Professional Documents
Culture Documents
2007 - ელენე ცაგარეიშვილი - სტეფანოს ორბელიანის ცნობები საქართველოს შესახებ
2007 - ელენე ცაგარეიშვილი - სტეფანოს ორბელიანის ცნობები საქართველოს შესახებ
elene cagareiSvili
274
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
275
elene cagareiSvili
2
Badmov;ivn nahancin, Sisagan araryal Sdydanosi )rpelyan arkybisgobosi
Sivnyax7 :ifis5 1910 Semdgom: stefanos orbeliani, sisakanis saxlis isto-
ria, Tiflisi, 1910, gv. 479-480 (somx. enaze), gv. 479- 480.
3
iqve, gv. 479, 493.
4
С. Тер-Аветисян, Каталог армянских рукописей Новой Джульфи, т. I, Вена, 1910.
276
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
277
elene cagareiSvili
278
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
6
stefanos orbeliani, sisakanis saxlis istoria, gv. 369-372.
279
elene cagareiSvili
7
Н. Адонц, Армения в эпоху Юстиниана. Ереван, 1971, с. 402-404.
280
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
8
l. meliqseT-begi, sisakanis istoriis qarTuli versia, saistorio moambe,
VI, 1952, gv. 43.
9
М. Абегиан, История древнеармянской литературы, Ереван, 1975, с. 457-458.
10
vefxistyaosani, s. kakabaZis winasityvaobiT, 1927, gv. X-XI, SeniSvna 4.
281
elene cagareiSvili
11
S. mesxia, saSinao politikuri viTareba da samoxeleo wyoba XII saukunis
saqarTveloSi, Tbilisi, 1979, gv. 23.
12
s. janaSia, Sromebi, III, Tbilisi, 1959, gv. 33.
13
movses xorenaci, somxeTis istoria, Zveli somxuridan Targmna, Sesavali
da SeniSvnebi daurTo al. abdalaZem, Tbilisi, 1984, gv. 278.
14
q. quTaTelaZe, qvemo qarTlis social-politikuri istoria, avtorefera-
ti, Tbilisi, 1999, gv. 13.
282
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
283
elene cagareiSvili
17
stefanos orbeliani, sisakanis saxlis istoria, gv. 355, 380, 381, 383, 387,
396, 418, 427, 476.
18
М. Абегян, История Древнеармянской литературы. Ереван, 1975, с. 459.
19
r. metreveli, Sinaklasobrivi brZola feodalur saqarTveloSi (XII s.),
Tbilisi, 1973.
284
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
20
n. berZeniSvili, v. dondua, m. dumbaZe, saqarTvelos istoria, Tbilisi,
1958, gv. 139.
21
cxovreba¡ mefeT-mefisa daviTisi, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvl-
eva, leqsikoni da saZiebeli daurTo mzeqala SaniZem, Tbilisi, 1992, gv. 196.
22
vardan arevelci, msoflio istoria, gv. 139-140.
23
stefanos orbeliani, sisakanis saxlis istoria, gv. 379 (somxur enaze).
285
elene cagareiSvili
24
cxoreba¡ mefeT-mefisa daviTisi, gv. 196-197.
25
iqve, gv. 197.
26
vardan arevelci, msoflio istoria, gv. 139, 140.
27
Ф. Жордания, Завещание Давида Возобнавителя, данное Шиомгвимской Лавре в
1123 г., Тифлис, 1895, misive, istoriuli sabuTebi SiomRvimis monastrisa,
Tbilisi, 1896, gv. 14-18.
286
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
287
elene cagareiSvili
29
iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, wigni II, Tbilisi, 1948, gv. 224-227;
r. metreveli, Sinaklasobrivi brZola feodalur saqarTveloSi, gv. 116-
118.
30
n. berZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, t. II, Tbilisi, 1965,
gv. 29.
31
g. jafariZe, abuleTisZeTa sagvareulos istoriisaTvis, saistorio Stud-
iebi, V. Tbilisis il. WavWavaZis sax. enisa da kulturis saxelmwifo uni-
versiteti, Tbilisi, 2004, gv. 30-37.
32
n. SoSiaSvili, lapidaruli warwerebi, V-X ss., Tbilisi, 1980, gv. 190-191;
a. gogolaZe, daviT aRmaSeneblis anderZi SiomRvimisadmi, Tbilisi, 2001,
gv. 149-150.
288
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
289
elene cagareiSvili
34
vardan arevelci, msoflio istoria, gv. 149.
35
istoriani da azmani SaravandedTani, qarTlis cxovreba, s. yauxCiSvilis
gamocema, t. II, gv. 18-20.
36
laSa giorgis droindeli mematiane, qarTlis cxovreba, s. yauxCiSvilis ga-
mocema, t. I, Tbilisi, 1955, gv. 367.
290
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
37
W7Hagop3an7 Tawi; Kopa3ryxov hi,adagaranu7 Dy.ygacir ha3gagan Cidov;3ovnnyri ag-
atymia3i7 Yrywan5 1952, v. hakobiani, daviT qobairelis anderZ-mosaxsenebeli,
somxeTis mecnierebaTa akademiis sazogadoebriv mecnierebaTa moambe, t. 8,
erevani, 1952, gv. 114, 120 (somxur enaze).
38
g. maisuraZe, erTi somxuri wyaro demna ufliswulis ajanyebis Sesaxeb,
saqarTvelo rusTavelis xanaSi, Tbilisi, 1966, gv. 153-166.
39
a. abdalaZe, somxur xelnawerTa X-XII saukuneebis anderZ-minawerebis cno-
bebi saqarTvelos Sesaxeb, Tbilisi, 2005, gv. 36-40, 90-104.
291
elene cagareiSvili
292
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
isev demetre I daubrunda. man mefed akurTxa Tavisi umcrosi vaJi gior-
gi. misi gamefeba kanonierad ar iyo miCneuli, vinaidan daviTs darCa vaJi
demetre (demna). daviTis droindel ajanyebasa da giorgi III-is winaaRm-
deg demetre (demna) ufliswulisa da orbelTa SeTqmulebas Soris raRac
kavSiri unda arsebuliyo. stefanos orbelianis Tanaxmad:
293
elene cagareiSvili
44
stefanos orbeliani, sisakanis saxlis istoria, gv. 383 (somxur enaze).
45
laSa giorgis droindeli mematiane, qarTlis cxovreba, s. yauxCiSvilis ga-
mocema, t. I. gv. 367.
46
T. barnaveli, ufliswul demnas amboxebis TariRisaTvis, saqarTvelos sax-
elmwifo muzeumis moambe, t. XXI-XXI, Tbilisi, 1957, gv. 107-111.
294
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
47
:7Q7 Hagop3an7 S7D7 Mylik – Paq,3an7 Sdydanos )rpyl3an7 Yrywan7 1960, e]7 16-17
T. hakobiani, s. meliq-baxCiani, stefanos orbeliani, erevani, 1960, gv. 16-
17 (somxur enaze).
48
a. abdalaZe, somxur xelnawerTa X-XII saukuneebis anderZ-minawerebis cno-
bebi saqarTvelos Sesaxeb, gv. 97.
295
elene cagareiSvili
giorgi III-is nacvlad misi ZmisSvilis demna daviTis Zis gamefebiT moin-
domes TavianTi uflebebisa da mdgomareobis ganmtkiceba samefo karze.
rogorc zemoT ukve aRvniSneT, orbelTa 1177-1178 wlis amboxeba
giorgi III-is winaaRmdeg erTbaSad ar dawyebula. igi aRmocenda im sak-
maod xangrZlivi urTierTdapirispirebis Sedegad, romelic samefo tax-
tis dauflebisaTvis uTanxmoebis droidan warmoiSva demetre I-is da mis
SvilTa (daviT V, giorgi III-is) Soris.
rogorc stefanos orbeliani aRniSnavs, ivane orbelis karze demna
ufliswulis yofnis periodSi: `giorgi mefem Tavis mxares miimxro dide-
buli mTavarni da kaTalikosi da moisurva gamefeba. magram man ver gabeda
Tavisi ganzraxvis gamxela didi sumbat orbelianisa da misi vaJebisaTvis,
ivanes da liparitisaTvis. erTi Tvis Semdeg yvela didebuli da aznau-
rni Seikribnen giorgisTan, masTan mivida ivanec TavisianebiTurT. maSin
ganucxada giorgim maT Tavisi ganzraxva da mravali mosaferbeli tkbili
sityviT daajera isini, rom `rogorc ki asaks miaRwevs Cemi Zmiswuli, ar
gavanawyeneb mas, aramed Cemi Zmis anderZis Tanaxmad samefo taxtze davs-
vam~. ase yvelani SeTanxmdnen da dasves igi mefed~.49 stefanos orbeliani
Tavis TxzulebaSi `sisakanis saxlis istoria~ orbelTa amboxebis gadmo-
cemamde, sakmaod vrclad aRwers giorgi mefis qvel saqmeebs, warmate-
biT brZolebsa da qveynis Sinaur viTarebas da yvela sagareo Tu saSinao
saqmianobaSi mis marjve TanamebrZolad asaxelebs amirspasalar ivane
sumbatis Ze orbelians. stefanos orbelianis gadmocemiT, marTalia,
ivane qveynisaTvis mraval sasargeblo saqmes eweoda da mudam udidesi
pativiTa da didebiT aRamaRlebda mefes, magram amave dros mudmivad
SiSobda. mamis gardacvalebis Semdeg ivanem da misma Zmam liparitma daim-
kvidres mTavroba. rodesac Wabukobis asaks miaRwia demna ufliswulma,
erTxel ivanes TavisianebTan agarakSi myofs, `eaxlen demna da didebul-
ni da moaxsenes: `gaixsene, ivane, Seni aRTqma da fici, romelic Sehfice
mefe daviTs, nu daarRvev aRTqmas. moiwia Jami yrma demnas gamefebisa.
giorgi zis saxateSi mcire amaliT, Cven ki mtkiced vdgavarT mamamisi-
saTvis micemul ficze~. ivanem ki ganacxada: `RmerTma dagvifaros, rom
ganvizraxoT cxebuli mefis mokvla, Cveni ficisa da aRTqmisaTvis unda
SevipyraT giorgi, vidre gavamefebT demnas, Semdeg ki vTxovoT mas aRTq-
ma da fici da xelwerili Tavisi MZmiswulis morCilebisa. gandevnis Sem-
deg ki igi unda dadges da damkvidrdes Tavisi samkvidreblis im nawilSi,
296
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
gv. 263.
297
elene cagareiSvili
52
g. maisuraZe, erTi somxuri wyaro demna ufliswulis ajanyebis Sesaxeb,
gv. 263-264.
53
saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. III, Tbilisi, 1979, gv. 292-293.
298
stefanos orbelianis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb
Elene Tsagareishvili
S U M M A RY
299
The historiographic legacy of Stephanes Orbeliani, an Armenian historian, politician
and cultural figure of the 13th-14th centuries, constitutes one of the major primary sources
for the history of Armenia proper and adjacent countries, especially Georgia.
It should be emphasized especially that without the evidence recorded in the work
of Stephanos Orbeliani, we would have known almost nothing about the mighty feudal
house of the Orbelians, with which quite a few serious political developments in the
socio-political history of Georgia in the 12th-13th centuries are linked.
Of the historical and literary legacy of Stephanos Orbeliani special mention should
be made of his History of the Sisakan House. The author had set himself the task of
writing the history of Sisakan whose last rulers were Orbelians, representatives of his
house.
It becomes clear from Orbeliani’s work that he knew Georgian and was acquainted
well with the history of Georgia, was well-aware of a number of questions, and in
writing his work he made use of the evidence of the History of Georgia.
The History of the Sisakan House contains much valuable evidence on Georgia on
the internal and external life of the country.
The History of the Sisakan House conveys the same events connected with the 1177
conspiracy against Giorgi, the accomplices of which were his nephew Prince Demna and
representative of the House of Orbelians.
Taking into consideration the evidence of Armenian and Georgian sources and the
assumptions made in Armenian historiography, the author of the paper believes it more
acceptable to date the rebellion to 1177-1178.
After the study of the above-discussed Georgian and Armenian sources, the picture
of the whole story of the rebellion, described by Stephanos, does not seem exagger-
ated and subjective to the author – the severity of the punishment, reprisals against the
rebels, right up to the expulsion of the representatives of the Orbeli house, as a result
of which this mighty feudal house, in possession of territories in Lower Kartli in the
12th-13th centuries, disappears from the historical arena in the 13th century..
300