Inhoud

Inhoud 2
Tablet of smartphone 3
1. Werkwijze 4
2. Thema’s 6
1 Thema: fossiele brandstoffen 6
2 Thema: broeikaseffect en negatieve gevolgen 8
3 Thema: elektriciteit opwekken op de klassieke manier 10
4 Thema: transport van elektriciteit 14
5 Thema: groene energie: water 16
6 Thema: groene energie: wind 19
7 Thema: groene energie: zon 21
8 Thema: groene energie: andere bronnen 24
9 Thema: chemische energie: batterijen 26
3. Kruiswoordraadsel 28
4. Reflectie 29

2
 Tablet of smartphone

Dit projectje is tablet vriendelijk, wat wil dit nu

zeggen?

1. Als je in dit projectboekje een QR code ontdekt kan je deze inscannen

met QR scan app (application = toepassing)

Probeer maar eens.

Nu verschijnen er op je tablet filmpjes of

extra info.

2. Staat er bij een opdracht een icoontje van een app, dan zal deze op de
iPad geïnstalleerd zijn en kan je deze ook eens uittesten, leuk en leerrijk
hoor

3
 1. Werkwijze

In dit projectje krijg je geen les, maar GEEF je zelf les.

De leerkracht zal jullie natuurlijk ondersteunen.

Dit zelf onderzoeken en lesgeven noemen we:

Flipping the classroom

4
 Hoe gaan we te werk?

1. Je krijgt of kiest een thema.

2. Je mag dit in groep in de klas en thuis voorbereiden.
3. Meestal krijg je al extra informatie bij het thema zelf.
Je mag dit gebruiken, maar ga ook zelf op zoek.
4. Je presentatie stuur je naar de leerkracht zodat die dit thuis
kan bekijken en feedback geven.
5. Je brengt dit naar voor zodat je klasgenoten het kunnen begrijpen.
6. Je brengt dit zo leuk mogelijk, dus gebruik een powerpoint,
filmpjes, tekeningen, ...
7. Maak ook een didactisch model.
8. Zorg ervoor dat tijdens je lesje de ganse klas jullie thema bij
aanvult in dit projectboekje.

Probeer telkens te achterhalen wat de invloed is op de mens

(gezondheid), milieu (onze planeet), maatschappij (economie, geld).
Dit noemen we de drie P’s People, Planet, Profit

Wij gebruiken energie steeds in een vorm (beweging, licht,

warmte en elektrische energie) en deze komen steeds van een
energiebron (brandstoffen, water, wind, zon, ...).
Tussen bron en vorm gebeurd er bijna altijd een (energie) omzetting.

Geef bij elk thema ook een energieomzetting

Dit is de basis voor onze “Flipping te classroom” energiethema’s.

www.klimaat.be/nl/bronnen.html
www.energievoorzieningen.nl

5
 2. De thema’s

1. Thema: fossiel brandstoffen

Zoek op
Fossiel:
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Miljoenen jaren geleden afgestorven planten, dieren en micro-organismen zijn

onder de bodem terechtgekomen en hebben steenkool (land) en aardolie (zee)
gevormd.
Uit deze aardolie kan men door distillatie petroleum bekomen.

Aardolie oppompen Aardolie tot petroleum raffineren

Het nadeel van fossiele brandstoffen is dat ze miljoenen jaren geleden

ontstaan zijn. In die tijd was er geen industrie, alleen groen voor de Dinosaurus.
Koolstofdioxide werd opgenomen door planten en omgezet in plantaardig
weefsel. In de loop van miljoenen jaren werd dit plantaardig materiaal omgezet
in koolwaterstof verbindingen zoals turf, bruinkool, steenkool, olie en aardgas.
Deze eeuw kenmerkt zich door al deze energiebronnen in een relatief korte tijd
te verbruiken. Door het gebruik van deze energie komen er grote hoeveelheden
CO2 vrij. Op zich is daar niets mis mee, want CO2 zal uiteindelijk vanzelf wel
weer eens worden omgezet in nieuwe steenkool, olie en gas. Jammer genoeg
duurt dit proces een paar miljoen jaren. Het probleem is dat wij niet zolang
kunnen wachten.

6
 Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

Energieomzetting
............................................ ............................................
Verlies: ……………………

Evaluatie: energiebronnen - energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed
Na een onderzoek Niet toegelicht Toegelicht Toegelicht met Toegelicht met
een energiebron presentatie presentatie en
toelichten didactisch
model
Ik
De leerkracht
Voor- en nadelen Geen voor-of Enkel voor- of 1 voorbeeld van Telkens 2
van energiebronnen nadelen gegeven nadeel gegeven voor- en nadelen voorbeelden van
geven gegeven voor- en nadelen
gegeven
Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

7
 2. Thema: broeikaseffect en negatieve gevolgen brandstofontginning

Zoek op: Wat is het broeikaseffect?

Tip: Zoek op het internet en voeg je documentatie bij op
een apart A4 blad.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
www.milieuloket.nl

IMPACT OP ONZE MAATSCHAPPIJ!!!!

Het verbranden van de olie als eindproduct is schadelijk voor de aarde, maar
zelfs het ontginnen ervan heeft grote invloed op ons leven.

Wat was Deepwater Horizon?

Het boren naar
olie houdt grote
gevaren in.

Wat gebeurde er met

Deepwater Horizon op
20 april 2010?

Deepwater Horizon: .................................................................................................

20 april 2010: ............................................................................................................
Het antwoord op bovenstaande vragen hebben grote
gevolgen voor het milieu, bespreek dit eens in groep.
Zoek met je groep naar een oplossing voor de ontsnapte
olie bij zo’n milieuramp en stel dit eens voor aan de
ganse klas.

8
 Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

Energieomzetting
............................................ ............................................
Verlies: …………………..

Evaluatie: energiebronnen - energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed
Voor- en nadelen Geen voor-of Enkel voor- of 1 voorbeeld van Telkens 2
van nadelen gegeven nadeel gegeven voor- en nadelen voorbeelden van
energiebronnen gegeven voor- en nadelen
geven gegeven

Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

9
 3. Thema: elektriciteit opwekken op de klassieke manier

Elektriciteit wordt nog altijd voor het merendeel opgewekt in

elektriciteitscentrales.

a. klassieke centrale

Om elektriciteit op te wekken worden kolen,

aardgas en aardolie verbrand.
Door verbranding komt er via een grote schoorsteen CO2
in de lucht, de warmte wordt gebruikt om water te verhitten tot stoom.
Deze stoom wordt door buizen geleid en met grote kracht tegen de bladen van
een turbine geblazen.
De turbine gaat daardoor draaien en zet een grote magneet in werking, de
magneet zit in een grote spoel met koperdraad.
Doordat de magneet ronddraait, wordt er in de koperdraad een elektrische
stroom opgewekt.

De spoel met magneet wordt de generator (meer specifiek een alternator)

genoemd.

10
Deze magneet in combinatie met de turbine kun je vergelijken met een
fietsdynamo.

Turbine Generator

Het warme water wordt afgekoeld in koeltorens om terug kunnen te gebruiken.

Deze koeltorens produceren enkel maar onschadelijke waterdamp.
De elektriciteit komt via hoogspanningskabels in onze huizen terecht.

b. kerncentrale

Het principe van een kerncentrale is hetzelfde als een klassieke centrale, alleen
worden er geen fossiele brandstoffen verbrand.
Bij een kerncentrale wordt stoom gemaakt met kernenergie.

11
Wat is nu kernenergie?
Het woord zegt het zelf: Dit is energie die vrijkomt bij het splitsen van
atoomkernen.
Hiervoor gebruikt men uranium atomen uit uraniumerts.

Zoek op
Uranium: ………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………

Bij dit proces komt er ook veel warmte vrij en heeft men geen CO2 vorming.

Een emmer uranium = een heel voetbalveld steenkool

Zoek op
Wat is er zo gevaarlijk aan kernafval: …………………………………..
.………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………….

Zelfs al zit de reactor in een betonnen bunker, toch kan het nog fout gaan.

Zoek op (voeg documentatie bij op een apart A4 blad)

Fukushima: ………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………

Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

12
 Energieomzetting
............................................ ............................................

Verlies: ………………………..

Evaluatie: energiebronnen - energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed

Na een onderzoek Niet toegelicht Toegelicht Toegelicht met Toegelicht met
soort energiebron presentatie presentatie en
toelichten didactisch
model
Ik
De leerkracht
Voor- en nadelen Geen voor-of Enkel voor- of 1 voorbeeld van Telkens 2
van nadelen gegeven nadeel gegeven voor- en nadelen voorbeelden van
energiebronnen gegeven voor- en nadelen
geven gegeven

Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

13
 4. Thema: transport elektriciteit van opwekking tot bij gebruiker

Om de elektriciteit van de centrale zonder teveel verliezen tot bij ons thuis te
transporteren past men de spanning op verschillende delen van het
(hoogspanningsnet) voortdurend aan.

Opdracht: Hieronder zie je een schema van het elektriciteits-

transport, zoek de verschillen in spanning eens op.

1 : ………………………. volt.
2 : ………………………. volt
3 : ………………………. volt
4 : ………………………. volt
5 : ………………………. volt
6 : ………………………. volt

De spanning van elektriciteit

drukken we uit in volt (v), vanwaar
komt deze eenheid?

Leg aan de hand van voorbeelden aan

de klas uit welke grootheden nog
bestaan, gebruik de infofiches.

14
Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

Energieomzetting
............................................ ............................................
Verlies: ……………………

Evaluatie: energiebronnen -energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed
Definiëren Definieer geen Definieer 1 Definieer 2 Definieer 3
basisgrootheden grootheid grootheid (met grootheden grootheden
(spanning, voorbeeld) (met voorbeeld) (met voorbeeld)
stroomsterkte,
vermogen)

Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

15
 5. Thema: groene energie: water

Vroeger gebruikten onze voorouders de watermolen om graan de malen, wij

gebruiken de kracht van het water om elektriciteit te maken.

Hier laat men de generator draaien door middel van water.

Er zijn een aantal manieren om de kracht van het water te gebruiken.

1. Stuwdam
We dammen een rivier af en gebruiken dan de kracht van het
water in het stuwmeer.

16
 2. Snelstromende rivier
We plaatsen een waterrad op de rivier en laten zo de generator draaien.

3. Waterpompcentrale
We maken gebruik van een hoog en een lager gelegen meer.
Overdag laten we het water van het hoge meer naar het lage meer
stromen via een turbine en een generator = productie van elektriciteit.
’s Nachts pompen we het water terug van het lager gelegen meer naar het
hoog gelegen meer = verbruik van elektriciteit.

Zoek op
- Hebben we zo een pompcentrale in België? ………………
- Indien ja, waar dan wel? ………………………………………………..
- Waarom pompen we het water ’s nachts naar boven en
niet overdag?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

17
 Energieomzetting
............................................ ............................................

Verlies: …………………..

Evaluatie: energiebronnen - energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed

Na een onderzoek Niet toegelicht Toegelicht Toegelicht met Toegelicht met
soorten presentatie presentatie en
energiebron didactisch
toelichten model

Ik
De leerkracht
Voor- en nadelen Geen voor-of Enkel voor- of 1 voorbeeld van Telkens 2
energiebronnen nadelen gegeven nadeel gegeven voor- en nadelen voorbeelden van
geven gegeven voor- en nadelen
gegeven
Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

18
 6. Thema: groene energie: wind

Elektriciteit kan ook milieuvriendelijker opgewekt worden.

Windmolens
Vroeger gebruikten onze voorouders de windmolen om graan te malen
of water te pompen, wij gebruiken de kracht van de wind om elektriciteit te
maken.

Hier laat men de generator draaien door middel van wind.

Opdracht
Bij windenergie hebben we niet te maken
met uitstoot van CO2 of afval.
Toch zijn er enkele nadelen, probeer er
eens een paar te vinden.
- ………………………………………………………………………
- ………………………………………………………………………

19
Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

Energieomzetting
............................................ ............................................

Verlies: …………………………..

Evaluatie: energiebronnen - energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed
Na een onderzoek Niet toegelicht Toegelicht Toegelicht met Toegelicht met
soorten presentatie presentatie en
energiebron didactisch
toelichten model

Ik
De leerkracht
Voor- en nadelen Geen voor-of Enkel voor- of 1 voorbeeld van Telkens 2
van nadelen gegeven nadeel gegeven voor- en nadelen voorbeelden van
energiebronnen gegeven voor- en nadelen
geven gegeven

Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

20
 7. Thema: groene energie: zon

De zon is onze grootste energiebron.

- de zon laat bomen en planten groeien = ze zorgt voor ons voedsel
(chemische energie)
- de zon zorgt voor onze seizoenen en weersomstandigheden
( licht, wind en water)
- de zon zorgt voor warmte = een aangenaam leefklimaat
- de zon is zelfs de oorsprong van onze fossiele brandstoffen
= ze liet miljoenen jaren geleden de planten, dieren en organismen
leven die de basis vormen van steenkool, aardolie, aardgas, …

Hoe gebruiken we de zon?

1. Warmte
We kunnen de zonnewarmte gebruiken, dit doen we dan met een zonneboiler.
Met de warmte van de zon warmen we dan water op dat we thuis kunnen
gebruiken. (dit is niet van toepassing op onze tuinlamp, meer uitleg in
het projectje “zonnebarbecue” of “zonneoven”)

www.ruimtevoorzon.nl

21
2. Licht
We kunnen ook het zonlicht gebruiken.

Een zonnecel is een apparaat dat is ontworpen om elektrische energie uit

zonlicht te halen. Zonnecellen worden gebruikt in plaats van batterijen in
instrumenten zoals satellieten en calculators. Deze apparaten kunnen
zonnecellen gebruiken omdat ze of altijd in het zonlicht zijn, zoals satellieten,
of slechts een kleine hoeveelheid energie nodig hebben, zoals calculators.

Toch een nadeel: Zelfs een zonnecel kan defect raken en defecte
zonnecellen zijn zeer moeilijk milieuvriendelijk te
verwerken.

Opdracht
Schrijf hier een aantal toepassingen die gebruik maken van
zonne-energie.
- ……………………………………………………………………
- ……………………………………………………………………

22
Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

Energieomzetting
............................................ ............................................

Verlies: ………………………

Evaluatie: energiebronnen - energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed

Na een onderzoek Niet toegelicht Toegelicht Toegelicht met Toegelicht met
soorten presentatie presentatie en
energiebron didactisch
toelichten model

Ik
De leerkracht
Voor- en nadelen Geen voor-of Enkel voor- of 1 voorbeeld van Telkens 2
van nadelen gegeven nadeel gegeven voor- en nadelen voorbeelden van
energiebronnen gegeven voor- en nadelen
geven gegeven

Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

23
8. Thema groene energie: andere bronnen

Er zijn nog andere milieuvriendelijke manieren

om elektriciteit te maken.

Opdracht
Zoek er eens een paar op.
- ……………………………………………………………………….
- ……………………………………………………………………….
- ……………………………………………………………………….

www.duurzame-energie.pagina.nl

24
Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

Energieomzetting
............................................ ............................................

Verlies: …………………

Evaluatie: energiebronnen-energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed

Na een onderzoek Niet toegelicht Toegelicht Toegelicht met Toegelicht met
soorten presentatie presentatie en
energiebron didactisch
toelichten model

Ik
De leerkracht
Voor- en nadelen Geen voor-of Enkel voor- of 1 voorbeeld van Telkens 2
van nadelen gegeven nadeel gegeven voor- en nadelen voorbeelden van
energiebronnen gegeven voor- en nadelen
geven gegeven

Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

25
 9. Thema: chemische energie: batterijen

Batterijen zijn niet meer weg te denken uit ons

dagelijkse leven, ze slaan energie (elektriciteit) op
een draagbare manier op.

Kijk er de informatiefiche over de zuil van volta eens

op na.

Opdracht
Geef eens voorbeelden waarin jij of anderen batterijen gebruiken.
- ………………………………………………………….
- ………………………………………………………….
- ………………………………………………………….

Invloed op:
People: ...............................................................................................................
Planet: ...............................................................................................................
Profit: ...............................................................................................................

Energieomzetting
............................................ ............................................

Verlies: ……………………

26
 Evaluatie: energiebronnen-energieomzetting

Zeer zwak zwak goed Zeer goed

Na een onderzoek Niet toegelicht Toegelicht Toegelicht met Toegelicht met
principe van een presentatie presentatie en
batterij didactisch
toelichten model

Ik
De leerkracht
Voor- en nadelen Geen voor-of Enkel voor- of 1 voorbeeld van Telkens 2
van nadelen gegeven nadeel gegeven voor- en nadelen voorbeelden van
energiebronnen gegeven voor- en nadelen
geven gegeven

Ik
De leerkracht
Een Geen
energieomzetting energieomzetting Energieomzetting
geven gegeven gegeven

Ik
De leerkracht
Aantonen dat Geen Een
nuttige energie energieverlies energieverlies
verloren gaat naar thema naar thema
gegeven gegeven
Ik
De leerkracht

27
 3. Kruiswoordraadsel

Horizontaal
2. Onze grootste energiebron.
4. Versteende plant en/of dierresten.
6. Waar vinden we in België een waterpompcentrale?
7. Bij gebruik van fossiele brandstoffen komt er veel ... vrij.
8. Bij een energieomzetting hebben we meestal een verlies aan...
10. Grondstof voor kernenergie.

Verticaal
1. Opwarming van de aarde.
3. Draaiende spoel met magneet die elektriciteit opwekt.
5. Spanning van elektriciteit drukken we uit in ...
9. Milieuvriendelijke manier om elektriciteit op te wekken.

28
 4. Reflectie

Attitude Zeer zwak zwak goed Zeer goed

Impact van TS Ik weet totaal Ik weet wat de Ik kan af en Ik begrijp bij elk
op de mens en niet wat de drie drie P’s toe de drie energiethema de
milieu begrijpen P’s zijn. betekenen P’s aan het invloed van de
maar kan ze thema linken. drie P’s
niet linken aan
de thema’s
Ik

Leerkracht

Informatie Ik kan geen Ik heb steeds Ik kan na een Ik kan zelfstandig

raadplegen informatie hulp nodig om paar tips informatie
raadplegen. informatie te informatie raadplegen om de
vinden. raadplegen. thema’s te
onderzoeken.
Ik

Leerkracht

Voorbeelden van Ik kan geen Ik kan enkel een Ik kan een Ik kan een voorbeeld
energiebronnen voorbeelden geven voorbeeld geven voorbeeld geven geven van
in de tijd van energiegebruik. van van energiegebruik in
energiegebruik energiegebruik verleden, heden en
nu. in het verleden toekomst
en nu.
Ik

Leerkracht

Nauwkeurig Er staat bijna niets Ik heb enkel mijn Ik heb de Ik heb steeds alles
werken in mijn eigen thema meeste maar nauwkeurig ingevuld
projectbundel. ingevuld. niet alle thema’s en aangevuld.
aangevuld.
Ik

Leerkracht

29