The International Symposium on Advances in Mechanical Engineering – ISAME 2017

The Application of Advanced Technologies in Industrial Practice

Primjena naprednih tehnologija u inženjerskoj praksi

Autor: Edin Ibrahimović, Dipl.-Ing.

Firma: 3Din d.o.o.
Web: www.3din.biz
Mail: 3din@3din.biz
Mob: +387 61 255 803

Abstract:

Ovaj rad predstavlja prikaz praktične primjene 3D tehnologija u inženjerskoj praksi, kao i teoretski dio o trenutno
dostupnim tehnologijama 3D printanja i 3D skeniranja. U radu će biti prezentirani primjeri iz industrijske prakse
kao i dio teoretskih osnova tehnologija 3D printa i 3D skeniranja. Reference korištene u radu su također uglavnom
praktični primjeri sakupljeni od firmi koje pružaju usluge 3D skeniranja, izrade 3D mjernih izvještaja, povratnog
inženjeringa, a sa kojim autor ima neposrednu saradnju.

Osnovni pojmovi: 3D print, 3D skeniranje, 3D mjerni izvještaji, povratni inženjering

1 Uvod
Proces razvoja proizvoda kao i osvajanja aftermarket proizvoda je u zadnjih 10-tak godina u značajno ubrzan.
Sve to zahvaljujući novim tehnologijama koje se koriste u tom procesu. U te nove tehnologije uključuju
numeričke simulacije, koje su postale „user frendly“ i čije se izvođenje ubrzalo zahvaljujući povećanoj snazi
novih kompjuterskih konfiguracija. Također tu su i izrade prototipova složenih oblika za koje je prije trebalo
puno više vremena za njihovu izradu. Izrada prototipova je ubrzana pojavom 3D printera. Jedan dio ovog rada će
biti posvećen upravo tim tehnologijama i njihovom primjenom u radu 3Din d.o.o. konstrukcionog biroa i sličnih
biroa u BIH i okruženju. Pored razvoja novih proizvoda često slučaj u inženjerskoj praksi je potreba izrade
proizvoda koji su konstruisani prije pojave 3D paketa za modeliranje kao što je SolidWorks, Catia, ProE ili
CREO, NX i sl. Naime, ukoliko se radi o proizvodima koji imaju kompleksnu geometriju, ili se radi o
proizvodima rađenim tehnologijom kovanja ili livenja, u današnjoj proizvodnji za izradu kalupa za livenje
neophodno je imati 3D modele kalupa da bi se pristupilo izradi istih na modernim CNC mašinama. Da bi se
dobio jedan takav 3D model neophodno je izvršiti povratni inženjering. To se može uraditi na više naćina,
trenutno najbrži i najpouzdaniji način je metodom 3D skeniranja. U radu će takođe biti izloženon mali teoretski
uvod o 3D skeniranju i njegovoj mogućoj primjeni, ne samo u povratnom inženjeringu, a takođe i praktična
upotreba procesa 3D skeniranja u radu 3Din d.o.o. konstrukcionog biroa kao i sličnih biroa u okruženju.
2 3D print

Počeci ove tehnologije sežu u 1984 kada je Charles Hull

razvio tehnologiju stvaranja fizičkih 3D objekata iz digitalnih
podataka. 1986 Charles Hull patentira tehnologiju pod
nazivom Stereolitografija. Iste godine osniva tvrtku
3DSystems i razvija prvi komercijalni 3D pisač. 1986 Scott
Crump otkriva Fused Deposition Modeling (FDM) tehnologiju
koja se koristi u današnjim stolnim 3D pisačima. Prvi 3D
desktop printeri se razvijaju nakon što je 2004 Adrian Bowyer
pokrenuo RepRap projekat jednostavnih FDM 3D printera i
takve možete danas naći na tržištu sa veoma pristupačnim
cijenama od 500-2000 EUR. Ova tehnologija jeftinog 3D
ispisa je je još uvijek u razvoju. U zavisnosti o kojoj se
primjeni radi jeftini printeri mogu dati sasvim funkcionalne ispise, ali se još uvijek radi na brzini i kvalitetu
ispisa.

Kratak prtegled istorije razvoja 3D prntanja:

- 1984 Charles Hull razvio tehnologiju ispisa fizičkog modela

- 1986 Charles Hull patent C
- 1986 Scott Crump otkriva Fused Deposition Modeling (FDM) tehnologiju
- 1993 MIT razvio i Z Corporation razvio inkjet tehnologilu nanošenjem tinte na prah
- 1990 do 2000 se razvija tehnologija sinteovanog praha i koristi se uglavnom za 3D print metala
- 2004 Adrian Bowyer pokrenuo RepRap

Trenutno se intenzivno koriste FDM, SLS, DLP (Stereolitografija) tehnologije 3D printanj.

Prije nego objasnimo tehnologije printera, da opišemo pripremu 3D CAD modela za printanje. Modeliranje CAD
modela se vrši u bilo kojem software za 3D modelranje. Na osnovu modela se generiše stl fajl koji služi kao
ulazna osnova za software (slicer) koji vrši rezanje modela u slojeve. Svaki od ovih slojeva predstavlja fiziči sloh
na 3D printeru i slaganjem slojeva se dobija konačni oblik. Slicer-i na kraju daju CNC kod koji se šalje na 3D
printer u vidu tehnoloških parametara kao što su temperatura, brzina, kao i X,Y i Z koordinate. Takav fajl se
koristi kao ulaz u 3D printer. Na tržištu postoji dosta freeware verzija koje podržavaju većinu 3D printera, ali
postoje i slicer-i koje proizvođači printera daju uz svoje printere i to su zatvoreni sistemi, tj, mogu se koristiti
samo uz te printere.

FDM (Fused deposition modeling)

Ova tehnologija se koristi u trenutno komercijalno najraširenijim 3D

printerima. Ovi printeri rade na principu extrudera za plastiku.
Istopljena plastika se slaže sloj po sloj na podlogu. Podloga se poslije
svakog sloja pomjeri za zadanu vrijednost debljine sloja, tako da se na
kraju dobije gotov oblik nakon određenog broja slojeva.
SLS (Selective laser sintering)

I ova tehnologija kao ustalom i sve ostale radi radi na principu slojevitog printanja. Razlika od predhodne
tehnologije je što se kao gradivni materijal koristi prah određenog materijala koji se treba dobiti. U ovoj
tehnologiji laser topi sloj po sloj praha i tako pravi gotov model. Ova tehnologija se koristi za Printanje plastike,
i metala.

Inkjet 3D printing

Schematic representation of the process: a moving

head a) selectively binds (by dropping glue) the surface of a
powder bed e); a moving platform f) progressively lowers the bed
and the solidified object d) rests inside the unbinded powder. New
powder is continuously added to the bed from a powder
reservoir c) by means of a leveling mechanism b)

Princip ove terhnologije je sličan SLS tehnologiji, s tim da u ovom slučaju prah se ne topi laserom nego se
stvrdnjava doziranim ljepilom.

DLP (Stereolitografija)

Schematic representation of Stereolithography; a light-emitting device a) (laser or

DLP) selectively illuminate the transparent bottom c) of a tank b) filled with a
liquid photo-polymerizing resin; the solidified resin d) is progressively dragged up
by a lifting platform e)

Ova tehnologija koristi princip stvrdnjavanja tečnosti pod uticajem svjetloslosti

određene valne dužine. Takođe stvrdnjavanje se vrši sloj po sloj.
3 3D skeniranje

Tehnolgije 3D keniranja koje se danas koriste su: Fotogrametrija, Nekontaktno (strukturno svjetlo, Laser,).

Fotogrametrija je tehnologija mjerenja sa fotografija.

Koristi se uglavnom za skeniranje većih objekata i
izračunavanja udaljenosti diskretnih tačaka na objektu
skeniranja
Tehnologija skeniranja strukturnim svjetlom kao i lasersko skeniranje koriste princip trangulacije za izračun
udaljenosti pojedinih tačaka na objektu skeniranja. Broj tačaka čije se koordinate dobijaju zavise od rezolucije
kamera koje se koriste. Na ovaj način se dobije oblak tačaka sa njihovim X,Y i Z koordinatama. Tačnost sistema
zavisi od raznih parametara, kao što su rezolucije kamera rigidnost sistema, temperaturna stabilnost i sl.

3 Primjeri primjene 3D printanja i 3D skeniranja u industrijskoj praksi u BIH

U ovom dijelu rada će biti predstavljeno par primjena ovih tehnologija u BIH. Inače zbog malog tržišta i malog
broja kompanija koje se bave razvojem novih proizvoda, primjena ovih tehnologija je tek u razvoju. Sam autor
se počeo baviti 3D printanjem 2014 čisto iz radoznalosti, što je kasnije preraslo u ozbiljan inženjerski rad. A sa
3D skeniriranjem 2015. Pošto je za ozbiljnu primjenu 3D skeniranja u povratnom injženjerstvu i metrologiji
neophodna nabavka relativno još uvijek skupih 3D skenera, istih trenutno nema baš puno u BIH. Dvije
kompanije posjeduju vlastite 3D skenere, a autor koristi uslugu 3D skeniranja izvan BIH.

Primjer 1

Povratno inženjerstvo kućišta i poklopca aluminijske pumpe za ulje u kamionskom motoru:

Za ovaj primjer je korišten aftermarket proizvod i metodom 3D skeniranja na GOM Atos triple scann i povratnog
inženjerstva sa CREO 3.0 rekonsruisana je geometrija gotovog proizvoda. Iz gotovog proizvoda je napravljen
model za ljevanje u aluminiju prema specifikaciji naručioca usluge sa SolidWorks . Preciznost skeniranja +/-
0,05 mm
Primjer 2

Poboljšanje konstrukcije postojećeg proizvoda Firma Poly Gračanica

Primjer 4 Provjera dizajna namještaja Firma Artisan Tešanj
Reference:

http://www.3ders.org/3d-printing/3d-printing-history.html

https://3d-innovations.com/blog/tag/charles-hull/

http://3dprintingfromscratch.com/common/types-of-3d-printers-or-3d-printing-technologies-overview/

https://en.wikipedia.org/wiki/Fused_deposition_modeling

https://en.wikipedia.org/wiki/Selective_laser_sintering

http://www.topomatika.hr