11

12
13 17
PODJELA STEROIDA
* *
1
C D 1.steroli
9* *
2 10 16 2.žučne kiseline
8 14
A* B
* 15
3.kardiotonični glikozidi
3 *
4
5
6
7
4.hormoni
Ciklopentano- 5.vitamini
perhidrofenantren
STERAN 6.alkaloidi
Sastoje se iz 4 kondenzirana prstena, A-D.
Derivati su gonana (prijašnji naziv steran) - C17H28.
Za djelovanje steroida je bitan:
1. Položaj OH grupa na C-3
(obično je na C-3 OH ili keto grupa, C=O)
2. Položaj C-10 i C-13 (C-10: H, -CH3, C-13: -CH3 ili -
C2H5)
3. Supstituent na C-17 (4-9 C atoma)
(-položaj je aksijalni, a -položaj je ekvatorijalni)
 17 12
17 11 13 * 17
*
**
C
C D
-izomeri nedjelotvorni 2
1 9 *
**10 * 8 *14
D
16
A B * 15

*3 *5 * 7
4 6
A B Ciklopentano-
perhidrofenantren
STERAN

 Važi pravilo da su alfa-izomeri nedjelotvorni,

 osim ako ne dolazi do premještanja alfa položaja u
beta izomere
 Aksijalni supstituenti su više sterički zaštićeni
od ekvatorijalnog:
 pa će ekvatorijalna OH grupa biti prva
esterificirana, a
 ekvatorijalni ester će se lakše hidrolizirati

 U strukturi imaju 7 asimetričnih C atoma:

 7 hiralnih centara, 27 izomera
 tipični steroidi (C5, C8, C9, C10, C13, C14 i C17)
 A / B trans fused A / B cis fused

C D C D
A B A B

10 10

5

5

 Kod većine prirodnih steroida prstenovi B/C i

C/D su u trans položaju, pa je broj izomera
smanjen
 Kardenolidi i bufadienolidi - imaju prstenove
C/D u cis položaju
 Konfiguracija na C-5 - određuje orjentaciju
prstenova A/B,
 ako je Hα - A/B su trans, a ako je Hβ, tada su A/B u
cis
 Konfiguracija na C-14 - određuje orjentaciju C/D
 Tri osnovne konfiguracije koje dolaze u
prirodnim spojevima:

1. cis-trans-trans  aksijalni H atomi u položaju C-9 i

C-14, a ekvatorijalni u 5, 8, 10 i 13
2. cis-trans-cis  aksijalni H atom u položaju C-9, a
ekvatorijalni 5, 8, 10, 13, 14
3. trans-trans-trans  aksijalni H atomi u položaju C-5,
C-9 i C-14, a ekvatorijalni 8, 10, 13

13 13 13
9 9 14 9 14
14
8 8 8 10
10 10
5 5
5

TRANS TRANS TRANS

CIS TRANS
cis-trans-trans TRANS cis-trans-cis
CIS TRANS CIS trans-trans-trans
9,14 9 5, 9, 14

ESTROGENI
5, 8, 10, 13 HOLESTEROL
5, 8, 10, 13, 14 ANDROGENI
8, 10, 13

ŽUČNE KISELINE
GESTAGENI
 STEROIDNI UGLJIKOVODICI
 Osnovnu strukturu steroidnih molekula
karakterizira tetraciklički ugljikovodik
koji sadrži 17 C-atoma – GONAN, koji
može biti 5 i 5 serije.

ESTRAN - je ugljikovodik sa 18 C-atoma, 13 -metil-gonan

sa -CH3 grupom u položaju C-13, bez alkil
radikala na C-17.

ANDROSTAN - uvođenjem još jedne CH3 18 C

grupe u položaj C-10 nastaje ugljikovodik
sa 19 C-atoma koji može biti 5
(5-androstan) i 5 (5-androstan)
serije.
 STEROIDNI UGLJIKOVODICI
 Nomenklatura steroida koji u položaj C-13
imaju –C2H5 grupu, bez -CH3 grupe u
položaju C-10, izvodi se iz osnovnog
ugljikovodika androstana (19 C atoma) sa
prefiksom nor- (19-norandrostan)
 Brojni sintetski progestini su derivati
19-norandrostan, npr. norgestrel 21

PREGNAN - ugljikovodik s 21 C-atomom

je (5 i 5 serije).
HOLESTAN - ugljikovodik s 27 C-atoma
je (5 i 5 serije). pregnan
ERGOSTAN - ugljikovodik s 28 C-atoma.
 STEROIDI
21
20

13 13 13

10 10

Estran C-18 Androstan C-19 Pregnan C-21

 Biohemijskiprekursor cijele porodice steroida je

skvalen (holesterol).
1. STEROLI

Oksidacijom jedne od terminalnih dvostrukih veza

skvalena (uz skvalen-epoksidazu) i enzimatskom
ciklizacijom nastaje lanosterol, a iz njega
holesterol.
20 steps
H

H H
HO Lanosterol HO
H
(C-30) Cholesterol
(C-27)

SKVALEN
 HOLESTEROL

Najvažniji steroidni alkohol

Gradivni sastojak gotovo svih ćelijskih membrana
Prekursor u sintezi:
steroidnih hormona,
žučnih kiselina i
vitamina D
Ishodišna tvar za sve steroidne hormone
Enzimski se modificira i daje steroidne hormone:
u kori nadbubrega se prevodi u aldosteron i
kortizol
u ovariju se prevodi u estradiol
UPOTREBA:
Emulgator,
hranjiva podloga u kozmetičkim preparatima
 2. ŽUČNE KISELINE

 Žučne kiseline - su polarni

derivati holesterola portalna vena
žučne soli

 Glavni sastojak žuči jetra sinteza

5%
 sintetiziraju se u jetri žučne soli
 pohranjuju i
koncentriraju u žučnom
mjehuru žučni
 djeluju u tankom crijevu vod žučni
mjehur
 5% žučnih soli metaboliziraju
mikroorganizmi u debelom
crijevu te se izlučuju:
duodenum ileum
 jedini put za izlučivanje žučne
žučne soli
holesterola gubitak
soli
5% tanko crijevo
 ŽUČNE KISELINE
1. HOLNA 22
O
24
2. DEHIDROHOLNA KISELINA R3
21 23
OH
3. DEZOKSIHIDROHOLNA KISELINA
D
 odvode se od androstana C

 cis/trans/cis A B
R1 R2

Sintetiziraju se iz holesterola, a strukturno se

od njega razlikuju:
a) nemaju C=C u prstenu B, Holesterol H3C CH3
(C-5, C-6) H3C
17
CH3
H3C
b) imaju kraći alkilni lanac
5
u položaju C-17 od holest. 6
HO
 ŽUČNE KISELINE
O  Emulgatori su masti i ulja
22 24
21 23
R3 OH
12
Pomažu pri hidrolizi lipida
u probavnom sistemu
C D

B Olakšavaju resorbciju
A
3 7 produkata lipolize
R1 R2

Radikali: C-3, C-7, C-12

R1 C-3 R2 C-7 R3 C-12

Holna OH OH OH
Dezoksiholna OH H OH
Dehidroholna =O =O =O
 ŽUČNE KISELINE

 HOLECISTOKININ - hormon
sluznice tankog crijeva –
izlučuje se ako je u crijevu
prisutna masna hrana
 Krvotokom dospjeva do
žučnog mjehura –
uzrokuje kontrakcije i
izlučivanje žuči

 HOLERETICI – pospješuju
stvaranje žuči (artičoka,
maslačak)
 HOLEKINETICI – pospješuju
izlučivanje žuči (ruzmarin)
 3. KARDIOTONIČNI GLIKOZIDI
Digitalis purpurea, D. lanata i Strofantus vrste
prirodni su izvori srčanih glikozida (kardenolida)

 Povećavaju kontrakcije srčanog mišića i primjenjuju

se kod zatajenja srca

 1500 godina p.n.e. (Egipat)  bolesti srca

 U 18 stoljeću  za liječenje edema

 Endogeni digitalis  tvari sa kardiotoničnim djelovanjem koji se

sintetiziraju i u ljudskom organizmu

 Nisu zamjenjeni sintetskim spojevima

 sinteza je komplikovana, a male promjene u strukturi
dovode do gubitka djelovanja
Strukturno se sastoje iz:
 steroidnog aglikona
 oligosaharida
 Aglikon (genin) + šećerna komponenta
Farmakofore odgovorne za kardiotonično djelovanje:

AGLIKON – lipofilan, farmakološki

aktivan
O O 1.C-17 nezasićeni LAKTONSKI PRSTEN

R2 -lakton-kardenolidni tip;

17
-lakton-bufadienolidni tip;.
12
H D 2. C-3 oligosaharid od pretežno
14
DEOKSIMONOSAHARIDA
A H OH ŠEĆERNA KOMPONENTA – hidrofilni
3
dio bitan za farmakokinetiku
R1O (za topivost glikozida i vezivanje za
H
aktivni centar Na/K+ATP-azu)
CH3
O
OH -položaj 3. C-14 -OH
4. C-12 R2=H Digitoksin;
OH -D-digitoxose
digitoksoza R2=OH Digoksin
OH
5. Konfiguracija steroidnog laktona:
cis/trans/cis
 KG obuhvataju 2 klase spojeva: kardenolidi i
bufadienolidi, koji se međusobno razlikuju po
supstituentu u položaju C-17.
KARDENOLIDI - imaju nezasićeni petočlani
butirolaktonski prsten
BUFADIENOLIDI - sadrže šestočlani
delta-valerolaktonski prsten
ŠEĆERI: O O
1-4 šećera vezanih na OH grupu C-3
aglikona, R2
povećavaju topivost u vodi i
bioraspoloživost lijeka H
14

Specifični šećeri: digitoksoza, -D- H OH

glukoza, ramnoza ili cimaroza R1O
3 molekule specifičnog šećera H
međusobno su povezane CH3

1,4-glikozidnim vezama R1= O

OH

OH
OH
-D-digitoxose
 DIGOKSIN
 Iz Digitalis lanate folium (vunasti digitalis) izolovani su primarni
glikozidi: lanatozid A, B, C i D koji se djelimičnom hidrolizom u
prisustvu -glukozidaze prevode u: digoksin, gitaloksin i
diginatigenin

DIGOKSIN  je terapijski najznačajniji i najviše korišten

kardiotonični glikozid. Dobiva se polusintetski, hidrolitičkom
razgradnjom lanatozida C.
 Aglikon digoksina: digoksigenin
 Šećer: 3-digitoksoze
 Digoksin t1/2=36 sati, a Digitoksin t1/2=7 dana
 Polusintetski derivati digoksina (metil i acetildigoksin)
imaju bolje farmakokinetičke osobine od digoksina (kraći
poluživot).
LANATOZIDA A - izolovan iz Digitalis O O
lanata.
R2
Aglikon: digitoksigenin 

Šećer: 3 digitoksoze i 1 -D-glukoza H

Enzimskom hidrolizom -D-glukoze nastaje
H OH
DIGITOKSIN - parcijalno hidrolizovan
glikozid R1O
H
R1 R2 (C 12) NAZIV

3-digitoksoze H DIGITOKSIN

3-digitoksoze OH DIGOKSIN “Lanicor”

2-digitoksoze-acetildigitoksoza OH LANATOZID C
- -D-glukoza
3-digitoksoze - -D-glukoza OH DESLANATOZID C

DIGITOKSOZA  2,6-dideoksi-D-ribo-heksoza
 Djelovanje kardiotoničnih glikozida:

 Jačaju insuficijentni srčani mišić

 Povećavaju kontraktilnost srčanog mišića
(djeluju pozitivno inotropno)
 Smanjuje broj otkucaja srca
(djeluju negativno hronotropno),
 Usporavaju provođenje podražaja, pa štedi srce i smanjuje
potrebe za kisikom
(djeluju negativno dromotropno)
 Olakšavaju stvaranje heterotropnih stimulusa koje
uzrokuju ekstrasistole
(djeluju pozitivno batmotropno)
 Inhibiraju enzim Na+/K+-ATP-aze (protonsku pumpu)
(povećava intracelularnu konc. Ca2+ koji aktivira
kontraktilne proteine aktin i miozin, uzrokujući snažnu
kontrakciju srčanog mišića, srce snažnije pumpa)
 Indikacije i nusdjelovanja
kardiotoničnih glikozida:
 U terapiji koriste se samo kardiotonični glikozidi izolovani
iz Digitalis vrste
 Imaju isto farmakodinamičko, a različito
farmakokinetičko
Nedostatak: uzak terapijski indeks
INDIKACIJE:
 Srčana insuficijencija
(slabost srčanog mišića)
 Kongestivno zatajenje srca
 Subventrikularna tahikardija
 Fibrilacija atrija
NUSDJELOVANJE:
 Kumulacija i aritmija,
 mučnina, povraćanje, vrtoglavica, dezorjentacija,
halucunacije (starije osobe)
 GLIKOZIDI
STROFANTUSA
O
Izolirani iz sjemena Strophantus gratus
O i S. kombe, Apocynaceae
Iz S. gratus izoliran g-Strofantin ili
Uabain (90-95%)
R3
11
 Slaba apsorbcija per os, samo
R2 H parenteralno,
10 Primjena: daje se i.v. kod akutne
H OH insuficijencije srca i profilaksa
3
infarkta
R1O
OH Djelovanje: počinje za 5-15 minuta, a
traje 2-3 dana
R1 C-3 R2 c-10 R3 c-11 NAZIV
Ramnoza CH2OH OH g-Strofantin

Cimaroza-ß-D-glukoza CHO H k-Strofantin-ß

Cimaroza-ß-D-glukoza-α-D- CHO H k-Strofantin-γ
glukoza
 BUFADIENOLIDI
O  Bufadienolidi su kardiotonični
glikozidi koji u strukturi sadrže
O
vezan šestočlani nezasićeni
steroidni lakton, (delta-
valerolakton), 24 C-atoma,
H  Izolirani iz lukovice morskog luka
H OH
Scilla maritima:

glukoza ramnoza
O  Scilaren A
 Proscilaridin A
PROSCILARIDIN A  Glukoscilaren A

Djeluju brže i jače od  U terapiji angine pectoris i

digitoksina, a ne kumuliraju edema koristi se samo
se. PROSCILARIDIN A
Aglikon: scilarenin
Apsorbcija 25% - moguća per
Specifični šećer:L-ramnoza-glukoza
os primjena.