UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

SEMINARSKI RAD
Dijagnostika cestovnih vozila

Tema
Vrste motornih ulja i njihovo označavanje

Profesor: Student:

Sarajevo; 2011. god.

 SADRŽAJ
UVOD......................................................................................................................................... 2
1. Zadaci motornog ulja u SUS motoru ...................................................................................... 3
2. Motorno ulje ........................................................................................................................... 5
2.1. Aditivi .................................................................................................................................. 6
2.2. Vrste motornih ulja u odnosu na porijeklo ......................................................................... 8
2.2.1. Mineralno ulje ................................................................................................................. 8
2.2.2. Sintetičko ulje .................................................................................................................. 8
2.3. Vrste motornih ulja u odnosu na viskoznost ...................................................................... 9
2.3.1. Monogradno ulje ............................................................................................................. 9
2.3.2. Multigradno ulje ............................................................................................................ 10
2.4. Standardi za klasifikaciju motornih ulja ........................................................................... 12
2.4.1. API ................................................................................................................................. 12
2.4.2. ILSAC ............................................................................................................................ 14
2.4.3. ACEA ............................................................................................................................ 14
2.4.4. OEM .............................................................................................................................. 16
3. Osnovne mjere održavanja sistema za podmazivanje .......................................................... 17
ZAKLJUČAK........................................................................................................................... 19
LITERATURA ......................................................................................................................... 20

1
 UVOD
Motorno ulje koje koristimo u automobilima može biti različito. Koje vrste motornog
ulja postoje i kako ulje pomaže motoru te koje su njegove karakteristike zavisi od
mnogobrojnih faktora.
U narednim poglavljima će biti opisani sastav i porijeklo motornog ulja, njegove
osobine kao i osnovni zahtjevi koje motorno ulje mora ispunjavati u pogledu standarda
propisanih uglavnom od proizvođača motora.
Svako motorno ulje započinje kao baza, što je njegov osnovni i većinski dio, osim baze
motorno ulje sadrži i aditive (dodatke) koji se miješaju s ciljem poboljšanja osobina motornog
ulja. Svako motorno ulje bilo ono kvalitetnije ili lošije, skuplje ili jeftinije mora ispunjavati
osnovne zahtjeve u pogedu fizičko-hemijskih osobina, te mora biti svrstano u jednu od klasa
po međunarodnoj klasifikaciji.
Stalna poboljšanja fizičkih, hemijskih i ostalih radnih karakteristika motornih ulja
događala su se i zahvaljujući tehnološkom razvoju motora SUS. Konstruktori motora su
nakon svake tehnološke promjene na motorima SUS postavljali i dodatne zahtjeve za njihovo
podmazivanje, odnosno zahtijevali su dodatnu kvalitetu motornih ulja te su paralelno s tim
nastajali novi standardi za motorna ulja.
Takvi su zahtjevi doveli do uvođenja oznaka za viskozne gradacije i nivo kvaliteta
motornih ulja. Njima se u prvom redu propisuju uslovi i testovi koje motorno ulje mora
zadovoljiti da bi se svrstalo u određenu kategoriju za određene tipove motora i uslove
njihovog rada.
Ni jedno ulje nije u stanju trajati vječno i podmazivati motor u toku čitavog njegovog
životnog vijeka. Svako motorno ulje zahtijeva periodičnu zamjenu a sistem za podmazivanje
SUS motora održavanje.

2
 1. Zadaci motornog ulja u SUS motoru
Da bi motor automobila ispravno funkcionisao i bio dugotrajan motorno ulje mora
ispuniti nekoliko osnovnih zadataka:
Podmazivanje
Glavna funkcija motornog ulja je da omoguci lakše klizanje jedne površine po drugoj,
tj. da se smanji trenje. Smanjivanjem trenja, smanjuje se habanje djelova motora i štedi
energija. Do najvećeg habanja motora dolazi prilikom pokretanja – prije nego ulje dosegne do
svih kritičnih dijelova. Kada se motor zagrije, ulje ne sme postati previše rijetko jer uljni film
mora biti dovoljne debljine za kvalitetno podmazivanje. Otpor ulja prema tečenju se naziva
viskoznost. Ulje niske viskoznosti obicno nazivamo rijetkim, a ono visoke viskoznosti gustim.
Uticaj temperature na viskoznost motornog ulja je vrlo različita, zavisno od vrste ulja. Da
bismo opisali kako promjene temperature utiču na viskoznost nekog ulja koristimo se
indeksom viskoznosti (VI). Viši indeks viskoznosti znači manju promjenu viskoznosti u
nekom temperaturnom rasponu. Sva multigradna ulja, a posebno sintetička imaju vrlo visoki
indeks viskoznosti. Ona su dovoljno rijetka za lagan start pri niskim temperaturama, a opet
ostaju dovoljno gusta na visokim temperaturama za kvalitetno podmazivanje zagrijanog
motora. Višu cijenu sintetičkih ulja višestruko nadmašuju koristi i uštede koje ona
omogućavaju. Nečistoće, talozi i proizvodi oksidacije povećavaju viskoznost ulja (ulje
postaje sve gušće) dok prodiranjem goriva u ulje viskoznost ulja opada (ulje se razreduje).
Ovo objašnjava zašto se ulje mora mijenjati u redovnim razmacima, koji su navedeni u
knjižici proizvođača vozila.
Odvođenje toplote
Energetska korisnost savremenih motora kreće se do 40% što znači da se približno
60% ukupno razvijene toplotne energije, nastale sagorijevanjem goriva u motoru, odvodi u
okolinu preko sistema za hlađenje motora. Dok se gornji djelovi motora hlade tako da se
toplota prenosi direktno na rashladno sredstvo, pokretni djelovi motora, poput koljenastog
vratila, ležajeva, bregastog vratila, klipova i sl. hlade se protokom ulja. Čak 5-10% ukupno
razvijene toplote odvodi se preko ulja, te se potom preko dijelova motora prenosi na rashladno
sredstvo. Odvođenje toplote putem ulja naročito je izraženo kod motora hlađenih zrakom. Pri
tome ključnu ulogu ima nesmetani dotok velikih kolicina ulja i njegova sposobnost da na sebe
primi što veću količinu toplote.
Održavanje čistoće motora
Zbog cijelog niza razloga, gorivo u benzinskim i dizel motorima ne sagorijeva u
potpunosti. Jedan dio nesagorjelog goriva ulazi u cijeli niz složenih hemijskih promjena i pod
odredenim uslovima formira čađ i garež. Veći dio nesagorjelog goriva odlazi kroz izduvni
sistem u obliku čađi, ali jedan dio se probije između klipa i cilindra te dospijeva u kućište
motora. Spajanjem čađi i vode, nastaje talog (mulj) a u odredenim uslovima i slojevi laka na
dijelovima motora. Talozi zatvaraju uljne kanale i time smanjuju njegov protok. Slojevi lako
smanjuju zazore, smanjuju protok ulja i uzrokuju sljepljivanje i smetnje u radu dijelova
motora.
Bazna ulja imaju vrlo ograničenu sposobnost sprečavanja formiranja taloga, pa su zato
sastavni deo paketa aditiva i deterdženti, koji imaju zadatak da uklone postojeće taloge i
spriječe nastajanje novih, te disperzantni aditivi koji imaju zadatak da netopive čestice drže
raspršene u ulju. Te su čestice tako fino raspršene u ulju da mogu nesmetano prolaziti između
bliskih površina kao i kroz filter za ulje. Ove vrste nečistoća se uklanjaju prilikom zamjene
ulja.
Zaštita od korozije
Kvalitetno motorno ulje smanjuje habanje dijelova motora na taj način što sprečava
dodir kliznih površina. Uprkos tome još uvijek može doći do hemijskog trošenja, tj. korozije.

3
Jasno je da motorno ulje ne smije izazivati koroziju, već mora štititi površine u motoru od bilo
kakvog oštećenja koje bi mogle izazvati voda, kiselina ili druge štetne nečistoće koje se mogu
naći u motoru. Motorno ulje štiti od korozije na dva razlicita nacina:
• ono prekriva sve površine i time stvara fizičku barijeru koja sprečava korozivne
materije da oštete površine motora,
• u motorno ulje se dodaju inhibitori korozije koji reaguju s korozivnim materijama i
neutralizuju ih
Pomaganje pri zaptivanju (održavanje kompresije)
Površine klipnih prstenova, sjedišta ventila i cilindara nisu u potpunosti glatke, što bi
se jasno moglo vidjeti pod mikroskopom kao mali vrhovi i doline. To je razlog zašto u
potpuno novom ili renoviranom motoru, potrošnja ulja će često biti relativno velika sve dok
se ove površine ne izglade i omoguće ulju da dobro zaptiva. Sami prstenovi nikada ne mogu u
potpunosti spriječiti produvavanje, nastalo uslijed visokog pritiska pri sagorijevanju i
kompresiji, u kućište motora gdje vlada niži pritisak. Motorno ulje ispunjava ove neravnine i
značajno poboljšava zaptivanje.

4
 2. Motorno ulje
Kao rezultat prerade nafte u rafineriji dobija se bazno ulje, koje nije pogodno za
podmazivanje SUS motora jer ima veoma loša fizičko-hemijska svojstva.
Da bi se svojstva ulja poboljšala, baznom ulju se dodaju sintetičke hemijske materije - aditivi.
Šematski to izgIeda ovako:
bazno ulje + aditivi = motorno ulje
Bazno ulje, ili jednostavno baza, čini 80% motornog ulja dok su 20% aditivi.

Fizičko hemijske karakteristike ulja

Viskoznost je jedna od najvažnijih veličina u tehnici podmazivanja. Viskoznost je
mjerilo tečljivosti i predstavlja unutrašnji otpor kretanju slojeva tečnosti.
Viskoznost je promjenljiva veličina. S promjenom temperature i pritiska mjenja se
viskoznost.
Što je temperatura viša, viskoznost je manja, tečnost je rjeđa. Zato je potrebno da se uz
podatak za viskozitet naznači i temperatura na kojoj je ona izmjerena.
Indeks viskoziteta (V. I. - Viscosity index) je relativan broj koji pokazuje kako se
viskozitet ulja mijenja sa porastom ili sniženjem temperature.
Stinište je temperatura na kojoj ulje hlađenjem prestaje biti tekuće. To je veoma važan
podatak za upotrebljivost ulja kod podmazivanja na niskim temperaturama, a izrazava se u
.
TBN (total base number - totalni bazni broj) je broj koji nam govori o alkaličnosti
ulja. Naime, da bi se uklonilo štetno djelovanje produkata sagorijevanja goriva i nastalih
kiselina, potrebno je da motorno ulje izvrši njihovu neutralizaciju. Veličina vrijednosti TBN-a
kod svježih ulja određuje se s obzirom na primjenu motornog ulja, odnosno direktno je vezan
za motor (diesel, Otto) kao i gorivo (sadržaj sumpora i halogenih materija). Praktično on
predstavlja količinu KOH u mg potrebna za neutralizaciju 1 g ulja. Tako na primer, kod
brodskih motora gde se koristi gorivo sa velikim pročentnim sumporom TBN ide čak do
vrednosti 100.
Tokom upotrebe motornog ulja njegov TBN pada, pa se nameće pitanje o granici iskorištenja
alkalnog potencijala. Vrijednost TBN 1 smatra se donjom granicom, što znači da ispod ove
vrijednosti ulje treba mjenjati. Savremena kvalitetna motorna ulja su koncipirana tako da im
TBN tokom upotrebe rijetko kad padne ispod 50% od početnog iznosa.
Plamtište je temperatura na kojoj se ulje pri stalnom zagrijavanju i približavanju
otvorenog plamena u posebnoj posudi, prvi put zapali. Kod svježih motornih ulja kreće se oko
200-250 , a kod rabljenih ulja zbog razrijeđenja gorivom može se i znatnije spustiti.
SHEAR stabilnost ulja, multigradna ulja imaju kao dodatak polimere za povećanje
indeksa viskoziteta, koji se zovu impruveri viskoziteta. Tokom eksploatacije motornog ulja
dolazi do pada viskoziteta usljed lomljenja molekula impruvera viskoziteta.
Laboratorijsko ispitivanje promjene viskoziteta multigradnih ulja vrši se po metodi DIN
51382 (test za SHEAR stabilnost mazivnih ulja koja sadrže polimere). Postupak se sastoji u
proticanju motomog ulja kroz posebnu aparaturu u određenom vremenskom periodu. Pri
prolazu kroz rasprskivač aparature dolazi do lomljenja molekula impruvera viskoziteta. Što je
postotak pada viskoziteta manji, to je SHEAR stabilnost ulja veća, odnosno motorno ulje je
bolje.

Savremeno motorno ulje mora posjedovati sljedeće osobine:

• sposobnost podmazivanja pokretnih djelova u kontaktu, koji su izloženi visokim
temperaturama i visokim promenljivim pritiscima
5
 • sposobnost zaptivanja toplih i pod pritiskom (izduvnih) gasova
• sposobnost odvođenja toplote s klipova, turbokompresora, ležaja itd.
• sposobnost održavanja čistoće motora razgrađivanjem produkata sagorevanja i
njihovom održavanju u raspršenom stanju
• sposobnost neutralizovanja kiselina koje nastaju u procesu rada motora, te zaštita
djelova motora od korozije
• sposobnost održavanja svoga kvaliteta podmazivanja bez obzira na zagađenje
proizvodima
• sagorjevanja - gorivom, sve do trenutka zamjene.
2.1. Aditivi
• Aditivi za poboljšanje indeksa viskoznosti (impruveri)
Dobro rafinirana ulja imaju indeks viskoznosti nešto veći od 100. Znatno veći I.V. (od 150 do
180) postiže se dodatkom aditiva. Kao aditivi iz ove grupe upotrebljavaju se polimeri,
npr.poliizobutilen, polimerni esteri metakrilne kiseline i viših masnih alkohola
(polimetakrilati) te etilen/propilen kopolimeri. Ovi aditivi imaju veći učinak na uljima
visokog I.V., pa se stoga obično primjenjuju za poboljšanje viskoznosti dobrih baznih ulja,
najčešće u količini oko 5 %. Dodatkom ovih aditiva poveća se i viskoznost ulja, pa se oni
radije upotrebljavaju za legiranje manje viskoznih ulja ili multigradacijskih ulja. Mehanizam
djelovanja ovih aditiva temelji se na različitim konformacijama polimernih molekula pri
niskim i visokim temperaturama. Pri radu motora temperatura se mijenja od -40 do +180 °C
Porastom temperature viskoznost se jako smanjuje i istovremeno se mijenja i konformacija
polimernih molekula (povećava se prosječna dimenzija klupka tj. hidrodinamička zapremina)
čime se kompenzira smanjenje viskoznosti. Pri snižavanju temperature događa se obrnuto.
• Aditivi za za sniženje krutišta (stiništa) (depresori)
Deparafinacijom ulja snizi se njihovo stinište do -5 °C. Dodatkom aditiva može se sniziti I
više tj. ispod -18 °C. Primjer djelovanja jednog aditiva:

Dodatak aditiva/% Srednje sniženje stiništa/°C

0,1 6
0,3 12
0,5 17
1,0 21

Čvrsti parafini su pri normalnim temperaturama otopljeni u uljima, dok se pri niskim
temperaturama mogu iz njih izlučiti. Izlučuju se u obliku igličastih kristala koji se međusobno
povezuju i tvore neku vrstu spužvaste strukture kojoj su šupljine ispunjene uljem pa je
spriječeno njegovo tečenje. Aditivi stvaraju neku vrstu zaštitnog filma na površini parafinskih
kristala u času kada se ovi počinju izlučivati iz ulja. Tako spriječavaju povezivanje kristala a
ne kristalizaciju, pa nastaju samo vrlo sitni kristali koji nemaju veliku koheziju.
Kao aditivi ove grupe koriste se: kopolimer etilen/vinilacetat te polimerni esteri metakrilne
kiseline i viših masnih alkohola.
• Aditivi za spriječavanje oksidacije (antioksidanti)
Svi ugljikovodici reaguju s kisikom ako su u kontaktu sa zrakom pri dovoljno visokim
temperaturama kroz dovoljno dugo vrijeme. Na primjer, motor s unutrašnjim sagorijevanjem
idealan je stroj za oksidaciju, jer se u njemu motorno ulje intenzivno miješa sa zrakom, često
pri visokim temperaturama i kroz dugo vrijeme, tj. između dva perioda izmjene ulja. Proces
oksidacije ubrzava se porastom temperature, ali ga pospješuje i katalitičko djelovanje željeza,
bakra i olova, koji su naročito aktivni katalizatori oksidacije. Oksidacija ugljikovodika je

6
vremenski proces tokom kojeg se spajanje s kisikom događa postepeno, te pojedini
ugljikovodici pritom mijenjaju svoju hemijsku strukturu i u raznim fazama tog procesa
prelaze u proizvode oksidacije većeg ili manjeg sadržaja kisika.
Smatra se da u prvoj fazi oksidacije ugljikovodika nastaju peroksidi, koji katalitički djeluju na
daljnji tok oksidacije. Jedan od glavnih konačnih proizvoda oksidacije parafinskih
ugljikovodika jesu organske kiseline koje daljnjom oksidacijom prelaze u kiseline slične
masnima, npr. stearinsku ili čak u složene okso kiseline. Uz kiseline nastaju također i drugi
spojevi. Kiseline male molekulne mase (mravlja, octena) djeluju veoma korozivno na neke
metale, dok se oksi kiseline dalje pretvaraju u viskozne proizvode topljive u ulju i doprinose
povećanju njegove viskoznosti.
Slični proizvodi nastaju i oksidacijom naftenskih ugljikovodika. Najlakše oksidiraju
aromatski ugljikovodici a njihovi proizvodi oksidacije stvaraju u ulju netopljive tvari u
obliku smola I taloga.
Inhibitori oksidacije umanjuju, odnosno usporavaju procese oksidacije ugljikovodika u
mazivim uljima. Smatra se da oni spriječavaju stvaranje peroksida nastalih u početnoj fazi
oksidacije, ili tačnije, razgrađuju te perokside, te na taj način isključuju njihov katalitički
uticaj.
Svi su inhibitori oksidacije u ulju topljivi organski i organo-metalni spojevi i mogu se
podijeliti na sljedeće glavne skupine:
1. sumporni spojevi (tioli i sulfidi)
2. fosforni spojevi (alkil i aril fosfiti, te lecitin)
3. sulfo-fosforni spojevi (ditiofosforne kiseline)
4. aromatski sekundarni amini i supstituirani fenoli (npr. 2,6-diterc-butilfenol)
• Aditivi za sprječavanje korozije (inhibitori korozije)
Ovi su aditivi naročito važni kod legiranja cirkulacijskih ulja (u prvom redu turbinskih) I
motornih ulja. U cirkulacijskim uređajima za podmazivanje parnih turbina često su prisutne
znatne količine vode, koje dovode do korozije metalnih površina. Metal hemijski reagira s
kisikom (iz vode) prelazeći pri tome u oksid smeđe boje, poznat pod imenom «hrna». Kod
motornih ulja osim ovog pojavljuje se još jedan oblik korozije. U cilindrima motora, zbog
procesa izgaranja u motoru, nastaju sumporna i sumporasta kiselina koje direktnim
nagrizanjem metalnih površina prouzrokuju korozivno habanje.
Antikorozijski aditivi imaju zadatak da spriječavaju oba tipa korozije, tj. stvaranje hrne i
agresivno djelovanje kiselina. Aditivi koji spriječavaju prvi tip korozije nazivaju se još
inhibitori korozije. Ovi su aditivi polarni spojevi (površinski aktivne tvari), stoga ih metalne
površine privlače, a njihove molekule na njima tvore monomolekulne ili višemolekulne
filmove. Na taj se način stvara barijera protiv vode i kisika, spriječavajući njihov direktan
dodir s metalom.
Tvari koje sprječavaju stvaranje hrne mogu biti: esteri (npr. butil stearat, butil naftenat),
dušični spojevi (aromatski amini), organski fosforni spojevi (npr. di-stearil fosfat, di-oktil
fosfat), metalni sapuni (napr. aluminijev stearat) te organske karboksilne kiseline i
njihovi derivati.
Među ovim spojevma ima i takvih, koji istovremeno spriječavaju stvaranje hrne i
neutraliziraju kiseline. Stoga se ponekad nazivaju neutralizacijski aditivi.
• Aditivi za održavanje čistoće motora (detergenti-disperzanti)
Ovi aditivi imaju funkciju, da u ulju dispergiraju, tj. fino razdijele proizvode nastale
oksidacijom ulja (smole, čana) držeći ih u njemu suspendirane, tj. u lebdećem stanju, I
spriječavajući ih da se istalože na klipnim prstenovima, stijenkama cilindra i uopće na
nepoželjnim mjestima u motoru. Brojni spojevi mogu djelovati kao disperzanti, npr.
aluminijski naftenati, metalni fenolati (Ca,Mg,Ba), sulfonati alkalnih i zemno-alkalnih metala,
tj. općenito površinski aktivne tvari.

7
 • Aditivi za pojačanje uljnog filma (EP – Extreme Pressure aditivi)
Uvođenje hipoidnog zupčanika u automobilsku industriju zahtjevalo je maziva sposobna za
stvaranje mazivih filmova u uvjetima podmazivanja pod ekstremno visokim pritiscima (EP).
EP aditivi djeluju hemijski na metalne površine, a aktivni su pri visokim temperaturama. Kao
EP aditivi najčešće se koriste spojevi sumpora, hlora ili fosfora.
Blagi aditivi za pojačanje uljnog filma, djelotvorni su pri nižim pritiscima. To su olovni
sapuni masnih kiselina, olovni naftenati ili olovni sulfidi. Oni se još nazivaju agensi za
mazivost. Fizikalno se absorbiraju na metalnim površinama u obliku orjentiranih filmova, ali
za razliku od EP aditiva ne reaguju s njima hemijski.
• Aditivi protiv pjenjenja (antipjenila)
Uslovi kod većine cirkulacijskih uređaja za podmazivanje su takvi da dovode do intenzivnog
pjenjena ulja, pa je stoga važno iz ulja što prije ukloniti mjehure zraka. Naročito su osjetljiva
hidraulička ulja kod kojih pojava pjenjenja može dovesti, ako je intenzivna, do gubitka
prijenosa snage. Sklonost stvaranju pjene je tim veća što je ulje viskoznije, a još veća ako ulje
sadrži neke aditive.
Kao vrlo djelotvorni aditivi za spriječavanje pjenjenja pokazala su se sintetička polimerna
silikonska ulja. Djelotvorna su već u vrlo malim količinama, npr. od 0,0001 do 0,003 %.
Menutim, silikonska ulja otežavaju izlaz zraka iz uljne mase pa je prednost, koja se postiže
spriječavanjem pjenjenja, znatno manja od nepoželjnih posljedica koje nastaju djelovanjem
velikih količina zraka u masi turbinskog ulja.
• Multifunkcionalni ili višenamjenski aditivi
Oni su sposobni istovremeno poboljšati više svojstava maziva. Mogu se sastojati iz jedne
hemijske supstance ili iz smjese različitih aditiva, koji jedan drugoga dopunjuju u svom
djelovanju na maziva (tzv. paketi aditiva). Najznačajniji iz ove skupine dodataka je Zn107.

2.2. Vrste motornih ulja u odnosu na porijeklo

2.2.1. Mineralno ulje
Mineralna ulja su organskog porijekla, predstavljaju jedan od destilata sirove nafte. U
novije vreme nazivaju ih još i konvencionalnim. Sastoje se od ugljikovodika - jedinjenja
ugljika (C) i vodika (H). Molekulske mase im sekreću u rasponu C20 – C35. Njihove strukture
i ostale osobine zavise od prirode i karakteristika sirove nafte iz koje se dobijaju ali i od daljih
– sekundarnih ili katalitičkih postupaka dorade.
Preradom parafinskih nafti dobijaju se mineralna bazna ulja parafinske osnove.
Koriste se za proizvodnju motornih, transmisionih, reduktorskih, hidrauličnih i kompresorskih
ulja. Dominantni konstituenti ovih baznih ulja su složeni ili hibridni ugljikovodici. Njihove
molekule su izgrađene od normalnih (linearnih) parafina, izoparafina i cikloparafina. Dobre
osobine su im: visoke tačke paljenja, visoka oksidaciona i termička stabilnost, visoki indeksi
viskoznosti. Od lošijih osobina ističu se visoke tačke tečenja, ali se one poboljšavaju
postupkom deparafinacije i aditivima.
Obično mineralno ulje, destilat sirove nafte, inače ostavlja dojam motornog ulja, ali se
pri temperaturi 35° C posve stvrdne, a na temperaturama na koje se ugriju klipovi motora
postaje tekuće kao petrolej i zapali se pri 230° C. Motor podmazivan takvim uljem bi se brzo
istrošio, a zbog nečistoće i ostataka izgaranja bi slabo radio. Zato se ulju dodaju razni
hemijski spojevi, takozvani aditivi, da bi se poboljšala njegova svojstva.
2.2.2. Sintetičko ulje
Sintetička maziva koja su prvi put sintetizirana su, u znatnim količinama, kao zamjena
mineralnim mazivima (i goriva), od strane njemačkih znanstvenika kasnih 1930-ih i početkom

8
1940-ih zbog nedostatka dovoljnih količina sirove nafte za svoje (prvenstveno vojne) potrebe.
Značajan faktor u rastu popularnosti ovih ulja je sposobnost sintetičkih maziva da zadrže
tekuće stanje pri temperaturama ispod nule na istočnom frontu, pri čemu se maziva na bazi
nafte (mineralna) zgusnu zbog većeg sadržaja voska. Korištenje sintetičkih maziva proširio
1950-ih i 1960-ih zbog svojstva da na drugom kraju temperaturnog spektra, ima sposobnost
da zadrži maziva svojstva u avionskim motorima na temperaturama pri kojim mineralna
maziva gube mazivost. Sredinom 1970-ih, sintetička motorna ulja su našla i komercijalnu
primijenu u automobilskoj industriji. SAE sistem za označavanje viskoznosti motornog ulja
također vrijedi i za sintetička ulja.
Sintetička ulja uključuju maziva kao što su sintetički esteri i polyalpha-olefini. Veća
čistoća i bolja fizičko-hemijska svostva teoretski znači da sintetičko ulje ima bolja mehanička
svojstva u ekstremnim područjima temperaturnog spektra. Molekule sintetičkih ulja su znatno
duže nego kod mineralnih ulja, što je dobro da se zadrži dobar viskozitet na višim
temperaturama, ali razgranata molekularna struktura ima povoljan uticaj na stvrdnjavanje i
time omogućava protok pri nižim temperaturama. S druge strane, iako se viskozitet smanjuje
pri povećanju temperature, sintetička motorna ulja imaju veći indeks viskoznosti u odnosu na
tradicionalna mineralna ulja. Specifična svojstva sintetičkih ulja omogućuju širi raspon
temperature na višim i nižim temperaturama i često uključuju niže temperature tečenja. Sa
poboljšanim indeksom viskoznosti, sintetička ulja zahtijevaju manje aditiva za poboljšanje
ovog indeksa, aditivi su inače najosjetljiviji na toplinsku i mehaničku degradaciju u toku
eksploatacije, a time se ne degradira brzo kao tradicionalna motorna ulja. Međutim, sintetička
ulja neizbježno skupljaju neželjene čestice, mada u manjoj mjeri nego mineralna ulja, koje se
talože u filteru ulja tokom vremena. Periodične promjene ulja i filtera i dalje su neizbježne i sa
sintetičkim uljem, ali neka sintetička ulja produžabaju intervale zamjene, često i 16,000-
24,000 km prvenstveno zbog smanjene razgradnje oksidacijom.
2.3. Vrste motornih ulja u odnosu na viskoznost
Viskozitet je najvažnija osobina motornog ulja, viskoznost (viskozitet) je otpornost
ulja prema tečenju. Udruženje inženjera automobilske industrije (The Society of Automotive
Engineers) SAE je osnovalo numerički sistem kodova za ocjenjivanje motornih ulja prema
karakteristikama viskoznosti. SAE ocjena viskoziteta uključuje sljedeće, od niske do visoke
viskoznosti: 0, 5, 10, 15, 20, 25, 30, 40, 50 ili 60. Brojevi 0, 5, 10, 15 i 25 su praćeni slovom
W, značenje slova W je "zima" (ne "težina") ili viskozitet pri startovanju na nižim
temperaturama. Broj 20 dolazi sa ili bez W, zavisno dali se radi o oznaci za toplu ili hladnu
gradaciju. Dokument SAE J300 definiše mjerenje viskoziteta u skladu sa ovim oznakama.
Kinematička viskoznost ocjenjuje se mjerenjem vremena koje je potrebno za
standardnu količinu ulja da proteče kroz standardni otvor, pri standardnoj temperaturi. Što
tečenje duže traje, to je veća viskoznost, a time i veći SAE kod.
Važno je napomenuti da SAE ima poseban sistem ocjenjivanja viskoznosti ulja za
zupčanike, osovine i ručne mjenjač, SAE J306, što ne treba poistovijetiti sa viskozitetom
motornog ulja. Što je veći broj transmisionog ulja (npr. 75W-140) ne znači da ima veću
viskoznost od motornog ulja.

2.3.1. Monogradno ulje

Monogradna, sezonska, motorna ulja ispunjavaju zahtjeve samo jedne gradacije
viskoziteta, moraju se mijenjati prema godišnjim dobima zima/ ljeto.
Monogradna motorna ulja imaju određena ograničenja kod hladnog vremena jer kod
vrlo niskih temperatura vjerojatno neće imati potpunu protočnost, a samim time motor nema
dovoljnu zaštitu. Monogradna motorna ulja više nisu u uporabi kod posljednjih modela

9
 2. Dinamičkom viskoznosti na 150
C

automobilskih motora, ali postoji potražnja za njima za uporabu kod nekih starijih i antiknih
C pri visokim brzinama kretanja
motora. Klasičan primjer monogradnog ulja je SAE 30, najčešće specificirano za male
atmosferske motore u vrtnim kosilicama, vrtnim traktorima, mobilnim generatorima i
benzinskim motornim pilama.
2.3.2. Multigradno ulje
Multigradna ulja koriste se tokom cijele godine, ispunjavaju zahtjeve više gradacija
viskoziteta.
Multigradna motorna ulja imaju manje izraženu promjenu viskoziteta pri različitim
temperaturama nego što imaju monogradna motorna ulja što omogućuje korištenje istog
motornog ulja u širokom temperaturnom rasponu i čini multigradna ulja idealnim za sve
vremenske uslove. Multigradna ulja imaju dobar protok pri niskim temperatura što omogućuje
lakši start motora, a pri visokim temperaturama zadržavaju dovoljno gustoće kako bi
omogućila odgovarajuće podmazivanje. Klasičan primjer multigradnog motornog ulja je SAE
10W-40.
Većina motornih ulja posljednjih generacija su formulisana od različitih gradacija ulja
kako bi motorno ulje imalo kombinaciju najboljih svojstava od motornih ulja guste i rijetke
viskoznosti.
Rijetka motorna ulja, kao što je čisto SAE 10W koje je predviđeno za rad u zimskim
uslovima, vjerovatno ne bi omogućilo odgovarajuće podmazivanje u ljetnim uslovima i radu
pri visokim obrtajima. Isto tako, gušće motorno ulje za visoke temperature, kao što je SAE 30
ili 40, bi vjerojatno postali toliko kruto na temperaturama ispod nule da motor vozila ne bi
mogao funkcionirati. Motorna ulja visoke viskoznosti su gušće strukture i pogodnija za
djelovanje pri višim temperaturama. Ova motorna ulja mogu biti i monogradna motorna ulja i
multigradna motorna ulja kao što su SAE 30, 40 ili 50.
Multigradna motorna ulja imaju širok raspon viskoznosti koja su naznačena
dvoznamenkastim klasama.U današnje vrijeme popularne multiviskozne gradacije uključuju
0W-30, 0W-40, 5W-30, 5W-40, 10W-40 i10W-60. Prva znamenka uz "W" se odnosi na rang
viskoziteta pri niskim temperaturama, dok se druga znamenka odnosi na rang viskoziteta pri
visokim temperaturama. Kao što je već gore ukratko navedeno, SAE klasifikacija
podrazumijeva i podjelu motornih ulja na šest "zimskih" klasa viskoznosti (0W, 5W, 10W,
15W, 20W i 25W) te pet "ljetnih" klasa viskoznosti (20, 30, 40, 50, 60).
Kod motornih ulja višestruke viskoznosti , oznaka "W" (winter) obilježava tzv. zimska
motorna ulja. Prva brojčana oznaka (gradacija) ispred slova W (0W, 5W, 10W, 15W, 20W i
25W) određena je s tri parametra:

1. Maksimalnom dinamičkom viskoznošću na niskim temperaturama

2. Maksimalnom graničnom temperaturom pumpabilnosti
3. Maksimalnom kinematičkom viskoznošću u mm2/s na 100° C

Dakle, ta brojčana oznaka određuje vrijednost tačke protoka motornog ulja izraženu
kroz Celzijeve stupnjeve. Rang je određen u laboratoriju koristeći simulator hladne poluge i
test s mini rotacijskim viskometrom (uređajem za određivanje viskoznosti neke tvari). Indeks
viskoznosti predstavlja težinu motornog ulja pri 100 stepeni Celzijevih (tačka vrenja vode).
Motorna ulja niske viskoznosti koja lagano protiču pri niskim temperaturama imaju
oznake 0W, 5W ili 10W. Oznake 15W i 20W su za višetežinska motorna ulja.
Druga brojčana oznaka (gradacija) iza slova W (20, 30, 40, 50, 60) određena je s dva
parametra:
1. Obimom kinematičke viskoznosti u mm2/s na 100

10
 Gornje definicije gradacija motornih ulja pomažu korisniku pri razumijevanju oznaka
koje se nalaze na bocama motornih ulja.

Slika Klasifikacija ulja prema klasi i viskoznosti

Slika Način označavanja ulja prema viskoznosti

11
 2.4. Standardi za klasifikaciju motornih ulja
2.4.1. API
Američki institut za naftu (American Petroleum Institute) (API) određuje osnovne
standarde za osobine maziva. Motorno ulje može biti sastavljeno samo od maziva kao baze
samo u slučaju ulja bez deterdženta, ili maziva kao osnove plus aditiva za poboljšanje ulja kao
što je deterdžent, poboljšanje osobina pri povećanju pritiska, aditiva za sprječavanje korozije
dijelova motora. Ulja minerlane baze su svrstana u pet grupa prema API klasifikaciji. Skupina
I baznih ulja se sastoje od frakcije destilacije nafte koja dodatno prečišćena ekstrakcijom
otpada kako bi se poboljšala određena svojstva kao što su otpor oksidaciji te uklanjanje voska.
Skupina I baznih ulja se sastoje od frakcije destilacije nafte koja je prošla proces kako bi se
dodatno prečistila i poboljšala. Grupa III baznih ulja ima slične karakteristike kao grupa II
baznih ulja, osim da Grupa III baznih ulja imaju veći indeks viskoziteta. Grupa III baznih ulja
se može proizvesti daljnjim hidrokreking postupkom ulja grupe II, ili nekim drugim
postupcima rafinacije nafte. Grupa IV su polialfaolefini (PAOs). Grupa V obuhvata sve ulje
koje nije svrstano u neku od I do IV. Primjeri grupe V baznih ulja obuhvaćaju poliol estere,
polialkilen glikole (PAG ulja), te perfluoropolialkileteri(PFPAEs). Grupe I i II se obično
nazivaju mineralna ulja, grupa III obično se naziva sintetička (osim u Njemačkoj i Japanu,
gdje ne smiju biti nazivana sintetička) i grupa IV je sintetičko ulje. Grupa V baza ulja je toliko
raznolika da ne postoji sveobuhvatan opis.
Prema API klasifikaciji postoje dvije opće klase:
• S – „spark ignition“ za putnicke automobile i lake kamione pokretane pomoću
četverotaktnih benzinski motora.
• C – „commercial/compression ignition“ za komercaijlna vozila i dizel motore
Motorno ulje koje je testirano i zadovoljava API standarde mora biti označeno simbolom
API.
API klasifikacija ulja ne sadrži specifikaciju za ulja primjenjiva u motociklima sa
„mokrim“ . Prema tome, ulja za motocikle su problem proizvođača motocikala.

12
S Klasifikacija motornih ulja za benzinske motore C Klasifikacija motornih ulja za dizel motore
API SA Za benzinske motore proizvedene do API CA do Za dizel motore proizvedene do 1983
do SE 1980 godine CD godine.
Za benzinske motore proizvedene od Vrlo bitna specifikacija koja je uvela
1980 do 1989 godine. Omogućavaju pojam SHPD (Super High
API SF povećanu zaštitu motora od korozije i API CE Performance Diesel). Za dizel motore
habanja. Otpornija na stvaranje taloga i sa i bez natpunjenja proizvedene do
ugušćivanja na povišenim T. 1990. godine.
Za benzinske motore proizvadene do Za natpunjene dizel motore teških
1994 godine, strožiji zahtevi od SF za API CF-4 teretnih vozila i produžene intervale
API SG
stvaranje taloga, otpornost na (4-taktni) izmene. Postavlja strožije zahteve u
oksidaciju i antihabajuća svojstva. smanjenju taloga i potrošnji ulja.
Za dizel motore sa indirektnim
Za benzinske motore proizvedene do urizgavanjem sa ili bez natpunjenja,
1996 godine. Još strožiji zahtevi po koji koriste dizel gorivo sa više od
API SH API CF
pitanju stvaranja taloga, antioksidanata, 0,5% sumpora, proizvedene do 1994
protiv habanja i termičke stabilnosti. godine. Pruža veću zaštitu od habanja,
stvaranja talogai korozije.
Za dizel motore sa povišenim
Za benzinske motore proizvedene posle termičkim opterećenjima, kontrolom
API SJ 1996 godine. Postavlja još rigoroznije API CG-4 emitovanja čađi, koji koriste gorivo sa
zahteve pred motorna ulja. manje od 0,5% sumpora, proizvedene
posle 1994. godine.
Za dizel motore modela posle 1998.
API specifikacija iz 2002. godine sa
godine koji koriste gorivo sa manje od
API SL oštrijim zahtevima po pitanju smicanja API CH-4
0,5% sumpora, uz ograničenje nivoa
na visokim temperaturama.
čađi u izduvnim gasovima.
Najnovija API specifikacija za dizel
API SM Najnovija API specifikacija (iz 2006.). API CI-4 motore. U primeni u SAD od 2001.
Godine. U Evropi od prošle godine.
Energy Conserving ulja smanjuju potrošnju goriva najmanje za 1,5% za referentno ulje
API EC
20W 30
API ECII Najmanje 2,7% smanjenja potrošnje za referentno ulje 20W 30
Tabela 1. Klasifikacija ulja prema specifikaciji API

13
 2.4.2. ILSAC
U saradnji sa vodećim svjetskim proizvođačima motora oformljen je međunarodni
odbor za standardizaciju i odobrenja maziva (International Lubricant Standardization and
Approval Committee) ILSAC također ima standarde za motorno ulje. Standard je donesen
2004. (GF-4) i odnosi se na ulja gradacije SAE 0W-20, 5W-20, 0W-30, 5W-30, 10W-30 .
Općenito, ILSAC radi sa API u stvaranju najnovije specifikacije ulja za benzinske motore,
ILSAC dodaje obrađuje dodatne zahtjeve u pogledu uštede goriva u svoju specifikaciju. U
standardu GF-4, dodan je dio VIB koji se tiče uštede goriva a koji nije tretiran u API SM
klasifikaciji.
Ključni dio GF-4, također neobrađen u API SM, je sekcija IIIG, koja se tiče testa na
motoru GM 3,8 L V-6, snage 125 KS (93 kW) pri režimu 3.600 o/min, temperature ulja 150 °
C (300 ° F) za 100 sati. To su znatno veći zahtjevi nego bilo koje ulje navedeno u API-
klasifikaciji namijenjeno za: motore čija temperatura ulja prelazi preko 100 ° C (212 ° F) to su
većinom turbo motori, uglavnom motori europskih ili japanskih automobila, koji se
karakterišu malom radnom zapreminom i velikom izlaznom snagom.
Kako bi pomogli potrošačima da prepoznaju ulje koje zadovoljava zahtjeve ILSAC, API je
dizajnirao oznaku certificiranja „starburst“ .

Novi set specifikacija, GF-5, stupio je na snagu u oktobru 2010. Proizvođači imaju
godinu dana za prelazak na set GF-5 jer od septembra 2011. ILSAC neće pružati licenciranja
za GF-4.
2.4.3. ACEA
Komitet konstruktora motora i vozila Еvropske zajednice (CCMC) je 1972. godine
izdao prvu evropsku klasifikaciju motornih ulja prema radnom učinku. Еvropa je poslije
nekoliko prijelaznih rješenja 1996.godine donijela svoje cjelovite podjele maziva prema
kvalitetu i namjeni. 01.01.1996. godine CCMC klasifikacija je zamjenjena ACЕA
sekvencama. Pojam "sequence" u ЕU označava zbir testova. Specifikacije definišu minimalne
kvalitetne nivoe motornih ulja za servisno punjenje benzinskih motora, lako opterećenih
dizelovih motora (privatna vozila) i teško opterećenih dizelovih motora (komercijalna vozila).
ACЕA specifikacije zahtjevaju da su svi rezultati motornih ispitivanja primjenskih
karakteristika ulja dobiveni u skladu sa sistemom osiguranja kvalitete evropskih motornih ulja
– ЕЕLQMS (European Engine Lubricants Quality Management System). Nakon ACЕA-e
1996. usljedila su nova izdanja specifikacija motornih ulja ACЕA 1998, a zatim ACЕA 1999.
Sa stajališta proizvođača motornih ulja ACЕA 2002 specifikacije su donijele značajne
promjene u razvoju motornih ulja time što su strogo definisale postupke ispitivanja pri
promjenama ili baznog ulja ili poboljšivača indeksa viskoznosti u formulaciji motornog ulja.
Ugradnja posebnih sistema za obradu izduvnih gasova donijela je nove zahteve u pogledu
formulacije motornog ulja, a to je kompatibilnost ulja s tim sistemom. Produženje intervala
zamjene motornog ulja zahtjeva od motornog ulja povećanu oksidacijsku i termičku stabilnost
ulja, dok smanjenje potrošnje goriva zahtjeva ulja niže viskoznosti i upotrebu posebnih

14
aditiva (modifikatora trenja). ACЕA 2002. specifikacije imale su važnost od 1. februara 2002.
godine prema ovoj specifikaciji definisane su tri klase motornih ulja:
• ACЕA A - ulja za benzinske motore,
• ACЕA B - ulja za dizel motore u putničkim automobilima i lakim teretnim
(dostavnim) vozilima,
• ACЕA Е - ulja za dizel motore u teškim komercijalnim vozilima, građevinskim i
poljoprivrednim mašinama
Svaka klasa dijeli se dalje na kategorije koje se označavaju arapskim brojevima.
Podjela na kategorije ukazuje na različite stepene učinka unutar jedne klase - veći broj znači
bolji kvalitet ulja, odnosno, duži interval upotrebe (npr. Benzinskih motora A1, A2, A3, dizel
motora putničkih vozila B1, B2, B3, B4, dizel motora teretnih vozila Е1, Е2,Е3, Е4.
U toku 2004. godine je u opticaj puštena ACEA 2004 sekvenca, koja je A i B
kategorije ulja upakovala u A/B kategoriju. U isto vrijeme je predstavljen novi set kategorija
koje su imale za cilj formiranje novih specifikacija ulja za motore koja su u skladu sa
najnovijim i budućim sistemima za tretman izduvnih gasova. U odnosu na prethodne ACЕA
2002, nove ACЕA 2004 specifikacije uvele su sljedeće bitne promjene:
• dosadašnje grupe A i B objedinjene su u zajedničku grupu A/B,
• uvedena je nova grupa S za motore putničkih i lakih teretnih vozila sa sistemom za
obradu izduvnih gasova,
• u grupi Е povučene su dvije i uvedene dvije novespecifikacije.
U novo formiranoj grupi A/B definisane su 4 specifikacije motornih ulja za benzinske i
dizel motore osobnih vozila A1/B1-04, A3/B3-04, A3/B4-04 i A5/B5-04. U odnosu na ACЕA
2002 nije došlo do promjena zahtjeva kvaliteta ulja, već samo spajanja dvije grupe. Nova
grupa S uvedena je za benzinske i dizel motore putničkih i lakih teretnih vozila sa sistemima
za obradu izduvnih gasova. Unutar navedene grupe definisane su tri specifikacije motornih
ulja C1-04, C2-04 i C3-04 čiji kvalitet odgovara specifikacijama A5/B5 odnosno A3/B4.
Najbitnije kod ovih specifikacija je ograničenje količine sulfatnog pepela, fosfora (P) i
sumpora (S) motornog ulja radi štetnog delovanja na sisteme za obradu izduvnih gasova.
U grupi Е povučene su iz upotrebe specifikacije Е3 i Е5, a uvedene su nove Е6-04 i
Е7-04. Specifikacija Е6-04 definiše kvalitet ulja za motore komercijalnih vozila sa sistemom
za obradu izduvnih gasova, a takođe ima ograničenje količine sulfatnog pepela, fosfora (P) i
sumpora (S) motornog ulja, dok je specifikacija Е7-04 zapravo poboljšana dosadašnja Е5
specifikacija. Glavni razlozi uvođenja novih ACЕA 2004 specifikacija bili su:
• potreba podmazivanja novih Еuro 4 motora,
• kompatibilnost sa sistemom za obradu izduvnih gasova
Slovna oznaka označava klasu ulja dok arapski broj označava kategoriju ulja ( npr. S1 -
ulje klase S kategorije 1). Pored tog za upotrebu u industriji pored ove dvije oznake može biti
i označena godina kada je sekvenca ušla u primjenu. (npr. A1/V1-04). ACЕA uljne sekvence
se stalno razvijaju. Kako se objavljuju nova izdanja starija izdanja moraju biti povučena.
Validnost novih i starih izdanja se preklapa za ograničeno vreme. Nova ACЕA specifikacija
definisana kao ACЕA 2008 uključuje tri klase motornih ulja i ako su one bile definisane i
ACЕA 2004 specifikacijom ali se dalje znatno proširuju specifikacije za motorna ulja za
podmazivanje benzinskih i dizel motora :
• ACЕA A/B - ulja za benzinske motore i laka teretna vozila sa dizel motorima
(A1/B1, A3/B3, A3/B4, A5/B5)
• ACЕA C - ulja za benzinske motore i laka teretna vozila sa dizel motorima sa
sistemima za tretman izduvnih gasova (C1, C2, C3, C4)
• ACЕA Е - ulja za dizel motore u teškim komercijalnim vozilima, građevinskim i
poljoprivrednim mašinama ( Е4, Е6, Е7 ).

15
 B Klasifikacija motornih ulja za dizel motore
A Klasifikacija motornih ulja za benzinske motore
putničkih i lakih teretnih vozila
Odgovara API SH. Viskoznost Niže viskozitetne gradacije. Odgovara
ACEA A1 HTHS od 2,9 do 3,5 mPa*s. ACEA B1 API CF/SG. Omogućavaju uštedu
Omogućavaju uštedu goriva. goriva.
Standardna mineralna ulja. Standardna mineralna ulja. Odgovara
ACEA A2 Odgovara API SG-SH, CCMC ACEA B2 API CF/SG i CCMC PD2.
G5.
Ulja za dizel motore sa indirektnim
ubrizgavanjem sa produženim
Za produžene intervale izmene.
ACEA A3 ACEA B3 intervalima izmene i povećanom
Odgovara API SH-SJ.
kontrolom hbanja i emisije čađi.
Odgovara CCMC PD2.
Pooštreni zahtevi za isparljivost Za dizel motore sa direktnim
ACEA A5 ulja i viskoznosti pri HTHS. ACEA B4 ubrizgavanjem novije generacije
visokih performansi.
Najnovija ACEA B. Zamenjuje
ACEA B3 sa pooštrenim zahtevima
ACEA B5
za isparljivost ulja (do 13% na 250oC
1 sat) i viskoznost pri HTHS.
ACEA A1/B1 Ulje sa osobinom uštede goriva (FE efekat).
ACEA A3/B3 Iste osobine kao i A1/B1, ali bez FE efekta.
ACEA A3/B4 Povišene karakteristike za primenu u TDI motorima
ACEA A5/B5 Kao i A3/B4, ali uz FE efekat.
ACEA C1 Osnova je A5/B5, sa niskim nivoom SAPS.
ACEA C2 Osnova je A5/B5, ali sa srednjim nivoom SAPS.
ACEA C3 Osnova je nešto kao A5/B5 sa manjim FE efektom i srednjim nivoom SAPS.
ACEA C4 Osnova je nešto kao A5/B5 sa manjim FE efektom i niskim nivoom SAPS.
Tabela 2. Klasifikacija ulja prema specifikaciji API
2.4.4. OEM
Do ranih 1990-ih, mnogi od europskih proizvođača (European original equipment
manufacturer) OEM automobila su odstupili od američkih API standarda za motorna ulja jer
nisu ispunili zahtjeve motornih ulja koja bi se koristila u njihovim motorima te ozbiljno
zaostaje u razvoju u odnosu prethodne generacije. Kao rezultat toga mnogi od vodećih
europskih proizvođača motornih vozila stvorili su i razvili svoje "OEM" standarde za ulja koji
nisu kompatibilni s običnom API standardom. Ne treba zaboraviti da je ACEA klasa
standarda razvijena u saradnji sa evropskim proizvođačima motora koji bolje odgovaraju
legislativama i tehničkim potrebama, tako se ACEA specifikacije (na naljepnici kante ulja)
skoro u potpunosti podudara sa mnogih OEM specifikacijama.
Posljednjih godina slično se dogodilo na tržištu u Sjevernoj Americi u segmentu dizel
motora visokih preformansi, proivođača kao što su Caterpillar, John Deere, Mack, Cummins,
Ford. Ironija je da standard "API C" znači "Komercijalni", a ipak ne uspijeva ispuniti potrebe
glavnih proizvođača komercijalnih motora.

16
 3. Osnovne mjere održavanja sistema za podmazivanje
Redovnim održavanjem se možete značajno produžiti vijek trajanja automobila. Pažljivi
i tačni pregledi snižavaju i troškove održavanja. Automobili se obično održavaju u auto-
mehaničarskim radionicama, ali veliki dio radova održavanja mogu obaviti i sami vozači i
vlasnici vozila ako imaju malo spretnosti i znanja. Kad se kupuje automobil, dobije se i
knjižica s uputstvima o održavanju. Usprkos svemu tome, potrebno je i upozorenje: onaj tko
se previše pouzdaje u sebe i svoje sposobnosti, može učiniti više štete nego koristi. Neke
radove treba obavljati isključivo u auto-mehaničarskim radionicama, a to važi i za sve
slučajeve kad niste potpuno sigurni u sebe. U svakom slučaju ima cijeli niz radnji koje vozač
može sam uraditi.
Sistem za podmazivanje SUS motora u vozilima predstavlja jedan od najvažnijih
sistema na motoru od kojih zavisi dugotrajan život motora. Postoji nekoliko radnji koje se
trebaju provoditi preventivno i periodično kako bi sistem za podmazivanje ispravno
funkcionisao i obavljao svoju zadaću.
• kontrola nivoa ulja u sistemu
Mnogi zanemaruju redovno kontrolise nivoa motornog ulja, zbog čega se motor može
oštetiti i uništiti. Svaki motor troši ulje, jer treći klipni prsten ne ostruže cjelokupni sloj ulja sa
stijenki cilindara i ono potom izgara. Dopuštena potrošnja ulja je od 0,2 do 0,6 posto
potrošnje goriva, dakle, do pola litre na 1000 kilometara. Ulje se gubi i na ventilskom
mehanizmu te na brtvilima i semerinzima (posebice kod starih motora). S vremenom se
povećava i trošenje i gubljenje motornog ulja te je preporučljivo prilikom svakog dolijevanja
goriva provjeriti razinu motornog ulja. Sve više novih (skupljih) automobila ima elektronsku
kontrolu razine ulja, koja se očitava na instrumentnoj ploči. No, i tada je preporučljivo
povremeno kontrolisati ulje.
Ako je ulje ispod minimuma treba odmah doliti odgovarajuće ili bilo koje drugo
motorno ulje. Ako se upali lampica ulja, odmah zaustaviti motor i ne pokretati ga dok se ne
dolije ulje.
Najbolje je da ulja bude između oznaka “min” i “max”. Zimi je, radi bržeg zagrijavanja,
preporučljivo da razina ulja bude na sredini, a ljeti oko maksimuma.
Prevelika promjena nivoa ulja vrlo često nagovještava kvar na motoru na što treba
obratiti pažnju u daljoj eksploataciji vozila i po potrebi posjetiti mehaničara. Opasnosti od
premalog i previsokog nivoa ulja su jednake, ni jedno ni drugo nije dobro za motor.
• kontrola pritiska ulja u sistemu
Većina današnjih vozila ima serijski ugrađene uređaje za kontrolu pritiska ulja, bilo da
se radi o manometrima smještenim u kabini vozila ili lampicama koje se upale pomoću
indikatora pritiska ulja smještenog na sistemu za podmazivanje. Bilo da se radi o manometru
ili lampici vozač će biti obaviješten o padu pritiska ulja. Pri malom pritisku kazaljka
manometra će se naći u području „crveno“ što je znak da pritisak ulja nije dovoljan za
podmazivanje motora. Kod sistema sa lampicom, ukoliko pritisak ulja u sistemu za
podmazivanje nije dovoljan da savlada oprugu unutar indikatora te će lampica svijetliti. I u
jednom i u drugom slučaju treba motor staviti van pogona te pronaći uzrok malog pritiska.
• redovna zamjena ulja
Vijek trajanja motora znatno zavisi od pravilnog podmazivanja. Zato treba poštovati
uputstva proizvođača i mijenjati ulje u propisanim rokovima, koristiti odgovarajuće,
propisano ulje i ako je ikako moguće, sve vrijeme upotrebljavati jednaku vrstu ulja. Pri
svakom, ili svakom drugom, mijenjanju ulja preporučljivo je zamijeniti i filter za ulje. Uložak
filtera za ulje kod većine motora se ne može čistiti. Kad se mijenja ulje, automobil mora stati
na ravnom tlu, nije ga potrebno podizati nazad ili sa strane, jer je korito za ulje napravljeno
tako da će svo ulje isteći samo ako automobil stoji na vodoravnom tlu. Staro ulje zahvatati u
17
odgovarajuću posudu koja mora držati bar 5 litara. Vijak za zamjenu ulja se odvrće
odgovarajućim ključem. Prevelik i neodgovarajući ključ može prokliznuti i oštetiti rubove
vijka. Neki vijci za zamjenu ulja imaju na unutrašnjoj strani pričvršćen magnet, na kojem se
sakupljaju željezni opiljci. Prije ispuštanja dotrajalog ulja iz korita motora, motor je potrebno
zagrijati, zato što je ugrijano ulje rjeđe i brže će i temeljitije isteći. Za otpuštanje filtera ulja je
potreban odgovarajući alat.
Pri izboru ulja preporučuje se poštovati propise i preporuke proizvođača u pogledu vrste
(klase) ulja, njegove gradacije kao i količine ulja koje se sipa u motor, neodgovarajuće ulje
može više naškoditi motoru nego donijeti koristi. Neodgovarajuća količina ulja takođe škodi
motoru, kako premalo ulja tako i previše, stoga se preporučuje višestruka kontrola nivoa ulja
prije pokretanja motora.
Filter ulja takođe mora biti odgovarajući, u pogledu njegovog kapaciteta te načina
montiranja na motor, pratiti odgovarajuća radionička upustva. Neki motori imaju centrifugalni
filter ulja, takav filter nije potrebno mijenjati, takvi filteri se čiste benzinom ili nekim drugim
otapalom.
• pojava tragova curenja
Svaki SUS motor je sastavljen iz velikog broja dijelova koji su međusobno zaptiveni.
Zaptivanje dijelova motora se vrši uglavnom azbestnim, bakarnim, gumenim zaptivačima a
zaptivanje vratila semerinzima.
U toku radnog vijeka motora povišene temperature i habanje negativno utiču na sve
zaptivače unutar motora usljed čega zaptivači gube elastičnost i svojstvo zaptivanja. Termički
ili mehanički oštećeni zaptivači više neće biti u stanju zadržati ulje unutar motora te će ulje
procuriti izvan motora.
Tragove curenja ulja je lako uočiti periodičnim kontrolisanjem nivoa ulja ali i vizuelnim
pregledom prostora ispod poklopca motora kao i podloge ispod vozila. Najčešća curenja ulja
se događaju na dijelovima motora koji trpe najveće temperaturne oscilacije, to je prije svega
glava motora.

18
 ZAKLJUČAK
Glavna zadaća ulja za podmazivanje jest odvajanje površina koje se međusobno
kreću, zatim omogućavanje uslova za hidrodinamičko podmazivanje, smanjenje trenja i
ublažavanje njegovih posljedica. Zbog pojave graničnog trenja, ponajprije na mjestima gdje
ne postoje uslovi za hidrodinamičko podmazivanje, ulje sadrži aditive protiv habanja. Vrlo
važna zadaća uređaja za podmazivanje jest hlađenje dijelova motora, pa ulja, s obzirom na
oksidaciju, moraju biti stabilna i pri povišenim temperaturama, veoma je značajno da se pri
promjeni temperature ulja bitno ne mijenja njegova viskoznost. Ulje za podmazivanje mora
spriječiti koroziju dijelova neutralizirajući korodirajuće tvari ili zaštićujući površine dijelova.
jedna od zadaća ulja jest čišćenje koksnih i muljevitih taloga te lakova s unutrašnjih površina
motora, radi čega ulje mora imati deterdžentna svojstva ali i dispergentna svojstva, kako bi
nečistoće zahvaćene uljem ostale u raspršenom stanju. Pjenjenje ulja moglo bi znatno ometati
rad uređaja za podmazivanje, pa motorno ulje sadrži i aditive protiv pjenjenja.
Sva motorna ulja svrstana su u određenu grupu na osnovu svojih fizičko-hemijskih
osobina koje odgovaraju pojedinoj vrsti motora. Na osnovu klasifikacije koja je međunarodno
standardizirana vrši se i izbor ulja za određenu vrstu motora.

19
 LITERATURA
1. Ivan Filipović Cestovna vozila, Sarajevo 2002.
2. Ivka Klarić TEHNOLOŠKI PROCESI ORGANSKE INDUSTRIJE I. DIO, Split 2008.
3. ILSAC GF-4 STANDARD FOR PASSENGER CAR ENGINE OILS, January 14, 2004.
4. Milomir Mijatović, Goran Mihajlović, Dragan Trifunović, Saša Babić; Klasifikacija
motornih ulja; stručni rad; IMK-14 Istraživanje i razvoj, Godina XVI, Broj (36) 3/2010
5.
http://www.maziva.org/index.php?option=com_content&view=article&id=77&Itemid=65

6. http://www.aa1car.com/library/api_motor_oil_classifications.htm

7. http://www.motorna-vozila.com/tag/aditivi-za-maziva/

8. http://www2.autoportal.hr/20080109970/Ekspert-za-mehaniku/Stetno-je-i-premalo-i-
previse-redovita-kontrola-razine-motornog-ulja-spas-je-za-motor/menu-id-90.html

9. http://blog.enginehour.com/2008/08/engine-oil-guide.html

10. http://en.wikipedia.org/wiki/Motor_oil

11. http://www.carbibles.com/engineoil_bible.html

20