Διαγώνισμα Έκφρασης – Έκθεσης Γ΄ Λυκείου

Να μπούμε στη θέση των άλλων

Ερώτημα βασικό: Αφού όλοι είναι υπέρ της ειρήνης, τότε πως γίνονται οι πόλεμοι;
Πολύ απλό: Για τους πολέμους φταίνε πάντοτε οι άλλοι. Ουδέποτε στην Ιστορία
υπήρξε ομολογία μιας πλευράς ότι φταίει εκείνη.(Παρά μόνο ίσως εκ των υστέρων-
και μέσα από τα -σφιγμένα-δόντια).
Ο μόνος λοιπόν τρόπος να κάνουμε κάτι ουσιαστικό για την ειρήνη είναι να
γίνουμε “οι άλλοι”. Να μπούμε δηλαδή στη θέση των άλλων, των πιθανών ή
πραγματικών αντιπάλων και να καταλάβουμε τι τους κινεί.
Η πράξη αυτή αποτελεί και την αρχή κάθε ηθικής σκέψης. Όσο ο άνθρωπος
αναγνωρίζει μόνο τον εαυτό του, όσο ο άλλος δεν υπάρχει-ή υπάρχει σαν μειωμένη
παρουσία, όχι σαν ίση-τότε δεν υφίσταται ηθική.
Το να μπαίνεις στη θέση του άλλου είναι η κίνηση που εκφράζεται στις
διασημότερες ηθικές παραινέσεις. Από τις παλαιές: “ό σύ μισεις ετέρω μή ποίησης”,
“αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν”, μέχρι τις νεότερες, όπως την “κατηγορική
προσταγή” του Καντ: “Πράττε έτσι ώστε η αρχή που διέπει την πράξη σου να μπορεί
να γίνει νόμος για όλους”, και την κοινότοπη φράση: “η ελευθερία του ενός
σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου”.
Και καλά όταν ο άλλος είναι πλησίον, είναι κοντά. Όταν όμως βρίσκεται από την
άλλη πλευρά των συνόρων, όταν σε απειλεί (ή νιώθεις πως σε απειλεί) πως να μπεις
στη θέση του; Δύσκολο πολύ. Όχι όμως αδύνατο. Και απόλυτα αναγκαίο. Μόνον
έτσι θα υπάρξει ελπίδα για την ειρήνη. Διότι μόνον έτσι μπορεί να υπάρξει
πραγματικός διάλογος-κι όχι παράλληλοι μονόλογοι.
Ένας Σέρβος συγγραφέας είπε, πριν από λίγο καιρό, μια πολύ σημαντική φράση:
“Σε εποχές αντιπαράθεσης, ο ρόλος του διανοούμενου είναι να γίνεται συνήγορος
των αντιπάλων”.
Δηλαδή να μπαίνει στη θέση τους. Να προσπαθεί να καταλάβει τα προβλήματά
τους, να νιώσει τις ανάγκες τους, να αποδεχθεί τα επιχειρήματά τους και να τα
παρουσιάσει όλα στη δική του πλευρά.
Κινδυνεύει, βέβαια, οι πιο φανατικοί από τους δικούς του να τον αποκαλέσουν
προδότη. Δεν είναι βολικός ο ρόλος του πραγματικά ελεύθερου διανοούμενου (εκτός
αν ανήκει στους κρατικοδίαιτους, ή στους κομματικούς τσανακογλείφτες). Αλλά, σε
περιόδους κρίσης, ο ψύχραιμος, αντικειμενικός και αμερόληπτος στοχαστής είναι
μεγάλη ευλογία για έναν λαό. Μακάρι να υπάρχουν τέτοιοι, σε όλα τα στρατόπεδα,
και να εισακούονται.
Διότι, από την άλλη πλευρά, υπάρχουν οι πολιτικοί. Αυτοί που τελικά
δημιουργούν τους πολέμους. Που για να στεριώσουν την εξουσία τους, να
διευρύνουν την εκλογική πελατεία τους, να στιλβώσουν τη δημόσια εικόνα τους,
διαγωνίζονται σε δημοκοπία, λαϊκισμό και φανατισμό. Που πουλάνε πραμάτεια
φτηνή αλλά πάντα ευπρόσδεκτη σε λαούς στερημένους: πατριδοκαπηλία, σοβινισμό,
εθνικισμό.
 Δεν υπάρχει αντίθεση μεγαλύτερη από αυτήν ανάμεσα στον πολιτικό και τον
διανοούμενο. Από τη μια μεριά η ρητορεία, το συναίσθημα, το πάθος, η φόρτιση.
Από την άλλη η ψύχραιμη ανάλυση, η γνώση, ο ορθός λόγος.
Κανένας πόλεμος δεν έγινε ποτέ από λογική. Όλοι ξεκινούν από το συναίσθημα.
Όπως και οι καυγάδες. Δύο άνθρωποι κυριαρχημένοι από τον ορθό λόγο δεν θα
έπαιζαν ποτέ ξύλο. Λογικά, ένας πόλεμος δεν συμφέρει κανέναν-ούτε καν τον
νικητή. Κάθε πολεμική σύρραξη γίνεται παρά τον λόγον-είναι παράλογη.
Νίκος Δήμου
Απολογία ενός ανθέλληνα

ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενο του κειμένου με γραπτή
περίληψή του σε 100-120 λέξεις.
Μ.25
Β1.Να αναπτύξετε με 80-100 λέξεις το νόημα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα:
“Λογικά, ένας πόλεμος δεν συμφέρει κανέναν-ούτε καν τον νικητή”.
Μ.10
Β2α.Ο συγγραφέας τεκμηριώνει την άποψή του και με επίκληση στην αυθεντία. Να
εντοπίσετε δύο σημεία του κειμένου όπου γίνεται επίκληση στην αυθεντία.
Μ.5
Β2β.Πιστεύετε ότι η επίκληση στην αυθεντία που κάνει ο συγγραφέας είναι εύστοχη
και αποτελεσματική;
Μ.5
Β3. “Διότι από την άλλη πλευρά........εθνικισμό”. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η
παράγραφος;
Μ.5
Β4.Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας για να τεκμηριώσει την
άποψή του;
Μ.5
Β5.Να γράψετε αντώνυμα των λέξεων:
εισακούομαι
διευρύνω
αποδέχομαι
ευπρόσδεκτος
κοινότοπος
Μ.5

Γ. Σε ένα κείμενο 500 λέξεων να αναφέρεις τα αίτια του πολέμου και τους τρόπους
με τους οποίους ένας νέος μπορεί να αντιδράσει. Το κείμενό σου να έχει τη μορφή
άρθρου που θα φιλοξενηθεί σε νεανικό περιοδικό.
Μ.40
Απαντήσεις
Α

Αγαπητοί συμμαθητές,
Ο συγγραφέας αρχικά αναρωτιέται γιατί γίνονται πόλεμοι αφού όλοι είναι υπέρ της ειρήνης και
υποστηρίζει ότι το να μπει ο καθένας στη θέση του οποιουδήποτε αντιπάλου είναι ο μόνος
τρόπος για την αποφυγή πολεμικών συγκρούσεων. Αυτή η στάση αποτελεί την αρχή κάθε ηθικής
σκέψης, σύμφωνα με το συγγραφέα, ο οποίος υποστηρίζει τη θέση του με την παρουσίαση
ηθικών παραινέσεων παλιών και νεότερων αυθεντιών. Στη συνέχεια αναφέρεται στο ρόλο του
διανοούμενου που αντικειμενικά και ψύχραιμα μπορεί να διαχειριστεί τα κίνητρα των
αντιπάλων, και τον συγκρίνει με τους πολιτικούς που σύμφωνα με τη γνώμη του, δημιουργούν
τους πολέμους προκειμένου να εδραιώσουν τη εξουσία τους. Τέλος υπογραμμίζει ότι ο πόλεμος
είναι παράλογος και δεν ωφελεί κανέναν.

Β1
Ο Πόλεμος αποτελεί καταστρεπτική πηγή της ανθρωπότητας. Το πένθος, η δυστυχία, η πείνα, η
αρρώστια και η ορφάνια απλώνονται στον άμαχο πληθυσμό. Η νεολαία των λαών τροφοδοτεί με
αίμα τον πόλεμο. Η βαρβαρότητα, ο αναρχισμός και η βία κυριαρχούν και εξαφανίζεται η
ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τιμή, η δημιουργική ζωή και η ηθική. Οικολογικές καταστροφές
σημειώνονται και επικρατεί στασιμότητα, σκοταδισμός και καλλιτεχνικός μαρασμός. Επιστήμη
και τεχνολογία μπαίνουν συχνά στην υπηρεσία του πολέμου. Γενικότερα ο πόλεμος αποθηριώνει
τους εμπόλεμους ανθρώπους και επισωρεύει στους επιζώντες ερείπια, υλικά, ηθικά και
κοινωνικά που χρειάζονται χρόνια ν’ ανορθωθούν. Επομένως, ένας πόλεμος δε συμφέρει
κανένας, ούτε καν τον νικητή.

Β2α
Α’ επίκληση στην αυθεντία
Καντ: «Πράττε έτσι ώστε η αρχή που διέπει την πράξη σου να μπορεί να γίνει νόμος για όλους».

Β’ Σέρβος συγγραφέας: «Σε εποχές αντιπαράθεσης ο ρόλος του διανοούμενου είναι να γίνεται
συνήγορος των αντιπάλων».

Γ’: Αγία Γραφή: «ο συ μισεις ετερω μη ποιήσεις»

«Αγαπα τον πλησιον σου ως σεαυτον»

Δ’ Κοινότοπη φράση: «η ελευθερία του ενός σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου».

Β2β
Η επίκληση στην αυθεντία που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι εύστοχη και αποτελεσματική,
καθώς οι αυθεντίες που επικαλείται έχουν σχέση με το θέμα και επιπλέον προηγείται και έπεται
επίκληση στη λογική.

Α’ επιχείρημα: «Η πράξη αυτή αποτελεί… τότε δεν υφίσταται ηθική»

Β’ επιχείρημα: «Μόνον έτσι θα υπάρξει ελπίδα… κι όχι παράλληλοι μονόλογοι»

Β3
Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης. Ο συγγραφέας αιτιολογεί τη θέση
του; «Οι πολιτικοί τελικά δημιουργούν τους πολέμους».
Β4
Ο συγγραφέας ακολουθεί παραγωγική συλλογιστική προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψή
του. Ξεκινά το συλλογισμό του με το γενικό που είναι η θέση του «Ο μόνος λοιπόν τρόπος να
κάνουμε κάτι ουσιαστικό για την ειρήνη είναι να γίνουμε «οι άλλοι» και συνεχίζει με τα ειδικά
που είναι οι τεκμηριώσεις της θέσης του.

Β5
Εισακούομαι…αγνοούμαι, παραβλέπομαι
Διευρύνω.. στενεύω, περιορίζω
Αποδέχομαι… αρνούμαι, απορρίπτω
Ευπρόσδεκτος…ανεπιθύμητος, απρόσδεκτος
Κοινότοπος…πρωτότυπος, καινοτόμος

ΠΟΛΕΜΑΧΟΙ ΝΕΟΙ
Πόλεμος είναι ο ένοπλος αγώνας ανάμεσα σε κράτη ή ανάμεσα σε οργανωμένες κοινωνίες για
την πραγματοποίηση των οικονομικών και πολιτικών τους σκοπών. Είναι η βίαιη και χωρίς λογική
λύση των διαφορών ανάμεσα στους ανθρώπους και στους λαούς, Δεν είναι μόνο η ένοπλη
σύγκρουση αλλά και η διακοπή των διπλωματικών σχέσεων ανάμεσα στα κράτη. Είναι η
οργανωμένη βία που συσσωρεύει ο ανταγωνισμός.

Αίτια του πολέμου

Σε γενικές γραμμές είναι τα ίδια κάθε φορά αλλά διαφοροποιούνται σύμφωνα με τις εκάστοτε
δομές.

 Οικονομικά συμφέροντα. Παρουσιάζονται με τη μορφή της ιμπερεαλιστικής διάθεσης, της

οικονομικής διείσδυσης, της ανάμειξης σε εσωτερικές υποθέσεις.

 Τοπικές εστίες πολέμου δίνουν αφορμή για επέμβαση των μεγάλων και έτσι γενικεύεται η
σύρραξη.

 Στρατιωτικός πολεμικός ανταγωνισμός. Οι εξοπλισμοί δίνουν αίσθηση υπεροχής. Από την

άλλη μεριά τα συμφέροντα των κεφαλαίων που έχουν επενδυθεί σε πολεμικές βιομηχανίες
επιζητούν τον πόλεμο.

 Εθνικιστικά κινήματα, εθνικοί απελευθερωτικοί λόγοι καταπιεσμένων μειονοτήτων και λαών.

Οι απελευθερωτικοί πόλεμοι είναι ιεροί και αναγκαίοι και γίνονται προς απελευθέρωση
ομοεθνών που βρίσκονται υπό δουλεία.

 Θρησκευτικός φανατισμός. Λειτούργησε σαν κύριο αίτιο αλλά και σαν μέσο. Οι φιλολογίες
ηγετών εκμεταλλεύτηκαν και πυροδότησαν το θρησκευτικό φανατισμό.

 Οι αχαλίνωτες φιλοδοξίες αρχομανών ηγετών.

Μεταβατική παράγραφος.
Αυτά, λοιπόν, είναι τα αίτια που απειλούν να σημαδέψουν τη γη με νέες εκατόμβες θυμάτων,
καταπατήσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων και οπισθοδρόμηση του πολιτισμού. Επομένως κρίνεται
αναγκαία η λήψη αποφασιστικών πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση του πολέμου και την
παγίωση της ειρήνης. Η διασφάλιση της ειρήνης είναι έργο που αφορά όλους μας και ιδίως εμάς
τους νέους.

 Για να την προασπίσουμε, οφείλουμε να πιστέψουμε σ’ αυτήν και να την εκτιμήσουμε ως το

μέγιστο αγαθό. Την ειρήνη την εκτιμούν οι άνθρωποι που γνωρίζουν και κρίνουν σωστά. Γι’
αυτό οι νέοι πρέπει να είναι ανοιχτοί σε κάθε πηγή μετάδοσης ανθρωπιστικής παιδείας και
να διεκδικούν μαχητικά την παροχή τους.
 Οφείλουν να κατανοήσουν πως την ειρήνη δεν την κερδίζει κάποιος με την επανάπαυση και
τον εφησυχασμό αλλά με επαγρύπνηση και αγώνες.
 Συμμετοχή σε κάθε προσπάθεια που γίνεται για την πάταξη του πολέμου, ακόμα και αν αυτή
η προσπάθεια γίνεται από λαούς που κατοικούν στο άλλο άκρο της γης. Αρωγός σε αυτήν την
προσπάθεια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
 Συμμετέχοντας σε συλλογικές μορφές δράσης (πορείες, συναυλίες, διαδηλώσεις) να
εναντιωθούν στους εξοπλισμούς, στην αδικία και στην οποιαδήποτε μορφή καταπάτησης
ανθρώπινων δικαιωμάτων. Να πείσουν την ανθρωπότητα πως οι ισορροπίες τρόμου δεν
πρέπει να γίνονται κανόνας και να παγιώνονται.
 Με αποκλεισμό προϊόντων που εμπορεύονται χώρες που υποκινούν τους πολέμους.
 Με κατοχύρωση του διαλόγου ως μέσο επίλυσης των διαφορών σε όλους τους τομείς δράσης
τους.
 Με ενδυνάμωση των διεθνών οργανισμών και οργανώσεων.

Οι προγενέστερες γενιές με τις μισαλλοδοξίες, τα πάθη και τα συμφέροντα τους, φορώντας «το
παλαιότατο προσωπείο του πατριωτισμού και του εθνικισμού, ή το νεότατο του ανθρωπισμού»
οδήγησαν πολλές φορές την ανθρωπότητα στο ολοκαύτωμα του πολέμου. Η δική μας γενιά
μπορεί και οφείλει να πορευτεί δημιουργικά προς το μέλλον δηλώνοντας σε κάθε της βήμα την
αντίθεσή της στον πόλεμο και την πίστη της στην ειρήνη, αλλά και αντιμετωπίζοντας με
αξιοπρέπεια τα ήδη σημαντικά προβλήματα που τη μαστίζουν, τα οποία οι πολεμικές
συγκρούσεις όχι μόνο δεν επιλύνουν αλλά αντίθετα, τα επιδεινώνουν.