1

ΑΘΛΗΤΙΑΤΡΙΚΗ
Νάτσης Κωνσταντίνος
Ορθοπαιδικός Χειρουργός
Καθηγητής Τμήμα Ιατρικής, Α.Π.Θ.
Πρόεδρος Αθλητιατρικής Εταιρείας Ελλάδος

Η Αθλητιατρική είναι κλάδος της ιατρικής τέχνης και επιστήμης που έχει σαν αντικείμενο
τον άνθρωπο και τα προβλήματά του που παρουσιάζονται κατά την διάρκεια της συμμετοχής
του σε κινητικές δραστηριότητες με χαρακτήρα: ψυχαγωγικό, αγωνιστικό, διατήρηση-
θεραπεία-αποκατάσταση της υγείας του, πρόληψη από εκφυλιστικές παθήσεις, βοηθητικό και
ψυχολογικό σε ορισμένες άλλες. Η Αθλητιατρική περιλαμβάνει τα τμήματα της θεωρητικής
και εφαρμοσμένης ιατρικής που εξετάζουν την επίδραση της άσκησης, της προπόνησης και
του αγώνα, καθώς και την επίδραση της έλλειψης άσκησης τόσο σε υγιή, όσο και σε άτομα
με παθολογικά προβλήματα κάθε ηλικίας, με σκοπό την εύρεση και εφαρμογή χρήσιμων
μεθόδων στην προληπτική ιατρική, τη θεραπεία και την αποκατάσταση των αθλούμενων.
ΣΚΟΠΟΙ ΑΘΛΗΤΙΑΤΡΙΚΗΣ
• Αρχική επιλογή των ταλέντων
• Αθλητικός προσανατολισμός των νέων
• Χορήγηση πιστοποιητικού καταλληλότητας (αρχικός έλεγχος) για τη διαπίστωση της
ικανότητας της καρδιάς, κυκλοφορίας, αναπνευστικής λειτορυγίας, μεταβολισμού και
μυοσκελετικού συστήματος για άθληση και αποκλεισμός ορισμένων ατόμων με
ειδικές παθήσεις.
• Περιοδικός έλεγχος των ήδη εν ενεργεία αθλητών
• Μεγιστοποίηση της αθλητικής απόδοσης και με επιστημονική βάση του ελέγχου της
προπόνησης των αθλητών αγωνιστικού Αθλητισμού.
• Πρόληψη και θεραπεία ατόμων με παθοφυσιολογικά και παθοψυχολογικά
προβλήματα που έχουν σχέση με την άσκηση ή όχι
• Τη γνωστοποίηση και εφαρμογή των ευεργετικών επιδράσεων της άθλησης σε άτομα
με ειδικές ανάγκες καθώς και στα άτομα της τρίτης ηλικίας.
• Τη προβολή της σωστής ασκησης με σκοπό τη σωματική επάρκεια και όχι μόνο της
έλλειψης νόσων
• Την διατήρηση της υγείας και της ψυχοφυσικής ακεραιότητας του κάθε αθλητή.
• Ο σωστός προσανατολισμός σε θέματα διατροφής, προπόνησης, ένδυσης, υγιεινής
και η σωστή ενημέρωση για τη φαρμακοδιέγερση (Doping)
• Η εφαρμογή σωστής αθλητικής δραστηριότητας στον χώρο εργασίας
• Η άθληση κάτω από ακραίες περιβαλλοντολογικές συνθήκες καθώς και η
προσαρμογή σε αυτές
Η Αθλητιατρική είναι υβρυϊδική επιστήμη, που απαιτεί γνώσεις τόσο του ειδικού
αντικειμένου της, που είναι ο αθλητής όσο και της Ιατρικής γενικότερα. Περισσότερο από
κάθε άλλη ιατρική ειδικότητα δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην πρόληψη, επειδή ασχολείται με
τον υγιή άνθρωπο που εκτίθεται σε διάφορες κινητικές δραστηριότητες.
ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΘΛΗΤΙΑΤΡΙΚΗΣ:
Οι στόχοι της Αθλητιατρικής είναι:
 να συμβάλει στη Δημόσια Υγεία
• να δημιουργήσει νέες στρατηγικές ενάντια σε ασθένειες που προκαλούνται από
χρόνια έλλειψη φυσικής δραστηριότητας (π. χ. , παχυσαρκία, αιφνίδιος θάνατος)
• να υποστηρίξει τη φυσική δραστηριότητα και τα αθλήματα που εξασφαλίζουν υγεία ,
ποιότητα ζωής και κινητικότητα σε μεγαλύτερες ηλικίες
• να επιβλέπει την σταθερότητα της υγείας αθλητών και να υποστηρίζει την απόδοσή
τους
• να αντιμετωπίζει τη φαρμακοδιέγερση (doping) και την υπερβολική χρήση
φαρμάκων
Πρακτικά 1ου Αθλητιατρικού Συνεδρίου Β. Ελλάδος, 9-11 Νοεμβριου 1990, σελ. 307-
322
 2

ΑΘΛΗΤΙΚEΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ

Νάτσης Κωνσταντίνος
Ορθοπαιδικός Χειρουργός
Καθηγητής Τμήμα Ιατρικής, Α.Π.Θ.
Πρόεδρος Αθλητιατρικής Εταιρείας Ελλάδος

Ο αθλητισμός είναι ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο με πρωταρχικό ρόλο στη

ζωή του ατόμου, γεγονός που αποδεικνύεται από το συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό
του πληθυσμού ανεξαρτήτου ηλικίας, φύλου και φυλής που όχι μόνο παρακολουθεί
αλλά και συμμετέχει ενεργά στα διάφορα αθλήματα. Στην χώρα μας, μετά το Euro
2004 και τους Ολυμπιακούς Αγώνες η αύξηση αυτή άγγιξε το 18%. Έτσι από
πρόσφατες στατιστικές στην Ελλάδα το 43% του πληθυσμού ασχολείται με κάποιου
είδους αθλητική δραστηριότητα.
Οι αθλούμενοι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: α. σ΄ αυτούς που κάνουν
πρωταθλητισμό, β. στους ερασιτέχνες αθλητές και γ. σ’ αυτούς που ασχολούνται με
το μαζικό αθλητισμό, δηλαδή που αθλούνται για τη βελτίωση της φυσικής τους
κατάστασης ή της σωματικής τους διάπλασης
Είναι αξιοσημείωτο ότι η φυσική άσκηση, ενώ αποτελεί για τον άνθρωπο κοινωνική
και βιολογική ανάγκη με πληθώρα ευεργετικών επιδράσεων στον οργανισμό,
εγκυμονεί κινδύνους ακόμα και στην πιο απλή της μορφή. Συνεπώς, παράλληλα με
την αύξηση του ποσοστού των αθλουμένων, αυξήθηκαν και οι αθλητικές κακώσεις.
Οι αθλητικές κακώσεις δεν διαφέρουν από τις κακώσεις που συμβαίνουν στον
υπόλοιπο γενικό πληθυσμό. Έχουν, όμως, ελκύσει το ενδιαφέρον, γιατί οι αθλητές
απαιτούν 100% αποκατάσταση και άμεση επιστροφή στις πρότερες αθλητικές –
αγωνιστικές τους δραστηριότητες.
Οι αθλητικές κακώσεις χωρίζονται σε οξείες και χρόνιες ή / και σε τυχαίες και
τυπικές.
Οι τυχαίες κακώσεις δεν προβλέπονται, δεν προλαμβάνονται και δεν παρουσιάζουν
ομοιομορφία, ενώ οι τυπικές προβλέπονται, προλαμβάνονται και παρουσιάζουν
ομοιομορφία. Το ενδιαφέρον της Αθλητιατρικής και της Ορθοπαιδικής έχει στραφεί
στη δεύτερη κατηγορία κακώσεων, γιατί αυτές μπορεί να προβλεφθούν και έτσι να
αντιμετωπισθούν πιο εύκολα. Σ’ αυτήν την κατηγορία κακώσεων περιλαμβάνονται
και τα σύνδρομα υπέρχρησης (overuse syndromes), τα οποία ταλαιπωρούν
περισσότερο από κάθε άλλη κάκωση τους αθλητές.
Το σύνδρομο υπέρχρησης περιλαμβάνει κάθε τραυματισμό που αναπτύσσεται από
μία μέσης ή μικρής βαρύτητας επίμονη φόρτιση ενός τμήματος του σώματος η οποία
επαναλαμβάνεται συχνά και για μεγάλη περίοδο.
Οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις που γίνονται για πολλά χρόνια κατά τη διάρκεια της
προπόνησης ή του αγώνα, αρκετές φορές ξεπερνούν τα όρια αντοχής των μαλακών
μορίων και των οστών με αποτέλεσμα να συμβαίνουν μικροτραυματισμοί. Όταν η
φόρτιση συνεχιστεί και τα όργανα αυτά του μυοσκελετικού συστήματος δεν
προλαβαίνουν να αποκαταστήσουν τις μικροβλάβες αυτές, αρχίζει μία χρόνια
φλεγμονή.
Έτσι έχουμε ανάλογα με την εντόπιση της βλάβης, τενοντίτιδες, τενοντοθυλακίτιδες,
περιοστίτιδες, κατάγματα κόπωσης, διάφορα επώδυνα σύνδρομα κ.α.
Τα αίτια των κακώσεων υπέρχρησης είναι επακόλουθο υπερφόρτισης των ιστών
λόγω: α. υπερπροπόνησης, β. ανεπαρκούς προθέρμανσης, γ. κακής προπονητικής
 3

τεχνικής, δ. ακατάλληλου εδάφους άσκησης και ε. ακατάλληλου εξοπλισμού (ένδυση

– υπόδηση).
Η κατηγορία των αθλουμένων που προσβάλλεται περισσότερο από σύνδρομα
υπέρχρησης είναι τα παιδιά και οι έφηβοι. Στις μέρες μας οργανωμένη άσκηση
αντικατέστησε το παραδοσιακό παιχνίδι των παιδιών, που αποτελούσε όχι μόνο ένα
μέσο σωματικής δραστηριότητας, αλλά και ένα μέσο ψυχαγωγίας. Πρέπει να γίνει
σαφές ότι η άσκηση των παιδιών δεν πρέπει να γίνεται με τα πρότυπα των ενηλίκων.
Για το λόγο αυτό οι γονείς και οι προπονητές δεν πρέπει να προσπαθούν να κάνουν τα
παιδιά τους υπεραθλητές, γιατί έτσι θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους.

Πρόληψη κακώσεων
Όποιος αποφασίσει να ασχοληθεί με κάποια φυσική δραστηριότητα θα πρέπει να
υποβληθεί σε αρχικό αλλά και σε περιοδικό ιατρικό έλεγχο για την πιστοποίηση
συμμετοχής καταλληλότητας.
Δυστυχώς στη χώρα μας δεν υπάρχει μέριμνα προληπτικού ιατρικού έλεγχου, όχι
μόνο γι’ αυτούς που ασχολούνται με το μαζικό αθλητισμό, αλλά ακόμα και γι΄ αυτούς
που κάνουν πρωταθλητισμό ή είναι ερασιτέχνες αθλητές. Παρόλο που ο νέος
αθλητικός νόμος προβλέπει την κάρτα υγείας του αθλητή, αυτή δεν είναι ενιαία και
βρίσκεται υπό την εποπτεία των Εθνικών Ομοσπονδιών και όχι ενός επίσημου
ιατρικού φορέα με ειδικευμένους ιατρούς.
Ας μην απορούμε λοιπόν που κάθε τόσο βλέπουμε πηχυαίους τίτλους στον έντυπο και
ηλεκτρονικό τύπο για αιφνίδιους θανάτους αθλητών ή σοβαρών κακώσεων ατόμων
που συμμετείχαν σε κάποια αθλητική δραστηριότητα.
Η αρχή: «η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία» ισχύει περισσότερο από κάθε άλλον
στον αθλούμενο.
Η πρόληψη των αθλητικών κακώσεων πρέπει να βασίζεται σε ορισμένες αρχές.
Α. Προληπτικός Ιατρικός Έλεγχος (ΠΙΕ) των αθλητών (αρχικός – περιοδικός).
Ο ΠΙΕ πρέπει να εφαρμόζεται: α) σε νεαρούς αθλητές πριν την ένταξή τους σε
οποιοδήποτε πρόγραμμα προπόνησης, β) όταν γίνεται αλλαγή του επιπέδου των
προπονητικών επιβαρύνσεων, γ) τέσσερις εβδομάδες πριν από κάθε αγωνιστική
περίοδο ούτως ώστε να υπάρχει δυνατότητα αποκατάστασης, δ) ΠΙΕ θα πρέπει να
υφίσταται οποιοσδήποτε αθλείται και είναι πάνω από 35 ετών.
Στον ΠΙΕ πρωταρχική θέση κατέχει η λήψη σωστού ιστορικού. Σημαντικά στοιχεία
είναι τα εξής:
Ι. Οικογενειακό ιστορικό αιφνίδιου θανάτου
ΙΙ. Οικογενειακό ιστορικό εμφράγματος μυοκαρδίου σε ηλικία μικρότερη των 50 ετών
ΙΙΙ. Πλήρες ιστορικό σε περίπτωση κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης
IV. Λήψη φαρμάκων
V. Αλλεργίες
VI. Εμβολιασμοί (τετάνου)
Επιπρόσθετα, η κλινική εξέταση είναι σημαντική. Επικεντρώνουμε την κλινική μας
εξέταση κυρίως σε δύο συστήματα, το καρδιαγγειακό και το μυοσκελετικό.
Ο έλεγχος συνοψίζεται σε:
1. Αξιολόγηση ζωτικών σημείων, 2. Ακρόαση 3. Ακτινογραφία θώρακα, 4.
Ηλεκτροκαρδιογράφημα, 5. Δοκιμασία κόπωσης
Β. Συνεργασία του Ιατρού - Προπονητού και Φυσιοθεραπευτή.
Η επίπονη προσπάθεια του αθλούμενου απαιτεί τη συνεργασία ειδικευμένου
προσωπικού, το οποίο απαρτίζεται από τον προπονητή, τον γυμναστή, τον
φυσιοθεραπευτή και τέλος τον ιατρό. Οι δύο πρώτοι είναι υπεύθυνοι για την καλή
φυσική κατάσταση του αθλούμενου και για την όσο το δυνατόν καλύτερη απόδοση
 4

του. Ο ιατρός με τον φυσιοθεραπευτή φέρουν κυρίως το βάρος της αντιμετώπισης

των τραυματικών κακώσεων ή τυχόν παθολογικών καταστάσεων που αντιμετωπίζει ο
αθλητής και ακόμη συμμετέχουν με τις γνώσεις τους στην προετοιμασία και
προπόνηση των αθλητών σε θέματα κυρίως πρόληψης ατυχημάτων, διαιτολογίου
κ.τ.λ.
Γ. Συνεργασία όλων των άλλων παραγόντων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα
προπόνησης και αγώνων
Δ. Καλή φυσική κατάσταση του αθλητή
Ε. Εφαρμογή εξειδικευμένου ατομικού προγράμματος
ΣΤ. Σωστή τεχνική του αγωνίσματος
Επίσης, στην πρόληψη των κακώσεων σημαντικό ρόλο παίζουν και οι
περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως:
1. Η ποιότητα των αθλητικών εγκαταστάσεων
2. Το είδος του υποδήματος
3. Η ειδίκευση
4. Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος

Αρχές θεραπείας του αθλητή

Η θεραπεία του αθλητή είναι συνήθως θεραπεία ενός νέου υγιούς ατόμου με κάποιο
επί μέρους πρόβλημα. Το σπουδαιότερο δε είναι ότι η αποκατάστασή του πρέπει να
είναι ταχεία και πάνω από όλα πλήρης. Πολλές φορές υπάρχουν δύσκολα
προβλήματα τραυματισμών, τόσο από άποψη θεραπείας όσο και αποκατάστασης. Οι
αρχές όμως που διέπουν την αλυσίδα: διάγνωση – θεραπεία – αποκατάσταση είναι οι
ίδιες. Όταν επέλθει μία κάκωση η πρώτη ενέργεια είναι η έγκαιρη διάγνωση της
βλάβης και η εκτίμηση της βαρύτητάς της. Ο προσφορότερος χρόνος και χώρος για
την εκτίμηση της βλάβης είναι αμέσως μόλις αυτή γίνει και στο χώρο όπου έγινε.
Καθώς ο χρόνος περνά, το οίδημα και η αναπτυσσόμενη φλεγμονή αλλοιώνει την
αρχική εικόνα της βλάβης. Η έγκαιρη διάγνωση και έναρξη της θεραπείας συμβάλλει
συνήθως στην γρήγορη αποκατάσταση και πάντως είναι προτιμότερη από την
αντιμετώπιση του «περίμενε και θα δούμε τι θα κάνουμε».
Σύμφωνα με τον O’Donoghue πέντε βασικές αρχές πρέπει να διέπουν τη φροντίδα
του τραυματία αθλητή:
1. Η αποδοχή από το θεράποντα ιατρό της έννοιας του αθλητισμού.
Ο θεράπων ιατρός οφείλει να γνωρίζει ότι είναι ζωτικής σημασίας η γρήγορη
επάνοδος του τραυματία αθλητή στην ενεργό δράση. Εάν ο αθλητής αντιληφθεί ότι ο
θεράπων ιατρός του δεν αγαπά και δεν εκτιμά τις αθλητικές δραστηριότητες, τότε οι
σχέσεις ιατρού – αθλητή διαταράσσονται και ο δεύτερος δεν εμπιστεύεται τον πρώτο.
2. Πρέπει, κατά τη διαδικασία της διάγνωσης και θεραπείας να «αποφεύγονται τυχόν
σκοπιμότητες».
Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αποφεύγονται διάφοροι εξωτερικοί παράγοντες, οι
οποίοι είναι δυνατόν να επηρεάσουν, τόσο το θεράποντα ιατρό όσο και τον αθλητή
ώστε να εφαρμοσθεί η ενδεδειγμένη θεραπεία. Τέτοιοι παράγοντες είναι η
υπερεκτίμηση ή η υποτίμηση της βαρύτητας της κάκωσης από τον ίδιο τον αθλητή, η
γνώμη – λανθασμένη τις περισσότερες φορές – του προπονητή και ακόμη και η
υποχωρητικότητα του ιατρού για συντομότερη επάνοδο του αθλητή στις
δραστηριότητές του, με οδυνηρά αποτελέσματα.
3. Να γίνει η «επιλογή της καλύτερης θεραπευτικής μεθόδου». Η αρχή ότι «Η
καλύτερη θεραπεία για τον αθλητή είναι η γρήγορη θεραπεία» ισχύει πάντοτε, όμως
δε θα πρέπει αυτή να επηρεάζει την εφαρμογή της καλύτερης θεραπευτικής μεθόδου.
 5

Εάν ο ιατρός κρίνει ότι πρέπει να τοποθετηθεί γύψος, θα τοποθετηθεί. Εάν κρίνει ότι
ο τραυματίας αθλητής πρέπει να στηρίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε
βακτηρίες, η απόφασή του θα εφαρμοσθεί, εάν κρίνει ότι η ρήξη ενός συνδέσμου
χρειάζεται χειρουργική αποκατάσταση, όσο και αν αυτό απαιτεί μεγάλο
μετεγχειρητικό διάστημα, θα χειρουργηθεί.
4. Η «Απόφαση για το είδος της θεραπείας που θα εφαρμοσθεί πρέπει να είναι
άμεση»
Αδικαιολόγητη καθυστέρηση στη λήψη της απόφασης για την ενδεδειγμένη
θεραπευτική αγωγή είναι τραγικό λάθος. Κυρίως όταν αυτή αφορά ρήξεις
συνδέσμων, μυών, τενόντων ή αγγείων. Εδώ ισχύει η αρχή «Μη βιάζεσαι να πάρεις
μία λανθασμένη απόφαση, αλλά και μην αδιαφορείς».
5. Ο επιδιωκόμενος σκοπός πρέπει να είναι «Αποκατάσταση 100%».
Η απόδοση του αθλητή εξαρτάται από την άριστη υγεία σωματική και ψυχική.
Επομένως, ο επιδιωκόμενος σκοπός του θεράποντα ιατρού είναι να επιστρέψει ο
τραυματίας αθλητής 100% υγιής στις δραστηριότητές του.
Τα σημαντικότερα προβλήματα που παρουσιάζονται μετά από μία κάκωση είναι: α. η
επιθυμία του αθλητή για ταχεία επάνοδο, β. οι διαφορετικοί στόχοι του αθλητή και
του εργοδότη ή του παράγοντα.
Συνήθως, οι αθλητές επιθυμούν να επανέλθουν γρήγορα στις αθλητικές
δραστηριότητες υποτιμώντας πολλές φορές το κόστος αυτής της ταχείας
επαναδραστηριοποίησης, που μπορεί μετά να τους επιφέρει μεγαλύτερη αποχή από το
άθλημα σε επικείμενη υποτροπή της κάκωσης.
Πολλές φορές το ίδιο πρόβλημα προκύπτει από τους παράγοντες, οι οποίοι
πλαισιώνουν τον αθλητή (π.χ. ο πρόεδρος του συλλόγου ή της ομάδας, ο προπονητής
κ.λ.π.), οι οποίοι προτρέπουν τους αθλητές ή και τον ιατρό ακόμη ώστε η θεραπεία να
είναι σύντομη για να επανέλθει ο αθλητής γρήγορα στους αγώνες. Εδώ καθοριστικής
σημασίας είναι η αμερόληπτη απόφαση του ιατρού, ο οποίος θα πρέπει να είναι
σταθερός στην απόφασή του για την καταλληλότερη θεραπεία και το χρόνο
αποκατάστασης.
Η θεραπεία του τραυματία εμφανίζει ορισμένες ιδιαιτερότητες, οι οποίες αφορούν
κυρίως τη συντόμευση του χρόνου αποκατάστασης. Περιλαμβάνει τη συντηρητική
αντιμετώπιση, η οποία συνίσταται στην χορήγηση φαρμάκων (κυρίως
αντιφλεγμονώδη – αναλγητικά) και την φυσιοθεραπεία.
Σε περιπτώσεις όπου η συντηρητική αγωγή αποτυγχάνει ή η φύση της κάκωσης το
επιβάλλει, χρησιμοποιείται κατά περίπτωση η χειρουργική θεραπεία από ειδικό ιατρό.
Το μεγάλο ενδιαφέρον για την αντιμετώπιση των αθλητικών κακώσεων αποτέλεσε το
έναυσμα για την πρόοδο της ιατρικής όσον αφορά την αντιμετώπιση τους και
χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εξέλιξη των αρθροσκοπήσεων, καθώς σήμερα
σχεδόν όλες οι ενδαρθρικές κακώσεις αντιμετωπίζονται αρθροσκοπικά. Έτσι, για
παράδειγμα οι ρήξεις του προσθίου χιαστού συνδέσμου αντιμετωπίζονται
αρθροσκοπικά με αποτέλεσμα ο αθλητής να επιστρέφει στον αγωνιστικό χώρο στο
μισό περίπου χρονικό διάστημα από ότι πριν από μερικά χρόνια.
Τελειώνοντας πρέπει να τονίσω ότι ο ιατρός που ασχολείται με την αντιμετώπιση των
αθλητικών κακώσεων, πρέπει να έχει αποδεχθεί τον αθλητισμό, να ήταν δηλαδή ο
ίδιος αθλητής ή να έχει ζήσει την ψυχολογία του αθλητή. Τέλος θα πρέπει να
αποφεύγει τις σκοπιμότητες και να επιδιώκει την τελειότητα.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 6

1. Dieter E., Gebel R. Προπόνηση αποκατάστασης μετά από αθλητικές κακώσεις.

Εκδόσεις Salto για την Ελληνική έκδοση, Θεσσαλονίκη, 1992.
2. Ditrix A., Knuttgen A.C. and Tittel K. The olympic book of Sports medicine. Part
10. Prevention and management of Sports injuries. Blackwell Scientific
Publications, USA, 1988.
3. Gade Mirkin, Marshall Hoffman. The Sports medicine Book, USA, 1978.
4. Hutson M.A. Sports Injuries. Recognitions and management. Oxford University
Press, Oxford, 1990.
5. Κομνηνός Γ. Αθλητικές κακώσεις-Πρόληψη-Αποκατάσταση. Αθήνα 1992.
6. Κουκουράκης Ι., Στεφανουδάκης Γ., Κουκουράκης Μ. Αθλητικές κακώσεις.
Τυποκρέτα, Ηράκλειο, 1992.
7. Morris A. Sports Medicine. Prevention of Athletic Injuries. N.W.C. Brown
Publications, USA, 1984.
8. Morris A. Sports Medicine Handbook, U.S.A., 1984.
9. Nieman D. The Sports Medicine Fitness Course U.S.A., 1986.
10. Penstrom P. Sports Injuries. Basic principles of prevention and care. Vol. iv of
the Encyclopaedia of Sports Medicine, Blackwell Scientific Publications, Great
Britain, 1983.
11. Συμεωνίδης Π. Ορθοπεδική. Παθήσεις και κακώσεις του μυοσκελετικού
συστήματος. University Studio Press A.E. Θεσσαλονίκη, 1986.
12. Williams J. A colour Atlas of injury in sports. 2nd ed. Wolfe Medical
Publications Ltd, Holland, 1990.
13. Χαρτοφυλακίδης-Γαροφαλίδης Γ. Θέματα Ορθοπεδικής και Τραυματολογίας.
Εκδ. Παρισιάνος, Αθήνα, 1981.
14. Vecchiet L., Calligaris A., Montanari G., Resina A. Textbook of Sports
Medicine Applied to Football. ed. by Menarini international, 1992.
15. Ροντογιάννης Γ. Θέματα Αθλητιατρικής, Α.Π.Θ., 1984-85, 1985-86.
16. Ρούσης Ξ. Η Αθλητιατρική στην πράξη, Αθήνα 1989.
17. Χατζηκωνσταντίνου Σ. Ιατρική των Αθλουμένων, Αθήνα 1972

Νεότερα δεδομένα στην χειρουργική αντιμετώπιση των τραυματικών βλαβών

του αρθρικού χόνδρου.

Νάτσης Κωνσταντίνος

Ορθοπαιδικός Χειρουργός
Καθηγητής, Τμήμα Ιατρικής, Α.Π.Θ.
Πρόεδρος Αθλητιατρικής Εταιρείας Ελλάδος

Η πρωταρχική λειτουργία του υαλοειδούς αρθρικού χόνδρου είναι η κατανομή

των φορτίων σε όλη την έκταση της άρθρωσης και η συναρμογή των αρθρικών
επιφανειών κατά την κίνηση με το μικρότερο συντελεστή τριβής.
Είναι γνωστό ότι ο υαλοειδής αρθρικός χόνδρος δεν έχει αναγεννητικές ιδιότητες και
έτσι δε μπορεί να αντικατασταθεί σε περίπτωση βλάβης από ίδιας ποιότητας χόνδρο.
Μετά από τη βλάβη του αρθρικού υαλοειδούς χόνδρου συμβαίνει μία διαδικασία
 7

επούλωσης, η οποία αντικαθιστά τον κατεστραμμένο υαλοειδή χόνδρο με ινώδη

χόνδρο που δεν έχει τις ίδιες ιδιότητες.
Η αντιμετώπιση των χόνδρινων βλαβών στις αρθρώσεις και κυρίως στο γόνατο και
την ποδοκνημική αποτελεί εκτεταμένο πεδίο έρευνας τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα
μετά την αλματώδη εξέλιξη της αρθροσκόπησης. Παράλληλα με τη βελτίωση των
εργαλείων και των τεχνικών της αρθροσκόπησης υπάρχει μία εξίσου βελτίωση των
τεχνικών της αποκατάστασης των χόνδρινων βλαβών και των χόνδρινων
ελλειμμάτων.
Οι χόνδρινες βλάβες σύμφωνα με την Παγκόσμια Εταιρεία Αποκατάστασης του
Χόνδρου (International Cartilage Repair Society) ταξινομούνται ανάλογα με την
αιτία πρόκλησης της βλάβης σε οξείες και χρόνιες, ανάλογα με το μέγεθος της
βλάβης σε μικρού μεγέθους (< 2 cm2), μεσαίου μεγέθους (2 – 10 cm2) και μεγάλου
μεγέθους (> 10 cm2) και ανάλογα με το βάθος του ελλείμματος (σύμφωνα με την
ταξινόμηση κατά Outerbridge) σε μερικού (I και ΙΙ βαθμού) και ολικού πάχους (ΙΙΙ
και ΙV βαθμού). Ετσι οι χόνδρινες βλάβες διακρίνονται σε πέντε βαθμούς: 0 βαθμού:
φυσιολογικός χόνδρος, 1ου βαθμού: ευενδοτότητα ή / και επιπολής ινιδοποίηση και
ρωγμές του χόνδρου, 2ου βαθμού: η βλάβη αφορά τη μεταβατική ζώνη και
εκτείνεται σε λιγότερο από το 50% του πάχους του χόνδρου, 3ου βαθμού: η βλάβη
εντοπίζεται στην ζώνη οστέωσης και εκτείνεται σε περισσότερο από το 50% του
πάχους του χόνδρου και 4ου βαθμού: αποκάλυψη του υποχόνδριου οστού.
Οι στόχοι της θεραπείας ανεξάρτητα από τους μηχανισμούς πρόκλησης της βλάβης
είναι η αποκατάσταση της ομαλότητας της επιφάνειας του αρθρικού χόνδρου, η
επαλληλία των αρθρικών επιφανειών και η φυσιολογική και ανώδυνη
λειτουργικότητα της άρθρωσης.
Σήμερα, οι μέθοδοι θεραπείας των χόνδρινων βλαβών και ελλειμμάτων είναι αρκετές
όπως:
1) Έκπλυση της άρθρωσης.
Η μέθοδος αυτή συνίσταται στην έκπλυση της άρθρωσης χωρίς επίδραση στην
αναγέννηση του υαλοειδούς χόνδρου. Συνίσταται κυρίως στην έκπλυση των
καταβολικών κυτοκινών και τα αποτελέσματά της είναι βραχυχρόνια.

2) Καθαρισμός και η νεαροποίηση του αρθρικού χόνδρου.

Η μέθοδος αυτή γίνεται αρθροσκοπικά και συνίσταται στην απομάκρυνση των
ελεύθερων οστεοχόνδρινων σωματίων και των οστεοφύτων και πολλές φορές
περιλαμβάνει και υμενεκτομή. Με τη μέθοδο αυτή παρά την αρχική υποχώρηση του
άλγους τα αποτελέσματά της εξαλείφονται με την πάροδο του χρόνου.

3) Τεχνικές πρόκλησης διαφοροποίησης του αρχέγονου μεσεγχυματικού

κυττάρου.
Αυτές εκτελούνται : α) με απόξεση β) με τρυπανισμούς και με γ) πρόκληση
μικροκαταγμάτων. Εχει αποδειχθεί ότι τα μικροκατάγματα έχουν καλύτερα
αποτελέσματα από ότι οι τρυπανισμοί γιατί με τους τρυπανισμούς προκαλείται
περαιτέρω βλάβη του χόνδρου λόγω της θερμότητας λόγω τριβής.

4) Καλλιέργεια χονδροκυττάρων.
Στόχος της μεταμόσχευσης αυτόλογων χονδροκυττάρων αποτελεί η αποκατάσταση
του ελλείμματος με χόνδρο που να προσομοιάζει ιστολογικά και μηχανικά προς τον
υαλοειδή χόνδρο. Η τεχνική αυτή συνίσταται στην: 4.1. Αρθροσκοπική λήψη των
χονδροκυττάρων από μη φορτίζουσα περιοχή. 4.2. Καλλιέργεια χονδροκυττάρων, σε
θρεπτικό υλικό που περιέχει όρο του ασθενούς, για 12 – 14 ημέρες, υπό αυστηρά
 8

άσηπτες συνθήκες και προσθήκη αντιβιοτικών με σκοπό να επιτευχθεί δεκαπλάσια

αύξηση του πληθυσμού, (3 – 4 cc) προς μεταμόσχευση. 4.3. Προετοιμασία της
λήπτριας περιοχής με αφαίρεση του κατεστραμμένου χόνδρου. Ο καθαρισμός του
πυθμένα του ελλείμματος από κάθε ινώδες και χόνδρινο υπόλειμμα μέχρι τη ζώνη του
αποτιτανωμένου χόνδρου, χωρίς να θιγεί το υποχόνδριο οστό. 4.4. Λήψη του
περιοστικού μοσχεύματος από την πρόσθια επιφάνεια του άνω άκρου της κνήμης.
Απαιτείται διαρκής εφύγρανση του μοσχεύματος για την αποφυγή ρίκνωσης και
σήμανση της εξωτερικής ή ινώδους στιβάδας του περιοστέου. 4.5. Τοποθέτηση του
περιοστικού μοσχεύματος με την εσωτερική ή οστεογεννετική στιβάδα προς το
υποχόνδριο οστό. Συρραφή με διακεκομμένες ραφές, αφήνοντας μια μικρή περιοχή
για την εισαγωγή του κυτταρικού υλικού. 4.6. Εφαρμογή κόλλας ινικής περιμετρικά
στο όριο περιοστέου-χόνδρου και αναρρόφηση του ορού για κένωση του
ελλείμματος. 4.7. Προετοιμασία του κυτταρικού υλικού με αναρρόφηση εντός
σύριγγας αρχικά των περιεχομένων του φιαλιδίου εκτός του συσσωματώματος των
κυττάρων, με αργό ρυθμό και έπειτα αναρρόφηση όλου του περιεχομένου του
φιαλιδίου εντός της σύριγγας προς μεταμόσχευση. 4.8. Μεταμόσχευση των
χονδροκυττάρων με εισαγωγή μαλακού καθετήρα μέχρι το πλέον οπίσθιο τμήμα του
ελλείμματος και αργή έγχυση του κυτταρικού υλικού, καθώς ο καθετήρας
μετακινείται πλαγιοπλάγια και αποσύρεται κεντρικά.
Σήμερα, κατασκευάζονται μεμβράνες από καλλιεργημένα χονδροκύτταρα,
παίρνουν το σχήμα του ελλείμματος και τοποθετούνται στην περιοχή της βλάβης. Οι
τελευταίες όμως απαιτούν ανοικτή προσπέλαση της άρθρωσης και όχι αρθροσκοπική.

5) Χρήση οστεοχόνδρινων αυτόλογων μοσχευμάτων με την τεχνική του

μωσαϊκού.
Είναι σχετικά ευχερής τεχνική και γίνεται ανοιχτά και αρθροσκοπικά, αλλά υπάρχουν
περιορισμοί όσον αφορά στο μέγεθος των ελλειμμάτων και τη νοσηρότητα των
μηριαίων δοτριών περιοχών. Εκτελείται σε ένα στάδιο που περιλαμβάνει: 5.1.
Παρασκευή και καθαρισμό της βλάβης με αφαίρεση των χόνδρινων τμημάτων που
έχουν ανασηκωθεί από το υποκείμενο οστό και μέτρηση του μεγέθους της. 5.2.
Αφαίρεση κυλίνδρων βάθους 10 - 15cm από τη δέκτρια περιοχή, με διάμετρο 1mm
μικρότερη από τη διάμετρο των οστεοχόνδρινων κυλινδρικών μοσχευμάτων που θα
τοποθετηθούν, έτσι ώστε να επιτευχθεί ενσφήνωση του μοσχεύματος. 5.3. Λήψη
οστεοχόνδρινων κυλίνδρων βάθους 10 - 15cm από υγιή μη φορτίζουσα αρθρική
επιφάνεια. Κατά τη λήψη του μοσχεύματος είναι πολύ σημαντικό το εργαλείο να είναι
πάντα κάθετο στην αρθρική επιφάνεια. 5.4. Μέτρηση του βάθους της δέκτριας
περιοχής. Εάν αυτό είναι μικρότερο από το μήκος του κυλινδρικού μοσχεύματος,
μπορούμε να το αυξήσουμε. Εάν είναι μεγαλύτερο, μπορούμε να πάρουμε τμήμα από
το μόσχευμα και να το τοποθετήσουμε στο κενό ώστε να έχουμε το ακριβές βάθος
του μοσχεύματος. 5.5. Το εργαλείο εισαγωγής του κυλίνδρου θα πρέπει να παραμένει
ακίνητο, γιατί το μόσχευμα σπάει πολύ εύκολα και αποχωρίζεται το οστό από το
χόνδρο. Προοδευτικά ελέγχουμε πότε θα τερματίσει το οστεοχόνδρινο τεμάχιο, ώστε
ο χόνδρος του να είναι στο ίδιο επίπεδο με το χόνδρο της γύρω υγιούς περιοχής και
έπειτα αφαιρούμε το εργαλείο εισαγωγής του μοσχεύματος.

6) Χρήση οστεοχόνδρινων αλλομοσχευμάτων.

Η τεχνική αυτή είναι πολλά υποσχόμενη, καθώς, σήμερα δεν υπάρχει ο κίνδυνος
μετάδοσης νοσημάτων με τη χρήση νωπών αλλομοσχευμάτων που υπήρχε
παλιότερα και αυτό γιατί τα μοσχεύματα μετά τη λήψη τους υποβάλλονται σε
ακτινοβολία. Επιπλέον με την τεχνική αυτή αποφεύγεται η νοσηρότητα των μηριαίων
 9

δοτριών περιοχών που υπάρχει με τη χρήση της προαναφερθείσας τεχνικής των

οστεοχόνδρινων αυτόλογων μοσχευμάτων. Η τεχνική αυτή περιλαμβάνει κυρίως τρία
στάδια: 6.1. Παρασκευή και καθαρισμό της βλάβης με αφαίρεση των χόνδρινων
τμημάτων που έχουν ανασηκωθεί από το υποκείμενο οστό και μέτρηση του μεγέθους
της. 6.2. Αφαίρεση οστεοχόνδρινων κυλίνδρων βάθους 10 - 15cm με διάμετρο 1mm
μικρότερη από τη διάμετρο των οστεοχόνδρινων κυλινδρικών μοσχευμάτων που θα
τοποθετηθούν, έτσι ώστε να επιτευχθεί ενσφήνωση του μοσχεύματος. 6.3.
Διαμόρφωση του μήκους του οστεοχόνδρινου αλλομοσχεύματος ανάλογα με το
βάθος των οστεοχόνδρινων τμημάτων που αφαιρέθηκαν και τοποθέτησή τους.

7) Χρήση συνθετικού πορώδους οστού

Νέα μέθοδος με την οποία τα ελλέιματα καλύπτονται από συνθετικό οστό που
αποτελείται κυρίως από πολυγλυκολικό οξύ, θειϊκό ασβέστιο, άμορφα πολυμερή,
πορώδη υλικά και επιφανειοδραστικούς παράγοντες.
Η τεχνική αυτή περιλαμβάνει κυρίως τρία στάδια όπως και η προηγούμενη: 7.1.
Παρασκευή και καθαρισμό της βλάβης με αφαίρεση των χόνδρινων τμημάτων που
έχουν ανασηκωθεί από το υποκείμενο οστό και μέτρηση του μεγέθους της. 7.2.
Αφαίρεση οστεοχόνδρινων κυλίνδρων βάθους 10 - 15cm με διάμετρο 1mm
μικρότερη από τη διάμετρο των συνθετικών οστικών μοσχευμάτων που θα
τοποθετηθούν, έτσι ώστε να επιτευχθεί ενσφήνωση του μοσχεύματος. 7.3.
Διαμόρφωση του μήκους του οστικού μοσχεύματος ανάλογα με το βάθος των
οστεοχόνδρινων τμημάτων που αφαιρέθηκαν και τοποθέτησή τους.
Ηδη κατασκευάζονται και διπέταλες μεμβράνες από κολλαγόνο χοίρου τύπου Ι
και ΙΙΙ οι οποίες είναι έτοιμες και μπορούν να πάρουν το σχήμα του ελλείμματος και
να τοποθετηθούν στην περιοχή της βλάβης. Οι τελευταίες όμως απαιτούν ανοικτή
προσπέλαση της άρθρωσης και όχι αρθροσκοπική.
Οι τέσσερεις τελευταίες τεχνικές ενδείκνυνται περισσότερο για την αντιμετώπιση
των οξέων τραυματικών βλαβών και ελλειμμάτων του αρθρικού χόνδρου.
Πολύ συχνά οι χόνδρινες βλάβες δεν είναι μεμονωμένες αλλά συνοδεύουν άλλες
κακώσεις των αρθρώσεων όπως είναι οι κακώσεις των χιαστών συνδέσμων και των
μηνίσκων. Γι ‘ αυτό το λόγο μπορεί να μην γίνουν αρχικά αντιληπτές κατά τον
έλεγχο με την αξονική και την μαγνητική τομογραφία. Έτσι ο ορθοπαιδικός
χειρουργός καλό θα είναι να είναι προετοιμασμένος κατά την αρθροσκόπηση ώστε να
αντιμετωπίσει μια χόνδρινη βλάβη. Εξάλλου σήμερα με τη βελτίωση των τεχνικών
και των εργαλείων κάτι τέτοιο είναι δυνατόν να γίνει, καθώς υπάρχουν ακόμη και
εργαλεία μιας χρήσης.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία
1. Παπαστεργίου Στέργιος. Αντιμετώπιση των τραυματικών βλαβών του αρθρικού
χόνδρου του γόνατος. Διδακτορική διατριβή, αριθμός 1712, έτος 2002-2003, Α.Π.Θ.
2. Τζουρμπάκης Μ, Τζανακάκης Ν. Κάλυψη χόνδρινων ελλειμμάτων με την αυτόλογη
μεταμόσχευση οστεοχόνδρινων τεμαχίων (mosaicplasty – OATS). Acta Orthopaedica
et Traumatologica Hellenica. Διαλέξεις από το Τακτικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα
2005;10-14.
3. The Cartilage Standard Evaluation Form/knee. ICRS Newsletter, Spring 1998
4. Bobic V. Arthroscopic osteochondral autogenous graft transplantation in anterior
cruciate reconstruction: A preliminary report. Knee Surg, Sports Traumatol Arthrosc
1996;3:262.
5. Curl WW, Krome J, Gordon ES, Rushing J, Smith BP, Poehling GG. Cartilage
injuries: a review of 31,516 knee arthroscopies. Arthroscopy. 1997;13:456-460
 10

6. Garrett JC. Treatment of osteochondral defects of the distal femur with fresh
osteochondral allografts: a preliminary report. Arthroscopy 1986;2:222-226.
7. Gross AE. Fresh osteochondral allografts for post-traumatic knee defects: surgical
technique. Operat Techn Orthop 1997;7:334-339.
8. Hangody L, Karpati Z, Szerb I, Eberhard R. Autologous osteochondral mosaιc like
graft technique for replacing weight bearing cartilage defects [Abstract]. 7 th Congress
of ESSKA; 1996; Budapest, Hungary.