PRIMENA ISHIKAWA METODE U CILjU

UNAPREĐENjA KVALITETA

USE OF ISHIKAWA METHOD IN ORDER TO

IMPROVE QUALITY
Đorđe Premović 1)
Rezime: Stalna poboljšanja (manifestuju se putem merenja, analiza i poboljšanja)
su jedan od osam osnovnih principa koje organizacija planira i sprovodi da bi
pokazala usaglašenost proizvoda, osigurala usaglašenost sistema menadžmenta
kvalitetom i stalno poboljšavala efektivnost sistema menadžmenta kvalitetom.
Podaci se utvrđuju, prikupljaju i analiziraju da bi se pokazala pogodnost i
efektivnost sistema menadžmenta kvalitetom i da bi se vrednovala mogućnost za
stalno poboljšanje efektivnosti sistema menadžmenta kvalitetom. Nakon izvršenog
prikupljanja podataka korisnik statističkih medoda vrši analizu mogućnosti
primene jedne ili više metoda među kojima je i ISHIKAWA metoda, a sve u cilju
unapređenja ukvaliteta u automobilskoj industriji.
Ključne reči: Stalna poboljšanja, uzroci-posledica.
Resume: Permanent betterment are one of eight basic princips which organization
plans and realises to show harmonization of product, secure harmonization of
SQM and permanent betterment efectivity of SQM. Information are select, colect
and analize to show convenince and efectivity of SQM and to evaluate posibility of
permanent betterment ofectivity of SQM. After finished colecting of information,
user of statistic methods analize posibility of using one or more methods (one of
methods are ISHIKAWA method) in order to betterment of quality in automobile
industry.
Key words: Permanent betterment, cause/effect.

1. UVOD

Da bi se ostvarilo uspešno vođenje organizacije i njen uspešan rad, potrebno je da se

ona vodi i da se njome upravlja na sistematičan i transparentan način. Uspeh može da
rezultira iz primene i održavanja sistema menadžmenta, koji je projektovan da stalno
poboljšava performanse, obuhvatajući potrebe svih zainteresovanih strana. Menadžment

1) Đorđe Premović, dipl. maš. inž. Direkcija kvaliteta Zastava Automobili

organizacijom sadrži menadžment kvalitetom, zajedno sa ostalim disciplinama
menadžmenta.
Identifikovano je osam principa menadžmenta kvalitetom koje najviše rukovodstvo
može da koristi pri vođenju organizacije, u cilju poboljšavanja performansi, a to su:
- usmerenje na korisnika
- liderstvo
- uključivanje osoblja
- procesni pristup
- sistematski pristup menadžmenta
- stalna poboljšanja
- odlučivanje na osnovu činjenica i
- uzajamno korisni odnos sa isporučiocima.
Stalna poboljšanja su jedan od osam osnovnih principa koja se manifestuju putem
merenja, analiza i pobljošanja.
Praćenja i merenja karakteristika proizvoda izvršavaju se u određenim fazama procesa
realizacije proizvoda, u skladu sa planiranim postavkama, a sa ciljem verifikacije da su
ispunjeni zahtevi za proizvod.
Podaci se utvrđuju, prikupljaju i analiziraju da bi se pokazala pogodnost i efektivnost
sistema menadžmenta kvalitetom i da bi se vrednovala mogućnost za stalno poboljšanje
efektivnosti sistema menadžmenta kvalitetom. Ovim se obuhvataju podaci, dobijeni kao
rezultat praćenja i merenja i iz drugih odgovarajućih izvora.
Stalna poboljšanja je jedna od osnovnih tehnika koje osiguravaju opstanak i razvoj.
Sastoji se od merenja karakteristika kvaliteta i drugih indeksa procesa u svim oblastima,
kao i preduzimanju akcija za njihovo poboljšanje. Kao karakteristike proizvoda mogu se
uzeti izlazi iz proizvodnig procesa, zadovoljstvo kupca, broj grešaka na tehničkim
crtežima, broj reklamacija i sl.
Organizacija planira i sprovodi stalna poboljšanja da bi:
- pokazala usaglašenost proizvoda
- osigurala usaglašenost sistema menadžmenta kvalitetom i
- stalno poboljšavala efektivnost sistema menadžmenta kvalitetom.
Ovo mora da obuhvati utvrđivanje primenljivih metoda, uključujući statističke tehnike i
obim njihovog korišćenja. Nakon izvršenog prikupljanja podataka korisnik statističkih
medoda vrši analizu mogućnosti primene jedne ili više metoda datih ovom procedurom i
to:
- Prikupljanje ideja ili rešenja – Brainstorming,
- Dijagram sličnosti,
- Poređenje karakteristika,
- Dijagram uzrok posledica,
- Dijagram toka,
- Karte za ovladavanje procesa,
- Histogram,
- Pareto dijagram i
- Dijagram rasipanja.

2. DIJAGRAM UZROCI - POSLEDICA

Dijagram uzroci-posledica tj. ISHIKAWA dijagram je rezultat opšte analize uticaja

(uzroka) koji uslovljavaju određeni ishod posmatrane pojave (procesa).

H-167
Dijagram uzroci-posledica se pojavljuje u literaturi i pod imenom "dijagram riblje
kosti", budući da svojim izgledom podseća na skelet ribe.
Osnovne karakteristike predmetne metode su:
- Jasan vizuelni prikaz mogućih uzroka pojave koja je predmet posmatranja i
posledice njihovog dejstva,
- Obezbeđuje se mogućnost analize međusobnog odnosa pojedinih uticaja-uzroka,
njihovog značaja za posmatranu posledicu i mesta u ukupnoj strukturi mogućih
uzroka-jedan uzrok se može javiti na više mesta u dijagramu (u više različitih grupa
uzoraka),
- Veze uzroka i posledice međusobne veze uzroka su, u opštem slučaju, kvalitativnog
i hipotetičkog karaktera i služe kao podloga za efikasnije rešavanje problema
nekom drugom, odgovarajućom metodom.
Postoje različiti načini za sastavljanje dijagrama u zavisnosti od toga kako se oni
organizuju. Razlikujemo tri osnovna tipa:
- Dijagram analize disperzije,
- Dijagram klasifikacije proizvodnog procesa. Glavna linija (strelica) dijagrama sledi
proizvodni proces i sve što može da utiče na kvalitet dodaje se odgovarajućoj fazu
procesa. Prednost ovog dijagrama je u tome da on sledi redosled proizvodnog
procesa pa ga je lako sastaviti i razumeti, a nedostatak je u tome što se slični faktori
stalno ponavljaju i teško je ilustrovati sve uzroke jer su kombinacija više faktora.,
- Dijagram nabrajanja uzroka je jednostavno nabrajanje svih mogućih uzroka. Pri
tome je potrebno što više ideja, a korisno je upotrebiti i tabelu.
Lice ili grupa saradnika koriste dijagram uzroci-posledica da bi izvršili analizu i uvid u
odnose između uzroka i problema (posledice) koji nastaje dejstvom uzroka.
Korišćenjem dijagrama uzroci-posledica omogućava lakše pronalaženje rešenja za
otklanjanje uzroka, a ujedno ovaj dijagram je u kombinaciji sa drugim statističkim
metodama i teorijama, osnova za stvaranje složenijih statističkih metoda (FMEA, FDA i
dr.)
Pri izradiovog dijagrama koristi se grupna metoda za prikupljanje ideja
(Brainstorming), pri čemu se ne formira posebna grupa koju može da sačinjava
neformalna grupa saradnika.

Postupak izrade dijagrama uzroci - posledica

Metoda se izvodi u sledećim koracima:
Korak 1: Definisanje problema
U najvećem broju slučajeva dijagram uzroci - posledica se koristi za slučaj da se za
posledicu definiše određeni problem - loš kvalitet proizvoda, pojava stanja u otkazu,
dugo vreme ciklusa proizvodnje... i niz drugih sličnih problema. Tada je potrebno
identifikovati uzroke pojave određenog problema kao posledice. Moguća je, takođe,
situacija da se za posledicu definiše i određeni (željeni) efekat. U tom slučaju, traži se
identifikacija uslova koji vode ostvarivanju datog efekta kao posledice.
Posledica (problem ili efekat) se mora definisati na osnovu objektivnih podataka u
potpuno jasnom obliku. U postupku definisanja pomaže Brainstorming analiza.
Predstaviti datu posledicu grafički: povuđi strelicu s leva na desno i na kraju strelice, u
desnom delu crteža, na način dat na (slici 1.), u pravougaoniku upisati problem koji se
analizira (posmatra), ostavljajući sa leve strane budućeg dijagrama prostor za unošenje
podataka.

H-168
 Linija dejstva uzroka
Problem
(posledica)
Slika 1 - Definisanje problema (posledice)
Korak 2: Identifikacija uzroka
Postupak identifikacije uzroka koji dovode do napred definisanog problema sastoji se u:
- Oblikovanju pregleda svih mogućih uzroka problema koji se analizira. U ovoj fazi
preporučuju se rezultati predhodno održane Brainstorming sednice. Pri tome je od
značaja da pregled uzroka bude kompletan, odnosno de se ne isključi ni jedan uzrok
koji u kasnijoj analizi može rezultirati uzročno-posledičnom vezom.
- Klasifikaciji uzroka prema karakteru, načinu dejstva i sličnim obeležjima. U ovoj
fazi se skup svih uzroka razvrstava na osnovne grupe i svaki pojedinačni uzrok
alocira u određenu grupu, pri čemu broj grupa nije ograničen, ali postoje preporuke
koje se odnose na preglednost dijagrama i efikasnost metode. Preporuka je da broj
grupa bude od 3 do 7. Za manje od 3 grupe ne dobija se "riblja kost", a 4 grupe su
optimum, gde se svi uzroci alociraju u jednu od grupa: učesnici (Manpower),
materijali (Materijals), postupci rada (Metods) i sredstva rada (Machines). Ovo je
tzv. sistem 4M.
Korak 3: Izbor osnovne strukture
Za neproizvodne primene napred data struktura grupa (4M) ne odgovara, već je
potrebno, u zavisnosti od prirode problema, oblikovati nove grupe. Ako se predhodno
datoj strukturi 4M dodaju kategorije: marketing (Marketing), novac (Money) i
upravljanje (Management) onda struktura prelazi u strukturu 7M.
Usvojena struktura (4M ili 7M) ne mora biti konačna, jer se u daljoj izradi dozvoljavaju
modifikacije. Osnovne grupe uzoraka se unose povlačenjem odgovarajućih linija na
liniju dejstva uzroka u dijagram, pri čemu se dobija osnovna struktura dijagram
UZROCI-POSLEDICA, data na slici 2.

Grupa uzroka 1 Grupa uzroka 2

Problem
(posledica)

Grupa uzroka 3 Grupa uzroka 4

Slika 2 - Osnovna struktura dijagrama UZROCI-POSLEDICA

Korak 4: Razrada dijagram
Za izabranu osnovnu strukturu dijagrama potrebno je linijama osnovnih grupa dodati
uzroke koji su predhodno locirani u datu grupu. Dodavanje se izvodi povlačenjem veza
svakog uzroka na liniju osnovne grupe uzroka, kako je prikazano na (slici 3.) iznad i
ispod strelice upisati glavne uzroke koji izazivaju nastanak problema: metode rada,
materijal, mašina, metodi merenja i radna sredina itd. Dakle, treba svaki od unetih

H-169
uzroka spojiti strelicom sa glavnom horizontalnom strelicom. Svaka od pojedinačne
grupe uzroka formiraće svoje ogranke.

Grupa uzroka 1 Grupa uzroka 2

Uzrok 1.1
Uzrok 2.2
Uzrok 1.2
...
Uzrok 1.n Uzrok 2.1 ...
Uzrok 2.p

Problem
Uzrok 3.1 (posledica)
Uzrok 4.1
Uzrok 3.2
...
Uzrok 4.2 ...
Uzrok 3.q
Uzrok 4.j

Grupa uzroka 3 Grupa uzroka 4

Slika 3 - Faze razrade dijagrama UZROCI-POSLEDICA

U datom koraku se već stiče osnovni uvid u dejstv pojedinih uzroka, potrebu njihove
alokacije ili eliminacije u slučajevima nepotrebnih veza. U razradi dijagrama potrebno
je poštovati principe:
- Uravnoteženja strukture i
- Neophodnog minimuma uzroka, odnosno uzročno-posledičnih veza.
Korak 5: Postupak širenja (grananja)
Postupak širenja se izvodi od povezanog uzroka, u više faza bez ograničenja, sve dok se
ne iscrpi pregleg svih identifikovanih uzoraka (slika 4.). Na svaku od ovih grana
detaljno upisati faktore koji se mogu smatrati uzrocima. Ovo će biti grančice. Na svaku
od njih upisati još detaljnije faktore dobijajući tako još manje grančice. Ako se ovo ima
na umu svakako će se pronaći uzrok problema.
Grupa uzoraka j

Uzorak j.k m.2 Uzorak j.k m.1

...
Uzorak j.k m.3
Problem
(posledica)

Paralelno
dejstvo
Uzrokj.k.m.
Redno
dejstvo

Slika 4. Postupak širenja (grananja)

H-170
Iako se ne postavljaju ograničenja u broju nivoa uzroka, postoje preporuke da se
dijagram ne odlikuje strukturom koja ima grane jednog nivoa niti grane sa više od tri
nivoa.
Korak 6: Analiza
Kada se unošenjem u dijagram na određenom nivou iscrpe svi identifikovani uzroci i
proveri lociranost svake od grana, pristupa se analizi koja se sastoji u identifikaciji
najverovatnijih uzroka (3-5) problema koji se analizira i njihovo označavanje u
dijagramu. Dati postupak, pored usmeravanja na osnovne uzroke omogućava, u
određenim slučajevima, iznalaženje linije kritičkih uzroka, što je svakako jedan od
najznačajnijih rezultata predmetne metode.
Izrađen dijagram uzrok-posledica se posebno analizira, a zatim se upoređuju podaci
prikupljeni iz procesa sa samim dijagramom i utvrđuje se najuticajniji uzrok koji izaziva
problem koji je razmatran. Na osnovu utvrđenog najuticajnijeg uzroka definišu se
korektivne mere koje treba sprovesti da se isti eliminiše i predlog korektivnih mera.

Primer:
Kako izgleda sve ovo do sada izneto konkretno u praksi videćemo na delu: Tela bočne
spone upravljača (slika 5.). Kao posledicu indentifikovali smo dimenziona odstupanja a
potom smo pristupili prikupljanju ideja ili rešenja Brainstorming-om. (Ovde bih želeo
da se zahvalim Vladi Milosavljeviću, dipl.maš ing. na svesrdnom zalaganju u
zajedničkom prikupljanju ideja o mogućim uzrocima, a koji je i ujedno učestvovao u
osvajanju ovog dela.). Dalji tok je išao po koracima.
Kao kritična mesta, pokazala su se i u praksi, označili smo sam postupak izrade tela
bočne spone upravljača. To su uzroci o kojima bi trebalo najviše povesti računa u
proizvodnji.

3. ZAKLJUČAK
Dijagram uzrok-posledica koristi se da bi smo izvršili analizu i uvid u odnose između
uzroka i problema (posledice) koji nastaje dejstvom uzroka i da bi omogućili lakše
pronalaženje rešenja za otklanjanje uzroka. Posmatran zasebno dijagram uzrok-
posledica nije dovoljan za rešavanje problema-on samo upućuje na njegove osnovne
uzroke čije je dejstvo maksimalno i na koje treba uticati, kao i na uzročno posledične
veze. Treba identifikovati sve relevantne faktore kroz diskusiju većeg broja ljudi.
Faktori sa najjačim uticajem na karaktesistiku, moraju se odrediti između onih koji su
navadeni u dijagramu. Zato se pri identifakciji uzroka ne smeju praviti propusti.
Takođe moramo izraziti karakteristiku što je moguće konkretnije. Apstraktno izražena
karakteristika može dovesti do tačnog, ali beskorisnog dijagrama, obzirom da će on biti
baziran na opštim stvarima. Odabrati merljivu karakteristiku i faktore. Ovim se
olakšava poimanje jačine uzročno-posledičnih veza. Zato je dobro nemerljivu
karakteristiku ili faktor zameniti adekvatnom, merljivom. Moramo otkriti faktore na
koje se može delovati, inače problem neće biti rešen. Za objektivno dodeljivanje
važnosti faktorima, pri korišćenju dijagrama, neophodno je osloniti se prvenstveno na
podatke. Respektujući umeće, iskustvo i intuiciju, veoma je opasno davati važnost
faktorima samo kroz subjektiva opažanja ili utiske.

H-171
 Učesnici Mašine istrošenost

zamor pažljivost uslovi rada Pomoćni

Zdravlje uređaji i
alati
Motivisanost
deformacija
zaštita bolest
deo detalj
koncentracija
obrazovanje osposobljenost neuravnoteženost

Obučenost Kontrola
radnika i/ili Operacija
kontrolora Varijacija
metod
iskustvo stabilnost dimenzija
tela bočne
pozicioniranje postupak 1. izrada spone
oblika Podešavanje konusa upravljač
2. čišćenje
mehaničko-tehnološke
dela 3. struganje
ivica
karakteristike prečnika za
Otkovak ugao manžetnu
stepen stezanja 4. glodanje čela, bušenje
Kvalitet dimenzije 5. završna rupe, razvrtanje i obaranje
materjala kontrola ivica i rezanje navoja
dela
fizičko-hemijske Montaža
karakteristike
redosled
brzina

Materjali Radni metod Uzroci Posledica

Slika 5. Dijagram uzroci-posledica: Telo bočne spone upravlja

H-172
LITERATURA:
[1] Posebni zahtevi za primenu ISO 9001:2000 za proizvođače automobila i rezervnih
delova, Sistem Menadžmenta Kvalitetom.
[2] Park H. S., „Six Sigma for Quality and Productivity Promotion“– Asian
Productivity Organization, 2003.

H-173