YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

POMPA TASARIMI

140A1009 Emre Burak ÖZKAN

HİDROMEKANİK VE HİDROLİK MAKİNELER ANABİLİM DALI

MAKİNE TASARIMI PROJESİ

Proje Danışmanı: Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK

İSTANBUL, 2018

İÇİNDEKİLER
SİMGE LİSTESİ ........................................................................................................................ 4
ŞEKİL LİSTESİ ......................................................................................................................... 5
TABLO LİSTESİ ....................................................................................................................... 5
1. SUYA ENERJİ VEREN MAKİNELER(POMPALAR) ......................................... 6

1.1 Rotodinamik Pompalar ............................................................................................ 6

1.2 Volumetrik Pompalar............................................................................................... 7

2. POMPALARIN ÇALIŞMA PRENSİPLERİ .......................................................... 8

2.1 Santrifüj Pompaların Çalışma Prensibi .................................................................... 8

2.2 Santrifüj Pompaların Kısımları ................................................................................ 9
2.3 Pompalarda Debi, Güç ve Verim İfadeleri ............................................................ 10

3. POMPA TASARIMI ............................................................................................. 11

3.1 Pompadan İstenen Özellikler ................................................................................. 11

3.2 Pompa Tipinin Belirlenmesi .................................................................................. 11
3.2.1 Özgül Biçim Sayısı ................................................................................................ 11
3.2.2 Özgül Devir Sayısı ................................................................................................. 11
3.3 Pompa Güç ve Verim Hesapları ............................................................................ 12
3.3.1 Pompa Verimi ........................................................................................................ 12
3.3.2 Pompa Gücü........................................................................................................... 13
3.4 Döner Çark Dizaynı ............................................................................................... 13
3.4.1 Pompa Mil Çapı ..................................................................................................... 14
3.4.2 Ön Göbek Çapı ...................................................................................................... 14
3.4.3 Arka Göbek Çapı ................................................................................................... 14
3.4.4 Giriş Çapı ............................................................................................................... 14
3.4.5 Rotor Giriş Çapı..................................................................................................... 15
3.4.6 Giriş Açısı .............................................................................................................. 15
3.4.7 Rotor Çıkış Çapı .................................................................................................... 16
3.4.8 Giriş Genişliği ........................................................................................................ 17
3.4.9 Çıkış Genişliği ....................................................................................................... 17
3.4.10 Hız Üçgenlerinin Çizimi ........................................................................................ 18
3.4.11 Kanat Çizimi .......................................................................................................... 19
3.4.12 Döner Çark Kanallarının Kontrolü ........................................................................ 21
3.5 Salyangoz Dizaynı ................................................................................................. 22
3.5.1 Akım Hızı .............................................................................................................. 22
3.5.2 Esas Yarıçapın Belirlenmesi .................................................................................. 26
3.6 Yataklama Elemanları ........................................................................................... 28
3.6.1 Eksenel Kuvvet Hesabı .......................................................................................... 28
3.6.2 Rulman Seçimi....................................................................................................... 28
3.6.3 A Yatağı ................................................................................................................. 29

i
KAYNAKÇA ........................................................................................................................... 32

i
SİMGE LİSTESİ
𝑄 Debi
ℎ𝑚 Basma Yüksekliği
𝑛 Devir Sayısı
𝑛𝑞 Özgül Biçim Sayısı
𝑛𝑠 Özgül Devir Sayısı
𝜂𝑔 Genel Verim
𝜂𝑣 Volumetrik Verim
𝜂ℎ Hidrolik Verim
𝜂𝑚 Mekanik Verim
𝑁𝑒 Mil Gücü
𝑁𝑒𝑚 Motor Gücü
𝜌 Akışkanın Özkütlesi
g Yerçekimi İvmesi
𝜏𝑧 Mil Malzemesinin Burulma Gerilmesi
𝑑𝑚𝑖𝑙 Mil Çapı
𝑑ℎ Ön Göbek Çapı
′
𝑑ℎ Arka Göbek Çapı
𝑄′ Döner Çark İç Debisi
𝑘1𝑠 Giriş Hızı İçin Stepanoff Sayısı
𝐶1𝑚 Giriş Meridyen Hızı
𝐶0 Döner Çarka Giriş Hızı
𝑑0 Huzme Çapı
𝑑1 Rotor Giriş Çapı
𝑈1 Döner Çark Girişindeki Akışkanın Çevresel Hızı
𝛽1 Giriş Açısı
𝑑2 Rotor Çıkış Çapı
𝑈2 Döner Çark Çıkışındaki Akışkanın Çevresel Hızı
𝐶2𝑚 Çıkış Meridyen Hızı
𝑘2𝑠 Çıkış Hızı İçin Stepanoff Sayısı
𝛽2 Çıkış Açısı
𝐻𝑡ℎ∞ Teorik Sonsuz Basma Yüksekliği
𝐻𝑡ℎ Teorik Basma Yüksekliği
𝑝 Pfleiderer Sayısı
𝜓 Kanat Biçim Faktörü
𝑍 Kanat Sayısı
𝑆𝑡 Statik Moment
𝑑2 Rotor Çıkış Çapı
𝜀 Yüzde Hata
𝜆1 Girişteki Akım Daralma Katsayısı
𝑡1 Giriş Hatvesi
𝜎1 Giriş Kanat Ağzı
𝑆 Kanat Kalınlığı
𝐵1 Girişteki Kanat Eni
𝜆2 Çıkıştaki Akım Daralma Katsayısı
𝑡2 Çıkış Hatvesi
𝜎2 Çıkış Kanat Ağzı
𝐵2 Çıkıştaki Kanat Eni
𝑊1 Döner Çark Girişteki Akışkanın Bağıl Hızı
𝑊2 Döner Çark Çıkışındaki Akışkanın Bağıl Hızı
𝑟1 Rotor Giriş Yarıçapı
𝑟2 Rotor Çıkış Yarıçapı

4
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 2.1 Vorteks prensibi
Şekil 2.2 Tek kademeli bir pompa şeması
Şekil 3.1 Debiye bağlı özgül biçim sayısı – verim grafiği (deneysel)
Şekil 3.2 Giriş ve çıkış hızları için Stepanoff sayısı grafiği
Şekil 3.3 Giriş hız üçgeni
Şekil 3.4 Çıkış hız üçgeni
Şekil 3.5 Çark boyunca hız grafiği
Şekil 3.6 Kanat profili
Şekil 3.7 Döner çark kanalı boyunca alınan kesitler
Şekil 3.8 Döner çark kanalı boyunca alan değişimleri
Şekil 3.9 KCv – nq eğrisi
Şekil 3.10 Yamuk kesitli sprial gövde
Şekil 3.11 Salyangoz kesiti
Şekil 3.12 Sukanoff grafiği
Şekil 3.13 Difüzör
Şekil 3.14 Salyangoz kesitlerinin açılımı
Şekil 3.15 Rulman Ölçüleri
Şekil 3.16 Yüz yüze eğik bilyalı rulman

TABLO LİSTESİ
Tablo 3.1 Stepanoff’un özgül devir sayısına bağlı hidrolik verim tablosu
Tablo 3.2 Kanat hesapları
Tablo 3.3 Döner çark kanalı boyunca kesit alanları
Tablo 3.4 Salyangoz kesiti yarıçapları

5
1. SUYA ENERJİ VEREN MAKİNELER(POMPALAR)

Pompa, tulumba ya da basaç, sıvıları taşımak için kullanılan mekanik bir aygıttır. Sıvıyı düşük
basınçtan yüksek basınca hareket ettirir ve bundan dolayı basınç içinde bir fark oluşturur. Yani
pompalar mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye çeviren makinelerdir.

Pompaların görevi, akışkanın belli bir yerden başka bir yere iletilebilmesi ve bu hareketin
devamlılığının sağlanabilmesi için hem bu hareketi sağlayacak, hem de borudan veya başka
sebeplerden kaynaklı kayıpları karşılayacak enerjiyi akışkana vermektir. Basıncın birimi
N/m^2’dir. Bu birimi şu şekilde de yazabiliriz: Nm/m^3= J/m^3, bu da demektir ki basıncı
birim hacimdeki enerji olarak düşünebiliriz. Pompaların da tam olarak amacı akışkana enerji
vermek olduğu için, buradan akışkanın basıncını artırmanın esas amaç olduğu gözükmektedir.

1.1 Rotodinamik Pompalar

Rotodinamik pompalar döner çark içinden geçen akışkanın momentumunun momentini

artırmak için kullanılırlar. Bu nedenle çeşitli şekillerde döner çark dizaynı ile pompalar 4 genel
tipte sınıflandırılır.

a. Radyal akımlı pompalar (santrifüj pompalar)

b. Helisoidal akımlı pompalar
c. Diagonal akımlı pompalar
d. Aksiyal akımlı pompalar

Bu pompalarda giriş ve çıkış arasında hiçbir engel bulunmadığından su akışı kesiksizdir. Pompa
çarkı içerisinde akışkana ivme kazandırılır ve bu ivmeden bir basınç farkı doğar. Bu basınç
farkı yardımıyla akışkanın basma işlemi gerçekleşir. Rotodinamik pompalarda akışkan çark
kanatları arasında devamlı ve eksiksiz olarak aktığından dolayı hızın ve basıncın zamana göre
değişimleri sıfır olur.

𝛿𝐶 𝛿𝑃
= 0 ve = 0 olur.
𝛿𝑡 𝛿𝑡

1.2 Volumetrik Pompalar

6
Bu tip pompalarda akışkanın bir noktadan başka noktasına ilerlemeyi sağlayan bir veya çok
sayıda oda bulunmaktadır. Bu odalar emme-basma yaparken sıvı ile dolup boşalacaktır,
dolayısıyla sıvı verme işlemi kesikli olacaktır. Pistonlu, dişli ve diyaframlı pompalar bu
kategoriye girmektedirler. Hacimsel pompalarda daimi akış olmadığından dolayı hızın ve
basıncın zamana göre değişimleri sıfırdan farklı olacaktır.

𝛿𝐶 𝛿𝑃
≠ 0 ve ≠ 0 olur.
𝛿𝑡 𝛿𝑡

Volumetrik pompalarda, suya enerji aktarılmasındaki ana prensip, kapalı hacim içerisindeki
sıvının hacim daraltılması ile statik basıncının artırılmasıdır.

7
2. POMPALARIN ÇALIŞMA PRENSİPLERİ

2.1 Santrifüj Pompaların Çalışma Prensibi

(Şekil 2.1)’ deki gibi silindirik bir kap içine radyal paletleri olan ve dışarıdan çevrilebilen bir
çark koyalım. Bu çark sabit ω açısal dönme hızı ile çevrilince kap içerisindeki sıvı bir zorlu
vorteks hareketi yapacak ve blok halinde katı cisim gibi dönecektir. Akışkanlar mekaniğinden
de bilindiği gibi bu harekette merkez ile çevre arasında ;

𝑃2 − 𝑃1 𝑤 2 . 𝑟22 𝑤 2 . 𝑟12
= − (2.1)
𝛾 2𝑔 2𝑔

Şekil 2.1 Vorteks Prensibi

2.1 nolu denklemine eşit bir basınç farkı doğar. Şimdi kabın çevresinde bir akış deliği açılır ve
merkez kısmı bir su haznesine bağlanırsa çevreden basınç ile fışkıran suyu karşılamak üzere
merkezden su emilir ve bu suretle içten dışa bir akış doğar. Sonuç olarak bir santrifüj pompa
gerçekleştirilmiş olur. Pompa içindeki akım başlayınca giriş ile çıkış arasındaki başlangıç farkı
artık yukarıdaki denklemi sağlamayacaktır.

8
2.2 Santrifüj Pompaların Kısımları

Bir santrifüj pompa aşağıdaki kısımlardan oluşur. Burada örnek olarak tek girişli ve tek
kademeli bir pompa şeması ele alınmıştır (Şekil 2.2)

Şekil 2.2 Tek kademeli bir pompa şeması

1. Çark: Mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye dönüştüren ve üzerinde çok sayıda kıvrık
kanatlar bulunan elemandır.
2. Salyangoz: Çarktan çıkan suyu toplayıp basma borusuna veren kısımdır.
3. Difüzör (yayıcı): Bazı pompalarda çark ile salyangoz arasına yerleştirilen ve çarktan
çıkan suyun hızını azaltarak yüksek kinetik enerjisinin bir kısmını basınç enerjisi
haline dönüştüren halka şeklindeki kısım. Bu halka üzerinde suya yön verici kanatlar
vardır.
4. Yıpranma contası ve hidrolik conta: Dönen çark ile pompa gövdesi arasında
bulunan ve çarkın basma kısmından emme kısmına bir geçit yolu ile kaçan akışkan
miktarını önlemek için alınmış düzenektir.
5. Salmastra kutusu: Mil ile gövde arasında doğacak kaçakları önlemek için alınan
düzenektir.
6. Mil: Tahrik organı ile çark arasını bağlayan ve çarkı taşıyan organdır.
7. Gövde: Pompanın salyangozunu ve diğer organlarını taşıyan kısımdır.
8. Emme borusu: Emme haznesi ile pompa girişi arasındaki borudur.
9. Dip klapesi ve süzgeç: Emme borusunun girişinde tek taraflı akış sağlayan yani
pompa dururken pompa içindeki ve emme borusundaki suyun geri boşalmasına engel
olan bir klape mevcuttur. Genel olarak bu klape bir süzgeç içine konulmuştur.
Sirkülasyon pompalarında ve emme haznesi yüksekte olan hallerde donanıma gerek
yoktur.

9
2.3 Pompalarda Debi, Güç İfadeleri

Pompa Debisi: Birim zamanda borudan geçen akışkan miktarını debi olarak tanımlayabiliriz.

Pompa Mil Gücü: Pompa direkt olarak motor miline bir kavrama ile bağlanmışsa pompa
miline aktarılan güce mil gücü denir.

Efektif Pompa Gücü: Pompanın su gücüdür.

10
3. POMPA TASARIMI

3.1 Pompadan İstenen Özellikler

 Hacimsel debi

200
𝑄 = 200 𝑚3 ⁄ℎ = 𝑚3 ⁄𝑠 = 0,0556 𝑚3 ⁄𝑠
3600

 Basma yüksekliği

ℎ𝑚 = 36 𝑚𝑆𝑆

 Devir sayıs

𝑛 = 1470 𝑑 ⁄𝑑

3.2 Pompa Tipinin Belirlenmesi

3.2.1 Özgül Biçim Sayısı

𝑛√𝑄 1470√0,0556
𝑛𝑞 = = = 23,585
3⁄4
ℎ𝑚 363⁄4

Bulunan 𝑛𝑞 değeri 12-35 aralığında bulunmaktadır. Bu sebeple pompa “Tam Santrifüj”

pompadır.

3.2.2 Özgül Devir Sayısı

𝑛𝑠 = 3,65 × 𝑛𝑞 = 3,65 × 23,585 = 86,085

11
3.3 Pompa Güç ve Verim Hesapları

3.3.1 Pompa Verimi

3.3.1.1 Genel Verim

Şekil 3.1 Debiye bağlı özgül biçim sayısı – verim grafiği (deneysel)

Yukarıdaki şekilden 𝑄 = 0,0556 𝑚3 ⁄𝑠 ve 𝑛𝑞 = 23,585 için 𝜂𝑔 = 0,78 olarak okunur.

3.3.1.2 Volumetrik Verim

𝜂𝑣 = (0,96 ÷ 0,99) = 0,96 olarak kabul edildi.

3.3.1.3 Hidrolik Verim

Tablo 3.1 Stepanoff’un özgül devir sayısına bağlı hidrolik verim tablosu

𝑛𝑠 = 86,085 için yukarıdaki tabloda 𝑛𝑠 = 57 ve 𝑛𝑠 = 114 arasında lineer interpolasyon

yapılırsa ilgili 𝜂ℎ değeri okunabilir.

12
 (86,085 − 57)(92 − 86)
𝜂ℎ = 86 + = 0,891
(114 − 57)

3.3.1.4 Mekanik Verim

𝜂𝑔 0,78
𝜂𝑚 = = = 0,912
𝜂𝑣 × 𝜂ℎ 0,96 × 0,891

3.3.2 Pompa Gücü

3.3.2.1 Mil Gücü

𝜌 × 𝑄 × 𝐻𝑚 103 × 0,0556 × 36
𝑁𝑒 = = = 34,215 [𝐵𝐺]
𝜂𝑔 × 75 0,78 × 75

3.3.2.2 Motor Gücü

𝑁𝑒𝑚 = 𝛼 × 𝑁𝑒

𝑁𝑒 > 25 [𝐵𝐺] → 𝛼 = 1,1

𝑁𝑒𝑚 = 1,1 × 34,215 = 37,637 [𝐵𝐺]

TECO IE2 AESV2E / AESU2E F SINIFI, 40°C ORTAM SICAKLIĞI, 400V/50HZ

(𝑁𝑒𝑚 )𝑠𝑡𝑎𝑛𝑑𝑎𝑟𝑡 = 40 [𝐵𝐺]

(𝑁𝑒𝑚 )𝑠𝑡𝑎𝑛𝑑𝑎𝑟𝑡 = 30 [𝑘𝑊]

𝑛 = 1470 [𝑑/𝑑]

3.4 Döner Çark Dizaynı

Döner çark dizaynında en doğru yol daha önce üretilmiş yüksek verimli pompalar üzerinde
yapılan deneylerden süregelen değerlerden faydalanmaktır.

3.4.1 Pompa Mil Çapı

3 360000 × 𝑁𝑒𝑚
𝑑𝑚𝑖𝑙 = √ [𝑐𝑚]
𝜏𝑧 × 𝑛

13
Mil malzemesi St-50 olarak seçilirse burulma gerilmesi:

𝜏𝑧 = 450 [kgf/cm2 ]

3 360000 × 40
𝑑𝑚𝑖𝑙 = √ = 2,792 [𝑐𝑚]
450 × 1470

𝑑𝑚𝑖𝑙 = 27,92 [mm] → (𝑑𝑚𝑖𝑙 )𝑠𝑡𝑎𝑛𝑑𝑎𝑟𝑡 = 28 [𝑚𝑚]

3.4.2 Ön Göbek Çapı

𝑑ℎ = 1,4 × 𝑑𝑚𝑖𝑙 = 1,4 × 28 ≅ 40 [𝑚𝑚]

3.4.3 Arka Göbek Çapı

𝑑ℎ′ = 1,5 × 𝑑𝑚𝑖𝑙 = 1,5 × 28 = 42 [𝑚𝑚]

3.4.4 Giriş Çapı

𝜋 2
𝑄′ = (𝑑 − 𝑑ℎ2 ) 𝐶0
4 0

𝐶0 ≅ (0,8 ÷ 1) × 𝐶1𝑚

𝐶1𝑚 = 𝑘1𝑠 √2 × 𝑔 × 𝐻𝑚

𝑛𝑞 = 23,585 için (Şekil 3.2)’den 𝑘1𝑠 = 0,145 olarak okunur.

𝐶1𝑚 = 0,145 √2 × 9,81 × 36 = 3,854 [𝑚/𝑠]

𝐶0 = (0,97) × 3,854 = 3,738 [𝑚/𝑠]

14
 Şekil 3.2 Giriş ve çıkış hızları için Stepanoff sayısı grafiği

𝑄 0,0556
𝑄′ = = = 0,0579 [𝑚3 /𝑠]
𝜂𝑣 0,96

4 × 𝑄′ 4 × 0,0579
𝑑0 = √𝑑ℎ2 + = √0,042 + = 0,146 [𝑚] = 146 [𝑚𝑚]
𝜋 × 𝐶0 𝜋 × 3,738

3.4.5 Rotor Giriş Çapı

𝑑1 = (0,8 ÷ 0,95) × 𝑑0

𝑑1 = (0,888) × 146 = 130 [𝑚𝑚]

3.4.6 Giriş Açısı

𝜋 × 𝑑1 × 𝑛 𝜋 × 0,130 × 1470
𝑈1 = = = 10,006 [𝑚/𝑠]
60 60
𝐶1𝑚 3,854
tan 𝛽1 = = = 0,385
𝑈1 10,006

𝛽1 ≅ 21°

15
3.4.7 Rotor Çıkış Çapı

𝑑2 = (2 ÷ 3) × 𝑑1

𝑑2 = (2,6) × 130 = 338 [𝑚𝑚]

Çıkış çapını hesaplarken çarpanı 2,6 olarak seçtik. Bulunan bu çap değeri kontrol edilmelidir.

2
𝐶2𝑚 𝐶2𝑚
𝑈2 = + √( ) + 𝑔 × 𝐻𝑡ℎ∞
2 × tan 𝛽2 2 × tan 𝛽2

𝐶2𝑚 = 𝑘2𝑠 √2 × 𝑔 × 𝐻𝑚

𝑘2𝑠 = 0,105

𝐶2𝑚 = 1,105√2 × 9,81 × 36 = 2,791 [𝑚/𝑠]

𝛽2 = 27° kabul edildi.

𝐻𝑡ℎ∞ = 𝐻𝑡ℎ × (1 + 𝑝)

𝐻𝑚 36
𝐻𝑡ℎ = = = 40,404 [𝑚𝑆𝑆]
𝜂ℎ 0,891

𝜓 𝑟22 𝜓 𝑑22
𝑝= =
𝑍 𝑆𝑡 4 𝑍 𝑆𝑡

Klavuz kanatsız pompalarda kanat biçim faktörü:

𝛽2 27
𝜓 = 0,65 × (1 + ) = 0,65 × (1 + ) = 0,9425
60 60

şeklinde hesaplanabilir.

𝑑2 + 𝑑1 𝛽1 + 𝛽2 0,338 + 0,130 21 + 27
𝑍 = 6,5 × × sin = 6,5 × × sin ≈6
𝑑2 − 𝑑1 2 0,338 − 0,130 2

1 2 2)
1 0,338 2 0,130 2
(𝑟
𝑆𝑡 = × 2 − 𝑟1 = × [( ) −( ) ] = 0,012168 [𝑚2 ]
2 2 2 2

0,9425 × 0,3382
𝑝= = 0,3687
4 × 6 × 0,012168

𝐻𝑡ℎ∞ = 40,404 × (1 + 0,3687) = 55,3 [𝑚𝑆𝑆]

2
2,791 2,791
𝑈2 = √
+ ( ) + 9,81 × 55,3 = 26,191 [𝑚/𝑠]
2 × tan 27° 2 × tan 27°

16
 𝜋 × 𝑑2 × 𝑛 60 × 𝑈2
𝑈2 = → 𝑑2 =
60 𝜋×𝑛
60 × 26,191
𝑑2 = = 0,340 [𝑚] = 340 [𝑚𝑚]
𝜋 × 1470

Bu şekilde 𝑑2 uzunluğu tekrardan hesaplanmış olup ilk değer ile hata kontrolü yapılmalıdır.

340 − 338
𝜀= × 100 = 0,59 % < 1 %
338

Yapılan hesaba göre yüzde hata değeri 1 %’den küçük çıkmış olup dış çap değeri uygundur.
Hesaplamalara 𝑑2 = 338 [𝑚𝑚] kabul edilerek devam edilecektir.

3.4.8 Giriş Genişliği

𝑄 ′ = 𝜆1 . 𝜋. 𝑑1 . 𝐵1 . 𝐶1𝑚

𝑡1 − 𝜎1
𝜆1 =
𝑡1

𝜋 × 𝑑1 𝜋 × 130
𝑡1 = = = 68,068 [𝑚𝑚]
𝑍 6
𝑆 5
𝜎1 = = = 13,952 [𝑚𝑚]
sin 𝛽1 sin 21°

68,068 − 13,952
𝜆1 = = 0,795
68,068

𝑄′ 0,0579
𝐵1 = = ≅ 0,046 [𝑚] → 𝐵1 = 46 [𝑚𝑚]
𝜆1 . 𝜋. 𝑑1 . 𝐶1𝑚 0,795 × 𝜋 × 0,130 × 3,854

3.4.9 Çıkış Genişliği

𝑄 ′ = 𝜆2 . 𝜋. 𝑑2 . 𝐵2 . 𝐶2𝑚

𝑡2 − 𝜎2
𝜆2 =
𝑡2

𝜋 × 𝑑2 𝜋 × 338
𝑡2 = = = 176,976 [𝑚𝑚]
𝑍 6
𝑆 5
𝜎2 = = = 11,014 [𝑚𝑚]
sin 𝛽2 sin 27°

176,976 − 11,014
𝜆2 = = 0,938
176,976

17
 𝑄′ 0,0579
𝐵2 = = ≅ 0,021 [𝑚] → 𝐵2 = 21 [𝑚𝑚]
𝜆2 . 𝜋. 𝑑2 . 𝐶2𝑚 0,938 × 𝜋 × 0,338 × 2,791

3.4.10 Hız Üçgenlerinin Çizimi

3.4.10.1 Giriş Hız Üçgeni

𝑈1 = 10,006 [𝑚/𝑠]

𝐶1𝑚 = 3,854 [𝑚/𝑠]

𝛽1 = 21°

Ölçek: 1 [cm] = 2 [m/s]

Şekil 3.3 Giriş hız üçgeni

𝐶1𝑚 3,854
𝑊1 = = = 10,754 [𝑚/𝑠]
sin 𝛽1 sin 21°

3.4.10.2 Çıkış Hız Üçgeni

𝑈2 = 26,191 [𝑚/𝑠]

𝐶2𝑚 = 2,791 [𝑚/𝑠]

𝛽2 = 27°

Ölçek: 1 [cm] = 2 [m/s]

Şekil 3.4 Çıkış hız üçgeni

𝐶2𝑚 2,791
𝑊2 = = = 6,148 [𝑚/𝑠]
sin 𝛽2 sin 27°

18
3.4.11 Kanat Çizimi

𝑟1 = 0,065 [𝑚]

𝑟2 = 0,169 [𝑚]

n = 10 nokta sayısı için:

𝑟2 − 𝑟1 0,169 − 0,065
∆𝑟 = = = 0,0104 [𝑚]
𝑛 10
1 1 1
∆𝛼 = ∆𝑟 [ + ]
2 (𝑟. tan 𝛽)𝑛 (𝑟. tan 𝛽)𝑛−1

180
𝜃= × ∑ ∆𝛼
𝜋

Şekil 3.5 Çark boyunca hız grafiği

(Şekil 3.5)’de üstteki doğru W hızının yayılışını temsilen çizilmiş olup başlangıç ve bitişi baz
alarak keyfi bir eğri çizilir ve W hızlarının değeri çark boyunca bu eğri üzerinden okunur.
Alttaki doğru ise pompa giriş alanına dik hız, C1m’den C2m’e kadar olan Cm hızlarının
doğrusal değişimini göstermektedir. Bu şekilden alınan bilgilerle kanat çizimi hesabını
yapmak için yeterli veriye ulaşılmış olunur.

Cm W (r.tgβ)-
r [m] ∆r [m] sinβ β r.tgβ 1 ∆a ∑∆a θ
[m/s] [m/s]
0,065 0 3,854 10,7540 0,358 21,00 0,025 40,082 0,000 0,000 0,00

19
 0,0754 0,0104 3,747 8,7357 0,429 25,40 0,036 27,928 0,354 0,354 20,26
0,0858 0,0104 3,641 7,8122 0,466 27,78 0,045 22,125 0,260 0,614 35,18
0,0962 0,0104 3,535 7,2477 0,488 29,19 0,054 18,607 0,212 0,826 47,31
0,1066 0,0104 3,429 6,8580 0,500 30,00 0,062 16,251 0,181 1,007 57,70
0,117 0,0104 3,322 6,5810 0,505 30,32 0,068 14,615 0,161 1,167 66,89
0,1274 0,0104 3,216 6,3910 0,503 30,21 0,074 13,479 0,146 1,314 75,26
0,1378 0,0104 3,110 6,2701 0,496 29,73 0,079 12,705 0,136 1,450 83,06
0,1482 0,0104 3,004 6,2009 0,484 28,97 0,082 12,188 0,129 1,579 90,48
0,1586 0,0104 2,897 6,1659 0,470 28,03 0,084 11,845 0,125 1,704 97,64
0,169 0,0104 2,791 6,1480 0,454 27,00 0,086 11,614 0,122 1,826 104,63

Tablo 3.2 Kanat hesapları

𝜃𝑠𝑜𝑛 = 104,63° < 105° olduğu için kanat profili uygundur.

Şekil 3.6 Kanat profili

3.4.12 Döner Çark Kanallarının Kontrolü

Pfleiderer Metoduna göre çizilen kanatlar arasındaki kanal, döner çark diskinin d2 ve d1 çapları
üzerine çizilir; Ancak, döner çark aynasının profili henüz belirlenmemiştir.

20
 Şekil 3.7 Döner çark kanalı boyunca alınan kesitler

r [mm] b [mm] a [mm] A [mm2] A [m2]

1 91 29,417 38,042 1119,1 0,001119
2 117 23,195 54,599 1266,4 0,001266
3 143 21,002 67,037 1407,9 0,001408

Tablo 3.3 Döner çark kanalı boyunca kesit alanları

1600.0
1407.9
1400.0 1266.4
1200.0 1119.1

1000.0
ALAN

800.0

600.0

400.0

200.0

0.0
91 117 143
YARIÇAP

Şekil 3.8 Döner çark kanalı boyunca alan değişimleri

(Şekil 3.8)’de son kesin profil elde edinilmiş olup, ayna profil (Şekil 3.7)’deki gibi
belirlenmiştir. Sonuç olarak istenen düz hat elde edilmiştir.

3.5 Salyangoz Dizaynı

21
Döner çark kanatlarını terk eden akışkan, salyangoz içinden geçerken yüksek hızını bir defada
burada kaybederek (difüzyona uğrayarak) basma borusuna gelir. Salyangoz içinde kinetik
enerji potansiyel enerjiye çevrilir. Böylece pompa verimi artmış olur.

Hızın salyangoz gövde içinde düşürülüp, potansiyel enerjinin artırılmasıyla, klavuz kanatlar
kullanılmadan, akım difüzyon yoluyla yönlendirilir.

Salyangoz çiziminde bu kez örnek olarak en çok kullanılan ve yeni bir yoldan gideceğiz.
Salyangoz içindeki ortalama (𝐶𝑣) hızını sabit olarak kabul edeceğiz. Şekil 4.2 de görüldüğü
gibi salyangoz kesit profilini tepe açısı 𝛿=40˚ olan bir yamuk olarak kabul ederek çizime
başlarız.

3.5.1 Akım Hızı

Şekil 3.9 KCv – nq eğrisi

(Şekil 3.9)’dan pompa özgül devir sayısına denk gelen KCv değeri okunur.

𝐾𝑐𝑣 = 0,42

𝐶𝑣 = 𝐾𝑐𝑣 √2. 𝑔. 𝐻 = 0,42√2 × 9,81 × 36 = 11,162 [𝑚/𝑠]

22
 Şekil 3.10 Yamuk kesitli sprial gövde

Şekil 3.11 Salyangoz kesiti

θ derecelik dönmedeki kesit alanı:

𝑄 0,0556
𝐴𝑣 = = = 0,00498 [𝑚2 ] = 49,812 [𝑐𝑚2 ]
𝐶𝑣 11,162

𝑏3 = (1,4 ÷ 1,8) × 𝐵2 = 1,4 × 21 ≅ 27,93 [𝑚𝑚] (Yuvarlatma payı)

23
𝑏4 = 25 [𝑚𝑚]

𝑏4 𝛿 25 40
𝑎= . cot = . cot = 34,34 [𝑚𝑚]
2 2 2 2

𝛿 = 40° alınır.

𝜋𝑟 2 𝑎
𝐴𝑣 𝜃 = 𝛿 − 𝑏4
360° 2
𝐴𝑣 𝜃° 49,812 × 𝜃°
𝐴𝑣 𝜃 = = = 0,138 [𝑐𝑚2 ]
360° 360°

0,138 × 𝜃° = 0,349 × 𝑟 2 − 4,293

Buradan,

0,138 × 𝜃° + 4,293
𝑟=√ [𝑐𝑚]
0,349

genel denklemi elde edilir.

Salyangoz çıkışı difüzöre bağlanacağı için bu parçanın da boyutlandırılması gerekir.

Şekil 3.12 Sukanoff grafiği

(Şekil 3.12)’den 𝐶𝑣 = 11,162 [𝑚/𝑠] için koniklik açısı 𝛿 = 9,5° olarak okunur.

24
 Şekil 3.13 Difüzör

𝐴𝑣 = 49,812 [𝑐𝑚2 ] için:

𝜋(𝑑1′ )2
= 49,812 [𝑐𝑚2 ]
4

𝑑1′ = 7,964 [𝑐𝑚] ≅ 80 [𝑚𝑚]

𝛿° 𝑑1′′ − 𝑑1′
tan =
2 2𝐿

𝑑1′′ = 140 [𝑚𝑚] ve 𝐿 = 350 [𝑚𝑚] kabulu yapılırsa:

𝛿° 140 − 80
tan =
2 2 × 350

𝛿° ≅ 9,5° olarak bulunur.

Kabul edilen 𝑑1′′ ve 𝐿 uygundur. Çıkış kısmına DN 125 flanş seçimi yapılabilir.

Difüzör çıkışındaki kesit alanı,

𝜋 𝑥 (𝑑1′′ )² 𝜋 𝑥0,14²
𝐴= = = 0,016 𝑚²
4 4

Difüzör çıkışındaki su hızı,

𝑄 0,0556
= = 3,475 𝑚/𝑠
𝐴 0,016

olarak hesaplanır.

3.5.2 Esas Yarıçapın Belirlenmesi

0,138 × 𝜃° + 4,293
𝑟=√ [𝑐𝑚]
0,349

25
θ° = 45 ,90 ,135 ,180 ,225 ,270 ,315 ,360 derece açılarında ayrı ayrı 𝑟 yarıçapları bulunur.

Şekil 3.14 Salyangoz kesitlerinin açılımı

𝜋𝑟 2 360
∆𝑟 = √( 𝛿 + 𝐸𝑘𝑠𝑖𝑙𝑒𝑛 𝐴𝑙𝑎𝑛) × − 𝑟 [𝑚𝑚]
360 𝜋𝛿

Eksilen alanlar CAD programı yardımıyla çizim üzerinden okunabilir.

θ 45° 90° 135° 180° 225° 270° 315° 360°

26
 r 54,86 69,20 81,04 91,37 100,63 109,12 116,99 124,36
r-a 20,52 34,86 46,70 57,03 66,29 74,78 82,65 90,02
Eksilen Alan 22,54 25,72 36,34 47,61 59,86 74,74 85,66 99,80
Δr 0,59 0,53 0,64 0,74 0,85 0,98 1,04 1,14
r' = r + Δr 55,44 69,73 81,68 92,11 101,48 110,09 118,03 125,50
r’
56 70 82 92 102 110 118 126
(yuvarlama)
r'-a
22 36 48 58 68 76 84 92
(yuvarlama)

Tablo 3.4 Salyangoz kesiti yarıçapları

Tabloda öncelikle ilk r değerleri yazıldı, daha sonra (Şekil 3.14)’de siyahla boyanmış eksilen
alan değerleri çizim üzerinden okunup tabloya geçirildi. Bu eksilen alanlara eşdeğer ∆𝑟 hesabı
yapıldıktan sonra yeni yarıçaplar tayin edildi ve yuvarlatılmış biçimde sonuç satırına yazıldı.

Salyangoz dili ile döner çark arasında, salyangoz spiralinin başladığı noktada 10 ~ 15 mm kadar
bir boşluk bırakılır.

Deneylere göre,

𝑑2 . 4 338.4
𝐷𝑖𝑙 𝑏𝑜ş𝑙𝑢ğ𝑢 ≤ = ≅ 13,5 [𝑚𝑚]
100 100

olacak şekilde dizaynı uygundur.

Maksimum dil boşluğu, 𝑑2 çapının % 4’ü kadar olması gerektiği unutulmamalıdır. Temiz su
pompalarında genellikle bu metod uygulanır.

27
3.6 Yataklama Elemanları

3.6.1 Eksenel Kuvvet Hesabı

(𝑑12 − 𝑑𝑔2 ) 𝑈2 (𝑑12 − 𝑑 𝑔2 )

𝑃1 = 𝛾. 𝜋. . [𝐻𝑚 − . (1 − )]
4 8𝑔 2𝑑22

γ∶ Suyun özkütlesi
d1 : Çark giriş çapı
d2 : Çark çıkış çapı
dg : Göbek çapı
Hm : Manometrik Yükseklik
U2 : Çıkış Teğetsel Hızı
g : Yer çekimi ivmesi

(0,132 − 0,0282 ) 26,191 (0,132 − 0,0282 )

𝑃1 = 1000. 𝜋. . [36 − . (1 − )]
4 8 × 9,81 2 × 0,3382
𝑃1 = 451,743 [𝑘𝑔]

Çark girişinde hareket miktarının değişiminden doğan P2 kuvvetinin değeri;

𝛾 1000
𝑃2 = 𝑥 𝑄 𝑥 𝐶0 = 𝑥 0,0556 𝑥 3,738 = 21,186 [𝑘𝑔]
𝑔 9,81

𝑃𝑇 = 𝑃1 − 𝑃2 = 451,743 − 21,186 = 430,557 [𝑘𝑔]

3.6.2 Rulman Seçimi

𝐹𝑇
𝐹𝐴 = 𝐹𝐵 =
2
430,557
𝐹𝐴 = 𝐹𝐵 = × 9,81 = 2111,882 [𝑁]
2

3.6.2.1 B Yatağı

Bilyalı yatak tipi seçilecektir, bu sebeple hesaplarda kullanılacak p değeri 3 olur.

Rulman ömrü bulunurken pompanın faydalı ömrü 8 yıl ve yıllık çalışma süresi 2400 saat
alınırsa, buna göre çalışma süresi;

ℎ = 2400 × 8 = 19200 [𝑠𝑎𝑎𝑡]

28
𝐿ℎ = 19200 [𝑠𝑎𝑎𝑡]

3 𝐿ℎ 3 19200
𝐹𝐿 = √ =√ = 3,374 [𝑑𝑎𝑁]
500 500

3 100 3 100
𝐹𝑁 = √ =√ = 0,283 [𝑑𝑎𝑁]
3×𝑛 3 × 1470
𝐹𝐿 3,374
𝐶ℎ𝑒𝑠𝑎𝑝𝑙𝑎𝑛𝑎𝑛 = × 𝐹𝐵 = × 211,188 = 2517,84 [𝑑𝑎𝑁] = 25,18 [𝑘𝑁]
𝐹𝑁 0,283
Rulman tipi tek sıralı sabit bilyalı rulman olarak belirlenmiştir. Bu durumda 63/28 numaralı
tek sıralı sabit bilyalı rulman uygundur.

𝐶63/28 = 26,7 [𝑘𝑁] > 25,18 [𝑘𝑁] = 𝐶ℎ𝑒𝑠𝑎𝑝𝑙𝑎𝑛𝑎𝑛

Şekil 3.15 Rulman ölçüleri

Rulman ölçüleri ise şu şekildedir;

𝑑 = 40 [𝑚𝑚]
𝐷 = 80 [𝑚𝑚]
𝐵 = 18 [𝑚𝑚]
𝑟 = 1,1 [𝑚𝑚]

3.6.3 A Yatağı

Önce tablodan bir rulman seçilerek eksenel kuvvetin statik yük katsayısına oranı olan ‘e’ sayısı
bulunur.Daha sonra Fa/Fr ≤ e veya Fa/Fr > e koşulları ile eksenel ve radyal yöndeki kuvvetlerin

29
çarpılacakları katsayılar bulunur.

𝐹𝑎 2111,882
= = 2,11
𝐹𝑟 1000

Büyük eksenel küvvetin yanında radyal kuvvete de sahip olduğundan çift sıralı eğik bilyalı
rulman tercih edilir.
15° temas açısı için e = 1,07’dir. Buna göre Fa/Fr > e olduğundan dolayı;

𝐹𝑒ş = 𝑋. 𝐹𝑟 + 𝑌. 𝐹𝑎
𝐹𝑒ş = 0,44 × 900 + 1,23 × 2112 = 2994 [𝑁]

Lh = 19200 saat ve n = 1470 d/d için C/Feş = 8,56 olarak tablodan okunmuştur.

Rulmanın dinamik yük katsayısı en az;

𝐶 = 8,56 × 𝐹𝑒ş = 8,56 × 2994 = 25629 [𝑁]

Bu yük sayısına dayanabilecek ve konstrüksiyon gereği çapı 45 [mm] olan rulman 7209 B DF
(yüz yüze) olarak tablodan seçilir.

Şekil 3.17 Yüz yüze eğik bilyalı rulman

30
Rulman ölçüleri ise şu şekildedir;
𝑑 = 45 [𝑚𝑚]
𝐷 = 85 [𝑚𝑚]
𝐵 = 19 [𝑚𝑚]
𝑟 = 1,1 [𝑚𝑚]

31
KAYNAKÇA
[1] Gökelim AT, Pompalar, Birsen Yayınevi, 2001.
[2] Yumurtacı Z, Hidrolik Makineler Ders Notları, İstanbul.
[3] TECO, Standard Motor Catalogue.
[4] [www.empflans.com], DIN Normu Düz Flanş PN16

32