Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić, poznat i kao Dušan Silni (oko 1308 — 20.

decembar
1355) je bio srpski srednjovekovni kralj (1331—1345) i prvi srpski car (1346—1355). Bio je
sin kralja Stefana Dečanskog i otac cara Uroša Nejakog, poslednjeg vladara iz dinastije
Nemanjića.

Dušan je sa vlasti zbacio svog oca Stefana Dečanskog, uz pomoć vlastele nezadovoljne
politikom Stefana Dečanskog prema Bugarskoj i Vizantiji, nakon bitke kod Velbužda. Dušan
je značajno proširio granice srpske države prema jugu, iskoristivši unutrašnje nemire u
Vizantiji. Ratovao je i sa ugarskom kraljem Karlom Robertom i bosanskim banom Stjepanom
II Kotromanićem. Po osvajanju velikih vizantijskih teritorija Stefan Dušan se 1345. proglasio
za cara Srba, Grka (tj. Romeja) i Bugara, a srpsku crkvu je sa ranga arhiepiskopije uzdigao na
rang patrijaršije.

Poznat je i po donošenju Dušanovog zakonika, najznačajnijeg srpskog srednjovekovnog

pravnog akta. Završio je manastir Dečane, zadužbinu svoga oca, a njegova najznačajnija
zadužbina bio je manastir Svetih Arhanđela kod Prizrena, gde se nalazio i njegov grob. Bez
obzira na to, Stefan Dušan je jedini vladar iz dinastije Nemanjića koji nije bio proglašen za
sveca posle smrti.

Njegova kruna se drži u Cetinjskom manastiru u Crnoj Gori.

Sadržaj
[sakrij]

 1 Mladost

 2 Kraljević Dušan

o 2.1 Sukob oca i sina

o 2.2 Preuzimanje vlasti

o 2.3 Krunisanje Dušana

o 2.4 Legenda o prokletstvu

 3 Prvi uspesi kralja Stefana Dušana

 4 Uzdizanje srpskog kraljevstva na carstvo

 5 Dušanovo carstvo

 6 Car Dušan i Sveta gora

 7 Osvajanje Epira i Tesalije

 8 Pohod protiv Bosne

 9 Turci Osmanlije na Balkanu

 10 Kapetan hrišćanstva

 11 Smrt

 12 Porodica

 13 Zakonodavna delatnost Stefana Dušana

 14 Reference

 15 Literatura

 16 Vidi još

 17 Spoljašnje veze
Mladost [uredi]
Kralj Milutin je zbog sukoba oko vlasti sa sinom Stefanom, ovoga uhvatio i proterao ga u
Skoplje gde je naredio da se oslepi (u srednjem veku je postojalo verovanje da slep čovek ne
može da vodi državu pa se oslepljivanje često koristilo da se onemogući nekome da dođe na
vlast). Posle delimičnog oslepljenja, Stefan je sa ženom i dvoje dece Dušicom i Dušanom
proteran na vizantijski dvor kod Milutinovog tasta cara Andronika II u Carigrad. Na zahtev
Crkve Milutin dopušta Stefanu da se vrati u Srbiju ali zadržava Dušana kod sebe,
najverovatnije kao taoca što je bila česta praksa u srednjem veku. Posle Milutinove smrti,
Stefan je uz pomoć crkve i arhiepiskopa Danila postao novi kralj pod imenom Stefan Uroš III
a istovremeno je krunisan njegov sin Stefan Dušan kao "mlađi kralj".

Kraljević Dušan [uredi]

Za više informacija pogledajte Bitka kod Velbužda

Još kao „mladi kralj“ uspešno se suprostavio četama bosanskog bana Stefana II Kotromanića
u Zahumlju (1329.). Komandovao je jednim delom vojske u glavnom napadu u bici kod
Velbužda (1330), u kojoj se Srbija izborila za vodeću ulogu na Balkanu. Odnosi između
starog i mladog kralja su se pogoršali januara 1331. godine.

Sukob oca i sina [uredi]

U vreme bitke kod Velbužda (Ćustendil) Dušan se veoma se istakao, pa je kralj Stefan
osećajući da mu je sin miljenik kod vlastele, te da bi mu možda moglo pasti na pamet da
pokuša da preuzme kraljevski presto još dok je on živ, dodelio na vladanje Zetu koja brzo
postaje pravo leglo nezadovoljstva i buntovnika. Vlastela okupljena oko Dušana neprestano
ga je nagovarala da se pobuni protiv oca i da uzme vlast.

"Ovi ga danonoćno podsticahu da oduzme kraljevstvo iz ruku oca, koji je zbog starosti bio
nesposoban za upravljanje, i da se tako obezbedi od svog brata Siniše, koga je njegov otac
imao s drugom ženom" (Mavro Orbin)

Na neki način Orbin pokušava da baci krivicu na Stefana Dečanskog zbog toga što je imao sa
Marijom Paleolog sina Sinišu kojeg je po nagovoru kraljice Marije počeo da priprema za
prestolonaslednika, dok je prema Dušanu odjednom ohladneo. Veoma sličnu verziju iznosi i
Nićifor Grigora. „Pošto se pak sam kralj, kome je bilo pedeset godina, oženi nanovo ćerkom
carevom (iz Carigrada), kojoj je bilo tek dvanaest godina, a međutim ne oženi sina, i pošto s
tom ćerkom carevom poče i decu rađati, sin kraljev, mladić duše vatrene, podražen i
podbunjivan od vršnjaka svojih, poče smišljati odmetanje od oca i bunu protiv njega“. Ipak to
treba uzeti sa rezervom, osnovni pokretač Stefanovog pada nije bio Dušan, već isključivo
nezadovoljna vlastela zbog Stefanovog ponašanja nakon Velbužda kada on nije iskoristio
plodove ove velike pobede ne dopuštajući svojoj vlasteli zadobijanje novih teritorija i pljačku.

Već u jesen 1330. godine došlo je do otvorenog sukoba sina "mladog kralja" Dušana i oca
kralja Stefana Dečanskog koji je sakupio vojsku i ušao u Zetu, došavši sve do Skadra. Sam
Stefan je na skoro identičnom mestu ratovao sa svojim ocem, kraljem Milutinom, iz istih
razloga kao i on sada sa svojim sinom samo u zamenjenim ulogama. Kao što se i onda sin nije
suprotstavio ocu i povukao preko Bojane, tako se i sada Dušan povlači a Stefan razori
Dušanov dvorac na obali reke Drimca i opljačka ceo taj kraj. Stefan se verovatno setio svoje
pobune kada se isto tako povlačio pred Milutinom, koji ga ne na prevaru uhvatio, okovao,
oslepio i proterao u Carigrad pa je pokušao nešto slično i počeo pozivati Dušana na razgovor.
Dušan ipak saznaje da mu otac sprema likvidaciju pa se posle mnogo nećkanja na nagovor
vlastele ipak odlučuje da pokuša da obori Stefana iznenadnim napadom. Sa manjom grupom
odabranih vojnika i verne vlastele napadne Dušan svoga oca Stefana, dok je ovaj sa
porodicom boravio u svom dvorcu Nerodimlju.

Preuzimanje vlasti [uredi]

Za više informacija pogledajte Napad na Nerodimlje

"Pošto je, dakle, potajno sakupio vojsku u obadve Zete i izvršio izbor najboljih tamošnjih
ratnika, vodeći sobom i Karavida Fratnuta i Đurđa Ilijića kao svoje savetnike otpoče usiljen
marš put Raške, u kojoj se nalazio njegov otac" (Mavro Orbin)

Radilo se o dobro pripremljenoj akciji u kojoj su bili samo oni koji su bili vojnički
najspremniji, pravi iznenadni napad. Kralj Stefan nije mogao verovati da bi Dušan bio u
stanju izvršiti tako drsku gerilsku akciju i napasti sa malim brojem vojnika u centru njegove
države Srbije (Raške). 21. avgusta 1331. godine Dušan je napao Stefanov dvor dok je ovaj bio
u lovu kod tvrđave Peterco sa nekoliko slugu. Stefan na konju beži sa nešto malo svoje
vlastele, zaboravivši čak i na kraljicu i decu, a Dušanova potera ga bez otpora uhvati u tvrđavi
Petrič i zatoči zajedno sa celom porodicom u tvrđavi Zvečan.

Krunisanje Dušana [uredi]

Nakon toga počnu pripreme za Dušanovo krunisanje bez nekih većih problema, tako da
otpora u državi nije bilo. Stefan Dečanski očigledno nije bio omiljen i njegov pad nije
prouzrokovao nikakva uznemirenja, ali imajući na umu ulogu Crkve i samog arhiepiskopa
Danila II u dovođenju Stefana na kraljevski presto, Dušan zamoli Danila II da dođe i da ga
kruniše za kralja. Ovaj je mirno primio ovu smenu na prestolu i veoma svečano, krunisao
Dušana za kralja svih srpskih i pomorskih zemalja na dan 8. septembra 1331. godine na dvoru
u Svrčinu.

"I tako zapovedi da bude sabor Bogom sabrani otačstva njegova. I kada je ovaj preosvećeni
došao sa Bogom darovanom mu pastvom, episkopima i igumanima, i sa celim klirom
crkvenim, i kada je bio sabran ceo sabor srpske zemlje u njegovu carskom dvoru Svrčinu, i
kada je bio slavni praznik Rođenje presvete Bogorodice, i na navečerje učiniše hvalbena
slavoslovlja, kako je na pohvalu slavnom prazniku, i opet noćno stajanje takođe, i ujutro, dan
nedelje, učiniše na ovom blagočastivom sve po zakonskom ustavu u crkvi svetoga Preteče, i
preosvećeni arhiepiskop kir Danilo učini molitvu, i uzevši carski venac u svoje ruke, i položi
na svečasnu glavu njegovu, govoreći: Položio si na glavu njegovu venac od dragog kamenja, i
umoli od tebe života i dao si mu dužinu dana na vekove vekova" (Danilov učenik)

Neposredno nakon Dušanovog krunisanja Stefan Dečanski je umro 11. novembra 1331.
godine i sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Visoki Dečani. Po Danilovom učeniku
umro je prirodnom smrću dok drugi izvori tvrde da je Dušan popustio pred navaljivanjem
moćne vlastele i odobrio, ako već i nije naredio, da se Stefan pogubi.
"Privolevši se sin njihovim opakim savetima, posla neke ljude spremne da izvrše takvo
zlodelo, te ga oni udaviše usred noći u rečenoj tvrđavi" (Mavro Orbin)

Legenda o prokletstvu [uredi]

Za smrt Stefanovu vezana je i legenda o prokletstvu Dušanovih kasnijih potomaka, a kasnije i

cele srpske države. Naime Stefan je, kada su došli ljudi da ga ubiju, prokleo sina i njegove
potomke. Mada se ovo prokletstvo nije ispunilo na sinu, palo je ipak na njegova unuka Uroša,
koji je izgubio kraljevstvo. Ova legenda je trajala mnogo vekova, a svi su se tog prokletstva
setili onda kada je knez Lazar sa svojim ratnicima pao na Kosovu, a Srbija pala pod Turke.

Prvi uspesi kralja Stefana Dušana [uredi]

1332. godine došlo je do pobune u Zeti pod vođstvom zetskog vojvode Bogoja i arbanasa
Dimitrija Sume. Buna je ubrzo ugušena. Sa novim bugarskim carem Ivanom Aleksandrom su
uspostavljeni saveznički odnosi, pa se kralj Dušan u proleće 1332. godine oženio Jelenom,
sestrom bugarskog cara. Bosanski ban Stefan II Kotromanić je želeo da osvoji celo Zahumlje,
jer je samo deo Zahumlja osvojio 1326.god. posle sukoba sa Branivojevićima. U tom sukobu
su učestvovali i Dubrovčani, zajedno sa banom Stefanom II, i pošto je zatrta porodica
Branivojević, i pošto su Stefan i Dubrovčani podelili međusobno njihove teritorije,
Dubrovčani su dobili Pelješac sa Stonom. Dubrovčani za vreme kralja Stefana Dečanskog
nisu uspeli da legalizuju upravu nad Pelješcem i Stonom, pa su to pokušali za vreme kralja
Dušana. 1333 godine, Stefan Dušan je izdao povelju u Pologu, kojom je Dubrovčanima
ustupio primorje od Stona do Dubrovnika, sa ostrvom Posrednjicom kod ušća Neretve, uz
obavezu da na račun „stonskog dohotka“ isplaćuju 500 perpera, plus 8000 perpera koje je
trebalo platiti odmah, dok su se Dubrovčani obavezali da će dozvoliti versku slobodu
pravoslavnom stanovništvu dobijenih teritorija. Dubrovčani su sumu od 500 perpera plaćali i
bosanskom banu, koji je iste godine izdao povelju kojom je potvrdio pravo Dubrovnika na
Ston, te su na miru mogli koristiti svoje nove posede koje su iste godine počeli da utvrđuju.
Uslov je bio i da u Stonu ostane "Srpski pop da poje", jer je to episkopiju osnovao još sveti
Sava, ali su Dubrovčani to poštovali samo do 1349. godine kada su doveli katoličkog
sveštenika. Već 1332. godine Dušan je osvojio grad Strumicu. Zahvaljujući savetima
vizantijskog prebega Sirgijana osvojeni su: Prilep, Ohrid, dok je sam Sirgijan osvojio Kostur.
Pred napad na Solun izvršen je atentat na Sirgijana, od strane Sfrancesa Paleologa, koga je
angažovao sam car Andronik III, te je Dušan odustao od borbe. Sklopljeni su saveznički
odnosi sa carem Andronikom III (1334) jer su severne granice ugrozili Ugri koji su stigli do
Žiče. Dušan je uspešno potukao ugarsku vojsku i uspostavio granicu na reci Savi. Jedno
vreme je u sastav Dušanove države ulazio i Beograd.

Ovaj članak ili njegov deo možda sadrži originalno

istraživanje ili sadržaj iz neproverenih izvora. Molimo vas da
pomognete Vikipediji dodavanjem referenci. Vidi stranicu za
razgovor za detalje.

U ovo vreme pada jedna od intimnijih slika iz Dušanovog života. Budući da sa Jelenom nije
imao dece, radilo se na tome da se od nje rastavi i oženi Jelisavetom, kćerkom nemačkog cara
Fridriha Lepog. Pregovore je 1336. godine bez sumnje vodio Palman Braht, vođa nemačkih
najamnika u Srbiji, takozvane Alemanske Garde. Kada je poslanstvo stiglo u Austriju i kada je
mlada kneginjica čula za koga treba da se uda, "u jednu varvarsku zemlju na istoku, za jednog
kralja tuđe vere i već ženjena" pala je u postelju iz koje nije ni ustala. Posle ovog događaja
Jelena se požurila da rodi sina i tako umiri Dušana. I zaista, u zimu 1336 ili proleće 1337
Jelena je na sumnjiv način dobila sina Uroša, i tako učvrstila svoj položaj na dvoru.

Posle smrti vizantijskog cara Andronika III, na vlast dolazi njegov maloletni sin Jovan V,
mesto koga je upravljalo regentstvo (patrijarh, carica-majka i veliki duks Aleksije Apokavk).
Sa politikom regentstva se nije složio veliki domestik Jovan Kantakuzin, koji je očekivao da
regentstvo pripadne njemu, kao najbližem saradniku Andronika III. U Vizantiji je izbio
građanski rat. Kantakuzin je u sukobu sa svojim protivnicima pretrpeo poraz i povukao se u
Srbiju. Dušan i Kantakuzin su, pod uticajem kraljice Jelene, sklopili savez i doneli odluku da
svako od njih dvojice zadrži gradove koje osvoji. Kantakuzin je zajedno sa vojskom u kojoj
su se nalazili vojvoda Vratko, potomak Nemanjinog sina Vukana, i Jovan Oliver pretrpeo
neuspeh prilikom osvajanja grada Sera. Dušan je osvojio celu Albaniju, izuzev Drača, koji su
držali Anžujci, i gradove u severnoj Grčkoj. Odnosi između Dušana i Kantakuzina su se
pogoršali kada su agrarni feudalci iz Tesalije priznali Kantakuzina za svog cara (1343.).
Kantakuzin je nove saveznike našao u Turcima Seldžucima, koji su gospodarili zapadnim
delovima Male Azije. Neslavna zasluga za dovođenje Turaka u Evropu pripada Jovanu
Kantakuzinu. Turci su prešavši Helespont (Dardanele) stupili na evropsko tle 1343. godine.
Posle raskida veza sa Kantakuzinom, Dušan je uspostavio prijateljske odnose sa regentstvom i
Jovanom V. Prvi sukob između Turaka i Srba desio se maja 1344. godine u bici kod
Stefanijane. Turci su lukavstvom izvojevali pobedu tako što su njihovi lako naoružani pešaci
pobegli uz brdo, dok su teško naoružani srpski konjanici morali da sjašu i da konje ostave pod
brdomTurci su onda lako sišli s druge strane brda, uzjahali srpske konje i porazili teško
pokretne, zadihane srpske vitezove, sada svedene na pešake. Pobedili su 1345. godine despota
(vojvodu iz narodnih pesama) Momčila koji se osamostalio u Rodopima.

Uzdizanje srpskog kraljevstva na carstvo [uredi]

Karta Dušanovog carstva, oko 1350. godine

Srpska vojska je osvojila grad Ser 25. septembra 1345. godine. Osvojena je i Halkidika,
uključujući Svetu goru Atonsku. Uvidevši da je Vizantijsko carstvo oslabilo, Dušan odlučuje
da na ruševinama Vizantije podigne imperiju jednog mladog naroda punog snage. Nakon svih
osvajanja Stefan Dušan je odlučio da se proglasi za cara. Sklopio je dogovor sa Svetom
gorom, koja je vizantiskog cara oduvek smatrala za svog jedinog i legitimnog vladara.
Svetogorski Protat je odlučio da se Dušanovo ime spominje u svim molitvama posle imena
vizantijskog cara Jovana V. Za uzvrat, Dušan se obavezao da će poštovati autonomiju Svete
gore. Kralj Stefan Dušan se proglasio za cara oko Božića (25. decembra 1345.) u gradu Seru.
Prema ustaljenim običajima carigradski patrijarh je krunisao careve na Istoku, a papa careve
na Zapadu. Pošto se nije mogao nadati da će ga iko od ove dvojice krunisati, srpska
arhiepiskopija je uzdignuta na rang patrijaršije. Arhiepiskop Joanikije je postao prvi srpski
patrijarh.

Stefan Dušan je krunisan za cara Srba i Grka na Uskrs (16. aprila 1346.) u Skoplju.
Krunisanje su obavili srpski patrijarh Joanikije i trnovski patrijarh Simeon. Obrazloženje za
ovaj postupak car Dušan je našao u učenju hrišćanske crkve. Sve što je nekada Gospod
darovao prvom hrišćanskom caru, Konstantinu Velikom, prešlo je u Dušanove ruke. Misli se
na zemlje i velike gradove „grčkog carstva“. Dušanova titula sada je glasila: Voljom Božjom,
Blagoverni i Hristoljubivi car Srbljem i Grkom i zemlje pomorske i svemu disu (zapadu).

Dušanovo carstvo [uredi]

Car Stefan Dušan, freska iz manastira Dečani.

Kantakuzin je uspeo da 1347. godine postane vizantijski car. On kao i svi učeni Grci Dušana
naziva „srpskim kraljem“, jer je smatrao da je u hrišćanskoj vaseljeni jedini car – vizantijski
car. Međutim, na Istoku je već odranije postojao bugarski car, mada se njegova titula na
zapadu tretirala kao kraljevska. Protiv novostvorene Srpske patrijaršije bila je Carigradska
patrijaršija, čiji su mnogobrojni posedi priključeni Srpskoj crkvi. Carigradski patrijarh Kalist
je, podstaknut od cara Jovana VI Kantakuzina, bacio anatemu na cara Dušana, patrijarha
Joanikija i sve srpsko sveštenstvo i isljučio ih iz zajednice pravoslavnih hrišćana (1350.).
Sama anatema bila je više političke nego verske prirode što se vidi iz činjenice da je bačena
par godina posle dušanovog krunisanja za cara. Ova anatema je skinuta za vreme kneza
Lazara 1375. godine. Dušan je za svog savladara odredio sina Uroša i dodelio mu titulu kralja.
Dušan je, kao car, dodeljivao titule i zvanja. Despoti su postali: Dušanov polubrat Simeon
(Siniša), brat carice Jelene Jovan Asen, potom Jovan Oliver i Ivaniš Berislavić. Sevastokratori
su postali: muž Dušanove sestre Evdokije Dejan, otac Vuka Brankovića Branko Mladenović.
Kesari su postali: Grgur Golubić, Dušanov vojskovođa Preljub te Voihna.

Car Dušan i Sveta gora [uredi]

Car Stefan Dušan sa porodicom

Nakon što je Atos potpao pod vlast cara Dušana 1345, on je optužio grčkog protu Nifona,
poglavara svih manastira na Svetoj gori za mesalijanstvo (odnosno bogomilstvo), ali je Nifona
odbranio sv. Grigorije Palama. Smatra se da je ova optužba politički motivisana, jer je Dušan
hteo da postavi srpskog umesto grčkog poglavara.[1]

Car Dušan je Hilandaru potčinio crkvu Svetog Nikole u Dobrušti kod Prizrena, crkvu Svetih
Arhanđela u Štipu, crkvu Svetog Nikole u Vranju sa naseljima i dobrima. Krajem 1347.
godine car Dušan i carica Jelena posetili su Hilandar. Prisustvo žena na Svetoj gori je
zabranjeno, ali su one zajedno sa decom boravile tamo za vreme opsade Katalanaca. Car
Dušan je Hilandaru podario novac, obnovio manastirsku bolnicu. Carici Jeleni je dozvoljeno
da postane drugi ktitor kelije Svetog Save u Kareji. Zahvaljujući darovima cara Dušana,
Hilandar je postao najveće manastirsko vlastelinstvo u Srpskom carstvu.

Osvajanje Epira i Tesalije [uredi]

Kuga je odnela mnoge živote u Evropi 1348. godine. Ona je i olakšala osvajanje Epira i
Tesalije od strane srpske vojske. Srpsko carstvo se prostiralo od Dunava na severu do Korinta
na jugu i od Jadranskog mora na zapadu do Egejskog mora na istoku. Dušanov namesnik u
Tesaliji, sa sedištem u gradu Trikali, postao je vojvoda Preljub, a u Epiru, sa sedištem u Arti,
Dušanov polubrat Simeon-Siniša, dok je u južnim delovima Albanije, sa sedištem u Valoni,
namesnik bio Jovan Asen, caričin brat. Vizantija se svela na Carigrad i Trakiju, a od ostalih
delova carstva jedino se držao Solun koji nije bilo moguće osvojiti samo sa suva, već je bila
potrebna flota. Dušan je godinama pokušavao da sa Mlečanima sklopi savez protiv Vizantije,
obećavajući im celo Carigradsko predgrađe Galatu, koju su držali neprijatelji i stari suparnici
Mlečana - Đenovljani, ali je ovima mnogo više odgovarala slaba Vizantija od koje su dobijali
mnoge povlastice i koje su mogli da drže u šaci, nego snažna Srbija. Dušan je nameravao i
njih da osvoji. No, Carigrad nije mogao osvojiti bez pomoći na moru. Venecija mu je odbila
savezništvo, jer je bila u ratu sa Đenovom.
Pohod protiv Bosne [uredi]

Dušanov carski dinar

Bosanski ban Stefan II Kotromanić je zauzeo Krajinu izneđu Cetine i Neretve i veći deo
Zahumlja. Dušan je prodro u Humsku Zemlju i nastavio prema Cetini i Krki 1350. godine.
Dušan je došao do Krke kako bi pomogao sestri Jeleni, koja je bila udata za Mladena III
Bribirskog, gospodara Omiša, Klisa i Skradina na Krki. Posle Mladenove smrti
zainteresovanost za njegove posede ispoljili su Ugarska i Venecija. Posle vesti o pobunama na
jugu zemlje, Dušan je zaustavio napredovanje ka zapadu. Bosanski ban je ponovo osvojio
Zahumlje. Kantakuzin je osvojio Veriju i Voden, ali ne i Srbicu, koje je branio kesar Preljub.
Dušan je povratio teritorije, a Kantakuzin se povukao u Solun. Stefan Dušan je obećao pomoć
legitimnom caru Jovanu V, kako bi se rešili Kantakuzina, te se Vizantija ponovo našla u
građanskom ratu.

Turci Osmanlije na Balkanu [uredi]

Ratnici sukobljenih strana, Jovana V, srpskog te bugarskog cara sa jedne i Kantakuzina i
Orhana sa druge strane, su se sukobili kod Didimotike ujesen 1352. godine. Bugarska vojska
se pre bitke povukla, dok je srpska pretrpela stravične gubitke. Posle jakog zemljotresa 1354.
godine, Turci su zauzeli tvrđavu Galipolje i tu izgradili bazu za dalje prodore u Evropu.

Kapetan hrišćanstva [uredi]

Dušan se specijalnim poslanstvom koje je predvodio Nikola Buća, kotoranin i carev
protovestijar (blagajnik) obratio rimskom papi da ga imenuje za kapetana u borbi protiv
Turaka i izrazio spremnost da rimskog papu prizna za vrhovnog poglavara hrišćanske crkve.
U povratku je Nikola Buća sreo poslanike Češkog kralja koji je išao u Rim da bude krunisan
za Sveto Rimsko-Nemačkog cara, koji je Dušanu uputio pismo u kome izražava zadovoljstvo
što Dušan želi da prizna katoličku crkvu za Unam Sanctam (Jedinu Svetu) i da se još više
raduje što će se u bogosluženju moći zadržati slovenski jezik koji vezuje dva naroda. Papa je
pristao na te uslove i uputio dva poslanika na čelu sa biskupom Petrom Tomom, sa pismom (u
kome je Dušana nazvao "kraljem", što se Dušanu nije mnogo svidelo), da cara i njegovu
porodicu prevedu u unijatsku veru, jer car nije želeo da se pokatoliči već samo prizna papu za
vrhovnog poglavara crkve ali da ostane pravoslavac. Međutim, malo pre dolaska papinih
poslanika ugarski kralj je gomilao vojsku na svojoj južnoj granici i neposredno posle toga
izvršio upad (u leto 1354), ali je vrlo brzo bio suzbijen, što od srpska vojske što od neke
zaraze koja se proširila ugarskim taborom, što je Dušana nateralo na razmišljanje jer je od
pape tražio bezbednost od svih katoličkih vladara, posebno od ugarskog kralja; ako papa nije
mogao da spreči jednog katoličkog vladara u napadu na njegove zemlje šta će njemu ta unija?
On nije uniju tražio jer ga je mučilo neko teološko pitanje već iz političkih razloga, a ako papa
nije mogao da ispuni svoj deo pogodbe onda je unija bila bespotrebna. Papini poslanici su
stigli u leto 1355 godine u Skoplje gde ih je Dušan sa celom svitom dočekao, i odmah im
stavio do znanja da je promenio mišljenje u odnosu na prošlu godinu. Naravno katolički
sveštenici to nisu dobro primili i u povratku kroz ugarske zemlje poručili kralju Lajošu da
bude nemilosrdan prema "šizmaticima".

Smrt [uredi]

Sarkofag cara Dušana u crkvi Svetog Marka u Beogradu.

Grob cara Dušana u manastiru Svetih Arhanđela u Prizrenu

Car Stefan Dušan je umro 20. decembra 1355. godine, još uvek mlad i u punoj snazi. Uzrok
smrti nikada nije utvrđen ali se govorilo o trovanju, moždanom udaru i čak epilepsiji.
Sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena. Posle Dušanove
smrti Srpsko carstvo je postepeno počelo da se raspada.

Kada su 1927. godine vršena arheološka iskopavanja na lokalitetu manastira, u jugozapadnom

delu crkve je nađen mermerni grob za koji je ustanovljeno da je carev. U grobu su pronađene
ispreturane kosti koje su kasnije prenesene u crkvu Svetog Marka u Beogradu gde i danas
počivaju.
Porodica [uredi]
Sa svojom prvom ženom, Jelenom Bugarskom, car Dušan je imao dvoje dece:

 Stefan Uroš V, koji je nasledio srpski presto kao car

 Irena. Prema "The Late Medieval Balkans, A Critical Survey from the Late Twelfth
Century to the Ottoman Conquest" (1994) od J. V A. Fina, zove se isto kao i "Irena"
žena Đorđa Preljuba, srpskog vojvode (upravnika) Tesalije koji umro kasno 1355. ili
rano 1356. Bili su roditelji Tome II Preljubovića, gospodara Epira od 1367. do 1384.
Irena se drugi put udala za Radoslava Hlapena, namesnika Kostura i Edese.[2]

Zakonodavna delatnost Stefana Dušana [uredi]

Vikizvornik ima originalan tekst povezan sa ovim člankom:

Dušanov zakonik
Za više informacija videti Dušanov zakonik i Proglašenje Dušanovog zakonika

Dušanov zakonik je donet u Skoplju 21. maja 1349. godine. Ima 135 članova, ali je pet
godina kasnije dopunjen sa još 66 članova tako da ukupno ima 201 član. Zakonodavac je
želeo da reši najaktuelnija pitanja u celoj državi. Prvih 38 članova se odnosilo na Srpsku
crkvu. Crkveno pravo je takođe bilo regulisano Nomokanonom svetoga Save i Sintagmi
Matije Vlastara. Od 39-62 člana se utvrđuju prava i obaveze vlastele. Sudije su bile dužne da
sude po zakonu, a ne da sude po strahu od cara.