FAKULTET: Školska godina

Odsjek:

4. b) ODREĐIVANJE TALASNE DUŽINE SVJETLOSTI I

RYDBERGOVE KONSTANTE POMOĆU

SPEKTROMETRA

Prezime i ime studenta Datum rada Ovjera vježbe

Zadatak vježbe: Odrediti talasne dužine linija u spektru atoma vodonika
Odrediti Rydbergovu konstantu za atom vodonika
Aparatura: Spektrometar se sastoji od tri osnovna elementa: kolimator, teleskop i
difrakcioni element (prizma ili difrakciona rešetka). Kolimator i teleskop sadrže sočiva žižne daljine
178 mm, ahromatične objektive i otvore prečnika 32 mm. Teleskop posjeduje 15 X Ramsden okular sa
končanicom. Na kolimator je učvršćena 6 mm duga pukotina, čija se širina može podešavati.
Svjetlost, koja se analizira, ulazi u kolimator preko uske pukotine postavljene u žižu sočiva
kolimatora. Pri izlasku iz kolimatora dobiva se tanak paralelan snop svjetlosti koji pada na difrakcionu
rešetku (ili prizmu) pod određenim upadnim uglom. Tada dolazi do prelamanja svjetlosti, a ako se
upadni snop sastoji od više boja, svaka boja se prelama pod različitim uglom. Teleskop se može
rotirati tako da se uoči svaka boja dobivenog spektra, a na nonijusu se očitavaju vrijednosti
odgovarajućeg prelomnog ugla. Skala nonijusa omogućava očitavanje ugla do 30 sekundi.

Slika 1.
Teorijski uvod:Relativno jednostavan spektar atoma vodonika je najčešći predmet ispitivanja i
analiza. Još prije nastanka Bohrove teorije je ustanovljeno da se raspored linija u spektru može
jednostavno matematički tretirati pomoću kvadrata dva cijela broja k i n , pri čemu je uvijek
n min  k  1 . Ustanovljena je relacija:
1  1 1 
R 2  2  (1)
 k n 
Konstanta R je nazvana Rydbergova konstanta i nešto se razlikuje za različite atome. Pokazano je da
je za Balmerovu seriju u spektru atoma vodonika k  2 za bilo koju liniju ove serije. Tada je
eksperimentalno ustanovljeno da Rydbergova konstanta za vodonik ima vrijednost:
R H  10 967 758 m 1
(2)
Kasnije, na osnovu Bohrove teorije, objašnjene su pojave cijelih brojeva u relaciji (1). Prema
Bohrovim postulatima atom zrači energiju samo pri prelazu sa jednog energetskog nivoa na drugi.
Tada je izračeni svjetlosni kvant, energije h , jednak razlici energija pomenutih energetskih nivoa u
atomu: h  E1  E 2 (3)
gdje je h Planckova konstanta, a  frekvencija kvanta.
Energija elektrona na stacionarnoj orbiti jednaka je zbiru potencijalne i kinetičke energije elektrona na
Ze 2 mv 2 Ze 2
toj orbiti: E  EP  EK     (4)
4  0 r 2 8  0 r
gdje su:
e - elementarno naelektrisanje elektrona,
Z - broj elementarnih naelektrisanja jezgra atoma,
 0 - dielektrična konstanta vakuuma i
r - poluprečnik orbite elektrona.
Kada se, na osnovu jednakosti Coulombove i centrifugalne sile među jezgrom i elektronom i jednačine
kvantovanja momenta količine kretanja, izračuna poluprečnik orbite elektrona, r , i uvrsti u jednačinu
(4) dobiva se vrijednost za ukupnu energiju elektrona:
Zme 2
E
8  02 n 2 h 2
(5)
1
Kada se ove vrijednosti uvrste u jednačinu (3) i ista riješi po dobiva se:

1 me 4  1 1 
 2 3  2  2
 8 0h c  k n 
(6)
c
Prilikom izvođenja relacije (6) je uzeto Z  1 (za atom vodonika) i   , gdje je c brzina svjetlosti.

Ako se relacija (6) uporedi sa empirijskom jednačinom (1) zaključuje se da Rydbergova konstanta ima
me 4
vrijednost: R (7)
8 02 h 3 c
Kada se Rydbergova konstanta izračuna iz ovih veličina dobiva se:
R  10973731 m 1  1,097  10 7 m 1
(8)
Vidi se da je ova vrijednost vrlo bliska eksperimentalno određenoj vrijednosti u spektroskopiji.
Slaganje je još bolje ako se uzmu o obzir i neke druge okolnosti koje ovdje nisu razmatrane zbog
kratkoće izlaganja. Ovo slaganje rezultata je bila jedna od važnih potvrda kvantne teorije u fizici. Na
slici 2a. su simbolički prikazani energetski nivoi atoma vodonika i energetski prelazi pri zračenju
atoma vodonika. Prikazani su prelazi za tri serije u spektru vodonika od ukupno 6 serija.
Predmet mjerenja u ovom zadatku je Balmerova serija koja se nalazi u oblasti vidljive svjetlosti. Za
ovu seriju je k  2 , a n  3, 4, 5, ...  . Svaki od označenih prelaza daje po jednu liniju u spektru.
Ove linije u jednoj seriji označavaju se u spektroskopiji grčkim slovima , ,  , , ...  . Spektralne
linije Balmerove serije date su na slici 2b. sa oznakama boja spektralnih linija.
n kon ti n uu m
E (eV)
 0
4 -0,85
3 -1,51 granica serije ljubičasta
H H Pasch en plava zelena crvena
2 -3,39
B al me r

Lym an H H  H H

-13,58 Slika 2b.

1
Slika 2a.
Postupak mjerenja: Uključiti izvor visokog napona za napajanje cijevi za pražnjenje. Malo
odvrnuti zavrtanj na bazi teleskopa tako da se teleskop može obrtati. Poravnati teleskop i kolimator
tako da se svijetla linija poklopi sa vertikalnom crnom linijom (končanicom), kada se gleda kroz
okular teleskopa. Polako zavrnuti zavrtanj, te zapisati položaj na uglomjeru, odnosno ugao  0 .
Napomena: Svaki stepen je izdijeljen na tri podioka, tako da jedan podiok iznosi 20' . Kada se
očitava vrijednost ugla preko cijelog broja minuta, brojevi na nonijusu pokazuju minute.
Zatim, polako okretati teleskop na lijevu stranu sve dok se ljubičasta linija u spektru prvog reda ne
poklopi sa končanicom. Tada zavrnuti zavrtanj na bazi teleskopa tako da se baza teleskopa ne može
pomjerati. Bočnim zavrtnjem podesiti da končanica pada tačno po sredini ljubičaste linije i zapisati
položaj na uglomjeru, 1 . Ugao difrakcije ljubičaste svjetlosti se dobiva kao:  lj  1   0
Za naredno mjerenje pomjerati teleskop dok se končanica ne poklopi sa plavom linijom i zabilježiti
položaj na uglomjeru, odnosno ugao  2 . Ugao difrakcije plave svjetlosti je:  p  2  0

Ponoviti postupak i za crvenu liniju i zabilježiti položaj na uglomjeru:  3 ,  c   3   0 .

Postupak ponoviti tri puta za svaku liniju.
Talasne dužine uočenih linija se određuju na osnovu relacije: d  sin   z   (9)
Ako se uzme u obzir da je za atom H z  1 tada se dobivaju slijedeće relacije za talasne dužine linija:
C  d  sin C ;  P  d  sin P ;  Lj  d  sin  Lj (10)
1
gdje je: d  mm .
300
1  1 1 
Rydbergova konstanta se određuje na osnovu relacije (1):  RH  2  2 
 2 n 
n  3,4,5,...
4n 2
odakle je: RH 
(n 2  4)
(11)
Rezultati mjerenja
Tabela 1. Određivanje talasne dužine svjetlosti
Osnovna svijetla 
0= Ugao difrakcije
linija (nm)
Ljubičasta linija 1= Lj= Lj=
Plava linija 2= P= P=
Crvena linija 3= C= C=

Tabela 2. Određivanje Rydbergove konstante

RH
n
(107 m-1)
Ljubičasta linija
Plava linija
Crvena linija

Obrada rezultata mjerenja

Na osnovu dobivenih vrijednosti uglova izračunati uglove difrakcije, te talasne dužine uočenih linija i
podatke upisati u tabelu 1. Prema relaciji (11) izračunati Rydbergovu konstantu za svaku liniju.
Izračunati srednju vrijednost Rydbergove konstante:
RH 

Apsolutno i relativno odstupanje od tabličnih vrijednosti

Tablične vrijednosti talasnih dužina linija u spektru H:
 CT  656,3 nm  PT  486,1nm  LjT  434,1nm

Tablična vrijednost Rydbergove konstante: R H T  1,097 10 7 m 1