.

ALGJEBRA E VEKTORËVET

Gjatë zgjidhjes së detyrave statike do të hasim në dy lloj madhësish, në madhësi

skalare dhe vektoriale. Skalarët janë madhësi të caktuara vetëm me një numër.
Vektorët janë madhësi, për caktimin e të cilëve përveç vlerës numerike (intensitetit)
duhet të jipen edhe drejtimet dhe krahjet e tyre në hapësirë .

Vektorët paraqiten me segmentin e orientuar ( Fig..1 ). Gjatësia e segmentit

paraqet intensitetin e vektorit, drejtimii segmentit tregon drejtimin e vektorit, kurse
shigjeta tregon kahjen e vektorit.

Figura I.1

Vektorët do të shënojmë me germa të mëdha latine, me një shigjetë mbi to.

( 𝐹⃗ , 𝑃⃗⃗ , 𝐺⃗ etj.). Isntensiteti shënohet me germë të madhe pa shigjetë, ose vektori
ndërmjet dy vijave paralele, pra F ose |𝐹⃗ | .

Ort ose vektor njësi quhet vektori, intensiteti i të cilit është 1.

Projeksioni i vektorit në aks është scalar, madhësia e të cilit është baraz prodhimit të
intensitetit të vektorit dhe kosinusit të këndit që mbyll vektori me aksin. (Fig..2.a)

𝐹𝑥 = 𝐹 ∙ cos 𝛼 (𝐼. 1)

Projeksioni i vektorit në rrafsh është vector, intensiteti i të cilit është baraz prodhimit të
intensitetit të vektorit dhe kosinusit të këndit që e mbyll vektori me atë rrafsh, ka
drejtimin e projeksionit dhe kahjen e tij ( Fig. .2. b )

𝐹𝑝 = 𝐹 ∙ cos 𝜗 (𝐼. 2)
 Figura - .2

Përbërja e vektorëve bëhet me shumën gjeometrike d.m.th. shuma e dy vektorëve

është vektori që caktohet si diagonalja e paralelogramit të ndërtuar mbi këta dy vektorë
( rregulla e paralelogramit ), (Fig. .3 ).

Figura – I. 3

𝐹 = 𝐹⃗1 + 𝐹⃗2 (𝐼. 3)

Vektori 𝐹⃗ quhet rezultantja e vektorëve 𝐹⃗1 dhe 𝐹⃗2 . Intensiteti i këtij vektori caktohet
me teoremën e kosinusit :

𝐹 2 = 𝐹12 + 𝐹22 − 𝐹1 ∙ cos( 𝜋 − 𝛼 ) ( 𝐼. 4 )

Kurse drejtimi ( këndet ,  ) caktohen nga teorema e sinusit :

sin 𝛼 sin 𝛽 sin 𝛾

= = ( 𝐼. 5 )
𝐹1 𝐹 𝐹2
Rezultantja e më se dy vektorëve caktohet nga poligoni I ndërtuar prej vektorëve, duke
bashkuar fillimin e vektorit të pare me mbarimin e vektorit të fundit ( Fig..4 ).

𝐹⃗ = 𝐹⃗1 + 𝐹⃗2 + ⋯ + 𝐹⃗𝑛 ( 𝐼. 6 )

Figura - .4 Figura - .5

Në mënyrën analitike, vektori F caktohet me anë të projeksioneve ( Fig. .5 ).

𝐹𝑥 = 𝐹 ∙ cos 𝛼
( 𝐼. 7 ) { 𝑦 = 𝐹 ∙ cos 𝛽
𝐹
𝐹𝑧 = 𝐹 ∙ cos 𝛾

⃗⃗
𝐹⃗ = 𝐹𝑥 𝑖⃗ + 𝐹𝑦 𝑗⃗ + 𝐹𝑧 𝑘

ku ⃗⃗
𝑖⃗ , 𝑗⃗ , 𝑘 janë ortet në drejtim të akseve të sistemit të kooerdinatave.

Kur janë të dhënë projeksionet e forcës, intensiteti është :

𝐹 = √𝐹𝑥2 + 𝐹𝑦2 + 𝐹𝑧2 ( 𝐼. 8 )

 Drejtimi i vektorit 𝐹⃗ caktohet me shprehjet :

𝐹𝑥 𝐹𝑦 𝐹𝑧
cos 𝛼 = , cos 𝛽 = , cos 𝛾 = (I. 9 )
𝐹 𝐹 𝐹

𝑐𝑜𝑠 2 𝛼 + 𝑐𝑜𝑠 2 𝛽 + 𝑐𝑜𝑠 2 𝛾 = 1

Në qoftë se dy vektorë janë të dhënë me projeksionet e veta :

⃗⃗
𝐹⃗1 = 𝐹1𝑥 𝑖⃗ + 𝐹1𝑦 𝑗⃗ + 𝐹1𝑧 𝑘

dhe

⃗⃗
𝐹⃗2 = 𝐹2𝑥 𝑖⃗ + 𝐹2𝑦 𝑗⃗ + 𝐹2𝑧 𝑘

Shuma e këtyre vektorëve është vektori 𝐹⃗ baraz :

⃗⃗ + (𝐹1𝑥 + 𝐹2𝑦 )𝑘
𝐹⃗ = 𝐹⃗1 + 𝐹⃗2 = (𝐹1𝑥 + 𝐹2𝑥 )𝑖⃗ + (𝐹1𝑦 + 𝐹2𝑦 )𝑘 ⃗⃗

ku 𝐹1𝑥 + 𝐹2𝑥 = 𝐹𝑥 , 𝐹1𝑦 + 𝐹2𝑦 = 𝐹𝑦 , 𝐹1𝑧 + 𝐹2𝑧 = 𝐹𝑧 ( 𝐼. 10 )

Kjo rregull vlen edhe për n vektor, kështu :

𝐹𝑥 = ∑ 𝐹𝑖𝑥 , 𝐹𝑦 = ∑ 𝐹𝑖𝑦 , 𝐹𝑧 = ∑ 𝐹𝑖𝑧 ( 𝐼. 11 )

kurse intensiteti i vektorit rezultues është :

 𝐹 = √(∑ 𝐹 )2 + (∑ 𝐹 )2 + (∑ 𝐹 )2 ( 𝐼. 11 )
𝑖𝑥 𝑖𝑦 𝑖𝑧

drejtimi i vektorit

𝐹𝑥 𝐹𝑦 𝐹𝑧
cos 𝛼 = , cos 𝛽 = , cos 𝛾 = ( 𝐼. 12 )
𝐹 𝐹 𝐹

Prodhimi skalar i dy vektorëve 𝐹⃗1 dhe 𝐹⃗2 është madhësi skalare, baraz me
prodhimin e intensiteteve të këtyre vektorëve dhe kosinusit të këndit ndëmjet këtyre
vektorëve.

⃗⃗
𝐹⃗1 = 𝐹1𝑥 𝑖⃗ + 𝐹1𝑦 𝑗⃗ + 𝐹1𝑧 𝑘

⃗⃗
𝐹⃗2 = 𝐹2𝑥 𝑖⃗ + 𝐹2𝑦 𝑗⃗ + 𝐹2𝑧 𝑘

𝐹⃗1 ∙ 𝐹⃗2 = 𝐹1 ∙ 𝐹2 cos(𝐹⃗1 , 𝐹⃗2 ) ( 𝐼. 13 )

𝐹⃗1 ∙ 𝐹⃗2 = 𝐹1𝑥 ∙ 𝐹2𝑥 + 𝐹1𝑦 ∙ 𝐹2𝑦 + 𝐹1𝑧 ∙ 𝐹2𝑧 ( 𝐼. 14 )

⃗⃗ dhe 𝐹⃗2 = 𝐹2𝑥 𝑖⃗ + 𝐹2𝑦 𝑗⃗ + 𝐹2𝑧 𝑘

Prodhimi vektorial i dy vektorëve 𝐹⃗1 = 𝐹1𝑥 𝑖⃗ + 𝐹1𝑦 𝑗⃗ + 𝐹1𝑧 𝑘 ⃗⃗
është vektori 𝐹⃗ , intensiteti i të cilit është 𝐹 = 𝐹1 𝐹2 sin( 𝐹⃗1 , 𝐹⃗2 ) , drejtimi është normal
në këto dy vektorë, kurse kahja caktohet me rregullën e dorës së djathtë. Në qoftë se
vektori i parë 𝐹⃗1 ka kahjen e gishtit të madh, vektori 𝐹⃗2 ka kahjen e gishtit tregues,
atëherë vektori 𝐹⃗ do të ketë kahjen e gishtit të mesëm ( Fig. .6 )

Figura I. 6
 𝐹⃗ = 𝐹⃗1𝑥 𝐹⃗2𝑥

|𝐹⃗1𝑥 𝐹⃗2 | = 𝐹1 ∙
𝐹2 cos(𝐹1 , 𝐹2 ) ( 𝐼. 15 )

Prodhimi vektorial mund të paraqitet me determinantën simbolike :

𝑖⃗ 𝑗⃗ ⃗⃗
𝑘
𝐹⃗ = |𝐹1𝑥 𝐹1𝑦 𝐹1𝑧 | (𝐼. 17 )
𝐹2𝑥 𝐹2𝑦 𝐹2𝑧

intensiteti i prodhimit vektorial është :

𝐹 = √𝐹𝑥2 + 𝐹𝑦2 + 𝐹𝑧2 ( 𝐼. 18 )

ku

𝐹1𝑦 𝐹1𝑧 𝐹 𝐹1𝑥 𝐹1𝑥 𝐹1𝑦

𝐹𝑥 = | | 𝐹𝑦 = | 1𝑧 | 𝐹𝑧 = | | ( 𝐼. 19 )
𝐹2𝑦 𝐹2𝑧 𝐹2𝑧 𝐹2𝑥 𝐹2𝑥 𝐹2𝑦

. AKSIOMET E STATIKËS

Statika është pjesa e mekanikës e cila studion ekuilibrin e trupave të ngurtë dhe
shndërrimin e një sistemi të forcave në sistem tjetër forcash, të njëvlershëm sistemit të
parë. Statika bazohet në disa ligje të fituara nga përvoja dhe me eksperimente. Këto
ligje i quajmë aksiomet e statikës, numri i këtyre aksiomeve është gjashtë, këto janë :
 AKSIOMA . Trupi i ngurtë, në të cilin veprojnë dy forca, do të jetë në ekuilibër atëherë
dhe vetëm atëherë në qoftë se këto forca kanë intensitete të barabarta veprojnë gjatë
një drejtëze të njëjtë dhe janë me kahje të kundëta, ( Fig. .1 )

Ky sistem forcash është sistem forcash në ekuilibër . 𝐹⃗2 = −𝐹⃗1

Figura – II. 1

AKSIOMA . Në qoftë se trupi të ngurtë, që është në ekuilibër ose në lëvizje, i shtojmë
ose i heqim një sistem forcash ekuilibruese, gjendja e trupit nuk do të ndryshojë.

AKSIOMA . Rezultantja e dy forcave 𝐹⃗1 dhe 𝐹⃗2 që veprojnë në një pikë është
diagonalja e paralelogramit të ndërtuar mbi këto forca, me pikëveprim në pikëveprimin e
këtyre dy forcave ( Fig. .2 )

Rezultantja është forca e cila është e njëvlershme sistemit të forcave të dhëna.

𝑅 = 𝐹⃗1 + 𝐹⃗2

Figura II. 2

AKSIOMA V. Forcat me të cilat dy trupa veprojnë njëra në tjetrën ,janë me intensitete
të barabarta,me një vijëveprim, por me kahje të kundërt. Kundërveprimi është me
intensitet dhe drejtim të njëjtë, por me kahje të kundërt të veprimit, Fig. .3
 Figura II. 3

AKSIOMA V . Ekuilibri i trupit deformabil (jo të ngurtë ) nuk do të prishet nëse trupi
ngurtësohet.

AKSIOMA V. Trupi i lidhur mund të shndërrohet në trup të lirë , në qoftë se (me mend)
i heqim lidhjet dhe në vend të tyre i shtojmë reaksionet e lidhjeve .

LIDHJET DHE REAKSIONET E TYRE

Çdo pengesë që e pengon zhvendosjen e trupit të lirë në hapsirë quhet lidhje . Gjatë
zgjidhjes së detyrave , do të hasim në këto lloje lidhjesh:

1.Syprina e lëmuar – është lidhja e cila realizohet kurrë trupi i lirë mbështetet në
syprinën e lëmuar .

Figura - .4.
Në këtë rast reaksioni është normal në rrafshin tangencial . Për syprinën me teh ,
drejtimi i reaksionit është normal në rrafshin tangencial në trupin e shikjuar, në pikën
kontaktuese.

Figura - .5

Në qoftë se trupi është i mbështetur në një kënd të syprinës , atëherë meqë në atë pikë
janë dy tangjenta , paraqiten dy reaksione ( pengesa në dy drejtime ).

Figura - .6

2.Litari – është lidhja në të cilën paraqitet reaksioni në drejtim të vetë litarit , Fig. .7

Figuara – II. 7
Litarin mund të mbajë vetëm forca në tërhekje . Kjo lidhje mund të realizohet me rryp
ose zinxhir .

3.Çernierë cilindrikë – është lidhje e realizuar me boshtin () të palëvizshëm , rreth të

cilit mund të rrotullohet trupin () ,i cili është i future në këtë bosht .

Figura - .8. 𝒁𝑨

Duke mos marrë parasysh fërkimin në çernierë , reaksioni i boshtit të palëvizshëm

është normal në sipërfaqen e tij cilindrike , në pikën kontaktuese (pika A) , dhe është në
rrafshin normal në bosht. Pra drejtimi i reaksionit të çernierës është i panjohur. Ky
reaksion mund të ketë çfarëdo drejtimi në rrafshin normal në aks të boshtit, gjë që varet
nga pozita e trupit  dhe forcave që veprojnë në te. Ky reaksion mund të paraqitet me
dy komponente ( XA dhe YA).

4.Çernierë sverikë - është lidhja e cila siguron fiksimin e pikes A të trupit (  ),e cila
mund të rrotullohet rreth trupit (  ), i cili është i palëvizshëm, Fig. .9. Në këtë rast
drejtimi i reaksionit kalon nëpër pikën A dhe drejtimi i tij është i panjohur në hapësirë,
prandej këtë e paraqesim me tri komponente (XA,YA dhe ZA).

Figura - .9
5.Shufra - është lidhja e cila realizohet, kur një trup është i lidhur me ,, bazën” me anë
të një trupi tjetër në të cilën nuk vepron asnjë forcë ( pesha vetjake e këtij trupi
neglizhohet ). Në këtë rat lidhja e trupit të shikjuar me trupin lidhës (shufrën), dhe e
trupit lidhës me bazën realizohet me çernierë. Reaksionet në këtë rast kanë drejtime të
njohura, këto kalojnë nëpër dy çernirë lidhës.

Figura - .10

Shufra mund të mbajë forca në tërheqje dhe shtypje këtu qëndron edhe dallimi nga
litari, i cili siç thamë mban vetëm forca në tërheqje.

. SISTEMI I FORCAVE KONKURENTE

1. PËRBËRJA E SISTEMIT TË FORCAVE KONKURENTE

Sistemi i forcave konkurente është system forcash, vijëveprimi i të cilave pritet në një
pikë. Në qoftë se këto forca gjenden në një rrafsh, atëherë ky sistem quhet sistem
forcash konkurente komplanare.

Përbërja e sistemit të forcave konkurente mund të bëhet grafikisht dhe me kalkulim

(analitikisht ).

a/ Metoda grafike - Grafikisht përbërja e dy forcave bëhet me ndihmën e paralelogramit

të forcave ose me trekëndëshin e forcave , kurse më shumë forca përbëhen me
shumëkëndëshin e forcave. Meqë forcat janë vektorë, ato mblidhen si vektorët, me
shumë gjeometrike.

Në qoftë se në një pikë veprojnë dy forca 𝐹⃗1 dhe 𝐹⃗2 , atëherë rezultantja e këtyre
forcave caktohet me paralelogramin e forcave.

𝐹⃗ = 𝐹⃗1 + 𝐹⃗1 ( 𝐼𝐼𝐼. 1 )

Fig. .1

Për rastin e sistemit të forcave 𝐹⃗1 , 𝐹⃗2 , … , 𝐹⃗𝑛 rezultantja fitohet si brinja përfundimtare
e shumëkëndëshit, d.m.th. duke bashkuar filimin e forcës së parë me mbarimin e forcës
së fundit. Për rastin e forcave në hapësirë, shumëkëndëshi është hapësinor, kurse për
forcat në rrafsh, shumëkëndëshi është planar.
 Figura - .2

Në zgjidhjen grafike, në fillim duhet të aprovohet përpjesa e përshtatshme gjë që

varet nga madhësia e forcave.

b/ Metoda analitike – Rezultantja e forcave mund të caktohet në mënyrë gjeometrike,

d.m.th. duke përdorë rregullat e gjeometrisë, ose në mënyrën analitike, me anë të
projeksioneve.

Mënyra gjeometrike përdoret kur kemi sistemin e forcave konkurente komplanara, dhe
kur numri i tyre është i vogël.

Në mënyrë gjeometrike rezultantja e dy forcave 𝐹⃗1 dhe 𝐹⃗2 caktohet me teoremën e

kosinusit.

Figura - .3

𝑅 = 𝐹12 + 𝐹22 − 2𝐹1 ∙ 𝐹2 ∙ cos( 180 − 𝛾 )

ose
 𝑅 = √𝐹12 + 𝐹22 + 2𝐹1 ∙ 𝐹2 cos 𝛾 (𝐼𝐼𝐼. 2 )

Drejtimi i rezultantës caktohet me teoremën e sinusit :

𝐹1 𝐹2 𝑅
= = ( 𝐼𝐼𝐼. 3)
sin 𝛼 sin 𝛽 sin 𝛾

Kur sistemi i forcave është i përbërë prej më shumë forcave atëherë përdorohet metoda
analitike. Fillimi i sistemit të kordinatave zgjedhet në pikën ku pritet drejtimi i forcave.
Komponentet e rezultantës caktohen prej shprehjeve :

𝑋𝑅 = ∑ 𝑋𝑖 = ∑ 𝐹𝑖 ∙ cos 𝛼𝑖

𝑌𝑅 = ∑ 𝑌𝑖 = ∑ 𝐹𝑖 ∙ cos 𝛽𝑖 ( 𝐼𝐼𝐼. 4 )

𝑍𝑅 = ∑ 𝑍𝑖 = ∑ 𝐹𝑖 ∙ cos 𝛾𝑖

Intensiteti i rezultantës :

𝑅 = √𝑋𝑅2 + 𝑌𝑅2 + 𝑍𝑅2 ( 𝐼𝐼𝐼. 5 )

Drejtimi i rezultantës :

𝑋𝑅 𝑌𝑅 𝑍𝑅
cos 𝛼𝑅 = , cos 𝛽𝑅 = , cos 𝛾𝑅 = (𝐼𝐼𝐼. 6 )
𝑅 𝑅 𝑅

𝛼,  , dhe 𝛾 janë këndet të cilët i mbyll forca me akset e koordinatave x, y, z. Për

sistemin e forcave konkurenti komplanare fitojmë :
 𝑋𝑅 = ∑ 𝑋𝑖 = ∑ 𝐹𝑖 ∙ cos 𝛼𝑖

( III.7 )
𝑌𝑅 = ∑ 𝑌𝑖 = ∑ 𝐹𝑖 ∙ cos 𝛽𝑖
dhe
𝑋𝑅 𝑌𝑅
cos 𝛼𝑅 = , cos 𝛽𝑅 = ( 𝐼𝐼𝐼. 8 )
𝑅 𝑅

Zbërthimi i një force në dy drejtime të dhëna :  dhe , të cilët priten në vijëveprimin
e forcës së dhënë, mund të bëhet grafikisht, gjeometrikisht dhe analitikisht.

a/ Grafikisht zbërthimi bëhet me paralelogramin e forcave, ose me trekëndëshin e

forcave. Fig. .5.a,b.

b/ Gjeometrikisht komponentet e një force në dy drejtime caktohen me zbatimin e

teoremës së sinusit, Fig. .4,c.

𝐹1 𝐹 sin 𝛼
= 𝐹1 = 𝐹
sin 𝛼 sin 𝛾 sin 𝛾

(III.9)

𝐹2 𝐹 sin 𝛽
= 𝐹2 = 𝐹
sin 𝛽 sin 𝛾 sin 𝛾

dhe
c/ Analitikisht me ndihmën e këtyre ekuacioneve të projeksioneve fitojmë komponentet
e forcës F në drejtim të drejtëzave  dhe , Fig..5.

𝐹1 ∙ cos 𝛼1 + 𝐹2 ∙ cos 𝛼2 = 𝐹 cos 𝛼

𝐹1 ∙ sin 𝛼1 + 𝐹2 ∙ sin 𝛼2 = 𝐹 sin 𝛼

Me zgjidhjen e këtij sistemi të ekuacioneve me dy të panjohura, caktohen forcat e

kërkuara: 𝐹⃗1 = 0 dhe 𝐹⃗2

Kushtet e ekuilibrit në formën vektoriale janë :

𝑅⃗⃗ = 0 𝑜𝑠𝑒 ∑ 𝐹⃗𝑖 = 0 (𝐼𝐼𝐼. 10)

Kushti grafik i ekuilibrit të sistemit të forcave konkurente është : Shumëkëndëshi i

ndërtuar prej forcave të jetë i mbyllyr për rastin e ekuilibrit, Fig. .6.
Për ekuilibrin e tri forcave joparalele, që shtrihen në një rrafsh kusht i nevojshëm dhe i
mjaftueshem është, që këto tri forca të kalojnë nëpër një pike e të mbyllin trekëndëshin
e forcave.

Kushtet analitike të ekuilibrit të sistemit të forcave konkurente në hapësirë janë :

∑ 𝑋𝑖 = 0 , ∑ 𝑌𝑖 = 0 , ∑ 𝑍𝑖 = 0 ( 𝐼𝐼𝐼. 11 )

kurse për forcat konkurente komplanare kemi :

∑ 𝑋𝑖 = 0 , ∑ 𝑌𝑖 = 0 ( 𝐼𝐼𝐼. 12 )

Gjatë zgjidhjes së detyrave në lidhje me ekuilibrin e trupit të ngurtë, në të cilën vepron

sistemi i forcave konkurente, rekomandohet të bëhen këto veprime :

1. Ndajmë trupin ekuilibrin e të cilit jemi duke shqyrtuar.

2. Vizatojmë forcat aktive.

3. Në qoftë se trupi është i lidhur atëherë zbatojmë aksiomën mbi lidhjet ( A6 ),

lirojmë trupin prej lidhjeve dhe në vend të tyre shtojmë reaksionet e lidhjeve.

4. Bëjmë analizën e detyrës, në mënyrë që të konstatojmë se është detyra statikisht

e përcaktuar apo jo.

5. Shqyrtojmë ekuilibrin e trupit të lidhur si trup të lirë, në të cilën veprojnë forcat

aktive dhe reaksionet e lidhjeve .

6. Në qoftë se detyrën e zgjidhim në mënyrë grafike ose gjeometrike, atëherë

vizatojmë shumëkëndëshin e forcave i cili duhat të mbyllet për rastin e ekuilibrit

7. Prej shumëkëndëshit të forcave caktojmë forca të panjohura (reaksionet e

lidhjeve). Për rastin kur numri i përgjithshëm i forcave të njohurë dhe reaksioneve
të lidhjeve është tri, atëherë fitojmë trekëndëshin e forcave.
Për zgjidhjen në mënyrë grafike, forcat duhet të mbarten në përpjesë të caktuar.
 8. Në qoftëse detyra zgjidhet analitikisht ( me metodën e projeksioneve ) atëherë
duhet marrë sistemin e koordinatave në pikën ku priten forcat, dhe të vizatohen
këndet të cilët i mbyllin forcat me aks  x duke mbartë në kahjen e kundërt nga
kahja e rrotullimit të akrepave të ores.
Për këto forca shtohen kushtet analitike të ekuilibrit.

9. Me zgjidhjen e këtyre ekuacioneve të ekuilibrit caktojmë reaksionet e panjohura.

10. Pas caktimit të madhësive të panjohura, bëjmë prove e rezultanteve të fituara.

Së pari bëhet kontrolla e dimensioneve. Kontrolla e detyrës mund të bëhet duke
zgjedhur detyrën në dy mënyra grafikisht dhe analitikisht ose gjeometrikisht.

V. SISTEMI I FORCAVE KOMPLANARE

Sistemi i forcave komplanare arbitrare quhet ai sistem forcash, forcat e të cilit shtrihen
në një rrafsh dhe kanë drejtime të çfarëdoshme. Momenti i forcës për pikën quhet
prodhim i intensitetit të forcës dhe të krahut të forcës. Krahu i forcës është distance
minimale e pikës, për të cilën kërkohet moment, dhe vijëveprimit të forcës. Simbolikisht
momentin e forcës 𝐹⃗ për pikën 0 shënojmë kështu:

𝑀0 (𝐹⃗ ) = ±𝐹 ∙ ℎ ( 𝐼𝑉. 1)

Kështu me ℎ shënuam krahun e forcës 𝐹⃗ , Fig.IV.1.

Momenti i forcës është pozitiv nëse trupin në të cilin vepron forca, tenton të rrotullojë në
kahje të kundërt të rrotullimit të akrepave të orës, duke marrë pikën e momentit të fiksur.
 Teorema e Varignon-it: Momenti I rezultantës së sistemit të forcave arbitrare, është
baraz shumës algjebrike të momenteve të të gjithave forcave të sistemit, d.m.th:

𝑀0 (𝐹⃗ ) = ∑ 𝑀0 (𝐹⃗1 ) (IV. 2 )

𝑘𝑢 𝑅⃗⃗ = ∑ 𝐹⃗1 ( IV. 3 )

Momentin e forcës për pikën mund të paraqesim analitikisht në këtë mënyrë:

𝑀0 (𝐹⃗ ) = 𝑥 ∙ 𝑌 − 𝑦 ∙ 𝑋 ( IV. 4 )

Ku x dhe y janë koordinatat e pikëveprimit të forcës F , kurse X dhe Y janë

projeksionet e forcës F në akset e koordinatave.

Rezultantja e sistemit të forcave komplanare arbitrare ka intensitet:

𝑅 = √(∑ 𝑋𝑖 )2 + (∑ 𝑌𝑖 )2 ( IV. 5 )

Kurse drejtimi dhe kahja e kësaj rezultante caktohet me shprehjet:

∑ 𝑋𝑖 ∑ 𝑌𝑖
cos 𝛼𝑅 = , sin 𝛼𝑅 = ( IV. 5 )
𝑅 𝑅

Rezultantja e sistemit të forcave paralele:

𝑅 = ∑ 𝐹1 ( IV. 6 )

Rezultantja e dy forcave paralele me kahje të njëjtë është:

𝑅 = 𝐹1 + 𝐹2 ( IV. 7 )

Vepron ndërmjet këtyre forcave në distance që janë në përpjesëtim të zhdrejtë me

madhësitë e forcave, d.m.th.

𝐹1 ∙ 𝑑1 = 𝐹2 ∙ 𝑑2
 𝐹1 𝑑1
𝑜𝑠𝑒 = ( IV. 8 )
𝐹2 𝑑2

Rezultantja e dy forcave paralele me kahje të kundërt është:

𝑅 = 𝐹1 + 𝐹2 ( IV. 9 )

Për rastin 𝐹1 > 𝐹2 , rezultantja vepron jashtë këtyre forcave në anën e forcës më të
madhe (forcës 𝐹⃗1 ). Distancat e rezultantës nga forcat edhe në këtë rast janë në
përpjesë të zhdrejtë me madhësitë e forcave, Fig.IV.2.

Çift i forcave quhet sistemi prej dy forcave me kahje të kundërt dhe me intensitete të
njëjta , paralele në mes veti në distancë d. Pra çift forcash janë 𝐹⃗ = 𝐹⃗ ′ , Fig. IV.3.
Momenti i çiftit është prodhimi i forcës së çiftit dhe të kahut të tij, d, d.m.th.

𝑚(𝐹⃗ , 𝐹⃗ ′ ) = ±𝐹 ∙ 𝑑 ( IV. 10 )

Momenti i çiftit është pozitiv, në qoftë se ky tenton të rrotullojë trupi në kahje të kundërt
rrotullimit të akrepave të ores, Fig.IV.3. Dy çifteve janë të njëvlershme në qoftë se
momentet e tyre janë të barabarta. Sistemi i çifteve me momente 𝑚1 , 𝑚2 , … 𝑚𝑛 , mund
të zëvendësohet me një çift, moment I të cilit është:

𝑚 = ∑ 𝑚𝑖 ( IV. 11 )
Nga veprimi I çifteve në truo, ai është në ekuilibër në qoftë se shuma e momenteve të
këtyre çifteve është zero, d.m.th.

∑ 𝑚1 = 0 ( IV. 12 )

Duke reduktuar forcën 𝐹⃗ prej pikës A në çfarëdo pike të reduktimit 0 , fitojmë

forcën 𝐹⃗ ′ = 𝐸⃗⃗ dhe çiftin moment i të cilit është baraz momentit të forcës 𝐹⃗ për
pikën reduktuese 0 , Fig. IV.4.

Me reduktimin e sistemit të forcave komplanare në çfarëdo pike. Fitojmë një forcë 𝑅⃗⃗ ′
dhe një çift me moment 𝑅⃗⃗ ′ = ∑ 𝐹⃗ ′ dhe quhet vektori kryesor, kurse 𝑚0 = 𝑀0 (𝐹⃗1 ) dhe
quhet moment kryesor. Intensiteti i vektorit kryesor është:

𝑅 ′ = √(∑ 𝑋𝑖 )2 + (∑ 𝑌𝑖 )2 ( IV. 13 )

Kurse drejtimi caktohet me shprehjet:

∑ 𝑋𝑖 ∑ 𝑌𝑖
cos 𝛼𝑅 = , sin 𝛼𝑅 = ( IV. 14 )
𝑅 𝑅

Momenti kryesor është:

𝑚0 = ∑(𝑥1 ∙ 𝑌1 + 𝑦1 ∙ 𝑋1 ) ( IV. 15 )

Ekuacionet e kushteve të ekuilibërit:

Forma e parë (forma themelore):

 ∑ 𝑋1 = 0 (𝐼𝑉. 16 )

∑ 𝑌1 = 0

∑ 𝑀0 (𝐹𝑖 ) = 0

Forma e dytë:

∑ 𝑀𝐴 (𝐹𝑖 ) = 0 ( 𝐼𝑉. 17 )

∑ 𝑀𝐵 (𝐹𝑖 ) = 0

∑ 𝑋1 = 0

Me kusht që aksi të mos jetë normal në segmentin AB .

Forma e tretë:

∑ 𝑀𝐴 (𝐹𝑖 ) = 0

∑ 𝑀𝐵 (𝐹𝑖 ) = 0 ( 𝐼𝑉. 19 )

∑ 𝑀𝐶 (𝐹𝑖 ) = 0

Me kusht që pikat A,B dhe C të mos jenë në një drejtëzë.

Gjatë zgjidhjes së detyrave në lidhje me ekuilibërin e trupit të ngurtë, në të cilin vepron

sistemi I forcave komplanare të çfarëdoshme, veprimet janë këto:

1.Ndajmë trupin ekuilibrin e të cilit e shqyrtojmë.

2. Në trupin e shikjuar vizatojmë focat e njohura.

 3. Zbatojmë aksiomën e gjashtë, e lirojmë trupin nga lidhjet dhe në vend të tyre i
shtojmë forcat e tyre.

4. Bëjmë analizën e detyrës, në këtë mënyrë konstatojmë se detyra është statikisht

e përcaktuar duke krahasuar numrin e reaksioneve të panjohura me numrin e
ekuacioneve të ekuilibrit.

5. Aprovojmë sistemin e përshtatshëm të koordinatave kënddrejtë.

6. Tani për forcat që veprojnë në trupin e liruar ( forcat e dhëna dhe reaksionet e
lidhjeve) shtrojmë kushtet e ekuilibrit. Me që kemi tri forma të kushteve të
ekuilibrit(V.18, V.19 dhe V.20), në detyrat e ndryshme mund të zbatohet njëra prej
katër formave. Qëllimi është që ekuacionet e fituara të jenë sa më të thjeshta, Brenda
mundësive çdo ekuacioni të jetë me një të panjohur. Për këtë arsye akset e sistemit të
koordinateve zgjedhen ashtu që të përputhen me drejtimet e sa më shumë forcave të
panjohura. Për pika të momenteve duhet të mirren pikat ku prite ku priten vijëveprimet e
forcave të panjohura, në këtë rast duhet pasur parasysh që ajo pikë të mos jetë e
papështatëshme pë caktimin e “krihvet” të forcave të tjera për atë pike.

Kur drejtimi i reaksionit është i panjohur, atëherë atë reaksion duhet paraqitur me dy
komponente në drejtim të akseve positive të koordinatave të aprovuara.

7.Pas caktimit të reaksioneve të panjohura duhet bërë kontrollën e zgjidhjes,

duke shfrytëzuar ekuacionin e ekuilibrit që nuk është shfrytëzuar gjatë caktimit të
reaksioneve.

V . ELEMENTET E STATIKËS GRAFIKE

1. Përbërja e forcave në mënyrë grafike

Forcat grafikisht mund të përbëhen duke zbatuar trekëndëshin e forcave ose

shumëkëndëshin e forcave dhe shumëkëndëshin tërkuzor.
a) Me rregullën trekëndëshit të forcave , forcat i përbëjmë duke zbatuar këtë regull
në dy nga dy forca. Kështu e përbëjmë forcën 𝐹⃗1 me 𝐹⃗2 dhe fitojmë 𝑅1,2
mandej këtë e përbëjmë me forcën 𝐹⃗3 dhe fitojmë 𝑅⃗⃗1,2,3 . Duke vazhduar
kështu deri te forca e fundit 𝐹⃗𝑛 , fitojmë rezultantën e sietemit të forcave , në
planin e forcave, kurse pozitën e kësaj rezultante e fitojmë në planinin e pozitës,
Fig.V.1.

Fig. V. 1

b) Intensiteti dhe vijëveprimi i rezultantës së sistemit të forcave arbitrare në rrafsh

mund të caktohet me shumëkëndëshin e forcave dhe shumëkëndëshin tërkuzor
në këtë mënyrë : vizatojmë shumëkëndëshin e forcave duke mbartë forcat me një
renditje, forcën 𝐹⃗1 e mbartim në pikën a, kësaj i shtojmë 𝐹⃗2 , etj. Në këtë
mënyrë fitojmë shumëkëndëshin e hapur abcde, tani duke bashkuar fillimin e
forcës së pare a me mbarimin e forcës së fundit, fitojmë rezultantën e sistemit të
forcave. Për të caktuar pozitën e rezultantës në planin e forcave marrim çfarëdo
një pike për pol 0, dhe nga kjo pikë tërheqim segmentet deri te kulmet e
shumëkëndëshit të forcave ( a, b, c, d dhe e ), kështu fitojmë “rrezet” 0,1,2,…6.
Tani në planin e pozitës prej çfarëdo një pike A tërheqim brinjën AB // 0 deri te
forca e parë 𝐹⃗1 , prej pikes B tërheqim brinjën paralel me rrezen “1” gjer në
drejtimin e forcës 𝐹⃗2 etj. Kështu fitojmë shumëkëndëshin ABCDEF, i cili quhet
shumëkëndëshi tërkuzor, Rezultantja kalon nëpër pikën e prerjes së drejtimit të
brinjëve “0” dhe “4” , nëpër pikën K, Fig.V.2.
 Fig.V.2

Nëse shumëkëndëshi i forcave dhe shumëndëshi tërkuzor janë të hapur, sistemi i

forcave shndërrohet në rezultantë.

Nëse shumëkëndëshi i forcave është i mbyllur kurse shumëkëndëshi tërkuzor është i

hapur, sistemi i forcave shndërrohet në çift forcash.

Nëse shumëkëndëshi i forcave dhe shumëkëndëshi tërkuzor janë mbyllur, atëherë ai

sistem i forcave është në ekuilibër.

1. ZBËRTHIMI I FORCËS NË TRI DREJTIME TË DHËNA

(METODA E CULMANNIT)

a) Duke aprovuar rezultantën ndihmëse.

Supozojmë se forcën 𝐹⃗ duhet zbërthye në tre drejtime, ,  dhe  , Fig. V.3.
Vijëveprimin e forcës 𝐹⃗ e vazhdojmë deri te njëra nga drejtëzat, p.sh. deri në drejtëzën
, pika M. Meqë rezultantja e forcave që veprojnë në dy drejtëza të tjera, kalon nëpër
prerjen e tyre, pikën N, në anë tjetër ajo kalon edhe nëpër pikën M, kështu fitojmë
drejtimin e kësaj rezultante, ( drejtëzën e Culmanit ). Tani forcën 𝐹⃗ e zbërthejmë në
drejtimin  dhe drejtimin MN, kështu fitojmë forcën 𝐹⃗1 dhe 𝐾 ⃗⃗ , e cila është rezultantja
e forcave 𝐹⃗2 dhe 𝐹⃗3 . Duke zbërthyer forcën K në drejtimin  dhe  fitojmë 𝐹⃗2
dhe 𝐹⃗3 , Fig. V.3a.

𝑃𝑟𝑎 ∶ 𝐹⃗ = 𝐹⃗1 + 𝐹⃗2 + 𝐹⃗3

Fig.V.3

b) Duke zbatuar shumëkëndëshin e forcave dhe shumëkëndëshin e tërkuzor.

Në planin e forcave vizatojmë forcën 𝐹⃗ , zgjedhim kudo polin 0, tërheqim

rrezet ,,1’’ dhe ,,2’’. Tani paralel me rrezen ,,2’’, në planin e pozitës tërheqim
brinjën

2 nga pika A (pika ku priten drejtëza  dhe  ) deri te forca e dhënë 𝐹⃗ ,
prej këndej tërheqim brinjën 1 deri te pika B (prerja me drejtëzën  ), brinja
përfundimtare 𝑠 fitohet nga bashkimi i pikës A me pikën B, Fig. V.4a.

Fig. V.4
 Prej polit 0 tërheqim rrezen s paralel brinjës AB=s, kurse prej pikes 𝑎
tërheqim drejtëzën paralel me drejtëzën  deri te prerja me rrezen s, kështu
fitojmë forcën 𝐹⃗1 dhe 𝐾
⃗⃗ . Forca 𝐾⃗⃗ është rezultantja e forcave 𝐹⃗2 dhe 𝐹⃗3 ,
prandaj këtë e

zbërthejmë në drejtimet  dhe , kështu fitojmë forcat 𝐹⃗2 dhe 𝐹⃗3 . Në këtë
mënyrë forca 𝐹⃗ u zbërthye në tri drejtime:

𝐹⃗ = 𝐹⃗1 + 𝐹⃗2 + 𝐹⃗3

c) Caktimi i reaksioneve të lidhjeve në mënyrë grafike.

Reaksionet e lidhjeve, në mënyrën grafike i caktojmë nga kushtet grafike të

ekuilibrit, d.m.th. shumëkëndëshi i forcave dhe shumëkëndëshi tërkuzor duhet të
mbyllen.

Fig. V.5

Nga forcat e dhëna vizatojmë shumëkëndëshin e forcave, zgjedhim polin 0,

tërheqim rreze 0, 1, 2, dhe 3. Tani vizatojmë shumëkëndëshin tërkuzor duke
tërhequr nëpër pikën B ( mbështetësin e palëvizshëm ) me brinjën 3 paralel
rrezes ,,3’’, duke vazhduar kështu fitojmë shumëkëndëshin BCDEF.

Prerja e brinjës 0 me drejtimin e reaksionit 𝐴⃗ , pikën 𝐹 e bashkojmë me pikën

B, kështu mbyllet shumëkëndëshi tërkuzor, dhe plotësohet njëri prej kushteve të
ekuilibrit. Paralel me këtë brinjë përfundimtar e tërheqim rrezen s nga poli 0,
kurse nga pika a tërheqim drejtëzën paralel me drejtimin e reaksionit deri te
prerja me rrezen s, e mandej këtë pike e bashkojmë me pikën d, kështu u
lotësua edhe kushti tjetër i ekuilibrit, u mbyll edhe shumëkëndëshi i forcave prej
nga caktojmë reaksionet : 𝐴⃗ = 𝑒𝑎
⃗⃗⃗⃗⃗ 𝑑ℎ𝑒 𝐵 ⃗⃗ = ⃗⃗⃗⃗⃗
𝑑𝑒 fig.V.5,b

Gjatë zgjidhjes së detyrave me metodën grafike kryesisht paraqiten dy problem

kryesore :

1. Caktimi i rezultantës së sistemit të forcave të dhëna dhe

2. Caktimi i reaksioneve të lidhjeve të trupit nga kushtet e ekuilibrit.

Këto dy detyra mund të zgjidhen me dy metoda të paraqitura më sipër.

Gjatë zgjidhjes me këto metoda duhet të kryhen këto veprime :

1. Trupi dhe forca që veprojnë në te të vizatohen në përpjesë të përshtatshme .

2. Të gjitha planet duhet të vizatohen me saktësi të madhe me që rezultatet e
zgjidhjes varen nga kjo saktësi. Mbartja paralele duhet të kryhet me dy
trekëndësha ose me mjete të tjera të përshtatshme për këtë qëllim.

3. Metoda e parë nuk mund të zbatohet për zgjidhjen e detyrave me forca

paralele.

Metoda grafike në krahasim me metodën analitike është më e qartë, mirëpo

nëse numri i forcave rritet atëherë edhe ndërrimi i planeve ndërlikohet.
 V. EKUILIBRI I TRUPIT TË NGURTË NË RRAFSH DHE
DIAGRAMET STATIKE

Trupi i ngurtë në rrafsh ka tri shkallë lirije, prandaj për përforcimin e tij nevojiten tri lidhje
të thjeshta.

Mbajtës quhet trupi ose sistemi i trupave që mban ngarkesa dhe i tejçon këto në
mbështetëse .

Për të përforcuar mbajtësin përdoren tri tipe mbështetësesh : a) mbështetësija e

lëvizshme b) mbështetësija e palëvizshme dhe c) mbështetsja inkastruar, Fig. V.1.

Fig. V.1

Sipas mënyrës së shpërndarjes, ngarkesat mund të jenë : ngarkesa të përqënduara dhe

të vijueshme , Fig. V.2.

Sipas mënyrës së shpërndarjes, ngarkesat mund të jenë : ngarkesa të përqënduara dhe

të vijueshme, Fig. V.3.
 Fig. V.3

Në varësi nga numri i trupave të mbajtësit, mbajtësi mund jetë mbajtësi i thjeshtë ose i
përbërë. Mbajtësi është i thjeshtë nëse është i përbërë vetëm prej një trupi, kurse
mbajtësi është i përbërë nëse është i përbërë nga dy ose më shumë trupa, të lidhur
ndërmjet veti me lidhje.

Në këtë kapitull do të shqyrtohen vetëm mbajtësit e thjeshtë. Të zgjidhish një mbajtës,

do të thotë të caktosh reaksionet e mbështetëseve dhe të vizatosh diagramet statike.

Reaksionet ose kundërveprimet, janë forca që paraqiten në lidhjet-mbështetëset.

Diagramet statike quhen: diagram i momenteve të përkuljes, diagram i forcave

transverzale dhe diagram i forcave aksiale.

Diagrami i momenteve të përkuljes fitohet duke vizatuar vlerat e momenteve të

përkuljes në një përpjesë të caktuar për çdo prerje të vijës së aksit të mbajtësit.

Në mënyrë analoge fitohen edhe diagramet e forcave transverzale dhe aksiale.

Momenti i përkuljes në një prerje të mbajtësit quhet shuma e momenteve të të gjitha

forcave që veprojnë majtas ose djathtas nga ajo prerje.

Forca transverzale për një prerje është shuma e projeksioneve të të gjitha forcave që
gjenden majtas ose djathtas nga ajo prerje, në normale të aksit në atë prerje.

Forca aksiale në një prerje quhet shuma e projeksioneve të të gjitha forcave që

veprojnë majtas ose djathtas nga ajo prerje, në drejtim të aksit prerjes.
Momenti i përkuljes është pozitiv në qoftë se tenton të zgjasi “fijzat” e poshtme të
mbajtësit.

Forca transverzale është positive në qoftë se pjesën e shikuar të mbajtësit tenton ta

rrotullojë në kahjen e rrotullimit të akrepave të ores.

Forca aksiale është pozitive nëse tenton të zgjasi pjesën e shikuar të mbajtësit.

Konventa e shenjës së këtyre madhësive mund të jipet edhe me “mosrën” e nxerur nga
mbajtësi, Fig.V.4. Me mend bëjmë dy prerje të tërthorta afër njëra-tjetrës  dhe
 - , kështu fitojmë tri pjesë, pjesën e majtë, pjesën elementare të mesme”mosrën”
dhe pjesën e djathtë. E nxjerrim pjesën elementare.

Në figure është treguar konveta për momentin pozitiv, forcën transverzale pozitive dhe
forcën aksiale pozitive, Fig.V.4.

Fig.V.4.

Ndërmjet momentit të përkuljes, forcës transverzale, dhe intensitetit të ngarkesës së

vijueshme ekziston kjo marrëdhënie:

𝑑𝑇
= −𝑞 ( 𝑉𝐼. 1 )
𝑑𝑥
dhe

𝑑2𝑀
= −𝑞 ( 𝑉𝐼. 2 )
𝑑𝑥 2
Diagramet statike mund të vizatohen duke kalkuluar vlerat e forcave të prerjes në
prerjet karakteristike, me medotën “ pike për pikë ” si dhe metodën grafike.

Që të dy metodat e vizatimit të diagrameve të do t’i tregojmë në shembujt.

Për vizatimin e diagrameve statike  dhe  me metodën “pike për pike” duhet t’i
përmbahemi këtij rendi:

1. Të caktojmë reaksionet e mbështetëseve nga kushtet e ekuilibrit.

2. Të caktojmë momentet e përkuljes në pikat karakteristike të mbajtësit.

Pikat karakteristike janë: mbështetëset e mbajtësit, pikëveprimi e forcave të

përqëndruara, fillimi dhe mbarimi i veprimit të ngarkesës së vijueshme, ndërrimi i ligjit të
ngarkesës së vijueshme, pikëveprimi i momentit të përqendruar, pika ku ndërrohet
drejtimi i aksit mbajtësit ( nyjet e ramit ), pika ku moment i përkuljes merr vlerat
eksterme ( max, min ) dhe pikat ku këto moment e kanë vlerën zero.

3. Për rastin kur në mbajtës vepron moment i përqëndruar ( çift ), duhet të caktohen
momentet e përkuljes “majtas” dhe “djathtas” nga pikëveprimi i këtij moment.

4. Nëse në mbajtës vepron forca e vijueshme sipas një ligji të njohur duhet të shkruhet
ligji i momentit në çfarëdo prerje të mbajtësit ( brenda kufijve të ngarkesës së vijueshme
), dhe të bëhet analiza e këtij ligji të momentit të përkuljes duke e caktuar pikat ku ky
moment merr vlerat zero dhe ato ekstreme.

5.Duke marrë parasysh vlerat e fituara për momentet e përkuljes, aprovojmë përpjesën
e përshtatshme për vizatimin e momenteve si ordinata mbi aksin e mbajtësit. Rëndom
edhe mbajtësi vizatohet në përpjesë.

6.Diagrami i momenteve mund të vizatohet në vetë aksin e mbajtësit ose akset paralele
jashtë mbajtësit.

7.Të caktojmë forcat transverzale në pikat ose intervalet karakteristike.

Në pikëveprimet e forcave të përqendruar caktojmë forcat transverzale “majtas” dhe

“djathtas” nga kjo pike.

8. Në intervalet ku veprojnë forcat e vijueshme duhet të shruhet ligji i forcës

transverzale në formë të funksionit të gjatësisë së mbajtësit, dhe të analizohet ky ligj si
kundër tek moment.

9. Nga vlerat e fituara për forcat transverzale, në një përpjesë të aprovuar vizatojmë
diagramin e forcave në aksin e mbajtësit ose një aks paralel këtij aksi jashtë mbajtësit.
10. Caktojmë forcat aksiale në pikat ose intervalet karakteristike. Në pikat ku veprojnë
forcat e përqëndruara të pjerrëta ndaj aksit të mbajtësit, duhet të caktohen forcat
aksiale “majtas” dhe “djathtas” nga këto pika.

11. Tani në një përpjesë të përshtatshme për forcat aksiale, vizatojmë në aksin e
mbajtësit ose në aksin paralel të këtij diagrami të forcave transverzale.

12. Rekomandohet që në vetë diagramet statike ,  dhe , në pikat karakteristike të

shënohen edhe vlerat numerike të madhësive ( ,  dhe  ).

V. EKUILIBRI I SISTEMIT TE TRUPAVE TE NGURTE NE RRAFSH

Sistemi i trupave në rrafsh është bashkësia e dy ose më shumë trupave të lidhur

ndërmjet veti edhe me mbështetëse me anë të lidhjeve.

Në sistemin e trupave dallojmë lidhjet e brendshme dhe lidhjet e jashtme të sistemit

d.m.th. lidhjet të cilat lidhin trupat e sistemit dhe lidhjet që trupat e sistemit të shikuar
përforcojnë për trupat e jashtme ( për bazën ).

Për përforcimin e sistemit të përbërë nga trupa, nevojiten 3 lidhje të thjeshta ( shufra ),
të cilat janë të renditura ashtu që çdo trup i sistemit është i përforcuar me nga tri shufra
të cilat nuk priten në një pike. Për këtë arsye në sistemin t prej trupash paraqiten 3t
reaksione të panjohura, mirëpo për caktimin e tyre janë në disponim 3t reaksione të
ekuilibrit ( për çdo trup mund të shëndërohen nga tri ekuacione të ekuilibrit ). Në qoftë
se sistemi është i përforcuar, me më shumë lidhje se që nevojiten, sistemi është
statikisht I papërcaktuar, kurse në rastin kur ka më pak lidhje se që i nevojiten , sistemi
është labil ( mekanizëm ). Këtu do të shqyrtohen sistemet statikisht të përcaktuara.
Sistemi që ka më pak lidhje se që nevojitet për fiksim të tij, mund të jetë në ekuilibër për
rastin e veçantë të forcave të jashtme, të cilat në atë rast duhet të plotësojnë kushtet e
ekuilibrit për atë pozitë të sistemit.

1. CAKTIMI I REAKSIONEVE

Reaksionet e lidhjeve të sistemit të trupave mund të caktohen grafikisht ose analitikisht.

Grafitikisht reaksionet i caktojmë duke zbatuar shumëkëndëshin e forcave dhe

shumëkëndëshin tërkuzor.

Analitikisht reaksionet mund të caktohen duke shtruar ekuacionet e ekuilibrit për

sistemet më tërësi dhe për t—1 trupa të sistemit shtrojmë nga tri ekuacione.
Reaksionet mund të caktohen edhe duke shtruar për çdo trup të sistemit nga tri
ekuacione, kështu fitojmë 3t ekuacione. Nga zgjedhja e këtij sistemi të ekuacioneve
caktojmë reaksionet e lidhjeve të jashtme dhe të brendshme.

Gjatë zgjidhjes së sistemit të trupave në të cilën veprojnë sistemi i forcave plane, duhet
të veprohet si vijon:

1. Ndajmë sistemin e trupave, ekujlibrin e të cilit jemi duke shqyrtuar, dhe në vend të
lidhjeve të jashtme, të mënjanuara, shtojmë forcat e këtyre lidhjeve.

2. Për trupat e sistemit zbatojmë aksiomën e gjashtë, d.m.th. lirojmë trupin nga lidhjet e
brendshme dhe veprimin e tyre e zëvendësojmë me forca.

3. Bëjmë analizën e detyrës d.m.th. krahasojmë numrin e reaksioneve të panjohura me

numrin e kushteve të ekuilibrit që mund të shtojmë për sistemin.

Me këtë konstatojmë se është sistemi statikisht i përcaktuar ose jo.

4. Duhet të zgjedhet sistemi më i përshtatshëm i koordinatave drejtimi i akseve të jetë

paralel me sa më shumë forca, dhe fillimi i koordinatave të përputhet me prerjen e sa
më shumë forcave të panjohura.

5. Për sistemin e trupave si tërësi dhe për trupat e sistemit shtrojmë kushtet e ekuilibrit.

6. Duke zgjidhur sistemin e ekuacioneve i caktojmë reaksionet e panjohura.

7. Bëjmë kontrollën e detyrës duke përdorë ekuacionet që nuk janë shfrytëzuar, p.sh.
ekuacionet e mometeve për ndonjë pike.
Duhet vërejtë se kahje e reaksioneve të jashtme e supozojmë, kurse kahjen e
reaksioneve të brendshme për njërin trup e supozojmë sipas dëshirës, kurse për trupin
tjetër këto reaksione duhet marrë me kahje të kundërt, sipas parimit për veprimin dhe
kundërveprimin.

Në qoftë se në rezultat fitojmë reaksionin me shenjë pozitive, atëherë kahja e supozuar

është e drejtë, në rast të kundërt duhet marrë kahje e kundërt nga ajo që supozojmë.

2.CAKTIMI I DIAGRAMEVE STATIKE I MBAJTËSVE TPËRBËRË

Mbajtësit e përbër janë mbajtës të përbër prej dy ose më shumë pjesëve të lidhura
ndermjet veti dhe me mbështetësin me lidhje.

Diagramet statike M, T dhe N për mbajtësit e përbër ndërtohen grafikisht ose nga vlerat
e kalkuluara analitikisht, pra në mënarë të ngjashme me atë për mbajtësit e thjeshtë.

Edhe këtu së pari caktohen reaksionet, e mandej për çdo prerje duhen kalkuluar forcat
e prerjës, kurse në pjesët ku veprojnë ngarkesat e vijueshme caktohen ligjet e
shpërndarjës së forcave gjegjëse të prerjës ( momentit të përkuljës , forcës transverzale
dhe forcës aksiale ).

Në këtë “ Përmbledhje “ do të paraqesim vizatimin e diagrameve statike për trarin e

Gerberit dhe ramin e përbër, kurse në “ Përmbledhjën e detyrave nga Rezistenca e
materialeve “ do të paraqitet edhe ndërtimi I diagrameve statike për përbërsit më të
ndërlikuar.

2.1. TRARI I GERBERIT

Trari I përbër nga dy ose më shumë trarë të thjeshtë, trarëve me lëshime dhe konzola të
lidhura ndërmjet veti me çernjerë të cilat formojnë sistemin statikisht të përcaktuar,
quhet trari I Gerberit ( sipas autorit W. Görber-it ).

Reaksionet ekëtij trari I caktojmë prej kushteve të ekuilibrit dhe kushteve që momentet e
përkuljës në çërnjerë janë baraz me zero.
 V. MBAJTESIT KAPRIATE

Kapriata është konstruksion gjeometrikisht i pandryshuar, i përbërë prej shufrave

vijëdrejtë, të cilat në fundet e tyre janë të lidhura ndërmjet veti me anë të çernierëve të
cilat formojën nyjat e kapriatës.

Në qoftë se me n shënojmë numrin e nyjeve në kapriatë kurse me S numrin e

shufrave të kapriatës, atëherë kapriata është statikisht e përcaktuar dhe stabil në qoftë
se është:

𝑆 = 2𝑛 − 3 ( 𝑉𝐼𝐼𝐼. 1)

Për rastin 𝑆 > 2𝑛 − 3 , kapriata është statikisht e papërcaktuar, kurse për rastin kur
𝑆 < 2𝑛 − 3 kapriata është gjeometrikisht e ndryshuar ( labile ) , është mekanizëm.

Për kalkulimin e kapriatës bëjmë këto supozime:

1.Forcat veprojnë në nyjat e kapriatës, dhe shtrihen në rrafshin e saj.

2.Në nyje s’ka fërkim.

3.Shufrat e kapriatës janë vijëdrejtë dhe

4.Peshat e shufrave neglizhohen ( nuk mirret parasysh ).

Kur janë të plotësuara këto kushte, në shufrat e kapriatës paraqiten vetëm forcat
aksiale, forcat me të cilat shufrat janë të tërhejkura ose të shtypura.

Reaksionet e mbështetësave caktohen si kundër të mbajtësi i plotë, grafikisht ose

analitikisht. Pas caktimit të reaksioneve kulkulimi i kapriatës reduktohet në gjetjen e
forcave në shufrat e saj.

Ngarkesat e dhëna dhe reaksionet janë forcat e jashtme, kurse forcat e shufrave janë
forca të brendshme.

Për gjetjen e forcave në shufrat e kapriatës ekzistojnë disa metoda. Ne do t’i

shqyrtojmë këto metoda:
 1.Metodën e prerjes së nyjave,

2.Metodën e planit të MaxwellCremonit,

3.Metodën grafike të prerjes - metoda e Culmannit,

4.Metodën analitike të prerjes – metoda e Ritterit,

5.Metodën e zëvendësimit të shufrave - metoda e Hennebergut.

1. Metoda e prerjes së nyjave-

Meqë kapriata është në ekuilibër, atëherë edhe çdo nyje e saj është në ekuilibër. Më
parë e nxjerrim, duke e “prerë”, nga kapriata, nyjën e thjeshtë, ku janë dy forca të
panjohura të shufrave.Tani për forcat që veprojnë në këtë nyje ( forcat e njohura të
reaksioneve dhe forcat e panjohura të shufrave ), vizatojmë shumëkëndëshin e mbyllur,
prej të cilit i caktojmë forcat e panjohura. Natyrisht forcat e shufrave mund t’i caktonim
nga kushtet e ekuilibrit ,  ( analitikisht ). Kalojmë në nyjën fqinjë, ku përsëri
mund të ketë më së shumti dy forca të panjohura. Forcat e shufrave që u caktuan për
një nyje, veprojmë në nyjën fqinjë me kahje të kundërt.

Duke vazhduar kështu në të gjitha nyjat e kapriatës, i gjejmë të gjitha forcat e shufrave.

Vlerat e gjetura mbarten në tabelë duke pasur parasysh se forcat që shkaktojnë

tërhekje në shufrë marrin shenjë ⊕ , kurse forcat që shkaktojnë shtypje marrin shenjën
⊖ .

2. Metoda e planit të MaxwellCremonit

Kjo metodë është po ashtu metodë e ekuilibrit të nyjeve, por në këtë rast të gjithë
shumëkëndëshit e forcave janë të bashkuara në një plan të vetëm, prej nga caktohen
forcat në të gjitha shufrat e kapriatës. Veprimet gjatë zgjedhjes me këtë metodë janë:

1. Caktohen reaksionet e mbështetëseve në mënyrë grafike, me shumëkëndëshin e

forcave dhe shumëkëndëshin tërkuzor. Forcat e jashtme vizatohen jashtë rrethonjën së
kapriatës.

2. Nga forcat e jashtme të kapriatës, ndërtojmë shumëkëndëshin e forcave ( të mbyllur

), i cili quhet baza e planit. Ky shumëkëndësh ndërtohet duke mbartur forcat më rradhë
në ecjen rreth kapriatës në një kahje të aprovuar ( në kahje të rrotullimit të akrepave të
orës ose në kahje të kundërt ).
3. Duke u nisur nga nyja e thjeshtë ndërtojmë në bazën e planit shmëkëndëshat e
forcave për çdo nyje, duke shfrytëzuar forcat e vizatuara në këtë bazë.

Edhe në këtë rast për vizatimin e çdo shumëkëndëshi të forcave, forcat mbahen duke
ecur rreth nyjës po në atë kahje që e aprovuam për të vizatuar bazën.

4. Kahjet e forcave që caktohen nga shumëkëndëshat e forcave në planin e Maxwel-

Cremonit, duhet mbartë në nyjat gjegjëse. Kështu fitojmë edhe shenjat e forcave. Forca
e shufrës është tërhekje ⊕ në qoftë se shigjeta del nga nyja gjegjëse, kurse shufra
është e shtypur nëse shigjeta ka kahjen kah nyja gjegjëse.

5. Duke matur segmentet gjegjëse në planin e Maxwell-Cremonit, në përpjesë me të

cilën janë mbartur forcat, caktohen forcat e shufrave të kapriatës.

Këto vlera të lexuara mbarten në tabelë duke marrë edhe shenjen nga nga plani i
pozitës ( kapriata ) kështu fitohet një pasqyrë e përshtatshme të shpërndarjes së
forcave në shufrat e kapriatës.

3. Metoda e Culmannit-

Metoda e Culmannit është metodë e prerjes dhe zbatohet kur kërkohen forcat vetëm në
shufrat e caktuara të kapriatës. Kjo metodë është grafike, shfrytëzon rregullen e
zbërthimit të një fore në tri drejtime.

Veprimet në zgjidhjen sipas kësaj metode janë:

1. Caktohen reaksionet grafikisht,

2. Bëhet “prerja” nëpër shufrat, forcat e të cilave kërkohen kjo “prerje” mund të prehen
në më së shumti tri shufra, kështu fitojmë dy pjesë të kapriatës.

3. Mënjanojmë njërën pjesë, dhe shikojmë pjesën tjetër. Në vend të shufrave të prerjes,
shtojmë forcat të cilat zëvendësojnë veprimin e pjesës së mënjanuar, drejtimi i këtyre
forcave është i njohur ( drejtimi i shufrave ), kurse madhësitë janë të panjohura.

4. Gjejmë rezultantën e forcave të jashtme që veprojnë në atë pjesë të kapriatës.

Vazhdojmë vijëveprimin e rezultantës deri te prerja me njërën nga drejtimet e forcave të
panjohura të shufrave. Këtë pikë e bashkojmë me prerjen e dy drejtimeve forcave që
priten.

5. Tani ndërtojmë trekëndëshin e forcave , nga forca e njohura ( rezultanta e forcave të

jashtme ), me force, me të cilën pritet kjo rezultantë dhe me forcën rezultuese të dy
forcave të tjera të panjohura. Pas caktimit të forcës rezultuese të dy forcave, këtë e
zbërthejmë në forcat përbërëse, kështu fitojmë forcat në të gjitha shufrat.

4. Metoda e Ritterit-

Kjo metodë gjithashtu është metodë e prerjes, por në vend të kushteve grafike të
ekuilibrit, i shfrytëzon kushtet analitike të ekuilibrit ( forma e tretë e kushteve të
ekuilibrit).

Veprimet gjatë caktimit të forcave në shufrat e prerjes së kapriatës janë:

1. Caktojmë reaksionet e mbështetëseve në mënyrë analitike,

2. Bëjmë prerjen nëpër shufrat, forcat e të cilave dëshirojmë t’i caktojmë.

3. Mënjanojmë njërën pjesë të kapriatës dha veprimin e asaj pjese e zëvendësojmë me

forcat e shufrave të prerjes.

4. Shtojmë kushtet e ekuilibrit duke zbatuar ekuacionet e momenteve për pikat ku priten
drejtimet e dy nga dy shufrave të prerjes.

5. Nga zgjidhja e këtyre tri ekuacioneve i gjejmë tri forca të panjohura të shufrave të
prerjes.

. VARGORET

Vargore quajmë litarin ( zinxhirin ) e varur për dy pika dhe të ngarkuar me ngarkesa të
vijueshme ose të kombinuara.

Për kalkulimin e vargores, supozojmë se ajo është plotësisht e lakueshme dhe e

pazgjatshme.

Për të nxerrur shprehjet që kishin për të shërbyer në kalkulimin e vargores, shqyrtojmë

ekuilibrin e elementit të vargores, Fig..1b.
 Fig..

Meqë vargorja është e lakueshme, në çdo prerje të saj paraqitet vetëm forca aksiale 𝑆⃗.

Nga kushtet e ekuilibrit të elementit të vargores kemi:

1. X = 0  dH = 0  = const.
2. Y = 0  𝑞𝑥 ∙ 𝑑𝑥 + 𝑑𝑉𝑥 = 0
𝑑𝑥 2 𝑑𝑥 2
3. 𝑀𝑁 = 0 𝐻 ∙ 𝑑𝑦 − 𝑉𝑥 ∙ 𝑑𝑥 − 𝑞𝑥 ∙ = 0 , 𝑞𝑥 ∙ =0
2 2

𝑑𝑉𝑥 𝑉𝑥 𝑑𝑦
prej 2.  = 𝑞𝑥 3.  = 𝑑𝑥 = 𝑡𝑔𝛼 ( IX. 1 )
𝑑𝑥 𝐻

ose

𝑑𝑦
𝑉𝑥 = 𝐻 ∙
𝑑𝑥
𝑑2 𝑦 𝑑2 𝑦 𝑞
Në qoftë se 3. 2.  𝐻 ∙ 𝑑𝑥 2 = −𝑞𝑥 𝑑𝑥 2 = − 𝐻𝑥 ( IX. 2 )

Ky është ekuacioni diferencial i vargores. Me këtë mund të caktojmë ligjin e ngarkesës,

qx në qoftë se dihet forma e vargores yf(x), dhe anasjelltas duke njohur ngarkesën qx
me anë të integrimit të dyfishtë të ekuacionit të më sipërm mund të caktojmë formën e
vargores. Konstantet e integrimit, të cilat paraqiten gjatë integrimit, i caktojmë nga
kushtet kufitare ( kushtet në pikat e skajshme të vargores ).

Forcën aksiale në litar ( vargore ) e caktojmë me shprehjen

 𝑆 = √𝐻 2 + 𝑉𝑥2 = 𝐻√1 + 𝑦 ′2 ( IX. 3 )
𝑑𝑦
Drejtimi i tangjentës në një prerje të varigores 𝑡𝑔𝛼 = 𝑑𝑥 .

Gjatësia e vargores është:

𝑑𝑦 2
𝐿 = √1 + (𝑑𝑥 ) 𝑑𝑥 ( IX. 4 )

a) Vargorja parabolike - Ka formën e parabolës, dhe fitohet kur litari është i

ngarkuar me ngarkesë të vijueshme, me intensitet constant në projeksionin
horizontal, d.m.th. qxconst. Duke e zëvendësuar këtë në ekuacionin diferencial,
dhe pas integrimit fitojmë:
𝑞
𝑦= ∙ 𝑥2 ( 𝐼𝑋. 5 )
2𝐻

1 𝑞∙𝑙2
për 𝑥=2𝑦=𝑓= ( IX. 6 )
8𝐻

Fig..2

𝑓 - është shigjeta e vargores.

Nëse dihet shigjeta 𝑓 dhe ngarkesa q, mund të gjendet forca horizontale

𝑞 ∙ 𝑙2
𝐻= ( 𝐼𝑋. 7 )
8𝑓

Gjatësia e litarit në këtë rast është:.

8 𝑓2
𝐿 =1+ ∙ ( 𝐼𝑋. 8 )
3 𝑙
Forca e litarit në pikat varëse është:

2𝑓 2
𝑆𝐴 = 𝑆𝐵 = 𝐻 √1 + ( ) ( 𝐼𝑋. 9 )
𝑙

Duhet cekur se këto shprehje vlejnë vetëm për vargoren parabolike simetrike, shiko
librin “ Mekanika ” “  ” kapitulli .

b) Vargorja e rëndomtë ( hiperbolike ) - Nëse vargorja është e ngarkuar

me ngarkesë të vijueshme, me intensitet constant në gjatësi të vargores, fitojmë
vargoren e rëndomtë ose hiperbolike. Kjo vargore quhet e rëndomtë sepse çdo
litar i varur në skaje të veta dhe i ngarkuar vetëm me peshë vetjake merr formën
e hiperbolës.

Ekuacionin e kësaj vargoreje e fitojmë nga ekuacioni diferencial që fituam më sipër.

Nëse sistemin e koordinatave e marrim si kundër në vizatim, Fig..3, atëherë
ekuacioni i kësaj vargoreje do të jetë:

𝑥
𝑦 = 𝑎 ∙ 𝑐ℎ ( 𝐼𝑋. 10 )
𝑎

𝐻
𝑘𝑢 𝑎 = 𝑑ℎ𝑒 𝑝 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡.
𝑝

Fig. .3

Gjatësia e vargores prej kulmit gjer në pikën me apsisë 𝑥 është:

𝑥
𝐿𝑥 = 𝑎 ∙ 𝑠ℎ ( 𝐼𝑋. 11 )
𝑎
Forca e litarit po në atë pikë është:
 𝑥
𝑆𝑥 = 𝑝 ∙ 𝑦 = 𝑝 ∙ 𝑎 ∙ 𝑐ℎ ( 𝐼𝑋. 12 )
𝑎
Kurse forca e litarit në kulm të vargores do të jetë:

𝑆 =𝐻 =𝑎∙𝑝 ( 𝐼𝑋. 13 )
𝑓
Për rastin e vargores hiperbolike me shigjet të vogël,d.m.th. ≪ 1 , këtë mund ta
𝑙
zëvendësojmë me vargore parabolike.

. FËRKIMI

Rezistenca që paraqitet në syprinën kontaktuese të trupit, i cili tenton të rrëshqasi ose

rrëshqet mbi syprinën e një trupi tjetër quhet force e fërkimit. Forca e fërkimit që paraqet
deri në çastin kur trupi kalon prej qetësirë në lëvizje quhet forca e fërkimit statik o.
Forca e fërkimit që paraqitet gjatë rrëshqitjes së trupit nga veprimi i forcave të jashtme
quhet Forca e fërkimit kinetik k.

Studimi i fërkimit bazohet në ligjet e formuluara nga inxhinieri françez Coulomb-i, të

cilët edhe quhen sipas tij ligjet e Coulombit. Këto ligje janë:

1. Forca e fërkimit vepron në rrafshin tangjencial në syprinën kontaktuese, është me

kahje të kundërt kahjes së rrëshqitjes.

2. Forca e fërkimit statik ka vlerën prej zero deri në vlerën kritike max, ku

𝑚𝑎𝑥 𝜇0 ∙  ( 𝑋. 1 )

3. Forca maksimale e fërkimit statik është proporcional me shtypjen normale gjegjësisht

me reaksionin normal , dhe koeficientin statik 𝜇0 .

4. Koeficienti i fërkimit statik 𝜇0 varet nga materiali dhe gjendja e syprinës

kontaktuese.

5. Forca e fërkimit nuk varet nga mashësia e sipërfaqes kontaktuese, d.m.th. nga
shtypja specifike.

6. Madhësia e koeficientit të fërkimit kinetik varet nga materiali, gjendja e syprinës dhe
nga shpetësia e rrëshqitjs. Në të shumtën e rasteve ky koeficient është i vogël nga
koeficienti statik i fërkimit, d.m.th.
 𝜇𝑘 < 𝜇𝑜 ( 𝑋. 2 )

Për ekuilibrin e trupit në të cilën veprojë forcave të dhëna edhe forcat e fërkimit, vlejnë
po ato kushte të ekuilibrit që janë përmend, kur u lë fjalë për ekuilibrit në përgjithësi. Në
këtë rast përveç reaksionit normal në pikat kontaktuese paraqitet edhe forca e fërkimit,
për të cilën duhet të mirret vlera kufitare.

𝑅 = √𝑁 2 + 𝑇 2 ( 𝑋. 3 )

Kurse drejtimi I këtij reaksioni do të jetë:

𝑇
= 𝑡𝑔𝜑0 = 𝜇0 ( 𝑋. 4 )
𝑁

Ku 𝜑0 është këndi i fërkimit statik.

Forca e fërkimit të rrëshqitjes është me kahje të kundërt të shpejtësisë së rrëshqitjes

⃗⃗ dhe ka itensitetin:
𝑉

𝑇𝑘 = 𝜇0 ∙ 𝑁 ( 𝑋. 5 )

Forca e fërkimit të litarit mbi syprinën cilindrike të vrazhdët, fitohet duke shqyrtuar
ekuilibrin e elementit të litarit, dhe duke zbatuar ligjin e Coulomb-it,

Forca e fërkimit të litarit, Fig.X.1.,është:

𝑇 = 𝑆1 − 𝑆2 ( 𝑋. 6 )

𝑘𝑢 𝑆1 = 𝑆2 ∙ 𝑒 𝜇0 𝛼 ( 𝑋. 7 )
 Fig.X.1 Fig.X.2

𝜇0 - koeficienti i fërkimit statik,  - këndi i mbështjellësit të trupit cilindrik me litar, 

duhet marrë në radiana. Në qoftë se këndi është dhënë në shkallë (𝛼 𝑜  në shkallë ),
atëherë shëndërrojmë në radiana,
2 𝛼0
𝛼 = 𝛼 0 360 = 57,3 ( 𝑋. 8 )

Në mbështetësin ( kushinetën ) radiale, Fig.X.2. moment i fërkimit është:

𝑀 =𝜇∙𝑟∙𝑄 ( 𝑋. 9 )

Në mbështetësen ( kushinetën ) aksiale Fig.X 3., moment i fërkimit është:

2
𝑀= 𝜇∙𝑟∙𝑄 ( 𝑋. 10 )
3
 Fig.X.3 Fig.X.4

Forca e fërkimit të rrotullisjes për shkak të deformimit të syprinës kontaktuese caktohet

nga kushti i ekuilibrit:

𝑀 =𝑁∙𝜀 =𝑃∙𝑟 ( 𝑋. 11 )

prej nga
𝑀 𝜀
𝑃=𝑇= =𝑟∙𝑁 ( 𝑋. 12 )
𝑟

Ku 𝜀 është koeficienti i fërkimit të rrokullisjes, Fig.X.4, dhe varet nga vrazhdësia dhe
ngurtësia e syprinave kontaktuese, ky ka dimensione e gjatësisë, [𝜀] = [𝑐𝑚] .

Gjatë zgjedhjes së problemit të ekuilibrit të trupit në të cilit e shqyrtojnë edhe forcat e

fërkimit veprojmë në këtë mënyrë.

1. Ndajmë trupin ( ose sistemin e trupavet ) ekuilibrin e të cilit e shqyrtojmë.

2. Vizatojmë forcat e dhëna që veprojnë në te.

3. Zbatojmë aksiomën e gjashtë, në vend të lidhjeve të mënjanuara shtojmë reaksionet

e tyre. Në lidhjet me fërkim shtojmë nga dy reaksione, reaksionin normal dhe forcën e
fërkimit me vlerë maksimale 𝑇𝑚𝑎𝑥 = 𝑁 . Mund të marrim në vend të këtyre dy
reaksioneve një reaksion me drejtim që e mbyll këndin, me normalen.
4. Analizojmë problemin duke krahasuar numrin e forcave të panjohura me numrin e
kushteve të ekuilibrit për trupit ( ose sistemin e trupave ) në mënyrë që detyra të mos
jetë statikisht e papërcaktuar.

5. Zgjedhim sistemin e përshtatshëm të akseve koordinatave.

6. Shtrojmë kushtet e ekuilibrit për trupin ose sistemin e trupave, me zgjedhjen e të

cilave caktojmë forcat e panjohura.

7. Për rastin e fërkimit gjatë rrokullisjes, reaksionet e syprinës së vrazhdë veprojnë në

distancë ( koeficienti i fërkimit gjatë rrokullisjes ) nga normalja e lëshuar nga qendra e
prethit ( rrotës ).

8. Pas caktimit të forcës së fërkimit të rrokullisjes duhet këtë të krahasojmë më forcën

maksimale të fërkimit gjatë rrëshqitjes në mënyrë që të shohim se forca e fërkimit gjatë
rrokullisjes është më e vogël se forca e fërkimit gjatë rrëshqitjes, në rast të kundërt nuk
ka rrokullisje.

. SISTEMI I FORCAVE ARBITRARE NË HAPËSIRË

1.FORCAT VEPROJNË NË NJË PIKË

( SISTEMI I FORCAVE KONKURENTE NË HAPËSIRË )

a) Përbërja e sistemit të forcave konkurente - Le të jetë i dhënë sistemi i forcave që

vepron në një pikë A ose vijëveprimi i të cilave pritet në këtë pikë, me intersitete
𝐹⃗1 , 𝐹⃗2 , … , 𝐹⃗𝑛 dhe drejtimet 𝛼⃗1 , 𝛽⃗1 , 𝛾1 , 𝛼2 , 𝛽2 , 𝛾2 , … , 𝛼⃗𝑛 , 𝛽𝑛 , 𝛾𝑛 , Fig..1. atëherë
projeksionet e forcave i caktojmë me shprehjet:

𝑋1 = 𝐹1 cos 𝛼1 , 𝑋2 = 𝐹2 cos 𝛼2 , …

𝑌1 = 𝐹1 cos 𝛽1 , 𝑌2 = 𝐹2 cos 𝛽2 , … ( 𝑋𝐼. 1 )

𝑍1 = 𝐹1 cos 𝛾1 , 𝑍2 = 𝐹2 cos 𝛾2 , …
 Fig..1

Rezultana e këtij sistemi ka intensitetin:

𝑅 = √𝑋𝑅2 + 𝑌𝑅2 + 𝑍𝑅2 ( 𝑋𝐼. 2 )

drejtimi i kësaj është:

𝑋𝑅 𝑌𝑅 𝑍𝑅
cos 𝛼𝑅 = , cos 𝛽𝑅 = , cos 𝛾𝑅 = ( 𝑋𝐼. 3 )
𝑅 𝑅 𝑅

𝑘𝑢 𝑋𝑅 = ∑ 𝑋𝑖 , 𝑌𝑅 = ∑ 𝑌𝑖 , 𝑍𝑅 = ∑ 𝑍𝑖 ( 𝑋𝐼. 4 )

Në se numri i forcave është i madh atëherë rekomandohet që detyra të zgjidhet në

formë tabelare.

b) Kushtet e ekuilibrit për sistemin e forcave konkurente në hapësirë janë:

- Në formë vektoriale

𝑅⃗⃗ = ∑ 𝐹⃗𝑖 = 0 ( 𝑋𝐼. 5 )

- Në formë analitike

𝑋𝑅 = 𝑌𝑅 = 𝑍𝑅 = 0
 ∑ 𝑋𝑖 = 𝐹𝑖 cos 𝛼𝑖 = 0

𝑜𝑠𝑒 ∑ 𝑋𝑖 = 𝐹𝑖 cos 𝛼𝑖 = 0 ( 𝑋𝐼. 6 )

∑ 𝑋𝑖 = 𝐹𝑖 cos 𝛼𝑖 = 0

2. FORCAT VEPROJNË NË PIKA TË NDRYSHIMEVE NË

HAPËSIRË (SISTEMI I FORCAVE ARBITRARE)

a). Moment I forcës për pikën  ( Fig..2) është vektori:

⃗⃗⃗0𝐹⃗ = 𝑟⃗ × 𝐹⃗
𝑀 ( 𝑋𝐼. 7 )

ose me anë të projeksionive kemi:

𝑖 𝑗 𝑘
⃗⃗⃗0𝐹⃗ = | 𝑥
𝑀 𝑦 𝑧| ( 𝑋𝐼. 8 )
𝑋 𝑌 𝐾

Fig..2

Projeksionet e vektorit të momentit ⃗⃗⃗0𝐹⃗

𝑀 në akset e sistemit të koordinatave janë:

𝑀𝑥 = 𝑦𝑍 − 𝑧𝑌 , 𝑀𝑦 = 𝑧𝑋 − 𝑥𝑍 𝑑ℎ𝑒 𝑀𝑧 = 𝑥𝑌 − 𝑦𝑋 ( 𝑋𝐼. 9 )
b). Momenti i forcës 𝐹⃗ për aksin 𝑢 (Fig..3) është skalari

Fig..3

⃗⃗⃗0𝐹⃗ = ℎ ∙ 𝐹
𝑀 ( 𝑋𝐼. 10 )

𝑜𝑠𝑒 ⃗⃗0 ∙ (𝑟⃗ × 𝐹⃗ ) = 𝑢

𝑀0𝐹 = 𝑢 ⃗⃗⃗0𝐹⃗
⃗⃗0 ∙ 𝑀 ( 𝑋𝐼. 11 )

Momenti i forcës 𝐹⃗ për akset e koordinatave 𝑥 , 𝑦 𝑑ℎ𝑒 𝑧 .

⃗⃗⃗0𝐹⃗ = 𝑦𝑍 − 𝑧𝑌
𝑀𝑥𝐹⃗ = 𝑖⃗ ∙ 𝑀

⃗⃗⃗0𝐹⃗ = 𝑧𝑋 − 𝑥𝑍
𝑀𝑦𝐹⃗ = 𝑗⃗ ∙ 𝑀 ( 𝑋𝐼. 12 )

𝑀𝑧𝐹⃗ = 𝑘 ⃗⃗⃗0𝐹⃗ = 𝑧𝑌 − 𝑦𝑋
⃗⃗ ∙ 𝑀

Momenti i forcës 𝐹⃗ për një aks është baraz projeksionit të vektorëvit të momentit të po
asaj force për një pike që ndodhet në atë aks, krahaso shprehjet e sipërme.

c). Përbërja e sistemit të forcave arbitrare me metodën e reduktimit, - Me reduktimin e

sistemit të forcave arbitrare në çfarë do një pike, në atë pikë fitojmë vektorin kryesor
dhe momentin kryesor, Fig..4.
 Fig. .4

Vektori kryesor është: 𝑅⃗⃗ ′ = ∑ 𝐹⃗𝑖 ( 𝑋𝐼. 13 )

Momenti kryesor është: 𝑚 ⃗⃗⃗0𝐹⃗

⃗⃗⃗0 = ∑ 𝑀 ( 𝑋𝐼. 14 )

Bashkësia e 𝑅⃗⃗ ′ dhe 𝑚

⃗⃗⃗0 quhet torzer.

Analitikisht vektorin kryesor e caktojmë me anë të projeksioneve:

Intensiteti i vektorit kryesor është

𝑅 ′ = √(𝑋𝑅 )2 + (𝑌𝑅 )2 + (𝑍𝑅 )2 ( 𝑋𝐼. 15 )

𝑘𝑢 𝑋𝑅 = ∑ 𝑋𝑖 , 𝑌𝑅 = ∑ 𝑌𝑖 , 𝑍𝑅 = ∑ 𝑍𝑖 ( 𝑋𝐼. 16 )

kurse drejtimi e 𝑅′ e caktojmë me kosinuset e këndeve që e mbyll kjo force me

𝑥 , 𝑦 𝑑ℎ𝑒 𝑧 .

𝑋𝑅 𝑌𝑅 𝑍𝑅
cos 𝛼𝑅 = , cos 𝛽𝑅 = , cos 𝛾𝑅 = ( 𝑋𝐼. 17 )
𝑅 𝑅 𝑅

Intensiteti i momentit kryesor 𝑚0 është:

2
𝑚0 = √(𝑚𝑥 )2 + (𝑚𝑦 ) + (𝑚𝑧 )2 ( 𝑋𝐼. 18 )

𝐹⃗
𝑘𝑢 𝑚0 = ∑ 𝑀𝑥 𝑖 = ∑(𝑦𝑖 𝑍𝑖 − 𝑧𝑖 𝑌𝑖 )

𝐹⃗
𝑚𝑦 = ∑ 𝑀𝑦 𝑖 = ∑(𝑧𝑖 𝑋𝑖 − 𝑥𝑖 𝑍𝑖 ) ( 𝑋𝐼. 19 )
 𝐹⃗
𝑚𝑧 = ∑ 𝑀𝑧 𝑖 = ∑(𝑥𝑖 𝑌𝑖 − 𝑦𝑖 𝑋𝑖 )

Drejtimi i momentit kryesor gjithashtu caktohet me cosinuset e këndeve që mbyll ky

vektor me akset 𝑥 , 𝑦 𝑑ℎ𝑒 𝑧.

𝑚𝑥 𝑚𝑦 𝑚𝑧
cos 𝛼𝑀 = , cos 𝛽𝑀 = , cos 𝛾𝑀 = ( 𝑋𝐼. 20 )
𝑚0 𝑚0 𝑚0

Këndi ndërmjet vektorit kryesor dhe momentit kryesor caktohet nga shprehja:

cos 𝜗 = cos 𝛼𝑅 cos 𝛼𝑀 + cos 𝛽𝑅 cos 𝛽𝑀 + cos 𝛾𝑅 cos 𝛾𝑀

Me reduktimin e sistemit të forcave në çfarëdo një pike mund të paraqiten këto raste:

- Për 𝑅⃗⃗ ′ ≠ 0 𝑑ℎ𝑒 𝑚

⃗⃗⃗0 = 0 sistemi shëndrrohet në tezultantë,
- Për 𝑅⃗⃗ ′ = 0 𝑑ℎ𝑒 𝑚
⃗⃗⃗0 ≠ 0 sistemi shëndrrohet në çift forcash,
- Për 𝑅⃗⃗ ≠ 0 𝑑ℎ𝑒 𝑚
′
⃗⃗⃗0 ≠ 0 por 𝑅⃗⃗ ′ ⊥ 𝑚
⃗⃗⃗0 mund të shëndrrohet në rezultantë,

Në rastin e përgjithshëm kur 𝑅⃗⃗ ′ ≠ 0 dhe 𝑚

⃗⃗⃗0 ≠ 0 , sistemi mund të shndërrohet në
dinamë e cila vepron në aksin qëndror.

Dinama është rast i veçantë i torzerit kur 𝑅⃗⃗ ′ //𝑚

⃗⃗⃗0

Intenziteti I momentit të dinamës është :

𝑅⃗⃗ ′ ∙ 𝑚⃗⃗⃗0 𝑋𝑅 ∙ 𝑚𝑥 + 𝑌𝑅 ∙ 𝑚𝑦 + 𝑍𝑅 ∙ 𝑚𝑧
𝑚0 = = ( 𝑋𝐼. 12 )
|𝑅⃗⃗ ′ | √𝑋𝑅2 + 𝑌𝑅2 + 𝑍𝑅2

Kurse ekuacioni i aksit qëndror i sistemit është:

𝑥 − 𝑥𝑐 𝑦 − 𝑦𝑐 𝑧 − 𝑧𝑐
= = ( 𝑋𝐼. 22 )
𝑋𝑅 𝑌𝑅 𝑍𝑅
Ku koordinatat e Hamiltonit janë:

𝑌𝑅 ∙ 𝑚𝑧 − 𝑍𝑅 𝑚𝑦 𝑍𝑅 ∙ 𝑚𝑥 − 𝑋𝑅 ∙ 𝑚𝑧 𝑋𝑅 ∙ 𝑚𝑦 − 𝑌𝑅 ∙ 𝑚𝑧
𝑥𝑐 = , 𝑦𝑐 = , 𝑧𝑐 = ( 𝑋𝐼. 23 )
𝑅2 𝑅2 𝑅2

d). Kushtet e ekuilibrit të sistemit të forcave arbitrare në hapësirë:

Forma vektoriale 𝑅⃗⃗ ′ = 0 𝑚

⃗⃗⃗0 = 0

1. ∑ 𝑋𝑖 = 0 , 4. ∑ 𝑀𝑥𝐹⃗ = ∑(𝑦𝑖 𝑍𝑖 − 𝑧𝑖 𝑌𝑖 ) = 0

− 𝐹𝑜𝑟𝑚𝑎 𝑎𝑛𝑎𝑙𝑖𝑡𝑖𝑘𝑒 2. ∑ 𝑌𝑖 = 0 , 5. ∑ 𝑀𝑦𝐹⃗ = ∑(𝑧𝑖 𝑋𝑖 − 𝑥𝑖 𝑍𝑖 ) = 0 ( 𝑋𝐼. 24 )

{ 3. ∑ 𝑍𝑖 = 0 , 6. ∑ 𝑀𝑧𝐹⃗ = ∑(𝑥𝑖 𝑌𝑖 − 𝑦𝑖 𝑋𝑖 ) = 0

Për të caktuar vaktorin kryesor dhe momentin kryesor të sistemit të forcave në hapësirë
duhet të veprojmë kështu:

1. Në pikën reduktuese e zgjedhim aksin e koordinatave ashtu që drejtimi i akseve të

përputhet me drejtimin e më shumë forcave.

2. Projektojmë të gjitha forcat në drejtimin e akseve të koordinatave.

3. Nga këto projeksione caktojmë projeksionet e vektorit kryesor me anë të të cilave e

caktojmë intensitetin dhe drejtimin e vektorit kryesor.

4. Caktojmë momentet e forcave të sistemint për akset e koordinatave me anë të të

cilave i caktojmë projeksionet e momentit kryesor në akset e koordinatave.

Nga këto projeksione tani caktojmë intensitetin dhe drejtimin e momentit kryesor.
 . EKUILIBRI I TRUPIT TË NGURTË NË HAPËSIRË

Meqenëse trupi në hapësirë ka gjashtë shkallë lirije, për fiksimin e tij nevojiten gjashtë
lidhje të thjeshta.

Trupi mund të jetë në ekuilibër edhe në rastin kur është i lidhur me më pak se gjashtë
lidhje të thjeshta ( bile edhe pa kurrfarë lidhjeje ), por në atë rast forcat që veprojnë në
trup duhet të plotësojnë aq kushte plotësuese sa është numri i shkallëve të lirisë ( sa
lidhje të thjeshta i mungojnë ).

Trupi që nuk është i fiksuar mund të jetë në ekuilibrin stabil, ekuilibrin labil dhe
ekuilibrin indifferent.

Gjatë shqyrtimit të stabilitetit të trupit jo të fiksuar duhet të shqyrtohet edhe stabiliteti

ndaj përmbysjes.

Trupi do të jetë në ekuilibrin stabil kur rezultantja e forcave 𝑅⃗⃗ është: forca shtytëse,
mbyll këndin 𝛼 < 𝜑0 me vertikalen në rrafshin e vrazhdë dhe depërton rrafshin
mbështetës brenda sipërfaqes së stabilitetit. Këtu 𝜑0 është këndi i fërkimit kurse
sipërfaqja e stabilitetit është sipërfaqja brenda tangjentave të tërhequra në rrethonjë të
sipërfaqes kontaktuese 𝑅⃗⃗ është rezultantja e forcave që veprojnë në trup, duke marrë
edhepeshën vetjake të trupit.

Për të caktuar reaksionet e lidhjeve të trupit të ngurtë në hapësirë na shërbejnë

ekuacionet e ekuilibrit:

𝐹⃗
∑ 𝑋𝑖 = 0 ∑ 𝑀𝑥 𝑖 = 0

𝐹⃗
∑ 𝑌𝑖 = 0 ∑ 𝑀𝑦 𝑖 = 0 ( 𝑋𝐼𝐼. 1 )

𝐹⃗
∑ 𝑍𝑖 = 0 ∑ 𝑀𝑧 𝑖 = 0

Në ekuacionet sipërme përveç forcave active, janë të përfshira edhe reaksonet e

lidhjeve.