Conspectus Litterārum Latīnārum Ab Antīquīs Temporibus Ad Nostram Novissimam Aetātem.

Iosephus Antonius Rojas Carrera: jarcius@gmail.
com
FLORIFERIS VT APES IN SALTIBVS OMNIA LIBANT,
OMNIA, NOS ITIDEM DEPASCIMVR AVREA DICTA,
AVREA, PERPETVA SEMPER DIGNISSIMA VITA.
T. Lucretius Carus (97 - 55 a. Chr. n.) Quin lætus densas ævorum mersor in umbras
Ferdinandus Bandini (1931-2013)
Eadem lingua, diversis regionibus atque
labentibus sæculis: a Caro ad Carum...
Reddetis, Musæ, viridantia gramina campis...
Michael A. Carus (1843-1909)
DE LATINARVM LITTERARVM
VNIVERSALI AC PERENNI PATRIMONIO
Conspectus litterarum Latinarum omnis ævi

ab antiquis veterum Romanorum temporibus
ad nostram usque ætatem
Lingua Latina non est tantum veterum romanorum sermo patrius, verum etiam eruditorum
hominum, qui quidem Europæum cultum humanum participent, sermo(a) communis ac perennis(b),
utpote(c) cuius patrimonium litterarum non solum diversarum nationum fines, sed etiam temporis
repagula mirum in modum superet. Dixeris, una cum Vergilio, vere poetice, Divinum Numen huic
linguæ nec metas rerum, nec tempora posuisse!
a) quædam inalterabilis locutionis identitas diversis temporibus atque locis (Dantes. De vulgari eloquentia, I. 9.11)
b) Certum enim sermonis genus, quod ubique et omnibus ætatibus intelligi possit (Philippus Melanchton).
c) Duplex etiam sermonis Latini beneficium, opportune autem adhibita communi quadam verba enuntiandi ratione,
Iohannes Milton, inter alios auctores, teste professore Terentio Tunberg, nos monuit.
Index ætatum totius patrimonii litterarum latinarum:
veterum Romanorum tempora

I.
Medium, quod appellant, Ævum
II.
III. Artium litterarumque renascentium ætas
IV. Recentiora tempora [post medians fere sæc. XVII ad vertens sæc. XIX]
V. Recentissima vel novissima tempestas: [post vertens sæc. XIX ad nostros usque dies]
I. veterum Romanorum tempora
Cicero in senatu Catilinam accusans, pictore Cæsare Maccari (1840-1919)
Litterarum enim genera fere omnia Romani a Græcis hauserunt, non ita
tamen, ut interpretes tantum viderentur aut nonnisi ea quæ apud illos invenissent,
mutatis tantum verbis, significarent, sed ut nova cogitata ac sententias vere suas in
usitata illa genera, tamquam ... in aliena vasa infunderent atque immitterent.
(Giovanni Mammone, Latinarum Litterarum Historiæ, Carlo Signorelli Editore, Milano, 1951., p. 7)
Constat inter omnes, Romanos cum alia multa e Græcis fontibus hausisse , tum
imprimis poesin. Nullum igitur carminum genus apud eos reperias [si satyram
exceperis, quæ, teste Quintiliano, tota Romanorum fuit] quod non origine sit Græca. ...
Quod si autem inventionis laude præstant Græci, quod ad ornandum,
excolendum et perficiendum attinet, hanc sibi laudem Romanos merito posse
vindicare, non est quod dubitemus. Omnium luculentissimus mihi testis est Vergilius, qui cum
in Æneide et Eclogis, tum quoque in Georgicis, ita, quæcumque Græci hisce in generibus pulchra
haberent, in carmina sua transtulit, ornavit, perfecit, ut princeps Romanorum poetarum merito sit
habendus.
(E Cornelii Star Numan commentatione litteraria cuius titulus est De Latina recentiorum poesi et de Horatio atque Sarbievio
inter se comparatis)
Elegantiorum litterarum ac Philosophiæ studium apud Romanos diu neglectum

iacuit. Etenim, gens Romana, a primis civitatis initiis, continuis bellis occupata, ita
instituta erat ut omnem laudem gloriamque in re militari civitatisque
administratione collocaret […]
Postea vero, romano imperio longe lateque propagato et stabilito […] in hac
rerum atque otii affluentia […] in excelsioribus animis magnum quoddam mentis
doctrinis excolendæ exortum est desiderium.
(E Raphaelis Kühner prolegomenis in Tullianum opus cui index Tusculanarum Disputationum libri quinque)
Ceterum, ut quidam veterum litterarum Romanarum pervestigatores asseverant, e 772

veteribus auctoribus romanis –quorum quidem nomina ad nos pervenerint- 276 scriptores ne unam
quidem lineam, temporis iniuriā, nobis reliquerunt; 352 saltem auctorum loci e faucibus
irreparabilis Saturni seu Croni, velut e letali Charibdis voragine, superstites feliciter evaserunt, 144
denique auctores –qui quidem 20% eorum omnium numero sunt- unum dumtaxat opus integrum
nobis felici quidem fato tanquam hereditate tradiderunt.
Vergilius Horatius Variusque apud Mæcenatem, pictore Carolo Francisco Jalabert (1819-1901)
Quidam igitur veteres auctores, inter alios multos, hi sunt præclari:
ubi et quando aditus ad eius opera

vitam
Auctor (introiit –
Fontes:
U.D. (in usum Delphini) B.C. (Bibliotheca Classica) loci eius excerpti
quandoque eam B.A. (bibliotheca Augustana) L.L. (The Latin library)
Intra(Intratext: Bibliotheca Latina)
amisit) D.C.O. (Documenta Catholica Omnia)
vv.
CORPVS VETERVM POETARVM LATINORVM
AA.
[1]
ORATORVM ROMANORVM FRAGMENTA
1 Titus M.
sæc.
(Sarsinæ, U.D. 1, 2, 3, 4, 5 –B.C. 1, 2, 3, 4 Loci e fabulis palliatis [10]
III-II
a.C. Plautus ca. 250-184)
2 Quintus Annalium fragmenta Fragmenta ex Annalium
sæc.
(Rudiæ, Ennianae poesis reliquiæ libris [20]
III-II
a.C.
Ennius c. 239-c. 169)
e fabulis palliatis q.i.
3 Adelphœ
Publius Terentius Afer (Karthagini, U.D. 1, 2, 3, 4 –B.C. 1, 2, 3 atque
sæc. ca. 190-159 a.C.) Heautontimoroumenos
II a.C. [30]
4 Cornelia (Romæ, ca. 190- Epistolarum fragmenta Epistula ad filium C.

sæc.
II a.C.
ca. 115 a.C.) Gracchum [34]
5 (Suessæ, Excerpta [40]

Caius Lucilius Saturarum reliquiæ
sæc.
II a.C.
c. 180-102)
Rerum rusticarum libri tres
6 (Reati, De lingua latina Excerpta e sexto de lingua
sæc. Marcus Terentius Varro 116-27 a.C.) Saturarum Menippearum reliquiæ Latina libro [50]
II a.C.
Aloisiæ Aguilar oratio de lepidis quibusdam
Varronis etymologiis.
U.D. 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16
7 (Arpini, B.C.1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19 Textus excerpti aliquot [60]
sæc. Marcus Tullius Cicero 106-43 a.C.) Terentii Tunberg oratio de Cicerone per
I a.C. sæcula lecto, laudato, imitatione denique
expresso.
8 Caius Iulius Cæsar (Romæ, U.D. 1, 2, 3, 4 –B.C. 1, 2, 3, 4 Textus excerpti aliquot [70]
sæc.
I a.C.
100-44 a.C.)
9 Cornelius Nepos (Hostiliæ, U.D. 1, 2 –B.C. 1 De Hannibale [80]
sæc.
I a.C.
c.100-25 a.C.)
10 Titus Lucretius Carus (Pompeiis, U.D. 1, 2, 3, 4 –B.C. 1, 2 Excerpta e libris de rerum
sæc.
I a.C.
97-55 a.C.) natura [90]
11 Caius Valerius Catullus (Veronæ, U.D. 1, 2 –B.C. 1 Carmina aliquot [100]
sæc.
I a.C.
ca.87-54 a.C.)
12 Caius Sallustius Crispus (Amiterni, U.D. 1, 2–B.C. 1 Textus excerpti aliquot [110]
sæc.
I a.C.
86-34 a.C.)
13 RHETORICA AD HERENNIVM [120]
sæc.
I a.C. (ca. 85 a. Chr. n.)
14 Aulus Hirtius (Ferentini, Liber VIII commentariorum de bello Gallico et alia Epistula ad Ciceronem
sæc.
ca.85-43 a.C.) Epistularum fragmenta [125]
I a.C.
Versus excerpti ex
U.D. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10
15 Publius Vergilius Maro (Andibus, B.C. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
auctoris tribus præclaris
sæc.
I a.C.
70-19 a.C.) carminibus [130]
16 Carmina aliquot
sæc.
I a.C.
Quintus Horatius Flaccus (Venusiæ, U.D. 1, 2, 3, 4, 5 -B.C. 1, 2, 3 excerpta [140]
65-8 a.C.)
17 Titus Livius (Patavii, U.D.1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20 Textus excerpti aliquot

sæc. ca.59 - ca.14 p.C.) B.C. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 (1), 12 (2) [150]
I a.C.
18 Albius Tibullus (Gabiis, U.D. 1, 2 ex Elegiarum libri I
sæc.
c. 55-19 a.C.) B.C. 1 capite X [160]
I a.C.
19 Sulpicia Carmina [170]
sæc.
(fl. s. I a. Chr.) U.D. 1
I a.C.
[ad indicem ætatum]
20 Sextus Propertius (Asisii U.D. 1, 2 Versus aliquot [180]
sæc.
c. 50–c. 15 a. C.) B.C. 1
I a.C.
21 Publius Ovidius (Sulmone U.D. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 Loci excerpti e libris
sæc.
43 a.C.-18p.C.) Metamorphoseon atque
I a.C-
I p.C Naso B.C. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 , 9(2)
(1)
ex aliis carminibus [190]
22 Publius Rutilius Lupus (fl. c. 20 p. Chr.) B.A. De figuris sententiarum et elocutionis De paronomasia [192]
sæc.
I p.C.
23 Tingenteræ aut
Pomponius Cingenteræ
sæc.
Locus e Chorographia
I p.C.
Mela in Baetica, Hispania
(fl. c. 44 p. C.)
Chorographia seu de situ orbis [193]
24 Q. Curtius Rufus (fl. c. 50 p. C.) U.D. 1, 2, 3 Loci ex quarto libro [194]

sæc. B.C. 1, 2, 3
I p.C.
25 natus verisimiliter Locus ex Astronomicon
Marcus Manilius in Africa U.D. 1, 2
sæc.
libro [195]
I p.C. (s. I p. C.)
26 Valerius Maximus U.D. 1, 2, 3
sæc.
(ca. 20 a.C.- 50 B.C. 1, 2, 3 scripta selecta [196]
I p.C.
p.C.)
27 natus forsan Loci ex Historia
Velleius Paterculus Capuæ
B.C. 1
sæc.
I p.C. (ca. 19 a.C.-31 p.C.)
Romana [197]
U.D. 1
28 natus in Thracia Apologi aliquot selecti
sæc.
C. Iulius (ca. 10 a. Chr. n. -
U.D. 1, 2
[200]
I p.C.
Phædrus ca. 60 p. Chr. n.) B.C. 1, 2
Petronius Satirarum reliquiæ
29 (obiit 66 p.C.) De Petronii vita et opera Daniel Peterson Excepta aliquot [210]
sæc. Arbiter satis diserte eleganterque refert.
I p.C.
30 Lucius Annæus Cordubæ B.C. 1, 2, 3, 4, Textus excerpti aliquot
sæc. 5, 6, 7, 8, 9 [220]
I p.C.
Seneca (ca. 4 a.C.-65 p. C.)
31 Lucius I. Moderatus Columella Gadibus De re rustica
sæc. Davidis White oratio de mente et corpore Locus excerptus [225]
I p.C.
(ca. 4 p. Ch. n - 73) exercendo in Columellæ Re rustica.
32 C. Plinius Secundus Comi U.D. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12
sæc.
Loci decerpti [230]
I p.C.
(Maior) (ca. 23 - 79) B.C. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11
natus forsan Versus e carmine c.i.
Silius Italicæ B.C. 1,2
33 Punicorum libri XVII
sæc. Italicus (ca. 25-101) [235]
I p.C.
34 Aulus Persius Flaccus Volaterris U.D. 1 E Saturis versus aliquot
sæc. (ca. 34 - ca. 62) [240]
I p.C.
Marcus Fabius Quintilianus Calagurri

(ca. 35 - ca. 100)
B.C. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Georgii Tarrega oratio de Quintiliani præceptis
35 Textus selecti aliquot [250]
sæc. etiamnunc repetendis et considerandis.
I p.C.
36 Marcus Cordubæ B.C. 1, 2, 3 Versus e Pharsalia [259]
sæc.
I p.C.
Annæus Lucanus (ca. 39 - ca. 65)
37 M. Valerius Bilbili U.D. 1, 2 -B.C. 1, 2, 3 Epigrammata [270]
sæc.
I p.C.
Martialis (ca. 40 - ca. 104)
Caius Setiæ
aut Patavii B.C. 1,2
38 Versus [273]
sæc. Valerius Flaccus
I p.C. (c. 45 – 95)
39 Publius Papinius Statius Neapoli U.D. 1, 2, 3, 4 Versus aliquot [275]

sæc. (c. 45 – 96) B.C. 1, 2, 3, 4
I p.C.
40 C. Cornelius Tacitus natus in Gallia B.C. 1, 2, 3, 4, 5 Textus excerpti aliquot
sæc. Narbonensi aut [280]
I-II
p.C.
Cisalpina U.D. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11
(ca. 55 - post 117)
41 Decimus Iunius Aquini U.D. 1,2,3 Versus aliquot e Saturis
sæc.
selecti [290]
I-II
p.C.
Iuvenalis (ca. 60 - 128) B.C. 1,2
42 C. Plinius Cæcilius Comi
sæc. B.C. 1,2 Epistulæ [300]
I-II
p.C. Secundus (ca. 61 - 113)
43 C. Suetonius Tranquillus forsan Hippone B.C. 1,2 – U.D. 1, 2, 3, 4 Locus excerptus [310]
sæc. Regio in Numidia
I-II
p.C. (ca. 70 - ca. 150)
44 natus verisimiliter
Lucius Annæus Florus in Africa
U.D. 1, 2
sæc.
Carmen de Musis [320]
I-II (c.74 – c. 130) B.C. 1
p.C.
45 Italicæ
Publius Ælius
sæc.
Versus aliquot [325]
I-II
p.C. Hadrianus (76-c. 138) Carmina
46 Madauræ Excepta ex fabula de

sæc. U.D. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 Cupidine et Psyche [330]
II p.C.
Apuleius (ca. 125-ca. 180)
natus U.D. 1, 2, 3, 4
in Africa Iustini Scloci oratio de iucunditate Auli Gellii
47 Aulus Gellius Noctium Atticarum loci excerpti ex libris
sæc. (ca. 130-post Catharinæ Ochman oratio de capitulo quodam Noctium Atticarum [340]
II p.C. 170) grammatico Noctium Atticarum eiusdemque
feminæ doctæ scholæ de Gelliano opere.
opera loci decerpti e dialogo
48 (150-270) apologetico c.i. Octavius
sæc.
II-III
Minucius Felix Octavius [350]
p.C.
49
locus ille certum est,
sæc.
Tertullianus Carthagini, opera
II-III quia impossibile… [360]
p.C. (ca. 160-post
220)
50 natus
Sanctus in Africa
sæc.
locus e libris de
III p.C.
Cyprianus opera
spectaculis [370]
(ca. 200 - post
258)
51 Flavius Eutropius fl. s. IV U.D. 1, 2 initium libri primi [380]
sæc.
IV p.C.
52 DICTA CATONIS disticha aliquot [383]
53 Marcus Iunianus Iustinus fl. p.C.n. sæc. III U.D. 1, 2 Descriptio Hispaniæ, ex
sæc.
aut IV B.C. 1 Epitome [385]
IV p.C.
54 natus
sæc.
Lactantius in Africa De ave Phœnice [390]
IV p.C. opera
(ca. 260-post 326)
55 Ælius B.A. opera De barbarismo et de
sæc.
fl. s. IV solœcismo [395]
IV p.C.
Donatus Ars minor
Burdigalæ versus excerpti aliquot
quibus auctor laudat
56 Decimus Magnus (c. 310 – c. 395) U.D. 1, 2, 3 quandam femellam
venustam, nomine Bissulam
sæc.
IV p.C. Ausonius [400]
57 natus
Sextus Aurelius in Africa U.D. 1, 2
sæc.
De Bruto ac de Pyrrho
IV p.C.
Victor [405]
(c. 320 – c. 390)
forsan nata D.C.O. Centones Virgiliani Ad Testimonium
Faltonia Betitia in Etruria
58 Veteris Et Novi Testamenti B.A. versus excerpti aliquot
sæc. Proba [410]
IV p.C. (c. 322 - c. 370)
59 Lucius Ampelius s.IV ? Liber memorialis Fragmenta aliquot [415]
natus opera
Augustæ Treverorum
60 Epistula ad Gratianum
sæc. Aurelius [418]
IV p.C. (c. 339 - c. 397) epistulæ variæ
Ambrosius
61 natus Stridone opera
in Dalmatia
sæc.
Translatio Veteris et Novi Testamenti Loci selecti [420]
IV-V
p.C. Hieronymus (Vulgata)
(ca. 345-ca. 420)
62 Prudentius U.D. 1, 2, 3 Pauci aliquot versus [430]
sæc.
(ca. 348-ca. 410) opera
IV-V
p.C. Clemens
63 Historia Apollonii regis Tyri Locus depromptus [440]
64 TESTAMENTVM PORCELLI (cum Apicii notis) De testamento Grunni Corocottæ porcelli commentarius latinus
[450]
65 Paulinus Burdigalæ opera carmina aliquot [460]

sæc.
IV-V
p.C. Nolensis (354-401)
Aurelius Augustinus Tagastæ opera Excerpta ex Civitate Dei [470]
66 alter aditus ad opera atque ex Confessionum
sæc. Hipponensis (354 - 430) libro XI
IV-V
p.C.
67 Martianus Capella Carthagini
sæc.
loci selecti aliquot [480]
IV-V
(360 - 428) De nuptiis Philologiæ et Mercurii
p.C.
Claudius Alexandriæ diu versus decerpti e carmine

68 vixit U.D. 1, 2, 3 epico inscripto De raptu
sæc. Claudianus B.C. 1, 2, 3 Proserpinæ [490]
IV-V
p.C. (c. 370-c. 405)
69 Flavius Avianus apologi excerpti [495]
sæc.
IV-V
(c. 400) Fabulæ Æsopicæ
p.C.
70 Claudius Rutilius Tolosæ versus excerpti ex opere c.i.
sæc.
De reditu suo [500]
V p.C.
Namatianus (fl. s. V)
De reditu suo
71 Romæ
sæc. U.D. 1, 2 loci selecti aliquot [510]
IV-V
p.C. Boethius (ca. 480 - 524)
cet. ...
Latine scribendi et loquendi normæ inde a sæculo V post Christum natum non
ex usu populi, non ex ullius gentis consuetudine, sed e scriptis petebantur.
–Normas quidem Latine scribendi et loquendi, ad quas docti homines orationem suam
dirigere soliti sint, iam ab usu populi multo ante sæculum V semotas esse suspicamur-.
(Terentius Tunberg, Quænam Erasmus ille Roterodamus de litterarum Latinarum recentissimarum patrimonio
senserit.
De Desiderio Erasmo eiusque fortuna commentationes, quas edidit Theodericus Sacré. Acta conventiculorum Academiæ
Latinitati Fovendæ, p. 29).
Porro, ut initio significavimus, lingua Latina non est tantum veterum Romanorum sermo.
Immo, ut egregius professor Jürgen Leonhard, cui quidem astipulantur alii litterarum
pervestigatores, perspicuis allatis documentis magnique ponderis testimoniis, asseverat, e denis
millenis operibus Latine scriptis, unum tantum opus a quodam vetere auctore romano scriptum est!
Etenim, post veterum romanorum ætatem, homines docti, quibus linguam Latinam una cum
lacte materno, ut aiunt, facile ac libenter haurire a Fatis non amplius dabatur, sed tantum librorum
ope magistrorumque auxilio impigre seduloque eam perdiscere debebant, communi quasi quodam
societatis vinculo coniuncti, singularem eandemque universalem ac perpetuam nescio quam rem
publicam constituerunt, quam quidem rem publicam litterarum Aloisius Miraglia, de lingua
litterisque latinis optime meritus vir, pereleganter hisce infra descriptis verbis depinxit, in
præfatione commentationis Ne bibamus pocula Lethes inscriptæ, quam edidit in docto
commentario c.i. Mantinea :
Est enim litteraria res publica ita constituta ut nec temporum nec locorum
finibus contineatur; cuius cives, non modo nationum civitatumque sæptis, verum
etiam ætatum omnium repagulis et artis sæculorum claustris effractis, inter sese uno
litterarum vinculo coniunguntur. Senserunt igitur iam inde a remotis temporibus
viri docti ad hanc rem publicam constituendam, fovendam, provehendam unā opus
esse linguā, quæ nequaquam, sicut ceteri sermones solent, identidem mutaretur;
unde mortuam linguam in immortalium numerum rettulerunt, quā immutabili facile
suis in colloquiis uti possent. Est igitur hæc lingua, testibus Vallā, Mureto aliisque
quam plurimis, magnum sacramentum, ærarium sapientiæ, sacrarium doctrinæ. Usi
sunt eruditi hoc sermone, non sine probando quodam artificio, ut facile ac sponte
Erasmus est confessus, per sæcula et hominum ætates, quamvis numquam defuerunt
qui, sive pigritiā adducti, sive malitiā impulsi, sive falsis ac speciosioribus quam
verioribus sententiis tracti, eius perpetue et numquam intermisso usui resistere
vellent.
Ceterum, haud aliter atque diversarum gentium nationumve confinia temporumque repagula
facile vincere potest Latinitas, sexus quoque diversitatem superare valet, nec defuerunt certe eruditæ
mulieres, alte Latinitate imbutæ quæ perbelle hoc ditissimum litterarum latinarum patrimonium
auxerint.
Igitur, de doctis mulieribus quæ quidem aliæ aliis e gentibus oriundæ, aliæ porro aliis
ætatibus florentibus, Latinas litteras feliciter coluerint, temporibus tamen muliebri sexui adversis,
summatim exponam:
Fuerunt certe nonnullæ optimæ Latinitatis cultrices de quibus certiores fieri possumus si
hunc locupletem indicem conspexerimus quem parandum curavit docta femina nomine Skye
Shirley, cognomine autem Seraphina. Neque hoc tantum tempore novissimo, ubi feminarum iura,
iure et æquo, vindicantur, plures doctas feminas patrimonium litterarum colentes ab iniustis
oblivionum tenebris eruere studemus, sed, superioribus etiam sæculis, quidam viri vere cordati,
questi sunt de hac iniqua condicione quam mulieres passæ sunt. Cfr. exempli gratia, verba quæ
doctus vir nomine Ioannes Georgius Eccius (1745-1808) in commentatione de Alexandra Scala
scripsit:
“Nescire profecto nos ipsi fatemur, quibus de causis acciderit, ut illa altera, neque ignobilior
humani generis pars, omni ævo ab doctrinæ studiis atque ingenii cultura, velut aliena, nec nisi ad
exercenda opera domestica apta esse, ab invidis hominibus iudicaretur, cum constet virilem sexum
muliebri non animi robore, sed corporis præstare. Ecquis autem ad elegantiam ingenii et
amplitudinem doctrinæ corporis vires magnopere requisierit? Ac iamdudum hac de iniquitate
judicii questus est
Ianus Nicius Erythræus in Elogio Marthæ Marchinæ :
Magnum ingenium, atque amœnum, singularis eruditio, omnisque elegantia doctrinæ in

muliere si adsit, magnas sibi omnium admirationem benevolentiamque conciliat; quæ etiam eo
admirabilior videatur, quo litterarum laus ab eo sexu non expectatur, qui ob eius imbecillitatem a
studiis avocetur, atque communi omnium sententia, ad acum, ad colum, ad lanam impellatur et
tamquam in pistrinum aliquod dedatur ac detrudatur.
Iam, haberet sane speciem communis ista opinio, nisi omnia pæne sæcula exempla
haberent feminarum, ingenio, doctrina et scriptis maxime illustrium, nisi ipsum Socratem, quem
oraculum hominum sapientissimum iudicavit, ab Aspasia edoctum fuisse constaret; nisi antiquitas
tulisset Sapphonem, Theanonem, Sulpiciam, medium ævum Hroswitham, recentior ætas
Schurmanniam Daceriam!
Quæ vel solæ universi sexus gloriam ac dignitatem (dummodo apud cordatos collapa sit)
videantur eæ esse, quæ in integrum restituant, atque adverus obtrectatores vindicent.”
Temporis vero repagula exsuperantes, transeamus nunc ad Medium illud Ævum, quo permulta
alia opera latine scripta sunt:
II. Medium, quod appellant, Ævum
Postremum capitulum, pictore Iacobo D. Penrose, 1902
Dissoluto imperio Romano, iacente disciplina grammatica inde a sæculo VI

plurimi Latine loqui et scribere” {videlicet, secundum normas conspicuas apud veteres auctores qui
optimi tradebantur} dedidicerunt. Tunc e vulgari Latino sermone exiguo tempore exortæ
sunt linguæ q.d. Romanicæ.
Nec tamen defuerunt in variis terris boni scriptores Latini, -{iis scilicet exceptis qui, sicut
Benedictus de Nursia (ca. 480 - ca. 547) scribere solebant rudiore quodam sermonis genere ab integra Latinitate aliquantum
aberranti}.
(N.B. Quæ hāc superiore paragrapho, hoc colore, litterā cursivā eādemque crassiōre, scripta sunt, excerpenda
curavi e pagina 15ª opusculi a professore Valahfrido Stroh scripti, cui index De historia litterarum
Latinarum, quo quidem opusculo tanquam adminiculo vel indice uti possunt auditores scholarum quas
egregius ille Latinitatis præceptor habuit de historia litterarum Latinarum omnis ævi. Sententias vero additis
quibusdam verbis amplificandas ipse curavi inter hæcce signa interpunctionis: [...] , quo facilius huic
contextui accommodarentur.)
Astipulantur eiusmodi sententiæ de bonis scriptoribus Medii Ævi quidam litterarum Latinarum
pervestigatores qui elegantiorem poesin Medio Ævo excultam, cum argumentis, tum documentis ac
testimoniis allatis, vindicaverunt, ut, puta, Polycarpus Lyserus (1656-1725). Cfr. eius dissertationem
de ficta Medii Ævi barbarie inprimis circa poesin latinam.
Eruditionis progressibus nihil obstare magis arbitror, quam innumera, quæ in

eadem enata sunt, præiudicia. ...
Solent, qui de barbarie medii ævi persuasi sunt, eruditis illorum temporum
illudere, scripta eorundem negligere, et eruditionem in his reconditam ignorare.
Hinc quærunt sæpe, quæ dudum inventa fuerunt, scribunt quæ scripta iam leguntur.
iniquissimum esse hunc eruditionis mediæ contemptum demonstrare animus est...
Porro, in præfatione operis cui index Historia poetarum et poematum Medii Ævi Lyserus,
inter alia, hæc:
Barbarum scio haberi Medium Ævum, barbarosque poetas eius omnes. Neque
mihi alia mens ante fuit quam eos noscere inciperem. ...
Poetas carpunt imprimis ob quantitates syllabarum neglectas, stylum minus
elegantem, voces peregrinas et rhythmum. ...
Patebit, credo, etiam selectione adhibita, facile tamen colligi posse corpus
poetarum latinorum medii ævi, corpori poetarum veterum mole minime cedens,
cuius auctores ingenio & elegantia ab antiquis vix superentur.
Sermo latinus medio ævo excultus usurpatusque magnam partem cum sermone illo aureo
vel classico congruit quod attinet ad morphologiam, syntaxin et vocabulorum copiam præcipuam.
Nihilominus vero aliqua ex parte litteræ medio ævo latine scriptæ longe distant a litteris classicis,
quas appellant, propterea quod vocalium quantitas ab auctoribus medii ævi neglegeretur,
versusque accentu et consonantia constantes in locum metrorum antiquorum plerumque
substituerentur.
Hisce verbis latine sum interpretatus pag. 6 opusculi hispanice ab Ludovico Vazquez De
Parga scripti cui index Literatura latina medieval.
Quondam Ludovicus Traube asseveravit ‘nullam esse Latinitatem Medii Ævi. Quamobrem
nec lexicon nec grammaticam eiusmodi Latinitatis unquam fore.’ Hoc sibi vult linguam
Latinam Medio, quod appellant, Ævo usurpatam non esse alium sermonem prorsus
dissimilem ipsi Latinitati. Nil est nisi lingua Latina cuius compages grammatica ex
enchiridiis grammaticis tardæ litterarum romanarum ætatis petitur, orthographia
hic illic variante, mendisque nonnumquam irreptis quæ ad morphologiam attinent,
constructione verborum aliquando petita e peregrinis linguis vel, ob præcepta
integræ Latinitatis vel levissime nota, confecta; copia denique vocabulorum aucta,
rerum inclinationibus temporumque momentis id postulantibus.
Sic autem latine verti hæc verba in libro scripta cui index Reading Medieval Latin (Keith
Sithwell).
Igitur, inter alios multos, auctores qui Medio illo Ævo latine scribebant hi sunt:
(N.B. Aditus ad opera auctorum hac in paragrapho et aliis huius opusculi præbentur in locupletissima optimeque instructa pagina cui index
Documenta Catholica Omnia)
Auctor ubi et quando aditus ad eius loci eius

vitam
(introiit – quandoque eam opera excerpti
amisit)
1 Boethius Romæ U.D. 1, 2 Loci excerpti e
Consolatio Consolatione [510]
sæc.
(ca. 480 – 524) Philosophiæ
V-VI p.C.
Cassiodorus Scylacei Excerpta ex

2 Institutionum libris
opera
sæc.
V-VI p.C.
(ca. 485 – ca. 580) [520]
3 Gildas [vita] Britannus De excidio et Locus
sæc.
V-VI p.C.
(ca. 500 – ca. 570) conquestu Britanniæ excerptus [525]
4 Venantius prope Tarvisium opera
sæc. Fortunatus (ca. 530 – ca. 600)
VI p.C. carmina
5 Augustonemeti Locus e præfatione
libri primi
Gregorius Turonensis opera
sæc.
VI p.C.
(538 – 594) Historiarum [540]
6 Gregorius Romæ Locus e dialogis de
animarum natura [550]
sæc.
VI p.C. Magnus (540-604)
opera
7 Carthagine Novæ
Etymologiarum loci
Isidorus Hispalensis opera
sæc.
VI-VII
(ca. 560-636) excerpti [560]
p.C.
8 Adamnanus in Comitatu Dungalensi
Narratio de monstro
sæc. Hiensis (c. 624-704)
Vita Columbæ
lacus Nesæ [563]
VII-VIII
p.C.
9 Aldhelmus Wessexiæ
Ænigma et scripta
sæc.
VII-VIII Malmesberiensis (c. 639-709)
opera
oratione soluta [565]
p.C.
10 Tatuinus Cantuariæ
Ænigma quoddam
sæc. Cantuariensis (c. 670-734)
Tatuini ænigmata [567]
VII-VIII
p.C.
11 Beda Gyrui, in Anglia

Excerpta aliquot [570]
sæc. Venerabilis (674-735) opera
VII-VIII
p.C.
12 Bonifacius Cridiæ, in Anglia
sæc.
Ænigma acrostichum
VII-VIII
p.C. Moguntinus (c.675-754) opera [575]
13 Paulus in Foro Iulii 1, 2,

3, 4, 5 Carmina [580]
sæc. Diaconus (ca. 720 -799)
VIII p.C.
14 Carmen incerti auctoris de Carolo Magno (paulo post 800?) versus [585]
15 Eboraci, Ad amicum absentem
in Northumbria suspiria et alia
Alcuinus opera
sæc. carmina [590]
VIII p.C. (ca. 730 -804)
16 Theodulfus in Aragonia opera Versus aliquot
sæc.
Carmina deprompti [600]
VIII-IX
p.C. Aurelianensis (ca. 750/60-821)
17 Einhardus Fuldæ in Germania
locus excerptus e vita
sæc. (Eginhardus) (ca. 770 - 840)
Vita Caroli Magni
Caroli [610]
VIII-IX
p.C.
18 Modoinus natione Francus, ni fallor
sæc. Augustodunensis (ca. 770-840/43)
Ecloga
VIII-IX
p.C.
19 Rhabanus Maurus Moguntiaci in Germania loci aliquot selecti ex
opere c.i. De rerum
sæc. Magnentius (c. 780-856)
opera
naturis. [620]
VIII-IX
p.C.
20 Ermoldus Nigellus in regno Aquitaniæ opera
sæc.
VIII-IX
Versus ex carmine [623]
p.C. (c. 790-843)
21 natus in Hibernia versus ex epico
carmine generis
Sedulius de eius operibus
iocularis c.i. De
carmina quadraginta
sæc.
IX p.C. Scotus (fl. s. IX, obiit a. 858)
opera
quodam verbece a
cane discerpto [625]
22 Lupus Autessioduri opera
vulgo Auxerræ locus depromptus ex
sæc. Servatus (805-861) Epistulis [630]
IX p.C. Epistulæ
23 Paulus Alvarus Cordubæ
Carmen de philomela
sæc. Cordubensis (ca. 800-861) opera [635]
IX p.C.
24 Dodana natione franca, ex Marca
Hispanica loci aliquot deprompti
seu Liber Manualis [640]
sæc.
IX p.C. Dhuoda (ca. 802-843)
25 Valahfridus natus ad lacum Brigantinum Versus aliquot ex
carmine de horti
sæc. Strabo (ca. 808-849) opera
cultura [645]
IX p.C.
26 Iohannes Scotus Eriugena natus in Hibernia opera Loci decerpti [650]
sæc.
IX p.C. (ca. 810-ca.877)
27 Planctus de obitu Caroli Planctus [655]
28 Hucbaldus Turnaci
De laude calvorum
Sancti Amandi opera
sæc.
(ca. 840-ca. 930) [660]
IX-X p.C.
seu Elnonensis
29 apud cœnobium Sangallense opera Locus depromptus e
libro c.i. De Casibus
sæc. Ratpertus Sangallensis (ca. 850-ca. 912) De Casibus Monasterii Monasterii
IX-X p.C.
Sancti Galli Sancti Galli [665]
vv. POETÆ LATINI ÆVI CAROLINI 1, 2, 3
AA.
30 NAVIGATIO SANCTI BRENDANI (ca. 900) Loci excerpti [670]
31 apud cœnobium Sangallense carmen epicum c.i.
Waltharius Versus aliquot ex
Eccardus I [quod tamen carmen carmine epico c.i.
sæc. (ca. 910-973) scriptum est fortasse Waltharius [675]
X p.C.
ab altero Eccehardo,
qui fl. sæc. XI]
32 Hrotsvitha in Germania opera Loci e fabula

opera omnia scenicac.i. Conversio
sæc. Gandeshemensis (ca. 935-post 973) Comœdiæ Thaidis [685]
X p.C.
33 natione Francus opera
Within piscator carmen c.t. Within
Letaldus Miciacensis (ca. 950-1010) De quodam piscatore piscator [688]
sæc.
X –XI
quem ballena
p.C. absorbuit
34 natione Germanus excerpta aliquot [689]
sæc. Wipo (ca. 1000-1046)
opera
X –XI
p.C.
35 Ælfricus & natione Anglosaxonus
fragmentum [690]
sæc. Ælfricus Bata (fl. 1005)
Colloquia
X –XI difficiliora
p.C.
36 Egbertus Leodiensis Leodii Fecunda ratis De puella a lupellis
sæc.
X –XI
servata [695]
p.C. (fl. 1023)
vv. CARMINA CANTABRIGIENSIA (ca. 1050) [700]
AA.
37 Anselmus Augustæ Prætoriæ Hominem factum esse
iustum ut beatus
sæc. Cantuariensis (1033 - 1109) opera
esset. [710]
XI–XII
p.C.
38 ECBASIS CVIVSDAM CAPTIVI PER TROPOLOGIAM [715]
REGIMEN SANITATIS SALERNITANVM [720]
39 (ca. 1050)
Carminis epici
40 (1050/-80) Ruodlieb inscripti Epigrammata aliquot
Anonymus Tegirinsensis fragmenta. [B.A.] [725]
Epigrammata
vv.
ARCHIVVM LATINITATIS MEDII ÆVI [730]
AA.
vv.
HISTORIA POETARVM ET POEMATVM MEDII ÆVI
AA.
...
Alcuinus Carolo Magno manuscruptum ostendens.
Pinxit Ioannes-Victor Schnetz, a. 1830.
“ad culmen autem hæ litteræ mediævales sæc. XII venerunt, quæ propter
imitationem Ovidii etiam ætas Ovidiana vocatur”. Tunc vero floruit, inter alios, Archipoeta.

vitam
(introiit – quandoque opera excerpti
eam amisit)
vv.
AA. LATINA QVÆ, MEDIVM PER ÆVVM, IN TRIVIIS NEC NON MONASTERIIS VVLGABANTVR
CARMINA
41 Versus de unibove (sæc. X-XI) [760]

vv.
A
CARMINA GOLIARDORVM (sæc. XII/XIII)
AA.
42 Godefridus Cameraci
aliquot epigrammata
sæc. de Vincestria (ca. 1050-1107) epigrammata [780]
XI-XII
p.C.
43 Hildebertus Liderici et Cari
in Francia disticha
sæc. Cenomanensis opera
de Roma [785]
XI-XII
p.C.
(ca. 1057-1134)
44 Palatii in Francia opera
tomus primus, locus ex Historia
Petrus Abælardus (1079–1142) tomus posterior. calamitatum [790]
sæc.
XI-XII
Abælardi et Heloissæ
p.C. epistolæ
CARMEN CAMPIDOCTORIS
45 c. 1083 locus excerptus
[795]
46 VITA SANCTI BRENDANI versibus rhythmicis (c. sæc. XII)

47 Fontaine-lès-Dijon
in Francia Ex epistula 106ª
Bernardus Clarævallensis opera
sæc.
XI-XII
locus [800]
p.C. (1090-1153)
48 forsan Monemutæ, in Prophetiæ Merlini [de
Cambria opere]
aliquot versus
Galfridus Monemutensis Historia regum carminis c.i. Vita
sæc. (1095–1155) Britanniæ Merlini [805]
XI-XII [de opere]
p.C.
Vita Merlini [de opere]
49 Hildegardis natione Germana
scripta aliquot
sæc. Bingensis (1098-1179) opera
selecta [810]
XI-XII
p.C.
50 Heloisa natione Franca opera
Abælardi et Heloissæ epistula I [820]
sæc.
XII
epistolæ
p.C. (ca. 1100-1163)
51 Bernardus Silvestris Turoni in Francia opera initium
cosmographiæ [825]
sæc. (ca. 1100 - 1165)
XII
p.C.
52 Otto prope Vindobonam Historia de duabus
civitatibus locus excerptus [830]
sæc. Frisingensis
XII
p.C. (ca. 1112-1158)
53 Ioannes Sarisberiensis opera
Sarisberiæ excerpta aliquot [840]
(Ioannes Parvus)
sæc. (ca. 1120 - 1180) Policraticus: sive de
XII nugis curialium et vestigiis
p.C.
philosophorum
54 forsan natione Francus
Verba Alani ad
Alanus ab Insulis opera
sæc.
XII-
Naturam
XIII (ca. 1120 - 1202) [850]
p.C.
De planctu Naturæ
55 Archipoeta in Colonia Agripina degit carmina aliquot carmina [855]
sæc.
XII
p.C. (ca. 1130 - post 1167)
56 Gualterus de Castiglione natione Francus Alexandreis aliquot versus
sæc.
XII
Carmina decerpti [860]
p.C. (ca. 1135 - 1184)
57 Nigellus de Longo Campo natione Anglonormannus
sæc.
locus selectus [865]
XII
(ca. 1135 - ca. 1200) Speculum stultorum
p.C.
58 Lundæ
sæc.
XII-
Saxo Grammaticus (ca. 1150 - ca. 1220) Gesta Danorum
XIII
p.C.
59 Bernardus Morlanensis seu natione Francus De

sæc.
contemptu Versus deprompti
XII-
XIII Cluniacensis (floruit ca. 1150) mundi [880]
p.C.
60 natione Francus De amore sive De arte loci aliquot [885]
sæc.
honeste amandi
XII-
XIII Andreas Capellanus (ca. 1150 - ca. 1220)
p.C.
61 Guntherus Parisiensis natione Francus opera
sæc.
Ligurinus Versus aliquot [887]
XII-
XIII seu Cistersiensis (ca. 1150 - ca. 1220)
p.C.
62 natione Germanus De miseriis rectorum
scholarum sive versus decerpti [890]
sæc.
XII Eberhardus Alemannus (floruit ca. 1150) Labyrinthus vel
p.C.
Laborintus
63 natione Francus Architrenius
(carmen epicum) versus deprompti [895]
sæc. Iohannes de Altavilla (floruit mediante sæc. [etiam heic et apud
XII
p.C. XII) Bibliothecam Augustanam]
64 in villa Sancti Albani opera
De nominibus fabulæ excerptæ [898]
sæc.
XII- Alexander Neckam sive Nequam (1157–1219) utensilium
XIII
p.C.
65 natione Francus Flores
Chronicon De Apollinis oraculo
sæc.
XII- Helinandus Frigidi Montis (ca. 1160/70 - 1229) opera γνῶθι σεαυτόν [900]
XIII
p.C.
66 Lotharius Signinus Gavignani in Corsica De contemptu mundi initium libri primi
sæc.
XII-
seu de miseria humanæ aliaque excerpta [905]
XIII (ca. 1160 - 1216) condicionis.
p.C.
67 Iacobus Vitriacensis natus Vitriaci in Italia opera De cete submergenti
sæc.
XII-
naves [907]
XIII (1160/70 - 1240)
p.C.
68 Odo Ceritonensis natione Anglus Odonis fabulæ fabulæ
sæc.
XII-
Fabulæ ac parabolæ excerptæ [910]
XIII (1180-1247)
p.C.
69 Franciscus natus Asisii in Italia
sæc.
canticum [920]
XII-
XIII Assisiensis (1182-1226) Canticum fratris solis
p.C.
70 Iosephus Iscanus natus Exoniæ in Anglia De bello Troiano versus decerpti [925]
sæc.
[carmen epicum]
XII (floruit ca. 1183)
71 Ioannes de Alta Silva natione Francus Dolopathos sive De narratiuncula
sæc.
XII-
rege et septem excerpta [930]
XIII (ca. 1184- ca.1212) sapientibus
p.C.
72 YSENGRIMUS –incerto enim auctore qui appellatur alicubi magister Nivardus versus deprompti [940]
73 ANONYMUS NEVELETI (floruit sæc. XII) -fabulæ legi possunt in pagina c.i. The latin library- fabula excerpta [943]
vv. CARMINA ARVNDELLIANA [945]
AA.
vv.
AA. CARMINA BVRANA (ca. 1230) [950]
vv.
AA. CARMINA RIVIPVLLENSIA [955]
74 Hugo Trimbergensis Registrum multorum

sæc.
XIII-
(ca. 1230/1235 - ca. auctorum loci decerpti [960]
XIV 1313)
p.C.
vv. GESTA REGVM BRITANNIÆ (carmen epicum ab ignoto auctore mediante sæc. XIII scriptum) versus excerpti [965]
AA.
75 Baldo forsan natione Italus Novus Æsopus De fure qui radium
sæc. s. XIII (?) lunæ equitavit [970]
XIII-
76 Ægidius Romanus natus Romæ opera
sæc.
XIII-
De regimine locus excerptus [980]
XIV (1243-1316) principum
p.C.
77 Ludolphus Argentorati Vita Christi locus e prologo
sæc.
[de eo opere] petitus [985]
XIV
p.C. de Saxonia (ca. 1300-1377)
‘‘Inde ab anno fere 1200 Latinæ litteræ {sc. elegantiores} sensim declinant. In scholis et
universitatibus tunc regnare cœpit” {sermonis Latini genus quoddam peculiare, plerumque barbarismis
vel etiam solœcismis infectum, nimis certe artificiosum, frigidum, aridum, minus denique elegans, quod
scholasticum appellant, cuius, inter alios, notissimi sunt auctores}:

vitam
eam amisit)
78
Suffolciæ, in Anglia
Robertus Grosseteste opera
sæc.
XII-
scripta selecta [990]
XIII
p.C. (ca. 1170-1253)
79
Laugingæ, in Suevia scripta selecta [1000]
sæc. Albertus Magnus opera
XII-
XIII (ca. 1195-1280)
p.C.
80 Rocchæ Siccæ, in Latio
Thomas Aquinas opera

sæc.
XIII
locus excerptus [1010]
p.C. (1224-1274)
81 Lindini, in Anglia 1, locus de potestate
2, mathematicæ in
sæc.
XIII
Rogerus Bacon 3… scientiis [1020]
p.C. (1214-1294)
82 Iacobus locus ex historia de
Varagini, in Italia septem
sæc. a Voragine Legenda aurea
dormientibus [1030]
XIII
p.C. (1230-1298)
83 Raymundus Lullus in insula Maiorica initium operis
inscripti Arbor
(1232-c. 1316) opera
sæc.
XIII-
scientiæ [1040]
XIV
p.C.
84 Marsilius Patavii locus ex initio operis
sæc. Defensor Pacis [1050]
XIII-
XIV Patavinus (ca. 1270/80-1343)
p.C.
85 in Anglia locus ex opere c.i.
Breviloquium de
Gulielmus Occamus opera
sæc.
XIII-
principatu
XIV tyrannico [1060]
p.C.
(ca. 1288-ca. 1349)
86 Nicolaus in Francia Exigit ordo / locus ex opere
Epistolæ inscripto Exigit ordo
sæc. de Autrecourt [1070]
XIII-
XIV (ca. 1295/98-1369)
p.C.
87 Nicolaus Floriacum ad Olnam, in locus ex quæstione
Francia contra divinatores et
Oresmius opera
horoscopios [1075]
sæc.
XIV (ca. 1320-1382)
p.C.
...
Itaque sermone quodam Latino utebantur docti homines, qui medio (quod vocatur) ævo
floruerunt, cuius principia et fontes (ut ita dicamus) in scriptis Christianorum sacris plerumque
inveniebantur.
(Terentius Tunberg, Quænam Erasmus ille Roterodamus de litterarum Latinarum recentissimarum patrimonio senserit. De
Desiderio Erasmo eiusque fortuna commentationes, quas edidit Theodericus Sacré. Acta conventiculorum Academiæ Latinitati Fovendæ, p. 29)
Hi autem, qui sequuntur, auctores, præprimis Franciscus Petrarca, novam litterarum Latinarum
ætatem, quæ ab humanitate nomen duxit, incohasse traduntur:

vitam
occubuit)
1 Lupatus opera
sæc. Patavii 1,2,3,4 Epistula metrica
XIII-
XIV Lovati [1080]
p.C. (1241-1309)
2 opera
Patavii epistulæ metricæ excerpta e tragœdia
sæc. Albertinus Ecerinis tragœdia c.i. Ecerinis [1085]
XIII-
XIV Mussatus (1261 - 1329)
p.C.
3
Florentiæ De vulgari
sæc. Dantes 1,2,3,4,5
eloquentia Primi
XIII-
XIV
p.C.
Aligerius (1265 - 1321) versus Eclogæ I [1090]
4
4 Arretii
Franciscus 1,2,3,4…
Epistulæ aliorumque
sæc. Africa [carmen
XIV Petrarca epicum]
operum fragmenta
p.C.
(1304 - 1374) [1100]
Anthologia operum
Latinorum
III. Artium litterarumque renascentium ætas
apud Thomam Morum, pictore Holbenio iuniore (1497-1543) quem imitatione expressit Rolando Lockey (c. 1565–1616)
Sæculo XIV, cum Media Ætas Latina, aliquamdiu optimis effusis viribus,
sensim sine sensu defloresceret, viri litterati Italiæ magis magisque ad antiquas
Latine scribendi normas redire cœperunt, simul etiam rempublicam litterariam
christianam ..., unde religio non expellebatur sed intra quosdam terminos
retinebatur, mutaverunt. (...)
Hæc litterarum instauratio a sæculo XV exeunti mira celerique quadam
humanismi ambitione, Alpibus superatis, omnes omnis Europæ, post etiam Americæ
regiones atque civitates singulari sua gratia cepit. (...)
(Iosephus IJsewijn, Cycneus Latinitatis cantus? De causis adflictæ latinitatis oratio Roboreti
apud italos habita postridie kal. nov. MCMLXXII).
... eloquentia nova (ut ita dicamus) exeunte sæculo XIVº et ineunte sæculo XVº
nata est. Etenim, eruditi artibus liberalibus dediti, qui quidem vestigiis Francisci
Petrarcæ quodammodo insistentes studia humanitatis bonasque litteras colerent,...
sermonem suum ad dicendi normas apud Ciceronem et eius æquales conspicuas
revocare sedulo studebant. (Terentius Tunberg, De Erasmo eloquentiæ præceptore. Humanistica
Lovaniensia. Volume LXV - 2016: Journal of Neo-Latin Studies, pp. 179-209. id. Quænam Erasmus ille Roterodamus
de litterarum Latinarum recentissimarum patrimonio senserit. De Desiderio Erasmo eiusque fortuna
commentationes, quas edidit Theodericus Sacré. Acta conventiculorum Academiæ Latinitati Fovendæ, p. 29)
Cfr. verba Philippi Melanchthonis:

Quia vero tota nobis Latina lingua nunc non a populo sed ex libris discenda est, certa ætas
auctorum eligenda est, cuius imitemur consuetudinem, ut certum sermonis genus quod semper
intelligi possit, quia habet exempla nota et probata, nobis comparemus. Cum autem optima et
maxime perspicua sit oratio, qua Ciceronis ætas usa est, discemus linguam ab eius ætatis
scriptoribus, aut qui non longe ante Ciceronem, aut postea exstiterunt...
Cum enim hoc tempore tota nobis Latina lingua ex libris discenda sit, facile iudicari potest
in hac parte necessariam esse imitationem, ut certum sermonis genus, quod ubique et omnibus
ætatibus intelligi possit, nobis comparemus. (...) Constat autem Ciceronis ætate eloquentiam
Romanam perfectam fuisse. Proinde totum illud sæculum imitandum nobis proponamus. (...) Ab
his igitur auctoribus lingua nobis discenda est (...) Neque tantum singula verba e sæculo illo
mutuemur, sed phrasin, hoc est iuncta verba...
Consuetudo igitur Romana in verbis iungendis imitanda est (...) Inusitatus enim verborum
concursus non solum confragosam et obscuram orationem, sed prorsus novam linguam parit. (...)
Neque ego ab aliis bonis auctoribus hunc imitatorem arcendum puto (nam ab his quoque
iuvabitur). [...probe intellexit –inquit Terentius Tunberg, egregius litterarum recentiorum pervestigator-
Melanchthon homines etiam eloquentiæ Ciceronianæ studiosos ad verba aliorum auctorum –vel
eorum qui post Ciceronem floruerunt- aliquando confugere debere.]
Cfr. etiam verba Ioannis Sturmii: Primus labor Ciceroni tribuatur, et quod huic deest, id
conquire aliunde (...) Quod vero deest, id ab aliis non accipere (...) dementia est.
(Terentius Tunberg, De Erasmo eloquentiæ præceptore. Humanistica Lovaniensia. Volume LXV -
2016: Journal of Neo-Latin Studies, Appendix II, pp. 202-203)
Ergo, si Latinitatis fata recte intellexi, primis, sicut a peritis litterarum Latinarum
pervestigatoribus didici, sæculis p.Ch.n., sermo latinus qui in populi seu vulgi usu erat, dissimilior in
dies fiebat ei linguæ latinæ quæ ope librorum magistrorumve auxilio hominibus Latinitate
erudiendis tradebatur. Quo ex tempore latine scribendi et loquendi normæ non tam ex usu populi
quam e scriptis petebantur, tempore vero labente, solis ex operibus. Quamobrem lingua latina, ut
dictitare amant nonnulli homines hisce temporibus modernis, mortua est facta, id est sermo
perennis et, aliquatenus, immortalis, simulque universalis, id est, ab hominibus usurpatus, aliis alia
ex gente oriundis, aliis præterea alia ætate viventibus ac florentibus.
Semper igitur miratus sum incredibilem illam latinarum litterarum continuationem, quæ
mihi speciem præbet chrononavis nescio cuius, qua vecti, diversarum gentium nationumque
confinia atque temporum repagula eodem sermone usi facile superare queamus. Adde quod, etiam
maiorem admirationem movet mihi indicia, testimonia, documenta denique invenire, reperire et
colligere superstitis, quam appellito, Latinitatis, inde ab ætate qua regnare, ut ita dicamus, desiit in
re publica litterarum, usque ad nostra novissima tempora. Qua quidem in re vestigia premere conor
optimorum professorum qui litteras recentiores recentissimasque pervestigarunt atque indagare
pergunt, quorum principes, ut opinor, sunt duo egregii Belgæ, Iosephum dico IJsewijn
Theodericumque Sacré, ex IJsewijnii disciplina profectum.
Ceterum, multo plures recentioris ævi auctores qui certe desiderantur in huius opusculi
indicibus, inveniri possunt in longe locupletioribus operibus, quæ inter, præclarissima sunt:
Danielis Georgii Morhofii Polyhistor, litterarius, philosophicus et practicus, I et II,
atque Ioannis Alberti Fabricii Bibliotheca latina mediæ et infimæ ætatis ...
Erasmus delineatus a Christiano Ludovico van Kesteren (1832-1897)
ubi et quando
vitam
Auctor (introiit – aditus ad eius opera loci eius excerpti
quandoque
occubuit)
5 Florentiæ
aut Locus depromptus [1110]
sæc.
Iohannes Boccacius Certaldi 1,2,3,4…
XIV
p.C. (1313 - 1375)
6 Colucius Stignani excerpta ex opusculo c.i.
sæc. Tuscia in regione De laboribus Herculis
XIV-
XV Salutati (1331 - 1406) 1,2,3… [1120]
p.C.
7 Fiani opera
sæc.
Contra oblocutores et loci excerpti [1122]
XIV-
XV Franciscus de Fiano (1350-1421) detractores poetarum
p.C.
8 Nicolaus Clemangiis De ruina Ecclesiæ
sæc.
versus selecti [1123]
XIV-
XV de Clemangiis (c. 1365-1437)
p.C. opera
Arretii Epistolarum libri octo I, II

Historiarum Florentini populi
9 Leonardus Aretinus libri XII fragmenta selecta [1124]
De bello Punico.
(1369-1444) Dialogus de tribus vatibus
sæc.
XIV-
[Leonardus Bruni] Florentinis
XV De studiis et litteris.
p.C.
Gracchus et Poliscena comœdia
opera
8 Petrus Paulus Iustinopoli

opera
sæc.
Pauli comœdia prologus
XIV- Paulus -comœdia-
XV
p.C.
Vergerio (1370-1444)
[1125]
9 1
Levegi fragmentum [1130]
sæc.
XIV-
Sicco Polenton Scriptorum illustrium linguæ
XV (1375/1376 - Latinæ libri XVIII
p.C. 1447)
10
Veronæ principis laus versibus
Angela Nogarola opera
sæc.
XIV-
heroicis [1135]
XV (1380-1436)
p.C.
11
Arretii excerpta ex opere de
sæc. Poggius Guccius De varietate Fortunæ
Varietate Fortunæ atque
XIV- Facetiæ
XV Bracciolinus e Facetiis [1140]
p.C.
(1380-1459)
12 natione Germanus
sæc. Thomas (1380-1471) De imitatione Christi

Loci aliquot selecti…[1150]
XIV-
XV
p.C.
a Kempis
13
Fori Livii Locus de Latio [1153]
sæc. Blondus Flavius opera
XIV-
XV (1392-1463)
p.C.
14
Panormi Fragmentum ex
Antonius Panormita opera
sæc.
XIV-
Hermaphrodita [1154]
XV (1394-1471)
p.C.
15 De dignitate et excellentia
Florentiæ hominis Locus depromptus [1155]
sæc. Ianotius Manetti Iosephi Marcellini, docti
XIV-
XV (1396-1459) magistri, prælectio de Ianotii
p.C.
Manetti locis aliquot
16 Franciscus opera
Tolentini satyrarum hecatostichon Locus e satyrarum
sæc. Philelphus scripta hecatostichis [1157]
XIV-
XV (1398-1481)
p.C.
17 Bartholomæus 1,2,
Spetiæ De viris illustribus… ex opere c.i. De viris
sæc. Facius illustribus [1160]
XV
p.C. (1400-1457)
18 Neti
versus aliquot [1165]
sæc.
XV Iohannes Marrasius Siciliensis (1400/04-1452) opera
p.C.
Momus
Genuæ opera
comœdia Philodoxus
19 Leo Baptista Alberti (1404 - 1472)
inscripta, pseudonymo Lepidi, Loci aliquot ex Momo
veteris comici. atque apologi aliquot
sæc.
XV
Intercenales [1170]
p.C. Opera inedita et pauca

separatim impressa
20 Parmæ
Sic incipit comœdia [1175]
sæc. Hugolinus Pisani (ca. 1405 - Philogenia comœdia
XV
p.C. 1445)
21 laudes linguæ Latinæ

Laurentius Valla Romæ opera [1180]
sæc. Elegantiarum linguæ
XV (ca. 1405 - 1457) Latinæ libri sex
p.C.
22 opera Loci ex Historia de duobus
Chrysis comœdia amantibus atque initium
sæc. Æneas Silvius Picolomineus Pientiæ
De curialium miseriis comœdiæ c.i. Chrysis
XV
[1185]
p.C.
(1405-1464) Historia de duobus amantibus
23
excerptum e tragœdia c.i.
sæc.
XV Gregorius Corrarius Venetiis opera Progne [1187]
p.C. tragœdia Procne
(1409-1464)
24 Isotta Nogarola Veronæ Loci deprompti [1190]
sæc. Veronensis opera omnia
XV
p.C. (1418-1466)
25 forsan
Veronæ Epistula [1195]
sæc. Clara Lanzavegia Epistola metrica ad Iohannem
XV
fl. sæc. XV Marium Philelphum
p.C.
26
Christophorus Landinus Florentiæ Libri quattuor

sæc.
XV
Loci aliquot selecti [1200]
p.C.
(1424 - 1498)
ad indicem ætatum
27 Costanza Camerini Epistula et carmen ad

sæc.
Isottam Nogarolam [1205]
XV
p.C. Varano (1426-1447) opera
28 Cerreti De infelicitate generis
sæc. Spoletinorum hominum, epigramma de
XV-
Ioannes Iovianus Pontanus opera mendico et alia [1210]
XVI
p.C. (1426 - 1503)
29 Ioannes Antonius Campanus Gallutii opera epigramma c.i. huius
sæc. nympha loci [1215]
XV
p.C. (1429-1477)
30 1,2,3…
sæc. Loci ex opusculo didactico
XV-
XVI Baptista Guarinus Ferrariæ [1220]
p.C. De ordine docendi et
(1434–1513) studendi libellus
31 Petrus Michael Barcinone opera
sæc.
De viris illustribus Locus ex operis initio
XV-
XVI Carbonellus (1434-1517) catalanis suæ tempestatis decerptus [1225]
p.C.
libellus
32 Ianus Chasmæ
sæc.
carmina aliquot [1230]
XV
p.C. Pannonius (1434-1472) 1,2 …
33
sæc. Initium carminis de rerum
XV-
Marcus Antonius Coccius Sabellicus Vici Varronis opera inventoribus [1240]
XVI
p.C.
(1436–1506)
34 ex provincia
sæc. Groningæ Locus ex initio orationis in
XV
Rudolphus Agricola Phrisius In laudem Philosophiæ, laudem Philosophiæ [1250]
p.C.
(1443 - 1485) 2, 3, 4…
35 Nabrissæ seu Introductiones latinæ
sæc. Veneriæ Sapientum dicta Salutatio ad patriam [1253]
XV-
XVI Ælius Antonius
p.C.
Nebrissensis (1444-1522)
De institutione grammaticæ
libri V
36
sæc.
XV-
XVI Georgius ex Dalmatia
Veneta
Elegiarum et carminum libri 3 de novem poetis latinis
[1254]
p.C.
Sisgoreus
(1445-1509)
37 Herberiæ
sæc.
XV-
XVI Urceus Codrus (1446-1500)
opera
p.C.
38 Felce, in Corsica
sæc.
excerptum [1277]
XV-
XVI Petrus Cyrnæus (1447-1506) De rebus Corsicis
p.C.
39 Mantuæ Bucolica,
sæc.
De calamitatibus temporum versus e carmine elegiaco
XV-
XVI Baptista Mantuanus (1447-1516) opera De contemnenda morte
p.C. [1260]
40 Thomas Medius Venetiis Epirota

sæc.
XV
comœdia Fabulæ argumentum [1265]
p.C. (c. 1447 – ?)
41 Marcus Spalati opera versus e Davidiadis
sæc.
Davidias (aditus ad opus) carmine epico [1267]
XV-
XVI Marulus (1450–1524)
p.C.
42 Iacobus Selestadii Stylpho Locus e fabula scænica
sæc.
opera selecta c.i. Stylpho [1270]
XV-
XVI Wimpfelingius (1450–1528)
p.C.
43 Michael Marullus Constantinopoli
sæc.
Epigrammata [1275]
XV-
XVI Tarchaniota (1453-1500) Epigrammata et Hymni
p.C.
44 Bononiæ Locus ex opere c.i.
Declamatio ebriosi,
sæc.
Philippus Beroaldus (1453-1505) 1,2…
XV- scortatoris et aleatoris
XVI [1280]
p.C.
45 Hermolaus Venetiis
sæc.
ex compendio scientiæ
XV-
XVI Barbarus (1454–1494) 1,2…
naturalis [1290]
p.C.
56 Primi versus de Ovidii
Plutii exilio;
Angelus 1,2,3,4,5…
sæc.
XV
carmen in Simonettam;
p.C. Politianus (1454–1494)
epistula de imitatione
[1300]
57
sæc. Tarvisii Epigrammata aliquot
XV-
Hieronymus Bononius opera [1310]
XVI
p.C. (1454–1517)
58 Iohannes opera e scænicis
sæc. Phorcæ Scænica progymnasmata progymnasmatis [1320]
XV-
XVI Reuchlin
p.C. (1455-1522)
59
Arunæ operis initium [1330]
sæc.
Petrus Martyr ab Angleria De orbe novo decades
XV-
XVI
p.C.
(1455–1530)
60 Iacobus sive Neapoli opera omnia latina
sæc.
versus e carmine De
XV-
XVI Actius Sincerus Sannazarius (1458–1530) partu Virginis [1340]
p.C. opera latina
61
prope
Conradus Celtis Herbipolim 1,2…
sæc.
XV-
Loci selecti [1350]
XVI (1,2)
p.C.
(1459-1508)
62 in burgo carmina carmen ad Bacchum [1355]
sæc. Hassensteinio
XV-
XVI Bohuslaus Hassensteinius
p.C. (1461 - 1510) opera
63 Hadrianus Corneti 1… Loci aliquot de puro
sæc.
sermone latino
XV-
XVI Castellesi (1461 - 1521) observando [1360]
p.C.
64 Petrus Locus ex opere c.i.

Tractatus de
sæc.
XV- Pomponatius Mantuæ Opera
immortalitate animæ
XVI [1365]
p.C. (1462 - 1525)
65 Fragmenta ex quodam
carmine eius atque ex
sæc.
Picus Mirandulensis Mirandulæ Oratio de hominis dignitate
XV oratione de hominis
p.C. Opera omnia: 1,2
(1463 - 1494) dignitate. [1370]
66 Ælius Ragusæ
sæc.
XV-
XVI Lampridius Cervinus (1463-1520) opera
p.C.
67 Cassandra Venetiis
sæc.
XV-
XVI Fidelis (1465-1558) Epistolæ et orationes
p.C.
68 Villelmus Lutetiæ
sæc.
Epistola ad Vivem [1390]
XV-
XVI Budæus (1467-1540) Michaelis Budæi epistolæ
p.C.
69 Michael Verinus Minoricæ
sæc.
Disticha aliquot [1393]
XV
(1469-1487) Disticha de moribus
p.C.
70 Ragusæ
sæc.
Initium carminis epici
XV-
Iacobus Bonus Racusæus (1469 - 1534) De raptu Cerberi [1395]
XVI
p.C. opera
71 Epistolæ
Brixiæ
sæc.
XV
Laura Cereta In asinarium funus oratio. locus decerptus ex
p.C. (1469 - 1499) Oratio de Ceretæ epistulis quam opusculo c.i. In
Severina Tarantino, docta asinarium funus oratio
femina, habuit et ex epistula quadam
[1400]
72 Roterodami
Opera
sæc.
XV-
Desiderius Erasmus Theoderici Sacré oratio de Excerpta aliquot [1410]
XVI (1469 - 1536) Erasmi colloquiis.
p.C.
Terentii Tunberg acroasis de
Erasmi operibus prælegendis in
scholis.
Epistulæ
Epistulæ breviores aliquot
73
Olisipone Epigrammata aliquot
sæc. Henricus Caiadus Eclogæ et silvæ et epigrammata [1412]
XV-
XVI
p.C.
(1470-1509)
74
Cremonæ loci aliquot ex Bello
sæc. Andreas Guarna Salernitanus Bellum grammaticale…
Grammaticali [1415]
XV- Simia
XVI
p.C.
(1470-1517)
75
sæc. Bilibaldus Pirckheimerus Dryopoli Laus podagræ
Loci aliquot [1417]
XV-
XVI
p.C.
(1470-1530)
76 Venetiis
Petrus Bembus 1,2,3…

sæc.
XV-
carmen [1420]
XVI (1470-1547)
p.C.
77 Marcus Hieronymus Cremonæ Christiados libri sex
sæc.
Poeticorum libri tres Excerpta aliquot [1430]
XV-
XVI Vida (1470-1566) Scacchia Ludus
p.C.
78 Ehingæ Stultifera navis
sæc.
Carmina Loci aliquot [1440]
XV-
XVI Iacobus Locher (1471-1528)
p.C.
79 ex urbe vulgo Facetiarum libri tres
sæc. Schelklingen Triumphus Veneris E Facetiis [1442]
XV-
XVI Henricus Bebelius
p.C. (1473-1518)
80 Florentiæ poemata poematia et initium
sæc.
Æluromyomachia Æluromyomachiæ [1445]
XV-
XVI Andreas Dactius (1473-1548)
p.C.
81 Aureliani fragmentum ex dialogo
sæc. [1450]
XV-
Nicolaus Beraldus (1473-1550) Dialogus…
XVI
p.C.
82 Florentiæ
sæc.
Epistula ad Cassandram
XV-
XVI Alexandra Scala (1475-1506) Fidelem [1455]
p.C.
83 Lucretia Bebbi ... versus e carmine quo
sæc.
XVI ?
(?) bellum diris devovet [1460]
84 e civitate vulgo
Schotten scripta aliquot [1465]
sæc. Hermannus Schottenius Hessus Confabulationes tironum
XV-
(?-1527) litterariorum
XVI
p.C.
85 Londinii
Opera omnia Latina
De optimo rei publicæ statu
sæc.
XV- Thomas
XVI
Morus excerpta aliquot [1470]
Rutgerii Niehl acroasis de
(1477-1535) Thomæ Mori Vtopia.
Epigrammata
86 Epistulæ.
Mutinæ Phædrus sive locus ex opusculo c.i.
sæc.
XV-
Iacobus Sadoletus de laudibus Phædrus sive de
XVI (1477-1535) Philosophiæ libri duo. laudibus Philosophiæ
de Liberis recte instituendis. libri duo et carmen [1480]
87
Bassani
Lazarus Bonamicus Orationes, Carmina
sæc.
XV-
locus ex oratione aliqua
XVI (1477-1535) et carmen [1490]
88
Ferrariæ Ad nepotem de suavi fele
Cælius Calcagninus Opera aliquot
sæc.
domestica atque initium
XV-
(1479-1541) Encomium pulicis
XVI Encomii pulicis [1500]
89 index operum
Ferrariæ Historiæ poetarum tam locus ex dialogo cui
sæc. Lilius Gyraldus Græcorum quam index De poetis
XV-
XVI Latinorum dialogi decem nostrorum temporum
(1479 - 1552) De poetis nostrorum [1510]
temporum dialogi duo

90
Ferrariæ excerptum e colloquiis
sæc. Maturinus Corderius Colloquia, [1520]
XV-
(1479-1564) Principia Latine loquendi
XVI
scribendique
91 natus in
Normannia
Iacobus Ludovicus Strebæus De verborum electione et
sæc.
locus e præfatione [1530]
XV-
(1481-1550) collocatione oratoria
XVI
92
Andreas Naugerius Venetiis opera omnia

sæc.
XV-
carmina decerpta [1540]
XVI
(1483-1529)
93
versus e Syphilis carmine
Hieronymus Fracastorius Veronæ opera omnia,
sæc.
selecti [1550]
XV- Syphilis
XVI
(1483-1533)
94
Islebiæ [1560]
Martinus Lutherus Opera Latina
sæc.
epistula ad Erasmum
XV-
(1483-1546) Præfatio in opera latina
XVI
95
excerpta e poematis [1570]
sæc. Iulius Cæsar Scaliger Ripæ Epistulæ et orationes,
XV- Poemata omnia
XVI
(1484-1558)
96
Hispali Locus ex opere c.i. De
sæc. Bartholomæus de las Casas opera
regia potestate [1575]
XV-
XVI (1484-1566)
97
e municipio vulgo
Martinus Dorpius Westland Orationes
sæc.
XV-
Locus ex oratione [1580]
XVI
(1485-1525)
98
Initium carminis [1585]
sæc. Vincentius Opsopœus e Bavaria opera
XV- De arte bibendi
XVI
(1485 - 1539)
99 e municipio vulgo
Bonilla Loci deprompti e
Ioannes Maldonatus Comœdia Hispaniola
sæc.
fabulosa narratione
XV- Ioannis Maldonati opuscula
XVI Somnium inscripta [1585]
(1485 - 1554) Eremitæ [cf.p.50]
100
Ianus Vitalis Panormi opera

sæc.
XV-
Bina epigrammata [1600]
XVI
(1485-1560)
101 Henricus Cornelius Agrippa De nobilitate et loci ex declamatione
Coloniæ præcellentia feminei sexus inscripta De nobilitate et
sæc. ab Nettesheym opera præcellentia feminei
XV-
XVI (1486–1538) sexus [1605]
Dialogi
102 e municipio vulgo Iocorum veterum ac recentium
Hadrianus Barlandus Baarland libri tres, loci e Dialogis atque e
Historica Iocorum libris [1610]
sæc.
In Omnes Erasmi Roterodami
XV-
XVI
(1486–1538) adagiorum chiliadas
Epitome
Gemert ex fabulæ argumento c.i.
sæc. Georgius Macropedius opera
Hecastus [1615]
XV-
(1487–1558) comœdiæ
XVI
104
Mechliniæ litteræ ad Petrum
Christophorus Longolius Epistolæ,
sæc.
Bembum [1620]
XV-
(1488-1522) Oratio…
XVI
105 Helius Eobanus e municipio vulgo præfatio carminis de
Halgehausen tuenda bona valetudine
sæc. Hessus 1,2,3,4… [1630]
XV-
XVI (1488-1540)
106
versus aliquot electi [1635]
sæc. Franciscus Maria Molsa Mutinæ opera
XV-
XVI
(1489-1552)
107
locus ex oratione pro
Romulus Amaseus Utini orationes
sæc.
XV-
Pace [1640]
XVI
(1489-1552)
108 versus aliquot ex
carmine epico c.i.
Germanus Brixius Autessioduri 1,2
sæc.
XV-
Chordigeræ navis
XVI
(1490-1538) conflagratio [1650]
109 e municipio Danielis Petterson oratio de Olai Magni
Suetico vulgo vita et scriptis, De tribus diis maioribus
sæc.
XV-
Olaus Magnus Skänninge Historiæ de gentibus Gothorum [1660]
XVI septentrionalibus
(1490-1557)
110 Carminum libellus, Odarum libri,
3… Carmina aliquot [1670]
sæc.
XV-
Salmonius Macrinus Loduni
Næniæ de Gelonide Borsala uxore
XVI
(1490-1557) carissima
111
epistulæ trinæ [1680]
sæc. Bartolomæus Riccius e Luco 1,2…
XV- Ravennæ
XVI
(1490-1569)
112 Franciscus Tranquillus Parthenius Tragurii opera carmen in Pomponium
sæc. Andronicus Malam [1685]
XV-
XVI (1490-1571)
113 natus in oppido
vulgo Loci aliquot selecti [1687]
sæc. Ioannes Genesius Sepulveda Pozoblanco opera 1, 2,3,4
XV-
XVI
(1490-1573)
114
Valentiæ
Johannes Ludovicus Vives 1,2,3,4,5,6,7
sæc.
Loci aliquot selecti [1690]
XV- De subventione pauperum
XVI
(1492-1540)
115
Mediolani emblemata aliquot [1695]
sæc. Andreas Alciatus opera
XV-
XVI (1492-1550)
116 natus in municipio Pædologia,
vulgo Bruttig- Tabulæ de schematibus et tropis Præfatio opusculi de
sæc.
XV-
Petrus Mosellanus Fankel Epistulæ… schematibus et tropis et
XVI dialogi selecti [1700]
(1493-1524)
117
Brixiæ De navigatione Christophori versus aliquot [1710]
Laurentius Gambara Columbi
sæc.
XV-
libri quattuor
XVI (1496-1586)
118 Loci ex opusculo De
Badeniæ pædagogorum miseriis.
Philippus Melanchthon 1, 2, 3, 4
sæc.
XV-
Epigramma atque locus
XVI (1497-1560) excerptus e Laude
formicæ [1720]
119
Toleti
Garcilasus de la Vega Carmina latina
sæc.
XV-
carmen de Cupidine [1730]
XVI (c. 1498-1536)
COLLOQVIA SCHOLASTICA
119 carmen in bonam
Victorii valetudinem et
M. A. Venetorum opera
epicedium in mortem
sæc.
XV- Flaminius (1498-1550)
galli [1740]
XVI
120 opera
Eboræ Locus selectus ex
Andreas Resendius Eborensis Erasmi encomium. Carmen Antiquitatibus Lusitaniæ
sæc. (1498-1573) adversus stolidos politioris [1750]
XV-
XVI literaturæ oblatratores
121
Brixelli
Marius Lexicon Ciceronianum / In
Locus excerptus [1760]
Ciceronem observationes / De
sæc.
XV- Nizolius (1498-1576)
veris principiis…
XVI
122
Antuerpiæ Locus selectus ex opere
Ioachimus Opera aliquot
inscripto De ratione
De ratione studii
sæc.
XV- Fortius studii [1770]
XVI (1499-1531)
EPISTVLÆ
OBSCVRORVM VIRORVM
exemplum epistulæ eius generis [1780]
123
Neapoli Versus quibus incipit
Marcellus Palingenius Stellatus Zodiacus vitæ
carmen [1790]
sæc.
XVI
(1500-1551)
124
Delfi Versus aliquot [1795]
sæc. Cornelis Musius Solitudinis, sive vitæ solitariæ
XVI
(1500-1551) encomium
125
Bergomi primi versus carminis De
sæc. Basilius opera
horto Sophiæ [1797]
XVI De horto Sophiæ
Zanchius (1501-1558)
126
Ciriaci Locus selectus [1800]
sæc. Cælius Secundus Curio opera
XVI
(1503-1569)
127
Vandoperæ epicedia [1810]
sæc. Nicolaus Borbonius opera
XVI
(c.1503-c.1550)
128
Verulis
Aonius De animorum immortalitate
sæc.
Versus deprompti [1815]
XVI Epistolarum libri quattuor
Palearius (1503-1570)
Orationes
129
Alcagnitii versus de omnipotenti
Petrus Roysius opera
nummo [1817]
sæc. Chiliastichon
XVI Maureus Alcagnitiensis carmina
(1505–1571)
130
Kempis Locus excerptus e
Martinus Duncanus Prætextata latine loquendi ratio
sæc.
XVI
colloquio c.i. De studio et
(1505-1590) ludo [1820]
131
Olisipone Locus ex opere c.i. De
Hieronymus Osorius opera
sæc.
XVI
vera sapientia petitus
(1506-1580) [1830]
132
prope Sterlinum
sæc. Georgius opera omnia, Ad Neæram [1840]
XVI Poemata in tres partes digesta
Buchananus (1506-1582)
133
Papiæ opera Locus e carmine
Hieronymus Cardosus didascalico De terræ
sæc.
XVI
motu [1845]
(1508-1569)
134 Dialogus de imitatione
Aureliani Ciceroniana / Epitome
Stephanus Doletus commentariorum/ Scripta aliquot [1850]
commentariorum linguæ latinæ
sæc. (1509-1546) tomus 1, 2 /De re navali /
XVI
carminum libri quattuor
135
Noviomi Locus e commentariis ad
Ioannes Calvinus Opera quæ supersunt omnia
Senecæ opusculum de
Clementia [1860]
sæc. (1509-1564)
XVI
136
in municipio vulgo Locus excerptus e
Nikolaus Wynmann Saanen Colymbetes
dialogo c.i. Colymbetes
sæc. [1870]
XVI
(ca 1510-1550)
137
Maioricæ
Iacobus Romagnanus Gastrimargus [cf.p.32]
Comœdiæ fragmenta [1875]
sæc. (ca 1510-1562)
XVI
138
Eboræ Versus decerpti [1877]
Lupus Serranus Eborensis carmen de Senectute
sæc. (ca 1510-1581)
XVI
139
Hagæ Comitum Versus excerpti [1880]
sæc. Ianus Secundus Opera omnia 1, 2 …
XVI
(1511-1536)
140 Comœdiæ quattuor
Toleti Progymnasmata artis rhetoricæ Epistula fratris eius ad
Ioannes Petreius Carmen in laudem divæ Mariæ principem Philippum II
(1511 - 1544) Magdalenæ et aliquot Ioannis scripta
sæc.
XVI
Epigrammata selecta [1885]
141
Loci deprompti [1890]
Franciscus Floridus Sabinus Podii Nativi Pro M. Accio Plauto…
sæc.
XVI (1511-1547)
142 in valle
Monasterii Dena epigrammata [1895]
sæc. Simon Lemnius opera
XVI
(1511-1550)
143 Fabulæ centum
Cremonæ Gabrielis Faerni Cremonensis Fabulæ excerptæ aliquot
Faernus Fabulæ centum ex antiquis [1897]
sæc.
XVI Cremonensis auctoribus delectæ
(ca. 1511-1561)
144 Hortensius Cicero relegatus & Cicero initium dialogi [1900]
Mediolani revocatus /
sæc. Landus Forcianæ quæstiones
XVI
(1512?-1553?)
145 carmina
Bilbili Aragonia, carmen epicum versus aliquot [1905]
Antonius Seron Elegiarum liber
sæc. (1512-1569) Silvæ
XVI
146
Bracaræ
Iacobus Tevius Augustæ opera
sæc.
XVI
(c.1514-1569)
147
Bracaræ Bina epigrammata et
Clemens Ianicius Augustæ Vitæ regum polonorum elegiaco
elegia [1910]
sæc. carmine descriptæ
XVI
(1516–1543) Poemata
148 Didacus Pyrrhus Lusitanus
opera versus aliquot [1915]
sive Iacobus Flavius Eborensis Eboræ
sæc. [cf. de humanistis Lusitanis]
XVI (1517-1599)
149
De laudibus urbis
Hubertus Folieta Genuæ Opera subsiciva
Neapolis [1920]
sæc.
XVI (1518-1581)
150 oratiuncula hispanice habita de Æthiopas nigrave cute
Igabri, ex vita operaque Ioannis “Latini”. homines tam esse
Iohannes Æthiopia homines quam
oriundus
Latinus Austrias
Europæos alba cute
sæc.
præditos! [1930]
XVI
(1518-1596)
151
Vezeliaci
Theodorus Beza Poemata
De Ciceronis morte [1935]
sæc.
XVI-
XVII (1519-1605)
152 ex Oscensi
municipio vulgo
Ioannes Calvete de Estrella Sariñena De rebus indicis / De Aphrodisio
sæc. expugnato…
XVI
(1520-1593)
153 e Conchensi Syntra
municipio vulgo Duarum virginum colloquium
Ludovica (Aloisia) Tarancón de vita aulica et privata Scripta aliquot [1945]
sæc.
XVI Sygæa (1522-1560)
Satyra Sotadica de arcanis
Amoris et Veneris
154 De illecebris linguæ
Liriaci Latinæ deque patriæ
Ioachimus Poematum libri quattuor
desiderio [1950]
sæc.
XVI Bellaius (1522-1560)
155 Legationis Turcicæ epistolæ
Cominei quatuor Parvulum excerptum ex
Augerius Gislenius Busbequius Epistolarum legationis Gallicæ prima epistula [1955]
sæc. (1522-1592) libri 2
XVI
156 Iacobus Ioannes De circuli quadratura
Valentiæ Operum poeticorum libri Loci selecti [1957]
Falco quinque
sæc. (1522-1594)
XVI
157
Cæsaraugustæ
Iohannes Verzosa Epistolæ / Charina sive Amores
sæc. …
XVI
(1523-1574)
158
forsan e municipio bina carmina [1965]
Catharina Pacensis Pace Augusta de eius vita et scriptis
sæc.
XVI
fl. sæc. XVI
159
e municipio vulgo trina carmina [1970]
Sanctius Brocensis Las Brozas Opera poetica / Minerva / opera
sæc. (1523-1601) philologica …
XVI
160
pauca adagia et locus de
Laurentius Palmyrenus Alcagnitii 1,2,3,4,5…
memoria in rhetorica [1980]
sæc. Fabella Ænaria
XVI (1524-1579)
161
Mutinæ
Carolus Sigonius orationes De nominibus
sæc. (1524-1584) Romanorum [1990]
XVI
162
fragmentum e præfatione
Cyprianus Suárez Ocaniæ prope
Toletum
De Arte Rhetorica libri tres [1995]
sæc.
XVI
(1524-1593)
163 Phrases linguæ Latinæ / Initium libri inscripti De
Harterlæ Thesaurus verborum… / De ratione docendæ
Antonius Schorus ratione docendæ discendæque discendæque linguæ
sæc. (1525-1552) linguæ Latinæ Latinæ [2000]
XVI
164 Olympia Ferrariæ Loci selecti [2010]
Fulvia Morata Orationes, epistolæ, carmina /
sæc. (1526-1555) opera omnia
XVI
164 e vico Germanico
vulgo Amtzell
Gasparus Stiblinus Coropædia / Commentariolus de
Querela Peniæ [2020]
sæc. (1526-1563) eudæmonensium republica
XVI
165 ex insulis De constructione octo partium
Materiis orationis
Emmanuel Alvarus De Institutione Grammatica Locus e præfatione [2025]
sæc. (1526-1583) libri tres
XVI
opera
166
Augustoriti Locus excerptus atque
Marcus Antonius Muretus Orationes, epistolæ et poemata
initium tragœdiæ [2030]
sæc. (1526-1585) Iulius Cæsar tragœdia
XVI
167 e Germano Vita honesta, sive virtutis
municipio vulgo Præfatio libri
Hermannus Schottenius Hessus Schotten Confabulationum [2035]
sæc. Confabulationes tironum
XVI
(fl. 1527) litterariorum
168 ex Hispano
municipio vulgo versus aliquot [2037]
Benedictus Arias Montanus Fregenal de la poemata I, II, III, IV
Sierra opera
sæc.
XVI
(1527-1598)
169
Lucenti Versus aliquot [2040]
Iosephus Gonsalves a Quunedo poemata
sæc.
XVI
(c. 1528-?)
170
Versus tautogrammatici
Iohannes Leo Trudinopoli
PVGNA PORCORVM aliquot [2045]
sæc.
XVI Placentius (? - c. 1548)
(1530)
171 ex Hassia,
regione
Petrus Lotichius Secundus Germanica Poemata omnia
Versus excerpti [2050]
sæc.
XVI (1528-1560)
172
Duffæ Disticha de diei
sæc. Cornelius Kilianus carmina Latina
ætatumque divisione
XVI-
XVII (1528-1607) [2055]
173
Dunquercæ Locus e colloquio [2060]
sæc. Antonius Sylvius Puerilium colloquiorum
XVI
(fl. 1590) formulæ
174 e Germanico Fragmenta ex
municipio, vulgo Apophthegmatis et locus
Iohannes Posselius Parchim Orationes / Apophthegmata
ex oratione De Aurora
sæc. [2070]
XVI
(1528-1591)
175 Andecavi opera locus ex colloquio c.i.
Colloquium heptaplomeres Heptaplomeres [2075]
sæc. Iohannes Bodinus (1529-1596)
XVI

176 Petrus Ioannes Illici orationes locus ex oratione
de auctoris vita et opere thesis a viro de rhetorica discenda
sæc. Perpinianus (1530-1566) docto Dario Martínez Montesinos [2076]
XVI
scripta
177
Sigismundus Arquer Carali Sardiniæ brevis descriptio
excerptum [2077]
sæc.
XVI (1530-1571)
178 e municipio
Polonico vulgo
Ioannes Cochanovius Sycyna Lyricorum Libellus
Północna Elegiarum Libri IIII
sæc.
XVI (1530-1584)
179 Fori Livii De arte gymnastica libri
sex locus e primo operis
sæc. Hieronymus Mercurialis (1530-1606) opera libro [2083]
XVI-
XVII
180
Tyrnaviæ
Iohannes Sambucus emblemata
emblemata aliquot [2084]
sæc. (1531-1584)
XVI
181
Pisauri Versus aliquot [2085]
Fabius Barignani Gigantomachia
sæc. (1532–1584)
XVI
182 natus in Neviri
villa Præcepta musicæ poeticæ locus excerptus [2087]
Gallus Dressler
sæc. [plura hic] (1533-
XVI
1580/89)
183
Bergomi
Historiarum Indicarum libri
fragmenta aliquot [2090]
Ioannes Petrus Maffeus
sæc.
XVI-
De sermone quo Ioannes Petrus
XVII
(1533–1603) Maffeius in historiis Indicis est
usus, oratio Milenæ Minkovæ
184
ex insula Materia
Emmanuel Constantinus opera
(1533–1614) locus excerptus [2093]
sæc.
XVI-
XVII
185
Zagrabiæ
Paulus Scalichius Encyclopaediæ, seu orbis
disciplinarum, tam sacrarum
sæc. (1534-1573) quam prophanarum, epistemon
XVI-
XVII
186
Trecis
Ioannes Passeratius Kalendæ ianuariæ et varia
excerpta aliquot e
quædam poemata
carmine c.i. Nihil [2100]
sæc. (1534-1602)
XVI-
XVII
187
Conimbrigæ De toto eo poematis genere, locus de epigrammate
Thomas Corræa quod epigramma vulgo dicitur [2102]
sæc. (1536-1595)
XVI-
XVII
188
Cæsarobrigæ
Ioannes de Mariana Historiæ de rebus Hispaniæ
sæc. (1536-1624)
XVI-
XVII
189
Heidelbergæ
Paulus Melissus opera
epigrammata aliquot
sæc. [2105]
XVI-
XVII (1539-1602)
190
Antuerpiæ Versus aliquot [2110]
sæc. Melchior Barlæus opera
XVI-
(1540-1584) De raptu Ganymedis
XVII
191
Aginni Versus aliquot [2115]
sæc. Ioseph Iustus Scaliger poemata omnia
XVI-
XVII (1540-1609)
192
Gudæ E fabulis excerpta aliquot
sæc. Cornelius Schonæus Terentius Christianus [2120]
XVI-
XVII (1540-1611)
193
Olisipone Versus aliquot [2125]
sæc. Ludovicus Cruceus Tragicæ, comicæque actiones
XVI-
XVII (1542-1604)
194 Jacobus Progymnasmata Ad humaniorum artium

Brixiæ Latinitatis 1,2,3 studiosam iuventutem et
sæc. Pontanus De Iacobo Pontano oratio dialogus [2130]
XVI-
XVII (1542-1626) Terentii Tunbergii
195
Surrenti
sæc. Torquatus Tassus sive Taxus opera
carmen [2135]
XVI-
XVII (1544-1595)
196 e municipio opera poematium de basiis ad

Nederlandico Odæ Britannicæ et Lugdunenses imitationem Iani
sæc. Ianus Douza vulgo Noordwijk Poemata selecta Secundi et Catulli [2136]
XVI-
XVII laudatio Iani Dousæ Basia
(1545-1609)
197
Gandavi carmen ad Camillam
sæc. Ioanna Othonia Carminum diversorum libri duo
Poematia sive Lusus extemporanei Morellam [2137]
XVI-
XVII (1545-1617)
198
Lutetiæ carmen in Typographiam
sæc. Camilla Morella Parisiorum opera [2140]
XVI- in Typographiam
XVII
(1547– ? )
199 e municipio
Nederlandico carmen in eius epitaphio
sæc. Justus vulgo Overijse Opera [2150]
XVI- Somnium, lusus in nostri
XVII Lipsius (1547–1606) ævi criticos
200
Nolæ
Iordanus Brunus Opera Latine conscripta: 1,2,3
sæc.
XVI
Loci desumpti [2160]
(1548-1600)
201 in Belgarum
castello Rolandi Epistola ad Iohannem
Anna Pallantia versus
Posthium [2163]
sæc. (c. 1550-
XVI
c. 1599)
202 opera
Antuerpiæ Syntagma tragœdiæ latinæ locus excerptus [2164]
sæc. Martinus Antonius Delrio Disquisitionum magicarum libri
XVI-
XVII (1551-1608)
203
Sibenici locus excerptus [2165]
sæc. Faustus Verantius Machinæ novæ
XVI-
XVII (1551-1617)
204
Gandavi Arx virtutis sive initium primi libri [2167]
sæc. Ioannes Havræus De vera animi tranquillitate
XVI-
XVII (1551-1625)
205 Lutetiæ
Parisiorum De re accipitraria libri tres locus e præfatione [2169]
sæc. Iacobus Augustus Thuanus Historiæ sui temporis 1,2,3,4,5
XVI-
XVII (1553-1617) Commentarii de vita sua
206
Lemgoiæ
sæc. Henricus Meibomius opera epigramma de Somno
[2170]
XVI-
XVII (1555-1625)
207
Podii Myrteti poematium pro
sæc. Bernardinus Stephanius Crispus, Flavia, Symphorosa
paupertate [2175]
XVI- tragœdiæ et carmina
XVII
(1560-1620)
208
Londini initium operis [2180]
sæc. Franciscus Baconus de Verulamio Nova Atlantis
XVI-
XVII (1561-1626)
209
Murciæ Pauca epigrammata [2190]
sæc. Franciscus Cascalius Epigrammata
XVI-
XVII (1563-1642)
210 e municipio
Cambrico vulgo epigrammata selecta
sæc. Ioannes Audœnus Llanarmon Epigrammata [2200]
XVI-
XVII
(1564-1622)
211 Discursus et demonstrationes
Pisis mathematicæ circa duas novas
scientias.
Galilæus Galilæus Systema cosmicum in quo Locus excerptus e
dialogis IV de duobus maximis Sidereo Nuncio [2210]
mundi systematibus disseritur
(1564-1642) (Latine reddidit Matthias
sæc.
XVI-
Bernegger)
XVII De motu.
Sidereus Nuncius.
212
Romæ Primi versus carminis
Iulius Cæsar Stella Columbeidos libri priores duo [2215]
sæc.
XVI-
XVII (1565-1624)
213 Tabacologia seu carmen de Initium carminis c.i.
Ballioli pæto Hymnus tabaci [2218]
sæc. Raphael Thorius
XVI-
XVII (1565?-1625)
214 opera
Genuæ Orationes
Iacobus Lectius poemata varia Initium silvæ de Modo
sæc.
XVI- Genavensis Certaminis Pygmæorum cum [2220]
XVII (1566-1611) gruibus descriptio

215 Civitas Solis Initium dialogi
Regii Bruttii philosophici [2230]
sæc.
XVI-
Thomas Campanella
XVII (1568-1639)
216 Maphæus Barberini opera
Florentiæ Poemata Carmina iuvenilia aliquot
sæc. (Urbanus VIII) [2240]
XVI-
XVII (1568-1639)
217
Genuæ Nutricis carmina
Gaspar Murtola Nutriciarum libri
sæc.
XVI-
blandula [2250]
XVII (1570-1624)
218 Iohannes Somnium
Vuilæ Schola de hoc opere habita ab locus ex Somnio [2260]
sæc. Kepler erudita Latinitatis magistra
XVI-
XVII Ambra Marzocchi
(1571-1630)
219 Vincentius Valentiæ Versus aliquot [2265]
sæc. Mariner Valentinus Opera omnia, poetica et oratoria
XVI-
XVII (1571 ? - 1642)
220 Balthasar
opera carmen de poesi
sæc. Muretus Antuerpiæ
senectutis consolatrici
XVI-
XVII [2267]
(1574-1641)
221 Erycius Suada Attica sive Orationum
Venloni selectarum syntagma initium orationis de risu
sæc. Puteanus Democritus sive de risu [2270]
XVI-
XVII (1574-1646)
222 e comitatu locus ex opere c.i.
Leicestriensi Mundus alter et idem
sæc. Iosephus Hall Mundus alter et idem… [2275]
XVI-
XVII
(1574-1656)
223
Andecave loci excerpti [2280]
sæc. Franciscus Guyet Gæomemphionis Cantaliensis
XVI-
(1575-1655) Satyricon
XVII
224
Romæ
Eudemia Apologus de musculo,
sæc.
XVI-
Ianus Nicius Erythræus fele et gallo [2300]
XVII
(1577-1647)
225
Heidelbergæ initium opusculi inscripti
Gerardus Vossius 1,2,3,4,5,6…
sæc.
De cognitione sui libellus
XVI- De cognitione sui libellus [2310]
XVII
(1577-1649)
226 opera
e municipio Amphitheatrum locus ex encomio
Casparus Dornavius Dorso Capræ
sapientiæ Socraticæ scarabæi [2320]
sæc.
XVI-
(1577-1631) joco-seriæ
XVII
227
e municipio
Ehingen Ludi theatrales sacri
Cenodoxus comicotragœdia
Jacobus Bidermannus Heroum epistulæ
loci excerpti aliquot [2325]
[plura hic] Heroidum epistulæ
sæc. Silvulæ hendecasyllaborum
XVI-
(1578–1639) Epigrammatum libri tres
XVII
Vtopia
228
Londinii Narratio de piscibus
sæc. Andreas White Relatio Itineris in Marilandiam
volantibus [2330]
XVI-
XVII (1579 - 1656)
229 Auriacus, sive libertas saucia
Gandavi Satiræ duæ loci e carmine De
Daniel Heinsius Orationes, Poemata Latina et contemptu mortis [2340]
sæc.
XVI-
Græca
XVII (1580 - 1655) De contemptu mortis
230 Oxonii
carmen [2345]
sæc. Elisabetha Ioanna Westonia (1581-1612) Parthenicon
XVI- Poemata
XVII
231 Ioannes Mussiponti 1,2,3
Euphormionis Satyricon Initium Argenidis [2360]
sæc. Barclaius (1582-1621) Argenis
XVI-
XVII
232 Antuerpiæ Lacippiados Primi versus carminis
epici [2365]
sæc. Henricus Chifellius
XVI-
XVII (1583-1657)
233 e comitatu opera
Luxemburgensi E tragœdia c.i. Ioanna
sæc. Nicholas Vernulæus Darcia [2370]
XVI-
XVII (1583-1649)
234 LÆLIA –comœdia a. 1595 Cantabrigiæ acta- Initium comœdiæ [2375]
...
Vt obiter dicam, vir doctus linguæ Latinæ magister nomine Evan der Millner sive Molendinarius utilissimos
indices apparavit de fabulis scenicis et de fictis narrationibus Latine scriptis diaætate recentiore:
FABVLÆ SCENICÆ RECENTIORE ÆTATE LATINE SCRIPTÆ

NARRATIONES FICTÆ RECENTIORE ÆVO LATINE SCRIPTÆ
Porro, vir doctus nomine Bernardus Platzdasch, cuius mentionem infra sum facturus cum de commentariis
periodicis latine scriptis agam, utilissimum auctorum recentioris vel recentissimi ævi indicem, nexibus seu ligaminibus
retialibus instructum, apparavit hunc:
INDEX AVCTORVM QVI POLITIORES LITTERAS LATINAS RECENTIORE ÆTATE ANIMI CAVSA COLVERVNT
Tabula ænea, quam a.1604 Jan Saenredam confecit secundum picturam oleariam Cornelii van Haarlem.
De hac tabula atque epigrammate quo Platonis allegoria de Caverna illustratur et explicatur certior sum factus cum legerem libellum
numero 251 commentarii c.i. Epistula Leonina.
Hoc docto perelegantique epigrammate ornatur tabula ænea quam supra videmus:
Maxima pars hominum cæcis immersa tenebris

volvitur assidue, et studio lætatur inani.
Aspice ut obiectis obtutus inhæreat umbris,
ut veri simulacra omnes mirentur amentes.
Et stolide vana ludantur imagine rerum
quam pauci meliore luto qui in lumine puro
secreti a stolida turba, ludibria cernunt
rerum umbras rectaque expendunt omnia lance:
Hi posita erroris nebula dignoscere possunt
vera bona, atque alios cæca sub nocte latentes
extrahere in claram lucem conantur, at illis
nullus amor lucis, tanta est rationis egestas.
Ceterum, ut neminem litteris Latinis vel leviter eruditum fugit, elegantiores iuxta politioresve
litteras, permulta quoque, sicut prioribus sæculis, opera palmaria, etiam sæculis XVIIº et XVIIIº vel
postea, Latine scribebantur ad philosophiam, theologiam, mathematicam, quæstiones naturales,
alias denique disciplinas scientificas artesque spectantia. Quorum præterea operum nonnulla
composita sunt adeo satis eleganti sermone ut inter politiores litteras locum iure ac merito habere
possint.
Sufficiant igitur, gustum ut habeas, hæc pauca nomina exempli gratia:
Antiquis temporibus eminuerunt: Vitruvius (ca. 80 - ca. 20 a. Chr. n.), Marcus Vitruvius
Pollio (80 a.C.-15 p.C.), Plinius Vetus (23-79) appellatus qui supra laudatus est –etenim, in
prima huius opusculi paragrapho-, A. Cornelius Celsus (floruit c. 30), Pomponius Mela (obiit c.
45 p.C.), Gaius (ca. 120 - post 178) …
Medio, quod appellant, Ævo, inter alios, viguerunt ei qui supra – in tertia enim litterarum Medio Ævo
conditarum paragrapho - laudati sunt: Scotus Eriugena (815 - 877), Robertus Grosseteste
(1170-1253), Albertus Magnus (ca. 1195 - 1280), Rogerus Bacon (1214 - 1294), Thomas
Aquinas (1224 - 1274), Raymundus Lullus (1232 – c. 1316), Duns Scotus (1266 - 1308),
Gulielmus Occamus (ca. 1288 - ca. 1349)…
Galilæus perspicilli usum docens, pictore Iosepho Bertini (1825-1898).
Nicolaus Cusanus (1401-1464), Leo Baptista Alberti (1404-1472), Nicolaus Copernicus

(1473-1543), Georgius Agricola (1494-1555), Andreas Vesalius (1514-1564), Iordanus
Brunus –aditus ad opera eius latine scripta- (1548-1600), Tycho Brahe (1546-1601), Franciscus Suárez
(1550-1632), Franciscus Bacon (1561-1626), Galilæus Galilæus (1564-1642), Iohannes
Keplerus (1571-1630), Thomas Hobbes (1588-1679), Athanasius Kircher (1602–1680),
Renatus Cartesius (1596-1650), Christianus Hugenius [Christian Huygens] (1629-1695),
Benedictus Spinoza (1632-1677), Iohannes Locke (1632-1704), Isaac Newton (1642-1727),
Godefridus Guilielmus Leibnitius (1646-1716), Ioannes Baptista a Vico (1668-1774),
Chistianus Wolfius (1679-1754), Leonardus Euler (1707-1783), Michaelis Lomonossow
(1711-1765), Alexander Baumgarten (1714-1772), Immanuel Kant (1724-1804), Aloisius
Galvani (1737-1798), Georgius Christophorus Lichtenberg (1742 – 1799), Alexander Volta (1745-
1827), G. Fridericus Hegel (1770-1831), Carolus Gauss (1777-1855), Iohannes Christianus
Ørsted (1777-1851), Arturus Schopenhauer (1788-1860), Ludovicus Feuerbach (1804-1872),
Carolus Marx (1818-1883), Ioannes Jaurès (1859-1914), …
Ceterum, usque ad recentiora tempora ephemerides atque commentarii Latine scripti editi
sunt ad quæstiones naturales, mathematicas, medicas, historicas, humani cultus atque iuris
spectantes, ut hi Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis, vel etiam
annales academiarum.
Ut unum afferam exemplum, hoc opusculo, quod anno 1823 in lucem prodiit, latine scripto
ab Daniele Kmeth (1783-1825), matheseos perito, astronomica scientia eiusque reperta doctis
hominibus diversarum nationum qui, etsi latine eruditi, in mathematicarum tamen penetralia se
nondum insinuaverint, illustrantur, exponuntur atque explicantur. Cuius in operis præfatione,
auctor paucis enarravit causam cur latine astronomiam divulgandam statuerit:
Quod astronomiam popularem non populari, sed erudita lingua proponam, non ab
omnibus probabitur. Mihi naturæ ordo, quo omnis cultura a viris doctis velut per gradus ad
populum derivatur, et nota in regno nostro linguarum varietas incitamento fuere, ut hanc nostris
temporibus tantopere adamatam scientiam Latino idiomate eorum usibus accommodarem, qui vel
hausta per scholasticam institutionem principia in memoriam revocare, vel his uberiorem rerum
cælestium cognitionem superstruere desiderant.
Fuerunt denique nonnulli philosophiæ scientiarumve periti homines qui, etsi minus noti, de
præclarorum philosophorum vita, operibus doctrinave latine satis recenter scripserunt vel etiam
hisce temporibus scribere pergunt.
Hoc tamen opusculo imprimis agitur de poesi vel de scriptis elegantiore oratione numeris
soluta prolatis.
Quocirca hæcce sunt consideranda ac retinenda hoc de recentiore litterarum Latinarum ævo:
Errare illos censendum est, qui solis antiquis contenti nihil in recentioribus admirantur, aut
laudant, sed eos vel penitus negligentes, aut levius curantes unice veteres venerantur ac suspiciunt,
in sui autem vel paulo remotioris ævi poetis fastidiose rejectis et posthabitis, hospites sint ac
peregrini.
Petrus Burmannus secundus.
Inter recentiores autem scriptores eos Latinos reperiebantur qui tam feliciter
antiquo sermone uterentur, ut haud aliter atque auctores vetusti complura per
sæcula sectandi atque imitandi proponerentur.
(…)
Erunt, ni fallor, inter vos qui præmeditato e responso id me interrogent, num

scriptores illi recentioris ævi Latini, mortua usi lingua, sensus suos ac sententias
satis expedite, satis subtiliter satisque Latine declarare valuerint. Valuisse affirmo.
Extant quidem testimonia de nonnullis optimæ notæ humanistis ad latine
loquendum haud propensis.
(…)
Nam in universum æstimanti liquet scriptores eos ad unguen edidicisse latine

scribere; nec mirum, si discipuli a teneris unguiculis latine usque audiebant,
legebant, scribebant, eruditio autem tota lingua continebatur Latina.
(…)
De facultate latine scribendi hactenus. Iam enim altera instat, cui velim
repugnare, opinio inveterata; qua ducti litterarum censores hodierni sic habent,
scriptores eos neolatinos totos fuisse in imitatione; ob id ipsum simiarum
cognomenta mereri potius quam scriptorum. Qui ita arguunt, eis hunc in modum
responderim. In tot centenis scriptionum milibus reperiuntur quæ sint facticiæ; qua
in re vernacula a Latinis nihil differunt. Carmina sescenta ad occasiones scripta
frigidæ sunt imitationes, furta mera; oratiunculæ mille inani verborum volubilitate
deturpantur. Eiusmodi opuscula, cum ad thesaurum litterarum diligenter
custodiendum vix quicquam conferant, si quid, auctoritatem certe testantur qua
olim præstitit lingua Latina. Hæc ut fatear, contendo tamen permulta reperiri opera
imitatione bona et creatrice insignita. Quid enim? Eodem modo grassati sunt
scriptores neolatini, quo antiqui, dum inter se æmulantur; at cum operum
antiquorum pars magna perierit, imitatio illa nobis iudicantibus impervia ex parte
est atque imperspicua; hic vero exemplaria supersunt. Hinc illæ lacrimæ. An merito?
Vix credo. Nam imitatio illa ineunte ætate romantica male cœpit audire, quod
sensibus sincere exprimendis videretur contraria; qui vero litteras ævo romantico
priores recentissimis his normis metitur, iniuste idemque haud historice iudicat.
Ad infamandas autem litteras recentiores, ut imitatio poetica male accepta, ita
controversiæ sæculi XVI Ciceronianæ damna non levia mihi videntur attulisse; quibus inter se
adversabantur factio Ciceroniana anxia dictionis Tullianæ (id est paganæ et aureæ) affectatione
prædita, et vivæ ut ita dicam linguæ sectatores, qui nullo fere inter scriptores antiquos discrimine
facto dicendi genere utebantur liberiore. At, si verum quærimus, pugna hæc brevi tantum
tempore a paucioribus est pugnata, victis mox Ciceronianis. Optimus enim quisque
scriptor suum ipsius conflavit scribendi modum. Neque obtorpuit Erasmi manus,
cum dictio aliqua vel structura minus Tulliana e calamo effluxerat, neque Vivica
neque Moreana. Accedit quod decursu temporum novi semper et gustus et dicendi
modi invaluerunt. Itaque sæculo XVº fuere qui Apuleianum sequerentur stilum; sæculo autem
XVIº exeunte nomen vere Europæum habuit Lipsius, qui Senecæ et Tacito præ ceteris est
æmulatus; ineunte vero XVIIº Erycii Puteani scribendi modus, ex elegantia Tulliana Taciteaque
brevitate quodammodo commixtus omnibus erat admirationi. Ceterum dissensiones illæ de
optimo dicendi genere eligendo singularum artium ac doctrinarum auctores,
scriptores dico technicos, non attigerunt. Dies me deficiat, si huic provinciæ non
litterariæ pedem intulerim; hoc tamen dico, nullam esse artem, nullam disciplinam
quæ suis non superbiat auctoribus Latinis eisque sæpe gravissimis. Hi vero viri docti
sermone Latino utebantur ut instrumento ad commercium inter gentes
commodissimo iidemque elegantiarum rarius erant curiosi. Itaque suam prope linguam
adhibebant in re mathematica Hieronymus Cardanus et Iordanus Brunus, in theologia et
œconomia Leonardus Lessius, ut paucissimos hos memorem. In operibus autem eruditionis
universalis atque in epistolariis doctis paulatim conflatus videtur esse scribendi modus sine
molestia humilis, grammaticæ simplicis, verborum delectus interdum non aurei, sed expediti, novis
etiam vocibus auctus; qualem licet in Actis Eruditorum (1682-1782) intueri. Idem rei publicæ
doctæ diu erat in usu, donec sæculo proximo superiore sermonibus vulgaribus repulsus et ab ipsis
philologis (ut a Krebsio, ‘Antibarbarorum’ scriptore) morosioribus et severioribus est repudiatus.
Elegantiores vero litteræ, ut ad eas tandem redeam, multo ante casus adversos
tulerunt. Etenim posteriore sæculi XVIIi parte, ineunte XVIIIº magnæ studiorum
commutationes sunt factæ. Nam sermones vulgares iam pridem progressi, cum ævo
humanistico, complures in dialectos diffusi, nec fixi essent nec litterarios in usus adeo expoliti, ut
Latinæ linguæ in omni genere æmularentur, mox tamen, indefessa scriptorum Latinorum et
neolatinorum imitatione ditati atque exornati, eorundemque scriptorum versionibus locupletati,
ad perfectionis culmen pervenisse videbantur. Qui antiquis e fontibus haurire cupiebant, eis Latini
notitia sermonis non iam erat necessaria; eruditorum exstitit gens latine vix imbuta. Alii vero et
lingam Latinam et fontes illos antiquos singularum disciplinarum progressui esse putabant
impedimento. Accedit huc quod lingua Gallica Europam tum cepit, Gallis et in re publica et in re
litteraria principatum obtinentibus. Itaque Francogallis viam monstrantibus sensim expellebatur
lingua Latina e re publica gerunda atque e negotiis externis (nam sermo eius populi et in fœderibus
inter nationes alienigenas feriendis invaluit in annos). In monumentis publicis titulis ornandis
patrius sermo iuxta Latinum progressus fecit. Tum gliscente linguæ nostræ contemptu, ex
honoribus deciderunt aulici latine periti; mox et neolatinitatis auctores pecunia regia
Mæcenatumque favore sunt exspoliati.
(…)
Maxima enim gratia et apud suæ ætatis homines et apud posteros florebat Bolæus, qui etsi
sua carmina latine versa læto accepit vultu, in poetas, qui tunc erant, Latinos salibus amaris
pluriens est invectus, siquidem peregrino sermone et demortuo, cuius etiam ignoraretur
pronuntiatio, sine mendis, solœcismis, barbarismis scribi posse negabat quicquam præter pannos
adsutos, id est centones. Quas vituperationes Latinitatis recentioris ad verbum fere exscripsit circa
annum 1750um Voltarius.
(…)
Quoniam autem Bolæi et eius factionis virorum gravissimorum sententiæ hanc in repulsam
coierunt, gratia neolatinitatis et vis non potuerunt non minui. Nec me latet haud
paucos his restitisse; eosdem linguis vernaculis et instabilibus et fluxis et singulorum
populorum intra fines circumscriptis universalitatem, stabilitatem, perennitatem
cum linguæ, tum litterarum Latinarum non iniuria opposuisse; qui tamen in eum
haud raro sunt illapsi errorem, ut non locum vindicarent quo Latinæ litteræ
vulgares iuxta florerent, sed, vulgaribus spretis et reiectis unas Latinas servandas
esse clamitarent. Postea clades inter se sunt subsecutæ, cum Societas Iesu,
Latinitatis ut ita dicam propugnaculum aboleretur, cum aura romantica litteris
neolatinis minime secunda flaret, cum palæophilologia novas secundum rationes
instituta, resectis plerumque litteris recentioribus, ad unum antiquitatis aureæ
studium coartaretur.
Quæ cum ita sint, cavete tamen putetis ineunte sæculo XVIIIº vitam finisse
linguam Latinam…
(Theodericus Sacré, De Latinitate recentiore et recentissima sive oratio inauguralis
Antverpiensis .)
IV. Recentiora tempora [post medians fere sæc. XVII ad vertens sæc. XIX]
Neque omnino excoli desierunt Latinæ litteræ post artium litterarumque renatarum
ævum, primum, sæculis XVIIº et XVIIIº -qua quidem ætate, Latinitas regnare desiit in re publica
litterarum-, ac postea, ab sæculo XIXº vertente ad nostra novissima tempora.
[N.B. Quamvis certissimos decernere fines in historia litteraria abs re esse videatur, cum Latinarum litterarum
crepusculum, sive occasus, sensim sine sensu, paulatim sed sine intermissione fiebat eveniebatque post ipsum
litterarum renascentium ævum, ut ex tanta silva ordinem nescio quem stirpium, ut ita dicamus, nobis
constituamus, animadvertere possumus ea quæ historiæ litterariæ peritiores inquisitores repperisse suis opusculis,
documentis testimoniisque freti, affirmant.
Ad priorem recentiorum litterarum ætatem pertinent ac præsertim spectant studia humanitatis redintegrata
sive “Renascentia”, quam appellant. Altera vero sive posterior, nisi omnino fallimur, recentiorum litterarum ætas
ab vertente sæculo XVIIº ad exiens fere sæculum XIXum spectat, ubi recentissima denique ætas litterarum
Latinarum exoritur, quæ ad nostros usque dies protenditur. Cuius tamen recentissimæ ætatis initia quædam,
liquidius animadvertuntur post Pascolum vita functum, -ut asseveravit professor Theodericus Sacré in oratione,
anno 1993 Antuerpiæ habita, cui index De Latinitate recentiore et recentissima sive oratio inauguralis
Antuerpiensis-.
At, multo recentius, ipse Theodericus, in commentatione quam inscripsit Neo-Latin Prose in the Twilight
Years (1700-Present), axem quendam seu cardinem animadvertit exeunte sæculo duodevicesimo et
ineunte sæculo undevicesimo, abolita Sodalitate Ignatiana, maximam partem amisso Latinitatis imperio vel
regno in republica litterarum, obtinentibus denique opinionibus quibusdam præiudicatis quæ propriæ erant ætatis
Luminum, quam appellitant, ævique Romantici, quo, inter alia, imitatio male audiret…
Quæ cum ita sint, recentissimam litterarum ætatem post tales tantosque casus ortam esse considerare
possumus.]
Vsus linguæ Latinæ est tam in academiis et in re scholastica quam apud omnes eruditos
inde a sæc. XVIIIº valde imminutus. De consuetudine videlicet Latine scribendi et loquendi in
primis cogitamus, quæ hac ætate paulo recentiore ad hominum doctorum partem multo minorem
pedetemptim redacta est. Reges non solum regimina sua roborare, verum etiam cultum civilem
suæ quisque gentis fovere cupiebant, quorum, etiamsi unus et alter præceptoribus bonarum
litterarum patrocinabatur, plerique tamen linguas vernaculas propagare conabantur. –
Quamquam ecclesiæ reformatores, quales erant Philippus Melanchton et Iohannes Sturmius, non
solum institutioni Latinæ favebant, sed etiam vehementer propagabant, facere non possumus quin,
ecclesia post medium sæc. XVI in aliquot sectas divisa, rerum condicionem quandam ad usum
linguæ Latinæ universalem retinendum minus aptam tandem exstitisse credamus-. Usus linguæ
Gallicæ sæc. XVIIº una cum regni Gallici potentia diffusus est. Et aliæ nationes suam quæque
linguam vernaculam excolere studebant. Nova quoque studia popularia, quæ paulo postea
creverunt –ne quid de maxima rerum eversione in Gallia exeunte sæculo XVIIIº exorta dicamus-
haudquaquam faciebant ad usum linguæ Latinæ retinendum. Linguæ vernaculæ, civibus cuiusque
regionis plerumque faventibus, immo efflagitantibus, eodem tempore vel paulo ante in academiis
et ad docendum et ad negotia transigenda usurpari cœptæ sunt.(...) Quo plures homines legere et
scribere linguis vernaculis poterant, eo magis exigebatur ab illis, qui institutioni iuvenum et
academiis præerant, ut omnia, quæ ad scientiam et artes tradendas pertinerent, sermone
vernaculo fierent. (...) Exceptis enim iuvenibus, qui cursum honorum in ecclesia Romana secuturi
erant –at ecclesia Romana non iam ad omnes gentes nationesve Europæas pertinebat-, plerique
humanitatis studiosi non iam linguam Latinam discebant, ut negotia sua ope sermonis Latini et
scribentes et loquentes in curiis, in academiis, in ecclesia tractarent, sed in primis ut opera
scriptorum veterum legerent et intellegerent.
Quamvis usus linguæ Latinæ post sæc. XVII valde decreverit, oportet tamen
intellegamus consuetudinem Latine sermocinandi nullo sæculo, nullo tempore usque
ad ætatem nostram esse umquam prorsus exstinctam. Nulla ætate non erant quidam
eruditi, qui et opuscula Latina scribebant et Latine pro re nata colloqui solebant. (Terentius
Tunberg, De rationibus quibus homines docti artem Latine colloquendi et ex tempore dicendi sæculis XVI et
XVII coluerunt. pp. 91-92).
Etenim fuit sæculum illud duodevicesimum, haud secus ac duo quæ

antecesserant, litterarum elegantiorum ac Latinarum feracissimum; neque mihi illius
ævi litteras legenti Latinitas in mediocritatem nescio quam pessimumve in statum delapsa esse
videtur, neque valde differre ab ætate anteriore. Immo, si quæ commutationes magnæ in orbe
neolatino sunt factæ aliquando, ipse ego medium fere sæculum undevicesimum digito monstrem,
quo rerum conversiones factas esse credam. Ea enim tempestate, cum tam imitatio quam ipsa
eloquentia ex imitatione comparanda male audiebat, patrimonium illud neolatinum e gymnasiis
atque Academiis paulatim expulsum maiori hominum parti sordere videbatur; idcirco thesauri illi
Latinitatis recentioris in neglectum atque in oblivionem venerunt; quæ fuit tanta, ut sæculo
vicesimo quasi ex nihilo fuerint eruenda monumenta illa priora et ut obscuris lumen fuerit dandum
prope novum. (...)
Nulla est (...) causa (...) cur sæculi duodevicesimi Latinitatem discrepare a superioribus
sæculis opinemini. Immo, si Latinæ eius annorum centuriæ litteræ verbo signandæ mihi essent,
nomen notamve eis ‘constantiæ’ vel ‘perseverantiæ’ inurerem; quam tamen ita intellego, non ut
recoctam tum cramben semel atque iterum apposuerint auctores, sed ut, id quod bonæ imitationis
est argumentum, nova fere semper et sua traditis vel tralaticiis argumentis adiecerint.
(Theodericus Sacré, De litteris sæculi XVIII Latinis prolusio).
Interim docta poesis, quæ numquam mortua fuit, altera sæculi XVII parte tantopere
invaluit ... ut proximum tandem sæculum magna ex parte sibi vindicaret. Quod tempus carminibus
astronomicis, georgicis, philosophicis, physicis abundat. (...)
(Iosephi Linæque IJsewijn-Jacobs Commentariolus de litteris latinis recentioribus ad Iosephum
Eberle doctorem honoris causa et poetam elegantissimum).
Deinceps igitur ostendamus elenchum quorundam scriptorum qui hac altera recentiorum litterarum
ætate, necdum vero recentissima, integro ac puro sermone Latino mirifica in lucem ediderunt opera:

ubi et quando
vitam
Auctor (introiit – aditus ad eius opera loci eius
quandoque excerpti
occubuit)
1
Delfi Epigrammata aliquot
sæc. Hugo Grotius Poemata, De iure belli ac pacis [2380]
XVI-
(1583-1645) 1,2,3
XVII
2 opera excerpta aliquot [2382]
Antuerpiæ Mercator sapiens
sæc. Caspar Barlæus
XVI-
XVII (1584-1648)
3 Flora, seu De florum cultura
Senæ Iuliæ libri IV Loci decerpti [2383]
sæc. Ioannes Baptista Ferrarius Hesperides sive De malorum
XVI-
XVII (1584-1655) aureorum cultura et usu
4
Conimbrigæ Initium carminis c.i.
sæc. Bartholomæus Pereira Paciecidos libri XII
Paciecidos libri XII
XVI-
XVII (1588-1650) [2385]
5
Herrembergiæ Loci ex fabula satirica
sæc. Iohannes Valentinus Andreæ Turbo
c.i. Turbo [2390]
XVI-
(1586-1654) opera Latina
XVII
6
Malmesburiæ ex opere c.i. Leviathan
sæc. Thomas Hobbesius Leviathan [2400]
XVI-
XVII (1588-1679)
7
Oxoniæ (?) Initium carminis c.i.
Guilelmus Morrell Nov-Anglia
sæc.
XVI-
Nova Anglia [2410]
XVII (ca. 1590-1626)
8 Miscellanea carmen c.i. ad Noctem
Hypris [2411]
sæc. Gislenus Bultelius
XVI-
XVII (1591-1668)
9
Divioduni Loci e commentitia
sæc. Claudius Bartholomaeus Morisotus opera narratione c.i.
XVI-
XVII (1592-1661) Peruviana Peruviana [2412]
10 Ianua linguarum reserata
e Moravia Lexicon atriale Latino- ex opere c.i. Latium
Iohannes Amos Comenius meridionali latinum redivivum [2415]
sæc.
Orbis sensualium pictus
XVI-
XVII
(1595-1670) Schola ludus
11
e municipio Polonico Aliquot versus decerpti
Matthias Casimirus Sarbievius vulgo Sarbiewo Opera [2420]
sæc. Carmina
XVI-
XVII (1595-1640)
12
Hagæ Turonicæ Loci e Dissertatione de
Renatus Meditationes de prima
Methodo atque e
philosophia
Cartesius Meditationibus [2425]
sæc. (1596-1650)
XVI- Dissertatio de methodo
XVII
13
e municipio Belgico
Sidronius Hosschius vulgo Merkem 1,2
Vita mare est [2430]
sæc.
XVI-
XVII (1596-1653)
14
Lexovii Hoc loco fabula de
Gyge rursus
Petrus Firmianus (1596-1661) Gyges Gallus depingitur [2440]
sæc.
XVI-
XVII
15 opera
Hagæ Comitum Monumenta desultoria:
Constantinus poematum libri XI versus aliquot [2450]
Hugenius (1596-1687) De vita propria: sermonum
sæc.
XVI-
inter liberos libri duo
XVII
16
e municipio
Germanico vulgo Particulæ aliquot de
Itzehoe opera
Iohannes Loccenius lingua et scriptura
Gothorum [2460]
sæc.
XVI-
XVII
(1597-1677)
17
Senæ Iuliæ
Alexander VII (Fabius Chisius) Philomathi Labores Juveniles carmen pro poesi [2465]
(1599-1655)
sæc.
XVI-
XVII
18
Cortoriaci
Iacobus Wallius Poematum libri novem carmen pro vita rustica

(1599-1690) [2470]
sæc.
XVI-
XVII
19
natione belga
Iulianus Waudræus Liber Monosticorum selecta epigrammata
Epigrammatum Libri Tres singulis distichis
sæc.
XVI-
composita [2475]
XVII (c. 1600-1650)
20 epigramma ad
natione angla honorem Ioannis
Jane Owen Audœni [2480]
(Jana Audœna) (c.1600-?)
sæc.
XVII
21
Neapoli
Martha Marthæ Marchinæ virginis
Neapolitanæ
Marchina (1600-1647)
Musa posthuma
sæc.
XVII
22 Galviæ
Ioannes [plura hic] versus aliquot [2487]
Lynch
(1600-1677)
sæc.
XVII
Poemata de vanitate mundi /
23 Ensishemi Carmina lyrica / Urania
Jacobus Balde victrix / Silvarum libri / Aliquot carmina [2490]
Ludus Palmedis, vulgo
scacchus
sæc. (1604–1668) Opera poetica omnia:
XVII
1,2,3,4,5,6,7…
24
e municipio - Poemata initium opusculi
Janus Bodecherus Banningius Hollandico vulgo - Satyricon satyrici [2500]
Loosdrecht
sæc.
XVII
(1606-1642)
25 1, 2
Coloniæ carmina latina carmen et
Anna Maria van Schurman Dissertatio de ingenii loci e Dissertatione
(1607–1678) muliebris ad doctrinam et [2510]
sæc.
XVII
meliores litteras aptitudine
25
Londinii versus aliquot
Iohannes Milton Carmina Latina / scripta
deprompti [2520]
[plura hic] Latina …
sæc. (1608-1674) Epistula ad Pollionem
XVII
26 Poesis lyrica pauci versus e fabula
Bretii Poesis dramatica I, II, III, IV, scenica c.i. Pietas
æc. XVII
s Nicolaus von Avancini V Victrix et Ode XXI [2530]
(1611-1686)
27 Poemata et epigrammata De Pygmalione [2540]
Londinii Carmen Deo nostro
sæc.
XVII
Richardus Crashawus
(1611-1686)
28
e municipio Polonico bina carmina [2550]
Anna Memorata (Virgo Polona) vulgo Łobżenica Carmina
sæc.
XVII
(1612/15-1645)
29
Londinii
Samuel Gott Novæ Solymæ libri sex
sæc. (1614-1671)
XVII
30
Alosti dialogus de legibus ab
Antonius van Torre Dialogi familiares
discipulo observandis
sæc. (1615-1679) [2560]
XVII
31
Londinii Versus desumpti ex
Abraham Cowley Naufragium ioculare
carmine de plantis [2570]
sæc. [plura hic] (1618-1667) Plantarum libri sex
XVII
32
Turoni Eclogæ: 1,2,3 Versus deprompti [2580]
Renatus Rapinus Hortorum libri IV
sæc. (1621-1687)
XVII
33 Ostracopægnion et
e Francia versus excerpti e
Jacobus Moireau Pygmæidos libri VIII…
Pygmæidos libris [2590]
sæc. (1622-1666) Poemata
XVII
34
Dordraci
Margarita van Godewijck carmina latina
sæc. (1627-1677)
XVII
35 Ioannes Baptista Lutetiæ Versus de contemptis
Santolius aditus
poetis neolatinis [2600]
sæc. (1630-1697) ad opera eius
XVII
36 Petrus Daniel carmina
Cadomi Commentarius de rebus ad carmen de potione
Huetius eum pertinentibus. theana [2610]
sæc. (1630-1721)
XVII
37
Neapoli versus e carmine De
Thomas Stroza De mentis potu sive de
cocolatis opificio [2613]
sæc. (1631-1701) cocolatis opificio
XVII
38 Benedictus Amstelodami locus ex opere [2615]
Spinoza opera :
sæc. (1632-1677) 1,2,3
XVII
39
Londinii primi versus carminis
Robertus Grovius Carmen de sanguinis [2620]
sæc. (1634–1696) circuitu
XVII
40 opera locus e fabula scenica
Salisburgi c.i. Ulixes [2630]
Simon Rettenpacher
sæc. (1634–1706)
XVII-
XVIII
41
e municipio -De imitatione oratoria locus ex opere De
Iohannes Germanico vulgo -De periodis imitatione oratoria
Schleiden
sæc.
Sturmius -Mathesis iuvenilis: 1,2 [2640]
XVII-
XVIII
(1635-1703)
42
Basileæ
Iohannes Iacobus Hofmannus opera
locus e Lexico [2650]
sæc. Lexicon Universale
XVII-
XVIII (1635 - 1706)
43 Historia rerum Norvegicarum locus ex Historia
ex insula Islandica opera rerum Norvegicarum
Thormodus Torfæus vulgo Engey et ex Historia
sæc.
Vinlandiæ antiquæ
XVII-
(1636 - 1719) Historia Vinlandiæ antiquæ [2655]
XVIII
44
Ratisbonæ - Psyche Cretica Excerpta e Psyche
Joannes Ludovicus Praschius - De latinismis et barbarismis Cretica [2660]
sæc. (1637-1690)
XVII-
XVIII
45
Romæ Ex poematio c.i. David
Iosephus Poesis iocosa Golie interfector atque
sæc.
XVII- Bernerius e Poesi iocosa [2670]
XVIII (1637-1701)
46
Smalcaldiæ Locus ex Historia
Christophorus Cellarius Historia universalis
sæc.
XVII-
universali [2675]
XVIII (1638-1707)
47
e municipio Polyhistor, literarius, Locus de philosophia
Daniel Germanico vulgo philosophicus et practicus sceptica [2680]
Wismar
sæc.
Georgius Morhofius 1, 2-3
XVII- (1639-1691)
XVIII
48
Patavii
Ubertinus Carrara Columbus, carmen epicum
primi versus carminis
(1642-1716) [2690]
sæc.
XVII-
XVIII
49
Flenopoli carmen c.i. canum
Henricus Harderus Carmina /
cum cattis
Canum cum cattis
certamen [2700]
sæc. (1642- ? ) certamen
XVII-
XVIII
50 Atlantis retecta,
Hamburgi sive de navigatione prima
Christophori Columbi in
Vincentius Placcius Americam poema. Locus excerptus e
De Scriptis et Scriptoribus carmine Atlantis
anonymis atque pseudonymis retecta [2705]
Syntagma.
sæc. (1642-1699) De arte excerpendi.
XVII- Carminum puerilium
XVIII
et juvenilium libri.
51 opera
natione anglus Philosophiæ Naturalis Locus selectus [2708]
Isaac Newtonius Principia Mathematica [1 , 2 ,
3 , 4]
sæc. (1642-1727)
XVII-
XVIII
52
Amstelodami versus in sævitiam
Petrus Francius Orationes
amoris [2710]
Poemata
sæc. (1645-1704) Encomium galli gallinacei
XVII-
XVIII
53
Neapoli
Nicolaus Giannettasius opera poetica 1, 2
versus ex Nauticorum
Halieutica
carmine [2715]
sæc. (1648-1715)
XVII-
XVIII
54 Philosophia Novo-antiqua
Mediolani Iesus puer versus de animo sui
Thomas Silvæ ipsius conscio [2720]
sæc.
XVII-
Ceva (1648-1737) De lingua latina et de Veterum
XVIII imitatione
vv. ELEGANTIORES PRÆSTANTIVM VIRORVM SATVRÆ initium saturæ
AA. inscriptæ Curculionis
1,2 parasiti mortualia [2725]
55
ex oppido Sancti
Ioanna Agnes a Cruce Michaelis a 1, 2,3...
epigrammata [2730]
sæc. Nepantla
XVII-
XVIII
(1651-1695)
56 opera
Epiningæ Dissertatio de actione operis præfatio et
Franciscus Langius scenica excerpta [2740]
sæc. (1654-1725)
XVII-
XVIII
57
Carolus d’Aquino Neapoli
carmina I, II, III versus e satyra [2743]
sæc.
XVII- (1654-1737)
XVIII
58
natione Polona stropha Sapphica de
Sophia Corbiniana paucissima de illa poetria
Iride [2745]
sæc. fl. 1655
XVII-
XVIII
59
versus aliquot de exule
Livinus Meierus Gandavi Poematum libri duodecim
Tomitano [2750]
sæc.
XVII- (1655-1730)
XVIII
60 Epistolæ familiares
Pragæ Exercitationes dramaticæ præcepta aliquot de
Carolus 1,2,3… conscribendis epistulis
sæc.
XVII- Kolczawa Exercitationes epicæ [2755]
XVIII (1656-1717)
61
Neapoli
Franciscus Eulalius Savastano Botanicorum, seu
versus desumpti [2757]
sæc. (1657-1717) institutionum rei herbariæ
XVII- libri IV
XVIII
62 opera
Lutetiæ Bibliotheca rhetorum carmina aliquot
Gabriel Franciscus Le Jay praecepta et exempla excerpta [2760]
sæc. (1657-1734) complectens, quæ ad poeticam
XVII-
XVIII facultatem pertinent
63
Issæ
Antonius Matijasevius Karamanæus Carmen ad Iacobum
versus e carmine [2761]
sæc. (1658-1721) Candidum
XVII-
XVIII
64
Roterodami In adventum veris et
David Hoogstratanus Carmina sive
epigramma de Amore
sæc. (1658-1724) Poemata [2763]
XVII-
XVIII
65
Holmiæ
Sophia Elisabeth Brenner opera
bina carmina [2765]
sæc. (1659-1730)
XVII-
XVIII
66
Senæ
Quintus Sectanus [Ludovicus Segardi] opera
versus e satyris [2766]
sæc. satyræ
XVII-
XVIII (1660-1726)
67
Lutetiæ
Carola Catharina Patina Oratio de liberata civitate
loci ex oratione [2767]
sæc. (1660-1744) Vienna
XVII-
XVIII
68
Vimariæ
Ioannes Ioachimus Müller De tribus impostoribus
orationis initium [2770]
sæc. (1661-1733)
XVII-
XVIII
69
Anicii Vellavorum Anti-Lucretius sive de Deo et Versus e libro V cuius
Melchior de Polignac natura libri novem: 1, 2 argumentum est de
sæc. (1661-1741) mente [2780]
XVII-
XVIII
SEPTEM ILLVSTRIVM VIRORVM POEMATA

70 Epistolarum libri duodecim
Oropesæ Περὶ πάθων sive De animi Loci excerpti ex
Emmanuel affectionibus liber oratione [2783]
sæc.
XVII- Martinus (1663-1737) Oratio pro crepitu ventris
XVIII
71
Rogiani Loci excerpti ex opere
Ioannes Vincentius Gravina De ortu et progressu iuris
de iure [2784]
sæc. (1664-1718) civilis
XVII-
XVIII
72
e municipio Francico
Iacobus Vanierius vulgo Causses-et- prædium rusticum
carminis exordium [2785]
sæc. Veyran
XVII-
XVIII
(1664-1739)
73
Cadomi
Gulielmus Massieu Caffæum carmen
Versus de cafeo [2790]
sæc. (1665-1722)
XVII-
XVIII
74
natione anglus
Thomas Makin Descriptio Pennsylvaniæ
sæc. (1665-1733)
XVII-
XVIII
75 natione italus
Versus ex utroque
Franciscus Maria Della Volpe (1666-1732) ? Chocolata
carmine [2805]
sæc.
XVII- Pulvis Nicotianus
XVIII
76
e municipio carminis
Ioannes Ioachimus Meierus Germanico vulgo Præfiscine! Ineuntis
initium [2810]
sæc. Perleberg ætatis tabacomania
XVII-
XVIII [nondum pro certo habeo an idem sit auctor...operis de tabacomania]
fl. mediante s. XVIII
77
natione anglus
Antonius Aslopus Antonii Alsopi odarum libri
Odæ [2820]
sæc. (c.1670-1726) duo
XVII-
XVIII
78
Genuæ
Catharina Imperialis Pallavicina Elegiæ et epigrammata
Elegia atque
in Arcadum carminibus
sæc.
XVII- (Arsinda Poliades) edita
epigrammata aliquot
XVIII (fl. c. 1756) [2830]
79 e municipio Anglico - machinæ gesticulantes

vulgo Milston - prœlium inter pygmæos et Initium carminis c.i.
sæc.
XVII-
Ioseph Addisonius grues commissum machinæ gesticulantes
XVIII (1672 - 1719) - aditus ad opera eius [2840]
vv.
AA. POEMATA DIDASCALICA I, II, III, IV De collectione [2845]
80
Versus aliquot excerpti
sæc. Ioannes Baptista Godefroy (1672-1728)
Tabacum –carmen- [2850]
XVII-
XVIII
81 Physica Sacra: 1,2,3,4
Turici Οὐρεσιφοίτης Helveticus, Locus e præfatione ad
sæc.
XVII-
Iohannes Iacobus Scheuchzer sive itinera per Helvetiæ lectorem [2860]
XVIII (1672-1733) alpinas regiones
82 Initia caminum q.i.
Avennione Magnes et Faba
sæc. Thomas Bernardus Fellon Magnes
Arabica [2865]
XVII-
(1672-1759) Faba arabica
XVIII
83 e municipio Francico
vulgo Vignory Primi versus carminis
Franciscus Oudin Poemata didascalica
sæc.
c.i. Somnia [2870]
XVII-
(1673-1752) Somnia, carmen
XVIII
84 Locus e præfatione [2875]
Lipsiæ
sæc. Ioannes Burchardus Menckenius De charlataneria eruditorum
XVII-
(1674-1732) opera
XVIII
85
natione anglus De obitu filiolæ carmen
sæc.
XVII-
Hieronymus Logan [2880]
XVIII (1674-1751)
86 Microscopium Versus electi ex
natione anglus Certamen glaciale utroque carmine
sæc. Thomas Bisse didascalico [2885]
XVII-
XVIII (1675-1731)
87
Aquilæ Versus decerpti [2887]
sæc. Camillus Eucherius de Quintiis Inarime seu de balneis
XVII-
(1675-1733) Pithecusarum libri VI
XVIII
Oratio de libris qui vulgo
88 Cadomi dicuntur romanenses
Carolus Loci decerpti e
Fabulæ dramaticæ
tragœdia inscripta
sæc.
XVII- Porée Oratio de theatro
Brutus [2890]
XVIII (1675-1741) De Satyra
Tragœdiæ
89
e municipio Francico Excerpta aliquot [2895]
sæc. Hadrianus Relandus vulgo De Rijp opera
XVII- Galatea
XVIII
(1676-1718)
90
Ragusæ … Elegia [2900]
sæc.
XVII-
Vincentius Petrovich
XVIII (1677-1754)
91
Brixiæ Ex carmine de volatu
sæc. Horatius Burgundius Brixiensis Carmen de volatu [2905]
XVII-
XVIII (1679-1741)
92
Isenbergæ Locus e præfatione [2910]
Iohannes Gottlieb Heineccius Thuringorum Fundamenta stili cultioris
sæc.
XVII-
XVIII (1681-1741)
93 ´
Sulzbachii Locus e præfatione [2915]
Iacobus Burckhard Commentatio de linguæ
sæc. (1681-1752) Latinæ in Germania per XVII
XVII- sæcula amplius fatis
XVIII
94 Luccæ Ex oratione in Sciolos
opera [2917]
orationes
sæc.
Paulinus a S. Iosepho (1681-1754)
XVII-
XVIII
Nicolai Klimii iter

95 Bergæ subterraneum
Epigrammatum libri septem
Ludovicus Holbergii opuscula quædam
Latina Excerpta aliquot [2920]
Holbergius (1684-1754) Synopsis historiæ universalis,
sæc.
XVII-
methodo erotematica exposita
XVIII Ad virum perillustrem
epistolæ
96
Groningæ
Tiberius Hemsterhusius orationes
Locus ex oratione [2923]
sæc. (1685-1766)
XVII-
XVIII
97
e municipio Locus e dissertatione
Michael Lilienthal Germanico vulgo De historia litteraria
de Machiavellismo
Liebstadt De Machiavellismo litterario
sæc.
XVII-
litterario [2925]
XVIII
(1686-1750)
98
e municipio Italico Locus e præfatione [2927]
Ægidius Forcellini vulgo Campo totius Latinitatis lexicon
sæc.
XVII-
XVIII (1688-1768)
99
Holmiæ Locus e Camena Borea
Emmanuel Camena Borea [2930]
De cælo et ejus mirabilibus et
sæc.
XVII- Swedenborg (1688-1772)
de inferno: ex auditis et visis
XVIII
vv.
AA. NVGÆ VENALES [2940] Locus e præfatione
Novus linguæ et
100 e municipio eruditionis romanæ
Iohannes Matthias Germanico vulgo thesaurus: 1,2,3,4. Locus e Dissertatione
Roth Primæ lineæ isagoges in de vi consuetudiis ac
sæc.
XVII- Gesnerus eruditionem universalem: sæculi in studiis
XVIII 1,2. litterarum [2950]
Epistolæ / Opuscula minora:
(1691-1761) 1,2,3,4,5,6,7,8…
vv.
AA. DELICIÆ POETARVM DANORVM COLLECTÆ I, II [2955] Locus ex præfatione
101 Historia critica latinæ
Mainingiæ linguæ ed. prima , altera,
Georgius Walchius tertia. Locus excerptus [2960]
sæc. (1693-1775) Decas fabularum humani
XVII-
XVIII generis…
102 Embecæ De erudita inscitia theologo Locus depromptus ex

Iohannes Fridericus Noltenius inprimis necessaria opusculo De erudita
Lexicon linguæ Latinæ inscitia… [2970]
sæc. (1694-1754) antibarbarum: 1,2
XVII-
XVIII
103
e municipio Locus petitus ex
Ioannes Daniel Schoepflinus Germanico vulgo opera
opusculo c.i. Vindiciæ
sæc. Sulzburg Celticæ [2975]
XVII-
XVIII
(1694-1771)
104
natione anglus
Vincentius Bourne Poematia Latine Partim
epitaphium in canem
sæc. (1695-1747) Reddita, Partim Scripta [2977]
XVII-
XVIII
105 Historia critica
Augustæ philosophiæ Locus e dissertatione
Iohannes Iacobus Bruckerus Vindelicum 1,2,3,4,5,6. præliminari [2979]
sæc.
XVII-
Institutiones historiæ
XVIII (1696 - 1770) philosophicæ
106
Valettæ
Johannes Antonius Ciantar opera
epigrammata [2980]
sæc. (1696-1778) Epigrammaton libri III
XVII-
XVIII
107
Monaci Locus ex initio opusculi
Franciscus Neumayr Idea poeseos
petitus [2981]
sæc. (1697-1765)
XVII-
XVIII
108
sæc. Carolus Rotius Florentiæ carmina et orationes
Loci selecti [2983]
XVII-
XVIII
(1698-1742)
109
Londinii Carmen [2985]
sæc. Ioannes Jortin Lusus poetici
XVII-
XVIII (1698-1770)
110 e Portu Sanctæ
Mariæ Locus ex oratione
sæc. Hieronymus Lagomarsinus opera
quadam [2988]
XVIII
(1698-1773)
111
Ragusæ Desiderium patriæ
Bartholomæus Boscovicius Carmina
sæc.
XVII-
et epigramma [2990]
XVIII (1699-1770)
APES ACADEMICÆ OPEROSORVM LABACENSIVM

112
Ragusæ
sæc. Nicolás Crespo Elegia
Versus decerpti [3000]
XVII-
XVIII (1701-1769)
113 e Portu Crucis,
Nivariæ insulæ epigrammata aliique
sæc. Ioannes de Iriarte opera
versus [3005]
XVIII
(1702-1771)
114
Trecis Fabulæ selectæ Fontanii, 1, 2 Locus ex præfatione et
sæc-
XVIII
Iohannes Baptista Giraud fabulæ latine versæ
(1701-1776) [3010]
115
Lutetiæ Fabula [3020]
sæc. Carolus Lebeau Opera Latina
XVIII
(1701-1778)
116
Regiopoli in insula Versus aliquot [3030]
sæc. Franciscus Williams Iamaica carmen
XVIII
(1702-1770)
117
Neostadii ad
Iohannes Ernestus Hebenstreit Orlam De homine sano ...carmen
Versus de homine [3040]
sæc. opera
XVIII
(1703-1757)
118
Alexandria Versus ex carmine de
Iulius Cæsar Cordara opera
modis [3045]
sæc. (1704-1785)
XVIII
119
Naumburgi Excerptum ex opusculo
Ioannes Bidermannus opera
c.i. De cultu ventorum
(1705-1772) Otia litteraria
sæc.
XVIII
divino
[3050]
120
Lucæ Locus excerptus ex
Philippus Bonamicus De claris Pontificiarum
dialogo [3053]
sæc. (1705-1780) epistolarum scriptoribus
XVIII
121
e municipio Excerptum ex opusculo
Ioannes Augustus Ernesti Germanico vulgo Bad Opuscula oratoria
c.i. Initia doctrinæ
Tennstedt Opuscula philologica critica
sæc.
solidioris [3055]
XVIII Opuscula theologica
(1705-1781) Initia doctrinæ solidioris
122
e municipio Slovenico
Antonius Purgstall vulgo Kranjska De Vi Electrica, carmen
Versus ex carmine [3060]
sæc. didacticum
XVIII
(1708-1772)
123 opera
Ingolstadii carmina selecta fabula de simio
Ignatius Weitenauer Tragœdiæ autumnales typorum imitatore
sæc. (1709-1783) [3065]
XVIII
124
Lichfildiæ
Samuel Johnson Poemata Latina versus [3070]
sæc. (1709-1784)
XVIII
125
Lucæ locus e commentariis
Castruccius Bonamicus Commentarii de bello Italico [3075]
sæc. (1710-1761)
XVIII
126
e municipio Bohemico Versus e carmine
Iohannes Christianus Aloisius Mickl vulgo Ostrolovský PLVS VLTRA
deprompti [3080]
Újezd opera –cf.p.754-
sæc.
(Quirinus) -cf.p.753-
XVIII
(1711–1751)
127 Rogerius Elementorum universæ Versus excerpti e
Ragusæ matheseos 1,2,3 carmine cui index De
Boscovicius Carmina Solis ac Lunæ
sæc. (1711-1787) Theoria philosophiæ naturalis defectibus [3090]
XVIII
128
e municipio Francico Gallus et Vultur.
Franciscus Desbillons vulgo Châteauneuf- Fabulæ
Formica et Cicada [3100]
sur-Cher Hannibal [tragœdia]
sæc.
XVIII
(1711-1789)
129 Tragœdiæ duæ et totidem
Barcinone dramatia Versus e tragœdia
Andreas Friz opera Penelope inscripta [3110]
Tragœdiæ et orationes
sæc. (1711-1790)
XVIII
130
Romæ Electricorum libri VI primi versus carminis
Iosephus Marianus Parthenius Epistolæ didascalici [3115]
(vulgo Giuseppe Maria Mazzolari)
sæc. (1712-1786)
XVIII
131
Lonzani
Hieronymus Ferrius Pro linguæ Latinæ usu
loci excerpti aliquot
[3120]
sæc. (1713-1786)
XVIII
Philosophiæ recentioris
132 Ragusæ versibus traditæ libri X versus deprompti [3130]
Benedictus Stay Philosophiæ versibus traditæ
sæc. (1714-1801) libri VI
XVIII
133 e municipio Francico

vulgo Hainichen loci decerpti aliquot
sæc. Christianus F. Gellert De poesi apologorum [3140]
XVIII
(1715-1769) eorumque scriptoribus
134
Castalliæ versus aliquot [3145]
sæc. Thomas Serranus Carminum libri IV
XVIII
(1715-1784)
135
Londinii carmen Sapphicum [3150]
sæc. Thomas Gray Opera Latina…
XVIII
(1716-1771)
vv.
AA. POEMATA DIDASCALICA SÆCVLI XVIII [3160]
136
Angelopoli versus decerpti e
Ioseph Marianus ab Iturriaga Mexici Californiados carmen carmine [3170]
sæc.
XVIII
(1717-1787)
137
Ragusæ fragmenta excerpta [3175]
Christophorus Stay De poesi didascalica dialogus
sæc. (1719-1777)
XVIII
138 Anthologica /
Ragusæ Homeri Ilias latinis Aliquot epigrammata
Raimundus Cunicius versibus expressa [3180]
sæc. (1719-1794) Epigrammata
XVIII
139
Venetiis versus aliquot [3185]
Iosephus Farsetius Carminum libri duo
sæc. (1720-1792)
XVIII
140
e municipio Francico excerptum e
Gabriel Brotierius vulgo Tannay Supplementa
Supplemento libri IX
sæc. [3190]
XVIII
(1723-1789)
141
e Suecia locus selectus [3200]
Daniel Rolander Diarium Surinamicum
sæc. (1723-1793)
XVIII
142 David e municipio Polonico
Ruhnkenius vulgo Bydlino Oratio de doctore umbratico
locus ex oratione [3210]
sæc. Dav. Ruhnkenii orationes,
XVIII
(1723-1798) dissertationes et epistolæ 1, 2.
143
Mediolani versus de globo
Angelus Maria Durini carmina latina Mongolferiano [3215]
sæc. (1725-1796)
XVIII
144 De valetudine litteratorum
Mediolani libri tres Epitaphium catellæ
Gerardus Nicolaus Heerkens Empedocles [3220]
sæc. (1725-1801) Iter Venetum
XVIII
145 e municipio
Nederlandico vulgo primi versus ex
Alexander Thomassen Midden-Groningen Pithecologia
Pithecologia [3230]
sæc.
XVIII
(1725-1798)
146 e municipio De Deo Deoque homine,
Æquatoriensi vulgo heroica versus de
Didacus Abad Cuenca Selenopolitani dissertatio incomprehensibili Deo
sæc.
ludico-seria [3240]
XVIII (1727-1779)
147 e municipio Francico - Epitome historiæ sacræ
vulgo Chaulnes - De viris illustribus urbis de rege Numa [3250]
Carolus Franciscus Lhomond Romæ
sæc. (1727-1794)
XVIII
148 e Mexici urbe Vera Opera latina aliquot versus ex
Cruce Alexandriados sive de Alexandriados carmine
Franciscus Xaverius Alegre expugnatione Tyri ab [3260]
sæc. (1729-1788) Alexandro Macedone
XVIII
149 e municipio Austriaco
vulgo Schärding epigrammata aliquot
Michael Denisius Carmina quædam [3280]
sæc. (1729-1800)
XVIII
150 - Opuscula academica
Chemnicii collecta: 1,2,3,4 locus ex oratione
sæc.
XVIII-
Christianus Heynius - Deportatio in novam deportationis [3290]
XIX (1729-1812) Cambriam
Lusus
vv.aa. 1730 Westmonasterienses, sive excerpta aliquot [3310]
LVSVS WESTMONASTERIENSES Epigrammatum et poematum
minorum delectus
151 Vindobonæ
versus selecti [3320]
sæc. Iohannes Baptista Premlechner (1731-1789) Carmina
XVIII
152 e municipio
Guatimalensi vulgo
Raphael Landivar Santiago de los Rusticatio Mexicana
varii versus carminis
Caballeros [3330]
sæc.
XVIII
(1731-1793)
153 In submersionem navigii cui
e municipio Anglico Georgius Regale nomen Versus excerpti aliquot
Gulielmus Cooper vulgo Berkhamsted inditum. [3340]
Poemata latina
sæc. (1731-1800)
XVIII
154 Ὀνειροκόσμος id est, Mundus in

Nidrosiæ Somnio.
Nicolaus Krog Bredal [cf. quæ vir doctus nomine Aspaas, Versus deprompti [3350]
(1733-1778) Per Pippin, eo de opere latine
sæc. rettulit.]
XVIII
155
Insulæ Longæ Versus aliquot excerpti
Beniaminus Prime opera [3360]
sæc. (1733-1791)
XVIII
156
Palmæ Versus aliquot decerpti
Iosephus de Pueyo Parnassidos libri IV [3370]
sæc. (1733-1785)
XVIII
157
Daventriæ - Gellia, eclogæ, epigrammata De osculis Gelliæ [3380]
Gerardus David Jordensius - Josephus, carmine heroico
sæc. (1734-1803) celebratus
XVIII-
XIX
158 Navis aeria –
Ragusæ versus ex carmine
sæc.
Bernardus Zamagna Homeri Odyssea Latinis inscripto Navis aeria
XVIII- (1735-1820) versibus expressa [3390]
XIX
159
natione Batavus ? Somnium de Justitia locus excerptus [3395]
Simplicius Philalethes ex urbe Leida fugitiva
sæc.
XVIII- (c. 1736)
XIX
160 Disputatio de cognatione
Laubæ Lusatorum historiæ et eloquentiæ cum
Samuel F. N. Morus poesi. locus depromptus [3397]
sæc. (1736-1792) Dissertationes theologicæ et
XVIII-
philologicæ.
161
e municipio
Iohannes Ulricus Schwindrazheimius Germanico vulgo Tristia Thumlingensia
sæc.
Neuenbürg
XVIII-
XIX
(1736 - 1813)
162
Novæ Aureliæ Pauci versus deprompti
Stephanus Telemachias [3410]
sæc.
XVIII-
Viel (1736-1821)
XIX
163 e municipio Somnium in quo […] Genius
Germanico vulgo sæculi vapulat Loci e Klotzii Somnio
Christianus Adolphus Klotzius Bischofswerda [3420]
sæc. Acta litteraria 1, 2, 3, 4, 5, 6

XVIII (1738-1771)
164 Poemata Versus excerpti e
Amstelodami Carmen de æqualitate carmine c.i. De
Hieronymus Boschius hominum æqualitate
sæc. (1740-1801) hominum [3430]
XVIII-
XIX
165 e municipio
Germanico vulgo
Christophorus Fridericus Sangerhausen Großkorbetha Minos sive de rebus Friderici
Operis initium [3440]
II apud inferos gestis
sæc.
XVIII- (1740-1802)
XIX
166
Segedini Locus selectus [3450]
Andreas Dugonicius Argonauticorum sive de
sæc.
(1740-1818) vellere aureo libri XXIV
XVIII-
XIX
167
Segedini Primi carminis versus
Iosephus Octavianus Nobilis de Sabellis Vir nemoris [3460]
sæc.
XVIII- (1742-1818)
XIX
168 e municipio
Germanico vulgo Paucæ lineæ de exitiali
Carolus Gustavus Schultz ab Ascherade Zirkow Res suo ævo gestæ
terræ motu
sæc. Olyssiponensi [3470]
XVIII (1743-1798)
169 Hypothesis Copernicana
natione Italus, ni cometæ versus quibus incipit
Camillus Garullus fallimur et elegiarum monobiblos carmen pro hypothese
sæc.
XVIII- Orationes Copernicana [3473]
XIX (1743-1816)
170 Ioannes Aloisius Locus ex operis
Mexicopoli præfatione et de vita
Maneirius De vitis aliquot Mexicanorum
Iosephi Raphaelis
sæc.
(1744-1802) 1,2,3
XVIII- Campoy [3475]
XIX
171 Iohannes Fridericus Friderici Herelii Satiræ
natione Germanus tres Loci excerpti [3480]
Herelius De statu reipublicæ
sæc. (1745-1800) Moropolitanæ litterario
XVIII
vv. Corpus illustrium poetarum lusitanorum qui latine scripserunt
AA. Locus e præfatione [3485]
1,2,3,4,5,6,7
172
ad Portum Versus de terræmotu
Elpinus Duriensis Calensem Carmina Latina
Olisiponensi [3490]
sæc.
XVIII-
XIX (1745-1818)
173
Comi
Alexander Volta Carmen didascalicum
Versus excerpti [3500]
sæc.
XVIII-
(1745-1826)
XIX
174 e municipio
Germanico vulgo
Gadso Coopmans Franeker Varis, sive de variolis carmen
versus decerpti [3510]
sæc.
XVIII-
XIX (1746-1810)
175 opera
Bunnanari carmina versus aliquot [3515]
Franciscus Carbonius De coralliis
sæc.
XVIII-
(1746-1817)
XIX
176
Berolini
Christian Wilhelm Kindleben Gaudeamus igitur
carminis versus [3520]
sæc.
XVIII-
XIX (1748-1785)
177
e municipio
Mathias Petrus Katančić Germanico vulgo opera
Carmen [3530]
sæc. Valpovo Fructus autumnales
XVIII-
XIX
(1750-1825)
178
Mantuæ
Gaetanus Bugantia versus de cafea [3535]
sæc. (1752-1812) carmina
XVIII-
XIX
179
Ragusæ
Iunius Restius carmina
satyrarum excerpta
sæc.
(1756-1814) Satyrarum liber [3537]
XVIII-
XIX
180
Dordraci carmina
Iacobus Henricus Carmina
aliquot [3540]
Carminum epidosis
sæc.
XVIII- Hœufft (1756-1843)
Parnasus Latino-Belgicus
XIX
181
e municipio Locus e prologo et
Fridericus B. Germanico vulgo Zell Epigrammata in complures
epigrammata aliquot
musei anatomici res quæ
sæc.
XVIII- Osiander unter Aichelberg
versuum amore ductus fecit
[3545]
XIX
(1759-1822)
Włodzienin sive
Antonius Iosephus Stein Bladen opera / Amor capnophilus
Primi versus carminis
sæc. [3550]
XVIII-
XIX
(1759-1844)
183
Carolus Christianus Schilling fl. 1761
Carminum libri duo
carmina [3555]
sæc.
XVIII-
XIX
184 prope
Constantinopolim carmen ad honorem
Andreas Chénier versus Latini
Sannazarii [3560]
sæc. (1762-1794)
XVIII-
XIX
185 Epigrammata
prope [hac in optima dissertatione aliquot epigrammata
Franciscus Sánchez Barbero Salmanticam doctorali edita, quam fecit María [3565]
sæc. Dolores Lozano Lucea]
XVIII-
XIX (1764-1819)
186
Versaliis Versus aliquot ad
Ioannes Stephanus-Judith Forestier Apollineum opus
Prosodiam
sæc.
XVIII-
(1764-1830) explicandam [3570]
XIX
187 Specimen de fortuna Locus excerptus ex
Spalati Latinitatis , accedunt opere inscripto
Faustinus Gagliuffus poemata varia, meditata et Specimen de fortuna
sæc.
XVIII-
(1765-1834) extemporalia. Latinitatis [3580]
XIX
188
Palmæ Maioricæ scripta versus de veridicæ
Ioannes Muntanerius historiæ pondere ac
sæc.
XVIII-
(1766-1847) pretio [3585]
XIX
189
Utrariæ
Abbas Marchena Fragmentum Petronii
initium operis [3590]
sæc.
XVIII-
(1768-1821)
XIX
190 De præstantia et vetustate
Podii Varini linguæ Illyricæ locus de vita Bernardi
Franciscus Maria Appendini De vita et scriptis Bernardi Zamagna [3595]
sæc.
XVIII-
(1768-1837) Zamagnæ
XIX opera
191
e Normannia versus aliquot de duello
Ludovicus Girardin opera
oriundus [3600]
sæc. De monomachia sive duello
XVIII- satira
XIX (1771-1825)
192 e Batavo municipio

vulgo Brielle Carmen de Natura
versus aliquot carminis
oriundus De ingenii humani
sæc.
Simon Speyert van der Eyk præstantia...
de Natura [3603]
XVIII-
XIX
Poemata
(1771-1837) Oratio et carmen de nihilo...
193 Vitam Caroli Sigonii, viri
singulari virtute, moribus,
Halæ Saxonum
Ioannes Philippus Krebs ingenio, doctrina, meritis excerptum [3605]
sæc. (1771-1850) præditi ad imitandum
XVIII-
XIX iuventuti, exposuit…
vv. CARMINA RECENTIORVM POETARVM SOCIETATIS IESV (1772)
AA.
Locus e præfatione et versus aliquot ex Alphonsi Nicolai elegia inscripta De obscuritate Philosophiæ ac de repertis Isaaci Newtoni -3610-
194
Lipsiæ
Godofredus Hermannus Opuscula
sæc.
XVIII- (1772-1848)
XIX
195 e Batavo municipio excerptum ex oratione

Henricus C. Eichstadius vulgo Oschatz opera
ad memoriam Annæ
oriundus opuscula oratoria
Amaliæ [3618]
sæc.
XVIII-
XIX (1772-1848)
196 e Bavaria
Laurentius Gerhard fl. mediante sæc. Brevis Bavariæ geographia

loci deprompti [3620]
sæc.
XVIII-
XIX
XIX
197 Epistolæ sodalium
Amstelodami ? socraticorum philomathiæ locus ex epistolis [3622]
Guilielmus Leonardus Mahne Vita Danielis Wyttenbachii
sæc.
XVIII- (1772-1852) Miscellanea Latinitatis
XIX
opera
198 Bratislaviæ Florilegium seu collectio
carminum
Antonius Faber Anthologica seu fascis versus selecti [3625]
sæc.
XVIII-
(1772-1854) poematum
XIX Compendium institutinum
statisticarum 1, 2
Principia iuris metallici hungarici
199
Warwici
Savagius Poemata et inscriptiones
hendecasyllabi [3628]
Quamobrem poetæ latini
sæc.
XVIII- Landor (1775-1864)
recentiores minus legantur
XIX
200
Podii Varini aliquot versus elegiæ
Urbanus Appendini carmina
cuiusdam [3629]
sæc.
XVIII-
(1777-1834)
XIX
201 Zacynthi carmen Zacynthus et

Nicolaus Hugo Foscolo Zacyntho
excerptum e Didymi
(1778-1827) Didymi Clerici prophetæ
libro singulari [3630]
sæc. minimi Hypercalypseos
XVIII-
XIX
liber singularis
Dissertatio de linguæ Latinæ
202 Marcoduri cum omnino ad scribendum,
tum ad poesin usu.
Ioannes Dominicus Fuss Antiquitates romanæ. excerpta aliquot [3635]
sæc.
XVIII-
(1782-1860) Dissertatio versuum
XIX homœoteleutorum...
Poemata Latina…
203
Mediolani Volucres [3640]
Alexander Manzoni Volucres
sæc.
XVIII-
(1785-1873)
XIX
204 Opuscula oratoria et poetica.
Groningæ Vitæ aliquot excellentium
Petrus Hofmannus Peerlkamp Batavorum. De Erasmi Roterodami
sæc.
(1786-1865) Liber de vita, doctrina et vita [3645]
XVIII- facultate Nederlandorum qui
XIX
carmina latina composuerunt.
205 Carmen c.i.
Antuerpiæ Antrum hoc horrendum carmen [3650]
Iohannes Baptista Buelens cælestis devoret ignis
sæc.
XVIII-
(1788-1868) a Theoderico Sacré editum
XIX
206
Ragusæ primi versus carminis
Blasius Ioannis Francisci Gondulæ [3653]
Osmanides Latinis versibus
sæc.
XVIII- Ghetaldi (1788-1872)
expressa
XIX
207
e re publica excerpta [3655]
Franciscus Glass Ohionensi Georgii Washingtonii vita
sæc.
XVIII-
XIX (1790- ante 1835)
208
Sclavoni
Antonius Nodari Lusus poeticus
sæc. (1790-1840) anatomicus
XVIII-
XIX
209
Spalati versus aliquot [3665]
Josephus Cobarnic de Makarska Dioclias, carmen
sæc.
(1790-1852) polymetrum
XVIII-
XIX
210
Grianti initium carminis [3670]
Bernardus Bellini Perippopædia, seu de equo
sæc.
(1792- 1876) carmen
XVIII-
XIX
211
Camurani Dantis Alighieri Divina
Iosephus Pascalius Marinelli comœdia Latine versa versus aliquot [3680]
sæc.
XVIII-
(1793 - 1875)
XIX
vv. Orationes Latinæ XLVII. E doctissimorum eorumque eloquentissimorum virorum sæculo XVI, XVII, XVIII, XIX, florentium
AA. operibus selectæ et juventuti literarum studiosæ propositæ. (1822) -3690-
212 (1796, Strigonii Carmina selecta versus selecti [3695]

Bernardinus Takács -1859)
sæc.
XVIII-
XIX
213 Vilnensis, fl.

De pace elegiæ versus ex elegia prima
Paulus Tarenghius exeunte sæc. XVIII [3700]
ac ineunte XIX (?)
sæc.
XVIII-
XIX
214
e re publica
Samuel Wilson Kentukiensi Chelys hesperia
sæc. fl. 1800-1825
XVIII-
XIX
215
Lutetiæ versus de nepote rapto
Eugenius Cauchy receptoque [3720]
sæc. XIX (1802-1877)
216
e municipio
Edmondus Griffin Pensilvaniensi opera
versus excerpti aliquot
vulgo Wyoming [3730]
sæc. XIX
(1804-1830)
217 De lingua latina colenda et
natione Hispanus civitate latina fundanda. loci decerpti aliquot
Michael Maria Olmo s. XIX Ed. 1817 [3740]
sæc. XIX
vv. SCRIPTORVM LATINORVM SÆCVLI XIX DELECTVS I, II

AA.
Versus excepti e
218 Clevasii
Specimen carminum carmine c.i. De
Iosephus Iacolettus (Giacoletti) Latinorum vehiculis vapore
(1803-1865) motis [3750]
sæc. XIX
e municipio opera
219 Nederlandico De Latina recentiorum excerpta [3760]
Cornelius Star Numan vulgo Sappemeer poesi et de Horatio atque
(1807-1857) Sarbievio inter se comparatis
sæc. XIX
Historia critica
220 litterarum Latinarum
Clusæ Cuneensium De eloquentia libertatis
alumna epistula ad Didacum
De studio litterarum Vitrioli et excerpta
Thomas Vallaurius Latinarum oratio. varia [3770]
(1805-1897) Opuscula varia
sæc. XIX
Epitome historiæ Græcæ.
Epitome historiæ Romanæ.
Epitome historiæ patriæ.
221
Urbiventi flores cito moriuntur
Henricus Nozzi Carmina selecta [3780]
sæc. XIX (1808-1857)
222 e municipio
Hungarico aliquot epigrammata
Iosephus Paulus Király -Rex- vulgo Nyíregyháza Epigrammata nova [3790]
sæc. XIX
(1810-1887)
223
Carpineti
Leo XIII opera Rerum novarum
sæc. XIX
(1810-1903) carmina et carmina aliquot [3800]
224 versus aliquot decerpti
Laureti e carmine de
Quintinus Guanciali De homœopathia
homœopathia [3810]
sæc. XIX
(1811-1883) Carmina
225 Petreidos libri XXIV primi carminis versus
Calvitiani 1,2,3,4, [3820]
Antonius Mirabelli
sæc. XIX (1812-1883)
226
natione Italus Ode Christophorus Columbus versus aliquot [3825]
Octavius Cagnazzi fl.1892 et Leo XIII
sæc. XIX
... [3830]
Porro, si vel plures recentis recentiorisve ætatis auctores noscere studeas, forsan adire
iuvabit utilissimos indices qui libris continentur veluti hoc catalogo.
Ceterum, inventa recentiora Latine scripturientes numquam non ad antiquorum

æmulationem allectarunt, conaturos si sermo pervetustus aptus esset ad res antea ignotas Latine
exprimendas. Ipsa multiferam igitur elicuere poesin ætati nostræ accommodatam, qua probatum
est nullum fere exstare argumentum, quod a versu Latino abhorreret, atque ex rebus inauditis cum
obsoletis admixtis delectabile quiddam coagmentari posse et coalescere. Itaque versificatores
numero non pauci antiquam elegantiam repræsentarunt cum ignivoma arma, typographiam,
electricas vires, machinas vaporis vi motas, potiones Arabicam et Sinensem, birotas autorædasve,
naves aereas, ævi recentioris ludos aliasque res innumeras versibus exposuerunt.
(Theodericus Sacré, "Quid Poetæ Scriptoresve de tabaco senserint vel scripserint", Vox Latina, XXII, 1986, p. 540-545).
V. Recentissima vel novissima tempestas: [post vertens sæc. XIX ad nostros usque dies] [Altero tamen e prospectu,
post exiens sæc. XVIII atque iniens XIX ad nostram, qua vivimus, ætatem…]
Nec denique defuerunt ab exeunte sæculo undevicesimo ac præsertim ab ineunte

vicesimo sæculo usque ad hancce novissimam ætatem eruditi homines tam alte Latinitate
imbuti ut elegantes præstantesque evaserint solutæ orationis scriptores vel etiam egregii poetæ quos
quidem divino numine afflatos facile dixeris.
Eximius ille litterarum Latinarum pervestigator, nomine Iosephus IJsewijn hæc de suæ ætatis poesi latina
scripsit in libello numero 7 commentarii periodici Vita Latina inscripti, editi mense aprili anno 1957º:
Irrefutabile maximumque sermonis latini etiam nunc viventis atque vigentis testimonium magnus
ille poetarum prosæque scriptorum numerus esse videtur. Nam, etsi quadraginta fere annis ante
Alfonsius Casoli merito lamentatus est in Ecloga sua Novissima:
tempora volvuntur sacris non fausta poetis,
singulis tamen annis prodeunt carminum operumque pedestrium libelli. Quos scriptores latinos
haud minoris esse pretii quam vernaculos sæpe laudatos palam protestari ausimus.
Etsi fortasse dolendum est quod vates latini rationibus poeticis modernis –‘symbolismum’ dicimus,
‘expressionismum’, ‘transrealismum’ sescentaque alia- antiquitatis normas æstheticas plerumque
anteponunt, simul tamen gaudemus quod novissimorum experimentorum turbines veluti dadaismum
vel poesin atonalem diligenter devitant. Ceterum, disciplinā loquendi quam romani sermonis indoles
ratioque latine scribentibus imponit, efficitur ut auctores illi, qui quidem nimiam antiquorum
imitationem fugere valeant, sensibus sententiisque expressis vernaculos sæpius antecellunt.
Sive enim Hippolyti Galantis Saniuctam carmen epicum, sive Victori Genovesi odas religiosas, sive
Hermanni Weller sententiosas elegias, sive Ioannem Pascolium maternum amorem priscamve
christianam ecclesiam cantantem, sive tandem Michaelem Antonium Carum, vatem libertatis
naturæque Columbianæ attente perlegere velis, iterum iterumque gravitatem animi, formalem
perfectionem, sermonis limpiditatem ubertatem copiam, sensuum veracitatem admirari cogeris.
Apud hodiernos illos poetas duo carminum genera generalia discernenda sunt, alterum poematum
novorum, alterum carminum e vulgari quodam sermone versorum.
Etenim nonnumquam optima carmina vernacula mirabili modo in latinum convertuntur ut latius
per orbem diffundantur. Nec nisi poetico stimulatus afflatu quisquam carmina vulgaria latine reddere
possit. [...]
Conditores vero carminum novorum suo loco in duas classes discedunt. Quorum prima, longe
creberrima, antiquorum more carmina metrica pangit. Altera, propugnantibus imprimis Gaertnero
Americano necnon Eberleio Germano, rhythmice canit. Sunt etiam qui albis, quos vocant, versiculis
interdum utuntur, i.e. metra homœoteleutaque prorsus ablegant. Quorum venustissimum exemplum
edidit Richardus Avallone Italus in Palæstra Latina, 1957.
Ad nos tandem quod attinet, tentamina laudamus omnia, sive adstricta veterum legibus sive
solutioribus currentia habenis, dummodo vera propriaque poetæ vox ex illis resultet. Immo vero
poetas inter sese dissentiant valde optandum quia hoc præsertim modo vita nova emicare potest.
Recentissimi ævi poetas, eorumque carmina præcipua, in copiosissimum indicem redegit

IJsewijnius, edita symbola in commentario Euphrosyne, t. 3 (1961), pp. 149-190.
Cfr. eius verba:
In hac lucubratiuncula conscribenda nobis propositum erat maioris momenti poetas

sæculi vicesimi Latinos per singulas nationes distributos ac brevibus notis illustratos
enumerare. Duas inceptum res spectat : primum ut poetas, qui – absit omen detestabile! –
ultimi quasi cursores lampada tradunt latinitatis, ab immerita vindicemus
oblivione ; dein ut fundamenta quædam amplioris disputationis agamus de arte ingenioque
scriptorum Latinorum nostri temporis. Nunc vero satis erit si litteras Latinas hoc etiam
sæculo, communi avorum linguæ vehementer infesto, floruisse monstraverimus.
Tribus annis post, IJsewijn eum poetarum conspectum auxit ediditque in Palæstræ
Latinæ numero 187 (Sept. 1964; a. 34, fasc. 3), pp. 384-389. Labentibus annis, Theodericus
Sacré, ex IJsewijnii disciplina profectus litterarumque Latinarum omnis ævi indefessus
pervestigator, bina, temporis decursu, edidit illius conspectus poetici supplementa, quorum
primum in lucem est prolatum anno 1990, in commentariis Humanistica Lovaniensia
inscriptis, Vol. 39, pp. 328-339, alterum vero, anno 2002, Vol. 51, pp. 301-310.
pictore Raphaele (1483-1520)
Nam et litteras Latinas post tot sæcula usque adhuc florere quingenti illi poetæ
ostendunt, qui post annum MCM carmina ediderunt, iique quam vero quamque
intimo æstu poetico ad carmina Latine pangenda cogantur sæpius e familiaritate, qua
cum nonnullis eorum coniuncti sumus, clare percepimus.
(…)
At anno eheu 1773, quo tempore philologia poesi sæpius inimica nascitura erat, ordo
societatis Iesu, quæ Musarum Latinarum arx erat firmissima, iussu Clementis summi pontificis
dirimitur. Quo factum est ut intra breve tempus poetarum Latinorum numerus valde minueretur.
(...)
Nefastis illis auspiciis sæculum XIX inchoatum est. Accessit quod pauci, qui supererant
scriptores Latini, ab æqualibus suis romantico illo et impotenti sui cuiusque sermonis amore
occæcatis despicatui, vel etiam risui habebantur. Deserebantur igitur magis magisque Musæ
Latinæ, quarum in locum Philologia successit. Redire videbantur exeuntis Antiquitatis tempora,
morientis Mediæ Ætatis sæcula. Tertio silebant Musæ inter doctos. (...)
Tum vir humanissimus Batāvus, Iacobus Henricus Hoeufft Dordracenus ... iuris peritus et
Musarum amantissimus, sacram poesin pereuntem amārē dolens quasi novus quidam et nobilis
Maecenas exstitit. Qui, ubi diem supremum obiit, Instituto Nederlandico, cui postea Academia
Regia Disciplinarum nomen datum est, magnam pecuniam legavit, qua singulis annis certamen
poeticum scriptoribus Latinis proponeretur. Cuius certaminis Hoeufftiani anno 1845 primus
nummus aureus quadringentorum florenorum adiudicatus est Didaco Vitrioli (1818-1898), poetae
iuveni e Calabria oriundo, qui carmen epicum et lyricum, Xiphias inscriptum, miserat de
piscatione gladiorum in freto Messanensi. (...)
Post primum Vitrioli successum, Latinæ poesis amore ubicumque terrarum frigente,
certamen diu satis in Academiæ Batavæ loculis placido somno sepeliebatur, dum circa annum 1875
eas tandem vires adsumeret quibus brevi summam ad maturitatem invalesceret. Tum demum
Hoeufftianum inceptum primum revera ac pernecessarium fulcrum factum esse patuit quo novus
et vitalis ille Latinitatis hodiernæ impetus sustineretur. Alii simul viri humanissimi ab exeunte
sæculo XIX emicantem hunc florem in quantum potuerunt fovebant, pars commentariis Latinis
edendis, pars etiam novis excitandis certaminibus. (...)
Quodsi eæ litteræ minus quam pār est extra poetarum Latinorum, qui nunc sunt, circulum
innotuerunt, id variis causis imputandum esse arbitramur.
Primum a viris doctis philologis, qui Musas deseruerunt ab iisque deserti sunt, superbe spernuntur.
Qui quoniam ipsi Latine scribere non iam possunt, nullum huiusce temporis hominem
oestro Latino percitari posse praedicant. Dein, barbarie rursus ingruente, quam plurimi homines
Latinitatem, commune cultus occidentalis vinculum, aut neglegunt aut inimici etiam abicere
conantur. Sunt tandem haud pauci viri, etiam inter ingenia cultiora, qui perperam putant poetam
nonnisi nativo suo sermone plenum animum aperire posse. Quam longe autem a veritate aberrent
facile est videre ex illis poetarum illustrissimorum carminibus, qui inde a litteris renatis et Latine
et vernacule, sæpius etiam dialecto domestica utentes cecinerunt. (...)
Ratio litteraria ... “romantismus classicus” ... “Classicum” ea de causa dicimus, quod omnia
fere carmina ad normas versificandi antiquas composita sunt, romantismum autem quia poetæ
isdem illis sensibus et argumentis ad canendum commoventur, quibus et scriptores vernaculi. (...)
Quam tamen rationem litterariam supra expositam non omnes poetæ huius novissimæ
litterarum ætatis secuti sunt, sed alii alia temptaverunt ac luserunt: alii quidem metris illis antiquis,
alii autem versibus rhythmicis, alii denique versibus omni numero rhythmove solutis.
Notum est scriptores vernaculos Antiquitatis cultum humanisticum omnino abiecisse ut suam
cuiusque gentis proprietatem, nonnumquam fictis quidem laudibus, potius celebrarent. (...)
(Iosephi Linæque IJsewijn-Jacobs Commentariolus de litteris latinis recentioribus ad Iosephum Eberle

doctorem honoris causa et poetam elegantissimum).
Etenim, superiore sæculo, dum romantismus gliscit in litteris, latinitatis cultores deploranda
quadam et falsa opinione in tam angustam iudicandi rationem deducti sunt ut totam fere
latinitatem, quæ post Tacitum per sesquimillennium ubicumque terrarum floruerat, superba
mente damnaverint, barbaram eam aut mortuam dicentes atque indignam quæ legeretur. Priscæ
Romanæ ecclesiæ patres, Mediæ Ætatis scriptores, Renascentium litterarum oratores et poetæ
omnes omnino viles ab iis pendebantur. Quo supercilio Musæ brevissimo tempore fugatæ sunt
vixque unum aut alterum invenerunt virum singularem, apud quem laterent. Tum opera
scriptorum recentiorum imprimi desierunt, tum etiam numerus latine scribentium intra paucos
annos imminutus est ut ante numquam, nisi merovingica fortasse tempestate. (...)
Atque eo ipso tempore, quo latinitati omnibus suis viribus opus est ut superesse saltem possit,
plerique eius cultores maximam scriptorum et operum latinorum partem damnaverunt, eiecerunt,
enecuerunt. Et quod æque grave est: bene meriti illi viri, qui Musas languentes refocillare
voluerunt ideoque certamina indixerunt, eadem iudicii artatione laboraverunt et ad hunc diem
poetas latinos ad unam antiquorum imitationem constringunt. At quamdiu erunt, iterum rogo, qui
hisce condicionibus certare volent aut valebunt? (...)
At dicite mihi, quæso, ubinam terrarum litteras florentes invenire possitis, quæ in æternum ad
decessorum quorundam imitationem determinatæ sint, idque non tantum ad formas et genera
quod attinet, verum ad ipsa quoque argumenta, quæ tractentur? Hoc autem est occidere Musas:
eiusmodi perpetuis compedibus eas vincire, etiamsi sunt aureæ. (...) Quid ergo faciendum?
Demissisne animis sedebimus vel Camenæ exsequias ibimus? Absit! Latine scribere pulchrum est et
nobile negotium. Nostris etiam diebus Musa scriptorum animos allicere potest. Scriptori quoque
vernaculo usui et delectationi esse potest interdum et latine scribere. (...) At scriptoribus
necessaria concedatur libertas necesse est ut scribant quomodo ipsi velint et de
quibus malint argumentis. Caveamus porro ne latine scribentes homines esse videantur
revolutæ ætatis et nunquam redituræ. Latinitas floruit dum latini scriptores re vera sui ipsorum
temporis erant præcones aut castigatores. (...) Liberi ergo sunto, iterum iterumque dico, scriptores
latini cum in argumentis tractandis, tum in dicendi generibus eligendis. (...) Nemo infitias ibit fieri
iam non posse ut latina lingua pristinum locum obtineat apud oratores et poetas, qui nunc sunt et
postea erunt. At fieri utique potest ut illa lingua parvum electumque hominum
cultorum numerum delectet et alliciat ad stilum etiam latine tentandum.
(Iosephus IJsewijn, Cycneus Latinitatis cantus? De causis adflictæ latinitatis oratio Roboreti apud
italos habita postridie kal. nov. MCMLXXII).
Ad hoc contemptus Latinus terris quibusdam feliciter pepercisse videtur, ut Novo Orbi, ut
Hungariæ, ut Croatiæ; nam senatūs Croatarum deliberationes ad annum 1847um usque latine
fiebant; item poetarum extemporalium s. XIXi facile princeps, Marcus Faustinus Gagliuffus
nomine, qui nulla omnino dificultate versus, simul atque audierat, Latine redderet datove
argumento elegos ex tempore funderet, Croata erat natione. Tum et novissima hæc per sæcula
optimo cuique poetæ contigit ut quid sentiret quidve vellet suo more exprimeret, simul et sui ævi
moribus litterariis morigeraretur, eorum non antesignanus at assecla condignus. Ergo romanticus
scribendi modus in Didaci Vitrioli (1819-1898) Itali elegiis est prænuntiatus; magis apparuit in
commotissimis versiculis quos de uxore deque nepote rapto fudit Eugenius Cauchy Gallus (1802-
1877); clarissime patuit et nituit in perpolitis carminibus Iohannis Pascoli, in certamine poetico
Amstelodamensi (Hoeufftii iurisconsulti pecunia ab anno 1845 o ad 1978um quotannis indicto) plus
deciens laureati. Decadentismi etiam (qui vocatur) notæ in Iohannis Richepin Galli (1849-1926)
poematio quodam Latino animadvertuntur.
At, pro dolor, opera Latia quæ ab humanismo evanido ad Pascolum vita functum in lucem
sunt edita (anno enim 1912º posteriora recentissimæ annumerarim Latinitati) etiam a
viris rei neolatinæ studiosis plerumque spernuntur quod minoris sint in re publica litteraria
momenti. Qui vero ita iudicant patrimonium quoddam cognitu dignum prætermittunt.
(Theodericus Sacré, De Latinitate recentiore et recentissima sive oratio inauguralis Antverpiensis .)
Etsi eloquentiam Latinam magnam partem in scriptis probatis imitandis

positam esse non negamus, non idcirco sequitur ut homo Latine loquens orationem
ad ingenium suum et ad indolem propriam accommodare non possit.
(Terentius Tunberg, De Erasmo eloquentiæ præceptore. Humanistica Lovaniensia. Volume LXV - 2016: Journal of Neo-Latin
Studies, pp. 199).
Fit in vatem ut hic illic incidam, novas qui vias sit inire conatus atque ante id
tempus ignotas; alii enim inventione inter ceteros eminuisse mihi videntur; alii iuxta
exempla Pascoliana animos hominum paulo audacius explorare sunt aggressi
eosque, tritis relictis orbitis, modo novo atque suo depingere sunt conati. (Theodericus
Sacré, De litteris Latinis quæ ad prius bellum gentium referuntur prolusio, p. 14).
Iohannes Pascolus
Ratio litteraria, qui ‘neohumanismus’ iam multos per annos parum accurato vocabulo
dicitur, reapse ‘romantismus classicus’ appellandus esse videtur. ‘Classicum’ ea de causa dicimus,
quod omnia fere carmina ad normas versificandi antiquas composita sunt, ‘romantismum’ autem
quia poetæ isdem illis sensibus et argumentis ad canendum commoventur, quibus et scriptores
vernaculi. (…)
Simili modo poetæ Latini ab argumentis didacticis, quæ decessores sui præ ceteris
dilexerant, ad dramatia Romana velut ad fontem novæ poesis avidi decurrebant. Cuius rationis
maximam et, si quid auguramur, immortalem gloriam adeptus est Ioannes Pascoli (1855-1912)
Italus, omnium sui temporis poetarum Latinorum facile princeps (...) illud genus poeticum creavit,
quod neohumanismo proprium est : dramatium dicimus historicum et lyricum, quo homines
antiqui ita inducuntur ut eos hoc nostro tempore viventes agentes disputantes putares. Scæna
Romæ est, rarissime inter Græcos, sensus autem et sententiæ poetam huius ætatis totiusque
humanitatis præconem produnt. (...) Pascolius ... iustitiæ socialis et indulgentiæ propugnator
acerrimus, amœnitatum naturæ admirator fervidus et cantator tenerrimus, Romæ tandem
gentium reginæ civis fidelissimus. (...)
Attamen post alterum bellum universale compositum auctores plurimi ab hoc genere ad
carmina mere lyrica transierunt, quibus se vitæque suæ adiuncta voluptates, dolores, fidem et
spes, nulla iam interposita persona, canunt. Quorum pars metra antiqua observat quam maxima
diligentia, alii normas laxiores habent, pauci tandem rhythmos Mediæ Ætatis præerunt vel etiam
novos e sonorum numerositate condunt. (...)
Nam etsi litteris vernaculis nulla ex parte adversamur, immo vero ex earum diversitate et
proprietate incomparabiles civilitatis occidentalis copias parari penitus persuasum habemus,
simul tamen inter omnes omnis Europæ atque Americæ populos vetustissimam hanc et unam
communem copulam integram esse servandam censemus, quæ est poesis Latina.
(Iosephi Linæque IJsewijn-Jacobs Commentariolus de litteris latinis recentioribus ad Iosephum Eberle
doctorem honoris causa et poetam elegantissimum)
Quorum præterea scriptorum qui ad recentissimam litterarum Latinarum ætatem pertineant,

etsi non omnes, tamen nonnullos deinceps consideremus. Nec vero me fugit, ut in transitu dicam,
auctores quosdam magni vel maximi momenti et hoc in elencho et in superiorum ætatum indicibus,
ob ignorantiam meam adumbratamve hancce collectionem, pro dolor, omissos esse, quamobrem oro
mihi, qua es humanitate ac probitate, veniam des, benigne lector. Adde quod indicem huncce
recentissimorum auctorum imperfectum relinquere cogor, quem tamen temporis decursu, pro
viribus sum aucturus. Quæ adhuc auctorum nomina exscribenda curavi, hac præsertim mente id
faciendum studui, ut quosdam egregios versificatores vel elegantioris prosæ scriptores
præprimis notarem.
Ceterum, scias velim, optimos litterarum Latinarum pervestigatores, quos inter numerantur
Iosephus IJsewijn atque Theodericus Sacré, ex illius disciplina profectus, conspectum poetarum
Latinorum aliorumve elegantiorum scriptorum, qui recentissima ætate floruerunt, exquisitissimis
pervestigationibus factis, iam pridem nobis præbuisse, novis præterea, temporis decursu, additis
supplementis.
Ex libris certaminis Hœfftiani
Novissime autem, Milena Minkova, de lingua litterisque Latinis optime merita femina,
scribendum curavit Florilegium recentioris Latinitatis ut libro continerentur ea recentiorum
litterarum Latinarum studia in quæ, una cum studiis ceterarum ætatum, diligenter incumbunt in
Kentukiano Instituto Studiis Latinis Provehendis.
Utut est, en elenchus quorundam auctorum recentissimorum, quo sat dilucide demonstratur
usum linguæ Latinæ ad elegantiores etiam litteras excolendas usque ad nostra novissima tempora
feliciter perduci continuarive:
ubi et quando
vitam
Auctor (introiit – aditus ad eius opera loci eius
quandoque excerpti
occubuit)
Versus excerpti e
1 carmine c.i.
Regii Xiphias,
Xiphias.
De lebetis materie…,
Didacus Vitrioli (1818-1898) De Iunone Lacinia,
Elegia de æviterno
Pompeianorum
Epigrammata…
s.XIX
amantium amplexu
Dialogus de litteris latinis… [3840]
2 Carolus Baudelarius Lutetiæ Carmen Exul aliaque

excerpta [3850]
s.XIX (1821-1867) Franciscæ meæ laudes
3 Lugduni
Batavorum Versus aliquot [3855]
Ioannes van Leeuwen carmina latina
s.XIX
(1821-1892)
4 Friburgi carmina Versus aliquot
Nuithonum carminis c.i. Via
s.XIX Petrus Esseiva Urania Ferrata [3860]
(1823-1899)
5 in pago Versus carminis c.i.
Vollenhove Exeunte octobri: ad filiolum Exeunte octobri: ad
s.XIX Albertus Henricus Arnoldus Ekker filiolum [3865]
(1823-1899)
- Fori reconventionis origines et
6 Auriaci doctrina excerpta aliquot [3870]
Carolus Henricus Alaudæ
Ulrichs (1825-1895) Valahfridi Stroh commentatio De
s.XIX
Carolo Henrico Ulrichs Latinitatis
reviviscentis auctore inscripta.
7 Florentiæ Bina de birota
poematia [3875]
s.XIX Maurus Ricci (1826-1900) opera
8
in Portu Ericis versus aliquot ex
Iosephus Petriccioli carmina latina
hymno paci [3877]
s.XIX-
(1826-1908) opera
XX
9 Guido Gezelle latina veste indutus natione Batavus Carmina –ab Iosepho IJsewijn excerpta- poematia aliquot
(1830-1899) Centum carmina latine versa [3880]
s.XIX ab H. Vroom
10
Calcuttæ poematium c.i.
Gulielmus Siddonius Young opera
Siccitas [3883]
s.XIX (1832-1901) de eius vita operibusque
11 Petrus Rosati Pontiani carmina versus aliquot ex

opera Ornithogonia [3885]
s.XIX- (1834-1915)
XX
12 Dresdæ Observationes metricæ 1, 2. Planities glaciata
- Symbolæ in commentario c.i. Palæstra [3890]
s.XIX-
XX
Fridericus C. Hultgren (1835-1918) Latina
13 ad Ravennam
Bicyclula [3895]
s.XIX- Ludovicus Graziani (1838-1916) Bicyclula
XX
14
Auximi carmina vid. [3896] epigrammata aliquot
s.XIX- Paulus Recanatesi [3896] (1839-1916) [3896]
XX
15 natione Italus carmina
? versus aliquot [3897]
s.XIX- Franciscus Tranquillinus Moltedo (1839-1919) Amico monita rebus novis
XX
adversanti
natione Italus Lollius sive de provecta latinitate initium
? dialogus commentationis de
16 Petrus Angelinius De poetis et numeris latinis poetis et numeris
Anthea sive fabula “Eamus ad Ipsum” – latinis [3910]
(1840-1911) recensio libri ab erudito Latinitatis studioso,
s.XIX- nomine Antonio Haaker, peracute facta
XX
eleganterque scripta-
index operum latinorum
17 Constantinus Stauder Arretii felis epitaphium
iocosum [3915]
s.XIX- (1841-1913) nugæ
XX
18 pauci versus de
Aquaræ Capitis terræ motu [3920]
Iosephus Giannuzzi opera
s.XIX- (1841-1915)
XX
19 ex Alsatia oriundus Hymni duo
In columnam memorialem versus aliquot ad
Franciscus Xaverius Reuss (1842-1924) CARMINA pacem implorandam
s.XIX-
XX
Vallis Mariana [3930]
20
Bogotæ carmina aliquot
Michael Antonius Carus Opera Latina
selecta [3940]
s.XIX- (1843-1909) - Symbolæ in commentario c.i. Palæstra
XX Latina
21 natione Anglus ?
locus decerptus [3945]
Arturus Octavius Prickard (1843-1939) De scenica poesi Romanorum
s.XIX-
XX
22
Moscuæ versus aliquot [3950]
s.XIX- Theodorus Korsch De versu Saturnio.
XX
(1843-1915) Carmina
23
in oppido Istein Dialogus [3960]
Thomas Elsæsser Nos in schola Latine loquimur
s.XIX-
(1844-1917) Linguam discito lingua
XX
24 natione Germanus
s.XIX- Hermannus Röhl (1851-1923) Epistula novi mariti
XX
25 natione Catalanus Grammatica Classicæ Latinitatis
Hispanus ad Alvari Institutiones doctrinamque Scripta selecta [3990]
Iosephus Llobera ( ? -1935) recentiorum accommodata.
s.XIX- - Symbolæ in commentario c.i. Palæstra
XX
Latina
26 oriundus e 1,2,3,4,5,6…
municipio Ah, pereas
Iohannes Nederlandico vulgo bellum [4000]
Blankenham Vita
s.XIX-
XX Hartmannus (1851-1924) Oratio de literarum veterum
amicis et inimicis
27 Fani Sancti
Cosmi Primi carminis
Ioannes Andreas Vinacci Polymetron
s.XIX-
XX
versus [4010]
(1852-1910)
28 Arturus Rimbaud Caroli Villæ opuscula scholastica Latina Scripta aliquot
Pensa iuvenilia selecta [4020]
s.XIX (1854-1891) Textus latini una cum versione hispanica
Carmina latina
29 Fani Sancti
Mauri
Veianius, 1892 Phidyle, 1894
Ioannes Pascolus Myrmedon, 1895
Thallusa
Cena in Caudiano Nervæ, 1896 Reditus
Augusti, 1897 aliorumque
[de eius vita operaque hæc anno 1912 relata sunt in (1855-1912) carminum excerpta
commentario c.i. Vox Vrbis] Sosii fratres Bibliopolæ, 1900 Centurio, [4030]
1902 Pædagogium, 1904
Fanum Apollinis, 1905 Rufius Crispinus,
s.XIX-
1906
XX Pomponia Græcina, 1910 Fanum
Vacunæ, 1911 Thallusa, 1912.
Editio carminis c.i. Thallusa latine illustrata

et explicata ab viro docto Alexio Belousov.
30 Ferrariæ
Raphael Carrozzari opera
Amaryllis
s.XIX-
XX
(1855-1918)
31 e municipio
Lotharingico vulgo Versus aliquot
Ioannes Vincentius Scheil Kœnigsmacker Epigrammata et carmina
decerpti [4040]
De Ioannis Vincentii Scheil carminibus
s.XIX- (1858-1940) latinis
XX
32
Castris
Ioannes Jaurès Albigensium De primis socialismi germanici
Carmen de humana
lineamentis apud Lutherum, Kant,
condicione [4050]
s.XIX- (1859-1914) Fichte, Hegel. (Bibliotheca Augustana)
XX
33
Falmuthi
Catharina L. Bates Massachusetæ Gaudia lintris
Carmen [4055]
s.XIX-
XX
(1859-1929)
34 In Walterum, filium meum natu
e municipio Anglico minimum, in prœlio occisum 24to Martii Versus aliquot [4060]
Iosephus vulgo Tenbury a° 1918.
Wells
s.XIX-
Bradney Noctes Flandricæ
XX
(1859-1933)
35 De venatione fulicarum versus decerpti e
Comacli Bucentaurus carmine c.i.
Alexander Zappata Mater Iesu et mater Iudæ Telemachus et
(1860-1929) Telemachus et Eucharis Eucharis [4065]
s.XIX-
XX
36 e municipio
Lotharingico vulgo versus deprompti
Petrus Helbertus Damsté Wilsom carmina minora [4070]
opera
s.XIX- (1860-1943)
XX
37
natione Italus
Antonius Faverzani opera
versus e carmine c.i.
(1861-1922) Aviæ Lychnus – Comœdia -
Comœdia [4080]
s.XIX-
XX
38
Fani Sancti versus
Cæsar de Titta Eusanii opera
aliquot [4083]
s.XIX- (1862-1933)
XX
39 Vercingetorix (1919) Sponsa nautæ
Bononiæ (1882), Ad Vergilium (1885), Ad versus e carmine c.t.
Iosephus Albini Bononiam (1888), Ravenna (1911) Vercingetorix [4085]
(1862-1933) Aeriæ voces (1912).
s.XIX-
XX
Index nonnullorum auctorum qui, sermone latino, fascali regimini faverunt, infelicioribus certe temporibus
vv.
ubi, imperio subditis hominibus, sentire quæ vellent, quæ sentirent dicere nullo prorsus pacto licebat, ubi
AA.
nimio certe uniuscuiusque nationis amore occæcati homines quidam omnem humanitatis sensum amisisse
viderentur. Cfr. hæc Theoderici Sacré verba: [5031]
40
Tridenti
Aloisia Anzoletti Carmen ad honorem
(1863-1925) opera
Leonis XIII [4088]
s.XIX-
XX
41
e municipio
Augustus Stegmeier Germanico vulgo versus aliquot [4090]
Drackenstein Via Sacra per annum.
s.XIX-
XX
(1863-1941)
42
Carminis initium
Antonius Giovannini (?)
Inventa et mores
versusque aliquot de
opera latina
telegrapho [4110]
s.XIX-
XX
43
Faræ Modernæ fabellæ
Laurentius Roccius Symbolæ in commentario c.i. Palæstra
Æsopicæ seu apologi
Latina [4120]
s.XIX- (1864-1950) Aeroplanon et autocinetum,
XX autocinetum et asellus.
44 Iohannes natione Suetus Carmen ad Estonicam
studiorum
Bergman (1864-1951) Carmina latina universitatem
s.XIX- Tartuensem [4130]
XX
45 prope
Heidelbergam versus aliquot
Julius Stern excerpti [4140]
s.XIX- (1865-1942)
XX
46 Vergilius redux seu de vita recentiore

Septingenti Ruris facies vespere versus aliquot
Anacletus Trazzi Carmina. Singulis quibusque metris deprompti [4145]
(1866-1940) horatianis respondentia. Adiectis aliis
s.XIX-
XX
carminibus.
47
Mutinæ
Alfonsus Maria Casoli Ignorati luctus
(1867-1923)
s.XIX-
XX
48
natione Germanus in mortem Zeppelini
Fridericus Holler Symbolæ in commentario c.i. Palæstra [4155]
s.XIX- (1867-1951) Latina
XX
49
natione Italus
opera Commentarii de
Iosephus Fornari primo bello
universali inito [4160]
s.XIX- (1869-1942)
XX
50 opera
Pistoriæ Nox Natalicia
Alfredus Bartoli Editio carminis c.i. Nox Natalicia latine versus aliquot [4170]
(1872-1954) illustrata et explicata ab viro docto Alexio
s.XIX- Belousov.
XX
51
natione Anglus
Allen Beville Ramsay Inter Lilia - Ros rosarum – Flos Malvæ
excerpta [4175]
(1872-1955) – Frondes Salicis
s.XIX-
XX
52
Taurinovæ primi versus
Franciscus Sofia Alessio Index operum
carminis c.t. Asterie
(1873-1943) [4180]
s.XIX-
XX
53 natus in municipio
Germanico vulgo lepidus textus
Carolus Flesch sive Flescarolus Deggenhausertal Ferocia Latina
excerptus [4190]
s.XIX- (1874-1945)
XX
54
Nicææ
Vincentius Polydorus Prope sacellum Ioannis Pascoli
Gallus et Lycoris
(1876-1968) [4200]
s.XIX-
XX
55 Ioannes Neapoli Carmina italice et latine
Ver lacrumosum versus aliquot [4205]
s.XIX- Mazza (1877-1943) Hirundines
XX
56 Osnabrugæ excerpta e carmine
... sæculari coffeæ [4210]
s.XIX- Augustus Padberg-Drenkpol (1877-1948)
XX
57 versus de Leonardo
Patavii Vincio anatomiæ
Iosephus perito et e carmine
Mors laniata
s.XIX-
XX Favaro (1877-1954) c.i. Mors laniata
[4213]
58 natione Italus, in
Brasilia diu degens De velivolo curru
Hercules de Lorenzi -cf.pag.20- [4215]
s.XIX- fl. c. 1930
XX
59 ?
fl. c. 1933 Duo carmina [4220]
Ludovicus Marcos Vela Symbolæ in commentario c.i. Palæstra
s.XIX- Latina
XX
60 natus in Vasconia,
Hispania Carmen hiemale
Antonius Urquiola Symbolæ in commentario c.i. Palæstra [4230]
s.XIX- (1878-) Latina
XX
61
Gamundiæ
Hermannus Weller Carmina Latina
Hermanni Weller carmina latina Y aliaque carmina
s.XIX- (1878-1956) [4240]
XX
62 E carmine c.i.
Cavæ Carmina Venatio cavensis
Marcus Galdi [4243]
s.XIX- (1880-1936)
XX
63
Faliscoduni carmen ad canem
Quirinus Ficari Carmina [4245]
s.XIX- Orationes
XX
(1881-19….)
- Varius libellus - Fabellæ
64 Florentiæ pueriles
- Ciceronis filius - Pinoculus
Hugo Henricus Paoli Latinus
- Ænigmata excerpta aliquot [4250]
- Carmina
(1884-1963) - De senectute ; Indorum sapientia
s.XIX-
XX
- Symbolæ in commentario c.i. Palæstra
Latina
65
Telii E carmine c.i.
Camillus Morelli opera
Quinque sorores
(1885-1916) [4260]
s.XIX-
XX
66 Hermannus Monachii Carmen ad cervisiam
- Pereant frigora celebrandam [4270]
Steinberger (1885-1969) - Duo sepulcra romana
s.XIX-
XX
67 prope Florentiam - Lexicon eorum vocabulorum quæ
difficilius latine redduntur. Locus ex præfatione
Antonius Bacci (1885-1971) - Varia latinitatis scripta. lexici aliaque scripta
s.XIX-
XX
- Inscriptiones, orationes, epistulæ. [4280]
68 natione Italus versus ex carmine
Ioannes Ambrosi Opera
c.i. Nox ultima
(1886-1972) mundi [4290]
s.XIX- - Symbolæ in commentario c.i. Palæstra
XX Latina
Hisce bellulis versibus
69 Roccabasceranæ dubitat auctor num
Victorius Genovesius severissimis metrorum
(1887-1967) De Victorii carminibus regulis constrictus altiora
s.XIX-
XX
animi sensa sincere
exprimere queat [4300]
- carmina
70 Saraeludovici, in - Theodericus Sacré Nicolai Mangeot versus e carmine c.i.
Nicolaus Germania poematium c.i. Nox docto instruxit Nox aliaque
Mangeot commentario. poematia et
- Symbolæ in commentario c.i. Palæstra commentatio de
s.XIX- (1888-1971) Latina energia atomica [4310]
XX
- De nymphis et Musis.
71
Viaregii versus e carmine c.i.
Nellus Martinelli commentatio docti viri Christiani Laess
Carmen et error
de Martinelli carmine c.i. Drusus III
(1889-1976) [4320]
s.XIX- opera
XX
72
Romæ versus
Hippolytus Galante Saniucta
aliquot [4330]
s.XIX- (1892-1975) versio latina dramatis hispano-incaici
XX Ollantay: 1,2
73 poematium c.i. in
Rogiani nimia vini vectigalia
Petrus Bruno scripta [4335]
s.XIX- (1892-)
XX
74
natus in municipio Carmina aliquot [4340]
Clemens Plassmann Germanico vulgo Carmina
Warendorp
s.XIX-
XX
(1894-1970)
75 natus in imperio Ad beatam Michaelis Lomonosov
Russico memoriam. Excerpta aliquot
Iacobus Borovskij opera eius latina. [4350]
s.XIX- (1896-1926)
XX
76 versus e carmine cui
Veronæ opera index Rudens
Ioannes Baptista Pighius Resartus [4355]
s.XIX- (1898-1978)
XX
77
natus in municipio versus de varia
Henricus Padbergius Nederlandico fortuna [4360]
vulgo Heerenveen
s.XIX- (1899-1926)
XX
78 Villæ Francæ ad opera
Veronam - Symbolæ in commentario Erithacus [4370]
Theodorus Ciresola c.i. Palæstra Latina
s.XX (1899-1978)
79 Castromontii Mater
Triste somnium Excerpta aliquot [4380]
Margarita Nicosia Margani (1900-1971) Agreste otium
s.-XX
- Carmina aliquot De se ipse scriptum.
80 Regii - Psittaci colloquentes Carmen c.i. ad
Iosephus Morabito - Ad astronautas Americanos astronautas
- Symbolæ in commentario c.i. Palæstra Americanos
s.-XX (1900-1997) Latina Excerpta ex carmine
c.i. Solitudo [4390]
81 Florentiæ
… Poematium [4400]
Albertus Chiari (1900-1998)
s.-XX
82 Catinæ
Manlius Catullo [4410]
Entius Marmorale (1901-1966) opera
s.-XX
83 Romæ
Ferdinandus Maria Brignolius (1901-1970) opera
s.-XX
84 Sumelocennæ
Iosephus Eberle (1901-1986) Carmina aliquot
s.-XX - Ad poetas
85 Antoninus natus in Siciliæ
viculo Melilli De eius vita operaque ex colloquio Itinera fragrantis
Immè percontativo cum Melissæ vitæ [4440]
s.-XX (1901-1988) moderatoribus certiores fieri possumus
[2]
86 natus in oppido Carmina aliquot [4450]

Monte Falconis
Michaelangelus Petruzzielli scripta
s.-XX (1902-1961)
87 Iacobus natus in Siciliæ versus e carmine c.i.
oppido Macomerii carmina De vita et moribus
Porcelli ericii [4455]
s.-XX (1902-1978)
88 Urna Parcarum (1961), Pontes
natus in Croatia lucentes (1962), Palmæ solis Almæ aliquot poematia
Antonius (1966), Flatus cupressorum (1967) [4460]
Smerdel (1904-1970)
Poemata octo
s.-XX
De cicadis et undis Parentinis
89 Carmina
natus in Romania - Symbolæ in commentario c.i. Vox versus aliquot [4470]
Traianus Lăzărescu Latina
(1904-1980)
s.-XX
90
natus in urbicula
Van Loran Johnson Medford, in bina poematia [4475]
civitate de scriptis eius
s.-XX Visconsinia
(1908-1993)
Berolini Nugulæ
91 Pegasus Tolutarius Carmina aliquot et
Arrius Pegasus Claudus Menippea c.i.
Vallum Berolinense Navigatio ad Polum
Nurus (1907-1979) cf. optima Valli Berolinensis editio [4480]
s.-XX facta a magistro germano Gregorio,
spectamine audibili apud Youtube
92 natus in vico Carmen ad
Slovenico vulgo anniversarium
Silvester Kopriva Laporje Versus Latini
Crucis Rubræ [4485]
s.-XX (1908-1991)
93 Hispanus, natus in De Michaele Antonio
Navarræ oppido - Symbolæ in commentario Palæstra Caro Deque Hugone
Iosephus Jiménez vulgo Corella Latina Henrico Paoli
s.-XX
Delgado (1909-1989)
- De orthographia latina … commentationes
[4490]
94 - Epistula ad Murrium Reatinum

Masoni - Nox Pompeiana E carmine c.i. De
Iohannes Baptista Pigatus … milite redivivo [4500]
(1910-1976) - Symbolæ in commentario c.i. Vox
s.-XX
Latina
95 Raphael Paone natione Italus Carmen ad
hirundinem
(Helius Campanus) (?) carmina in commentario c.i. Palæstra
proficiscentem [4510]
Latina
s.-XX
96 Miecislaus Carmen amatorium
natione Polonus ad Christinam [4520]
Broscius Carmina amatoria
(1911-2000)
s.-XX
Interminatum Lunæ silentium
natione Italus De pronuntiatu restituto Symbola quam
97 Vido Angelinus Quomodo recitanda sint latina carmina edidit in
Fulsere quondam candidi tibi soles commentariis M.A.S.
(1911-2008) - Symbolæ in commentario c.i. Vox [4530]
Latina
s.-XX
Latina
Venusta poematia
98 Berolini versibus liberis
Iohannes Alexander Gærtner Carmina aliquot
rhythmisve pacta
- Symbolæ eius in commentario Palæstra [4540]
(1912-1996) Latina
s.-XX
99 Hispanus, natus in Præfatio libri c.i.
Ilerdensi oppido - Symbolæ in commentario c.i. Palæstra Nova verba
Iosephus Maria vulgo Bellvís Latina Latina.
Mir (1913-2000)
- Viget Latinitas In aeriportu [4550]
s.-XX
- opera …
100 natus Cordubæ, in
Argentina Condor [4560]
Raimundus Sarmiento opera
(1914 - ?)
s.-XX
101
natione Italus Aurora consurgens Versus aliquot [4565]
Iosephus Venturini [4565]
(1914 - ?)
s.-XX
- Opera
102 natus in Austriaco - Lexicon recentis Latinitatis Excerptum e libello
Carolus Egger oppido vulgo Silz - Symbolæ in commentario c.i. Vox cui index Latine
Latina discere iuvat [4570]
(1914-2003) …
s.-XX
103 Richardus natione Italus scripta aliquot Et terra se movit
Avallone [4573]
(1915-?)
s.-XX
104
Luceriæ
Matthæus Paolillo opera
excerpta [4575]
(1915-?)
s.-XX
105
Fani Sanctæ opera Carmina [4580]
Æmilius Merone Anastasiæ
s.-XX (1916-1975)
106
Caletri excerpta e
Eugenius De Rosa De litteris Latinis commentarii
præfatione [4590]
(1916-1989)
s.-XX
107 - opera
Aufidæ - ianua pristina Versus
Olyndus Pasqualetti - Symbolæ in commentario c.i. Vox excerpti [4600]
(1916-1996) Latina
s.-XX
108 opera
Angelopoli Versus aliquot e
Franciscus Mexicanorum Docta oratio quam De Francisco Caprario vate carmine de
s.-XX-
Caprarius (1916-2015)
Mexicano eiusque Angelopoli habuit egregius
litterarum pervestigator nomine Alexis
Angelopoli [4610]
XXI Hellmer
109
Bohemus, apud
Ioannes Sprincl [4615] urbem Bohumin poematium [4615]
Silesiorum natus
s.-XX
(1917-1989)
110
natione Anglus - Symbolæ in commentario c.i. Vox Persephone [4620]
Herbertus Huxley Latina
(1917-2010) - Sic itur ad astra
s.-XX-
XXI
111 poematium selectum
Londinii - Poematia [4630]
Arthurus Guido Lee
(1918-2005)
s.-XX-
XXI
Furens
112 Moravus, in - index operum Iani Novák Germanice, tympanotriba .---
Ianus Novàk oppido vulgo Nová cura et studio Katharinæ Kagerer, Meditatio canina
Říše natus elucubratus. aliaque carmina
- Symbolæ in commentario c.i. Vox [4660]
s.-XX (1921-1984) Latina
113 natus in oppido Latina dialogus c.i. quis sit
Boleslaus Povsic Slovenico vulgo - De commentariis periodicis latine homo liberaliter
Grgar conscriptis. institutus [4670]
- Grammatica Latina
s.-XX- (1921-2004)
XXI
114 Thynnorum piscatio (1960)
Longobardi carmen inscriptum
Franciscus Thynnorum piscatio
Aloise (1922-...) Mater Iesu et Pilati uxor (1967) [4680]
s.-XX
115 Germanus, natus est - Symbolæ in commentario c.i. Vox
in vico vulgo Latina Excerpta de
Iosephus Antonius (Cælestis) Schöllang - Symbolæ in commentario c.i. Palæstra neologismis
Eichenseer Latina . latinitatis condendis
Congelatus lacus Brigantinus. [4690]
s.-XX- (1924-2008) - index operum.
XXI
116
natione Itala poematia excerpta
Anna Resta Barrile Poematia [4695]
(1924-2007)
s.-XX-
XXI
117 natus in municipio - operum index

Iosephus Tusiani Sancto Marco in - In nobis cælum Somnium nivale
Lamis - Symbolæ eius in commentario Palæstra aliaque carmina
Commentationes de poeta illo Latina nonnulla [4700]
s.-XX-
editæ in docto commentario c.i. Humanistica
- Symbolæ in commentario c.i. Vox
XXI
(1924-2020) Latina
Lovaniensia, vol. LIX -2010, pp. 307-358
- Symbolæ eius in commentario c.i.
Melissa
118
Panormi Aulæum aliaque
Alphonsus Traina Pæne postuma
epigrammata [4710]
(1925-2019)
s.-XX-
XXI
- Symbolæ eius in commentario Palæstra
119 Vindobonæ Latina poematium et
Gustavus commentatio de
Wallner (1926-) - Symbolæ in commentario c.i. Vox Arabico potu [4715]
s.-XX
Latina
120 Andreas
fl. mediante sæc. - Symbolæ eius in commentario Palæstra Excerpta quædam de
Avenarius XX Latina lexico novando [4720]
s.-XX
121
Kyoti - cf. eius scripta latina carmen c.i. Pax [4730]
Arituneus Mizuno
s.-XX (1928- )
Excerpta quædam
122 Lutetiæ - Operum index atque initium
Genovefa Immé N.B. multo plura scripsit in narrationis
(plura hīc) commentariis q.i. commentitiæ c.i.
s.-XX- (1929- 2012) Memento Audere Semper. Sæculorum
XXI
Sæculorum transvectio. transvectio [4740]
Amatoria periegesis
Sacrum hiemale
123 Vicetiæ Astronauta naufragus
Ferdinandus Bandini Mors in spatio excerpta [4745]
Epistula ad Andrean Zanzotto poetam
s.-XX- (1931-2013) Memoris munus amoris
XXI
index operum
124 natione Belga - De pecuniæ inventione.
Caius Licoppe - Symbolæ eius in commentariis q.i. Vox Loci selecti [4750]
n. 1931 Latina.
s.-XX-
XXI
Melissa.
Symbolæ in commentario cuius titulus
125 natus in Belgica Palæstra Latina
urbe Antuerpiensi Carmina Eberleiana
Iosephus IJsewijn vulgo Zwijndrecht Carmina ex Unione Sovietica. De voce gabbara
( carmen in eius honorem ) Carmina Gezelliana. Oratio pro latina
Commentariolus de litteris latinis poesi hac adversa
s.-XX
recentioribus ad Iosephum Eberle tempestate
(1932-1998) doctorem honoris causa et poetam [4760]
elegantissimum
Cycneus Latinitatis cantus? De
causis adflictæ latinitatis oratio
126 Helsingiæ
Ericus Palmén - operum index Nosce te ipsum! [4770]
- eius scripta
s.-XX- (1932-2004)
XXI
- De lingua Latina in philologia Latina
adhibenda.
Sturgardiæ - Quid lingua litteræque Latinæ ad
homines educandos conferant. Cfr. hanc
127 optimam orationem. Cfr. et hanc Carmina, fabula
Michael alteram.- De lingua Latina viva voce scenica et
ab Albrecht n. 1933 discenda. narratio excerpta
- De Georgii Aloisii Borges scriptis [4780]
utopicis.
s.-XX-
XXI
- Scripta Latina. – Carmina aliquot (p.
163-166)
- De simia Heidelbergensi. …
- Symbolæ eius in commentario cui index
Vox Latina.
128 natione Hispana

Mercedes Tacitus cattus
Ex fabula c.i. Tacitus
González-Haba Vox Latina.
cattus [4790]
( -2007)
s.-XX-
XXI
- Scripta latina
129 - Symbolæ eius in commentario cui index locus excerptus e
natus in Finnica Vox Latina. commentatione De
urbe vulgo Saari
Thomas Pekkanen - De Finnis cornutis poesi rhythmica
- Cetera iam fabulosa? [4800]
n. 1934
s.-XX-
XXI
130 natus in Germanica

Fidelis Rädle urbe vulgo - index operum loci deprompti [4810]
(de eius vita fuse refert Theodericus Sacré) Burladingen - Symbolæ eius in commentario cui index
Vox Latina.
s.-XX- (1935-2021)
XXI
commentatio de
131 natus Plumbini ad christianorum
Cletus Desium, in scriptorum ratione
Pavanetto provincia
Patavina
opera inspiciendi in res
græcas et romanas
[4815]
s.-XX- (1931-2021)
XXI
132 Sturgardiæ - opera

Valahfridus - Symbolæ eius in commentario cui index loci aliquot [4820]
s.-XX-
Stroh n. 1939 Vox Latina.
XXI
133 Chronicalia
Pisauri Scripta eius commentatio de
Victorius Ciarrochi - Symbolæ eius in commentario cui index Francisci Petrarca
s.-XX- n. 1939 Vox Latina. vita et scriptis [4830]
XXI
134
Maximus Scorsone (?)
opera
Pyroeis [4835]
poesis latina
s.-XX-
XXI
135 Hamburgi - index operum Omnia vincit

Anna Elisa Radke - Symbolæ eius in commentario cui index Amor [4840]
n. 1940 Vox Latina.
s.-XX-
XXI
- eius scripta
136 natus in urbe Vox Latina. commentatio c.i.
Andreas Fritsch Polonice Góra,
Theodisce Guhrau
- De quibusdam prophetis qui computemus latine
Solonem in magnos errores [4850]
induxerunt.
n. 1941
s.-XX-
XXI
- De Solonis itineribus fabulosis et
quibusdam sententiis eius.
- De bellis pro religionis libertate
recuperanda susceptis.
1, 2, 3 …
137 Romæ - Symbolæ eius in commentario cui index Gaddus [4860]
Iohannes Carolus Rossi Vox Latina.
n. 1944 Oratio eius cui index: quid proprie sit
architecti munus?
s.-XX-
XXI
138
Ioannes Mamone Latinarum litterarum historiæ
operis præfatio [4870]
s.-XX-
XXI
locus ex
139 natione Italus - Scripta Claudii Pigæ commentatione c.i.
Claudius Piga - oratio eius de entropia. De arte
typographica
s.-XX-
XXI
antiqua et moderna
[4880]
- opera
140 - Symbolæ eius in commentario c.i. Vox
Orestes natione Italus Latina. Versus aliquot [4890]
Carbonero - index carminum in commentariis
s.-XX-
XXI
periodicis
locus ex
141 natione Italus - index operum animadversionibus
Robertus Spataro - Animadversiones in opus c.t. VTOPIA in opus c.t. Vtopia
[4910]
s.-XX-
XXI
Initium narrationis
142 Pistorii Symbolæ eius in commentario c.i. Vox c.i. Domus inter
Iulianus Papini Latina. amnes [4915]
s.-XX-
XXI
commentatio c.i.
Quantum ponderis
143 Vindobonæ - Symbolæ eius in commentario c.i. Vox quantamque vim
lingua Latina habuerit
Curtius Latina.
ad sermonem
Smolak (n. 1944) - “Ardebo igneo amore Tui”: De
effingendum, quo
naturalis historiæ
s.-XX-
XXI
Cælestino Leuthnero O.S.B., Matris Dei studiosi per sæcula et
amatore. hominum ætates usi
sunt.
[4920]
- Index operum
144 Pagi - De belli necessitate atque utilitate. poematia aliquot
Horatius Antonius Bologna - Symbolæ eius in commentario c.i. Vox [4930]
(n. 1945) Latina.
s.-XX-
XXI
145 Cfr. eius scripta
Frisingæ - Symbolæ eius in commentario c.i. Vox haicua nonnulla [4940]
Henricus Reinhardt Latina.
s.-XX- (n. 1947)
XXI
146 Florindus Carmina aliquot
Neapoli - Symbolæ eius in commentario c.i. Vox Anni tempora
di Monaco Latina. [4950]
s.-XX- (n. 1947)
XXI
147 Carmina aliquot Ad Glyceram
Bruxellis - Symbolæ eius in commentario c.i. Vox hexametri [4960]
Alanus Divutius Latina.
s.-XX- (n. 1948)
XXI
- index operum
Melissa.
Angelopoli - De rationibus quibus homines
docti artem Latine colloquendi et Loci excerpti [4970]
148 Terentius ex tempore dicendi seculis XVI et
Tunberg XVII coluerunt.
(n. 1950) - Colloquia familiaria ætate litterarum
s.-XX-
XXI
renatarum scripta ne spernamus!
- Cicero numquam mortuus est, sed
aliter aliis sæculis vixit.
- De Erasmo eloquentiæ præceptore.
- Cum Desiderio Erasmo in scholis
latinis loquamur! …
- De Cæsare in scholis Latinis
provectioribus destinatis modo activo
proponendo.
- Florilegium recentioris
Latinitatis.
149
Milena Serdicæ - De 'sui' et 'alieni' in litteris Latinis Loci deprompti [4980]
Minkova recentioribus.
- De locis atque spatiis fabularum
s.-XX-
XXI
utopicarum cum eis quæ in
descriptionibus itinerum sive verorum
sive phantasticorum exstant
comparandis.
- Symbolæ eius in commentariis q.i. Vox
Latina.
Melissa.
- Symbolæ eius in commentariis
150 nata in Germanica periodicis q.i. Vox Latina. commentatio De
Sigrides Albert urbe vulgo - De lingua Latina deque spiritualitate technologia
Offenbach Benedictina fundamentis Europæ. genorum [4990]
s.-XX-
- Cottidie Latine loquamur!
XXI (n. 1952)
…
- index operum Franciscæ Derædt Loci ex eius
151 natione Belga - Symbolæ eius in commentariis q.i. Vox commentationibus
Francisca Deraedt Latina. [5000]

s.-XX-
XXI
Melissa.
Disticha De vi
152 Monasteriensis electrica ope venti
Cæcilia Koch Disticha
facienda [5010]
s.-XX-
XXI
- Poematia eius in commentario c.i.
153 Scylacei Melissa. versus aliquot [5015]
Laurentius Viscido Poematia
(n. 1952) Poematia eius in commentario c.i. Vox
s.-XX-
XXI
Latina.
154 Bradlius - Poesis Latina a Bradlio Waltonio poematium de
Toronti scripta. optimo cervisiam
Walton Peripedemi periegesis per terras vertendi modo [5020]
s.-XX- (n. 1956) somniantium et vigilantium
XXI
- Index operum Theoderici Sacré.
155 - De Desiderii Erasmi colloquiis.
- De inedito atque ignoto carmine
Sigismundi Chisii, (1649–1678).
- De poetis quibusdam Latinis qui carmen Sapphicum.
novissimo hoc sesquisæculo Commentatio de
natione Belga floruerunt. ephemeridibus
- De litteris Latinis quæ ad prius latine scriptis
Theodericus bellum gentium referuntur post ætatem
prolusio. renatarum
Sacré - De Titanicæ navis interitu sive de litterarum ad
(n. 1957) poetis Latinis qui naufragium illud medians sæc. XIX
s.-XX-
XXI
luctuosum cecinerunt. ac
- De bellis Pygmæorum iocosis sive de maximi momenti
argumento antiquo quod in carmen oratio De poetis
heroico-comicum sive poema ludicrum quibusdam
convertit Iacobus Moireau poeta (sæc. Latinis qui
XVII). novissimo hoc
- De colloquiis quibusdam scholasticis sesquisæculo
intra vicennium fascale conscriptis. floruerunt [5030]
- Symbolæ eius in commentario c.i. Vox
Latina.
Melissa.
- De Adami Schall Historica Narratione:
Quo Modo Sinæ Sint Latinæ Factæ.
156 - Adumbratio lexici neolatini. –Nunc
vero temporis Patricius Œneus Davidis
Morgan opus lexicographicum
natione perficiendum curat-. commentatio c.i. De
Cherokeensis
David - Hic porro, audire possumus, spectatis Adami Schall
Morgan imaginibus, particulam orationis Qua Historica
(1959-2013)
mente Thomas Morus Utopiam suam Narratione: Quo
adumbraverit inscriptæ, quam David Modo Sinæ Sint
Morgan anno 2007 habuit inter Latinæ Factæ. [5040]
conventum Neapolitanum de
humanitate nostra ætate
s.-XX-
XXI
restituenda.
- Symbola eius in commentario c.i. Vox
Latina. Has vero in commentariis q.i.
Melissa commentationes edidit: Floret
Latinitas in America Fœderata, et
De Seminario Brasiliensi …
vv.
AA. VIVA CAMENA (1961)
(LATINA HVIVS ÆTATIS CARMINA)
- index operum
157 natione Italus - Symbolæ eius in commentario c.i. Vox
Maurus Pisini Latina. carmen Hoc nunc
(n. 1962) - carmina quædam arcana inscriptum [5045]
s.-XX-
XXI
- ephemeris diurna simul atque
nocturna
158 natus in vico
Nederlandico, vulgo carmen c.i. lex
Michael Pratensis Oirschotanus Oirschot Carmina varia selecta
bibliothecaria [5050]
s.-XX- (n. 1964)
XXI
159
natione Germanus Excerptum [5055]
Maximilianus Schön Mysterium iniquitatis
s.-XX- (n. 1964)
XXI
- Eius scripta latina
160 Antuerpiæ - Index operum Excerpta aliquot
- Symbolæ eius in commentario c.i. Vox [5060]
Volfgangus Jenniges (n. 1964) Latina.

s.-XX-
XXI
Melissa.
- Commentationes eius in ephemeride

c.i. Avvenire
- index operum
- De optima latine docendi ratione
cfr. hanc orationem qua rationem
viamque Ørbergianam docet
ostenditque auditoribus utilia commentatio c.i. De
161 Aloisius Neapoli adminicula didascalica. tolerantia atque
- Oratio eius de fatis Academiæ Vivarii concordia.
(n. 1965) Novi: 1,2,3,4,5,6,7,8, quæ Tusculum [5070]
s.-XX-
XXI Miraglia lares transtulit suos, ut hac recentiore
acroasi rettulit.
- Oratio de lingua latina in re
publica litteria. Cfr. etiam hoc
colloquium percontativum quo similia
profert Aloisius.
Latina.
Avvenire.
162
natione Anglus ?
David Money De criticis atque poetis Musæ neolatinæ
aliquot poematia
s.-XX- (n. 1966) nostro ævo… [5080]
XXI
163
Moscuæ locus excerptus ex
Helgus 1,2,3,4,5
dialogo c.i.
s.-XX-
XXI Nikitinski (1967-2015) Sergius et locus de
Runkhenio [5090]
164 Vindobonensis
Gerardus Alesius carmina aliquot
Ad Glyceram
modo Sapphico [5100]
s.-XX- (n. 1967)
XXI
165 Amstelodamensis
Alexander Smarius carmina aliquot
Basium matutinum
[5105]
s.-XX- (n. 1970)
XXI

166 Latina. Commentatio c.i.
- Symbolæ eius in commentario c.i. Quid Cassandra
Paula Marongiu Florentiæ Melissa. Fidelis Veneta
mulier docta de
s.-XX-
XXI
studiis humanitatis
senserit [5110]
167 Natione Iapo, natus

Accius Manilæ, in insulis 1, Existimationes Haicuum Latinorum … Existimationes
Philippinis - Symbolæ eius in commentario c.i. Haicuum Latinorum
s.-XX-
Watanabeus Melissa. [5120]
XXI
(n. 1973)
168 Australianus, natus poematia selecta [5130]

Iohannes in urbe Carmina aliquot
Brisbanensi
s.-XX-
Lyæus
XXI
169 Lancii locus excerptus ex

Maurus Agosto De Latinitate iuris Anglicana (sæcc.
oratione c.i. De
(n. 1974) XIV-XVIII)
Tulliopoli [5140]
s.-XX- De Tulliopoli
XXI
17o
Mexicopoli locus e dialogo c.i.
Ignatius Armella Coincidentia oppositorum
Λεξικοφιλία sive de
(n. 1986) utilitate litterarum
s.-XX- [5145]
XXI
171 Brixiæ Latina. narratio
Marcus - Symbolæ eius in commentario c.i. commentitia c.i.
Cristini (n. 1992) Melissa. Somnium philologi
De Latinis Litteris Mundano flagrante [5150]
s.-XX-
XXI
Bello: 1, 2, 3, 4, 5
De Latinis Litteris Mundano finito Bello
vv.
AA. POESIS LATINA HODIERNA
…
alii haud quidem pauci eidemque eloquentiā præstantes

–ignoscant mihi oro ii omnes quorum nomina in elencho supra exhibito desiderantur!-...
Ceterum, in Rete omnium gentium, quod vulgo Internet appellitant, scripta Latina –inter alia
incepta quæ acroamatis vel etiam vivis imaginibus exceptis constant- fere cotidie eduntur, ut, puta,
commentarii genus quoddam, quod Anglice blog audit. Cfr., exempli gratia, duos hosce, inter alios multos.
Primo enim commentario blogiano Georgius Tarrega, præceptor Latinitatis Valentinus, emendato ac puro
sermone Latino de rebus præsertim ad institutionem huius linguæ pertinentibus disserit. Altero autem
commentario, profestrix Alexandra Ramos, quæ linguam litterasque Latinas in Studiorum Universitate
Gaditana profitetur, de variis rebus latine disserit atque poematia illa origine Iaponica, haicua vulgo
nuncupata, sale quidem condita atque belle composita edit, quorum quidem carminum bina dumtaxat quin
hīc exscribam me continere non possum:
Vernis in guttis
ut in nectare suo
flos conditus est.
Ostia pulsat
sub galli cantum frigus.
Autumnascit. Au!
Etenim, poematia id genus quæ haicua nuncupantur in Rete –seu mavis, Retī- omnium gentium
hic illic eduntur. Ut unum exemplum afferam, Sodalicium haicubus latine pangendis Romanum
Opaca Fronde litterarum Latinarum cultoribus commendo, unde gemmæ poeticæ excuduntur velut hæ
felici numine afflata, versibus belle exarata ab iuvene Iacobo Rubini, italo poeta:
Imago excepta ab photographo Michele Baldi
Procera iacet
fagus; alto comites
mærent silentio.
Quotus est quisque qui non moveatur hoc poematio de Melitensi Calypsūs cavea :
Saxa per ista

nulla Calypso, nusquam
tristis Vlyxes:
Restant flabra aquilonis,

fragrum fœniculique.
Non denique prius huic conspectui litterarum Latinarum omni ævo excultarum finem
imponam, quam dignam fecero mentionem commentariorum periodicorum qui inde ab
undevicesimo sæculo sunt editi ad linguæ Latinæ usum vindicandum atque ad litteras Latinas
fovendas.
Quibus præterea in commentariis periodicis omnibus auctores scientia ac peritia linguæ
Latinæ præstantes scripserunt atque scribunt quorum alii in superiore elencho laudantur, aliorum
vero quorundam nomina eo in indice quum exscripta nondum sint, iuxta commentariorum
periodicorum inscriptionem afferenda statui, aliorum denique multorum nomina addenda restant.
Latinæ præterea ephemerides quædam seu nuntii periodici edi cœperunt iam ipsa ætate
litterarum renatarum, ut dilucide explanat Theodericus Sacré hac docta commentatione, [etiam hoc
in florilegio, sub carmine]. De discrimine autem inter hasce ephemerides seu diarios latinos et
commentarios doctos, hæc Theodericus rettulit:
Ceterum ephemerides a commentariis doctis sunt distinguendæ; nam hi, commentarios
dico, sive erant litterarii, sive eruditi et ad doctrinarum investigationes spectabant, ampliores
plerumque commentationes amplectebantur, et non nisi obiter ea referebant, quæ cottidie erant
gesta; illæ vero, ephemerides dico, rebus cottidie gestis plerumque immorabantur,
commentatiunculis plerumque brevioribus accumulatis.
Deinceps vero exponuntur nomina nonnullorum commentariorum periodicorum:
Hermes Romanus, I, II, III, IV

Almanach des Muses latines I, II.
Apis Romana, I, II,
Alaudæ Anno 1889 pridie Nonas Maias primus prodiit Alaudarum libellulus…
Novissimus autem Aquila Aprutensium in lucem est emissus mense Februario anno 1895. Quos commentarios Latinos
condidit, solus conscripsit et edidit Carolus Henricus Ulrichs Borussus, qui anno 1880 relicta patria Aquilam penates transtulerat.
Editor autem ille expedite scribebat et Latine, etsi elegantiis Ciceronianis Atticum anteposuit dicendi genus; carmina eius non
invenusta, licet humilia. Ne multa, vir ille omni laude dignus: eius enim vestigiis inhærentes Angli Phœnica nno 1890, Americani
Septentrionales Præconem Latinum anno 1894, Itali Vocem Urbis anno 1898 in lucem edere cœpere.
[Hæcce rettulit Theodericus Sacré in pagina 11 libelli 63 commentarii cui index Melissa.]
Vox Urbis (cf. eruditi elegantisque prosæ scriptoris, nomine Volfgangi Jenniges, commentationem cui index Vox Urbis
(1898-1913) quid sibi proposuerit, Melissa, 139 (2007) p. 8-11.)
[cf. quæ Iosephus Maria Mir de iis commentariis periodicis iudicans scripsit in Palestræ Latinæ libello 225º, pag. 84: Vox
Urbis, de litteris ac bonis artibus commentarius: prodiit Romæ bis in mense, et postea semel, ab anno 1898 ad a.1914. Ex scriptis
efficitur viros fuisse qui in ea materia quam tractabant maxime versati erant ac linguam latinam magna facilitate adhibebant, in iis
H. Vecchi di Pieralice et Josephus Fornari eminent.]
Rosa Melitensis [professor Christianus Laes (Studiorum Universitatis Antuerpiensis) et vicepræses ALFæ, ope Retis
Universalis, acroasin habuit de eo commentario.]
Iuventus
… Ephemeris in usum iuventutis studiosæ anno 1910º auctore Antonio Pronay (-1914), magistro Scholarum Piarum, Budapestini
est condita; indidem bis in mense primum emittebatur, tum (inde ab anno 1917) singulis mensibus (exceptis Quintili Sextilique).
Mortem passa anno 1919, resurrexit revixitque anno 1926º et ad mensem Octobrem anni 1944 nova eam traxit vitam. Juventutem
moderati sunt Stephanus Szekely, Iosephus Irsik (Irsy), Iosephus Wagner Budapestinensis. Continebantur autem eis libellulis
nuntii recentissimi, fabellæ et narratiunculæ, ænigmata, epistulæ, colloquia scholastica, ioca, excerptæ scriptoribus Latinis
recentioris ævi et recentissimi, versiones, carmina. Quæ cuncta facili et expedito explicabantur sermone. Nam, alia ut mittam,
carmina rhythmica metricis anteponebantur verbaque diffiliora adnotatiunculis trilinguibus Hungarice, Gallice, Theodisce
vertebantur. Inde factum est ut Iuventus maxima lectorum corona superbiret. Et enim anno 1939 legentium numerus supra
MMM excessit.
De commentariis eis vide quæ scripserunt J. Dutoit, “De 25 annis Juventutis”, Societas Latina, 9 (1941), 65-66; J. Wagner,
“Iuventus Budapestinensis”, Per lo studio e l’uso dei latino, I (1939), 73-74, D. Sacrè, “Le latin vivant: les periodiques latins”, Les
études Classiques, 56 (1988),91-104 (p.99).
[Hæcce rettulit Theodericus Sacré in pp. 8–11 libelli 66 commentarii cui index Melissa. (19.06.1995)]
Præco Latinus [cuius quidem commentarii moderator atque strenuus Latinitatis fautor fuit Arcadius Avellanus (1851-
1935)]
Alma Roma
[cf. Iosephus Maria Mir, ibid.: Alma Roma, ab anno 1914º ad 1942um singulis mensibus vulgatur: in ea de novis verbis latinis
sæpius inter socios per litteras disputatur: proponuntur nova vocabula, quæ ab aliis aut probantur aut altius expenduntur aut
meliora procuduntur. Inscriptoribus Josephus Fornari, moderator commentarii, præstat: qui ponderato judicio mediam
sequitur viam; disceptationi dat locum; optimorum tamen auctorum conformatus doctrina linguarum romanicarum reicit
barbarismos, novitatibus summa invigilat prudentia, a verbis mediæ ætatis abstinendum hortatur. Severior in re tractanda
aliquando apparet.]
Candidatus Latinus [Bernardus Platzdasch hac commentatione de illo Candidato, unde nata est Palæstra
Latina, satis diserte refert.]
Palæstra Latina [index symbolarum a Bernardo Platzdasch diligentissime confectus]
Societas Latina [cf. Iosephus Maria Mir, ibid.: Societas Latina. mense octobri anno 1932 edi cœpta est, et a.
1955 exstinguitur. Moderatorum proposita omnibus patent: linguam latinam ejusque usum excitare atque rerum recentium
componere vocabularium: cujus voces a sociis et legentibus ponderantur, investigantur, disputantur. Inter omnes præstat
Georgius Lurz, negotiorum moderator, qui facili ac nitida utitur latinitate, grammaticorum subtilitates in scribendo parum
curat; normas edit quas docti viri in fingendis vocibus sequantur [...] Alii scriptores: Jos. Holzer et Joannes Lis: qui suis scriptis,
admonitionibus, consiliis sæpe Societatem Latinam illustrarunt ac probe direxerunt. Joannes autem Lis in verbis faciendis
moderatior videtur.
G. A. Padberg-Drenkpol, qui principia a G. Lurz proposita quibusdam adjectis normis complere vult. Attamen in his normis et
consectariis admodum nimis progreditur: nam technica et vulgata verba—id est quæ adhibent technici atque scriptores vulgato
sermone—interdum nomine ipso differunt; neque ex linguis romanicis aliisque vernaculis, neque ex ætate media, neque tandem ex
Græcis multa sine justo judicio et discrimine sumere possumus... (cfr. Soc. Lat., 7(1939)45-49).] [index fasciculorum a Bernardo
Platzdasch diligentissime confectus]
Lygia
Vita Latina
Hermes Americanus [Bernardus Platzdasch hac commentatione de illo commentario legentes facit certiores.]
Latinitas
Rumor Varius
Memento Audere Semper
Adulescens
Vox Latina (horum commentariorum moderator atque egregius scriptor indefatigabilis erat Iosephus Antonius
Eichenseer (1924-2008),qui permulta Latino sermone scripsit atque inter antesignanos, ut ita dicamus, Latinitatis ad usum
vitamque revocandæ iure ac merito celebrandus atque commemorandus est. In cuius præterea optimi moderatoris locum substituta
est docta profestrix atque indefessa scriptrix Sigrides Albert.)
Melissa (horum commentariorum moderatores atque assidui emendatæ ac doctæ orationis scriptores sunt Gaius
Licoppe (1931- ) et Francisca Derædt) . Hoc etiam nexu seu vinculo retiali aditus præbetur ad indices a Bernardo Platzdasch
diligentissime confectos.
Epistula Leonina [huius periodici moderator atque indefessus scriptor est Nicolaus Gross (1955- )]
Retiarius
Mercurius [huius periodici de vita et studiis apud Vivarium Novum unus tantum libellus est in lucem emissus kalendis
Februariis anno MMXI.]
Mantinea
Vates
…
FLORILEGIVM
Puella librum legens, depicta a Carolo Perugini s. XIX
(AVCTORVM SVPRA LAVDATORVM LOCI EXCERPTI)

1. Sat dilucide ac perspicue Valahfridus Stroh, scientia ac peritia linguæ litterarumque Latinarum præstantissimus
professor idemque scriptor facundia atque elegantia insignis, summatim exposuit in scholis quas de litteris Latinis
omnis ævi olim habuit, rudia quædam litterarum genera apud priscos Romanos in usu fuisse priusquam litteræ
politiores excolerentur:
Nec defuerunt -ait Valahfridus- ante litteras Latinas ipsas Latina quædam carmina et
orationes (quæ tamen litteris perscriptæ non erant): traditum est de næniis, de
carminibus triumphalibus, de canticis conuiualibus. Faunos uersibus Saturniis dixisse
memorant. Vetustissimo quodam carmine preces ad Martem conceptas Cato tradit (agr.
151). Ea pæne omnia perierunt.
[ad indicem]
Similia legimus, cum apud alios veterum litterarum pervestigatores, tum in Ioannis Mamone Latinarum
litterarum historiis:
Neque tamen Latinas litteras ante illam Livii fabulam omnino defuisse dixeris; multa
enim et apud antiquos vel poetas vel scriptores et in sepulcris et in aliis monumentis
inveniuntur, ex quibus illud arguere licet, etiam superiore ætate nonnulla fuisse vel
rudia litterarum genera, in quibus vel oratio soluta vel inconditus aliquis versus
adhiberetur.
Igitur, ut generatim et universe loquamur, antiquissimis temporibus -ante annum, ut tradunt, 240
a.C.- apud priscos Romanos Latinarum litterarum quasi primordia quædam fuerunt non modo oratione
numeris soluta, – de Fœderibus regum, Legibus, Commentariis, Annalibus, Titulis imaginum,
Laudationibus funebribus, de priscis tandem orationibus loquor–, verum etiam numeris nescio quibus
astricta oratione, quæ quidem omnia sunt veluti prænuntia generis lyrici –de carminibus sacris dico,
ut fratrum Arvalium [B.A.] atque Saliarium sacerdotum [B.A.], deque precationibus velut Catonis illius
prisci ad Martem-, etiam generis epici, -quod prænuntiari dixeris in elogiis, carminibus
triumphalibus, carminibus convivalibus, næniis, cet.-, atque generis dramatici –in rudibus illis ludis
scenicis quos inter, Fescennini, priscæ illæ saturæ quæ dialogis constabant ex tempore habitis sed
additis modis musicis saltationibusque, fabulæ denique Atellanæ annumerantur.–
[ad indicem]
Notissimum enim exemplum precationum præbet hic locus e prisco Catone petitus quem deinceps exscribam:
Mars pater, te precor quæsoque uti sies volens propitius mihi domo familiæque nostræ, quoius re
ergo agrum terram fundumque meum suovitaurilia circumagi iussi, uti tu morbos visos invisosque,
viduertatem vastitudinemque, calamitates intemperiasque prohibessis defendas averruncesque;
utique tu fruges, frumenta, vineta virgultaque grandire beneque evenire siris, pastores pecuaque salva
servassis duisque bonam salutem valetudinemque mihi domo familiæque nostræ; harumce rerum
ergo, fundi terræ agrique mei lustrandi lustrique faciendi ergo, sicuti dixi, macte hisce suovitaurilibus
lactentibus inmolandis esto; Mars pater, eiusdem rei ergo macte hisce suovitaurilibus lactentibus esto.
Porro, de priscis litterarum auctoribus hæc, suis in scholis, rettulit Valahfridus: Litterarum Latinarum
quasi pater putandus est Appius Claudius Cæcus, cens. 312 a. Chr., ubique nouator.
Scripsit Carmina1 siue Sententias rudi quodam genere uersuum, unde in prouerbium
cessit Faber est suæ quisque fortunæ. -Quam tamen sententiam ab auctore Græco, nomine Philemone,
mutuatum esse Appium Claudium asseverat Valahfridus.- Notissima est eius Oratio2 contra Pyrrhum
habita a. 280/79, quam ipse edidit, quo factum est, ut etiam Ciceronis temporibus
legeretur.
1. Cfr. hæc M. Tullii Ciceronis verba in Catone Maiore de Senectute libello: "Ad Appi Claudi senectutem
accedebat etiam, ut cæcus esset; tamen is, cum sententia senatus inclinaret ad pacem cum
Pyrrho fœdusque faciendum, non dubitavit dicere illa, quæ versibus persecutus est Ennius:
Quo vobis mentes, rectæ quæ stare solebant

antehac, dementīs sese flexere viai ?
ceteraque gravissime; notum enim vobis carmen est; et tamen ipsius Appi exstat oratio. Atque
hæc ille egit septimo decimo anno post alterum consulatum, cum inter duos consulatus anni
decem interfuissent, censorque ante superiorem consulatum fuisset; ex quo intellegitur Pyrrhi
bello grandem sane fuisse; et tamen sic a patribus accepimus."
2. Apud Plutarchum:
"Olim ego me querebar cæcum esse, luce oculorum carere. nunc autem optarem
etiam surdus esse, quoniam tales sermones vestrum audio de pace!"
[ad indicem]
2. ...
3. ...
4. ...
5. ...
6. ...
7. ...
8. ...
9. ...
10. Locus excerptus ex Plauti (ca. 250 - 184) fabula palliata cuius titulus est Amphitruo :
[ad indicem]
Mercurius:
Hæc urbs est Thebæ. in illisce habitat ædibus

Amphitruo, natus Argis ex Argo patre,
quicum Alcumena est nupta, Electri filia.
is nunc Amphitruo præfectust legionibus,
nam cum Telobois bellum est Thebano poplo.
is prius quam hinc abiit ipsemet in exercitum,
gravidam Alcumenam uxorem fecit suam.
nam ego vos novisse credo iam ut sit pater meus,
quam liber harum rerum multarum siet
quantusque amator sit quod complacitum est semel.
is amare occepit Alcumenam clam virum
usuramque eius corporis cepit sibi,
et gravidam fecit is eam compressu suo.
nunc de Alcumena ut rem teneatis rectius,
utrimque est gravida, et ex viro et ex summo Iove.
et meus pater nunc intus hic cum illa cubat,
et hæc ob eam rem nox est facta longior,
dum <cum> illa quacum volt voluptatem capit;
sed ita adsimulavit se, quasi Amphitruo siet.
nunc ne hunc ornatum vos meum admiremini,
quod ego huc processi sic cum servili schema:
veterem atque antiquam rem novam ad vos proferam,
propterea ornatus in novom incessi modum.
nam meus pater intus nunc est eccum Iuppiter;
in Amphitruonis vertit sese imaginem
omnesque eum esse censent servi qui vident:
ita versipellem se facit quando lubet.
ego servi sumpsi Sosiæ mi imaginem,
qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,
ut præservire amanti meo possem patri
atque ut ne, qui essem, familiares quærerent,
versari crebro hic cum viderent me domi;
nunc, cum esse credent servom et conservom suom,
haud quisquam quæret qui siem aut quid venerim.
Pater nunc intus suo animo morem gerit:
cubat complexus cuius cupiens maxime est;
quæ illi ad legionem facta sunt memorat pater
meus Alcumenæ: illa illum censet virum
suom esse, quæ cum mœcho est. ibi nunc meus pater
memorat, legiones hostium ut fugaverit,
quo pacto sit donis donatus plurimis.
ea dona, quæ illic Amphitruoni sunt data,
abstulimus: facile meus pater quod volt facit.
nunc hodie Amphitruo veniet huc ab exercitu
et servos, cuius ego hanc fero imaginem.
nunc internosse ut nos possitis facilius,
ego has habebo usque in petaso pinnulas;
tum meo patri autem torulus inerit aureus
sub petaso: id signum Amphitruoni non erit.
ea signa nemo horum familiarium
videre poterit: verum vos videbitis.
sed Amphitruonis illic est servos Sosia:
a portu illic nunc cum lanterna advenit.
abigam iam ego illum advenientem ab ædibus.
adeste: erit operæ pretium hic spectantibus
Iovem et Mercurium facere histrioniam.
[…]
[ad indicem]
Sosia. Qui me alter est audacior homo aut qui confidentior,

iuventutis mores qui sciam, qui hoc noctis solus ambulem?
quid faciam nunc, si tres viri me in carcerem compegerint?
inde cras quasi e promptaria cella depromar ad flagrum,
nec causam liceat dicere mihi, neque in ero quicquam auxili
nec quisquam sit quin me omnes esse dignum deputent.
ita quasi incudem me miserum homines octo validi cædant:
ita peregre adveniens hospitio publicitus accipiar.
hæc eri immodestia coegit me qui hoc
noctis a portu ingratiis excitavit.
nonne idem hoc luci me mittere potuit?

opulento homini hoc servitus dura est,
hoc magis miser est divitis servos:
noctesque diesque assiduo satis superque est
quod facto aut dicto adeost opus, quietus ne sis.
ipse dominus dives, operis et laboris expers,
quodcumque homini accidit libere, posse retur:
æquom esse putat, non reputat laboris quid sit.
[nec æquom anne iniquom imperet cogitabit.]
ergo in servitute expetunt multa iniqua:
habendum et ferundum hoc onust est cum labore.
[ad indicem]
Mercurius deus, ut morem gerat patri suo Iovi, qui adsimulans se Amphitruonem esse, cubat cum Alcmena,
sumpsit imaginem Sosiæ, ut eum tamquam ab semet ipso alienum ab ædibus abigeret…
[…]
Mercurius:
Quid nunc? vincon’ argumentis, te non esse Sosiam?
Sos.
Tu negas med esse?
Merc.
Quid ego ni negem, qui egomet siem?
Sos.
Per Iovem iuro med esse neque me falsum dicere.
Merc.
At ego per Mercurium iuro, tibi Iovem non credere;
nam iniurato scio plus credet mihi quam iurato tibi.
Sos.
Quis ego sum saltem, si non sum Sosia? te interrogo.
Merc.
Vbi ego Sosia nolim esse, tu esto sane Sosia;
nunc, quando ego sum, vapulabis, ni hinc abis, ignobilis.
Sos.
Certe edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam,
quem ad modum ego sum (sæpe in speculum inspexi), nimis similest mei;
itidem habet petasum ac vestitum: tam consimilest atque ego;
sura, pes, statura, tonsus, oculi, nasum vel labra,
malæ, mentum, barba, collus: totus. quid verbis opust?
si tergum cicatricosum, nihil hoc similist similius.
sed quom cogito, equidem certo idem sum qui semper fui.
novi erum, novi ædis nostras; sane sapio et sentio.
non ego illi obtempero quod loquitur. pultabo foris.
…
Amphitruo. Scelestissimum te arbitror.
Sos. Nam quam ob rem?
Amph. Quia id quod neque est neque fuit neque futurum est mihi prædicas.
Sos. Eccere, iam tuatim facis <tu>, ut tuis nulla apud te fides sit.
Amph.Quid est? quo modo? iam quidem hercle ego tibi istam
scelestam, scelus, linguam abscidam.
Sos. Tuos sum,
proinde ut commodumst et lubet quidque facias;
tamen quin loquar hæc uti facta sunt hic,
numquam ullo modo me potes deterrere.
Amph. Scelestissime, audes mihi prædicare id,
domi te esse nunc, qui hic ades?
Sos. Vera dico.
Amph. Malum quod tibi di dabunt, atque ego hodie dabo.
Sos. Istuc tibist in manu, nam tuos sum.
Amph.Tun me, verbero, audes erum ludificari?
tune id dicere audes, quod nemo umquam homo antehac
vidit nec potest fieri, tempore uno
homo idem duobus locis ut simul sit?
Sos.Profecto ut loquor res ita est.
Amph. Iuppiter te perdat.
Sos.Quid mali sum, ere, tua ex re promeritus?
Amph.Rogasne, improbe, etiam, qui ludos facis me?
Sos. Merito maledicas mihi, si id ita factum est.
verum haud mentior, resque uti facta dico.
Amph.Homo hic ebrius est, ut opinor.
Sos.Vtinam ita essem.
Amph. Optas quæ facta.
Sos.Egone?
Amph.Tu istic. ubi bibisti?
Sos. Nusquam equidem bibi.
Amph. Quid hoc sit hominis?
Sos. equidem decies dixi:
domi ego sum, inquam, ecquid audis?
et apud te adsum Sosia idem.
satin hoc plane, satin diserte,
ere, nunc videor
tibi locutus esse?
Amph.Vah, apage te a me.
Sos.Quid est negoti?
Amph. Pestis te tenet.
Sos.Nam quor istuc dicis? equidem valeo et salvos sum recte, Amphitruo.
Amph. At te ego faciam hodie proinde ac meritus es,
ut minus valeas et miser sis, salvos domum si rediero:
iam sequere sis, erum qui ludificas dictis delirantibus,
qui quoniam erus quod imperavit neglexisti persequi,
nunc venis etiam ultro inrisum dominum:
quæ neque fieri possunt neque fando umquam accepit quisquam profers,
carnifex;
quoius ego hodie in tergum faxo ista expetant mendacia.
Sos. Amphitruo, miserrima istæc miseria est servo bono,
apud erum qui vera loquitur, si id vi verum vincitur.
Amph. Quo id, malum, pacto potest nam—mecum argumentis puta —
fieri, nunc uti tu <et> hic sis et domi? id dici volo.
Sos. Sum profecto et hic et illic. hoc cuivis mirari licet,
neque tibi istuc mirum *** magis videtur quam mihi.
Amph.Quo modo?
Sos. Nihilo, inquam, mirum magis tibi istuc quam mihi;
neque, ita me di ament, credebam primo mihimet Sosiæ,
donec Sosia illic egomet fecit sibi uti crederem.
ordine omne, uti quicque actum est, dum apud hostis sedimus,
edissertavit. tum formam una abstulit cum nomine.
neque lac lactis magis est simile quam ille ego similest mei.
nam ut dudum ante lucem a portu me præmisisti domum—
Amph. Quid igitur?
Sos. Prius multo ante ædis stabam quam illo adveneram.
Amph.Quas, malum, nugas? satin tu sanus es?
Sos. Sic sum ut vides.
Amph. Huic homini nescio quid est mali mala obiectum manu, postquam a me abiit.
Sos. Fateor, nam sum obtusus pugnis pessume.
Amph.Quis te verberavit?
Sos. Egomet memet, qui nunc sum domi.
Amph. Cave quicquam, nisi quod rogabo te, mihi responderis.
omnium primum iste qui sit Sosia, hoc dici volo.
Sos. Tuos est servos.
Amph.Mihi quidem uno te plus etiam est quam volo,
neque postquam sum natus habui nisi te servom Sosiam.
Sos. At ego nunc, Amphitruo, dico: Sosiam servom tuom
præter me alterum, inquam, adveniens faciam ut offendas domi,
Davo prognatum patre eodem quo ego sum, forma, ætate item
qua ego sum. quid opust verbis? geminus Sosia hic factust tibi.
Amph.Nimia memoras mira. sed vidistin uxorem meam?
Sos. Quin intro ire in ædis numquam licitum est.
Amph. Quis te prohibuit?
Sos. Sosia ille, quem iam dudum dico, is qui me contudit.
Amph. Quis istic Sosia est?
Sos. Ego, inquam. quotiens dicendum est tibi?
Amph. Sed quid ais? num obdormivisti dudum?
Sos. Nusquam gentium.
Amph. Ibi forte istum si vidisses quendam in somnis Sosiam—
Sos.Non soleo ego somniculose eri imperia persequi.
vigilans vidi, vigilans nunc <te> video, vigilans fabulor,
vigilantem ille me iam dudum vigilans pugnis contudit.
Amph. Quis homo? Sos. Sosia, inquam, ego ille. quæso, nonne intellegis?
Amph.Qui, malum, intellegere quisquam potis est? ita nugas blatis.
Sos. Verum actutum nosces, quom illum nosces servom Sosiam.
Amph. Sequere hac igitur me, nam mi istuc primum exquisito est opus.
[sed vide ex navi efferantur quæ imperavi iam omnia.
Sos.Et memor sum et diligens, ut quæ imperes compareant;
non ego cum vino simitu ebibi imperium tuom.
Amph. Vtinam di faxint, infecta dicta re eveniant tua.]
[ad indicem]
Plautus, pictore Camillo Miola (1840-1919)
Locus excerptus ex Plauti fabula palliata quæ inscribitur Miles gloriosus:

[ad indicem]
Pyrgopolynices
Curate ut splendor meo sit clupeo clarior
quam solis radii esse olim quom sudumst solent,
ut, ubi usus veniat, contra conserta manu
præstringat oculorum aciem in acie hostibus.
nam ego hanc machæram mihi consolari volo,
ne lamentetur neve animum despondeat,
quia se iam pridem feriatam gestitem,
quæ misera gestit et fartum facere ex hostibus.
sed ubi Artotrogus hic est?
Artotrogus
Stat propter virum
fortem atque fortunatum et forma regia;
tum bellatorem — Mars haud ausit dicere
neque æquiperare suas virtutes ad tuas.
Pyrg.
Quemne ego servavi in campis Curculioniis,
ubi Bumbomachides Clutomistaridysarchides
erat imperator summus, Neptuni nepos?
Art.
Memini. nempe illum dicis cum armis aureis,
cuius tu legiones difflavisti spiritu,
quasi ventus folia aut paniculum tectorium.
Pyrg.
Istuc quidem edepol nihil est.
[…]
[ad indicem]
Pal. Vocon ergo hanc quæ te quærit?

Pyrg. Adeat, si quid volt.
Pal. Si quid vis, adi, mulier.
Mil. Pulcher, salve.
Pyrg. Meum cognomentum commemoravit. di tibi dent quæcumque optes.
Milph. Tecum ætatem exigere ut liceat—
Pyrg. Nimium optas.
Milph. Non me dico, sed eram meam, quae te demoritur.
Pyrg. Multæ aliæ idem istuc cupiunt, quibus copia non est.
Milph. Ecastor haud mirum, si te habes carum, hominem tam pulchrum et præclarum virtute et
forma <et> factis. deus dignior fuit quisquam homo qui esset?
Pal. Non hercle humanust ergo—nam volturio plus humani credo est.
Pyrg. Magnum me faciam nunc quom illæc me sic conlaudat.
Pal. Viden tu ignavum, ut sese infert? quin tu huic responde: hæc illæc est ab illa quam dudum <dixi>.
Pyrg. Qua ab illarum? nam ita me occursant multæ: meminisse haud possum.
Locus e comœdia c.i. Casina :
Si illuc quod volumus eveniet, gaudebimus,

sin secus, patiemur æquis animis.
Locus excerptus ex prologo Plautinæ fabulæ palliatæ c.i. Pœnulus :

[ad indicem]
Comicus ad spectatores adloquens. Delineavit Iulius Gil.
…
matronæ tacitæ spectent, tacitæ rideant,
canora hic voce sua tinnire temperent,
domum sermones fabulandi conferant,
ne et hic viris sint et domi molestiæ.
quodque ad ludorum curatores attinet,
ne palma detur quoiquam artifici iniuria
neve ambitionis causa extrudantur foras,
quo deteriores anteponantur bonis.
[ad indicem]
Hoc autem loco e comœdia c.i. Cistellaria excerptus de amoris detrimentis agitur:
Alcesimarchus:
Credo ego Amorem primum apud homines carnificinam commentum.
hanc ego de me coniecturam domi facio, ni foris quæram,
qui omnes homines supero [atque] antideo cruciabilitatibus animi. 205
iactor [crucior] agitor stimulor, versor
in amoris rota, miser exanimor,
feror differor distrahor diripior,
ita nubilam mentem animi habeo.
ubi sum, ibi non sum, ubi non sum, ibist animus,
ita mi omnia sunt ingenia;
quod lubet, non lubet iam id continuo,
ita me Amor lassum animi ludificat,
fugat, agit, appetit, raptat, retinet,
lactat, largitur: quod dat non dat; deludit:
modo quod suasit, <id> dissuadet,
quod dissuasit, id ostentat.
maritumis moribus mecum experitur
ita meum frangit amantem animum;
neque, nisi quia miser non eo pessum,
mihi ulla abest perdito pernities.
ita pater apud villam detinuit
me hos dies sex ruri continuos,
neque licitum interea est meam amicam visere
estne hoc miserum memoratu?
[ad indicem]
11. …
12. …
13. ...
14. ...
15. ...
16. ...
17. ...
18. ...
19. ...
20. Ennii (c. 239 – c. 169) fragmenta aliquot ex Annalium libris excerpta:
[ad indicem]
Operis initium
Musæ quæ pedibus magnum pulsatis Olumpum

Musæ quas memorant Casmœnas esse Latini
…
Hei mihi qualis erat! quantum mutatus ab illo!
…
Est locus Hesperiam quam mortales perhibebant,
Quam primum casci populi tenuere Latini
…
Qui vicit non est victor nisi victus fatetur
…
Olli respondet rex Albai Longai
…
O Tite, tute Tati, tibi tanta tyranne tulisti!
…
At tuba terribili sonitu taratantara dixit
…
Sententia ab Appio dicta
Quo vobis mentes rectæ quæ stare solebant 194

Antehac, dementes sese flexere viai?
Sed quid ego hic animo lamentor?
Ennii de Nævio sententia
…scripsere alii rem 231

Versibus quos olim Faunei vatesque canebant;
Cum neque Musarum scopulos quisquam superarat
Nec dicti studiosus erat,…
De bello Hannibalico
…postquam Discordia tætra 258

Belli ferratos postes portasque refregit.
Pellitur e medio sapientia, vi geritur res, 263
Spernitur orator bonus, horridus miles amatur.
Haud doctis dictis certantes sed maledictis
Miscent inter sese inimicitias agitantes.
Non ex iure manu consertum sed mage ferro
Rem repetunt, regnumque petunt, vadunt solida vi.
Fabii Cunctatoris elogium
Unus homo nobis cunctando restituit rem.
Charopi Epirotæ pastor T. Quinctium adloquitur
Sollicitari te Tite sic noctesque diesque

******
O Tite si quid ego adiuero curamve levasso, 327
Quæ nunc te coquit et versat in pectore fixa,
Ecquid erit præmi ?
******
Ille vir haud magna cum re, set plenus fidei.
…
Pugna C. Ælii tribuni
Vndique conveniunt velut imber tela tribuno:

configunt parmam, tinnit astilibus umbo
ærato sonitu galeæ: sed nec pote quisquam
undique nitendo corpus discerpere ferro.
Semper obundantes hastas frangitque quatitque:
totum sudor habet corpus multumque laborat,
nec respirandi fit copia: præpete ferro
histri tela manu iacientes sollicitabant.
Incertæ Sedis versus:
Moribus antiquis res stat Romana virisque.

[ad indicem]
21. …
22. …
23. …
24. …
25. ...
26. ...
27. ...
28. ...
29. ...
30. Locus excerptus e Terentii (ca. 190 - 159) fabula palliata quæ inscribitur Adelphœ.
[ad indicem]
Micio: homine imperito numquam quicquam iniustiust,

qui nisi quod ipse fecit nil rectum putat.
Demea: quorsum istuc?
Micio: quia tu, Demea, hæc male iudicas.
non est flagitium, mihi crede, adulescentulum
scortari neque potare: non est; neque fores
effringere. hæc si neque ego neque tu fecimus,
non siit egestas facere nos. tu nunc tibi
id laudi duci' quod tum fecisti inopia?
iniuriumst; nam si esset unde id fieret,
faceremus. et tu illum tuom, si esses homo,
sineres nunc facere dum per ætatem decet
potius quam, ubi te exspectatum eiecisset foras,
alieniore ætate post faceret tamen.
Demea: pro Iuppiter, tu homo adigi' me ad insaniam!
non est flagitium facere hæc adulescentulum?
[…]
Demea
Numquam ita quisquam bene subducta ratione ad uitam fuit,
quin res ætas usus semper aliquid adportet noui,
aliquid moneat: ut illa quæ te scisse credas nescias,
et quæ tibi putaris primat in experiundo ut repudies.
quod nunc mi euenit: nam ego uitam duram, quam uixi usque adhuc,
prope iam excurso spatio omitto. id quam ob rem? re eapse repperi
facilitate nihil esse homini melius neque clementia.
id esse uerum ex me atque ex fratre quoiuis facilest noscere.
suam ille semper egit uitam in otio, in conuiuiis,
clemens, placidus, nulli lædere os, adridere omnibus:
sibi uixit, sibi sumptum fecit: omnes bene dicunt, amant.
ego ille agrestis sæuos tristis parcus truculentus tenax
duxi uxorem: quam ibi miseriam uidi! nati filii:
alia cura heia autem, dum studeo illis ut quam plurumum
facerem, contriui in quærundo uitam atque ætatem meam:
nunc exacta ætate hoc fructi pro labore ab eis fero,
odium; ille alter sine labore patria potitur commoda.
illum amant, me fugitant; illi credunt consilia omnia,
illum diligunt, apud illum sunt ambo, ego desertus sum;
illum ut uiuat optant, meam autem mortem exspectant scilicet.
[ad indicem]
Locus excerptus e Terentii fabula palliata quæ inscribitur Heautontimoroumenos:
Menedemus. Chreme, tantumne ab re tuast oti tibi 75

aliena ut cures ea quæ nil ad te attinent?
Chremes. homo sum: humani nil a me alienum puto.
vel me monere hoc vel percontari puta:
rectumst ego ut faciam; non est te ut deterream.
ME. mihi sic est usu'; tibi ut opu' factost face. 80
CH. an quoiquamst usus homini se ut cruciet? ME. mihi.
CH. si quid laborist nollem. sed quid istuc malist?
quæso, quid de te tantum meruisti? ME. eheu!
CH. ne lacruma atque istuc, quidquid est, fac me ut sciam:
ne retice, ne verere, crede inquam mihi: 85
aut consolando aut consilio aut re iuvero.
ME. scire hoc vis? CH. hac quidem causa qua dixi tibi.
ME. dicetur. CH. at istos rastros interea tamen
adpone, ne labora. ME. minime. CH. quam rem agis?
ME. sine me vocivom tempu' nequod dem mihi 90
labori'. CH. non sinam, inquam. ME. ah non æquom facis.
CH. hui tam gravis hos, quæso? ME. sic meritumst meum.
CH. nunc loquere. ME. filium unicum adulescentulum
habeo. ah quid dixi habere me? immo habui, Chreme;
nunc habeam necne incertumst. CH. quid ita istuc? ME. scies. 95
est e Corintho hic advena anu' paupercula;
ei(u)s filiam ille amare cœpit perdite,
prope iam ut pro uxore haberet: hæc clam me omnia.
ubi rem rescivi, cœpi non humanitus
neque ut animum decuit ægrotum adulescentuli 100
tractare, sed vi et via pervolgata patrum.
…
[ad indicem]
31. ...
32. ...
33. ...
34. Fragmenta ex Corneliæ (ca. 190 - ca. 115 a. Ch.) epistula ad filium C. Gracchum :
[ad indicem]
Dices pulchrum esse inimicos ulcisci. id neque maius neque pulchrius cuiquam atque mihi esse
videtur, sed si liceat re publica salva ea persequi.
Angelica Kauffmann: Cornelia, mater Gracchorum
[…]
… verbis conceptis deierare ausim, præterquam qui Tiberium Gracchum necarunt, neminem inimicum
tantum molestiæ tantumque laboris, quantum te ob has res, mihi tradidisse; quem oportebat omnium
eorum, quos antehac habui liberos, partis eorum tolerare atque curare, ut quam minimum
sollicitudinis in senecta haberem, utique quæcumque ageres, ea velles maxime mihi placere, atque uti
nefas haberes rerum maiorum adversum meam sententiam quicquam facere, præsertim mihi, cui
parva pars vitæ restat. ne id quidem tam breve spatium potest opitulari, quin et mihi adversere et rem
publicam profliges? denique quæ pausa erit? ecquando desinet familia nostra insanire? ecquando
modus ei rei haberi poterit? ecquando desinemus et habentes et præbentes molestiis desistere?
ecquando perpudescet miscenda atque perturbanda re publica? sed si omnino id fieri non potest, ubi
ego mortua ero, petito tribunatum; per me facito quod lubebit, cum ego non sentiam. ubi mortua ero,
parentabis mihi et invocabis deum parentem. in eo tempore non pudebit te eorum deum preces
expetere, quos vivos atque præsentes relictos atque desertos habueris? ne ille sirit Iuppiter te ea
perseverare, nec tibi tantam dementiam venire in animum. et si perseveras, vereor ne in omnem
vitam tantum laboris culpa tua recipias, uti in nullo tempore tute tibi placere possis.
[ad indicem]
35. ...
36. ...
37. ...
38. ...
39. ...
40. E Lucilii fragmentis, quæ hucusque pervenerunt, locos excerpendos exscribendosque curavi.
Pauca tamen de eius vita ac stilo deinceps narrantur, priusquam auctoris loci exhibeantur:
[ad indicem]
Fuit Lucilius optimis moribus et alienæ iniquitatis acerrimus accusator. (Petrus Crinitus)
Satiris autem præcipua aut potius tota constat Lucilii gloria. … In satira scribenda laudem insignem meruisse
Lucilium testantur plurima variorum scriptorum loca. Cfr. Quintilianum, lib. X, cap. I, 93: Satira quidem tota
nostra est, in qua primus insignem laudem adeptus Lucilius qui quosdam ita deditos sibi adhuc habet amatores
ut eum non eiusdem modo operis auctoribus sed omnibus poetis præferre non dubitent. Nominatim carpsit et
exagitavit in satiris, quantum quidem ex pauculis his fragmentis odorari possumus, {permultos}…
Hinc ei libertatem et acerbitatem summam Quintilianus adscribit…
Virtus, Albine, est pretium persolvere verum

quis in versamur quis vivimus rebus potesse;
virtus est homini scire id quod quæque habeat res;
virtus scire homini rectum utile quid sit honestum,
quæ bona quæ mala item, quid inutile turpe inhonestum;
virtus quærendæ finem re scire modumque;
virtus divitiis pretium persolvere posse;
virtus id dare quod re ipsa debetur honori,
hostem esse atque inimicum hominum morumque malorum.
contra, defensorem hominum morumque bonorum,
hos magni facere, his bene velle, his vivere amicum,
commoda præterea patriai prima putare,
deinde parentum, tertia iam postremaque nostra.
…
IX
Nam si tu fluctus undasque e gurgite salso

Tollere decreris, ventum prius Hæmatium tu
Ventum, inquam, tollas…
…
XVI
Aurum atque ambitio specimen virtutis utrique est:

Quantum habeas, tanti ipse sies, tantique habearis.
[ad indicem]
41. …
42. ...
43. ...
44. ...
45. ...
46. ...
47. ...
48. ...
49. ...
50. Hoc loco Μ. Terentius Varro de temporibus agit:

[ad indicem]
Dicemus primo de temporibus, tum quæ per ea fiunt, sed ita ut ante de natura eorum: ea
enim dux fuit ad vocabula imponenda homini. Tempus esse dicunt intervallum mundi motus. Id
divisum in partes aliquot maxime ab solis et lunæ cursu. Itaque ab eorum tenore temperato
tempus dictum, unde tempestiva; et a motu eorum qui toto cælo coniunctus mundus.
Duo motus solis: alter cum cælo, quod movetur ab Iove rectore, qui Græce Dia appellatur, cum ab
oriente ad occasum venit, quo tempus id ab hoc deo dies appellatur. Meridies ab eo quod medius
dies. D antiqui, non R in hoc dicebant, ut Præneste incisum in solario vidi. Solarium dictum id, in
quo horæ in sole inspiciebantur, vel horologium ex aqua, quod Cornelius in Basilica Æmilia et
Fulvia inumbravit. Diei principium mane, quod tum manat dies ab oriente, nisi potius quod bonum
antiqui dicebant manum, ad cuiusmodi religionem Græci quoque cum lumen affertur, solent dicere
phos agathon.
Suprema summum diei, id ab superrimo. Hoc tempus XII Tabulæ dicunt occasum esse solis; sed
postea lex Plætoria id quoque tempus esse iubet supremum quo prætor in Comitio supremam
pronuntiavit populo. Secundum hoc dicitur crepusculum a crepero: id vocabulum sumpserunt a
Sabinis, unde veniunt Crepusci nominati Amiterno, qui eo tempore erant nati, ut Lucii prima luce
in Reatino; crepusculum significat dubium; ab eo res dictæ dubiæ creperæ, quod crepusculum dies
etiam nunc sit an iam nox multis dubium.
Nox, quod, ut Pacuius ait,
Omnia nisi interveniat sol pruina obriguerint,
quod nocet, nox, nisi quod Græce nux nox. Cum stella prima exorta (eum Græci vocant hesperon,
nostri Vesperuginem ut Plautus:
Neque Vesperugo neque Vergiliæ occidunt,
id tempus dictum a Græcis hespera, Latine vesper; ut ante solem ortum quod eadem stella vocatur
iubar, quod iubata, Pacui dicit pastor:
Exorto iubare, noctis decurso itinere;
Enni Aiax:
Lumen — iubarne? — in cælo cerno.
Inter vesperuginem et iubar dicta nox intempesta, ut in Bruto Cassii quod dicit Lucretia:
Nocte intempesta nostram devenit domum.
Intempestam Ælius dicebat cum tempus agendi est nullum, quod alii concubium appellarunt, quod
omnes fere tunc cubarent; alii ab eo quod sileretur silentium noctis, quod idem Plautus tempus
conticinium: scribit enim:
Videbimus: factum volo. Redito conticinio.

Alter motus solis est, aliter ac cæli, quod movetur a bruma ad solstitium. Dicta bruma, quod
brevissimus tunc dies est; solstitium, quod sol eo die sistere videbatur, quo ad nos versum
proximus est. Sol cum venit in medium spatium inter brumam et solstitium, quod dies æquus fit ac
nox, æquinoctium dictum. Tempus a bruma ad brumam dum sol redit, vocatur annus, quod ut
parvi circuli anuli, sic magni dicebantur circites ani, unde annus.
Huius temporis pars prima hiems, quod tum multi imbres; hinc hibernacula, hibernum; vel, quod
tum anima quæ flatur omnium apparet, ab hiatu hiems. Tempus secundum ver, quod tum virere,
incipunt virgulta ac vertere se tempus anni; nisi quod Iones dicunt er ver. Tertium ab æstu æstas;
hinc æstivum; nisi forte a Græco aithesthai. Quartum autumnus, ab augendis hominum opibus
dictus frugibusque coactis, quasi auctumnus.
Ut annus ab sole, sic mensis a lunæ motu dictus, dum ab sole profecta rursus redit ad eum. Luna
quod Græce olim dicta mene, unde illorum menes, ab eo nostri. A mensibus intermestris dictum,
quod putabant inter prioris mensis senescentis extremum diem et novam lunam esse diem, quem
diligentius Attici henen kai nean appellarunt, ab eo quod eo die potest videri extrema et prima
luna.
Lustrum nominatum tempus quinquennale a luendo, id est solvendo, quod quinto quoque anno
vectigalia et ultro tributa per censores persolvebantur. Seclum spatium annorum centum
vocarunt, dictum a sene, quod longissimum spatium senescendorum hominum id putarunt. Ævum
ab ætate omnium annorum (hinc æviternum, quod factum est æternum): quod Græci aiona, id ait
Chrysippus esse ἀεὶ ὄν. Ab eo Plautus:
Non omnis ætas ad perdiscendum est satis,
hinc poetæ:
Æterna templa cæli.
[ad indicem]
51. …
52. ...
53. ...
54. ...
55. ...
56. ...
57. ...
58. ...
59. ...
60. M. T. Ciceronis (106 - 43 a. Chr. n.) operum excerpta aliquot:
[ad indicem]
Ex oratione pro Sulla:
... adestote omnes animis, qui adestis corporibus — erigite mentes auresque vestras, et me de invidiosis
rebus — dicentem attendite.
[ad indicem]
Ex oratione pro Archia poeta:
Ego vērō fateor mē hīs studiīs esse dēditum: cēterōs pudeat, sī quī sē ita litterīs abdidērunt ut nihil
possint ex eīs neque ad commūnem adferre frūctum, neque in aspectum lūcemque prōferre.
…
Quā rē quis tandem mē reprehendat, aut quis mihi iūre suscēnseat, sī, quantum cēterīs ad suās rēs
obeundās, quantum ad fēstōs diēs lūdōrum celebrandōs, quantum ad aliās voluptātēs et ad ipsam requiem
animī et corporis concēditur temporum, quantum aliī tribuunt tempestīvīs convīviīs, quantum dēnique
alveolō, quantum pilæ, tantum mihi egomet ad hæc studia recolenda sūmpserō?
…
Sed plēnī omnēs sunt librī, plēnæ sapientium vōcēs, plēna exemplōrum vetustās: quæ iacērent in
tenebrīs omnia, nisi litterārum lūmen accēderet.
…
Ego multōs hominēs excellentī animō ac virtūte fuisse, et sine doctrīnā nātūræ ipsīus habitū prope
dīvīnō per sē ipsōs et moderātōs et gravēs exstitisse, fateor: etiam illud adiungō, sæpius ad laudem atque
virtūtem nātūram sine doctrīnā quam sine nātūrā valuisse doctrīnam. Atque īdem ego contendō, cum ad
nātūram eximiam atque inlūstrem accesserit ratiō quædam cōnfōrmātiōque doctrīnæ, tum illud nescio
quid præclārum ac singulāre solēre exsistere.
…
Quod si non his tantus fructus ostenderetur, et si ex his studiis delectatio sola peteretur, tamen (ut
opinor) hanc animi adversionem humanissimam ac liberalissimam iudicaretis. Nam ceteræ neque
temporum sunt neque ætatum omnium neque locorum: hæc studia adulescentiam alunt, senectutem
oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium ac solacium præbent, delectant domi, non impediunt
foris, pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticantur.
…
Atque sīc ā summīs hominibus ērudītissimīsque accēpimus, cēterārum rērum studia et doctrīnā et
præceptīs et arte cōnstāre: poētam nātūrā ipsā valēre, et mentis vīribus excitārī, et quasi dīvīnō quōdam
spīritū īnflārī.
…
Saxa et sōlitūdinēs vōcī respondent, bēstiæ sæpe immānēs cantū flectuntur atque cōnsistunt: nōs,
īnstitūtī rēbus optimīs, nōn poētārum vōce moveāmur?
[ad indicem]
Ex oratione pro Marcello:
Diuturni silentii, patres conscripti, quo eram his temporibus usus—non timore aliquo, sed partim
dolore, partim verecundia—finem hodiernus dies attulit, idemque initium quæ vellem quæque sentirem
meo pristino more dicendi. Tantam enim mansuetudinem, tam inusitatam inauditamque clementiam,
tantum in summa potestate rerum omnium modum, tam denique incredibilem sapientiam ac pæne
divinam, tacitus præterire nullo modo possum.
M. enim Marcello vobis, patres conscripti, reique publicæ reddito, non illius solum, sed etiam
meam vocem et auctoritatem et vobis et rei publicæ conservatam ac restitutam puto. Dolebam enim,
patres conscripti, et vehementer angebar, virum talem, cum in eadem causa in qua ego fuisset, non in
eadem esse fortuna; nec mihi persuadere poteram, nec fas esse ducebam, versari me in nostro vetere
curriculo, illo æmulo atque imitatore studiorum ac laborum meorum, quasi quodam socio a me et comite
distracto. Ergo et mihi meæ pristinæ vitæ consuetudinem, C. Cæsar, interclusam aperuisti, et his omnibus
ad bene de [omni] re publica sperandum quasi signum aliquod sustulisti.
Intellectum est enim mihi quidem in multis, et maxime in me ipso, sed paulo ante [in] omnibus,
cum M. Marcellum senatui reique publicæ concessisti, commemoratis præsertim offensionibus, te
auctoritatem huius ordinis dignitatemque rei publicæ tuis vel doloribus vel suspicionibus anteferre. Ille
quidem fructum omnis ante actæ vitæ hodierno die maximum cepit, cum summo consensu senatus, tum
iudicio tuo gravissimo et maximo. Ex quo profecto intellegis quanta in dato beneficio sit laus, cum in
accepto sit tanta gloria.
Est vero fortunatus ille, cuius ex salute non minor pæne ad omnis quam ad ipsum ventura sit lætitia
pervenerit. Quod quidem ei merito atque optimo iure contigit. Quis enim est illo aut nobilitate aut
probitate aut optimarum artium studio aut innocentia aut ullo laudis genere præstantior?
[ad indicem]
Ex opusculo rhetorico cui index De Oratore :
Quam ob rem in istis ipsis exercitationibus, etsi utile est etiam subito sæpe dicere, tamen illud
utilius, sumpto spatio ad cogitandum paratius atque accuratius dicere. Caput autem est, quod, ut vere
dicam, minime facimus (est enim magni laboris, quem plerique fugimus), quam plurimum scribere. Stilus
optimus et præstantissimus dicendi effector ac magister; neque iniuria; nam si subitam et fortuitam
orationem commentatio et cogitatio facile vincit, hanc ipsam profecto adsidua ac diligens scriptura
superabit. Omnes enim, sive artis sunt loci sive ingeni cuiusdam ac prudentiæ, qui modo insunt in ea re,
de qua scribimus, anquirentibus nobis omnique acie ingeni contemplantibus ostendunt se et occurrunt;
omnesque sententiæ verbaque omnia, quæ sunt cuiusque generis maxime inlustria, sub acumen stili
subeant et succedant necesse est; tum ipsa conlocatio conformatioque verborum perficitur in scribendo,
non poetico, sed quodam oratorio numero et modo.
Hæc sunt, quæ clamores et admirationes in bonis oratoribus efficiunt; neque ea quisquam, nisi diu
multumque scriptitarit, etiam si vehementissime se in his subitis dictionibus exercuerit, consequetur; et
qui a scribendi consuetudine ad dicendum venit, hanc adfert facultatem, ut, etiam subito si dicat, tamen
illa, quæ dicantur, similia scriptorum esse videantur; atque etiam, si quando in dicendo scriptum attulerit
aliquid, cum ab eo discesserit, reliqua similis oratio consequetur; ut concitato navigio, cum remiges
inhibuerunt, retinet tamen ipsa navis motum et cursum suum intermisso impetu pulsuque remorum, sic in
oratione perpetua, cum scripta deficiunt, parem tamen obtinet oratio reliqua cursum scriptorum
similitudine et vi concitata.
...
Sed tantam vim habet illa, quæ recte a bono poeta dicta est flexanima atque omnium
regina rerum, oratio.
[ad indicem]
In opusculo philosophico cuius titulus est De officiis (lib.I, 51) hæc sapientia ac pulchra Q. Enni verba refert Cicero:
Homo, qui erranti comiter monstrat viam,

quasi lumen de suo lumine accendat, facit.
Nihilo minus ipsi lucet, cum illi accenderit.
Ex eodem opusculo philosophico supra laudato narrat Cicero (lib.III, 38) de anulo Gygis, quæ quidem fabulosa
narratio apud Platonem legimus in dialogo De Re Publica:
narratio fabulosa de Gyge depicta ab ignoto pictore sæc. XVI
Hinc ille Gyges inducitur a Platone, qui cum terra discessisset magnis quibusdam imbribus,
descendit in illum hiatum aēneumque equum, ut ferunt fabulæ, animadvertit, cuius in lateribus fores
essent; quibus apertis corpus hominis mortui vidit magnitudine inusitata anulumque aureum in digito;
quem ut detraxit, ipse induit (erat autem regius pastor), tum in concilium se pastorum recepit. Ibi cum
palam eius anuli ad palmam converterat, a nullo videbatur, ipse autem omnia videbat; idem rursus
videbatur, cum in locum anulum inverterat. Itaque hac oportunitate anuli usus reginæ stuprum intulit
eaque adiutrice regem dominum interemit, sustulit quos obstare arbitrabatur, nec in his eum facinoribus
quisquam potuit videre.
Rex Candaules reginam nudam spectat, speculante Gyge Gyges in cubiculo uxoris regis Candaulis
Gulielmus Etty pinxit Pinxit Nikolaus Verkolje
Sic repente anuli beneficio rex exortus est Lydiæ. Hunc igitur ipsum anulum si habeat sapiens, nihil
plus sibi licere putet peccare, quam si non haberet; honesta enim bonis viris, non occulta quæruntur.
[ad indicem]
Ex opusculo philosophico cui index Cato Maior de senectute :
Resistendum, Læli et Scipio, senectuti est, eiusque vitia diligentia compensanda sunt, pugnandum
tamquam contra morbum sic contra senectutem.
Habenda ratio valetudinis, utendum exercitationibus modicis, tantum cibi et potionis adhibendum
ut reficiantur vires, non opprimantur. Nec vero corpori solum subveniendum est, sed menti atque animo
multo magis; nam hæc quoque, nisi tamquam lumini oleum instilles, exstinguuntur senectute. Et corpora
quidem exercitationum defatigatione ingravescunt, animi autem exercendo levantur. Nam quos ait
Cæcilius
- “comicos stultos senes”,
hos significat credulos, obliviosos, dissolutos, quæ vitia sunt non senectutis, sed inertis, ignavæ,
somniculosæ senectutis. Vt petulantia, ut libido magis est adulescentium quam senum, nec tamen omnium
adulescentium, sed non proborum, sic ista senilis stultitia, quæ deliratio appellari solet, senum levium est,
non omnium.
Ex opusculo philosophico cuius inscriptio est Lælius de amicitia:
Ego si Scipionis desiderio me moveri negem, quam id recte faciam, viderint sapientes; sed certe
mentiar. Moveor enim tali amico orbatus qualis, ut arbitror, nemo umquam erit, ut confirmare possum,
nemo certe fuit; sed non egeo medicina, me ipse consolor et maxime illo solacio quod eo errore careo quo
amicorum decessu plerique angi solent. Nihil mali accidisse Scipioni puto, mihi accidit, si quid accidit; suis
autem incommodis graviter angi non amicum sed se ipsum amantis est. […]
Neque enim assentior iis qui hæc nuper disserere cœperunt, cum corporibus simul animos interire
atque omnia morte deleri; plus apud me antiquorum auctoritas valet, vel nostrorum maiorum, qui
mortuis tam religiosa iura tribuerunt, quod non fecissent profecto si nihil ad eos pertinere arbitrarentur,
vel eorum qui in hac terra fuerunt magnamque Græciam, quæ nunc quidem deleta est, tum florebat,
institutis et præceptis suis eru dierunt, vel eius qui Apollinis oraculo sapientissimus est iudicatus, qui non
tum hoc, tum illud, ut in plerisque, sed idem semper, animos hominum esse divinos, iisque, cum ex corpore
excessissent, reditum in cælum patere, optimoque et iustissimo cuique expeditissimum. […]
Quanta autem vis amicitiæ sit, ex hoc intellegi maxime potest, quod ex infinita societate generis
humani, quam conciliavit ipsa natura, ita contracta res est et adducta in angustum ut omnis caritas aut
inter duos aut inter paucos iungeretur.
Est enim amicitia nihil aliud nisi omnium divinarum humanarumque rerum cum benevolentia et
caritate consensio; qua quidem haud scio an excepta sapientia nihil melius homini sit a dis immortalibus
datum. Divitias alii præponunt, bonam alii valetudinem, alii potentiam, alii honores, multi etiam
voluptates. Beluarum hoc quidem extremum, illa autem superiora caduca et incerta, posita non tam in
consiliis nostris quam in fortunæ temeritate. Qui autem in virtute summum bonum ponunt, præclare illi
quidem, sed hæc ipsa virtus amicitiam et gignit et continet nec sine virtute amicitia esse ullo pacto potest.
[…]
Atque etiam mihi quidem videntur, qui utilitatum causa fingunt amicitias, amabilissimum nodum
amicitiæ tollere. Non enim tam utilitas parta per amicum quam amici amor ipse delectat, tumque illud fit,
quod ab amico est profectum, iucundum, si cum studio est profectum; tantumque abest, ut amicitiæ
propter indigentiam colantur, ut ii qui opibus et copiis maximeque virtute, in qua plurimum est præsidii,
minime alterius indigeant, liberalissimi sint et beneficentissimi.
[…] Non igitur utilitatem amicitia, sed utilitas amicitiam secuta est.
Cicero apud villam, pictore Georgio Labayle
Ex opere philosophico cui index Tusculanarum Disputationum libri V:

[ad indicem]
- Malum mihi videtur esse mors.

- Iisne, qui mortui sunt, an iis, quibus moriendum est?
- Utrisque. Est miserum igitur, quoniam malum.
- Certe. Ergo et ii, quibus evenit iam ut morerentur, et ii, quibus eventurum est, miseri.
- Mihi ita videtur. Nemo ergo non miser. Prorsus nemo.
- Et quidem, si tibi constare vis, omnes, quicumque nati sunt eruntve, non solum miseri, sed etiam semper
miseri. nam si solos eos diceres miseros quibus moriendum esset, neminem tu quidem eorum qui viverent
exciperes —moriendum est enim omnibus,— esset tamen miseriæ finis in morte. quoniam autem etiam
mortui miseri sunt, in miseriam nascimur sempiternam. necesse est enim miseros esse eos qui centum
milibus annorum ante occiderunt, vel potius omnis, quicumque nati sunt.
- Ita prorsus existimo.
- Dic quæso: num te illa terrent, triceps apud inferos Cerberus, Cocyti fremitus, travectio Acherontis,
'mento summam aquam attingens enectus siti' Tantalus? tum illud, quod 'Sisyphus versat saxum sudans
nitendo neque proficit hilum?' fortasse etiam inexorabiles iudices, Minos et Rhadamanthus? …
- Adeone me delirare censes, ut ista esse credam? An tu hæc non credis? Minime vero. Male hercule
narras. Cur? quæso. Quia disertus esse possem, si contra ista dicerem.
- Quis enim non in eius modi causa? aut quid negotii est hæc poetarum et pictorum portenta convincere?
Atqui pleni libri sunt contra ista ipsa disserentium philosophorum. Inepte sane. quis enim est tam excors,
quem ista moveant?
- Si ergo apud inferos miseri non sunt, ne sunt quidem apud inferos ulli.
- Ita prorsus existimo.
- Vbi sunt ergo ii, quos miseros dicis, aut quem locum incolunt? si enim sunt, nusquam esse non possunt.
- Ego vero nusquam esse illos puto.
- Igitur ne esse quidem?
- Prorsus isto modo, et tamen miseros ob id ipsum quidem, quia nulli sint.
- Iam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderate diceres. Quid tandem? Quem esse negas,
eundem esse dicis. ubi est acumen tuum? cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit dicis esse.
- Non sum ita hebes, ut istud dicam.
- Quid dicis igitur? Miserum esse verbi causa M.Crassum, qui illas fortunas morte dimiserit, miserum
Cn.Pompeium, qui tanta gloria sit orbatus, omnis denique miseros, qui hac luce careant. Revolveris
eodem. sint enim oportet, si miseri sunt; tu autem modo negabas eos esse, qui mortui essent. Si igitur non
sunt, nihil possunt esse; ita ne miseri quidem sunt.
- Non dico fortasse etiam, quod sentio; nam istuc ipsum, non esse, cum fueris, miserrimum puto.
- Quid? miserius quam omnino numquam fuisse? ita, qui nondum nati sunt, miseri iam sunt, quia non
sunt, et nos, si post mortem miseri futuri sumus, miseri fuimus ante quam nati. ego autem non
commemini, ante quam sum natus, me miserum; tu si meliore memoria es, velim scire, ecquid de te
recordere.
- Ita iocaris, quasi ego dicam eos miseros, qui nati non sint, et non eos miseros, qui mortui sunt.
- Esse ergo eos dicis. Immo, quia non sint, cum fuerint, eo miseros esse.
- Pugnantia te loqui non vides? quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quicquam
esse, qui non sit? […]
- Quoniam me verbo premis, posthac non ita dicam, miseros esse, sed tantum miseros, ob id ipsum, quia
non sint.
- Non dicis igitur: 'miser est M.Crassus', sed tantum: 'miser M.Crassus'?
- Ita plane.
- Quasi non necesse sit, quicquid isto modo pronunties, id aut esse aut non esse! an tu dialecticis ne
imbutus quidem es? in primis enim hoc traditur: omne pronuntiatum (sic enim mihi in præsentia occurrit
ut appellarem axioma, —utar post alio, si invenero melius) id ergo est pronuntiatum, quod est verum aut
falsum. cum igitur dicis: 'miser M.Crassus', aut hoc dicis: 'miser est Crassus', ut possit iudicari, verum id
falsumne sit, aut nihil dicis omnino.
-Age, iam concedo non esse miseros, qui mortui sint, quoniam extorsisti, ut faterer, qui omnino non essent,
eos ne miseros quidem esse posse. quid? qui vivimus, cum moriendum sit, nonne miseri sumus? quæ enim
potest in vita esse iucunditas, cum dies et noctes cogitandum sit iam iamque esse moriendum?
- Ecquid ergo intellegis, quantum mali de humana condicione deieceris?
- Quonam modo?
- Quia, si mors etiam mortuis miserum esset, infinitum quoddam et sempiternum malum haberemus in
vita […]
- sed quoniam coegisti, ut concederem, qui mortui essent, eos miseros non esse, perfice, si potes, ut ne
moriendum quidem esse miserum putem.
- Iam istuc quidem nihil negotii est, sed ego maiora molior.
- Quo modo hoc nihil negotii est? aut quæ sunt tandem ista maiora?
- Quia, quoniam post mortem mali nihil est, ne mors quidem est malum, cui proxumum tempus est post
mortem, in quo mali nihil esse concedis: ita ne moriendum quidem esse malum est; id est enim
perveniendum esse ad id, quod non esse malum confitemur.
- Vberius ista, quæso. hæc enim spinosiora, prius ut confitear me cogunt quam ut adsentiar. sed quæ sunt
ea, quæ dicis te maiora moliri? - Vt doceam, si possim, non modo malum non esse, sed bonum etiam esse
mortem.
- Non postulo id quidem, aveo tamen audire.
[...]
Socratis quoque mihi venit in mentem, qui, cum de immortalitate animorum disputavisset iamque
mortis tempus urgeret, rogatus a Critone ubi locorum sepeliri vellet: "Multam" inquit "operam, amici,
frustra consumpsi! Critoni enim nostro non persuasi me hinc post mortem avolaturum esse, neque mei hic
quicquam relicturum. Verumtamen, Cristo, si mei aliquid adsequi potueris, ibi sepelito ut tibi videbitur.
Sed, mihi crede, nemo vestrum, cum hinc excessero, me consequetur".
[ad indicem]
Ex opere epistularum:
– Ad Familiares 1.7.
hoc vinculo presso licet nobis audire Ciceronis epistulam belle recitatam ab Daniele Pettersson.
M. Cicero s. d. M. Mario.
Si te dolor aliqui corporis aut infirmitas valetudinis tuæ tenuit, quo minus ad ludos venires,
fortunæ magis tribuo quam sapientiæ tuæ; sin hæc, quæ ceteri mirantur, contemnenda duxisti et, cum per
valetudinem posses, venire tamen noluisti, utrumque lætor, et sine dolore corporis te fuisse et animo
valuisse, cum ea, quæ sine causa mirantur alii, neglexeris, modo ut tibi constiterit fructus otii tui, quo
quidem tibi perfrui mirifice licuit, cum esses in ista amœnitate pæne solus relictus. Neque tamen dubito,
quin tu in illo cubiculo tuo, ex quo tibi Stabianum perforasti et patefecisti Misenum, per eos dies matutina
tempora lectiunculis consumpseris, cum illi interea, qui te istic reliquerunt, spectarent communes mimos
semisomni. Reliquas vero partes diei tu consumebas iis delectationibus, quas tibi ipse ad arbitrium tuum
compararas, nobis autem erant ea perpetienda, quæ Sp. Mæcius probavisset. Omnino, si quæris, ludi
apparatissimi, sed non tui stomachi; coniecturam enim facio de meo; nam primum honoris causa in
scenam redierant ii, quos ego honoris causa de scena decessisse arbitrabar; deliciæ vero tuæ, noster
Æsopus, eiusmodi fuit, ut ei desinere per omnes homines liceret: is iurare cum cœpisset, vox eum defecit in
illo loco: "si sciens fallo." Quid tibi ego alia narrem? nosti enim reliquos ludos, qui ne id quidem leporis
habuerunt, quod solent mediocres ludi; apparatus enim spectatio tollebat omnem hilaritatem, quo quidem
apparatu non dubito quin animo æquissimo carueris; quid enim delectationis habent sexcenti muli in
Clytæmnestra aut in Equo Troiano creterrarum tria milia aut armatura varia peditatus et equitatus in
aliqua pugna? quæ popularem admirationem habuerunt, delectationem tibi nullam attulissent. Quod si tu
per eos dies operam dedisti Protogeni tuo, dummodo is tibi quidvis potius quam orationes meas legerit, ne
tu haud paulo plus quam quisquam nostrum delectationis habuisti; non enim te puto Græcos aut Oscos
ludos desiderasse, præsertim cum Oscos vel in senatu vestro spectare possis, Græcos ita non ames, ut ne
ad villam quidem tuam via Græca ire soleas. Nam quid ego te athletas putem desiderare, qui gladiatores
contempseris? in quibus ipse Pompeius confitetur se et operam et oleum perdidisse. Reliquæ sunt
venationes binæ per dies quinque, magnificæ —nemo negat—, sed quæ potest homini esse polito delectatio,
cum aut homo imbecillus a valentissima bestia laniatur aut præclara bestia venabulo transverberatur?
quæ tamen, si videnda sunt, sæpe vidisti, neque nos, qui hæc spectavimus, quidquam novi vidimus.
Extremus elephantorum dies fuit: in quo admiratio magna vulgi atque turbæ, delectatio nulla exstitit;
quin etiam misericordia quædam consecuta est atque opinio eiusmodi, esse quandam illi beluæ cum
genere humano societatem.
His ego tamen diebus, ne forte videar tibi non modo beatus, sed liber omnino fuisse, dirupi me pæne in
iudicio Galli Caninii, familiaris tui. Quod si tam facilem populum haberem, quam Æsopus habuit, libenter
mehercule [artem] desinerem tecumque et cum similibus nostri viverem; nam me cum antea tædebat, cum
et ætas et ambitio me hortabatur et licebat denique, quem nolebam, non defendere, tum vero hoc tempore
vita nulla est; neque enim fructum ullum laboris exspecto et cogor nonnumquam homines non optime de
me meritos rogatu eorum, qui bene meriti sunt, defendere. Itaque quæro causas omnes aliquando vivendi
arbitratu meo teque et istam rationem otii tui et laudo vehementer et probo, quodque nos minus intervisis,
hoc fero animo æquiore, quod, si Romæ esses, tamen neque nos lepore tuo neque te—si qui est in me—meo
frui liceret propter molestissimas occupationes meas; quibus si me relaxaro—nam, ut plane exsolvam, non
postulo—, te ipsum, qui multos annos nihil aliud commentaris, docebo profecto, quid sit humaniter vivere.
Tu modo istam imbecillitatem valetudinis tuæ sustenta et tuere, ut facis, ut nostras villas obire et mecum
simul lecticula concursare possis. Hæc ad te pluribus verbis scripsi, quam soleo, non otii abundantia, sed
amoris erga te, quod me quadam epistula subinvitaras, si memoria tenes, ut ad te aliquid eiusmodi
scriberem, quo minus te prætermisisse ludos pæniteret: quod si assecutus sum, gaudeo; sin minus, hoc me
tamen consolor, quod posthac ad ludos venies nosque vises neque in epistulis relinques meis spem aliquam
delectationis tuæ.
[ad indicem]
– Fam. 14.4
Tullius s. d. Terentiæ et Tulliæ et Ciceroni suis.
Ego minus sæpe do ad vos litteras, quam possum, propterea quod cum omnia mihi tempora sunt
misera, tum vero, cum aut scribo ad vos aut vestras lego, conficior lacrimis sic, ut ferre non possim. Quod
utinam minus vitæ cupidi fuissemus! certe nihil aut non multum in vita mali vidissemus. Quod si nos ad
aliquam alicuius commodi aliquando recuperandi spem fortuna reservavit, minus est erratum a nobis; si
hæc mala fixa sunt, ego vero te quam primum, mea vita, cupio videre et in tuo complexu emori, quoniam
neque di, quos tu castissime coluisti, neque homines, quibus ego semper servivi, nobis gratiam rettulerunt.
Nos Brundisii apud M. Lænium Flaccum dies XIII fuimus, virum optimum, qui periculum fortunarum et
capitis sui præ mea salute neglexit neque legis improbissimæ pœna deductus est, quo minus hospitii et
amicitiæ ius officiumque præstaret: huic utinam aliquando gratiam referre possimus! habebimus quidem
semper. Brundisio profecti sumus a. d. II K. Mai.: per Macedoniam Cyzicum petebamus. O me perditum!
O afflictum! Quid enim? Rogem te, ut venias? Mulierem ægram, et corpore et animo confectam. Non
rogem? Sine te igitur sim? Opinor, sic agam: si est spes nostri reditus, eam confirmes et rem adiuves; sin,
ut ego metuo, transactum est, quoquo modo potes ad me fac venias. Vnum hoc scito: si te habebo, non
mihi videbor plane perisse. Sed quid Tulliola mea fiet? iam id vos videte: mihi deest consilium. Sed certe,
quoquo modo se res habebit, illius misellæ et matrimonio et famæ serviendum est. Quid? Cicero meus quid
aget? iste vero sit in sinu semper et complexu meo. Non queo plura iam scribere: impedit mæror. Tu quid
egeris, nescio: utrum aliquid teneas an, quod metuo, plane sis spoliata. Pisonem, ut scribis, spero fore
semper nostrum. De familia liberanda nihil est quod te moveat: primum tuis ita promissum est, te
facturam esse, ut quisque esset meritus; est autem in officio adhuc Orpheus, præterea magno opere nemo;
ceterorum servorum ea causa est, ut, si res a nobis abisset, liberti nostri essent, si obtinere potuissent, sin
ad nos pertineret, servirent præterquam oppido pauci. Sed hæc minora sunt. Tu quod me hortaris, ut
animo sim magno et spem habeam recuperandæ salutis, id velim sit eiusmodi, ut recte sperare possimus.
Nunc miser quando tuas iam litteras accipiam? quis ad me perferet? quas ego exspectassem Brundisii, si
esset licitum per nautas, qui tempestatem prætermittere noluerunt. Quod reliquum est, sustenta te, mea
Terentia, ut potes. Honestissime viximus, floruimus: non vitium nostrum, sed virtus nostra nos afflixit;
peccatum est nullum, nisi quod non una animam cum ornamentis amisimus; sed, si hoc fuit liberis nostris
gratius, nos vivere, cetera, quamquam ferenda non sunt, feramus. Atqui ego, qui te confirmo, ipse me non
possum. Clodium Philetærum, quod valetudine oculorum impediebatur, hominem fidelem, remisi.
Sallustius officio vincit omnes. Pescennius est perbenevolus nobis, quem semper spero tui fore
observantem. Sicca dixerat se mecum fore, sed Brundisio discessit. Cura, quoad potes, ut valeas et sic
existimes, me vehementius tua miseria quam mea commoveri. Mea Terentia, fidissima atque optima uxor,
et mea carissima filiola et spes reliqua nostra, Cicero, valete. Pr. K. Mai. Brundisio.
[ad indicem]
61. …
62. …
63. …
64. …
65. ...
66. ...
67. ...
68. ...
69. ...
70. C. Iulii Cæsaris (100-44 a.C.) textus aliquot excerpti :
[ad indicem]
E libro secundo de bello civili:
Delectum habuit tota provincia, legionibus completis duabus cohortes circiter XXX alarias addidit.
Frumenti magnum numerum coegit, quod Massiliensibus, item quod Afranio Petreioque mitteret.
Naves longas X Gaditanis ut facerent imperavit, complures præterea [in] Hispali faciendas curavit.
Pecuniam omnem omniaque ornamenta ex fano Herculis in oppidum Gades contulit.
[…]
Cæsar contione habita Cordubæ omnibus generatim gratias agit: civibus Romanis, quod oppidum
in sua potestate studuissent habere; Hispanis, quod præsidia expulissent; Gaditanis, quod conatus
adversariorum infregissent seseque in libertatem vindicassent; tribunis militum centurionibusque, qui
eo præsidii causa venerant, quod eorum consilia sua virtute confirmassent. Pecunias, quas erant in
publicum Varroni cives Romani polliciti, remittit; bona restituit eis, quos liberius locutos hanc pœnam
tulisse cognoverat. Tributis quibusdam populis publicis privatisque præmiis reliquos in posterum
bona spe complet biduumque Cordubæ commoratus Gades proficiscitur; pecunias monumentaque,
quæ ex fano Herculis collata erant in privatam domum, referri in templum iubet.
[ad indicem]
E libro quarto de bello Gallico :
Hic, cum fratri intercluso ab hostibus auxilium ferret, illum ex periculo eripuit, ipse equo
vulnerato deiectus, quoad potuit, fortissime restitit; cum circumventus multis vulneribus acceptis
cecidisset atque id frater, qui iam prœlio excesserat, procul animadvertisset, incitato equo se
hostibus obtulit atque interfectus est.
Libro quinto, summatim exponit Cæsar Britanniæ fines eiusque incolarum mores:
Insula natura triquetra, cuius unum latus est contra Galliam. Huius lateris alter angulus,
qui est ad Cantium, quo fere omnes ex Gallia naves appelluntur, ad orientem solem, inferior ad
meridiem spectat. Hoc pertinet circiter milia passuum quingenta. Alterum vergit ad Hispaniam
atque occidentem solem; qua ex parte est Hibernia, dimidio minor, ut æstimatur, quam Britannia,
sed pari spatio transmissus atque ex Gallia est in Britanniam. In hoc medio cursu est insula, quæ
appellatur Mona: complures præterea minores subiectæ insulæ existimantur, de quibus insulis
nonnulli scripserunt dies continuos triginta sub bruma esse noctem. Nos nihil de eo
percontationibus reperiebamus, nisi certis ex aqua mensuris breviores esse quam in continenti
noctes videbamus. Huius est longitudo lateris, ut fert illorum opinio, septingentorum milium.
Tertium est contra septentriones; cui parti nulla est obiecta terra, sed eius angulus lateris maxime
ad Germaniam spectat. Hoc milia passuum octingenta in longitudinem esse existimatur. Ita omnis
insula est in circuitu vicies centum milium passuum.
Ex his omnibus longe sunt humanissimi qui Cantium incolunt, quæ regio est maritima
omnis, neque multum a Gallica differunt consuetudine. Interiores plerique frumenta non serunt,
sed lacte et carne vivunt pellibusque sunt vestiti.
Omnes vero se Britanni vitro inficiunt, quod cæruleum efficit colorem, atque hoc horridiores
sunt in pugna aspectu; capilloque sunt promisso atque omni parte corporis rasa præter caput et
labrum superius. Uxores habent deni duodenique inter se communes et maxime fratres cum
fratribus parentesque cum liberis; sed qui sunt ex his nati, eorum habentur liberi, quo primum
virgo quæque deducta est.
Hac narratione auctor fortitudinem, virtutem ac fidem laudat duorum strenuorum militum qui æmuli
erant. Locus est excerptus e libro quinto de bello Gallico [44]:
Erant in ea legione fortissimi viri, centuriones, qui primis ordinibus appropinquarent, Titus
Pullo et Lucius Vorenus. Hi perpetuas inter se controversias habebant, quinam anteferretur,
omnibusque annis de locis summis simultatibus contendebant. Ex his Pullo, cum acerrime ad
munitiones pugnaretur, "Quid dubitas," inquit, " Vorene? aut quem locum tuæ probandæ virtutis
exspectas? hic dies de nostris controversiis iudicabit." Hæc cum dixisset, procedit extra munitiones
quaque pars hostium confertissima est visa irrumpit. Ne Vorenus quidem tum sese vallo continet,
sed omnium veritus existimationem subsequitur. Mediocri spatio relicto Pullo pilum in hostes
immittit atque unum ex multitudine procurrentem traicit; quo percusso et exanimato hunc scutis
protegunt, in hostem tela universi coniciunt neque dant regrediendi facultatem. Transfigitur
scutum Pulloni et verutum in balteo defigitur. Avertit hic casus vaginam et gladium educere
conanti dextram moratur manum, impeditumque hostes circumsistunt. Succurrit inimicus illi
Vorenus et laboranti subvenit. Ad hunc se confestim a Pullone omnis multitudo convertit: illum
veruto arbitrantur occisum. Gladio comminus rem gerit Vorenus atque uno interfecto reliquos
paulum propellit; dum cupidius instat, in locum deiectus inferiorem concidit.
Huic rursus circumvento fert subsidium Pullo, atque ambo incolumes compluribus
interfectis summa cum laude sese intra munitiones recipiunt. Sic fortuna in contentione et
certamine utrumque versavit, ut alter alteri inimicus auxilio salutique esset, neque diiudicari
posset, uter utri virtute anteferendus videretur.
[ad indicem]
E libro sexto de bello Gallico :
Druides a bello abesse consuerunt neque tributa una cum reliquis pendunt; militiæ
vacationem omniumque rerum habent immunitatem. Tantis excitati præmiis et sua sponte multi in
disciplinam conveniunt et a parentibus propinquisque mittuntur. Magnum ibi numerum versuum
ediscere dicuntur.
Druides, pictore Neuville s. XIX
Itaque annos nonnulli vicenos in disciplina permanent. Neque fas esse existimant ea litteris
mandare, cum in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus Græcis litteris utantur. Id mihi
duabus de causis instituisse videntur, quod neque in vulgum disciplinam efferri velint neque eos,
qui discunt, litteris confisos minus memoriæ studere: quod fere plerisque accidit, ut præsidio
litterarum diligentiam in perdiscendo ac memoriam remittant. In primis hoc volunt persuadere,
non interire animas, sed ab aliis post mortem transire ad alios, atque hoc maxime ad virtutem
excitari putant metu mortis neglecto. Multa præterea de sideribus atque eorum motu, de mundi ac
terrarum magnitudine, de rerum natura, de deorum immortalium vi ac potestate disputant et
iuventuti tradunt.
Alterum genus est equitum. Hi, cum est usus atque aliquod bellum incidit (quod fere ante
Cæsaris adventum quotannis accidere solebat, uti aut ipsi iniurias inferrent aut illatas
propulsarent), omnes in bello versantur, atque eorum ut quisque est genere copiisque amplissimus,
ita plurimos circum se ambactos clientesque habet. Hanc unam gratiam potentiamque noverunt.
Natio est omnis Gallorum admodum dedita religionibus, atque ob eam causam, qui sunt
adfecti gravioribus morbis quique in prœliis periculisque versantur, aut pro victimis homines
immolant aut se immolaturos vovent administrisque ad ea sacrificia druidibus utuntur, quod, pro
vita hominis nisi hominis vita reddatur, non posse deorum immortalium numen placari
arbitrantur, publiceque eiusdem generis habent instituta sacrificia. Alii immani magnitudine
simulacra habent, quorum contexta viminibus membra vivis hominibus complent; quibus
succensis circumventi flamma exanimantur homines. Supplicia eorum qui in furto aut in latrocinio
aut aliqua noxia sint comprehensi gratiora dis immortalibus esse arbitrantur; sed, cum eius
generis copia defecit, etiam ad innocentium supplicia descendunt.
Deum maxime Mercurium colunt. Huius sunt plurima simulacra: hunc omnium inventorem
artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quæstus pecuniæ mercaturasque
habere vim maximam arbitrantur. Post hunc Apollinem et Martem et Iovem et Minervam. De his
eandem fere, quam reliquæ gentes, habent opinionem: Apollinem morbos depellere, Minervam
operum atque artificiorum initia tradere, Iovem imperium cælestium tenere, Martem bella regere.
Huic, cum prœlio dimicare constituerunt, ea quæ bello ceperint plerumque devovent: cum
superaverunt, animalia capta immolant reliquasque res in unum locum conferunt. Multis in
civitatibus harum rerum exstructos tumulos locis consecratis conspicari licet; neque sæpe accidit,
ut neglecta quispiam religione aut capta apud se occultare aut posita tollere auderet,
gravissimumque ei rei supplicium cum cruciatu constitutum est.
Galli se omnes ab Dite patre prognatos prædicant idque ab druidibus proditum dicunt. Ob
eam causam spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiunt; dies natales et
mensum et annorum initia sic observant ut noctem dies subsequatur. In reliquis vitæ institutis hoc
fere ab reliquis differunt, quod suos liberos, nisi cum adoleverunt, ut munus militiæ sustinere
possint, palam ad se adire non patiuntur filiumque puerili ætate in publico in conspectu patris
adsistere turpe ducunt.
Viri, quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine acceperunt, tantas ex suis bonis
æstimatione facta cum dotibus communicant. Huius omnis pecuniæ coniunctim ratio habetur
fructusque servantur: uter eorum vita superarit, ad eum pars utriusque cum fructibus superiorum
temporum pervenit. Viri in uxores, sicuti in liberos, vitæ necisque habent potestatem; et cum
paterfamiliæ illustriore loco natus decessit, eius propinqui conveniunt et, de morte si res in
suspicionem venit, de uxoribus in servilem modum quæstionem habent et, si compertum est, igni
atque omnibus tormentis excruciatas interficiunt. Funera sunt pro cultu Gallorum magnifica et
sumptuosa; omniaque quæ vivis cordi fuisse arbitrantur in ignem inferunt, etiam animalia, ac
paulo supra hanc memoriam servi et clientes, quos ab eis dilectos esse constabat, iustis funeribus
confectis una cremabantur.
Quæ civitates commodius suam rem publicam administrare existimantur, habent legibus
sanctum, si quis quid de re publica a finitimis rumore aut fama acceperit, uti ad magistratum
deferat neve cum quo alio communicet, quod sæpe homines temerarios atque imperitos falsis
rumoribus terreri et ad facinus impelli et de summis rebus consilium capere cognitum est.
Magistratus quæ visa sunt occultant quæque esse ex usu iudicaverunt multitudini produnt. De re
publica nisi per concilium loqui non conceditur.
Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus
divinis præsint, neque sacrificiis student.
[ad indicem]
71. ...
72. ...
73. ...
74. ...
75. ...
76. ...
77. ...
78. ...
79. ...
80. Loci excerpti ex Cornelii Nepotis (c. 100 - 25 a. Chr. n.) de Hannibale biographia :
[ad indicem]
Hannibal, Hamilcaris filius, Carthaginiensis. Si verum est, quod nemo dubitat, ut populus
Romanus omnes gentes virtute superarit, non est infitiandum Hannibalem tanto præstitisse ceteros
imperatores prudentia, quanto populus Romanus antecedat fortitudine cunctas nationes. Nam
quotienscumque cum eo congressus est in Italia, semper discessit superior. Quod nisi domi civium
suorum invidia debilitatus esset, Romanos videtur superare potuisse. Sed multorum obtrectatio devicit
unius virtutem. Hic autem velut hereditate relictum odium paternum erga Romanos sic conservavit,
ut prius animam quam id deposuerit, qui quidem, cum patria pulsus esset et alienarum opum
indigeret, numquam destiterit animo bellare cum Romanis.
…
'Pater meus' inquit 'Hamilcar puerulo me, utpote non amplius VIIII annos nato, in Hispaniam
imperator proficiscens Carthagine, Iovi optimo maximo hostias immolavit. Quæ divina res dum
conficiebatur, quæsivit a me, vellemne secum in castra proficisci. Id cum libenter accepissem atque ab
eo petere cœpissem, ne dubitaret ducere, tum ille 'Faciam', inquit 'si mihi fidem, quam postulo,
dederis.' Simul me ad aram adduxit, apud quam sacrificare instituerat, eamque ceteris remotis
tenentem iurare iussit numquam me in amicitia cum Romanis fore. Id ego ius iurandum patri datum
usque ad hanc ætatem ita conservavi, ut nemini dubium esse debeat, quin reliquo tempore eadem
mente sim futurus. Quare, si quid amice de Romanis cogitabis, non imprudenter feceris, si me celaris;
cum quidem bellum parabis, te ipsum frustraberis, si non me in eo principem posueris.' Hac igitur,
qua diximus, ætate cum patre in Hispaniam profectus est.
…
Hac igitur, qua diximus, ætate cum patre in Hispaniam profectus est.
Cuius post obitum, Hasdrubale imperatore suffecto, equitatui omni præfuit. Hoc quoque interfecto
exercitus summam imperii ad eum detulit. Id Carthaginem delatum publice comprobatum est. Sic
Hannibal, minor V et XX annis natus imperator factus, proximo triennio omnes gentes Hispaniæ bello
subegit; Saguntum, fœderatam civitatem, vi expugnavit; tres exercitus maximos comparavit. Ex his
unum in Africam misit, alterum cum Hasdrubale fratre in Hispania reliquit, tertium in Italiam secum
duxit. Saltum Pyrenæum transiit. Quacumque iter fecit, cum omnibus incolis conflixit: neminem nisi
victum dimisit. Ad Alpes posteaquam venit, quæ Italiam ab Gallia seiungunt, quas nemo umquam cum
exercitu ante eum præter Herculem Graium transierat, quo facto is hodie saltus Graius appellatur,
Alpicos conantes prohibere transitu concidit; loca patefecit, itinera muniit, effecit, ut ea elephantus
ornatus ire posset, qua antea unus homo inermis vix poterat repere. Hac copias traduxit in Italiamque
pervenit.
Hannibalis exercitus Alpes transit, pictore Ango McBride
Conflixerat apud Rhodanum cum P. Cornelio Scipione consule eumque pepulerat. Cum hoc eodem
Clastidi apud Padum decernit sauciumque inde ac fugatum dimittit. Tertio idem Scipio cum collega
Tiberio Longo apud Trebiam adversus eum venit. Cum his manum conseruit, utrosque profligavit.
Inde per Ligures Appenninum transiit, petens Etruriam. Hoc itinere adeo gravi morbo afficitur
oculorum, ut postea numquam dextro æque bene usus sit. Qua valetudine cum etiam tum premeretur
lecticaque ferretur C. Flaminium consulem apud Trasumenum cum exercitu insidiis circumventum
occidit neque multo post C. Centenium prætorem cum delecta manu saltus occupantem. Hinc in
Apuliam pervenit. Ibi obviam ei venerunt duo consules, C. Terentius et L. Æmilius. Utriusque exercitus
uno prœlio fugavit, Paulum consulem occidit et aliquot præterea consulares, in his Cn. Servilium
Geminum, qui superiore anno fuerat consul.
Hac pugna pugnata Romam profectus est nullo resistente. In propinquis urbi montibus moratus
est. Cum aliquot ibi dies castra habuisset et Capuam reverteretur, Q. Fabius Maximus, dictator
Romanus, in agro Falerno ei se obiecit. Hic clausus locorum angustiis noctu sine ullo detrimento
exercitus se expedivit; Fabioque, callidissimo imperatori, dedit verba. Namque obducta nocte
sarmenta in cornibus iuvencorum deligata incendit eiusque generis multitudinem magnam
dispalatam immisit. Quo repentino obiecto visu tantum terrorem iniecit exercitui Romanorum, ut
egredi extra vallum nemo sit ausus.
…
Longum est omnia enumerare prœlia. Quare hoc unum satis erit dictum, ex quo intellegi possit,
quantus ille fuerit: quamdiu in Italia fuit, nemo ei in acie restitit, nemo adversus eum post Cannensem
pugnam in campo castra posuit.
Hinc invictus patriam defensum revocatus bellum gessit adversus P. Scipionem, filium eius, quem
ipse primo apud Rhodanum, iterum apud Padum, tertio apud Trebiam fugarat. Cum hoc exhaustis
iam patriæ facultatibus cupivit impræsentiarum bellum componere, quo valentior postea
congrederetur. In colloquium convenit; condiciones non convenerunt. Post id factum paucis diebus
apud Zamam cum eodem conflixit: pulsus - incredibile dictu - biduo et duabus noctibus Hadrumetum
pervenit, quod abest ab Zama circiter milia passuum trecenta.
…
Carthaginienses … Hannibalem domum et Magonem revocarunt. Huc ut rediit, rex factus est,
postquam prætor fuerat, anno secundo et vicesimo. Ut enim Romæ consules, sic Carthagine quotannis
annui bini reges creabantur. In eo magistratu pari diligentia se Hannibal præbuit, ac fuerat in bello.
Namque effecit, ex novis vectigalibus non solum ut esset pecunia, quæ Romanis ex fœdere penderetur,
sed etiam superesset, quæ in ærario reponeretur. Deinde [anno post præturam] M. Claudio L. Furio
consulibus Roma legati Carthaginem venerunt. Hos Hannibal ratus sui exposcendi gratia missos,
priusquam iis senatus daretur, navem ascendit clam atque in Syriam ad Antiochum profugit. Hac re
palam facta Pœni naves duas, quæ eum comprehenderent, si possent consequi, miserunt, bona eius
publicarunt, domum a fundamentis disiecerunt, ipsum exulem iudicarunt.
At Hannibal anno tertio postquam domo profugerat, L. Cornelio Q. Minucio consulibus, cum
quinque navibus Africam accessit in finibus Cyrenæorum si forte Carthaginienses ad bellum Antiochi
spe fiduciaque inducere posset, cui iam persuaserat ut cum exercitibus in Italiam proficisceretur.
…
Antiochus autem, si tam in agendo bello consiliis eius parere voluisset, quam in suscipiendo
instituerat, propius Tiberi quam Thermopylis de summa imperii dimicasset.
…
Antiocho fugato verens, ne dederetur, quod sine dubio accidisset, si sui fecisset potestatem, Cretam
ad Gortynios venit, ut ibi, quo se conferret, consideraret.
…
Sic conservatis suis rebus Pœnus illusis Cretensibus omnibus ad Prusiam in Pontum pervenit. Apud
quem eodem animo fuit erga Italiam neque aliud quicquam egit quam regem armavit et exercuit
adversus Romanos. Quem cum videret domesticis opibus minus esse robustum, conciliabat ceteros
reges, adiungebat bellicosas nationes.
…
…Hannibal consilio arma Pergamenorum superavit neque tum solum, sed sæpe alias pedestribus
copiis pari prudentia pepulit adversarios.
Quæ dum in Asia geruntur, accidit casu ut legati Prusiæ Romæ apud T. Quintium Flamininum
consularem cenarent atque ibi de Hannibale mentione facta ex his unus diceret eum in Prusiæ regno
esse. Id postero die Flamininus senatui detulit. Patres conscripti, qui Hannibale vivo numquam se sine
insidiis futuros existimarent, legatos in Bithyniam miserunt, in his Flamininum, qui ab rege peterent,
ne inimicissimum suum secum haberet sibique dederet. His Prusia negare ausus non est: illud
recusavit, ne id a se fieri postularent, quod adversus ius hospitii esset: ipsi, si possent,
comprehenderent; locum ubi esset, facile inventuros. Hannibal enim uno loco se tenebat, in castello,
quod ei a rege datum erat muneri, idque sic ædificarat, ut in omnibus partibus ædificii exitus haberet,
scilicet verens, ne usu veniret, quod accidit. Huc cum legati Romanorum venissent ac multitudine
domum eius circumdedissent, puer ab ianua prospiciens Hannibali dixit plures præter consuetudinem
armatos apparere. Qui imperavit ei, ut omnes fores ædificii circumiret ac propere sibi nuntiaret, num
eodem modo undique obsideretur. Puer cum celeriter, quid esset, renuntiasset omnisque exitus
occupatos ostendisset, sensit id non fortuito factum, sed se peti neque sibi diutius vitam esse
retinendam. Quam ne alieno arbitrio dimitteret, memor pristinarum virtutum venenum, quod semper
secum habere consuerat, sumpsit.
Sic vir fortissimus, multis variisque perfunctus laboribus, anno acquievit septuagesimo.
[ad indicem]
81. …
82. …
83. …
84. ...
85. ...
86. ...
87. ...
88. ...
89. ...
90. Versus aliquot deprompti ex T. Lucretii Cari (97 - 55 a. Chr. n.) libris De rerum natura:
[ad indicem]
Ex primo libro:
Æneadum genetrix, hominum divomque voluptas,

alma Venus, cæli subter labentia signa
quæ mare navigerum, quæ terras frugiferentīs
concelebras, per te quoniam genus omne animantum
concipitur visitque exortum lumina solis:
te, dea, te fugiunt venti, te nubila cæli
adventumque tuum, tibi suavīs dædala tellus
summittit flores, tibi rident æquora ponti
placatumque nitet diffuso lumine cælum.
Veneris ortus, pictore Alexandro Botticelli
nam simul ac species patefactast verna diei

et reserata viget genitabilis aura favoni,
aeriæ primum volucris te, diva, tuumque
significant initum perculsæ corda tua vi.
inde feræ pecudes persultant pabula læta
et rapidos tranant amnīs: ita capta lepore
te sequitur cupide quo quamque inducere pergis.
denique per maria ac montis fluviosque rapacis
frondiferasque domos avium camposque virentis
omnibus incutiens blandum per pectora amorem
efficis ut cupide generatim sæcla propagent.
quæ quoniam rerum naturam sola gubernas
nec sine te quicquam dias in luminis oras
exoritur neque fit lætum neque amabile quicquam,
te sociam studeo scribendis versibus esse,
quos ego de rerum natura pangere conor
...
quo magis æternum da dictis, diva, leporem.
effice ut interea fera mœnera militiai
per maria ac terras omnis sopita quiescant;
nam tu sola potes tranquilla pace iuvare
mortalīs, quoniam belli fera mœnera Mavors
armipotens regit, in gremium qui sæpe tuum se
reiicit æterno devictus vulnere amoris,
atque ita suspiciens tereti cervice reposta
pascit amore avidos inhians in te, dea, visus
eque tuo pendet resupini spiritus ore.
hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto
circum fusa super, suavīs ex ore loquelas
funde petens placidam Romanis, incluta, pacem;
…
Humana ante oculos fœde cum vita iaceret 62
in terris oppressa gravi sub religione,
quæ caput a cæli regionibus ostendebat
horribili super aspectu mortalibus instans, 65
primum Graius homo mortalis tollere contra
est oculos ausus primusque obsistere contra;
quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti
murmure compressit cælum, sed eo magis acrem
irritat animi virtutem, effringere ut arta 70
naturæ primus portarum claustra cupiret.
ergo vivida vis animi pervicit et extra
processit longe flammantia mœnia mundi
atque omne immensum peragravit mente animoque,
…
quare religio pedibus subiecta vicissim
obteritur, nos exæquat victoria cælo.
…
tantum religio potuit suadere malorum.
…
Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta 136
difficile illustrare Latinis versibus esse,
multa novis verbis præsertim cum sit agendum
propter egestatem linguæ et rerum novitatem;
sed tua me virtus tamen et sperata voluptas 140
suavis amicitiæ quemvis efferre laborem
suadet et inducit noctes vigilare serenas
quærentem dictis quibus et quo carmine demum
clara tuæ possim præpandere lumina menti,
res quibus occultas penitus convisere possis. 145
hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest
non radii solis neque lucida tela diei
discutiant, sed naturæ species ratioque.
…
nec me animi fallit quam sint obscura; sed acri
percussit thyrso laudis spes magna meum cor
et simul incussit suavem mi in pectus amorem
Musarum, quo nunc instinctus mente vigenti 925
avia Pieridum peragro loca nullius ante
trita solo. iuvat integros accedere fontīs
atque haurire iuvatque novos decerpere flores
insignemque meo capiti petere inde coronam,
unde prius nulli velarint tempora Musæ; 930
primum quod magnis doceo de rebus et artīs
religionum animum nodis exsolvere pergo,
deinde quod obscura de re tam lucida pango
carmina Musæo contingens cuncta lepore.
…
sic ego nunc, quoniam hæc ratio plerumque videtur
tristior esse quibus non est tractata, retroque
volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti 945
carmine Pierio rationem exponere nostram
et quasi Musæo dulci contingere melle
[ad indicem]
E libro secundo:
pictore Rembrando, c. 1633
Suave, mari magno turbantibus æquora ventis

e terra magnum alterius spectare laborem;
non quia vexari quemquamst iucunda voluptas,
sed quibus ipse malis careas quia cernere suavest.
Suave etiam belli certamina magna tueri
per campos instructa tua sine parte pericli;
sed nihil dulcius est, bene quam munita tenere
edita doctrina sapientum templa serena,
despicere unde queas alios passimque videre
errare atque viam palantis quærere vitæ,
certare ingenio, contendere nobilitate,
noctes atque dies niti præstante labore
ad summas emergere opes rerumque potiri.
o miseras hominum mentes, o pectora cæca!
qualibus in tenebris vitæ quantisque periclis
degitur hoc ævi quodcumquest! nonne videre
nihil aliud sibi naturam latrare, nisi ut qui
corpore seiunctus dolor absit, mensque fruatur
iucundo sensu cura semota metuque?
…
cum tamen inter se prostrati in gramine molli
propter aquæ rivum sub ramis arboris altæ 30
non magnis opibus iucunde corpora curant,
præsertim cum tempestas arridet et anni
tempora conspergunt viridantīs floribus herbas.
…
quid dubitas quin omnis sit hæc rationis potestas,
omnis cum in tenebris præsertim vita laboret?
[ad indicem]
quare magna deum mater materque ferarum

et nostri genetrix hæc dicta est corporis una.
Hanc veteres Graium docti cecinere poetæ 600
sedibus in curru biiugos agitare leones,
aeris in spatio magnam pendere docentes
tellurem neque posse in terra sistere terram.
adiunxere feras, quia quamvis effera proles

officiis debet molliri victa parentum. 605
muralique caput summum cinxere corona,
eximiis munita locis quia sustinet urbes.
quo nunc insigni per magnas prædita terras
horrifice fertur divinæ matris imago.
…
omnis enim per se divom natura necessest
inmortali ævo summa cum pace fruatur
semota ab nostris rebus seiunctaque longe;
nam privata dolore omni, privata periclis,
ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri, 650
nec bene promeritis capitur neque tangitur ira.
[ad indicem]
Ex tertio libro:
Nil igitur mors est ad nos neque pertinet hilum, 830

quandoquidem natura animi mortalis habetur.
Et velut ante acto nil tempore sensimus ægri
…
sic, ubi non erimus, cum corporis atque animaī
discidium fuerit, quibus e sumus uniter apti,
scilicet haud nobis quicquam, qui non erimus tum,
accidere omnino poterit sensumque movere,
non si terra mari miscebitur et mare cælo.
…
scire licet nobis nihil esse in morte timendum
nec miserum fieri qui non est posse, neque hilum
differre an nullo fuerit iam tempore natus,
mortalem vitam mors cum immortalis ademit.
…
nam licet æternum per nos sic esse soporem,

nec desiderium nostri nos afficit ullum. 922
Aufer abhinc lacrimas, baratre, et compesce querellas.

omnia perfunctus vitai præmia marces; 955
sed quia semper aves quod abest, præsentia temnis,
imperfecta tibi elapsast ingrataque vita,
et necopinanti mors ad caput adstitit ante
quam satur ac plenus possis discedere rerum.
E quarto libro:
Nam vitare, plagas in amoris ne iaciamur,

non ita difficile est quam captum retibus ipsis
exire et validos Veneris perrumpere nodos.
et tamen implicitus quoque possis inque peditus

effugere infestum, nisi tute tibi obvius obstes
et prætermittas animi vitia omnia primum
aut quæ corporis sunt eius, quam præpetis ac vis.
nam faciunt homines plerumque cupidine cæci
et tribuunt ea quæ non sunt his commoda vere.
[ad indicem]
…
E quinto libro:
Quo genere in primis animi natura reperta est, 60

nativo primum consistere corpore creta;
nec posse incolumem magnum durare per ævom
sed simulacra solere in somnis fallere mentem,
cernere quom videamur eum, quem vita reliquit.
Hectoris umbra in somniis Æneæ apparens
Principio, quoniam terrai corpus, et humor,

aurarumque leves animæ, calidique vapores,
e quibus hæc rerum consistere summa videtur,
omnia nativo ac mortali corpore constant,
debet eadem omnis mundi natura putari. 240
Quippe et enim, quorum partēs et membra videmus,
corpore nativo, in mortalibus esse figuris.
Hæc eadem ferme mortalia cernimus esse,
et nativa simul : quapropter maxuma mundi
quom videant membra ac partēs consumpta regigni, 245
scire licet, cæli quoque item terræque fuisse
principiale aliquod tempus, clademque futuram.
et genus humanum multo fuit illud in arvis

durius, ut decuit, tellus quod dura creasset,
et maioribus et solidis magis ossibus intus
fundatum, validis aptum per viscera nervis,
nec facile ex æstu nec frigore quod caperetur
nec novitate cibi nec labi corporis ulla.
Multaque per cælum solis volventia lustra
vulgivago vitam tractabant more ferarum.
…
[ad indicem]
91. …
92. …
93. …
94. …
95. ...
96. ...
97. ...
98. ...
99. ...
100. C. Valerii Catulli (c. 87-54) carmina aliquot selecta:

[ad indicem]
Lesbia cum passere. Tabula picta ab Eduardo Poynter
carmen II
Ad passerem Lesbiæ
Passer, deliciæ meæ puellæ,

quicum ludere, quem in sinu tenere,
quoi primum digitum dare adpetenti
et acris solet incitare morsus,
cum desiderio meo nitenti
carum nescioquid libet iocari,
et solaciolum sui doloris:
credo, tum gravis acquiescat ardor:
tecum ludere, sicut ipsa, possem
et tristis animi levare curas!
carmen III
Lugete, o Veneres Cupidinesque,

et quantum est hominum venustiorum:
passer mortuus est meæ puellæ,
passer, deliciæ meæ puellæ,
quem plus illa oculis suis amabat.
nam mellitus erat suamque norat
ipsam tam bene quam puella matrem,
nec sese a gremio illius movebat,
sed circumsiliens modo huc modo illuc
ad solam dominam usque pipiabat.
Qui nunc it per iter tenebricosum
illuc, unde negant redire quemquam.
at vobis male sit, malæ tenebræ
Orci, quæ omnia bella devoratis:
tam bellum mihi passerem abstulistis
o factum male! o miselle passer!
tua nunc opera meæ puellæ
flendo turgiduli rubent ocelli.
passer Lesbiæ, pictore Leontio de Joncières
[ad indicem]
carmen V
ad Lesbiam
Vivamus mea Lesbia, atque amemus,

rumoresque senum severiorum
omnes unius æstimemus assis!
soles occidere et redire possunt:
nobis cum semel occidit brevis lux,
nox est perpetua una dormienda.
da mi basia mille, deinde centum,
dein mille altera, dein secunda centum,
deinde usque altera mille, deinde centum.
dein, cum milia multa fecerimus,
conturbabimus illa, ne sciamus,
aut ne quis malus invidere possit,
cum tantum sciat esse basiorum.
Catullus carmina sua recitans apud Lesbiam

Tabula picta ab Laurentio Alma Tadema
[ad indicem]
carmen VII
Ad Lesbiam
Quæris, quot mihi basiationes

tuæ, Lesbia, sint satis superque:
quam magnus numerus Libyssæ harenæ
lasarpiciferis iacet Cyrenis,
oraclum Iovis inter æstuosi

et Batti veteris sacrum sepulcrum;
aut quam sidera multa, cum tacet nox,
furtivos hominum vident amores:
tam te basia multa basiare
vesano satis et super Catullost,
quæ nec pernumerare curiosi
possint nec mala fascinare lingua.
carmen VIII
ad se ipsum
Miser Catulle, desinas ineptire,

et quod vides perisse perditum ducas.
Fulsere quondam candidi tibi soles,
cum ventitabas quo puella ducebat,
amata nobis quantum amabitur nulla.
Ibi illa multa tum iocosa fiebant,
quæ tu volebas nec puella nolebat.
Fulsere vere candidi tibi soles.
Nunc iam illa non vult: tu quoque, impotens, noli
nec quæ fugit sectare, nec miser vive,
sed obstinata mente perfer, obdura.
Vale, puella, iam Catullus obdurat:
nec te requiret nec rogabit invitam.
At tu dolebis cum rogaberis nulla.
Scelesta, væ te! quæ tibi manet vita?
quis nunc te adibit? cui videberis bella?
quem nunc amabis? cuius esse diceris?
quem basiabis? cui labella mordebis?
At tu, Catulle, destinatus obdura!
[ad indicem]
carmen IX
ad Veranium
Verani, omnibus e meis amicis

antistans mihi milibus trecentis,
venistine domum ad tuos Penates
fratresque unanimos anumque matrem?
venisti. o mihi nuntii beati!
visam te incolumem audiamque Hiberum
narrantem loca, facta, nationes,
ut mos est tuus, applicansque collum
iocundum os oculosque suaviabor.
o quantumst hominum beatiorum,
quid me lætius est beatiusve?
Catullus, romanus vates, opera sua amicis recitans, pictore Stephano Bakałowicz
carmen XI
ad Furium et Aurelium
Furi et Aureli comites Catulli,

sive in extremos penetrabit Indos,
litus ut longe resonante Eoa
tunditur unda,
sive in Hyrcanos Arabesve molles,
seu Sagas sagittiferosve Parthos,
sive quæ septemgeminus colorat
æquora Nilus,
sive trans altas gradietur Alpes,
Cæsaris visens monumenta magni,
Gallicum Rhenum horribile æquor ultimosque Britannos,
omnia hæc, quæcumque feret voluntas
cælitum, temptare simul parati,
pauca nuntiate meæ puellæ
non bona dicta.
cum suis vivat valeatque mœchis,
quos simul complexa tenet trecentos,
nullum amans vere, sed identidem omnium
ilia rumpens;
nec meum respectet, ut ante, amorem,
qui illius culpa cecidit velut prati
ultimi flos, prætereunte postquam
tactus aratro est.
[ad indicem]
carmen XIII
ad Fabullum
Cenabis bene, mi Fabulle, apud me

paucis, si tibi di favent, diebus,
si tecum attuleris bonam atque magnam
cenam, non sine candida puella
et vino et sale et omnibus cachinnis.

hæc si, inquam, attuleris, venuste noster,
cenabis bene: nam tui Catulli
plenus sacculus est aranearum.
sed contra accipies meros amores
seu quid suavius elegantiusvest:

nam unguentum dabo, quod meæ puellæ
donarunt Veneres Cupidinesque,
quod tu cum olfacies, deos rogabis,
totum ut te faciant, Fabulle, nasum.
carmen XXVI
ad Furium
Furi, villula nostra non ad Austri [N.B.: altera lectio: villula vestra]
flatus opposita est neque ad Favoni
nec sævi Boreæ aut Apheliotæ,
verum ad milia quindecim et ducentos.
O ventum horribilem atque pestilentem!
carmen XXX
ad Alphenum
Alphene immemor atque unanimis false sodalibus,

iam te nil miseret, dure, tui dulcis amiculi?
iam me prodere, iam non dubitas fallere, perfide?
nec facta impia fallacum hominum cælicolis placent.
quos tu neglegis ac me miserum deseris in malis.
eheu, quid faciant, dice, homines cuive habeant fidem?
certe tute iubebas animam tradere, inique, <me>
inducens in amorem, quasi tuta omnia mi forent.
idem nunc retrahis te ac tua dicta omnia factaque
ventos irrita ferre ac nebulas aerias sinis.
si tu oblitus es, at di meminerunt, meminit Fides,
quæ te ut pæniteat postmodo facti faciet tui.
carmen XXXI
ad Sirmionem
Pæne insularum, Sirmio, insularumque

ocelle, quascumque in liquentibus stagnis
marique vasto fert uterque Neptunus,
quam te libenter quamque lætus inviso,
vix mi ipse credens Thuniam atque Bithunos
liquisse campos et videre te in tuto.
O quid solutis est beatius curis,
cum mens onus reponit, ac peregrino
labore fessi venimus larem ad nostrum,
desideratoque acquiescimus lecto?
Hoc est quod unum est pro laboribus tantis.
Salve, o venusta Sirmio, atque ero gaude,
gaudete, vosque, o Lydiæ lacus undæ,
ridete quidquid est domi cachinnorum.
[ad indicem]
carmen XXXIV
ad Dianam
Dianæ sumus in fide

puellæ et pueri integri:
Dianam pueri integri
puellæque canamus.
o Latonia, maximi
magna progenies Iovis,
quam mater prope Deliam
deposiuit olivam,
montium domina ut fores

silvarumque virentium
saltuumque reconditorum
amniumque sonantum:
tu Lucina dolentibus
Iuno dicta puerperis,
tu potens Trivia et notho es
dicta lumine Luna.
tu cursu, dea, menstruo

metiens iter annuum,
rustica agricolæ bonis
tecta frugibus exples.
sis quocumque tibi placet

sancta nomine, Romulique,
antique ut solita es, bona
sospites ope gentem.
[ad indicem]
carmen XXXIX
In Egnatium
Egnatius, quod candidos habet dentes,

renidet usque quaque. si ad rei ventum est
subsellium, cum orator excitat fletum,
renidet ille; si ad pii rogum fili
lugetur, orba cum flet unicum mater,
renidet ille. quicquid est, ubicumquest,
quodcumque agit, renidet: hunc habet morbum,
neque elegantem, ut arbitror, neque urbanum.
Quare monendum est <te> mihi, bone Egnati.

si urbanus esses aut Sabinus aut Tiburs
aut parcus Umber aut obesus Etruscus
aut Lanuvinus ater atque dentatus
aut Transpadanus, ut meos quoque attingam,
aut quilubet, qui puriter lavit dentes,
tamen renidere usque quaque te nollem:
nam risu inepto res ineptior nulla est.
Nunc Celtiber <es>: Celtiberia in terra,

quod quisque minxit, hoc sibi solet mane
dentem atque russam defricare gingivam,
ut quo iste voster expolitior dens est,
hoc te amplius bibisse praedicet loti.
[ad indicem]
carmen XLIX
Ad Marcum Tullium Ciceronem
Disertissime Romuli nepotum,

quot sunt quotque fuere, Marce Tulli,
quotque post aliis erunt in annis,
gratias tibi maximas Catullus
agit pessimus omnium poeta,
tanto pessimus omnium poeta,
quanto tu optimus omnium patronus.
carmen LI
Ille mi par esse deo videtur,

ille, si fas est, superare divos,
qui sedens adversus identidem te
spectat et audit
dulce ridentem, misero quod omnis
eripit sensus mihi: nam simul te,
Lesbia, aspexi, nihil est super mi
********
lingua sed torpet, tenuis sub artus
flamma demanat, sonitu suopte
tintinant aures gemina, teguntur
lumina nocte.
otium, Catulle, tibi molestum est:
otio exsultas nimiumque gestis:
otium et reges prius et beatas
perdidit urbes.
carmen LXXVI
ad deos
Siqua recordanti benefacta priora voluptas

est homini, cum se cogitat esse pium,
nec sanctam violasse fidem, nec fœdere nullo
divum ad fallendos numine abusum homines,
multa parata manent in longa ætate, Catulle,
ex hoc ingrato gaudia amore tibi.
nam quæcumque homines bene cuiquam aut dicere possunt
aut facere, hæc a te dictaque factaque sunt.
omnia quæ ingratæ perierunt credita menti.
quare iam te cur amplius excrucies?
quin tu animo offirmas atque istinc teque reducis,
et dis invitis desinis esse miser?
difficile est longum subito deponere amorem,
difficile est, verum hoc qua lubet efficias:
una salus hæc est. hoc est tibi pervincendum,
hoc facias, sive id non pote sive pote.
o di, si vestrum est misereri, aut si quibus umquam
extremam iam ipsa in morte tulistis opem,
me miserum aspicite et, si vitam puriter egi,
eripite hanc pestem perniciemque mihi,
quæ mihi subrepens imos ut torpor in artus
expulit ex omni pectore lætitias.
non iam illud quæro, contra me ut diligat illa,
aut, quod non potis est, esse pudica velit:
ipse valere opto et tætrum hunc deponere morbum.
o di, reddite mi hoc pro pietate mea.
carmen LXXXV
De amore suo
Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris?

Nescio, sed fieri sentio et excrucior.
carmen XCIII
ad Caium Iulium Cæsarem
Nil nimium studeo, Cæsar, tibi velle placere

nec scire, utrum sis albus an ater homo.
[ad indicem]
carmen CIX
ad Lesbiam
Iocundum, mea vita, mihi proponis amorem

hunc nostrum inter nos perpetuumque fore. -
di magni, facite, ut vere promittere possit,
atque id sincere dicat et ex animo,
ut liceat nobis tota perducere vita
æternum hoc sanctæ fœdus amicitiæ.
[ad indicem]
101. …
102. …
103. …
104. …
105. ...
106. ...
107. ...
108. ...
109. ...
110. Locus excerptus e Sallustii (86 - 34 a. Chr. n.) operibus :

[ad indicem]
- Ex opere cui index Bellum Catilinarium:
Omnīs homines, qui sese student præstare ceteris animalibus, summa ope niti decet, ne vitam
silentio transeant veluti pecora, quæ natura prona atque ventri obœdientia finxit. Sed nostra
omnis vis in animo et corpore sita est: animi imperio, corporis servitio magis utimur; alterum
nobis cum dis, alterum cum beluis commune est. Quo mihi rectius videtur ingeni quam virium
opibus gloriam quærere et, quoniam vita ipsa, qua fruimur, brevis est, memoriam nostri quam
maxume longam efficere. Nam divitiarum et formæ gloria fluxa atque fragilis est, virtus clara
æternaque habetur.
[…]
Catilina ubi eos, quos paulo ante memoravi, convenisse videt, tametsi cum singulis multa sæpe
egerat, tamen in rem fore credens univorsos appellare et cohortari, in abditam partem ædium
secedit atque ibi omnibus arbitris procul amotis orationem huiusce modi habuit:
"Ni virtus fidesque vostra spectata mihi forent, nequiquam opportuna res cecidisset; spes
magna, dominatio in manibus frustra fuissent, neque ego per ignaviam aut vana ingenia incerta
pro certis captarem.
"Sed quia multis et magnis tempestatibus vos cognovi fortis fidosque mihi, eo animus ausus est
maxumum atque pulcherrumum facinus incipere, simul quia vobis eadem, quæ mihi, bona
malaque esse intellexi; nam idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est. Sed ego quæ
mente agitavi, omnes iam antea divorsi audistis. Ceterum mihi in dies magis animus accenditur,
cum considero, quæ condicio vitæ futura sit, nisi nosmet ipsi vindicamus in libertatem. Nam
postquam res publica in paucorum potentium ius atque dicionem concessit, semper illis reges,
tetrarchæ vectigales esse, populi, nationes stipendia pendere; ceteri omnes, strenui, boni, nobiles
atque ignobiles, vulgus fuimus, sine gratia, sine auctoritate, iis obnoxii, quibus, si res publica
valeret, formidini essemus. Itaque omnis gratia, potentia, honos, divitiæ apud illos sunt aut ubi illi
volunt; nobis reliquere pericula, repulsas, iudicia, egestatem. Quæ quousque tandem patiemini, o
fortissumi viri? Nonne emori per virtutem præstat quam vitam miseram atque inhonestam, ubi
alienæ superbiæ ludibrio fueris, per dedecus amittere? Verum enim vero, pro deum atque
hominum fidem, victoria in manu nobis est: viget ætas, animus valet; contra illis annis atque
divitiis omnia consenuerunt. Tantum modo incepto opus est, cetera res expediet. Etenim quis
mortalium, cui virile ingenium est, tolerare potest illis divitias superare, quas profundant in
exstruendo mari et montibus coæquandis, nobis rem familiarem etiam ad necessaria deesse? Illos
binas aut amplius domos continuare, nobis larem familiarem nusquam ullum esse? Cum tabulas,
signa, toreumata emunt, nova diruunt, alia ædificant, postremo omnibus modis pecuniam trahunt,
vexant, tamen summa lubidine divitias suas vincere nequeunt. At nobis est domi inopia, foris æs
alienum, mala res, spes multo asperior: denique quid reliqui habemus præter miseram animam?
"Quin igitur expergiscimini? En illa, illa, quam sæpe optastis, libertas, præterea divitiæ, decus,
gloria in oculis sita sunt; fortuna omnia ea victoribus præmia posuit. Res, tempus, pericula,
egestas, belli spolia magnifica magis quam oratio mea vos hortantur. Vel imperatore vel milite me
utimini! Neque animus neque corpus a vobis aberit. Hæc ipsa, ut spero, vobiscum una consul
agam, nisi forte me animus fallit et vos servire magis quam imperare parati estis."
[…]
Dum hæc Romæ geruntur, C. Manlius ex suo numero legatos ad Marcium Regem mittit cum
mandatis huiusce modi:
"Deos hominesque testamur, imperator, nos arma neque contra patriam cepisse neque quo
periculum aliis faceremus, sed uti corpora nostra ab iniuria tuta forent, qui miseri, egentes,
violentia atque crudelitate fæneratorum plerique patriæ, sed omnes fama atque fortunis expertes
sumus. Neque cuiquam nostrum licuit more maiorum lege uti, neque amisso patrimonio liberum
corpus habere: tanta sævitia fæneratorum atque prætoris fuit. Sæpe maiores vostrum, miseriti
plebis Romanæ, decretis suis inopiæ eius opitulati sunt; ac novissume memoria nostra propter
magnitudinem æris alieni volentibus omnibus bonis argentum ære solutum est. Sæpe ipsa plebs,
aut dominandi studio permota aut superbia magistratuum armata, a patribus secessit. At nos non
imperium neque divitias petimus, quarum rerum causa bella atque certamina omnia inter
mortalīs sunt, sed libertatem, quam nemo bonus nisi cum anima simul amittit. Te atque senatum
obtestamur: consulatis miseris civibus, legis præsidium, quod iniquitas prætoris eripuit, restituatis
neve nobis eam necessitudinem inponatis, ut quæramus, quonam modo maxume ulti sanguinem
nostrum pereamus!"
[ad indicem]
- Ex opere cui index Bellum Iugurthinum:
Falso queritur de natura sua genus humanum, quod inbecilla atque ævi brevis forte potius
quam virtute regatur. Nam contra reputando neque maius aliud neque præstabilius invenias
magisque naturæ industriam hominum quam vim aut tempus deesse. Sed dux atque imperator
vitæ mortalium animus est. Qui ubi ad gloriam virtutis via grassatur, abunde pollens potensque et
clarus est neque fortuna eget, quippe quæ probitatem, industriam aliasque artis bonas neque dare
neque eripere cuiquam potest. Sin captus pravis cupidinibus ad inertiam et voluptates corporis
pessum datus est, perniciosa libidine paulisper usus, ubi per socordiam vires tempus ingenium
diffluxere, naturæ infirmitas accusatur: suam quisque culpam auctores ad negotia transferunt.
Quod si hominibus bonarum rerum tanta cura esset, quanto studio aliena ac nihil profutura
multaque etiam periculosa ac perniciosa petunt, neque regerentur magis quam regerent casus et
eo magnitudinis procederent, ubi pro mortalibus gloria æterni fierent.
Nam uti genus hominum compositum ex corpore et anima est, ita res cuncta studiaque
omnia nostra corporis alia, alia animi naturam secuntur. Igitur præclara facies, magnæ divitiæ,
ad hoc vis corporis et alia omnia huiusce modi brevi dilabuntur; at ingeni egregia facinora sicuti
anima immortalia sunt. Postremo corporis et fortunæ bonorum ut initium sic finis est, omniaque
orta occidunt et aucta senescunt: animus incorruptus, æternus, rector humani generis agit atque
habet cuncta neque ipse habetur. Quo magis pravitas eorum admiranda est, qui, dediti corporis
gaudiis, per luxum et ignaviam ætatem agunt, ceterum ingenium, quo neque melius neque amplius
aliud in natura mortalium est, incultu atque socordia torpescere sinunt, cum præsertim tam multæ
variæque sint artes animi, quibus summa claritudo paratur.
Verum ex iis magistratus et imperia, postremo omnis cura rerum publicarum minime mihi
hac tempestate cupienda videntur, quoniam neque virtuti honor datur neque illi, quibus per
fraudem iis fuit uti, tuti aut eo magis honesti sunt. Nam vi quidem regere patriam aut parentis,
quamquam et possis et delicta corrigas, tamen importunum est, cum præsertim omnes rerum
mutationes cædem, fugam aliaque hostilia portendant. Frustra autem niti neque aliud se fatigando
nisi odium quærere extremæ dementiæ est; nisi forte quem inhonesta et perniciosa libido tenet
potentiæ paucorum decus atque libertatem suam gratificari.
Ceterum ex aliis negotiis, quæ ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum
gestarum. Cuius de virtute quia multi dixere, prætereundum puto, simul ne per insolentiam quis
existimet memet studium meum laudando extollere. Atque ego credo fore qui, quia decrevi procul a
re publica ætatem agere, tanto tamque utili labori meo nomen inertiæ imponant, certe quibus
maxima industria videtur salutare plebem et conviviis gratiam quærere. Qui si reputaverint, et
quibus ego temporibus magistratus adeptus sum [et] quales viri idem assequi nequiverint et postea
quæ genera hominum in senatum pervenerint, profecto existimabunt me magis merito quam
ignavia iudicium animi mei mutavisse maiusque commodum ex otio meo quam ex aliorum negotiis
rei publicæ venturum. Nam sæpe ego audivi Q. Maximum, P. Scipionem, præterea civitatis nostræ
præclaros viros solitos ita dicere, cum maiorum imagines intuerentur, vehementissime sibi
animum ad virtutem accendi. Scilicet non ceram illam neque figuram tantam vim in sese habere,
sed memoria rerum gestarum eam flammam egregiis viris in pectore crescere neque prius sedari,
quam virtus eorum famam atque gloriam adæquaverit. At contra quis est omnium his moribus,
quin divitiis et sumptibus, non probitate neque industria cum maioribus suis contendat? Etiam
homines novi, qui antea per virtutem soliti erant nobilitatem antevenire, furtim et per latrocinia
potius quam bonis artibus ad imperia et honores nituntur; proinde quasi prætura et consulatus
atque alia omnia huiusce modi per se ipsa clara et magnifica sint ac non perinde habeantur, ut
eorum qui ea sustinent virtus est. Verum ego liberius altiusque processi, dum me civitatis morum
piget tædetque. Nunc ad inceptum redeo.
[ad indicem]
[…]
Ea tempestate in exercitu nostro fuere complures novi atque nobiles, quibus divitiæ bono
honestoque potiores erant, factiosi domi, potentes apud socios, clari magis quam honesti, qui
Iugurthæ non mediocrem animum pollicitando accendebant, si Micipsa rex occidisset, fore uti
solus imperi Numidiæ potiretur: in ipso maximam virtutem, Romæ omnia venalia esse.
[…]
Excerpta ex C. Marii oratione apud Quirites :
'Scio ego, Quirites, plerosque non isdem artibus imperium a vobis petere et, postquam
adepti sunt, gerere: primo industrios, supplices, modicos esse, dein per ignaviam et superbiam
ætatem agere.
[…]
Mihi spes omnes in memet sitæ, quas necesse est virtute et innocentia tutari; nam alia
infirma sunt. et illud intellego, Quirites, omnium ora in me convorsa esse, æquos bonosque favere
— quippe mea bene facta rei publicæ procedunt —, nobilitatem locum invadundi quærere. quo mihi
acrius adnitundum est, uti neque vos capiamini et illi frustra sint. ita ad hoc ætatis a pueritia fui,
uti omnis labores et pericula consueta habeam. quæ ante vostra beneficia gratuito faciebam, ea uti
accepta mercede deseram, non est consilium, Quirites. illis difficile est in potestatibus temperare,
qui per ambitionem sese probos simulavere; mihi, qui omnem ætatem in optumis artibus egi, bene
facere iam ex consuetudine in naturam vortit.
[…]
Conparate nunc, Quirites, cum illorum superbia me hominem novom. quæ illi audire aut
legere solent, eorum partem vidi, alia egomet gessi; quæ illi litteris, ea ego militando didici. nunc
vos existumate, facta an dicta pluris sint.
[…]
Quod si iure me despiciunt, faciant item maioribus suis, quibus, uti mihi, ex virtute nobilitas
cœpit.
[…]
Ne illi falsi sunt, qui divorsissumas res pariter expectant, ignaviæ voluptatem et præmia
virtutis. atque etiam, quod apud vos aut in senatu verba faciunt, pleraque oratione maiores suos
extollunt: eorum fortia facta memorando clariores sese putant. quod contra est. nam quanto vita
illorum præclarior, tanto horum socordia flagitiosior. et profecto ita se res habet: maiorum gloria
posteris quasi lumen est, neque bona neque mala eorum in occulto patitur. huiusce rei ego inopiam
fateor, Quirites, verum, id quod multo præclarius est, meamet facta mihi dicere licet. nunc videte,
quam iniqui sint. quod ex aliena virtute sibi adrogant, id mihi ex mea non concedunt, scilicet quia
imagines hon habeo et quia mihi nova nobilitas est, quam certe peperisse melius est quam
acceptam corrupisse.
[…]
Non possum fidei causa imagines neque triumphos aut consulatus maiorum meorum
ostentare, at, si res postulet, hastas, vexillum, phaleras, alia militaria dona, præterea cicatrices
advorso corpore. hæ sunt meæ imagines, hæc nobilitas, non hereditate relicta, ut illa illis, sed quæ
ego meis plurumis laboribus et periculis quæsivi. non sunt conposita verba mea: parvi id facio.
ipsa se virtus satis ostendit; illis artificio opus est, ut turpia facta oratione tegant, neque litteras
Græcas didici: parum placebat eas discere, quippe quæ ad virtutem doctoribus nihil profuerant. at
illa multo optuma rei publicæ doctus sum: hostem ferire, præsidia agitare, nihil metuere nisi
turpem famam, hiemem et æstatem iuxta pati, humi requiescere, eodem tempore inopiam et
laborem tolerare.
[…]
Ceterum homines superbissumi procul errant. maiores eorum omnia quæ licebat illis
reliquere: divitias, imagines, memoriam sui præclaram; virtutem non reliquere, neque poterant:
ea sola neque datur dono neque accipitur. sordidum me et incultis moribus aiunt, quia parum scite
convivium exorno neque histrionem ullum neque pluris preti coquom quam vilicum habeo.
[…]
Ita iniustissume luxuria et ignavia, pessumæ artes, illis, qui coluere eas, nihil officiunt, rei
publicæ innoxiæ cladi sunt.
[…]
Etenim nemo ignavia inmortalis factus est, neque quisquam parens liberis, uti æterni
forent, optavit, magis uti boni honestique vitam exigerent. plura dicerem, Quirites, si timidis
virtutem verba adderent; nam strenuis abunde dictum puto.
[ad indicem]
111. …
112. ...
113. ...
114. ...
115. ...
116. ...
117. ...
118. ...
119. ...
120. Hoc loco incertus auctor huius de rhetorica arte opusculi quid sit elegantia definit:
[ad indicem]
Elegantia est, quæ facit, ut locus unus quisque pure et aperte dici videatur. Hæc tribuitur in
Latinitatem, explanationem.
Latinitas est, quæ sermonem purum conservat, ab omni vitio remotum. Vitia in sermone, quo
minus is Latinus sit, duo possunt esse: solœcismus et barbarismus.
Solœcismus est, cum in verbis pluribus consequens verbum superius non adcommodatur.
Barbarismus est, cum verbis aliquid vitiose efferatur.
Hæc qua ratione vitare possumus, in arte grammatica dilucide dicemus.
Explanatio est, quæ reddit apertam et dilucidam orationem. Ea comparatur duabus rebus,
usitatis verbis et propriis. Vsitata sunt ea, quæ versantur in [sermone] consuetudine cotidiana;
propria, quæ eius rei verba sunt aut esse possunt, qua de loquemur.
121. …
122. …
123. ...
124. ...
125. Auli Hirtii (ca. 85 - 43 a. Chr. n.) epistula ad M. T. Ciceronem :

[ad indicem]
Hirtius Ciceroni suo sal.
Rure iam redierim quæris. an ego cum omnes caleant, ignaviter aliquid faciam? etiam ex urbe sum
profectus; utilius enim statui abesse. has tibi litteras exiens in Tusculanum scripsi. noli autem me tam
strenuum putare ut ad Nonas recurram. nihil enim iam video opus esse nostra cura, quoniam
præsidia sunt in tot annos provisa. Brutus et Cassius utinam quam facile a te de me impetrare
possunt, ita per te exorentur nequod calidius ineant consilium! cedentes enim hæc ais scripsisse - quo
aut quare? retine, obsecro te, Cicero, illos et noli sinere hæc omnia perire quæ funditus medius fidius
rapinis incendiis cædibus pervertuntur. tantum siquid timent, caveant, nihil præterea moliantur. non
medius fidius acerrimis consiliis plus quam etiam inertissimis, dummodo diligentibus, consequentur.
hæc enim quæ fluunt per se diuturna non sunt; in contentione præsentes ad nocendum habent vires.
quid speres de illis, in Tusculanum ad me scribe.
[ad indicem]
126. ...
127. ...
128. ...
129. ...
130. Loci excerpti e tribus notissimis carminibus Vergilii (70 - 19 a. Chr. n.) :
[ad indicem]
- E prima ecloga:
Tityre, tu patulæ recubans sub tegmine fagi

silvestrem tenui Musam meditaris avena;
nos patriæ fines et dulcia linquimus arva.
nos patriam fugimus; tu, Tityre, lentus in umbra
formosam resonare doces Amaryllida silvas.
[…]
fortunate senex, hic inter flumina nota

et fontis sacros frigus captabis opacum;
hinc tibi, quæ semper, vicino ab limite sæpes
Hyblæis apibus florem depasta salicti
sæpe levi somnum suadebit inire susurro;
hinc alta sub rupe canet frondator ad auras,
nec tamen interea raucæ, tua cura, palumbes
nec gemere aeria cessabit turtur ab ulmo.
Tityrus
Ante leves ergo pascentur in æthere cervi

et freta destituent nudos in litore pisces,
ante pererratis amborum finibus exsul
aut Ararim Parthus bibet aut Germania Tigrim,
quam nostro illius labatur pectore vultus.
Melibœus
At nos hinc alii sitientis ibimus Afros,

pars Scythiam et rapidum cretæ veniemus Oaxen
et penitus toto divisos orbe Britannos.
en umquam patrios longo post tempore finis
pauperis et tuguri congestum cæspite culmen,
post aliquot, mea regna, videns mirabor aristas?
impius hæc tam culta novalia miles habebit,
barbarus has segetes. en quo discordia civis
produxit miseros; his nos consevimus agros!
insere nunc, Melibœe, piros, pone ordine vites.
ite meæ, felix quondam pecus, ite capellæ.
non ego vos posthac viridi proiectus in antro
dumosa pendere procul de rupe videbo;
carmina nulla canam; non me pascente, capellæ,
florentem cytisum et salices carpetis amaras.
Tityrus
Hic tamen hanc mecum poteras requiescere noctem

fronde super viridi. sunt nobis mitia poma,
castaneæ molles et pressi copia lactis,
et iam summa procul villarum culmina fumant
maioresque cadunt altis de montibus umbræ.
[…]
[ad indicem]
E tertia ecloga:
Triste lupus stabulis, maturis frugibus imbres,

arboribus venti, nobis Amaryllidos iræ.
Qui legitis flores et humi nascentia fraga,

frigidus—o pueri, fugite hinc—latet anguis in herba.
Non nostrum inter vos tantas componere lites:

et vitula tu dignus et hic et quisquis amores
aut metuet dulcis aut experietur amaros.
claudite iam rivos, pueri; sat prata biberunt.
E quarta ecloga:
Sicelides Musæ, paulo maiora canamus.

non omnīs arbusta iuvant humilesque myricæ;
si canimus silvas, silvæ sint consule dignæ.
Vltima Cumæi venit iam carminis ætas;

magnus ab integro sæclorum nascitur ordo.
iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna,
iam nova progenies cælo demittitur alto.
tu modo nascenti puero, quo ferrea primum
desinet ac toto surget gens aurea mundo,
casta fave Lucina; tuus iam regnat Apollo.
- E primo Georgicon libro:
[ad indicem]
Quid faciat lætas segetes, quo sidere terram

vertere, Mæcenas, ulmisque adiungere vitīs
conveniat, quæ cura boum, qui cultus habendo
sit pecori, apibus quanta experientia parcis,
hinc canere incipiam. Vos, o clarissima mundi 5
lumina, labentem cælo quæ ducitis annum;
Liber et alma Ceres, vestro si munere tellus
Chaoniam pingui glandem mutauit arista,
poculaque inventis Acheloia miscuit uvis;
et uos, agrestum præsentia numina, Fauni 10
(ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellæ:
munera vestra cano)...
...
ante Iovem nulli subigebant arva coloni: 125
ne signare quidem aut partiri limite campum
fas erat; in medium quærebant, ipsaque tellus
omnia liberius nullo poscente ferebat.
ille malum virus serpentibus addidit atris
prædarique lupos iussit pontumque moveri, 130
mellaque decussit foliis ignemque removit
et passim rivis currentia vina repressit,
ut varias usus meditando extunderet artīs
paulatim, et sulcis frumenti quæreret herbam,
ut silicis venis abstrusum excuderet ignem. 135
tunc alnos primum fluvii sensere cavatas;
navita tum stellis numeros et nomina fecit
Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton.
tum laqueis captare feras et fallere visco
inventum et magnos canibus circumdare saltus; 140
atque alius latum funda iam verberat amnem
alta petens, pelagoque alius trahit umida lina.
tum ferri rigor atque argutæ lamina serræ
(nam primi cuneis scindebant fissile lignum),
tum variæ venere artes. Labor omnia vicit
improbus et duris urgens in rebus egestas.
prima Ceres ferro mortalīs vertere terram
instituit, cum iam glandes atque arbuta sacræ
deficerent silvæ et victum Dodona negaret.
[ad indicem]
- E secundo Georgicon libro:
O fortunatos nimium, sua si bona norint,

agricolas! Quibus ipsa procul discordibus armis
fundit humo facilem victum iustissima tellus. 460
Si non ingentem foribus domus alta superbis
mane salutantum totis vomit ædibus undam,
nec varios inhiant pulchra testudine postīs
illusasque auro vestis Ephyreiaque æra,
alba neque Assyrio fucatur lana veneno, 465
nec casia liquidi corrumpitur usus oliui;
at secura quies et nescia fallere vita,
dives opum variarum; at latis otia fundis,
speluncæ vivique lacus, at frigida Tempe
mugitusque boum mollesque sub arbore somni 470
non absunt; illic saltus ac lustra ferarum
et patiens operum exiguoque adsueta iuventus,
sacra deum sanctique patres; extrema per illos
iustitia excedens terris vestigia fecit.
Me vero primum dulces ante omnia Musæ, 475
quarum sacra fero ingenti percussus amore,
accipiant cælique vias et sidera monstrent,
defectus solis varios lunæque labores;
unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant
obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant, 480
quid tantum Oceano properent se tingere soles
hiberni, vel quæ tardis mora noctibus obstet.
Sin has ne possim naturæ accedere partīs
frigidus obstiterit circum præcordia sanguis,
rura mihi et rigui placeant in vallibus amnes, 485
flumina amem silvasque inglorius. O ubi campi
spercheosque et virginibus bacchata Lacænis
Taygeta! o qui me gelidis convallibus Hæmi
sistat, et ingenti ramorum protegat umbra!
Felix qui potuit rerum cognoscere causas 490
atque metūs omnīs et inexorabile fatum
subiecit pedibus strepitumque Acherontis avari:
Fortunatus et ille deos qui novit agrestis
Panaque Silvanumque senem Nymphasque sorores.
Illum non populi fasces, non purpura regum 495
flexit et infidos agitans discordia fratres,
aut coniurato descendens Dacus ab Histro,
non res Romanæ perituraque regna; neque ille
aut doluit miserans inopem aut invidit habenti.
[ad indicem]
- E secundo Georgicon libro:
Protinus aerii mellis cælestia dona

exsequar: hanc etiam, Mæcenas, adspice partem.
Admiranda tibi levium spectacula rerum
magnanimosque duces totiusque ordine gentis
mores et studia et populos et proelia dicam. 5
In tenui labor; at tenuis non gloria, si quem
numina læva sinunt auditque vocatus Apollo.
Principio sedes apibus statioque petenda,
quo neque sit ventis aditus—nam pabula venti
ferre domum prohibent—neque oves hædique petulci 10
floribus insultent aut errans bucula campo
decutiat rorem et surgentes atterat herbas.
Absint et picti squalentia terga lacerti
pinguibus a stabulis meropesque aliæque volucres
et manibus Procne pectus signata cruentis; 15
omnia nam late vastant ipsasque volantes
ore ferunt dulcem nidis immitibus escam.
[ad indicem]
- E primo Æneidos libro:
Arma virumque canō, Trōiæ quī prīmus ab ōrīs

Ītaliam, fātō profugus, Lāvīnaque vēnit
lītora, multum ille et terrīs iactātus et altō
vī Superum sævæ memorem Iūnōnis ob īram;
multa quoque et bellō passūs, dum conderet urbem,
inferretque deōs Latiō, genus unde Latīnum,
Albānīque patrēs, atque altæ mœnia Rōmæ.
Mūsa, mihī causās memorā, quō nūmine læsō

quidve dolens rēgīna deum tot volvere cāsūs
insignem pietāte virum, tot adīre labōrēs
impulerit. tantæne animīs cælestibus īræ?
...
hinc populum lātē rēgem bellōque superbum

ventūr(um) excidiō Libyæ; sīc volvere Parcās.
...
hīs accensa super iactātōs æquore tōtō

Trōās, rēliquiās Danaum atque immītis Achilli,
arcēbat longē Latiō, multōsque per annōs
errābant actī fātīs maria omnia circum.
tantæ mōlis erat Rōmānam condere gentem.
...
Talia flammato secum dea corde volutans 50

nimborum in patriam, loca feta furentibus austris,
Æoliam venit. Hic vasto rex Æolus antro
luctantes ventos tempestatesque sonoras
imperio premit ac vinclis et carcere frenat.
Hiems - Æolus cum ventis.

Quattuor anni tempora, 1770-99 pictor fuisse traditur Gulielmus Hamilton (1751–1801)
Illi indignantes magno cum murmure montis 55

circum claustra fremunt; celsa sedet Æolus arce
sceptra tenens, mollitque animos et temperat iras.
Ni faciat, maria ac terras cælumque profundum
quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.
Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris, 60
hoc metuens, molemque et montes insuper altos
imposuit, regemque dedit, qui fœdere certo
et premere et laxas sciret dare iussus habenas.
Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est:
Iuno Æolum rogat ut ventos liberet, pictore Francisco Boucher, 1769
Æole, namque tibi divom pater atque hominum rex 65

et mulcere dedit fluctus et tollere vento,
gens inimica mihi Tyrrhenum navigat æquor,
Ilium in Italiam portans victosque Penates:
incute vim ventis submersasque obrue puppes,
aut age diversos et disiice corpora ponto.
...
[ad indicem]
Sic ait, et dicto citius tumida æquora placat

collectasque fugat nubes solemque reducit. 145
...
iamque faces et saxa volant, furor arma ministrat; 150

...
conspexere, silent arrectisque auribus astant;
ille regit dictis animos et pectora mulcet:
sic cunctus pelagi cecidit fragor, æquora postquam
prospiciens genitor cæloque invectus aperto
flectit equos curruque volans dat lora secundo.
...
Defessi Æneadæ, quæ proxima litora, cursu

contendunt petere, et Libyæ vertuntur ad oras.
Est in secessu longo locus: insula portum
efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto 160
frangitur inque sinus scindit sese unda reductos.
Hinc atque hinc vastæ rupes geminique minantur

in cælum scopuli, quorum sub vertice late
æquora tuta silent; tum silvis scæna coruscis
desuper horrentique atrum nemus imminet umbra. 165
Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum,
intus aquæ dulces vivoque sedilia saxo,
nympharum domus: hic fessas non vincula navis
ulla tenent, unco non alligat ancora morsu.
Huc septem Æneas collectis navibus omni 170
ex numero subit; ac magno telluris amore
egressi optata potiuntur Troes harena,
et sale tabentīs artūs in litore ponunt
...
[ad indicem]
Ō sociī (neque enim ignārī sumus ante malōrum), 198

Ō passī graviōra, dabit deus hīs quoque fīnem.
Vōs et Scyllæam rabiem penitusque sonantīs
accestis scopulōs, vōs et Cȳclōpia saxa
expertī: revocāte animōs mæstumque timōrem
mittite; forsan et hæc ōlim meminisse iuvābit.
per variōs cāsūs, per tot discrīmina rērum
tendimus in Latium, sēdēs ubi fāta quiētās
ostendunt; illīc fas regna resurgere Troiæ.
dūrāte, et vōsmet rēbus servāte secundīs.»
Tālia vōce refert cūrīsque ingentibus æger

spem vultū simulat, premit altum corde dolōrem. 209
...
Olli subridens hominum sator atque deorum

vultu, quo cælum tempestatesque serenat, 255
oscula libavit natæ, dehinc talia fatur:
«parce metu, Cytherea, manent immota tuorum
fata tibi; cernes urbem et promissa Lavini
mœnia, sublimemque feres ad sidera cæli
magnanimum Ænean; neque me sententia vertit.
...
Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem.

inde lupæ fulvo nutricis tegmine lætus
Romulus excipiet gentem et Mavortia condet
mœnia Romanosque suo de nomine dicet.
his ego nec metas rerum nec tempora pono:
imperium sine fine dedi. quin aspera Iuno,
quæ mare nunc terrasque metu cælumque fatigat, 280
consilia in melius referet, mecumque fovebit
Romanos, rerum dominos gentemque togatam.
...
Aspera tum positīs mītescent sæcula bellīs 291
...
Claudentur Bellī portæ; Furor impius intus,
Sæva sedens super arma, et centum vinctus aēnīs 295
Post tergum nōdīs, fremet horridus ōre cruentō.
...
“Ō fortūnātī, quōrum iam mœnia surgunt!” 437

...
Sunt lacrimæ rērum et mentem mortālia tangunt. 462

...
multa gemens largōque humectat flūmine vultum 465
...
dūcit Amazonidum lūnātīs agmina peltīs 490

Penthesilēa furens mediīsque in mīlibus ardet,
aurea subnectens exsertæ cingula mammæ
bellātrix, audetque virīs concurrere virgo.
Tālis erat Dīdō, tālem sē læta ferēbat.
...
Rex erat Ænēas nōbīs, quō iustior alter,

Nec pietate fuit nec bellō maior et armīs. 545
Quem sī fāta virum servant, sī vescitur aurā
Ætheriā, neque adhuc crūdēlibus occubat umbrīs.
...
[ad indicem]
Tum breviter Dīdō vultum dēmissa profātur: 561

Solvite corde metum, Teucrī, sēclūdite cūrās!
...
Quis genus Æneadum, quis Trōiæ nesciat urbem, 565
Virtūtēsque virōsque aut tantī incendia bellī?
...
mē quoque per multōs similis fortūna labōrēs

Iactātam hāc dēmum voluit consistere terrā;
Nōn ignāra malī miserīs succurrere disco. 534
…
At Cytherēa novās artīs, nova pectore versat 657

Consilia...
incendat rēgīnam atque ossibus implicet ignem. 660
…
Venus & Cupido, pictore Alexandro Allorio
«nāte, meæ vīrēs, mea magna potentia, sōlus

nāte patris summī quī tēla Typhōea temnis,
ad tē confugio et supplex tua nūmina posco.
…
[ad indicem]
- E secundo Æneidos libro:
Æneas Didoni de Troia narrat, pictore Petro Narcisso Guérin (1774-1833)
Conticuēre omnēs intentīque ōra tenēbant.

Inde torō pater Ænēas sīc orsus ab altō:
Infandum, rēgīna, iubēs renovāre dolōrem,
Troiānās ut opēs et lāmentābile regnum
ēruerint Danaī, quæque ipse miserrima vīdī 5
et quōrum pars magna fuī. quis tālia fandō
Myrmidonum Dolopumve aut dūrī mīles Vlixi
temperet ā lacrimīs? et iam nox ūmida cælō
præcipitat suadentque cadentia sīdera somnōs.
sed sī tantus amor cāsūs cognoscere nostrōs 10
et breviter Troiæ sūprēmum audīre labōrem,
quamquam animus meminīsse horret luctūque refūgit,
incipiam fracti bello fatisque repulsi
ductores Danaum tot iam labentibus annis
instar montis equum divina Palladis arte 15
ædificant, sectaque intexunt abiete costas;
votum pro reditu simulant; ea fama vagatur.
huc delecta virum sortiti corpora furtim

includunt cæco lateri penitusque cavernas
ingentīs uterumque armato milite complent. 20
est in conspectu Tenedos, notissima fama
insula, dives opum Priami dum regna manebant,
nunc tantum sinus et statio male fida carinis:
huc se provecti deserto in litore condunt;
nos abiisse rati et vento petiisse Mycenas. 25
ergo omnis longo soluit se Teucria luctu;
panduntur portæ, iuvat ire et Dorica castra
desertosque videre locos litusque relictum:
hic Dolopum manus, hic sævus tendebat Achilles;
classibus hic locus, hic acie certare solebant. 30
pars stupet innuptæ donum exitiale Minervæ
et molem mirantur equi; primusque Thymœtes
duci intra muros hortatur et arce locari,
sive dolo seu iam Troiæ sic fata ferebant.
at Capys, et quorum melior sententia menti, 35
aut pelago Danaum insidias suspectaque dona
præcipitare iubent subiectisque urere flammis,
aut terebrare cavas uteri et temptare latebras.
scinditur incertum studia in contraria vulgus.
[…]
[ad indicem]
Hic aliud maius miseris multoque tremendum

obicitur magis atque improvida pectora turbat. 200
Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos,
sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras.
ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta
(horresco referens) immensis orbibus angues
incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt; 205
pectora quorum inter fluctus arrecta iubæque
sanguineæ superant undas, pars cetera pontum
pone legit sinuatque immensa volumine terga.
fit sonitus spumante salo; iamque arva tenebant
ardentisque oculos suffecti sanguine et igni 210
sibila lambebant linguis vibrantibus ora.
diffugimus visu exsangues. illi agmine certo
Laocoonta petunt; et primum parva duorum
corpora natorum serpens amplexus uterque
implicat et miseros morsu depascitur artus; 215
post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem
corripiunt spirisque ligant ingentibus; et iam
bis medium amplexi, bis collo squamea circum
terga dati superant capite et cervicibus altis.
ille simul manibus tendit divellere nodos 220
perfusus sanie vittas atroque veneno,
clamores simul horrendos ad sidera tollit:
qualis mugitus, fugit cum saucius aram
taurus et incertam excussit cervice securim.
at gemini lapsu delubra ad summa dracones 225

effugiunt sævæque petunt Tritonidis arcem,
sub pedibusque deæ clipeique sub orbe teguntur.
tum vero tremefacta novus per pectora cunctis
insinuat pavor, et scelus expendisse merentem
Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur 230
læserit et tergo sceleratam intorserit hastam.
ducendum ad sedes simulacrum orandaque divæ
numina conclamant.
...
[ad indicem]
Hectoris umbra Æneæ apparet, pictore Henrico Fantin Latour.
'o lux Dardaniæ, spes o fidissima Teucrum,

quæ tantæ tenuere moræ? quibus Hector ab oris
exspectate venis? ut te post multa tuorum
funera, post varios hominumque urbisque labores
defessi aspicimus! quæ causa indigna serenos
fœdavit vultus? aut cur hæc vulnera cerno?'
ille nihil, nec me quærentem uana moratur,
sed graviter gemitus imo de pectore ducens,
'heu fuge, nate dea, teque his' ait 'eripe flammis.
hostis habet muros; ruit alto a culmine Troia. 290
sat patriæ Priamoque datum: si Pergama dextra
defendi possent, etiam hac defensa fuissent.
sacra suosque tibi commendat Troia Penates;
hos cape fatorum comites, his mœnia quære
magna pererrato statues quæ denique ponto.' 295
[ad indicem]
dixerat ille, et iam per mœnia clarior ignis 705

auditur, propiusque æstus incendia volvunt.
'ergo age, care pater, cervici imponere nostræ;
ipse subibo umeris nec me labor iste gravabit;
quo res cumque cadent, unum et commune periclum,
una salus ambobus erit. mihi parvus Iulus 710
sit comes, et longe servet vestigia coniunx.
...
tu, genitor, cape sacra manu patriosque Penates;

me bello e tanto digressum et cæde recenti
attrectare nefas, donec me flumine vivo
abluero...' 720
[ad indicem]
- E tertio Æneidos libro:
Postquam res Asiæ Priamique evertere gentem

immeritam visum Superis, ceciditque superbum
Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia,
diversa exsilia et desertas quærere terras
auguriis agimur divum, classemque sub ipsa 5
Antandro et Phrygiæ molimur montibus Idæ,
incerti quo fata ferant, ubi sistere detur,
contrahimusque viros. vix prima inceperat æstas
et pater Anchises dare fatis vela iubebat,
litora cum patriæ lacrimans portusque relinquo 10
et campos ubi Troia fuit. feror exsul in altum
cum sociis natoque Penatibus et magnis dis.
Terra procul vastis colitur Mauortia campis

(Thraces arant) acri quondam regnata Lycurgo,
hospitium antiquum Troiae sociique Penates 15
dum fortuna fuit. feror huc et litore curvo
mœnia prima loco fatis ingressus iniquis
Æneadasque meo nomen de nomine fingo.
...
Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno

infelix Priamus furtim mandarat alendum 50
Threicio regi, cum iam diffideret armis
Dardaniæ cingique urbem obsidione videret.
ille, ut opes fractæ Teucrum et Fortuna recessit,
res Agamemnonias victriciaque arma secutus
fas omne abrumpit: Polydorum obtruncat, et auro 55
ui potitur. quid non mortalia pectora cogis,
auri sacra fames! postquam pavor ossa reliquit,
delectos populi ad proceres primumque parentem
monstra deum refero, et quæ sit sententia posco.
omnibus idem animus, scelerata excedere terra, 60
linqui pollutum hospitium et dare classibus Austros.
Ergo agite, et, divom ducunt qua iussa, sequamur. 114
[ad indicem]
- E quarto Æneidos libro:
At regina gravi iamdudum saucia cura

vulnus alit venis et cæco carpitur igni.
multa viri virtus animo multusque recursat
gentis honos; hærent infixi pectore vultus
verbaque nec placidam membris dat cura quietem. 5
postera Phœbea lustrabat lampade terras
umentemque Aurora polo dimoverat umbram,
cum sic unanimam adloquitur male sana sororem:
Dido et Anna, pictore Washingtonio Allston (1779-1843)
'Anna soror, quæ me suspensam insomnia terrent!

quis novus hic nostris successit sedibus hospes, 10
quem sese ore ferens, quam forti pectore et armis!
credo equidem, nec vana fides, genus esse deorum.
degeneres animos timor arguit. heu, quibus ille
iactatus fatis! quæ bella exhausta canebat!
si mihi non animo fixum immotumque sederet 15
ne cui me vinclo vellem sociare iugali,
postquam primus amor deceptam morte fefellit;
si non pertæsum thalami tædæque fuisset,
huic uni forsan potui succumbere culpæ.
Anna (fatebor enim) miseri post fata Sychæi 20
coniugis et sparsos fraterna cæde Penatīs
solus hic inflexit sensus animumque labantem
impulit. agnosco veteris vestigia flammæ.
sed mihi vel tellus optem prius ima dehiscat
vel pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras, 25
pallentīs umbras Erebo noctemque profundam,
ante, Pudor, quam te violo aut tua iura resolvo.
ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores
abstulit; ille habeat secum servetque sepulcro.'
sic effata sinum lacrimis implevit obortis. 30
Anna refert: 'o luce magis dilecta sorori,

solane perpetua mærens carpere iuventa
nec dulcīs natos Veneris nec præmia noris?
id cinerem aut Manīs credis curare sepultos?
esto: ægram nulli quondam flexere mariti, 35
non Libyæ, non ante Tyro; despectus Iarbas
ductoresque alii, quos Africa terra triumphis
dives alit: placitone etiam pugnabis Amori?
nec venit in mentem quorum consederis arvis?
hinc Gætulæ urbes, genus insuperabile bello, 40
et Numidæ infreni cingunt et inhospita Syrtis;
hinc deserta siti regio lateque furentes
Barcæi. quid bella Tyro surgentia dicam
germanique minas? ...
Dis equidem auspicibus reor et Iunone secunda 45
hunc cursum Iliacas vento tenuisse carinas.
quam tu urbem, soror, hanc cernes, quæ surgere regna
coniugio tali! Teucrum comitantibus armis
Punica se quantis attollet gloria rebus!
tu modo posce deos veniam, sacrisque litatis 50
indulge hospitio causasque innecte morandi,
dum pelago desævit hiems et aquosus Orion,
quassatæque rates, dum non tractabile cælum.'
His dictis impenso animum flammavit amore

spemque dedit dubiæ menti solvitque pudorem. 55
[ad indicem]
hic, postquam Iliacas vestis notumque cubile

conspexit, paulum lacrimis et mente morata
incubuitque toro dixitque novissima verba: 650
'dulces exuviae, dum fata deusque sinebat,
accipite hanc animam meque his exsolvite curis. [hic locus belle recitatur hoc in spectaculo].
vixi et quem dederat cursum Fortuna peregi,
et nunc magna mei sub terras ibit imago.
urbem praeclaram statui, mea moenia vidi, 655
ulta virum poenas inimico a fratre recepi,
felix, heu nimium felix, si litora tantum
numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae.'
dixit, et os impressa toro 'moriemur inultae,
sed moriamur' ait. 'sic, sic iuvat ire sub umbras. 660
Dido, pictore Andrea Sacchi, c. 1630-1640

...
Tum Iuno omnipotens longum miserata dolorem

difficilisque obitus Irim demisit Olympo
quæ luctantem animam nexosque resolveret artus. 695
nam quia nec fato merita nec morte peribat,
sed misera ante diem subitoque accensa furore,
nondum illi flavum Proserpina vertice crinem
abstulerat Stygioque caput damnaverat Orco.
ergo Iris croceis per cælum roscida pennis 700
mille trahens varios adverso sole colores
devolat et supra caput astitit. 'hunc ego Diti
sacrum iussa fero teque isto corpore solvo':
sic ait et dextra crinem secat, omnis et una
dilapsus calor atque in ventos vita recessit. 705
[ad indicem]
- E quinto Æneidos libro:

At Venus interea Neptunum exercita curis 779
adloquitur tālīsque effundit pectore questūs:
'Iunonis gravis ira neque exsaturabile pectus
cogunt me, Neptune, preces descendere in omnīs;
quam nec longa dies pietas nec mitigat ulla,
nec Iovis imperio fatisque infracta quiescit.
non media de gente Phrygum exedisse nefandis 785
urbem odiis satis est nec pœnam traxe per omnem
reliquias Troiæ: cineres atque ossa peremptæ
insequitur. causas tanti sciat illa furoris.
ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis
quam molem subito excierit: maria omnia cælo
miscuit Æoliis nequicquam freta procellis,
in regnis hoc ausa tuis.
per scelus ecce etiam Troianis matribus actis
exussit fœde puppis et classe subegit
amissa socios ignotæ linquere terræ. 795
quod superest, oro, liceat dare tuta per undas
vela tibi, liceat Laurentem attingere Thybrim,
si concessa peto, si dant ea mœnia Parcæ.'
[ad indicem]
- E sexto Æneidos libro:
Dī, quibus imperium est animārum, umbræque silentēs

et Chaos et Phlegethōn, loca nocte tacentia lātē, 265
sit mihi fās audīta loquī, sit nūmine vestrō
pandere rēs altā terrā et cālīgine mersās.
Ībant obscūrī sōlā sub nocte per umbram

perque domōs Dītis vacuās et inānia regna:
quāle per incertam lūnam sub lūce malignā 270
est iter in silvīs, ubi cælum condidit umbrā
Iuppiter, et rēbus nox abstulit atra colōrem.
vestibulum ante ipsum prīmīsque in faucibus Orcī
Luctus et ultrīces posuēre cubīlia Cūræ,
pallentēsque habitant Morbī tristisque Senectus, 275
et Metus et malesuāda Famēs ac turpis Egestas,
terribilēs vīsū formæ, Lētumque Labosque;
tum consanguineus Lētī Sopor et mala mentis
Gaudia, mortiferumque adverso in līmine Bellum,
ferreique Eumenidum thalamī et Discordia dēmens 280
vīpereum crīnem vittīs innexa cruentīs.
in mediō rāmōs annōsaque bracchia pandit
ulmus opāca, ingens, quam sedem Somnia vulgo
vana tenere ferunt, foliisque sub omnibus hærent.
multaque præterea variarum monstra ferarum, 285
Centauri in foribus stabulant Scyllæque biformes
et centumgeminus Briareus ac belua Lernæ
horrendum stridens, flammisque armata Chimæra,
Gorgones Harpyiæque et forma tricorporis umbræ.
corripit hic subita trepidus formidine ferrum 290
Æneas strictamque aciem venientibus offert,
et ni docta comes tenuīs sine corpore vitas
admoneat volitare cava sub imagine formæ,
inruat et frustra ferro diverberet umbras.
Hinc via Tartarei quæ fert Acherontis ad undas. 295
turbidus hic cæno vastaque voragine gurges
æstuat atque omnem Cocyto eructat harenam.
portitor has horrendus aquas et flumina servat
terribili squalore Charon, cui plurima mento
canities inculta iacet, stant lumina flamma, 300
sordidus ex umeris nodo dependet amictus.
José-Benlliure.- Charontis navis-1919
ipse ratem conto subigit velisque ministrat

et ferruginea subvectat corpora cumba,
iam senior, sed cruda deo viridisque senectus.
huc omnis turba ad ripas effusa ruebat, 305
matres atque viri defunctaque corpora vita
magnanimum heroum, pueri innuptæque puellæ,
impositique rogis iuvenes ante ora parentum:
quam multa in silvis autumni frigore primo
lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto 310
quam multæ glomerantur aves, ubi frigidus annus
trans pontum fugat et terris immittit apricis.
stabant orantes primi transmittere cursum
tendebantque manus ripæ ulterioris amore.
navita sed tristis nunc hos nunc accipit illos, 315
ast alios longe summotos arcet harena.
Æneas miratus enim motusque tumultu
'dic,' ait, 'o virgo, quid vult concursus ad amnem?
quidve petunt animæ? vel quo discrimine ripas
hæ linquunt, illæ remis vada livida verrunt?' 320
olli sic breviter fata est longæva sacerdos:
'Anchisa generate, deum certissima proles,
Cocyti stagna alta vides Stygiamque paludem,
di cuius iurare timent et fallere numen.
hæc omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est; 325
portitor ille Charon; hi, quos vehit unda, sepulti.
nec ripas datur horrendas et rauca fluenta
transportare prius quam sedibus ossa quierunt.
centum errant annos volitantque hæc litora circum;
tum demum admissi stagna exoptata revisunt.' 330
constitit Anchisa satus et vestigia pressit
multa putans sortemque animo miseratus iniquam.
cernit ibi mæstos et mortis honore carentis.
[ad indicem]
nec procul hinc partem fusi monstrantur in omnem 440

Lugentes campi; sic illos nomine dicunt.
hic quos durus amor crudeli tabe peredit
secreti celant calles et myrtea circum
silva tegit; curæ non ipsa in morte relinquunt.
his Phædram Procrinque locis mæstamque Eriphylen 445
crudelis nati monstrantem vulnera cernit,
Evadnenque et Pasiphaen; his Laodamia
it comes et iuvenis quondam, nunc femina, Cæneus
rursus et in veterem fato revoluta figuram.
inter quas Phœnissa recens a vulnere Dido 450
errabat silva in magna; quam Troius heros
ut primum iuxta stetit agnovitque per umbras
obscuram, qualem primo qui surgere mense
aut videt aut vidisse putat per nubila lunam,
demisit lacrimas dulcique adfatus amore est: 455
'infelix Dido, verus mihi nuntius ergo
venerat exstinctam ferroque extrema secutam?
funeris heu tibi causa fui? per sidera iuro,
per superos et si qua fides tellure sub ima est,
inuitus, regina, tuo de litore cessi. 460
sed me iussa deum, quæ nunc has ire per umbras,
per loca senta situ cogunt noctemque profundam,
imperiis egere suis; nec credere quivi
hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem.
siste gradum teque aspectu ne subtrahe nostro. 465
quem fugis? extremum fato quod te adloquor hoc est.'

talibus Æneas ardentem et torva tuentem
lenibat dictis animum lacrimasque ciebat.
illa solo fixos oculos aversa tenebat
nec magis incepto vultum sermone movetur 470
quam si dura silex aut stet Marpesia cautes.
tandem corripuit sese atque inimica refugit
in nemus umbriferum, coniunx ubi pristinus illi
respondet curis æquatque Sychæus amorem.
nec minus Æneas casu percussus iniquo 475
prosequitur lacrimis longe et miseratur euntem.
[ad indicem]
huc geminas nunc flecte acies, hanc aspice gentem

Romanosque tuos. hic Cæsar et omnis Iuli
progenies magnum cæli ventura sub axem. 790
hic vir, hic est, tibi quem promitti sæpius audis,
Augustus Cæsar, divi genus, aurea condet
sæcula qui rursus Latio regnata per arva
Saturno quondam, super et Garamantas et Indos
proferet imperium; iacet extra sidera tellus, 795
extra anni solisque vias, ubi cælifer Atlas
axem umero torquet stellis ardentibus aptum.
huius in adventum iam nunc et Caspia regna
responsis horrent divum et Mæotia tellus,
et septemgemini turbant trepida ostia Nili. 800
[ad indicem]
- E septimo Æneidos libro:
Iamque rubescebat radiis mare et æthere ab alto 25

Aurora in roseis fulgebat lutea bigis,
cum venti posuere omnisque repente resedit
flatus, et in lento luctantur marmore tonsæ.
atque hic Æneas ingentem ex æquore lucum
prospicit. hunc inter fluvio Tiberinus amœno 30
verticibus rapidis et multa flavus harena
in mare prorumpit. variæ circumque supraque
adsuetæ ripis volucres et fluminis alveo
æthera mulcebant cantu lucoque volabant.
flectere iter sociis terræque advertere proras 35
imperat et lætus fluvio succedit opaco.
Nunc age, qui reges, Erato, quæ tempora, rerum

quis Latio antiquo fuerit status, advena classem
cum primum Ausoniis exercitus appulit oris,
expediam, et primæ revocabo exordia pugnæ. 40
tu vatem, tu, diva, mone. dicam horrida bella,
dicam acies actosque animis in funera reges,
Tyrrhenamque manum totamque sub arma coactam
Hesperiam. maior rerum mihi nascitur ordo,
maius opus moveo. 45
Rex arva Latinus et urbes
iam senior longa placidas in pace regebat.
hunc Fauno et nympha genitum Laurente Marica
accipimus; Fauno Picus pater, isque parentem
te, Saturne, refert, tu sanguinis ultimus auctor.
filius huic fato divum prolesque virilis 50
nulla fuit, primaque oriens erepta iuventa est.
sola domum et tantas servabat filia sedes
iam matura viro, iam plenis nubilis annis.
multi illam magno e Latio totaque petebant
Ausonia; petit ante alios pulcherrimus omnis 55
Turnus, avis atavisque potens, quem regia coniunx
adiungi generum miro properabat amore;
sed variis portenta deum terroribus obstant.
...
ast ego, magna Iovis coniunx, nil linquere inausum

quæ potui infelix, quæ memet in omnia verti,
vincor ab Ænea. quod si mea numina non sunt 310
magna satis, dubitem haud equidem implorare quod usquam est:
flectere si nequeo Superos, Acheronta movebo.
non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis,
atque immota manet fatis Lavinia coniunx:
at trahere atque moras tantis licet addere rebus, 315
at licet amborum populos exscindere regum.
[ad indicem]
- Ex octavo Æneidos libro:
in medio classīs æratas, Actia bella, 675

cernere erat, totumque instructo Marte videres
fervere Leucaten auroque effulgere fluctus.
hinc Augustus agens Italos in prœlia Cæsar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas 680
læta vomunt patriumque aperitur vertice sidus.
parte alia ventis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora navali fulgent rostrata corona.
hinc ope barbarica variisque Antonius armis, 685
victor ab Auroræ populis et litore rubro,
Ægyptum virisque Orientis et ultima secum
Bactra vehit, sequiturque (nefas) Ægyptia coniunx.
Antonius et Cleopatra in navi longa apud Actium, pictore Agne Pringle (1853–1934)
una omnes ruere ac totum spumare reductis

convulsum remis rostrisque tridentibus æquor. 690
alta petunt; pelago credas innare revulsas
Cycladas aut montīs concurrere montibus altos,
tanta mole viri turritis puppibus instant.
stuppea flamma manu telisque volatile ferrum
spargitur, arva nova Neptunia cæde rubescunt. 695
regina in mediis patrio vocat agmina sistro,
necdum etiam geminos a tergo respicit anguīs.
omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
tela tenent. sævit medio in certamine Mavors 700
cælatus ferro, tristesque ex æthere Diræ,
et scissa gaudens vadit Discordia palla,
quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
[ad indicem]
- Ex nono Æneidos libro:
Interea pavidam volitans pennata per urbem

nuntia Fama ruit matrisque adlabitur aurīs
Euryali. at subitus miseræ calor ossa reliquit, 475
excussi manibus radii revolutaque pensa.
evolat infelix et femineo ululatu
scissa comam muros amens atque agmina cursu
prima petit, non illa virum, non illa pericli
telorumque memor, cælum dehinc questibus implet: 480
'hunc ego te, Euryale, aspicio? tune ille senectæ
sera meæ requies, potuisti linquere solam,
crudelis? nec te sub tanta pericula missum
adfari extremum miseræ data copia matri?
heu, terra ignota canibus date præda Latinis 485
alitibusque iaces! nec te tua funere mater
produxi pressive oculos aut vulnera lavi,
veste tegens tibi quam noctes festina diesque
urgebam, et tela curas solabar anilīs.
quo sequar? aut quæ nunc artus avulsaque membra 490
et funus lacerum tellus habet? hoc mihi de te,
nate, refers? hoc sum terraque marique secuta?
figite me, si qua est pietas, in me omnia tela
conicite, o Rutuli, me primam absumite ferro;
aut tu, magne pater divum, miserere, tuoque 495
invisum hoc detrude caput sub Tartara telo,
quando aliter nequeo crudelem abrumpere vitam.'
hoc fletu concussi animi, mæstusque per omnīs
it gemitus, torpent infractæ ad prœlia vires.
illam incendentem luctus Idæus et Actor 500
Ilionei monitu et multum lacrimantis Iuli
corripiunt interque manus sub tecta reponunt.
[ad indicem]
- Ex decimo Æneidos libro:

...
tum pater omnipotens, rerum cui prima potestas, 100
infit (eo dicente deum domus alta silescit
et tremefacta solo tellus, silet arduus æther,
tum Zephyri posuere, premit placida æquora pontus):
“accipite ergo animis atque hæc mea figite dicta.
quandoquidem Ausonios coniungi fœdere Teucris 105
haud licitum, nec vestra capit discordia finem.
quæ cuique est fortuna hodie, quam quisque secat spem,
Tros Rutulusne fuat, nullo discrimine habebo,
seu fatis Italum castra obsidione tenentur
sive errore malo Troiæ monitisque sinistris. 110
nec Rutulos solvo. sua cuique exorsa laborem
fortunamque ferent. rex Iuppiter omnibus idem.
fata viam invenient.” Stygii per flumina fratris,
per pice torrentis atraque voragine ripas
adnuit et totum nutu tremefecit Olympum. 115
[ad indicem]
- Ex undecimo Æneidos libro:
...
quid miseros totiens in aperta pericula civīs 360
proicis, o Latio caput horum et causa malorum?
nulla salus bello, pacem te poscimus omnes,
Turne, simul pacis solum inviolabile pignus.
primus ego, invisum quem tu tibi fingis (et esse
nil moror), en supplex venio. miserere tuorum, 365
pone animos et pulsus abi. sat funera fusi
vidimus ingentīs et desolavimus agros.
aut, si fama movet, si tantum pectore robur
concipis et si adeo dotalis regia cordi est,
aude atque adversum fidens fer pectus in hostem. 370
scilicet ut Turno contingat regia coniunx,
nos animæ viles, inhumata infletaque turba,
sternamur campis. etiam tu, si qua tibi vis,
si patrii quid Martis habes, illum aspice contra
qui vocat.' 375
Talibus exarsit dictis violentia Turni.
dat gemitum rumpitque has imo pectore voces:
'larga quidem semper, Drance, tibi copia fandi
tum cum bella manus poscunt, patribusque vocatis
primus ades. sed non replenda est curia verbis, 380
quæ tuto tibi magna volant, dum distinet hostem
agger murorum nec inundant sanguine fossæ.
[ad indicem]
- Ex duodecimo Æneidos libro:
protendens 'equidem merui nec deprecor' inquit;

'utere sorte tua. miseri te si qua parentis
tangere cura potest, oro (fuit et tibi talis
Anchises genitor) Dauni miserere senectæ
et me, seu corpus spoliatum lumine mavis, 935
redde meis. vicisti et victum tendere palmas
Ausonii videre; tua est Lavinia coniunx,
ulterius ne tende odiis.' stetit acer in armis
Æneas volvens oculos dextramque repressit;
et iam iamque magis cunctantem flectere sermo 940
cœperat, infelix umero cum apparuit alto
balteus et notis fulserunt cingula bullis
Pallantis pueri, victum quem vulnere Turnus
straverat atque umeris inimicum insigne gerebat.
ille, oculis postquam sævi monimenta doloris 945
exuviasque hausit, furiis accensus et ira
terribilis: 'tune hinc spoliis indute meorum
eripiare mihi? Pallas te hoc vulnere, Pallas
immolat et pœnam scelerato ex sanguine sumit.'
hoc dicens ferrum adverso sub pectore condit 950
fervidus; ast illi solvuntur frigore membra
vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.
[ad indicem]
131. …
132. …
133. …
134. …
135. ...
136. ...
137. ...
138. ...
139. ...
140. Versus excerpti ex Horatii (65 - 8 a. Chr. n.) carminibus :
[ad indicem]
Ē primo Sermōnum librō:
Qui fit, Mæcenas, ut nemo, quam sibi sortem

seu ratio dederit seu sors obiecerit, illa
contentus vivat, laudet diversa sequentis?
'o fortunati mercatores' gravis annis
miles ait, multo iam fractus membra labore;
contra mercator navim iactantibus Austris:
'militia est potior. quid enim? concurritur: horæ
momento cita mors venit aut victoria læta.'
agricolam laudat iuris legumque peritus,
sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat;
ille, datis vadibus qui rure extractus in urbem est,
solos felicis viventis clamat in urbe.
cetera de genere hoc—adeo sunt multa—loquacem
delassare valent Fabium. ne te morer, audi,
quo rem deducam. si quis deus 'en ego' dicat
'iam faciam quod voltis: eris tu, qui modo miles,
mercator; tu, consultus modo, rusticus: hinc vos,
vos hinc mutatis discedite partibus. eia,
quid statis?' nolint. atqui licet esse beatis.
quid causæ est, merito quin illis Iuppiter ambas
iratus buccas inflet neque se fore posthac
tam facilem dicat, votis ut præbeat aurem?
præterea, ne sic ut qui iocularia ridens
percurram: quamquam ridentem dicere verum
quid vetat? ut pueris olim dant crustula blandi
doctores, elementa velint ut discere prima:
sed tamen amoto quæramus seria ludo:
ille gravem duro terram qui vertit aratro,
perfidus hic caupo, miles nautæque, per omne
audaces mare qui currunt, hac mente laborem
sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
aiunt, cum sibi sint congesta cibaria: sicut
parvola—nam exemplo est—magni formica laboris
ore trahit quodcumque potest atque addit acervo
quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
quæ, simul inversum contristat Aquarius annum,
non usquam prorepit et illis utitur ante
quæsitis sapiens, cum te neque fervidus æstus
demoveat lucro neque hiems, ignis mare ferrum,
nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter.
quid iuvat inmensum te argenti pondus et auri
furtim defossa timidum deponere terra?
quod, si conminuas, vilem redigatur ad assem?
at ni id fit, quid habet pulcri constructus acervus?
milia frumenti tua triverit area centum:
non tuus hoc capiet venter plus ac meus: ut, si
reticulum panis venalis inter onusto
forte vehas umero, nihilo plus accipias quam
qui nil portarit. vel dic quid referat intra
naturæ finis viventi, iugera centum an
mille aret? 'at suave est ex magno tollere acervo.'
dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas,
cur tua plus laudes cumeris granaria nostris?
ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna
vel cyatho et dicas 'magno de flumine mallem
quam ex hoc fonticulo tantundem sumere.' eo fit,
plenior ut siquos delectet copia iusto,
cum ripa simul avolsos ferat Aufidus acer.
at qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo
turbatam haurit aquam neque vitam amittit in undis.
at bona pars hominum decepta cupidine falso
'nil satis est', inquit, 'quia tanti quantum habeas sis':
quid facias illi? iubeas miserum esse, libenter
quatenus id facit: ut quidam memoratur Athenis
sordidus ac dives, populi contemnere voces
sic solitus: 'populus me sibilat, at mihi plaudo
ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca.'
Tantalus a labris sitiens fugientia captat
flumina—quid rides? mutato nomine de te
fabula narratur: congestis undique saccis
indormis inhians et tamquam parcere sacris
cogeris aut pictis tamquam gaudere tabellis.
nescis, quo valeat nummus, quem præbeat usum?
panis ematur, holus, vini sextarius, adde
quis humana sibi doleat natura negatis.
an vigilare metu exanimem, noctesque diesque
formidare malos fures, incendia, servos,
ne te conpilent fugientes, hoc iuvat? horum
semper ego optarim pauperrimus esse bonorum.
at si condoluit temptatum frigore corpus
aut alius casus lecto te adflixit, habes qui
adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te
suscitet ac reddat gnatis carisque propinquis?
non uxor salvum te volt, non filius; omnes
vicini oderunt, noti, pueri atque puellæ.
miraris, cum tu argento post omnia ponas,
si nemo præstet, quem non merearis, amorem?
an si cognatos, nullo natura labore
quos tibi dat, retinere velis servareque amicos,
infelix operam perdas, ut siquis asellum
in campo doceat parentem currere frenis?
denique sit finis quærendi, cumque habeas plus,
pauperiem metuas minus et finire laborem
incipias, parto quod avebas, ne facias quod
Ummidius quidam; non longa est fabula: dives
ut metiretur nummos, ita sordidus, ut se
non umquam servo melius vestiret, ad usque
supremum tempus, ne se penuria victus
opprimeret, metuebat. at hunc liberta securi
divisit medium, fortissima Tyndaridarum.
'quid mi igitur suades? ut vivam Nævius aut sic
ut Nomentanus?' pergis pugnantia secum
frontibus adversis conponere: non ego avarum
cum veto te, fieri vappam iubeo ac nebulonem:
est inter Tanain quiddam socerumque Viselli:
est modus in rebus, sunt certi denique fines,
quos ultra citraque nequit consistere rectum.
illuc, unde abii, redeo, qui nemo, ut avarus,
se probet ac potius laudet diversa sequentis,
quodque aliena capella gerat distentius uber,
tabescat neque se maiori pauperiorum
turbæ conparet, hunc atque hunc superare laboret.
sic festinanti semper locupletior obstat,
ut, cum carceribus missos rapit ungula currus,
instat equis auriga suos vincentibus, illum
præteritum temnens extremos inter euntem.
inde fit, ut raro, qui se vixisse beatum
dicat et exacto contentus tempore vita
cedat uti conviva satur, reperire queamus.
iam satis est. ne me Crispini scrinia lippi
conpilasse putes, verbum non amplius addam.
E Sermonum libro primo, Satira nona:

[ad indicem]
Satira IX
In impudentes et ineptos parasitastros
Ibam forte via sacra, sicut meus est mos

nescio quid meditans nugarum, totus in illis:
accurrit quidam notus mihi nomine tantum
arreptaque manu «quid agis, dulcissime rerum?»
5
«suaviter, ut nunc est», inquam, «et cupio omnia quæ vis».
cum adsectaretur, «numquid vis?» occupo. at ille
«noris nos» inquit; «docti sumus». hic ego «pluris
hoc» inquam «mihi eris». misere discedere quærens
ire modo ocius, interdum consistere, in aurem
10
dicere nescio quid puero, cum sudor ad imos
manaret talos. «o te Bolane cerebri
felicem» aiebam tacitus, cum quidlibet ille
garriret, vicos, urbem laudaret. ut illi
nil respondebam, «misere cupis» inquit «abire:
15
iamdudum video; sed nil agis: usque tenebo;
persequar hinc quo nunc iter est tibi». «nil opus est te
circumagi: quendam volo visere non tibi notum;
trans Tiberim longe cubat is prope Cæsaris hortos.»
«nil habeo quod agam et non sum piger: usque sequar te.»
20
demitto auriculas, ut iniquæ mentis asellus,
cum gravius dorso subiit onus. incipit ille:
«si bene me novi, non Viscum pluris amicum,
non Varium facies: nam quis me scribere plures
aut citius possit versus? quis membra movere
25
mollius? invideat quod et Hermogenes, ego canto.»
interpellandi locus hic erat «est tibi mater,
cognati, quis te salvo est opus?» «haud mihi quisquam.
omnis conposui.» «felices. nunc ego resto:
confice; namque instat fatum mihi triste, Sabella
30
quod puero cecinit divina mota anus urna:
hunc neque dira venena nec hosticus auferet ensis
nec laterum dolor aut tussis nec tarda podagra;
garrulus hunc quando consumet cumque: loquacis,
si sapiat, vitet, simul atque adoleverit ætas.»
35
ventum erat ad Vestæ, quarta iam parte diei
præterita, et casu tum respondere vadato
debebat; quod ni fecisset, perdere litem.
«si me amas,» inquit «paullum hic ades». «inteream, si
aut valeo stare aut novi civilia iura;
40
et propero quo scis.» «dubius sum, quid faciam», inquit,
«tene relinquam an rem.» «me, sodes.» «non faciam» ille,
et præcedere cœpit; ego, ut contendere durum
cum victore, sequor. «Mæcenas quomodo tecum?»
hinc repetit, «paucorum hominum et mentis bene sanæ.
45
nemo dexterius fortuna est usus. haberes
magnum adiutorem, posset qui ferre secundas,
hunc hominem velles si tradere: dispeream, ni
summosses omnis.» «non isto vivimus illic,
quo tu rere modo; domus hac nec purior ullast
50
nec magis his aliena malis; nil mi officit, inquam,
ditior hic aut est quia doctior; est locus uni
cuique suus.» «magnum narras, vix credibile.» «atqui
sic habet.» «accendis quare cupiam magis illi
proximus esse.» «velis tantummodo: quæ tua virtus,
55
expugnabis; et est qui vinci possit, eoque
difficilis aditus primos habet.» «haud mihi dero:
muneribus servos corrumpam; non, hodie si
exclusus fuero, desistam; tempora quæram,
occurram in triviis, deducam. nil sine magno
60
vita labore dedit mortalibus.» hæc dum agit, ecce
Fuscus Aristius occurrit, mihi carus et illum
qui pulcre nosset. consistimus. «unde venis et
quo tendis?» rogat et respondet. vellere cœpi
et pressare manu lentissima bracchia, nutans,
65
distorquens oculos, ut me eriperet, male salsus
ridens dissimulare, meum iecur urere bilis.
«certe nescio quid secreto velle loqui te
aiebas mecum.» «memini bene, sed meliore
tempore dicam; hodie tricesima, sabbata: vin tu
70
curtis Iudæis oppedere?» «nulla mihi» inquam
«religio est.» «at mi: sum paulo infirmior, unus
multorum. ignosces; alias loquar.» huncine solem
tam nigrum surrexe mihi! fugit inprobus ac me
sub cultro linquit. casu venit obvius illi
75
adversarius et «quo tu, turpissime?» magna
inclamat voce, et «licet antestari?» ego vero
oppono auriculam. rapit in ius; clamor utrimque,
undique concursus. sic me servavit Apollo.
[ad indicem]
Ē secundo Sermōnum librō:
O rus quando ego te aspiciam

o rus, quando ego te adspiciam quandoque licebit 60
nunc veterum libris, nunc somno et inertibus horis
ducere sollicitæ iucunda oblivia vitæ?
pinxit Claudius Lorrain
[ad indicem]
Ex Epodon libro:
II
Beatus ille qui procul negotiis,

ut prisca gens mortalium,
paterna rura bubus exercet suis
solutus omni fænore
neque excitatur classico miles truci
neque horret iratum mare
forumque vitat et superba civium
potentiorum limina.
ergo aut adulta vitium propagine
altas maritat populos
aut in reducta valle mugientium
prospectat errantis greges
inutilisque falce ramos amputans
feliciores inserit
aut pressa puris mella condit amphoris
aut tondet infirmas ovis.
vel cum decorum mitibus pomis caput
Autumnus agris extulit,
ut gaudet insitiva decerpens pira
certantem et uvam purpuræ,
qua muneretur te, Priape, et te, pater
Silvane, tutor finium.
libet iacere modo sub antiqua ilice,
modo in tenaci gramine:
labuntur altis interim ripis aquæ,
queruntur in Silvis aves
frondesque lymphis obstrepunt manantibus,
somnos quod invitet levis.
at cum tonantis annus hibernus Iovis
imbris nivisque conparat,
aut trudit acris hinc et hinc multa cane
apros in obstantis plagas
aut amite levi rara tendit retia
turdis edacibus dolos
pavidumque leporem et advenam laqueo gruem
iucunda captat præmia.
quis non malarum quas amor curas habet
hæc inter obliviscitur?
quodsi pudica mulier in partem iuvet
domum atque dulcis liberos,
Sabina qualis aut perusta Solibus
pernicis uxor Apuli,
sacrum vetustis exstruat lignis focum
lassi Sub adventum viri
claudensque textis cratibus lætum pecus
distenta siccet ubera
et horna dulci vina promens dolio
dapes inemptas adparet:
non me Lucrina iuverint conchylia
magisve rhombus aut scari,
siquos Eois intonata fluctibus
hiems ad hoc vertat mare,
non Afra avis descendat in ventrem meum,
non attagen Ionicus
iucundior quam lecta de pinguissimis
oliva ramis arborum
aut herba lapathi prata amantis et gravi
malvæ salubres corpori
vel agna festis cæsa Terminalibus
vel hædus ereptus lupo.
has inter epulas ut iuvat pastas ovis
videre properantis domum,
videre fessos vomerem inversum boves
collo trahentis languido
positosque vernas, ditis examen domus,
circum renidentis Laris.'
hæc ubi locutus fænerator Alfius,
iam iam futurus rusticus,
omnem redegit idibus pecuniam,
quærit kalendis ponere.
[ad indicem]
Horatius, pictore Adalberto von Roessler, c. 1922
Ex Epodon libro, carmen VII:
Ad populum Romanum
Civile bellum detestatur
Quo, quo scelesti ruitis? aut cur dexteris

aptantur enses conditi?
parumne campis atque Neptuno super
fusum est Latini sanguinis,
non ut superbas invidæ Karthaginis
Romanus arces ureret,
intactus aut Britannus ut descenderet
Sacra catenatus Via,
sed ut secundum vota Parthorum sua
Vrbs hæc periret dextera?
neque hic lupis mos nec fuit leonibus
umquam nisi in dispar feris.
furorne cæcus an rapit vis acrior
an culpa? responsum date.
tacent et albus ora pallor inficit
mentesque perculsæ stupent.
sic est: acerba fata Romanos agunt
scelusque fraternæ necis,
ut inmerentis fluxit in terram Remi
sacer nepotibus cruor.
[ad indicem]
Horatius recitat coram Mecenate; pinxit Fiodor Bronnikov (1863)
E primo Carminum libro:
Ode IV
Ad L. Sextium, consularem
Soluitur acris hiems grata vice veris et Favoni

trahuntque siccas machinæ carinas,
ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni
nec prata canis albicant pruinis.
Iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna 5
iunctæque Nymphis Gratiæ decentes
alterno terram quatiunt pede, dum gravis Cyclopum
Volcanus ardens visit officinas.
Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto
aut flore, terræ quem ferunt solutæ; 10
nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis,
seu poscat agna sive malit hædo.
Pallida Mors æquo pulsat pede pauperum tabernas
regumque turris. O beate Sesti,
vitæ summa brevis spem nos vetat incohare longam. 15
Iam te premet nox fabulæque Manes
et domus exilis Plutonia, quo simul mearis,
nec regna vini sortiere talis
nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuventus
nunc omnis et mox virgines tepebunt.
[ad indicem]
Ode XI
Ad Leuconoen
Tu ne quæsieris (scire nefas) quem mihi, quem tibi

finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios
temptaris numeros. Ut melius quicquid erit pati!
Seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam,
quæ nunc oppositis debilitat pumicibus mare
Tyrrhenum, sapias, vina liques et spatio brevi
spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida
ætas: carpe diem, quam minimum credula postero.
[ad indicem]
E secundo Carminum libro:
Ode X
Rectius vives, Licini, neque altum

semper urgendo neque, dum procellas
cautus horrescis, nimium premendo
litus iniquum.
Auream quisquis mediocritatem

diligit, tutus caret obsoleti
sordibus tecti, caret invidenda
sobrius aula.
Sæpius ventis agitatur ingens

pinus et celsæ graviore casu
decidunt turres feriuntque summos
fulgura montis.
Sperat infestis, metuit secundis

alteram sortem bene præparatum
pectus. Informis hiemes reducit
Iuppiter, idem
summovet. Non, si male nunc, et olim

sic erit: quondam cithara tacentem
suscitat Musam neque semper arcum
tendit Apollo.
Rebus angustis animosus atque

fortis appare; sapienter idem
contrahes vento nimium secundo
turgida vela.
[ad indicem]
E secundo Carminum libro:
Ode XIV
Eheu fugaces, Postume, Postume, [preme, sis, primum versum ut recitationem audias]
labuntur anni nec pietas moram

rugis et instanti senectæ
adferet indomitæque morti,
non si trecenis quotquot eunt dies,
amice, places inlacrimabilem
Plutona tauris, qui ter amplum
Geryonen Tityonque tristi
conpescit unda, scilicet omnibus,

quicumque terræ munere vescimur,
enaviganda, sive reges
sive inopes erimus coloni.
frustra cruento Marte carebimus

fractisque rauci fluctibus Hadriæ,
frustra per autumnos nocentem
corporibus metuemus Austrum:
visendus ater flumine languido

Cocytos errans et Danai genus
infame damnatusque longi
Sisyphus Æolides laboris,
linquenda tellus et domus et placens

uxor, neque harum quas colis arborum
te præter invisas cupressos
ulla brevem dominum sequetur.
absumet heres Cæcuba dignior

servata centum clavibus et mero
tinguet pavimentum superbo,
pontificum potiore cenis.
E tertio Carminum libro:
[ad indicem]
Ode XVIII
Faunus et Nympha, pinxit Petrus Paulus Rubens
Faune, Nympharum fugientum amator,

per meos finis et aprica rura
lenis incedas abeasque parvis
æquus alumnis,
si tener pleno cadit hædus anno

larga nec desunt Veneris sodali
vina crateræ, vetus ara multo
fumat odore.
Ludit herboso pecus omne campo,
cum tibi Nonæ redeunt Decembres,
festus in pratis vacat otioso
cum bove pagus;
inter audacis lupus errat agnos,

spargit agrestis tibi silva frondes,
gaudet invisam pepulisse fossor
ter pede terram.
[ad indicem]
Ode XXX
Exegi monumentum ære perennius

regalique situ pyramidum altius,
quod non imber edax, non Aquilo impotens
possit diruere aut innumerabilis
annorum series et fuga temporum. 5
Non omnis moriar multaque pars mei
vitabit Libitinam; usque ego postera
crescam laude recens, dum Capitolium
scandet cum tacita virgine pontifex.
Dicar, qua violens obstrepit Aufidus 10
et qua pauper aquæ Daunus agrestium
regnavit populorum, ex humili potens
princeps Æolium carmen ad Italos
deduxisse modos. Sume superbiam
quæsitam meritis et mihi Delphica 15
lauro cinge volens, Melpomene, comam.
[ad indicem]
E quarto Carminum libro Ode VI :
Ad Torquatum
Diffugere nives, redeunt iam gramina campis

arboribusque comæ;
mutat terra vices, et decrescentia ripas
flumina prætereunt.
Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet

ducere nuda choros.
immortalia ne speres, monet annus et almum
quæ rapit hora diem.
frigora mitescunt Zephyris, ver proterit æstas,

interitura, simul
pomifer autumnus fruges effuderit, et mox
bruma recurrit iners.
Damna tamen celeres reparant cælestia lunæ:

nos ubi decidimus
quo pater Æneas, quo dives Tullus et Ancus,
pulvis et umbra sumus.
quis scit an adiciant hodiernæ crastina summæ

tempora di superi?
cuncta manus avidas fugient heredis, amico
quæ dederis animo.
cum semel occideris et de te splendida Minos

fecerit arbitria,
non, Torquate, genus, non te facundia, non te
restituet pietas.
infernis neque enim tenebris Diana pudicum

liberat Hippolytum
nec Lethæa valet Theseus abrumpere caro
vincula Pirithoo.
[ad indicem]
141. …
142. …
143. …
144. …
145. ...
146. ...
147. ...
148. ...
149. ...
150. De audacissimo Quinti Mucii Scævolæ (65 - 8 a. Chr. n.) facinore, Titus ille Livius sic refert:
[ad indicem]
Obsidio erat nihilo minus et frumenti cum summa caritate inopia, sedendoque expugnaturum se
urbem spem Porsinna habebat, cum C. Mucius, adulescens nobilis, cui indignum videbatur populum
Romanum servientem cum sub regibus esset nullo bello nec ab hostibus ullis obsessum esse, liberum
eundem populum ab iisdem Etruscis obsideri quorum sæpe exercitus fuderit,—itaque magno
audacique aliquo facinore eam indignitatem vindicandam ratus, primo sua sponte penetrare in
hostium castra constituit; dein metuens ne si consulum iniussu et ignaris omnibus iret, forte
deprehensus a custodibus Romanis retraheretur ut transfuga, fortuna tum urbis crimen adfirmante,
senatum adit. "Transire Tiberim" inquit, "patres, et intrare, si possim, castra hostium volo, non prædo
nec populationum in vicem ultor; maius si di iuvant in animo est facinus." Adprobant patres; abdito
intra vestem ferro proficiscitur. Ubi eo venit, in confertissima turba prope regium tribunal constitit.
Ibi cum stipendium militibus forte daretur et scriba cum rege sedens pari fere ornatu multa ageret
eumque milites volgo adirent, timens sciscitari uter Porsinna esset, ne ignorando regem semet ipse
aperiret quis esset, quo temere traxit fortuna facinus, scribam pro rege obtruncat. Vadentem inde qua
per trepidam turbam cruento mucrone sibi ipse fecerat viam, cum concursu ad clamorem facto
comprehensum regii satellites retraxissent, ante tribunal regis destitutus, tum quoque inter tantas
fortunæ minas metuendus magis quam metuens, "Romanus sum" inquit, "civis; C. Mucium vocant.
Hostis hostem occidere volui, nec ad mortem minus animi est, quam fuit ad cædem; et facere et pati
fortia Romanum est. Nec unus in te ego hos animos gessi; longus post me ordo est idem petentium
decus. Proinde in hoc discrimen, si iuvat, accingere, ut in singulas horas capite dimices tuo, ferrum
hostemque in vestibulo habeas regiæ. Hoc tibi iuventus Romana indicimus bellum. Nullam aciem,
nullum prœlium timueris; uni tibi et cum singulis res erit." Cum rex simul ira infensus periculoque
conterritus circumdari ignes minitabundus iuberet nisi expromeret propere quas insidiarum sibi
minas per ambages iaceret, "en tibi" inquit, "ut sentias quam vile corpus sit iis qui magnam gloriam
vident"; dextramque accenso ad sacrificium foculo inicit.
Quam cum velut alienato ab sensu torreret animo, prope attonitus miraculo rex cum ab sede sua
prosiluisset amoverique ab altaribus iuvenem iussisset, "tu vero abi" inquit, "in te magis quam in me
hostilia ausus. Iuberem macte virtute esse, si pro mea patria ista virtus staret; nunc iure belli liberum
te, intactum inviolatumque hinc dimitto." Tunc Mucius, quasi remunerans meritum, "quando quidem"
inquit, "est apud te virtuti honos, ut beneficio tuleris a me quod minis nequisti, trecenti coniuravimus
principes iuventutis Romanæ ut in te hac via grassaremur. Mea prima sors fuit; ceteri ut cuiusque
ceciderit primi quoad te opportunum fortuna dederit, suo quisque tempore aderunt."
[ad indicem]
Ex libro XXI excerpendum curavi locum de Hannibalis Iure Iurando:
…licet mihi præfari…bellum maxime omnium memorabile quæ unquam gesta sint me scripturum,
quod Hannibale duce Carthaginienses cum populo Romano gessere. Nam neque validiores opibus ullæ
inter se civitates gentesque contulerunt arma neque his ipsis tantum unquam virium aut roboris fuit;
et haud ignotas belli artes inter sese sed expertas primo Punico conferebant bello, et adeo varia
fortuna belli ancepsque Mars fuit ut propius periculum fuerint qui vicerunt. Odiis etiam prope
maioribus certarunt quam viribus, Romanis indignantibus quod victoribus victi ultro inferrent arma,
Pœnis quod superbe avareque crederent imperitatum victis esse. Fama est etiam Hannibalem
annorum ferme novem, pueriliter blandientem patri Hamilcari ut duceretur in Hispaniam, cum
perfecto Africo bello exercitum eo traiecturus sacrificaret, altaribus admotum tactis sacris iure
iurando adactum se cum primum posset hostem fore populo Romano.
Angebant ingentis spiritus virum Sicilia Sardiniaque amissæ: nam et Siciliam nimis celeri
desperatione rerum concessam et Sardiniam inter motum Africæ fraude Romanorum, stipendio etiam
insuper imposito, interceptam.
[ad indicem]
Hunc denique locum ex libro XXXIX excerpendum curavi de Hannibalis interitu :
Ad Prusiam regem legatus T. Quinctius Flamininus venit, quem suspectum Romanis et receptus
post fugam Antiochi Hannibal et bellum adversus Eumenem motum faciebat. ibi seu quia a Flaminino
inter cetera obiectum Prusiæ erat hominem omnium, qui viverent, infestissimum populo Romano
apud eum esse, qui patriæ suæ primum, deinde fractis eius opibus Antiocho regi auctor belli adversus
populum Romanum fuisset; seu quia ipse Prusias, ut gratificaretur præsenti Flaminino Romanisque,
per se necandi aut tradendi eius in potestatem consilium cepit; a primo colloquio Flaminini milites
extemplo ad domum Hannibalis custodiendam missi sunt. semper talem exitum vitæ suæ Hannibal
prospexerat animo et Romanorum inexpiabile odium in se cernens, et fidei regum nihil sane confisus:
Prusiæ vero levitatem etiam expertus erat; Flaminini quoque adventum velut fatalem sibi horruerat.
ad omnia undique infesta ut iter semper aliquod præparatum fugæ haberet, septem exitus e domo
fecerat, et ex iis quosdam occultos, ne custodia sæpirentur. sed grave imperium regum nihil
inexploratum, quod vestigari volunt, efficit. totius circuitum domus ita custodiis complexi sunt, ut
nemo inde elabi posset. Hannibal, postquam est nuntiatum milites regios in vestibulo esse, postico,
quod devium maxime atque occultissimi exitus erat, fugere conatus, ut id quoque occursu militum
obsæptum sensit et omnia circa clausa custodiis dispositis esse venenum, quod multo ante
præparatum ad tales habebat casus, poposcit.
“liberemus' inquit 'diuturna cura populum Romanum, quando mortem senis exspectare longum
censent. nec magnam nec memorabilem ex inermi proditoque Flamininus victoriam feret. mores
quidem populi Romani quantum mutaverint, vel hic dies argumento erit. horum patres Pyrrho regi,
hosti armato, exercitum in Italia habenti, ut a veneno caveret prædixerunt: hi legatum consularem,
qui auctor esset Prusiæ per scelus occidendi hospitis, miserunt.” exsecratus deinde in caput regnumque
Prusiæ, et hospitales deos violatæ ab eo fidei testes invocans, poculum exhausit. hic vitæ exitus fuit
Hannibalis.
[ad indicem]
151. …
152. …
153. …
154. …
155. ...
156. ...
157. ...
158. ...
159. ...
160. Num animi curæ vino expellantur dubitat Tibullus (c. 55 – 19 a. Chr. n.) hoc disticho ex primi libri elegia quinta:
[ad indicem]
Sæpe ego tentavi curas depellere vino;

at dolor in lacrimas verterat omne merum.
Versus aliquot excerpti ex Elegiarum primi libri capite decimo:
Quis fuit, horrendos primus qui protulit enses?

Quam ferus et vere ferreus ille fuit!
Tum cædes hominum generi, tum prœlia nata,

Tum brevior diræ mortis aperta via est.
An nihil ille miser meruit, nos ad mala nostra
Vertimus, in sævas quod dedit ille feras?
Divitis hoc vitium est auri, nec bella fuerunt,
Faginus adstabat cum scyphus ante dapes.
Non arces, non vallus erat, somnumque petebat
Securus sparsas dux gregis inter oves.
Tunc mihi vita foret, volgi nec tristia nossem
Arma nec audissem corde micante tubam;
Nunc ad bella trahor, et iam quis forsitan hostis
Hæsura in nostro tela gerit latere.
Sed patrii servate Lares: aluistis et idem,
Cursarem vestros cum tener ante pedes.
Neu pudeat prisco vos esse e stipite factos:
Sic veteris sedes incoluistis avi.
[ad indicem]
161. ...
162. ...
163. ...
164. ...
165. ...
166. ...
167. ...
168. ...
169. ...
170. Hæc Sulpiciæ (s. I a. Chr.) carmina inveniuntur in Corpore Tibulliano .
[ad indicem]
Tandem venit amor, qualem texisse pudori

quam nudasse alicui sit mihi fama magis.
Exorata meis illum Cytherea Camenis
attulit in nostrum deposuitque sinum.
Exsolvit promissa Venus: mea gaudia narret,
dicetur si quis non habuisse sua.
Non ego signatis quicquam mandare tabellis,
ne legat id nemo quam meus ante, velim.
Sed peccasse iuvat, vultus componere famæ
tædet: cum digno digna fuisse ferar.
II
Invisus natalis adest, qui rure molesto

et sine Cerintho tristis agendus erit.
Dulcius urbe quid est? an villa sit apta puellæ
atque Arretino frigidus amnis agro?
5 Iam nimium Messalla mei studiose, quiescas,
non tempestivæ, sæve propinque, viæ!
Hic animum sensusque meos abducta relinquo,
arbitrio quamvis non sinis esse meo.
Estne tibi, Cerinthe, tuæ pia cura puellæ,

quod mea nunc vexat corpora fessa calor?
A! ego non aliter tristes evincere morbos
optarim, quam te si quoque velle putem.
5 At mihi quid prosit morbos evincere, si tu
nostra potes lento pectore ferre mala?
[ad indicem]
171. …
172. ...
173. ...
174. ...
175. ...
176. ...
177. ...
178. ...
179. ...
180. Libri II elegia XV ad Cynthiam, qua Propertius (c. 50…45–c. 15 a. Chr. n.) narrat voluptates suas :
[ad indicem]
.
Propertius et Cynthia, pictore Augusto Vinchon
O me felicem! o nox mihi candida! et o tu

lectule deliciis facte beate meis!
quam multa apposita narramus verba lucerna,
quantaque sublato lumine rixa fuit!
nam modo nudatis mecum est luctata papillis,
interdum tunica duxit operta moram.
illa meos somno lapsos patefecit ocellos
ore suo et dixit 'Sicine, lente, iaces?'
quam vario amplexu mutamus bracchia! quantum
oscula sunt labris nostra morata tuis!
non iuvat in cæco Venerem corrumpere motu:
si nescis, oculi sunt in amore duces.
ipse Paris nuda fertur periisse Lacæna,
cum Menelæo surgeret e thalamo;
nudus et Endymion Phœbi cepisse sororem
dicitur et nudæ concubuisse deæ.
Selene & Endymion, pictore Ubaldo Gandolfi
Quod si pertendens animo vestita cubaris,

scissa veste meas experiere manus:
quin etiam, si me ulterius provexerit ira,
ostendes matri bracchia læsa tuæ.
necdum inclinatæ prohibent te ludere mammæ:
viderit hæc, si quam iam peperisse pudet.
dum nos fata sinunt, oculos satiemus amore:
nox tibi longa venit, nec reditura dies.
atque utinam hærentis sic nos vincire catena
velles, ut numquam solveret ulla dies!
exemplo iunctæ tibi sint in amore columbæ,
masculus et totum femina coniugium.
Errat, qui finem vesani quærit amoris;
verus amor nullum novit habere modum.
Terra prius falso partu deludet arantis,
et citius nigros Sol agitabit equos,
fluminaque ad caput incipient revocare liquores,
aridus et sicco gurgite piscis erit,
quam possim nostros alio transferre dolores:
huius ero vivus, mortuus huius ero.
quod mihi secum talis concedere noctes
illa velit, vitæ longus et annus erit.
Si dabit hæc multas, fiam immortalis in illis:
nocte una quivis vel deus esse potest.
Qualem si cuncti cuperent decurrere vitam
et pressi multo membra iacere mero,
non ferrum crudele neque esset bellica navis,
nec nostra Actiacum verteret ossa mare,
nec totiens propriis circum oppugnata triumphis
lassa foret crinis solvere Roma suos.
Me certe merito poterunt laudare minores:
læserunt nullos pocula nostra deos.
Tu modo, dum lucet, fructum ne desere vitæ!
omnia si dederis oscula, pauca dabis.
Ac veluti folia arentis liquere corollas,
quæ passim calathis strata natare vides,
sic nobis, qui nunc magnum spiramus amantes,
forsitan includet crastina fata dies.
[ad indicem]
181. …
182. ...
183. ...
184. ...
185. ...
186. ...
187. ...
188. ...
189. ...
190. E secundo Artis Amatoriæ libro hi Publii Ovidii Nasonis (43 a.C.-18 p.C) versus demonstrant salivam illam
Mercurialem, quam appellant, divitiarumque cupiditatem in multorum hominum vita præpollere :
[ad indicem]
Carmina laudantur, sed munera magna petuntur: 275

dummodo sit dives, barbarus ipse placet.
Aurea sunt vere nunc sæcula: plurimus auro
venit honos: auro conciliatur amor.
E tertio libro hi versus, inter alios, sapientiæ pleni exarati sunt:
Ludite: eunt anni more fluentis aquæ;

nec quæ præteriit, iterum revocabitur unda,
Nec quæ præteriit, hora redire potest.
Utendum est ætate: cito pede labitur ætas, 65
nec bona tam sequitur, quam bona prima fuit.
E Tristibus versus excerpti quibus auctor se iam a pueris Camenæ Numine afflato fuisse fatetur:
…
At mihi iam puero cælestia sacra placebant,
inque suum furtim Musa trahebat opus. 20
Sæpe pater dixit 'studium quid inutile temptas?
Mæonides nullas ipse reliquit opes.'
Motus eram dictis, totoque Helicone relicto
scribere temptabam verba soluta modis.
Sponte sua carmen numeros veniebat ad aptos, 25
et quod temptabam scribere versus erat.
E Fastorum libro primo versus quibus laus Philosophiæ Astronomiæque inest:
felices animæ, quibus hæc cognoscere primis

inque domos superas scandere cura fuit!
credibile est illos pariter vitiisque locisque
altius humanis exseruisse caput. 300
non Venus et vinum sublimia pectora fregit
officiumque fori militiæve labor;
nec levis ambitio perfusaque gloria fuco
magnarumque fames sollicitavit opum.
admovere oculis distantia sidera mentis 305
ætheraque ingenio subposuere suo.
sic petitur cælum, non ut ferat Ossan Olympus
summaque Peliacus sidera tangat apex.
E Fastorum libro secundo versus de Manibus pie colendis:
Est honor et tumulis, animas placare paternas,

parvaque in exstructas munera ferre pyras.
parva petunt manes: pietas pro divite grata est 535
munere; non avidos Styx habet ima deos.
…
In secundo Amorum libro, ad Psittacum morte ademptum, poeta hocce epicedium cecinit :
Psittacus, Eois imitatrix ales ab Indis,

occidit—exequias ite frequenter, aves!
Ite, piæ volucres, et plangite pectora pinnis
et rigido teneras ungue notate genas;
horrida pro mæstis lanietur pluma capillis,
pro longa resonent carmina vestra tuba!
Quod scelus Ismarii quereris, Philomela, tyranni,
expleta est annis ista querela suis;
alitis in raræ miserum devertere funus—
magna, sed antiqua est causa doloris Itys.
Omnes, quæ liquido libratis in aere cursus,
tu tamen ante alios, turtur amice, dole!
Plena fuit vobis omni concordia vita,
et stetit ad finem longa tenaxque fides.
Quod fuit Argolico iuvenis Phoceus Orestæ,
hoc tibi, dum licuit, psittace, turtur erat.
Quid tamen ista fides, quid rari forma coloris,
quid vox mutandis ingeniosa sonis,
quid iuvat, ut datus es, nostræ placuisse puellæ?—
Infelix, avium gloria, nempe iaces!
Tu poteras fragiles pinnis hebetare zmaragdos
tincta gerens rubro Punica rostra croco.
Non fuit in terris vocum simulantior ales—
reddebas blæso tam bene verba sono!
Raptus es invidia—non tu fera bella movebas;
garrulus et placidæ pacis amator eras.
Ecce, coturnices inter sua prœlia vivunt;
forsitan et fiunt inde frequenter anus.
Plenus eras minimo, nec præ sermonis amore
in multos poteras ora vacare cibos.
Nux erat esca tibi, causæque papavera somni,
pellebatque sitim simplicis umor aquæ.
Vivit edax vultur ducensque per aera gyros
miluus et pluviæ graculus auctor aquæ;
vivit et armiferæ cornix invisa Minervæ—
illa quidem sæclis vix moritura novem;
occidit illa loquax humanæ vocis imago,
psittacus, extremo munus ab orbe datum!
Optima prima fere manibus rapiuntur avaris;
implentur numeris deteriora suis.
Tristia Phylacidæ Thersites funera vidit,
iamque cinis vivis fratribus Hector erat.
Quid referam timidæ pro te pia vota puellæ—
vota procelloso per mare rapta Noto?
Septima lux venit non exhibitura sequentem,
et stabat vacuo iam tibi Parca colo.
Nec tamen ignavo stupuerunt verba palato;
clamavit moriens lingua: 'Corinna, vale!'
Colle sub Elysio nigra nemus ilice frondet,
udaque perpetuo gramine terra viret.
Siqua fides dubiis, volucrum locus ille piarum
dicitur, obscenæ quo prohibentur aves.
illic innocui late pascuntur olores
et vivax phœnix, unica semper avis;
explicat ipsa suas ales Iunonia pinnas,
oscula dat cupido blanda columba mari.
Psittacus has inter nemorali sede receptus
convertit volucres in sua verba pias.
Ossa tegit tumulus—tumulus pro corpore magnus—
quo lapis exiguus par sibi carmen habet:
"colligor ex ipso dominæ placuisse sepulcro;
ora fuere mihi plus ave docta loqui".
[ad indicem]
E primo Metamorphoseon libro:
Primus amor Phœbi Daphne Peneia, quem non

Fors ignara dedit, sed sæva Cupidinis ira,
…
Phœbus amat visæque cupit connubia Daphnes, 490
Quodque cupit, sperat, suaque illum oracula fallunt,
…
Sic deus in flammas abiit, sic pectore toto 495
Uritur et sterilem sperando nutrit amorem.

Spectat inornatos collo pendere capillos
Et 'quid, si comantur?' ait. Videt igne micantes
Sideribus similes oculos, videt oscula, quæ non
Est vidisse satis; laudat digitosque manusque 500
Bracchiaque et nudos media plus parte lacertos;

Si qua latent, meliora putat. Fugit ocior aura
Illa levi neque ad hæc revocantis verba resistit:
'Nympha, precor, Penei, mane! non insequor hostis.
Nympha, mane! sic agna lupum, sic cerva leonem, 505
Sic aquilam penna fugiunt trepidante columbæ,

Hostes quæque suos: amor est mihi causa sequendi!
Me miserum! ne prona cadas indignave lædi
Crura notent sentes et sim tibi causa doloris!
Aspera, qua properas, loca sunt: moderatius, oro, 510
Curre fugamque inhibe, moderatius insequar ipse.

Cui placeas, inquire tamen: non incola montis,
Non ego sum pastor, non hic armenta gregesque
Horridus observo. Nescis, temeraria, nescis,
Quem fugias, ideoque fugis: mihi Delphica tellus 515
Et Claros et Tenedos Patareaque regia servit;

Iuppiter est genitor; per me, quod eritque fuitque
Estque, patet; per me concordant carmina nervis.
Certa quidem nostra est, nostra tamen una sagitta
Certior, in vacuo quæ vulnera pectore fecit! 520
Inventum medicina meum est, opiferque per orbem

Dicor, et herbarum subiecta potentia nobis.
Ei mihi, quod nullis amor est sanabilis herbis
Nec prosunt domino, quæ prosunt omnibus, artes!'
Plura locuturum timido Peneia cursu 525

Fugit cumque ipso verba imperfecta reliquit,
Tum quoque visa decens; nudabant corpora venti,
Obviaque adversas vibrabant flamina vestes,
Et levis impulsos retro dabat aura capillos,
Auctaque forma fuga est. Sed enim non sustinet ultra 530
Perdere blanditias iuvenis deus, utque movebat

Ipse Amor, admisso sequitur vestigia passu.
…
Sic deus et virgo est hic spe celer, illa timore.
Qui tamen insequitur pennis adiutus Amoris, 540

Ocior est requiemque negat tergoque fugacis
Imminet et crinem sparsum cervicibus afflat.
Viribus absumptis expalluit illa citæque
Victa labore fugæ spectans Peneidas undas
'Fer, pater,' inquit 'opem! si flumina numen habetis 545
Qua nimium placui, mutando perde figuram!'
sculptore Ioanne L. Bernini 1598-1680
Vix prece finita torpor gravis occupat artus:

Mollia cinguntur tenui præcordia libro,
In frondem crines, in ramos bracchia crescunt, 550
Pes, modo tam velox, pigris radicibus hæret,
Ora cacumen obit; remanet nitor unus in illa.
Hanc quoque Phœbus amat positaque in stipite dextra
Sentit adhuc trepidare novo sub cortice pectus
Complexusque suis ramos ut membra lacertis 555
Oscula dat ligno; refugit tamen oscula lignum.

Cui deus 'at, quoniam coniunx mea non potes esse,
Arbor eris certe' dixit 'mea! semper habebunt
Te coma, te citharæ, te nostræ, Laure, pharetræ;
Tu ducibus Latiis aderis, cum læta Triumphum 560
Vox canet et visent longas Capitolia pompas;

Postibus Augustis eadem fidissima custos
Ante fores stabis mediamque tuebere quercum,
Utque meum intonsis caput est iuvenile capillis,
Tu quoque perpetuos semper gere frondis honores!' 565
Finierat Pæan: factis modo laurea ramis

Adnuit utque caput visa est agitasse cacumen.
[ad indicem]
E secundo Metamorphoseon libro:
Iuppiter et Europa
[Mercurium]
Sevocat hunc genitor nec causam fassus amoris
'Fide minister' ait 'iussorum, nate, meorum,
Pelle moram solitoque celer delabere cursu,
Quæque tuam matrem tellus a parte sinistra
Suspicit (indigenæ Sidonida nomine dicunt), 840
Hanc pete, quodque procul montano gramine pasci
Armentum regale vides, ad litora verte!'
Dixit, et expulsi iamdudum monte iuvenci
Litora iussa petunt, ubi magni filia regis
Ludere virginibus Tyriis comitata solebat.
Non bene conveniunt nec in una sede morantur
Maiestas et amor. Sceptri gravitate relicta,
Ille pater rectorque deum, cui dextra trisulcis
Ignibus armata est, qui nutu concutit orbem,
Induitur faciem tauri mixtusque iuvencis
Mugit et in teneris formosus obambulat herbis.
Quippe color nivis est, quam nec vestigia duri
Calcavere pedis nec solvit aquaticus Auster.
Colla toris exstant, armis palearia pendent,
Cornua parva quidem, sed quæ contendere possis
Facta manu, puraque magis perlucida gemma.
Nullæ in fronte minæ, nec formidabile lumen:
Pacem vultus habet. Miratur Agenore nata,
Quod tam formosus, quod prœlia nulla minetur;
Sed quamvis mitem metuit contingere primo,
Mox adit et flores ad candida porrigit ora.
Gaudet amans et, dum veniat sperata voluptas,
Oscula dat manibus; vix iam, vix cetera differt;
Et nunc alludit viridique exsultat in herba,
Nunc latus in fulvis niveum deponit arenis;
Paulatimque metu dempto modo pectora præbet
Virginea plaudenda manu, modo cornua sertis
Impedienda novis. Ausa est quoque regia virgo
Nescia, quem premeret, tergo considere tauri,
Raptus Europæ, pictore Ioanne-Baptista Marie Pierre (1714–1789)
Cum deus a terra siccoque a litore sensim

Falsa pedum primis vestigia ponit in undis;
Inde abit ulterius mediique per æquora ponti
Fert prædam. Pavet hæc litusque ablata relictum
Respicit et dextra cornum tenet, altera dorso
Imposita est; tremulæ sinuantur flamine vestes. 875
[ad indicem]
E tertio Metamorphoseon libro:
Narcissus et Echo
Liriope nympha…
… enixa est utero pulcherrima pleno

Infantem Nymphis iam tunc qui posset amari, 345
Narcissumque vocat. De quo consultus, an esset
Tempora maturæ visurus longa senectæ,
Fatidicus vates 'si se non noverit' inquit.
Vana diu visa est vox auguris. Exitus illam
Resque probat letique genus novitasque furoris. 350
Iamque ter ad quinos unum Cephisius annum
Addiderat poteratque puer iuvenisque videri:
Multi illum iuvenes, multæ cupiere puellæ;
Sed fuit in tenera tam dura superbia forma,
Nulli illum iuvenes, nullæ tetigere puellæ. 355
Aspicit hunc trepidos agitantem in retia cervos
Vocalis Nymphe, quæ nec reticere loquenti
Nec prior ipsa loqui didicit, resonabilis Echo.
Corpus adhuc Echo, non vox erat et tamen usum
Garrula non alium, quam nunc habet, oris habebat, 360
Reddere de multis ut verba novissima posset.
...
Ergo ubi Narcissum per devia rura vagantem 370
Vidit et incaluit, sequitur vestigia furtim,
Quoque magis sequitur, flamma propiore calescit,
Non aliter quam cum summis circumlita tædis
Admotam rapiunt vivacia sulphura flammam.
O quotiens voluit blandis accedere dictis 375
Et molles adhibere preces! natura repugnat
Nec sinit, incipiat, sed, quod sinit, illa parata est
Exspectare sonos, ad quos sua verba remittat.
Forte puer comitum seductus ab agmine fido
Dixerat: 'ecquis adest?' et 'adest' responderat Echo. 380
Hic stupet atque aciem partes dimisit in omnes,
Voce 'veni!' magna clamat: vocat illa vocantem.
Respicit et rursus nullo veniente 'quid' inquit
'Me fugis?' et totidem, quot dixit, verba recepit.
Perstat et alternæ deceptus imagine vocis 385
'Huc coeamus' ait, nullique libentius umquam
Responsura sono 'coeamus' rettulit Echo
Et verbis favet ipsa suis egressaque silva

Ibat, ut iniceret sperato bracchia collo;
Ille fugit fugiensque 'manus complexibus aufer! 390
Ante' ait 'emoriar, quam sit tibi copia nostri';
Rettulit illa nihil nisi 'sit tibi copia nostri!'
Spreta latet silvis pudibundaque frondibus ora
Protegit et solis ex illo vivit in antris;
Sed tamen hæret amor crescitque dolore repulsæ; 395
Extenuant vigiles corpus miserabile curæ,
Adducitque cutem macies et in aera succus
Corporis omnis abit; vox tantum atque ossa supersunt:
Vox manet. Ossa ferunt lapidis traxisse figuram.
Inde latet silvis nulloque in monte videtur, 400
Omnibus auditur: sonus est, qui vivit in illa.
[ad indicem]
E quarto Metamorphoseon libro:
Pyramus et Thisbe
‘Pyramus et Thisbe, iuvenum pulcherrimus alter, 55

Altera, quas Oriens habuit, prælata puellis,
Contiguas tenuere domos, ubi dicitur altam
Coctilibus muris cinxisse Semiramis urbem.
Notitiam primosque gradus vicinia fecit;
Tempore crevit amor; tædæ quoque iure coissent,
Sed vetuere patres: quod non potuere vetare,
Ex æquo captis ardebant mentibus ambo.
Conscius omnis abest; nutu signisque loquuntur,
Quoque magis tegitur, tectus magis æstuat ignis.
Fissus erat tenui rima, quam duxerat olim,
Cum fieret, paries domui communis utrique.
Id vitium nulli per sæcula longa notatum –
Quid non sentit amor? – primi sensistis amantes
Thisbe, pictore Ioanne Vilelmo Whaterhouse (1849-1917)
Et vocis fecistis iter, tutæque per illud

Murmure blanditiæ minimo transire solebant.
Sæpe, ubi constiterant hinc Thisbe, Pyramus illinc,
Inque vicem fuerat captatus anhelitus oris,
"Invide" dicebant "paries, quid amantibus obstas?
Quantum erat, ut sineres toto nos corpore iungi
Aut, hoc si nimium est, vel ad oscula danda pateres?
Nec sumus ingrati: tibi nos debere fatemur,
Quod datus est verbis ad amicas transitus auris."
Talia diversa nequiquam sede locuti
Sub noctem dixere "vale" partique dedere
Oscula quisque suæ non pervenientia contra.
Postera nocturnos Aurora removerat ignes,
Solque pruinosas radiis siccaverat herbas:
Ad solitum coiere locum. tum murmure parvo
Multa prius questi statuunt, ut nocte silenti
Fallere custodes foribusque excedere temptent,
Cumque domo exierint, urbis quoque tecta relinquant,
Neve sit errandum lato spatiantibus arvo,
Conveniant ad busta Nini lateantque sub umbra
Arboris: arbor ibi niveis uberrima pomis,
Ardua morus, erat, gelido contermina fonti.
Pacta placent; et lux, tarde discedere visa,
Præcipitatur aquis, et aquis nox exit ab isdem.
'Callida per tenebras versato cardine Thisbe
Egreditur fallitque suos adopertaque vultum
Pervenit ad tumulum dictaque sub arbore sedit.
Audacem faciebat amor. venit ecce recenti
Cæde leæna boum spumantis oblita rictus
Depositura sitim vicini fontis in unda;
Quam procul ad lunæ radios Babylonia Thisbe
Vidit et obscurum timido pede fugit in antrum,
Dumque fugit, tergo velamina lapsa reliquit.
Ut lea sæva sitim multa conpescuit unda,
Dum redit in silvas, inventos forte sine ipsa
Ore cruentato tenues laniavit amictus.
Serius egressus vestigia vidit in alto
Pulvere certa feræ totoque expalluit ore
Pyramus; ut vero vestem quoque sanguine tinctam
Repperit, "una duos" inquit "nox perdet amantes,
E quibus illa fuit longa dignissima vita;
Nostra nocens anima est. ego te, miseranda, peremi,
In loca plena metus qui iussi nocte venires
Nec prior huc veni. nostrum divellite corpus
Et scelerata fero consumite viscera morsu,
O quicumque sub hac habitatis rupe leones!
Sed timidi est optare necem." velamina Thisbes
Tollit et ad pactæ secum fert arboris umbram,
Utque dedit notæ lacrimas, dedit oscula vesti,
"Accipe nunc" inquit "nostri quoque sanguinis haustus!"
Quoque erat accinctus, demisit in ilia ferrum,
Nec mora, ferventi moriens e vulnere traxit.
Ut iacuit resupinus humo, cruor emicat alte,
Non aliter quam cum vitiato fistula plumbo
Scinditur et tenui stridente foramine longas
Eiaculatur aquas atque ictibus aera rumpit.
Arborei fetus adspergine cædis in atram
Vertuntur faciem, madefactaque sanguine radix
puniceo tinguit pendentia mora colore.
Ecce metu nondum posito, ne fallat amantem,
Illa redit iuvenemque oculis animoque requirit,
Quantaque vitarit narrare pericula gestit;
Utque locum et visa cognoscit in arbore formam,
Sic facit incertam pomi color: hæret, an hæc sit.
Dum dubitat, tremebunda videt pulsare cruentum
Membra solum, retroque pedem tulit, oraque buxo
Pallidiora gerens exhorruit æquoris instar,
Quod tremit, exigua cum summum stringitur aura.
Sed postquam remorata suos cognovit amores,
Percutit indignos claro plangore lacertos
Et laniata comas amplexaque corpus amatum
Vulnera supplevit lacrimis fletumque cruori
Miscuit et gelidis in vultibus oscula figens
"Pyrame," clamavit, "quis te mihi casus ademit?
Pyrame, responde! tua te carissima Thisbe
Nominat; exaudi vultusque attolle iacentes!"
Ad nomen Thisbes oculos a morte gravatos
Pyramus erexit visaque recondidit illa.
Quæ postquam vestemque suam cognovit et ense
Vidit ebur vacuum, "tua te manus" inquit "amorque
Perdidit, infelix! est et mihi fortis in unum
Hoc manus, est et amor: dabit hic in vulnera vires.
Persequar extinctum letique miserrima dicar
Causa comesque tui: quique a me morte revelli
Heu sola poteras, poteris nec morte revelli.
Hoc tamen amborum verbis estote rogati,
O multum miseri meus illiusque parentes,
Ut, quos certus amor, quos hora novissima iunxit,
Componi tumulo non invideatis eodem;
At tu quæ ramis arbor miserabile corpus
Nunc tegis unius, mox es tectura duorum,
Signa tene cædis pullosque et luctibus aptos
Semper habe fetus, gemini monimenta cruoris."
Dixit et aptato pectus mucrone sub imum
Incubuit ferro, quod adhuc a cæde tepebat.
Vota tamen tetigere deos, tetigere parentes;

Nam color in pomo est, ubi permaturuit, ater,
Quodque rogis superest, una requiescit in urna.'
[ad indicem]
E sexto Metamorphoseon libro:
Arachne
Præbuerat dictis Tritonia talibus aures

Carminaque Aonidum iustamque probaverat iram;
Tum secum: 'laudare parum est, laudemur et ipsæ
Numina nec sperni sine pœna nostra sinamus.'
Mæoniæque animum fatis intendit Arachnes,
Quam sibi lanificæ non cedere laudibus artis
Audierat. Non illa loco nec origine gentis
Clara, sed arte fuit: …
Quæsierat studio nomen memorabile, quamvis 12
Orta domo parva parvis habitabat Hypæpis.
Huius ut aspicerent opus admirabile, sæpe
Deseruere sui Nymphæ vineta Timoli,
Deseruere suas Nymphæ Pactolides undas.
Nec factas solum vestes, spectare iuvabat
Tum quoque, cum fierent: tantus decor affuit arti,
Sive rudem primos lanam glomerabat in orbes,
Seu digitis subigebat opus repetitaque longo
Vellera mollibat nebulas æquantia tractu,
Sive levi teretem versabat pollice fusum,
Seu pingebat acu; scires a Pallade doctam.
Arachne, pictore P. Veronese (1528-1588)
Quod tamen ipsa negat tantaque offensa magistra

'Certet' ait 'mecum: nihil est, quod victa recusem!'
Pallas anum simulat: falsosque in tempora canos
Addit et infirmos, baculo quos sustinet, artus.
Tum sic orsa loqui 'non omnia grandior ætas,
Quæ fugiamus, habet: seris venit usus ab annis.
Consilium ne sperne meum: tibi fama petatur
Inter mortales faciendæ maxima lanæ;
Cede deæ veniamque tuis, temeraria, dictis
Supplice voce roga: veniam dabit illa roganti.'
Aspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit
Vixque manum retinens confessaque vultibus iram
Talibus obscuram resecuta est Pallada dictis:
'Mentis inops longaque venis confecta senecta,
Et nimium vixisse diu nocet. Audiat istas,
Si qua tibi nurus est, si qua est tibi filia, voces;
Consilii satis est in me mihi, neve monendo
Profecisse putes, eadem est sententia nobis.
Cur non ipsa venit? Cur hæc certamina vitat?'
Tum dea 'venit!' ait formamque removit anilem
Palladaque exhibuit. Venerantur Numina Nymphæ
Mygdonidesque nurus; sola est non territa virgo,
Sed tamen erubuit, subitusque invita notavit
Ora rubor rursusque evanuit, ut solet aer
Purpureus fieri, cum primum Aurora movetur,
Et breve post tempus candescere solis ab ortu.
Perstat in incepto stolidæque cupidine palmæ
In sua fata ruit; neque enim Iove nata recusat
Nec monet ulterius nec iam certamina differt.
Haud mora, consistunt diversis partibus ambæ
Et gracili geminas intendunt stamine telas:
...
Minerva et Arachne, pictore Iacobo Tintoretto (1518-1594)

…
Utraque festinant cinctæque ad pectora vestes 59
Bracchia docta movent, studio fallente laborem.
…
Illic et lentum filis immittitur aurum 68
Et vetus in tela deducitur argumentum.
…
Non illud Pallas, non illud carpere Livor 129
Possit opus. Doluit successu flava virago
Et rupit pictas, cælestia crimina, vestes,
Vtque Cytoriaco radium de monte tenebat,
Ter quater Idmoniæ frontem percussit Arachnes.
Minerva et Arachne, pictore Renato Antonio Houasse, 1706
Non tulit infelix laqueoque animosa ligavit

Guttura. Pendentem Pallas miserata levavit
Atque ita 'vive quidem, pende tamen, improba' dixit,
'Lexque eadem pœnæ, ne sis secura futuri,
Dicta tuo generi serisque nepotibus esto!'
Post ea discedens succis Hecateidos herbæ
Sparsit: et extemplo tristi medicamine tactæ
Defluxere comæ, cum quis et naris et aures,
Fitque caput minimum, toto quoque corpore parva est:
In latere exiles digiti pro cruribus hærent,
Cetera venter habet, de quo tamen illa remittit
Stamen et antiquas exercet aranea telas. 145
[ad indicem]
Ex octavo Metamorphoseon libro:
Dædalus et Icarus
Dædalus interea Creten longumque perosus

Exilium tactusque loci natalis amore
Clausus erat pelago. 'Terras licet' inquit 'et undas 185
Obstruat, at cælum certe patet. Ibimus illac:
Omnia possideat, non possidet aera Minos.'
Dixit et ignotas animum dimittit in artes
Naturamque novat. Nam ponit in ordine pennas
a minima cœptas, longam breviore sequenti, 190
Ut clivo crevisse putes. Sic rustica quondam
Fistula disparibus paulatim surgit avenis.
Tum lino medias et ceris alligat imas
Atque ita compositas parvo curvamine flectit,
Ut veras imitetur aves. Puer Icarus una 195
Stabat et, ignarus sua se tractare pericla,
Ore renidenti modo, quas vaga moverat aura,
Captabat plumas, flavam modo pollice ceram
Mollibat lusuque suo mirabile patris
Impediebat opus. Postquam manus ultima cœpto 200
Imposita est, geminas opifex libravit in alas
Ipse suum corpus motaque pependit in aura.
Instruit et natum 'medio' que 'ut limite curras,
Icare,' ait 'moneo, ne, si demissior ibis,
Unda gravet pennas, si celsior, ignis adurat: 205
Inter utrumque vola. Nec te spectare Booten
Aut Helicen iubeo strictumque Orionis ensem:
Me duce carpe viam!' Pariter præcepta volandi
Tradit et ignotas umeris accommodat alas.
Inter opus monitusque genæ maduere seniles, 210
Et patriæ tremuere manus. Dedit oscula nato
Non iterum repetenda suo pennisque levatus
Ante volat comitique timet, velut ales, ab alto
Quæ teneram prolem produxit in aera nido,
Hortaturque sequi damnosasque erudit artes 215
Et movet ipse suas et nati respicit alas.
Hos aliquis tremula dum captat harundine pisces,
Aut pastor baculo stivave innixus arator
Vidit et obstipuit, quique æthera carpere possent,
Credidit esse deos. Et iam Iunonia læva 220
Parte Samos (fuerant Delosque Parosque relictæ)
Dextra Lebinthos erat fecundaque melle Calymne,
Cum puer audaci cœpit gaudere volatu
Deseruitque ducem cælique cupidine tractus
Altius egit iter. Rapidi vicinia solis 225
Mollit odoratas, pennarum vincula, ceras;
Tabuerant ceræ: nudos quatit ille lacertos,
Remigioque carens non ullas percipit auras,
Oraque cærulea patrium clamantia nomen
Excipiuntur aqua, quæ nomen traxit ab illo. 230
Casus Icari, pictore Carolo Saraceni (c.1579-1620)
At pater infelix, nec iam pater, 'Icare,' dixit,

'Icare,' dixit 'ubi es? Qua te regione requiram?'
'Icare' dicebat. Pennas aspexit in undis
Devovitque suas artes corpusque sepulcro
Condidit, et tellus a nomine dicta sepulti. 235
[ad indicem]
…
Philemon et Baucis
Amnis ab his tacuit. Factum mirabile cunctos

Moverat. Irridet credentes, utque deorum
Spretor erat mentisque ferox, Ixione natus
'Ficta refers nimiumque putas, Acheloe, potentes
Esse deos,' dixit 'si dant adimuntque figuras.' 615
Obstipuere omnes nec talia dicta probarunt,
Ante omnesque Lelex animo maturus et ævo,
Sic ait: 'immensa est finemque potentia cæli
Non habet, et quicquid superi voluere, peractum est,
Quoque minus dubites, tiliæ contermina quercus 620
Collibus est Phrygiis modico circumdata muro.
Ipse locum vidi; nam me Pelopeia Pittheus
Misit in arva suo quondam regnata parenti.
Haud procul hinc stagnum est, tellus habitabilis olim,
Nunc celebres mergis fulicisque palustribus undæ; 625
Iuppiter huc specie mortali cumque parente
Venit Atlantiades positis caducifer alis.
Mille domos adiere locum requiemque petentes,
Mille domos clausere seræ; tamen una recepit,
Parva quidem, stipulis et canna tecta palustri, 630
Sed pia Baucis anus parilique ætate Philemon
Illa sunt annis iuncti iuvenalibus, illa
Consenuere casa paupertatemque fatendo
Effecere levem nec iniqua mente ferendam;
Nec refert, dominos illic famulosne requiras: 635
Tota domus duo sunt, idem parentque iubentque.
Ergo ubi cælicolæ parvos tetigere penates
Summissoque humiles intrarunt vertice postes,
Membra senex posito iussit relevare sedili;
Cui superiniecit textum rude sedula Baucis. 640
Inque foco tepidum cinerem dimovit et ignes
Suscitat hesternos foliisque et cortice sicco
Nutrit et ad flammas anima producit anili
...
Interea medias fallunt sermonibus horas
…
Parva mora est, epulasque foci misere calentes,

Nec longæ rursus referuntur vina senectæ
Dantque locum mensis paulum seducta secundis:
…
'Interea totiens haustum cratera repleri
Sponte sua per seque vident succrescere vina: 680
Attoniti novitate pavent manibusque supinis
Concipiunt Baucisque preces timidusque Philemon
Et veniam dapibus nullisque paratibus orant.
Unicus anser erat, minimæ custodia villæ:
Quem dis hospitibus domini mactare parabant; 685
Philemon et Baucis, pictore Ioanne Bernardo Restout (1732 – 1797)

Ille celer penna tardos ætate fatigat
Eluditque diu tandemque est visus ad ipsos
Confugisse deos. Superi vetuere necari
"Di" que "sumus, meritasque luet vicinia pœnas
Impia" dixerunt; "vobis inmunibus huius 690
Esse mali dabitur: modo vestra relinquite tecta
Ac nostros comitate gradus et in ardua montis
ite simul!" Parent ambo baculisque levati
Nituntur longo vestigia ponere clivo.
Tantum aberant summo, quantum semel ire sagitta 695
Missa potest: flexere oculos et mersa palude
Cetera prospiciunt, tantum sua tecta manere,
Dumque ea mirantur, dum deflent fata suorum,
Illa vetus dominis etiam casa parva duobus
Vertitur in templum: … 700
...
Talia tum placido Saturnius edidit ore:
"Dicite, iuste senex et femina coniuge iusto
Digna, quid optetis." Cum Baucide pauca locutus 705
Iudicium superis aperit commune Philemon:
"Esse sacerdotes delubraque vestra tueri
Poscimus, et quoniam concordes egimus annos,
Auferat hora duos eadem, nec coniugis umquam
Busta meæ videam, neu sim tumulandus ab illa." 710
Vota fides sequitur: templi tutela fuere,
Donec vita data est. Annis ævoque soluti
Ante gradus sacros cum starent forte locique
Narrarent casus, frondere Philemona Baucis,
Baucida conspexit senior frondere Philemon. 715
Iamque super geminos crescente cacumine vultus
Mutua, dum licuit, reddebant dicta "vale" que
"O coniunx" dixere simul, simul abdita texit
Ora frutex: ostendit adhuc Thyneius illic
Incola de gemino vicinos corpore truncos. 720
Hæc mihi non vani (neque erat, cur fallere vellent)
Narravere senes. Equidem pendentia vidi
Serta super ramos ponensque recentia dixi
"Cura pii dis sunt, et, qui coluere, colantur."'
[ad indicem]
E decimo Metamorphoseon libro:
Pygmalion
… sine coniuge cælebs 245

Vivebat thalamique diu consorte carebat.
Interea niveum mira feliciter arte
Sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci
Nulla potest, operisque sui concepit amorem.
Virginis est veræ facies, quam vivere credas, 250
Et, si non obstet reverentia, velle moveri:
Ars adeo latet arte sua. Miratur et haurit
Pectore Pygmalion simulati corporis ignes.
Pygmalio & Galatea, pictore Ernesto Normand (1857–1923)
Sæpe manus operi tentantes admovet, an sit

Corpus an illud ebur, nec ebur tamen esse fatetur. 255
Oscula dat reddique putat loquiturque tenetque
Et credit tactis digitos insidere membris
Et metuit, pressos veniat ne livor in artus,
Et modo blanditias adhibet, modo grata puellis
Munera fert illi conchas teretesque lapillos 260
Et parvas volucres et flores mille colorum
Liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas
Heliadum lacrimas. Ornat quoque vestibus artus,
Dat digitis gemmas, dat longa monilia collo,
Aure leves baccæ, redimicula pectore pendent: 265
Cuncta decent; nec nuda minus formosa videtur.
Collocat hanc stratis concha Sidonide tinctis
Appellatque tori sociam acclinataque colla
Mollibus in plumis, tamquam sensura, reponit.
Festa dies Veneris tota celeberrima Cypro 270
Venerat, et pandis inductæ cornibus aurum
Conciderant ictæ nivea cervice iuvencæ,
Turaque fumabant, cum munere functus ad aras
Constitit et timide "si, di, dare cuncta potestis,
Sit coniunx, opto," non ausus "eburnea virgo" 275
Dicere, Pygmalion "similis mea" dixit "eburnæ."
Sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis,
Vota quid illa velint et amici numinis omen,
Flamma ter accensa est apicemque per aera duxit.
Ut rediit, simulacra suæ petit ille puellæ 280
Incumbensque toro dedit oscula: visa tepere est;
Admovet os iterum, manibus quoque pectora temptat:
Temptatum mollescit ebur positoque rigore
Subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole
Cera remollescit tractataque pollice multas 285
Flectitur in facies ipsoque fit utilis usu.
Dum stupet et timide gaudet fallique veretur,
Rursus amans rursusque manu sua vota retractat.
Corpus erat! saliunt temptatæ pollice venæ.
Tum vero Paphius plenissima concipit heros 290
Verba, quibus Veneri grates agat, oraque tandem
Ore suo non falsa premit, dataque oscula virgo
Sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen
Attollens pariter cum cælo vidit amantem.
Pygmalion & Galatea, pictore Ioanne Leone Gérome (1824-1904)
Coniugio, quod fecit, adest dea. Iamque coactis 295

Cornibus in plenum noviens lunaribus orbem
Illa Paphon genuit, de quo tenet insula nomen.
…
[ad indicem]
E decimo Metamorphoseon libro:
Orpheus et Eurydice
… nam nupta per herbas

Dum nova Naiadum turba comitata vagatur,
Occidit in talum serpentis dente recepto. 10
Quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras
Deflevit vates, ne non temptaret et umbras,
Ad Styga Tænaria est ausus descendere porta
Perque leves populos simulacraque functa sepulcro
Persephonen adiit inamœnaque regna tenentem 15
Umbrarum dominum pulsisque ad carmina nervis
Sic ait: 'o positi sub terra numina mundi,
In quem recidimus, quicquid mortale creamur,
Si licet et falsi positis ambagibus oris
Vera loqui sinitis, non huc, ut opaca viderem 20
Tartara, descendi, nec uti villosa colubris
Terna Medusæi vincirem guttura monstri:
Causa viæ est coniunx, in quam calcata venenum
Vipera diffudit crescentesque abstulit annos.
Posse pati volui nec me temptasse negabo: 25
Vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est;
An sit et hic, dubito: sed et hic tamen auguror esse,
Famaque si veteris non est mentita rapinæ,
Vos quoque iunxit Amor. Per ego hæc loca plena timoris,
Per Chaos hoc ingens vastique silentia regni, 30
Eurydices, oro, properata retexite fata.
Omnia debemur vobis, paulumque morati
Serius aut citius sedem properamus ad unam.
Tendimus huc omnes, hæc est domus ultima, vosque
Humani generis longissima regna tenetis. 35
Hæc quoque, cum iustos matura peregerit annos,
Iuris erit vestri: pro munere poscimus usum;
Quodsi fata negant veniam pro coniuge, certum est
Nolle redire mihi: leto gaudete duorum.'
Talia dicentem nervosque ad verba moventem 40
Exsangues flebant animæ; nec Tantalus undam
Captavit refugam, stupuitque Ixionis orbis,
Nec carpsere iecur volucres, urnisque vacarunt
Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo.
Tunc primum lacrimis victarum carmine fama est 45
Eumenidum maduisse genas, nec regia coniunx
Sustinet oranti nec, qui regit ima, negare,
Eurydicenque vocant: umbras erat illa recentes
Inter et incessit passu de vulnere tardo.
Hanc simul et legem Rhodopeius accipit heros, 50
Ne flectat retro sua lumina, donec Avernas
Exierit valles; aut irrita dona futura.
Carpitur acclivis per muta silentia trames,
Arduus, obscurus, caligine densus opaca,
Nec procul afuerunt telluris margine summæ: 55
Hic, ne deficeret, metuens avidusque videndi
Flexit amans oculos, et protinus illa relapsa est,
Orpheus et Eurydice, pictore Enrico Scuri (1806-1884)
Bracchiaque intendens prendique et prendere certans

Nil nisi cedentes infelix arripit auras.
Iamque iterum moriens non est de coniuge quicquam 60
Questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?)
Supremumque 'vale,' quod iam vix auribus ille
Acciperet, dixit revolutaque rursus eodem est.
[ad indicem]
Hippomenes et Atalanta.
'"Forsitan audieris aliquam certamine cursus 560

Veloces superasse viros. Non fabula rumor
Ille fuit; superabat enim. Nec dicere posses,
Laude pedum formæne bono præstantior esset.
Scitanti deus huic de coniuge 'coniuge' dixit
'Nil opus est, Atalanta, tibi. Fuge coniugis usum!
Nec tamen effugies teque ipsa viva carebis.'
Territa sorte dei per opacas innuba silvas
Vivit et instantem turbam violenta procorum
Condicione fugat, 'nec sum potiunda, nisi' inquit
'Victa prius cursu. Pedibus contendite mecum:
Præmia veloci coniunx thalamique dabuntur,
Mors pretium tardis. Ea lex certaminis esto.'
Illa quidem immitis, sed (tanta potentia formæ est)
Venit ad hanc legem temeraria turba procorum.
Sederat Hippomenes cursus spectator iniqui
Et 'petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?'
Dixerat ac nimios iuvenum damnarat amores.
Ut faciem et posito corpus velamine vidit,
Quale meum, vel quale tuum, si femina fias,
[:Veneris verba quæ, fabulam narrans, Adoni alloquitur]
Obstupuit tollensque manus 'ignoscite,' dixit
'Quos modo culpavi! nondum mihi præmia nota,
Quæ peteretis, erant.' Laudando concipit ignes
Et, ne quis iuvenum currat velocius, optat
Invidiaque timet. 'Sed cur certaminis huius
Intemptata mihi fortuna relinquitur?' inquit
'Audentes deus ipse iuvat!' Dum talia secum
Exigit Hippomenes, passu volat alite virgo.
Quæ quamquam Scythica non secius ire sagitta
Aonio visa est iuveni, tamen ille decorem
Miratur magis: et cursus facit ipse decorem. 590
...
[ad indicem]
Dum notat hæc hospes, decursa novissima meta est,

Et tegitur festa victrix Atalanta corona.
Dant gemitum victi penduntque ex fœdere pœnas.
'"Non tamen eventu iuvenis deterritus horum 600
Constitit in medio vultuque in virgine fixo
'Quid facilem titulum superando quæris inertes?
Mecum confer' ait. 'Seu me fortuna potentem
Fecerit, a tanto non indignabere vinci:
Namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi 605
Est Neptunus avus, pronepos ego regis aquarum,
Nec virtus citra genus est. Seu vincar, habebis
Hippomene victo magnum et memorabile nomen.'
Talia dicentem molli Schœneia vultu
Aspicit et dubitat, superari an vincere malit, 610
Atque ita 'quis deus hunc formosis' inquit 'iniquus
Perdere vult caræque iubet discrimine vitæ
Coniugium petere hoc? Non sum, me iudice, tanti.
Nec forma tangor, (poteram tamen hac quoque tangi)
Quid, quod adhuc puer est? non me movet ipse, sed ætas. 615
Quid, quod inest virtus et mens interrita leti?
Quid, quod ab æquorea numeratur origine quartus?
Quid, quod amat tantique putat connubia nostra,
Ut pereat, si me fors illi dura negarit?
Dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos. 620
Coniugium crudele meum est, tibi nubere nulla
Nolet, et optari potes a sapiente puella.—
Cur tamen est mihi cura tui, tot iam ante peremptis?
Viderit! intereat, quoniam tot cæde procorum
Admonitus non est agiturque in tædia vitæ.— 625
Occidet hic igitur, voluit quia vivere mecum,
Indignamque necem pretium patietur amoris?
Non erit invidiæ victoria nostra ferendæ.
Sed non culpa mea est! utinam desistere velles,
Aut, quoniam es demens, utinam velocior esses! 630
At quam virgineus puerili vultus in ore est!
A! miser Hippomene, nollem tibi visa fuissem!
Vivere dignus eras. Quodsi felicior essem,
Nec mihi coniugium fata importuna negarent,
Unus eras, cum quo sociare cubilia vellem.' 635
Dixerat, utque rudis primoque cupidine tacta,
Quod facit, ignorans amat et non sentit amorem.
'"Iam solitos poscunt cursus populusque paterque,
Cum me sollicita proles Neptunia voce
Invocat Hippomenes. 'Cytherea,' que 'comprecor, ausis 640
Adsit' ait 'nostris et quos dedit, adiuvet ignes.'
Detulit aura preces ad me non invida blandas:
Motaque sum, fateor, nec opis mora longa dabatur.
Est ager, indigenæ Tamaseum nomine dicunt,
Telluris Cypriæ pars optima, quem mihi prisci 645
Sacravere senes templisque accedere dotem
Hanc iussere meis. Medio nitet arbor in arvo,
Fulva comam, fulvo ramis crepitantibus auro:
Hinc tria forte mea veniens decerpta ferebam
Aurea poma manu nullique videnda nisi ipsi 650
Hippomenen adii docuique, quis usus in illis.
Signa tubæ dederant, cum carcere pronus uterque
Emicat et summam celeri pede libat harenam:
Posse putes illos sicco freta radere passu
Et segetis canæ stantes percurrere aristas. 655
Adiciunt animos iuveni clamorque favorque
Verbaque dicentum 'nunc, nunc incumbere tempus!
Hippomene, propera! nunc viribus utere totis!
Pelle moram: vinces!' Dubium, Megareius heros
Gaudeat an virgo magis his Schœneia dictis. 660
O quotiens, cum iam posset transire, morata est
Spectatosque diu vultus invita reliquit!
Aridus e lasso veniebat anhelitus ore,
Metaque erat longe: tum denique de tribus unum
Fetibus arboreis proles Neptunia misit. 665
Obstipuit virgo nitidique cupidine pomi
Declinat cursus aurumque volubile tollit.
Atalanta et Hippomenes, pictore Guidone Redi (1575-1642)
Præterit Hippomenes: resonant spectacula plausu.

Illa moram celeri cessataque tempora cursu
Corrigit atque iterum iuvenem post terga relinquit: 670
Et rursus pomi iactu remorata secundi
Consequitur transitque virum. Pars ultima cursus
Restabat. 'Nunc' inquit 'ades, dea muneris auctor!'
Inque latus campi, quo tardius illa rediret,
Iecit ab obliquo nitidum iuvenaliter aurum. 675
An peteret, virgo visa est dubitare. Coegi
Tollere et adieci sublato pondera malo
Impediique oneris pariter gravitate moraque,
Neve meus sermo cursu sit tardior ipso,
Præterita est virgo. Duxit sua præmia victor. 680
'"Dignane, cui grates ageret, cui thuris honorem
Ferret, Adoni, fui? Nec grates immemor egit,
Nec mihi thura dedit. Subitam convertor in iram,
Contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris,
Exemplo caveo meque ipsa exhortor in ambos. 685
Templa, deum Matri quæ quondam clarus Echion
Fecerat ex voto, nemorosis abdita silvis,
Transibant, et iter longum requiescere suasit.
Illic concubitus intempestiva cupido
Occupat Hippomenen a numine concita nostro. 690
Luminis exigui fuerat prope templa recessus,
Speluncæ similis, nativo pumice tectus,
Religione sacer prisca, quo multa sacerdos
Lignea contulerat veterum simulacra deorum.
Hunc init et vetito temerat sacraria probro. 695
Sacra retorserunt oculos, turritaque Mater
An Stygia sontes dubitavit mergeret unda:
Pœna levis visa est; ergo modo levia fulvæ
Colla iubæ velant, digiti curvantur in ungues,
Ex umeris armi fiunt, in pectora totum 700
Pondus abit, summæ cauda verruntur harenæ;
Iram vultus habet, pro verbis murmura reddunt,
Pro thalamis celebrant silvas aliisque timendi
Dente premunt domito Cybeleia frena leones.
Hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum, 705
Quod non terga fugæ, sed pugnæ pectora præbet,
Effuge, ne virtus tua sit damnosa duobus!"
[ad indicem]
Ex undecimo Metamorphoseon libro:

Somni regio describitur
Est prope Cimmerios longo spelunca recessu,

mons cavus, ignavi domus et penetralia Somni,
quo numquam radiis oriens mediusve cadensve
Phœbus adire potest: nebulæ caligine mixtæ
exhalantur humo dubiæque crepuscula lucis.
non vigil ales ibi cristati cantibus oris
evocat Auroram, nec voce silentia rumpunt
sollicitive canes canibusve sagacior anser;
non fera, non pecudes, non moti flamine rami
humanæve sonum reddunt convicia linguæ.
muta quies habitat; saxo tamen exit ab imo
rivus aquæ Lethes, per quem cum murmure labens
invitat somnos crepitantibus unda lapillis.
ante fores antri fecunda papavera florent
innumeræque herbæ, quarum de lacte soporem
Nox legit et spargit per opacas umida terras.
ianua, ne verso stridores cardine reddat,
nulla domo tota est, custos in limine nullus;
at medio torus est ebeno sublimis in antro,
plumeus, atricolor, pullo velamine tectus,
quo cubat ipse deus membris languore solutis.
hunc circa passim varias imitantia formas
Somnia vana iacent totidem, quot messis aristas,
silva gerit frondes, eiectas litus harenas.
[ad indicem]
E duodecimo Metamorphoseon libro:
Fama
Orbe locus medio est inter terrasque fretumque

Cælestesque plagas, triplicis confinia mundi; 40
Unde quod est usquam, quamvis regionibus absit,
Inspicitur, penetratque cavas vox omnis ad aures:
Fama tenet summaque domum sibi legit in arce,
Innumerosque aditus ac mille foramina tectis
Addidit et nullis inclusit limina portis; 45
Nocte dieque patent. Tota est ex ære sonanti,
Tota fremit vocesque refert iteratque quod audit;
Nulla quies intus nullaque silentia parte,
Nec tamen est clamor, sed parvæ murmura vocis,
Qualia de pelagi, siquis procul audiat, undis 50
Esse solent, qualemve sonum, cum Iuppiter atras
Increpuit nubes, extrema tonitrua reddunt.
Atria turba tenent: veniunt, leve vulgus, euntque
Mixtaque cum veris passim commenta vagantur
Milia rumorum confusaque verba volutant; 55
E quibus hi vacuas implent sermonibus aures,
Hi narrata ferunt alio, mensuraque ficti
Crescit, et auditis aliquid novus adicit auctor.
Illic Credulitas, illic temerarius Error

Vanaque Lætitia est consternatique Timores 60
Seditioque repens dubioque auctore Susurri.
Ipsa, quid in cælo rerum pelagoque geratur
Et tellure, videt totumque inquirit in orbem.
[ad indicem]
…
Achillis mors
Achillis talus, auctore Ioanne Balthasare Probst (1673-1750)
Iam cinis est, et de tam magno restat Achille 615

Nescio quid parvam, quod non bene compleat urnam,
At vivit, totum quæ gloria compleat orbem.
Hæc illi mensura viro respondet, et hac est
Par sibi Pelides nec inania Tartara sentit.
E tertio decimo Metamorphoseon libro:
De immani Polyphemo amore Galateæ capto.
Galatea rem omnem Scyllæ narrat …

…
Hunc ego, me Cyclops nullo cum fine petebat. 755
Nec, si quæsieris, odium Cyclopis amorne
Acidis in nobis fuerit præsentior, edam:
Par utrimque fuit. Pro! quanta potentia regni
Est, Venus alma, tui! nempe ille immitis et ipsis
Horrendus silvis et visus ab hospite nullo
Impune et magni cum dis contemptor Olympi,
Quid sit amor, sentit nostrique cupidine captus
Uritur oblitus pecorum antrorumque suorum.
Iamque tibi formæ, iamque est tibi cura placendi,
Iam rigidos pectis rastris, Polypheme, capillos,
Iam libet hirsutam tibi falce recidere barbam
Et spectare feros in aqua et componere vultus.
Cædis amor feritasque sitisque inmensa cruoris
cessant, et tutæ veniuntque abeuntque carinæ.
Telemus interea Siculam delatus ad Ætnen,
Telemus Eurymides, quem nulla fefellerat ales,
Terribilem Polyphemon adit "lumen"que, "quod unum
Fronte geris media, rapiet tibi" dixit "Ulixes."
Risit et "o vatum stolidissime, falleris," inquit,
"Altera iam rapuit." Sic frustra vera monentem
Spernit et aut gradiens ingenti litora passu
degravat, aut fessus sub opaca revertitur antra.
Prominet in pontum cuneatus acumine longo
Collis (utrumque latus circumfluit æquoris unda):
huc ferus adscendit Cyclops mediusque resedit; 780
…
Acis & Galatea pictore Nicolao Poussin (circa 1629-1630)

…
Senserunt toti pastoria sibila montes, 785
Senserunt undæ; latitans ego rupe meique
Acidis in gremio residens procul auribus hausi
Talia dicta meis auditaque mente notavi:
"Candidior folio nivei Galatea ligustri, 789

Floridior pratis, longa procerior alno,
Splendidior vitro, tenero lascivior hædo,
Llevior assiduo detritis æquore conchis,
Solibus hibernis, æstiva gratior umbra,
Nobilior pomis, platano conspectior alta,
Lucidior glacie, matura dulcior uva,
Mollior et cycni plumis et lacte coacto,
Et, si non fugias, riguo formosior horto.
Sævior indomitis eadem Galatea iuvencis,

Durior annosa quercu, fallacior undis,
Lentior et salicis virgis et vitibus albis,
His immobilior scopulis, violentior amne,
Laudato pavone superbior, acrior igni,
Asperior tribulis, feta truculentior ursa,
Surdior æquoribus, calcato immitior hydro,
Et, quod præcipue vellem tibi demere possem,
Non tantum cervo claris latratibus acto,
Verum etiam ventis volucrique fugacior aura,
(At bene si noris, pigeat fugisse, morasque
Ipsa tuas damnes et me retinere labores).
Sunt mihi, pars montis, vivo pendentia saxo
Antra, quibus nec Sol medio sentitur in æstu,
Nec sentitur hiems; sunt poma gravantia ramos,
Sunt auro similes longis in vitibus uvæ,
Sunt et purpureæ: tibi et has servamus et illas.
Ipsa tuis manibus silvestri nata sub umbra
Mollia fraga leges; ipsa autumnalia corna
Prunaque non solum nigro liventia suco,
Verum etiam generosa novasque imitantia ceras.
Nec tibi castaneæ me coniuge, nec tibi deerunt
Arbutei fetus: omnis tibi serviet arbor.
Hoc pecus omne meum est, multæ quoque vallibus errant,
Multas silva tegit, multæ stabulantur in antris,
Nec, si forte roges, possim tibi dicere, quot sint:
Pauperis est numerare pecus. De laudibus harum
Nil mihi credideris, præsens potes ipsa videre,
Ut vix circumeant distentum cruribus uber.
Sunt, fetura minor, tepidis in ovilibus agni.
Sunt quoque, par ætas, aliis in ovilibus hædi.
Lac mihi semper adest niveum: pars inde bibenda
Servatur, partem liquefacta coagula durant.
Nec tibi deliciæ faciles vulgataque tantum
Munera contingent, damæ leporesque capræque,
Parve columbarum demptusve cacumine nidus:
Inveni geminos, qui tecum ludere possint,
Inter se similes, vix ut dignoscere possis,
Villosæ catulos in summis montibus ursæ:
Inveni et 'dominæ, dixi, servabimus istos.'
Iam modo, cæruleo nitidum caput exere ponto,
Iam, Galatea, veni, nec munera despice nostra!
Certe ego me novi liquidæque in imagine vidi
Nuper aquæ, placuitque mihi mea forma videnti.
Aspice, sim quantus: non est hoc corpore maior
Iuppiter in cælo, nam vos narrare soletis
Nescio quem regnare Iovem; coma plurima torvos
Prominet in vultus, umerosque, ut lucus, obumbrat;
Nec mihi quod rigidis horrent densissima setis
Corpora, turpe puta: turpis sine frondibus arbor,
Turpis equus, nisi colla iubæ flaventia velent;
Pluma tegit volucres, ovibus sua lana decori est:
Barba viros hirtæque decent in corpore setæ.
Unum est in media lumen mihi fronte, sed instar
Ingentis clipei. Quid? Non hæc omnia magnus
Sol videt e cælo? Soli tamen unicus orbis.
Adde, quod in vestro genitor meus æquore regnat:
Hunc tibi do socerum. Tantum miserere precesque
Supplicis exaudi! Tibi enim succumbimus uni,
Quique Iovem et cælum sperno et penetrabile fulmen,
Nerei, te vereor: tua fulmine sævior ira est. –
Atque ego contemptus essem patientior huius,
Si fugeres omnes; sed cur, Cyclope repulso,
Acin amas præfersque meis conplexibus Acin?
Ille tamen placeatque sibi placeatque licebit,
Quod nollem, Galatea, tibi; modo copia detur:
Sentiet esse mihi tanto pro corpore vires!
Viscera viva traham divulsaque membra per agros
Perque tuas spargam (sic se tibi misceat!) undas.
Uror enim, læsusque exæstuat acrius ignis,
Cumque suis videor translatam viribus Ætnam
Pectore ferre meo, nec tu, Galatea, moveris."
Talia nequiquam questus (nam cuncta videbam)
Surgit et ut taurus vacca furibundus adempta
Stare nequit silvaque et notis saltibus errat,
Cum ferus ignaros nec quicquam tale timentes
Me videt atque Acin "video" que exclamat "et ista
Ultima sit, faciam, Veneris concordia vestræ."
Tantaque vox, quantam Cyclops iratus habere
Debuit, illa fuit: clamore perhorruit Ætne.
Ast ego vicino pavefacta sub æquore mergor;
Terga fugæ dederat conversa Symæthius heros
Et "fer opem, Galatea, precor, mihi! ferte, parentes,"
Dixerat "et vestris periturum admittite regnis!"
Insequitur Cyclops partemque e monte revulsam
Mittit, et extremus quamvis pervenit ad illum
angulus e saxo, totum tamen obruit Acin.
…
[ad indicem]
E quarto decimo Metamorphoseon libro:
Picus in Ausoniis, proles Saturnia, terris 320

rex fuit, utilium bello studiosus equorum;
…
ille suos dryadas Latiis in montibus ortas 326
verterat in vultus, illum fontana petebant
numina, Naiades,
…
… spretis tamen omnibus unam 332
ille fovet nymphen, quam quondam in colle Palati
dicitur ancipiti peperisse Venilia Iano.
hæc ubi nubilibus primum maturuit annis, 335
præposito cunctis Laurenti tradita Pico est,
rara quidem facie, sed rarior arte canendi,
unde Canens dicta est: silvas et saxa movere
et mulcere feras et flumina longa morari
ore suo volucresque vagas retinere solebat. 340
quæ dum feminea modulatur carmina voce,
exierat tecto Laurentes Picus in agros
indigenas fixurus apros tergumque premebat
acris equi lævaque hastilia bina ferebat
pœniceam fulvo chlamydem contractus ab auro. 345
Venerat in silvas et filia Solis easdem,
utque novas legeret fecundis collibus herbas,
nomine dicta suo Circæa reliquerat arva.
quæ simul ac iuvenem virgultis abdita vidit,
obstupuit: cecidere manu, quas legerat, herbæ, 350
flammaque per totas visa est errare medullas.
ut primum valido mentem collegit ab æstu,
quid cuperet, fassura fuit. Ne posset adire,
cursus equi fecit circumfususque satelles.
'non' ait 'effugies, vento rapiare licebit, 355
si modo me novi, si non evanuit omnis
herbarum virtus, nec me mea carmina fallunt.'
dixit et effigiem nullo cum corpore falsi
fingit apri præterque oculos transcurrere regis
iussit et in densum trabibus nemus ire videri, 360
plurima qua silva est et equo loca pervia non sunt.
Haut mora, continuo prædæ petit inscius umbram
Picus equique celer fumantia terga relinquit
spemque sequens vanam silva pedes errat in alta.
concipit illa preces et verba venefica dicit 365
ignotosque deos ignoto carmine adorat,
quo solet et niveæ vultum confundere Lunæ
et patrio capiti bibulas subtexere nubes.
Tum quoque cantato densatur carmine cælum
et nebulas exhalat humus, cæcisque vagantur 370
limitibus comites, et abest custodia regis.
Nacta locum tempusque 'per o, tua lumina,' dixit
'quæ mea ceperunt, perque hanc, pulcherrime, formam,
quæ facit, ut supplex tibi sim dea, consule nostris
ignibus et socerum, qui pervidet omnia, Solem 375
accipe nec durus Titanida despice Circen.'
Dixerat; ille ferox ipsamque precesque repellit
et 'quæcumque es,' ait 'non sum tuus; altera captum
me tenet et teneat per longum, comprecor, ævum,
nec Venere externa socialia fœdera lædam, 380
dum mihi Ianigenam servabunt fata Canentem.'
sæpe retentatis precibus Titania frustra
'non impune feres, neque' ait 'reddere Canenti,
læsaque quid faciat, quid amans, quid femina, disces
rebus; at est et amans et læsa et femina Circe!' 385
tum bis ad occasus, bis se convertit ad ortus,
ter iuvenem baculo tetigit, tria carmina dixit.
Picus in avem a Circe transformatur, pictore Ioanne Villelmo Baur (1607-1640)
Ille fugit, sed se solito velocius ipse

currere miratur: pennas in corpore vidit,
seque novam subito Latiis accedere silvis 390
indignatus avem duro fera robora rostro
figit et iratus longis dat vulnera ramis;
purpureum chlamydis pennæ traxere colorem;
fibula quod fuerat vestemque momorderat aurum,
pluma fit, et fulvo cervix præcingitur auro,
nec quicquam antiquum Pico nisi nomina restat.
[ad indicem]
E quinto decimo Metamorphoseon libro:
Pythagoras
…primusque animalia mensis

Arguit imponi, primus quoque talibus ora
Docta quidem solvit, sed non et credita, verbis:
'Parcite, mortales, dapibus temerare nefandis 75
Corpora! Sunt fruges, sunt deducentia ramos
Pondere poma suo tumidæque in vitibus uvæ,
Sunt herbæ dulces, sunt quæ mitescere flamma
Mollirique queant. Nec vobis lacteus umor
Eripitur, nec mella thymi redolentia florem. 80
Prodiga divitias alimentaque mitia tellus
Suggerit atque epulas sine cæde et sanguine præbet.
Carne feræ sedant ieiunia, nec tamen omnes:
Quippe equus et pecudes armentaque gramine vivunt.
At quibus ingenium est immansuetumque ferumque, 85
Armeniæ tigres iracundique leones
Cumque lupis ursi, dapibus cum sanguine gaudent.
Heu quantum scelus est in viscera viscera condi
Ingestoque avidum pinguescere corpore corpus
Alteriusque animans animantis vivere leto! 90
Scilicet in tantis opibus, quas, optima matrum,
Terra parit, nil te nisi tristia mandere sævo
Vulnera dente iuvat ritusque referre Cyclopum,
Nec, nisi perdideris alium, placare voracis
Et male morati poteris ieiunia ventris? 95
At vetus illa ætas, cui fecimus Aurea nomen,
Fetibus arboreis et, quas humus educat, herbis
Fortunata fuit nec polluit ora cruore.
Tunc et aves tutæ movere per aera pennas,
Et lepus impavidus mediis erravit in arvis, 100
Nec sua credulitas piscem suspenderat hamo:
Cuncta sine insidiis nullamque timentia fraudem
Plenaque pacis erant. Postquam non utilis auctor
Victibus invidit, quisquis fuit ille, priorum,
Corporeasque dapes avidum demersit in alvum, 105
Fecit iter sceleri, primaque e cæde ferarum
Incaluisse putem maculatum sanguine ferrum:
(Idque satis fuerat), nostrumque petentia letum
Corpora missa neci salva pietate fatemur:
Sed quam danda neci, tam non epulanda fuerunt. 110
'O genus attonitum gelidæ formidine mortis,

Quid Styga, quid tenebras et nomina vana timetis,
Materiem vatum, falsi terricula mundi? 155
Corpora, sive rogus flamma seu tabe vetustas
Abstulerit, mala posse pati non ulla putetis!
Morte carent animæ semperque priore relicta
Sede novis domibus vivunt habitantque receptæ:
…
Omnia mutantur, nihil interit: errat et illinc 165
Huc venit, hinc illuc, et quoslibet occupat artus
Spiritus eque feris humana in corpora transit
Inque feras noster, nec tempore deperit ullo,
Utque novis facilis signatur cera figuris
Nec manet ut fuerat nec formam servat eandem, 170
Sed tamen ipsa eadem est, animam sic semper eandem
Esse, sed in varias doceo migrare figuras.
Ergo, ne pietas sit victa cupidine ventris,
Parcite, vaticinor, cognatas cæde nefanda
Exturbare animas, nec sanguine sanguis alatur! 175
'Et quoniam magno feror æquore plenaque ventis
Vela dedi: nihil est toto, quod perstet, in orbe.
Cuncta fluunt, omnisque vagans formatur imago;
Ipsa quoque assiduo labuntur tempora motu,
Non secus ac flumen; neque enim consistere flumen 180
Nec levis hora potest: sed ut unda inpellitur unda
Urgeturque prior veniente urgetque priorem,
Tempora sic fugiunt pariter pariterque sequuntur
Et nova sunt semper; nam quod fuit ante, relictum est,
Fitque, quod haut fuerat, momentaque cuncta novantur. 185
…
Tempus edax rerum, pictore Hermanno Posthumo 1536
'Nostra quoque ipsorum semper requieque sine ulla

Corpora vertuntur, nec quod fuimusve sumusve, 215
Cras erimus; …
Tempus edax rerum, tuque, invidiosa vetustas,
omnia destruitis vitiataque dentibus ævi 235
paulatim lenta consumitis omnia morte!
…
Nec perit in toto quicquam, mihi credite, mundo,
Sed variat faciemque novat, nascique vocatur 255
Incipere esse aliud, quam quod fuit ante, morique
Desinere illud idem. Cum sint huc forsitan illa,
Hæc translata illuc, summa tamen omnia constant.
'Nil equidem durare diu sub imagine eadem
Crediderim: sic ad ferrum venistis ab auro, 260
Sæcula, sic totiens versa est fortuna locorum.
Talibus hanc genitor: 'sola insuperabile Fatum,

nata, movere paras? intres licet ipsa sororum
tecta trium: cernes illic molimine vasto
ex ære et solido rerum tabularia ferro, 810
A Golden Thread (aureum filum), pictore Johanne Strudwick, 1885
quæ neque concursum cæli neque fulminis iram

nec metuunt ullas tuta atque æterna ruinas.
[ad indicem]
In quarta Epistula ex Ponto hæc Naso de varia instabilique Fortuna verba protulit:
Quid facis, a! demens? Cur, si Fortuna recedat,

naufragio lacrimas eripis ipse tuo? 30
Hæc dea non stabili quam sit levis orbe fatetur,
quæ summum dubio sub pede semper habet.
Quolibet est folio, quavis incertior aura.
Par illi levitas, improbe, sola tua est.
Omnia sunt hominum tenui pendentia filo 35
et subito casu quæ valuere ruunt.
[ad indicem]
191. …
192. Hoc loco ex Publii Rutilii Lupi (fl. c. 20 p. Chr.) opere c.i. De figuris sententiarum et elocutionis petito, agitur de
Paronomasia :
[ad indicem]
Hoc, aut addenda, aut demenda, aut mutanda, aut porrigenda, aut contrahenda littera, aut
syllaba fieri consuevit. Id est huius modi:
Non enim decet hominem genere nobilem, (ingenio mobilem) videri. Nam cum omnibus
hominibus, tum maxime maximo cuique inconstantia turpitudini est.
Item: At huius sceleratissimi opera, qui fuit lucus religiosissimus, [nunc est locus
desertissimus]: nimirum quoniam traditam sibi publicorum custodiam sacrorum non honori sed
oneri esse existimavit.
193. Locus ex Pomponii Melæ (fl. c. 44 p. Chr.) opere geographico cui index Chorographia seu de situ orbis :
[ad indicem]
Sic incipit opus:
Orbis situm dicere aggredior, impeditum opus et facundiæ minime capax - constat enim
fere gentium locorumque nominibus et eorum perplexo satis ordine, quem persequi longa est
magis quam benigna materia - verum aspici tamen cognoscique dignissimum, et quod, si non ope
ingenii orantis, at ipsa sui contemplatione pretium operæ attendentium absolvat.
Dicam autem alias plura et exactius, nunc ut quæque erunt clarissima et strictim. Ac primo
quidem quæ sit forma totius, quæ maximæ partes, quo singulæ modo sint atque habitentur
expediam, deinde rursus oras omnium et litora ut intra extraque sunt, atque ut ea subit ac
circumluit pelagus, additis quæ in natura regionum incolarumque memoranda sunt. Id quo
facilius sciri possit atque accipi, paulo altius summa repetetur.
Omne igitur hoc, quidquid est cui mundi cælique nomen indidimus, unum id est et uno
ambitu se cunctaque amplectitur. Partibus differt; unde sol oritur oriens nuncupatur aut ortus,
quo demergitur occidens vel occasus, qua decurrit meridies, ab adversa parte septentrio.
Huius medio terra sublimis cingitur undique mari, eodemque in duo latera quæ
hemisphæria nominant ab oriente divisa ad occasum zonis quinque distinguitur. Mediam æstus
infestat, frigus ultimas; reliquæ habitabiles paria agunt anni tempora, verum non pariter.
Antichthones alteram, nos alteram incolimus. Illius situs ob ardorem intercedentis plagæ
incognitus, huius dicendus est.
Hæc ergo ab ortu porrecta ad occasum, et quia sic iacet aliquanto quam ubi latissima est
longior, ambitur omnis oceano, quattuorque ex eo maria recipit; unum a septentrione, a meridie
duo, quartum ab occasu. Suis locis illa referentur.
[ad indicem]
194. Locus ex Q. Rufi (fl. c. 50 p. Chr.) quarto historiæ libro :

[ad indicem]
Dareus, tanti modo exercitus rex, qui triumphantis magis quam dimicantis more curru
sublimis inierat prœlium, per loca, quæ prope immensis agminibus impleverat, iam inania et
ingenti solitudine vasta fugiebat. Pauci regem sequebantur: nam nec eodem omnes fugam
intenderant et deficientibus equis cursum eorum, quos rex subinde mutabat, æquare non poterant.
Onchas deinde pervenit, ubi excepere eum Græcorum quattuor milia. Iam rectius hinc ad
Euphraten contendit, id demum credens fore ipsius, quod celeritate præcipere potuisset.
[…]
Ibi illi litteræ a Dareo redduntur, quibus ut superbe scriptis vehementer offensus est:
præcipue eum movit, quod Dareus sibi regis titulum nec eundem Alexandri nomini adscripserat.
Postulabat autem magis quam petebat, ut accepta pecunia, quantamcumque tota Macedonia
caperet, matrem sibi et coniugem liberosque restitueret. De regno æquo, si vellet, Marte
contenderet. Si saniora consilia tandem pati potuisset, contentus patrio cederet alieni imperii
finibus, socius amicusque esset. In ea se fidem et dare paratum et accipere. Contra Alexander in
hunc maxime modum rescripsit: «Rex Alexander Dareo S.
Cuius nomen sumpsisti, Dareus Græcos, qui oram Hellesponti tenent, coloniasque
Græcorum Ionias omni clade vastavit, cum magno deinde exercitu mare traiecit inlato Macedoniæ
et Græciæ bello. Rursus Xerxes gentis eiusdem ad oppugnandos nos cum immanium barbarorum
copiis venit; qui navali prœlio victus Mardonium tamen reliquit in Græcia, ut absens quoque
popularetur urbes, agros ureret. Philippum vero parentem meum quis ignorat ab iis interfectum
esse, quos ingentis pecuniæ spe sollicitaverant vestri? Impia enim bella suscipitis et, cum habeatis
arma, licemini hostium capita, sicut tu proxime talentis mille, tanti exercitus rex, percussorem in
me emere voluisti. Repello igitur bellum, non infero. Et di quoque pro meliore stant causa:
magnam partem Asiæ in dicionem redegi meam, te ipsum acie vici. Quem etsi nihil a me impetrare
oportebat, utpote qui ne belli quidem in me iura servaveris, tamen, si veneris supplex, et matrem et
coniugem et liberos sine pretio recepturum esse promitto. Et vincere et consulere victis scio. Quod
si te committere nobis times, dabimus fidem impune venturum. De cetero, cum mihi scribes,
memento non solum regi te, sed etiam tuo scribere.» Ad hanc perferendam Thersippus est missus.
[ad indicem]
195. Locus ex M. Manilii (s. I p. Chr.) Astronomicon libro :

[ad indicem]
[…]
hoc sub pace vacat tantum. iuvat ire per ipsum

aera et immenso spatiantem vivere cælo
signaque et adversos stellarum noscere cursus.

quod solum novisse parum est. impensius ipsa
scire iuvat magni penitus præcordia mundi,
quaque regat generetque suis animalia signis
cernere et in numerum Phœbo modulante referre.
[…]
Hoc mihi surgit opus non ullis ante sacratum

carminibus. faveat magno fortuna labori,
annosa et molli contingat vita senecta,
ut possim rerum tantas emergere moles
magnaque cum parvis simili percurrere cura.
Et quoniam cælo descendit carmen ab alto
et venit in terras fatorum conditus ordo,
ipsa mihi primum naturæ forma canenda est
ponendusque sua totus sub imagine mundus.
[…]
Nec vero admiranda tibi natura videri

pendentis terræ debet. cum pendeat ipse
mundus et in nullo ponat vestigia fundo,
quod patet ex ipso motu cursuque volantis,
cum suspensus eat Phœbus currusque reflectat
huc illuc agilis, et servet in æthere metas,
cum luna et stellæ volitent per inania mundi,
terra quoque aerias leges imitata pependit.
est igitur tellus mediam sortita cavernam

aeris, e toto pariter sublata profundo,
nec patulas distenta plagas, sed condita in orbem
undique surgentem pariter pariterque cadentem.
[ad indicem]
196. E Valerii Maximi (ca. 20 a.Ch. – 50 p.Ch.) opere cui index Factorum et dictorum memorabilium libri IX, temporis
decursu, locos excerpturus exscripturusque hoc in Florilegio curabo.
[ad indicem]
Ex præfatione:
Vrbis Romæ exterarumque gentium facta simul ac dicta memoratu digna apud alios latius diffusa
sunt quam ut breviter cognosci possint, ab illustribus electa auctoribus digerere [aut deligere]
constitui, ut documenta sumere volentibus longæ inquisitionis labor absit. nec mihi cuncta
complectendi cupido incessit: quis enim omnis ævi gesta modico voluminum numero comprehenderit,
aut quis compos mentis domesticæ peregrinæque historiæ seriem felici superiorum stilo conditam vel
attentiore cura vel præstantiore facundia traditurum se speraverit?
...
Ex libro octavo De otio:
Otium, quod [præcipue] industriæ et studio maxime contrarium videtur, præcipue subnecti debet,
non quo evanescit virtus, sed quo recreatur: alterum enim etiam inertibus vitandum, alterum strenuis
quoque interdum appetendum est, illis, ne ~ propriæ vitam inermem exigant, his, ut tempestivā
laboris intermissione ad laborandum fiant vegetiores.
Par veræ amicitiæ clarissimum Scipio et Lælius, cum amoris vinculo tum etiam omnium virtutum
inter se iunctum societate, ut actuosæ vitæ iter æquali gradu exequebantur, ita animi quoque
remissioni<bus> communiter acquiescebant: constat namque eos Caietæ et Laurenti vagos litoribus
conchulas et umbilicos lectitasse, idque se P. Crassus ex socero suo Scævola, qui gener Lælii fuit,
audisse sæpe numero prædicavit.
Scævola autem, quiet<is> et remissionis eorum certissimus testis, optime pila lusisse traditur, quia
videlicet ad hoc deverticulum animum suum forensibus ministeriis fatigatum transferre solebat. alveo
quoque et calculis interdum vacasse dicitur, cum bene ac diu iura civium <et> cærimonias deorum
ordinasset: ut enim in rebus seriis Scævolam, ita in lusibus hominem agebat, quem rerum natura
continui laboris patientem esse non sinit.
Idque vidit, cui nulla pars sapientiæ obscura fuit, Socrates, ideoque non erubuit tunc, cum
interposita harundine cruribus suis cum parvulis filiolis ludens ab Alcibiade risus est.
Homerus quoque, ingeni cælestis vates, non aliud sensit vehementissimis Achillis manibus canoras
fides aptando, ut earum militare robur leni pacis studio relaxaret.
[ad indicem]
197. Loci ex Velleii Paterculi (ca. 19 a.Ch. – 31 p.Ch.) Historia Romana :

[ad indicem]
Ante triennium quam Carthago deleretur, M. Cato, perpetuus diruendæ eius auctor, L. Censorino
M'. Manilio consulibus mortem obiit. Eodem anno, quo Carthago concidit, L. Mummius Corinthum
post annos nongentos quinquaginta duos, quam ab Alete Hippotis filio erat condita, funditus eruit.
Uterque imperator devictæ a se gentis nomine honoratus, alter Africanus, alter appellatus est
Achaicus; nec quisquam ex novis hominibus prior Mummio cognomen virtute partum vindicavit.
Diversi imperatoribus mores, diversa fuere studia: quippe Scipio tam elegans liberalium
studiorum omnisque doctrinæ et auctor et admirator fuit, ut Polybium Panætiumque, præcellentes
ingenio viros, domi militiæque secum habuerit. Neque enim quisquam hoc Scipione elegantius
intervalla negotiorum otio dispunxit semperque aut belli aut pacis serviit artibus: semper inter arma
ac studia versatus aut corpus periculis aut animum disciplinis exercuit. Mummius tam rudis fuit, ut
capta Corintho cum maximorum artificum perfectas manibus tabulas ac statuas in Italiam portandas
locaret, iuberet prædici conducentibus, si eas perdidissent, novas eos reddituros. Non tamen puto
dubites, Vinici, quin magis pro re publica fuerit manere adhuc rudem Corinthiorum intellectum quam
in tantum ea intellegi, et quin hac prudentia illa imprudentia decori publico fuerit convenientior.
198. ...
199. …
200. Phædri (ca. 10 a. Chr. n. - ca. 60 p. Chr. n.) fabulas Æsopicas nonnullas, temporis decursu, hic descripturus sum:
[ad indicem]
-E primo libro:
Fabula prima
Lupus et agnus
Ad rivum eundem lupus et agnus venerant,

siti compulsi. Superior stabat lupus,
longeque inferior agnus. Tunc fauce improba
latro incitatus iurgii causam intulit;
'Cur' inquit 'turbulentam fecisti mihi
aquam bibenti?' Laniger contra timens
'Qui possum, quæso, facere quod quereris, lupe?
A te decurrit ad meos haustus liquor'.
Repulsus ille veritatis viribus
'Ante hos sex menses male' ait 'dixisti mihi'.
Respondit agnus 'Equidem natus non eram'.
'Pater hercle tuus' ille inquit 'male dixit mihi';
atque ita correptum lacerat iniusta nece.
Hæc propter illos scripta est homines fabula
qui fictis causis innocentes opprimunt.
Fabula secunda:
Ranæ Regem Petunt
Athenæ cum florerent æquis legibus,
procax libertas civitatem miscuit,
frenumque solvit pristinum licentia.
Hic conspiratis factionum partibus
arcem tyrannus occupat Pisistratus.
Cum tristem servitutem flerent Attici,
non quia crudelis ille, sed quoniam grave
omne insuetis onus, et cœpissent queri,
Æsopus talem tum fabellam rettulit.
'Ranæ, vagantes liberis paludibus,
clamore magno regem petiere ab Iove,
qui dissolutos mores vi compesceret.
Pater deorum risit atque illis dedit
parvum tigillum, missum quod subito vadi
motu sonoque terruit pavidum genus.
Hoc mersum limo cum iaceret diutius,
forte una tacite profert e stagno caput,
et explorato rege cunctas evocat.
Illæ timore posito certatim adnatant,
lignumque supra turba petulans insilit.
Quod cum inquinassent omni contumelia,
alium rogantes regem misere ad Iovem,
inutilis quoniam esset qui fuerat datus.
Tum misit illis hydrum, qui dente aspero
corripere cœpit singulas. Frustra necem
fugitant inertes; vocem præcludit metus.
Furtim igitur dant Mercurio mandata ad Iovem,
adflictis ut succurrat. Tunc contra Tonans
"Quia noluistis vestrum ferre" inquit "bonum,
malum perferte". Vos quoque, o cives,' ait
'hoc sustinete, maius ne veniat, malum'.
[ad indicem]
Fabula quarta
Canis per Fluvium Carnem Ferens

Amittit merito proprium qui alienum adpetit.
Canis, per fluvium carnem cum ferret, natans
lympharum in speculo vidit simulacrum suum,
aliamque prædam ab altero ferri putans
eripere voluit; verum decepta aviditas
et quem tenebat ore dimisit cibum,
nec quem petebat adeo potuit tangere.
Fabula quinta
De sociis leonis
Numquam est fidelis cum potenti societas

Testatur hæc fabella propositum meum:
Vacca et capella et patiens ovis iniuriæ

socii fuere cum leone in saltibus.
Hi cum cepissent cervum vasti corporis,
sic est locutus, partibus factis, leo:
“Ego primam tollo, nominor quia ‘rex Leo’;
secundam, quia sum fortis, tribuetis mihi;
tum, quia plus valeo, me sequetur tertia
-malo afficietur si quis quartam tetigerit!”
Sic totam prædam sola improbitas abstulit.
[ad indicem]
Fabula VII
De vulpe et persona inani
Personam tragicam forte vulpes viderat:
“O quanta species!” inquit, “cerebrum non habet!”
Hoc illis dictum est quibus honorem et gloriam
fortuna tribuit –sensum communem abstulit.
Fabula XII
Cervus ad Fontem
(cf. editiunculam quam, via Ørbergiana insistens, feci)
Laudatis utiliora quæ contempseris,

sæpe inveniri testis hæc narratio est.
Ad fontem cervus, cum bibisset, restitit,
et in liquore vidit effigiem suam.
Ibi dum ramosa mirans laudat cornua
crurumque nimiam tenuitatem vituperat,
venantum subito vocibus conterritus,
per campum fugere cœpit, et cursu levi
canes elusit. Silva tum excepit ferum;
in qua retentis impeditus cornibus
lacerari cœpit morsibus sævis canum.
Tum moriens edidisse vocem hanc dicitur:
'O me infelicem, qui nunc demum intellego,
utilia mihi quam fuerint quæ despexeram,
et, quæ laudaram, quantum luctus habuerint'.
…
[ad indicem]
Fabula XIII
De corvo stupido
Cum de fenestra corvus raptum caseum

comesse vellet, celsa residens arbore,
vulpes hunc vidit, deinde sic cœpit loqui:
“O, qui tuarum, corve, pennarum est nitor!
Quantum decorem corpore et vultu geris!
Si vocem haberes, nulla prior ales foret!”
At ille stultus, dum vult vocem ostendere,
emisit ore caseum, quem celeriter
dolosa vulpes avidis rapuit dentibus!
Tum demum ingemuit corvi deceptus stupor.
Fabula vicesima prima
Quicumque amisit dignitatem pristinam,

ignavis etiam iocus est in casu gravi.
Defectus annis et desertus viribus

leo cum iaceret spiritum extremum trahens,
aper fulmineis spumans venit dentibus,
et vindicavit ictu veterem iniuriam.
Infestis taurus mox confodit cornibus
hostile corpus. Asinus, ut vidit ferum
impune lædi, calcibus frontem extudit.
At ille exspirans ‘Fortis indigne tuli
mihi insultare: Te, Naturæ dedecus,
quod ferre certe cogor bis videor mori’.
chalcographia facta ab Ioanne Carolo Baquoy
Fabula XXIV
Rana rupta et bos
Inops, potentem dum vult imitari, perit.
In prato quondam rana conspexit bovem

et tacta invidia tantæ magnitudinis
rugosam inflavit pellem.
Tum natos suos
interrogavit ‘an bove esset latior’?
Illi negarunt.
Rursus intendit cutem
maiore nisu, et simili quæsivit modo
‘quis maior esset’?
Illi dixerunt ‘bovem’.
Novissime indignata, dum vult validius
inflare sese, rupto iacuit corpore!
[ad indicem]
E libro tertio:
Fabula VII
De lupo macro et cane perpasto.

Quam dulcis sit libertas breviter proloquar:
Cani perpasto macie confectus lupus

forte occurrit; dein, salutati inuicem
ut restiterunt," Vnde sic, quæso, nites?
Aut quo cibo fecisti tantum corporis?
Ego, qui sum longe fortior, pereo fame."
Canis simpliciter: "Eadem est condicio tibi,
præstare domino si par officium potes."
"Quod?" inquit ille. "Custos ut sis liminis,
a furibus tuearis et noctu domum.
Adfertur ultro panis; de mensa sua
dat ossa dominus; frusta iactat familia,
et quod fastidit quisque pulmentarium.
Sic sine labore uenter impletur meus."
"Ego uero sum paratus: nunc patior niues
imbresque in siluis asperam uitam trahens.
Quanto est facilius mihi sub tecto uiuere,
et otiosum largo satiari cibo!"
"Veni ergo mecum." Dum procedunt, aspicit
lupus a catena collum detritum cani.
"Vnde hoc, amice?" "Nil est." "Dic, sodes, tamen."
"Quia uideor acer, alligant me interdiu,
luce ut quiescam, et uigilem nox cum uenerit:
crepusculo solutus qua uisum est uagor."
"Age, abire si quo est animus, est licentia?"
"Non plane est" inquit. "Fruere quæ laudas, canis;
regnare nolo, liber ut non sim mihi."
E libro quarto:
Fabula IV
De vulpe et uva
Fame coacta vulpes alta in vinea

uvam adpetebat, summis saliens viribus.
Quam tangere ut non potuit, discedens ait:
"Nondum matura es; nolo acerbam sumere."
Qui, facere quæ non possunt, verbis elevant,
adscribere hoc debebunt exemplum sibi.
[ad indicem]
Fabula X
De vitiis hominum
Peras imposuit Iuppiter nobis duas:

propriis repletam vitiis post tergum dedit,
alienis ante pectus suspendit gravem.
Hac re videre nostra mala non possumus;
alii simul delinquunt, censores sumus.
fabulæ delineatio sumpta hac ex editione optima
201. …
202. …
203. …
204. …
205. ...
206. ...
207. ...
208. ...
209. ...
210. Excepta aliquot e Petronii (obiit 66 p. Chr. n.) Satyrarum reliquiis:
[ad indicem]
Non omnibus eadem placent
Inveniat, quod quisque velit: non omnibus unum est

quod placet: hic spinas colligit, ille rosas.
Exhortatio ad Ulixen
Linque tuas sedes alienaque litora quære,

o iuvenis : maior rerum tibi nascitur ordo.
ne succumbe malis. te noverit ultimus Ister,
te Boreas gelidus securaque regna Canopi,
quique renascentem Phœbum cernuntque iacentem :
maior in externas Ithacus descendat arenas.
211. …
212. …
213. …
214. ...
215. ...
216. ...
217. ...
218. ...
219. …
220. L. A. Senecæ epigramma philosophicum de tempore omnia vorante:
[ad indicem]
Omnia tempus edax depascitur, omnia carpit,
omnia sede movet, nihil sinit esse diu.
Flumina deficiunt, profugum mare litora siccant,
subsidunt montes et iuga celsa ruunt.
Quid tam parva loquor? Moles pulcherrima cæli
ardebit flammis tota repente suis.
Omnia mors poscit. Lex est, non pœna, perire:
hic aliquo mundus tempore nullus erit.
Initium dialogi cuius inscriptio est De Providentia:
'Quare multa bonis uiris aduersa eueniunt?' Nihil accidere bono uiro mali potest: non
miscentur contraria. Quemadmodum tot amnes, tantum superne deiectorum imbrium, tanta
medicatorum uis fontium non mutant saporem maris, ne remittunt quidem, ita aduersarum
impetus rerum uiri fortis non uertit animum: manet in statu et quidquid euenit in suum colorem
trahit; est enim omnibus externis potentior. Nec hoc dico, non sentit illa, sed uincit, et alioqui
quietus placidusque contra incurrentia attollitur. Omnia aduersa exercitationes putat. Quis autem,
uir modo et erectus ad honesta, non est laboris adpetens iusti et ad officia cum periculo promptus?
Cui non industrio otium pœna est? Athletas uidemus, quibus uirium cura est, cum fortissimis
quibusque confligere et exigere ab iis per quos certamini præparantur ut totis contra ipsos uiribus
utantur; cædi se uexarique patiuntur et, si non inueniunt singulos pares, pluribus simul obiciuntur.
Marcet sine aduersario uirtus: tunc apparet quanta sit quantumque polleat, cum quid possit
patientia ostendit. Scias licet idem uiris bonis esse faciendum, ut dura ac difficilia non reformident
nec de fato querantur, quidquid accidit boni consulant, in bonum uertant; non quid sed
quemadmodum feras interest. Non uides quanto aliter patres, aliter matres indulgeant? illi excitari
iubent liberos ad studia obeunda mature, feriatis quoque diebus non patiuntur esse otiosos, et
sudorem illis et interdum lacrimas excutiunt; at matres fouere in sinu, continere in umbra uolunt,
numquam contristari, numquam flere, numquam laborare. Patrium deus habet aduersus bonos
uiros animum et illos fortiter amat et 'operibus' inquit 'doloribus damnis exagitentur, ut uerum
colligant robur.' Languent per inertiam saginata nec labore tantum sed motu et ipso sui onere
deficiunt. Non fert ullum ictum inlæsa felicitas; at cui adsidua fuit cum incommodis suis rixa,
callum per iniurias duxit nec ulli malo cedit, sed etiam si cecidit de genu pugnat.
- Quæstiones Naturales, I, excerpta e Prologo :
Quantum inter philosophiam interest, Lucili virorum optime, et ceteras artes, tantum
interesse existimo in ipsa philosophia inter illam partem, quæ ad homines et hanc, quæ ad deos
pertinet. […] Denique tantum inter duas interest, quantum inter Deum et hominem. Altera docet,
quid in terris agendum sit: altera, quid agatur in cælo. […]
O quam contempta res est homo, nisi supra humana surrexerit! […]
Telluris imago facta ab arte facto satellite siderali, vulgo Voyager 1, anno 1990, distantī sex milia milionum chiliometrorum (6.000.000.000 km.)
Vulgo notissimus astronomus Carolus Sagan id poetice nuncupavit pallidulum punctum cæruleum, anglice: Pale blue dot.
Hoc est illud punctum quod inter tot gentes ferro et igni dividitur? O quam
ridiculi sunt mortalium termini!
[…]
- Quæstiones Naturales, I, 13:

Quid est Deus? Mens uniuersi. Quid est Deus? Quod uides totum, et quod non uides totum.
Sic demum magnitudo sua illi redditur, qua nihil maius excogitari potest, sic solus est omnia, opus
suum et extra et intra tenet. Quid ergo interest inter naturam Dei et nostram? Nostri melior pars
animus est: in illo nulla pars extra animum; totus ratio est.
[ad indicem]
- Prima epistula ad Lucilium:
Ita fac, mi Lucili: vindica te tibi, et tempus quod adhuc aut auferebatur aut subripiebatur aut
excidebat collige et serva. Persuade tibi hoc sic esse ut scribo: quædam tempora eripiuntur nobis,
quædam subducuntur, quædam effluunt. Turpissima tamen est iactura quæ per neglegentiam fit.
Et si volueris attendere, magna pars vitæ elabitur male agentibus, maxima nihil agentibus, tota
vita aliud agentibus. Quem mihi dabis qui aliquod pretium tempori ponat, qui diem æstimet, qui
intellegat se cotidie mori? In hoc enim fallimur, quod mortem prospicimus: magna pars eius iam
præterit; quidquid ætatis retro est mors tenet. Fac ergo, mi Lucili, quod facere te scribis, omnes
horas complectere; sic fiet ut minus ex crastino pendeas, si hodierno manum inieceris. Dum
differtur vita transcurrit. Omnia, Lucili, aliena sunt, tempus tantum nostrum est; in huius rei unius
fugacis ac lubricæ possessionem natura nos misit, ex qua expellit quicumque vult. Et tanta stultitia
mortalium est ut quæ minima et vilissima sunt, certe reparabilia, imputari sibi cum impetravere
patiantur, nemo se iudicet quicquam debere qui tempus accepit, cum interim hoc unum est quod ne
gratus quidem potest reddere.
Interrogabis fortasse quid ego faciam qui tibi ista præcipio. Fatebor ingenue: quod apud
luxuriosum sed diligentem evenit, ratio mihi constat impensæ. Non possum dicere nihil perdere,
sed quid perdam et quare et quemadmodum dicam; causas paupertatis meæ reddam. Sed evenit
mihi quod plerisque non suo vitio ad inopiam redactis: omnes ignoscunt, nemo succurrit. Quid
ergo est? non puto pauperem cui quantulumcumque superest sat est; tu tamen malo serves tua, et
bono tempore incipies. Nam ut visum est maioribus nostris, 'sera parsimonia in fundo est'; non
enim tantum minimum in imo sed pessimum remanet. Vale.
[ad indicem]
- Epistula secunda ad Lucilium de ratione legendi:
Ex iis quæ mihi scribis et ex iis quæ audio bonam spem de te concipio: non discurris nec
locorum mutationibus inquietaris. Ægri animi ista iactatio est: primum argumentum compositæ
mentis existimo posse consistere et secum morari. Illud autem vide, ne ista lectio auctorum
multorum et omnis generis voluminum habeat aliquid vagum et instabile. Certis ingeniis immorari
et innutriri oportet, si velis aliquid trahere quod in animo fideliter sedeat. Nusquam est qui ubique
est. Vitam in peregrinatione exigentibus hoc evenit, ut multa hospitia habeant, nullas amicitias;
idem accidat necesse est iis qui nullius se ingenio familiariter applicant sed omnia cursim et
properantes transmittunt. Non prodest cibus nec corpori accedit qui statim sumptus emittitur;
nihil æque sanitatem impedit quam remediorum crebra mutatio; non venit vulnus ad cicatricem in
quo medicamenta temptantur; non convalescit planta quæ sæpe transfertur; nihil tam utile est ut
in transitu prosit. Distringit librorum multitudo; itaque cum legere non possis quantum habueris,
satis est habere quantum legas. 'Sed modo' inquis 'hunc librum evolvere volo, modo illum.'
Fastidientis stomachi est multa degustare; quæ ubi varia sunt et diversa, inquinant non alunt.
Probatos itaque semper lege, et si quando ad alios deverti libuerit, ad priores redi. Aliquid cotidie
adversus paupertatem, aliquid adversus mortem auxili compara, nec minus adversus ceteras
pestes; et cum multa percurreris, unum excerpe quod illo die concoquas. Hoc ipse quoque facio; ex
pluribus quæ legi aliquid apprehendo. Hodiernum hoc est quod apud Epicurum nanctus sum -
soleo enim et in aliena castra transire, non tamquam transfuga, sed tamquam explorator -:
'honesta' inquit 'res est læta paupertas'. Illa vero non est paupertas, si læta est; non qui parum
habet, sed qui plus cupit, pauper est. Quid enim refert quantum illi in arca, quantum in horreis
iaceat, quantum pascat aut feneret, si alieno imminet, si non acquisita sed acquirenda computat?
Quis sit divitiarum modus quæris? primus habere quod necesse est, proximus quod sat est. Vale.
[ad indicem]
- Epistula XV ad Lucilium de exercitatione corporis:

Mos antiquis fuit, usque ad meam servatus ætatem, primis epistulæ verbis adicere 'si vales bene
est, ego valeo'. Recte nos dicimus 'si philosopharis, bene est'. Valere enim hoc demum est. Sine hoc
æger est animus; corpus quoque, etiam si magnas habet vires, non aliter quam furiosi aut frenetici
validum est. Ergo hanc præcipue valetudinem cura, deinde et illam secundam; quæ non magno tibi
constabit, si volueris bene valere. Stulta est enim, mi Lucili, et minime conveniens litterato viro
occupatio exercendi lacertos et dilatandi cervicem ac latera firmandi; cum tibi feliciter sagina cesserit
et tori creverint, nec vires umquam opimi bovis nec pondus æquabis. Adice nunc quod maiore corporis
sarcinā animus eliditur et minus agilis est. Itaque quantum potes circumscribe corpus tuum et animo
locum laxa. Multa sequuntur incommoda huic deditos curæ: primum exercitationes, quarum labor
spiritum exhaurit et inhabilem intentioni ac studiis acrioribus reddit; deinde copiā ciborum subtilitas
impeditur. Accedunt pessimæ notæ mancipia in magisterium recepta, homines inter oleum et vinum
occupati, quibus ad votum dies actus est si bene desudaverunt, si in locum eius quod effluxit multum
potionis altius in ieiuno ituræ regesserunt. Bibere et sudare vita cardiaci est. Sunt exercitationes et
faciles et breves, quæ corpus et sine morā lassent et tempori parcant, cuius præcipua ratio habenda
est: cursus et cum aliquo pondere manus motæ et saltus vel ille qui corpus in altum levat vel ille qui in
longum mittit vel ille, ut ita dicam, saliaris aut, ut contumeliosius dicam, fullonius: quoslibet ex his
elige. Quidquid facies, cito redi a corpore ad animum; illum noctibus ac diebus exerce. Labore modico
alitur ille; hanc exercitationem non frigus, non æstus impediet, ne senectus quidem. Id bonum cura
quod vetustate fit melius. Neque ego te iubeo semper imminere libro aut pugillaribus: dandum est
aliquod intervallum animo, ita tamen ut non resolvatur, sed remittatur. Gestatio et corpus concutit et
studio non officit: possis legere, possis dictare, possis loqui, possis audire, quorum nihil ne ambulatio
quidem vetat fieri. Nec tu intentionem vocis contempseris, quam veto te per gradus et certos modos
extollere, deinde deprimere. Quid si velis deinde quemadmodum ambules discere? Admitte istos quos
nova artificia docuit fames: erit qui gradus tuos temperet et buccam edentis observet et in tantum
procedat in quantum audaciam eius patientiā et credulitate produxeris. Quid ergo? a clamore
protinus et a summā contentione vox tua incipiet? usque eo naturale est paulatim incitari ut litigantes
quoque a sermone incipiant, ad vociferationem transeant; nemo statim Quiritium fidem implorat.
Ergo utcumque tibi impetus animi suaserit, modo vehementius fac vitiis convicium, modo lentius,
prout vox te quoque hortabitur; modesta, cum recipies illam revocarisque, descendat, non decidat; nec
hoc indocto et rustico more desæviat. Non enim id agimus ut exerceatur vox, sed ut exerceat.
Detraxi tibi non pusillum negotii: una mercedula ad hæc beneficia accedet. Ecce insigne
præceptum: 'stulta vita ingrata est, trepida; tota in futurum fertur'. 'Quis hoc' inquis 'dicit?' idem qui
supra. Quam tu nunc vitam dici existimas stultam? Babæ et Isionis? Non ita est: nostra dicitur, quos
cæca cupiditas in nocitura, certe numquam satiatura præcipitat, quibus si quid satis esse posset,
fuisset, qui non cogitamus quam iucundum sit nihil poscere, quam magnificum sit plenum esse nec ex
fortunā pendere. Subinde itaque, Lucili, quam multa sis consecutus recordare; cum aspexeris quot te
antecedant, cogita quot sequantur. Si vis gratus esse adversus deos et adversus vitam tuam, cogita
quam multos antecesseris. Quid tibi cum ceteris? Te ipse antecessisti. Finem constitue quem transire
ne possis quidem si velis; discedant aliquando ista insidiosa bona et sperantibus meliora quam
assecutis. Si quid in illis esset solidi, aliquando et implerent: nunc haurientium sitim concitant.
Mittantur speciosi apparatus; et quod futuri temporis incerta sors volvit, quare potius a fortunā
impetrem ut det, quam a me ne petam? Quare autem petam? oblitus fragilitatis humanæ congeram?
in quid laborem? Ecce hic dies ultimus est; ut non sit, prope ab ultimo est. Vale.
[ad indicem]
- Epistula XCVIII ad Lucilium de animi anxietate ob cogitationem imminentium futurorum:
Numquam credideris felicem quemquam ex felicitate suspensum. Fragilibus innititur qui

adventicio lætus est: exibit gaudium quod intravit. At illud ex se ortum fidele firmumque est et crescit
et ad extremum usque prosequitur: cetera quorum admiratio est vulgo in diem bona sunt. ‘Quid ergo?
non usui ac voluptati esse possunt?’ Quis negat? sed ita si illa ex nobis pendent, non ex illis nos. Omnia
quæ fortuna intuetur ita fructifera ac iucunda fiunt si qui habet illa se quoque habet nec in rerum
suarum potestate est. Errant enim, Lucili, qui aut boni aliquid nobis aut mali iudicant tribuere
fortunam: materiam dat bonorum ac malorum et initia rerum apud nos in malum bonumve
exiturarum. Valentior enim omni fortuna animus est et in utramque partem ipse res suas ducit
beatæque ac miseræ vitæ sibi causa est. Malus omnia in malum vertit, etiam quæ cum specie optimi
venerant: rectus atque integer corrigit prava fortunæ et dura atque aspera ferendi scientia mollit,
idemque et secunda grate excipit modesteque et adversa constanter ac fortiter. Qui licet prudens sit,
licet exacto faciat cuncta iudicio, licet nihil supra vires suas temptet, non continget illi bonum illud
integrum et extra minas positum nisi certus adversus incerta est. Sive alios observare volueris
(liberius enim inter aliena iudicium est) sive te ipsum favore seposito, et senties hoc et confiteberis,
nihil ex his optabilibus et caris utile esse nisi te contra levitatem casus rerumque casum sequentium
instruxeris, nisi illud frequenter et sine querella inter singula damna dixeris:
dis aliter visum est.
Immo mehercules, ut carmen fortius ac iustius petam quo animum tuum magis fulcias, hoc dicito
quotiens aliquid aliter quam cogitabas evenerit: ‘di melius’. Sic composito nihil accidet. Sic autem
componetur si quid humanarum rerum varietas possit cogitaverit antequam senserit, si et liberos et
coniugem et patrimonium sic habuerit tamquam non utique semper habiturus et tamquam non
futurus ob hoc miserior si habere desierit. Calamitosus est animus futuri anxius et ante miserias
miser, qui sollicitus est ut ea quibus delectatur ad extremum usque permaneant; nullo enim tempore
conquiescet et expectatione venturi præsentia, quibus frui poterat, amittet. In æquo est autem amissæ
rei <dolor> et timor amittendæ. Nec ideo præcipio tibi neglegentiam. Tu vero metuenda declina;
quidquid consilio prospici potest prospice; quodcumque læsurum est multo ante quam accidat
speculare et averte. In hoc ipsum tibi plurimum conferet fiducia et ad tolerandum omne obfirmata
mens. Potest fortunam cavere qui potest ferre; certe in tranquillo non tumultuatur. Nihil est nec
miserius nec stultius quam prætimere: quæ ista dementia est malum suum antecedere? Denique, ut
breviter includam quod sentio et istos satagios ac sibi molestos describam tibi, tam intemperantes in
ipsis miseriis sunt quam ante illas. Plus dolet quam necesse est qui ante dolet quam necesse est; eadem
enim infirmitate dolorem non æstimat qua non expectat; eadem intemperantia fingit sibi perpetuam
felicitatem suam, fingit crescere debere quæcumque contigerunt, non tantum durare, et oblitus huius
petauri quo humana iactantur sibi uni fortuitorum constantiam spondet. Egregie itaque videtur mihi
Metrodorus dixisse in ea epistula qua sororem amisso optimæ indolis filio adloquitur: ‘mortale est
omne mortalium bonum’. De his loquitur bonis ad quæ concurritur; nam illud verum bonum non
moritur, certum est sempiternumque, sapientia et virtus; hoc unum contingit inmortale mortalibus.
Ceterum tam improbi sunt tamque obliti quo eant, quo illos singuli dies trudant, ut mirentur aliquid
ipsos amittere, amissuri uno die omnia. Quidquid est cui dominus inscriberis apud te est, tuum non
est; nihil firmum infirmo, nihil fragili æternum et invictum est. Tam necesse est perire quam perdere
et hoc ipsum, si intellegimus, solacium est. Æquo animo perde: pereundum est.
Quid ergo adversus has amissiones auxili invenimus? hoc, ut memoria teneamus amissa nec cum
ipsis fructum excidere patiamur quem ex illis percepimus. Habere eripitur, habuisse numquam.
Peringratus est qui, cum amisit, pro accepto nihil debet. Rem nobis eripit casus, usum fructumque
apud nos relinquit, quem nos iniquitate desiderii perdidimus. Dic tibi ex istis quæ terribilia videntur
nihil est invictum’. Singula vicere iam multi, ignem Mucius, crucem Regulus, venenum Socrates,
exilium Rutilius, mortem ferro adactam Cato: et nos vincamus aliquid. Rursus ista quæ ut speciosa et
felicia trahunt vulgum a multis et sæpe contempta sunt. Fabricius divitias imperator reiecit, censor
notavit; Tubero paupertatem et se dignam et Capitolio iudicavit, cum fictilibus in publica cena usus
ostendit debere iis hominem esse contentum quibus di etiamnunc uterentur. Honores reppulit pater
Sextius, qui ita natus ut rem publicam deberet capessere, latum clavum divo Iulio dante non recepit;
intellegebat enim quod dari posset et eripi posse. Nos quoque aliquid et ipsi faciamus animose; simus
inter exempla. Quare defecimus? quare desperamus? Quidquid fieri potuit potest, nos modo purgemus
animum sequamurque naturam, a qua aberranti cupiendum timendumque est et fortuitis serviendum.
Licet reverti in viam, licet in integrum restitui: restituamur, ut possimus dolores quocumque modo
corpus invaserint perferre et fortunæ dicere ‘cum viro tibi negotium est: quære quem vincas’.
* * * His sermonibus et his similibus lenitur illa vis ulceris, quam opto mehercules mitigari et aut
sanari aut stare et cum ipso senescere. Sed securus de illo sum: de nostro damno agitur, quibus senex
egregius eripitur. Nam ipse vitæ plenus est, cui adici nihil desiderat sua causa sed eorum quibus utilis
est. Liberaliter facit quod vivit. Alius iam hos cruciatus finisset: hic tam turpe putat mortem fugere
quam ad mortem confugere. ‘Quid ergo? non si suadebit res exibit?’ Quidni exeat, si nemo iam uti eo
poterit, si nihil aliud quam dolori operam dabit? Hoc est, mi Lucili, philosophiam in opere discere et
ad verum exerceri, videre quid homo prudens animi habeat contra mortem, contra dolorem, cum illa
accedat, hic premat; quid faciendum sit a faciente discendum est. Adhuc argumentis actum est an
posset aliqui dolori resistere, an mors magnos quoque animos admota summittere. Quid opus est
verbis? in rem præsentem eamus: nec mors illum contra dolorem facit fortiorem nec dolor contra
mortem. Contra utrumque sibi fidit nec spe mortis patienter dolet nec tædio doloris libenter moritur:
hunc fert, illam expectat. Vale.
[ad indicem]
- Locus excerptus ex opere cuius inscriptio est De otio :
Duas res publicas animo complectamur, alteram magnam et vere publicam qua di atque
homines continentur, in qua non ad hunc angulum respicimus aut ad illum sed terminos civitatis
nostræ cum sole metimur, alteram cui nos adscripsit condicio nascendi; hæc aut Atheniensium erit
aut Carthaginiensium aut alterius alicuius urbis quæ non ad omnis pertineat homines sed ad
certos. Quidam eodem tempore utrique rei publicæ dant operam, maiori minorique, quidam
tantum minori, quidam tantum maiori. Huic maiori rei publicæ et in otio deservire possumus,
immo vero nescio an in otio melius, ut quæramus quid sit virtus, una pluresne sint, natura an ars
bonos viros faciat; unum sit hoc quod maria terrasque et mari ac terris inserta complectitur, an
multa eiusmodi corpora deus sparserit; continua sit omnis et plena materia ex qua cuncta
gignuntur, an diducta et solidis inane permixtum; quæ sit dei sedes, opus suum spectet an tractet,
utrumne extrinsecus illi circumfusus sit an toti inditus; inmortalis sit mundus an inter caduca et ad
tempus nata numerandus. Hæc qui contemplatur, quid deo præstat? ne tanta eius opera sine teste
sint.
[ad indicem]
- Locus excerptus ex opere cuius inscriptio est De brevitate vitæ :
Maior pars mortalium, Pauline, de naturæ malignitate conqueritur, quod in exiguum æui
gignimur, quod hæc tam uelociter, tam rapide dati nobis temporis spatia decurrant, adeo ut
exceptis admodum paucis ceteros in ipso uitæ apparatu uita destituat. Nec huic publico, ut
opinantur, malo turba tantum et imprūdens uulgus ingemuit; clarorum quoque uirorum hic
affectus querellas euocauit. Inde illa maximi medicorum exclamatio est: "uitam breuem esse,
longam artem". [...] Non exiguum temporis habemus, sed multum perdidimus. Satis longa uita et
in maximarum rerum consummationem large data est, si tota bene collocaretur; sed ubi per luxum
ac neglegentiam diffluit, ubi nulli bonæ rei impenditur, ultima demum necessitate cogente, quam
ire non intelleximus transisse sentimus. Ita est: non accipimus breuem uitam sed fecimus, nec
inopes eius sed prodigi sumus. Sicut amplæ et regiæ opes, ubi ad malum dominum peruenerunt,
momento dissipantur, at quamuis modicæ, si bono custodi traditæ sunt, usu crescunt: ita ætas
nostra bene disponenti multum patet. [...]
M. Cicero inter Catilinas, Clodios iactatus Pompeiosque et Crassos, partim manifestos

inimicos, partim dubios amicos, dum fluctuatur cum re publica et illam pessum euntem tenet,
nouissime abductus, nec secundis rebus quietus nec aduersarum patiens, quotiens illum ipsum
consulatum suum non sine causa sed sine fine laudatum detestatur! Quam flebiles uoces exprimit
in quadam ad Atticum epistula iam uicto patre Pompeio, adhuc filio in Hispania fracta arma
refouente! "Quid agam", inquit, "hic, quæris? Moror in Tusculano meo semiliber." Alia deinceps
adicit, quibus et priorem ætatem complorat et de præsenti queritur et de futura despērat.
Semiliberum se dixit Cicero: at me hercules numquam sapiens in tam humile nomen procedet,
numquam semiliber erit, integræ semper libertatis et solidæ, solutus et sui iuris et altior ceteris.
Quid enim supra eum potest esse qui supra fortunam est?
[...] Soli omnium otiosi sunt qui sapientiæ uacant, soli uiuunt; nec enim suam tantum ætatem bene
tuentur: omne æuum suo adiciunt; quicquid annorum ante illos actum est, illis adquisitum est. Nisi
ingratissimi sumus, illi clarissimi sacrarum opinionum conditores nobis nati sunt, nobis uitam
præparauerunt. Ad res pulcherrimas ex tenebris ad lucem erutas alieno labore deducimur; nullo
nobis sæculo interdictum est, in omnia admittimur et, si magnitudine animi egredi humanæ
imbecillitatis angustias libet, multum per quod spatiemur temporis est. Disputare cum Socrate
licet, dubitare cum Carneade, cum Epicuro quiescere, hominis naturam cum Stoicis uincere, cum
Cynicis excedere. Cum rerum natura in consortium omnis æui patiatur incedere, quidni ab hoc
exiguo et caduco temporis transitu in illa toto nos demus animo quæ immensa, quæ æterna sunt,
quæ cum melioribus communia? [...]
Nemo restituet annos, nemo iterum te tibi reddet. Ibit qua cœpit ætas nec cursum suum aut
revocabit aut supprimet; nihil tumultuabitur, nihil admonebit velocitatis suæ: tacita labetur. Non
illa se regis imperio, non favore populi longius proferet: sicut missa est a primo die, curret,
nusquam devertetur, nusquam remorabitur. Quid fiet? Tu occupatus es, vita festinat; mors interim
aderit, cui uelis nolis vacandum est. [...]
Cogitationes suas in longum ordinant; maxima porro vitæ iactura dilatio est: illa primum
quemque extrahit diem, illa eripit præsentia dum ulteriora promittit. Maximum vivendi
impedimentum est exspectatio, quæ pendet ex crastino, perdit hodiernum. Quod in manu fortunæ
positum est disponis, quod in tua, dimittis. Quo spectas? Quo te extendis? Omnia quæ ventura sunt
in incerto iacent: protinus vive. Clamat ecce maximus vates et velut divino horrore instinctus
salutare carmen canit:
Optima quæque dies miseris mortalibus ævi

Prima fugit.
[ad indicem]
- Locus excerptus ex opere cuius inscriptio est De vita beata :
'Aliter' inquis 'loqueris, aliter uiuis.' Hoc, malignissima capita et optimo cuique inimicissima,
Platoni obiectum est, obiectum Epicuro, obiectum Zenoni; omnes enim isti dicebant non
quemadmodum ipsi uiuerent, sed quemadmodum esset <et> ipsis uiuendum. De uirtute, non de me
loquor, et cum uitiis conuicium facio, in primis meis facio: cum potuero, uiuam quomodo oportet.
Nec malignitas me ista multo ueneno tincta deterrebit ab optimis; ne uirus quidem istud quo alios
spargitis, quo uos necatis, me inpediet quominus perseuerem laudare uitam non quam ago sed
quam agendam scio, quominus uirtutem adorem et ex interuallo ingenti reptabundus sequar.
[...]
[ad indicem]
Desine ergo philosophis pecunia interdicere: nemo sapientiam paupertate damnauit. Habebit
philosophus amplas opes, sed nulli detractas nec alieno sanguine cruentas, sine cuiusquam iniuria
partas, sine sordidis quæstibus, quarum tam honestus sit exitus quam introitus, quibus nemo
ingemescat nisi malignus. In quantum uis exaggera illas: honestæ sunt in quibus, cum multa sint
quæ sua quisque dici uelit, nihil est quod quisquam suum possit dicere. Ille uero fortunae
benignitatem a se non summouebit et patrimonio per honesta quæsito nec gloriabitur nec
erubescet. Habebit tamen etiam quo glorietur, si aperta domo et admissa in res suas ciuitate
poterit dicere 'quod quisque suum agnouerit tollat!' O magnum uirum, optime diuitem, si opus ad
hanc vocem consonet! si post hanc uocem tantundem habuerit! Ita dico: si tuto et securus
scrutationem populo præbuerit, si nihil quisquam apud illum inuenerit quo manus iniciat,
audacter et propalam erit diues. Sapiens nullum denarium intra limen suum admittet male
intrantem; idem magnas opes, munus fortunæ fructumque uirtutis, non repudiabit nec excludet.
Quid enim est quare illis bono loco inuideat? ueniant, hospitentur. ...
Hisce versibus Seneca prænuntiare videtur Novum Orbem cuius ad oras multis post annis Europæi naves
appulerunt:
Venient annis sæcula seris,

quibus Oceanus vincula rerum
laxet, et ingens pateat tellus
Tethysque novos detegat orbes,
nec sit terris ultima Thule.
[ad indicem]
Hisce versibus e Tragœdia c.i. Thyestes excerptis Seneca monet qualis rex vere habendus sit:
Regem non faciunt opes,

non vestis Tyriæ color,
non frontis nota regiæ,
non auro nitidæ trabes.
...
Rex est, qui posuit metus
et diri mala pectoris,
quem non ambitio impotens
et numquam stabilis favor
vulgi præcipitis movet.
[ad indicem]
221. …
222. …
223. …
224. …
225. Locus excerptus e Columellæ (ca. 4 p. Ch. n - 73) opere de re rustica:
Sæpenumero civitatis nostræ principes audio culpantes modo agrorum infecunditatem,

modo cæli per multa iam tempora noxiam frugibus intemperiem; quosdam etiam prædictas
querimonias velut ratione certa mitigantes, quod existiment ubertate nimia prioris ævi
defatigatum et effetum solum nequire pristina benignitate præbere mortalibus alimenta. Quas ego
causas, P. Silvine, procul a veritate abesse certum habeo, quod neque fas est existimare rerum
Naturam, quam primus ille mundi genitor perpetua fecunditate donavit, quasi quodam morbo
sterilitate adfectam; neque prudentis est credere Tellurem, quæ divinam et æternam iuventam
sortita communis omnium parens dicta sit, quia et cuncta peperit semper et deinceps paritura sit,
velut hominem consenuisse. Nec post hæc reor violentia cæli nobis ista, sed nostro potius accidere
vitio, qui rem rusticam pessimo cuique servorum velut carnifici noxæ dedimus, quam maiorum
nostrorum optimus quisque et optime tractaverat.
[ad indicem]
226. ...
227. ...
228. ...
229. ...
230. Sic incipit liber II operis c.i. Naturalis Historia, quo Plinius ille (ca. 23 - 79) de mundo agit :
[ad indicem]
Mundum et hoc quodcumque nomine alio cælum appellare libuit, cuius circumflexu degunt
cuncta, numen esse credi par est, æternum, inmensum, neque genitum neque interiturum
umquam. huius extera indagare nec interest hominum nec capit humanæ coniectura mentis.
Sacer est, æternus, immensus, totus in toto, immo vero ipse totum, infinitus ac finito similis,
omnium rerum certus et similis incerto, extra intra cuncta conplexus in se, idemque rerum naturæ
opus et rerum ipsa natura.
[…]
Initium libri V operis c.i. Naturalis Historia, quo auctor de Africa agit :
Africam Græci Libyam appellavere et mare ante eam Libycum; Ægyptio finitur, nec alia pars
terrarum pauciores recipit sinus, longe ab occidente litorum obliquo spatio. populorum eius
oppidorumque nomina vel maxime sunt ineffabilia præterquam ipsorum linguis, et alias castella
ferme inhabitant.
[…]
Marcum Tullium Ciceronem his verbis alloquitur Plinius lib., operis c.i. Naturalis Historia , VII.
30.
Salve primus omnium Parens Patriæ appellate, primus in toga triumphum linguæque
lauream merite — atque, ut dictator Caesar hostis quondam tuus de te scripsit, omnium
triumphorum lauream adepte maiorem.
[…]
Pauca aliquot excerpta e libro VIII operis c.i. Naturalis Historia, quo auctor de elephantibus agit :
Ad reliqua transeamus animalia et primum terrestria.
Maximum est elephans proximumque humanis sensibus, quippe intellectus illis sermonis patrii
et imperiorum obedientia, officiorum quæ didicere memoria, amoris et gloriæ voluptas, immo
vero, quæ etiam in homine rara, probitas, prudentia, æquitas, religio quoque siderum solisque ac
lunæ veneratio. auctores sunt in Mauretaniæ saltibus ad quendam amnem, cui nomen est Amilo,
nitescente luna nova greges eorum descendere ibique se purificantes sollemniter aqua
circumspergi atque ita salutato sidere in silvas reverti vitulorum fatigatos præ se ferentes.
Alienæ quoque religionis intellectu creduntur maria transituri non ante naves conscendere
quam invitati rectoris iureiurando de reditu, visique sunt fessi ægritudine, quando et illas moles
infestant morbi, herbas supini in cælum iacientes, veluti tellure precibus allegata. nam, quod ad
docilitatem attinet, regem adorant, genua submittunt, coronas porrigunt. Indis arant minores,
quos appellant nothos.
[ad indicem]
Locus excerptus e libro XXXV operis c.i. Naturalis Historia :
Apelli fuit alioqui perpetua consuetudo numquam tam occupatum diem agendi, ut non lineam
ducendo exerceret artem, quod ab eo in proverbium venit. idem perfecta opera proponebat in
pergula transeuntibus atque, ipse post tabulam latens, vitia quæ notarentur auscultabat, vulgum
diligentiorem iudicem quam se præferens; feruntque reprehensum a sutore, quod in crepidis una
pauciores intus fecisset ansas, eodem postero die superbo emendatione pristinæ admonitionis
cavillante circa crus, indignatum prospexisse denuntiantem, ne supra crepidam sutor iudicaret,
quod et ipsum in proverbium abiit.
[ad indicem]
231. …
232. ...
233. ...
234. ...
235. E Silii Italici (ca. 25 - 101) Punicorum libris versus selecti sapientiam nescioquam redolentes ad instar
adagiorum:
[ad indicem]
Versus e secundo libro excerpti ubi Fidem laudibus prosequitur Hercules :
Desuper hæc cælo spectans Tirynthius alto

illacrimat fractæ nequicquam casibus urbis.
namque metus magnique tenent præcepta parentis
ne sævæ tendat contra decreta novercæ.
sic igitur cœpta occultans ad limina sanctæ
contendit Fidei secretaque pectora temptat.
arcanis dea læta polo tum forte remoto
cælicolum magnas volvebat conscia curas.
quam tali adloquitur Nemeæ pacator honore:
'Ante Iovem generata, decus divumque hominumque,
qua sine non tellus pacem, non æquora norunt,
iustitiæ consors tacitumque in pectore numen,
exitiumne tuæ dirum spectare Sagunti
et tot pendentem pro te, dea, cernere pœnas
urbem lenta potes? moritur tibi vulgus, et unam
te matres vincente fame, te mæsta virorum
ora vocant, primaque sonant te voce minores.
fer cælo auxilium et fessis da surgere rebus.'
Ex undecimo libro:
… pax optima rerum

quas homini novisse datum est, pax una triumphis
innumeris potior, pax custodire salutem
et civīs æquare potens…
E tertio decimo libro:
'Ipsa quidem virtus sibimet pulcherrima merces;

dulce tamen venit ad Manīs, cum gratia vitæ
durat apud superos nec edunt oblivia laudem.
[ad indicem]
236. ...
237. ...
238. ...
239. ...
240. E Persii (ca. 34 - ca. 62) Saturis loci aliquot excerpti:

[ad indicem]
Ex prima Satura:
O curas hominum! o quantum est in rebus inane!

«quis leget hæc?» min tu istud ais? nemo hercule. «nemo?»
vel duo vel nemo. «turpe et miserabile.» quare?
[…]
“Sed quid opus teneras mordaci radere vero

auriculas? vide sis ne maiorum tibi forte
limina frigescant: sonat hic de nare canina
littera.” per me equidem sint omnia protinus alba;
nil moror. euge omnes, omnes bene, miræ eritis res.
hoc iuvat? “hic” inquis “veto quisquam faxit oletum.”
pinge duos anguīs: “pueri, sacer est locus, extra
meiite.” discedo. secuit Lucilius urbem,
te Lupe, te Muci, et genuinum fregit in illis.
omne vafer vitium ridenti Flaccus amico
tangit et admissus circum præcordia ludit,
callidus excusso populum suspendere naso.
me muttire nefas? nec clam? nec cum scrobe? – “nusquam!”
- “hic tamen infodiam. vidi, vidi ipse, libelle:
auriculas asini quis non habet? hoc ego opertum,
hoc ridere meum, tam nil, nulla tibi vendo
Iliade.” …
[…]
[ad indicem]
E quinta Satura:
[…]
non equidem hoc studeo, pullatis ut mihi nugis

pagina turgescat dare pondus idonea fumo.
secrete loquimur. tibi nunc hortante Camena
excutienda damus præcordia, quantaque nostræ
pars tua sit, Cornute, animæ, tibi, dulcis amice,
ostendisse iuvat. pulsa, dinoscere cautus
quid solidum crepet et pictæ tectoria linguæ.
hic ego centenas ausim deposcere fauces,
ut quantum mihi te sinuoso in pectore fixi
voce traham pura, totumque hoc verba resignent
quod latet arcana non enarrabile fibra.
Cum primum pavido custos mihi purpura cessit

bullaque subcinctis Laribus donata pependit,
[…]
cumque iter ambiguum est et vitæ nescius error
diducit trepidas ramosa in compita mentes,
me tibi supposui. teneros tu suscipis annos
Socratico, Cornute, sinu. tum fallere sollers
adposita intortos extendit regula mores
et premitur ratione animus vincique laborat
artificemque tuo ducit sub pollice voltum.
tecum etenim longos memini consumere soles
et tecum primas epulis decerpere noctes.
unum opus et requiem pariter disponimus ambo
atque verecunda laxamus seria mensa.
[…]
Mille hominum species et rerum discolor usus;

velle suum cuique est nec voto vivitur uno.
[…]
libertate opus est…
disce, sed ira cadat naso rugosaque sanna,

dum veteres avias tibi de pulmone revello.
[…]
ars dedit et veris speciem dinoscere calles,

ne qua subærato mendosum tinniat auro?
quæque sequenda forent quæque evitanda vicissim,
illa prius creta, mox hæc carbone notasti?
[…]
“indulge genio, carpamus dulcia, nostrum est

quod vivis, cinis et manes et fabula fies,
vive memor leti, fugit hora, hoc quod loquor inde est.”
En quid agis? duplici in diversum scinderis hamo.
huncine an hunc sequeris? subeas alternus oportet
ancipiti obsequio dominos, alternus oberres.
nec tu, cum obstiteris semel instantique negaris
parere imperio, “rupi iam vincula” dicas;
nam et luctata canis nodum abripit, et tamen illi,
cum fugit, a collo trahitur pars longa catenæ.
[ad indicem]
241. …
242. …
243. …
244. ...
245. ...
246. ...
247. ...
248. ...
249. ...
250. Loci excerpti ex initio Quintiliani (ca. 35 - ca. 100) operis c.i. Institutiones Oratoriæ :
[ad indicem]
«Præstat tamen ingenio alius alium.» Concedo; sed plus efficiet aut minus: nemo reperitur qui
sit studio nihil consecutus.
[...]
Danda est tamen omnibus aliqua remissio, non solum quia nulla res est quæ perferre possit
continuum laborem, atque ea quoque quæ sensu et anima carent ut seruare uim suam possint uelut
quiete alterna retenduntur, sed quod studium discendi uoluntate, quæ cogi non potest, constat.
Itaque et uirium plus adferunt ad discendum renouati ac recentes et acriorem animum, qui fere
necessitatibus repugnat. Nec me offenderit lusus in pueris (est et hoc signum alacritatis), neque
illum tristem semperque demissum sperare possim erectæ circa studia mentis fore, cum in hoc
quoque maxime naturali ætatibus illis impetu iaceat. Modus tamen sit remissionibus, ne aut odium
studiorum faciant negatæ aut otii consuetudinem nimiæ. Sunt etiam nonnulli acuendis puerorum
ingeniis non inutiles lusus, cum positis inuicem cuiusque generis quæstiunculis æmulantur.
Mores quoque se inter ludendum simplicius detegunt: modo nulla videatur ætas tam
infirma quæ non protinus quid rectum pravumque sit discat, tum vel maxime formanda cum
simulandi nescia est et præcipientibus facillime cedit; frangas enim citius quam corrigas quæ in
pravum induruerunt. Protinus ergo ne quid cupide, ne quid improbe, ne quid impotenter faciat
monendus est puer, habendumque in animo semper illud Vergilianum: “adeo in teneris
consuescere multum est.”
Cædi vero discentis, quamlibet id receptum sit et Chrysippus non improbet, minime velim,
primum quia deforme atque servile est et certe (quod convenit si ætatem mutes) iniuria: deinde
quod, si cui tam est mens illiberalis ut obiurgatione non corrigatur, is etiam ad plagas ut pessima
quæque mancipia durabitur : postremo quod ne opus erit quidem hac castigatione si adsiduus
studiorum exactor adstiterit. Nunc fere neglegentia pædagogorum sic emendari videtur ut pueri
non facere quæ recta sunt cogantur, sed cur non fecerint puniantur. Denique cum parvolum
verberibus coegeris, quid iuveni facias, cui nec adhiberi potest hic metus et maiora discenda sunt?
Adde quod multa vapulantibus dictu deformia et mox verecundiæ futura sæpe dolore vel metu
acciderunt, qui pudor frangit animum et abicit atque ipsius lucis fugam et tædium dictat. Iam si
minor in eligengis custodum et præceptorum moribus fuit cura, pudet dicere in quæ probra
nefandi homines isto cædendi iure abutantur, quam det aliis quoque nonnumquam occasionem hic
miserorum metus. Non morabor in parte hac : nimium est quod intellegitur. Quare hoc dixisse
satis est : in ætatem infirmam et iniuriæ obnoxiam nemini debet nimium licere.
[ad indicem]
Locus e capitulo cuius inscriptio est Quid pueris legendum sit.
Superest lectio: in qua puer ut sciat ubi suspendere spiritum debeat, quo loco uersum
distinguere, ubi cludatur sensus, unde incipiat, quando attollenda uel summittenda sit uox, quid
quoque flexu, quid lentius celerius concitatius lenius dicendum, demonstrari nisi in opere ipso non
potest. Vnum est igitur quod in hac parte præcipiam, ut omnia ista facere possit: intellegat. Sit
autem in primis lectio uirilis et cum sanctitate quadam grauis, et non quidem prorsæ similis, quia
et carmen est et se poetæ canere testantur, non tamen in canticum dissoluta nec plasmate, ut nunc
a plerisque fit, effeminata: de quo genere optime C. Cæsarem prætextatum adhuc accepimus
dixisse: «si cantas, male cantas: si legis, cantas». Nec prosopopœias, ut quibusdam placet, ad
comicum morem pronuntiari uelim, esse tamen flexum quendam quo distinguantur ab iis in quibus
poeta persona sua utetur. Cetera admonitione magna egent, in primis ut teneræ mentes
tracturæque altius quidquid rudibus et omnium ignaris insederit non modo quæ diserta sed uel
magis quæ honesta sunt discant. Ideoque optime institutum est ut ab Homero atque Vergilio lectio
inciperet, quamquam ad intellegendas eorum uirtutes firmiore iudicio opus est: sed huic rei
superest tempus, neque enim semel legentur. Interim et sublimitate heroi carminis animus
adsurgat et ex magnitudine rerum spiritum ducat et optimis inbuatur. Vtiles tragœdiæ: alunt et
lyrici, si tamen in iis non auctores modo sed etiam partes operis elegeris: nam et Græci licenter
multa et Horatium nolim in quibusdam interpretari. Elegia uero, utique qua amat, et
hendecasyllabi, qui sunt commata sotadeorum (nam de sotadeis ne præcipiendum quidem est),
amoueantur si fieri potest, si minus, certe ad firmius ætatis robur reseruentur. Comœdiæ, quæ
plurimum conferre ad eloquentiam potest, cum per omnis et personas et adfectus eat, quem usum
in pueris putem paulo post suo loco dicam: nam cum mores in tuto fuerint, inter præcipua legenda
erit. De Menandro loquor, nec tamen excluserim alios: nam Latini quoque auctores adferent
utilitatis aliquid; sed pueris quæ maxime ingenium alant atque animum augeant prælegenda:
ceteris, quæ ad eruditionem modo pertinent, longa ætas spatium dabit. Multum autem ueteres
etiam Latini conferunt, quamquam plerique plus ingenio quam arte ualuerunt, in primis copiam
uerborum: quorum in tragœdiis grauitas, in comœdiis elegantia et quidam uelut atticismos
inueniri potest. Œconomia quoque in iis diligentior quam in plerisque nouorum erit, qui omnium
operum solam uirtutem sententias putauerunt. Sanctitas certe et, ut sic dicam, uirilitas ab iis
petenda est, quando nos in omnia deliciarum uitia dicendi quoque ratione defluximus. Denique
credamus summis oratoribus, qui ueterum pœmata uel ad fidem causarum uel ad ornamentum
eloquentiæ adsumunt. Nam præcipue quidem apud Ciceronem, frequenter tamen apud Asinium
etiam et ceteros qui sunt proximi, uidemus Enni Acci Pacuui Lucili Terenti Cæcili et aliorum inseri
uersus, summa non eruditionis modo gratia sed etiam iucunditatis, cum poeticis uoluptatibus
aures a forensi asperitate respirant. Quibus accedit non mediocris utilitas, cum sententiis eorum
uelut quibusdam testimoniis quæ proposuere confirment. Verum priora illa ad pueros magis, hæc
sequentia ad robustiores pertinebunt, cum grammatices amor et usus lectionis non scholarum
temporibus sed uitæ spatio terminentur.
In prælegendo grammaticus et illa quidem minora præstare debebit, ut partes orationis reddi
sibi soluto uersu desideret et pedum proprietates, quæ adeo debent esse notæ in carminibus ut
etiam in oratoria compositione desiderentur.
[De officio discipulorum.]
Plura de officiis docentium locutus discipulos id unum interim moneo, ut præceptores suos
non minus quam ipsa studia ament et parentes esse non quidem corporum, sed mentium credant.
Multum hæc pietas conferet studio; nam ita et libenter audient et dictis credent et esse similes
concupiscent, in ipsos denique cœtus scholarum læti alacres conuenient, emendati non irascentur,
laudati gaudebunt, ut sint carissimi studio merebuntur. Nam ut illorum officium est docere, sic
horum præbere se dociles: alioqui neutrum sine altero sufficit; et sicut hominis ortus ex utroque
gignentium confertur, et frustra sparseris semina nisi illa præmollitus fouerit sulcus, ita eloquentia
coalescere nequit nisi sociata tradentis accipientisque concordia.
[ad indicem]
251. …
252. …
253. ...
254. ...
255. ...
256. ...
257. ...
258. ...
259. ...
260. Versus aliquot excerpti ex initio Lucani (ca. 39 - ca. 65) Pharsaliæ :
[ad indicem]
Bella per Emathios plus quam civilia campos

iusque datum sceleri canimus, populumque potentem
in sua victrici conversum viscera dextra,
cognatasque acies, et rupto fœdere regni,
certatum totis concussi viribus orbis

in commune nefas, infestisque obvia signis
signa, pares aquilas, et pila minantia pilis.
Quis furor, o cives, quæ tanta licentia ferri,

gentibus invisis Latium præbere cruorem?
Heu quantum terræ potuit pelagique parari

hoc, quem civiles hauserunt, sanguine, dextræ,
unde venit Titan, et nox ubi sidera condit,
quaque dies medius flagrantibus æstuat horis,
Et qua bruma, rigens ac nescia vere remitti,
adstringit Scythico glacialem frigore pontum!
Sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxes,

et gens si qua iacet nascenti conscia Nilo.
Tunc, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,
totum sub Latias leges cum miseris orbem,
in te verte manus: nondum tibi defuit hostis.
Non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor

Pœnus erit: nulli penitus discindere ferro
contigit: alta sedent civilis vulnera dextræ.
[ad indicem]
261. …
262. …
263. ...
264. ...
265. ...
266. ...
267. ...
268. ...
269. ...
270. Martialis (ca. 40 - ca. 104) epigrammata, quæ temporis decursu hic exscribentur:
[ad indicem]
E libro primo:
(I) Ad lectorem
Hic est quem legis ille, quem requiris,

toto notus in orbe Martialis
argutis epigrammaton libellis:
cui, lector studiose, quod dedisti
viventi decus atque sentienti,
rari post cineres habent poetæ.
(XVI) Ad Iulium
O mihi post nullos, Iuli, memorande sodales,

si quid longa fides castaque iura valent,
bis iam pæne tibi consul tricensimus instat,
et numerat paucos vix tua vita dies.
Non bene distuleris videas quæ posse negari,
et solum hoc ducas, quod fuit, esse tuum.
Expectant curæque catenatique labores,
gaudia non remanent, sed fugitiva volant.
Hæc utraque manu conplexuque adsere toto:
Sæpe fluunt imo sic quoque lapsa sinu.
Non est, crede mihi, sapientis dicere 'Vivam':
sera nimis vita est crastina: vive hodie.
(XIX)
Ad Æliam
Si memini, fuerant tibi quattuor, Ælia, dentes:

expulit una duos tussis et una duos.
Iam secura potes totis tussire diebus:
nil istic quod agat tertia tussis habet.
(XXXIIII)
De Gellia
Amissum non flet cum sola est Gellia patrem,

si quis adest, iussæ prosiliunt lacrimæ.
Non luget quisquis laudari, Gellia, quærit,
ille dolet vere, qui sine teste dolet.
(XLVIII)
De Diaulo medico
Nuper erat medicus, nunc est vespillo Diaulus:

quod vespillo facit, fecerat et medicus.
(XXXVII)
Ad Bassam
Ventris onus misero, nec te pudet, excipis auro,

Basse, bibis vitro: carius ergo cacas.
(XXXVIII)
Ad Fidentinum
Quem recitas meus est, o Fidentine, libellus:

sed male cum recitas, incipit esse tuus.
[ad indicem]
(CIX) De catella Publii
Issa est passere nequior Catulli,

Issa est purior osculo columbæ,
Issa est blandior omnibus puellis,
Issa est carior Indicis lapillis,
Issa est deliciæ catella Publi.
Hanc tu, si queritur, loqui putabis.
Sentit tristitiamque gaudiumque.
et desiderio coacta ventris
gutta pallia non fefellit ulla,
sed blando pede suscitat toroque
deponi monet et rogat levari.
Castæ tantus inest pudor catellæ,
ignorat Venerem ; nec invenimus
dignum tam tenerā virum puellā.
Hanc ne lux rapiat suprema totam,

pictā Publius exprimit tabellā,
in quā tam similem videbis Issam,
ut sit tam similis sibi nec ipsa.
Issam denique pone cum tabellā:
aut utramque putabis esse veram,
aut utramque putabis esse pictam.
[ad indicem]
E libro nono
(LXI)
In Tartessiacis domus est notissima terris,
qua dives placidum Corduba Bætin amat,
vellera nativo pallent ubi flava metallo
et linit Hesperium brattea viva pecus.
ædibus in mediis totos amplexa penates
stat platanus densis Cæsariana comis,
hospitis invicti posuit quam dextera felix,
cœpit et ex illa crescere virga manu.
auctorem dominumque nemus sentire videtur:
sic viret et ramis sidera celsa petit.
sæpe sub hac madidi luserunt arbore Fauni
terruit et tacitam fistula sera domum;
dumque fugit solos nocturnum Pana per agros,
sæpe sub hac latuit rustica fronde Dryas.
atque oluere lares comissatore Lyæo
crevit et effuso lætior umbra mero;
hesternisque rubens deiecta est herba coronis
atque suas potuit dicere nemo rosas.
O dilecta deis, o magni Cæsaris arbor,
ne metuas ferrum sacrilegosque focos.
perpetuos sperare licet tibi frondis honores:
non Pompeianæ te posuere manus.
[ad indicem]
carmen XCVIII
ad Iulium [audi, sis, hosce Sergi Antonini mellitos modos!]
Rumpitur invidia quidam, carissime Iuli,

quod me Roma legit, rumpitur invidia.
rumpitur invidia quod turba semper in omni
monstramur digito, rumpitur invidia.
rumpitur invidia tribuit quod Cæsar uterque
ius mihi natorum, rumpitur invidia.
rumpitur invidia quod rus mihi dulce sub urbe est
parvaque in urbe domus, rumpitur invidia.
rumpitur invidia quod sum iucundus amicis,
quod conviva frequens, rumpitur invidia.
rumpitur invidia quod amamur quodque probamur:
rumpatur quisquis rumpitur invidia.
E libro decimo (XLVII) hæc Martialis præcepta ad beatam vitam impetrandam legenda recitandave
excerpsimus. Ceterum, hoc vinculo presso, versus a docto magistro Sergio Antonino belle recitantur
suavissimis modis musicis adhibitis bellisque imaginibus exhibitis :
Vitam quæ faciant beatiorem,

iucundissime Martialis, hæc sunt:
Res non parta labore, sed relicta;
non ingratus ager, focus perennis;
lis numquam, toga rara, mens quieta;
vires ingenuæ, salubre corpus;
prudens simplicitas, pares amici;
convictus facilis, sine arte mensa;
nox non ebria, sed soluta curis;
non tristis torus, et tamen pudicus;
somnus, qui faciat breves tenebras:
quod sis, esse velis nihilque malis;
summum nec metuas diem nec optes.
[ad indicem]
271. …
272. …
273. Pauci aliquot versus ex initio primi Cai Valerii Flacci (c. 45 – 95) Argonauticorum libri :
[ad indicem]
Prima deum magnis canimus freta pervia natis

fatidicamque ratem, Scythici quæ Phasidis oras
ausa sequi mediosque inter iuga concita cursus
rumpere flammifero tandem consedit Olympo.
…
“…tu, cui iam curæque vigent animique viriles,

i, decus, et pecoris Nephelæi vellera Graio
redde tholo ac tantis temet dignare periclis!”
talibus hortatur iuvenem propiorque iubenti
conticuit certus Scythico concurrere ponto
Cyaneas tantoque silet possessa dracone
vellera, multifidas regis quem filia linguas
vibrantem ex adytis cantu dapibusque vocabat
et dabat externo liventia mella veneno.
274. …
275. Versus aliquot e Statii (c.45-96) Silvis delecti :

[ad indicem]
……………… quin tu iam vulnera sedas

et tollis mersum luctu caput? omnia functa
aut moritura vides: obeunt noctesque diesque
astraque, nec solidis prodest sua machina terris.
nam populus mortale genus, plebisque caducæ
quis fleat interitus? hos bella, hos æquora poscunt;
his amor exitio, furor his et sæva cupido,
ut sileam morbos; hos ora rigentia Brumæ,
illos implacido letalis Sirius igni,
hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatu.
quicquid init ortus, finem timet. ibimus omnes,
ibimus: immensis urnam quatit Æacus umbris.
Ovidii vestigia premens, Statius epicedium lusit hocce in obitum psittaci :
Psittace dux volucrum, domini facunda voluptas,

humanæ sollers imitator, psittace, linguæ,
quis tua tam subito præclusit murmura fato?
Hesternas, miserande, dapes moriturus inisti
nobiscum, et gratæ carpentem munera mensæ
errantemque toris mediæ plus tempore noctis
vidimus. adfatus etiam meditataque verba
reddideras. at nunc æterna silentia Lethes
ille canorus habes. cedat Phaethontia vulgi
fabula: non soli celebrant sua funera cygni.
At tibi quanta domus rutila testudine fulgens,
conexusque ebori virgarum argenteus ordo,
argutumque tuo stridentia limina cornu
et querulæ iam sponte fores! vacat ille beatus
carcer, et augusti nusquam convicia tecti.
Huc doctæ stipentur aves quis nobile fandi

ius natura dedit: plangat Phœbeius ales,
auditasque memor penitus demittere voces
sturnus, et Aonio versæ certamine picæ,
quique refert iungens iterata vocabula perdix,
et quæ Bistonio queritur soror orba cubili:
ferte simul gemitus cognataque ducite flammis
funera, et hoc cunctæ miserandum addiscite carmen:
“occidit aeriæ celeberrima gloria gentis
psittacus, ille plagæ viridis regnator Eoæ;
quem non gemmata volucris Iunonia cauda
vinceret aspectu, gelidi non Phasidis ales,
nec quas umenti Numidæ rapuere sub austro;
ille salutator regum nomenque locutus
Cæsareum et queruli quondam vice functus amici,
nunc conviva levis monstrataque reddere verba
tam facilis, quo tu, Melior dilecte, recluso
numquam solus eras. at non inglorius umbris
mittitur: Assyrio cineres adolentur amomo
et tenues Arabum respirant gramine plumæ
Sicaniisque crocis; senio nec fessus inerti
scandet odoratos phœnix felicior ignes.”
[ad indicem]
276. ...
277. ...
278. ...
279. ...
280. Taciti (ca. 55 - post 117) sententia, in primo Historiarum libro prolata, de causis quibus rerum gestarum veritas
haud facile detegitur neve enarrari potest:
[ad indicem]
Simul veritas pluribus modis infracta, primum inscitia rei publicæ ut alienæ, mox libidine
adsentandi aut rursus odio adversus dominantis: ita neutris cura posteritatis inter infensos vel
obnoxios […]
Quippe adulationi fœdum crimen servitutis, malignitati falsa species libertatis inest. […] sed
incorruptam fidem professis, nec amore quisquam et sine odio dicendus est.
[…]
… rara temporum felicitate, ubi sentire quæ velis et, quæ sentias dicere licet.
Opus aggredior opimum casibus, atrox prœliis, discors seditionibus, ipsa etiam pace
sævum. Quatuor Principes ferro interempti. Trina bella civilia, plura externa ac plerumque
permixta.
[ad indicem]
Locus ex Taciti Dialogo de oratoribus :
Sæpe ex me requiris, Iuste Fabi, cur, cum priora sæcula tot eminentium oratorum ingeniis
gloriaque floruerint, nostra potissimum ætas deserta et laude eloquentiæ orbata vix nomen ipsum
oratoris retineat; neque enim ita appellamus nisi antiquos, horum autem temporum diserti causidici
et advocati et patroni et quidvis potius quam oratores vocantur.
[…]
Ad voluptatem oratoriæ eloquentiæ transeo, cuius iucunditas non uno aliquo momento, sed
omnibus prope diebus ac prope omnibus horis contingit. Quid enim dulcius libero et ingenuo animo et
ad voluptates honestas nato quam videre plenam semper et frequentem domum suam concursu
splendidissimorum hominum? idque scire non pecuniæ, non orbitati, non officii alicuius
administrationi, sed sibi ipsi dari?
[…]
Sive accuratam meditatamque profert orationem, est quoddam sicut ipsius dictionis, ita gaudii
pondus et constantia; sive novam et recentem curam non sine aliqua trepidatione animi attulerit, ipsa
sollicitudo commendat eventum et lenocinatur voluptati. Sed extemporalis audaciæ atque ipsius
temeritatis vel præcipua iucunditas est; nam [in] ingenio quoque, sicut in agro, quamquam [grata sint
quæ] diu serantur atque elaborentur, gratiora tamen quae sua sponte nascuntur.
[…]
Nemora vero et luci et secretum ipsum, quod Aper increpabat, tantam mihi adferunt voluptatem,
ut inter præcipuos carminum fructus numerem, quod non in strepitu nec sedente ante ostium
litigatore nec inter sordes ac lacrimas reorum componuntur, sed secedit animus in loca pura atque
innocentia fruiturque sedibus sacris. Hæc eloquentiæ primordia, hæc penetralia; hoc primum habitu
cultuque commoda mortalibus in illa casta et nullis contacta vitiis pectora influxit: sic oracula
loquebantur.
[…]
"Non sum" inquit "offensus Apri mei disputatione, nec vos offendi decebit, si quid forte aurīs
vestras perstringat, cum sciatis hanc esse eius modi sermonum legem, iudicium animi citra damnum
adfectus proferre." "Perge" inquit Maternus "et cum de antiquis loquaris, utere antiqua libertate, a
qua vel magis degeneravimus quam ab eloquentia."
Et Messalla "non reconditas, Materne, causas requiris, nec aut tibi ipsi aut huic Secundo vel huic
Apro ignotas, etiam si mihi partīs adsignatis proferendi in medium quæ omnes sentimus. Quis enim
ignorat et eloquentiam et ceteras artīs descivisse ab illa vetere gloria non inopiā hominum, sed desidiā
iuventutis et neglegentiā parentum et inscientiā præcipientium et oblivione moris antiqui?
[…]
Nostra quoque civitas, donec erravit, donec se partibus et dissensionibus et discordiis confecit,
donec nulla fuit in foro pax, nulla in senatu concordia, nulla in iudiciis moderatio, nulla superiorum
reverentia, nullus magistratuum modus, tulit sine dubio valentiorem eloquentiam, sicut indomitus
ager habet quasdam herbas lætiores.
[ad indicem]
Loci excerpti ex Taciti opere cui index De origine et situ Germanorum, sive Germania:
[IV] Ipse eorum opinionibus accedo, qui Germaniæ populos nullis aliis aliarum nationum conubiis
infectos propriam et sinceram et tantum sui similem gentem exstitisse arbitrantur. Unde habitus
quoque corporum, tamquam in tanto hominum numero, idem omnibus:
prœliator germanus
Pinxit Andreas Gagelmann
truces et cærulei oculi, rutilæ comæ, magna corpora et tantum ad impetum valida: laboris atque
operum non eadem patientia, minimeque sitim aestumque tolerare, frigora atque inediam caelo solove
adsueverunt.
...
[XIV] Cum ventum in aciem, turpe principi virtute vinci, turpe comitatui virtutem principis non
adæquare. Iam vero infame in omnem vitam ac probrosum superstitem principi suo ex acie recessisse.
Illum defendere, tueri, sua quoque fortia facta gloriæ eius adsignare præcipuum sacramentum est.
Principes pro victoria pugnant, comites pro principe.
Si civitas, in qua orti sunt, longa pace et otio torpeat, plerique nobilium adulescentium petunt
ultro eas nationes, quae tum bellum aliquod gerunt, quia et ingrata genti quies et facilius inter
ancipitia clarescunt magnumque comitatum non nisi vi belloque tueare; exigunt enim principis sui
liberalitate illum bellatorem equum, illam cruentam victricemque frameam. Nam epulæ et
quamquam incompti, largi tamen apparatus pro stipendio cedunt. Materia munificentiæ per bella
et raptus. Nec arare terram aut exspectare annum tam facile persuaseris quam vocare hostem et
vulnera mereri. Pigrum quin immo et iners videtur sudore adquirere quod possis sanguine parare.
[ad indicem]
Locus ex Taciti opere c.i. Agricola :
...inter plurīs duces virtute et genere præstans nomine Calgacus apud contractam
multitudinem prœlium poscentem in hunc modum locutus fertur:
“Quotiens causas belli et necessitatem nostram intueor, magnus mihi animus est hodiernum
diem consensumque vestrum initium libertatis toti Britanniæ fore: nam et universi [co[i]stis et]
servitutis expertes, et nullæ ultra terræ ac ne mare quidem securum, imminente nobis classe
Romana. Ita prœlium atque arma, quæ fortibus honesta, eadem etiam ignavis tutissima sunt.
Priores pugnæ, quibus adversus Romanos varia fortuna certatum est, spem ac subsidium in
nostris manibus habebant, quia nobilissimi totius Britanniæ eoque in ipsis penetralibus siti nec ulla
servientium litora aspicientes, oculos quoque a contactu dominationis inviolatos habebamus. Nos,
terrarum ac libertatis extremos, recessus ipse ac sinus famæ in hunc diem defendit: nunc terminus
Britanniæ patet atque omne ignotum pro magnifico est. Sed nulla iam ultra gens, nihil nisi fluctus
ac saxa, et infestiores Romani, quorum superbiam frustra per obsequium ac modestiam effugias.
Raptores orbis, postquam cuncta vastantibus defuere terræ, mare scrutantur: si
locuples hostis est, avari, si pauper, ambitiosi, quos non Oriens, non Occidens
satiaverit: soli omnium opes atque inopiam pari adfectu concupiscunt. Auferre,
trucidare, rapere, falsis nominibus imperium, atque ubi solitudinem faciunt, pacem
appellant.
[ad indicem]
281. …
282. ...
283. ...
284. ...
285. ...
286. ...
287. ...
288. ...
289. ...
290. Versus aliquot excerpti ex Iuvenalis (ca. 60 - 128) Saturis:
[ad indicem]
Ex Satura prima:
Difficile est saturam non scribere. nam quis iniquæ

tam patiens urbis, tam ferreus, ut teneat se,
…
Ex quo Deucalion nimbis tollentibus æquor

navigio montem ascendit sortesque poposcit
paulatimque anima caluerunt mollia saxa
et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas,
quidquid agunt homines, votum, timor, ira, voluptas,
gaudia, discursus, nostri farrago libelli est.
et quando uberior vitiorum copia? quando
maior avaritiæ patuit sinus? alea quando
hos animos? …
[ad indicem]
E Satura tertia :
Plurimus hic æger moritur vigilando (sed ipsum

languorem peperit cibus imperfectus et hærens
ardenti stomacho); nam quæ meritoria somnum
admittunt? magnis opibus dormitur in urbe.
inde caput morbi. rædarum transitus arto
vicorum in flexu et stantis convicia mandræ
eripient somnum Druso vitulisque marinis.
si vocat officium, turba cedente vehetur

dives et ingenti curret super ora Liburna
atque obiter leget aut scribet vel dormiet intus;
namque facit somnum clausa lectica fenestra.
ante tamen veniet: nobis properantibus obstat
unda prior, magno populus premit agmine lumbos
qui sequitur; ferit hic cubito, ferit assere duro
alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam.
pinguia crura luto, planta mox undique magna
calcor, et in digito clavus mihi militis hæret.
Nonne vides quanto celebretur sportula fumo?
centum convivæ, sequitur sua quemque culina.
Corbulo vix ferret tot vasa ingentia, tot res
impositas capiti, quas recto vertice portat
servulus infelix et cursu ventilat ignem.
scinduntur tunicæ sartæ modo, longa coruscat
sarraco veniente abies, atque altera pinum
plaustra vehunt; nutant alte populoque minantur.
[ad indicem]
E Satura decima :
Omnibus in terris, quæ sunt a Gadibus usque

Auroram et Gangen, pauci dinoscere possunt
vera bona atque illis multum diversa, remota
erroris nebula. quid enim ratione timemus
aut cupimus? quid tam dextro pede concipis ut te
conatus non pæniteat votique peracti?
…
Jam pridem, ex quo suffragia nulli
vendimus, effudit curas. Nam qui dabat olim
Imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se
continet, atque duas tantum res anxius optat,
Panem et Circenses. Perituros audio multos.
[ad indicem]
291. …
292. …
293. ...
294. ...
295. ...
296. ...
297. ...
298. ...
299. ...
300. C. Plinii Cæcilii Secundi (ca. 61 - 113) epistula 5 ex libro 3, ad Rufum qua inest sententia de vestigiis faciendis
diu perduraturis post brevissimum nostrum ævum:
[ad indicem]
C. PLINIUS BÆBIO MACRO SUO S.
Pergratum est mihi quod tam diligenter libros avunculi mei lectitas, ut habere omnes velis
quærasque qui sint omnes. Fungar indicis partibus, atque etiam quo sint ordine scripti notum tibi
faciam; est enim hæc quoque studiosis non iniucunda cognitio. 'De iaculatione equestri unus'; hunc
cum præfectus alæ militaret, pari ingenio curaque composuit. 'De vita Pomponi Secundi duo'; a
quo singulariter amatus hoc memoriæ amici quasi debitum munus exsolvit. 'Bellorum Germaniæ
viginti'; quibus omnia quæ cum Germanis gessimus bella collegit. Incohavit cum in Germania
militaret, somnio monitus: astitit ei quiescenti Drusi Neronis effigies, qui Germaniæ latissime
victor ibi periit, commendabat memoriam suam orabatque ut se ab iniuria oblivionis assereret.
'Studiosi tres', in sex volumina propter amplitudinem divisi, quibus oratorem ab incunabulis
instituit et perficit. 'Dubii sermonis octo': scripsit sub Nerone novissimis annis, cum omne
studiorum genus paulo liberius et erectius periculosum servitus fecisset. 'A fine Aufidi Bassi
triginta unus.' 'Naturæ historiarum triginta septem', opus diffusum eruditum, nec minus varium
quam ipsa natura.
Miraris quod tot volumina multaque in his tam scrupulosa homo occupatus absolverit?
Magis miraberis si scieris illum aliquamdiu causas actitasse, decessisse anno sexto et
quinquagesimo, medium tempus distentum impeditumque qua officiis maximis qua amicitia
principum egisse. Sed erat acre ingenium, incredibile studium, summa vigilantia. Lucubrare
Vulcanalibus incipiebat non auspicandi causa sed studendi statim a nocte multa, hieme vero ab
hora septima vel cum tardissime octava, sæpe sexta. Erat sane somni paratissimi, non numquam
etiam inter ipsa studia instantis et deserentis. Ante lucem ibat ad Vespasianum imperatorem - nam
ille quoque noctibus utebatur -, inde ad delegatum sibi officium. Reversus domum quod reliquum
temporis studiis reddebat. Post cibum sæpe - quem interdiu levem et facilem veterum more
sumebat - æstate si quid otii iacebat in sole, liber legebatur, adnotabat excerpebatque. Nihil enim
legit quod non excerperet; dicere etiam solebat nullum esse librum tam malum ut non aliqua parte
prodesset. Post solem plerumque frigida lavabatur, deinde gustabat dormiebatque minimum; mox
quasi alio die studebat in cenæ tempus. Super hanc liber legebatur adnotabatur, et quidem cursim.
Memini quendam ex amicis, cum lector quædam perperam pronuntiasset, revocasse et repeti
coegisse; huic avunculum meum dixisse: 'Intellexeras nempe?' Cum ille adnuisset, 'Cur ergo
revocabas? decem amplius versus hac tua interpellatione perdidimus.' Tanta erat parsimonia
temporis. Surgebat æstate a cena luce, hieme intra primam noctis et tamquam aliqua lege cogente.
Hæc inter medios labores urbisque fremitum. In secessu solum balinei tempus studiis
eximebatur –cum dico balinei, de interioribus loquor; nam dum destringitur tergiturque, audiebat
aliquid aut dictabat–. In itinere quasi solutus ceteris curis, huic uni vacabat: ad latus notarius cum
libro et pugillaribus, cuius manus hieme manicis muniebantur, ut ne cæli quidem asperitas ullum
studii tempus eriperet; qua ex causa Romæ quoque sella vehebatur. Repeto me correptum ab eo,
cur ambularem: 'poteras' inquit 'has horas non perdere'; nam perire omne tempus arbitrabatur,
quod studiis non impenderetur. Hac intentione tot ista volumina peregit electorumque
commentarios centum sexaginta mihi reliquit, opisthographos quidem et minutissimis scriptos;
qua ratione multiplicatur hic numerus. Referebat ipse potuisse se, cum procuraret in Hispania,
vendere hos commentarios Larcio Licino quadringentis milibus nummum; et tunc aliquanto
pauciores erant. Nonne videtur tibi recordanti, quantum legerit quantum scripserit, nec in officiis
ullis nec in amicitia principis fuisse; rursus cum audis quid studiis laboris impenderit, nec
scripsisse satis nec legisse? Quid est enim quod non aut illæ occupationes impedire aut hæc
instantia non possit efficere? Itaque soleo ridere cum me quidam studiosum vocant, qui si
comparer illi sum desidiosissimus. Ego autem tantum, quem partim publica partim amicorum
officia distringunt? quis ex istis, qui tota vita litteris assident, collatus illi non quasi somno et
inertiæ deditus erubescat?
Extendi epistulam cum hoc solum quod requirebas scribere destinassem, quos libros
reliquisset; confido tamen hæc quoque tibi non minus grata quam ipsos libros futura, quæ te non
tantum ad legendos eos verum etiam ad simile aliquid elaborandum possunt æmulationis stimulis
excitare. Vale.
[ad indicem]
Epistula 9 ex libro 3, ad Rufum qua inest sententia de vestigiis faciendis diu perduraturis post
brevissimum nostrum ævum:
C. Plinius Caninio Rufo suo s.
Modo nuntiatus est Silius Italicus in Neapolitano suo inedia finisse vitam. Causa mortis
valetudo. Erat illi natus insanabilis clavus, cuius tædio ad mortem irrevocabili constantia
decucurrit usque ad supremum diem beatus et felix, nisi quod minorem ex liberis duobus amisit,
sed maiorem melioremque florentem atque etiam consularem reliquit. Læserat famam suam sub
Nerone - credebatur sponte accusasse -, sed in Vitelli amicitia sapienter se et comiter gesserat, ex
proconsulatu Asiæ gloriam reportaverat, maculam veteris industriæ laudabili otio abluerat. Fuit
inter principes civitatis sine potentia, sine invidia: salutabatur, colebatur, multumque in lectulo
iacens cubiculo semper, non ex fortuna frequenti, doctissimis sermonibus dies transigebat, cum a
scribendo vacaret. Scribebat carmina maiore cura quam ingenio, non numquam iudicia hominum
recitationibus experiebatur. Novissime ita suadentibus annis ab urbe secessit, seque in Campania
tenuit, ac ne adventu quidem novi principis inde commotus est: magna Cæsaris laus sub quo hoc
liberum fuit, magna illius qui hac libertate ausus est uti. Erat φιλόκαλος usque ad emacitatis
reprehensionem. Plures isdem in locis villas possidebat, adamatisque novis priores neglegebat.
Multum ubique librorum, multum statuarum, multum imaginum, quas non habebat modo, verum
etiam venerabatur, Vergili ante omnes, cuius natalem religiosius quam suum celebrabat, Neapoli
maxime, ubi monimentum eius adire ut templum solebat. In hac tranquillitate annum quintum et
septuagesimum excessit, delicato magis corpore quam infirmo; utque novissimus a Nerone factus
est consul, ita postremus ex omnibus, quos Nero consules fecerat, decessit.
Illud etiam notabile: ultimus ex Neronianis consularibus obiit, quo consule Nero periit.
Quod me recordantem fragilitatis humanæ miseratio subit. Quid enim tam
circumcisum tam breve quam hominis vita longissima? An non videtur tibi Nero modo
modo fuisse? cum interim ex iis, qui sub illo gesserant consulatum, nemo iam superest. Quamquam
quid hoc miror? Nuper L. Piso, pater Pisonis illius, qui Valerio Festo per summum facinus in Africa
occisus est, dicere solebat neminem se videre in senatu, quem consul ipse sententiam rogavisset.
Tam angustis terminis tantæ multitudinis vivacitas ipsa concluditur, ut mihi non venia solum
dignæ, verum etiam laude videantur illæ regiæ lacrimæ; nam ferunt Xersen, cum immensum
exercitum oculis obisset, illacrimasse, quod tot milibus tam brevis immineret occasus. Sed tanto
magis hoc, quidquid est temporis futilis et caduci, si non datur factis - nam horum
materia in aliena manu -, certe studiis proferamus, et quatenus nobis denegatur diu
vivere, relinquamus aliquid, quo nos vixisse testemur. Scio te stimulis non egere: me
tamen tui caritas evocat, ut currentem quoque instigem, sicut tu soles me. Ἀγαθὴ δ᾽ ἔρις cum
invicem se mutuis exhortationibus amici ad amorem immortalitatis exacuunt. Vale.
Epistula ad Tacitum 6, 16 qua narrat de Vesuvii eruptione deque avunculi, tanti miraculi studiosi
exploratoris, morte:
[ad indicem]
C. Plinius Tacito suo s.
Petis ut tibi avunculi mei exitum scribam, quo verius tradere posteris possis. Gratias ago;
nam video morti eius si celebretur a te immortalem gloriam esse propositam. Quamvis enim
pulcherrimarum clade terrarum, ut populi ut urbes memorabili casu, quasi semper victurus
occiderit, quamvis ipse plurima opera et mansura condiderit, multum tamen perpetuitati eius
scriptorum tuorum æternitas addet. Equidem beatos puto, quibus deorum munere datum est aut
facere scribenda aut scribere legenda, beatissimos vero quibus utrumque. Horum in numero
avunculus meus et suis libris et tuis erit. Quo libentius suscipio, deposco etiam quod iniungis.
Erat Miseni classemque imperio præsens regebat. Nonum Kal. Septembres hora fere
septima mater mea indicat ei apparere nubem inusitata et magnitudine et specie. Usus ille sole,
mox frigida gustaverat iacens studebatque; poscit soleas, ascendit locum ex quo maxime
miraculum illud conspici poterat. Nubes — incertum procul intuentibus ex quo monte; Vesuvium
fuisse postea cognitum est — oriebatur, cuius similitudinem et formam non alia magis arbor quam
pinus expresserit. Nam longissimo velut trunco elata in altum quibusdam ramis diffundebatur,
credo quia recenti spiritu evecta, dein senescente eo destituta aut etiam pondere suo victa in
latitudinem vanescebat, candida interdum, interdum sordida et maculosa prout terram cineremve
sustulerat. Magnum propiusque noscendum ut eruditissimo viro visum. Iubet liburnicam aptari;
mihi si venire una vellem facit copiam; respondi studere me malle, et forte ipse quod scriberem
dederat. Egrediebatur domo; accipit codicillos Rectinæ Tasci imminenti periculo exterritæ — nam
villa eius subiacebat, nec ulla nisi navibus fuga -: ut se tanto discrimini eriperet orabat. Vertit ille
consilium et quod studioso animo incohaverat obit maximo. Deducit quadriremes, ascendit ipse
non Rectinæ modo sed multis — erat enim frequens amœnitas oræ — laturus auxilium. Properat
illuc unde alii fugiunt, rectumque cursum recta gubernacula in periculum tenet adeo solutus metu,
ut omnes illius mali motus omnes figuras ut deprenderat oculis dictaret enotaretque.
Iam navibus cinis incidebat, quo propius accederent, calidior et densior; iam pumices etiam
nigrique et ambusti et fracti igne lapides; iam vadum subitum ruinaque montis litora obstantia.
Cunctatus paulum an retro flecteret, mox gubernatori ut ita faceret monenti 'Fortes' inquit 'fortuna
iuvat: Pomponianum pete.' Stabiis erat diremptus sinu medio — nam sensim circumactis
curvatisque litoribus mare infunditur -; ibi quamquam nondum periculo appropinquante,
conspicuo tamen et cum cresceret proximo, sarcinas contulerat in naves, certus fugæ si contrarius
ventus resedisset. Quo tunc avunculus meus secundissimo invectus, complectitur trepidantem
consolatur hortatur, utque timorem eius sua securitate leniret, deferri in balineum iubet; lotus
accubat cenat, aut hilaris aut — quod æque magnum — similis hilari. Interim e Vesuvio monte
pluribus locis latissimæ flammæ altaque incendia relucebant, quorum fulgor et claritas tenebris
noctis excitabatur. Ille agrestium trepidatione ignes relictos desertasque villas per solitudinem
ardere in remedium formidinis dictitabat. Tum se quieti dedit et quievit verissimo quidem somno;
nam meatus animæ, qui illi propter amplitudinem corporis gravior et sonantior erat, ab iis qui
limini obversabantur audiebatur. Sed area ex qua diæta adibatur ita iam cinere mixtisque
pumicibus oppleta surrexerat, ut si longior in cubiculo mora, exitus negaretur. Excitatus procedit,
seque Pomponiano ceterisque qui pervigilaverant reddit. In commune consultant, intra tecta
subsistant an in aperto vagentur. Nam crebris vastisque tremoribus tecta nutabant, et quasi emota
sedibus suis nunc huc nunc illuc abire aut referri videbantur. Sub dio rursus quamquam levium
exesorumque pumicum casus metuebatur, quod tamen periculorum collatio elegit; et apud illum
quidem ratio rationem, apud alios timorem timor vicit. Cervicalia capitibus imposita linteis
constringunt; id munimentum adversus incidentia fuit. Iam dies alibi, illic nox omnibus noctibus
nigrior densiorque; quam tamen faces multæ variaque lumina solvebant. Placuit egredi in litus, et
ex proximo adspicere, ecquid iam mare admitteret; quod adhuc vastum et adversum permanebat.
Ibi super abiectum linteum recubans semel atque iterum frigidam aquam poposcit hausitque.
Deinde flammæ flammarumque prænuntius odor sulpuris alios in fugam vertunt, excitant illum.
Innitens servolis duobus assurrexit et statim concidit, ut ego colligo, crassiore caligine spiritu
obstructo, clausoque stomacho qui illi natura invalidus et angustus et frequenter æstuans erat. Ubi
dies redditus — is ab eo quem novissime viderat tertius -, corpus inventum integrum illæsum
opertumque ut fuerat indutus: habitus corporis quiescenti quam defuncto similior.
Interim Miseni ego et mater — sed nihil ad historiam, nec tu aliud quam de exitu eius scire
voluisti. Finem ergo faciam. Unum adiciam, omnia me quibus interfueram quæque statim, cum
maxime vera memorantur, audieram, persecutum. Tu potissima excerpes; aliud est enim
epistulam aliud historiam, aliud amico aliud omnibus scribere. Vale.
[ad indicem]
Epistula ad Tacitum 6, 20 qua narrat de Vesuvii eruptione deque calamitatibus quas passi sunt
homines qui illa incolebant loca:
C. Plinius Tacito suo s.
Ais te adductum litteris quas exigenti tibi de morte avunculi mei scripsi, cupere cognoscere,
quos ego Miseni relictus — id enim ingressus abruperam — non solum metus verum etiam casus
pertulerim.
'Quamquam animus meminisse horret, ...

incipiam.'
Profecto avunculo ipse reliquum tempus studiis — ideo enim remanseram — impendi; mox
balineum cena somnus inquietus et brevis. Præcesserat per multos dies tremor terræ, minus
formidolosus quia Campaniæ solitus; illa vero nocte ita invaluit, ut non moveri omnia sed verti
crederentur. Irrupit cubiculum meum mater; surgebam invicem, si quiesceret excitaturus.
Resedimus in area domus, quæ mare a tectis modico spatio dividebat. Dubito, constantiam vocare
an imprudentiam debeam — agebam enim duodevicensimum annum -: posco librum Titi Livi, et
quasi per otium lego atque etiam ut cœperam excerpo. Ecce amicus avunculi qui nuper ad eum ex
Hispania venerat, ut me et matrem sedentes, me vero etiam legentem videt, illius patientiam
securitatem meam corripit. Nihilo segnius ego intentus in librum.
Iam hora diei prima, et adhuc dubius et quasi languidus dies. Iam quassatis circumiacentibus
tectis, quamquam in aperto loco, angusto tamen, magnus et certus ruinæ metus. Tum demum
excedere oppido visum; sequitur vulgus attonitum, quodque in pavore simile prudentiæ, alienum
consilium suo præfert, ingentique agmine abeuntes premit et impellit. Egressi tecta consistimus.
Multa ibi miranda, multas formidines patimur. Nam vehicula quæ produci iusseramus,
quamquam in planissimo campo, in contrarias partes agebantur, ac ne lapidibus quidem fulta in
eodem vestigio quiescebant. Præterea mare in se resorberi et tremore terræ quasi repelli
videbamus. Certe processerat litus, multaque animalia maris siccis harenis detinebat. Ab altero
latere nubes atra et horrenda, ignei spiritus tortis vibratisque discursibus rupta, in longas
flammarum figuras dehiscebat; fulguribus illæ et similes et maiores erant. Tum vero idem ille ex
Hispania amicus acrius et instantius 'Si frater' inquit 'tuus, tuus avunculus vivit, vult esse vos
salvos; si periit, superstites voluit. Proinde quid cessatis evadere?'
Respondimus non commissuros nos ut de salute illius incerti nostræ consuleremus. Non
moratus ultra proripit se effusoque cursu periculo aufertur. Nec multo post illa nubes descendere
in terras, operire maria; cinxerat Capreas et absconderat, Miseni quod procurrit abstulerat. Tum
mater orare hortari iubere, quoquo modo fugerem; posse enim iuvenem, se et annis et corpore
gravem bene morituram, si mihi causa mortis non fuisset. Ego contra salvum me nisi una non
futurum; dein manum eius amplexus addere gradum cogo. Paret ægre incusatque se, quod me
moretur.
Iam cinis, adhuc tamen rarus. Respicio: densa caligo tergis imminebat, quæ nos torrentis modo
infusa terræ sequebatur. 'Deflectamus' inquam 'dum videmus, ne in via strati comitantium turba in
tenebris obteramur.' Vix consideramus, et nox — non qualis illunis aut nubila, sed qualis in locis
clausis lumine exstincto. Audires ululatus feminarum, infantum quiritatus, clamores virorum; alii
parentes alii liberos alii coniuges vocibus requirebant, vocibus noscitabant; hi suum casum, illi
suorum miserabantur; erant qui metu mortis mortem precarentur; multi ad deos manus tollere,
plures nusquam iam deos ullos æternamque illam et novissimam noctem mundo interpretabantur.
Nec defuerunt qui fictis mentitisque terroribus vera pericula augerent. Aderant qui Miseni illud
ruisse illud ardere falso sed credentibus nuntiabant. Paulum reluxit, quod non dies nobis, sed
adventantis ignis indicium videbatur. Et ignis quidem longius substitit; tenebræ rursus cinis
rursus, multus et gravis. Hunc identidem assurgentes excutiebamus; operti alioqui atque etiam
oblisi pondere essemus. Possem gloriari non gemitum mihi, non vocem parum fortem in tantis
periculis excidisse, nisi me cum omnibus, omnia mecum perire misero, magno tamen mortalitatis
solacio credidissem.
Tandem illa caligo tenuata quasi in fumum nebulamve discessit; mox dies verus; sol etiam
effulsit, luridus tamen qualis esse cum deficit solet. Occursabant trepidantibus adhuc oculis mutata
omnia altoque cinere tamquam nive obducta. Regressi Misenum curatis utcumque corporibus
suspensam dubiamque noctem spe ac metu exegimus. Metus prævalebat; nam et tremor terræ
perseverabat, et plerique lymphati terrificis vaticinationibus et sua et aliena mala ludificabantur.
Nobis tamen ne tunc quidem, quamquam et expertis periculum et exspectantibus, abeundi

consilium, donec de avunculo nuntius.
Hæc nequaquam historia digna non scripturus leges et tibi scilicet qui requisisti imputabis, si
digna ne epistula quidem videbuntur. Vale.
[ad indicem]
Epistula ad Caninium amicum 9, 33 qua narrat de mira quadam re, fictæ simili, vera autem:
Incidi in materiam veram sed simillimam fictæ, dignamque isto lætissimo altissimo
planeque poetico ingenio; incidi autem, dum super cenam varia miracula hinc inde referuntur.
Magna auctori fides: tametsi quid poetæ cum fide? Is tamen auctor, cui bene vel historiam
scripturus credidisses.
Est in Africa Hipponensis colonia mari proxima. Adiacet navigabile stagnum; ex hoc in
modum fluminis æstuarium emergit, quod vice alterna, prout æstus aut repressit aut impulit, nunc
infertur mari, nunc redditur stagno. Omnis hic ætas piscandi navigandi atque etiam natandi
studio tenetur, maxime pueri, quos otium lususque sollicitat. His gloria et virtus altissime provehi:
victor ille, qui longissime ut litus ita simul natantes reliquit. Hoc certamine puer quidam audentior
ceteris in ulteriora tendebat. Delphinus occurrit, et nunc præcedere puerum nunc sequi nunc
circumire, postremo subire deponere iterum subire, trepidantemque perferre primum in altum,
mox flectit ad litus, redditque terræ et æqualibus. Serpit per coloniam fama; concurrere omnes,
ipsum puerum tamquam miraculum aspicere, interrogare audire narrare. Postero die obsident
litus, prospectant mare et si quid est mari simile. Natant pueri, inter hos ille, sed cautius. Delphinus
rursus ad tempus, rursus ad puerum. Fugit ille cum ceteris. Delphinus, quasi invitet et revocet,
exsilit mergitur, variosque orbes implicat expeditque. Hoc altero die, hoc tertio, hoc pluribus, donec
homines innutritos mari subiret timendi pudor. Accedunt et alludunt et appellant, tangunt etiam
pertrectantque præbentem. Crescit audacia experimento. Maxime puer, qui primus expertus est,
adnatat nanti, insilit tergo, fertur referturque, agnosci se amari putat, amat ipse; neuter timet,
neuter timetur; huius fiducia, mansuetudo illius augetur.
Nec non alii pueri dextra lævaque simul eunt hortantes monentesque. Ibat una — id quoque
mirum — delphinus alius, tantum spectator et comes. Nihil enim simile aut faciebat aut patiebatur,
sed alterum illum ducebat reducebat, ut puerum ceteri pueri. Incredibile, tam verum tamen quam
priora, delphinum gestatorem collusoremque puerorum in terram quoque extrahi solitum,
harenisque siccatum, ubi incaluisset in mare revolvi. Constat Octavium Avitum, legatum
proconsulis, in litus educto religione prava superfudisse unguentum, cuius illum novitatem
odoremque in altum refugisse, nec nisi post multos dies visum languidum et mæstum, mox redditis
viribus priorem lasciviam et solita ministeria repetisse. Confluebant omnes ad spectaculum
magistratus, quorum adventu et mora modica res publica novis sumptibus atterebatur. Postremo
locus ipse quietem suam secretumque perdebat: placuit occulte interfici, ad quod coibatur. Hæc tu
qua miseratione, qua copia deflebis ornabis attolles! Quamquam non est opus affingas aliquid aut
astruas; sufficit ne ea quæ sunt vera minuantur. Vale.
[ad indicem]
301. …
302. …
303. ...
304. ...
305. ...
306. ...
307. ...
308. ...
309. ...
310. Initium libri a Suetonio (ca. 70 - ca. 150) scripti de grammaticis:
[ad indicem]
Grammatica Romæ ne in usu quidem olim, nedum in honore ullo erat : rudi scilicet ac bellicosa
etiam tum civitate, necdum magno opere liberalibus disciplinis vacante. Initium quoque eius
mediocre exstitit : siquidem antiquissimi doctorum, qui iidem et poetæ et oratores semigræci erant
(Livium et Ennium dico : quos utraque lingua domi forisque docuisse, adnotum est), nihil amplius
quam Græca interpretabantur : ac si quid Latine ipsi composuissent, prælegebant. [...]
Primus igitur, quantum opinamur, studium Grammaticæ in Vrbem intulit Crates Mallotes,
Aristarchi aequalis, qui missus ad senatum ab Attalo rege inter secundum ac tertium Punicum
bellum sub ipsam Ennii mortem, cum regione Palatii prolapsus in cloacae foramen crus fregisset,
per omne legationis simul et valitudinis tempus plurimas acroasis subinde fecit assidueque
disseruit, ac nostris exemplo fuit ad imitandum. ...
Appellatio grammaticorum Græca consuetudine invaluit; sed initio litterati vocabantur.
Cornelius quoque Nepos libello quo distinguit litteratum ab erudito, litteratos quidem vulgo
appellari ait eos qui aliquid diligenter et acute scienterque possint aut dicere aut scribere, ceterum
proprie sic appellandos poetarum interpretes, qui a Græcis grammatici nominentur. Eosdem
litteratores vocitatos Messala Corvinus in quadam epistola ostendit, non esse sibi dicens rem cum
Furio Bibaculo, ne cum Ticida quidem aut litteratore Catone; significat enim haud dubie Valerium
Catonem, poetam simul grammaticumque notissimum. Sunt qui litteratum a litteratore
distinguant, ut Græci grammaticum a grammatista, et illum quidem absolute, hunc mediocriter
doctum existiment. Quorum opinionem Orbilius etiam exemplis confirmat; namque apud maiores
ait, cum familia alicuius venalis produceretur, non temere litteratum in titulo, sed litteratorem
inscribi solitum esse, quasi non perfectum litteris, sed imbutum.
Veteres grammatici et rhetoricam docebant, ac multorum de utraque arte commentarii

feruntur. Secundum quam consuetudinem posteriores quoque existimo, quanquam iam discretis
professionibus, nihilo minus vel retinuisse vel instituisse et ipsos quædam genera institutionum ad
eloquentiam præparandam, ut problemata, paraphrasis, allocutiones, ethologias atque alia hoc
genus; ne scilicet sicci omnino atque aridi pueri rhetoribus traderentur. Quæ quidem omitti iam
video, desidia quorundam et infantia; non enim fastidio putem. Me quidem adolescentulo, repeto
quendam Principem nomine alternis diebus declamare, alternis disputare, nonnullis vero mane
disserere, post meridiem remoto pulpito declamare solitum. Audiebam etiam, memoria patrum
quosdam e grammatici statim ludo transisse in forum atque in numerum præstantissimorum
patronorum receptos.
[ad indicem]
311. …
312. ...
313. ...
314. ...
315. ...
316. ...
317. ...
318. ...
319. ...
320. Hoc carmine quod Floro (c.74 – c. 130) attribuitur Musæ celebrantur :
[ad indicem]
Apollo apud Musas, pictore Maarten de Vos
Clio sæcla retro memorat sermone soluto.

Euterpæ geminis loquitur cava tibia ventis.
Voce Thalia cluens soccis dea comica gaudet.
Melpomene reboans tragicis fervescit iambis.
Aurea Terpsichoræ totam lyra personat æthram.
Fila premens digitis Erato modulamina fingit.
Flectitur in faciles variosque Polymnia motus.
Vranie numeris scrutatur sidera mundi.
Calliope doctis dat laurea serta poetis.
321. ...
322. ...
323. ...
324. ...
325. Tria Hadriani (76 – c. 138) carmina :

[ad indicem]
Floro poetæ hæc ad se scribenti :
Ego nolo Cæsar esse,

ambulare per Brittanos,
Scythicas pati pruinas.
rescripsit hosce versus :
Ego nolo Florus esse,

ambulare per tabernas,
latitare per popinas,
culices pati rotundos.
II
Lascivus versu, mente pudicus eras.
III
Hadrianus de vita migrans hos versus fudisse traditur :
Animula vagula blandula,

hospes comesque corporis,
quæ nunc abibis in loca,
pallidula, rigida, nudula,
nec ut soles dabis iocos.
[ad indicem]
326. ...
327. ...
328. ...
329. ...
330. Initium commentititæ narrationis ab Apuleio (ca. 125 - ca. 180) scriptæ de Cupidine et Psyche:
[ad indicem]
Erant in quadam civitate rex et regina. hi tres numero filias forma conspicuas habuere, sed
maiores quidem natu, quamvis gratissima specie, idonee tamen celebrari posse laudibus humanis
credebantur, at vero puellæ iunioris tam præcipua, tam præclara pulchritudo nec exprimi ac ne
sufficienter quidem laudari sermonis humani penuria poterat. multi denique civium et advenæ copiosi,
quos eximii spectaculi rumor studiosa celebritate congregabat, inaccessæ formositatis admiratione
stupidi et admoventes oribus suis dexteram primore digito in erectum pollicem residente ut ipsam
prorsus deam Venerem venerabantur religiosis adorationibus. iamque proximas civitates et attiguas
regiones fama pervaserat deam, quam cærulum profundum pelagi peperit et ros spumantium
fluctuum educavit, iam numinis sui passim tributa venia in mediis conversari populi cœtibus, vel certe
rursum novo cælestium stillarum germine non maria sed terras Venerem aliam virginali flore
præditam pullulasse.
331. …
332. …
333. …
334. ...
335. ...
336. ...
337. ...
338. ...
339. ...
340. In lib. I. capitulo XV Noctium Atticarum ab Aulo Gellio (ca. 130 - post 170) scriptarum de vitanda inani
loquacitate agitur :
[ad indicem]
CAPITVLVM XV
Quam inportunum vitium plenumque odii sit futtilis inanisque loquacitas et

quam multis in locis a principibus utriusque linguæ viris detestatione iusta culpata
sit.
Qui sunt leves et futtiles et inportuni locutores quique nullo rerum pondere innixi verbis
uvidis et lapsantibus diffluunt, eorum orationem bene existimatum est in ore nasci, non in pectore;
linguam autem debere aiunt non esse liberam nec vagam, sed vinclis de pectore imo ac de corde
aptis moveri et quasi gubernari.
Sed enim videas quosdam scatere verbis sine ullo iudicii negotio cum securitate multa et
profunda, ut loquentes plerumque videantur loqui sese nescire.
Ulixen contra Homerus, virum sapienti facundia præditum, vocem mittere ait non ex ore,
sed ex pectore, quod scilicet non ad sonum magis habitumque vocis quam ad sententiarum penitus
conceptarum altitudinem pertineret, petulantiæque verborum cœrcendæ vallum esse oppositum
dentium luculente dixit, ut loquendi temeritas non cordis tantum custodia atque vigilia cohibeatur,
sed et quibusdam quasi excubiis in ore positis sæpiatur.
Homerica, de quibus supra dixi, hæc sunt:
ἀλλ' ὅτε δὴ ὄπα τε μεγάλην ἐκ στήθεος εἵη, et:

ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων.
M. Tullii quoque verba posui, quibus stultam et inanem dicendi copiam graviter et vere
detestatus est: 'Dummodo' inquit 'hoc constet neque infantiam eius, qui rem norit, sed
eam explicare dicendo non queat, neque inscientiam illius, cui res non subpetat,
verba non desint, esse laudandam: quorum si alterum sit optandum, malim equidem
indisertam prudentiam quam stultam loquacitatem.' Item in libro de oratore primo verba
hæc posuit: 'Quid enim est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque
ornatissimorum sonitus inanis nulla subiecta sententia nec scientia?' Cumprimis
autem M. Cato atrocissimus huiusce vitii insectator est. Namque in oratione, quæ inscripta est si se
Cælius tribunus plebis appellasset: 'numquam' inquit 'tacet, quem morbus tenet loquendi
tamquam veternosum bibendi atque dormiendi. Quod si non coveniatis, cum
convocari iubet, ita cupidus orationis conducat, qui auscultet. Itaque auditis, non
auscultatis, tamquam pharmacopolam. Nam eius verba audiuntur; verum se nemo
committit, si æger est.' Idem Cato in eadem oratione eidem M. Cælio tribuno plebi vilitatem
obprobrans non loquendi tantum, verum etiam tacendi: 'frusto' inquit 'panis conduci potest,
vel uti taceat vel uti loquatur.' [11] Neque non merito Homerus unum ex omnibus Thersitam
ἀμετροεπῆ et ἀκριτόμυθον appellat uerbaque illius multa et ἄκοσμα strepentium sine modo
graculorum similia esse dicit. Quid enim est aliud ἐκολώα? Eupolidis quoque versus de id genus
hominibus consignatissime factus est:
λαλεῖν ἄριστος, ἀδυνατώτατος λέγειν,
quod Sallustius noster imitari volens sic scribit: 'loquax' inquit 'magis quam facundus.'
Quapropter Hesiodus, poetarum prudentissimus, linguam non vulgandam, sed recondendam esse
dicit proinde ut thesaurum, eiusque esse in promendo gratiam plurimam, si modesta et parca et
modulata sit:
γλώσσης τοι θησαυρὸς ἐν ἀνθρώποισιν ἄριστος,

φειδωλῆς πλείστη δὲ χάρις κατὰ μέτρον ἰούσης.
Epicharmium quoque illud non inscite se habet:
οὐ λέγειν τύγ' ἐσσὶ δεινός, ἀλλὰ σιγᾶν ἀδύνατος,
ex quo hoc profecto sumptum est: 'qui cum loqui non posset, tacere non potuit.' Favorinum
ego audivi dicere versus istos Euripidi:
ἀχαλίνων στομάτων
ἀνόμου τ' ἀφροσύνας
τὸ τέλος δυστυχία,
non de his tantum factos accipi debere, qui impia aut inlicita dicerent, sed vel maxime de
hominibus quoque posse dici stulta et inmodica blaterantibus, quorum lingua tam prodiga
infrenisque sit, ut fluat semper et æstuet conluvione verborum tæterrima, quod genus homines a
Græcis significantissimo uocabulo κατάγλωσσοι appellantur. Valerium Probum, grammaticum
inlustrem, ex familiari eius, docto viro, comperi Sallustianum illud: 'satis eloquentiæ,
sapientiæ parum', breui antequam vita decederet, sic legere cœpisse et sic a Sallustio relictum
affirmauisse: 'satis loquentiæ, sapientiæ parum', quod 'loquentia' novatori verborum
Sallustio maxime congrueret, 'eloquentia' cum insipientia minime conveniret.
Huiuscemodi autem loquacitatem verborumque turbam magnitudine inani vastam facetissimus
poeta Aristophanes insignibus vocabulis denotavit in his versibus:
ἄνθρωπον ἀγριοποιόν, αὐθαδόστομον,

ἔχοντ' ἀχάλινον, ἀκρατές, ἀπύλωτον στόμα,
ἀπεριλάλητον, κομποφακελορρήμονα,
neque minus insigniter veteres quoque nostri hoc genus homines in verba proiectos 'locutuleios'
et 'blaterones' et 'linguaces' dixerunt.
[ad indicem]
Aulus Gellius
Noctium Atticarum quartum libri noni capitulum De barbararum gentium prodigiosis miraculis;
deque diris et exitiosis effascinationibus; atque inibi de feminis repente versis in mares.
[ad indicem]
Cum e Græcia in Italiam rediremus et Brundisium iremus egressique e naui in terram in

portu illo inclito spatiaremur, quem Q. Ennius remotiore paulum, sed admodum scito vocabulo
'præpetem' appellauit, fasces librorum venalium expositos vidimus. Atque ego avide statim pergo
ad libros. Erant autem isti omnes libri Græci miraculorum fabularumque pleni, res inauditæ,
incredulæ, scriptores veteres non parvæ auctoritatis: Aristeas Proconnesius et Isigonus Nicæensis
et Ctesias et Onesicritus et Polystephanus et Hegesias; ipsa autem volumina ex diutino situ
squalebant et habitu aspectuque tætro erant. Accessi tamen percontatusque pretium sum et
adductus mira atque insperata vilitate libros plurimos ære pauco emo eosque omnis duabus
proximis noctibus cursim transeo; atque in legendo carpsi exinde quædam et notaui mirabilia et
scriptoribus fere nostris intemptata eaque his commentariis aspersi, ut, qui eos lectitabit, is ne
rudis omnino et ἀνήκοος inter istiusmodi rerum auditiones reperiatur.
Erant igitur in illis libris scripta huiuscemodi: Scythas illos penitissimos, qui sub ipsis
septentrionibus ætatem agunt, corporibus hominum vesci eiusque victus alimento vitam ducere et
ἀνθρωποφάγους nominari; item esse homines sub eadem regione cæli unum oculum in frontis
medio habentes, qui appellantur Arimaspi, qua fuisse facie Cyclopas poetæ ferunt; alios item esse
homines apud eandem cæli plagam singulariæ velocitatis vestigia pedum habentes retro porrecta,
non, ut ceterorum hominum, prospectantia; præterea traditum esse memoratumque in ultima
quadam terra, quæ 'Albania' dicitur, gigni homines, qui in pueritia canescant et plus cernant oculis
per noctem quam interdiu; item esse compertum et creditum Sauromatas, qui ultra Borysthenen
fluvium longe colunt, cibum capere semper diebus tertiis, medio abstinere.
Id etiam in isdem libris scriptum offendimus, quod postea in libro quoque Plinii Secundi
naturalis historiæ septimo legi, esse quasdam in terra Africa hominum familias voce atque lingua
effascinantium, qui si impensius forte laudaverint pulchras arbores, segetes lætiores, infantes
amœniores, egregios equos, pecudes pastu atque cultu opimas, emoriantur repente hæc omnia
nulli aliæ causæ obnoxia. Oculis quoque exitialem fascinationem fieri in isdem libris scriptum est,
traditurque esse homines in Illyriis, qui interimant videndo, quos diutius irati viderint, eosque
ipsos mares feminasque, qui visu tam nocenti sunt, pupillas in singulis oculis binas habere. Item
esse in montibus terræ Indiæ homines caninis capitibus et latrantibus, eosque vesci avium et
ferarum venatibus; atque esse item alia apud ultimas orientis terras miracula, homines qui
'monocoli' appellentur, singulis cruribus saltuatim currentes, vivacissimæ pernicitatis; quosdam
etiam esse nullis cervicibus oculos in humeris habentes. Iam vero hoc egreditur omnem modum
admirationis, quod idem illi scriptores gentem esse aiunt apud extrema Indiæ corporibus hirtis et
avium ritu plumantibus nullo cibatu vescentem, sed spiritu florum naribus hausto victitantem;
Pygmæos quoque haud longe ab his nasci, quorum qui longissimi sint, non longiores esse quam
pedes duo et quadrantem.
Hæc atque alia istiusmodi plura legimus; sed cum ea scriberemus, tenuit nos non idoneæ
scripturæ tædium nihil ad ornandum iuvandumque usum vitæ pertinentis. Libitum tamen est in
loco hoc miraculorum notare id etiam, quod Plinius Secundus, vir in temporibus ætatis suæ ingenii
dignitatisque gratia auctoritate magna præditus, non audisse neque legisse, sed scire sese atque
vidisse in libro naturalis historiæ septimo scripsit. Verba igitur hæc, quæ infra posui, ipsius sunt ex
eo libro sumpta, quæ profecto faciunt, ut neque respuenda neque ridenda sit notissima illa veterum
poetarum de Cænide et Cæneo cantilena. 'Ex feminis' inquit 'mutari in mares non est fabulosum.
Invenimus in annalibus Q. Licinio Crasso C. Cassio Longino consulibus Casini puerum factum ex
virgine sub parentibus iussuque haruspicum deportatum in insulam desertam. Licinius Mucianus
prodidit visum esse a se Argis Arescontem, cui nomen Arescusæ fuisset, nupsisse etiam, mox
barbam et virilitatem provenisse uxoremque duxisse; eiusdem sortis et Zmyrnæ puerum a se
visum. Ipse in Africa vidi mutatum in marem die nuptiarum L. Cossitium civem Thysdritanum,
vivebatque, cum proderem hæc.'
Idem Plinius in eodem libro verba hæc scripsit: 'Gignuntur homines utriusque sexus, quos
"hermaphroditos" vocamus, olim "androgynos" vocatos et in prodigiis habitos, nunc vero in
deliciis.'
[ad indicem]
Noctium Atticarum quintum libri quarti decimi capitulum cuius inscriptio est Lis atque contentio
grammaticorum Romae inlustrium enarrata super casu vocativo vocabuli, quod est
"egregius".
I. Defessus ego quondam diutina commentatione laxandi levandique animi gratia in Agrippæ
campo deambulabam. Atque ibi duos forte grammaticos conspicatus non parvi in urbe Roma
nominis certationi eorum acerrimae adfui, cum alter in casu vocativo "vir egregi" dicendum
contenderet, alter "vir egregie".
II. Ratio autem eius, qui "egregi" oportere dici censebat, huiuscemodi fuit: "Quæcumque" inquit
"nomina seu vocabula recto casu numero singulari "us" syllaba finiuntur, in quibus ante ultimam
syllabam posita est "i" littera, ea omnia casu vocativo "i" littera terminantur, ut "Cælius, Cæli",
"modius, modi", "tertius, terti", "Accius, Acci", "Titius, Titi" et similia omnia; sic igitur "egregius",
quoniam "us" syllaba in casu nominandi finitur eamque syllabam præcedit "i" littera, habere
debebit in casu vocandi "i" litteram extremam, et idcirco "egregi", non "egregie", rectius dicetur.
Nam "divus" et "rivus" et "clivus" non "us" syllaba terminantur, sed ea, quæ per duo "u" scribenda
est, propter cuius syllabæ sonum declarandum reperta erat nova littera, quæ digamma
appellabatur".
III. Hoc ubi ille alter audivit: "o" inquit "egregie grammatice vel, si id mavis, egregissime, dic,
oro te, "inscius" et "impius" et "sobrius" et "ebrius" et "proprius" et "propitius" et "anxius" et
"contrarius", quæ "us" syllaba finiuntur, in quibus ante ultimam syllabam "i" littera est, quem
casum vocandi habent? me enim pudor et verecundia tenet pronuntiare ea secundum tuam
definitionem".
IV. Sed cum ille paulisper oppositu horum vocabulorum commotus reticuisset et mox tamen se
collegisset eandemque illam, quam definierat, regulam retineret et propugnaret diceretque et
"proprium" et "propitium" et "anxium" et "contrarium" itidem in casu vocativo dicendum, ut
"adversarius" et "extrarius" diceretur, "inscium" quoque et "impium" et "ebrium" et "sobrium"
insolentius quidem paulo, sed rectius per "i" litteram, non per "e", in eodem casu pronuntiandum
eaque inter eos contentio longius duceretur, non arbitratus ego operæ pretium esse eadem istæc
diutius audire clamantes compugnantesque illos reliqui.
[ad indicem]
341. …
342. …
343. …
344. …
345. ...
346. ...
347. ...
348. ...
349. ...
350. Loci decerpti e Minucii Felicis (150 - 270) dialogo apologetico c.i. Octavius :
[ad indicem]
Cogitanti mihi et cum animo meo Octavi boni et fidelissimi contubernalis memoriam
recensenti tanta dulcedo et adfectio hominis inhæsit, ut ipse quodammodo mihi viderer in
præterita redire, non ea quæ iam transacta et decursa sunt, recordatione revocare: ita eius
contemplatio quantum subtracta est oculis, tantum pectori meo ac pæne intimis sensibus implicata
est. Nec immerito discedens vir eximius et sanctus inmensum sui desiderium nobis reliquit, utpote
cum et ipse tanto nostri semper amore flagraverit, ut et in ludicris et seriis pari mecum voluntate
concineret eadem velle vel nolle: crederes unam mentem in duobus fuisse divisam. Sic solus in
amoribus conscius, ipse socius in erroribus: et cum discussa caligine de tenebrarum profundo in
lucem sapientiæ et veritatis emergerem, non respuit comitem, sed quod est gloriosius, præcucurrit.
Itaque cum per universam convictus nostri et familiaritatis ætatem mea cogitatio volveretur, in
illo præcipue sermone eius mentis meæ resedit intentio, quo Q. Cæcilium superstitiosis vanitatibus
etiamnunc inhærentem disputatione gravissima ad veram religionem reformavit.
Nam negotii et visendi mei gratia Romam contenderat, relicta domo, coniuge, liberis, et --
quod est in liberis amabilius -- adhuc annis innocentibus et adhuc dimidiata verba temptantibus,
loquelam ipso offensantis linguæ fragmine dulciorem. Quo in adventu eius non possum exprimere
sermonibus, quanto quamque impatienti gaudio exultaverim, cum augeret maxime lætitiam meam
amicissimi hominis inopinata præsentia.
Igitur post unum et alterum diem, cum iam et aviditatem desiderii frequens assiduitatis
usus implesset et quæ per absentiam mutuam de nobis nesciebamus, relatione alterna
comperissemus, placuit Ostiam petere, amœnissimam civitatem, quod esset corpori meo siccandis
umoribus de marinis lavacris blanda et adposita curatio: sane et ad vindemiam feriæ iudiciariam
curam relaxaverant. Nam id temporis post æstivam diem in temperiem semet autumnitas
dirigebat.
Itaque cum diluculo ad mare inambulando litori pergeremus, ut et aura aspirans leniter
membra vegetaret et cum eximia voluptate molli vestigio cedens harena subsideret, Cæcilius
simulacro Serapidis denotato, ut vulgus superstitiosus solet, manum ori admovens osculum labiis
pressit.
Tunc Octavius ait: "Non boni viri est, Marce frater, hominem domi forisque lateri tuo
inhærentem sic in hac inperitiæ vulgaris cæcitate deserere, ut tam luculento die in lapides eum
patiaris impingere, effigiatos sane et unctos et coronatos, cum scias huius erroris non minorem ad
te quam ad ipsum infamiam redundare."
Cum hoc sermone eius medium spatium civitatis emensi iam liberum litus tenebamus. Ibi
harenas extimas, velut sterneret ambulacro, perfundens lenis unda tendebat: et, ut semper mare
etiam positis flatibus inquietum est, etsi non canis spumosisque fluctibus exibat ad terram, tamen
crispis tortuosisque ibidem erroribus delectati perquam sumus, cum in ipso æquoris limine plantas
tingueremus, quod vicissim nunc appulsum nostris pedibus alluderet fluctus, nunc relabens ac
vestigia retrahens in sese resorberet. Sensim itaque tranquilleque progressi oram curvi molliter
litoris iter fabulis fallentibus legebamus. Hæc fabulæ erant Octavi disserentis de navigatione
narratio. Sed ubi eundi spatium satis iustum cum sermone consumpsimus, eandem emensi viam
rursus versis vestigiis terebamus, et cum ad id loci ventum est, ubi subductæ naviculæ substratis
roboribus a terrena labe suspensæ quiescebant, pueros videmus certatim gestientes testarum in
mare iaculationibus ludere. Is lusus est testam teretem iactatione fluctuum levigatam legere de
litore, eam testam plano situ digitis comprehensam inclinem ipsum atque humilem quantum potest
super undas irrotare, ut illud iaculum vel dorsum maris raderet enataret, dum leni impetu labitur,
vel summis fluctibus tonsis emicaret emergeret, dum assiduo saltu sublevatur.
Is se in pueris victorem ferebat, cuius testa et procurreret longius et frequentius exsiliret.

Igitur cum omnes hac spectaculi voluptate caperemur, Cæcilius nihil intendere neque de
contentione ridere, sed tacens, anxius, segregatus dolere nescio quid vultu fatebatur. Cui ego:
"Quid hoc est rei? cur non agnosco, Cæcili, alacritatem tuam illam et illam oculorum etiam in seriis
hilaritatem requiro?"
Tum ille: "Iam dudum me Octavi nostri acriter angit et remordet oratio, qua in te invectus
obiurgavit neglegentiæ, ut me dissimulanter gravius argueret inscientiæ. Itaque progrediar
ulterius: de toto integro mihi cum Octavio res est. Si placet, ut ipsius sectæ homo cum eo disputem,
iam profecto intelleget facilius esse in contubernalibus disputare quam conserere sapientiam.
Modo in istis ad tutelam balnearum iactis et in altum procurrentibus petrarum obicibus
residamus, ut et requiescere de itinere possimus et intentius disputare." …
[ad indicem]
351. …
352. …
353. …
354. …
355. ...
356. ...
357. ...
358. ...
359. ...
360. Vulgo traditum est, Thoma Browne, primum, posteaque Voltario, ni fallor, auctoribus, Tertullianum (ca. 160 -
post 220) scripsisse
tritam illam sententiam “credo quia absurdum”, cum tamen hic apologeta scripserit in opere cui
index De carne Christi, hæc verba ad nos in servatis codicibus allata:
[ad indicem]
[…]
Crucifixus est Dei Filius, non pudet, quia pudendum est; et mortuus est Dei Filius, prorsus
credibile est, quia ineptum est; et sepultus resurrexit, certum est, quia impossibile est. Sed hæc
quomodo in illo vera erunt, si ipse non fuit verus; si non vere habuit in se quod figeretur, quod
moreretur, quod sepeliretur et resuscitaretur; carnem scilicet sanguine suffusam, ossibus
structam, nervis intextam, venis implexam, quæ nasci et mori novit? Humana sine dubio, ut nata
de homine, ideoque mortalis hæc erit Christo, quia Christus homo et filius hominis, aut cur homo
Christus et filius hominis, si nihil hominis et nihil ex homine? nisi aut aliud est homo quam caro;
aut aliunde caro hominis, quam ex homine; aut aliud Maria, quam homo; aut homo, Deus
Marcionis. Aliter, non diceretur homo Christus, sine carne; nec hominis filius, sine aliquo parente
homine: sicut nec Deus, sine spiritu Dei; nec Dei Filius, sine Deo Patre. Ita utriusque substantiæ
census, hominem et Deum exhibuit: hinc carneum, inde spiritalem: hinc infirmum, inde
præfortem: hinc morientem, inde viventem.
[…]
Quæ quidem omnia melius in contextu verborum intelligenda sunt. Quæ sequuntur ad argumentum
spectare videntur, ideoque non necessario rationi opposita. Utut est, integrum opus legendum, peritiorumque
sententias considerandas. Etenim, operæ pretium est audire scholam quam habuit hic iuvenis latinarum
litterarum christianarum studiosus.
[ad indicem]
361. ...
362. …
363. …
364. …
365. ...
366. ...
367. ...
368. ...
369. ...
370. D. Cypriani (ca. 200 - post 258) opusculum cui index libri de spectaculis:
[ad indicem]
…Vobiscum me esse arbitror cum vobis per litteras loquor.

[…]
quoniam non desunt vitiorum assertores blandi et indulgentes patroni qui præstant vitiis
auctoritatem […] quasi sicut innocens spectaculorum ad remissionem animi appetatur voluptas.
ita omni languore vitiorum præcipitatur in pejus, ut jam non vitiis excusatio sed auctoritas detur,
placuit paucis vos nunc non instruere, sed instructos admonere, ne, quia male sunt vincta vuliiera,
sanitatis obductæ perrumpant cicatricem. Nullum enim malum difficilius extinguitur quam quod
faciles reditus habet, dum et multitudinis consensu asseritur et excusatione blanditur. […]
Secum tantum unusquisque deliberet, et cum persona professionis suæ loquatur, nihil umquam
indecorum geret. Plus enim ponderis habebit sententia quæ nulli se alteri debebit nisi sibi. […]
Ergo, ut taceam quidquid latius idololatria probat, quam vana sunt ipsa certamina, lites in
coloribus, contentiones in curribus, gaudere quod equus velocior fuerit, mærere quod pigrior […]
Quam hoc totum otiosum negotium, immo quam turpiter non otiosum. […]
Ita amatur quidquid non licet, ut quæ etiam ætas absconderat, sub oculorum memoriam
reducantur.
[ad indicem]
371. …
372. ...
373. ...
374. ...
375. ...
376. ...
377. ...
378. ...
379. ...
380. Initium libri primi operis ab Eutropio (c.230 - 270) scripti, inscripti vero Breviarium ab urbe condita sive
Breviarium historiæ romanæ :
[ad indicem]
Romanum imperium, quo neque ab exordio ullum fere minus neque incrementis toto orbe amplius
humana potest memoria recordari, a Romulo exordium habet, qui Reæ Silviæ, Vestalis virginis, filius
et, quantum putatus est, Martis cum Remo fratre uno partu editus est. Is cum inter pastores
latrocinaretur, decem et octo annos natus urbem exiguam in Palatino monte constituit XI Kal. Maias,
Olympiadis sextæ anno tertio, post Troiæ excidium, ut qui plurimum minimumque tradunt, anno
trecentesimo nonagesimo quarto.
Condita civitate, quam ex nomine suo Romam vocavit, hæc fere egit. Multitudinem finitimorum in
civitatem recepit, centum ex senioribus legit, quorum consilio omnia ageret, quos senatores nominavit
propter senectutem. Tum, cum uxores ipse et populus suus non haberent, invitavit ad spectaculum
ludorum vicinas urbi Romæ nationes atque earum virgines rapuit. Commotis bellis propter raptarum
iniuriam Cæninenses vicit, Antemnates, Crustuminos, Sabinos, Fidenates, Veientes. Hæc omnia oppida
urbem cingunt. Et cum orta subito tempestate non comparuisset, anno regni tricesimo septimo ad
deos transisse creditus est et consecratus. Deinde Romæ per quinos dies senatores imperaverunt et his
regnantibus annus unus completus est.
Postea Numa Pompilius rex creatus est, qui bellum quidem nullum gessit, sed non minus civitati
quam Romulus profuit.
Numa Pompilius Romæ leges ab Egeria accipit, pictore Felice Giani
Nam et leges Romanis moresque constituit, qui consuetudine prœliorum iam latrones ac
semibarbari putabantur, et annum descripsit in decem menses prius sine aliqua supputatione
confusum, et infinita Romæ sacra ac templa constituit. Morbo decessit quadragesimo et tertio imperii
anno.
Huic successit Tullus Hostilius. Hic bella reparavit, Albanos vicit, qui ab urbe Roma duodecimo
miliario sunt, Veientes et Fidenates, quorum alii sexto miliario absunt ab urbe Roma, alii octavo
decimo, bello superavit, urbem ampliavit, adiecto Cælio monte. Cum triginta et duos annos regnasset,
fulmine ictus cum domo sua arsit.
Post hunc Ancus Marcius, Numæ ex filia nepos, suscepit imperium. Contra Latinos dimicavit,
Aventinum montem civitati adiecit et Janiculum, apud ostium Tiberis civitatem supra mare sexto
decimo miliario ab urbe Roma condidit. Vicesimo et quarto anno imperii morbo periit.
Deinde regnum Priscus Tarquinius accepit. Hic numerum senatorum duplicavit, circum Romae
ædificavit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam permanent. Vicit idem etiam Sabinos
et non parum agrorum sublatum isdem urbis Romæ territorio iunxit, primusque triumphans urbem
intravit. Muros fecit et cloacas, Capitolium incohavit. Tricesimo octavo imperii anno per Anci filios
occisus est, regis eius, cui ipse successerat.
Post hunc Servius Tullius suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiva tamen et ancilla. Hic
quoque Sabinos subegit, montes tres, Quirinalem, Viminalem, Esquilinum, urbi adiunxit, fossas circum
murum duxit. Primus omnium censum ordinavit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat. Sub
eo Roma omnibus in censum delatis habuit capita LXXXIII milia civium Romanorum cum his, qui in
agris erant. Occisus est scelere generi sui Tarquinii Superbi, filii eius regis, cui ipse successerat, et
filiæ, quam Tarquinius habebat uxorem.
L. Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, Volscos, quæ gens ad Campaniam
euntibus non longe ab urbe est, vicit, Gabios civitatem et Suessam Pometiam subegit, cum Tuscis
pacem fecit et templum Jovis in Capitolio ædificavit. Postea Ardeam oppugnans, in octavo decimo
miliario ab urbe Roma positam civitatem, imperium perdidit. Nam cum filius eius, et ipse Tarquinius
iunior, nobilissimam feminam Lucretiam eandemque pudicissimam, Collatini uxorem, stuprasset
eaque de iniuria marito et patri et amicis questa fuisset, in omnium conspectu se occidit. Propter quam
causam Brutus, parens et ipse Tarquinii, populum concitavit et Tarquinio ademit imperium. Mox
exercitus quoque eum, qui civitatem Ardeam cum ipso rege oppugnabat, reliquit; veniensque ad
urbem rex portis clausis exclusus est, cumque imperasset annos quattuor et viginti cum uxore et liberis
suis fugit. Ita Romæ regnatum est per septem reges annis ducentis quadraginta tribus, cum adhuc
Roma, ubi plurimum, vix usque ad quintum decimum miliarium possideret.
Hinc consules cœpere, pro uno rege duo, hac causa creati, ut, si unus malus esse voluisset, alter
eum, habens potestatem similem, coerceret. Et placuit, ne imperium longius quam annuum haberent,
ne per diuturnitatem potestatis insolentiores redderentur, sed civiles semper essent, qui se post annum
scirent futuros esse privatos.
Fuerunt igitur anno primo ab expulsis regibus consules L. Iunius Brutus, qui maxime egerat, ut
Tarquinius pelleretur, et Tarquinius Collatinus, maritus Lucretiæ.
[ad indicem]
381. …
382. …
383. Temporis decursu, fata dum siverint, augentur hoc in florilegio loci excerpti ex Catonis dictis ...
[ad indicem]
1.3
Virtūtem prīmam esse putō, compescere linguam:
Proximus ille deo est, quī scit ratiōne tacēre.
1.4
Sperne repugnandō tibi tū contrārius esse:
Conveniet nullī, quī sēcum dissidet ipse.
1.5
Sī vītam inspiciās hominum, sī dēnique mōrēs,
cum culpant aliōs: nēmō sine crīmine vīuit.
1.10
Contrā verbōsōs nōlī contendere verbīs:
Sermo datur cunctīs, animī sapientia paucīs.
1.12
Rūmōrēs fuge neu studeās novus auctor habērī;
Nam nullī tacuīsse nocet, nocet esse locūtum.
1.14
Cum tē aliquis laudat, iūdex tuus esse memento;
Plus aliīs dē tē quam tū tibi crēdere nōlī.
1.15
Officium alterius multīs narrāre memento;
At quæcumque aliīs benefēceris ipse, silēto.
[ad indicem]
384. ...
385. Locus e Marci Iuniani Iustini (fl. p.C.n. sæc. III aut IV) Epitomæ libro postremo, numero quadragesimo quarto, ubi
verbis depingitur Hispania:
[ad indicem]
Hispānia sīcuti Eurōpæ terminōs claudit, ita et huius operis fīnis futūra est. Hanc veterēs ab
Hibērō amne prīmum Hibēriam, posteā ab Hispalō Hispāniam cognōmināvērunt. Hæc inter
Africam et Galliam posita Ōceanī fretō et Pȳrēnæīs montibus clauditur.
Sīcut minor utrāque terrā, ita utrāque fertilior. Nam neque ut Africa violentō sōle torrētur,
neque ut Gallia adsiduīs ventīs fatīgātur, sed media inter utramque hinc temperātō calōre, inde
fēlīcibus et tempestīvīs imbribus in omnia frūgum genera fēcunda est, adeo ut nōn ipsīs tantum
incolīs, vērum etiam Ītaliæ urbīque Rōmānæ cunctārum rērum abundantiā sufficiat. Hinc enim
nōn frūmentī tantum magna cōpia est, vērum et vīnī, mellis oleīque. Nec ferrī sōlum māteria
præcipua, sed et equōrum pernīcēs gregēs. Sed nec summæ tantum terræ laudanda bona, vērum
abstrūsōrum metallōrum fēlīcēs dīvitiæ. Jam līnī spartīque vīs ingēns, miniī certē nūlla ferācior
terra. In hāc cursus amnium nōn torrentēs rapidīque, ut noceant, sed lēnēs et vīneīs campīsque
inriguī, æstuāriīs quoque Ōceanī adfatim piscōsī, plērīque etiam dīvitēs aurō, quod in ballucibus
vehunt. Vnō tantum Pȳrēnæī montis dorsō adhæret Galliæ, reliquīs partibus undique in orbem
marī cingitur. Forma terræ prope quadrātā, nisi quod artantibus frētī lītoribus in Pȳrēnæum coit.
Porrō Pȳrēnæī montis spatium sexcenta mīlia passuum efficit. Salūbritās cælī per omnem
Hispāniam æquālis, quia aeris spīritus nūllā palūdium gravī nebulā inficitur. Hūc accēdunt et
marīnæ auræ undique versus adsiduī flātūs, quibus omnem prōvinciam penetrantibus ēventilātō
terrestrī spīritū præcipua hominibus sānitās redditur.
[ad indicem]
386. ...
387. ...
388. ...
389. ...
390. Etsi auctoris incerti, sunt tamen qui carmen de ave Phœnice Lactantio (ca. 260 - post 326) tribuant:
[ad indicem]
Imago chalcographica ab J. Droeshout
Est locus in primo felix oriente remotus

qua patet æterni maxima porta poli
nec tantum æstivos hiemisque propinquus ad ortus
in quo sol verno fundit ab axe diem.
Illic planities tractus diffundit apertos,
nec tumulus crescit nec cava vallis hiat,
sed nostros montes, quorum iuga celsa putantur,
per bis sex ulnas eminet ille locus.
Hic Solis nemus est et consitus arbore multa

lucus, perpetuæ frondis honore virens.
Cum Phæthonteis flagrasset ab ignibus axis,
ille locus flammis inviolatus erat,
et cum diluvium mersisset fluctibus orbem,
Deucalioneas exsuperavit aquas.
Non huc exsangues morbi, non ægra senectus,
nec mors crudelis nec metus asper adest,
nec scelus infandum nec opum vesana cupido
aut ira aut ardens cædis amore furor:
Luctus acerbus abest et egestas obsita pannis
et curæ insomnes et violenta fames.
Non ibi tempestas nec vis furit horrida venti
nec gelido terram rore pruina tegit,
nulla super campos tendit sua vellera nubes,
nec cadit ex alto turbidus umor aquæ.
Sed fons in medio ‹est›, quem vivum nomine dicunt,
perspicuus, lenis, dulcibus uber aquis,
qui semel erumpens per singula tempora mensum
duodecies undis irrigat omne nemus.
Hic genus arboreum procero stipite surgens
non lapsura solo mitia poma gerit.
Hoc nemus, hos lucos avis incolit unica Phœnix,

unica, sed vivit morte refecta sua.
Paret et obsequitur Phœbo memoranda satelles:
Hoc natura parens munus habere dedit.
Lutea cum primum surgens Aurora rubescit,

cum primum rosea sidera luce fugat,
ter quater illa pias immergit corpus in undas,
ter quater e vivo gurgite libat aquam.
Tollitur ac summo considit in arboris altæ
vertice, quæ totum despicit una nemus,

et conversa novos Phœbi nascentis ad ortus
expectat radios et iubar exoriens.
Atque ubi Sol pepulit fulgentis lumina portæ
et primi emicuit luminis aura levis,
incipit illa sacri modulamina fundere cantus

et mira lucem voce ciere novam,
quam nec aedoniæ voces nec tibia possit
musica Cirrhæis assimilare modis,
sed neque olor moriens imitari posse putatur
nec Cylleneæ fila canora lyræ.
Postquam Phœbus equos in aperta refudit Olympi
atque orbem totum pertulit usque means,
illa ter alarum repetito verbere plaudit
igniferumque caput ter venerata silet.
Atque eadem celeres etiam discriminat horas

non errabilibus nocte dieque sonis.
Antistes luci nemorumque verenda sacerdos
et sola arcanis conscia, Phœbe, tuis.
Quæ postquam vitæ iam mille peregerit annos
ac se reddiderint tempora longa gravem,
ut reparet lapsum spatiis vergentibus ævum,
assuetum nemoris dulce cubile fugit.
Cumque renascendi studio loca sancta reliquit,

tunc petit hunc orbem, mors ubi regna tenet.
Dirigit in Syriam celeres longæva volatus,
Phœnices nomen cui dedit ipsa vetus,
secretosque petit deserta per avia lucos,
sicubi per saltus silva remota latet.
Tum legit aerio sublimem vertice palmam,

quæ gratum phœnix ex ave nomen habet,
in quam nulla nocens animans prorepere possit,
lubricus aut serpens aut avis ulla rapax.
Tum ventos claudit pendentibus Æolus antris,

ne violent flabris aera purpureum
neu concreta Noto nubes per inania caeli
submoveat radios Solis et obsit avi.
Construit inde sibi seu nidum sive sepulcrum:

nam perit, ut vivat, se tamen ipsa creat.
Colligit hinc succos et odores divite silva,

quos legit Assyrius, quos opulentus Arabs,
quos aut Pygmeæ gentes aut India carpit
aut molli generat terra Sabæa sinu.
Cinnamon hinc auramque procul spirantis amomi
congerit et mixto balsama cum folio:
Non casiæ mitis nec olentis vimen acanthi
nec turis lacrimæ guttaque pinguis abest.
His addit teneras nardi pubentis aristas
et sociam myrræ vim, panacea, tuam.
[ad indicem]
Protinus instrato corpus mutabile nido
vitalique toro membra quieta locat.
Ore dehinc succos membris circumque supraque
inicit exsequiis immoritura suis.
Tunc inter varios animam commendat odores,
depositi tanti nec timet illa fidem.
Interea corpus genitali morte peremptum
æstuat et flammam parturit ipse calor,
ætherioque procul de lumine concipit ignem:
Flagrat et ambustum solvitur in cineres.
Quos velut in massam cineres in morte coactos
conflat et effectum seminis instar habet.
Hinc animal primum sine membris fertur oriri,
sed fertur vermi lacteus esse color.
Crescit, at emenso sopitur tempore certo
seque ovi teretis colligit in speciem.
Inde reformatur qualis fuit ante figura,
et Phœnix ruptis pullulat exuviis.
Ac velut agrestes, cum filo ad saxa tenentur,

mutari tineæ papilione solent.
Non illi cibus est nostro concessus in orbe

nec cuiquam implumem pascere cura subest.
Ambrosios libat cælesti nectare rores,
stellifero tenues qui cecidere polo.
Hos legit his alitur mediis in odoribus ales,
donec maturam proferat effigiem.
Ast ubi primæva cœpit florere iuventa,

evolat ad patrias iam reditura domus.
Ante tamen proprio quidquid de corpore restat

ossaque vel cineres exuviasque suas
unguine balsameo myrrhaque et ture soluto
condit et in formam conglobat ore pio.
Quam pedibus gestans contendit Solis ad urbem
inque ara residens promit in æde sacra.
Mirandam sese præstat præbetque verendam:

Tantus avi decor est, tantus abundat honor.
Principio color est, quali est sub sidere Cancri

mitia quem croceum punica grana legunt,
qualis inest foliis quæ fert agreste papaver,
cum pandit vestes Flora rubente solo.
Hoc humeri pectusque decens velamine fulget,
hoc caput, hoc cervix summaque terga nitent.
Caudaque porrigitur fulvo distincta metallo,
in cuius maculis purpura mixta rubet.
Clarum inter pennas insigne est desuper iris,
pingere ceu nubem desuper alta solet.
Albicat insignis mixto viridante smaragdo

et puro cornu gemmea cuspis hiat.
Ingentes oculi, credas geminos hyacinthos,
quorum de medio lucida flamma micat.
Aptata est rutilo capiti radiata corona
Phœbei referens verticis alta decus.
Crura tegunt squamæ fulvo distincta metallo,

ast ungues roseo tinguit honore color.
Effigies inter pavonis mixta figuram
cernitur et pictam Phasidis inter avem.
Magnitiem terris Arabum quæ gignitur ales
vix æquare potest, seu fera seu sit avis.
Non tamen est tarda ut volucres quæ corpore magno

incessus pigros per grave pondus habent,
sed levis ac velox, regali plena decore:
Talis in aspectu se exhibet usque hominum.
Convenit Ægyptus tanti ad miracula visus
et raram volucrem turba salutat ovans.
Protinus inscalpunt sacrato in marmore formam
et signant titulo remque diemque novo.
Contrahit in cœtum sese genus omne volantum

nec prædæ memor est ulla nec ulla metus.
Alituum stipata choro volat illa per altum
turbaque prosequitur munere læta pio.
Sed postquam puri pervenit ad ætheris auras,

mox redit ista, suis conditur illa locis.
At fortunatæ sortis fatique volucrem,
cui de se nasci præstitit ipse deus!
Femina vel mas est, seu neutrum, seu sit utrumque,
felix, quæ Veneris fœdera nulla colit.
Mors illi Venus est: sola est in morte voluptas:

Vt possit nasci, appetit ante mori.
Ipsa sibi proles, suus est pater et suus hæres,

nutrix ipsa sui, semper alumna sibi.
Ipsa quidem, sed non eadem, quia et ipsa, nec ipsa est,
æternam vitam mortis adepta bono.
[ad indicem]
391. ...
392. ...
393. ...
394. ...
395. Hoc loco Donatus explicat quid sibi velint barbarismus ac solœcismus :
[ad indicem]
De barbarismo :
Barbarismus est una pars orationis vitiosa in communi sermone. in poemate

metaplasmus, itemque in nostra loquella barbarismus, in peregrina barbarolexis dicitur, ut
siquis dicat mastruga, cateia, magalia. barbarismus fit duobus modis, pronuntiatione et scripto. his
bipertitis quattuor species subponuntur : adiectio, detractio, inmutatio, transmutatio litteræ,
syllabæ, temporis, toni, adspirationis. per adiectionem litteræ fiunt barbarismi, sicut ‘relliquias
Danaum’, cum ‘reliquias’ per unum dicere debeamus; syllabæ, ut ‘nos abiisse rati’ pro abisse;
temporis, ut ‘Ītaliam fātō profugus’, cum Italiam correpta prima littera dicere debeamus: per
detractionem litteræ, sicut infantibu parvis pro infantibus; syllabæ, ut salmentum pro
salsamentum; temporis, ut unius ob noxam pro unius: per inmutationem litteræ, sicut olli
pro illi; syllabæ, ut permities pro pernicies; temporis, ut ‘fervere Leucaten’ [pro fervere et
‘Actia bella videbis’], cum fervēre sit secundæ coniugationis et producte dici debeat; per
transmutationem litteræ, sicut ‘Euandre’ pro ‘Euander’; syllabæ, ut ‘displicina’ pro
‘disciplina’; temporis, ut siquis deos producta priore syllaba et correpta posteriore pronuntiet.
toni quoque similiter per has quattuor species conmutantur. nam et ipsi adiciuntur, detrahuntur,
immutantur, transmutantur. quorum exempla ultro se offerent, siquis inquirat. totidem modis
etiam per adspirationem deprehenditur barbarismus, quem quidam scripto, quidam
pronuntiationi iudicant adscribendum, propter h scilicet, quam alii litteram, alii adspirationis
notam putant. fiunt etiam barbarismi per hiatus. sunt etiam malæ compositiones, id est
cacosyntheta, quas non nulli barbarismos putant, in quibus sunt myotacismi, labdacismi, iotacismi
hiatus conlisiones et omnia, quæ plus æquo minusve sonantia ab eruditis auribus respuuntur. nos
cavenda hæc vitia prælocuti controversiam de nomine pertinacibus relinquemus.
[ad indicem]
De solœcismo :
Solœcismus est vitium in contextu partium orationis contra regulam artis grammaticæ
factum. inter solœcismum et barbarismum hoc interest, quod solœcismus discrepantes aut
inconsequentes in se dictiones habet, barbarismus autem in singulis verbis fit scriptis vel
pronuntiatis. quamquam multi errant, qui putant etiam in una parte orationis fieri solœcismum,
si aut demonstrantes virum hanc dicamus, aut feminam hunc; aut interrogati quo pergamus
respondeamus Romæ; aut unum [re]salutantes salvete dicamus, cum utique præcedens
demonstratio vel interrogatio vel salutatio vim contextæ orationis obtineat. multi etiam
dubitaverunt, scala, quadriga, scopa, solœcismus an barbarismus esset, cum scilicet id genus
dictionis barbarismum esse vel ex ipsius vitii definitione facile possit agnosci.
Solœcismus fit duobus modis, aut per partes orationis aut per accidentia partibus orationis. per
partes orationis fiunt solœcismi, cum alia pro alia ponitur, ut ‚torvumque repente Clamat‘ pro
torve: nomen pro adverbio positum est. fit et in eadem parte orationis hoc vitium, cum ipsa pro se
non in loco suo neque ut convenit ponitur, ut cui tantum de te licuit pro in te, et apud
amicum eo pro ad amicum, et intro sum pro intus sum, et foris exeo pro foras. per
accidentia partibus orationis tot modis fiunt solœcismi, quot sunt accidentia partibus orationis. sed
ex his propter compendium exempli causa perpauca monstrabimus. nam per qualitates nominum
fiunt solœcismi, sicut
hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto

Dardanus
pro Dardanius; proprium nomen pro appellativo posuit: per genera, sicut‚ validi silices et
amaræ cortices et collus collari caret : per numeros, sicut pars in frusta secant pro secat
: per comparationem, sicut
respondit Iuno Saturnia sancta dearum
pro sanctissima: per casus, sicut
urbem quam statuo vestra est
pro urbs quam statuo. per modos verborum, sicut
itis, paratis arma quam primum, viri
pro ite, parate; indicativum modum pro imperativo posuit: per significationes, sicut
spoliantur eos et corpora nuda relinquunt
pro spoliant: per tempora, sicut
ceciditque superbum
Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia
pro cecidit et fumavit: per personas, sicut
Danai, qui parent Atridis, quam primum arma sumite
pro qui paretis sumite. per adverbia, sicut intus eo pro intro, et foras sto pro foris, et
Italia venio et ad Romam pergo, cum præpositio nomini separatim addenda sit, non adverbio.
per præpositiones, cum alia pro alia ponitur aut necessaria subtrahitur: alia pro alia ponitur, ut
sub lucem pro ante lucem; necessaria subtrahitur, ut
silvis te, Tyrrene, feras agitare putasti
pro in silvis. per coniunctiones, sicut subiectisque urere flammis pro subiectisve; et‚
autem fieri non debet, cum dicendum sit fieri autem non debet‘. fiunt præterea solæcismi
pluribus modis, quos reprehendendo potius quam imitando possumus adnotare. solœcismus in
prosa oratione, in poemate schema nominatur.
[ad indicem]
396. ...
397. ...
398. ...
399. ...
400. Hisce versibus Decimus Magnus Ausonius (c. 310 – c. 395) femellæ cuiusdam cui nomen Bissula venustam
formam blanditiis summisque laudibus cumulat haud illepide:
[ad indicem]
Carminis inculti tenuem lecture libellum,

pone supercilium. seria contractis
expende poemata rugis: nos Thymelen sequimur.
Bissula in hoc schedio cantabitur, utque Cratinus
admoneo ante bibas.
Ieiunis nil scribo; meum post pocula si quis
legerit hic sapiet.
Sed magis hic sapiat, si dormiat et putet ista
somnia missa sibi.
…
Delicium, blanditiæ, ludus, amor, voluptas,
barbara, sed quæ Latias vincis alumna pupas.
Bissula, nomen teneræ rusticulum puellæ,
horridulum non solitis, sed domino venustum.
…
Pingere si nostram , pictor, meditaris alumnam
æmula Cecropias ars imitetur apes.
401. …
402. …
403. …
404. ...
405. Excerpta e Sexti Aurelii Victoris (c. 320 – c. 390) opusculo cuius titulus est De viris illustribus :
[ad indicem]
De Lucio Iunio Bruto, primo Romanorum consule.
Iunius Brutus sorore Tarquinii Superbi genitus cum eandem fortunam timeret, in quam frater
inciderat, qui ob divitias et prudentiam ab avunculo fuerat occisus, stultitiam finxit, unde Brutus
dictus. Iuvenibus regiis Delphos euntibus deridiculi gratia comes adscitus baculo sambuceo aurum
infusum deo donum tulit. Ubi responsum est eum Romæ summam potestatem habiturum, qui primus
matrem oscularetur, ipse terram osculatus est.
Brutus osculum matri Terræ dat.

Tabula cira 1700 a Sebastiano Ricci picta.
Deinde propter Lucretiæ stuprum cum Tricipitino et Collatino in exitium regum coniuravit.
Bruti sacramentum ante Lucretiæ corpus iners.

Pinxit Henricus Pinta.
Quibus in exilium actis primus consul creatus filios suos, quod cum Aquiliis et Vitelliis ad
recipiendos in urbem Tarquinios coniurarunt, virgis cæsos securi percussit.
Brutus consul pœnam capitis filiis indicit.

Pinxit Henricus Fridericus Fuger.
Deinde in prœlio, quod adversus eos gerebat, singulari certamine cum Arunte filio Tarquinii
congressus est, ubi ambo mutuis vulneribus ceciderunt. Cuius corpus in foro positum a collega
laudatum matronæ anno luxerunt.
[ad indicem]
De Pyrrho, Epirotarum rege :
Pyrrhus rex Epirotarum, materno genere ab Achille, paterno ab Hercule oriundus, cum imperium
orbis agitaret et Romanos potentes videret, Apollinem de bello consuluit. Ille ambigue respondit:
Aio te, Æacida, Romanos vincere posse.
Hoc dicto in voluntatem tracto auxilio Tarentinorum bellum Romanis intulit. Lævinum consulem
apud Heracleam elephantorum novitate turbavit. Cumque Romanos adversis vulneribus occisos
videret: ‘Ego’, inquit, ‘talibus militibus brevi orbem terrarum subigere potuissem’. Amicis
gratulantibus: ‘Quid mihi cum tali victoria’, inquit, ‘ubi exercitus robur amittam?’
Ad vicesimum ab urbe lapidem castra posuit; captivos Fabricio gratis reddidit. Viso Lævini
exercitu eandem sibi ait adversum Romanos, quam Herculi adversus hydram, fuisse fortunam. A
Curio et Fabricio superatus Tarentum refugit, in Siciliam traiecit. Mox in Italiam Locros regressus
pecuniam Proserpinæ avehere tentavit, sed ea naufragio relata est. Tum in Græciam regressus, dum
Argos oppugnaret, ictu tegulæ prostratus est. Corpus ad Antigonum regem Macedoniæ relatum
magnifice sepultum.
[ad indicem]
406. ...
407. ...
408. ...
409. ...
410. Versus aliquot ex Faltonia Betitia Proba (c. 322 - c. 370) petiti :
[ad indicem]
Iamque aderat promissa dies, quo tempore primum

extulit os sacrum divinæ stirpis origo
missus in imperium, venitque in corpore virtus
mixta deo: subiit cari genitoris imago...
Haud mora, continuo cæli regione serena
stella facem ducens multa cum luce cucurrit.
agnovere deum proceres cunctisque repente
muneribus cumulant et sanctum sidus adorant.
tum vero manifesta fides clarumque paternæ
nomen erat virtutis: et ipsi agnoscere vultus
flagrantisque dei divini signa decoris.
411. …
412. …
413. …
414. …
415. Initium Ampelii (s.IV ?) operis quo auctor docet :

[ad indicem]
De mundo :
Mundus est universitas rerum, in quo omnia sunt et extra quem nihil; qui Græce dicitur
cosmos.
Elementa mundi quattuor: ignis ex quo est cælum, aqua ex qua mare Oceanum, aer ex quo venti et
tempestates, terra quam propter formam eius orbem terrarum appellamus.
Cæli regiones sunt quattuor: oriens occidens meridies septentrio.
Cælum dividitur in circulos quinque: arcticum et antarcticum, qui ob nimiam vim frigoris
inhabitabiles sunt; æquinoctialem cui <quæ> subiacet regio catacecaumene dicitur neque incolitur
ob nimiam vim ardoris; brumalem et solstitialem sub quibus habitatur (sunt enim
temperatissimi); per quos oblicus circulus vadit cum duodecim signis, in quibus sol annuum
conficit cursum.
De ventis :
Venti fiunt ex aeris motu et inclinatione. sunt autem generales quattuor: Eurus, idem
Apheliotes, idem Vulturnus ab oriente; ab occidente Zephyrus, idem Corus, idem Favonius; Aquilo,
idem Boreas et Aparctias a septentrione; Notus, idem Libs et Auster et Africus a meridie.
Hi sunt quattuor generales; ceteri speciales his tribuuntur, ut Iapyx Zephyro, qui ab Iapygio
Apuliæ promontorio flat. Leuconotus Noto, cum serenior flat; Caurus Aquiloni, cum vehementior
Gallias perflat. Item Etesiæ, qui statis diebus flant per æstatem.
De Orbe Terrarum :
Orbis terrarum qui sub cælo est quattuor regionibus incolitur. Vna pars eius est in qua nos
habitamus; altera huic contraria, quam qui incolunt vocantur anticthones; quarum inferiores duæ
ex contrario harum sitæ, quas qui incolunt vocantur antipodes. Orbis terrarum quem nos colimus
in tres partes dividitur, totidemque nomina: Asia, quæ est inter Tanain et Nilum; Libya, quæ est
inter Nilum et Gaditanum sinum; Europa, quæ est inter fretum et Tanain.
[ad indicem]
416. …
417. ...
418. Epistula qua ‘Ambrosius (c. 339 - c. 397) apud Cæsarem se, quod non venerit, excusat, et laudata ipsius
humilitate, fide ac pietate, a se mitti libros petitos scribit, seque voluntati ejusdem in lucubrandis tractatibus de
Spiritu sancto satisfacturum spondet.’
[ad indicem]
Beatissimo augusto Gratiano, et christianissimo principi Ambrosius episcopus.
Non mihi affectus defuit, christianissime principum; nihil enim habeo, quod hoc
verius et gloriosius dicam: non, inquam, mihi affectus defuit, sed affectum verecundia
retardavit, quominus clementiæ tuæ occurrerem. Revertenti tamen si non occurri vestigio, occurri
animo, occurri voto, in quo majora sunt officia sacerdotis. Occurri, dico? Quando enim abfui, quem
toto sequebar affectu, cui sensu ac mentibus inhærebam? Et certe major animorum præsentia est.
Tuum quotidianum iter legebam, nocte ac die in tuis castris cura et sensu locatus,
orationum excubiis prætendebam: et si invalidus merito, sed affectu sedulus.
Et hæc quidem cum pro tua salute deferebamus, pro nobis faciebamus. Nihil hic adulationis
est, quam tu non requiris, ego alienam nostro duco officio: sed plurimum gratiæ, quam dedisti. Scit
ipse nostri arbiter, quem fateris, et in quem pie credis, refici viscera mea tua fide, tua salute, tua
gloria: meque non solum officio publico debitas pendere preces, sed etiam amore privato.
Reddidisti enim mihi quietem Ecclesiæ, perfidorum ora, atque utinam et corda, clausisti: et
hoc non minore fidei, quam potestatis auctoritate fecisti.
Nam quid de litteris recentibus loquar? Scripsisti tua totam epistolam manu; ut ipsi apices
fidem tuam pietatemque loquerentur. Sic Abraham sua manu quondam vitulum occidit (Gen.
XVIII, 7), ut hospitibus epulantibus ministraret: nec in ministerio religioso aliorum adjumenta
quæsivit. Sed ille privatus aut Domino et angelis, aut Domino in angelis deferebat: tu, Imperator,
dignatione regali honoras infimum sacerdotem. Sed Domino defertur, cum servulus honoratur;
ipse enim dixit: Quod uni horum minimorum fecistis, mihi fecistis (Matth. XXV, 10).
At ego humilitatem tantummodo prædico in imperatore sublimem, ac non amplius fidem
quam vere conscia meriti tui mente dixisti, quam docet te ille, quem non negas? Quis enim alius
docere te potuit, ut ei non objicias, quam in te vides, creaturam? Nihil moralius, nihil expressius
dici potuit; creaturam enim Christum dicere, pro objectu contumeliæ est, non pro confessione
reverentiæ. Deinde quid tam insolens, quam id eum existimare, quod nos sumus?
Docuisti igitur me, a quo te discere velle profiteris: nihil tale adhuc legi, nihil tale audivi.
Quam pium autem illud, quam admirabile, quod in Deo non vereris invidiam!
De Patre remunerationem pro Filii amore præsumis, et laudando Filium, non ei te posse aliquid
addere profiteris: sed velle ut etiam Patri te Filii prædicatione commendes. Quod utique solus te
docuit ille, qui dixit: Qui me diligit, diligetur a Patre meo (Joan. XIV, 21).
Addidisti ad hæc, quia tu infirmus et fragilis non te talem laudatorem putabas, ut
divinitatem verbis augeas: sed quantum possis prædices, 754 non quantum est ipsa divinitas. Hæc
infirmitas in Christo fortior est, sicut et Apostolus dixit: Cum infirmor, tunc potens sum (II Cor.
XII, 10). Hæc humilitas excludit fragilitatem.
Veniam plane, et festinabo, ut jubes; ut hæc præsens audiam, ut hæc præsens legam, cum ex
tuo ore procedunt. Misi autem duos libellos, quorum jam, quia tuæ clementiæ sunt probati,
periculum non verebor: de Spiritu vero interim veniam scriptioni peto; quoniam quem
judicem mei sim sermonis habiturus, agnovi.
Interim tamen sententia et fides tua de Domino et Salvatore deprompta de Dei Filio,
redundat ad assertionem uberrimam, per quam sancti quoque Spiritus divinitas sempiterna
credatur; ut non ei objicias, quam in te vides creaturam, nec Deum Patrem Domini nostri Jesu
Christi Spiritui suo existimes invidere. Quod enim creaturæ caret communione, divinum est.
Si Dominus faverit, huic etiam clementiæ tuæ satisfaciam voluntati; ut cujus accepisti
gratiam, eum plane in Dei gloria præeminentem suo nomine æstimes honorandum.
Beatissimum te et florentissimum Deus omnipotens Pater Domini nostri Jesu Christi tueri
ætate prolixa, et regnum tuum in summa gloria, et pace perpetua confirmare dignetur, domine
Imperator auguste, divino electe judicio, principum gloriosissime.
[ad indicem]
419. ...
420. Locus petitus ex evangelio S. Lucæ in Latinum ab D. Hieronymo (ca. 345 - ca. 420) translato:
[ad indicem]
Angelus pastoribus nuntiat Christi nativitatem:
Et pastores erant in regione eadem vigilantes et custodientes vigilias noctis supra gregem
suum et ecce angelus Domini stetit iuxta illos et claritas Dei circumfulsit illos et timuerunt timore
magno et dixit illis angelus:
“Nolite timere ecce enim evangelizo vobis gaudium magnum quod erit omni populo quia natus
est vobis hodie salvator qui est Christus Dominus in civitate David. Et hoc vobis signum invenietis
infantem pannis involutum et positum in præsepio”
Et subito facta est cum angelo multitudo militiæ cælestis laudantium Deum et dicentium:
“gloria in altissimis Deo et in terra pax in hominibus bonæ voluntatis”
Et factum est ut discesserunt ab eis angeli in cælum pastores loquebantur ad invicem:
“Transeamus usque Bethleem et videamus hoc verbum quod factum est quod fecit Dominus et
ostendit nobis”
Et venerunt festinantes et invenerunt Mariam et Ioseph et infantem positum in præsepio.

Videntes autem cognoverunt de verbo quod dictum erat illis de puero hoc et omnes qui audierunt
mirati sunt et de his quæ dicta erant a pastoribus ad ipsos. Maria autem conservabat omnia verba
hæc conferens in corde suo. Et reversi sunt pastores glorificantes et laudantes Deum in omnibus
quæ audierant et viderant sicut dictum est ad illos.
Iesus pastoribus apparet:
Dum hæc autem loquuntur Iesus stetit in medio eorum et dicit eis:
“pax vobis, ego sum, nolite timere.”
Conturbati vero et conterriti existimabant se spiritum videre. Et dixit eis :
“quid turbati estis et cogitationes ascendunt in corda vestra? Videte manus meas et pedes, quia
ipse ego sum; palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere”
Christus resurrectus in cenaculo-Matthia Preti, 1675
Et cum hoc dixisset ostendit eis manus et pedes adhuc autem illis non credentibus et mirantibus
præ gaudio dixit:
“habetis hic aliquid quod manducetur?”
At illi obtulerunt ei partem piscis assi et favum mellis et cum manducasset coram eis sumens
reliquias dedit eis et dixit ad eos:
“hæc sunt verba quæ locutus sum ad vos cum adhuc essem vobiscum quoniam necesse est
impleri omnia quæ scripta sunt in lege Mosi et prophetis et psalmis de me”
Tunc aperuit illis sensum ut intellegerent scripturas et dixit eis quoniam sic scriptum est et sic
oportebat Christum pati et resurgere a mortuis die tertia et prædicari in nomine eius pænitentiam
et remissionem peccatorum in omnes gentes incipientibus ab Hierosolyma
“Vos autem estis testes horum et ego mitto promissum Patris mei in vos. Vos autem sedete in
civitate quoadusque induamini virtutem”
Ex alto eduxit autem eos foras in Bethaniam et elevatis manibus suis benedixit eis et factum est
dum benediceret illis recessit ab eis et ferebatur in cælum et ipsi adorantes regressi sunt in
Hierusalem cum gaudio magno et erant semper in templo laudantes et benedicentes Deum.
[ad indicem]
Hoc loco Hieronymus agit de maiore hominum parte latiorem facilioremque viam sequentium deque
minima eorum parte viam sublimiorem sed angustiorem asperioremque deligentium:
Nullus tam imperitus scriptor est qui lectorem non inveniat similem sui, multoque pars
maior est Milesias fabellas revolventium quam Platonis libros. in altero enim ludus et oblectatio
est, in altero difficultas et sudor mixtus labori. denique Timæum de mundi harmonia astrorumque
cursu et numeris disputantem ipse qui interpretatus est Tullius se non intellegere confitetur,
testamentum autem Grunnii Corocottæ porcelli decantant in scholis puerorum agmina
cachinnantium.
[ad indicem]
421. …
422. …
423. ...
424. ...
425. ...
426. ...
427. ...
428. ...
429. ...
430. Versus aliquot ex Prudentii (ca. 348 - ca. 410) opere cui index Peristephanon:
[ad indicem]
Hoc genus mortis decorum, hoc probis dignum viris:

membra morbis exedenda texta venis languidis
hostico donare ferro morte et hostem vincere.
Pulchra res ictum sub ense persecutoris pati,

nobilis per vulnus amplum porta iustis panditur,
lota mens in fonte rubro sede cordis exilit.
Nec rudem crudi laboris ante vitam duxerant

milites, quos ad perenne cingulum Christus vocat,
sueta virtus bello et armis nunc fidei militat.
Cæsaris vexilla linquunt, eligunt signum crucis

proque ventosis draconum, quos gerebant, palliis
præferunt insigne lignum, quod draconem subdidit.
Vile censent expeditis ferre dextris spicula,

machinis murum ferire, castra fossis cingere,
impias manus cruentis inquinare stragibus.
431. …
432. ...
433. ...
434. ...
435. ...
436. ...
437. ...
438. ...
439. ...
440. Locus ex Historia Apollonii regis Tyrii petitus:
[ad indicem]
In civitate Antiochia rex fuit quidam nomine Antiochus, a quo ipsa civitas nomen accepit
Antiochia. Is habuit unam filiam, virginem speciosissimam, in qua nihil rerum natura exerraverat,
nisi quod mortalem statuerat.
Quæ dum ad nubilem pervenisset ætatem et species et formositas cresceret, multi eam in
matrimonium petebant et cum magna dotis pollicitatione currebant. Et cum pater deliberaret, cui
potissimum filiam suam in matrimonium daret, cogente iniqua cupididate flamma concupiscentiæ
incidit in amorem filiæ suæ et cœpit eam aliter diligere quam patrem oportebat. Qui cum luctatur
cum furore, pugnat cum dolore, vincitur amore; excidit illi pietas, oblitus est se esse patrem et
induit coniugem.
Sed cum sui pectoris vulnus ferre non posset, quadam die prima luce vigilans irrumpit
cubiculum filiæ suæ, famulos longe excedere iussit, quasi cum filia secretum colloquium habiturus,
et stimulante furore libidinis diu repugnanti filiæ suæ nodum virginitatis eripuit, perfectoque
scelere evasit cubiculum. Puella vero stans dum miratur scelesti patris impietatem, fluentem
sanguinem cœpit celare: sed guttæ sanguinis in pavimento ceciderunt.
Subito nutrix eius introivit cubiculum. Ut vidit puellam flebili vultu, asperso pavimento
sanguine, roseo rubore perfusam, ait: “Quid sibi vult iste turbatus animus?” Puella ait: “Cara
nutrix, modo in hoc cubiculo duo nobilia perierunt nomina.” Nutrix ignorans ait: “Domina, quare
hoc dicis?” Puella ait: “Ante legitimam mearum nuptiarum diem sævo scelere violatam vides”.
Nutrix ut hæc audivit atque vidit, exhorruit atque ait: “Quis tanta fretus audacia virginis reginæ
maculavit thorum?” Puella ait: “Impietas fecit scelus.” Nutrix ait: “Cur ergo non indicas patri?”
Puella ait: “Et ubi est pater?” Et ait: “Cara nutrix, si intellegis quod factum est: periit in me nomen
patris. Itaque ne hoc scelus genitoris mei patefaciam, mortis remedium mihi placet. Horreo, ne
hæc macula gentibus innotescat.”
Nutrix ut vidit puellam mortis remedium quærere, vix eam blando sermonis colloquio revocat,
ut a propositæ mortis immanitate excederet, et invitam patris sui voluntati satisfacere cohortatur.
Qui cum simulata mente ostendebat se civibus suis pium genitorem, intra domesticos vero
parietes maritum se filiæ gloriabatur. Et ut semper impio toro frueretur, ad expellendos
nuptiarum petitores quæstiones proponebat dicens: “Quicumque vestrum quæstionis meæ
propositæ solutionem invenerit, accipiet filiam meam in matrimonium, qui autem non invenerit,
decollabitur.” Et si quis forte prudentia litterarum quæstionis solutionem invenisset, quasi nihil
dixisset, decollabatur et caput eius super portæ fastigium suspendebatur. Atqui plurimi undique
reges, undique patriæ principes propter incredibilem puellæ speciem contempta morte
properabant.
Et cum has crudelitates rex Antiochus exerceret, quidam adulescens locuples valde, genere
Tyrius, nomine Apollonius, navigans attingit Antiochiam, ingressusque ad regem ita eum
salutavit: “Ave, domine rex Antioche!” Et ait: “Quod pater pius es, ad vota tua festinus perveni;
regio genere ortus peto filiam tuam in matrimonium.” Rex ut audivit quod audire nolebat, irato
vultu respiciens iuvenem sic ait ad eum: “Iuvenis, nosti nuptiarum condicionem?” At ille ait: “Novi
et ad portæ fastigium vidi.” Rex ait: “Audi ergo quæstionem: scelere vehor, maternam carnem
vescor, quæro fratrem meum, meæ matris virum, uxoris meæ filium: non invenio.” Iuvenis accepta
quæstione paululum discessit a rege; quam cum sapienter scrutaretur, favente deo invenit
quæstionis solutionem; ingressusque ad regem sic ait: “Domine rex, proposuisti mihi quæstionem;
audi ergo solutionem. Quod dixisti ‹scelere vehor›, non es mentitus: te respice. Et quod dixisti
‹maternam carnem vescor›, nec et hoc mentitus es: filiam tuam intuere.”
Rex ut vidit iuvenem quæstionis solutionem invenisse, sic ait ad eum: “Erras, iuvenis, nihil
verum dicis. Decollari quidem mereberis, sed habes triginta dierum spatium: recogita tecum. Et
dum reversus fueris et quæstionis meæ propositæ solutionem inveneris, accipies filiam meam in
matrimonium.” Iuvenis conturbatum habebat animum, paratamque habens navem ascendit,
tendit ad patriam suam Tyrum.
[ad indicem]
441. …
442. …
443. ...
444. ...
445. ...
446. ...
447. ...
448. ...
449. ...
450. Hoc enim est facetum opusculum ignoti auctoris cuius inscriptio est Testamentum porcelli :
[ad indicem]
Incipit testamentum porcelli: M. Grunnius Corocotta porcellus testamentum fecit. Quoniam

manu mea scribere non potui, scribendum dictavi.
Magirus cocus dixit: "veni huc, eversor domi, solivertiator, fugitive porcelle, et hodie tibi
dirimo vitam". Corocotta porcellus dixit: "si qua feci, si qua peccavi, si qua vascella pedibus meis
confregi, rogo, domine cocu, vitam peto, concede roganti". Magirus cocus dixit: "transi, puer, affer
mihi de cocina cultrum, ut hunc porcellum faciam cruentum". Porcellus comprehenditur a famulis,
ductus sub die XVI Kal. Lucerninas, ubi abundant cymæ, Clibanato et Piperato consulibus. Et ut
vidit se moriturum esse, horæ spatium petiit et cocum rogavit, ut testamentum facere posset.
Clamavit ad se suos parentes, ut de cibariis suis aliquid dimittere eis. Qui ait:
Patri meo Verrino Lardino do lego dari glandis modios XXX, et matri meæ Veturinæ
Scrofæ do lego dari Laconicæ siliginis modios XL, et sorori meæ Quirinæ, in cuius votum interesse
non potui, do lego dari hordei modios XXX. Et de meis visceribus dabo donabo sutoribus sætas,
rix[at]oribus capitinas, surdis auriculas, causidicis et verbosis linguam, buculariis intestina,
esiciariis femora, mulieribus lumbulos, pueris vesicam, puellis caudam, cinædis musculos,
cursoribus et venatoribus talos, latronibus ungulas. Et nec nominando coco legato dimitto popiam
et pistillum, quæ mecum attuleram; de Theveste usque ad Tergeste liget sibi colum de reste. Et volo
mihi fieri monumentum ex litteris aureis scriptum:
"M.GRVNNIVS COROCOTTA PORCELLVS VIXIT ANNIS DCCCC.XC.VIIII.S(EMIS).

QVODSI SEMIS VIXISSET, MILLE ANNOS IMPLESSET".
Optimi amatores vei vel consules vitæ, rogo vos ut cum corpore meo bene faciatis, bene
condiatis de boni condimentis nuclei, piperis et mellis, ut nomen meum in sempiternum nominetur.
Mei domini vel consobrini mei, qui testamento meo interfuistis, iubete signari".
Lario signavit. Ofellicus signavit. Cyminatus signavit. Lucanicus signavit. Tergillus signavit.
Celsinus signavit. Nuptialicus signavit.
Explicit testamentum porcelli sub die XVI Kal. Lucerninas Clibanato et Piperato consulibus
feliciter.
[ad indicem]
451. ...
452. ...
453. ...
454. ...
455. ...
456. ...
457. ...
458. ...
459. ...
460. Paulini Nolensis (354 - 401) carmina aliquot selecta:

[ad indicem]
Ad Deum matutina precatio.

Paulo post suam a sæculo conversionem hac in oratione honestos mores
a Deo postulat, ac felicem sibi et suis deprecatur posteritatem.
Omnipotens Genitor rerum, cui summa potestas,

exaudi si iusta precor, ne sit mihi tristis
ulla dies, placidam nox rumpat nulla quietem.
Nec placeant aliena mihi, quin et mea prosint
supplicibus, nullusque habeat mihi vota nocendi.
Aut habeat nocitura mihi. Male velle facultas
nulla sit, ac bene posse adsit tranquilla potestas.
Mens contenta suo, nec turpi dedita lucro,
vincat corporeas casto bene conscia lecto
illecebras; turpesque iocos, obscenaque dicta
oderit illa nocens, et multum grata malignis
auribus effuso semper rea lingua veneno.
Non obitu affligar cuiusquam aut funere crescamus.
Invideam nunquam cuiquam, nec mentiar umquam
adsit læta domus, epulis alludat inemptis
verna satur, fidusque comes, nitidusque minister,
morigera et coniux, caraque ex conjuge nati.
Moribus hæc castis tribuat Deus, hi tibi mores
perpetuam spondent ventura in sæcula vitam.
[ad indicem]
Poema V.
Ad Deum alia precatio.
Varia Dei attributa enumerat, et gratiam a Deo precatur
qua peccata vitet, ut Dei judicio securus occurrat.
Omnipotens quem mente colo, Pater unice rerum,

ignorate malis, et nulli ignote piorum;
principio extremoque carens, antiquior ævo,
quod fuit aut veniet: cuius formamque modumque
nec mens complecti poterit, nec lingua profari:
Cernere quem solus, coramque audire iubentem
fas habet, et patriam propter considere dextram,
ipse opifex rerum, rebus causa ipse creandis;
ipse Dei Verbum, Verbum Deus anticipator
Mundi, quem facturus erat: generatus in illo
tempore quo tempus nondum fuit: editus ante
quam iubar et rutilus cælum illustravit Eous:
Quo sine nil actum, per quem facta omnia, cuius
in cælo solium, cui subdita terra sedenti,
et mare, et obscuræ chaos insuperabile noctis,
Irrequies cuncta ipse movens, vegetator inertum;
non genito ex Genitore Deus, qui fraude superbi
offensus populi gentes in regna vocavit:
stirpis adoptivæ meliore propage colendus.
Cernere quem licuit proavis: quo Numine viso,
et Patrem vidisse datum, contagia nostra
qui tulit, et diri passus ludibria leti,
esse iter æternæ docuit remeabile vitæ.
Nec solam remeare animam, sed corpore toto
cælestes intrare plagas, et inane sepulcri
arcanum vacuis adopertum linquere terris.
Nate Patris summi, nostroque salutifer ævo:
virtutes patrias Genitor cui tradidit omnes,
Nil ex invidia retinens, plenusque datorum,
Pande viam precibus, patriasque hæc perfer ad aures.
Da Pater invictam contra omnia crimina mentem
vipereumque nefas nocituri averte veneni:
Sit satis, antiquam serpens quod perdidit Evam,
deceptumque adjunxit Adam. Nos sera nepotum
Semina, veridicis ætas prædicta prophetis
vitemus laqueos, quos letifer implicat anguis.
Pande viam, qua me post vincula corporis ægri
in sublime feram: puri qua lactea cæli
semita ventosæ superat vaga lumina lunæ:
Qua proceres abiere pii, quaque integer olim
Raptus quadriiugo penetrat super æthera curru
Elias, et solido cum corpore prævius Enoch.
Da, Pater, æterni speratam luminis auram,
si lapides non iuro deos, unumque verendi
suspiciens altare sacri, libamina vitæ
intemerata fero: si te Dominique Deique
unigeni cognosco Patrem, mixtumque duobus
qui super æquoreas volitabat Spiritus undas.
Da, Genitor, veniam, cruciataque pectora purga,
si te non pecudum fibris, non sanguine fuso
quæro: nec arcanis numen coniecto sub extis.
Si scelere abstineo, errori ipse obnoxius: et si
opto magis, quam fido, bonus purusque probari,
confessam dignare animam: si membra caduca
exsecror, et tacitum si pænitet, altaque sensus
formido excruciat, tormentaque sera gehennæ
anticipat, patiturque suos mens saucia manes.
Da, Pater, hæc nostro fieri rata vota precatu:
Nil metuam, cupiamque nihil: satis hoc rear esse,
Quod satis est: nil turpe velim, nec causa pudoris
sim mihi: nec faciam cuiquam, quæ tempore eodem
nolim facta mihi: nec vero crimine lædar,
Nec maculer dubio: paulum distare videtur
suspectus, vereque reus. Male posse facultas
nulla sit, et bene posse adsit tranquilla potestas.
Sim tenui victu atque habitu, sim carus amicis:
Et semper genitor sine vulnere nominis huius.
Non animo doleam, non corpore, cuncta quietis
fungantur membra officiis: nec saucius ullis
partibus amissum quidquam desideret usus.
Pace fruar, securus agam, miracula terræ
nulla putem: suprema mihi cum venerit hora,
nec timeat mortem bene conscia vita, nec optet.
Purus ab occultis cum te indulgente videbor,
omnia despiciam, fuerit cum sola voluptas
iudicium sperare tuum: quod dum sua differt
tempora, cunctaturque dies, procul exige sævum
insidiatorem blandis erroribus anguem.
Hæc pia, sed mæsto trepidantia vota reatu,
Christe apud æternum placabilis assere Patrem,
Salvator, Deus ac Dominus, mens, gloria, Verbum,
Filius, et vero verum de lumine lumen,
æterno cum Patre manens, in sæcula regnans;
consona quem celebrat modulato carmine plebes,
et responsuris ferit aera vocibus: Amen.
[ad indicem]
461. ...
462. ...
463. ...
464. ...
465. ...
466. ...
467. ...
468. ...
469. ...
470. Hæc disseruit Augustinus (354 - 430) de brevitate huius terrenæ vitæ libro primo, capite undecimo operis cui
index De Civitate Dei :
[ad indicem]
Ipse opem ferat nascentibus excipiendo eos sinu terræ et uocetur Opis, ipse in uagitu os aperiat
et uocetur deus Vaticanus; ipse leuet de terra et uocetur dea Leuana, ipse cunas tueatur et uocetur
Cunina; non sit alius, sed ipse in illis deabus, quæ fata nascentibus canunt et uocantur Carmentes;
præsit fortuitis uoceturque Fortuna; in diua Rumina mammam paruulo inmulgeat, quia rumam
dixerunt ueteres mammam; in diua Potina potionem ministret, in diua Educa escam præbeat; de
pauore infantum Pauentia nuncupetur, de spe, quæ uenit, Venilia, de uoluptate Volupia, de actu
Agenoria; de stimulis, quibus ad nimium actum homo inpellitur, dea Stimula nominetur; Strenia
dea sit strenuum faciendo, Numeria, quæ numerare doceat, Camena, quæ canere; ipse sit et deus
Consus præbendo consilia et dea Sentia sententias inspirando; ipse dea Iuuentas, quæ post
prætextam excipiat iuuenalis ætatis exordia; ipse sit et Fortuna barbata, quæ adultos barba induat
- quos honorare noluerunt, ut hoc qualecumque numen saltem masculum deum uel a barba
Barbatum, sicut a nodis Nodutum, uel certe non Fortunam, sed quia barbas habet Fortunium
nominarent - ; ipse in Iugatino deo coniuges iungat, et cum uirgini uxori zona soluitur, ipse
inuocetur et dea Virginensis uocetur; ipse sit Mutunus uel Tutunus, qui est apud Græcos Priapus: si
non pudet, hæc omnia quæ dixi et quæcumque non dixi - non enim omnia dicenda arbitratus sum -
, hi omnes di deæque sit unus Iuppiter, siue sint, ut quidam uolunt, omnia ista partes eius siue
uirtutes eius, sicut eis uidetur, quibus eum placet esse mundi animum, quæ sententia uelut
magnorum multumque doctorum est.
…
Sed enim multi etiam Christiani interfecti sunt, multi multarum mortium fœda uarietate
consumpti. hoc si ægre ferendum est, omnibus, qui in hanc uitam procreati sunt, utique commune
est. hoc scio, neminem fuisse mortuum, qui non fuerat aliquando moriturus. finis autem uitæ tam
longam quam breuem uitam hoc idem facit. neque enim aliud melius et aliud deterius, aut aliud
maius et aliud breuius est, quod iam pariter non est. quid autem interest, quo mortis genere uita
ista finiatur, quando ille, cui finitur, iterum mori non cogitur? cum autem unicuique mortalium sub
cottidianis uitæ huius casibus innumerabiles mortes quodammodo comminentur, quamdiu
incertum est quænam earum uentura sit, quæro utrum satius sit unam perpeti moriendo an omnes
timere uiuendo. nec ignoro quam citius eligatur diu uiuere sub timore tot mortium quam semel
moriendo nullam deinceps formidare. sed aliud est quod carnis sensus infirmiter pauidus refugit,
aliud quod mentis ratio diligenter enucleata conuincit. mala mors putanda non est, quam bona
uita præcesserit. neque enim facit malam mortem, nisi quod sequitur mortem. non itaque multum
curandum est eis, qui necessario morituri sunt, quid accidat ut moriantur, sed moriendo quo ire
cogantur. cum igitur Christiani nouerint longe meliorem fuisse religiosi pauperis mortem inter
lingentium canum linguas quam inpii diuitis in purpura et bysso, horrenda illa genera mortium
quid mortuis obfuerunt, qui bene uixerunt?
Sanctus Augustinus in tablino seu scriptorio suo

depictus ab Alexandro Botticelli, a. 1480
[ad indicem]
Capitulo XIV primi Confessionum libri, cum de difficultatibus egit quas passus esset adulescens ad
litteras græcas perdiscendas, hæc, inter alia, lectu digna rettulit quæ spectant ad hominis facultatem discendi,
non gravibus severissimisque præceptis coacti sed libere sciendi intima curiositate moti :
Latina verba aliquando infans advertendo didici sine ullo metu atque cruciatu inter etiam
blandimenta nutricum et ioca arridentium et lætitias alludentium. (...) Hinc satis elucet maiorem
habere vim ad discenda ista liberam curiositatem quam meticulosam necessitatem.
Ceterum, libro undecimo eiusdem operis cuius inscriptio est Confessiones, de natura temporis
disseruit Augustinus:
Qui hæc dicunt nondum te intellegunt, o sapientia dei, lux mentium, nondum intellegunt
quomodo fiant quæ per te atque in te fiunt, et conantur æterna sapere, sed adhuc in præteritis et
futuris rerum motibus cor eorum volitat et adhuc vanum est. quis tenebit illud et figet illud, ut
paululum stet, et paululum rapiat splendorem semper stantis æternitatis, et comparet cum
temporibus numquam stantibus, et videat esse incomparabilem, et videat longum tempus, nisi ex
multis prætereuntibus motibus qui simul extendi non possunt, longum non fieri; non autem
præterire quicquam in æterno, sed totum esse præsens. (…)
Quid est enim tempus? quis hoc facile breviterque explicaverit? quis hoc ad verbum de illo
proferendum vel cogitatione comprehenderit? quid autem familiarius et notius in loquendo
commemoramus quam tempus? et intellegimus utique cum id loquimur, intellegimus etiam cum
alio loquente id audimus. quid est ergo tempus? si nemo ex me quærat, scio; si quærenti explicare
velim, nescio. fidenter tamen dico scire me quod, si nihil præteriret, non esset præteritum tempus,
et si nihil adveniret, non esset futurum tempus, et si nihil esset, non esset præsens tempus. duo ergo
illa tempora, præteritum et futurum, quomodo sunt, quando et præteritum iam non est et futurum
nondum est? præsens autem si semper esset præsens nec in præteritum transiret, non iam esset
tempus, sed æternitas. si ergo præsens, ut tempus sit, ideo fit, quia in præteritum transit, quomodo
et hoc esse dicimus, cui causa, ut sit, illa est, quia non erit, ut scilicet non vere dicamus tempus esse,
nisi quia tendit non esse?
Et tamen dicimus longum tempus et breve tempus, neque hoc nisi de præterito aut futuro
dicimus. præteritum tempus longum verbi gratia vocamus ante centum annos, futurum itidem
longum post centum annos, breve autem præteritum sic, ut puta dicamus ante decem dies, et breve
futurum post decem dies. sed quo pacto longum est aut breve, quod non est? præteritum enim iam
non est et futurum nondum est. non itaque dicamus, `longum est,' sed dicamus de præterito,
`longum fuit,' et de futuro, `longum erit.' domine meus, lux mea, nonne et hic veritas tua deridebit
hominem? quod enim longum fuit præteritum tempus, cum iam esset præteritum longum fuit, an
cum adhuc præsens esset? tunc enim poterat esse longum quando erat, quod esset longum;
præteritum vero iam non erat, unde nec longum esse poterat, quod omnino non erat. non ergo
dicamus, `longum fuit præteritum tempus'; neque enim inveniemus quid fuerit longum, quando, ex
quo præteritum est, non est, sed dicamus, `longum fuit illud præsens tempus,' quia cum præsens
esset, longum erat. nondum enim præterierat ut non esset, et ideo erat quod longum esse posset;
postea vero quam præteriit, simul et longum esse destitit quod esse destitit.
Duo ergo illa tempora, præteritum et futurum, quomodo sunt, quando et præteritum iam non
est et futurum nondum est? præsens autem si semper esset præsens nec in præteritum transiret,
non iam esset tempus, sed æternitas. si ergo præsens, ut tempus sit, ideo fit, quia in præteritum
transit, quomodo et hoc esse dicimus, cui causa, ut sit, illa est, quia non erit, ut scilicet non vere
dicamus tempus esse, nisi quia tendit non esse?
(…) Videamus ergo, anima humana, utrum præsens tempus possit esse longum, datum enim
tibi est sentire moras atque metiri. quid respondebis mihi? an centum anni præsentes longum
tempus est? vide prius utrum possint præsentes esse centum anni. si enim primus eorum annus
agitur, ipse præsens est, nonaginta vero et novem futuri sunt et ideo nondum sunt. si autem
secundus annus agitur, iam unus est præteritus, alter præsens, ceteri futuri. atque ita mediorum
quemlibet centenarii huius numeri annum præsentem posuerimus. ante illum præteriti erunt, post
illum futuri. quocirca centum anni præsentes esse non poterunt. vide saltem utrum qui agitur unus
ipse sit præsens. et eius enim si primus agitur mensis, futuri sunt ceteri, si secundus, iam et primus
præteriit et reliqui nondum sunt. ergo nec annus qui agitur totus est præsens, et si non totus est
præsens, non annus est præsens. duodecim enim menses annus est, quorum quilibet unus mensis
qui agitur ipse præsens est, ceteri aut præteriti aut futuri. quamquam neque mensis qui agitur
præsens est, sed unus dies. si primus, futuris ceteris, si novissimus, præteritis ceteris, si mediorum
quilibet, inter præteritos et futuros.
Ecce præsens tempus, quod solum inveniebamus longum appellandum, vix ad unius diei
spatium contractum est. sed discutiamus etiam ipsum, quia nec unus dies totus est præsens.
nocturnis enim et diurnis horis omnibus viginti quattuor expletur, quarum prima ceteras futuras
habet, novissima præteritas, aliqua vero interiectarum ante se præteritas, post se futuras. et ipsa
una hora fugitivis particulis agitur. quidquid eius avolavit, præteritum est, quidquid ei restat,
futurum. si quid intellegitur temporis, quod in nullas iam vel minutissimas momentorum partes
dividi possit, id solum est quod præsens dicatur; quod tamen ita raptim a futuro in præteritum
transvolat, ut nulla morula extendatur. nam si extenditur, dividitur in præteritum et futurum;
præsens autem nullum habet spatium. ubi est ergo tempus quod longum dicamus? an futurum?
non quidem dicimus, `longum est,' quia nondum est quod longum sit, sed dicimus, `longum erit.'
quando igitur erit? si enim et tunc adhuc futurum erit, non erit longum, quia quid sit longum
nondum erit. si autem tunc erit longum, cum ex futuro quod nondum est esse iam cœperit et
præsens factum erit, ut possit esse quod longum sit, iam superioribus vocibus clamat præsens
tempus longum se esse non posse.
(…) Audivi a quodam homine docto quod solis et lunæ ac siderum motus ipsa sint tempora, et
non adnui. cur enim non potius omnium corporum motus sint tempora? an vero, si cessarent cæli
lumina et moveretur rota figuli, non esset tempus quo metiremur eos gyros et diceremus aut
æqualibus morulis agi, aut si alias tardius, alias velocius moveretur, alios magis diuturnos esse,
alios minus? aut cum hæc diceremus, non et nos in tempore loqueremur aut essent in verbis nostris
aliæ longæ syllabæ, aliæ breves, nisi quia illæ longiore tempore sonuissent, istæ breviore? deus,
dona hominibus videre in parvo communes notitias rerum parvarum atque magnarum. sunt
sidera et luminaria cæli in signis et in temporibus et in diebus et in annis. sunt vero, sed nec ego
dixerim circuitum illius ligneolæ rotæ diem esse, nec tamen ideo tempus non esse ille dixerit.
[ad indicem]
Locus e Confessionum libro primo :
Solus Deus semper vivit.

Et ecce infantia mea olim mortua est et ego vivo. Tu autem, Domine, qui et semper vivis et
nihil moritur in te, quoniam ante primordia sæculorum et ante omne, quod vel ante dici potest, tu
es et Deus es Dominusque omnium, quæ creasti, et apud te rerum omnium instabilium stant causæ
et rerum omnium mutabilium immutabiles manent origines et omnium irrationalium et
temporalium sempiternae vivunt rationes, dic mihi supplici tuo, Deus, et misericors misero tuo, dic
mihi, utrum alicui iam ætati meæ mortuæ successerit infantia mea. An illa est, quam egi intra
viscera matris meæ? Nam et de illa mihi nonnihil indicatum est et prægnantes ipse vidi feminas.
Quid ante hanc etiam, dulcedo mea, Deus meus? Fuine alicubi aut aliquis? Nam quis mihi dicat
ista, non habeo; nec pater nec mater potuerunt nec aliorum experimentum nec memoria mea. An
irrides me ista quærentem teque de hoc, quod novi, laudari a me iubes et confiteri me tibi ?
Confiteor tibi, Domine cæli et terræ, laudem dicens tibi de primordiis et infantia mea, quæ
non memini; et dedisti ea homini ex aliis de se conicere et auctoritatibus etiam muliercularum
multa de se credere. Eram enim et vivebam etiam tunc et signa, quibus sensa mea nota aliis
facerem, iam in fine infantiæ quærebam. Unde hoc tale animal nisi abs te, Domine? An quisquam
se faciendi erit artifex? Aut ulla vena trahitur aliunde, qua esse et vivere currat in nos,
præterquam quod tu facis nos, Domine, cui esse et vivere non aliud atque aliud, quia summe esse
ac summe vivere id ipsum est? Summus enim es et non mutaris, neque peragitur in te hodiernus
dies, et tamen in te peragitur, quia in te sunt et ista omnia; non enim haberent vias transeundi, nisi
contineres ea. Et quoniam anni tui non deficiunt, anni tui hodiernus dies: et quam multi iam dies
nostri et patrum nostrorum per hodiernum tuum transierunt et ex illo acceperunt modos et
utcumque extiterunt, et transibunt adhuc alii et accipient et utcumque existent. Tu autem idem ipse
es et omnia crastina atque ultra omniaque hesterna et retro hodie facies, hodie fecisti. Quid ad me,
si quis non intellegat? Gaudeat et ipse dicens: Quid est hoc? Gaudeat etiam sic et amet non
inveniendo invenire potius quam inveniendo non invenire te.
[ad indicem]
471. …
472. …
473. …
474. …
475. ...
476. ...
477. ...
478. ...
479. ...
480. Loci selecti aliquot e Martiani Cappellæ (360 - 428) opere cui titulus est De nuptiis Philologiæ et Mercurii :
[ad indicem]
Libro tertio, Grammatica sese commendat :
... tunc illa, ut familiare habebat exponere percunctata ac docere facile, quæ ab eadem
quærebantur, pænula a dextra cum modestia verecundiaque relevata, sic cœpit: Γραμματική dicor
in Græcia, quod γραμμή linea et γράμματα litteræ nuncupentur, mihique sit attributum
litterarum formas propriis ductibus lineare. hincque mihi Romulus Litteraturæ nomen ascripsit,
quamvis infantem me Litterationem voluerit nuncupare, sicut apud Græcos Γραμματιστική
primitus vocitabar, tunc et antistitem dedit et sectatores impuberes aggregavit. ita, quod assertor
nostri nunc litteratus dicitur, litterator antea vocabatur. hoc etiam Catullus quidam, non insuavis
poeta, commemorat dicens “munus dat tibi Sylla litterator”. idem apud Græcos
γραμματοδιδάσκαλος vocitatur.
Officium vero meum tunc fuerat docte scribere legereque; nunc etiam illud accessit, ut meum sit
erudite intellegere probareque, quæ duo mihi vel cum philosophis criticisque videntur esse
communia. ergo istorum quattuor duo activa dicenda sunt, duo spectativa; siquidem impendimus
actionem, cum quid conscribimus legimusve, sequentum vero spectaculo detinemur, cum scripta
intellegimus aut probamus, [et] licet inter se quadam cognatione coniuncta sint, sicut ceteris
artibus comprobatur. nam et actor cognoscit primo, quæ valeat actitare, et astronomus quædam
facit, ut per ea cognoscat, quæ debeat comprobare. miscet etiam utrumque geometres; quippe
formas theorematum cum rationibus certis efficit et cognoscit.
Partes autem meae sunt quattuor: litteræ, litteratura, litteratus, litterate. litteræ sunt, quas
doceo; litteratura ipsa, quæ doceo; litteratus, quem docuero; litterate, quod perite tractaverit quem
informo.
Grammatica litteras discipulos docens
profiteor autem de orationis natura usuque tractare. natura est ex quibus formetur oratio; usus
cum eadem utimur appellatur. his etiam materies admovetur, ut de qua re dicendum sit
æstimemus. oratio ipsa vero tribus gradibus eruditur, id est ex litteris, syllabis et ex verbis. Verum
in litteris gemina quæstio diversatur. namque aut naturales sunt aut effictæ. natura enim
insinuante earum nomina in loquendi substantiam procreata; artificiosa vero formatio earum
lineas quas scribimus designavit ad hoc, ut præsentes una uti, absentes alia potuissent. atque ita ex
hac parte, qua scribitur, mutæ, ex illa, qua legitur, voces sunt appellatæ, siquidem hæc auribus
tantum, illa solis oculis valeat comprehendi. Litteræ igitur aliæ sunt, quæ per se efficere totum
valeant, aliæ quae nihil. nam vocales, quas Græci septem, Romulus sex, usus posterior quinque
commemorat, y velut græca reiecta. hæ tamen in Latio nunc produci, nunc contrahi, nunc acui,
nunc gravari vel etiam circumflecti, nunc aggregari, nunc distrahi sine iactura sui nominis
possunt. modo solæ syllabas formant, nunc consonantes utrimque suscipiunt vocalesque
nonnullas, modo se invicem mutant, nuper sibi cum decore succedunt. ...
[ad indicem]
481. ...
482. ...
483. ...
484. ...
485. ...
486. ...
487. ...
488. ...
489. ...
490. Præfatio versusque decerpti e Claudii Claudiani (c. 370-c. 405) carmine epico c.i. est De raptu Proserpinæ :
[ad indicem]
Inventa secuit primus qui nave profundum

et rudibus remis sollicitavit aquas,
qui dubiis ausus committere flatibus alnum
quas natura negat præbuit arte vias :
tranquillis primum trepidus se credidit undis
litora securo tramite summa legens ;
mox longos temptare sinus et linquere terras
et leni cœpit pandere vela Noto.
Ast ubi paulatim præceps audacia crevit
cordaque languentem dedidicere metum,
iam vagus irrumpit pelagus cælumque secutus
Ægæas hiemes Ioniumque domat.
[...]
Proserpinæ raptus, artifice Berninio

Di, quibus innumerum vacui famulatur Averni
vulgus iners, opibus quorum donatur avaris
quidquid in orbe perit, quos Styx liventibus ambit
interfusa vadis et quos fumantia torquens
æquora gurgitibus Phlegethon perlustrat anhelis,
vos mihi sacrarum penetralia pandite rerum
et vestri secreta poli : qua lampade Ditem
flexit Amor ; quo ducta ferox Proserpina raptu
possedit dotale Chaos quantasque per oras
sollicito genetrix erraverit anxia cursu ;
unde datæ populis fruges et glande relicta
cesserit inventis Dodonia quercus aristis.
Pinxit Callet
Dux Erebi quondam tumidas exarsit in iras

prœlia moturus superis, quod solus egeret
conubiis sterilesque diu consumeret annos
impatiens nescire torum nullasque mariti
illecebras nec dulce patris cognoscere nomen.
Iam quæcumque latent ferali monstra barathro
in turmas aciemque ruunt contraque Tonantem
coniurant Furiæ, crinitaque sontibus hydris
Tisiphone quatiens infausto lumine pinum
armatos ad castra vocat pallentia Manes,
pæne reluctatis iterum pugnantia rebus
rupissent elementa fidem penitusque revulso
carcere laxatis pubes Titania vinclis
vidisset cæleste iubar rursusque cruentus
Ægæon positis aucto de corpore nodis
obvia centeno vexasset fulmina motu.
Sed Parcæ vetuere minas orbique timentes

ante pedes soliumque ducis fudere severam
canitiem genibusque suas cum supplice fletu
admovere manus, quarum sub iure tenentur
omnia, quæ seriem fatorum pollice ducunt
longaque ferratis evolvunt sæcula fusis.
Prima fero Lachesis clamabat talia regi

incultas dispersa comas :
“O maxime noctis
arbiter umbrarumque potens, cui nostra laborant
stamina, qui finem cunctis et semina præbes
nascendique vices alterna morte rependis,
qui vitam letumque regis (nam quidquid ubique
gignit materies, hoc te donante creatur
debeturque tibi certisque ambagibus ævi
rursus corporeos animæ mittuntur in artus) :
ne pete firmatas pacis dissolvere leges,
quas dedimus nevitque colus, neu fœdera fratrum
civili converte tuba, cur impia tollis
signa ? quid incestis aperis Titanibus auras ?
posce Iovem ; dabitur coniunx.” ...
[ad indicem]
491. …
492. ...
493. ...
494. ...
495. Aviani (c. 400) fabulas Æsopeas aliquot hic, temporis decursu, sum exscripturus...
[ad indicem]
IV. De Vento et Sole.
Immitis Boreas placidusque ad sidera Phœbus

iurgia cum magno conseruere Iove,
quis prior inceptum peragat: mediumque per orbem
carpebat solitum forte viator iter.
Convenit hanc potius liti præfigere causam,
pallia nudato decutienda viro.
Protinus impulsus ventis circumtonat æther
et gelidus nimias depluit imber aquas:
Ille magis lateri duplicem circumdat amictum,
turbida summotos quod trahit ora sinus.
Sed tenues radios paulatim increscere Phœbus
iusserat, ut nimio surgeret igne iubar,
donec lassa volens requiescere membra, viator
deposita fessus veste sederet humi.
Tunc victor docuit præsentia numina Titan,

nullum præmissis vincere posse minis.
[ad indicem]
V. De asino pelle leonis induto.
Metiri se quemque decet propriisque iuvari

laudibus alterius nec bona ferre sibi,
ne detracta gravem faciant miracula risum,
cœperit in solitis cum remanere malis.
Exuvias asinus Gætuli iam forte leonis
repperit et spoliis induit ora novis.
Aptavitque suis incongrua tegmina membris

et miserum tanto pressit honore caput.
Ast ubi terribilis mimo circumstetit horror
pigraque præsumptus venit in ossa vigor,
mitibus ille feris communia pabula calcans
turbabat pavidas per sua rura boves.
Rusticus hunc magna postquam deprendit ab aure,

correptum vinclis verberibusque domat;
et simul abstracto denudans corpora tergo
increpat his miserum vocibus ille pecus:
“forsitan ignotos imitato murmure fallas;

at mihi, qui quondam, semper asellus eris.”
VII. De cane qui noluit latrare.

Haud facile est pravis innatum mentibus, ut se
muneribus dignas suppliciove putent.
Forte canis quondam, nullis latratibus horrens,
nec patulis primum rictibus ora trahens,
mollia sed pavidæ submittens verbera caudæ,
concitus audaci vulnera dente dabat.
Hunc dominus, ne quem probitas simulata lateret,
iusserat in rabido gutture ferre nolam.
Faucibus innexis crepitantia subligat æra,
quæ facili motu signa cavenda darent.
Hæc tamen ille sibi credebat præmia ferri,
et similem turbam despiciebat ovans.
Tunc insultantem senior de plebe superbum
adgreditur tali singula voce monens:
Infelix, quæ tanta rapit dementia sensum,
munera pro meritis si cupis ista dari?
Non hoc virtutis decus ostentatur in ære,
nequitiæ testem sed geris inde sonum.
[ad indicem]
Hæc, quæ subsequitur fabula, cui index De cane et leone, Phædri apologum refert canis et lupus inscriptum :
XXXVII. De leone et cane.
Pinguior exhausto canis occurrisse leoni

fertur, et insertis verba dedisse iocis.
‘Nonne vides duplici tendantur ut ilia tergo
luxurietque toris nobile pectus’, ait?
‘Proximus humanis ducor post otia mensis,
communem capiens largius ore cibum’.
‘Sed quod crassa malum circumdat guttura ferrum?’
‘Ne custodita fas sit abire domo.
At tu magna diu moribundus lustra pererras,
donec se silvis obvia præda ferat.
Perge igitur nostris tua subdere colla catenis,
dum liceat faciles promeruisse dapes’.
Protinus ille gravem gemuit collectus in iram
atque ferox animi, nobile murmur agit.
‘Vade’, ait, ‘et meritis nodum cervicibus infer,
compensentque tuam vincula dura famem.
At mea cum vacuis libertas redditur antris,
quamvis ieiunus quælibet arva peto’.
Has illis epulas potius laudare memento,
qui libertatem post posuere gulæ."
[ad indicem]
496. ...
497. ...
498. ...
499. ...
500. Versus excerpti aliquot e Rutilii Namatiani (fl. s. V) opere c.i. De reditu suo:
[ad indicem]
Exaudi, regina tui pulcherrima mundi,

inter sidereos, Roma, recepta polos;
exaudi, genetrix hominum genetrixque deorum:
Non procul a cælo per tua templa sumus.
Te canimus semperque, sinent dum fata, canemus:

Sospes nemo potest immemor esse tui.
Obruerint citius scelerata oblivia solem
quam tuus e nostro corde recedat honos.
Nam solis radiis æqualia munera tendis,
qua circumfusus fluctuat Oceanus;
volvitur ipse tibi, qui continet omnia, Phœbus
eque tuis ortos in tua condit equos.
Te non flammigeris Libye tardavit arenis;
non armata suo reppulit ursa gelu:
Quantum vitalis natura tetendit in axes,
tantum virtuti pervia terræ tuæ.
Fecisti patriam diversis gentibus unam;
profuit iniustis te dominante capi;
dumque offers victis proprii consortia iuris,
Vrbem fecisti, quod prius orbis erat.
Auctores generis Venerem Martemque fatemur,
Æneadum matrem Romulidumque patrem;
mitigat armatas victrix clementia vires,
convenit in mores nomen utrumque tuos.
Hinc tibi certandi bona parcendique voluptas:
Quos timuit superat, quos superavit amat.
Inventrix oleæ colitur vinique repertor
et qui primus humo pressit aratra puer;
aras Pæoniam meruit medicina per artem,
factus et Alcides nobilitate deus:
Tu quoque, legiferis mundum complexa triumphis,
fœdere communi vivere cuncta facis.
Te, dea, te celebrat Romanus ubique resessus
pacificoque gerit libera colla iugo.
Omnia perpetuos quæ servant sidera motus
nullum viderunt pulchrius imperium.
[ad indicem]
501. …
502. ...
503. ...
504. ...
505. ...
506. ...
507. ...
508. ...
509. ...
510. Initium operis, quo mæstitiam profert Boethius (ca. 480 – 524) captivus factus:
[ad indicem]
Carmina qui quondam studio florente peregi,

flebilis, heu, mæstos cogor inire modos.
Ecce mihi laceræ dictant scribenda Camenæ
et veris elegi fletibus ora rigant.
Has saltem nullus potuit pervincere terror,
ne nostrum comites prosequerentur iter.
Gloria felicis olim viridisque iuventæ,
solantur mæsti nunc mea fata senis.
Venit enim properata malis inopina senectus
et dolor ætatem iussit inesse suam.
Intempestivi funduntur vertice cani
et tremit effeto corpore laxa cutis.
Mors hominum felix, quæ se nec dulcibus annis
inserit et mæstis sæpe vocata venit.
Eheu, quam surda miseros avertitur aure
et flentes oculos claudere sæva negat!
Dum levibus male fida bonis fortuna faveret
pæne caput tristis merserat hora meum;
nunc quia fallacem mutavit nubila vultum
protrahit ingratas impia vita moras.
Quid me felicem totiens iactastis, amici?
Qui cecidit, stabili non erat ille gradu.
Hæc dum mecum tacitus ipse reputarem querimoniamque lacrimabilem stili officio signarem
astitisse mihi supra verticem visa est mulier reverendi admodum vultus, oculis ardentibus et ultra
communem hominum valentiam perspicacibus, colore vivido atque inexhausti vigoris, quamvis ita ævi
plena foret ut nullo modo nostræ crederetur ætatis, statura discretionis ambiguæ. Nam nunc quidem
ad communem sese hominum mensuram cohibebat, nunc vero pulsare cælum summi verticis
cacumine videbatur; quæ cum altius caput extulisset ipsum etiam cælum penetrabat respicientiumque
hominum frustrabatur intuitum. Vestes erant tenuissimis filis subtili artificio indissolubili materia
perfectæ, quas, uti post eadem prodente cognovi, suis manibus ipsa texuerat; quarum speciem, veluti
fumosas imagines solet, caligo quædam neglectæ uetustatis obduxerat. Harum in extremo margine Π
græcum, in supremo vero Θ legebatur intextum atque inter utrasque litteras in scalarum modum
gradus quidam insigniti videbantur, quibus ab inferiore ad superius elementum esset ascensus.
Eandem tamen vestem violentorum quorundam sciderant manus et particulas quas quisque potuit
abstulerant. Et dextra quidem eius libellos, sceptrum vero sinistra gestabat.
[ad indicem]
Quæ ubi poeticas Musas vidit nostro assistentes toro fletibusque meis verba dictantes, commota
paulisper ac torvis inflammata luminibus: “quis”, inquit, “has scenicas meretriculas ad hunc ægrum
permisit accedere, quæ dolores eius non modo nullis remediis foverent, verum dulcibus insuper alerent
venenis? hæ sunt enim quæ infructuosis affectuum spinis uberem fructibus rationis segetem necant
hominumque mentes assuefaciunt morbo, non liberant. At si quem profanum, uti vulgo solitum vobis,
blanditiæ vestræ detraherent, minus moleste ferendum putarem -- nihil quippe in eo nostræ operæ
læderentur -- hunc vero Eleaticis atque Academicis studiis innutritum? sed abite potius, Sirenes usque
in exitium dulces, meisque eum Musis curandum sanandumque relinquite.” His ille chorus increpitus
deiecit humi mæstior vultum confessusque rubore verecundiam limen tristis excessit.
At ego, cuius acies lacrimis mersa caligaret nec dinoscere possem quænam hæc esset mulier tam
imperiosæ auctoritatis, obstupui visuque in terram defixo quidnam deinceps esset actura exspectare
tacitus cœpi. Tum illa propius accedens in extrema lectuli mei parte consedit meumque intuens vultum
luctu gravem atque in humum mærore deiectum his versibus de nostræ mentis perturbatione
conquesta est:
Heu, quam præcipiti mersa profundo

mens hebet et propria luce relicta
tendit in externas ire tenebras
terrenis quotiens flatibus aucta
crescit in immensum noxia cura!
Hic quondam cælo liber aperto
suetus in ætherios ire meatus
cernebat rosei lumina solis,
visebat gelidæ sidera lunæ
et quæcumque vagos stella recursus
exercet varios flexa per orbes
comprensam numeris victor habebat;
quin etiam causas unde sonora
flamina sollicitent æquora ponti,
quis volat stabilem spiritus orbem
vel cur hesperias sidus in undas
casurum rutilo surgat ab ortu,
quid veris placidas temperet horas
ut terram roseis floribus ornet,
quis dedit ut pleno fertilis anno
autumnus gravidis influat uvis
rimari solitus atque latentis
naturæ varias reddere causas:
nunc iacet effeto lumine mentis
et pressus gravibus colla catenis
declivemque gerens pondere vultum
cogitur, heu, stolidam cernere terram.
[ad indicem]
[…]
Haud aliter tristitiæ nebulis dissolutis hausi cælum et ad cognoscendam medicantis faciem mentem
recepi. Itaque ubi in eam deduxi oculos intuitumque defixi, respicio nutricem meam, cuius ab
adulescentia laribus obversatus fueram, Philosophiam. Et: Quid, inquam, tu in has exsilii nostri
solitudines, o omnium magistra virtutum, supero cardine delapsa venisti? An ut tu quoque me cum rea
falsis criminationibus agiteris?
An, inquit illa, te, alumne, desererem nec sarcinam, quam mei nominis invidia sustulisti,
communicato tecum labore partirer? Atqui Philosophiæ fas non erat incomitatum relinquere iter
innocentis.
[…]
De philosophis damnatis sermo est:
Quos nihil aliud in cladem detraxit, nisi quod nostris moribus instituti studiis improborum
dissimillimi videbantur. Itaque nihil est, quod admirere, si in hoc vitæ salo circumflantibus agitemur
procellis, quibus hoc maxime propositum est pessimis displicere.
[…]
Atqui tu hanc sententiam Platonis ore sanxisti: «Beatas fore res publicas, si eas vel studiosi
sapientiæ regerent vel earum rectores studere sapientiæ contigisset.»
[…]
[ad indicem]
Temet nosce, tritum vetustate proverbium est. Re tamen vera quis se ipse novit? De his Philosophia
adloquitur ad mærentem Boethium:
Sed hoc quoque respondeas velim:

- Hominemne te esse meministi?
- Quidni, inquam, meminerim?
- Quid igitur homo sit poterisne proferre?
- Hocine interrogas, an esse me sciam rationale animal atque mortale? Scio, et id me esse confiteor.
Et illa:
- nihilne aliud te esse novisti?
- Nihil.
- Iam scio, inquit, morbi tui aliam vel maximam causam: quid ipse sis, nosse desisti. Quare
plenissime vel ægritudinis tuæ rationem vel aditum reconciliandæ sospitatis inveni. Nam quoniam
tui oblivione confunderis, et exsulem te et exspoliatum propriis bonis esse doluisti. Quoniam vero
quis sit rerum finis ignoras, nequam homines atque nefarios potentes felicesque arbitraris.
Quoniam vero, quibus gubernaculis mundus regatur, oblitus es, has fortunarum vices æstimas sine
rectore fluitare: magnæ non ad morbum modo, verum ad interitum quoque causæ; sed sospitatis
auctori grates, quod te nondum totum natura destituit.
[…]
- Sed medicinæ, inquit, tempus est quam querelæ.

Tum vero totis in me intenta luminibus:
- Tune ille es, ait, qui nostro quondam lacte nutritus, nostris educatus alimentis in virilis animi
robur evaseras? Atqui talia contuleramus arma, quæ, nisi prior abiecisses invicta te firmitate
tuerentur. Agnoscisne me? Quid taces? Pudore an stupore siluisti? Mallem pudore, sed te ut video
stupor oppressit.
Cumque me non modo tacitum sed elinguem prorsus mutumque vidisset, admovit pectori meo
leniter manum et:
- Nihil, inquit, pericli est, lethargum patitur, communem illusarum mentium morbum. Sui
paulisper oblitus est, recordabitur facile, si quidem nos ante cognoverit. Quod ut possit, paulisper
lumina eius mortalium rerum nube caligantia tergamus.
Hæc dixit oculosque meos fletibus undantes contracta in rugam veste siccavit.
[ad indicem]
Alta quidem, ut opinor, sapientia hisce versibus inest quibus constant carmina et quartum et quintum
tertii libri illius operis quod inscribitur Consolatio Philosophiæ:
carmen quartum
Quamvis se Tyrio superbus ostro

comeret et niveis lapillis,
invisus tamen omnibus vigebat
luxuriæ Nero sævientis.
Sed quondam dabat improbus verendis
patribus indecores curules.
Quis illos igitur putet beatos,
quos miseri tribuunt honores?
[…]
carmen quintum
Qui se volet esse potentem,

animos domet ille feroces
nec victa libidine colla
fœdis summittat habenis:
etenim licet Indica longe
tellus tua iura tremescat,
et serviat ultima Thyle,
tamen atras pellere curas;
miserasque fugare querelas
non posse potentia non est.
[ad indicem]
511. …
512. …
513. …
514. …
515. …
516. …
517. …
518. …
519. …
520. Excerpta quædam operis a Cassiodoro (ca. 485 – ca. 580) facti ad erudiendos alumnos, cuius operis index est
Institutiones divinarum et sæcularium litterarum:
[ad indicem]
Nunc tempus est ut aliis septem titulis sæcularium lectionum præsentis libri textum percurrere
debeamus; qui tamen calculus, per septimanas sibimet succedentes in se continue revolutus, usque
ad totius orbis finem semper extenditur.
[…]
Sic arithmetica disciplina magna laude dotata est, quando et rerum opifex deus dispositiones suas
sub numeri, ponderis et mensuræ quantitate constituit, sicut ait Salomon, “Omnia in numero,
mensura et pondere fecisti”.
[…]
Liber I De grammatica
Grammatica a litteris nomen accepit, sicut vocabuli ipsius derivatus sonus ostendit. quas
primus omnum Cadmus sedecim tantum legitur invenisse, eas Græcis studiosissimis tradens;
reliquas ipsi vivacitate animi suppleverunt.
[…]
grammatica vero est peritia pulchre loquendi ex poetis illustribus auctoribusque collecta;
officium eius est sine vitio dictionem prosalem metricamque componere; finis vero elimatæ
locutionis vel scripturæ inculpabili placere peritia. sed quamvis auctores temporum superiorum de
arte grammatica ordine diverso tractaverint, suisque sæculis honoris decus habuerint, ut Palemon,
Phocas, Probus et Censorinus, nobis tamen placet in medium Donatum deducere, qui et pueris
specialiter aptus et tyronibus probatur accommodus
[…]
[ad indicem]
Liber VII De astronomia
Astronomia est itaque, sicut iam dictum est, disciplina quæ cursus cælestium siderum et
figuras contemplatur omnes, et habitudines stellarum circa se et circa terram indagabili ratione
percurrit.
[…]
De astronomia vero disciplina in utraque lingua diversorum quidem sunt scripta volumina;
inter quos tamen Ptolomeus apud Græcos præcipuus habetur, qui de hac re duos codices edidit,
quorum unum minorem, alterum maiorem vocavit Astronomum. is etiam canones, quibus cursus
astrorum inveniantur, instituit; ex quibus, ut mihi videtur, climata forsitan nosse, horarum spatia
comprehendere, lunæ cursum pro inquisitione paschali, solis eclipsin, ne simplices aliqua
confusione turbentur, qua ratione fiant advertere non videtur absurdum. sunt enim, ut dictum est,
climata quasi septem lineæ ab oriente in occidentem directæ, in quibus et mores hominum dispares
et quædam animalia specialiter diversa nascuntur…
Est alia quoque de talibus non despicienda commoditas, si oportunitatem navigationis, si

tempus arantium, si æstatis caniculam, si autumni suspectos imbres inde discamus. dedit enim
Dominus unicuique creaturæ suæ aliquam virtutem, quam tamen innoxie de propria qualitate
noscamus. cetera vero quæ se ad cognitionem siderum coniungunt, id est adnotitiam fatorum, et
fidei nostræ sine dubitatione contraria sunt, sic ignorari debent, ut nec scripta esse videantur.
[ad indicem]
521. …
522. …
523. …
524. …
525. His verbis Gildas (ca. 500 – ca. 570) Britanniæ insulæ amœnitatem describit:
[ad indicem]
Britannia insula ... duorum ostiis nobilium fluminum Tamesis ac Sabrinæ veluti brachiis,
per quæ olim transmarinæ deliciæ ratibus vehebantur, aliorumque minorum meliorata, bis denis
bisque quaternis ciuitatibus ac nonnullis castellis, murorum, turrium, serratarum portarum,
domorum, quarum culmina minaci proceritate porrecta in edito forti compage pangebantur,
molitionibus non improbabiliter instructis decorata; campis late pansis collibusque amœno situ
locatis, præpollenti culturæ aptis, montibus alternandis animalium pastibus maxime
convenientibus, quorum diversorum colorum flores humanis gressibus pulsati non indecentem ceu
picturam eisdem imprimebant, electa veluti sponsa monilibus diversis ornata, fontibus lucidis
crebris undis niveas veluti glareas pellentibus, pernitidisque rivis leni murmure serpentibus
ipsorumque in ripis accubantibus suavis soporis pignus prætendentibus, et lacubus frigidum aquæ
torrentem vivæ exundantibus irrigua.
526. ...
527. ...
528. ...
529. ...
530. Venantii Fortunati (ca. 530 - ca. 600) camen de brevi ac fugaci hominis vita:
[ad indicem]
Omne bonum velox
Omne bonum velox fugitivaque gaudia mundi;

monstrantur terris et cito lapsa ruunt.
Ut dolor adquirat vires cum perdit amantem,
ante placere facit, durius inde premit.
Heu lacrimæ rerum, heu sors inimica virorum!
cur placitura facis, quæ dolitura rapis?
531. …
532. ...
533. ...
534. ...
535. ...
536. ...
537. ...
538. ...
539. ...
540. Locus excerptus e præfatione primi Historiæ ecclesiasticæ Francorum libri, qua quidem dolet Greorius
ille Turonensis (538 – 594) maximum litterarum discrimen quo ea tempestate obversabantur studia liberalia:
[ad indicem]
Decedente atque immo potius pereunte ab urbibus Gallicanis liberalium cultura litterarum, cum
nonnullæ res gererentur vel recte vel inprobe, ac feritas gentium desæviret, regum furor acueretur,
eclesiæ inpugnarentur ab hæreticis, a catholicis tegerentur, ferveret Christi fides in plurimis,
refrigesceret in nonnullis, ipsæ quoque eclesiæ vel ditarentur a devotis vel nudarentur a perfidis, nec
repperire possit quisquam peritus dialectica in arte grammaticus, qui hæc aut stilo prosaico aut
metrico depingeret versu: ingemescebant sæpius plerique, dicentes: 'Væ diebus nostris, quia
periit studium litterarum a nobis, nec reperitur in populis, qui gesta præsentia promulgare possit
in paginis'. Ista etenim atque et his similia iugiter intuens dici, pro commemoratione præteritorum, ut
notitiam adtingerent venientum, etsi incultu affatu, nequivi tamen obtegere vel certamina
flagitiosorum vel vitam recte viventium; et præsertim his inlicitus stimulis, quod a nostris fari
plerumque miratus sum, quia: 'Philosophantem rethorem intellegunt pauci, loquentem rusticum
multi'. Libuit etiam animo, ut pro supputatione annorum ab ipso mundi principio libri primi
poneretur initium, cuius capitula deorsum subieci.
541. …
542. ...
543. ...
544. ...
545. ...
546. ...
547. ...
548. ...
549. ...
550. Hoc loco, e quarti dialogorum libri capite tertio, excerpto, Gregorius Magnus (540-604) sententiam suam aperit
de numero deque natura animarum, in dialogo habito cum Petro quodam qui obicit ei sententiam Salomoni
traditam :
[ad indicem]
Tres quippe vitales spiritus creavit omnipotens Deus: unum qui carne non tegitur; alium qui carne
tegitur, sed non cum carne moritur; tertium qui carne tegitur, et cum carne moritur. Spiritus namque
est qui carne non tegitur, angelorum; spiritus qui carne tegitur, sed cum carne non moritur,
hominum; spiritus qui carne tegitur, et cum carne moritur, jumentorum omniumque brutorum
animalium. Homo itaque sicut in medio creatus est, ut esset inferior angelo, superior jumento, ita
aliquid habet commune cum summo, aliquid commune cum infimo: immortalitatem scilicet spiritus
cum angelo, mortalitatem vero carnis cum jumento …
[…]
Petr. Rationi fidelium placent cuncta quæ dicis. Sed quæso te, dum spiritus hominum atque
jumentorum tanta distinctione discernas, quid est quod Salomon ait: “Dixi in corde meo de filiis
hominum, ut probaret eos Deus, et ostenderet similes esse bestiis; idcirco unus interitus est hominis et
jumentorum, et æqua utriusque conditio [Eccle. III, 18]?” Qui adhuc eamdem suam sententiam
subtiliter exsequens, adjungit: “Sicut moritur homo, sic et illa moriuntur, similiter spirant omnia, et
nihil habet homo jumentis amplius” [Ibid., 19]. Quibus adhuc verbis generalem definitionem subinfert
dicens: “Cuncta subjacent vanitati, et omnia pergunt ad unum locum; de terra facta sunt, et in terram
pariter revertuntur”.
[ad indicem]
551. …
552. …
553. ...
554. ...
555. ...
556. ...
557. ...
558. ...
559. ...
560. Deinceps quosdam Isidori Hispalensis (ca. 560-636) Etymologiarum locos excerptos consideremus:
[ad indicem]
Liber primus
DE GRAMMATICA
DE SEPTEM LIBERALIBUS DISCIPLINIS.
Disciplinæ liberalium artium septem sunt. Prima grammatica, id est loquendi peritia. Secunda
rhetorica, quæ propter nitorem et copiam eloquentiæ suæ maxime in civibibus quæstionibus
necessaria existimatur. Tertia dialectica cognomento logica, quæ disputationibus subtilissimis vera
secernit a falsis. Quarta arithmetica, quæ continet numerorum causas et divisiones. Quinta musica,
quæ in carminibus cantibusque consistit. Sexta geometrica, quæ mensuras terræ dimensionesque
conplectitur. Septima astronomia, quæ continet legem astrorum.
[ad indicem]
[…]
Liber tertius
Præfatio.
Mathematica Latine dicitur doctrinalis scientia, quæ abstractam considerat quantitatem.

Abstracta enim quantitas est, quam intellectu a materia separantes vel ab aliis accidentibus, ut est
par, inpar, vel ab aliis huiuscemodi in sola ratiocinatione tractamus. Cuius species sunt quattuor: id
est Arithmetica, Musica, Geometria et Astronomia. Arithmetica est disciplina quantitatis
numerabilis secundum se. Musica est disciplina quæ de numeris loquitur, qui inveniuntur in sonis.
Geometria est disciplina magnitudinis et formarum. Astronomia est disciplina quæ cursus
cælestium siderum atque figuras contemplatur omnes atque habitudines stellarum. Quas disciplinas
deinceps paulo latius indicamus, ut earum causæ conpetenter possint ostendi.
Caput I
DE VOCABVLO ARITHMETICÆ DISCIPLINÆ.
Arithmetica est disciplina numerorum. Græci enim numerum ἀριθμόν dicunt. Quam scriptores
sæcularium litterarum inter disciplinas mathematicas ideo primam esse voluerunt, quoniam ipsa ut
sit nullam aliam indiget disciplinam. Musica autem et Geometria et Astronomia, quæ sequuntur,
ut sint atque subsistant istius egent auxilium.
[…]
Caput IX.
QVOT NVMERI INFINITI EXISTVNT.
Numeros autem infinitos esse certissimum est, quoniam in quocumque numero finem faciendum
putaveris, idem ipse non dico uno addito augeri, sed quamlibet sit magnus, et quamlibet ingentem
multitudinem continens, in ipsa ratione atque scientia numerorum non solum duplicari, verum etiam
multiplicari potest. Ita vero suis quisque numerus proprietatibus terminatur, ut nullus eorum par esse
cuicumque alteri possit. Ergo et dispares inter se atque diversi sunt, et singuli quique finiti sunt, et
omnes infiniti sunt.
[…]
Caput XXIV.
DE ASTRONOMIÆ NOMINE.
Astronomia est astrorum lex, quae cursus siderum et figuras et habitudines stellarum circa se et
circa terram indagabili ratione percurrit.
Caput XXIX.
DE MVNDO ET EIVS NOMINE.
Mundus est is qui constat ex cælo, [et] terra et mare cunctisque sideribus. Qui ideo mundus est
appellatus, quia semper in motu est; nulla enim requies eius elementis concessa est.
Caput LXXI.
DE NOMINIBVS STELLARVM, QVIBUS
EX CAVSIS NOMINA ACCEPERVNT.
Sol appellatus eo quod solus appareat, obscuratis fulgore suo cunctis sideribus. Luna dicta quasi
Lucina, ablata media syllaba. De qua Vergilius (Ecl. 4,10):
Casta fave Lucina.
Sumpsit autem nomen per derivationem a solis luce, eo quod ab eo lumen accipiat, acceptum
reddat. Stellæ dictæ a stando, quia fixæ stant semper in cælo nec cadunt. Nam quod videmus [e] cælo
stellas quasi labi, non sunt stellæ, sed igniculi ab æthere lapsi; qui fiunt, dum ventus altiora petens
æthereum ignem secum trahit, qui tractu suo imitatur stellas cadentes.
[ad indicem]
561. …
562. …
563. Adamannus (c. 624-704) in vita Sancti Columbæ narrat de fabulosa belua lacus Nesæ :
[ad indicem]
Alio quoque in tempore, cum vir beatus in Pictorum provincia per aliquot moraretur dies, necesse
habuit fluvium transire Nesam: ad cujus cum accessisset ripam, alios ex accolis aspicit misellum
humantes homunculum; quem, ut ipsi sepultores ferebant, quædam paulo ante nantem aquatilis
præripiens bestia morsu momordit sævissimo: cujus miserum cadaver, sero licet, quidam in alno
subvenientes porrectis præripuere uncinis. Vir e contra beatus, hæc audiens, præcipit ut aliquis ex
comitibus enatans, caupallum, in altera stantem ripa, ad se navigando reducat. Quo sancti audito
prædicabilis viri præcepto, Lugneus Mocumin, nihil moratus, obsecundans, depositis excepta
vestimentis tunica, immittit se in aquas. Sed belua, quæ prius non tam satiata, quam in prædam
accensa, in profundo fluminis latitabat, sentiens eo nante turbatam supra aquam, subito emergens,
natatilis ad hominem in medio natantem alveo, cum ingenti fremitu, aperto cucurrit ore. Vir tum
beatus videns, omnibus qui inerant, tam barbaris quam etiam fratribus, nimio terrore perculsis, cum
salutare, sancta elevata manu, in vacuo aere crucis pinxisset signum, invocato Dei nomine, feroci
imperavit bestiæ dicens, “Noles ultra progredi, nec hominem tangas; retro citius revertere.”
Tum vero bestia, hac Sancti audita voce, retrorsum, ac si funibus retraheretur, velociore recursu
fugit tremefacta: quæ prius Lugneo nanti eo usque appropinquavit, ut hominem inter et bestiam non
amplius esset quam unius contuli longitudo. Fratres tum, recessisse videntes bestiam, Lugneumque
commilitonem ad eos intactum et incolumem in navicula reversum, cum ingenti admiratione
glorificaverunt Deum in beato viro. Sed et gentiles barbari, qui ad præsens inerant, ejusdem miraculi
magnitudine, quod et ipsi viderant, compulsi, Deum magnificaverunt Christianorum.
[ad indicem]
564. ...
565. Aldhelmi (c. 639-709) Ænigma quoddam tetrastichum:
Cernere me nulli possunt, nec prendere palmis:

argutum vocis crepitum cito pando per orbem.
Viribus horrisonis valeo confringere quercus;
nam superos ego pulso polos, et rura peragro.
[ad indicem]
Locus excerptus ex Aldhelmi libro ad abbatissam nomine Hildelitham dicato cui index De laudibus
virginitatis :
Nec pudeat, Christi cælibes strictis pudicitiæ legibus lascivam naturæ petulantiam coartantes
corporeosque titillationum gestus velut indomitos bigarum subiugales ferratis salivaribus
refrenantes, Toronici reminisci pontificis; quem antequam regenerantis gratiæ vulva parturiret et
sacrosancti baptismatis rudimenta cognosceret, in catacuminorum gradu et competentium statu
stipem pauperculis porrigentem agapemque egentibus erogantem, cum nocturnæ membra quieti
dedisset, cæleste beavit oraculum, quique pro adepta integritatis corona et fausta virginitatis
infula, quas velut regale diadema ac gemmatas crepundiorum lunulas indefessis viribus meta
tenus servare satagebat, miris virtutum signis effulsisse memoratur.
[ad indicem]
566. ...
567. Tatuini (c. 670-734) ænigma:
Nativa penitus ratione, heu, fraudor ab hoste;

nam superas quondam pernix auras penetrabam,
vincta tribus nunc in terris persolvo tributum.
Planos compellor sulcare per æquora campos;
causa laboris amoris tum fontes lacrimarum
semper compellit me aridis infundere sulcis.
Agebatur enim de penna scriptoria
[ad indicem]
568. ...
569. ...
570. Hæc verba Venerabilis ille Beda (674-735) de hominibus quam plurimis ope rariorum difficiliorumque
librorum erudiendis in epistula scripsit:
[ad indicem]
Verum quia hæc tam copiosa...sunt…ut vix nisi a locupletioribus tot volumina adquiri, vix tam
profunda nisi ab eruditioribus valeant perscrutari, placuit vestræ sanctitati id nobis officii iniungere
ut de omnibus his, velut de amœnissimis late florentis paradisi campis, quæ infirmorum viderentur
necessitati sufficere decerperemus…
De Britannia insula inter alia hæc scripsit:

[ad indicem]
De Britannia
Britannia Oceani insula, cui quondam Albion nomen fuit, inter septentrionem et occidentem
locata est, Germaniæ, Galliæ, Hispaniæ, maximis Europæ partibus, multo intervallo adversa. Quæ per
milia passuum DCCC in Boream longa, latitudinis habet milia CC, exceptis dumtaxat prolixioribus
diversorum promontoriorum tractibus, quibus efficitur, ut circuitus eius quadragies octies LXXV milia
conpleat. Habet a meridie Galliam Belgicam, cuius proximum litus transmeantibus aperit civitas, quæ
dicitur Rutubi portus, a gente Anglorum nunc corrupte Reptacæstir vocata, interposito mari a
Gessoriaco Morynorum gentis litore proximo, traiectu milium L, sive, ut quidam scripsere, stadiorum
CCCCL. A tergo autem, unde Oceano infinito patet, Orcadas insulas habet.
Orcades insulæ
Opima frugibus atque arboribus insula, et alendis apta pecoribus ac iumentis; vineas etiam
quibusdam in locis germinans; sed et avium ferax terra marique generis diversi; fluviis quoque
multum piscosis ac fontibus præclara copiosis, et quidem præcipue issicio abundat, et anguilla.
Capiuntur autem sæpissime et vituli marini, et delphines, nec non et balenæ; exceptis ariorum
generibus concyliorum; in quibus sunt et musculæ, quibus inclusam sæpe margaritam omnis quidem
coloris optimam inveniunt, id est et rubicundi, et purpurei, et iacintini, et prasini, sed maxime candidi.
Sunt et cocleæ satis superque abundantes, quibus tinctura coccinei coloris conficitur, cuius rubor
pulcherrimus nullo umquam solis ardore, nulla valet pluviarum iniuria pallescere; sed quo vetustior,
eo solet esse venustior. Habet fontes salinarum, habet et fontes calidos, et ex eis fluvios balnearum
calidarum omni ætati et sexui per distincta loca iuxta suum cuique modum accommodos. Aqua enim,
ut sanctus Basilius dicit, fervidam qualitatem recipit, cum per certa quædam metalla transcurrit, et fit
non solum calida, sed et ardens. Quæ etiam venis metallorum, æris, ferri, et plumbi, et argenti,
fecunda, gignit et lapidem gagatem plurimum optimumque; est autem nigrogemmeus, et ardens igni
admotus, incensus serpentes fugat, adtritu calefactus adplicita detinet, æque ut sucinum. Erat et
civitatibus quondam XX et VIII nobilissimis insignita, præter castella innumera, quæ et ipsa muris
turribus, portis, ac seris erant instructa firmissimis.
[ad indicem]
Et quia prope sub ipso septentrionali vertice mundi iacet, lucidas æstate noctes habet; ita ut
medio sæpe tempore noctis in quæstionem veniat intuentibus, utrum crepusculum adhuc permaneat
vespertinum, an iam advenerit matutinum, utpote nocturno sole non longe sub terris ad orientem
boreales per plagas redeunte; unde etiam plurimæ longitudinis habet dies æstate, sicut et noctes
contra in bruma, sole nimirum tunc Lybicas in partes secedente, id est horarum X et VIII; plurimæ
item brevitatis noctes æstate, et dies habet in bruma, hoc est sex solummodo æquinoctialium horarum;
cum in Armenia, Macedonia, Italia, ceterisque eiusdem lineæ regionibus longissima dies sive nox XV,
brevissima VIIII conpleat horas.
Hæc in præsenti, iuxta numerum librorum, quibus lex divina scripta est, quinque gentium
linguis, unam eandemque summæ veritatis et veræ sublimitatis scientiam scrutatur, et confitetur,
Anglorum videlicet, Brettonum, Scottorum, Pictorum et Latinorum, quæ meditatione scripturarum
ceteris omnibus est facta communis.
In primis autem hæc insula Brettones solum, a quibus nomen accepit, incolas habuit; qui de
tractu Armoricano, ut fertur, Brittaniam advecti, australes sibi partes illius vindicarunt.
Et cum plurimam insulæ partem, incipientes ab Austro, possedissent, contigit gentem Pictorum
de Scythia, ut perhibent, longis navibus non multis Oceanum ingressam, circumagente flatu
ventorum, extra fines omnes Brittaniæ Hiberniam pervenisse, eiusque septentrionales oras intrasse,
atque inventa ibi gente Scottorum, sibi quoque in partibus illius sedes petisse, nec inpetrare potuisse.
[ad indicem]
Est autem Hibernia insula omnium post Brittaniam maxima, ad occidentem quidem Brittaniæ
sita; sed sicut contra Aquilonem ea brevior, ita in meridiem se trans illius fines plurimum protendens,
usque contra Hispaniæ septentrionalia, quamuis magno æquore interiacente pervenit. Ad hanc ergo
usque pervenientes navigio Picti, ut diximus, petierunt in ea sibi quoque sedes et habitationem donari.
Respondebant Scotti, quia non ambos eos caperet insula, ‘sed possumus,’ inquiunt, ‘salubre vobis dare
consilium, quid agere valeatis. Novimus insulam aliam esse non procul a nostra contra ortum solis,
quam sæpe lucidioribus diebus de longe aspicere solemus. Hanc adire si vultis, habitabilem vobis
facere valetis; vel, siqui restiterit, nobis auxiliariis utimini.’ Itaque petentes Brittaniam Picti, habitare
per septentrionales insulæ partes cœperunt, nam austrina Brettones occupaverant. Cumque uxores
Picti non habentes peterent a Scottis, ea solum condicione dare consenserunt, ut ubi res veniret in
dubium, magis de feminea regum prosapia quam de masculina regem sibi eligerent; quod usque hodie
apud Pictos constat esse servatum.
Procedente autem tempore, Brittania post Brettones et Pictos tertiam Scottorum nationem in
Pictorum parte recepit; qui duce Reuda de Hibernia progressi, vel amicitia vel ferro sibimet inter eos
sedes, quas hactenus habent, vindicarunt; a quo videlicet duce usque hodie Dalreudini vocantur, nam
lingua eorum daal partem significat.
Hibernia autem et latitudine sui status, et salubritate ac serenitate aerum multum Brittaniæ
præstat, ita ut raro ibi nix plus quam triduana remaneat; nemo propter hiemem aut fæna secet
æstate, aut stabula fabricet iumentis; nullum ibi reptile videri soleat, nullus viuere serpens valeat;
nam sæpe illo de Brittania adlati serpentes, mox ut, proximante terris navigio, odore aeris illius
adtacti fuerint, intereunt; quin potius omnia pæne, quæ de eadem insula sunt, contra venenum valent.
Denique vidimus, quibusdam a serpente percussis, rasa folia codicum, qui de Hibernia fuerant, et
ipsam rasuram aquæ inmissam ac potui datam, talibus protinus totam vim veneni grassantis, totum
inflati corporis absumpsisse ac sedasse tumorem. Dives lactis ac mellis insula, nec vinearum expers,
piscium volucrumque, sed et cervorum caprearumque venatu insignis. Hæc autem proprie patria
Scottorum est; ab hac egressi, ut diximus, tertiam in Brittania Brettonibus et Pictis gentem
addiderunt.
Est autem sinus maris permaximus, qui antiquitus gentem Brettonum a Pictis secernebat, qui
ab occidente in terras longo spatio erumpit, ubi est civitas Brettonum munitissima usque hodie, quæ
vocatur Alcluith; ad cuius videlicet sinus partem septentrionalem Scotti, quos diximus, advenientes
sibi locum patriæ fecerunt.
[ad indicem]
Ceterum, in libro cui index De ratione temporum, hæc Beda scripsit de Nocte, mira quædam etyma
proponens, ut olim, ni fallor, fecerant, inter alios, M. Terentius Varro et, ineunte Medio illo, quod appellitant,
Ævo, Isidorus Hispalensis:
Caput VII.
De nocte.
Nox dicta, quod noceat aspectibus vel negotiis humanis, sive quod in ea fures
latronesque nocendi aliis occasionem nanciscantur. Est autem nox absentia solis terrarum umbra
conditi, donec ab occasu redeat ad exortum, iuxta naturam eius et poeta describens, inquit:
Ruit oceano nox,

Involvens umbra magna terramque polumque.
Et Salomon sacris litteris expressit: “Qui pascitur inter lilia donec aspiret dies, et
inclinentur umbræ”. Eleganti utique sensu decessionem noctis inclinationem appellans umbrarum.
Nam quoniam pro conditionibus plagarum, quibus solis cursus intenditur, et splendorem eius a
nobis obiectio terrenæ molis excludit, inumbratio illa, quæ noctis natura est, ita erigitur, ut ad
sidera usque videatur extendi, merito contraria vicissitudine, id est, lucis exortu umbras inclinari,
noctem videlicet deprimi pellique signavit, quam videlicet umbram noctis ad aeris usque et ætheris
confinium philosophi dicunt exaltari, et acuminatis instar pyramidum tenebris lunam, quæ infima
planetarum currit, aliquando contingit, atque obscurari, nullumque aliud sidus taliter eclipsim, id
est, defectum sui luminis pati, eo quod circa fines telluris solis splendor undique diffusus, ea libere
quæ tellure procul absunt aspiciat, ideoque ætheris quæ ultra lunam sunt spatia diurnæ lucis plena
semper efficiat, vel suo, videlicet, vel siderum radiata fulgore. Et quemadmodum nocte cæca procul
accensas faces intuens, circumposita quæque loca eodem lumine perfundi non dubitas, tametsi,
tenebris noctis obstantibus, non amplius quam solas facium flammas cernere prævaleas, ita,
inquiunt, purissimum illud et proximum cælo inane, diffusis ubique siderum flammis, semper
lucidum fit; sed præpeditis aere crassiore nostris obtutibus sidera quidem ipsa luce radiantia
apparent, verum reddita ex eis illustratio non apparet. Lunam vero aiunt, cum infimas sui circuli
apsidas plena petierit, nonnunquam umbra memorata fuscari, donec paulatim centrum terræ
transgressa, rursus a sole cernatur; verum ne hoc omni plenilunio patiatur, latitudinem ei
signiferi, quæ XII partium est, diversamque apsidum altitudinem succurrere. Nam quia in umbra
facienda tria simul concurrere necesse est, lucem, corpus, et obscuratum locum, et ubi lux corpori
par est, ibi æqualis umbra iacitur, ubi lux corpore exilior, ibi umbra sine termino augescit, ubi lux
corpore maior, ibi umbra paulatim rarescendo deficit, argumentantur solem terra esse maiorem,
quamvis ob immensam longinquitatem modicus videatur, atque ideo noctis umbram quia sensim
decrescat, priusquam ad æthera pertingat deficere. Meminit huius umbræ ac noctis et beatus
Ambrosius in sexto Hexameron libro ita dicens: «An non ille, id est, Moyses, putavit dicendum,
quantum de spatio aeris occupat umbra terræ, cum sol recedit a nobis, diemque obducit, inferiora
axis illuminans, et quemadmodum in regionem umbræ huius incidens lunæ globos eclipsim
faciat?» Est autem noctis umbra mortalibus ad requiem corporis data, ne operis avida continuato
labore deficeret ac periret humanitas, et ut animantibus quibusdam, quæ lucem solis ferre
nequeunt, ipsis etiam bestiis quæ præsentiam verentur humanam, discursandi ubique, ac victum
quæritandi copia suppeteret, iuxta quod in Dei laudibus Psalmista decantat: ‘Sol cognovit occasum
suum; posuisti tenebras et facta est nox, in ipsa pertransibunt omnes bestiæ sylvarum,’ etc. Quam
mira provisio Creatoris ita temperavit, ut ubi ob solis longinquitatem rigidior, ibi ad opera
brevianda et fovenda sit membra prolixior, quia et hieme quam æstate universo orbi longior, et in
ipsa hieme multo Scythis quam Afris est productior, sicut etiam æstate multo longior in Scythia
quam in Africa dies flagrat. Nam si non tanto brevior quanto ardentior Lybiam dies ureret, totam
nimirum iam dudum absumeret. Noctis sane partes sunt VII. Crepusculum, vesperum,
conticinium, intempestum, gallicinium, matutinum, diluculum. Crepusculum est dubia lux; nam
creperum dubium dicimus: hoc est, inter lucem et tenebras. Vesperum, apparente stella eiusdem
nominis, de qua poeta:
Ante diem clauso componet Vesper olympo
Conticinium, quando omnia conticescunt, id est, silent. Intempestum, media nox, quando
omnibus sopore quietis nihil operandi tempus est. Gallicinium, quando galli cantum levant.
Matutinum inter abscessum tenebrarum et auroræ adventum. Diluculum, quasi iam incipiens
parva lux diei; hæc et aurora, pertingens usque ad solis exortum.
[ad indicem]
571. …
572. …
573. …
574. …
575. Bonifacius (c.675-754) ænigmata quædam de virtutibus, acrostichis usus, ingeniose scripsit ad sororem suam. Ut
unum afferam exemplum, huic litterarum florilegio hoc ænigma selegi de Pace:
[ad indicem]
Pacificum passim fieret mortalibus ævum,

Æternum imperium regerem si sola per orbem.
Xristicolis quondam a cæli sum carmine missa,
Vera dei soboles ortu dum sæcla beavit.

En regnatoris sæclorum nomine ditor,
Regno inter Christi semper vernacula vernas,
Et terras iustorum habitans regina vocabor,
Cælicolæque tenent iugiter me in culmine cæli,

Regmina quæcunque inlustro mea gaudia gestant
In quibus et non sum, precibus iam rogor adesse.
Spiritus et corpus, si digner servier ipsis,
Tetrica pugnarum non torquent bella proterva.
Infames fugio discordias semper ubique.
Arbiter æthralis iussit me hoc semper habere.
Nisibus infringor sævorum et mente maligna,
aurea mira mihi sed parta est aula polorum.

Pacis allegoria, pictore Cæsare Dandini
Heu miseris longe quis sum mortalibus ægris

qui in proprio tecto me dedignantur habere!
Clauditur his superum cæli sub cardine regnum.
Quapropter populi talem non spernite sponsam,
qua sine non cæli penetratur virgine templum!
[ad indicem]
576. ...
577. ...
578. ...
579. ...
580. Pauli Diaconi (ca. 720 -799) carmina :

[ad indicem]
Versus in laude Larii laci
Ordiar unde tuas laudes, o maxime Lari?

munificas dotes ordiar unde tuas?
Cornua panda tibi sunt instar vertice tauri,
dant quoque sic nomen cornua panda tibi.
Munera magna vehis divinis, dives, asylis,

regificis mensis munera magna vehis.
Ver tibi semper inest, viridi dum cespite polles,
frigora dum superas, ver tibi semper inest.
Cinctus oliviferis utroque es margine silvis,
numquam fronde cares cinctus oliviferis.
Punica mala rubent lætos hinc inde per hortos,
mixta simul lauris Punica mala rubent.
Mirtea virga suis redolet de more corimbis,
apta est et foliis mirtea virga suis.
Vincit odore suo delatum Perside malum,

citreon has omnes vincit odore suo.
Cedat et ipse tibi me iudice furvus Avernus,

Epirique lacus cedat et ipse tibi.
Cedat et ipse tibi vitrea cui Fucinus unda est,
Lucrinusque potens cedat et ipse tibi.

Vinceres omne fretum, si te calcasset Iesus,
Si Galilæus eras, vinceres omne fretum.
Fluctibus ergo cave tremulis submergere lintres,

ne perdas homines fluctibus ergo cave!
Si scelus hoc fugias, semper laudabere cunctis,

semper amandus eris, si scelus hoc fugias.
Sit tibi laus et honor, Trinitas inmensa, per ævum,
quae tam mira facis, sit tibi laus et honor!
Qui legis ista, precor, «Paulo» dic «parce, redemptor»,
spernere neve velis, qui legis ista, precor.
[ad indicem]
Versus in laudem Sancti Ioannis Baptistæ
Vt queant laxis resonare fibris

mira gestorum famuli tuorum,
solve polluti labii reatum,
sancte Iohannes!
Nuntius celso veniens Olympo

te patri magnum fore nasciturum,
nomen et viæ seriem gerendæ
ordine promit.
Ille promissi dubius superni

perdidit promptæ modulos loquelæ;
sed reformasti genitus peremptæ
organa vocis.
Ventris abstruso positus cubili

senseras regem thalamo manentem,
hinc parens nati meritis uterque
abdita pandit.
Antra deserti teneris sub annis

civium turmas fugiens, petisti,
ne levi saltim maculare vitam
famine posses.
Præbuit hirtum tegimen camelus,

artubus sacris strofium bidentis,
cui latex haustum, sociata pastum
mella locustis.
Cæteri tantum cecinere vatum

corde præsago iubar adfuturum;
tu quidem mundi scelus auferentem
indice prodis.
Non fuit vasti spatium per orbis

sanctior quisquam genitus Iohanne,
qui nefas sæcli meruit lavantem
tingere limphis.
O nimis felix meritique celsi

nesciens labem nivei pudoris,
præpotens martyr eremique cultor,
maxime vatum!
Serta ter denis alios coronant

aucta crementis, duplicata quosdam;
trina centeno cumulata fructu
te, sacer, ornant.
Nunc potens nostri meritis opimis

pectoris duros lapides repelle
asperum planans iter, et reflexos
dirige calles,
ut pius mundi sator et redemptor

mentibus pulsa luvione puris
rite dignetur veniens sacratos
ponere gressus.
Laudibus cives celebrant superni

te, deus simplex pariterque trine,
supplices ac nos veniam precamur:
parce redemptis!
[ad indicem]
581. …
582. ...
583. ...
584. ...
585. Versus aliquot decerpti e carmine incerti auctoris ad laudes Caroli Magni:
[ad indicem]
Sol fugit interea, lucem nox occupat umbris;
membra solo exoptant placidum defessa soporem.
Portentum rex triste videt monstrumque nefandum
in somnis, summum Romanæ adstare Leonem
Vrbis pontificem mæstosque effundere fletus,
squalentes oculos, maculatum sanguine vultum,
truncatam linguam horrendaque multa gerentem
vulnera. Sollicitos gelidus pavor occupat artus
Augusti. Rapidos Romana ad mœnia missos
tres iubet ire, foret si sanus pastor opimus
explorare gregis; quid tristia somnia signent
miraturque; piam curam gerit ille fidelem.
Festinant rapidis legati passibus; ipse
Saxoniam repetit cum multis milibus heros.
Agmina conveniunt diversis partibus orbis,
cognatæque acies properant super ardua Rheni
litora, Saxonum populum domitare rebellem
et sævam gelido gentem rescindere ferro.
586. ...
587. ...
588. ...
589. ...
590. Alcuini Disticha (ca. 730 -804) ad amicitiam summis laudibus prosequendam:
[ad indicem]
Ad amicum absentem suspiria.
Dulcis amor lacrimīs absentem plangit amīcum,

quem longinqua negat terra vidēre oculīs.
Rāra fidēs hominum cārōs effēcit amīcōs,
mīlia multa cient pectore, sōlus erit.
Argentō melior, fulvō pretiōsior aurō,
omnibus et gazīs clārior iste nitet.
Quem cupit et quærit mentis sibi tōta voluntas,
ut habeat, teneat, dīligat atque colat.
Iste eris ecce mihī magnō coniunctus amōre,
tū requiēs mentis, tū mihi dulcis amor.
Tē Deus æternō conservet tempore semper,
tū memor Albīnī semper ubīque valē.
Hoc carmine iuvenes hortatur Alcuinus ut litteris tradant sese:

O vos, est ætas, iuvenes, quibus apta legendo,
discite: eunt anni more fluentis aquæ.
Atque dies dociles vacuis ne perdite rebus:
nec redit unda fluens nec redit hora ruens.
Floreat in studiis virtutum prima iuventus,
fulgeat ut magno laude honoris senex,
utere, quisque legas librum, felicibus annis.
Auctorisque memor dic: "Miserere deus."
Si nostram, lector, festucam tollere quæris,
robora de proprio lumine tolle prius:
Disce tuas, iuvenis, ut agat facundia causas,
ut sis defensor, cura salusque tuis.
Disce precor, iuvenis, motus moresque venustos,
laudetur toto ut nomen in orbe tuum.
[ad indicem]
Hoc carmine, distichis composito, laudat humilem habitationem suam Cormaricensem:
O mea cella, mihi habitatio dulcis, amata,

semper in æternum, o mea cella, vale.
Undique te cingit ramis resonantibus arbos,
silvula florigeris semper onusta comis.
Prata salutiferis florebunt omnia et herbis,
quas medici quærit dextra salutis ope.
Flumina te cingunt florentibus undique ripis,
retia piscator qua sua tendit ovans.
Pomiferis redolent ramis tua claustra per hortos,
lilia cum rosulis candida mixta rubris.
Omne genus volucrum matutinas personat odas,
atque creatorem laudat in ore deum.
In te personuit quondam vox alma magistri,
quæ sacro sophiæ tradidit ore libros.
In te temporibus certis laus sancta tonantis
pacificis sonuit vocibus atque animis.
Te, mea cella, modo lacrimosis plango camenis,
atque gemens casus pectore plango tuos.
Tu subito quoniam fugisti carmina vatum,
atque ignota manus te modo tota tenet.
Te modo nec Flaccus nec vatis Homerus habebit,
nec pueri musas per tua tecta canunt.
Vertitur omne decus sæcli sic namque repente
omnia mutantur ordinibus variis.
Nil manet æternum, nihil immutabile vere est.
Obscurat sacrum nox tenebrosa diem,
decutit et flores subito hiems frigida pulchros,
perturbat placidum et tristior aura mare.
Quæ campis cervos agitabat sacra iuventus
incumbit fessus nunc baculo senior.
Nos miseri, cur te fugitivum, mundus, amamus?
Tu fugis a nobis semper ubique ruens.
Tu fugiens fugias, Christum nos semper amemus.
Semper amor teneat pectora nostra dei.
Ille pius famulos diro defendat ab hoste
ad cælum rapiens pectora nostra, suos.
Pectore quem pariter toto laudemus, amemus.
Nostra est ille pius gloria, vita, salus.
[ad indicem]
Carmen, distichis compositum, de Cucullo, discipuli vinolenti cognomine :
Plangamus cuculum, Dafnin dulcissime, nostrum,

quem subito rapuit sæva noverca suis.
Plangamus pariter querulosis vocibus illum,
incipe tu senior, quæso, Menalca prior.
Heu, cuculus nobis fuerat cantare suetus,
quæ te nunc rapuit hora nefanda tuis?
Heu, cuculus, cuculus, qua te regione reliqui,
infelix nobis illa dies fuerat.
Omne genus hominum, volucrum simul atque ferarum
conveniat nostrum quærere nunc cuculum.
Omne genus hominum, cuculum complangat ubique,
perditus est, cuculus, heu, perit ecce meus.
Non pereat cuculus, veniet sub tempore veris,
et nobis veniens carmina læta ciet.
Quis scit, si veniat; timeo, est summersus in undis,
vorticibus raptus atque necatus aquis.
Heu mihi, si cuculum Bachus dimersit in undis,
qui rapiet iuvenes vortice pestifero.
Si vivat, redeat, nidosque recurrat ad almos,
nec corvus cuculum dissecet ungue fero.
Heu quis te, cuculus, nido rapit ecce paterno?
Heu, rapuit, rapuit, nescio si venias.
Carmina si curas, cuculus, citus ecce venito,
ecce venito, precor, ecce venito citus.
Non tardare, precor, cuculus, dum currere possis,
te dafnis iuvenis optat habere tuus.
Tempus adest veris, cuculus modo rumpe soporem,
te cupit, en, senior atque Menalca pater.
En tondent nostri librorum prata iuvenci,
solus abest cuculus, quis, rogo, pascit eum?
Heu, male pascit eum Bachus, reor, impius ille,
qui sub cuncta cupit vertere corda male.
Plangite nunc cuculum, cuculum nunc plangite cuncti
et nos plangamus cum cuculo pariter.
Opto tamen, flentem cuculum habeamus ut illum,
et nos plangamus cum cuculo pariter.
Plange tuos casus lacrimis, puer inclite, plange:
et casus plangunt viscera tota tuos.
Si non dura silex genuit te, plange, precamur,
te memorans ipsum plangere forte potes.
Dulcis amor nati cogit deflere parentem,
natus ab amplexu dum rapitur subito.
Dum frater fratrem germanum perdit amatum,
quid nisi iam faciat, semper et ipse fleat.
Tres olim fuimus, iunxit quos spiritus unus,
vix duo nunc pariter, tertius ille fugit.
Heu fugiet, fugiet, planctus quapropter amarus
nunc nobis restat, carus abit cuculus.
Carmina post illum mittamus, carmina luctus,
carmina deducunt forte, reor, cuculum.
Sis semper felix utinam, quocunque recedas,
sis memor et nostri, semper ubique vale.
[ad indicem]
Hac denique sapienti sententia, quæ in Alcuini epitaphio inest, florilegium Alcuini ad tempus finimus :
“potius animam curare memento, quam carnem, quoniam hæc manet, illa perit.”
591. …
592. ...
593. ...
594. ...
595. ...
596. ...
597. ...
598. ...
599. ...
600. Theodulfi Aurelianensis (ca. 750/60-821) versus ex Carminum libro, quibus auctor exponit quos libros legere
solitus sit :
[ad indicem]
De libris quos legere solebam et qualiter fabulæ poetarum a philosophis mystice pertractentur.
Namque ego suetus eram hos libros legisse frequenter,

extitit ille mihi nocte dieque labor.
Sæpe et Gregorium, Augustinum perlego sæpe
et dicta Hilarii seu tua, papa Leo,
Hieronymum, Ambrosium, Isidorum, fulvo ore Iohannem,
inclite seu martyr te, Cypriane pater,
sive alios, quorum describere nomina longum est,
quos bene doctrinæ vexit ad alta decus.
Legimus et crebro gentilia scripta sophorum,
rebus qui in variis eminuere satis.
Cura decens patrum nec erat postrema piorum,
quorum sunt subter nomina scripta, vide:
Sedulius rutilus, Paulinus, Arator, Avitus
et Fortunatus, tuque, Iuvence tonans;
Diversoque potens prudenter promere plura
metro, o Prudenti, noster et ipse parens.
Et modo Pompeium, modo te, Donate, legebam,
et modo Virgilium, te modo, Naso loquax.
In quorum dictis quamquam sint frivola multa,
plurima sub falso tegmine vera latent.
Falsa poetarum stilus affert, vera sophorum,
falsa horum in verum vertere sæpe solent.
Sic Proteus verum, sic iustum Virgo repingit,
virtutem Alcides furtaque Cacus inops.
Verum ut fallatur, mendacia mille patescunt,
firmiter hoc stricto pristina forma redit,
virginis in morem vis iusti inlæsa renidet,
quam nequit iniusti conmaculare lues.
Gressibus it furum fallentum insania versis,
ore vomunt fumum probra negando tætrum.
Vis sed eos mentis retegit perimitque quatitque,
nequitia illorum sic manifesta patet.
Fingitur alatus, nudus puer esse cupido,
ferre arcum et pharetrum, toxica tela, facem.
Quod levis, alatus, quod aperto est crimine, nudus
sollertique caret quod ratione, puer.
Mens prava in pharetra, insidiæ signantur in arcu,
tela, puer, virus, fax tuus ardor, Amor.
Mobilius, levius quid enim vel amantibus esse
quit, vaga mens quorum seu leve corpus inest?
Quis facinus celare potest, quod Amor gerit acer,
cuius semper erunt gesta retecta mala?
Quis rationis cum spiris vincire valebit,
qui est puer effrenis et ratione carens?
Quis pharetræ latebras poterit penetrare malignas,
tela latent utero quot truculenta malo?
Quo face coniunctus virosus prosilit ictus,
Qui volat et perimens vulnerat, urit, agit?
Est sceleratus enim mœchiæ dæmon et atrox,
ad luxus miseros sæva barathra trahens.
Decipere est promptus semperque nocere paratus,
dæmonis est quoniam vis, opus usus ei.
Somnus habet geminas, referunt ut carmina, portas,
altera vera gerit, altera falsa tamen.
Cornea vera trahit, producit eburnea falsa,
vera vident oculi, falsa per ora meant.
Rasile nam cornu, tener et translucet ocellus,
obtunsumque vehit oris hiatus ebur.
Non splendorem oculis, non sentit frigora cornu,
par denti atque ebori visque colorque manet.
Est portis istis virtus non una duabus,
Os fert falsa, oculus nil nisi vera videt.
Pauca hæc de multis brevibus constricta catenis
exempli causa sit posuisse satis!
[ad indicem]
601. …
602. ...
603. ...
604. ...
605. ...
606. ...
607. ...
608. ...
609. ...
610. Hoc loco verbis depingitur ab Eginhardo (ca. 770 - 840) qualis fuerit Caroli Magni corporis habitus :
[ad indicem]
Corpore fuit amplo atque robusto, statura eminenti, quæ tamen iustam non excederet - nam
septem suorum pedum proceritatem eius constat habuisse mensuram -, apice capitis rotundo,
oculis prægrandibus ac vegetis, naso paululum mediocritatem excedenti, canitie pulchra, facie
læta et hilari. Unde formæ auctoritas ac dignitas tam stanti quam sedenti plurima adquirebatur;
quamquam cervix obesa et brevior venterque proiectior videretur, tamen hæc ceterorum
membrorum celabat æqualitas. Incessu firmo totaque corporis habitudine virili; voce clara
quidem, sed quæ minus corporis formæ conveniret.
Valitudine prospera, præter quod, antequam decederet, per quatuor annos crebro febribus
corripiebatur, ad extremum etiam uno pede claudicaret. Et tunc quidem plura suo arbitratu quam
medicorum consilio faciebat, quos pæne exosos habebat, quod ei in cibis assa, quibus assuetus erat,
dimittere et elixis adsuescere suadebant.
Exercebatur assidue equitando ac venando; quod illi gentilicium erat, quia vix ulla in terris
natio invenitur, quæ in hac arte Francis possit æquari.
Delectabatur etiam vaporibus aquarum naturaliter calentium, frequenti natatu corpus

exercens; cuius adeo peritus fuit, ut nullus ei iuste valeat anteferri. Ob hoc etiam Aquisgrani
regiam exstruxit ibique extremis vitæ annis usque ad obitum perpetim habitavit.
Thermæ Caroli Magni. Calchographia sæc. XIX facta
Et non solum filios ad balneum, verum optimates et amicos, aliquando etiam satellitum et
custodum corporis turbam invitavit, ita ut nonnumquam centum vel eo amplius homines una
lavarentur.
[ad indicem]
611. …
612. ...
613. ...
614. ...
615. His versibus Modoinus (ca. 770-840/43) Theodulfo amico narrat se non esse egregium poetam:
[ad indicem]
Arte rudis cum sim, sic me quoque posse negabo
respondere tuis versibus eximiis.
Vilis apud doctos namque est mea Musa poetas,
condere ob hoc nullum carmine nitor opus.
Quem tamen æquales ingeniosum poetam ducebant, id quod animadvertere licet eius versus legendo:
Sic enim incipit Moduini ecloga ad Carolum. Prologus est Moduini, cognomine Nasonis, de libris suis:
Cæsareis, Karolus sapiens, hæc auribus hauri

carmina, quæ nulla sunt peritura die,
dum rapidis sol currit equis, vibramine terras
inlustrat, gelidis dum mare fervet aquis,
istis in geminis legitur tua fama libellis

carmine velato cum seniore viro.
Nempe duos narrat pastores ille secundus:
egregium recolit nomen uterque tuum.
Arguet archanis aliquis mea carmina dictis,
forsan et obiciet crimina lingua nocens,

livor edax tacito sic secum murmure dicat:
«Cur hæc præsumpsit arte referre rudis?»
Aut lacerare velit nostros molimine versus,
furtivosve ferat me posuisse pedes,
is modo, quisquis erit, veniet te iudice tantum,

me quoque sollicito arguet ore suo.
His præfatis incipit liber prior, quo imitatione exprimitur prima Mantuani vatis ecloga:
Puer
Tu frondosa, senex vates, protectus opaca

arbore, iam tandem victrici palma potitus,
ludis habens nivea circumdata tempora lauro,
arguto tenui modularis carmine musa…
Nulla senex pateris proclivi naufraga mundi,

nulla pericla times paternis tutus in arvis.
Nos ægra variis agitati mente procellis,
fluctibus in mediis ferimur per naufraga ponti.
litora nulla fuit mihimet spes certa videndi,
Non votis patriam neque pinguia rura meorum:

tu cane, tu vatis meruisti nomen habere,
mentitoque senex vocitaris nomine miles,
depositis propriis veteranis victor in armis.
[…]
[ad indicem]
616. ...
617. ...
618. ...
619. ...
620. Loci aliquot petiti ex Rabani Mauri (c. 780-856) opere cuius inscriptio est De rerum naturis . Auctor enim vocum
vires, id est significationem sensu proprio prius exposuit, deinde sensu figurato, quo melius intelligerent clerici
scripta Christianorum sacra. Hic tantummodo exscribuntur vocum definitiones sensu proprio, quas quidem ex
Isidoro petiisse videtur Maurus :
[ad indicem]
E libro tertio decimo:
1 De montibus:
Montes sunt tumores terrarum aptissimi dicti quod sint eminentes, quidam autem ex
propriis causis vocati sunt, ex quibus notandi sunt qui opinione maxime celebrantur. Mons
Caucasus ab India usque ad Taurum porrectur pro gentium ac linguarum varietate quoquo
versum vadit, diversis nominibus nuncupatur, ubi autem ad orientem in excelsiorem consurgit
sublimitatem pro niuium candore Caucasus nuncupatur. Nam orientali lingua ‘Caucasum’
significat ‘candidum’ id est nivibus densissimis candidatam. Vnde et eum Scithæ qui eidem monti
iunguntur, ‘crocasum’ vocaverat quasi enim apud eos candor sive nix dicitur. Mons Taurus a
plerisque idem vocatur et Caucasus.
[…]
2 De collibus
Colles sunt præeminentiora iuga montium quasi colla. iuga autem montium ex eo apellata
sunt quod propinquitate iunguntur. Tumulus est quasi tumens tellus. Item tumulus terra congesta,
ubi nulla memoria est. Colles enim significant bonos homines minoris meriti quam montes. …
[…]
3 De vallibus
Valles sunt humilia loca, quasi vulsa [humo] et convalles depressa loca terrarum inter montes.
[…]
4 De campis
Campus est terrarum planities. Dictus autem campus, quod brevis sit pedibus, nec erectus
ut montes sed patens et spatio suo porrectus et iacens. Unde et Græce pedion dicitur. Sumpsit
autem nomen ex Græca etymologia…
[…]
9 De lucis.
Lucus est locus densis arboribus sæptus, solo lucem detrahens. …
[…]
10 De desertis locis.
Deserta vocata, quia non seruntur, et ideo quasi deseruntur, ut sunt loca silvarum et montium,
contraria uberrimarum terrarum, ubi sunt uberrimæ glebæ. Ponitur desertum aliquando pro
Paradiso, quem homo, quando peccavit, deseruit, ut est illud in Evangelio : quod homo, qui habuit
centum oves, reliquit nonaginta novem in deserto, abiit quærere unam ovem, quæ perierat.
[ad indicem]
621. …
622. …
623. Hi versus ab Ermolgo Nigello (c. 790-843) exarati depingunt obsidionem Barcinonis oppidi :
Tempore vernali, cum rus tepefacta virescit,

Brumaque sidereo sole fugante fugit,
pristinus ablatos remeans fert annus odores,
atque humore novo fluctuat herba recens,
regni iura movent renovantque solentia reges,
quisque suos fines, ut tueantur, adit.
[ad indicem]
624. ...
625. Sic enim incipit Sedulii Scoti (fl. s. IX) carmen epicum generis iocularis, quod propius accedere videtur ad
apologum, c.i. De quodam verbece a cane discerpto
[ad indicem]
Cum deus altipotens animalia condidit orbis

quæ mare, quæ tellus, quæ tenet atque polus
multo multones tunc multiplicavit honore
inter balantes fecit eosque duces.
Tegmine lanigero vestivit conditor almus
induit ex crasso corporis hosque peplo
cornibus et curvis frontes armavit aduncas,
contra cornigeros bella superba gerant;
naribus in geminis sparsit viresque superbas
flatibus in multis multiplicavit eos.
Mitis implicitas sed cornibus insita sacris,
toxica nec lacerant hosque venena pios.
Unde mihi, fateor, horum dilectio crevit,
crevit amor pepli pinguis et umbilici.
Iuro per hos digitos, quod in hoc non mentior umquam:

tales quod cupio, diligo, semper amo
nec Letheus fluvius sacrum delebit amorem.
Os quod proloquitur, conscia mens perhibet.
Nostri versiculi hos laudant hosque salutant
nec falsum dico, scis velut, alme pater;
nam vestri nobis furvos clementia furvis
multones tribuit sæpe dedit niveos.
Quorum qui fuerat formosior ac mage pinguis,

heu, quam crudeli morte peremptus obit!
Egregii pecoris custos præclarior ipse
ulli nec parilis nec similisque fuit ,
cornibus et rigidis excelluit alma potestas
omnes cornigeros candidulosque greges;
vellere qui niveo niveisque micabat ocellis,
frontis et in pugna victor inormis erat.
Hunc Aries cæli casto dilexit amore

consortem regni hunc voluitque sui.
Hunc Lucina potens niveo pro tegmine clarum
sidus in excelsis ponere velle locis;
namque ferunt Lunam lanarum vellus amasse;
Pan, deus Arcadiæ, vellere lusit eam.
Hunc meus arsit amor, nam nec mihi cornea fibra,
quis nisi stultus enim, qui nec amaret eum?
Et, quæ nulla negat, vestri clementia dives,
mox donare decus hoc mihi disposuit;
sed Fortuna, bonis semper contraria rebus,
Tityron eripuit tum mihi, heu, misero.
Quidam latro fuit nequam de gente Goliæ,

Æthiopum similis Cacus et arte malus.
Terribilis forma vultu piceusque maligno
asper erat factis asper et eloquiis.
Te, pie multo, tulit manibus traxitque nefandis

per multos tribulos, heu nefas! 0 miserum!
Tu multum fueras mitis multumque serenus,
infelix multo, multa per arva volans.
Vis rabiosa canum furem conspexit euntem,
ferri cornigerum magnanimumque ducem.
Mox animosa cohors saltus dedit ipsa salaces-
ingens fit strepitus, fit sonus atque fragor-
oribus et rapidis furem furtumque requirit,
frondea silva latrat, personat omne nemus.
Quid moror in verbis? Mitis, heu, multo tenetur;
fur fugit in tenebris, ocior ille Notis.
Multo relictus erat solus multumque pugnabat,
cornibus ille minax vulnera multa dedit.
Obstipuere canes victi multone bicorni
atque leoninam rentur adesse feram.
Omnes econtra latrabant ore canino,
ille sed egregius fulserat ore pio.
"Quis furor in vestris consurgit cordibus?" inquit,

"Gnoscite me famulum præsulis Hartgarii.
Non sum latro malus, non sum furunculus ille,
sed sum multo pius, dux gregis eximius.
Si vos oblectet hostem superare tyrannum,
proximus ecce fugit fur, teneamus eum.
Sin autem rabies vestri raucusque latratus
in me tranquillum bella cruenta ciet,
per caput hoc iuro, per cornua perque superbam
hanc frontem: vobis præmia digna feram."
His dictis, subito permulsit corda ferarum;

pax fieri cœpit binaque pars resilet.
Unus sed fuerat veluti latrator Anubis,
cui canis inferni Cerberus ater avus,
gutture qui triplici cervos agitare fugaces
informesque ursos arte solebat avi.
Is cum conspiceret rabidum genus esse quietum,
dentibus infremuit hirtaque colla tumet.
'En vos," inquit, "ovis ficto sub nomine pacis
ceu vulpes ludit subdola verba sonans.
Hic fur est nequam furis comes atque malignus;
idcirco bini frondea tecta petunt.
Causa mali tanti, testor, hic solus habetur,
qui pacem verbis fronte facitque minas."
Tunc os falsidici vibratis cornibus ingens

multo ferit dentes fregerat atque duos,
insuper et frontem contrivit fronte caninam
et victor fieret, prœlia ni fugeret;
nam præceps volitat quasi victor hoste relicto,
cursitat incautus simpliciterque fugit.
Incidit in tribulos posthac sentesque malignos;
aspris inhæsit, heu, pius ille locis.
Tum mox a tergo maledictus Cerberus instat,
ore cruentato vulnera sæva dedit.
Labitur exanimis multo, miserabile visu,
irrorans vepres sanguine purpureo.
Fleverunt Nymphæ, sonuerunt omnia silvæ

balantumque greges ingemuere nefas.
Multonem niveum tu, candida Luna bicornis,
luxisti merito, fles Ariesque poli.
Iustus quid meruit, simplex sine fraude maligna?

Munera nec Bacchi non siceramque bibit;
non hunc ebrietas deflexit tramite recti,
non epulæ regum nec procerumque dapes.
Illi pastus erat sollemnitus herba per agros
ac dulcem potum limphida Mosa dabat.
Non ostri vestes rubei cupiebat avarus,
sed contentus erat pellicia tunica;
nonque superbus equo lustrabat amœna virecta,
sed propriis pedibus rite migrabat iter.
Non mendosus erat nec inania verba locutus,
baa seu bee mystica verba dabat.
Agnus ut altithronus pro peccatoribus acrem
gustavit mortem filius ipse dei,
carpens mortis iter canibus laceratus iniquis
pro latrone malo sic, pie multo, peris.
Quomodo pro Isaac aries sacer hostia factus,

sic tu pro misero victima grata manes.
O pietas domini clemens ac larga potestas,
qui non vult homines morte perire mala!
Dextra superna dei latronem salvat iniquum
olim quæ cuidam mox cruce præstat opem.
Grates fer domino, nequam male perfide latro;
dic cum psalmista talia verba miser:
"Dextera me domini tunc exaltavit Olympi,

vivam, non moriar facta Deique canam.
Me castigavit castigans alma potestas,
tradidit haud morti me rapuitque neci."
Epitaphion
Tu, bone multo, vale, nivei gregis indite ductor!

Heu, quia nec vivum te meus hortus habet;
forsan, amice, tibi fieret calidumque lavacrum,
non alia causa, iure sed hospitii.
Ipse ministrassem devoto pectore lymphas
cornigero capiti calcibus atque tuis.
Te, fateor, cupii, viduam matremque cupisco
fratres atque tuos semper amabo. Vale!
[ad indicem]
626. ...
627. …
628. ...
629. ...
630. Hic locus decerptus est ex epistula quam Servatus ille Lupus Ferrariensis (805-861) scripsit ad Eginhardum.
[ad indicem]
Carissimo Eginhardo Lupus salutem.
Diu cunctatus sum, desiderantissime hominum, auderem necne exellentiæ vestræ scribere.
Et cum me ab hoc officio aliæ rationabiles causæ, tunc etiam ea maxime deterrebat quod posse id
contingere videbatur ut dum vestram cuperem amicitiam comparare, offensam incurrerem.
Scilicet quod præpropero et inusitato prorsus ordine ab ipso familiaritatis munere inchoaverim,
qui nec primordia notitiæ contigissem. Ita vehementer æstuanti facilis et modesta et quæ sane
philosophiam deceat animi vestri natura tantæ rei obtinendæ spem tribuit. Verum ut aliquid
rationis afferre videar taceo quidem sæcularium litterarum de amicitia sententias, ne, quoniam eis
apprime incubuistis, Horatianum illud doctissimorum ore tritum merito accipiam in silvam ne
ligna feras.
Deus certe noster nedum aliquam aspernandi amicos occasionem relinqueret, diligendos
omnino inimicos præscripsit. Itaque patienter, quæso, et benigne advertite animum, dum altius
meas repeto cogitationes, ut nosse possitis quam hoc non perperam nec juvenili moliar levitate.
Amor litterarum ab ipso fere initio pueritiæ mihi est innatus, nec earum (ut nunc a
plerisque vocantur superstitiosa) otia fastidio sunt. Et nisi intercessisset inopia præceptorum et
longo situ collapsa priorum studia pæne interissent, largiente Domino meæ aviditati satisfacere
forsitan potuissem. Siquidem vestrā memoriā per famosissimum imperatorem Carolum – cui
litteræ eo usque deferre debent, ut æternam ei parent memoriam – cœpta revocari aliquantum
quidem extulere (scil.“studia“) caput satisque constitit veritate subnixum præclarum dictum honos
alit artes, et accenduntur omnes ad studia gloriæ. Nunc oneri sunt, qui aliquid discere affectant; et
velut in edito sitos loco studiosos quosque imperiti vulgo aspectantes, si quid in eis culpæ
deprehenderint, id non humano vitio sed qualitati disciplinarum asignant, ita, dum alii dignam
sapientiæ palmam non capiunt, alii famam verentur indignam, a tam præclaro opere destiterunt.
Mihi satis apparet propter se ipsam appetenda sapientia, cui indagandæ a sancto
metropolitano episcopo Aldrico delegatus doctorem grammaticæ sortitus sum præceptaque ab eo
artis accepi. Sic quoniam a grammatica ad rhetoricam et deinceps ordine ad cæteras liberales
disciplinas transire hoc tempore fabula tantum est: cum tribus deinde auctorum voluminibus
spatiari aliquantulum cœpissem, et dictatus nostra ætate confecti displicerent, propterea quod ab
illa Tulliana cæterorumque gravitate, quam insignes quoque christianæ religionis viri æmulati
sunt, oberrarent, venit in manus meas opus vestrum, quo memorati imperatoris clarissima gesta
(liceat mihi absque suspicione adulationis dicere) clarissime litteris allegastis. Ibi elegantiam
sensuum, ibi raritatem coniunctionum, quam in auctoribus notaveram, ibidemque non longissimis
periodis impeditas et implicitas, ac modicis absolutas spatiis sententias inveniens amplexus sum.
[ad indicem]
Quare, cum et ante propter opinionem vestram, quam sapiente viro dignam imbiberam,
tum præcipue propter expertam mihi illius libri facundiam, desideravi deinceps aliquam nancisci
opportunitatem, ut vos præsentes alloqui possem, ut quemadmodum vos meæ parvitati vestra tum
probitas sapientia fecerat claros, ita me vestræ sublimitati meus etiam erga vos amor et erga
disciplinas studium commendaret, neque vero id optare desistam, quandiu ipse incolumis in hac
vita vos esse cognovero. Quod posse contingere hoc magis in spem ducor, quo ex Gallia huc in
Transrhenanam concedens regionem vobis vicinior factus sum. Nam a præfato episcopo ad
venerabilem Rabanum directus sum, uti ab eo ingressum caperem divinarum Scripturarum: ergo
cum ad vos iturum hinc eius nuntium comperissem, primo quasdam verborum obscuritates, a
vobis uti elucidarentur, mittendas proposui; deinde præstare visum est, ut etiam hanc epistolam
dirigere debuissem, quæ si a vobis dignanter accepta fuerit, exoptabili me affectum munere
gratulabor.
Sed semel pudoris transgressus limitem, etiam hoc postulo, ut quosdam librorum vestrorum
mihi hic posito commodetis, quamquam multo sit minus libros quam amicitiam flagitare. Sunt
autem hi: Tullii de rhetorica liber, quem quidem habeo, sed in plerisque mendosum, quare cum
codice istic reperto illum contuli, et quem certiorem putabam, mendosiorem inveni. Item eiusdem
auctoris De rhetorica tres libri in disputatione ac dialogo De oratore; quos vos habere arbitror,
propterea quod in brevi voluminum vestrorum post commemorationem libri ad Herennium
interpositis quibusdam aliis scriptum repperi “Ciceronis de rhetorica“, item: “Explanatio in libros
Ciceronis“, præterea A. Gellii Noctium Atticarum, sed et alii plures in prædicto libro, quos, si Deus
apud vos mihi gratiam dederit, istis remissis accipiens describendos mihi, dum hic sum, avidissime
curare cupio.
Exonerate, quæso, verecundiam meam, quæ supplico, facientes, meque rimantem amaras
litterarum radices earum iam iucundissimis explete fructibus, et illo vestro facundissimo eloquio
incitate. Quæ si meruero, tantorum beneficiorum gratia, quoad vixero, semper mihi habebitur.
Nam quæ vos eorum merito sit remuneratio secutura, non opus est dicere.
Plurima scribenda in alia mens suggessit; sed vestrum ingenium meis ineptiis ultra
remorari non debui…
[ad indicem]
631. …
632. …
633. …
634. …
635. Pauli Alvari Cordubensis (ca. 800-861) carmen ad philomelam celebrandam:
[ad indicem]
Vox, philomela, tua metrorum carmina vincit

et superat miris flamina magna modis.
Vox, philomela, tua dulcis super organa pergit,
cantica nam suave fulgide magna canit.
Vox, philomela, tua superat sic gutture Musas,
ut citharas vincat sibila «ter tua, ter.
Sicque liras dulce cordarum pollice ductas
excellis mulcens, corda fovens hominum.
Cedat omnigena, tibi vox quoque garrula cedat,

iudice me carmen fulgeat omne tuum.
Nulla certe tibi æquiter nunc cantibus ales:
et victrix hominum voce feras superum.
Dic ergo varias blande modulamine voces
et funde solite gutture sæpe melos.
Porrige dulcisonum gaudenti pectore plectrum
et dulce tibias gutture clange sonans.
Gloria summa Deo dico per sæcula Christo,
qui nobis famulis gaudia tanta dedit.
[ad indicem]
636. ...
637. ...
638. ...
639. ...
640. Loci aliquot deprompti ex Dodanæ (sæc. IX) opere cuius titulus est Liber Manualis :
[ad indicem]
Sic enim incipit liber Dodanæ manualis quem ad filium suum direxit Willelmum:
Cernens plurimos cum suis in sæculo gaudere proles, et me Dodanam, o fili Willelme, a te
elongatam conspiciens procul, ob id quasi anxia et utilitatis desiderio plena, hoc opusculum ex
nomine meo scriptum in tuam specie tenus formam legendum dirigo: gaudens, quod, si absens
sum corpore, iste præsens libellus tibi ad mentem reducat quid erga me, cum legeris, fili, debeas
agere.
Anno feliciter, Christo propitio, XI, domino nostro Ludovico quondam fulgente in imperio,
concurrente VIII Kalendarum Julii die, in Aquisgrani palatio, ad meum dominum tuumque
genitorem Bernardum legalis in conjugio accessi uxor; et iterum in XIII anno regni ejus, III
Kalendarum Decembrium, auxiliante, ut credo, Deo, tua ex me, desideratissime fili primogenite, in
sæculo processit nativitas.
[...]
...ob absentiam præsentiæ vestræ...
hunc codicillum secundum parvitatis meae intelligentiam tibi transcribi et dirigere curavi.
[...]
Diligendus Deus atque laudandus, non solum a supernis virtitutibus, sed etiam ab omni
humana creatura, quæ graditur super terram, et ad superos tendit. Inter quos adhortor te, fili W.,
ut in quantum vales, illa semper perquiras, ubi cum dignis et aptis Deumque diligentibus, ad
certum possis scandere culmen, atque una cum illis ad regnum valeas pertingere sine fine
mansurum.
[...]
Admoneo te etiam, o fili mi W. pulchre et amabilis, ut inter mundanas hujus sæculi curas,
plurima volumina librorum tibi acquiri non pigeas, ubi de Deo creatore tuorum per sacratissimos
doctorum magistros aliquid sentire et discere debeas, plura atque majora quam supra scriptum
est. Ipsum obsecra, dilige et ama.
[...]
Unus ibi ab alio potest, si vult, discere humilitatem, charitatem, castitatem, patientiam,
mansuetudinem, modestiam, sobrietatem, astutiam, cæterasque cum studio operis boni virtutes.
Tu ergo, ut puerulus accrescens, disce a majoribus sensuque capacibus quidquid bonum ab illis
auxiliante capi summo poteris almo, ut possis Deo in primis placere, etc.
[ad indicem]
641. …
642. …
643. …
644. …
645. Versus aliquot excerpti e Valafridi Strabonis (ca. 808-849) carmine de cultura hortorum cui index Hortulus:
[ad indicem]
Plurima tranquillæ cum sint insignia vitæ,
non minimum est, si quis Pæstanæ deditus arti
noverit obsceni curas tractare Priapi.
Ruris enim quæcumque datur possessio, seu sit

putris, harenoso qua torpet glarea tractu,
seu pingui molita graves uligine fœtus,
collibus erectis alte sita, sive iacenti
planitie facilis, clivo seu vallibus horrens,
non negat ingenuos holerum progignere fructus,
si modo non tua cura gravi compressa veterno

multiplices holitoris opes contemnere stultis
ausibus assuescit, callosasque aere duro
detrectat fuscare manus et stercora plenis
vitat in arenti disponere pulvere qualis.
Hæc non sola mihi patefecit opinio famæ

vulgaris, quæsita libris nec lectio priscis,
sed labor et studium, quibus otia longa dierum
postposui, expertum rebus docuere probatis.
[ad indicem]
646. ...
647. ...
648. ...
649. ...
650. Scotus Eriugena (ca. 810-ca.877) disserit hoc loco de Deo utrum necessitati subiectus sit an potius suæ ipsius
voluntati:
[ad indicem]
Vbi autem est necessitas, ibi non est voluntas; atqui in deo est voluntas; in eo igitur non
est necessitas. Deus quidem omnia quæ fecit sua propria voluntate nulla vero necessitate
fecit. Quid enim cogeret Deum ut aliquid faceret? Quod si aliqua eum causa compelleret ad
faciendum, ea merito maior
meliorque eo crederetur; ac per hoc ipsa, non ipse, summa omnium causa Deusque
coleretur. Si vero una et principalis totius universitatis causa voluntas Dei et pie creditur et
recte intelligitur, frustra in ipsa vel ante ipsam necessitas fingitur.
Age iam; si omne quod in deo est deus est, voluntas autem Dei in deo est, Deus est igitur
Dei voluntas. Non enim aliud est ei esse et velle; sed quod est ei esse, hoc est et velle. Proinde
si voluntas Dei libera est - aliter enim credere impium est – libera vero voluntas omni caret
necessitate, igitur nulla necessitas voluntatem Dei possidet; atqui quicquid de divina
voluntate sane intelligitur, de eius quoque prædestinatione necesse est similiter intelligatur;
expulsa est autem omnis necessitas a divina voluntate; igitur expulsa est et ab eius
prædestinatione.
Stottus et carmina composuit, veluti hocce quo sermonis simplicitatem ac proprietatem vindicat potius quam
subobscure ornatam facundiam :
Quisquis rhetorico verborum syrmate gaudet ,

quærat grandiloquos, Tullia castra petens;
ast mihi sat fuerit, si planos carpere sensus
possem tardiloquus, pragmata sola sequens.
Interior virtus sermonum rite tenenda
Verborum bombi fallere sæpe solent.
Si quis in ambobus divino munere pollet,
hic primum debet iure tenere modum.
Sed si perspicuos sensus vix voce loquaris,
sis quoque contentus; nam meliora tenes.
Si meliora tenes, quænam tibi cura tenere
quæ sunt inferius? Semper in alta pete.
[ad indicem]
Hoc altero carmine neoplatonicam, ni fallor, doctrinam profitetur auctor:
Quisquis amat formam pulchræ laudare Sophiæ

te legat assidue, maxime Graiugena.
Ac primo motus rerum rationibus altis
mundum sensibilem deserat atque neget.
Necnon et sensus ipsos, qui sæpe retardant,
gnostica dum scandit βήματα mentis iter.
Deliciis fragilis vitæ mundoque fugaci
et carnis cura qui vacat, ista legat;
mundanisque datus studiis tardusque pigerque
huc non accedat : nullus adest aditus.
Sensibus inflatus propriis tumidusque superbus
stet procul ipse negans hic reperire locum.
Artibus imbutus, quas novit mentis acumen,
fidus procedat, nam sua stat patria.
Practica hic ducet morum præclara magistra,
custos virtutum, pervigil idonea.
Hic φυσική causas rerum vestigat opacas,
inventasque simul segregat, unificat.
Hic θεο fert palmam cunctis perpulchra λογία
ον quod, quod non ον, denegat omne simul.
[ad indicem]
651. …
652. ...
653. ...
654. ...
655. Hoc est carmen lugubre seu planctus de obitu Caroli :
[ad indicem]
A solis ortu usque ad occidua

litora maris planctus pulsat pectora.
Heu mihi misero!
Ultra marina agmina tristitia

tetigit ingens cum mærore nimio.
Heu mihi misero!
Franci, Romani atque cuncti creduli

luctu punguntur et magna molestia.
Heu mihi misero!
Infantes, senes, gloriosi præsules,

matronæ plangunt detrimentum Cæsaris.
Heu mihi misero!
Iamiam non cessant lacrimarum flumina,

nam plangit orbis interitum Karoli.
Heu mihi misero!
...
O Columbane, stringe tuas lacrimas,
precesque funde pro illo ad dominum—
Heu mihi misero!
O deus cunctæ humanæ militiæ

atque cælorum, infernorum domine—
Heu mihi misero!
In sancta sede cum tuis apostolis

suscipe pium, o tu Christe, Karolum!
Heu mihi misero!
[ad indicem]
656. …
657. …
658. …
659. …
660. Hoc est initium Hucbaldi Elnonensis (ca. 840-ca. 930) carminis, versibus tautogrammaticis compositi, de laude
calvorum:
[ad indicem]
Carmine, clara, cave, calvos calvare, Camena,

crispa cadat contra caudata calumnia cirro.
...
Carmina clarisonæ calvis cantate Camenæ.

Comere condigno conabor carmine calvos,
contra cirrosi crines confundere colli.
Cantica concelebrent callentes clara Camenæ:
Collaudent calvos, collatrent crimine claros
carpere conantes calvos, crispante cachinno.
Conscendat cæli calvorum causa cacumen;
conticeant cuncti concreto crine comati.
Cerrito calvos calventes carmine cunctos
consona coniunctim cantentur carmina calvis.
Carmina clarisonæ calvis cantate Camenæ.

Cum crescit capitis cervicis calva corona,
confortem cleri consignat confore calvum
capturum claram, Christo cedente, coronam.
Ceu crines capitis convellens crimina cordis,
corde Creatorem conspectat corpore cælum,
Cælicolas cives cupiens contingere cultu.
Crimina cum curis contemnat cuncta caducis
Cæli conscensum, concentum cælicolarum
concupiens cupide, collaudat cuncta creantem.
[ad indicem]
661. …
662. …
663. …
664. …
665. Locus depromptus e Rutperti (ca. 850-ca. 912) narratione De Casibus Monasterii Sancti Galli :
[ad indicem]
De Notkero, Ratperto, Tuotilone, quoniam quidem cor et anima una erant, qualia tres quasi
unus fuerint, quantum a patribus audivimus, narrare incipimus. Hi tres, quamvis votis essent
unicordes, natura tamen, ut fit, erant dissimiles. Notker corpore, non animo gracilis, voce, non
spiritu balbulus, in divinis erectus, in adversis patiens, ad omnia mitis, in nostratium acer erat
exactor disciplinis; ad repentina timidulus et inopinata, præter dæmones infestantes, erat; quibus
quidem se audenter opponere solebat. In orando, legendo, dictando, creberrimus. Et ut omnes
sanctitatis eius in brevi complectar dotes, sancti spiritus erat vasculum, quo suo tempore
abundantius nullum.
At Tuotilo longe aliter bonus erat et utilis, homo lacertis et omnibus membris, sicut Favius
athletas eligere docet. Erat eloquens, voce clarus, celaturæ elegans et picturæ artifex. Musicus sicut
et socii eius, sed in omnium genere fidium et fistularum præ omnibus; nam et filios nobilium in loco
ab abbate destinato fidibus edocuit. Nuntius procul et prope sollers, in structuris et ceteris artibus
suis efficax, concinnandi in utraque lingua potens et promptus natura, serio et ioco festivus: adeo,
ut Karolus noster aliquando ei maledixerit, qui talis naturæ hominem monachum fecerit. Sed inter
hæc omnia, quod præ aliis est, in choro strenuus, in latebris erat lacrimosus; versus et melodias
facere præpotens, castus ut Marcelli discipulus, qui feminis oculos clausit.
Ratpertus autem inter ambos quos diximus medius incedebat, scolarum ab adolescentia
magister, doctor planus et benevolus, disciplinis asperior, raro præter fratres pedem claustro
promovens, duos calceos annum habens; excursus mortem nominans, sæpe Tuotilonem
itinerarium, ut se caveret, amplexibus monens. In scholis sedulus plerumque cursus et missas
negligebat: “Bonas,” inquiens, “missas audimus, cum eas agi docemus.” Qui cum labem maximam
claustri impunitatem nominasset, ad capitulum tamen non nisi vocatus venit, cum sibi officium
capitulandi et puniendi gravissimum, ut ait, sit traditum.
[ad indicem]
666. ...
667. ...
668. ...
669. …
670. Loci excerpti ex fabulosa narratione cui index Navigatio Sancti Brendani :
[ad indicem]
N.B. Ut mos est meus, hoc in opusculo de litteris latinis omnis ævi, orthographiam vel etiam morphologiam accommodandam curavi ad
normas in libris institutoriis, quibus tirones latine nostris temporibus erudiuntur, conspicuas.
Sanctus Brendanus … cum esset in suo certamine, in loco qui dicitur Saltus Virtutis Brendani,
contigit ut quidam patrum ad eum, quadam vespera, venisset, nomine Barinthus, nepos Neil. Cumque
interrogatus esset multis sermonibus a prædicto sancto patre, cœpit lacrimari et prostrare se in
terram et diutius permanere in oratione. At Sanctus Brendanus erexit illum de terra et osculatus est
eum, dicens:
“Pater, cur tristitiam habemus in adventu tuo? Nonne ad consolationem nostram venisti? Magis
lætitiam tu debes fratribus præparare. Indica nobis verbum Dei, atque refice animas nostras de
diversis miraculis, quæ vidisti in Oceano.”
Tunc Sanctus Barinthus, expletis his sermonibus sancti Brendani, cœpit narrare de quadam insula,
dicens:
“Filiolus meus Mernoc, procurator pauperum Christi, confugit a facie mea et voluit se esse
solitarium. Invenitque insulam iuxta Montem Lapidis, nomine Deliciosam. Post multum vero temporis,
nuntiatum est mihi quod plures monachos habuisset, et Deus multa mirabilia per illum ostendisset.
Itaque perrexi, ut visitassem filiolum meum. Cumque appropinquassem, per trium dierum iter, in
occursum mihi festinavit cum fratribus suis. Revelavit enim Dominus sibi adventum meum.
Navigantibus nobis in prædictam insulam, occurrerunt obviam, sicut examen apum, ex diversis
cellulis, fratres. Erat enim habitatio eorum sparsa, sed tamen unanimiter illorum conversatio in fide,
spe, et caritate, una refectio, et ad opus Dei semper fuit coadunata. Nihil aliud cibi ministratur nisi
poma et nuces atque radices et cetera genera herbarum.
At post completorium singuli in suis singulis cellulis usque ad gallorum cantus seu pulsum
campanæ permanserunt. Mihi autem pernoctanti insulamque totam perambulanti, meus filiolus duxit
me ad litus maris contra occidentem, ubi erat navicula, et dixit mihi: ‘Pater, ascende in navim et
navigemus contra occidentalem plagam ad insulam quæ dicitur Terra Repromissionis Sanctorum,
quam Deus daturus est successoribus nostris in novissimo tempore.’
Ascendentibus nobis et navigantibus, nebulæ cooperuerunt nos undique, in tantum ut vix

potuissemus puppim aut proram naviculæ aspicere. Transacto vero spatio quasi unius horæ,
circumfulsit nos lux ingens, et apparuit terra spatiosa et herbosa pomiferosaque valde. Cum stetisset
navis in terra, ascendimus nos et cœpimus ire et perambulare per quindecim dies illam insulam, et
non potuimus finem ipsius invenire. Nihil herbæ vidimus sine floribus et arborum sine fructu. Lapides
enim ipsius pretiosi generis sunt.
Porro quintodecimo die invenimus fluvium vergentem ab orientali parte ad occasum. Cum
consideremus hæc omnia, dubium nobis erat quid agere debuissemus, placuitque nobis transire
flumen. Sed expectavimus Dei consilium. Cum hæc intra nos volveremus, subito apparuit quidam vir
cum magno splendore coram nobis, qui statim propriis nominibus nos appelavit atque salutavit,
dicens: ‘Euge, boni fratres. Dominus enim revelavit vobis istam terram, quam daturus est suis sanctis.
Est autem medietas insulæ istius usque ad istud flumen. Non licet vobis transire ulterius. Revertimini
igitur unde existis.’
Cum hæc dixisset, statim illum interrogavi unde esset aut quo nomine vocaretur. Qui ait: ‘Cur me
interrogas unde sim aut quomodo vocer? Quare me non interrogas de ista insula? Sicut illam vides
modo, ita ab initio mundi permansit. Indigesne aliquid cibi aut potus sive vestimenti? Unum annum
enim es in hac insula, et non gustasti cibo aut de potu. Numquam fuisti oppressus somno, nec nox te
operuit. Dies namque est semper sine ulla cæcitate tenebrarum hic. Dominus noster Jesus Christus lux
ipsius est.’
[…]
Reversus Sanctus Barinthus animos monachorum confirmat hisce verbis:
Nolite, fratres, putare aliquid nisi bonum. Vestra conversatio procul dubio est ante portam
Paradysi. Hic, prope, est insula quæ vocatur Terra Repromissionis Sanctorum, ubi nec nox imminet
nec dies finitur. Illuc frequentatur vester abbas Mernoc. Angelus enim Domini custodit illam. Nonne
cognoscitis in odore vestimentorum nostrorum quod in paradiso Dei fuimus?’
[…]
His auditis, sanctus Brendanus cum omni congregatione sua prostraverunt se ad terram,
glorificantes Deum et dicentes: “Iustus Dominus in omnibus viis suis et sanctus in omnibus operibus
suis,” quia revelavit servis suis tanta ac talia mirabilia, et benedictus in donis suis, quia nos hodie
refecit de tali gustu spiritali. His finitis sermonibus, dixit sanctus Brendanus: “Eamus ad refectionem
corporis et ad mandatum novum.” Transactā autem nocte illā, acceptā benedictione mane fratrum, ad
cellam suam sanctus Barinthus perrexit.
Igitur sanctus Brendanus, de omni congregatione sua electis bis septem fratribus, conclusit se in
uno oratorio cum illis, et locutus est ad illos dicens:
“Combellatores mei amantissimi, consilium atque adiutorium a vobis præstolor, quia cor meum et
omnes cogitationes meæ conglutinatæ sunt in una voluntate. Tantum, si voluntas Dei est, Terram, de
qua locutus est pater Barinthus, Repromissionis Sanctorum, in corde meo proposui quærere.
Quomodo vobis videtur, aut quod consilium mihi vultis dare?”
Illi, agnita vero voluntate sancti patris, quasi uno ore dicunt omnes:
“Abba, voluntas tua ipsa est et nostra. Nonne parentes nostros dimisimus, nonne hereditatem
nostram despeximus, et corpora nostra tradidimus in manus tuas? Itaque parati sumus sive ad
mortem sive ad vitam tecum ire. Unam tantum quæramus Dei voluntatem.”
[…]
[ad indicem]
Profectus est contra occidentalem plagam, cum quattuordecim fratribus, ad insulam cuiusdam
sancti patris, nomine Ende. Ibique demoratus est tribus diebus et tribus noctibus. Sanctus Brendanus
et qui cum eo erant, acceptis ferramentis, fecerunt unam naviculam levissimam, costatam et
columnatam ex silva, sicut mos est in illis partibus, et cooperuerunt illam coriis bovinis atque
rubricatis in ruborino cortice.
[…]
Ascendit autem Sanctus Brendanus in navim, extensisque velis cœperunt navigare contra
solsticium æstivale. Habebant autem prosperum ventum, et nihil eis fuit opus navigare nisi tantum
tenere vela. Post quindecim vero dies cessavit ventus, et cœperunt navigare usque dum vires eorum
deficerent. Confestim sanctus Brendanus cœpit illos confortare atque admonere, dicens: “Fratres,
nolite formidare. Deus enim noster adiutor noster est et nautor et gubernator atque gubernat. Mittite
intus omnes remiges et gubernaculum. Tantum dimittite vela extensa, et faciat Deus sicut vult de
servis suis et de sua navi.”
Reficiebant autem semper ad vesperam. Et aliquando ventum habebant, sed tamen ignorabant ex
qua parte veniret aut in quam partem ferebatur navis.
Consummatis iam quadraginta diebus et omnibus dispendiis quæ ad victum pertinebant, apparuit
illis quædam insula ex parte septentrionali, valde saxosa et alta. Cum autem appropinquassent ad
litus illius, viderunt ripam altissimam sicut murum et diversos rivulos descendentes de summitate
insulæ fluentes in mare. Tamen minime poterant invenire portum, ubi staret navis. Fratres enim
vexati erant valde de fame et siti. Singuli vero acceperunt vascula ut aliquid de aqua potuissent
sumere. Sanctus Brendanus, cum hæc vidisset, dixit: “Nolite facere. Stultum est enim quod agitis.
Adhuc Deus non vult nobis ostendere portum intrandi, et vultis rapinam facere? Dominus Iesus
Christus post tres dies ostendet servis suis portum et locum manendi, ut reficiantur corpora
vexatorum.”
[…]
Cum autem venissent ad aliam insulam, cœpit illa navis stare, antequam portum illius potuissent
tenere. Sanctus Brendanus præcepit fratribus exire de navi in mare, et ita fecerunt. Tenebantque
navim ex utraque parte cum funibus usque dum ad portum venissent. Erat autem illa insula petrosa
sine ulla herba. Silva rara erat ibi, et in litore illius nihil de arena fuit. Porro pernoctantibus in
orationibus et in vigiliis fratribus foris, vir Dei sedebat intus in navi. Sciebat enim qualis erat illa
insula, sed tamen noluit illis indicare, ne perterrerentur.
Mane autem facto, præcepit sacerdotibus ut singuli missas cantarent, et ita fecerunt. Cum sanctus
Brendanus et ipse cantasset missam in navi, cœperunt fratres carnes crudas portare foras de navi, ut
condirent sale illas, et etiam pisces quos secum tulerunt de alia insula. Cum hæc fecissent, posuerunt
cacabum super ignem. Cum autem ministrarent lignis ignem et fervere cœpisset cacabus, cœpit illa
insula se movere sicut unda. Fratres vero cœperunt currere ad navim, deprecantes patrocinium sancti
patris.
At ille singulos per manus trahebat intus. Relictisque omnibus quæ portabant in illam insulam,
cœperunt navigare. Porro illa insula ferebatur in oceanum. Potuit autem ignis ardens videri super duo
miliaria. Sanctus Brendanus narravit fratribus quod hoc esset, dicens:
“Fratres, admiramini quod fecit hæc insula?” Aiunt: “Admiramur valde nec non et ingens pavor
penetravit nos.” Qui dixit illis: “Filioli, nolite expavescere. Deus enim revelavit mihi hac nocte per
visionem sacramentum huius rei. Insula non est, ubi fuimus, sed piscis, prior omnium natantium in
oceano. Quærit semper ut suam caudam simul iungat capiti, et non potest, præ longitudine. Qui habet
nomen Jasconius.”
[ad indicem]
671. ...
672. ...
673. ...
674. ...
675. Versus decerpti ex Eccardi (ca. 910-973) epico carmine cui index Waltharius :
[ad indicem]
Eccardus carmen componens Waltharius incriptum
Tertia pars orbis, fratres, Europa vocatur,

moribus ac linguis varias et nomine gentes
distinguens, cultu, tum relligione sequestrans.
Inter quas gens Pannoniæ residere probatur, 5
quam tamen et Hunos plerumque vocare solemus.

Hic populus fortis virtute vigebat et armis.
Non circumpositas solum domitans regiones,
litoris oceani sed pertransiverat oras,
Fœdera supplicibus donans sternensque rebelles. 10
Ultra millenos fertur dominarier annos.
Attila, pictore Eugenio Délacroix
Attila rex quodam tulit illud tempore regnum,

impiger antiquos sibimet renovare triumphos.
Qui sua castra movens mandavit visere Francos,
quorum rex Gibicho solio pollebat in alto, 15
prole recens orta gaudens, quam postea narro;

namque marem genuit, quem Guntharium vocitavit.
Fama volans pavidi regis transverberat aures,

dicens hostilem cuneum transire per Hystrum,
vincentem numero stellas atque amnis arenas. 20
Qui non confidens armis vel robore plebis

concilium cogit, quæ sint facienda, requirit.
Consensere omnes fœdus debere precari
et dextras, si forte darent, coniungere dextris
obsidibusque datis censum persolvere iussum; 25
[ad indicem]
...
Quadrupedum cursu tellus concussa gemebat,

scutorum sonitu pavidus superintonat æther.
Ferrea silva micat totos rutilando per agros:
Haud aliter primo quam pulsans æquora mane
pulcher in extremis renitet sol partibus orbis.
...
Waltharius venit, cui princeps talia pandit,

uxorem suadens sibi ducere; sed tamen ipse
iam tum præmeditans, quod post compleverat actis, 145
his instiganti suggestibus obvius infit:
...
Sed precor, ut servi capiatis verba fidelis:
...
Namque voluptatem quisquis gustaverit, exin
intolerabilius consuevit ferre labores.
Nil tam dulce mihi, quam semper inesse fideli
obsequio domini; quare, precor, absque iugali 160
Me vinclo permitte meam iam ducere vitam!

Si sero aut medio noctis mihi tempore mandas,
ad quæcumque iubes, securus et ibo paratus.
In bellis nullæ persuadent cedere curæ,
Nec nati aut coniunx retrahentque fugamque movebunt.
[ad indicem]
...
Tunc ad Waltharium convertitur actio rerum.

Qui mox militiam percensuit ordine totam 175
et bellatorum confortat corda suorum,

hortans præteritos semper memorare triumphos
promittensque istos solita virtute tyrannos
sternere et externis terrorem imponere terris.
Nec mora, consurgit sequiturque exercitus omnis. 180
Ecce locum pugnæ conspexerat et numeratam

per latos aciem campos digessit et agros.
Iamque infra iactum teli congressus uterque
constiterat cuneus. Tunc undique clamor ad auras
tollitur, horrendam confundunt classica vocem, 185
Continuoque hastæ volitant hinc indeque densæ.

Fraxinus et cornus ludum miscebat in unum,
fulminis inque modum cuspis vibrata micabat.
Ac veluti boreæ sub tempore nix glomerata
spargitur, haud aliter sævas iecere sagittas. 190
Postremum cunctis utroque ex agmine pilis
absumptis manus ad mucronem vertitur omnis.
Fulmineos promunt enses clipeosque revolvunt,
concurrunt acies demum pugnamque restaurant.
Pectoribus partim rumpuntur pectora equorum, 195
sternitur et quædam pars duro umbone virorum.

Waltharius tamen in medio furit agmine bello,
obvia quæque metens armis ac limite pergens.
Hunc ubi conspiciunt hostes tantas dare strages,
ac si præsentem metuebant cernere mortem, 200
Et quemcunque locum, seu dextram sive sinistram,

Waltharius peteret, cuncti mox terga dederunt
et versis scutis laxisque feruntur habenis.
[ad indicem]
(Waltharius consilium dat Hildegundæ ad fugam capessendam, Attila Hunnisque inebriatis) 277-328
Postquam septenos Phœbus remeaverit orbes,

regi ac reginæ satrapis ducibus famulisque
sumptu permagno convivia læta parabo
atque omni ingenio potu sepelire studebo,
donec nullus erit, qui sentiat hoc, quod agendum est.
Tu tamen interea mediocriter utere vino

atque sitim vix ad mensam restinguere cura.
Cum reliqui surgant, ad opuscula nota recurre.
Ast ubi iam cunctos superat violentia potus,
tum simul occiduas properemus quærere partes.”
Virgo memor præcepta viri complevit; et ecce

præfinita dies epularum venit, et ipse
Waltharius magnis instruxit sumptibus escas.
Luxuria in media residebat denique mensa.
Ingrediturque aulam velis rex undique sæptam.
Heros magnanimus solito quem more salutans

duxerat ad solium, quem bissus compsit et ostrum.
Consedit laterique duces hinc indeque binos
assedisse iubet; reliquos locat ipse minister.
Centenos simul accubitus iniere sodales,
diversasque dapes libans conviva resudat.
His et sublatis aliæ referuntur edendæ,

atque exquisitum fervebat migma per aurum
(Aurea bissina tantum stant gausape vasa),
et pigmentatus crateres Bacchus adornat.
Illicit ad haustum species dulcedoque potus.
Waltharius cunctos ad vinum hortatur et escam.
pinxit Jordaens
Postquam epulis depulsa fames sublataque mensa,

heros iam dictus dominum lætanter adorsus
inquit: “in hoc, rogito, clarescat gratia vestra,
ut vos inprimis, reliquos tunc lætificetis.”
Et simul in verbo nappam dedit arte peractam
ordine sculpturæ referentem gesta priorum.
Quam rex accipiens haustu vacuaverat uno
confestimque iubet reliquos imitarier omnes.
Ocius accurrunt pincernæ moxque recurrunt,

pocula plena dabant et inania suscipiebant.
Hospitis ac regis certant hortatibus omnes.
Ebrietas fervens tota dominatur in aula;
balbutit madido facundia fusa palato.
Heroas validos plantis titubare videres.
Potulenti. Pinxit Iosephus Malhoa
Taliter in seram produxit Bacchica noctem

munera Waltharius retrahitque redire volentes,
donec vi potus pressi somnoque gravati
passim porticibus sternuntur humotenus omnes.
Et licet ignicremis vellet dare mœnia flammis,

nullus, qui causam potuisset scire, remansit.
Tandem dilectam vocat ad semet mulierem,
Præcipiens causas citius deferre paratas.
Ipseque de stabulis victorem duxit equorum,
ob virtutem quem vocitaverat ille Leonem.
Stat sonipes ac frena ferox spumantia mandit.
…
[ad indicem]
676. ...
677. …
678. ...
679. ...
680. ...
681. ...
682. ...
683. ...
684. ...
685. Loci e Hrotsvithæ (ca. 935-post 973) fabula scenica c.i. Conversio Thaidis meretricis :
[ad indicem]
Conversio Thaidis meretricis
quam Pafnutius eremita, æque ut Abraham, sub specie adiens amatoris convertit et, data pænitentia,
per quinquennium in angusta cellula conclusit, donec, digna satisfactione deo reconciliata, XVª peractae
pænitentiæ die obdormivit in Christo:
Pafnutius: Tu istæc intro, Thais, quam quæro?

Thais: Quis hic, qui loquitur, ignotus?
Pafnutius: Amator tuus.
Thais: Quicumque me amore colit, æquam vicem amoris a me recipit.
Pafnutius: O Thais, Thais, quanta gravissimi itineris currebam spatia, quo mihi daretur copia
tecum fandi tuique faciem contemplandi.
Thais: Nec aspectum subtraho nec colloquium denego.
Pafnutius: Secretum nostræ confabulationis desiderat solitudinem loci secretioris.
Thais: Ecce, cubile bene stratum et delectabile ad inhabitandum.
Pafnutius: Estne hic aliud penitius, in quo possimus colloqui secretius?
Thais: Est etenim aliud tam occultum, tam secretum, ut eius penetral nulli præter me nisi deo
est cognitum.
Pafnutius: Cui deo?
Thais: Vero.
Pafnutius: Credis eum aliquid scire?
Thais: Non nescio illum nihil latere.
Pafnutius: Utrumne reris illum facta pravorum neglegere, an sui æquitatem servare?
Thais: Æstimo ipsius æquitatis lance singulorum merita pensari et unicuique, prout gessit, sive
supplicium sive præmium servari.
Pafnutius: O Christe, quam miranda tuæ circa nos benignitatis patientia, qui te scientes vides
peccare et tamen tardas perdere!
Thais: Cur contremiscis mutato colore? Cur fluunt lacrimæ?
Pafnutius: Tui præsumptionem horresco, tui perditionem defleo, quia hæc nosti et tantas
animas perdidisti.
Thais: Væ, væ mihi infelici!

Pafnutius: Tanto iustius damnaberis, quanto præsumptiosius scienter offendisti maiestatem
divinitatis.
Thais: Heu, heu, quid agis? Quid infelici minitaris?
Pafnutius: Supplicium tibi imminet gehennæ, si permanebis in scelere.
[...]
Thais: Ostende, quæso, mi pater, quo effectu operis promereri queam munus reconciliationis.
Pafnutius: Contemne sæculum, fuge lascivorum consortia amasionum.
Thais: Et quid mihi tunc erit agendum?
Pafnutius: In secretum locum secedendum, in quo te ipsam discutiendo possis lamentari
enormitatem tui delicti.
Thais: Si hoc speras proficere, non addo momentum morulæ.
[...]
[ad indicem]
686. ...
687. ...
688. Carmen ab Letaldo Muciacensi (ca. 950-1010) compositum cui index est Within piscator :
[ad indicem]
Si mihi Pindareæ præstarent organa cordæ
voceque Treicius percellens omnia vates
afforet, adversas qui flumina cogit in undas
armoniæque avidas cæli rapit undique silvas,
sic neque magnificum possem depromere carmen 5
quod meditor, rudibus quod fibris cudere conor.
Moribus hoc senior venerabilis et gravis ævo

retulit, os cuius rutilum splendescit ut aurum.
Albion Oceani septem subiecta trioni
insula dicta prius, post inde Britannia, gentes 10
robustas animis gaudentesque edidit armis,
aere blanda satis fecundaque rebus opimis,
Anglorum modo quæ flavis habitata colonis,
præsule Gregorio Christi pia cantica cantat,
barbarica dudum quæ norat frendere lingua. 15
Hac gestum canimus, quod cudere rite paramus.
chalcographavit J. Amman
Within dictus erat, piscandi nobilis arte,

rimator fluvii rimator et æquoris alti,
quem nequeant dulces et amari avertere fluctus
quin prædam a rapidis ad litora devehat undis. 20
Hic hic, Thitoni croceum dum Aurora cubile
linqueret, alta petit, carabo devectus amico,
et calibem silicemque gerit fungumque reponit
(his opus affuerit tenues excudat ut ignes)
et femur ancipiti fidus præcingitur ense.
Cuncta parat; nihil artis abest; non retia desunt,

anchora, fluctivagam quæ sistat in æquore puppim,
transtra tenet teretesque tegunt tabulata rudentes,
sportula panis adest dulcesque in vase liquores,
ne maris undisoni sale comprimeretur acerbo. 30
Solus sic Within pelago se credit aperto;
it procul a terris: montes silvæque recedunt.
Sic freta salsa secans mediis exsultat in undis.
Tum meditans qua rete plaga, qua poneret hamum,
dente ratem stabilire parat qua pontus ab undis 35
immotus, zephiro tenui spirante, manebat.
Fluctibus e mediis mox belua surgit enormis:

os, oculos Scillæ similis similisque Charybdi,
dentibus anguineis et gutture semper hianti,
gutture quod totas ad Tartara volveret urbes. 40
Within, rete legens, uncosque avellere morsus
nititur et placidis ad litora tendere ventis;
sed manibus trepidis et pectore prorsus anhelo
deserit inceptum tumidisque in fluctibus hæret.
Ast fera dira furens misero capiti os agit ingens 45

et carabum Withinque avidam traducit in alvum,
æstibus in mediis velut ardens sole viator.
Ebibit inventam gelidis e fontibus undam

Within, puppe sedens, cæco concluditur antro:
non remis opus est, non tendere carbasa ventis, 50
nec flagitant certum splendentia sidera cursum;
nec tamen in tumidis cursus sibi deficit undis.
[ad indicem]
Within, quos agites animos in ventre ferino?

Cernere te dulces properant ad litora nati
et penitral venerale domus per limina sacra 55
nudipes efflagitat velis remeare secundis.
Solus in ancipiti positus discrimine, solus

concipe consilium, cape vires, exere robur.
Virtus nulla patet, cum res fortuna secundet:
optimum in adversis animos extollere rebus. 60
Alvo igitur Within clausus, ceu carcere opaco,

mox calibem silicemque ferit: scintilla relucens
emicat appositoque adolescit splendida fungo
vivereque altisonas monstrat se posse per undas.
Extrahitur validus, renes qui cinxerat, anceps 65

et placet argutos remos incidere frustis
arsuræque rati summas evellere crates.
Ignis, ut hæc rapuit, ingens ad tecta reluxit;
fumus, ad alta volans, vacuum petit aera sursum,
sed, denso furiæ revolutus ad infima tergo, 70
os, oculos auresque petit gutturque profani
hostis et in vacuas violentus labitur auras.
Sulphureos velut ille fremens vomit Æthna vapores

lucidaque elatis diverberat astra favillis,
haud secus eumenides rapidis hæc acta caminis 75
æstuat, altisonas fauces exerta per undas.
Quo fugiat nusquam est: intus sibi devehit hostem.

Nunc vastos rugiens super æquora porrigit artus,
nunc, pelagi tenebrosa petens, vaga cærula verrit
impatiensque truces cumulat male sana furores. 80
Nec minus inclusus clades novus aggerat hospes.

Iamque, ubi flamma sui perfudit limina tecti,
exsilit et ferro furiæ latus haurit utrimque
visceraque inflictis fodiens secat undique plagis.
Dissicit exta chalibs, penitralia cuncta pererrans, 85

et ferit in stomachum rimaturque abdita cordis
nititur et validis rimas infligere costis
quīs vindex pelagus salsis irrumperet undis.
Ingemit alta domus validos ferientis ad ictus

et simul exortus duplex ferit æquora planctus: 90
datque cibus mortem, rabidum vorat esca vorantem
prædaque prædonem versa vice sternit enormem.
Cædibus oppletus hospes et pectore fessus
in media vasti residet testudine tecti.
Præparat apta epulis veribusque trementia figit, 95

viscera visceribus curans et corpore corpus.
Hoc igitur Within quinos certamine soles
bis binasque agitat, revoluto sidere, noctes.
Vivendi spes rara fuit, sed causa laborum
integra semper adest hosti nec parcere novit. 100
Belua dira fremens ad litora volvitur undis,
exanguem pelagus fulvis prosternit arenis.
Hanc prædam portus Rovicastræ suscipit urbis

qua Within natus, hamum qua ponere doctus.
[ad indicem]
Attoniti cives munus speculantur opimum: 105

ancipitem gerit ille avidum, gerit ille bipennem;
nituntur gradibus tantæ fastigia molis
scandere et egregiam laribus conferre rapinam.
Ardua tecta petunt validisque securibus actis

ictus ingeminant et litora voce fatigant 110
visceribusque imis per vulnera multa propinquant,
ignari socium cæco servarier antro.
Ille, ubi crudeles prope sensit adesse secures

sensit et optatæ vectum se ad litora terræ,
native alloquitur socios: “Heu parcite, cives, 115
parcite – ait – misero! Hac Within servatur in alvo!”.
His tremor ossa ferit, manibus tremefacta securis

evolat, albescunt vultus, vox faucibus hæret.
Præcipitem rapuere fugam: ruit agmine denso
turba fugax aliusque alium prævertere certat. 120
Prædictam sonus hic subito concusserat urbem.

Concurrunt populi: mulieres, pensa ferentes,
et iuvenes puerique volant et curva senectus,
immemor ætatis, gressus meditantur heriles.
Præsul, ut audivit, mox limina sacra petivit: 125

convocat extemplo venerandum ex ordine clerum
ecclesiamque omnem populi ciet ore sereno
edocet et causam precibus submittit et omnes,
pestis iniqua latens sanctam ne læderet urbem,
neve truces dæmon valeat garrire furores: 130
“In mortem populi – dicens – fantasmata nostri
appulit ad nostrum quoddam miserabile litus”.
Insignes pietate viros mox eligit hisque

pignera sacra iubet laticesque efferre verendos
quīs pestis fugiat virtusque adversa fatiscat 135
atque auras teneat, sacris pavefacta tropheis.
Procedunt proceres, magna stipante caterva,
complenturque avidis adcernere litora turmis.
Mox, gradibus positis, exesas iam cute crates
conscendunt undasque pias per cuncta refundunt. 140
Adiurant: “Hic, si qua lates, adversa potestas,
nomen, opus meritumque tuum per sancta fatere
pignera quæ gerimus (virtus tibi nulla latendi)
nomineque in sancto quid sis edicito coram!».
“Within – ait – sum, quem rabidis hæc faucibus angens 145
eumenides rapuit et viscere mersit acerbo.
Quin agite, o cives, superum iam cernere lumen
eductus merear patriamque videre cupitam”.
His animi redeunt et territa corda quiescunt

certatimque ruunt operi ferrumque fatigant. 150
Litora cuncta sonant, crebris furit ictibus æther
cæsaque frusta feræ bibulis sternuntur arenis.
Pontifici pars summa datur munusque reportant

egregium lymphasque et pignera sacra ferentes.
Partitur populus gratæ commercia prædæ 155
nec quisquam vacuus lætam remeavit ad urbem.
[ad indicem]
689. Aliquot loci excerpti ex Wippone (ca. 1000-1046) :

[ad indicem]
Ex opere cui index Gesta Chuonradi II imperatoris:
Rerum labentium fugitivam memoriam litterarum vinculis connectere et præsertim christiani

imperii laudes inerti silentio non transire, cum et his, qui hoc in hac vita bene administrabant, inde
quædam perpetuitatis perduret gloria, tum posteris, si æmulari parentes velint, bene vivendi
apposita sit forma, aptum et conveniens esse putavi, quia utile exemplum imitantis animum
promptiorem atque firmiorem in rebus agendis reddere solet. Item fit plerumque, ut de laude
maiorum facile nascatur verecundia et confusio posterorum, si se his saltem non æquaverint, cum
gesta eorum fama docente laudaverint. Ut enim virtus plerosque vulgares nobilitat, sic nobilitas
sine virtutibus multos nobiles degenerat.
690. Fragmentum ex colloquiis Ælfrici Batæ (fl. 1005). Discipulus, laribus relictis, peregre conversatur apud
præceptorem ab quo latine erudiatur :
[ad indicem]
D. Quam lavacro lavari quamque corporali cibo satiari tua placorea verba audire plus mihi placet.
Nam sub Latiali regula retentus, non ubique loquentem mecum Latialiter invenio. Inde nescire videor
utrumne ædituus ille conspicue Latialiter fatur.
M. Dificile in ista inveniri potest, qui non Latialiter fari possit. Nunc tamen tu perge ad mansorium.’
D. ‘ Dic prius tu mihi, quo nomine nominaris.’
M. ‘ N. nominor.’
D. ‘ Heu mihi! quia quasi cum aliquo scholastico tecum locutus sum. Sed ago gratias Omnipotenti Deo,
quia me tecum loquentem non contemptui habuisti. Nunc igitur, si gratiam in oculis tuis inveni, statim
meam necesitatem proferam. Nam ego, ut dixi, pro lectionis causa meam patriam deserui, et ad te,
rumoreum magistrum, perveni, audiens de te, quod clementer docebas etiam peregrinos.’
[ad indicem]
691. ...
692. ...
693. ...
694. ...
695. Egberti Leodiensis (fl. 1023) versus aliquot desumpti:
Hæc est narratio fabulosa, ex vulgi fabellis accepta, de puella a lupellis servata inscripta, in qua Rubræ
cucullæ originem invenire videmur.
[ad indicem]
Quod refero, mecum pagenses dicere norunt,

et non tam mirum quam valde est credere verum:
Quidam suscepit sacro de fonte puellam,
cui dedit et tunicam rubicundo vellere textam;
Quinquagesima sancta fuit baptismatis huius.
Sole sub exorto quinquennis facta puella
progeditur, vagabunda sui immemor atque pericli,
quam lupus invadens silvestria lustra petivit
et catulis prædam tulit atque reliquit edendam.
Qui simul aggressi, cum iam lacerare nequirent,
cœperunt mulcere caput feritate remota.
"Hanc tunicam, mures, nolite", infantula dixit,
"scindere, quam dedit excipiens de fonte patrinus!"
Mitigat immites animos deus, auctor eorum.
[ad indicem]
Hoc poematio de patientia sæpe necessaria ad beatitudinem impetrandam agere videtur.
De infirmis.
Infirmi cum gaudia tanta salutis amamus,

sumimus, ut purgent nos, pocula amara libenter;
displicet, in potu quicquid gustamus amarum,
sed, quam restituit, placet ipsa, a! credo, salutem:
Si sint in vita præsenti multa molesta,
nos oneri subdamus, ut his meliora feramus.
[ad indicem]
696. ...
697. ...
698. ...
699. ...
700. Carmen cuius inscriptio est Verna feminæ suspiria :

[ad indicem]
Levis exsurgit zephyrus et sol procedit tepidus,

iam terra sinus aperit dulcore suo diffluit.
Ver purpuratum exiit, ornatus suos induit,

aspergit terram floribus, ligna silvarum frondibus.
Struunt lustra quadrupedes et dulces nidos volucres,

inter ligna florentia sua decantant gaudia.
Quod oculis dum video et auribus dum audio,

heu, pro tantis gaudiis tantis inflor suspiriis.
Cum mihi sola sedeo et hæc revolvens palleo,

si forte caput sublevo, nec audio nec video.
Tu saltim, Veris gratia, exaudi et considera

frondes, flores et gramina, nam mea languet anima.
[ad indicem]
701. …
702. …
703. ...
704. ...
705. ...
706. ...
707. ...
708. ...
709. ...
710. Locus excerptus ex Anselmi Cantuariensis (1033 - 1109) opusculo cuius titulus Cur Deus homo:
[ad indicem]
Hominem factum esse iustum ut beatus esset.
Rationalem naturam a deo factam esse iustam, ut illo fruendo beata esset, dubitari non
debet. Ideo namque rationalis est, ut discernat inter iustum et iniustum, et inter bonum et malum,
et inter magis bonum et minus bonum. Alioquin frustra facta esset rationalis. Sed deus non fecit
eam rationalem frustra. Quare ad hoc eam factam esse rationalem dubium non est. Simili ratione
probatur quia ad hoc accepit potestatem discernendi, ut odisset et vitaret malum, ac amaret et
eligeret bonum, atque magis bonum magis amaret et eligeret. Aliter namque frustra illi deus
dedisset potestatem istam discernendi, quia in vanum discerneret, si secundum discretionem non
amaret et vitaret. Sed non convenit ut deus tantam potestatem frustra dederit. Ad hoc itaque
factam esse rationalem naturam certum est, ut summum bonum super omnia amaret et eligeret,
non propter aliud, sed propter ipsum. Si enim propter aliud, non ipsum sed aliud amat. At hoc nisi
iusta facere nequit. Ut igitur frustra non sit rationalis, simul ad hoc rationalis et iusta facta est.
Quod si ad summum bonum eligendum et amandum iusta facta est, aut talis ad hoc facta est, ut
aliquando assequeretur quod amaret et eligeret, aut non. Sed si ad hoc iusta non est facta, ut quod
sic amat et eligit assequatur, frustra facta est talis, ut sic illud amet et eligat, nec ulla erit ratio cur
illud assequi debeat aliquando. Quamdiu ergo amando et eligendo summum bonum iusta faciet, ad
quod facta est, misera erit, quia indigens erit contra voluntatem, non habendo quod desiderat;
quod nimis absurdum est. Quapropter rationalis natura iusta facta est, ut summo bono, id est deo,
fruendo beata esset. Homo ergo qui rationalis natura est, factus est iustus ad hoc, ut deo fruendo
beatus esset.
[ad indicem]
711. …
712. …
713. …
714. ...
715. Aliquot versus huius carminis, apologi c.i. Ecbasis cuiusdam captivi, ab ignoto auctore compositi, quo fabulæ
personæ sunt diversa animalia :
[ad indicem]
Cum me respicio transactaque tempora volvo,

de multis miror, puerilis quæ vehit error;
nil cogitans sanum, temnens consortia fratrum,
Nectebar neniis, nugis quia totus in illis.
Tempore discendi periit cautela magistri.
Horas dictandi superavit cura vagandi.
Nam quia sic vixi, possedi nomen aselli,
cuius raucisonum quærens vitare ruditum,
quamquam sit serum, meditabor scindere saccum.
Vt iuga torporis pellant rudimenta laboris,
incipiens versus, quos rarus denegat usus.
Pellitur his somnus, frenatur potus et esus,
Sæpe caput scabitur, vivus conroditur unguis
tunditur atque stilus grandi meditamine strictus.
Talia qui versat, pigritandi iura recusat,
hic sua devitat, dum pulchra poemata cantat.
…
[ad indicem]
…
Scena convivii (vv. 163 190)
Iam nox per medium gaudebat currere cælum,

cum subito missi properant, qui munera portant
inter quæ rombus, cum multo milite barbus,
flexilis et congrus, cum quīs mugil generosus,
goblo, sepiolæ, lolligo cum capitone,
cancri, mulli, trutta, cavedonus, hicherus, allec,
affuit et salmo nutritus flumine Hreno,
nec aberat donis piscosi grex Rabadonis,
Quod fundoque Mosæ capitur piscis genus omne
Præfert se cœto spinx captus in amne Petroso,
squamigeros cœtus punctis pellebat acutus
detulit hæc luter, carus placidusque minister
Obtulit ericius, spinoso vellere sutus,
rugosum piper ac costus lentumque papaver,
porros et caules, rafanos quoque viribus acres,
molles castaneas, domnis cenantibus aptas,
his cydonia sunt, crustumia denique mixta
his ita susceptis redhibetur gratia missis.
Considunt pariter tum sic ait ipse magister
"Septimus octavo propior iam præterit annus,
ex quo cum pomis, cum piscibus urbe petitis
mensas ornavi, convivas ipse refeci;
sic vixi monachus, claustralia iura secutus,
omnia distractis coemens obsonia gazis.
Gratia sit vobis, quod sic mihi subpeditastis
afficior senio, vobis mea cuncta relinquo,
ericio rupem, lutro pro piscibus amnem"
Protinus arrident, collum faciemque remulcent.
…
[ad indicem]
716. ...
717. ...
718. ...
719. ...
720. Aliquot pauca præcepta medica sæculo XI eo libro c.i. Regimen Sanitatis Salernitatum scripta:
[ad indicem]
...
si tibi deficiant medici, medici tibi fiant

hæc tria, mens læta, requies, moderata diæta.
II
Regulæ diurnæ
Lumina mane manus surgens gelida lavet aqua,

hac illac modicum pergat, modicum sua membra
extendat, crines pectat, dentes fricet. ista
confortant cerebrum, confortant cetera membra.
...
III
De somno meridiano
Sit brevis aut nullus tibi somnus meridianus.
...
VI
De bibendo
Tu rex, quando bibis, numquam haustu satiaris,

sæpe parum bibe quod satis est nec te sitis urat.
Quod satis immo quod minus est sapientia curat.
Quantuncumque potes parce post balnea potes.
[ad indicem]
VII
De cena
Ex magna cena stomacho fit maxima pœna.
ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis.
...
XV
De aere
Aer sit mundus, habitabilis ac luminosus,

nec sit infectus, nec olens fœtore cloacæ.
...
XVII
De cervisia
Non sit acetosa cervisia, sed bene clara,

de validis cocta granis, satis ac veterata.
De qua potetur stomachus non inde gravetur.
XVIII
De dapibus
Temporibus veris modicum prandere iuberis;
sed calor æstatis dapibus nocet immoderatis.
Autumni fructus caveas; ne sint tibi luctus.
De mensa sume quantum vis tempore brumæ.
...
XXII
Ablue manus
Si fore vis sanus, ablue sæpe manus.

Lotio post mensam tibi confert munera bina,
mundificat palmas et lumina reddit acuta.
[ad indicem]
721. …
722. ...
723. ...
724. ...
725. Versus aliquot decerpti e Carmine epico Ruodlieb inscripto (1050/-80) :
[ad indicem]
Quidam prosapia vir progenitus generosa

moribus ingenitam decorabat nobilitatem.
Qui dominos plures habuisse datur locupletes,
sepius ad libitum quibus is famulans et honor(um)
nil deservisse potuit, putat ut meruisse.

...
Sepius in mortem se pro dominis dat eisdem
Seu bello seu venatu seu qualibet actu.
...
Nusquam secure se sperans vivere posse,
Rebus dispositis cunctis matrique subactis
Tandem de patria pergens petit extera reg(na.)
Nullus et hunc alius sequitur nisi scutifer ei(us,)

Qui vehat enthecam rebus variis oneratam,
A puero sibi quem docuit sufferre laborem.

Balenam dextrim parmam vehit atque sinistri(m,)
Dextra lanceolam sub scuto fertque pharetra(m,)
Annone saccum modicum sub se satis aptum.
Ast loricatus dominus super et tunicatus.
...
E fragmento III
...
Acclamant cuncti, cur hec tardet celerari.
Princeps respondit: «rex noster non ita iussit,
Aut se dedentem vel captum perdere quemquam,
Sed si possemus, captivos erueremus
Cum preda pariter, que fecimus ambo decenter.

Vincere victorem, maiorem vult quis honorem?
Sis leo pugnando, par ulciscendo sed agno!
Non honor est vobis, ulcisci damna doloris.
Magnum vindicte genus est, si parcitis ire.
[ad indicem]
Epigrammata aliquot huius auctoris anonymi:
Epigramma III
(Servio co)ttidie Dietmaro sat studiose

(Muscas t)errendo, culices, vespas abigendo.
(A se pro)que meo famulamine nil mage posco,
(Quam pos)t ut pulchre, decet utque, reserver honeste.
Epigramma X
Militis ad gambas operati nos sumus ambas,

Algor ut inmensus non se ledat neque ventus.
726. ...
727. ...
728. ...
729. ...
730. ...
731. …
732. ...
733. ...
734. ...
735. ...
736. ...
737. ...
738. ...
739. ...
740. ...
741. …
742. ...
743. ...
744. ...
745. ...
746. ...
747. ...
748. ...
749. ...
750. ...
751. ...
752. ...
753. ...
754. ...
755. ...
756. ...
757. ...
758. ...
759. ...
760. Primi versus ex carmine cui index Versus de Unibove (sæc. X-XI) :
[ad indicem]
Rebus conspectis sæculi

non satiantur oculi:
Aures sunt in hominibus
amicæ novitatibus.
Ad mensam magni principis,
est rumor unius bovis,
præsentatur ut fabula
per verba iocularia.
Fiunt cibis convivia

sed verbis exercitia.
Uno cantemus de bove.
Natis natus ridiculis

est rusticus de rusticis.
Natura fecit hominem
sed fortuna mirabilem.
Gravis fati commercio

boves emit pauper homo,
sub exemplis agricolæ
terram laborat scindere.
Eventus per horribiles

numquam ducit duos boves,
nec simul pungit stimulo,
nec uno ponit sub iugo.
Frustra fortunam vincere

sua certat pauperie;
duro Fatorum stamine
boves perdit assidue.
Sequax unius fit bovis

excoriatis reliquis;
a vicinis deluditur,
Unus Bos miser dicitur.
Tristis sors mugientium

bovem rapit novissimum;
iam res minor fit elegi
egestate vocabuli.
...
[ad indicem]
761. …
762. ...
763. ...
764. ...
765. ...
766. ...
767. ...
768. ...
769. ...
770. ...
771. ...
772. ...
773. ...
774. ...
775. ...
776. ...
777. ...
778. ...
779. ...
780. Godefridi de Vincestria (ca. 1050-1107) epigrammata aliquot :

[ad indicem]
I. Dum nescias, esse discendum.
Discendi, Damiane, modum te quærere dicunt;

Discas, dum nescis, sit modus iste tibi.
II. Ruinam in ascensu timendam.
Sæpe ruis, dum sæpe petis nimis alta, Corane,

Fac sit sufficiens una ruina tibi.
III. Contemptum stulti non esse curandum.
Contemptum stulti contempnere, Didime, laus est,

Contempni a stulto dedecus esse nego.
...
VIII. Onus quærere, honorem quærendo.
Quæris onus magnum, magnum dum quæris honorem,

Cretice, sperne prius, non erit ulterius.
IX. Pro viribus tuis non omnes esse pensandos.
Impos virtutis, alios virtutis inanes

Æquiparando tibi, Gratidiane, refers.
...
XX. Loqui sed cum mensura debere.
Pauca loqui moneo, sed non omnino silere;

Ita velis, Orpheu, ne penitus sileas.
[ad indicem]
781. …
782. ...
783. ...
784. ...
785. Versus aliquot excerpti ex carmine quo Romam laudat Hildebertus ille Cenomanensis (ca. 1057-1134). Si plura eo
de carmine scire vis, audi, quæso, scholam optime habitam a docto magistro nomine Georgio Cepelak:
[ad indicem]
Par tibi Roma, nihil, cum sis prope tota ruina;

Quam magni fueris integra, fracta doces.
Longa tuos fastus ætas destruxit, et arces
Cæsaris et superum templa palude iacent.
786. ...
787. ...
788. ...
789. ...
790. Locus ex Petri Abælardi (1079–1142) Historia calamitatum :

[ad indicem]
Sæpe humanos affectus aut provocant aut mittigant amplius exempla quam verba.
Unde post nonnullam sermonis ad præsentem habiti consolationem, de ipsis calamitatum mearum
experimentis consolatoriam ad absentem scribere decrevi, ut, in comparatione mearum, tuas aut
nullas aut modicas temptationes recognoscas et tolerabilius feras.
Abælardus pictus ab Henrico Grevedon
De loco nativitatis eius
Ego igitur, oppido quodam oriundus quod in ingressu minoris Britanniæ constructum, ab urbe
Namnetica versus orientem octo credo miliariis remotum, proprio vocabulo Palatium appellatur.
Sicut natura terræ meæ vel generis animo levis, ita et ingenio extiti et ad litteratoriam disciplinam
facilis. Patrem autem habebam litteris aliquantulum imbutum antequam militari cingulo insigniretur;
unde postmodum tanto litteras amore complexus est, ut quoscumque filios haberet, litteris antequam
armis instrui disponeret. Sicque profecto actum est. Me itaque primogenitum suum quanto cariorem
habebat tanto diligentius erudiri curavit. Ego vero quanto amplius et facilius in studio litterarum
profeci tanto ardentius eis inhæsi, et in tanto earum amore illectus sum ut militaris gloriæ pompam
cum hereditate et prærogativa primogenitorum meorum fratribus derelinquens, Martis curiæ penitus
abdicarem ut Minervæ gremio educarer; et quoniam dialecticarum rationum armaturam omnibus
philosophiæ documentis prætuli, his armis alia commutavi et trophæis bellorum conflictus prætuli
disputationum. Proinde diversas disputando perambulans provincias, ubicunque huius artis vigere
studium audieram, peripateticorum æmulator factus sum.
[...]
Hoc loco agit Abælardus de invidiis inimicitiisque quas pati coactus est ob præpotentes magistros:
Hinc itaque prædictus senex vehementi commotus invidia et quorumdam persuasionibus iam
adversum me, ut supra memini, et tunc stimulatus, non minus in sacra lectione me persequi cœpit
quam antea Guillhelmus noster in philosophia. Erant autem tunc in scholis huius senis duo qui ceteris
præeminere videbantur, Albericus scilicet Remensis et Lotulfus Lumbardus; qui quanto de se maiora
præsumebant, amplius adversum me accendebantur. Horum itaque maxime suggestionibus, sicut
postmodum deprehensum est, senex ille perturbatus impudenter mihi interdixit inceptum glossandi
opus in loco magisterii sui amplius exercere, hanc videlicet causam prætendens, ne si forte in illo opere
aliquid per errorem ibi scriberem, utpote rudis adhuc in hoc studio, ei deputaretur. Quod cum ad aures
scholarium pervenisset, maxima commoti sunt indignatione super tam manifesta livoris calumnia,
quæ nemini umquam ulterius acciderat. Quæ quanto manifestior tanto mihi honorabilior extitit et
persequendo gloriosiorem effecit.
[...]
[ad indicem]
Quomodo in amorem Heloissæ lapsus vulnus inde tam mentis quam corporis traxit.
Erat quippe in ipsa civitate Parisius adolescentula quædam nomine Heloissa, neptis canonici
cuiusdam qui Fulbertus vocabatur, qui eam quanto amplius diligebat tanto diligentius in omnem qua
poterat scientiam litterarum promoveri studuerat. Quæ cum per faciem non esset infima, per
abundantiam litterarum erat suprema. Nam quo bonum hoc litteratoriæ scilicet scientiæ in mulieribus
est rarius, eo amplius puellam commendabat et in toto regno nominatissimam fecerat. Hanc igitur,
omnibus circunspectis quæ amantes allicere solent, commodiorem censui in amorem mihi copulare, et
me id facillime credidi posse. Tanti quippe tunc nominis eram et iuventutis et formæ gratia
præeminebam, ut quamcunque feminarum nostro dignarer amore nullam vererer repulsam. Tanto
autem facilius hanc mihi puellam consensuram credidi, quanto amplius eam litterarum scientiam et
habere et diligere noveram; nosque etiam absentes scriptis internuntiis invicem liceret præsentare et
pleraque audacius scribere quam colloqui, et sic semper iocundis interesse colloquiis.
In huius itaque adolescentule amorem totus inflamatus, occasionem quæsivi qua eam mihi
domestica et cotidiana conversatione familiarem efficerem et facilius ad consensum traherem. Quod
quidem ut fieret, egi cum prædicto puellæ avunculo, quibusdam ipsius amicis intervenientibus,
quatenus me in domum suam, quæ scholis nostris proxima erat, sub quocumque procurationis pretio
susciperet, hanc videlicet occasionem prætendens, quod studium nostrum domestica nostræ familiæ
cura plurimum præpediret, et impensa nimia nimium me gravaret. Erat autem cupidus ille valde
atque erga neptim suam, ut amplius semper in doctrinam proficeret litteratoriam, plurimum
studiosus. Quibus quidem duobus facile eius assensum assecutus sum et quod optabam obtinui, cum
ille videlicet et ad pecuniam totus inhiaret et neptim suam ex doctrina nostra aliquid percepturam
crederet. Super quo vehementer me deprecatus, supra quam sperare præsumerem votis meis accessit,
et amori consuluit, eam videlicet totam nostro magisterio committens, ut quotiens mihi a scholis
reverso vaccaret, tam in die quam in nocte ei docendæ operam darem, et eam si neglegentem sentirem
vehementer constringerem. In qua re quidem, quanta eius simplicitas esset vehementer admiratus,
non minus apud me obstupui quam si agnam teneram famelico lupo committeret. Qui cum eam mihi
non solum docendam, verum etiam vehementer constringendam traderet, quid aliud agebat quam ut
votis meis licentiam penitus daret, et occasionem, etiam si nollemus, offerret, ut quam videlicet
blanditiis non possem, minis et verberibus facilius flecterem. Sed duo erant quæ eum maxime a turpi
suspicione revocabant, amor videlicet neptis, et continentiæ meæ fama præterita.
Pinxit Edmundus B. Leighton
Quid plura? Primum domo una coniungimur, postmodum animo. Sub occasione itaque disciplinæ,
amori penitus vacabamus, et secretos recessus, quos amor optabat, studium lectionis offerebat.
Apertis itaque libris, plura de amore quam de lectione verba se ingerebant, plura erant oscula quam
sententiæ; sæpius ad sinus quam ad libros reducebantur manus, crebrius oculos amor in se reflectebat
quam lectio in scripturam dirigebat. Quoque minus suspicionis haberemus, verbera quandoque dabat
amor, non furor, gratia, non ira, quæ omnium ungentorum suavitatem transcenderent. Quid denique?
Nullus a cupidis intermissus est gradus amoris, et si quid insolitum amor excogitare potuit, est
additum; et quo minus ista fueramus experti gaudia, ardentius illis insistebamus, et minus in
fastidium vertebantur.
Pinxit Eleanor Fortescue-Brickdale
[ad indicem]
Et quo me amplius hæc voluptas occupaverat, minus philosophiæ vacare poteram et scholis
operam dare. Tædiosum mihi vehementer erat ad scholas procedere vel in eis morari; pariter et
laboriosum, cum nocturnas amori vigilias et diurnas studio conservarem. Quem etiam ita negligentem
et tepidum lectio tunc habebat, ut iam nihil ex ingenio sed ex usu cuncta proferrem, nec iam nisi
recitator pristinorum essem inventorum, et si qua invenire liceret, carmina essent amatoria, non
philosophiæ secreta; quorum etiam carminum pleraque adhuc in multis, sicut et ipse nosti,
frequentantur et decantantur regionibus, ab his maxime quos vita similis oblectat. Quantam autem
mæstitiam, quos gemitus, quæ lamenta nostri super hoc scholares assumerent, ubi videlicet hanc
animi mei occupationem immo perturbationem præsenserunt, non est facile vel cogitare.
Paucos enim iam res tam manifesta decipere poterat, ac neminem, credo, præter eum ad cuius
ignominiam maxime id spectabat, ipsum videlicet puellæ avunculum. Cui quidem hoc cum a nonnullis
nonnumquam suggestum fuisset, credere non poterat, tum, ut supra memini, propter immoderatam
suæ neptis amicitiam, tum etiam propter ante actæ vitæ meæ continentiam cognitam. Non enim facile
de his quos plurimum diligimus turpitudinem suspicamur, nec in vehementi dilectione turpis
suspicionis labes potest inesse. Unde et illud est beati Hieronymi in epistola ad Castricianum:
"Solemus mala domus nostræ scire novissimi ac liberorum ac coniugum vitia, vicinis canentibus,
ignorare." Sed quod novissime scitur, utique sciri quandoque contingit, et quod omnes deprehendunt,
non est facile unum latere; sic itaque pluribus evolutis mensibus et de nobis accidit.
Pinxit Ioannes Vignaud

O quantus in hoc cognoscendo dolor avunculi! quantus in separatione amantium dolor ipsorum!
quanta sum erubescentia confusus! quanta contritione super afflictione puellæ sum aflictus! quantos
mæroris ipsa de verecundia mea sustinuit æstus! Neuter quod sibi, sed quod alteri contigerat
querebatur; neuter sua, sed alterius plangebat incommoda. Separatio autem hæc corporum maxima
erat copulatio animorum, et negata sui copia amplius amorem accendebat, et verecundiæ transacta
iam passio inverecundiores reddebat; tantoque verecundiæ minor extiterat passio quanto
convenientior videbatur actio. Actum itaque in nobis est quod in Marte et Venere deprehensis poetica
narrat fabula. Non multo autem post, puella se concepisse comperit, et cum summa exultatione mihi
super hoc ilico scripsit, consulens quid de hoc ipse faciendum deliberarem. Quadam itaque nocte,
avunculo eius absente, sicut nos condixeramus, eam de domo avunculi furtim sustuli et in patriam
meam sine mora transmisi; ubi apud sororem meam tam diu conversata est donec pareret masculum
quem Astrolabium nominavit.
Avunculus autem eius post ipsius recessum quasi in insaniam conversus, quanto æstuaret dolore,
quanto afficeretur pudore, nemo nisi experiendo cognosceret.
[...]
Atque ut amplius eum mitigarem supra quam sperare poterat, obtuli me ei satisfacere, eam scilicet
quam corruperam mihi matrimonio copulando, dummodo id secreto fieret, ne famæ detrimentum
incurrerem. Assensit ille, et tam sua quam suorum fide et osculis eam quam requisivi concordiam
mecum iniit, quo me facilius proderet.
Ilico ego ad patriam meam reversus amicam reduxi ut uxorem facerem, illa tamen hoc minime
approbante, immo penitus duabus de causis dissuadente, tam scilicet pro periculo quam pro dedecore
meo. [...] Detestabatur vehementer hoc matrimonium, quod mihi per omnia probrosum esset atque
onerosum.
[...]
Nato itaque parvulo nostro, sorori meæ commendato, Parisius occulte revertimur; et, post paucos
dies, nocte secretis orationum vigiliis in quadam ecclesia celebratis, ibidem, summo mane, avunculo
eius atque quibusdam nostris vel ipsius amicis assistentibus, nuptiali benedictione confœderamur;
moxque occulte divisim abscessimus, nec nos ulterius nisi raro latenterque vidimus, dissimulantes
plurimum quod egeramus. Avunculus autem ipsius atque domestici eius, ignominiæ suæ solatium
quærentes, initum matrimonium divulgare et fidem mihi super hoc datam violare cœperunt; illa
autem e contra anathematizare et iurare quia falsissimum esset. Unde vehementer ille commotus
crebris eam contumeliis afficiebat.
[...]
Quod cum ego cognovissem, transmisi eam ad abbatiam quandam sanctimonialium prope
Parisius, quæ Argenteolum appellatur, ubi ipsa olim puellula educata fuerat atque erudita, vestesque
ei religionis quæ conversationi monasticæ convenirent, excepto velo, aptari feci et his eam indui. Quo
audito, avunculus et consanguinei seu affines eius opinati sunt me nunc sibi plurimum illusisse, et ab
ea moniali facta me sic facile velle expedire. Unde vehementer indignati et adversum me coniurati,
nocte quadam quiescentem me atque dormientem in secreta hospitii mei camera, quodam mihi
serviente per pecuniam corrupto, crudelissima et pudentissima ultione punierunt, et quam summa
ammiratione mundus excepit, eis videlicet corporis mei partibus amputatis quibus id quod plangebant
commiseram. Quibus mox in fugam conversis, duo qui comprehendi potuerunt oculis et genitalibus
privati sunt, quorum alter ille fuit supradictus serviens qui, cum in obsequio meo mecum maneret,
cupiditate ad proditionem ductus est.
[...]
Occurrebat animo quanta modo gloria pollebam, quam facili et turpi casu hæc humiliata, immo
penitus esset extincta, quam iusto Dei iudicio in illa corporis mei portione plecterer in qua deliqueram;
quam iusta proditione is quem antea prodideram vicem mihi retulisset; quanta laude mei æmuli tam
manifestam æquitatem efferrent; quantam perpetui doloris contritionem plaga hæc parentibus meis et
amicis esset collatura; quanta dilatatione hæc singularis infamia universum mundum esset
occupatura. Qua mihi ulterius via pateret? qua fronte in publicum prodirem, omnium digitis
demonstrandus, omnium linguis corrodendus, omnibus monstruosum spectaculum futurus?
[...]
In tam misera me contritione positum, confusio fateor, pudoris potius quam devotio conversionis
ad monastichorum latibula claustrorum compulit. Illa tamen, prius ad imperium nostrum sponte
velata, et monasterium ingressa. Ambo itaque simul sacrum habitum suscepimus, ego quidem in
abbatia sancti Dionysii, illa in monasterio Argenteoli supradicto.
[...]
[ad indicem]
791. …
792. ...
793. ...
794. ...
795. Strophæ aliquot huius carminis mediævalis –orthographia secundum nostræ ætatis normam accommodata, ad usum
discipulorum. Id quod litteris rectis notandum curavi-:
[ad indicem]
Gesta bellorum possumus referre

Paris et Pyrri necnon et Æneæ,
multi poetæ plurima in laude
quæ conscripsere.
Sed paganorum quid iuvabunt acta,

dum iam vilescant vetustate multa?
Modo canamus Roderici nova
principis bella.
Tanti victoris nam si retexere

cœperim cunta, non hæc libri mille
capere possent, Homero canente,
summo labore.
Hoc fuit primum singulare bellum

cum adolescens devicit Navarrum;
hinc campi doctor dictus est maiorum
ore virorum.
Iam portendebat quid esset facturus,
comitum lites nam superatus,
regias opes pede calcaturus
ense capturus.
[ad indicem]
796. ...
797. ...
798. ...
799. ...
800. Hæc inter alia leguntur in Bernardi Clarevallensis (1090-1153) epistula 106 :
... Experto crede: aliquid amplius invenies in silvis, quam in libris. Ligna et lapides docebunt te,
quod a magistris audire non possis. An non putas posse te sugere mel de petra, oleumque de saxo
durissimo? An non montes stillant dulcedinem, et colles fluunt lac et mel, et valles abundant frumento?
Multis occurrentibus mihi dicendis tibi, vix me teneo. Sed quia non lectionem, sed orationem petis,
adaperiat Dominus cor tuum in lege sua et in præceptis suis. Vale.
[ad indicem]
801. …
802. …
803. ...
804. ...
805. Aliquot versus deprompti ex Galfridi Monemutensis (1095–1155) carmine cuius titulus Vita Merlini :
[ad indicem]
Clarus habebatur Merlinus in orbe Britannus,

rex erat et vates: Demetarumque superbis
iura dabat populis, ducibusque futura canebat.
Contigit interea plures certamen habere
inter se regni proceres, belloque feroci
insontes populos devastavisse per urbes.
[...]
Hoc viso, Merline, doles, tristesque per agmen

commisces planctus, tali quoque voce remugis:
“Ergone sic potuit sors importuna nocere,
ut mihi surriperet tantos talesque sodales,
quos modo tot reges, tot regna remota timebant?
O dubios hominum casus! mortemque propinquam!
Quæ penes est illos semper, stimuloque latenti
percutit, et miseram pellit de corpore vitam!
O iuvenile decus! quis nunc astabit in armis
nunc mihi pone latus, mecumque repellet euntes
in mea damna duces, incumbentesque catervas?
Audaces iuvenes! vobis audacia vestra
eripuit dulces animos dulcemque iuventam.
[...]
Iam tribus emensis defleverat ille diebus,

respueratque cibos, tantus dolor usserat illum:
Inde novas furias, cum tot tantisque querelis
aera complesset, cepit, furtimque recedit;
et fugit ad silvas, nec vult fugiendo videri,
ingrediturque nemus, gaudetque latere sub ornis;
miraturque feras pascentes gramina saltus.
Nunc has insequitur, nunc cursu præterit illas.
Utitur herbarum radicibus; utitur herbis
utitur arboreo fructu, morisque rubeti.
Fit silvester homo, quasi silvis editus esset,
inde per æstatem totam; nullique repertus,
oblitusque sui, cognatorumque suorum,
delituit, silvis obductus more ferino.
[...]
806. ...
807. ...
808. ...
809. ...
810. Hildegardis Bingensis (1098 - 1179) scripta aliquot selecta:

[ad indicem]
Antiphona cui index Quia ergo femina mortem instruxit, ubi, sub dogmate consuetudine sæculorum atque
patriarchali, ut nunc temporis aiunt, imperio tradito, animadverti potest, ni totus fallor, vindicatio dignitatis ac
iurum feminarum.
Quia ergo femina mortem instruxit,
clara virgo illam interemit,
et ideo est summa benedictio
in feminea forma
præ omni creatura,
quia Deus factus est homo
in dulcissima et beata virgine.
Antiphona cui index O ignis spiritus Paracliti [preme, sis, ut audias] :
O ignis Spiritus Paracliti,

vita vitæ omnis creaturæ,
sanctus es vivificando formas.
Sanctus es ungendo
periculose fractos,
sanctus es tergendo
fetida vulnera.
O spiraculum sanctitatis,
o ignis caritatis,
o dulcis gustus in pectoribus
et infusio cordium
in bono odore virtutum.
O fons purissime,
in quo consideratur
quod Deus alienos colligit
et perditos requirit.
O lorica vitæ
et spes compaginis membrorum omnium
et o cingulum honestatis:
salva beatos.
Custodi eos qui carcerati sunt
ab inimico,
et solve ligatos
quos divina vis salvare vult.
O iter fortissimum,
quod penetravit omnia
in altissimis et in terrenis
et in omnibus abyssis,
tu omnes componis et colligis.
De te nubes fluunt, æther volat,
lapides humorem habent,
aquæ rivulos educunt,
et terra viriditatem sudat.
Tu etiam semper educis doctos
per inspirationem Sapientiæ
lætificatos.
Unde laus tibi sit,
qui es sonus laudis
et gaudium vitæ,
spes et honor fortissimus,
dans præmia lucis.
[ad indicem]
Hildegardis liber sextus de quæstionibus naturalibus :
De avibus:
Cum anima in corpore hominis aerea est, quamdiu in corpore manet, ita quod aere
attollitur et sustentatur, alioquin in corpore suffocaretur: et in humano corpore cum sensibili
intelligibilitate et stabilitate versatur, et ad hæc volatilia creata sunt et posita, cum quibus ipsa
sentire et scire debet, quæ sibi scienda sunt, quoniam volatilia in aere pennis suis attolluntur et
ubique in aere versantur; et sic anima, dum in corpore est, cogitationibus suis elevatur et ubique se
dilatat. Et in humiditate terræ perfectio illa ostenditur, quod homo in formatione sua perfectus est
atque in corporabilitate discernitur, quod homo se corporalem esse in arboribus cognoscit; et his
duobus, scilicet in humiditate, in corporabilitate intelligere debet, quod accrescere non poterit,
quandiu anima in ipso est.
Cap.I. De Griffone: [N.B.: vox Medio Ævo usurpata pro antiqua voce q.e. Gryphus]
Griffo valde calidus est et quiddam de natura volucrum et quiddam de natura bestiarum
habet. Nam de natura volucrum ita velox est ut eum moles super corpore suo non gravaret; de
natura autem bestiarum, homines comedit.
Et cum volat in aere, in calorem ardentem non volat, sed tamen ei aliquantulum
appropinquat. Et caro ejus ad esum hominis non valet, quia si homo de carnibus illius comederet,
multum inde læderetur; et nec caro, nec ova ejus, nec cætera quæ in eo sunt medicinæ conveniunt,
quoniam illic pleniter naturam bestiarum in se tenet. Sed in utraque natura defectum habet. Sed
cum tempus instat quod ova sua ponat, speluncam quærit, interius quidem amplam, sed exterius in
ore foraminis ita acutam et constrictam ita quod vix intrare potest, et in illa, propter timorem
quem de leone habet, ova sua sollicite observat, quoniam leo a longe illa odorat, et si ad ea
pervenire poterit, ipsa conculcat et confringit, quia griffo ei semper insidiatur, nec eum juxta se
patitur manere, virtutem ejus dedignans. Tamen ursum juxta se patitur, quia ille debilior leone sit.
Et ova sua hoc modo ponit quod ea nec splendor solis nec flatus venti possit tangere. Sed nec caro,
nec ova ejus, nec cætera quæ in eo sunt ad medicamenta multum valent, quia in duobus naturis
defectum magis quam perfectionem habet.
[ad indicem]
Locus excerptus ex Hildegardæ operis cui titulus Scivias libro III, “visione XIII” :
Querelæ animarum in carne positarum.

O, nos peregrinæ sumus! Quid fecimus ad peccata deviantes?
[...]
Responsum Virtutum
O, felix anima et o, dulcis creatura Dei, quæ ædificata es in profunda altitudine sapientiæ Dei [...]
Humilitas
Ego, Humilitas, regina Virtutum, dico: venite ad me, Virtutes, et enutriam vos ad requirendam
perditam drachmam et ad coronandam in perseverantia felicem.
Virtutes
O, gloriosa regina, et o, suavissima mediatrix, libenter venimus.
Humilitas
Ideo, dilectissimæ filiæ, teneo vos in regali thalamo. [...]
Diabolus. Quæ est hæc potestas, quod nullus sit præter Deum? Ego autem dico : Qui voluerit me et
voluntatem meam sequi, dabo illi omnia ; tu vero cum tuis sequacibus nihil habes quod dare possis,
quia etiam vos omnes nescitis quid sitis.
Humilitas
Ego cum meis sodalibus bene scio quod tu es ille antiquus draco, qui super summum volare
voluisti, sed ipse Deus in profundum te præcipitavit abyssi.
Virtutes
Nos autem omnes in excelsis habitamus.
[...]
[ad indicem]
811. …
812. …
813. …
814. ...
815. ...
816. ...
817. ...
818. ...
819. ...
820. Heloissæ (ca. 1100 - 1163) epistula I ad Petrum Abælardum :

[ad indicem]
Domino suo, immo patri; coniugi suo, immo fratri; ancilla sua, immo filia; ipsius uxor, immo
soror: Abælardo Heloisa.
Missam ad amicum pro consolatione epistolam, dilectissime, vestram ad me forte quidam

nuper attulit. Quam ex ipsa statim tituli fronte vestram esse considerans, tanto ardentius eam cœpi
legere, quanto scriptorem ipsum carius amplector ut, cuius rem perdidi, verbis saltem tamquam
eius quadam imagine recreer. Erant memini huius epistolæ fere omnia felle et absinthio plena quæ
scilicet nostræ conversionis miserabilem historiam et tuas, unice, cruces assiduas referebant.
Complesti revera in epistola illa quod in exordio eius amico promisisti ut videlicet in
comparatione tuarum suas molestias nullas vel parvas reputaret. Ubi quidem expositis prius
magistrorum tuorum in te persecutionibus deinde in corpus tuum summæ proditionis iniuria ad
condiscipulorum quoque tuoruum Alberici videlicet Remensis et Lotulfi Lombardi execrabilem
invidiam et infestationem nimiam stilum contulisti. Quorum quidem suggestionibus quid de
glorioso illo theologiæ tuæ opere quid de te ipso quasi in carcere damnato actum sit non
prætermisisti.
Inde ad abbatis tui fratrumque falsorum machinationem accessisti et detractiones illas tibi
gravissimas duorum illorum pseudo-apostolorum a prædictis æmulis in te commotas atque ad
scandalum plerisque subortum de nomine Paracliti oratorio præter consuetudinem imposito.
Denique ad intolerabiles illas et adhuc continuas in te persecutiones crudelissimi scilicet illius
exactoris et pessimorum quos filios nominas monachorum profectus miserabilem historiam
consummasti.
Quæ cum siccis oculis neminem vel legere vel audire posse æstimem.
Tanto dolores meos amplius renovarunt, quanto diligentius singula expresserunt et eo magis
auxerunt, quo in te adhuc pericula crescere retulisti ut omnes pariter de vita tua desperare
cogamur et quotidie ultimos illos de nece tua rumores trepidantia nostra corda et palpitantia
pectora expectent.
Per ipsum itaque qui te sibi adhuc quoquo modo protegit Christum obsecramus quatenus
ancillulas ipsius et tuas crebris litteris de his in quibus adhuc fluctuas naufragiis certificare
digneris ut nos saltem quæ tibi solæ remansimus doloris vel gaudii participes habeas.
Solent etenim dolenti nonnullam afferre consolationem qui condolent et quodlibet onus pluribus
impositum levius sustinetur sive defertur.
Quod si paululum hæc tempestas quieverit, tanto amplius maturandæ sunt litteræ, quanto sunt
iucundiores futuræ. De quibuscumque autem nobis scribas, non parvum nobis remedium conferes
hoc saltem uno quod te nostri memorem esse monstrabis. Quam iucundæ vero sint absentium
litteræ amicorum ipse non exemplo proprio Seneca docet ad amicum Lucilium loco sic scribens:
Quod frequenter mihi scribis gratias ago. Nam quo uno modo potes te mihi ostendis. Numquam
epistolam tuam accipio quin protinus una simus. Si imagines nobis amicorum absentium iucundæ
sunt quæ memoriam renovant et desiderium absentiæ falso atque inani solatio levant quanto
iucundiores sunt litteræ quæ amici absentis veras notas afferunt?
Deo autem gratias quod hoc saltem modo præsentiam tuam nobis reddere nulla invidia
prohiberis, nulla difficultate præpediris, nulla, obsecro, negligentia retarderis.
Scripsisti ad amicum prolixæ consolationem epistolæ et pro adversitatibus quidem suis sed de
tuis. Quas videlicet tuas diligenter commemorans cum eius intenderes consolationi nostræ
plurimum addidisti desolationi et dum eius mederi vulneribus cuperes, nova quaedam nobis
vulnera doloris inflixisti et priora auxisti. Sana, obsecro, ipsa quæ fecisti qui quæ alii fecerunt
curare satagis.
Morem quidem amico et socio gessisti et tam amicitiæ quam societatis debitum persolvisti. Sed
maiore te debito nobis astrinxisti quas non tam amicas quam amicissimas non tam socias quam
filias convenit nominari vel si quod dulcius et sanctius vocabulum potest excogitari.
Quanto autem debito te erga obligaveris non argumentis non testimoniis indiget ut quasi
dubium comprobetur et si omnes taceant, res ipsa clamat. Huius quippe loci tu post Deum solus es
fundator. Solus huius oratorii constructor, solus huius congregationis ædificator. Nihil hic super
alienum ædificasti fundamentum. Totum quod hic est tua creatio est. Solitudo hæc feris tantum
sive latronibus vacans nullam hominum habitationem noverat, nullam domum habuerat. In ipsis
cubilibus ferarum, in ipsis latibulis latronum ubi nec nominari Deus solet, divinum erexisti
tabernaculum et Spiritus Sancti proprium dedicasti templum. Nihil ad hoc ædificandum ex regum
vel principum opibus intulisti cum plurima posses et maxima ut quicquid fieret tibi soli posset
ascribi. Clerici sive scholares huc certatim ad disciplinam tuam confluentes omnia ministrabant
necessaria. Et qui de beneficiis vivebant ecclesiasticis nec oblationes facere noverant sed suscipere
et qui manus ad suscipiendum non ad dandum habuerant hic in oblationibus faciendis prodigi
atque importuni fiebant.
[ad indicem]
Tua itaque, vere tua hæc est proprie in sancto proposito novella plantatio cuius adhuc teneris
maxime plantis frequens ut proficiant necessaria est irrigatio. Satis ex ipsa feminei sexus natura
debilis est hæc plantatio et infirma etiam si non esset nova. Unde diligentiorem culturam exigit et
frequentiorem iuxta illud apostoli:
Ego plantavi, Apollo rigavit, Deus autem incrementum dedit.
Plantaverat apostolus atque fundaverat in fide per prædicationis suæ doctrinam Corinthios
quibus scribebat.
Rigaverat postmodum eos ipsius apostoli discipulus Apollo sacris exhortationibus et sic eis
incrementum virtutum divina largita est gratia. Vitis alienæ vineam quam non plantasti in
amaritudinem tibi conversam admonitionibus sæpe cassis et sacris frustra sermonibus excolis.
Quid tuæ debeas attende qui sic curam impendis alienæ.
Doces et admones rebelles nec proficis. Frustra ante porcos divini eloquii margaritas spargis.
Qui obstinatis tanta impendis quid obedientibus debeas considera. Qui tanta hostibus largiris quid
filiabus debeas meditare. Atque ut cæteras omittam, quanto erga me te obligaveris debito pensa ut
quod devotis communiter debes feminis, unicæ tuæ devotius solvas.
Quot autem et quantos tractatus in doctrina vel exhortatione seu etiam consolatione sanctarum
feminarum sancti patres consummaverint et quanta eos diligentia composuerint, tua melius
excellentia quam nostra parvitas novit. Unde non mediocri admiratione nostræ tenera
conversationis initia tua iam dudum oblivio movit quod, nec reverentia Dei nec amore nostri nec
sanctorum patrum exemplis admonitus, fluctuantem me et iam diutino mærore confectam vel
sermone præsentem vel epistola absentem consolari tentaveris. Cui quidem tanto te maiore debito
noveris obligatum, quanto te amplius nuptialis fœdere sacramenti constat esse astrictum et eo te
magis mihi obnoxium, quo te semper ut omnibus patet immoderato amore complexa sum.
Nosti carissime, noverunt omnes quanta in te amiserim et quam miserabili casu summa et
ubique nota proditio me ipsam quoque mihi tecum abstulerit ut incomparabiliter maior sit dolor ex
amissionis modo quam ex damno. Quo vero maior est dolendi causa, maiora sunt consolationis
adhibenda remedia non utique ab alio, sed a te ipso, ut qui solus es in causa dolendi solus sis in
gratia consolandi. Solus quippe es, qui me contristare, qui me lætificare seu consolari valeas. Et
solus es qui plurimum id mihi debeas, et tunc maxime, cum universa quæ iusseris in tantum
impleverim, ut cum te in aliquo offendere non possem me ipsam pro iussu tuo perdere sustinerem.
Et quod maius est dictuque mirabile, in tantam versus est amor insaniam ut, quod solum
appetebat, hoc ipse sibi sine spe recuperationis auferret, eum ad tuam statim iussionem tam
habitum ipsa quam animum immutarem, ut te tam corporis mei quam animi unicum possessorem
ostenderem.
Nihil umquam, Deus scit, in te nisi te requisivi, te pure, non tua concupiscens. Non matrimonii
fœdera, non dotes aliquas expectavi, non denique meas voluptates aut voluntates, sed tuas, sicut
ipse nosti, adimplere studui. Et si uxoris nomen sanctius ac validius videtur, dulcius mihi semper
exstitit amicæ vocabulum aut, si non indigneris, concubinæ vel scorti; ut quo me videlicet pro te
amplius humiliarem, ampliorem apud te consequerer gratiam et sic etiam excellentiæ tuæ gloriam
minus læderem. Quod et tu ipse, tui gratia, oblitus penitus non fuisti in ea, quam supra memini, ad
amicum epistola pro consolatione directa, ubi et rationes nonnullas, quibus te a coniugio nostro et
infaustis thalamis revocare conabar, exponere non es dedignatus sed plerisque tacitis quibus
amorem coniugio, libertatem vinculo præferebam. Deum testem invoco si me Augustus, universo
præsidens mundo, matrimonii honore dignaretur totumque mihi orbem confirmaret in perpetuo
possidendum, carius mihi et dignius videretur tua dici meretrix quam illius imperatrix.
Non enim quo quisque ditior sive potentior ideo et melior, fortunæ illud est, hoc
virtutis. Nec se minime venalem æstimet esse quæ libentius ditiori quam pauperi nubit et plus in
marito sua quam ipsum concupiscit. Certe, quamcumque ad nuptias hæc concupiscentia ducit,
merces ei potius quam gratia debetur. Certum quippe est eam res ipsas, non hominem insequi et se,
si posset, velle prostituere ditiori. Sicut inductio illa Aspasiæ philosophæ apud Socraticum
Æschinem cum Xenophonte et uxore eius habita manifeste convincit. Quam quidem inductionem
cum prædicta philosopha ad reconciliandos invicem illos proposuisset, tali fine conclusit:
“Quia ubi hoc peregeritis, ut neque vir melior neque femina in terris lætior sit, profecto semper
id quod optimum putabis esse multo maxime requiretis, ut et tu maritus sis quam optimæ et hæc
quam optimo viro nupta sit.”
Sancta profecto hæc et plus quam philosophica est sententia ipsius potius sophiæ quam
philosophiæ dicenda.
Sanctus hic error, et beata fallacia in coniugatis, ut perfecta dilectio illæsa custodiat
matrimonii fœdera non tam corporum continentia quam animorum pudicitia. At quod error
cæteris, veritas mihi manifesta contulerat.
[ad indicem]
Cum quod illæ videlicet de suis æstimarent maritis hoc ego de te, hoc mundus universus non
tam crederet quam sciret, ut tanto melior in te meus amor existeret, quanto ab errore longius
absisteret. Quis etenim regum aut philosophorum tuam famam exæquare poterat? Quæ te regio
aut civitas seu villa videre non æstuabat? Quis te, rogo, in publicum procedentem conspicere non
festinabat ac discedentem, collo erecto, oculis directis, non insectabatur? Quæ coniugata, quæ
virgo non concupiscebat absentem et non exardebat in præsentem? Quæ regina vel præpotens
femina gaudiis meis non invidebat vel thalamis? Duo autem, fateor, tibi specialiter inerant quibus
feminarum quarumlibet animos statim allicere poteras, dictandi videlicet et cantandi gratia, quæ
cæteros, minime, philosophos assecutos esse novimus. Quibus quidem quasi ludo quodam laborem
exercitii recreans philosophici pleraque amatorio metro vel rhythmo composita reliquisti carmina,
quæ, præ nimia suavitate tam dictaminis quam cantus sæpius frequentata, tuum in ore omnium
nomen incessanter tenebant, ut etiam illitteratos melodiæ dulcedo tui non sineret immemores esse.
Atque hinc maxime in amorem tui feminæ suspirabant. Et cum horum pars maxima carminum
nostros decantaret amores, multis me regionibus brevi tempore nuntiavit, et multarum in me
feminarum accendit invidiam.
Heloissa litteras legens cum altera moniali in cœnobio Paracleti. Pinxit Ioannes Baptista Mallet.
Quod enim bonum animi vel corporis tuam non exornabat adolescentiam? Quam tunc mihi
invidentem, nunc tantis privatæ deliciis compati calamitas mea non compellat? Quem, vel quam,
licet hostem, primitus, debita compassio mihi nunc non emolliat? Et plurimum nocens, plurimum
ut nosti, sum innocens. Non enim rei effectus, sed efficientis affectus in crimine est. Nec quæ fiunt,
sed quo animo fiunt, æquitas pensat.
Quem autem animum in te semper habuerim solus, qui expertus es, iudicare potes. Tuo examini
cuncta committo, tuo per omnia cedo testimonio. Dic unum, si vales, cur, post conversionem
nostram quam tu solus facere decrevisti, in tantam tibi negligentiam atque oblivionem venerim ut,
nec colloquio præsentis recreer, nec absentis epistola consoler.
Heloissa Abælardo vale dicit. Pinxit Angelica Kauffmann
Dic, inquam, si vales, aut ego quod sentio, immo quod omnes suspicantur, dicam.
Concupiscentia te mihi potius quam amicitia sociavit, libidinis ardor potius quam
amor. Ubi igitur quod desiderabas cessavit, quicquid propter hoc exhibebas, pariter evanuit. Hæc,
dilectissime, non tam mea est quam omnium coniectura, non tam specialis quam communis, non
tam privata quam publica. Utinam mihi soli sic videretur atque aliquos in excusationem sui amor
tuus inveniret per quos dolor meus paululum resideret. Utinam occasiones fingere possem quibus
te excusando mei quoquo modo tegerem vilatatem. Attende, obsecro, quæ requiro et parva hæc
videbis et tibi facillima. Dum tui præsentia fraudor, verborum saltem notis, quorum tibi copia est,
tuæ mihi imaginis præsenta dulcedinem. Frustra te in rebus dapsilem exspecto si in verbis avarum
sustineo. Nunc vero plurimum a te me promereri credideram, cum omnia propter te compleverim,
nunc in tuo maxime perseverans obsequio. Quam quidem iuvenculam ad monasticæ
conversationis asperitatem, non religionis devotio sed tua tantum pertraxit iussio.
Ubi si nihil a te promerear, quam frustra laborem diiudica. Nulla mihi super hoc merces
exspectanda est a Deo cuius adhuc amore nihil me constat egisse. Properantem te ad Deum secuta
sum, habitu immo præcessi. Quasi enim memor uxoris Loth retro conversæ, prius me sacris
vestibus et professione monastica quam te ipsum Deo mancipasti. In quo, fateor, uno minus te de
me confidere vehementer dolui atque erubui. Ego autem, Deus scit, ad Vulcania loca te
properantem præcedere vel sequi pro iussu tuo minime dubitarem. Non enim mecum animus sed
tecum erat. Sed et nunc maxime si tecum non est, nusquam est. Esse vero sine te nequaquam
potest. Sed ut tecum bene sit age, obsecro. Bene autem tecum fuerit, si te propitium invenerit, si
gratiam referas pro gratia, modica pro magnis, verba pro rebus. Utinam, dilecte, tua de me
dilectio minus confideret ut sollicitior esset. Sed quo te amplius nunc securum reddidi,
negligentiorem sustineo. Memento, obsecro, quæ fecerim et quanta debeas attende. Dum tecum
carnali fruerer voluptate, utrum id amore, vel libidine agerem, incertum pluribus habebatur. Nunc
autem finis indicat quo id incohaverim principio. Omnes denique mihi voluptates interdixi ut tuæ
parerem voluntati. Nihil mihi reservavi, nisi sic tuam nunc præcipue fieri. Quæ vero tua sit
iniquitas perpende, si merenti amplius persolvis minus, immo nihil penitus, præsertim cum
parvum sit quod exigeris et tibi facillimum.
Per ipsum itaque cui te obtulisti Deum te obsecro ut quo modo potes tuam mihi præsentiam
reddas, consolationem videlicet mihi aliquam rescribendo, hoc saltem pacto, ut sic recreata divino
alacrior vacem obsequio. Cum me ad turpes olim voluptates expeteres, crebris me epistolis
visitabas, frequenti carmine tuam in ore omnium Heloisam ponebas. Me plateæ omnes, me domus
singulæ resonabant. Quanto autem rectius me nunc in Deum quam tunc in libidinem excitares?
Perpende, obsecro, quæ debes, attende quæ postulo et longam epistolam brevi fine concludo: Vale,
unice.
[ad indicem]
821. ...
822. ...
823. ...
824. ...
825. Hoc carmine incipit Bernardi Silvestris (ca. 1100 - 1165) cosmographia:
[ad indicem]
Congeries informis adhuc, cum silva teneret

sub veteri confusa globo primordia rerum,
visa Deo natura queri mentemque profundam
compellasse Noym. Vitæ viventis imago
prima noys Deus orta Deo substantia veri,
consilii tenor æterni, mihi vera Minerva.
Si sensu fortasse meo maiora capesso,
mollius excudi silvam positoque veterno
posse superduci melioris imaginem formæ,
huic operi nisi consentis, concepta relinquo.
Nempe Deus cuius summe natura benigna est,

larga nec invidiæ miseros sensura tumultus,
in melius, quantum patitur substantia rerum,
cuncta refert operique suo non derogat auctor.
Non igitur livere potes, si pondus ineptum
perfecto reddes consummatoque decori,
consilii si rite tui secreta recordor.
Silva rigens, informe chaos, concretio pugnax,
discolor usiæ vultus, sibi dissona massa,
turbida temperiem, formam rudis, hispida cultum
optat et a veteri cupiens exire tumultu
artifices numeros et musica vincla requirit.
[ad indicem]
826. ...
827. ...
828. ...
829. ...
830. Locus excerptus ex Ottonis Frisingensis (ca. 1112-1158) Historia de duabus civitatibus :
[ad indicem]
Porro de duabus civitatibus, qualiter una in alia latendo usque ad adventum Christi ac inde ad
Constantinum paulatim progressa profecerit, supra sat dictum puto. A Constantino vero exterioribus
malis ad plenum sopitis, cœpit intestinis malis instigante diabolo, auctore Arrio, cooperantibus rerum
dominis augustis, graviter angi usque ad Theodosium seniorem. [...]
Igitur dum Theodoricus Gothorum viribus in Italiam tenderet ac iuxta Sonium fluvium in
Aquileiensium finibus castra metatus fuisset, Odoacer ei cum magno exercitu occurrens in fugam
vertitur. Inde cum circa Veronam consedisset, rursum inito certamine Odoacer terga vertere
compellitur. Fractus his malis Odoacer ad Urbem iter flectit.
[ad indicem]
831. ...
832. ...
833. ...
834. ...
835. ...
836. ...
837. ...
838. ...
839. ...
840. Locus depromptus e Ioannis Sarisberiensis (ca. 1120 - 1180) opere inscripto Policraticus: sive de nugis curialium
et vestigiis philosophorum, libri octo :
[ad indicem]
Hæc, inter alia, leguntur in præfatione ab ipso auctore scripta:
Iocundissimus cum in multis, tum in eo maxime est litterarum fructus, quod omnium
interstitiorum loci et temporis exclusa molestia, amicorum sibi invicem præsentiam exhibent, et res
scitu dignas, situ aboleri non patiuntur. Nam et artes perierant, evanuerant iura, fidei et totius
religionis officia quæque corruerant, ipseque recti defecerat usus eloquii, nisi in remedium infirmitatis
humanæ, litterarum usum mortalibus divina miseratio procurasset. Exempla maiorum, quæ sunt
incitamenta et fomenta virtutis, nullum omnino erigerent aut servarent, nisi pia sollicitudo
scriptorum, et, triumphatrix inertiæ, diligentia, eadem ad posteros transmisisset. Siquidem vita
brevis, sensus hebes, negligentiæ torpor, inutilis occupatio, nos paucula scire permittunt: et eadem
iugiter excutit et avellit ab animo fraudatrix scientiæ, inimica et infida semper memoriæ noverca,
oblivio. Quis enim Alexandros sciret aut Cæsares, quis Stoicos aut Peripateticos miraretur, nisi eos
insignirent monumenta scriptorum?
[...]
Nihil ergo consiliosius est captatoribus gloriæ, quam litteratorum et scribentium maxime gratiam
promereri. Inutiliter enim eis geruntur egregia, perpetuis tenebris obducenda, nisi litterarum luce
clarescant.
[...]
Ad hæc in dolore solatium, recreatio in labore, in paupertate iocunditas, modestia in divitiis et

delitiis, fidelissime a litteris mutuatur. Nam a vitiis redimitur animus, et suavi et mira quadam, etiam
in adversis, iocunditate reficitur, cum ad legendum vel scribendum utilia, mentis intendit acumen.
Nulłam in rebus humanis iocundiorem, aut utiliorem occupationem invenies: nisi forte divinitus
compuncta devotio orando divinis insistat colloquiis, aut corde per caritatem dilatato, Deum mente
concipiat, et magnalia eius apud se quasi quadam meditationis manu pertractet. Experto crede, quia
omnia mundi dulcia his collata exercitiis, amarescunt; eo quidem magis, quo cuique sensus integrior,
et ratio incorrupta iudicii purioris viget acumine. Noli ergo mirari, quare aliquem gradum scalæ, quæ
nunc sola novit ascenfum, prout quenquam monuisti, non ascendo. Quare maioribus me non ingero
curiis, cum tibi etiam Isocratis responsurus sum verbo: qui interrogatus ab amicis, quare non in
forensibus negotiis versaretur, respondit: ‘Quæ locus hic callet, ego nescio; quæ ego calleo, locus hic
nescit’. Ego enim contemno quæ illi aulici ambiunt, et quæ ego ambio illi contemnunt.
[...]
... nec agitaris arundinea levitate, nec deliciarum sectaris mollia, sed ipsi, quæ mundo imperat,
imperas vanitati. ...
[...]
ego vir plebeius stridente fistula inculti eloquii, librum hunc ad honorem tuum, velut lapillum in
acervo præconiorum tuorum conieci. [...] Nugas pro parte continet curiales, et his magis insistit quibus
urgetur magis. Pro parte autem versatur in vestigiis philosophorum ; quid in singulis fugiendum sit,
aut sequendum, relinquens arbitrio sapientis.
[ad indicem]
841. …
842. ...
843. ...
844. ...
845. ...
846. ...
847. ...
848. ...
849. ...
850. Hæcce sunt Alani (ca. 1120 - 1202) verba ad Naturam:

[ad indicem]
O Dei proles, genitrixque rerum,

Vinculum mundi, stabilisque nexus,
Gemma terrenis, speculum caducis,
Lucifer orbis.
Pax, amor, virtus, regimen, potestas,
Ordo, lex, finis, via, dux, origo,
Vita, lux, splendor, species, figura
Regula mundi.
Quæ tuis mundum moderas habenis,
Cuncta concordi stabilita nodo
Nectis et pacis glutino maritas
Cœlica terris.
Quæ noys plures recolens ideas
Singulas rerum species monetans,
Res togas formis, chlamidemque formæ
Pollice formas.
Cui favet cœlum, famulatur aer,
Quam colit Tellus, veneratur unda,
Cui velut mundi dominæ, tributum
Singula solvunt.
Quæ diem nocti vicibus catenans
Cereum solis tribuis diei,
Lucido lunæ speculo soporans
Nubila noctis.
Quæ polum stellis variis inauras,
Ætheris nostri solium serenans
Siderum gemmis, varioque cœlum
Milite complens.
Quæ novis cœli faciem figuris
Protheans mutas aridumque vulgus
Aeris nostri regione donans,
Legeque stringis.
Cujus ad nutum juvenescit orbis,
Silva crispatur folii capillo,
Et tua florum tunicata veste,
Terra superbit.
Quæ minas ponti sepelis, et auges,
Syncopans cursum pelagi furori
Ne soli tractum tumulare possit
Æquoris æstus.
[ad indicem]
851. …
852. ...
853. ...
854. ...
855. Archipoetæ (ca. 1130 - post 1167) versus excerpti:

[ad indicem]
Lingua balbus, hebes ingenio,

viris doctis sermonem facio.
sed quod loquor, qui loqui nescio,
necessitas est, non præsumptio.
nulli vestrum reor ambiguum

viris bonis hoc esse congruum,
ut subportet magnus exiguum,
ægrum sanus et prudens fatuum.
ne sim reus et dignus odio,
si lucernam ponam sub modio,

quod de rebus humanis sentio,
pia loqui iubet intentio.
brevem vero sermonem facio,
ne vos gravet longa narratio,
ne dormitet lector præ tædio

et «tu autem» dicat in medio.
ad æternam beatitudinem
lapsum deus revocans hominem
verbum suum, suam imaginem
misit ad nos per matrem virginem.

est unita deitas homini,
servo suo persona domini,
morti vita, splendor caligini,
miseria beatitudini.
[ad indicem]
scimus ista potentialiter

magis facta quam naturaliter,
scrutantibus spiritualiter
scire licet quare, non qualiter.
arte mira, miro consilio
quærens ovem bonus opilio

vagantibus in hoc exilio
locutus est nobis in filio.
sanctum suæ mentis consilium
patefecit mundo per filium,
ut reiecto cultu sculptilium

deum nosset error gentilium.
poetarum seductos fabulis
veritatis instruxit regulis,
signis multis atque miraculis
fidem veram dedit incredulis.

obmutescant humana somnia,
nil occultum, iam patent omnia;
revelavit fata latentia
non sapiens, sed sapientia.
conticescat falsa temeritas,

ubi palam loquitur veritas;
quod divina probat auctoritas,
non improbet humana falsitas.
huius mundi præterit orbita;
stricta ducit ad vitam semita.

qui scrutatur renum abscondita,
trutinabit hominum merita.
iudex iustus, inspector cordium
nos ad suum trahit iudicium
redditurus ad pondus proprium

bona bonis, malis contrarium.
in hac vira misere vivitur,
vanitas est omne, quod cernitur.
heri natus hodie moritur,
finem habet omne, quod oritur.

sed qui dedit ad tempus vivere,
vitam brevem potest producere;
vitam potest de morte facere,
qui mortuos iubet resurgere.
[ad indicem]
nos ad regna vocat cælestia,

ubi prorsus nulla miseria,
sed voluptas et vera gaudia,
quæ sit deus omnibus omnia.
puniamus virtute vitium,
cuius caret fine supplicium.

terreat nos ignis incendium,
fœtor, fletus et stridor dentium.
sciens deus nos esse teneros
et gehennæ dolores asperos
pia voce revocat miseros

ovem suam ponens in humeros.
o pietas inæstimabilis!
omnipotens incorruptibilis,
creaturæ misertus mobilis
est pro nobis factus passibilis.

est alapas passus et verbera,
ludicrorum diversa genera,
spura, spinas et præter cetera
crucis morte damnatus aspera.
cum creator in cruce patitur,

ferreus est, qui non conpatitur;
cum salvator lancea pungitur,
saxeus est, qui non conpungitur.
conpungamur intus in anima
iram dei placantes lacrima!

dies iræ, dies novissima
cito venit, nimis est proxima.
ecce redit districtus arbiter,
qui passus est misericorditer.
[ad indicem]
redit quidem, sed iam minaciter;

coactus est, non potest aliter.
mundus totus commotus acriter
vindicabit auctorem graviter,
et torquebit reos perenniter
quamvis iuste, tamen crudeliter.

vos iudicis estis discipuli,
in scriptura divina seduli,
Christiani lucernæ populi,
contemptores præsentis sæculi.
vos non estis virgines fatuæ,

vestræ non sunt lampades vacuæ,
vasa vestra manant assidue
caritatis oleo mutuæ.
vos pascitis gregem dominicum
erogantes divinum triticum

quibusdam plus, quibusdam modicum,
prout quemque scitis famelicum.
decus estis ecclesiasticum;
cum venerit iudex in publicum,
ut puniat omne maleficum,

sedebitis in thronis iudicum.
verumtamen in mundi fluctibus,
ubi nemo mundus a sordibus,
quod dicitis in vestris cordibus,
compungendum est in cubilibus.

insistite piis operibus
bene vestris utentes opibus;
nam deo dat, qui dat inopibus:
ipse deus est in pauperibus.
ut divina testatur pagina,
opes multæ sunt iusto sarcina;
summa virtus est elemosina,
dici debet virtutum domina.
hanc commendo vobis præ ceteris;
abscondatur in sinu pauperis.

crede mihi: si quid deliqueris,
per hanc deum placare poteris.
hanc conmendo vobis præcipue,
hæc est via vitæ perpetuæ,
quod salvator ostendens congrue

dixit: omni petenti tribue.
scitis ista, neque vos doceo,
sed quod scitis, facere moneo.
pro me loqui iam tandem debeo,
non sum puer, ætatem habeo.

vitam meam vobis enucleo,
paupertatem meam non taceo:
sic sum pauper et sic indigeo,
quod tam siti quam fame pereo.
[ad indicem]
non sum nequam, nullum decipio:

uno tantum laboro vicio:
nam libenter semper accipio
et plus mihi quam fratri cupio.
si vendatur propter denarium
indumentum, quod porto, varium,

grande mihi fiet opprobrium;
malo diu pati ieiunium.
largissimus largorum omnium
præsul dedit hoc mihi pallium
magis habens in cælis præmium

quam Martinus, qui dedit medium.
nunc est opus, ut vestra copia
sublevetur vatis inopia;
dent nobiles dona nobilia:
aurum, vestes et his similia.

ne pauperi sit excusatio,
det quadrantem gazophylatio;
hæc viduæ fuit oblatio,
quam divina conmendat ratio.
viri digni fama perpetua,

prece vestra complector genua:
ne recedam hinc manu vacua,
fiat pro me collecta mutua.
mea vobis patet intentio;
vos gravari sermone sentio;

unde finem sermonis facio,
quem sic finit brevis oratio.
præstet vobis creator Eloy
caritatis lecytum olei,
spei vinum, frumentum fidei,

et post mortem ad vitam provehi.
nobis vero mundo fruentibus,
vinum bonum sæpe bibentibus,
sine vino deficientibus
nummos multos pro largis sumptibus.

amen.
[ad indicem]
Carmen, quod dicitur, potorium:
Æstuans intrinsecus ira vehementi

in amaritudine loquor meæ menti.
factus de materia levis elementi
folio sum similis, de quo ludunt venti.
Cum sit enim proprium viro sapienti,

supra petram ponere sedem fundamenti,
stultus ego comparor fluvio labenti,
sub eodem aere numquam permanenti.
Feror ego veluti sine nauta navis,

ut per vias aeris vaga fertur avis;
non me tenent vincula, non me tenet clavis,
quæro mei similes et adiungor pravis.
Mihi cordis gravitas res videtur gravis,

iocus est amabilis dulciorque favis.
quicquid Venus imperat, labor est suavis,
quæ numquam in cordibus habitat ignavis.
Via lata gradior more iuventutis,

implico me vitiis immemor virtutis,
voluptatis avidus magis quam salutis,
mortuus in anima curam gero cutis.
Presul discretissime, veniam te precor,

morte bona morior, dulci nece necor,
meum pectus sauciat puellarum decor,
et quas tactu nequeo, saltem corde mœchor.
Res est arduissima vincere naturam,

in aspectu virginis mentem esse puram;
iuvenes non possumus legem sequi duram
leviumque corporum non habere curam.
[ad indicem]
Quis in igne positus igne non uratur?

quis Papiæ demorans castus habeatur,
ubi Venus digito iuvenes venatur,
oculis illaqueat, facie prædatur?
Si ponas Hippolytum hodie Papiæ,

non erit Hippolytus in sequenti die.
Veneris in thalamos ducunt omnes viæ,
non est in tot turribus turris Alethiæ.
Secundo redarguor etiam de ludo,

sed cum ludus corpore me dimittit nudo,
frigidus exterius, mentis æstu sudo;
tunc versus et carmina meliora cudo.
Tertio capitulo memoro tabernam:

illam nullo tempore sprevi neque spernam,
donec sanctos angelos venientes cernam,
cantantes pro mortuis: «Requiem æternam.»
Meum est propositum in taberna mori,

ut sint vina proxima morientis ori;
tunc cantabunt lætius angelorum chori:
«Sit Deus propitius huic potatori.»
Poculis accenditur animi lucerna,

cor imbutum nectare volat ad superna.
mihi sapit dulcius vinum de taberna,
quam quod aqua miscuit præsulis pincerna.
Loca vitant publica quidam poetarum

et secretas eligunt sedes latebrarum,
student, instant, vigilant nec laborant parum,
et vix tandem reddere possunt opus clarum.
Ieiunant et abstinent poetarum chori,

vitant rixas publicas et tumultus fori,
et ut opus faciant, quod non possit mori,
moriuntur studio subditi labori.
Unicuique proprium dat Natura munus:

ego numquam potui scribere ieiunus,
me ieiunum vincere posset puer unus.
sitim et ieiunium odi tamquam funus.
Unicuique proprium dat Natura donum:

ego versus faciens bibo vinum bonum,
et quod habent purius dolia cauponum;
vinum tale generat copiam sermonum.
Tales versus facio, quale vinum bibo,

nihil possum facere nisi sumpto cibo;
nihil valent penitus, quæ ieiunus scribo,
Nasonem post calices carmine præibo.
Mihi numquam spiritus poetriæ datur,

nisi prius fuerit venter bene satur;
dum in arce cerebri Bacchus dominatur,
in me Phœbus irruit et miranda fatur.
[ad indicem]
Ecce meæ proditor pravitatis fui,

de qua me redarguunt servientes tui.
sed eorum nullus est accusator sui,
quamvis velint ludere sæculoque frui.
Iam nunc in præsentia præsulis beati

secundum dominici regulam mandati
mittat in me lapidem neque parcat vati,
cuius non est animus conscius peccati.
Sum locutus contra me, quicquid de me novi,

et virus evomui, quod tam diu fovi.
vita vetus displicet, mores placent novi;
homo videt faciem, sed cor patet Iovi.
Iam virtutes diligo, vitiis irascor,

renovatus animo spiritu renascor;
quasi modo genitus novo lacte pascor,
ne sit meum amplius vanitatis vas cor.
Electe Coloniæ, parce pænitenti,

fac misericordiam veniam petenti,
et da pænitentiam culpam confitenti;
feram, quicquid iusseris, animo libenti.
Parcit enim subditis leo, rex ferarum,

et est erga subditos immemor irarum;
et vos idem facite, principes terrarum:
quod caret dulcedine, nimis est amarum.
[ad indicem]
856. ...
857. ...
858. ...
859. ...
860. Versus aliquot decerpti e quinto libro Alexandreidos, carminis conditi a Gualterio de Castiglione (ca. 1135 - 1184):
[ad indicem]
Dum dubitat rapiatne fugam uitamne perosus

se sinat ipse capi, Persæ uelut agmine facto
mandant terga fugæ rapiuntque per arua relicto 295
rege gradum. laxis tunc demum inuitus habenis
nactus equum Darius rorantia cæde suorum
retrogrado fugit arua gradu. quo tendis inertem,
Rex periture, fugam? nescis, heu perdite, nescis
quem fugias. hostes incurris dum fugis hostem.
incidis in Scyllam cupiens uitare Charybdin.
[ad indicem]
861. …
862. ...
863. ...
864. ...
865. Locus petitus e Nigelli de Longo Campo (ca. 1135 - ca. 1200) opere inscripto Speculum stultorum :
[ad indicem]
... Librum tibi nuper misi, cujus et titulus et textus legentibus et non intelligentibus videtur
esse ridiculosus ; sed si singula subtiliter inspexeris, animumque scribentis et intentionem
attenderis, licet stylus non minus sit rudis quam materia, in aliquo forsitan poteris erudiri. Unde ut
tibi in lucem prodeant quæ verborum velata sunt dissimulatione, pauca tibi breviter de absconditis
meis dignum duxi denudare. Titulus igitur hujus libelli talis est, Speculum stultorum. Qui ideo sic
appellatus est, ut insipientes aliena inspecta stultitia tamquam speculum eam habeant, quo
inspecto propriam corrigant, discantque in seipsis id esse reprehendendum quod in aliis
reprehensibile viderint quasi per speculum.
Hisce distichis auctor opus satiricum, quibus sui ævi mores acriter perstringuntur, amico Gulielmo cuidam
dicat:
hac imagine illustratur pagina editionis Coloniensis a.1499
Prologus auctoris
Suscipe pauca tibi veteris, Willelme, Nigelli
scripta, minus sapido nuper arata stylo.
Hoc modicum novitatis opus tibi mitto legendum,
maxima pars animæ dimidiumque meæ.
Ipsa superficies quamvis videatur inepta
materiesque rudis, verba diserta minus,
multa tamen poterit lector studiosus in illis
sensibus et studiis carpere digna suis.
Non quod verba sonant, sed quæ contraria verbis
insita sensus habet sunt retinenda magis.
Quis vetet, ex nugis vario paradigmate sumpto,

seria quandoque plurima posse legi?
Sæpius historiæ brevitas mysteria magna
claudit, et in vili res pretiosa latet.
Quicquid ad exemplum morum scriptura propinat

doctrinæ causa, debet habere locum.
Sæpius admiror, dum tempora lapsa revolvo,
quam fuerint nobis quamque notanda tibi.
Nil cum præterito præsens mihi tempus habere
cernitur, in caudam vertitur omne caput.
Fit de nocte dies, tenebræ de luce serena,
de stulto sapiens, de sapiente nihil;
Fit Cato mentis hebes, linguam facundus Ulixes
perdidit instabiles non habet aura vices;
plusque Catone sapit, magis est facundus Ulixe:
qui modo mutus erat mente manuque carens;
Quique fuit sapiens duro sub tempore belli,
hunc quasi delirum tempora pacis habent;
et qui nil sapuit nisi stultum tempore duro,
postquam pax rediit, incipit esse Cato.
Quodque magis miror, furantur Nestoris annos,

quos nondum partus edidit ipse suus.
Sic fortuna, parit dum partus prodigiosos
redditur ex partu prodigiosa suo;
Prodiga facta magis quam provida, prodigiosam
conspicit ante suam se peperisse diem.
Nam puer impubes Cicerone disertior ipso
fingitur, et magno scire Catone magis;
omnia lunari subiecta globo reserare
novit, et interdum mystica multa videt.
Qualemcunque virum cupias, quantumque disertum
fingere mente, manu pingere, talis erit;
talis apud tales, talis sub tempore tali,
subque suo tali judice talis erit.
Sicque dealbatus paries depingitur extra,

interius plenus sordibus atque luto.
Sic pictura lutum vestit, sic gemma venustat
stercora, sic aurum putrida ligna tegit.
Qui nihil est per se, nec habet quo tendat in altum,
expedit alterius ut relevetur ope.
Est tamen absurdum, cum quilibet ex alieno
intumet ulterius quam tumuisse decet.
Quamvis, de propria cum quis virtute superbit,
sit vitium, levius hoc tamen esse puto.
Consuetudo tamen solet attenuare pudorem,
reddit et audacem quem mora longa iuvat.
Regna licet teneat sceptrumque leonis asellus,
juraque det populis, semper asellus erit.
Asperior tamen est, in sede leonis asellus
si positus fuerit, quam foret ipse leo.
Pelle leonina tectum detexit asellum
fastus et excedens gloria vana modum.
Si moderata foret saltem, sub imagine falsa
res simulata diu posset habere locum.
Sed nimis impatiens gravis in novitate vetustas
præcipites saltus in sua damna dedit;
dum miser ipse sibi factus suus ex alieno
fortunam didicit dedidicisse suam,
perdidit invitus, male se simulante leonem,
Quod bene sive male credidit esse bonum.
Si qua minus prudens male perdidit, ex alieno

perdidit, ex proprio nil periisse liquet.
Quæ fuit ante sibi nullo mediante figura
permanet, ex nihilo perdidit ergo nihil.
Qui leo non potuit fieri, si fiat asellus
sufficit, alterius sarcina pondus habet.
Quoque magis fertur magis est onerosa ferenti,
respectu vario pondera pondus habent.
Sanius ergo foret alienum non rapuisse,
quam cum dedecore non retinere suum.
[ad indicem]
866. ...
867. ...
868. ...
869. ...
870. Locus decerptus e præfatione operis a Saxone Grammatico (ca.1150-ca.1220) scripti, inscripti vero Gesta
Danorum:
[ad indicem]
Saxo Grammaticus delineatus a Ludovico Moe
Cum ceteræ nationes rerum suarum titulis gloriari voluptatemque ex maiorum recordatione
percipere soleant, Danorum maximus pontifex Absalon patriam nostram, cuius illustrandæ
maxima semper cupiditate flagrabat, eo claritatis et monumenti genere fraudari non passus, mihi,
comitum suorum extremo, ceteris operam abnuentibus, res Danicas in historiam conferendi
negotium intorsit inopemque sensum maius viribus opus ingredi crebræ exhortationis imperio
compulit. Quis enim res Daniæ gestas litteris prosequeretur? quæ nuper publicis initiata sacris, ut
religionis, ita Latinæ quoque vocis aliena torpebat. At ubi cum sacrorum ritu Latialis etiam
facultas accessit, segnities par imperitiæ fuit, nec desidiæ minora quam antea penuriæ vitia
exstitere. Quo evenit, ut parvitas mea, quamvis se prædictæ moli imparem animadverteret, supra
vires niti quam iubenti resistere præoptaret, ne finitimis factorum traditione gaudentibus huius
gentis opinio potius vetustatis obliviis respersa quam litterarum monumentis prædita videretur.
Igitur oneri cunctis præteriti ævi scriptoribus inexperto rudes laboris humeros subicere coactus
imperiumque neglegere veritus audacius quam efficacius parui, quam ingenii mei imbecillitas
fiduciam negabat, ab hortatoris amplitudine mutuatus.
[...]
Nec ignotum volo, Danorum antiquiores conspicuis fortitudinis operibus editis gloriæ
æmulatione suffusos Romani stili imitatione non solum rerum a se magnifice gestarum titulos
exquisito contextus genere veluti poetico quodam opere perstrinxisse, verum etiam maiorum acta
patrii sermonis carminibus vulgata linguæ suæ litteris saxis ac rupibus insculpenda curasse.
Quorum vestigiis ceu quibusdam antiquitatis voluminibus inhærens tenoremque veris translationis
passibus æmulatus metra metris reddenda curavi, quibus scribendorum series subnixa non tam
recenter conflata quam antiquitus edita cognoscatur, quia præsens opus non nugacem sermonis
luculentiam, sed fidelem vetustatis notitiam pollicetur.
[...]
Nec Tylensium industria silentio oblitteranda: qui cum ob nativam soli sterilitatem luxuriæ
nutrimentis carentes officia continuæ sobrietatis exerceant omniaque vitæ momenta ad
excolendam alienorum operum notitiam conferre soleant, inopiam ingenio pensant. Cunctarum
quippe nationum res gestas cognosse memoriæque mandare voluptatis loco reputant, non minoris
gloriæ iudicantes alienas virtutes disserere quam proprias exhibere. [...]
Initium a patriæ nostræ situ descriptuque petere statui. [...]
Huius itaque regionis extima partim soli alterius confinio limitantur, partim propinqui maris
fluctibus includuntur. Interna vero circumfusus ambit Oceanus, qui sinuosis interstitiorum
anfractibus nunc in angustias freti contractioris evadens, nunc in latitudinem sinu diffusiore
procurrens complures insulas creat.
Quo fit, ut Dania mediis pelagi fluctibus intercisa paucas solidi continuique tractus partes
habeat, quas tanta undarum interruptio pro varia freti reflexioris obliquitate discriminat. Ex his
Iutia granditatis inchoamentique ratione Danici regni principium tenet, quae sicut positione prior
ita situ porrectior Theutoniæ finibus admovetur.
[ad indicem]
871. …
872. …
873. ...
874. ...
875. ...
876. ...
877. ...
878. ...
879. ...
880. Versus excerpti e Bernardi Cluniacensis (fl. ca. 1150) carmine cui index De contemptu mundi :
[ad indicem]
Hora novissima, tempora pessima sunt, vigilemus.

Ecce minaciter imminet arbiter ille supremus.
Imminet, imminet ut mala terminet, æqua coronet,
Recta remuneret, anxia liberet, æthera donet.
Auferat aspera duraque pondera mentis onustæ,
sobria muniat, improba puniat, utraque iuste.
Ille piissimus, ille gravissimus ecce venit rex.
Surgat homo reus; instat homo deus, a patre iudex.
Surgite, currite simplice tramite, quique potestis;
Rex venit ocius ipseque conscius, ipseque testis
…
Est ubi gloria nunc Babylonia, nunc ubi dirus

Nabuchodonosor et Darii vigor illeque Cyrus? 935
Qualiter orbita viribus incita præterierunt.
Fama relinquitur illaque figitur; hi putruerunt.
Nunc ubi curia pompaque Iulia? Cæsar, obisti.
Te truculentior, orbe potentior ipse fuisti.
...
Nunc ubi Marius atque Fabricius, inscius auri?
Mors ubi nobilis et memorabilis actio Pauli?
Diva Philippica vox ubi cælica nunc Ciceronis?
Pax ubi civibus atque rebellibus ira Catonis? 950
Nunc ubi Regulus aut ubi Romulus aut ubi Remus?
Stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenemus.
...
Nos quoque tollimur, et proficiscimur ad quod et ipsi?
Imus ad infera, perdimus æthera, mente remissi.
Mors vocat; ibimus, haud retinebimus orbis honores.
Mors animantibus imminet omnibus, ibimus omnes. 960
Ibimus, ibimus atque redibimus. Ad quid? ad imum.
Ima petentia sunt profitentia corpora limum;
Est via libera mentis ad æthera, carnis ad ima.
[ad indicem]
881. …
882. ...
883. ...
884. ...
885. Loci aliquot petiti ex Andreæ Capellani (ca. 1150 - ca. 1220) opere inscripto De amore libri tres :
[ad indicem]
E libro primo:
Accessus ad amoris tractatum
Est igitur primo videre quid sit amor, et unde dicatur amor, et quis sit effectus amoris, et inter
quos possit esse amor, qualiter acquiratur amor, retineatur, augmentetur, minuatur, finiatur; et
de notitia amoris mutui, et quid unus amantium agere debeat altero fidem fallente.
Capitulum I: Quid sit amor
Amor est passio quædam innata procedens ex visione et immoderata cogitatione formæ
alterius sexus, ob quam aliquis super omnia cupit alterius potiri amplexibus et omnia de utriusque
voluntate in ipsius amplexu amoris præcepta compleri.
Quod amor sit passio facile est videre. Nam antequam amor sit ex utraque parte libratus, nulla
est angustia maior, quia semper timet amans ne amor optatum capere non possit effectum, nec in
vanum suos labores emittat. [...] si pauper ipse sit, timet ne eius mulier vilipendat inopiam; si
turpis est, timet ne eius contemnatur informitas vel pulchrioris se mulier annectat amori; si dives
est, præteritam forte tenacitatem sibi timet obesse. [...]
Postquam etiam amor utriusque perficitur, non minus timores insurgunt; uterque namque
timet amantium ne quod est multis laboribus acquisitum per alterius labores amittat, quod valde
magis onerosum constat hominibus quam si spe frustrati nullum sibi suos fructum sentiant afferre
labores. [...] tot enim timet quod nimium esset narrare difficile. Quod autem illa passio sit innata,
manifesta tibi ratione ostendo, quia passio illa ex nulla oritur actione subtiliter veritate inspecta;
sed ex sola cogitatione quam concipit animus ex eo quod vidit passio illa procedit. Nam quum
aliquis videt aliquam aptam amori et suo formatam arbitrio, statim eam incipit concupiscere
corde; postea vero quotiens de ipsa cogitat, totiens eius magis ardescit amore, quousque ad
cogitationem devenerit pleniorem. [...] Postquam vero ad hanc cogitationem plenariam devenerit,
sua frena nescit continere amor, sed statim procedit ad actum [...] Incipit enim cogitare qualiter
eius gratiam valeat invenire, incipit etiam quærere locum et tempus cum opportunitate loquendi,
ac brevem horam longissimum reputat annum, quia cupienti animo nil satis posset festinanter
impleri; et multa sibi in hunc modum evenire constat. Est igitur illa passio innata ex visione et
cogitatione.
[...]
Capitulum III: Unde dicatur amor
Dicitur autem amor ab amo verbo, quod significat capere vel capi. Nam qui amat captus est
cupidinis vinculis aliumque desiderat suo capere hamo. Sicut enim piscator astutus suis conatur
cibiculis attrahere pisces et ipsos sui hami capere unco, ita vero captus amore suis nititur alium
attrahere blandimentis, totisque nisibus instat duo diversa quodam incorporali vinculo corda
unire, vel unita semper coniuncta servare.
[ad indicem]
E libro secundo:
Capitulum I: Qualiter status acquisiti amoris debeat conservari
Quoniam igitur sufficienter superius a nobis est de amoris acquisitione tractatum, non
immerito subsequenter videndum et addendum est qualiter acquisiti debeat amoris status
conservari. Qui suum igitur cupit amorem diu retinere illæsum, eum sibi maxime præcavere
oportet, ut amor extra suos terminos nemini propaletur, sed omnibus reservetur occultus. Amor
enim postquam ad plurium cœpit devenire notitiam, statim naturalia deserit incrementa et
defectum prioris status agnoscit. Debet etiam amator in cunctis se coamanti ostendere sapientem,
moderatum moribusque compositum et in nullo ipsius debet animum odiosis actibus irritare. Sed
et necessitatibus quisque tenetur occurrere coamantis et eius cunctis compatiendo laboribus et
iustis eius voluntatibus obsequendo.
[...]
... quisque placibilis debet esse ornatu amanti et suam moderate colere formam, quia corporis
immoderata cultura tædiosa cunctis exsistit, et naturalis inde sequitur contemptio formæ. Valet
etiam ad statum amoris conservandum largitas coamantis abundans; amatores enim omnes
terrenas debent contemptui habere divitias et eas necessitatem habentibus erogare. Nil namque in
amante laude dignius approbatur quam si largitatis virtute reperiatur indutus. Omnis namque
probitas ex avaritiæ admixtione supprimitur, et multa inter homines toleratur improbitas, si
largitatis inveniatur pulchritudine decorari.
[...]
Retinetur quoque amor delectabilia et suavia carnis exercendo solatia, talia tamen et tanta quæ
tædiosa non videantur amanti.
[...]
Præterea omni conatu curare debet amator cum bonis assidue conversari et malorum
societatem penitus evitare. Vilium namque consortio amatoris iuncta persona sui ipsius
contemptum parit amanti.
[ad indicem]
886. ...
887. Guntheri Parisiensis (1150-1220) versus excerpti ex carmine epico cui index est Ligurinus :
[ad indicem]
Ardua sollicito versu memorandaque sæclis

gesta cano mundoque tuos, Friderice, triumphos,
[…]
Res onerosa quidem, nec præsumenda minori

ingenio magnisque etiam metuenda poetis.
Sed tamen exiguas amor et devotio vires
supplebit fragilemque animi spes magna vigorem
fulciet affectusque pios Fortuna iuvabit.
[…]
Hæc urbs Francorum mediis in finibus, agris,

vitibus, arbustis, populo generosa frequenti,
hinc statione sua Rhenum contingit, at inde
extendit rapidam fines procul usque Mosellam,
quæ non pæne minor placidos dum permeat agros,
frugibus et pomis et dulci fertilis uva,
nomen aquasque suas proprio sub jure retentans,
fluminis ex gemini confluxu nomen habentem
servat adusque locum : victor mox Rhenus utrumque
eripit et mixtis dominatur fortior undis.
[ad indicem]
888. ...
889. ...
890. Pauci versus operis ab Ebehardo Alemanno (qui floruit ca. 1150) scripti ac Laborinti inscripti quibus de vita agit
sua :
[ad indicem]
Cor tibi decoxit curæ studiique caminus,

afflixit corpus Parisiana fames.
Sicut Parisius est divitibus paradisus,
sic est pauperibus insatiata palus.
Deinde tibi fornax fuit Aurilianis, alumna
auctorum, Musæ fons, Heliconis apex.
Unde reversus eras audatus veste, lacerna,
pallidus, exilis corpore, rebus inops.
891. …
892. …
893. ...
894. ...
895. Versus desumpti ex Iohannis de Altavilla (fl. mediante sæc. XII) carmine epico cuius titulus est Architrenius :
[ad indicem]
De potentia laboris et ingenii et de impotentia desidiæ
[...] Dædalus alas

induit, ingenii furor instat, et invia præceps
rumpit, et artifici cedit natura labori.
Languida segnities, Veneris nutricia, tractat
otia, dilatrix operum, dissuada laborum,
[...] quod ipso
principio rumpit, hodiernos crastinat actus,
et quod præteritum nunquam facit, usque futurat.
Ausus attenuat, animos premit, alligat artus,
contemptusque luto defœdat, aromate morum
pectus odoratum, fame secura, pudendæ
assuescit vitæ, vitiique paludibus hærens
sorde volutatur, oculoque improvida cæco.
[...]
At ne desidia musæ mihi sopiat ignes,
nascitur et puero vagit nova pagina versu,
propositique labor victorem spondet, et audax
grandibus inceptis studii constantia ; verum
inter Apollineas lauros, fas esto myricæ
dejectis vernare comis, non præcinit omnem
ad digitum Phœbea chelys, non novimus aures
Aonia mulcere lyra, non pectinis hujus
in plebem vilescit apex, hæc gloria vatum,
hoc jubar, hic titulus, solos contingit Homeros.
[...]
Sæcula non vidi, vel quas solaribus ardens
vector equis radio sitienti sorbuit undas.
Non me præteritis jacto latuisse diebus.
[...]
Exclamatio Architrenii in eos qui opes ædificationibus consumunt.
Hoc fatui cælum mundi videt inque dolentes

excutitur risus ; heu ! quæ dementia tantis
erexisse domos studiis, tantosque labores
perdere, tot census, quod crastina diruat ætas
instruit instanter labor irritus, ocius ista
otia tollantur, ad inania mundus anhelat,
deflectatur iter, totusque in seria sudet.
Nam risu, aut digito, quid dignius ? Ardua tollit
cras ruiturus homo ; furor est sublimibus uti
sedibus, ad lapsum properanti, improvida montes
accumulat casura manus, nam sufficit unam
contraxisse casam morituro, cum irrita surgant
quæ fati pulsante manu fastigia nutant.
[...]
Adventus ad regionem philosophorum, quæ quidem amœnissimis Campis Elysiis similis esse videtur :
Nec mora, dum fervet, nec tempore temperat ignem,

floridulum mundi thalamum verisque penates,
advehit usque Tylon ubi nunquam labitur absque
præterito præsens plusquam perfecta venustas.
Perpetuatur honos rosulis, intacta senectæ
lilia pubescunt, senium nec bruma nec æstas
advehit, et veris æternativa juventam
floribus ipsa loci deitas nativa perennat.
Hic ubi planities patulum lunatur in orbem,
philosophos serie junctos circumspicit ...
[...]
[ad indicem]
896. ...
897. ...
898. Locus excerptus ex Alexandri Neckam (1157–1219) operibus:
[ad indicem]
In principio huius libelli ista sunt scienda et notanda, scilicet quis auctor, quæ materia et quæ
intentio et quæ utilitas et quis titulus et qualiter tractat. Auctor huius libelli dicitur magister Alexander
Nequam. Materia huius libelli sunt nomina utensibilia. Intentio auctoris est nomina utensilium in
summam unam colligere ad promotionem et ad instructionem minus provectorum. Utilitas est ut
perlecto libello sciamus nomina et significationes nominum utensilium. Libellus iste ita intitulatur:
‘Incipit libellus magistri Alexandri Nequam de utensilibus’. Auctor iste primo tractat de utensilibus
quæ pertinent ad coquinam quoniam ea sunt usui humanæ vitæ admodum necessaria et postea de
aliis.
899. ...
900. Locus decerptus ex Helinandi Frigidi Montis (ca. 1160/70-1229) opere cui index Flores :
[ad indicem]
De illo Apollinis oraculo γνῶθι σεαυτόν, id est ‘nosce teipsum’.
Olim apud Delphos scriptum fuisse legitur in vetustissimo tripode Apollinis famosissimum
oraculum, datum consulenti, quomodo ad beatitudinem perveniret, γνῶθι σεαυτόν, id est : Nosce
te ipsum. Hujus autem sententiæ, non est credendum Apollinem fuisse auctorem, vel inventorem,
sed potius furem. Furatus est enim eam de præsenti loco. Idem est enim, noscere seipsum, quod
speciem suam visitare. Aut certe de illo loco Cantici canticorum: “Nisi cognoveris te, o pulchra
inter mulieres, egredere, et abi,” etc. (Cant. 1.) Hanc autem sententiam, vel potius hoc furtum
Apollinis satyricus noster Juvenalis divinam et cælestem sententiam appellat, propter summam
utilitatem quæ in illa continetur. Ait enim :
... Illum ego jure

despiciam, qui scit, quanto sublimior Atlas
omnibus in Libya sit montibus, hic tamen idem
ignoret quantum ferrata distet ab arca
sacculus. E cælo descendit, γνῶθι σεαυτόν.
Quod est dicere: Stulta scientia est, et insipicns sapientia supervacua noscere, necessariis
ignoratis. Quid enim prodest homini scire metiri mundum, et nescire seipsum?
[ad indicem]
901. ...
902. ...
903. ...
904. ...
905. Sic incipit Lotharii Signini (ca. 1160 - 1216) liber primus operis cuius inscriptio est De contemptu mundi sive de
miseria humanæ condicionis :
[ad indicem]
Libri primi caput primum:
Quare de vulva matris egressus sum, ut viderem laborem el dolorem, et consumerentur in

confusione dies mei? Si talia de se locutus est ille, quem dominus sanctificavit in utero qualia
loquar ego de me, quem mater mea genuit in peccatis? Heu me, dixerim, mater mea, quid me
genuisti, filium amaritudinis et doloris? Quare non in vulva matris mortuus sum? egressus ex
utero non statim perii? Cur exceptus genibus, lactatus uberibus, natus in combustionem et cibum
ignis? Utinam interfectus fuissem in utero, ut fuisset mihi mater mea sepulcrum et vulva eius
conceptus æternus. Fuissem enim quasi non essem de utero translatus ad tumulum. Quis ergo det
oculis meis fontem lacrimarum, ut fleam miserabilem condicionis humanæ ingressum, culpabilem
humanæ conversationis progressum, damnabilem humanæ dissolutionis egressum? Consideravi
ergo cum lachrimis, de quo factus sit homo, quid faciat homo, quid facturus sit homo. Sane
formatus de terra, conceptus in culpa, natus ad pœnam, agit prava quæ non licent, turpia quæ non
decent, vana quæ non expediunt, fiet cibus ignis, esca vermis, massa putredinis. Exponam id
planius, edisseram plenius. Formatus est homo de pulvere, de luto, de cinere, quodque vilius est, de
spurcissimo spermate: conceptus in pruritu carnis, in fervore libidinis, in fœtore luxuriæ, quodque
deterius est, in labe peccati; natus ad laborem, dolorem, timorem, quodque miserius est ad
mortem. Agit prava, quibus offendit deum, offendit proximum, offendit se ipsum, agit turpia,
quibus polluit famam, polluit conscientiam ; polluit personam. Agit vana, quibus negligit seria,
negligit utilia, negligit et necessaria. Fiet cibus ignis, qui semper ardet et urit inextinguibilis, esca
vermis, qui semper rodit et comedit immortalis, massa putredinis, quæ semper fœtet et sordet
horribilis.
[ad indicem]
Libri primi caput nonum:
Quem fructum homo producit.
O vilis condicionis humanæ indignitas, o indigna vilitatis humanæ condicio. Herbas et

arbores investiga. Illæ de se producunt flores et frondes et fructus, et heu tu de te lendes et
pediculos et lumbricos. Illæ de se fundunt oleum, vinum et balsamum, et tu de te sputum, urinam et
stercus. lllæ de se spirant suavitatem odoris, et tu de te reddis abominationem fœtoris. Qualis est
ergo arbor talis est fructus. Non enim potest arbor mala fructus bonos facere. Quid est enim homo
secundum formam, nisi quædam arbor inversa? cuius radices sunt crines, truncus est caput cum
collo, stipes est pectus cum alvo, rami sunt ilia cum tibiis, frondes sunt digiti cum articulis. Hoc est
folium quod a vento rapitur, et stipula quæ a sole siccatur.
[ad indicem]
906. ...
907. Iacobi Vitriacensis (1160/70 - 1240) e sermonibus locus depromptus cuius index est De cete submergenti naves .
Qui quidem locus alludere videtur ad fabulosam narrationem de Iasconio, quam legimus in Sancti Brendani
navigatione :
[ad indicem]
Dicitur autem quod in magno Oceano adeo sunt cete grandia, quod a nautis insulæ reputantur,
maxime quando non moventur et herbis atque aliis purgamentis maris operiuntur. Nautis autem
exeuntibus et navibus ad monstrum illud religatis, dum subito piscis movetur, tam nautæ quam naves
in profundum absorbentur.
[ad indicem]
908. ...
909. ...
910. Odonis Ceritonensis (1180-1247) fabulæ excerptæ:

[ad indicem]
De tortuca et aquila.
Contra curiosos.
Tortuca, manens in locis hu[mi]dis et profundis, rogavit Aquilam, quod portaret eam in altum.
Desideravit enim videre campos, colles et montes et nemora. Aquila adquievit, Tortucam in altum
portavit, et dixit Tortucæ: Vides iam quæ nunquam vidisti, montes et valles et nemora. Dixit
Tortuca: Bene video; mallem tamen esse in foramine meo. Et ait Aquila: Sufficit hæc omnia tibi
vidisse. Dimisit eam cadere, et tota confracta est.
Mistice: Aliquis vivit in paupere tecto; desiderat ascendere et super pennas ventorum volare; rogat
Aquilam, id est Diabolum, quod aliquo modo ipsum exaltet; quandoque per fas et nefas, per
falsitates ascendit, et sic Diabolus ipsum portat; quandoque intelligit statum suum periculosum et
mallet esse in paupere tecto. Tum Diabolus in mortem facit eum cadere, in puteum gehennæ, ubi
totus confringitur.
Sic [est] qui [stultus] scandit pernicibus alis; / Incidit a scalis in loca plena malis.
[ad indicem]
De scacis.
Contra gloriantes de genere nobilitatis.
Simile est de his divitibus, quod sic in ludo Scacorum, quum ponuntur extra sacculum; quidam
dicuntur reges, quidam milites, quidam duces, quidam pedones. Et ludunt [hominibus] de talibus; qui
alium poterit vincere, probus dicitur. Item in bursa sine ordine collocantur.
Sic omnes hominum veniunt de uno sacco, de utero matris. Postea ludit unus cum alio; unus aufert
unum ludum, tandem mactat. In fine colliguntur et iterum sine ordine in sacco ponuntur. Sic in hoc
mundo ludit unus cum alio; unus amittit, alius lucratur, alius mactatur. Qui alium potest vincere,
probus et inclitus dicitur. Sed tandem proiciuntur in eundum sacculum, scilicet corpora in terram,
animæ in Gehennam, ubi nullus ordo, sed sempiternus horror inhabitat.
De muribus et catto…
Mures habuerunt semel consilium qualiter se a catto possent præmunire. Et ait quidam Mus
sapiens: Ligetur campanella in collo Catti, et tunc poterimus ipsum quocumque perrex[er]it audire et
insidias eius præcavere. Placuit omnibus hoc consilium. Et ait mus unus: Quis ligabit campanellam in
collo Catti? Respondit mus unus: Certo non ego. Respondit alius: Nec ego pro toto mundo ei vellem
tantum appropinquare.
Sic plerumque contingit quod clerici, monachi insurgunt contra episcopum, priorem, uel abbatem,
dicentes: Vtinam esset talis amotus, et alium episcopum vel abbatem haberemus! Et hoc placeret
omnibus. Tandem dicunt: Quis opponit se contra episcopum? Quis accusabit eum? Alii sibi timentes
dicunt: Non ego, nec ego. Et sic minores permittunt maiores vivere et præesse.
[ad indicem]
Parabola de quodam sene ægrotante
Senex quidam frequenter ægrotabat. Contigit autem uno anno eum non ægrotare. Vnde
cœpit flere dicens : ‘Dereliquit me Deus, quia nullam adversitatem infirmitatis sustineo’.
[ad indicem]
911. …
912. ...
913. ...
914. ...
915. ...
916. ...
917. ...
918. ...
919. ...
920. Francisci Assisiensis (1182-1226) canticum fratris Solis :

[ad indicem]
Altissime, omnipotens, bone domine, tuæ sunt laudes, gloria, honor et omnis benedictio, tibi
soli referendæ sunt et nullus homo dignus est te nominare.
Lauderis, domine deus meus, propter omnes creaturas tuas et specialiter propter
honorabilem fratrem nostrum Solem, qui diescere facit et nos illuminat per lucem; pulcher est et
radians et magni splendoris et tui, domine, symbolum præfert.
Laudetur dominus meus propter sororem Lunam et stellas, quas in cælo creavit claras et bellas.
Laudetur dominus meus propter fratrem Ventum, aerem, nubem, serenitatem et propter omnia
tempora, per quæ omnibus creaturis ministrat alimentum.
Laudetur dominus meus propter sororem Aquam, quæ est multum utilis, humilis, pretiosa et casta.
Laudetur dominus meus propter fratrem Ignem, per quem noctem illuminat; ille roseus est,
rutilus, invictus et acer.
Laudetur dominus meus propter nostram matrem Terram, quæ nos sustentat et alit et producit
varios fructus et varicolores flores et herbas.
Lauderis, mi domine, propter illos, qui pro tuo amore offensas dimittunt et patienter sustinent
tribulationem et infirmitatem.
Beati illi, qui in pace sustinuerunt, quia a te, altissime, coronabuntur.
Lauderis, mi domine, propter sororem nostram Mortem, quam nullus vivens potest evadere.
Vae illis, qui moriuntur in peccato mortali!

Beati illi, qui in hora mortis suæ inveniunt se conformes tuæ sanctissimæ voluntati, mors enim
secunda non poterit eis nocere.
Laudate et benedicite dominum meum, gratificamini et servite illi, omnes creature, cum magna
humilitate!
[ad indicem]
921. …
922. ...
923. ...
924. ...
925. Versus decerpti e Iosephi Iscani (qui floruit ca. 1183) carmine cui index De bello Troiano :
[ad indicem]
Iliadum lacrimas, concessaque Pergama fatis,

prœlia bina ducum, bis adactam cladibus urbem
in cineres, querimur : flemusque quod Herculis ira,
Hesiones raptus, Helenæ fuga fregerit arcem,
impulerit Phrygios, Danaas exciverit urbes.
[...]
Mira quidem dictu, sed vera, advertite, pandam,

nam vati Phrygio Martem certissimus index
explicuit præsens oculus, quem fabula nescit.
Hunc ubi combiberit avidæ spes ardua mentis,
quos Superos in vota vocem? mens conscia veri
proscripsit longe ludentem ficta poetam :
quin te Cecropii mentita licentia pagi,
et lædant figmenta, pater, quo præside floret
Pontia, et in priscas respirat libera leges.
[...]
Parcite, victores Danai, compescite dextras :

labe pari peccat, pariter crudelis uterque
qui cunctis, et nulli : nobilis ira est
citra iram punire reos : jam copia regni,
urbs cecidit, cessit hostis : cæsoque tyranno,
ut miseris faciles, Graiorum exempla secuti,
esse Phryges discant, damus ultro rura colono,
castra viris, pontum nautis, et civibus urbem,
at pereat dira si quis de stirpe superstes;
hanc quoniam delere juvat.
...
[ad indicem]
926. ...
927. ...
928. ...
929. ...
930. Hic est locus excerptus ex Ioannis de Alta Silva (ca. 1184- ca. 1212) narratione fabulosa cui index Dolopathos sive
De rege et septem sapientibus:
[ad indicem]
Florebat per idem tempus Romæ ille famosissimus poeta Virgilius, qui de Mantua Siciliæ
civitate oriundus optime notus erat regi, quia et sæpe fuerat ab eo muneribus honoratus. Huic ergo
ob notitiam sui, et quia tunc temporis inter philosophos præcipuus habebatur, cum muneribus
magnis pater transmittit filium, obsecrans eum per deos suos, quatenus puerum et scientia sua
instrueret, et a malignorum insidiis diligentius custodiret. Timebat enim pater, ne aliquid sinistri
per invidiam pateretur, quia hoc a divinis et astrorum peritis acceperat. At Virgilius ob
reverentiam et amicitiam regis puerum recipiens primo quidem ei literarum tradidit elementa, ac
deinde blandiendo leniendoque, ut moris est magistrorum, syllabam ex literis conficere, ex syllabis
formare dictionem, et ex dictionibus vero perficere orationem eum in augustia temporis docuit.
Sicque paulatim proficiens puer iam per se legere et utramque linguam, græcam videlicet et
latinam, proferre cœpit. Lætabatur Virgilius et tantam in puero velocitatem ingenii mirabatur,
spemque de eo concipiens meliorem, ampliorem ei curam inpendebat. Puer vero animum dictis
magistri accommodans, qui naturaliter elegantis erat ingenii, quicquit semel audisset, subtili
statim ingenio intellectum vivaci memoriæ commendabat, nec opus erat ei, secundo super hoc
requirere præceptorem. Unde factum est, ut infra unius anni circulum, cum socios suos, qui eum et
ætate præcedebant, iamque quinquennio vel septennio sub disciplina fuerant magistrorum,
transcenderet, rogaretque Virgilium quatenus eum altioribus instruere digneretur. Ipse vero
videns in eo infantiæ abolitam ruditatem, iamque habilem fore ad percipiendum artium
disciplinam, eius libenter annuit voluntati.
[ad indicem]
931. ...
932. ...
933. ...
934. ...
935. ...
936. ...
937. ...
938. ...
939. ...
940. Versus deprompti e carmine apologis compositum generisque iocularis vel satirici, cuius titulus est
Ysengrimus :
[ad indicem]
Egrediens silva mane Ysengrimus, ut escam

ieiunis natis quæreret atque sibi,
cernit ab obliquo Reinardum currere vulpem,
qui simili studio ductus agebat iter,
prævisusque lupo non viderat ante videntem,
quam nimis admoto perdidit hoste fugam.
Ille, ubi cassa fuga est, ruit in discrimina casus,
nil melius credens quam simulare fidem.
Iamque salutator veluti spontaneus infit:
contingat patruo præda cupita meo.
delineatio in manuscripto sæc. XII
‘Contigit’, Ysengrimus ait, ‘lætare petisse,

opportuna tuas obtulit hora preces:’
Ut quæsita mihi contingat præda, petisti,
contigit, in prædam te exigo, tuque daris.
[...]
Luxus opes sequitur, sibi quisque fit utilis abbas,

sanctior est, quisquis pinguior esse potest.
Nunc ferrum, nunc flamma adimit, nunc potio morbum
pinguibus, o tanti est promeruisse deum!
Qui sapit, est sapiens: tu pauper multa vorasti,
ingluviem dives prosequerere magis
...
[ad indicem]
941. ...
942. ...
943. Anonymi Neveleti fabulæ Æsopiæ quibus index:
[ad indicem]
De fure et cane
Fure vocante canem prætenso munere panis,

spreto pane monet talia verba canis:
‘ut sileam tua dona volunt frustraque laborant
esse locum; panem si fero cuncta feres.
Fert munusmea damna tuum, latet hamus in esca;
me privare cibo cogitat iste cibus.
Non amo nocturnum panem plus pane diurno;
advena plus nato non placet hostis hero.
Non rapiet nox una mihi bona mille dierum;
nolo semper egens esse saturque semel.
Latratu tua furta loquar nisi sponte recedas.’
Hic silet, ille manet, hic tonat, ille fugit.
Si tibi quid detur, cur detur respice. Si des,
cui des, ipse nota, teque, gulose, doma.
[ad indicem]
Neveleti auctor ignotus, qui Medio Ævo floruit, notum Phædri apologum, cuius inscriptio Leo senex, aper,
taurus et asinus, sic interpretatus est:
De leone inveterato
Irretit miserum gravitas annosa leonem,

inglaciat corpus, corque senile gelu.
Instat aper, pensat veteri pro vulnere vulnus.
Frontis eum telo taurus utroque fodit.
Sævit asellus iners, et frontem calce sigillat.
Hæc solo gemitu vindicat acta Leo.
‘Omnia quæ vici, me vincunt omnia : dormit
vis mea, dormit honor, dormit honoris opus.
Cui nocui, nocet ille mihi : multisque peperci,
qui mihi non parcunt ; pro pietate nocent’.
Hunc timeat casum , qui se non fulcit amico,
nec dare vult felix, quam miser optat opem.
[ad indicem]
944. ...
945. Versus aliquot e carminibus Arundellianis petiti:

[ad indicem]
Plaudit humus, Boreæ

fugam ridens exulis.
Pullulant arboreæ
nodis comæ patulis.
Gaudet Rea! coronari

novis frontem flosculis,
olim gemens carcerari
nivis sevis vinculis.
Felix morbus, qui sanari

nescit sine morbo pari!
Ethera Favonius
induit a vinculis.
Ornat mundum Cyprius ?
sacris dive copulis.
Castra Venus renovari

novis ovat populis
ct tenellas copulari
blandis mentes stimulis.

Tuum, Venus, haurio

venis ignem bibulis.
Tuis, Flora, sitio
favum de labellulis.
Flora, flore singulari

præminens puellulis,
solum sola me solari
soles in periculis.

Rapit nobis ludere

dictis livor æmulis,
nos obliquis lædere
gaudens linguæ iaculis.
Nolo volens absentari,

votis uror pendulis.
Fugi, timens te notari
nigris famæ titulis.

In discessu dulcibus
non fruebar osculis;
salutabas nutibus —
pæne loquens garrulis.
Fas non erat pauca fari:

fuere pro verbulis,
quas, heu, vidi derivari
lacrimas ex oculis.

[ad indicem]
Dum rutilans Pegasei

coruscat aurum velleris,
auricomi favor dei
risum serenat ætheris.
Læta suos Dionei
salutat aura sideris;
castra densantur Veneris,
volant tela Cytherei.
Felicibus stipendiis
suos Venus remunerat,
dum lusibus et basiis
medetur his, quos vulnerat.
[ad indicem]
946. ...
947. ...
948. ...
949. ...
950. E Carminibus Buranis loci excerpti:

[ad indicem]
Carmina, quæ dicuntur, potoria:
De conflictu vini et aquæ

Petrus
Denudata veritate
succinctaque brevitate
ratione varia
dico, quod non copulari
debent, immo separari,
que sunt adversaria.
Cum in scypho reponuntur,

vinum aqua coniunguntur;
sed talis coniunctio
non est bona nec laudari
debet, immo nuncupari
melius confusio.
Vinum sentit aquam secum.

dolens inquit: «quis te mecum
ausus est coniungere?
exi! surge! vade foras!
non eodem loco moras
mecum debes facere.
Super terram debes teri

et cum terra commisceri,
ut in lutum transeas.
vilis et inverecunda
rimas queris, ut immunda
mundi loca subeas.
Mensa per te non ornatur,

nullus homo fabulatur
in tui presentia.
sed qui prius est iocundus,
ridens verboque facundus,
non rumpit silentia.
Cum quis de te forte potat,

si sit sanus, tunc egrotat,
conturbas precordia;
venter tonat, surgit ventus,
qui inclusus, non ademptus
multa dat supplicia.
Quando venter est inflatus,

tunc diversos reddit flatus
ex utroque gutture,
et cum ita dispensatur
ventus, aer perturbatur
a corrupto murmure.»
Aqua contra surgit ita:

«turpis iacet tua cita
cum magna miseria.
qui sunt tui potatores,
vitam perdunt atque mores
tendentes ad vitia.
Tu scis linguas impedire.

titubando solet ire
tua sumens basia;
verba recte non discernens,
centum putat esse cernens
duo luminaria.
Et qui tuus est amator?

homicida, fornicator,
Davus, Geta, Byrria!
tales tibi famulantur,
tales de te gloriantur
tabernali curia.
Propter tuam pravitatem

nullam habes libertatem,
domos tenes parvulas.
ego magna sum in mundo,
dissoluta me diffundo
per terre particulas.
Potum dono sitienti,

et salutem sum querenti
valde necessaria,
quia veho peregrinos
tam remotos quam vicinos
ad templi palatia.»
Vinum hec: «te plenam fraude

probas esse tali laude.
verum est, quod suscipis
naves. post hec intumescis;
dum franguntur, non quiescis
et sic eas decipis.
Qui non potest te potare

et te totam desiccare,
tendit ad pericula.
tibi credens sic declinat;
ita per te peregrinat
ad eterna secula.
Ego deus, et testatur

istud Naso; per me datur
cunctis sapientia.
cum non potant me magistri,
sensu carent, et ministri
non frequentant studia.
Non a falso potest verum

separare, ni qui merum
me potare nititur.
claudus currit, cecus videt,
eger surgit, deflens ridet,
per me mutus loquitur.
Per me senex iuvenescit,

per te ruit et senescit
iuvenum lascivia.
per me mundus reparatur,
per te nunquam generatur
filius vel filia.»
Aqua inquit: «tu es deus,

per quem iustus homo reus
malus, peior, pessimus.
verba facis semiplena
balbutire; cum lagena
sic fit sciens Didymus.
Execretur tale numen,
lima fraudis et acumen,
fons, origo criminis,
quod et bonis novercatur,
quod e terris se furatur
per adventum fluminis.
Ego loquor veritatem,

dono terris ubertatem,
per me vernant omnia.
cum non pluit, exarescunt
herbe, fruges et marcescunt
flores atque folia.
Mater tua tortuosa

numquam surgit fructuosa;
sed omnino sterilis,
sua coma denudata,
serpit humi desiccata,
vana fit et fragilis.
Fames terras comitatur

me cedente, perturbatur
deflens omnis populus;
pro me Christo Christianus,
tam Iudeus quam paganus
preces fundit sedulus.»
Vinum ait: «de te canis,

te collaudas verbis vanis,
alibi te vidimus.
universis cum sis nota
vilis et immunda tota,
credis, quod non novimus?
Tu fex rerum et sentina,

que descendunt de latrina,
suscipis, quod taceo.
sordes, feces et venena
multa rapis ut effrena,
que narrare nequeo.»
Aqua surgens se defendit

atque vinum reprehendit
de turpi colloquio:
«quis et qualis sit, non latet,
iste deus, immo patet
tali vaticinio.
Sermo tuus me non ledet,

tamen turpis male sedet
ore dei ratio.
ultra passus novem ferre
nolo virus nec sufferre,
sed a me proicio.»
Vinum ait: «exornata

verba sunt post terga data;
non excludis vitium.
multi ferre te viderunt
sordes, que non perierunt
per diei spatium!»
Audiens hec obstupescit

aqua, deflens obmutescit,
geminat suspiria.
vinum clamat: «quare taces?
patens est, quod victa iaces
rationis nescia.»
Ego Petrus disputator

huius cause terminator
omni dico populo:
quod hec miscens execretur
et a Christo separetur
in eterno seculo. Amen.
[ad indicem]
Hoc vero alterum ad amorem spectat:
Dum Diane vitrea

sero lampas oritur
et a fratris rosea
luce dum succenditur,
dulcis aura zephyri
spirans omnes etheri
nubes tollit;
sic emollit
vis chordarum pectora
et immutat
cor, quod nutat
ad amoris pignora.
Letum iubar Hesperi

gratiorem
dat humorem
roris soporiferi
mortalium generi.
O quam felix est antidotum soporis,

quod curarum tempestates sedat et doloris!
dum surrepit clausis oculorum poris,
ipsum gaudio equiperat dulcedini amoris.
Morpheus in mentem
trahit impellentem
ventum lenem segetes maturas,
murmura rivorum per harenas puras,
circulares ambitus molendinorum,
qui furantur somno lumen oculorum.
Post blanda Veneris commercia

lassatur cerebri substantia.
hinc caligant mira novitate
oculi nantes in palpebrarum rate.
hei, quam felix transitus amoris ad soporem,
sed suavior regressus ad amorem!
Ex alvo leta fumus evaporat,

qui capitis tres cellulas irrorat;
hic infumat oculos
ad soporem pendulos
et palpebras sua fumositate
replet, ne visus exspatietur late.
unde ligant oculos virtutes animales,
que sunt magis vise ministeriales.
Fronde sub arboris amena,

dum querens canit philomena,
suave est quiescere,
suavius ludere
in gramine
cum virgine
speciosa.
si variarum
odor herbarum
spiraverit,
si dederit
torum rosa,
dulciter soporis alimonia
post Veneris defessa commercia
captatur,
dum lassis instillatur.
O in quantis
animus amantis
variatur vacillantis!
ut vaga ratis per equora,
dum caret ancora,
fluctuat inter spem metumque dubia
sic Veneris militia.
[ad indicem]
Qui cupit egregium scachorum noscere ludum,

Audiat; ut potui, carmine composui.
Versibus in paucis dicam sibi prelia litis:

Quattuor in tabula bis loca sunt varia.
Albescit primus, rubet atque colore secundus,

Aut niger aut glaucus pingitur aut rubeus.
In primo rochus committere bella minatur

Statque secundus eques ludicra iura tenens.
Tertius alficus custos regalis habetur;

Quartus rex renitet; femina quinta sedet.
Post illos procerum revocabitur ordo priorum;
Procedit peditum turba velox nimium.
Stat pedes, et dextra rapit et de parte sinistra,

Quem sibi diversum cernit et oppositum.
Et si quando datur tabule sibi tangere summa,

Regine solitum preripit officium.
Vir factus mulier regi ferus arbiter heret,

Imperat et regnat, hinc capit, inde labat.
Bella movent primi pedites, labuntur et ipsi,

Et reliquis timidam dant moriendo viam.
Per spatium tabule rocho conceditur ire

In qua parte velit, si nichil obstiterit.
Maior maiores rapit et fallendo minores,

Sepius et minimis fallitur a sociis.
Belliger insignis, prudens, celer, aptus et armis

Currit eques rapidus, qua patet arte locus.
Decipit insontes socios et fraude carentes

Terret et insequitur, hinc capit, hinc capitur.
Alficus trivius, cornuta fronte timendus,

Ante, retro comites decipit invigiles.
A dominis minimi, domini capiuntur ab imis

Sic mixti procerum; turba perit peditum.
Rex manet incaptus subtracta coniuge solus;

Coniuge subtracta rex manet in tabula.
Sepius est mattus servorum turbine septus

Et mattum suffert, si via nulla patet.
[ad indicem]
De mundi statu
Mundus est in varium sepe variatus

et a status ordine sui degradatus:
ordo mundi penitus est inordinatus,
mundus nomine tenus stat, sed est prostratus.
Transierunt vetera, perit mos antiquus;

inolevit nequior mos et plus iniquus.
nemo meus, quilibet suus est amicus;
non Saturnus regnat nunc, immo Ludowicus.
Sperabamus, quod adhuc quisquam remaneret,

mundum qui precipitem dando sustineret,
pleno cornu copie munera preberet,
nomen largi, sed et rem, quod plus est, haberet.
Avem raram nondum hanc potui videre,

est Pheinice rarior, hircocervus vere.
hanc quesivi sepius; felix, tu iam quere!
ei nomen interim dabimus Chimere.
Mundus ergo labitur, nullus hunc sustentat;

currit, cadit, corruit, quis eum retentat?
largitatis semitas nemo iam frequentat,
actus largi strenuos nemo representat.
Unam tamen video formam largitatis,

quam vos specialiter, clerici, libatis;
hanc edicam nudius, si vos sileatis,
si cum patientia me sustineatis.
Dicet quis: «enuclea! quid est hoc, quod ais?»

dicam: «larga munera vestra sentit Thais,
Thais illa celebris thermis, Cumis, Bais,
illa Troie pestilens et damnosa Grais.
Hec dum nudo nudam se propter hoc iniungit,

manu, lingua, labiis palpat, lingit, ungit;
at Venus medullitus scalpit, prurit, pungit:
Pamphilum dupliciter sic Thais emungit.
Tamen est, qui Thaidem ut cadaver odit,

ab hac ut a bestia cavens se custodit;
sed dum Ganymedicum pusionem fodit,
inguen ei loculos pari dente rodit.
Nullum hic est medium: quivis clericorum,

si non in Glycerium, largus est in Sporum.
licet ambidextri sunt multi modernorum,
uni tamen prefero iocos geminorum.
Restat adhuc alterum largitatis genus,

sed hoc totum ventris est, nil hic capit Venus.
...................
[ad indicem]
951. …
952. ...
953. ...
954. ...
955. E Carminibus Rivipullensibus exscerpsi hoc poematium ad veris mensisque aprilis lætitiam, veneres
cupidinesque celebrandas:
[ad indicem]
Aprilis tempore, quo nemus frondibus

et pratum roseis ornatur floribus,
iuventus tenera fervet amoribus.
Fervet amoribus iuventus tenera

pie cum concinit omnis avicula
et cantat dulciter silvestris merula.
Amor tunc militat cum matre Venere,

arcum eburneum non cessat flectere,
ut matris valeat regnum extendere.
Venatu rediens eodem tempore,

sol cum descenderet vergente cardine,
errantes catulos cepi requirere.
Quos circumspiciens nusquam reperio,
unde non modicum sed satis doleo
non cessans, igitur perditos querito.
Illos dum querito, filius Veneris,

in arcu residens, ad instar numinis,
inquit: “Quo properas, dilecte iuvenis?
Diane phare re fracte sunt denuo,

arcus Cupidinis sumetur amodo:
laborem, itaque, dimittas moneo.
Dimittas moneo laborem itaque;

non est conveniens hoc tali tempore:
Veneri potius debemus ludere.
Ignoras forsitan ludos Cupidinis?

sed valde dedecet si talis iuvenis
non ludit sepius in aula Veneris.
Si semel luderis in eius curia

non eam deseres ulla penuria,
illi sed servies mente continua”.
Ad cuius monitus totus contremui,

velut exterritus ad terram cecidi;
sic novis ignibus statim incalui.
[ad indicem]
956. ...
957. ...
958. ...
959. ...
960. Hugonis Trimbergersis (ca. 1230/1235 - ca. 1313) rudiusculi nec tamen illepidi versus quibus incipit eius opus :
[ad indicem]
Quoniam scholarium ad informationem

hanc sollerter edidit compilationem
auctorista minimus Hugo nuncupatus,
cupiens scholaribus cunctis fore gratus,
retexebat titulos omnium auctorum
simul et versiculos primos singulorum,
in quibus studuerat sæpius legendo,
scholis dum præfuerat pueros docendo.
[...]
Discant nunc initia rudes ethicorum,

ut per exercitia vim capiant tenorum
et ut crebro studio de proverbiorum
messe fructus prodeat cum odore florum;
vel si quis inveniat copiam librorum,
[...]
Ut hæc puerilia pueri primo discant

post hæc ad subtilia se transferre gliscant.
[...]
Legitur in chronicis antiquis Romanorum,
quod primus Cæsar fuerit Iulius ipsorum,
qui a cædendis hostibus est Cæsar appellatus,
et in mense Iulio fuit idem natus.
A quo Romani principos Cæsares vocantur,
qui factis virilibus illum imitantur.
Post prædictum Iulium nobilis Romanus
suscepit imperium, dictus Octavianus,
[...]
Suis in temporibus Romæ floruerunt

Virgilius, Horatius, cum quibus scripserunt
Ovidius, Sallustius et Tullius facundus,
in quorum carminibus delectatur mundus.
[...]
961. …
962. ...
963. ...
964. ...
965. Versus aliquot decerpti ex epico carmine ignoti auctoris, cuius titulus est Gesta regum Britanniæ :
[ad indicem]
Caliope, referas, ut te referente renarrem

unde genus Britonum, quæ nominis hujus origo,
unde suos habuit generosa Britannia reges,
quis fuit Arturus, quæ gesta, quis exitus ejus,
qualiter amisit infelix natio regnum.
...
Post cineres Trojæ, post diruta mœnia, secum
adduxit Pyrrus ; mortem parentis in illos
ulciscens, captos glebæ servire coegit. 30
Interea numerus servorum crescit in ipsa
anxietate jugi, jugique labore; sed ecce
Brutus adest, sapiens, formosus, fortis et audax,
quem reges, quem turba ducum, quem femina, quem vir,
quem dives, quem pauper amant; placet omnibus.
Ejus audita fama, gaudet captiva caterva.
Plebs igitur Trojana virum de semine cretum
Dardanio, flexis genibus, lacrimisque profusis,
passibus aggrediens timidis, sic Horsa profatur :
" Dedecet ingenuos sub iniquo principe vitam 40
ducere degenerem. Pudet, ha! pudet esse tot annis
sub domino dominos. Servi sumus et generosi.
...
[ad indicem]
966. ...
967. ...
968. ...
969. ...
970. Baldonis [s. XIII (?)] binas legamus fabulas, gustum ut habeamus lectores quibus apologi cordi sint :
[ad indicem]
Prior enim est fabula VI, leoninis hexametris instructam, cui index: De fure qui radium lunæ equitavit
Divitis ante fores vigilantes nocte latrones

semet adhortantur, huc prorsus ut ingrediantur.
Quos id conari dum sensit et ista minari,
clam monuit talem per fraudem collateralem,
quærat ut hic alte, tot opes qua repperit arte;
hisque requisitus, dedit hæc responsa peritus:
«More iuventutis comes olim furta secutis,
per radium lunæ tute, quasi tramite fune
qualibet a rima tecti ducebar ad ima;
quo radio sursum referebam denuo cursum,
dives et intactus tales plerumque per actus».
Huius ovans dictis, temerarius unus in istis

tecta domus scandit, radioque foramina pandit,
cuique manu nisus, pronus ruit intus, relisus,
suppliciumque satis tantæ dedit improbitatis.
Hac ratione vides arti succumbere vires,

qui fueras tantæ rationis nescius ante.
Alteram propono legendam fabulam XXXI hoc insignitam titulo: De leone et mure.
Muribus in ludum collectis mutuo dudum,

casus agit quendam latebram nimis in metuendam,
in qua, sicut erat solitus, leo forte quieverat.
Cumque vagaretur mus intus, ut egrederetur,
ora quiescentis contingit acumine dentis.
Ille, ferox rictu, factusque ferocior ictu,
unguibus affixit miserum, cui talia dixit:
“Quæ tibi sunt vires, me sic ut ineptus adires?”
Cui retulisse ferunt, huc se quod fata tulerunt
sponte nec immissum, sociis sed agentibus ipsum.
Quem venia dignum, proprio nec velle malignum,
depositis iræ stimulis, leo iussit abire,
Cum nil posset ei mors illius esse trophæi.
pinxit Franciscus Snyders
Retia uenantum, quondam iactata per antrum,
hunc tenuere ferum post tempora pauca dierum.
Cuius clamoris procul hinc sonus editus oris
duxit ad hunc ipsum murem, pietate remissum.
Ille sui captus non immemor, eius et actus,
instat mille modis vinctum dissolvere nodis,
Vique iuvat dentis prius huic non ultro nocentis.
sic succurrendum sibimet sciat et miserendum.
Alterius culpam quicumque relinquit inultam,

curaque sit menti veniam dare cuique petenti,
dum liquet ignarum rerum fore quemque suarum.
[ad indicem]
971. …
972. ...
973. ...
974. ...
975. ...
976. ...
977. ...
978. ...
979. ...
980. Hoc enim loco Ægidius Romanus (1243-1316) miram certe nobis, etsi sui ævi communiorem sententiam profert,
de lingua Latina ab sapientibus olim excogitatam ut sermo communis in medio positus esset inter tot gentium et
ætatum eruditos:
[ad indicem]
Videntes enim Philosophi nullum idioma vulgare esse completum et perfectum, per quod
perfecte exprimere possent naturas rerum, et mores hominum, et cursus astrorum, et alia de
quibus disputare volebant, invenerunt sibi quasi proprium idioma, quod dicitur latinum, vel
idioma literale: quod constituerunt adeo latum et copiosum, ut per ipsum possent omnes suos
conceptus sufficienter exprimere. Quare si hoc idioma est completum, et alia idiomata non
possumus recte et distincte loqui, nisi ab ipsa infantia assuescamus ad illa: ex parte eloquentiæ,
videlicet ut recte et distincte loquamur idioma latinum, si volumus literas discere, debemus ab ipsa
infantia literis insudare.
981. …
982. …
983. ...
984. ...
985. Locus petitus e Ludolphi de Saxonia (ca. 1300-1377) prologo in notissimum librum c.i. Vita Christi :
[ad indicem]
Expergiscere ergo, anima Christo devota, evigila, omnis anima Christiana; et singula quæ
de Christo Jesu dicuntur, diligenter discute, considera attente, morose pertracta, et Domini tui
imitare vestigia. Ille propter te de cælesti sede descendit ad terrena; tu propter te fuge
terrena, appete cælestia. Si dulcis est mundus, dulcior est Christus; si amarus est mundus,
omnia propter te sustinuit Christus. Surge et ambula, noli pigrescere in via, ne Ipsum perdas in
patria.
[ad indicem]
986. ...
987. ...
988. ...
989. ...
990. Roberti Grosseteste (1175-1253) scripta selecta:

[ad indicem]
Ante exordia novæ rationis scientificæ ‘empirico-mathematicæ’, pretium seu pondus maximum
mathematicarum ad quæstiones naturales considerandas explicandasque ostendit Robertus Grosseteste in
opere cui index De lineis angulis et figuris :
Utilitas considerationis linearum, angulorum et figurarum est maxima, quoniam

impossibile est sciri naturalem philosophiam sine illis: valent in toto universo et partibus eius
absolute.
Hic Naturæ pervestigator de Luce, inter alias multas quæstiones naturales, tractavit:
Formam primam corporalem, quam quidam corporeitatem vocant, lucem esse arbitror.
Lux enim per se in omnem partem se ipsam diffundit. [...]
formam primam corporalem formis omnibus sequentibus digniorem et excellentioris et
nobilioris essentiæ et magis assimilatam formis stantibus separatis arbitrantur sapientes. Lux
vero omnibus rebus corporalibus dignioris et nobilioris et excellentioris essentiæ est, et magis
omnibus corporibus assimilatur formis stantibus separatis, quæ sunt intelligentiae. Lux est ergo
prima forma corporalis.
[ad indicem]
991. …
992. …
993. …
994. …
995. ...
996. ...
997. ...
998. ...
999. ...
1000. Locus excerptus ex Alberti Magni (ca. 1195 - 1280) opusculo cuius titulus De Fato :
[ad indicem]
Quæritur de fato, an sit, quid sit, utrum neccessitatem imponat rebus et an scibile sit et in quo
genere causæ incidat.
Art. I. An fatum sit
Ad primum obicitur sic:
Nihil diffinitur, nisi quod habet esse; fatum a Boethio diffinitur in IV De Consolatione Philosophiæ;
ergo habet esse.
[...]
Art. 2. Quid sit fatum
Ulterius quæritur, quid sit fatum.
Et dicit Boethius IV De consolatione philosophiæ, quod “fatum est inhærens rebus mobilibus
dispositio, per quam providentia suis quæque nectit ordinibus”.
Hermes autem Trismegistus dicit, quod fatum, quod Græci εἱμαρμένην dicunt, est causarum
complexio singulis temporaliter distribuens, quæ sacramento deorum cælestium sunt præordinata.
[ad indicem]
1001. …
1002. …
1003. …
1004. …
1005. ...
1006. ...
1007. ...
1008. ...
1009. ...
1010. Thomas ille Aquinas (1224-1274), quamvis plerumque, non semper tamen miro illo sermonis latini genere
scholasticæ disputatricis proprio usus est. Etenim, ut didici hanc doctam eruditi sacerdotis Mattei nomine,
oratiunculam exaudiens, Thomas paulo elegantiore sermonis genere utebatur cum scribebat non de specialibus
philosophiæ theologiæve notionibus, quæstionibus, sententiis consuetudine traditis, sed de aliis rebus, aliisque
lectoribus sive auditoribus veluti nobilibus viris vel regibus… En igitur exemplum de hocce paulo elegantiore
Aquinatis sermone latino, in opusculo quod de regimine principum ad regem inscribitur:
cuius in prologo hæc :
Cogitanti mihi quid offerrem regiæ celsitudini dignum meæque professioni congruum et
officio, id occurrit potissime offerendum, ut regi librum de regno conscriberem, in quo et regni
originem et ea quæ ad regis officium pertinent, secundum Scripturæ divinæ auctoritatem,
Philosophorum dogma et exempla laudatorum principum diligenter depromerem, iuxta ingenii
proprii facultatem, principium, progressum, consummationem operis ex illius expectans auxilio
qui est rex regum et Dominus dominantium: per quem reges regnant, Deus, magnus Dominus, et
rex magnus super omnes deos.
In omnibus autem quæ ad finem aliquem ordinantur, in quibus contingit sic et aliter procedere,
opus est aliquo dirigente, per quod directe debitum perveniatur ad finem. Non enim navis, quam
secundum diversorum ventorum impulsum in diversa moveri contingit, ad destinatum finem
perveniret nisi per gubernatoris industriam dirigeretur ad portum. Hominis autem est aliquis
finis, ad quem tota vita eius et actio ordinatur, cum sit agens per intellectum, cuius est manifeste
propter finem operari. Contingit autem diversimode homines ad finem intentum procedere, quod
ipsa diversitas humanorum studiorum et actionum declarat. Indiget igitur homo aliquo dirigente
ad finem.
Est autem unicuique hominum naturaliter insitum rationis lumen, quo in suis actibus dirigatur
ad finem. Et si quidem homini conveniret singulariter vivere, sicut multis animalium, nullo alio
dirigente indigeret ad finem, sed ipse sibi unusquisque esset rex sub Deo summo rege, in quantum
per lumen rationis divinitus datum sibi, in suis actibus se ipsum dirigeret. Naturale autem est
homini ut sit animal sociale et politicum, in multitudine vivens, magis etiam quam omnia alia
animalia, quod quidem naturalis necessitas declarat. Aliis enim animalibus natura præparavit
cibum, tegumenta pilorum, defensionem, ut dentes, cornua, ungues, vel saltem velocitatem ad
fugam.
Homo autem institutus est nullo horum sibi a natura præparato, sed loco omnium data est ei
ratio, per quam sibi hæc omnia officio manuum posset præparare, ad quæ omnia præparanda
unus homo non sufficit. Nam unus homo per se sufficienter vitam transigere non posset. Est igitur
homini naturale quod in societate multorum vivat.
[ad indicem]
1011. …
1012. …
1013. …
1014. …
1015. ...
1016. ...
1017. ...
1018. ...
1019. ...
1020. Rogerius Bacon (1214-1294) suo opere Magno, inter alia, de potestate mathematicæ in scientiis naturalibus egit,
quæ quidem notio prænuntiare videtur modernam quam appellitamus scientiam empirico-mathematicam. Eius
libri locum excerpendum curavi huncce:
[ad indicem]
Manifestato quod multæ præclaræ radices sapientiæ dependent ex potestate linguarum, per
quas est introitus in sapientiam Latinorum, nunc volo revolvere fundamenta ejusdem sapientiæ
penes scientias magnas, in quibus est specialis potestas respectu cæterarum scientiarum et rerum
hujus mundi. Et sunt quattuor scientiæ magnæ, sine quibus cæteræ scientiæ sciri non possunt, nec
rerum notitia haberi: quibus scitis, potest quilibet gloriose proficere in sapientiæ potestate sine
difficultate et labore, non solum in scientiis humanis, sed divina. Et cujuslibet istarum tangetur
virtus non solum propter sapientiam absolute, sed respectu cæterorum prædictorum. Et harum
scientiarum porta et clavis est mathematica, quam sancti a principio mundi invenerunt, ut
ostendam, et quæ semper fuit in usu omnium sanctorum et sapientum præ omnibus aliis scientiis.
Cujus negligentia jam per triginta vel quadraginta annos destruxit totum studium Latinorum.
Quoniam qui ignorat eam non potest scire cæteras scientias nec res hujus mundi, ut probabo. Et,
quod pejus est, homines eam ignorantes non percipiunt suam ignorantiam, et ideo remedium non
quærunt. Ac per contrarium hujus scientiæ notitia præparat animum et elevat ad omnium
certificatam cognitionem, ut si radices sapientiæ datas circa illam cognoscat, et eas radices recte
applicet ad cæterarum scientiarum et rerum cognitiones, tunc omnia sequentia poterit scire sine
errore et sine dubitatione, ac de facili et potenter. Sine his enim nec præcedentia nec consequentia
sciri possunt ; unde perficiunt priora et regulant, sicut finis ea quæ sunt ad finem, et disponunt et
aperiunt viam ad sequentia.
[...]
[ad indicem]
1021. …
1022. …
1023. ...
1024. ...
1025. ...
1026. ...
1027. ...
1028. ...
1029. ...
1030. Iacobi a Voragine (1230-1298) Historia de septem dormientibus, quæ continetur in illa Legenda Aurea.
[ad indicem]
Septem dormientes in civitate Ephesi orti sunt. Decius autem imperator persequens
Christianos cum venisset Ephesum, iussit ædificari templa in medio civitatis, ut omnes cum eo
miscerentur sacrificiis idolorum. Cum ergo omnes Christianos inquiri iussisset et vinctos aut
sacrificare aut mori compelleret, tantus pœnarum terror cunctis inerat, quod amicus amicum et
filium pater et patrem filius abnegabat. Tunc in illa urbe inventi sunt Christiani septem:
Maximianus, Malchus, Marcianus, Dionysius, Iohannes, Serapion et Constantinus, qui hoc
videntes nimis dolebant. Et cum essent primi palatii, sacrificia idolorum spernentes in domo sua se
celabant et ieiuniis et orationibus vacabant. Accusati igitur ante Decium statuuntur et comprobati
veraciter Christiani dato iis resipiscendi spatio usque ad reditum Decii dimittuntur. At illi
patrimonium suum interim inter pauperos expendentes inito consilio in montem Celion secesserunt
et ibi esse secretius decreverunt. Diu ergo sic latentes unus eorum semper ministrabat, et quoties
intrabat urbem, figura se mendici et habitu vestiebat. Cum ergo Decius in urbem rediisset et eos ad
sacrificandum perquiri iussisset, Malchus minister eorum territus ad socios rediit et iis furorem
imperatoris indicavit. Qui cum graviter terrerentur, Malchus allatos panes iis apposuit, ut cibo
confortati fortiores ad prœlium redderentur. Postquam autem cenabant sedentes et colloquentes in
luctu et lacrimis, subito, sicut Deus voluit, dormiverunt.
Mane facto cum quæsiti fuissent et inveniri non possent et Decius doleret, quod tales iuvenes
perdidisset, accusati sunt, quod hucusque in monte Celion latuissent et sua Christianis pauperibus
erogantes in suo proposito permanerent. Iussit ergo Decius, ut parentes eorum adessent, et
comminatus est iis mortem, nisi de iis dicerent, quidquid scirent. Illi autem eos similiter
accusaverunt et divitias suas pauperibus expendisse conquesti sunt. Tunc cogitans, quid de iis
faceret, nutu Dei iussit os speluncæ lapidibus obstrui, ut ibi morerentur fame et inopia circumclusi.
Quod ministri quidem fecerunt et duo Christiani, Theodorus et Rufinus, eorum martyrium
describentes caute inter lapides posuerunt.
Mortuo igitur Decio et tota illa generatione post annos CCCLXXII anno XXX imperii Theodosii
pullulavit hæresis eorum, qui negabant resurrectionem mortuorum. Unde contristatus Theodosius
Christianissimus imperator, quia fidem tam impie agitari videbat, indutus cilicio sedens in
interiori loco per singulos dies flebat. Quod videns misericors Deus consolari lugentes et
confirmare spem de resurrectione voluit mortuorum et thesaurum suæ pietatis aperiens ita
prædictos martyres suscitavit.
Misit siquidem in cor cuiusdam civis Ephesi, ut in illo monte ædificaret stabula pastoribus suis.
Cæmentariis speluncam aperientibus surrexerunt sancti et se invicem salutantes putabant se
tantum una nocte dormivisse. Et prædianam tristitiam recordantes interrogaverunt Malchum, qui
iis ministraverat, quid de iis Decius decrevisset. At ille respondit, sicut dixit in sero: “Quæsiti
fuimus, ut idolis immolemus. Ecce, quod de nobis cogitat imperator.” Respondit Maximianus: “Et
Deus scit, quod non sacnficabimus.” Cumque socios confortasset, iussit Malcho, ut empturus panes
ad urbem descenderet et plures quam heri afferens panes, quæ iussisset imperator, rediens
nuntiaret. Tollens ergo Malchus quinque solidos de spelunca exit et videns lapides miratus est, sed
aliud cogitans parum de lapidus cogitavit. Veniens igitur timidus ad portam urbis valde miratus
est videns suppositum signum crucis. Unde pergens ad alteram portam, dum idem signum invenit,
ultra modum miratus est videns omnes portas signo crucis apposito et mutatam civitatem.
Signansque se ad primam portam rediit existimans se somniare. Unde se confirmans et vultum
operiens urbem ingreditur et veniens ad venditores panum audivit homines loquentes de Christo et
amplius stupefactus ait: “Quid est”, inquit, “quod heri nemo Christum audebat nominare, et tunc
omnes Christum confitentur! Puto, quod hæc non est Ephesorum civitas, quia aliter ædificata est,
sed aliam civitatem nescio talem.” Et cum interrogans audivisset hanc esse Ephesum, errare
veraciter se putavit et redire ad socios cogitavit.
Accessit tamen ad eos, qui panem vendebant, et cum argenteos protulisset, mirati venditores
dicebant ad invicem, quod ille iuvenis antiquum thesaurum invenisset. Malchus vero eos ad
invicem loquentes videns putabat, quod vellent eum trahere ad imperatorem, et territus rogavit
eos, ut se dimitterent et panes et argenteos retinerent. At illi tenentes eum dixerunt ei: “Unde es tu?
Quia thesauros antiquorum imperatorum invenisti, indica nobis et erimus socii tecum et celabimus
te, quia aliter celari non potes.” Malchus vero non inveniebat, quid diceret illis, præ timore. Illi
vero videntes eum tacentem misso fune in collo eius trahebant per vicos usque in medium civitatis.
Et exiit rumor ad omnes, quod quidam iuvenis thesauros invenisset. Congregatis ergo ad eum
universis et eum mirantibus volebat iis satisfacere, quod nihil invenerat. Et circumspiciens omnes a
nemine cognosci poterat et prospiciens in populum volebat cognoscere aliquem de consanguineis
suis, quos veraciter vivere putabat, et nullum inveniens stabat quasi insanus in medio populi
civitatis. Quod cum audiisset sanctus Martinus episcopus et Antipater proconsul, qui nuper in
urbem advenerat, mandaverunt civibus, ut eum caute adducerent et argenteos eius. Cumque a
ministris traheretur ad ecclesiam, putabat, quod duceretur ad imperatorem. Episcopus igitur et
proconsul mirantes argenteos interrogaverunt eum, ubi thesaurum incognitum invenisset. At ille
respondit se nihil penitus invenisse, sed de sacculo parentum suorum eosdem denarios habuisse. Et
interrogatus, cuius civitatis esset, respondit: “Bene scio, quod huius civitatis sum, si tantum hæc est
civitas Ephesorum.” Proconsul dixit: “Fac venire parentes tuos, ut testentur pro te.” Quos cum
nominasset et nullus eos cognosceret, dicebant eum se fingere, ut aliquo modo evaderet. Et ait
proconsul: “Quomodo credimus tibi, quod hoc argentum parentum tuorum fuerit, cum scriptura
eius habeat plus quam trecentos septuaginta septem annos et sit primorum dierum Decii
imperatoris et in nullo similes sint argenteis nostris? Et quomodo parentes tui ante tantum tempus
fuerunt? Tu vero iuvenis vis decipere sapientes et senes Ephesi. Idcirco iubebo te legibus tradi,
donec confiteans, quid invenisti.” Tunc procidens Malchus ante eos dixit: “Pro Deo, domini, dicite
mihi, quod vos interrogo, et ego dicam vobis, quod est in corde meo. Decius imperator, qui fuit in
hac civitate, ubi nunc est!” Episcopus dixit: “Fili, non est hodie in terra, qui Decius nominatur,
imperator autem fuit ante longum tempus.” Malchus autem dixit: “In hoc, domine, ita stupeo et
nemo credit mihi, sed sequimini me et ostendam vobis socios meos, qui sunt in monte Celio, et ipsis
credite. Hoc enim scio, quod a facie Decii imperatoris nos fugimus et ego sero vidi, quod ingressus
est Decius in hanc urbem, si tantum hæc est civitas Ephesi.”
Tunc episcopus cogitans in semet ipso dixit proconsuli, quia visio est, quam Deus vult ostendere
in iuvene isto. Perrexerunt ergo cum eo et civitatis plurima multitudo. Et ingressus est primo
Malchus ad socios suos et post eum episcopus ingrediens invenit inter lapides litteras sigillatas
duobus sigillis argenteis. Et convocato populo legit eas et audientibus et admirantibus cunctis. Et
videntes sanctos Dei sedentes in spelunca et facies eorum tamquam rosas florentes procidentes
glorificaverunt Deum. Statimque episcopus et proconsul miserunt ad Theodosium imperatorem
rogantes, ut cito veniret et miracula Dei nuper ostensa videret. Qui protinus surgens de humo et de
sacco, in quo lugebat. Glorificans Deum venit a Constantinopoli Ephesum et obviantibus ei cunctis
adscenderunt simul omnes ad speluncam. Et mox ut sancti viderunt imperatorem, resplenduerunt
facies eorum sicut sol. Et ingressus imperator procidit ante eos glorificans Deum et surgens
amplexatus est eos et super singulos flevit dicens: “Sic video vos, tamquam si viderem Dominum
resuscitantem Lazarum.” Tunc dixit sanctus Maximianus ad eum: “Crede nobis, quod propter te
resuscitavit nos Deus ante diem magnæ resurrectionis, ut credas indubitanter, quod resurrectio
mortuorum est. Vere enim resurreximus et vivimus, et sicut infans est in utero matris non sentiens
læsionem et vivit, sic fuimus viventes, iacentes et dormientes et non sentientes.” Et his dictis
videntibus cunctis inclinantes capita sua in terram obdormierunt et tradiderunt spiritus suos
secundum Dei imperium. Surgens autem imperator cecidit super eos flens et deosculans eos. Et
cum iussisset fieri loculos aureos, in quibus mitterentur, in ipsa nocte apparuerunt imperatori
dicentes, ut, sicut hactenus in terra iacuerunt et ex terra resurrexerant, ita eos dimitteret donec
Dominus iterum eos resuscitaret. Iussit ergo imperator locum illum inauratis lapidibus adornari et
omnes episcopos resurrectionem confidentes absolvi.
Quod CCCLXXII annis dormiisse dicuntur, dubium esse potest, quia anno Domini CCCCXLVIII
surrexerant, Decius autem regnavit uno tantum anno et tribus mensibus, scilicet anno Domini
CCLII. Et ita non dormierunt nisi CXCVI annis.
[ad indicem]
1031. …
1032. …
1033. …
1034. ...
1035. ...
1036. ...
1037. ...
1038. ...
1039. ...
1040. Initium operis Arbor Scientiæ inscripti, scripti vero ab Raimundo Lullio (1232-c. 1316) :
[ad indicem]
Arbor ista dividitur in septem partes. Prima pars est de suis radicibus. Secunda de suo trunco.
Tertia est de branchis. Quarta de ramis. Quinta de foliis. Sexta de suis floribus. Septima de suo
fructu.
Per suas radices intelligimus principia artis generalis: quæ sunt bonitas, magnitudo, duratio,
potestas, sapientia, voluntas, virtus, veritas, gloria, differentia, concordantia, contrarietas,
principium, medium, finis, maioritas, æqualitas, et minoritas.
Per truncum, omnium istorum principiorum corporalium congregationem intelligimus. Vnde
sequitur siue resultat unum corpus confusum: quod dicitur chaos quod complet totum spatium,
quod est sub luna diffusum, in quo species rerum sunt seminatæ sive difusæ, et dispositiones et
habitus earum, in tantum quod est substantia confusa rerum elementatarum accidentibus
subiacens.
Per brancas quattuor elementa simplicia intelligimus, videlicet ignem, aerem, aquam et
terram, quæ sunt substantiæ rerum elementatarum in ipsis sustentatarum, et quæ insensibilia sunt
et incorruptibilia, in quantum sunt simplicia.
Per ramos quattuor massas, scilicet quattuor elementa composita et sensibilia, intelligimus,
videlicet ignem, quem in flamma sentimus, et aerem, motum inter nos et Lunam, et aquam maris,
fontium et fluminum, et terram, in qua habitamus et sustentamur; et ista sunt membra arboris
elementalis.
Per folia intelligimus accidentia rerum corporalium corruptibilium, sicut sunt quantitas,
qualitas etc.
Per flores rerum instrumenta intelligimus, sicut est manus, quæ est instrumentum ad
operandum, et pes ad eundum.
Per fructum elementata intelligimus, sicut sunt lapis, pomum, homo, leo, piscis, avis, aurum et
argentum.
[ad indicem]
1041. …
1042. …
1043. ...
1044. ...
1045. ...
1046. ...
1047. ...
1048. ...
1049. ...
1050. Marsilius Patavinus (ca. 1270/80-1343), inter alia opera, præclarum scripsit librum cui titulus est Defensor Pacis :
[ad indicem]
Omni quippe regno desiderabilis debet esse tranquillitas, in qua et populi proficiunt et
utilitas gentium custoditur. Hæc est enim bonarum artium decora mater. Hæc mortalium genus
reparabili successione multiplicans, facultates protendit, mores excolit. Cassiodorus in prima
suarum epistolarum, hac serie iam præmissa tranquillitatis seu pacis civilium regiminum
commoditates et fructus expressit, ut per nos tanquam optimos, humanum optimum, eius vitæ
scilicet sufficientiam explicans (quam sine pace ac tranquillitate nemo consequi potest) ad pacem
habendam invicem et hinc tranquillitatem, voluntates hominum excitaret.
In quo beati Iob sententiæ pronuntiavit conformiter, ubi XXII° sui capitulo dixit: Habeto
pacem, et per hanc habebis fructus optimos. Hanc siquidem propterea Christus Dei filius, novi sui
natalis signum et nuntiam fore decrevit, dum militiæ cælestis oraculo in eodem voluit decantari
{Lucas II, 14}: Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bone voluntatis. Propter hoc etiam
idem suis discipulis pacem optabat persæpe. Unde Iohannes {Johannes XX, 19}: Venit Iesus et stetit in
medio discipulorum, et dixit: ‘Pax vobis’. De pacis invicem observatione monens eosdem dixit in
Marco {Marcus IX, 49}: Pacem habete inter vos. Nec solum hanc invicem ipsos habere, verum
eandem aliis optare docebat. Unde Mattheus {Matthæus X, 12}: Intrantes autem in domum salutate
eam, dicentes: Pax huic domui. Hæc rursum fuit hereditas, quam sibi passionis et mortis instante
tempore suis discipulis testamento reliquit, dum Iohannis XIV° dixit {Iohannes XIV, 27}: Pacem
relinquo vobis, pacem meam do vobis. Cuius instar tamquam veri heredes et ipsius imitatores
apostoli hanc optaverunt, quibus per ipsorum epistolas evangelica documenta et monita
dirigebant, cognoscentes fructus pacis optimos fore, quemadmodum ex Iob inductum est et per
Cassiodorum amplius explicatum.
Verum, quia contraria per se factiva sunt contrariorum, ex opposita tranquillitati

discordia, provenient civili regimini seu regno cuilibet, fructus et incommoda pessima ut videre sat
est, etiam quasi omnibus inoccultum, ab Italico regno. Dum enim ipsius incolæ convixerunt
pacifice, fructus pacis enumeratos pridem suaviter perceperunt ex his et in his proficientes in
tantum, ut universam habitabilem eorum ditioni subdiderint. Inter ipsos vero discordia seu lite
suborta, laboribus et incommodis multimodis vexatum est regnum ipsorum, et alienarum atque
invisarum gentium subivit imperium. Sicque etiam rursum propter litem laceratum est undique,
quasi solutum, quod occupare volenti et utcumque potenti facilis cuilibet ad ipsum iam patet
ingressus. Nulla siquidem tali eventu admiratione digno, nam in his quæ de Iugurtha, teste
Sallustio {Sallustius, Iugurtha c. X}: Concordia parvæ res crescunt, discordia vero maximæ dilabuntur.
[...]
[ad indicem]
1051. …
1052. …
1053. ...
1054. ...
1055. ...
1056. ...
1057. ...
1058. ...
1059. ...
1060. Locus ex Gulielmi Occami (ca. 1288-ca. 1349) opere c.i. Breviloquium de principatu tyrannico super divina et
humana, specialiter autem super imperium et subiectos imperio, a quibusdam vocatis summis pontificibus
usurpato :
[ad indicem]
Audite hæc omnes gentes. Auribus percipite omnes qui habitatis orbem, quoniam de rebus
magnis et vobis necessariis locuturus sum. Doleo enim et gemo super iniquitatibus et iniuriis quæ
universitati vestræ in totius orbis dispendium per illum qui super cathedram Petri sedere se iactat
et non nullos qui ipsum in tyrannico principatu et nequitia præcesserunt malignissime sunt illatæ.
Non minori autem affligor angustia quia quam sit divino honori contrarius, fidei periculosus
catholicæ, iuribus et libertatibus a Deo et a natura vobis concessis adversus hujusmodi tyrannicus
principatus super vos nequiter usurpatus vana sollicitudine inquirere non curatis et, quod deterius
est, vos de veritate informare volentes abicitis, confunditis et ipsos iudicatis.
Ne tamen illorum numero qui, humanam amittere gratiam formidantes, loqui libere
pertimescunt merito debeam aggregari, libera voce, illorum in hoc opusculo impugnare conabor
errores qui, propriis iuribus non contenti, ad aliena tam divina quam humana, temporali confisi
potentia et favore, manus extendere non pavescunt.
[ad indicem]
1061. …
1062. …
1063. ...
1064. ...
1065. ...
1066. ...
1067. ...
1068. ...
1069. ...
1070. Nicolas de Autrecourt (ca. 1295/98-1369) peculiari sermonis latini genere scholasticæ disputatricis proprio
sententias ad disciplinam Logicam pertinentes scripsit opusculo c.i. Exigit ordo :
[ad indicem]
Cum aliquis habet cognitionem claram et evidentem complexi quod sic habeat et etiam
percipit se habere talem cognitionem claram et evidentem, tunc dicit quod est certus.
Ita quod quando aliquis percipit claritatem suæ cognitionis, tunc dicit certitudinaliter: ita est.
[...]
Longe plus movet ista quia, secundum quod dictum est de lumine imaginis, sequeretur quod
nullus posset dicere de existentia vera subiectiva albedinis vel alicuius rei. Non enim potest dicere
nisi per suam apparentiam; nunc dicetur quod illa apparentia terminatur ad imaginem rei et non
ad aliquid existens subiective in re extra.
[ad indicem]
1071. …
1072. …
1073. …
1074. ...
1075. Nicolas Oresmius (ca. 1320-1382) librum scripsit adversus astrologiam :

[ad indicem]
Utrum res futuræ per astrologiam possint præsciri. [...]
Scilicet quod per astrologiam non possunt sciri seu non sciantur effectus futuri
contingentes hic inferius tam elementorum quam animalium et hominum.
Auctoribus, ut divo Augustino, nititur Nicolas ad suam sententiam firmandam :
in libro quinto De civitate Dei et in Homilia de Epiphania, ubi expresse declarat istam
quæstionem et facit derisionem de iudiciis astrologorum et arguit per bonas rationes. Quia
quandoque duo simul nascuntur et quandoque simul concipiuntur, quorum unus est rex vel
papa, dives et bonus et bona morte etc., et alter pauper et malus et mala morte etc.; immo, ut
dicit, nos videmus duas plantas simul, scilicet eadem hora plantatas et satis propinque et etiam
grana in campo seminari, quorum una vel unum veniet et crescet et altera vel aliud non etc.
Et hoc ignorantes multi divinantes in astris sæpe mentiuntur [...]
non sequetur: in isto anno idem planeta est dominus et est eadem figura cæli sicut fuit tali
anno. Ergo erit mortalitas aut guerra, aut caristia aut etc., sicut tunc, quia elementa non sunt
disposita sicut tunc, quia istum annum præcessit annus pluviosus vel etc. et alium præcesserat
siccus vel etc. Et ita dicam quod homines non sunt dispositi ad bella sicut tunc nec terræ
laboratæ sicut tunc, etc. Igitur dubium est quid sequetur.
[...]
[ad indicem]
1076. ...
1077. ...
1078. ...
1079. ...
1080. Versus aliquot excerpti ex Lupati (1241-1309) epistula metrica ad Bellinum, quibus quidem litteris metricam
versificandi artem, a veteribus poetis excultam, in codicibus manuscriptis pulvere situque diu obductis exscriptam,
ex oblivionum tenebris, sicut eorum humanitatis præceptorum antesignanus, qui ætate litterarum renascentium
viguerunt, enixe vindicavit summisque cumulavit laudibus :
[ad indicem]
Lovatus ad Bellinum
Fontibus irriguam spatiabar forte per urbem,

quæ1 tribus a vicis nomen tenet, otia2 passu 1[in ms. que] / 2[in ms. ocia]
castigans modico, cum celsa in sede theatri

Karoleas acies et gallica gesta boantem
cantorem aspicio3; pendet plebecula circum, 3[in ms. aspitio]
auribus arrectis; illam suus allicit Orpheus.
Ausculto tacitus: Francorum dedita linguæ3 3 [in ms. lingue cum dipthongi æ. œ una littera e scriberentur]
carmina barbarico passim deformat hiatu,
tramite nulla suo, nulli innitentia penso
ad libitum volvens; vulgo tamen illa placebant;
Non Linus hic illum, non hic æquaret Apollo.
Si sic versificer, numquid remearit ab umbris
Ennius? et totiens4 iterata pingere vita 4 [in ms. tociens]
audeat Hannibalem et congressum in prœlia5 parvum 5 [in ms. prelia]

Scipiadem, rursus præclaros Cherulus actus
scribet Alexandri? “Nigros purgate vapores
ocius elleboro, mediæ nec parcite venæ!”
Clamabit medicus; tu “quid, pars maxima turbæ?
Quod bene, quod pulchre recitet: quod more diserti
consonat, et certant edera præcingere crines.
Sentio quod plures, hominum pars maxima, mecum est”,
“Pars hominum tecum, quod homo præscire labora;
Mox quota pars tecum? quod tu, Pannutia, certe
censet idem Baucis; seniorum consule rugas,
vix erit ut possim non crispum cernere nasum.
Sed variamus in hoc, de me mihi credere noli;
Perlege Cecropiæ retro vigilata lucernæ,
si quid habent veri Venusini chartæ magistri,
si quid Aristoteles, si quid veneranda vetustas:
Peccat in extremis electio prava, vel infra
defectum patitur, vel, dum vult tendere supra,
errat in excessu: locus est utrobique pericli
certior; has geminas odit prudentia sedes.
[…]
Quod sectanda putat veterum vestigia vatum,

despicis aut metrica quod cogit lege decentem
sermonem servire rei, ne, principe verbo,
res mutata cadat? Quod textus metri canori
ridet, ubi intentum concinna vocabula torquent.
… persto
more meo et longi vitium non corrigo morbi;
spero tamen, si quæ portat mea littera, fidus,
qui se Pegaseæ speculo prænoverit undæ,
explicet interpres; satis excusabile nostrum
forsan crimen erit; nec me hoc peccasse pudebit,
forsitan et paulum se tollet in aera perdix,
nostraque nictimene visus oblita minuti,
ascribet nocti tenebras et lumina Phœbo.
Cartula nostra tibi mittit, Belline, salutes,

ut libet hæc etiam clausa vel alta putes.
[ad indicem]
1081. ...
1082. ...
1083. ...
1084. ...
1085. Locus excerptus ex Albertini Mussati (1261-1329) tragœdia inscripta Ecerinis :

[ad indicem]
[…]
Adelheita
Cum prima noctis hora, communis quies,
omni teneret ab opere abstractum genus,
et ecce ab imo terra mugitum dedit,
crepuisset ut centrum et foret apertum chaos,
altumque versa resonuit cælum vice:
faciem aeris sulphureus invasit vapor,
nubemque fecit. Tunc subito fulgur domum
lustravit ingens, fulminis ad instar, tono
sequente: oletum sparsa per thalamum tulit
fumosa nubes. Occupor tunc et premor,
et ecce pudor, adulterum ignotum ferens.
Ecerinus.
Qualis is adulter, mater?
Adelheita.
Haud tauro minor.
Hirsuta aduncis cornibus cervix riget,
Setis coronant hispidis illum iubæ:
Sanguinea binis orbibus manat lues,
Ignemque nares flatibus crebris vomunt:
Favilla, patulis auribus surgens, salit
ab ore; spirans os quoque eructat levem
flammam, perennis lambit et barbam focus.
Votis potitus talis ut adulter suis
implevit uterum Venere letali meum,
cum strage cessit victor e thalamo, petens
Telluris ima; cessit et tellus sibi.
Sed heu recepta pertinax nimium Venus
incaluit intus viscera exagitans statim;
onusque sensit terribile venter tui,
Ecerine, digna vereque propago patris.
Testor supernum numen adversum mihi: [editum in ms. michi, medii ævi more]
quos egi abinde tunc gravida menses decem,
lacrimæ fuere angustiæ gemitus dolor;
interna gessit bella visceribus furor.
Nec monstruoso, nate, sine partu venis.
[…]
Ecerinus
Quid poscis ultra, frater? An tanti pudet,
vesane, patris? abnegas divum genus?
Diis gignimur. Nec stirpe tanta Romulus
Remusque quondam Marte tolluntur suo.
Hic maior est, latissimi regni deus,
rex ultionum, cuius imperio luunt
pœnas potentes principes reges duces.
Erimus paterno iudices digni foro,
Si vindicemus operibus regnum patris, [editum in ms. vendicemus, medii ævi more]
cui bella mortes exitia fraudes doli
perditio et omnis generis humani placent.
Sic fatus ima parte secessit domus
petens latebras, luce et exclusa caput
tellure pronus sternit in faciem cadens
tunditque solidam dentibus frendens humum
patremque sæva voce Luciferum ciet:
‘Depulse ab astris, mane iam lucens polis,
pater superbe, triste qui regnum tenes
Chaos profundi, cuius imperio luunt
delicta manes, excipe ex imo specu,
Vulcane, dignas supplicis gnati preces:
Te certa et indubitata progenies vocat.’
[ad indicem]
1086. ...
1087. ...
1088. ...
1089. ...
1090. Initium primi libri e Dantis (1265 - 1321) de vulgari eloquentia libro aliaque fragmenta excerpta :
[ad indicem]
Cum neminem ante nos de vulgaris eloquentiæ doctrina quicquam inveniamus tractasse, atque
talem scilicet eloquentiam penitus omnibus necessariam videamus, cum ad eam non tantum viri
sed etiam mulieres et parvuli nitantur, in quantum natura permittit, volentes discretionem
aliqualiter lucidare illorum qui tanquam cæci ambulant per plateas, plerumque anteriora
posteriora putantes, - Verbo aspirante de cælis - locutioni vulgarium gentium prodesse
temptabimus, non solum aquam nostri ingenii ad tantum poculum aurientes, sed, accipiendo vel
compilando ab aliis, potiora miscentes, ut exinde potionare possimus dulcissimum hydromellum.
[…]
Vulgarem locutionem appellamus eam qua infantes assuefiunt ab assistentibus cum primitus
distinguere voces incipiunt; vel, quod brevius dici potest, vulgarem locutionem asserimus quam
sine omni regula nutricem imitantes accipimus. Est et inde alia locutio secundaria, quam Romani
grammaticam vocaverunt. Hanc quidem secundariam Græci habent et alii, sed non omnes. Ad
habitum vero huius pauci perveniunt, quia non nisi per spatium temporis et studii assiduitatem
regulamur et doctrinamur in illa.
[…]
Hinc moti sunt inventores grammaticæ facultatis, quæ quidem grammatica nihil aliud est
quam quædam inalterabilis locutionis identitas diversis temporibus atque locis. Hæc, cum de
communi consensu multarum gentium fuerit regulata, nulli singulari arbitrio videtur obnoxia et,
per consequens, nec variabilis esse potest. Adinvenerunt ergo illam, ne propter variationem
sermonis, arbitrio singularium fluitantis, vel nullo modo, vel saltem imperfecte antiquorum
attingeremus auctoritates et gesta, sive illorum, quos a nobis locorum diversitas facit esse diversos.
[ad indicem]
Primi versus deprompti ex Dantis Ecloga I :
Vidimus in nigris albo patiente lituris

Pierio demulsa sinu modulamina nobis.
Forte recensentes pastas de more capellas,
tunc ego sub quercu meus et Melibœus eramus :
Ille quidem (cupiebat enim consciscere cantum),
‘ Tityre, quid Mopsus, quid vult? edissere!’, dixit.
Ridebam, Mopse; magis et magis ille premebat.
Victus amore sui, posito vix denique risu,
‘stulte, quid insanis?’ inquam; ‘tua cura, capellæ
te potius poscunt, quamquam mala cenula turbet.
Pascua sunt ignota tibi, quæ Mænalus alto
vertice declivi celator Solis inumbrat,
herbarum vario florumque impicta colore.
Circuit hæc humilis et tectus fronde saligna
perpetuis undis a summo margine ripas.
Rorans alveolus; qui, quas mons desuper edit,
sponte viam, qua mitis eat, se fecit aquarum.
Mopsus in his, dum lenta boves per gramina ludunt,
contemplatur ovans hominum superumque labores.
...
[ad indicem]
1091. …
1092. …
1093. …
1094. …
1095. ...
1096. ...
1097. ...
1098. ...
1099. ...
1100. In Epistolis Senilibus, (ep. XV ad Lucam de Penna), Franciscus Petrarca (1304 - 1374) exposuit quanto animi
ardore Latinitati studere cœperit adulescens, cum, etsi nihil intelligens, eius linguæ sonoritate dulcedineque captus
esset:
[ad indicem]
Ita igitur se res habet. Siquidem ab ipsa pueritia, quando ceteri omnes, aut Prospero inhiant,
aut Æsopo, ego libris Ciceronis incubui, seu naturæ instinctu, seu parentis hortatu, qui auctoris
illius venerator ingens fuit, facile in altum evasurus, nisi occupatio rei familiaris nobile distraxisset
ingenium, et virum patria pulsum, onustumque familia, curis aliis intendere coegisset. Et illa
quidem ætate nihil intelligere poteram sola me verborum dulcedo quædam et sonoritas detinebat,
ut quicquid aliud vel legerem, vel audirem, raucum mihi, longeque dissonum videretur.
Chalcographo Ioanne Burgkmair
Locus ex opere cui index De remediis utriusque Fortunæ :
Cum res fortunasque hominum cogito incertosque et subitos rerum motus, nihil ferme fragilius
mortalium vita, nihil inquietius invenio. Ita cunctis animantibus naturam miro remedii genere
consuluisse video, ignorantia quadam sui, nobis solis memoriam, intellectum, providentiam,
divinas ac præclaras animi nostri dotes, in perniciem et laborem versas. Tam supervacuis enim
semper nec inutilibus modo, sed damnosis atque pestiferis curis obnoxii et presenti torquemur et
preterito futuroque angimur.
… quanta, oro te, gratia, claris et probatis scriptoribus est habenda, qui multis ante nos sæculis
in terram versi, divinis ingeniis institutisque sanctissimis nobiscum vivunt, cohabitant,
colloquuntur interque perpetuos animorum fluctus, ceu totidem lucida sidera et firmamento
veritatis affixa, ceu totidem suaves ac felices aure, totidem industrii ac experti naute et portum
nobis quietis ostendunt et eo voluntatum nostrarum lenta carbasa promovent et fluitantis anime
gubernaculum regunt, quoad tantis procellis agitata consilia tandem sistat ac temperet? Hec est
enim vera philosophia, non que fallacibus alis attollitur et sterilium disputationum ventosa
iactanctia per inane circumvolvitur, sed que certis et modestis gradibus compendio ad salutem
pergit. In hoc te studium hortari, amicum forte, sed profecto necessarium non est. Natura te varie
lectionis multiplicisque notitie avidum fecerat; fortuna, que, ut aiunt, magne rerum partis
imperium tenet, turbido quodam ac profundo negotiorum et curarum pelago iactandum dedit.
Ceterum, de eloquentia latina deque auctoribus imitandis hæc olim scripsisse videtur Petrarca:
…et ex multis unum suum ac proprium conflabit et imitationem non dicam fugiet, sed celabit, sic ut
nulli similis appareat, sed ex veteribus novum quoddam Latio intulisse videatur.
Loci decerpti ex Francisci Petrarcæ epistula prima ad Marcum Tullium Ciceronem:

Franciscus Ciceroni suo salutem.
Epistolas tuas «diu multumque perquisitas» atque ubi minime rebar inventas, avidissime
perlegi. Audivi multa te dicentem, multa deplorantem, multa variantem, Marce Tulli, et qui
iampridem qualis præceptor aliis fuisses noveram, nunc tandem quis tu tibi esses agnovi. Unum
hoc vicissim a vera caritate profectum non iam consilium sed lamentum audi, ubicunque es, quod
unus posterorum, tui nominis amantissimus, non sine lacrimis fundit.
O inquiete semper atque anxie, vel ut verba tua recognoscas (Ps.-Cic. ad Octav., 6), «o præceps
et calamitose senex», quid tibi tot contentionibus et prorsum nichil profuturis simultatibus voluisti?
Ubi et ætati et professioni et fortunæ tuæ conveniens otium reliquisti? Quis te falsus gloriæ
splendor senem adolescentium bellis implicuit et per omnes iactatum casus ad indignam
philosopho mortem rapuit?
Heu, et fraterni consilii immemor et tuorum tot salubrium præceptorum, ceu nocturnus viator
lumen in tenebris gestans, ostendisti secuturis callem, in quo ipse satis miserabiliter lapsus es. […]
Sed quis te furor in Antonium impegit?
Amor credo reipublicæ, quam funditus iam corruisse fatebaris. […]
Nimirum quid enim iuvat alios docere, quid ornatissimis verbis semper de virtutibus loqui
prodest, si te interim ipse non audias?
Ah quanto satius fuerat philosopho præsertim in tranquillo rure senuisse, de «perpetua illa», ut
ipse quodam scribis loco (ad Att. X, 8, 8), «non de hac iam exigua vita cogitantem», nullos
habuisse fasces, nullis triumphis inhiasse, nullos inflasse tibi animum Catilinas. Sed hæc quidem
frustra.
Æternum vale, mi Cicero.
Apud superos, ad dexteram Athesis ripam, in civitate Verona Transpadanæ Italiæ, XVI
Kalendas Quintiles, anno ab ortu Dei illius quem tu non noveras, MCCCXLV.
Francisci Petrarcæ litteræ ad discipulum missæ quibus quid de hac vita mortali sentiat uberrima
exponit facundia:
[ad indicem]
"Quid mihi de hac vita, quam degimus, videatur, interrogas. Neque immerito. Multæ enim et
variæ de hac ipsa opiniones hominum sunt: meam brevibus accipe. Videtur mihi vita hæc dura
quædam area laborum, palæstra discriminum, scena fallaciarum, labyrinthus errorum,
circulatorum ludus, desertum horribile, limosa palus, siticulosa regio, vallis hispida, mons
præruptus, caligantes speluncæ, habitatio ferarum, terra infelix, campus lapidosus, vepricosum
nemus, pratum herbidum plenumque serpentibus, florens hortus ac sterilis, fons curarum, fluvius
lacrimarum, mare miseriarum, quies anxia, labor inefficax, conatus irritus, grata phrenesis,
pondus infaustum, dulce virus, degener metus, inconsulta securitas, vana spes, ficta fabula, falsa
lætitia, verus dolor, risus inconditus, fletus inutilis, inane suspirium, confusus ordo, tumultuosa
confusio, trepidatio turbulenta, solicitudo perpetua, insomnis inertia, inops copia, dives inopia,
imbecilla potentia, tremulæ vires, ægra sanitas, iugis morbus, gemina ægritudo, pulchra
deformitas, honor inglorius, infames tituli, ridiculus ambitus, ima elatio, excellentia fictilis, humilis
altitudo, fusca claritas, ignota nobilitas, pertusus sacculus, vas rimosum, specus inexplebile,
cupiditas infinita, damnosum desiderium, luxus hydropicus, sitis insatiabilis, aridum fastidium,
famelica nausea, ventosa prosperitas, querula semper adversitas, viror transitorius, flos caducus,
amœnitas labilis, fugax forma, mæstum gaudium, amara dulcedo, voluptas aculeosa, stulta
sapientia, cæca prudentia, tetra domus, breve diversorium, fœdus carcer, sine gubernaculo
navigatio, sine baculo senectus, sine freno iuventus, sine duce cæcitas, iter lubricum, tecta fovea,
latens præcipitium, silens lima, tenax viscus, operti laquei, abdita retia, inescati hami, sentes
asperi, lappæ hærentes, tribuli acuti, scopuli rigentes, venti rapidi, fluctus impetuosi, atri turbines,
horrisonæ tempestates, procellosum pelagus, vadosa litora, anceps portus, exarmata navis,
immane naufragium, officina scelerum, sentina libidinum, caminus irarum, puteus odiorum,
catena consuetudinum, Sirenum cantus, Circæa pocula, mundi vincula, rerum unci, conscientiæ
morsus, pœnitentiæ stimuli, peccatorum incendia, putre ædificium, fundamentum fragile, muri
hiantes, tecta labentia, prolixa brevitas, latæ angustiæ, calles inexplicabiles, passus impliciti,
circulorum motus, statio instabilis, rota volubilis, manens cursus, scabra levitas, scrupulosa
suavitas, blanda crudelitas, dolosæ blanditiæ, fallax amicitia, concors discordia, fœdifragæ
induciæ, bellum inexorabile, pax infida, simulata virtus, excusata nequitia, laudata fraus,
honoratum dedecus, irrisa simplicitas et contempta fides, nugæ seriæ, ingeniosa dementia, loquax
torpor, velata ignorantia, opinio scientiæ tumida, scientia vero nulla, querelarum suspiria,
contentionum strepitus, vulgi fragor, obliviosa peregrinatio, patriæ odium, amor exilii, lemurum
civitas atque larvarum, dæmonum regnum, Luciferi principatus (sic enim Principem mundi huius
Veritas vocat), vita dæmonum mendax et exanimis, spirans mors, segnis incuriositas sui ipsius,
inutilium cura, apparendi studium, supervacui appetitus, operosus vermium apparatus, viventium
infernus et vivorum corporum divites exequiæ, longum funus, pomposa vanitas, laboriosa militia,
periculosa tentatio, superba miseria, miseranda felicitas. En, amice, qualis mihi hæc videtur, quæ
tam multis exoptatissima ac gratissima vita est, necdum tamen conceptum omnem meæ mentis
expressi: peior enim est multo miseria quam a me seu quocumque hominum dici possit. Sed quo es
ingenio, ex his paucis totum, reor, animum loquentis introspicis. Unum tot in malis habe bonum,
quod ad bonam et æternam vitam, nisi dexter trames deseratur, via est. Vale"
[ad indicem]
Epistola ad Dionysium de Burgo Sancti Sepulcri de ascensu montis Ventosi:
[audi, sis, hanc recitationem ab Lucio Amadeo Ranierio factam]

[ad indicem]
Altissimum regionis huius montem, quem non immerito Ventosum vocant, hodierno die,
sola videndi insignem loci altitudinem cupiditate ductus, ascendi. multis iter hoc annis in animo
fuerat; ab infantia enim his in locis, ut nosti, fato res hominum versante, versatus sum; mons
autem hic late undique conspectus, fere semper in oculis est.
Cepit impetus tandem aliquando facere quod quotidie faciebam, præcipue postquam
relegenti pridie res Romanas apud Livium (Liv., ab urbe cond. 40, 21, 2-4; 40, 22, 4-6) forte ille
mihi locus occurrerat, ubi Philippus Macedonum rex - is qui cum populo Romano bellum gessit -
Hæmum montem Thessalicum conscendit, e cuius vertice duo maria videri, Adriaticum et
Euxinum, famæ crediderat, vere ne an falso satis comperti nihil habeo, quod et mons a nostro orbe
semotus et scriptorum dissensio dubiam rem facit. ne enim cunctos evolvam, Pomponius Mela
(Pomp. Mela, de chorogr. 2, 17) cosmographus sic esse nihil hæsitans refert; Titus Livius falsam
famam opinatur; mihi si tam prompta montis illius experientia esset quam huius fuit, diu dubium
esse non sinerem.
Ceterum, ut illo omisso, ad hunc montem veniam, excusabile visum est in iuvene privato
quod in rege sene non carpitur. sed de socio cogitanti, mirum dictu, vix amicorum quisquam omni
ex parte idoneus videbatur: adeo etiam inter caros exactissima illa voluntatum omnium
morumque concordia rara est.
Hic segnior, ille vigilantior; hic tardior, ille celerior; hic mæstior, ille lætior; denique hic
stultior, prudentior ille quam vellem; huius silentium, illius procacitas; huius pondus ac pinguedo,
illius macies atque imbecillitas terrebat; huius frigida incuriositas, illius ardens occupatio
dehortabatur; quæ, quamquam gravia, tolerantur domi - omnia enim suffert caritas (1 Cor. 13, 7)
et nullum pondus recusat amicitia -; verum hæc eadem fiunt in itinere graviora.
Itaque delicatus animus honestæque delectationis appetens circumspiciensque librabat

singula sine ulla quidem amicitiæ læsione, tacitusque quicquid proposito itineri prævidebat
molestum fieri posse, damnabat. quid putas? tandem ad domestica vertor auxilia, germanoque
meo unico, minori natu, quem probe nosti, rem aperio. nil poterat lætius audire, gratulatus quod
apud me amici simul ac fratris teneat locum.
Statuta die digressi domo, Malausanam venimus ad vesperam; locus est in radicibus
montis, versus in boream. illic unum diem morati, hodie tandem cum singulis famulis montem
ascendimus non sine multa difficultate: est enim prærupta et pæne inaccessibilis saxosæ telluris
moles; sed bene a poeta dictum est:
labor omnia vincit improbus. (Verg., Georg. 1, 145 sq.)
dies longa, blandus aer, animorum vigor, corporum robur ac dexteritas et siqua sunt
eiusmodi, euntibus aderant; sola nobis obstabat natura loci.
Pastorem exactæ ætatis inter convexa montis invenimus, qui nos ab ascensu retrahere
multis verbis enisus est, dicens se ante annos quinquaginta eodem iuvenilis ardoris impetu
supremum in verticem ascendisse, nihilque inde retulisse præter poenitentiam et laborem,
corpusque et amictum lacerum saxis ac vepribus, nec umquam aut ante illud tempus aut postea
auditum apud eos quemquam ausum esse similia.
Hæc illo vociferante, nobis, ut sunt animi iuvenum monitoribus increduli, crescebat ex
prohibitione cupiditas. itaque senex, ubi animadvertit se nequicquam niti, aliquantulum
progressus inter rupes, arduum callem digito nobis ostendit, multa monens multaque iam digressis
a tergo ingeminans. dimisso penes illum siquid vestium aut rei cuiuspiam impedimento esset, soli
dumtaxat ascensui accingimur alacresque conscendimus.
Sed, ut fere fit, ingentem conatum velox fatigatio subsequitur; non procul inde igitur
quadam in rupe subsistimus. inde iterum digressi provehimur, sed lentius: et præsertim ego
montanum iter gressu iam modestiore carpebam, et frater compendiaria quidem via per ipsius
iuga montis ad altiora tendebat; ego mollior ad ima vergebam, revocantique et iter rectius
designanti respondebam sperare me alterius lateris faciliorem aditum, nec horrere longiorem
viam per quam planius incederem.
Hanc excusationem ignaviæ prætendebam, aliisque iam excelsa tenentibus, per valles
errabam, cum nihilo mitior aliunde pateret accessus, sed et via cresceret et inutilis labor
ingravesceret. interea, cum iam tædio confectum perplexi pigeret erroris, penitus alta petere
disposui, cumque operientem fratrem et longo refectum accubitu fessus et anxius attigissem,
aliquandiu æquis passibus incessimus.
Vixdum collem illum reliqueramus, et ecce prioris anfractus oblitus, iterum ad inferiora
deicior, atque iterum peragratis vallibus dum viarum facilem longitudinem sector, in longam
difficultatem incido. differebam nempe ascendendi molestiam, sed ingenio humanæ rerum natura
non tollitur, nec fieri potest ut corporeum aliquid ad alta descendendo perveniat. quid multa? non
sine fratris risu, hoc indignanti mihi ter aut amplius intra paucas horas contigit.
Sic sæpe delusus quadam in valle consedi. illic a corporeis ad incorporea volucri cogitatione
transiliens, his aut talibus me ipsum compellabam verbis: «quod totiens hodie in ascensu montis
huius expertus es, id scito et tibi accidere et multis, accedentibus ad beatam vitam; sed idcirco tam
facile ab hominibus non perpendi, quod corporis motus in aperto sunt, animorum vero invisibiles
et occulti.
Equidem vita, quam beatam dicimus, celso loco sita est; arcta, ut aiunt, ad illam ducit via
(Mt. 7, 14). multi quoque colles intereminent et de virtute in virtutem præclaris gradibus
ambulandum est; in summo finis est omnium et viæ terminus ad quem peregrinatio nostra
disponitur. eo pervenire volunt omnes, sed, ut ait Naso,
Velle parum est; cupias, ut re potiaris, oportet. (Ov., ep. ex Pont. 3, 1, 35)
[ad indicem]
Tu certe - nisi, ut in multis, in hoc quoque te fallis - non solum vis sed etiam cupis. quid ergo
te retinet? nimirum nihil aliud, nisi per terrenas et infimas voluptates planior et ut prima fronte
videtur, expeditior via; verumtamen, ubi multum erraveris, aut sub pondere male dilati laboris ad
ipsius te beatæ vitæ culmen oportet ascendere aut in convallibus peccatorum tuorum segnem
procumbere; et si - quod ominari horreo - ibi te tenebræ et umbra mortis (Ps. 107, 10) invenerint,
æternam noctem in perpetuis cruciatibus agere.»
Hæc mihi cogitatio incredibile dictu est quantum ad ea quæ restabant et animum et corpus
erexerit. atque utinam vel sic animo peragam iter illud, cui diebus et noctibus suspiro, sicut,
superatis tandem difficultatibus, hodiernum iter corporeis pedibus peregi! ac nescio annon longe
facilius esse debeat quod per ipsum animum agilem et immortalem sine ullo locali motu in ictu
trepidantis oculi fieri potest, quam quod successu temporis per moribundi et caduci corporis
obsequium ac sub gravi membrorum fasce gerendum est.
Collis est omnium supremus, quem silvestres «filiolum» vocant; cur, ignoro; nisi quod per
antiphrasim, ut quædam alia, dici suspicor: videtur enim vere pater omnium vicinorum montium.
illius in vertice planities parva est; illic demum fessi conquievimus. et quoniam audivisti quænam
ascendentis in pectus ascenderint curæ, audi, pater, et reliqua; et unam, precor, horam tuam
relegendis unius diei mei actibus tribue.
Primum omnium spiritu quodam aeris insolito et spectaculo liberiore permotus, stupenti
similis steti. respicio: nubes erant sub pedibus; iamque mihi minus incredibiles facti sunt Athos et
Olympus, dum quod de illis audieram et legeram, in minoris famæ monte conspicio.
Dirigo dehinc oculorum radios ad partes Italicas, quo magis inclinat animus; Alpes ipse
rigentes ac nivosæ, per quas ferus ille quondam hostis Romani nominis transivit, aceto, si famæ
credimus (Liv., ab urbe cond. 21, 37, 2), saxa perrumpens, iuxta mihi visæ sunt, cum tamen magno
distent intervallo. suspiravi, fateor, ad Italicum aerem animo potius quam oculis apparentem,
atque inexistimabilis me ardor invasit et amicum et patriam revidendi. ita tamen ut interim in
utroque nondum virilis affectus mollitiem increparem, quamvis excusatio utrobique non deforet
magnorum testium fulta præsidio.
[ad indicem]
Occupavit inde animum nova cogitatio atque a locis traduxit ad tempora. dicebam enim ad
me ipsum: «hodie decimus annus completur, ex quo, puerilibus studiis dimissis, Bononia excessisti;
et, o Deus immortalis, o immutabilis sapientia, quot et quantas morum tuorum mutationes hoc
medium tempus vidit! infinita prætereo; nondum enim in portu sum, ut securus præteritarum
meminerim procellarum.
Tempus forsan veniet, quando eodem quo gesta sunt ordine universa percurram, præfatus
illud Augustini tui: «recordari volo transactas fœditates meas et carnales corruptiones animæ
meæ, non quod eas amem, sed ut amem te, Deus meus.» (Aug. conf. 2, 1, 1)
Mihi quidem multum adhuc ambigui molestique negotii superest. quod amare solebam, iam
non amo; mentior: amo, sed parcius; iterum ecce mentitus sum: amo, sed verecundius, sed
tristius; iamtandem verum dixi. sic est enim; amo, sed quod non amare amem, quod odisse
cupiam; amo tamen, sed invitus, sed coactus, sed mæstus et lugens. et in me ipso versiculi illius
famosissimi sententiam miser experior:
Odero, si potero; si non, invitus amabo. (Ov., amor. 3, 11, 35)
Nondum mihi tertius annus effluxit, ex quo voluntas illa perversa et nequam, quæ me totum
habebat et in aula cordis mei sola sine contradictore regnabat, cœpit aliam habere rebellem et
reluctantem sibi, inter quas iamdudum in campis cogitationum mearum de utriusque hominis
imperio laboriosissima et anceps etiam nunc pugna conseritur». sic per exactum decennium
cogitatione volvebar.
Hinc iam curas meas in anteriora mittebam, et quærebam ex me ipse: «si tibi forte
contingeret per alia duo lustra volatilem hanc vitam producere, tantumque pro rata temporis ad
virtutem accedere quantum hoc biennio, per congressum novæ contra veterem voluntatis, ab
obstinatione pristina recessisti, nonne tunc posses, etsi non certus at saltem sperans,
quadragesimo ætatis anno mortem oppetere et illud residuum vitæ in senium abeuntis æqua mente
negligere?»
Hæc atque his similes cogitationes in pectore meo recursabant, pater. de provectu meo
gaudebam, imperfectum meum flebam et mutabilitatem communem humanorum actuum
miserabar; et quem in locum, quam ob causam venissem, quodammodo videbar oblitus, donec, ut
omissis curis, quibus alter locus esset opportunior, respicerem et viderem quæ visurus adveneram -
instare enim tempus abeundi, quod inclinaret iam sol et umbra montis excresceret, admonitus et
velut expergefactus -, verto me in tergum, ad occidentem respiciens.
Limes ille Galliarum et Hispaniæ, Pirenæus vertex, inde non cernitur, nullius quem sciam
obicis interventu, sed sola fragilitate mortalis visus; Lugdunensis autem provinciæ montes ad
dexteram, ad lævam vero Massiliæ fretum et quod Aquas Mortuas verberat, aliquot dierum spatio
distantia, præclarissime videbantur; Rhodanus ipse sub oculis nostris erat.
Quæ dum mirarer singula et nunc terrenum aliquid saperem, nunc exemplo corporis
animum ad altiora subveherem, visum est mihi Confessionum Augustini librum, caritatis tuæ
munus, inspicere; quem et conditoris et donatoris in memoriam servo habeoque semper in
manibus: pugillare opusculum, perexigui voluminis sed infinitæ dulcedinis. aperio, lecturus
quicquid occurreret; quid enim nisi pium et devotum posset occurrere?
forte autem decimus illius operis liber oblatus est. frater expectans per os meum ab
Augustino aliquid audire, intentis auribus stabat. Deum testor ipsumque qui aderat, quod ubi
primum defixi oculos, scriptum erat: «et eunt homines admirari alta montium et ingentes fluctus
maris et latissimos lapsus fluminum et oceani ambitum et giros siderum, et relinquunt se ipsos.»
(Aug., conf. 10, 8, 15)
obstupui, fateor; audiendique avidum fratrem rogans ne mihi molestus esset, librum clausi,
iratus mihimet quod nunc etiam terrestria mirarer, qui iampridem ab ipsis gentium philosophis
discere debuissem nihil præter animum esse mirabile, cui magno nihil est magnum.
tunc vero montem satis vidisse contentus, in me ipsum interiores oculos reflexi, et ex illa
hora non fuit qui me loquentem audiret donec ad ima pervenimus; satis mihi taciti negotii verbum
illud attulerat.
Nec opinari poteram id fortuito contigisse, sed quicquid ibi legeram, mihi et non alteri
dictum rebar; recolens quod idem de se ipso suspicatus olim esset Augustinus (Aug., conf. 8, 12,
29), quando in lectione codicis Apostolici, ut ipse refert, primum sibi illud occurrit: «non in
comissationibus et ebrietatibus, non in cubilibus et impudicitiis, non in contentione et æmulatione;
sed induite dominum Iesum Christum, et carnis providentiam ne feceritis in concupiscentiis
vestris.» (ad Rom. 13, 13 sq.)
Quod iam ante Antonio acciderat, quando audito Evangelio ubi scriptum est: «si vis
perfectus esse, vade et vende omnia tua quæcumque habes et da pauperibus, et veni et sequere me
et habebis thesaurum in cælis» (Mt. 19, 21), veluti propter se hæc esse scriptura recitata, ut scriptor
rerum eius Athanasius ait, ad se dominicum traxit imperium.(Euagrius, vita Antonii 2)
Et sicut Antonius, his auditis, aliud non quæsivit, et sicut Augustinus, his lectis, ulterius non
processit, sic et mihi in paucis verbis quæ præmisi, totius lectionis terminus fuit, in silentio
cogitanti quanta mortalibus consilii esset inopia, qui, nobilissima sui parte neglecta, diffundantur
in plurima et inanibus spectaculis evanescant, quod intus inveniri poterat, quærentes extrinsecus;
admirantique nobilitatem animi nostri, nisi sponte degenerans ab originis suæ primordiis
aberrasset, et quæ sibi dederat in honorem Deus, ipse in opprobrium convertisset.
quotiens, putas, illo die, rediens et in tergum versus, cacumen montis aspexi! et vix unius
cubiti altitudo visa est præ altitudine contemplationis humanæ, siquis eam non in lutum terrenæ
fœditatis immergeret. illud quoque per singulos passus occurrebat: si tantum sudoris ac laboris, ut
corpus cælo paululum proximius fieret, subire non piguit, quæ crux, quis carcer, quis equuleus
deberet terrere animum appropinquantem Deo, turgidumque cacumen insolentiæ et mortalia fata
calcantem?
et hoc: quotocuique accidet, ut ab hac semita, vel durarum metu rerum vel mollium
cupidine, non divertat? o nimium felix! siquis usquam est, de illo sensisse arbitrer poetam:
felix qui potuit rerum cognoscere causas

atque metus omnes et inexorabile fatum
subiecit pedibus strepitumque Acherontis avari!
(Verg. Georg. 2, 490-92)
o quanto studio laborandum esset, non ut altiorem terram, sed ut elatos terrenis impulsibus
appetitus sub pedibus haberemus!
Hos inter undosi pectoris motus, sine sensu scrupulosi tramitis, ad illud hospitiolum
rusticum unde ante lucem moveram, profunda nocte remeavi, et luna pernox gratum obsequium
præstabat euntibus. interim ergo, dum famulos apparandæ cenæ studium exercet, solus ego in
partem domus abditam perrexi, hæc tibi, raptim et ex tempore, scripturus; ne, si distulissem, pro
varietate locorum mutatis forsan affectibus, scribendi propositum deferveret.
Vide itaque, pater amantissime, quam nihil in me oculis tuis occultum velim, qui tibi nedum
universam vitam meam sed cogitatus singulos tam diligenter aperio; pro quibus ora, quæso, ut
tandiu vagi et instabiles aliquando subsistant, et inutiliter per multa iactati, ad unum, bonum,
verum. certum. stabile se convertant.
Vale.
VI Kal. Maias, Malausanæ.
[ad indicem]
Sic incipit Francisci Petrarcæ epistula ad posteritatem.
Franciscus Petrarca posteritati s.
Fuerit tibi forsan de me aliquid auditum, quanquam et hoc dubium sit, an ambiguum et
obscurum longe nomen, seu locorum seu temporum perventurum sit. Et illud forsan optabis nosse,
quid hominis fuerim aut quis operum exitus meorum, eorum maxime, quorum ad te fama
pervenerit, vel quorum tenue nomen audieris.
Et de primo quidem variæ erunt hominum voces, ita enim ferme quisque loquitur ut impellit
non veritas sed voluptas, nec infamiæ modus est.
Vestro de grege unus : fui autem mortalis homuncio, nec magnæ admodum, nec vilis
originis. Familia (ut de se ait Augustus Cæsar) antiqua. Natura quidem, non iniquo, neque
inverecundo animo, nisi ei consuetudo contagiosa nocuisset. Adolescentia me fefellit, iuventa
corripuit, senecta autem correxit experimentoque perdocuit verum illud, quod diu ante
perlegeram: quoniam adolescentia et voluptas vana sunt. Immo ætatum temporumque omnium
conditor, qui miseros mortales de nihilo tumidos aberrare sinit interdum, ut peccatorum suorum
vel sero memores, sese cognoscant. Corpus iuveni, non magnarum virium, sed multæ dexteritatis
obtigerat; forma non glorior excellenti, sed quæ placere viridioribus annis posset: colore vivido,
inter candidum et subnigrum, vivacibus oculis et visu per longum tempus acerrimo, qui præter
spem, supra sexagesimum ætatis annum me destituit, ut indignanti mihi ad ocularium
confugiendum esset auxilium. Tota ætate sanissimum corpus senectus invasit et solita morborum
acie circumvenit.
[...]
Locus ex epistola quam Ioanni Anchiseo Petrarca qua illi librorum inquisitionem committebatur misit
et quæ invenitur in III 18 Rerum Familiarium libro.
Multa quidem videndo multumque cogitando, intelligere tandem cœpi quanti sint studia
hæc, quibus mortale genus exæstuat. Ne tamen ab omnibus hominum piaculis immunem putes,
una inexplebilis cupiditas me tenet, quam frenare hactenus nec nec potui certe nec volui; mihi enim
interblandior honestarum rerum non inhonestam esse cupidinem. Expectas audire morbi genus?
libris satiari nequeo. Et habeo plures forte quam oportet; sed sicut in ceteris rebus, sic et in libris
accidit: quærendi successus avaritie calcar est, quinimmo, singulare quiddam in libris est: aurum,
argentum, gemmæ, purpurea vestis, marmorea domus, cultus ager, pictæ tabulæ, phaleratus
sonipes, ceteraque id genus, mutam habent et superficiariam voluptatem; libri medullitus
delectant, colloquuntur, consulunt et viva quadam nobis atque arguta familiaritate iunguntur,
neque solum se se lectoribus quisque suis insinuat, sed et aliorum nomen ingerit et alter alterius
desiderium facit.
Ceterum, in IX Rerum Familiarium libro epistulam numero nonam mittit egregio illi philosopho,
Socrati dico, qua de amicitia, quid sentiat, belle ac sapienter exponit cum alia tum hæc:
“Non sum amicus, nisi pretiosissima quæque tecum partior. Nihil autem pretiosius amico.
Non sum amicus ergo, nisi partior amicum. Vetus est verbum : amicorum communia esse omnia.
Quantula autem sunt quæ videntur maxima, quibus vulgus inhiat, aurum argentum monilia, anuli,
armillæ, signa, toreumata, vasa corinthia, fulgentes gemmæ, rotundissimæ margaritæ, marmor
niveum, sculptum ebur, pictæ tabulæ, vivæ ac spirantes statuæ, radiantes purpuræ ceteraque id
genus, fæx ac purgamenta terrarum vel fuliginosorum decus artificum. Amicus singulare
quoddam et inæstimabile bonum est, quod non ferant venti, non urant pruinæ, non frangant
procellæ, sed ut purum aurum flammæ probent persecutionum ac laborum; bonum quod non
superficie tenus delectet ut plurima, sed in ipsum animum dulcedine sua penetret et quodammodo
nostri pars fiat”.
[ad indicem]
Libros quoque ad philosophiam spectantes Petrarca scripsit, De contemptu mundi et hunc cuius locum
selectum infra transcribo, De vita solitaria:
De misero occupato et felice solitario cum diei iam lux advenit.
Occupatus : Diversis votis expectata lux adest, ille vel hostibus vel amicis limen obsessum
habet, salutatur, poscitur, attrahitur, truditur, arguitur, laceratur.
Solitarius : Huic vacuum limen et libertas in limine manendi, scilicet eundique quocumque
fert animus.
O. : Vadit ille mæstus in forum, plenus querelarum plenusque negotiorum et immitis diei
primordium litibus auspicatur.
S. : Vadit iste alacer in vicinam silvam, plenus otii plenusque silentii et cum gaudio faustum
limen serenæ lucis ingreditur.
O. : Ille, ut ad potentum superba palatia sive ad formidata iudicum subsellia ventum est,
veris falsa permiscens aut iustitiam premit insontis aut nocentis rei pascit audaciam aut prorsus
aliquid vel in proprium dedecus vel in alienam perniciem molitur, mordente animum conscientia,
sæpe metu etiam verba rumpente et sæpe vera pro mendaciis, verba pro verbis referens plenusque
ruboris ac palloris seque vicissim increpitans, quod non potius deserti famem quam diserti famam
concupiverit et arator quam orator esse maluerit. Raptim, infecto negotio, domum redit et
turpibus latebris non magis hostium quam clientum suorum se furatur aspectibus.
S. : Iste ubi primum floreum sedile salubremque nactus collem constitit, iubare iam solis
exorto, in diurnas Dei laudes pio lætus ore prorumpens (eoque suavius si devotis forte suspiriis
lene murmur proni gurgitis aut dulces avium concinnant querelæ), innocentiam in primis, linguæ
frenum litis nescium, visus tegmen vanitatibus obiectum, puritatem cordis, vecordiæ absentiam et
domitricem carnis abstinentiam deprecatur. Nec multo post, tertiis in laudibus, tertiam in
Trinitate personam veneratur, et Sancti Spiritus poscit adventum, linguam quoque et mentem
confessione personantem salutifera, et caritatem cælico igne flammantem ac proximos
accensuram. Quæ si devote postulat iam habet, multum hoc mentis ardore quam quolibet auri seu
gemmarum splendore felicior. Inde autem pedetentim sua relegens vestigia, scandente iam in
altum et qui mane novum illustraverat meridiem accendente solis radio, nil potius quam extingui
flammas litium, quas certatim flatu et fomentis alter suscitat, et quo ille cupide peruritur, hic
omnem malarum cupidinum calorem noxium auferri flagitat. Denique quod unum poeta satyricus
sine periculo posci docet, in corpore sano mentem sanam orat.
[ad indicem]
1101. …
1102. …
1103. …
1104. …
1105. ...
1106. ...
1107. ...
1108. ...
1109. ...
1110. Hoc excerpto loco ex opere cui index De casibus virorum illustrium, Ioannes Boccacius (1313 - 1375) aperit
sententiam, sua ætate sæpicule decantatam, de lingua Latina sermone communi ac perenni quondam excogitato
sive adinvento ab eruditis hominibus:
[ad indicem]
Huius cum duæ sint species, ea scilicet quam a nutrice suscipimus, et natura persæpe rudis et
exotica , cunctisque communis, et reliqua quam ab arte politam et exornatam, floridam, et certis sub
regulis coartatam studio pauci provectique volentes assumimus, quis ergo erit tam dementis sententiæ
qui facile non assentiat lepidam comptamque minus lepide preferendam?
Boccacius iuvenis depictus
De mulieribus claris opusculum oratione numeris soluta scripsit Ioannes ille Boccacius:
XLVII. De Sapho, puella lesbia et poeta.
Saphos lesbia ex Mitilena urbe puella fuit, nec amplius suæ originis posteritati relictum est.
Sane, si studium inspexerimus, quod annositas abstulit pro parte restitutum videbimus: eam scilicet ex
honestis atque claris parentibus genitam. Non enim illud unquam degener animus potuit desiderasse
vel attigisse plebeius. Hæc etenim, etsi quibus temporibus claruerit ignoremus, adeo generosæ fuit
mentis, ut, ætate florens et forma, non contenta solum litteras iungere novisse, ampliore fervore animi
et ingenii suasa vivacitate, conscenso studio vigili, per abruta Parnasi vertice celso se felici ausu,
Musis non renuentibus, inmiscuit; et laureo pervagato nemore, in antrum usque Apollinis evasit, et
castalio proluta latice, Phœbi sumpto plectro, sacris nymphis choream traentibus, sonore citharæ fides
tangere et expromere modulos puella non dubitavit; quæ quidem etiam studiosissimis viris difficilia
plurimum visa sunt.
Sappho, pictrice Amanda Brewster Sewell
Quid multa? Eo studio devenit suo, ut usque in hodiernum clarissimum suum carmen,
testimonio veterum, lucens sit, et erecta illi fuerit statua ænea, et suo dicata nomini, et ipsa inter
poetas celebres numerata. Quo splendore profecto non clariora sunt regum diademata, non
pontificum infulæ, nec etiam triumphantium laureæ. Verum - si danda fides est - uti feliciter studuit,
sic infelici amore capta est. Nam, seu facetia seu decore seu alia gratia cuiusdam iuvenis dilectione,
immo intolerabili occupata peste, cum ille desiderio suo non esset accomodus, ingemiscens in eius
obstinatam duritiem dicunt versus flebiles cecinisse. Quos ego elegos fuisse putassem, cum tali sint
elegi attributi materie, ni legissem ab ea, quasi preteritorum carminum formis spretis, novum
adinventum genus, diversis a ceteris incedens pedibus, quod adhuc ex eius nomine «saphycum»
appellatur. Sed quid? Accusandæ videntur Pyerides quæ, tangente Amphyone lyram, ogygia saxa
movisse potuerunt et adolescentis cor, Sapho canente, mollisse noluerunt.
Boccacius quoque relationem scripsit De Canaria et insulis reliquis ultra Hispaniam in Oceano noviter
repertis :
Inde ad aliam insulam fere maiorem prædicta transeuntes quantitatem gentium maximam ad se
venientem in litore videre : homines pariter et mulieres fere nudi omnes, esto aliqui, qui videbantur
ceteris præeminere, tegerentur pellibus caprinis pictis croceo atque rubro colore et, ut poterat a longe
comprehendi, delicatissimis et mollibus, sutis satis artificiose ex visceribus et, ut in eorum actibus
poterat comprehendi, videbatur hos habere principem cui omnes reverentiam et obsequium
exhiberent. Quæ gentium multitudo ostendebat se cupere cum his qui in navibus erant habere
commercium et moram trahere.
Sepultus est Boccacius Certaldi in basilica sancti Jacobi, ubi hoc epigrammate, quod ipse exaraverat, eius
memoria recolitur:
Hac sub mole iacent cineres atque ossa Iohannis,

mens sedet ante deum meritis ornata laborum
mortalis vitæ; genitor Boccaccius illi,
patria Certaldum, studium fuit alma poesis.
[ad indicem]
1111. …
1112. …
1113. …
1114. …
1115. ...
1116. ...
1117. ...
1118. ...
1119. ...
1120. Loci excerpti e Salutati (1331 - 1406) opere cui index De laboribus Herculis:
[ad indicem]
De poesi contra detractatores compendiosa defensio, et unde putandum est initium habuisse.
Non ab re futurum arbitror, cum omnis institutio nostra versetur circa ea, quæ poetæ de rebus
Herculis cecinerunt, aliquid de poetica prælibare. Hanc enim video non solum profanum vulgus, sed
etiam, qui se philosophos nostro tempore gloriantur, tum parvi pendere, tum damnare.
[…]
Pudor est ipsos disputantes aspicere, cum texentes quandam quodam modo cantilenam
quæstionem verbis inintelligibilibus formatisque proponunt.
[…]
Et horum omnium probationes allatis, ne dicam alatis et evolantibus, rationibus eos videas
confirmare.
Videmus enim in illo quasi duello
signa, pares aquilas et pila minantia pilis,

utrosque rebus omissis verborum nugis incumbere et alicuius fallaciæ captationem, ut
adversarium illaqueent, ordinare.
[…]
Sunt, qui putent nichil esse poeticam nisi figmentum.
[…]
Carpunt equidem nostri poetæ vitiosos et vitia, celebrant autem cum virtuosis honesta laudatione
virtutes; ut ab illis deterreant genus mortalium, ad has autem splendore commendationis alliciant et
invitent. Hoc tamen omnino non faciunt sine metrica melodia. Proprium etenim est poetæ carmen, non
fabulas invenire.
[…]
Et de carminibus quidem dulcedine planum est, quod suis numeris atque temporibus tam suave
pervenit ad auditum, quod omne melos prosaicæ locutionis, nisi sensus nostros decipiamus, excedit.
Alterum autem, quod summe iocundum reperias in poetis est illa mirabilis tum verborum, tum rerum,
tum etiam gestorum concinna mutatio, quod quidem ad poetam videmus peculiariter pertinere. Omnes
enim translationes atque metaphoræ, comparationes et similitudines et, quicquid verborum aut rerum,
orationum et negotiorum videmus in aliud commutari poeticum est. Et licet elegantia dictionis et
ornatus ab oratoribus et aliis usurpentur, spectant tamen specialiter ad poesim. Nam et cum Maro
noster per endiadim protulit
arma virumque cano,
hoc est ‘virum armatum’.
[…]
Sed omnium poetarum una singularis et præcipua intentio est, ut per illa, quæ narrant, sive fabula
sit sive apologus sive etiam comicum argumentum, penitus aliud intelligatur in sensu, quam
percipiatur auditu.
[…]
An autem ars dici debeat ipsa poetica, non inconvenienter posset aliquis dubitare. Videtur etenim
potius aliquid natura insitum quam aliter acquisitum. Unde et Cicero pro A. Licino Archia dixit:
Atqui sic a summis hominibus eruditissimisque accepimus ceterarum rerum studia et doctrina et
præceptis et arte constare, poetam natura ipsa valere et mentis viribus excitari et quasi divino quodam
spiritu inflari.
Nam et homines ab omnis doctrinæ studiique ratione penitus abhorrentes videmus sua componere
cantica et solius ingenii naturæque ducatu non inconcinne, sed aptissime poetari.
[ad indicem]

1121. …
1122. Hæc, inter alia, Franciscus da Fiano (1350-c. 1421) scripsit in laudem poeseos atque ad Camenæ cultores
vindicandos summisque laudibus prosequendos:
[ad indicem]
Quam divinum quamve pretiosum hoc hominum genus esse putemus, qui quia promittere et dare
fame immortalis æternitatem et quoscunque virtutum claritate præstantes, possunt nomine perpetuo
et pariter honorato immortales efficere, quod neque theologis neque medicis, neque sacrarum legum,
neque decretorum seu ecclesiasticorum canonum interpretibus contingere potuit, eos tanquam deos
venerari priscorum merito sanxit auctoritas? Cum itaque, præsul amantissime, hæc vera et luce
clariora esse cernamus, sitque, ut alibi scriptum est, “supra omnem mundi gloriam post mortem
vivere”, non dedigneris poetas colere et illos tota mente venerari eorumque firmas
amicitias constanter amplecti, ut tu, carminibus celebrandus eorum, etiam post mortem vivas,
siquidem præstantium gestorum tuorum tanta claritas, tam sanctus fulgor, ut homerici vel virgiliani
cantus digna panegyrico censeantur. Etenim probatissimi nomen viri nullis senescere sæculis,
nullaque oblivionis humanæ deformari nigredine, sed per omnium ætatum cursus, memoria semper
nova florere, inter cuncta humanæ felicitatis bona optimum et gloriosum est.
[...]
Quæ hodie gestorum Achyllis apud Troiam, quæ Ulixeæ peregrinationis, quæ Æneæ, quæ Turni et,
ut reliquos sileam carminibus poetarum omni vivaces ævo, quæ Œdippi et natorum natarumque ac
coniugis Iocastæ memoria, nisi eos Homerus, illos Virgilius, hos vero Statius et tragicus Seneca
rutilantis et generosi stili fulgoribus illustrassent? ...
[ad indicem]
1123. Versus decerpti e Nicolai de Clemangiis (c. 1365-1437) latina versione carminis popularis de felicitate vitæ
rusticæ:
[ad indicem]
Fronde super viridi locus est in gramine amœno.

Illustrat nitidis illum fons limpidus undis
et de fonte fluens placido cum murmure rivus.
Hīc casa fixa fuit gestabilis: intus edebant
Gonterus comes ac Helene, cum lacte butyrum,
spumantis florem et lactis, massamque coacti
caseolumque recens pressum, et, cui caseus indit
nomina, mixturam agrestem. Non cerea deerant
pruna, nuces variæ, pyra styptica, dulcia mala.
Non oculis cæpe infestum, non sectile porrum,
non alium in morem fricta ascalonia, nigro
pane super, sale cum multo, sitis ut magis urat.
Cortice fagineo lympham de fonte biberunt.
Interea volucres mellito gutture cantus
desuper exercent varios, hilarantque beatos
convivas: hinc alterutrum grata oscula ferre
mutuus egit amor...
[ad indicem]
1124. Leonardus ille Bruni (1369-1444) eloquentiam Ciceronis eiusve æqualium qui ad Tullio dicendi genus haud
procul aberrarent, diligentius est imitatus, ut in eius scriptis animadvertere possumus. Legamus igitur hoc
fragmentum excerptum e præfatione operis cui index: De primo bello Punico.
... Vereor ne qui me putent antiqua nimium consectari, si commentaria primi Punici belli
perscribere, ac obscuratam iam pridem illarum rerum memoriam in hac demum ætate nostra
revocare in lucem aggrediar. Præsertim cum multa nova sint, quorum notitia integrior extet, quæ cum
dignitate, ac laude mandari posse litteris videantur. Mihi vero diversa penitus sententia fuit. Quo enim
antiquior erat res, quoque interitui proximior, eo magis innovatione indigere putavi, ut frugi patres
familiæ in vetustis ædium facere consueverunt. Esse vero noviora quædam, quæ mandari litteris cum
dignitate possint, non equidem infitias eo, nec si quis eam sibi laudem paraverit reprehendo. Verum
quæ tandem adversus me querela est, si vetusta me ut vina magis delectantur. Equidem fateor non
tam cupide Orpheum, ut poetæ tradunt, Eurydicis amore infernas adiisse sedes, quam ego, si spes
modo aliqua offeratur antiquos illos præstantīs viros intuendi ad ultimas penetrarim terras. Quos
quia oculis intueri non licet, quod secundum est mente et cogitatione libens complector. Resque ab illis
gestas in quibus huius sæculi decus et gloria continetur, omnibus esse cognitas quam maxime opto.
Quæ mihi causa fuit hæc ipsa commentaria scribendi. Ut autem huius belli plenior notitia sit, ab ipsis,
ut ita loquar, incunabulis scriptores eius auctoresque recensebo. Sic enim et propositum meum
probabilius apparebit. Bellum Punicum primum multi nostrorum græcorumque scripserunt,
præcipuæ tamen auctoritatis, Fabius Pictor vetustus sane auctor ex nobilitate romana. Eodemque fere
tempore Filinus Carthaginensis græcis litteris idem bellum explicuit. Quorum uterque patriæ affectus
suæ ac studio partium inductus et si non circa rei gestæ seriem, circa belli tamen causas iustitiamque,
excessisse modum putatur. Filinum deinde Polybius Megalopolitanus annalium conditor secutus est.
Fabium autem e nostris plures, sed præcipuæ claritatis Livius Patavinus, Romanæ pater historiæ,
cuius Libri si extarent nihil opus erat novo labore. Cum vero hæc pars operis eius interierit, nullaque
fere huius belli notitia nostros apud homines haberetur, commotus ipse ob maiorum nostrorum
gloriam, ne rerum tam præclare tamque magnifice gestarum memoria deperiret, quantum sollerti
lectione Polybii ceterorumque græcorum consequi potui, commentaria eius belli pro communi utilitate
suffeci. Illa moderatione adhibita, ut nihil, quod non probatum a superioribus esset, huic operi
insererem et tamen non ab uno sumerem, ut interpres, sed, a multis sumpta meo arbitratu referrem.
Tempus autem huius belli viginti quattuor annos fuisse constat. Primumque in eo Romanos ex Italia
cum exercitu egressos. Primumque classe usos. Primum etiam mari prœliatos.
Opusculum de Studiis et litteris inscriptum hac epistula incipit ad doctam feminam, nomine Baptistam
Malatestanam, cui libellus dicatur. Hoc enim est exordium epistulæ :
Compulsus crebro rumore admirabilium virtutum tuarum scribere ad te constitui ut

ingenio illi de quo tam ampla magnificaque audissem vel gratularer iam perfectionem consecuto
vel certe ad eam consequendam per meas litteras cohortarer. Neque enim desunt mihi
clarissimarum mulierum exempla quæ et studiis et litteris et doctrina claruerunt per quarum
commemorationem te provocare ad excellentiam possim. Si quidem Corneliæ Scipionis Africani
filiæ multa sæcula post eius mortem extabant epistolæ elegantissimo stilo perscriptæ. Et Saphos
poemata et libri summo in honore apud græcos propter singularem facundiam et scribendi artem
habiti sunt. Aspasia quoque per tempora Socratis fuit doctissima quidem mulier et eloquentia
litterisque præcellens a qua Socratem plurimum se didicisse non puduit confiteri. Fuerunt et aliæ
quas referre possem, sed tum hæc tria satis æstimo famosissimarum feminarum exempla retulisse.
Ad illarum igitur præstantiam, quæso, mentem erige atque extolle. Tantam enim intelligentiam ac
tam singulare ingenium nec tibi frustra datum nec mediocribus contentum esse decet, sed ad
summa spectare atque adniti. Et tua quidem laus illustrior erit quam illarum fuit propterea quod
illæ sæculis floruere his in quibus eruditorum hominum magna superat copia aut multitudo ipsa
admirationem minuerit.
Tu autem his temporibus florebis in quibus vsque adeo prolapsa sunt studia ut miraculi iam
loco habeatur videre virum nedum feminam eruditam. Eruditionem autem intelligo non vulgarem
istam perturbatam quali utuntur hi qui nunc theologiam profitentur, sed legitimam illam et
ingenuam quæ litterarum peritiam cum rerum scientia coniungit, qualis in Lactantio Firmiano,
qualis in Aurelio Augustino, qualis in Hieronymo fuit summisque profecto theologis ac perfectis in
litteratura viris. Nunc vero qui scientiam profitentur pudendum est qui parum persciant
litterarum. […]
Quis enim nescit tinctum esse oportere ingenium et quasi initiatum præceptoris opera, ut non
solum partes structurasque earum, sed et minutiora illa ac velut elementa orationis agnoscat.
Sed omnia mihi crede superat ac vincit diligentia nostra. Hæc enim non solum verba et syllabas
sed tropos et figuras, omnem ornatum pulcritudinemque orationis aperit nobis atque ostendit. Ab
hac informamur ac velut instituimur, denique per hanc multa discimus quam doceri a præceptore
vix possunt sonum, elegantiam, concinnitatem, venustatem. Caput vero huius diligentiæ erit ea in
re primum ut in eorum tamen librorum qui ab optimis probatissimisque latinis linguæ auctoribus
scripti lectione versemur: ab imperite vero ineleganterque scriptis caveamus quasi calamitate
quadam et labe ingenii nostri. Inquinata enim ineptaque scriptorum lectio vitia sua lectori affigit
et mentem simili coinquinat tabe. Est enim veluti pabulum cum quo mens imbuitur atque nutritur.
Quam ob rem ut hi qui stomachi curam habent non quemvis cibum illi infundunt ita qui
sinceritatem animi conservare velit non quamuis lectionem illi permittet. Erit igitur prima
diligentia ut nihil nisi optimum probatissimumque legamus. Secunda vero vt hæc probatissima
nobis acri studio assistamus. Videat legens quo quodque loco positum sit, quid designent singula et
quid valent: ne maiora tamen sed minora discutiat. Cum plures sint orationis particulæ, quæ sit
unaquæque, de scola cognoscet. Consuetudinem et usum certe illarum ab his quos leget auctoribus
reportabit. […]
Ad summum certe nemo perveniet qui non fuerit horum omnium et usu certus et disciplina
imbutus.
[…]
Textus excerptus, ex Commentario rerum suo tempore gestarum, quo Leonardus Bruni res narrat
sæculo XIVº exeunte Florentiæ actas :
Me puero, primum nostri veterem equestris militiæ gloriam reciperantes, magnis Italorum
turmis militare cœperunt, crescensque paulatim multitudo usque adeo peritia et audacia præstitit,
ut nemo iam exterum equitatum habere vellet, victoria et spes omnis bellantium in Italico equitatu
reponeretur.
Per hæc ipsa tempora mirabilis accidit populorum motus. Omnis quippe multitudo vestes
induit albas et, piaculis quibusdam factis, incredibili devotionis fervore, longa dealbatorum
agmina ad vicinas urbes commeabant, pacem ac misericordiam clamore supplici deprecantia :
prorsus mirabilis res et incredibile negotium. Peregrinatio erat fere dierum decem; cibus vero, ut
plurimum, panis et aqua. Nulli per urbem alio vestitu conspiciebantur. Accessus vero in aliena
oppida, etiam parum antea pacatorum, liberi fuerunt. Nemo per id tempus dolo fallere tentavit,
nemo advenarum oppressus; tacitæ quædam indutiæ cum hostibus fuere. Duravitque is motus fere
menses duos, cum et proficiscerentur populi in alienas urbes et alii in suas adventarent. Mira
hospitalitas ubique et benigna susceptio.
Unde vero initium cœperit obscurum est.
[…]
1125. Locus ex prologo comœdiæ a Petro Paulo Vergerio (1370-1444) scriptæ, inscriptæ vero Paulus :
[ad indicem]
Hanc dum poeta mihi verecundus fabulam

tradidit recensendam: ‹Juvenis› ait ‹hæc lusi;
jam plenior dabit sensum maturum ætas›,
veritus, opinor, ne se homines forte graves
levitatis arguant. Quos contra sentio,

si quis ita sentiat. Quæ sunt enim, rogo,
quæ plus ferant in vita levitatis ponderis
quam noscere, quantum sit inimica bonis
studiis rerum copia?
Date commodum aures atque animum intendite,

quam commentus siet poeta fabulam,
dum non lugentium, sed negligentium
mores novos ratione corrigit veteri,
quantum momentum ad diluendas opes
in malis siet servis,

quam misere parentes fallat venalis amor.
postremo satius esse sentit frustra se
laborare quam gratis otiosum agere: esse
servos infidos, sodales devios, parentes credulos.
[ad indicem]
1126. ...
1127. ...
1128. ...
1129. ...
1130. Paucula fragmenta e Sicconis Polenton (1375/1376 - 1447) epistula ad filium quæ præmissa est operi cui index
Scriptorum illustrium latinæ linguæ libri XVIII :
[ad indicem]
Quanquam nobis, Polydore mi suavissime fili, ad quæ intenderet animus doctrinarum studia sit
otii multum parum, quod me aliquando publicum munus, interdum forensis labor, sæpe res familiaris
impediat, partem quoque sibi naturæ necessitas vindicet, adducor tamen delectatione quadam studii
litterarum, quæ mihi sunt dulce pabulum atque deliciæ, ut quod possum temporis, quantulum sit, id
colligam undique atque tum saltem cum data vacatione aliqui somno, quidam inertiæ, multi
voluptatibus serviunt me ad libros aut legendos aut scribendos sollicite transferam. Quid enim per
deum optimum ac præpotentem iocundius, quid honestius, quid melius quam versari in libris? Qui etsi
muti esse ac mortui videantur, vivunt tamen magistrique vitæ sunt ac studiosos sui continuo et
doctiores et meliores efficiunt.
[ad indicem]
1131. …
1132. …
1133. ...
1134. ...
1135. Principis cuiusdam laudes eleganter cecinit Angela Nogarola (1380 – 1436) versibus heroicis:
[ad indicem] [ad indicem ætatum]
Summe parens rerum, summi regnator Olympi,

Æthera qui stabilis, terras atque alta profundi
sidereosque polos æterna lege gubernas,
nunc tua turicremis venerentur numina donis
grandævi iustique senes trepidæque puellæ
et pueri castæque nurus iuvenesque torosi.
Obstrepat omne nemus, velemus tempora sertis,
atria festivis celebrentur plena choreis,
exultent proceres simul in turbisque popellus.
Affluit alma dies lapsis felicior annis,
qua te grande decus Patavi, clarissime princeps,
marmoreæ rectorem urbis sceptroque potentem
vidimus! O totum lux concelebranda per orbem!
Vive diu felix, divum certissima proles,
Et summis confide deis rebusque secundis.
Sub iuga prosternes populos gentesque rebelles,
ibit et in totum tua celsa potentia mundum.
O patriæ sedes, patrii gaudete penates,
et civis lætare, precor, dominumque benignis
ulnis sume tuum, quo, credas, principe nostro
aurea Saturni remeabunt tempora mitis.
Dulcia felices tractabunt otia gentes
et pia sedatas proteget concordia terras.
Tristia concordes horrebunt prœlia mentes
nec metus humanos agitabit cura pavorque,
sed cuncti pariter concordi pace fruemur.
[ad indicem]
1136. ...
1137. ...
1138. ...
1139. ...
1140. Loci ex Poggi Bracciolini (1380-1459) opere De varietate Fortunæ inscripto :
[ad indicem] [ad indicem ætatum]
Historiæ laus legitur in proœmio, cum aliis, tum hisce lineis:
Magnam igitur utilitatem afferre mortalibus Historia censeri debet [...] fida præteritorum
memoria dicenda est: hic sola illustrium virorum fata virtutesque notro in conspectu ad
imitandum proponit : hæc detestatur vitia et docet vitanda : hujus ope præterita repræsentantur
nobis, et quæ vetustas solet delere, reddit tanquam recentia. [...] Nullus quippe priscas, et ab ætate
nostra remotas excellentium virorum gestas res nosset, nisi litterarum monumentis et historiæ
munere in luce hominum vcrlarentur. Accessit enim ad earum memoriam scribentium labor et
industria, quæ illa ab interitu vindicarent.
Incipit liber primus, hac querimonia de amissa pridem Romæ gloria, de Fortunæ iniquitate, de tempore
denique omnia delenti vorantique:
Nuper cum Pontifex Martinus, paulo ante quam diem suum obiret, ab urbe in agrum Tusculanum
secessisset valitudinis gratia, nos autem essemus negotiis curisque publicis vacui, visebamus sæpe
deserta urbis, Antonius Luscus, vir clarissimus, egoque, admirantes animo, tum ob veterem
collapsorum ædificiorum magnitudinem et vastas urbis antiquæ ruinas, tum ob tanti imperii
ingentem stragem, stupendam profecto ac deplorandam fortunæ varietatem.
Quum autem conscendissemus aliquando Capitolium collem, Antonius obequitando paulum fessus,
cum quietem appeteret, descendentes ex equis consedimus in ipsis Tarpeiæ arcis ruinis, pone ingens
portæ cujusdam, ut puto, templi marmoreum limen, plurimasque passim contractas columnas, unde
magna ex parte prospectus urbis patet. Hic Antonius, cum aliquantum huc illuc oculos circumtulisset,
suspirans stupentique similis:
‘O quantum’, inquit, ‘Poggi, hæc Capitolia ab illis distant, quæ noster Maro cecinit,
Aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis
Ut quidem is versus merito possit converti : Aurea quondam, nunc squalida spinetis vepribusque
referta. [...] Ego vero immensam huius urbis stragem nulli alteri possum conferre, ita ceterarum
omnium vel quas natura tulit rerum, vel quas manus hominum conflavit, hæc una exsuperat
calamitatem. Evolvas licet historias omnes, omnia scriptorum monumenta pertractes, omnes
gestarum rerum annales scruteris, nulla unquam exempla mutationis suæ majora fortuna protulit,
quam urbem Romam, pulcherrimam olim ac magnificentissimam omnium, quæ aut fuere, aut futuræ
sunt et ab Luciano doctissimo Græco auctore, cum ad amicum suum scriberet Romam videre
cupientem, non urbem sed quasi quandam cæli partem appellatam. Quo magis dictu mirabile est et
acerbum aspectu, adeo speciem formamque ipsius immutasse fortunæ crudelitatem, ut nunc omni
decore nudata, prostrata jaceat instar gigantei cadaveris corrupti atque undique exesi.
Romae ruinæ, Marco Ricci pictore
Deflendum quippe est hanc urbem tot quondam illustrium virorum atque imperatorum fœtam, tot
belli ducum, tot principum excellentissimorum altricem, tot tantarumque virtutum parentem, tot
bonarum artium procreatricem, ex qua rei militaris disciplina, morum sanctimonia et vitæ, sanctiones
legum, virtutum omnium exempla et bene vivendi ratio defluxerunt, quondam rerum dominam, nunc
per fortunæ omnia vertentis iniquitatem, non solum imperio majestateque sua spoliatam, sed
addictam vilissimæ servituti, deformem, abjectam, sola ruina præteritam dignitatem ac
magnitudinem ostentantem.
Loci desumpti ex Facetiis:

[ad indicem]
Ne æmuli carpant Facetiarum opus, propter eloquentiæ tenuitatem.
Multos futuros esse arbitror qui has nostras confabulationes, tum ut res leves et viro gravi
indignas reprehendant, tum in eis ornatiorem dicendi modum et majorem eloquentiam requirant.
Quibus ego si respondeam, legisse me nostros Majores, prudentissimos ac doctissimos viros,
facetiis, jocis et fabulis delectatos, non reprehensionem, sed laudem meruisse, satis mihi factum ad
illorum existimationem putabo. Nam quid mihi turpe esse putem hac in re, quandoquidem in
ceteris nequeo, illorum imitationem sequi, et hoc idem tempus quod reliqui in circulis et cœtu
hominum confabulando conterunt, in scribendi cura consumere, præsertim cum neque labor
inhonestus sit, et legentes aliqua jucunditate possit afficere? Honestum est enim ac ferme
necessarium, certe quod sapientes laudarunt, mentem nostram variis cogitationibus ac molestiis
oppressam, recreari quandoque a continuis curis, et eam aliquo jocandi genere ad hilaritatem
remissionemque converti. Eloquentiam vero in rebus infimis, vel in his in quibus ad verbum vel
facetiæ exprimendæ sunt, vel aliorum dicta referenda, quærere, hominis nimium curiosi esse
videtur. Sunt enim quædam quæ ornatius nequeant describi, cum ita recensenda sint,
quemadmodum protulerunt ea hi qui in confabulationibus conjiciuntur.
Existimabunt aliqui forsan hanc meam excusationem ab ingenii culpa esse profectam,
quibus ego quoque assentior. Modo ipsi eadem ornatius politiusque describant, quod ut faciant
exhortor, quo lingua Latina etiam levioribus in rebus hac nostra ætate fiat opulentior. Proderit
enim ad eloquentiæ doctrinam ea scribendi exercitatio. Ego quidem experiri volui, an multa quæ
Latine dici difficulter existimantur, non absurde scribi posse viderentur, in quibus cum nullus
ornatus, nulla amplitudo sermonis adhiberi queat, satis erit ingenio nostro, si non inconcinne
omnino videbuntur a me referri.
Verum facessant ab istarum Confabulationum lectione (sic enim eas appellari volo) qui
nimis rigidi censores, aut acres existimatores rerum existunt. A facetis enim et humanis (sicut
Lucilius a Consentinis et Tarentinis) legi cupio. Quod si rusticiores erunt, non recuso quin sentiant
quod volunt, modo scriptorem ne culpent, qui ad levationem animi hæc et ad ingenii exercitium
scripsit.
[ad indicem]
Aliud De Monstro
Aliud insuper constat, allatam esse Ferrariam imaginem marini monstri nuper in litore
Dalmatico inventi. Corpore erat humano umbilico tenus, deinceps piscis, ita ut inferior pars quæ in
piscem desinebat, esset bifurcata. Barba erat profusa, duobus tanquam cornibus super auriculas
eminentibus, grossioribus mammis, ore lato, manibus quattuor tantum digitos habentibus, a
manibus usque ad ascellam atque ad imum ventrem alæ piscium protendebantur, quibus natabat.
Captum hoc pacto ferebant. Erant complures feminæ juxta litus lavantes lineos pannos. Ad
unam earum accedens piscis, ut aiunt, cibi causa, mulierem manibus apprehendens ad se trahere
conatus est: illa reluctans (erat enim aqua modica), magno clamore auxilium ceterarum
imploravit. Accurrentibus quinque numero, monstrum (neque enim in aquam regredi poterat)
fustibus ac lapidibus perimunt: quod in litus abstractum, haud parvum terrorem aspicientibus
præbuit. Erat corporis magnitudo paulo longior ampliorque forma hominis. Hanc ligneam ad nos
Ferrariam usque delatam conspexi. Cibi gratia mulierem comprehensam argumento fuere pueri
nonnulli, qui cum diversis temporibus ad litus lavandi causa accessissent, nusquam postea
comperti sunt, quos postmodum ab eo monstro necatos captosque crediderunt.
De viro stolido qui simulantem vocem credidit se ipsum esse
Pater cujusdam amici nostri cognoscebat mulierem viro insulso ac balbutienti nuptam.
Semel cum noctu ad eam accederet, credens virum abesse, ostium palam pulsavit, simulans viri
vocem, ac sibi aperiri ostium petiit. Vir autem stolidus, domi existens, audita illius voce: 'Joanna,
aperi, Joanna, introduc illum,' inquit: 'nam videtur idem, qui ego, esse.'
De Lusore Propter Lusum In Carcerem Truso
Est in oppido Terræ Novæ certa constituta pœna his qui luserunt ad talos. Quidam notus
meus, in ludo deprehensus, contracta pœna, in carcerem trusus fuit. Cum peteretur ab eo, cur ibi
reclusus esset: 'Hic noster Prætor,' inquit, 'quia quod meum erat lusi, me in carcerem posuit.
Quidnam hic ageret, si lusissem suum?'
[ad indicem]
De Gallo et Vulpe
Esuriens quondam Vulpes, ad decipiendas gallinas, quæ, Gallo duce, arborem excelsiorem
quo sibi aditus non erat, ascenderant, ad Gallum blande accessit, quem comiter cum salutasset:
'Quid in excelso agis?' inquit. 'Numquid non audisti nova hæc recentia tam salutaria nobis?'
'Nequaquam,' Gallus cum respondisset, 'atque prænuntia,' — 'Huc accessi,' ait, 'ad
communicandum tecum alacritatem. Animalium omnium concilium celebratum est, in quo pacem
perpetuam omnium animantium inter se firmarunt, ita ut, omni sublato timore, nulli ab altero
insidiæ aut injuriæ fieri amplius queant, sed pace et concordia omnes fruantur. Licet abire
unicuique, vel soli, quo velit, secure.
Descendite igitur, et hunc festum agamus diem.' Agnita Vulpis fallacia Gallus: 'Bonum,'
inquit, 'affers nuntium et mihi gratum,' et simul collum altius protendens, prospecturoque longius
et admiranti similis, in pedes se erexit. 'Tu quidnam aspicis?' Vulpes cum dixisset, — 'Duos,' inquit,
'magno cursu, ore patulo adventantes canes.' Tum tremebunda Vulpes: 'Valete,' inquit, 'mihi fuga
expedit, antequam illi adveniant,' et simul cœpit abire. Hic Gallus: 'Quonam fugis, aut quid times?'
ait, 'siquidem pace constituta, nihil est timendum.' 'Dubito,' inquit Vulpes, 'an canes isti audierunt
decretum pacis.' Hoc pacto, dolo illusus est dolus.
[ad indicem]
Facetissimum de sene quodam qui portavit asinum super se.
Dicebatur inter Secretarios Pontificis, eos, qui ad vulgi opinionem viverent, miserrima
premi servitute, cum nequaquam possibile esset, cum diversa sentirent, placere omnibus, diversis
diversa probantibus. Tum quidam ad eam sententiam fabulam retulit, quam nuper in Alemannia
scriptam pictamque vidisset.
Senem ait fuisse, qui cum adolescentulo filio, præcedente absque onere asello quem
venditurus erat, ad mercatum proficiscebatur. Prætereuntibus viam quidam in agris operas
facientes senem culparunt, quod asellum nihil ferentem neque pater, neque filius ascendisset, sed
vacuum onere sineret, cum alter senectute, alter ætate tenera vehiculo egeret. Tum senex
adolescentem asino imposuit, ipse pedibus iter faciens. Hoc alii conspicientes increparunt
stultitiam senis quod, adolescente qui validior esset super asinum posito, ipse ætate confectus pedes
asellum sequeretur. Immutato consilio atque adolescente deposito, ipse asinum ascendit. Paulum
vero progressus, audivit alios se culpantes, quod parvulum filium, nulla ratione ætatis habita,
tanquam servum post se traheret, ipse asello, qui pater erat, insidens. His verbis permotus, filium
asello secum superimposuit. Hoc pacto iter sequens, interrogatus inde ab aliis, an suus esset
asellus, cum annuisset, castigatus est verbis, quod ejus tanquam alieni nullam curam haberet,
minime apti ad tantum onus, cum satis unus ad ferendum esse debuisset. Hic homo perturbatus tot
variis sententiis, cum neque vacuo asello, neque ambobus, neque altero superimpositis absque
calumnia progredi posset, tandem asellum pedibus junctis ligavit, atque baculo suspensum, suo
filiique collo superpositum, ad mercatum deferre cœpit.
Omnibus propter novitatem spectaculi ad risum effusis, ac stultitiam amborum, maxime
vero patris, increpantibus, indignatus ille, supra ripam fluminis consistens, ligatum asinum in
flumen dejecit, atque ita amisso asino domum rediit. Ita bonus vir, dum omnibus parere cupit,
nemini satisfaciens, asellum perdidit.
De pluribus qui diversa bona sibi optabant
Erant complures Florentiæ colloquentes, et sibi diversa bona optantes, ut fit. Cum alter se
Pontificem Maximum, alter Regem, alter quippiam aliud se velle esse asseveraret, tum puer
loquaculus, qui aderat: 'Ego,' inquit, 'pepo esse vellem.' Rogatus quam ob causam: - 'Quoniam
omnes mihi culum olfacerent,' respondit. Est enim mos frequens, ut melones empturi posteriorem
olfaciant partem.
[ad indicem]

1141. ...
1142. ...
1143. ...
1144. ...
1145. ...
1146. ...
1147. ...
1148. ...
1149. ...
1150. Hanc sententiam sapientiæ plenam Thomas a Kempis (1380-1471) protulisse traditur, etiamsi non inest in
textu eius operis c.i. De imitatione Christi :
[ad indicem]
In omnibus requiem quæsivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro.
Loci aliquot selecti e primo libro operis cuius titulus est De imitatione Christi :
Quid prodest tibi alta de Trinitate disputare; si careas humilitate unde displiceas Trinitati? Vere
alta verba non faciunt sanctum et iustum: sed virtuosa vita efficit Deo carum.
[…]
Vanitas vanitatum et omnia vanitas: præter amare Deum et illi soli servire. Ista est summa
sapientia: per contemptum mundi tendere ad regna cælestia. Vanitas igitur est divitias perituras
quærere: et in illis sperare. Vanitas quoque est honores ambire: et in altum statum se extollere.
Vanitas est carnis desideria sequi: et illud desiderare unde postmodum graviter oportet puniri.
Vanitas est longam vitam optare: et de bona vita parum curare. Vanitas est præsentem vitam solum
attendere: et quæ futura sunt non prævidere. Vanitas est diligere quod cum omni celeritate transit: et
illic non festinare ubi sempiternum gaudium manet. Memento illius frequenter proverbii; quia non
satiatur oculus visu: nec auris impletur auditu. Stude ergo cor tuum ab amore visibilium abstrahere:
et ad invisibilia te transferre. Nam sequentes suam sensualitatem maculant conscientiam: et perdunt
Dei gratiam.
[…]
Hæc est altissima et utilissima lectio: sui ipsius vera cognitio et despectio.
E libro secundo:
Regnum Dei intra vos est dicit Dominus. Converte te ex toto corde ad Dominum; et relinque hunc
miserum mundum: et inveniet anima tua requiem. Disce exteriora contemnere et ad interiora te dare:
et videbis regnum Dei in te venire. Est enim regnum Dei pax et gaudium in spiritu sancto…
[ad indicem]

1151. …
1152. …
1153. Flavii Bondi (1392-1463) locus excerptus quo Latii regionem verbis depingit:
[ad indicem]
Finis Etruriæ ad Tiberim nos perducens Romam ordine describendam offerebat.

Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici celeberrimo inscriptis sub
Romæ instauratæ titulo effecerimus, urbem ipsam relinquentes, regionem in qua est Latinam novo
volumine describemus.
Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his versibus :
Primus ab ætherio venit Saturnus Olympo,

arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis.
Is genus indocile ac dispersum montibus altis
composuit legesque dedit Latiumque vocari
maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.
Servius autem grammaticus, Vergilium in VII exponens, populos proprie Latinos appellatos
dicit eos qui intererant Albani montis viscerationi.
Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius
libro LXXII enumeratis Italiæ populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis, dicat auxilia Latini
nominis et exterarum gentium missa populo Romano.
Hanc autem regionem, ætatis nostræ ac superiorum aliquot sæculorum morem (licet
absurdum ) secuti , Campaniam et Maritimam appellabimus.
Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis regionem quæ est circa Capuam,
scimusque Latii appellationem a principio pauciora complexam fuisse iis quæ nunc Campaniæ et
Maritimæ vocabulo comprehenduntur.
Sed contra videmus Strabonem Cretensem, qui Tiberii Augusti temporibus floruit, ponere in
Geographia fines Latinorum maritimam regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum, in quo
fuit Sinuessa, urbs maritima, et in mediterraneis Aborigines, Rutilos, Volscos, Hernicos,
Æquicolos, Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad veteris Campaniæ
terminos.
Unde peritissimum hunc vetustatis scriptorem et simul Plinium (qui ab eo sumpsit)
secuturi, eam Latinorum regionem nostræ nunc Campaniæ et Maritimæ cogimur applicare.
Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus præsentibus ita satis potero facere sicut Livii
Patavini, Divi Augusti, Vergilii, Strabonis et Plinii adiumento vetustissimis satisfaciam,
quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit, adeo ut per eius oppida
Hadrianum imperatorem gloriosissimum, dictatorem, ædilem et duumvirum fuisse scribat Ælius
Spartianus.
Ut ergo a maritimis incipiamus :
Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius, quamquam Servius
grammaticus, in Vergilii VII, dicit exitum Tiberis naturalem non esse, nisi circa Ostiam ubi
primum Æneas castra constituit - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia, quorum
vestigia suis temporibus viderentur.
Describit vero eam Strabo importuosam propter alluviones Tiberis.
Oportuisseque dicit tunc adhiberi scapharum copiam quæ ministeriis servirent et onera
exciperent, ac rursus onerarent ut levatæ naves facilius flumen attingerent.
Ea enim tempestate Romanus portus non erat, quem postea Claudius fecit.
Tiberiusque imperator tunc primum Antii portum, Strabonis temporibus inchoabat.
Unde, hæc legens scribensque, in eam venio considerationem, quæ prudentes quosque debet
attentos et vigiles reddere ut rebus humanis parum confidant, non potuisse scilicet imperatorum
Romanorum, et quidem potentissimorum, profusionem opum et adhibitam diligentiam efficere
quin Ostiæ civitatis Antiatisque et urbis et portus ac Romani item portus opera paucioribus annis
mille integra permanserint et quin eadem , quæ prius fuerat, Ostiæ annis iam quingentis manserit
importuositas.
Primam calamitatem passa est Ostia Cinnæ et Marii temporibus, cum scribat Livius libro
LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus, ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt,
urbem circumsedisse, Ostiam coloniam expugnasse ac crudeliter diripuisse .
Habuitque aliquando Ostia ingentia ædificia, quorum nullum nunc exstat vestigium .
Flavius Eutropius scribit Aurelianum Augustum cœpisse fundare Ostiæ forum nominis sui
ad mare, in quo postea prætorium publicum fuit constitutum.
Nec omittendum duximus eam optimos habuisse melones, ex quibus decem aliquando
Clodium Albinum imperatorem unica cibatione inter multa alia comedisse scribit Iulius
Capitolinus.
Et quia aerem semper habuit ut in maritimis habitatoribus gravem, sacrosancta lege populi
Romani vacationem militiæ et publicorum munerum habuit, quam vacationem Livius XXVII
scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res
publica haberet.
Urbem Ostiam, cum a Saracenis fuisset destructa, Leo IV pontifex Romanus instauratam Corsis
replevit.
Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum præter turrim quam celebris
famæ pontifex Romanus Martinus V in urbis Romæ potius quam in ostiorum Tiberis et portus
custodiam ædificari curavit.
[ad indicem]
1154. Fragmentum excerptum ex Antonii Panormitæ (1394-1471) opusculo Hermaphrodita inscripto :
[ad indicem]
E libello Primo:
I
Ad Cosmum Florentinum,
‘ex illustri progenie Medicorum virum clarissimum,

quod spreto vulgo libellum æquo animo legat,
quamvis lascivum, et secum una priscos viros imitetur’.
Si vacat a patrii cura studioque senatus,

quidquid id est, placido lumine, Cosme, legas.
Elicit hoc cuivis tristi rigidoque cachinnos,
cuique vel Hippolyto concitat inguen opus.
Hac quoque parte sequor doctos veteresque poetas,
quos etiam lusus composuisse liquet,
quos et perspicuum est vitam vixisse pudicam,
si fuit obsceni plena tabella joci.
Id latet ignarum vulgus, cui nulla priores
visere, sed ventri dedita cura fuit,
cujus et hos lusus nostros inscitia carpet.
Oh ita sit! Doctis irreprehensus ero.
Tu lege, tuque rudem nihili fac, Cosme, popellum,
tu mecum æternos ipse sequare viros.
[ad indicem]
X
In Matthiam Lupium, claudum maledicum.
Nescio quis nostram fertur carpsisse Camenam;

si non decipior, Lupius ille fuit.
Illa sibi solita est nimium lasciva videri;
confiteor, vitæ congruit ergo suæ.
Est vir obscenus, nostræ est lascivia Musæ,
illa levis versu, moribus ille levis.
Adde quod id monstri pedibus non ambulat æquis,
imparibus constat nostra Camena modis.
Si culpat versus, et se culpare necesse est.
Si sapis ergo, tace, prodigiose senex.
XVIII
In Hodum mordacem.
Hodus ait nostram vitam non esse pudicam;

e scriptis mentem concipit ille meis.
Non debet teneros Hodus legisse Catullos,
non vidit penem, verpe Priape, tuum.
Quod decuit Marcos, quod Marsos, quodve Pedones,
denique quod cunctos, num mihi turpe putem?
Me sine cum tantis simul una errare poetis,
et tum cum vulgo crede, quid, Hode, velis.
[ad indicem]
1155. Hic est locus selectus ex Ianotii Manetti (1396-1459) opere cui index De dignitate et excellentia hominis.
[ad indicem]
Si omnes etiam viventes homines longe post mortem prospicere ac futuris sæculis magnis
cum laboribus nec minoribus sumptibus, naturali quodam desiderio allecti et instigati, quantum
possunt semper prodesse conantur, partim crebris procerarum arborum consitionibus, partim
diuturnis magnorum ædificiorum constructionibus, partim continuis filiorum procreationibus,
partim denique, ne cuncta in hoc loco conplectamur, perpetuis liberalium artium et ingenuarum
scientiarum conscriptionibus […] profecto eorum animam immortalem fore iure dubitare et
ambigere non possumus, præsertim cum huiusmodi desiderium cunctis hominibus vel potius toti
humano generi ab ipsa natura, rerum omnium parente, inditum fuisse videamus.
Quanto mentis acumine Philippus, cognomento Brunelleschius, architectorum omnium
nostri temporis facile princeps, magnum vel potius maximum Florentinæ ædis fornicem illum
admirabilem nullis lignorum ferrorumve armamentis, incredibile dictu, fabricatus est!
Quid de Iotto nostro, optimo suorum temporum pictore, dicemus, quem Romæ, quem
Venetiis, quem Florentiæ, quem denique pluribus aliis celebratis urbibus multa ita egregie
depinxisse constat, ut cum antiquis illis maximis eius artis magistris non iniuria conferri et
comparari posse videatur?
Nostræ sunt picturæ, nosotræ sculpturæ, nostræ sunt artes, nostræ scientiæ, nostræ (vel
volentibus vel inivitis Academicis, qui nihil omnino a nobis nescientiā, ut ita dixerim, dumtaxat
excepta sciri posse arbitrabantur) sapientiæ, nostræ sunt denique, ne de singulis longius
disseramus, cum prope infinita sint, omnes adinventiones, nostra omnia diversarum linguarum ac
variarum litterarum genera, de quarum necessariis usibus quanto magis magisque cogitamus
tanto vehementius admirari et obtupescere cogimur.
[…]
Nam proprius cuiuslibet arboris fructus is vere dicitur quem arbor illa suapte natura
producit. At proprii hominis fructus non sunt fœda illa et superflua spurcitiarum et fœditatum
genera superius allegata, sed potius multiplices intellegendi et agendi operationes humani fructus
habentur et sunt. Ad quas homo sicut arbor ad fructitandum naturaliter nascitur.
[ad indicem]
1156. ...
1157. Postremi versus primi satyrarum hecatostichi, a Francisco Philelpho (1398-1481) conditarum:
[ad indicem]
...
Cosme, vides, quam fluxa nimis bona quamque caduca 85
nullaque sectaris, dubia qui in sorte locaris
et spes et nomen? Nimirum falleris ultro.
Non etenim nummi, sed virtus pulchra beatos
efficit: hanc comitem sibi qui coniunxerit unam,
Tartarei domitor Ditis maturat in astra
certus iter nitidumque deus colit æthera, liber
carcere corporeo. Hanc igitur tibi pone volenti
laudibus et meritis superas evadere ad auras.
Quod si divitiæ tristi te pondere pressum
surgere mite vetant ad opus probitatis, ut aurum
iussit Aristippus, sic istas abiice; castor,
quo venatores evadat et ora sequentum
sæva canum, caros sibi dentibus ipse recidit
testiculos. Loculisne animum simul æsque recondis?
Ridiculo ducis monitus quos tradimus? At te
ridiculo præceps ducet fortuna ruentem!
[ad indicem]
1158. ...
1159. ...
1160. Loci electi ex Bartholomæi Faccii (1400 - 1457) opere c.i. De viris illustribus :
[ad indicem]
Locus ex introductione petitus:
Cum ab historiæ componendæ diuturnis laboribus aliquando requiescerem absolutis libris

decem Alphonsi Regis, nec possem pro ingenio meo nihil agere, ne desidiæ reprehensionem
incurrerem, aliquid hoc tempore scribere institui, quod & fastidium levaret, & nostri sæculi
hominibus probari posse videretur. Ex multis autem, quæ mihi occurrebant digna, quæ posteritati
mandarentur, illud præ cæteris jucundum fore existimavi, si de illustribus viris ætatis,
memoriæque nostræ scriberem.
[…]
Habet enim in se non parum voluptatis, ac fructus clarorum hominum cognitio quorum exempla
animos natura bene constitutos, quasi stimuli quidam ad decus, ad honestatem, ad gloriam concitant.
Nam cum illorum nomen immortale factum alienis scriptis vident, & ipsi toto studio, ac nixu virtuti
incumbunt, quo immortalem gloriam consequantur. […] cum plane illos veluti Numina quædam
habeamus, atque admiremur: usque adeo scriptoribus celebrati, atque illustrati sunt. Præsentes
autem, etiamsi excellentes, magnificique fuerint, quoniam in oculis nostris obversantur, nobis non
omnino auferre spem videntur, quin iis vel virtute, vel gloria pares esse valeamus. Admirari autem
soleo, cur ex tot sæculis tam pauci de illustribus viris scripserint, cum quidem singulis ætatibus aliqui
scriptores extitisse debuerint, qui eos viros, qui sua ætate in aliqua arte, aut studio excelluerunt,
litterarum monumentis commendarent, ut singularum ætatum prætantissimos quosque viros scire
possemus. Neque vero unquam ulla ætas adeo inculta, atque virtutum expers fuit, quin aliqui præclari,
atque præstantes viri in ea extiterint. Sed quoniam caruerunt disertorum hominum præconio,
propterea illorum nomen una cum vita finitum est. Meum vero institutum fuit de cuiuslibet facultatis
atque ordinis viris claris memorare, qui tempestate mea claruerunt. Quod si fortasse quempiam per
oblivionem vel per inscientiam omisero, ne sit quæso, qui mihi suscenseat.
[ad indicem]

1161. …
1162. …
1163. …
1164. …
1165. Ioannis Marrasii (1400/04- 1452) poematium ad Leonardum Aretinum dicatum :
[ad indicem]
Hunc, Leonarde, tuo volui obsignare libellum

nomine, quo titulus luceat ipse magis.
Si quoi dandus honos Grai pariterque Latini
eloquii et quicquid laudis in orbe fuit,
Si quoi debetur fama immortalis avorum,
Arretine, tibi gloria prima manet.
Effingis priscos nimia gravitate parentes
et superas veteres tu probitate viros.
Non solum dicant tibi se debere Latini,
verum etiam Argolici teque tuosque colant.
Non minus in Graium conversus sermo Latinus

quam Graium per te lingua Latina tenet.
Eloquitur lepida ac ornata voce Latinus
factus Aristoteles: barbarus ante fuit.
Punica bella diu tot in annis mortua vivunt,

rex Cicero vivit non moriturque Plato.
Quid recitem libros te traduxisse Pelasgos
innumeros, totidem et composuisse novos?
Italiæ lumen, per te venere Camenæ

ad Latium, per te dicta vetusta placent.
Indulgere velis nostro, Arretine, furori,
sive sit ille furor, sive sit ille dolor.
Iudicium facias nostro de carmine, sive
thura tegat, vel sint verbula digna legi.
Quæ si iudicio fuerint laudata benigno,

mordeat o quantum quisque poeta velit.
Nec pigeat nostris te respondere tabellis,
sive velis prosa, carmine sive velis.
Si mihi rescribes, Musas venisse putabo
Aonio ex fonte et numina sacra novem.

Indulgere velis nostro, Arretine, furori,
sive sit ille furor, sive sit ille dolor.
Quando novi vates ausi sunt tempore prisco
carmina, Phœbeos consuluere focos;
Nunc quærenda meis non sunt oracla Sibyllæ

versibus et Phæbus despiciendus erit:
Tu Cumæa mihi, tu Phœbeæque sorores,
Phœbus eris calamis Calliopeque meis.
[ad indicem]
1166. ...
1167. ...
1168. ...
1169. ...
1170. Hoc Alberti (1404-1472) loco, præcipua fabulæ persona, Momus videlicet, hisce verbis depingitur:
[ad indicem]
Hunc enim ferunt ingenio esse præditum præpostero, mirum in modum contumaci, naturaque esse
obversatorem infestum, acrem, molestum, et didicisse quosque etiam familiares lacessere atque
irritare dictisque factisque, et consuesse omne studium consumere ut ab se discedat nemo fronte non
tristi et animo non penitus pleno indignatione. Denique omnium unus est Momus qui cum singulos
odisse, tum et nullis non esse odio mirum in modum gaudeat.
Hoc altero loco, subdolus deus Momus, postquam de cælo ad terras fugerat, aliis ab eo lacessitis, conturbatis,
vexatis eique iratis deis, malevolenti suo ingenio obtemperans, turbas ciere studet inter homines, imprimis inter
philosophos quibus persuadere conatur nullos esse deos vel, siqui forte sint, res humanas flocci non facere:
Interea Momus vindictas acrius prosequi, et omnium philosophantium scholas disputando

incessere non desistebat. Disputanti deo iam tum seu invidia seu garriendi cupiditate catervæ
occurrebant philosophorum; etenim comminus eminusque circum astabant, interpellabant, vexabant.
Momus vero acer, durus, omnium impetum magis pervicacia quam iustis viribus solus sustinebat.
Alii præsidem moderatoremque rerum unum esse aliquem arguebant; alii paria paribus, et
inmortalium numerum mortalium numero respondere suadebant; alii mentem quandam omni terræ
crassitudine, omni corruptibilium mortaliumque rerum contagione et commercio vacuam liberamque,
divinarum et humanarum esse rerum alumnam principemque demonstrabant; alii vim quandam
infusam rebus, qua universa moveantur, cuiusve quasi radii quidam sint hominum animi, Deum
putandum asserebant; neque magis inter se varietate sententiarum philosophi ipsi discrepabant,
quam uno instituto omnes una adversus Momum sese infestos variis modis obiiciebant. Ille, ut erat in
omni suscepta controversia pervicax, suam durius tueri sententiam, negare deos, ac demum falli
homines, qui quidem ob istum, quem cælo spectent, conversionum ambitum moti, præsides deos ullos
præter Naturam putent. Naturam quidem ultro ac sponte suesse erga genus hominum innato et suo
uti officio, eamque haud usquam egere nostris rebus, sed ne eam quidem nostris moveri precibus; ac
demum frustra eos metui deos qui aut nulli sint, aut si sint nimirum suapte natura benefici sunt.
Disceptantium philosophorum tumultu perciti superi, unde a cælo exaudiri voces possent ad rem
spectandam accursitarant suspensique animis disputationis eventum exspectabant, nunc Momi
responsis tristes, nunc philosophorum vocibus læti. Etenim philosophi adversus Momum concitati,
natura ambitiosi, mente arrogantes, usu vehementes, uti erant, altercatores, pertinacius instabant,
urgebant, neque interdum convitiis parcebant: hinc ad maledicta utrinque prorumpere. Postremo
ardescente rixa pugnis, unguibus, dentibusve obstinatum garrientis Momi os obtundere lacerareque
prosecuti sunt. Tumultum supervenientes nonnulli proceres sedavere. At Momus horum ipsorum
fidem opemque implorans dimidia deperdita barba fœdatos vultus ostentabat; eam enim, dum circum
hostium manibus obvallatus oppressusque fugam meditaretur et cubito et umbone validus hunc atque
hunc deturbasset, pusillus quidam cynicus trepidantis Momi ab collo pendens morsu barbam
decerpserat. Proceres tantam barbato homini illatam iniuriam præ se moleste ferre, sceleris auctores
quæritare, sed circumstrepentium philosophorum vocibus Momum accusantium satis explicite
exaudiri homo nemo narrans poterat. Tandem, tota intellecta historia, ubi pusillum eum cynicum
demorsorem adductum reum conspicati sunt, et hominem accepto pugno commaceratis oculis
obscenum et inter conandum loqui maximis screatibus demorsæ voratæque barbæ pilos expuentem
intuentur, mutuo risere atque re neglecta despectaque abiere.
[ad indicem]
Alibi vero, Momus, insidiarum cupidissimus ac demagogorum more, plebis animos permovere atque, ut
Plautino verbo utar, perductare contendit, hac ardentissima oratione habita:
‘Ne vero tantis lacessiti iniuriis, o cives, istorum procerum dementiam æternum perferemus?
Sint illi quidem, malam suam in rem, malumque in cruciatum, opum affluentia et prædarum
cumulis nobis humilioribus, quoad eorum fata velint, superiores, nosque innocentes, quod eorum
flagitia non probemus, oderint; fulgeant auro et gemmis, stent unguentis illibuti, dum et omnium
libidinum sordibus delibuti et immersi degant: nos trita veste, sudore obsiti, semperne
pessundabimur istorum impudentia? Semper intolerabilem istorum insolentiam perferemus? Non
ergo licebit fortibus viris, quod pauperes simus, nostræ gentis necessitudineque coniunctos
hospites, istis ipsis invitis, congredi?
O nefandam et perniciosam nostræ communis libertatis labem atque excidium! Arroganti

imperio dispellunt, superbo impetu deturbant: nos vero nostram dignitatem, tam atroci iniuria
lacessiti, virtute non tuebimur? Nos insignem paucorum audaciam tam multi uno consensu et
conspiratione nunquam refellemus? Pudeat fœdæ servitutis! Hic cives liberos esse nos ostendite.
Adeste viri fortes, tyrannos nequire diutius perferre ostendite. Ius vestrum tueri, libertatem
defendere ac denique vitam servituti postponere olim posse ostendite. Adeste cives, vi temeritas
coercenda: sequatur libertatis vindicem qui se civem libertateque dignum putat. Arma, arma, viri!’
Ceterum, hoc loco, auctor per ora deum invehitur in quosdam verbosos obscurosque philosophos, excerptus
est ex opere cui index Momus :
[ad indicem]
Fiebat idcirco ad Apollinem concursus iamque ad vestibulum adstabant pressi, quod multis
exeuntibus atque redeuntibus constiparentur. Quam inter frequentiam forte aderat et dea Nox,
quæ una furtis faciundis mirifice delectatur et in ea re ita scite perdocta est ut vel oculos Argo, si
velit, furari possit.
Ea ut pendentem ab Apollinis latere crumenam sortibus turgidam animadvertit, ita abstulit

ut id facinus omnes penitus latuerit. At Apollo, salutatis his atque his, intellectaque concionis
historia, lætabatur cum ceteras ob res, tum quod in rem Iovis cessisset. Eoque admodum
exhilaratus ad Iovem ingressus, quod minime rebatur, tristiori quam erat par exceptus est fronte
ab Iove. Etenim Iuppiter ceteris amotis:
- “Et quidnam tam sero tardusque redisti?”.
Tum Apollo
- “Nihil habui rerum” inquit “aliud quod agerem, quam ut tua sedulo matureque imperia
exequerer. Sed me illi ad quos accessi philosophos, dum ita instructi sunt ut nihil expromant rerum
reconditarum nisi id sit maximis verborum involucris implicitum, longis ambagibus detinuere
invitum quidem, tamen eos audiendos putabam, quando exspectationi tuæ omni diligentia
studebam satisfacere. At sunt profecto ad unum omnes verbosi. Unum excipio Socratem, nisi forte
quibusdam minutis interrogatiunculis interdum quasi aliud incohans vagetur: qui tamen,
utcumque est, mihi semper visus est frugi illique volens favi fudique in eum tantum mearum rerum
quantum sat sit ad sinistros gravesque casus evitandos. Semper eius abstinentia, continentia,
humanitas, gratia, gravitas, integritas unaque et veri investigandi cura et virtutis cultus placebit.
Is omnium unus opinione longe præstitit, dum ex eo elegantem et dignissimam memoratu
disceptationem accepi quam quidem, cum audies, credo non gravate feres me in ea perdiscenda
paululum supersedisse, et fortassis non infitiaberis tuas ad rationes bene componendas adhiberi
posse nihil accommodatius. Quod si vacas animo ad has res audiendas, eam tibi succincte et
breviter enarrabo”.
Tum Iuppiter:
- “Cupio, narra: sapientum quidem sermonibus et dictis delectari, etiam ubi nihil afferant
præsentibus causis emolumenti, conferet”.
Tum Apollo “Duo” inquit “fuere homines inter philosophos apud quos aliquid grave et cum
ratione constans audierim: Democritus et Socrates. Dicam de Socrate si prius de ipso Democrito
dixero quæ te ab tua ista insolita tristitia frontis ad risum hilaritatemque restituant. Audies rem
cum festivam, tum et plenam maturitatis. Democritum offendi inspectantem proximo ex torrente
raptum cancrum vultu ita attonito, oculis ita stupentibus ut præ illius admiratione una
obstupuerim.
ficta Democriti effigies
Cumque plusculum adstitissem, cœpi hominem compellare, at ille ab suo, si recte

interpretor, somno quo apertis oculis habebatur nequicquam excitabatur. Commodius ea de re
duxi democriteam illam, ut ita loquar, statuam relinquere quoad sponte sua expergisceretur, quam
illic frustra tempus perdere. Itaque alias alibi catervas conveni philosophorum, quorum mores quis
non improbet? Et vitam, quis non oderit? Dicta vero et opiniones quis aut interpretetur aut probet?
Adeo sunt obscura, adeo ambigua, ut nihil supra”.
Tum Iuppiter arridens
- “An” inquit “o Apollo, tu quidem, qui interpretandi mirus es artifex, istorum dicta non
interpretaberis?”
- “At” inquit Apollo “de me profiteor omnia posse facilius: ita sunt illa quidem partim varia
et incerta, partim inter se pugnantia et contraria. Sed de his alias. Illud sit ad rem, quod cum inter
se hoc genus hominum nulla in ratione conveniat, omnibus opinionibus et sententiis discrepent,
una tantum in stultitia congruunt quod eorum quivis ceteros omnes mortales delirare atque
insanire deputat præter eos quibus fortassis eadem æque atque sibi sunt vita, mores, studia,
voluntates, affectus viaque et huiusmodi. Adde, quod quisque probat alios non probare, quæ oderit
alios non odisse, quibus moventur alios non moveri: id demum ad iniuriam deputant. Hinc difficile
dictu est quantæ et quam multæ manarint inter eos lites et controversiæ, dum et contumeliis et vi
etiam, si possent, alios omnes sui esse imitatores velint, ut vix feras tantam in sapientiæ
professoribus versari insaniam”.
Tum Iuppiter:
- “Quid ego philosophos mirer velle ceteros suo arbitratu degere, cum et plebeios video in
horam, prout sua fert libido, a superis poscere imbrem, soles, ventos atque etiam fulgura et
huiusmodi?”.
Tum Apollo:
- “Quid ceteri faciant non refero. De his hoc statuo eiusmodi esse, ut dum quisque sua
stultitia orbem universum agi optet dumque nihil constantis certique habent, statuo, inquam,
futurum ut si eorum velis audire ineptias oporteat infinitos et momentis temporum varios mundos
profundere aut assiduis deprecantium querelis insanire. Sed de universo philosophorum genere
hæc dicta sint, ad Democritum revertor.”
[ad indicem]
Sub finem vero, ipsum Iovem, id quod principibus, ut Ioannes Baptista Alberti opere suo satirico sibi
proposuerat, exemplo ac documento esse potest, pudet ac pænitet incontinentiæ impotentiæque suæ, neglecta
virtute dignitateque:
Dum hæc apud inferos agerentur, Iuppiter aula reclusus in solitudine secum ipse temporum
suorum casus et institutorum successus repetens sese dictis huiusmodi castigabat:
[fons imaginis]
‘Quid tibi voluisti, hominum pater et deum rex? Quis te erat beatior? Pusillarum ferendarumque
rerum tædio quantos labores, quæ pericula, qualia incommoda subivisti! Tuis in capiendis consiliis
quam tibi fueris satis kalendarum dies docuit. Bene consulentes respuisse, inconsultorum libidini
obtemperasse quid conferat argumento erit æterno imminutus nasus. Eorum vota supplicantium
fastiditi reiciebamus, quorum fœditatem irridentium postea pertulimus. Nos esse nimirum beatos
pænitebat, quando novis voluptatibus captandis veterem dignitatem intermisimus. Novum
quærebamus exædificare mundum, quasi pigeret diutini otii; et otio abundantes otium quærebamus,
et otium quærentes otium demerebamur.’
[ad indicem]
Apologi aliquot Leonis Baptistæ Alberti:
Stella superba extra ordinem admirationem sui præbere desiderans, in medio itinere, quom
deorsum a cæteris delaberetur, extincta est.
Lumbricus a centipede quæsierat uti duos sibi elargiretur pedes. “Tu - inquit ille - ex
duobus, quæ habes, unum mihi caput dato”.
Ambitiosus ægre ferens quod imago sua se ex speculo non salutasset, primo perturbari
iracundia cœperat, dehinc despicere, quomque æque simulacrum responderet, illisit atque fregit.
Postque hæc indoluit, se ex uno plures effecisse irrisores.
Naufragus Oceano, veluti raptori, diem dixerat atque convicerat. “Veni - inquit Oceanus –
non enim impediam quominus tua, ut voles, recuperes”.
Imperator sagittam, qua rex hostium ictus ceciderat, quam honorificentissime in templo
collocarat. Ingemuit arcus quod, qui facinoris maxima fuisset causa, inglorius præteriretur.
Umbra hominis, ut esset maior, solis occasum optabat. Eadem, quom sibi una cum sole ipso
pereundum esse intelligeret, solem in altissimo cæli gradu videri frustra desiderabat.
Stolidus a succino lapide quæsierat unde in eam vermis aditum habuisset. “At tu –inquit
gemma- quam in te habes stultitiam illam unde accepisti?”
“Tam ampli - inquit anser - pedes nobis, ut levissimum caput sustentent, adsunt”. Tum
pedes dixere: “An tu ignoras, nusquam esse firmitudinem pedum optandam magis quam ubi
levitas capitis adsit?”'.
[ad indicem]
1171. …
1172. …
1173. …
1174. …
1175. Sic incipit Hugolini Pisani (ca. 1405 - 1445) comœdia cuius titulus Philogenia.
[ad indicem]
Epiphebus. Vere hoc possum dicere, mi Nicomi, in amore me perditum et miserum atque omnem
ætatem meam contrivisse, dum amori operam dedit: atque uno verbo expediam. Amavi frustra: dii
boni, tanta ne duritia affectum quemquam ut amori non respondeat? Id profecto vitium ingratum
virginum tanquam pernitiosum legibus Persarum gravissimis merito plecti solent. Et enim apud eos
exploratissimum est quem alteri debere non suppuduerit, omnibus in rebus boni viri semper officium
relinquere. Sed severius et durius, me Hercule, pœna affici debent qui sinceri amoris, quam qui
pecuniæ debitores effecti sunt, si nihil vereantur debitores naturæ agnoscere quot debeant.
Nicomius. Quamobrem istæc dicis?
Epiphebus. Rogas? An clam te est ex animo me vicinam et hanc semper amasse et item flagrantius
nunc quam unquam?
Nic. Memini me recte illud auditum sæpe, sed non credidi adeo incaluisse te ut ais modo.
Ep. Quid igitur das consilii?
Nic. Ego ne ut animum impeditum expedias et calamitates istas, sollicitudines et cruciatus quos amor
secum affert reicias et te tibi vindices. …
[ad indicem]
1176. ...
1177. ...
1178. ...
1179. ...
1180. Hoc pereleganti loco Valla (ca. 1405-1457) linguam Latinam summis cumulat laudibus, propter eius
universalitatem perennitatemque:
[ad indicem]
Illud (i.e. imperium Romanum) iam pridem, tanquam ingratum onus, gentes nationesque
abiecerunt; hunc (i.e. sermonem Latinum) omni nectare suaviorem, omni serico splendidiorem, omni
auro gemmaque pretiosiorem putaverunt et quasi deum quendam e cælo demissum apud se
retinuerunt. Magnum igitur Latini sermonis sacramentum est! Magnum profecto numen! qui apud
peregrinos, apud barbaros, apud hostes sancte ac religiose per tot sæcula custoditur.
1181. …
1182. ...
1183. ...
1184. ...
1185. Loci electi ex Æneæ Silvii Picolominei (1405-1464) historia de duobus amantibus:
[ad indicem]
Rem petis haud convenientem ætati meæ, tuæ vero et adversam et repugnantem. Quid enim est,
quod vel me, iam pæne quadragenarium, scribere, vel te quinquagenarium, de amore conveniat
audire? Iuvenes animos res ista delectat et tenera corda deposcit. Senes autem tam idonei sunt amoris
auditores, quam prudentiæ iuvenes. Nec quidquam est senectute deformius, quæ Venerem affectat sine
viribus. Invenires tamen et aliquos senes amantes, – amatum vero nullum: nam et matronis et puellis
est despectum senium. Nullius amore tenetur mulier, nisi quem viderit ætate florentem; siquid aliter
audis, deceptio subest. Ego vero cognosco, amatorium scriptum mihi non convenire, qui iam meridiem
prætergressus, in vesperum feror: sed non minus me scribere, quam te poscere dedecet. Ego debeo tibi
morigerus esse; tu vide, quid postules. Nam, quanto es natu maturior, tanto æquius est, parere
amicitiæ legibus. Quas, si tua iustitia non veretur mandando infringere, nec stultitia mea timebit
transgredi obediendo. Tua in me tot sunt beneficia, ut nil negare petitionum tuarum queam, etiamsi
admixtum sit aliquid turpituditiis.
Parebo igitur petitioni tuæ, iam decies multiplicatæ; nec amplius negabo, quod tanto convicio
postulas. Non tamen, ut ipse flagitas, fictor ero; nec poetæ utemur tuba, dum licet vera referre. Quis
enim tam nequam est, ut mentiri velit, cum se vero potest tueri?
Quia tu sæpe amator fuisti, nec igne cares, vis tibi, ut duorum amantum historiam texam. Nequitia
est, quæ te non sinit esse senem. Ero morigerus cupiditati tuæ et hanc inguinis ægri canitiem prurire
faciam; nec fingam, quando tanta est copia veri.
Quid enim est toto terrarum orbe amore communius? Quæ civitas, quod oppidulum quæ familia
vacat exemplis? Quis tricesimum natus annum, amoris causa, nullum peregit facinus? Ego de me facio
coniecturam, quem amor in mille pericula misit. Ago superis gratias, quod structas insidias milies
fugi, felicior astro Martis quem Vulcanus, cum Venere iacentem, terreo illaqueavit reticulo,
deridendumque diis cæteris ostentavit.
Sed alienos, quam meos, amores attingam, ne, dum vetusti cineres ignis evolvo, scintillam adhuc
viventem reperiam. Referam autem mirum amorem, pæneque incredibilem, quo duo amantes, ne
dicam amentes, invicem exarsere.
[...]
Instruit hæc historia iuvenes, ne militiæ se accingant amoris, quæ plus fellis habet quam mellis;
sed omissa lascivia, quæ homines reddit insanos: virtutis incumbant studiis, quæ possessorem sui sola
beare potest.
In amore autem quot lateant mala, si quis aliunde nescit, hinc poterit scire.
Tu vale! et historiæ, quam me cogis scribere, attentus auditor esto.
[ad indicem]
Vrbem Senam, unde tibi et mihi origo est, intranti Sigi smundo Caesari quot honores impensi
fuerint, iam ubique vulgatum est.
[...]
Huc, postquam cærimoniæ peractæ sunt, cum venisset Sigismundus: quattuor maritatas obviam
habuit, nobilitate, forma, ætate ornatuque pæne pares. Non mortales sed deas quisque putavit. – Si
tres dumtaxat fuissent, illæ videri poterant quas referunt, Paridem per quietem vidisse. Erat
Sigismundus, licet grandævus, in libidinem pronus, matronarum alloquiis admodum oblectabatur et
femineis blanditiis gaudebat, nec suavius illi quicquam fuit illustrium aspectu mulierum. Vt ergo has
vidit, desiliens equo, inter manus earum exceptus est et ad comites versus, ait:
«Similesne unquam his feminis vidistis? Ego dubius sum, an facies humanæ sint, an angelici
vultus; sunt cælestes certe».
Illæ, oculos humi deicientes ut verecundiores fiunt, sic pulchriores redduntur. Sparso namque inter
genas rubore, tales dabant ore colores, quales indicum ebur, ostro violatum, aut quales reddunt alba
immixta purpureis rosis lilia. Præcipue tamen inter eas nitore Lucretia fulsit. Adolescentula nondum
annos viginti nata, in familia Camillorum, prædiviti viro Menelao nupta; indigno tamen, cui tantum
decus domi serviret, sed digno quem uxor deciperet et, sicut nos dicimus, cornutum quasi cervum
redderet.
[...]
[ad indicem]
Euryalus, certo Cupidinis arcu percussus, nullam membris quietem dabat, igne furtivo populante
venas, qui totas penitus vorabat medullas.
[...]
Vt omnes minus spei habemus, quam cupiditatis, hic, ubi ardere se vidit, diu imprudentiam suam
miratus est, seque multotiens increpavit:
«En Euryale, quid sit amoris imperium, nosti: longi luctus, breves risus, parva gaudia, magni metus,
semper moritur et numquam mortuus est qui amat. Quid tu te his nugis inmisces iterum?»
At, cum se frustra niti videret, – «quid tandem», ait, «incassum, miser amori repugno? [...] Quid
de philosophis dicemus, disciplinarum magistris et artis bene vivendi præceptoribus? Aristotelem,
tamquam equum, mulier ascendit, freno coercuit et calcaribus pupugit.»
Xylographia de Phyllide equitante super Aristotele, auctore Ioanne Baldung, 1515.
[ad indicem]
Initium comœdiæ Chrysis inscriptæ, ubi Dyophanes, fabulæ persona quæ est sacerdos de
commoditatibus vitæ quorundam clericorum sui ævi hæc refert:
Edepol nulla, opinor, est ratio prior,

quod æmuli nimium clero sunt populi:
nam commoditates nobis invident bonas.
Soli miseri carent invidia viri;
quisquis beatus est, huic livor est comes.
Nobis divitiæ sunt, opes, deliciæ,
ad esum nati tantum et ad potum sumus,
dormire possumus et satis quiescere;
vivimus nobis, alii vivunt aliis.
Nulli pulchra est quam nobis gratior Venus;
non, ut alii, stabilem uxorem ducimus,
quæ, si stomachosa sit, habenda est tamen;
nova in dies connubia, himenæos novos
celebramus : si placet amor, revertimur;
ubi displicet, alio flectimus iter.
Ex mille cum periculum fecimus, eam
quæ cordi fuit stabili prosequimur fide.
[ad indicem]
1186. ...
1187. Excerptum e Gregorii Corrarii (1409-1464) tragœdia titulo Progne insignita :
[ad indicem]
[...]
Chorus [Neptunum precatur]
Orte Saturno pelagique rector,

qui levi curru gradiens per æquor
temperas pontum quatiens tridentem,
sterne secura pelagus quiete;
tuque ventorum domitor procellas

qui regis duro reseratque saxo,
(Te timent nautæ trepidique adorant),
Tu potes actum pelagus tumultu

sternere atque idem super astra ferre.
Tu pater nimbos nebulasque torques,
Thraciæ plebi faveas, precamur.
[...]
Orpheus Eurydicen suam

quæsitum petiit lacus.
Averni et miseræ Stigis
vectus fulmina trans novem
interfusa vadis. Lyra
motus portior aurea,
orantum immemor hæserat;
illum ut Tartareus canis
ripa prospicit ultima,
cauda deliniens, stetit.
...
[ad indicem]
1188. ...
1189. ...
1190. Isottæ Nogarolæ (1418-1466) loci deprompti aliquot:
[ad indicem]

Hac, inter alia, epistula ad protonotarium Barbarum missa, Isottæ eloquentia luce clarius, ut aiunt,
patet. Cuius quidem epistulæ excerptum aliquot infra exscriptum legere possumus:
Petronius Arbiter, vir sane doctissimus, mutos quosdam et elingues, sed aliorum censores,
qui se e Minerva natos existimant, dum aut Ciceronis orationem unam aut nonnullos Virgilii
versus audierint, optime ac vere derisisse visus est. Ait enim postquam aliquis versum pedibus
instructum sensumque tenuiorem verborum ambitu intexuit, putavit se continuo in Heliconem
venisse.
[…]
Quid est eloquentia præstabilius, quæ in omni libero populo, in omni re publica bonis
moribus instituta maximo in honore semper habita est? Pacis est enim comes otiique socia et bene
constitutæ civitatis quasi alumna quædam eloquentia. Hinc principum amores, hinc dignitates,
hinc rerum publicarum status emanarunt. Taceam de divini et humani iuris scientia, cui tantum
temporis concessisti, quantum ceteri ad res suas obeundas, quantum ad festos dies ludorum
celebrandos, quantum ad alias voluptates et ad ipsam requiem animi et corporis tribuunt.
[…]
Habes enim epistolam verbosam tamquam testem mei in te amoris, quæ si tibi non
iniocunda fuerit, est ut gaudeam me hanc scribendi curam non inanem sumpsisse. Vale.
[ad indicem]
Elegia de laudibus Cyanei ruris :
Salvete, o Cyani fontes dulcesque recessus

in medioque alnis consita silva lacu!
Aonidum salvete choris loca grata sororum
et quæ cum Bromio Phœbus adire solet!
Docta mihi quoties quærenti carmina Musas
profuit in vestro comperiisse sinu!
…
Huc quoque Pontanus Musis comitatus amœni
non semel accessit captus amore loci,
qui iam migrantes Latii revocavit ab oris
Pieridas, magnæ gloria Parthenopes.
[…]
Post varios casus, post multa pericla quievit

sedibus his longæ fessa labore viæ.
Rus proprio Cyanum dixit de nomine, fontes
admirata tuis hic, Arethusa, pares.
Ex illo Cyanum prisci didicere parentes,
sera hoc gaudebit nomine posteritas.
Nympha decus Siculi quondam formosa Pachyni,
nunc Cyani et nostræ gloria magna domus!
Floreat o utinam per sæcula longa superstes,
credita tutelæ gens Nogarola tuæ.
Æmula sit vitæ Nogarolo a sanguine creta
atque pudicitiæ femina quæque tuæ.
Hanc oro tutare domum natosque nepotesque;
incolume hoc serves, candida nympha, genus.
Sic varios nunquam flores mala frigora lædant,
neve tuos nimius torreat æstus agros.
Sic tibi sint liquidi fontes, vernantia circum
prata nec anguinea sordeat unda lue.
Quin ea, quot rutilas Pactolus fundit arenas
vincat, quotque Tagi iactat Iberus opes.
[ad indicem]
Isottæ opus præclarissimum est De pari aut impari Evæ atque Adæ peccato, quo docta illa mulier feminas
maiore in culpa quam viros non esse, argumentis adductis ac testimoniis allatis, ostendere studuit. Opusculum
enim in formam dialogi redactum est. Incipit Ludovicus quidam iurisconsultus mulieribus obiciens maximam
culpam genuinam, continuoque respondet Isotta femineum sexum defendens:
Ludovicus: Si qua nostri peccati gravitas maior esse potest, Eva damnabilior fuit, quia a iusto
iudice duriore pœna damnata, quia dei se similem fieri magis credidit, quod ad species
irremissibilium peccatorum in spiritum sanctum accedit, quia suggessit et fuit causa peccati Adæ,
non e contra, item quia, licet turpis sit excusatio amici causa peccare, nulla tamen tolerabilior, qua
ductus est Adam.
Isota: Mihi autem, postquam me provocas, longe aliter contraque videtur; nam ubi minor
sensus minorque constantia, ibi minus peccatum; et hoc in Eva, ergo minus peccavit. Unde hoc
cognoscens serpens ille callidus initium tentationis sumpsit a femina, dubitans quidem hominem
propter constantiam non posse superari.
[…]
[ad indicem]
1191. …
1192. …
1193. ...
1194. ...
1195. Claræ Lanzavegiæ [fl. sæc. XV] epistola metrica ad Iohannem Marium Philelphum, qua Isottam Nogarolam
commendatur eiusque virtutes poeticas vindicat laudibusque prosequitur summis:
[ad indicem]
Clara rogo Marium, precibus si flectere possim

quas referam paucis; sum namque ea Clara, maritus
cui ab Alexandrina Lanzavegia gente
est Iacobus, et hoc quod postulo, femina quamvis,
feminei mi causa boni est. Mulieribus omnes
detraxere viri laudes, dixere cavendas
esse illas stolidasque nimis nullique dicatas
virtuti; at quanta hic sit sub muliere volente
ingenii vis, quantus honos, quæ gratia linguæ,
possit Isotta suo nos Nugarola decore,
edocuisse satis, cui gratulor et cupio sit
posteritas quam nostra colat stupeantque futuri,
hocque magis fratres quod tres dedit orbis Isottæ
militiæ insignes titulis. Hanc ergo precabor
carmine honoratam reddas iungasque, Philelphe,
concilio illarum quas sæcula prima verendas
dixerunt coluitque deas latissimus orbis.
Hoc ego te supplex rogo, me donare, poeta,
munere digneris, precibus quod Isotta meisque
vocibus assiduis tanto celebretur honore
quo mihi nil poterit terra præstantiu omni,
gratius esse nihil; concede, poeta roganti.
[ad indicem]
1196. ...
1197. ...
1198. ...
1199. ...
1200. Loci electi e Christophori Landini (1424 - 1498) libro cui index De vita activa et contemplativa :
[ad indicem]
Ex omnibus studiis, illustrissime Federice, quibus quidem variis ac penitus inter se diversis
humanum genus exercetur, id in primis cum omnium in quibus vel mediocri prudentia elucet
consensu approbatur, tum sapientissimorum virorum iudicio veluti optimum præfertur, in quo
finem illum omnium rerum ultimum, quod Græci τέλος nuncupant, investigamus, ad quem veluti
ad extremam curriculi metam devenientibus nobis in tuto tranquilloque acquiescere liceat. Qui
quidem nisi certus ac præfinitus a summo Deo nobis propositus sit, quid iam humana condicione
miserius excogitare possim non reperio. Nam si cunctis aliis in rebus, sive animatæ illæ sint sive
anima careant, ultimum aliquid atque postremum natura constituit, quo cum pervenerint beatæ
jure dicantur; nonne iniquissime nobiscum actum esse putemus, si solus is homo sit qui, quo
gravissimos ac pæne infinitos labores suos, quo omnes cogitationes, quo denique universæ vitæ
cursum dirigat, nusquam inveniat. Sed profecto sicuti sagittariis suum signum procul expositum
est, quo sagittas collineent atque dirigant, sic et homini hoc, quod dixi ultimum, ab ea quæ nulla
unquam in re deficit natura propositum est. Quod si negligat, miser semper futurus sit homo. Sin
autem omnes vivendi rationes illuc tendant, summam simus beatitudinem consecuturi. Quam ob
rem quid nobis stultius fingi potest, qui in rebus nihil profuturis, ac potius persæpe nocituris, tam
assiduas vigilias conteramus, tam intolerabiles labores perferamus, tam manifesta in pericula
irruamus, earum autem rerum, quibus solis et adversus varios fortunæ impetus armari possimus,
et quid inter illud vanum adumbratumque et hoc solidum atque expressum et vere bonum intersit
cognoscimus, ne minimam quidem curam ponamus? Quam quidem rem cum sæpe mecum animo
repeterem, non ab re visum est, si eos sermones litteris mandarem, quos Leonem Baptistam
Albertum, virum omnium quos ego unquam viderim omni doctrinarum genere exercitatissimum et
summa eloquentia insignem, de duplici quod proprium hominis sit vivendi genere atque de
bonorum malorumque finibus etiam ex divino Maronis poetæ figmento habuisse meminerim.
[ad indicem]
1201. …
1202. …
1203. …
1204. …
1205. Epistula Constantiæ Varaneiæ (1426-1447) ad Isottam Nogarolam de litterarum vi ac pondere :
[ad indicem]
Constantia Varaneia Isotæ Nogarolæ S[alutem] P[lurimam] D[icit] :
Cum elegantissimas epistolas tuas, Isota eruditissima, sæpenumero perlegissem, quæ Romanorum
priscam illam redolent dignitatem, ubi æque et sententiis et verbis exornationes conveniunt, omnes
tuam irradiare dictionem animadverti. stilo orationis commota sum quanto tui amore afficiar
significare litteris meis, quamquam –et id– parum concinne tum pro ingenii tenuitate, tum quia in
eloquentia parum admodum versata sum. quid dico "versatta," cum vix primum aditum ingressa sim?
tibi ipsa congratulor, quæ ad summos apices usque venisti magno cum tui nominis splendore et gloria.
nihil enim conducibilius ac magis frugiferum dominabus esse potest quam posthabitis corporis
commodis ad ea tendere summo conatu quæ non possit labefactare fortuna. A teneris habuisti
unguiculis illam Lactantii Firmiani sententiam, qui non ultimum inter theologos locum obtinet. qui
bona, inquit, negligunt animi, et corporis appetunt, in tenebris ac morte versantur. istud item ex
Cicerone nostro notaveras in Officiis: "omnes enim trahimur et ducimur ad cognitionis et scientiæ
cupiditatem, in qua excellere pulchrum putamus, labi autem errare decipi et nescire malum et turpe
ducimus." quod perspicium illum oratorem Quintilianum non fugit in sua oratoria Institutione: "nam
sicut aves ad volatum, equi ad cursum, et ad sævitiam feræ gignuntur, ita nobis propria est quædam
mentis agitatio atque sollertia." has omnes sententias in pectore collatas diligenter semper ipsa
servasti. unde fit ut non impar iudicanda sis superioribus illis dominabus doctissimis, quarum illa
ætate non parva fuerat multitudo: quales fuere Aspasia, Cornelia Scipionis, Elphe et aliæ quas non est
hic narrrandi locus. tenes enim hæc longe me ipsa melius, quæ non parvo temporis curriculo in studiis
viguisti. quanti ego te faciam non possum verbis exprimere. longe melius mente tene0 nihilque esse tibi
velim persuadeas, quod ad cumulum dignitatis tuæ pertineat, quin illud pro viribus me sponte
pollicear suspecturam. vale.
[ad indicem]
Ad ipsam quoque Isottam hos versus feliciter exaravit Constantia illa Veraneia:
Est, Isota, meo tua dulcis epistola fixa

pectore nec poterit quam longa abolere vetustas.
O Verona, tuis urbs fecundissima pomis,
plus trahet hæc laudis iam vate puella Catullo!
floruit ille quidem præclarus alumnus in ævo,
quo studiis homines vigili indulsere Camenæ,
hac ætate viros superas celeberrima doctos.
Hinc tibi virtutum numero, quibus ipsa refulges,
coniunctam me nempe scias, nec sæcula nostra
iam tantum deiecta puto velut ante solebam.
Luminis est etiam prisci tibi flamma reposta
mentis in arcano. Felices quippe parentes
quam reor esse tuos, quibus addis nata decorem
et pariter morum dulcis pariterque sophiæ.
Et si quam omnipotens concessit forte sororem,
o faustam, poterit tua post vestigia recto
sumere calle viam facilique venire volatu
Parnassi ad sacros latices et docta sororis
Munere blandiloquo componet carmina plectro.
Egregiam scribet prosam plaudentibus astris.
1206. ...
1207. ...
1208. ...
1209. ...
1210. Quem non moveat hoc Ioviani Pontani (1426-1503) carmen, mæstitiæ plenum, inscriptum de infelicitate generis
hominum:
[ad indicem]
Non ulla terris habitat aut pax aut quies,
inferna diræ et luctus occupant loca,
exercet in mortalibus regnum metus,
regnat libido, fraudis et scelerum caput;
Quæ prima fulget homini infelix dies,
comitem profundo ducit ex Erebo simul
dolorem et ægritudinem. O sortem asperam,
o dura fata et semper in peius malum.
Nemo beatus: ille divitiis fluens
inops habendo; hunc sceptra terris præferunt,
ipse est sui impos, et, quibus præest, timet;
his ficta virtus limes ad summum est bonum,
et pandit oris squalor ad superos viam.
Hæc illa squalens dira et infelix plaga,
Cocytiæ fauces inexorabiles,
Phlegethontis ignes, gurgitesque Acherusii,
hæc Tantalea sitis, iecurque fecundum,
et membra diri Ixionis torquens rota.
Sed quid, recensens plura, in immensum trahor?
sumus hic tot inferi, quot homines vivimus,
suusque quisque dirus est Erebus sibi.
Nobis amores et libido pectoris,
et una non unius obstetrix mali
humana facies, cuius ex oculis fluit
amor, odium, pax, ira, spes, metus simul,
et quas gerit cruenta Tisiphone faces.
Ioviani Pontani epigramma cuius inscriptio est Tumulus mendici :
Nulla mihi vivo domus at nunc certa sepulto est

vitaque paupertas, mors mihi divitiæ.
Vita mihi exsilium, requies at certa sepulcrum.
Nudus eram vivus, mortuus, ecce, tegor!
[ad indicem]
Ioviani Pontani nenia sive somnifera cantilena quam mater cantitat ad infantuli somnum inducendum :
Scite puer, mellite puer, nate unice, dormi,

claude, tenelle, oculos, conde, tenelle, genas.
ipse sopor: non condis, ait, non claudis ocellos?
en cubat ante tuos Luscula lassa pedes.
Languidulos, bene habet, conditque et claudit ocellos

Lucius et roseo est fusus in ore sopor.
Aura, veni, foveasque meum placidissima natum.
An strepitant frondes? tam levis aura venit.
Scite puer, mellite puer, nate unice, dormi;
aura fovet flatu, mater amata sinu.

[ad indicem]
1211. …
1212. …
1213. …
1214. …
1215. Ioannes Antonius Campanus (1429 - 1477) auctor fuisse videtur notissimi huius epigrammatis :
[ad indicem]
Huius Nympha loci sacri custodia fontis

dormio, dum blandæ sentio murmur aquæ.
Parce meum, quisquis tangis cava marmora, somnum
rumpere; sive bibas, sive lavere, tace!
Titulus Nymphæ dormientis sæculo XVº ad finem vergente primum innotuit; aliquamdiu pro antiquo habitus
est et compluribus in villis Romæ, Aquileiæ, Messanæ, Panormi ad fontem positus est una cum statua nymphæ seu nudæ
seu vestitæ. Iosephus IJsewijn. De huius nympha loci (CIL VI/5, 3+e) eiusque, fortuna poetica syntagmation.
[ad indicem]
1216. ...
1217. ...
1218. ...
1219. ...
1220. Loci ex Baptistæ Guarini (1434–1513) opusculo pædagogico cuius inscriptio est De ordine docendi et studendi
libellus :
[ad indicem]
Ea enim collegi quæ non meo tantum iudicio, quod non magnum utpote adolescentis esse potest,
sed doctissimorum etiam virorum et imprimis optimi parentis mei, quem longo iam tempore in hoc
docendi munere exercitatum fuisse non te fugit ad præcipiendi studendique rationem maxime
conducere videbantur. Itaque ea legens, non me, sed ipsum parentem loqui existimabis, nihilque
scriptum esse tibi persuadebis, quod non longo usu probatum sit. Ceterum, ne hoc verbis falso extollere
videar, tu rem iam videbis et, ut spero, præcepta ipsa assidua exercitatione vera esse cognosces. Antea
quam tamen ad docendi studendique præcepta veniamus, haudquaquam a proposito nostro alienum
esse videbitur, si adolescentes ipsos admonuerimus, primum, ut quam eis præceptor extrinsecus
tradere non potest discendi cupiditatem, ipsi per se sponte illam arripiant et ad hydropis
similitudinem se conforment, cui, ut inquit Ovidius, quo plus sunt potæ, plus sitiuntur aquæ. Sic et ipsi
quo plura in dies didicerint, eo plura percipere et haurire, tamquam diuturnam sitim extinguere
cupientes, incitentur teneanque illud assidue ante mentis oculos quod Isocrates Græcus præcipit: si
eris discendi studiosus, multa disces.
1221. …
1222. ...
1223. ...
1224. ...
1225. Loci e Michaelis Carbonelli (1434-1517) opere c.i. De viris illustribus catalanis suæ tempestatis libellus :
[ad indicem]
Posteaquam a Bartholomeo Fascio [sic] Genuense oratore maximo de viris illustribus Italiæ
quædam commemorata fuere decebit igitur Catalanos ætatis nostræ viros utique illustres mihi eorum
asseclæ et conterraneo peropportune enumerare. Quoniam tantorum Catalanorum ingenio et
sapientia præstantissimorum præclara facinora atramento et calamo observari debere mihi palam
videatur quorum quædam ex fragmentis contribuli mei Hieronymi Pauli jurisconsulti excerpta
quædam etiam a me aggregata fuerunt. Si qui in dies ocurrerint aut noviter postea fama excellent his
si vita superfuerit adjicientur. Nunc autem ad rem venio.
Lucianus Colominius.
Lucianus cognomine Colominius natus est in insigni oppido quod vocatur Perpinianum situm in
finibus Galliæ Narbonensis prope Hispaniam et Pyreneos Montes. In quo oppido extat haud obscurum
gymnasium ubi studiis liberalibus operam dedit postea transtulit se Valentiam in Hispania et
Sethabim postremo cæcus effectus in maiores Balearium transfretavit et in Maiorica eius insulæ
clariore urbe quæ olim ut creditur Palma dicta fuit. Decessit anno Domini millesimo
quadringentesimo sexagesimo. Composuit in carminibus grammaticæ libros quattuor singulis eius
partibus singulos atribuens libros et de casu et fortuna librum unum Epigrammaque huiusmodi ad
eius libros in principio inseruit.
Te tulit auctorem doctissima Perpinianus.

Urbs aluit juvenem præclara Valentia doctum.
Ossa tenet tandem eius Balearica Palma.
[ad indicem]
1226. ...
1227. ...
1228. ...
1229. ...
1230. Iani Pannonii (1434-1472) carmina aliquot:

[ad indicem]
De immutatione sui nominis
Joannes fueram, Janum quem pagina dicit,

admonitum ne te, lector amice, neges.
Non ego per fastum sprevi tam nobile nomen,
quo nullum toto clarius orbe sonat.
Compulit invitum mutare vocabula, cum me
lavit in Aonio, flava Thalia, lacu.
[ad indicem]
De amygdalo in Pannonia nata
Quod nec in Hesperidum vidit Tirynthius hortis,

nec Phæaca, Ithacæ dux, apud Alcinoum,
quod fortunatis esset mirabile in arvis,
nedum in Pannoniæ frigidiore solo;
audax per gelidos en! floret amygdala menses,
tristior et veris germina fundit hiems.
Progne, Phylli tibi, fuit expectanda; vel omnes
odisti iam post Demophoonta moras?
[ad indicem]
Ad Somnum
Cimmeriā seu valle jacēs, seu Noctis opācæ
axe sub occiduō mollia strāta premis;
seu tua, gentīlī madidum tē nectare, Lemnos,
Pāsitheæ tepidō dētinet in gremiō;
seu Jovis ad mensās, residēs convīva, supernās;

inter sīdereī, Nūmina sancta, polī;
(Nam quis tam mītem crūdēlibus inserat umbrīs,
Orcī quā faucēs, horrida monstra tenent?)
Hūc ades, ō hominum, simul et rex, Somne, Deōrum!
Hūc ades, et placidus, languida membra levā!
Septima jam fulget pulsīs aurōra tenebrīs,
pectora ut in dūrō volvimus ægra torō.
Multum equidem morbus, sed plus insomnia torquet,
ante diem vīrēs, obruit illa, meās.
Quod modo corpus erat, nunc est cutis ossibus hærens,
nunc tantum larva est, quī modo vultus erat.
Comprimo sæpe genās, et lentum invīto sopōrem,
nec tamen in pressās, lābitur ille, genās.
Tantum dīra meīs monstra obversantur ocellīs,
quīs nāsī ingentēs, et Stygiæ effigiēs.
Quālēs Alcmæon, quālēs cernēbat Orestēs,
quālēs tū cæsō, Rōmule mæste, Remō.
Immītēs Superī! facilēs, per lītora phōcās
sternitis, et glīrī tōta cubātur hiems.
Jam pecudum vōbīs, mājor quam, cūra virōrum,
at genus hoc vestræ sēmina stirpis habet.
Sī tamen Endymiōn trīgintā dormiit annōs,
causa erat, ut Lūnæ gaudia longa forent.
pinxit Sebastianus Ricci.
Hūc ades, ō hominum, simul et rex, Somne, Deōrum.

Hūc ades, et placidus languida membra levā!
Quod fuit hūmānæ, tōtum tentāvimus, artis,
inventa est nostrī, nulla medēla, malī.
Nīl rosa, nīl violæ, nīl sēmina lactūcārum,
nīl mē, cum loliō jūvit hyoscyamus.
Frustrā aloē, frustrā nōbīs frāgrāvit anēthum,
nec gelidīs linier prōfuit unguinibus.
Nōn habuēre suās in mē ulla papāvera vīrēs,
in mē mandragoræ nōn habuēre suās.
Ergo ego vel Phariæ possim perferre venēnum

aspidis, unde tibī mors, Cleopātra, fuit.
Blanda nec argūtā Sīrēn mē vōce resolvat,
nec Circē Ææīs dædala grāminibus.
Nec sī pollentī tangat mea corpora virgā

Mercurius, tactū quō, vigil Arge, jacēs.
Mercurius et Argus, pictore Velázquez
Hūc ades, ō hominum, simul et rex, Somne, Deōrum.

Hūc ades, et placidus languida membra levā!
Tē Lēthæa parens ad flūmina prōgenuit Nox,
cȳaneōs multō sīdere picta sinūs.
Præbuit et plantīs ālās, et cornua frontī,

ac ferrūgineam texuit ipsa togam.
Addidit et comitēs tōtīs tibi mōribus aptōs,

in quibus est segnis Torpor et ūda Quiēs,
Sunt et mordācēs pulsūra Oblīvia cūrās,
sunt testūdineōs Ōtia nacta pedēs.
Mūta sed in prīmīs tibi adesse Silentia jussit,
assiduē murmur quæ procul omne fugent.
Hīs tū, quicquid agis, semper stīpāre ministrīs,
hīs, quicquid tōtō vīvit in orbe, domās.
Sērus ab obscūrīs tē suscitat Hesperus antrīs,
clārus in atra iterum Lūcifer antra fugat.
Lūce vacās ipsīve tibī, dulcīve Lyæō,
facta ē nigrantī fulcra premens hebenō.
In tenebrīs volitās, et lātum spargis in orbem,
lecta sopōriferīs grāna papāveribus.
Quæ postquam in terrās cecidērunt, oppida et urbēs,
æquoris et fluctūs et nemora alta silent.
Tū potes et patulō luctantēs aere ventōs,
tū potes et rapidī sistere Sōlis equōs.
Sī libeat, stābunt jam fūsī nūbibus imbrēs,
hærēbunt mediō, fulmina torta, polō.
Tē quondam custos aurātī velleris hydrus,
sensit et anguineīs torva Medūsa comīs.
Dum tibi victa fovet Tīthōnum longius Ēōs,

in Jovis officium Nox gemināvit iter.
Nōn ego tē hostīlēs jubeō dēfīgere turmās,
cædibus ut subitīs castra inimīca premam.
Fraude nec audācī magnum sōpīre Tonantem,
Jūnōnis totiēs quod meruēre precēs.
Vel cum dēceptō Tīrynthia vēla marītō,

ēgit ab Īliacīs lītora Cōa vadīs;
Vel cum cēdentēs Phrygibus miserāta Pelasgōs,
callida in Īdæīs rūpibus accubuit.
Obsequium poscō, Dīvum quod nēmo querātur,
quod pater æthereus consulat ipse bonī.
Obsequium poscō, tūtum tibi et ūtile nōbīs;
nam nec servārī per tua damna velim.
Quod nisi tū nostrōs claudās paulisper ocellōs,
æternum claudet mox tua furva Soror.
Nōn ingrātus erō; viridī dē cēspite surget,
fūmātūra tuīs, haud semel āra, sacrīs.
Hīc tibi pōnētur tenerum jecur anseris albī,

altera cristātus victima gallus erit.
Hæc super adjiciam flāvī duo cymbia mellis,
ac totidem lactis cymbia mixta merō.
Alme pater rērum, miseræ pars optima vītæ,
mens simul et corpus, quō recreante, vigent,
index ventūrī; superās quī mittis ad ōrās,
Somnia, per geminās, illa vel illa, forēs;
sit tibi parva diēs, et sit nox annua semper,
nec dēsit longæ cōpia dēsidiæ;
sīc sine fīne tuō facilem sē præstet amōrī
inter Acīdaliās maxima Nāiadas;
[ad indicem]
1231. …
1232. …
1233. ...
1234. ...
1235. ...
1236. ...
1237. ...
1238. ...
1239. ...
1240. Initium Marci Antonii Sabellici (1436–1506) carminis De rerum inventoribus :

[ad indicem]
Inter grata soles studii commercia nostri

priscorum laudare frequens monumenta virorum,
auctores ipsos rerum miratus et usus
et quas quisque olim meditando prodidit artes.
Hæc eadem quia sæpe iubes studioque requiris
ordiar hinc, Venetæ decus, et nova fama iuventæ
ludere pauca (brevi quis enim queat omnia versu)
Baffe tibi? at quamvis maiora negotia tentas,
huc animum converte precor, dispendia fient
nulla reor, tenuem non aversatus honorem.
Huc ades et mecum hunc lector sortire laborem.
Sed iam tempus adest trepidæ dare vela carinæ.
Imus et immensum iuvat hoc tentare profundum.
Emptio prima datur, datur auctio prima Lyæo.
Ille triumphales etiam traducere pompas
instituit diadema dedit gestare tyrannis.
At quamvis victum nondum Dodona negaret,
ipsa dedit frumenta Ceres et frangere saxo
pinsendique rudem prima est commenta laborem.
Hæc eadem leges præfixit gentibus: at qui
te Rhadamante velint auctorem muneris, adsunt.
Phœnices primi, famæ si credimus, ausi
mansuram rudibus vocem signare figuris.
[ad indicem]

1241. …
1242. …
1243. …
1244. …
1245. ...
1246. ...
1247. ...
1248. ...
1249. ...
1250. Locus ex initio orationis quam Rudolphus Agricola habuit ad laudem Philosophiæ :
[ad indicem]
… Sed dicturo mihi in præsentia de laudibus studiorum humanitatis, atque adeo ducis vitæ
nostræ philosophiæ, præter vulgatam illam difficultatem, quod difficillimum est in laude
temperamentum et quisque prout magni minorisve putat ea de quibus ea fiunt, aut dignitati rerum
parum aut veritati nimium dici putat. […] Vestra oportet adsit mihi humanitas, ut hanc
qualemcumque dictionem meam, pro modo benignitatis vestræ, quæ hanc provinciam suscipienti
mihi in consilio fuit potius quam pro meo ingenio æstimetis ut inter ceteras philosophiæ laudes
hanc quoque liceat mihi numerare […]
1251. …
1252. …
1253. Ælii Antonii Nebrissensis (1444-1522) disticha quibus index Salutatio ad patriam … :
[ad indicem]
Antonii Nebrissensis salutatio ad patriam suam multis ante annis non visam, et, memorata infantia
sua, facta quoque excusatione tam longæ moræ, pollicetur se post emeritos suæ professionis annos in
patriam rediturum.
Salve, parva domus, pariter salvete, Penates

atque Lares, ortus conscia turba mei.
Hic primum rosei vitales luminis auras
carpsimus, hic nutrix ubera prima dedit.
Hic mihi nascenti primum risere parentes,

vagitusque meos audiit iste locus.
Hic fuerant cunæ quæ me mulsere iacentem.
Hic cecinit mater carmina dum vigilo.
Ex collo patris onus hic prædulce pependi
et matris gremio sarcina grata fui.
Repsimus hic pueri; brevis hæc tulit area primum
quadrupedem, teneras sustinuitque manus.
Hic primum steteram bipes et crepitacula quassans
blanditias matri blæsaque verba tuli.
Hic locus infantem paribus colludere vidit,
perdere et ancipiti vincere sorte nuces.
Hic cetra ludens equitavi in arundine longa,
atque trochiscus erat maxima cura mea.
Accipe me reducem per tanta pericula vectum;

postque annos multos accipe me reducem.
Accipe me reducem nec dedigneris alumnum,
qui tibi magnus honos gloria magna fuit.
Nec mihi succense pietas patriæque patrisque,
quod genitale solum visere lentus eram.
Quodque tuo carui tam longo tempore vultu,
qui mihi debuerat numinis esse loco.
Nam si complexu me detinuisset inertem
dulcis amor patriæ; dic, quid uterque foret?
Illa quidem multos latuisset forte per annos,
obscurumque esset nomen in orbe meum.
Litterulis vero nostris nunc vivet uterque,
et famam nobis sæcula multa dabunt.
Idque peragrato tantum sumus orbe secuti,
dum profugi sequimur, quod didicisse iuvat.
Sed si frigida mors mihi non abruperit annos,
climaticam legem si superare datur;
si datur emerito Musis tranquilla senectus,
nec properat Lachesis frangere sæva colus,
quæ genuit tellus, quæ me tulit ubere largo,
componet cineres excipietque meos.
Hic vitæ portus, requies hic certa laborum;
hic mihi defuncto dulce levamen erit.
Hic ubi casta iacet mater pariterque sorores,
quas immaturo funere mors rapuit.
Nam quid ego de te, frater carissime, dicam,
qui bene pro Christi religione iaces,
qui bene pro patria cecidisti, informe cadaver
vulturibus sævis dans animumque Deo?
Hic ubi cum proavis et avis pater ipse iacebit,
hic ubi permixto pulvere tota domus.
Vt quoniam vobis carui dum vita manebat,
orbatus saltem lumine morte fruar.
[ad indicem]
1254. Georgii Sisgorei (1445-1509) carmen Sapphicum de novem poetis latinis :
[ad indicem]
Iam novem Musæ comites sacratæ

ore facundo cecinere vatum,
quos tulit, Phœbo penitus favente,
lingua Latina.
Principem vatum resono Maronem,

qui canit Daphnym Cereremque flavam,
cantat argutum superans Homerum
arma virumque.
Dulce opus nunquid sileam Terenti,

arte qui mores hominum diserta
scripsit et vicit veteris poetæ
Scripta Menandri.
Et sales Plauti memoro iocosi,

qui Iovem priscum faceretque Musas
concuti magno penitus cachinno
arte faceta.
Barbyton Flacci potuit domare

Tantali mores Venerisque luxum
et sibi magnum valuit leonem
conciliare.
Naso facunde facilisque venæ

sæpius totum canitur per orbem,
nanque miramur Venerem poetæ
ingeniosam.
Carmen est culti querulum Tibulli

cantat infelix imitans olorem,
dura nam vati nocuit Neæra
Plutoque velox.
Cinthyam blandi, puto sic, Properti

novit occasus simul ac Eous
et simul novit tenerum poetam
rex Acherontis.
Passerem doctus resonat Catullus,
Lesbiæ curam tenere volucrem,
et dolet Cressam scopulo puellam
coniuge lictam.
Prodigum Musæ cano Martialem,

cui dedit felix cytharam Thalia.
Elegans vates epigramma scribens
vivet in orbe.
[ad indicem]
1255. Versus aliquot deprompti ex Urcei Codri (1446-1500) opere :

[ad indicem]
E secundi Silvarum libri ode Sapphica c.i. De Ioanne Marsilio :
[…]
O, dies, vere mihi feste semper,

o, dies, alba numerande gemma,
o, dies, nostris decus additure
nobile fastis.
I, puer, nostros celer et libellos

affer et lucem merito decore
septimam augusti celebra tulit quæ
gaudia tanta.
Nunc, io, Musæ virides choreas

quis vetat vobis glomerare saltu?
Quis vetat misso super astra cantu
findere cælum?
Bacche, quid restas, venias et euoe?

Turba Bacchantum veniatis euoe!
Vos vocat vester madidus poeta
ad sua festa.
Phœbe, quid restas? pudeat vocari

ad tuas partes: citharam sonorus
sume quæ quondam cecinit furentum
bella gigantum.
[…]
Huc refer totas bene numerandus

ingeni vires. Eques iste clarus
hæc duo imprimis, patriam et poetas
ornat et auget.
Laus patri Baccho iuvenique Phœbo,

laus deis cunctis simul et deabus,
laus sit et nostris patribus ducique
Bentivoleo.
Non querar posthac hominum malorum

perditos mores, ego nec timebo
iam famem diram neque bella tanto
præside fultus.
Nunc licet vasti maris et iacentis

arva metiri spatiosa terræ
nunc licet lento mihi noscitare
sidera cæli.
[…]
[ad indicem]
Epigrammata aliquot:
De vita beata.
Ille beatus erit qui se virtutibus ornat,

sed qui se vitiis, inquinat ille miser.
In laudem Ciceronis.
Romanæ ornavit gentis doctissimus orbem

Tullius ingenii nobilitate sui.
Non habet huic similem doctrinæ Græcia mater:
nec reperire parem lingua Latina potest.
De vita læta.
Quid iuvat annosam et tristem producere vitam,

est melior certe, si modo læta brevis.
Ad iuvenes.
Dum datur, o iuvenes, discendi copia vobis,

discite, non semper copia talis erit.
contra nobiles sine virtute.
Sint tibi Gallorum rex et regina parentes

et maneat virtus pectore nulla tuo.
Non pluris faciam te quam tibi rustica mater
si sit et ignarus rusticus ipse pater.
[ad indicem]
1256. ...
1257. ...
1258. ...
1259. ...
1260. Baptistæ Mantuani (1447 - 1516) versus decerpti e carmine elegiaco cuius titulus est De contemnenda morte :
[ad indicem]
Quid mæres? Fatumque times oblita tui mens?

Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
Dum trepidas, tuus iste metus mea viscera torquet
Ex animo in corpus labitur iste timor.
Ægra tuum pallet facies confessa dolorem,

et confecta premit pectora frigus iners.
Desine tristari, non possidet omnia fatum:
Maxima pars rerum nil timet arma necis.
Nam Deus imperium vitæ præstantius esse,

atque breves iussit habere manus.
Vnda, solum, subeunt mortem, subit ignis et aer,
Quæque suo coitu quattuor ista ferunt.
At quia longe alio sunt edita semine, semper
frons eadem cælo, sideribusque manet.
Ipse tamen rerum pater omnia vertere posset

in chaos antiquum, materiamque rudem,
Sed divina suis bonitas non invidæ rebus,
omnia quæ fecit vivere et esse sinit.
Vivere et esse sinit, propriis quoque viribus uti,

naturæque datum robur in esse facit.
Quæ fecit mansura, manent, et robore nullo
confecta æternos sunt habitura dies.
Quæ mansura minus, morituraque condidit, ævi

dentibus et morbo conficiente cadunt.
Quæ superant ignes iussit consistere semper,
orbe sub extremo debile clausit opus.
Sunt igitur vitæ latissima regna, sub astris
imperat angustis mors inimica locis.
Omnia nec subter Lunam sunt debita morti,

vita aliquid mortis de ditione rapit.
Namque hominum cum sint mortalia corpora, mentes
semina divinæ simplicitatis habent.
Simplicitas mortem prohibet, quia nescia scindi

se nequit in partes dissociare suas,
Principiis etiam non sunt ex quattuor ortæ,
hoc Deus ex nullo semine finxit opus.
Quid mæres? Fatumque times oblita tui mens?

Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
Debile corpus amas, cuius sub pondere pressa
volueris in turpi vilificata luto.
Nec potes ad patrios tua tollere lumina cælos,
nesciaque æterni cogeris esse boni.
Debile corpus amas, cuius consortia in omen
dedecus, in sordes in scelus, omne trahunt.
[ad indicem]
1261. …
1262. ...
1263. ...
1264. ...
1265. Thomæ Medii (c. 1447 – ?) fabulæ c.i. Epirota argumentum atque initium:
[ad indicem]
Anus Pamphila deperit Clitiphonem, quem pretioso cultu ornata quasi sponsum ad delicias
exspectat. Ille, mutuo Antiphilæ amore captus, variis frustrationibus vetulam eludit. Patruus
interim Antiphilæ, dum ipsam olim patria profectam quæritat, Syracusas ex Epiro venit, variis
affectus molestiis. Suspectus interea Antiphilæ Clitipho nomine meretricii amoris accusatur.
Inventa tandem Antiphila a patruo et dote et marito donatur. Pamphila vero anus, ut Clitiphonis
copiam haberet, despecto a se Epirotæ nupsit.
anus Pamphila et Lesbia ancilla.
P. Sternite lectum in triclinio eburatum peristromate conchiliato ubi meus genius mecum cubet.
Ornetur thalamus basilice, renideat atrium aulæ ut ingredienti regi meo bono cum omine statim
omnia arrideant.
[ad indicem]
1266. ...
1267. Marci Maruli (1450–1524) versus decerpti e carmine epico c.i. Davidiados libri XIV:
[ad indicem]
Davidis memorare pii gesta inclita regis

instituo, quis nunc dignas in carmina vires
suppeditet? Non Cyrrheæ de vertice rupis
descendens lauroque caput præcinctus Apollo,
non Nysæ numen furiata mente Lyæus
Pieridumque chorus. Nam non ego dicere Troiæ
excidium Thebasve paro nec sparsa cruore
Thessala Romano bellis civilibus arva,
sed cælo cognatum opus arcanisque sacratum
mysteriis, quorum qui solus crederis auctor
solus, magne deus, mihi iam cantanda ministres.
Gens quondam Iudæa potens opibusque virisque

orbe sub Eoo residens non inscia veræ
religionis erat. Ritus moremque sacrorum
edidicit monstrante deo referentibus ipsis
e cælo afflatis certissima quæque prophetis.
[ad indicem]
1268. ...
1269. ...
1270. Locus e Wimpfelingii (1450–1528) fabula scænica c.i. Stylpho :

[ad indicem]
Prima scena.
Stylpho. Vincentius.
Stylpho. Quam præclare mecum actum est quamque feliciter, qui tantis modo gratiis patriam
conspicio! Nemo est meorum sodalium, cui me cedere putem, cum nullo tantam contraxit fortuna
familiaritatem. Præsertim audio Vincentium coætaneum meum in Heidelbergensi usque studio
conversatum. Quid is tandem credit his rebus fieri? An Aristotelica marsupium replent? Quantas
ille disceptationes audivit de vocativo, si suppositum reddat? Quantas de verbis impersonalibus
verborum ampullas quotque de universalibus sermonum ineptitudines nequiquam percepit? Ego
his non deditus quod melius scivi prosecutus sum, Romam adii: illic pauperibus ancora salutis
hæret, illic datur altiora conscendere culmina. Cupio videre Vincentium, colloqui, illudere, et
hestemo quidem vesperi eum quoque adventasse rumor est. Visam domi paternæ an siet, sed estne
is quem adversum me huc eminus deambulare cerno? Certe ipse est.
Vincentius. Videor mihi videre Stylphontem, qui, ut vestimenta declarant, aliunde ex Italia venit
aut vitam duxit in urbe.
Stylpho. Vincenti, salve! Quisnam te status habet? Quæ te in patriam adduxit via?
Vincentius. Ex Heidelberga profectus sum sperans opitulamen parentum pro comparandis iurium
sanctissimorum voluminibus.
Stylpho. Quid egisti semper tuos vexaturus amicos? Nonne satius fuit mecum Romanam adiisse
curiam et illic impetrasse quo non tibi modo sed tuis etiam grata iam possis subsidia largiri?
Vincentius. Tune, Stylpho, Romæ te continuisti? Quid tu tantisper in urbe moratus es? Quid
effecisti?
...
[ad indicem]
1271. …
1272. …
1273. …
1274. …
1275. Hoc epigrammate, Michael Marullus Tarchaniota (1453 - 1500) poeta itemque miles, litterarum studium etiam
rebus in adversis vel, Marte furente, hominibus admodum prodesse ostendit:
[ad indicem]
Inter mille neces durique incommoda Martis

quis putet Aonias posse iuvare deas?
Hic quoque Laure iuvant perque arma ensesque sequuntur,
militiæ comes nec pudet esse meæ,
quæque manus ferrum, posito fert ense libellos
et placet et Musis est sine dulce nihil.
Sed tamen his studiis debetur lassa senectus.
Interea certe sudor uterque decet.
Tu modo diverso gladios dum stringimus orbe
hoc tibi sinceri pignus amoris habe.
[ad indicem]
Eiusdem poetæ hendecasyllabi aliquot ad Neæram :

Sic me, blanda, tui, Neæra, ocelli,
sic candentia colla, sic patens frons,
sic pares minio genæ perurunt,
ex quo visa mihi et simul cupita es,
ut, ni me lacrimæ rigent perennes,
totus in tenues eam favillas.
Sic rursum lacrimæ rigant perennes,

ex quo visa mihi et simul cupita es,
ut ni, blanda, tui, Neæra, ocelli,
ni candentia colla, ni patens frons
ni pares minio genæ perurant,
totus in riguos eam liquores.
O vitam miseram et cito caducam!
[ad indicem]
1276. ...
1277. Locus excerptus e Petri Cyrnæi (1447-1506) De rebus Corsicis narratione historica :
[ad indicem]
Quamquam res Corsicæ perscribere nec scio nec audeo, tamen quia non solum omnia, verum etiam
nos quoque ipsos patriæ debemus, eam historiam quæ multis prodesset, obesset nemini, legentibus
tradere decrevimus; eo magis quia Strabonis mendacia vulgata esse video.
Nam quidam commentariorum et chronicarum atque actionum scriptores (nominandi enim non
sunt qui notissimis mendaciis omnia confundunt), his nostris temporibus mentionem Corsicæ
facientes, Strabonem secuti sunt. Si ergo unam ex regionibus mendacio Strabo notasset, moleste tum
etiam ferrem; nunc vero quum totam insulam laceraverit, non expostulemus, non accusemus, non
graviter feramus? Et qui si unam notasset, exclamarem : nunc tota ea notata mendacio notissimo,
silebo? Quod si ego tacerem, nonne parietes domus ubi natus sum, nonne ipsa civitas ubi educatus,
exclamarent? [...]
Si quis ergo hanc nostram leget historiam facile perspiciet ea quæ de Corsica a Strabone dicuntur,
nec vera esse, nec verisimilia, nec ab ullo auctorum commemorata; neque vereor quemquam suspicari
me a vero deflectere et ex affectu Corsos omnia bene, prudenter fortiterque egisse velim; hostes contra.
[...]
Dempta enim ex historia veritate, narratio omnis inutilis est. Quamobrem, neque a reprehensione
amicorum neque ab inimicorum laudibus, quum ita res ferat, abstinebo, neque turpe putabo, si
eosdem aliquando reprehendamus, interim laudemus; siquidem eos, de quibus scribimus, neque
semper recte facere neque continue errare, verisimile est. Quapropter pro virili parte operam
dabimus, ut studiosis nostri operis facile veritas historiæ dilucescat.
Corsicam, quam Græci Cyrnon appellavere, jam primum omnium satis constat cingi ab occasu
quidem et septentrione, mari Ligustico, ab ortu autem, Thyrreno; a meridie, pelago, quod inter ipsam
et Sardiniam interjacet, et a septentrione in meridiem esse projectam; longam passuum centum
quinquaginta milia; latam, majore ex parte, quinquaginta; circuitu trecentorum viginti duorum
milium, circuituque navigationis quingentorum passuum milia.
[...]
...aditu facilem, habet enim non solum stationes et litora continua, in quibus facillime navigia
subducuntur, sed etiam portus optimos atque pulcherrimos.
[ad indicem]
1278. ...
1279. ...
1280. Locus ex Beroaldi (1453-1505) opere c.i. Declamatio ebriosi, scortatoris et aleatoris :
[ad indicem]
Sciti elegantisque convivatoris est non tam apparatu ferculorum instruere quam lepiditate
fabulatorum hilarare convivium. Quæstiones autem convivales esse debent neque nodosæ neque
austeræ, sed jucundæ et invitabiles super rebus ad communem usum vitæ pertinentibus, cum quadam
facilitatis illecebra, quibus ingenia convivarum venustiora fiant et quodam quasi incitabulo foveantur.
[…]
Scribis enim ad me in epistola eloquenter eleganterque conscripta ortam esse apud te inter
coepulones atque copransores tuos ludicram et vere convivalem disputationem: videlicet quis fœdior
nequiorve sit habendus meretricarius an aleator an temulentus, quod denique ex his tribus vitiis sit
culpatissimum. Consulis me, adhibes preces ut libello tibi explicem quid super hac re sentiam, et
tamquam honorarius arbiter controversiam hanc ipse dijudicem. Ego qui libentissime morem gero id
genus hominibus quibus dare beneficium est accipere. Sumpto calamo hanc joculatoriam
disputationem explicaui stilo declamatorio planeque scholastico. Ita enim credidirem planius lucidius
manifestius liquere posse si hoc charactere explicaretur. Ceterum quia socraticum est et academicum
nihil affirmari ego nihil decerno ut dogmatistes, verum ut opinator.
[…]
Pater qui tres filios habebat, unum scortatorem, alterum, aleatorem, tertium, ebriosum, moriens in
testamento ita scripsit: ‘Ex filis meis turpior vitiosiorque exheres esto’. Post mortem patris contendunt
fratres quisnam exheredatus esse dicatur.
[…]
[ad indicem]
1281. …
1282. …
1283. …
1284. …
1285. ...
1286. ...
1287. ...
1288. ...
1289. ...
1290. Hermolaus Barbarus (1454–1494) librum composuit quo Aristotelis scientia naturalis summatim exponeretur.
Sic enim incipit opus:
[ad indicem]
Ea, quæ est de natura, scientia, quum per se sit earum rerum quæ experiuntur, ad animi
mentisque perfectionem et tranquillitatem facit.
Naturæ distinctio
Natura vero duplex est: una eorum, quæ moventur, moverique possunt. Altera eorum, quæ neque
moventur, neque moveri possunt. Movetur autem nihil, nisi corpus sit: quare eius diciplinæ cognitio,
quæ motui subiacet, circa corpus mobile versatur omnis, atque consumitur.
Principia naturalium
Principia vero naturalium rerum atque mobilium, quæcumque generantur et corrumpuntur, tria
sunt: materia, forma, privatio. Et materia quidem et forma intrinsecus comparantur, suntque partes
rei compositæ capitales. Privatio vero extrinsecus.
[ad indicem]
1291. …
1292. …
1293. ...
1294. ...
1295. ...
1296. ...
1297. ...
1298. ...
1299. ...
1300. Hi sunt primi versus elegiæ quam Politianus ille Angelus (1454–1494) exaravit de exilio et morte Publii Ovidii
Nasonis:
[ad indicem]
Et iacet Euxinis vates Romanus in oris,

Romanum vatem barbara terra tegit.
Terra tegit vatem teneros qui lusit amores
barbara, quam gelidis alluit Ister aquis.
Nec te, Roma pudet, quæ tanto immitis alumno
pectora habes ipsis barbariora Getis?
Carmen in Simonettam:
Dum pulchra effertur nigro Simonetta pheretro,

blandus et exanimi spirat in ore lepos
nactus Amor tempus quo non sibi turba caveret,
iecit ab occlusis mille faces oculis.
Mille animos cepit viventis imagine risus,
ac Morti insultans : ‘Est mea’, dixit, ‘adhuc;
est mea’, dixit, ‘adhuc; nondum totam eripis illam
illa vel exanimis militat ecce mihi’.
Dixit et ingemuit; neque enim satis apta triumphis
illa puer vidit tempora, sed lacrimis.
[ad indicem]
Epistula ad Paulum Cortesium de imitatione –

Angelus Politianus Paulo Cortesio suo s. d.
Mihi certe quicumque tantum componunt ex imitatione, similes esse vel psittaco vel picæ
videntur, proferentibus quæ nec intelligunt. Carent enim quæ scribunt isti viribus et vita; carent
actu, carent affectu, carent indole, iacent, dormiunt, stertunt. Nihil ibi verum, nihil solidum, nihil
efficax. «Non exprimis», inquit aliquis, «Ciceronem». Quid tum? non enim sum Cicero; me tamen,
ut opinor, exprimo. […]
Sed ut ad te redeam, Paule, quem penitus amo, cui multum debeo, cuius ingenio plurimum
tribuo, quæso, ne superstitione ista te alliges, ut nihil delectet quod tuum plane sit et ut oculos a
Cicerone nunquam deicias. Sed cum Ciceronem, cum bonos alios multum diuque legeris,
contriveris, edidiceris, concoxeris et rerum multarum cognitione pectus impleveris, ac iam
componere aliquid ipse parabis, tum demum velim quod dicitur sine cortice nates, atque ipse tibi
sis aliquando in consilio, sollicitudinemque illam morosam nimis et anxiam deponas effingendi
tantummodo Ciceronem tuasque denique vires universas pericliteris. Nam qui tantum ridicula ista
quæ vocatis liniamenta contemplantur attoniti, nec ilia ipsa, mihi crede satis repræsentant, et
impetum quodammodo retardant ingenii sui, currentique velut obstant et, ut utar plautino verbo,
remoram faciunt. Sed ut bene currere non potest qui pedem ponere studet in alienis tantum
vestigiis, ita nec bene scribere qui tamquam de praescripto non audet egredi. Postremo scias
infelicis esse ingenii nihil a se promere, semper imitari.
[ad indicem]
1301. …
1302. ...
1303. ...
1304. ...
1305. ...
1306. ...
1307. ...
1308. ...
1309. ...
1310. Theodericus Sacré, egregius Latinarum omnis ævi litterarum pervestigator, hæc de Hieronymi Bononii
(1454–1517) vita nos docet:
[ad indicem]
Bononius (anno 1454) loco haud obscuro natus Tarvisii postquam iuris studia absolvit,
propter egregias ingenii dotes et stili Latini virtutes Laurentio cuidam Zaneo præsuli factus est ab
epistulis; quem secutus Romam vidit; nec mora, amicitias ibi cum primariis litterarum
renovandarum fautoribus, Pomponio L(a)eto, Perotto, aliis contraxit, humanistarum sodaliciis
intererat, eleganter scribendo et res antiquas diligenter investigando famam aliquam colligere
cœpit. Quid multa? Libenter reliquam vitæ partem peregisset in Urbe, nisi inde mortuis fratribus
avulsus esset atque ad res curasque domesticas revocatus. In patriam ergo redux scribæ publici
sive notarii munere fungebatur dum et forum et iudicia colit. Mox autem in ordinem canonicorum
Tarvisinorum promotus, rebus satis florentibus Catharinam de Zotti (quam Chorinnam in
carminibus scripsit) duxit uxorem, quæ ei liberos genuit quattuor; duos immatura præripuit mors,
duo superstites fuere patri. Qui cum domicilium Tarvisii et sedem collocavisset, rara fecit itinera
(nam Mediolanenses quidem adiit ibique humanistis quibusdam innotuerat; at urbe illa, qua non
facile caruit, Roma dico, in perpetuum carere debuit), nisi propter bellicos tumultus in exilium
expulsus salutem tueri conabatur: itaque quadriennium Venetiis vitam sustentare est coactus, cum
anno circiter 1510 Cameracensis (quod appellatur) concilii copiæ rem publicam Venetam
infestarent agerque Tarvisinus crebras hostium incursiones sustineret. Reliquam vero ætatem in
patria ita degebat, ut viris doctis atque eruditis, philologis, poetis, editoribus, quibus Patavium
Venetiæ aliæque quæ in proximo erant urbes gloriabantur, uteretur familiarissime. Nam ut alios
taceam, amicitiam cum Manutiis, Bembis, Flaminiis fecit; immo, ut hoc uno contentus rem
absolvam, Bobonium tanti æstimavit Iohannes Aurelius Augurellus, poeticus ille alchimiæ præco,
ut perfectum Chrysopœiæ poema miserit hic ad illum, qui censuræ atque emendationi subiceret.
Ceterum Bononius, cum horas diesve aliquot negotiis surripuerat, Musam ipse colebat; idem
quoniam rerum antiquarum admodum erat studiosus, veterum quorundam opera a se recognita
atque epigrammatis, adnotationibus, præfationibus ornata typis excudenda Tarvisinis curabat.
Huc accedit quod a teneris unguiculis titulos Latinos ævi antiquissimi colligebat, quos docte et
prudenter, erudite et luculenter illustrare solebat; non ergo mirum si Theodorus ille Mommsen
Hieronymi Bononii operam epigraphicam summis extulit laudibus. Ipse vero Bononius D.
Hieronymi vitam, quam et soluta oratione et versibus adumbravisset, in qua magnam
insumpsisset operam, quo opere maius graviusque a se scriptum esse negaret, memoriam sui
reddituram esse immortalem opinabatur. Secus dicunt iudices qui nunc sunt. Utut est, ne id
quidem opus publici est factum iuris, quippe quod in pluteis bibliothecæ cuiusdam lateat abditum.
Atque ea quidem est ei cum maiore operum Bononianorum parte communis condicio, quæ in
bibliothecis Tarvisinis, Venetis, Patavinis, aliis haud paucis asserventur inedita.
Visum est mihi - inquit Theodericus Sacré- aliquot poematia e nondum editis selecta ut huic ita
et eis qui mox sequentur Melissæ fasciculis inserere.
[cfr. Melissæ: n. 112 (17.02.2003), pp. 6–9 ; n. 113 (14.04.2003), pp. 7–9 ; n. 114 (16.06.2003), pp. 8–
9]
[ad indicem]
Quibus ex epigrammatis a Theoderico Sacré selectis et in Melissæ fasciculis editis, aliquot hic
exscribenda curabo, ut gustum habeat huiusce florilegii lector:
Ad uxorem
Tendimus ad metam, coniux, redituraque numquam est
de semel amissis hora vel una brevis.
Horis saltem aliquot vivamus tot quibus anni,
tot quondam noctes, tot periere dies.
Imprimis animi affectus sedemus inanes,
vel ruat a summo culmine tota domus.
Sæviat hostis agro, miles bacchetur in urbe,
omnis eat belli sollicitudo procul.
Nil nisi quod sit opus nostros quæramus in usus
absit et insanæ crimen avaritiæ.
Cum sic vixerimus, poterit tum vita putari;
vita fovens curas mortis habenda loco est.
Iulii filioli difficilis ægritudo
Ergo iaces vita, Iuli, mihi carior ipsa;

ergo brevi saxo nate tegende, iaces.
Vivere quid curem durus pater? Eia age, sæva,
si tibi vis tanta est, me quoque, Parca, neca.
Liviæ item filiolæ
Elysios non sola petes, mea Livia, campos:

tecum una veniet mæstus uterque parens.
Nam de me ut fatear, sine te nec vivere possum
nec volo; quid sine me, te sine mater agat?
Mortem esse naturalem
Naturale mori magis est quam vivere: vitam

quisque potest, mortem perdere nemo potest.
Vitæ brevitas
Labitur exiguo demissa foramine arena

restat et in summa iam prope parte nihil.
Præterit haud aliter lapsis melioribus annis
in nihilum properans vitaque nostra perit.
Ite, voluptates, procul, o procul ite, caducæ:
crastina lux aufert contigerat quod heri.
Vulgaris in sternutantes vanitas
Nemo si salvus pedenti dicit amico,

at sternutanti quilibet e populo,
o quam miranda est stulti imprudentia vulgi!
Nonne anima spirans exit utroque modo?
Sternutet, pedat, ructet quis : dicere quicquam
(hoc natura facit) desine, turba rudis.
De Fortuna
Dat quoi vult, adimit quoi vult Fortuna. Quid ergo

trister? Quod mihi deest cum volet illa dabit.
Quod inane sit poeticum studium
Quid faciam versus quos vix legat unus et alter,

muneris unde nihil vita reportet inops,
suspendant tumidi quos unca nare magistri
censuraque notent barbara dicta gravi?
Si iam nulla manet merces, si gloria versus
nulla, quid incassum tempus inane teram?
[ad indicem]
1311. …
1312. …
1313. ...
1314. ...
1315. ...
1316. ...
1317. ...
1318. ...
1319. ...
1320. Reuchlinii (1455-1522) Scænicorum progymnasmatum locus depromptus:
[ad indicem]
Scænica progymnasmata, hoc est ludicra præexercitamenta.
Personæ:
Prologus
Henno, villanus
Elsa, uxor Hennonis
Abra, filia Hennonis et Elsæ
Dromo, servus
Greta, villana
Alcabicius, astrologus divinaculus
Danista, pannicida mercator
Petrucius, patronus
Minos, iudex
Choraules et Chorus.
Prologus.
Novus poeta sentiens actoribus

spatium deesse temporis quo se parent
vertit statim quam fecerat comœdiam
in ludum anilem, quem vocat progymnasmata,
nec argumento nec stilo sublimia.
Nam uxoris æs reconditum vir invenit
ac subtrahit, servo remandat improbo.
Idem furatur atque iuri sistitur,
astu advocati ipsum advocatum decipit.
Non est soluta oratio, sed vinculis

iambicis trimetris ligata comice.
Optans poeta placere paucis versibus
sat esse adeptum gloriæ arbitratus est,
Si auctore se Germaniæ schola luserit
Græcanicis et Romuleis lusibus.

Nobis favete nunc et huius fabulæ
aures benignas commodate actoribus.
Actus primus.
Elsa. Henno. Dromo.
Elsa. Muliercularum est misera condicio, hercule,

atque iis magis quæ sunt maritis coniuges.
Hoc usque sensi quæ viro sum subiuga.
Quæcunque nendo operamque dando, domesticis
curis, lucris negotiisque villicis
vel quærito vel condo parsimonia,
totum hoc meus ludit maritus et bibit,
ut vix mihi lodix supersit sutilis.
Pauper lacerna, ricula et calyptra: iam
non ego capillos plagulis connexito.
Henno. Faxo sciam, tantum quid uxor murmurat;

ne forte sensit quid dolo subtraxerim
de eius crumenula. Sed est mirum unde tot
sibi aureos corraserit muliercula.
Sum ego vir et vix de omnibus laboribus
totius anni vel talentum congero.
Huic autem heri octo sum furatus aureos
latenter ex loculo, loco vix credito.
Adeo mea uxor parca parsimonia
plus multo agit quam ego laboribus, tamen
et hoc quidem non nihil in annuis lucris
venit recensendum, quod in dies bibo,
ludo, sed et scortor aliquando et balneor.
Id me beat, tritum quod est proverbium:
Tenax requirit prodigum. Ille ego ipse sum,
et illa rursum hæc ipsa sit necesse erit.
Sed adorior tumultuantem feminam.
Vxor, bonum sero. Elsa. Et quidem sero nimis!

Nil serius mihi est bono, cui labor
tantum diurnus incubat, quod vesperi
iam vix queam præ pigritudine hiscere.
Henno. Quodcunque sit laboris utrique, attamen
nil nostrum utrique, quod sciam, reliqui est super;
Quin ego annuo labore quem graviter fero
vix suparum post omnia mihi in lucro est.
Semilacer incedo resartis vestibus,
id ego usque adhuc mecum moleste cogitans,
quod ad oppidum mihi migrandum quotidie est
ad honestos et voluptuarios viros,
quibus affero caseum, nuces, lac, olusculum,
poma et pira et genus id meorum fructuum.
Statui quidem Danistam, amicum filiæ
nostræ, prece oppugnare. Scis quem nomino?
Elsa. Scio: qui in oppido tenax mercator est

nostramque vult domi suæ ancillarier.
Henno. Recte tu: eum statui precari ut crederet
palmas decem vel vilioris lanei
panni, manuleata quo mihi pænula
fieret, vel amplius ex eo si emungere
possem, idque verbo nuper ei insinuaveram,
dicens peculium haud mihi ullum extare nunc.
Conicere sat valui nec invitum fore.
Quare hic Dromo legandus est in oppidum,
ferat mihi a Danista eum pannum in diem
credendum, ubi æris atque opum plus suppetat.
Elsa. Tu loquitor illi in rem tuam quicquid voles.
Ego exeo, ut curem interea, ut stabulent boves.
…
[ad indicem]
1321. …
1322. ...
1323. ...
1324. ...
1325. ...
1326. ...
1327. ...
1328. ...
1329. ...
1330. Initium operis a Petro Martyre (1455–1530) scripti De orbe novo inscripti:
[ad indicem]
Solebat grata vetustas pro diis habere viros quorum industria et animi magnitudine ignotæ
majoribus eorum terræ panderentur. Nobis autem qui deum habemus unicum sub triplici persona
quem colamus, restat ut huiuscemodi genus hominum, si non coluerimus, admiremur tamen. Reges
vero observemus quorum ductu et auspiciis datum est illis cogitata perficere, utrosque etiam
extollamus et pro viribus illustremus iure merito.
Quare de insulis maris occidui nuper repertis et rei auctoribus quid referatur habeto. [...]
Christophorus Colonus, Ligur vir, Ferdinando et Helisabethæ regibus Catholicis proposuit

et suasit se ab occidente nostro finitimas Indiæ insulas inventurum, si navigiis et rebus ad
navigationem attinentibus instruerent, a quibus augeri Christiana religio et margaritarum
aromatumque et auri inopinata copia haberi facile posset. Instanti ex regio fisco destinata sunt
tria navigia, unum onerarium, alia duo mercatoria levia, quæ ab Hispanis caravelæ vocantur.
His habitis, ab Hispanis litoribus circiter Kalendas Septembres anni secundi et nonagesimi
supra quadringentesimum et milesimum a nostra Salute, iter institutum cum viris Hispanis
circiter CCXX, Colonus cœpit. A Gadibus, in alto oceano Fortunatæ, ut multi putant, insulæ, quæ
ab Hispanis Canariæ nuncupantur jam pridem repertæ, distant milia passuum mille et ducenta,
secundum eorum rationem: dicunt enim distare ter centum lequas. Singulas autem lequas
navigationis periti quattuor milia passuum continere suis computationibus ajunt.
Fortunatas insulas ob cæli temperiem appellavit antiquitas. Neque enim gravis urget
incolas hiems, neque atrox æstas. Sunt tamen qui eas velint esse fortunatas quas Capitis Viridis
insulas Portugallenses appellant. Canarias, ad hæc usque tempora, hominibus nudis, eo quod extra
omne clima Europæ ad meridiem, et sine ulla religione degentibus, habitatas, Colonus aquandi et
reficiendarum navium gratia, priusquam se tam duro labori crederet, adivit.
[...]
Ab his igitur insulis Colonus occidentem solem semper sequutus, licet in lævam paulisper,
tres et triginta continuos dies cælo tantum et aqua contentus navigavit. Hispani comites
murmurare primum tacite cœperunt, mox apertis conviciis ingere, de perimendo cogitare demum
vel in mare proiciendo consulebatur: se deceptos fuisse ab homine Ligure, in præceps trahi qua
nunquam redire licebit. Post tricesimum iam diem furore perciti proclamabant ut reducerentur, ne
ulterius procederet stimulabant hominem; ipse vero blandis modo verbis, ampla spe modo diem ex
die protrahens iratos mulcebat, deposcebat, proditione quoque taxandos esse a regibus si adversi
quicquam in eum molirentur, si parere recusarent, prædicabat.
Optatum tandem terræ prospectum læti suscipiunt.
Patefecit navigatione hac prima sex tantum insulas atque ex iis duas inauditæ
magnitudinis, quarum alteram Hispaniolam, Ioannam alteram vocavit, sed Ioannam esse insulam
non pro certo habuit. Illarum quarundam litora cum abraderent, cantantem inter condensa
nemora Philomenam mense Novembri audierunt. Dulcium aquarum ingentia flumina, nativos
portus magnarum classium capaces adinvenit.
[ad indicem]
1331. …
1332. ...
1333. ...
1334. ...
1335. ...
1336. ...
1337. ...
1338. ...
1339. ...
1340. Primi versus e Sannazarii (1458–1530) carmine cuius titulus est De partu Virginis :
[ad indicem]
Virginei partus, magnoque æquæva Parenti

progenies, superas cæli quæ missa per auras
antiquam generis labem mortalibus ægris
abluit, obstructique viam patefecit Olympi,
sit mihi, Cælicolæ, primus labor: hoc mihi primum
surgat opus: vos, auditas ab origine causas,
et tanti seriem, si fas, evolvite facti!
Nec minus, o Musæ, vatum decus, hic ego vestros
optarim fontes, vestras nemora ardua rupes:
quandoquidem genus e cælo deducitis, et vos
virginitas, sanctæque juvat reverentia famæ:
vos igitur, seu cura poli, seu Virginis hujus
tangit honos, monstrate viam, qua nubila vincam,
et mecum immensi portas recludite cæli.
Magna quidem, magna, Aonides, sed debita posco,
nec vobis ignota: etenim potuistis et antrum
aspicere et choreas, nec vos orientia cælo
signa, nec Eoos Reges latuisse putandum est.
Tuque adeo, spes fida hominum, spes fida Deorum,
Alma Parens, quam mille acies, quæque ætheris alti
militia est, totidem currus, tot signa, tubæque,
tot litui comitantur, ovantique agmina gyro
adglomerant: niveis tibi si solemnia templis
serta damus, si mansuras tibi ponimus aras
exciso in scopulo, fluctus unde aurea canos
despiciens celso se culmine Mergilline
adtollit, nautisque procul venientibus offert,
si laudes de more tuas, si sacra, diemque
ac cœtus late insignes, ritusque dicamus,
annua felicis colimus dum gaudia partus:
tu vatem ignarumque viæ, insuetumque labori,
Diva, mone, et pavidis jam læta adlabere cœptis.
Viderat ætherea superum Regnator ab arce,

undique collectas vectari in Tartara prædas:
Tisiphonemque imo conantem cuncta profundo
vertere, et immanes stimulantem ad dira sorores:
nec jam homini prodesse, alto quod semina cælo
duceret, aut varios animum excoluisset ad usus:
tantum letiferæ poterant contagia culpæ!
Tum pectus Pater, æterno succensus amore,
sic secum: “Ecquis erit finis? tantisne parentum
prisca luent pœnis seri commissa nepotes?
ut quos victuros semper, superisque crearam
pæne pares, tristi patiar succumbere leto,
informesque domos, obscuraque regna subire?
Non ita, sed divum potius revocentur ad oras,
ut decet, et manuum poscunt opera alta mearum:
desertosque foros, vacuique sedilia cæli
actutum complere parent: legio unde, nefandis
acta odiis, trepidas ruit exturbata per auras.
Cumque caput fuerit, tantorumque una malorum
femina principium, lacrimasque, et funera terris
intulerit: nunc auxilium ferat ipsa, modumque
qua licet, afflictis imponat femina rebus.”
Hæc ait, et celerem stellata in veste ministrum,
qui castæ divina ferat mandata puellæ,
adloquitur, facie insignem et fulgentibus alis.
...
[ad indicem]
Effigies Sannazari a Titiano picta
Iacobi Sannazarii epigramma ad villam Mergillinam:
Rupis o Sacræ pelagique custos,

villa Nympharum domus et propinquæ
Doridos, regum decus una quondam
deliciæque.
Nunc meis tantum requies Camenis,

urbis invisas quoties querellas,
et parum fidos popularis auræ
linquimus æstus:
Tu mihi solos nemorum recessus

das et hærentes per opaca laurus
saxa, tu fontes, Aganippidumque
antra recludis.
Nam simul tete repeto, tuasque

sedulus mecum veneror Napæas,
colle, Mergillina, tuo repente
Pegasis unda
effluit, de qua chorus ipse Phœbi,

et chori Phœbus pater atque princeps,
nititur plures mihi jam canenti
ducere rivos.
Ergo tu nobis Helicon et udæ

Phocidos saltus hederisque opacum
Thespiæ rupis nemus et canoro
vertice Pindus.
I puer, blandi comitem laboris

affer e prima citharam columna,
affer et flores, procul omnis a me
cura recedat.
Principis nostri decus atque laudes

Fama per latas spatiata terras
evehat, qua Sol oriens cadensque
frena retorquet.
Quaque non notos populos et urbes

damnat æternis Helice pruinis,
quaque ferventis cumulos arenæ
dissipat Auster.
Ille crescentes veneratus annos

vatis antiquum referentis ortum
stirpis et clarum genus et potentum
nomen avorum.
Contulit larga numerosa dextra

dona et ignavæ stimulos juventæ
addidit, silvas et amica Musis
otia præbens.
[ad indicem]
1341. …
1342. …
1343. ...
1344. ...
1345. ...
1346. ...
1347. ...
1348. ...
1349. ...
1350. Loci selecti ex Conradi Celtis (1459-1508) opere.

[ad indicem]
Epigramma:
Ad Romam
Colossæi parietinæ ab Ioanne Paolo Pannini pictæ
Quid superest, o Roma, tuæ nisi fama ruinæ

de tot consulibus Cæsaribusque simul?
Tempus edax sic cuncta vorat nilque exstat in orbe
perpetuum, Virtus scriptaque sola manent.
Ex Amorum libro quarto qui Codonus vel senectus aut Barbara Cimbrica et latus Germaniæ septentrionale
inscribitur.
Sic incipit Elegia IV 2 Hodoeporicon a Rheno ad sinum Codonum et mare Balticum et Tylen insulam.
Tempus erat, niveas dum cælum spargere plumas
incipit et nubes conglomerare vagas,
Phœbus ad hibernum dum flectit lumina Caprum,
qui noctis spatium maius in orbe facit.
Tunc ego, qui fueram peregrinus in orbe decennis,

cogor ad Arctoum pergere forte sinum,
Orcadibus qua cincta suis Tyle et glacialis
insula, ad extremum quam videt unda polum.
…
[ad indicem]
Ex libro cuius inscriptio est Germania generalis :
Origo mundi ex ventre demogorgonis.
Per Demogorgoneum memorantur cuncta tumultum

ex veteri prodisse chao, dum ventre tumeret
forte senex totumque ferens in corpore mundum
distendit gravidam maturi ponderis alvum
quod fuit æterni conceptum ab origine mundi;

impatiensque oneris cupidusque reponere tandem
pondus iners molemque rudem se ventre prementem
indignatus ait: “Vacuas te profer in auras,
o mundi deforme chaos superisque pudendum
et vos cunctarum discordia semina rerum,

ignava in nostris quæ tanto tempore membris
delituistis acres facientia sæpe dolores
visceribus tumulata meis, dum bella movetis.
Ite, ite actutum, iubeo, pulchroque decore
condite luciflui rutilantia sidera cæli

et me iam vestro vacuum præstate tumultu,
dum mundi fabricetis opus, quod pace perenni
alliget æternus concordi fœdere mundus!”
Dixit et excutiens uterum mox terra polusque
et mare fluctivomum liquidusque et turbidus aer

quique subest gelidæ lunæ nunc proximus ignis
exierant propriis spatio et disiuncta figuris
atque lacunosas ventris liquere cavernas.
Moxque per octavam simulacra micantia sphæram

ignifluis radiata comis per quinque patentes
zonas se totum subito explicuere per orbem.
Hinc Vervex et Libra pares facientia noctes
Et Caper et Cancer, quæ maxima tempora luci
et tenebris referunt et quæ prolata sub axes
signa micant, cursum peragunt mox fixa diurnum

bisque duodenas redeunt revoluta per horas
donaque per teneras cœperunt fundere terras
et variis radiis lucere per aera deorsum
infusa virtute nova, quæ semina rerum
in terræ tumulata sinu cæcoque in acervo

digessit iussitque suis distare figuris.
Hinc tellus variis florum redimita coronis
arboribusque suis fructus frugesque creavit
atque homines pecudesque simul produxit in arvis.
Hinc volucres aer piscesque receperat æquor

per mare squamigeris ducentes corpora pinnis
hinc etiam, octavo quæ sunt contraria mundo,
astra suis variis cœperunt currere cyclis:
Saturnus totumque regens qui Iuppiter orbem
et Mars, qui miseras immittit sidere clades,

et Phoebus Veneri socius citharæque repertor
Mercurius, gelidæ Lunæque novissimus orbis,
quæ nunc retrogrado properantia tempora motu
impediunt tardantque vagas procedere causas
et rursus statione sua fluitura morantur,

ut stabili fixoque meent sua fata tenore,
dum miscent refluo volitantia semina motu
per varias reditura vices, ut longa per ævum
compleat æterno mundus sua sæcula cursu
illa iubente deo, rapidis qui præsidet astris.
[ad indicem]
1351. …
1352. …
1353. …
1354. …
1355. Bohuslai (1461-1510) epistula ad amicum versibus scriptam qua Bacchi dona summis cumulat laudibus, suaviore
tamen cælo :
[ad indicem]
Inter Pannonios versamur, Schlechta, Penates;

si, quæ agimus, quæris ? vivimus et bibimus.
Carminibusque mihi plus Bacchi dona probantur,
cornigero et cedit casta Minerva deo
plusque placet crater, quam magni Musa Maronis,
Plus calices ipso denique Mæonide.
Tu tamen ad flammas tentas adiungere flammam
utque bibam sitiens Sirmica vina iubes.
Desine, Schlechta, precor, nos inflammare Lyæo
Phœbeo satis est nempe calore premi.
Et gelidos fontes malo nemorumque recessus
quam cum marmorea Sirmica vina domo.
[ad indicem]
Versus de Patria quos legendos hocque florilegio exscribendos monuit doctissimus amicus meus, Ioannes
Carolus Rossi :
Quid patriam lædit? Procerum concordia discors.

Nostra quid evertit jura? Levis gravitas.
Quid perdit regnum? Procerum inconstantia constans.
Quid nos comminuit? Prodiga avarities.
Omnia quid turbat? Procerum sapientia demens,
qualis et Argolicum perdidit imperium.
[ad indicem]
1356. ...
1357. ...
1358. ...
1359. ...
1360. Hadriani Cardinalis (1461 - 1521) de sermone latino loci aliquot desumpti ex epistula ad Carolum principem
Hispanorum:
[ad indicem]
Consideranti mihi in hoc meo secessu, princeps maxime, genus latine loquendi, quod circa magni
Ciceronis tempora politum, nitidum, candidum, naturali quadam copia felicitateque provenit, nihil
admirabilius videtur quam eos auctores, viros illos quidem omni bonarum litterarum artiumque
genere eruditos, uno propemodum modo, unaque nativa germanaque lingua locutos esse …
Cum autem mihi tantum nunc otii sit, quantum antea negotii esse solebat, et, quod deo acceptum
refero, ab omni reipublicæ cura vacem, quæ res maxime litteris deditum animum iam inde a puero,
variis officiis, aut potius laboribus, ærumnisque disiunxerat, latini sermonis non vulgares, aut
circumforaneos locos, sed intimo eorum, quos dixi, auctorum sacrario abditos et vetustate obrutos,
eruere, et in lucem proferre curavi. …
Cum Bononiæ viri me aliquot eruditi, officii causa convenissent, commentaremurque inter nos, ut
fit inter litterarum studiosos, de latini sermonis elegantia, audiremque eorum plerosque Apuleii,
Sidonii, Capellæ, Fulgentii, non tam verbis, quam fœtoribus scaturire verbaque de industria promere
aliorum etiam auctorum, quæ aut obsoleta nimis, aut nova et omnino barbara viderentur, multaque
ego libere (ut soleo) contra eorum sermonis insolentiam non sine stomacho, protulissem, idque eo
animosius essem aggressus, quod viderem non tam paucorum ipsorum, qui mecum ita essent
congressi, quam ceterorum fere nostri temporis hominum, unum atque eundem esse errorem, foreque
brevi, ut relicta vetere veraque latinitate, in aliam omnino linguam et quasi barbariem commigremus.
[ad indicem]
1361. …
1362. …
1363. …
1364. …
1365. Locus excerptus e Petri Pomponati (1462 - 1525) tractatu de immortalitate animæ :
[ad indicem]
Frater Hieronymus Natalis Ragusæus, ordinis prædicatorum, cum adversa laborarem

valetudine, sicuti est vir humanissimus nostrique amantissimus ad nos se frequentius recipiebat,
cumque quodam die minus me vexari a morbo conspiceret, vultu adeo demisso sic orsus est:
“Carissime præceptor, superioribus diebus, cum primum de cælo nobis exponeres
pervenissesque ad locum illum in quo Aristoteles ingenitum et incorruptibile converti pluribus
argumentationibus contendit ostendere, dixisti Divi Thomæ Aquinatis positionem de animorum
immortalitate, quamquam veram et in se firmissimam nullo pacto ambigeres, Aristotelis tamen
dictis minime consonare censebas. Ea propter, nisi tibi molestum esset a te duo intelligere maxime
desiderarem: primum, scilicet, quid revelationibus et miraculis semotis, persitendoque pure infra
limites naturales hac in re sentis, alterum vero, quamnam sententiam Aristotelis in eadem materia
fuisse censes?”
At ego, cum omnium ibi astantium idem maximum desiderium conspicerem (etenim, multi
aderant) sic tunc ipse respondit : “ [...] rem igitur, Deo duce, aggrediar.”
Initium autem considerationis nostræ hinc sumendum duxi, hominem scilicet non simplicis sed
multiplicis, non certæ, sed ancipitis naturæ esse, mediumque inter mortalia et immortalia
collocari.
[ad indicem]
1366. ...
1367. ...
1368. ...
1369. ...
1370. Excerpta aliquot e Pici Mirandulensis (1463 - 1494) carmine ad Galeotum fratrem militantem quod, ut ille sub
Marte, ita ipse sub Cupidine mereat :
[ad indicem]
…
Nos quoque militiæ certo sub iure tenemur,
sit melior quamvis sors mea sorte tua.
tu sequeris Martem, sequor ipse Cupidinis arma,
aspera bella geris, mitia bella gero.
tu petis armatos hostes validasque cohortes,
imbellis petitur nudaque nympha mihi.
æratas frangit fortis tibi machina portas,
sed mihi vel sola ianua voce patet.
est vi cura tibi longas avertere prædas,
obvia fit votis sponte puella meis.
tu cuneis hostes et cæco tramite fallis,
fallitur at nullis fraudibus illa mihi.
pulsa tuos persæpe fugat tuba bellica somnos,
invitant somnos fila canora meos.
tu dura requiescis humo, si, Pice, quiescit,
collidit nudo qui sua membra solo.
fragrat Oronteo lectus mihi fusus amomo,
me tenet in tenero mollis amica sinu,
nulla tibi rapidos pellunt umbracula soles,
defendit dominæ me stola tensa meæ.
quin etiam medio cum sol desævit Olympo,
cogeris intrepido bella subire pede.
me iuvat argutum cantare sub arbore carmen,
cuius odoratas ventilet aura comas.
Locus excerptus e præclara auctoris oratione de hominis dignitate :
Picus Mirandulensis
Legi, Patres colendissimi, in Arabum monumentis, interrogatum Abdalam sarracenum, quid in

hac quasi mundana scena admirandum maxime spectaretur, nihil spectari homine admirabilius
respondisse. Cui sententiæ illud Mercurii adstipulatur: “Magnum, o Asclepi, miraculum est homo”.
[…]
Tandem intellexisse mihi sum visus, cur felicissimum proindeque dignum omni admiratione
animal sit homo, et quæ sit demum illa condicio quam in universi serie sortitus sit, non brutis modo,
sed astris, sed ultramundanis mentibus invidiosam. Res supra fidem et mira. Quidni? Nam et
propterea magnum miraculum et admirandum profecto animal iure homo et dicitur et existimatur.
Sed quænam ea sit audite, Patres, et benignis auribus pro vestra humanitate hanc mihi operam
condonate.
[…]
Statuit tandem optimus opifex, ut cui dari nihil proprium poterat commune esset quicquid
privatum singulis fuerat. Igitur hominem accepit indiscretæ opus imaginis atque in mundi positum
meditullio sic est alloquutus:
“Nec certam sedem, nec propriam faciem, nec munus ullum peculiare tibi dedimus, o
Adam, ut quam sedem, quam faciem, quæ munera tute optaveris, ea, pro voto, pro tua
sententia, habeas et possideas. Definita ceteris natura intra præscriptas a nobis leges
coercetur. Tu, nullis angustiis coercitus, pro tuo arbitrio, in cuius manu te posui, tibi
illam præfinies. Medium te mundi posui, ut circumspiceres inde commodius quicquid
est in mundo. Nec te cælestem neque terrenum, neque mortalem neque immortalem
fecimus, ut tui ipsius quasi arbitrarius honorariusque plastes et fictor, in quam
malueris tute formam effingas. Poteris in inferiora quæ sunt bruta degenerare; poteris
in superiora quæ sunt divina ex tui animi sententia regenerari”.
Homo Vitruvianus a Leonardo Vincio delineatus
O summam Dei patris liberalitatem, summam et admirandam hominis felicitatem! Cui datum
id habere quod optat, id esse quod velit. Bruta simul atque nascuntur id secum afferunt (ut ait
Lucilius) e bulga matris quod possessura sunt. Supremi spiritus aut ab initio aut paulo mox id
fuerunt, quod sunt futuri in perpetuas æternitates. Nascenti homini omnifaria semina et omnigenæ
vitæ germina indidit Pater. Quæ quisque excoluerit illa adolescent, et fructus suos ferent in illo. Si
vegetalia planta fiet, si sensualia obrutescet, si rationalia cæleste evadet animal, si intellectualia
angelus erit et Dei filius. Et si nulla creaturarum sorte contentus in unitatis centrum suæ se
receperit, unus cum Deo spiritus factus, in solitaria Patris caligine qui est super omnia constitutus
omnibus antestabit.
[…]
Sed quorsum hæc? Ut intelligamus, postquam hac nati sumus condicione, ut id simus quod esse
volumus, curare hoc potissimum debere nos, ut illud quidem in nos non dicatur, cum in honore
essemus non cognovisse similes factos brutis et iumentis insipientibus.
[…]
Invadat animum sacra quædam ambitio ut mediocribus non contenti anhelemus ad summa,
adque illa (quando possumus si volumus) consequenda totis viribus enitamur.
[ad indicem]
1371. ...
1372. ...
1373. ...
1374. ...
1375. Cervini (1463-1520) pauci versus excerpti:

[ad indicem]
Quid nisi conspicuus summo versabere Cælo,

visure Angelicum, candide lector, opus
aut merito cælum spectasse videbitur auctor:
aut tibi dictatus cælitus esse Liber.
1376. ...
1377. ...
1378. ...
1379. ...
1380. Disticha a Cassandra (1465-1558) composita quæ ipsa sub effigiem suam ab Iano Bellinio pictam ascribi voluit:
[ad indicem]
Calcavi quæ omnes optant, meliora secuta

Iam celebris passim docta per ora vagor
Bellinusque minor me priscis æmulus arte
Et vivis studio rettulit effigie.
(N.B. Cassandræ fragmenta, præfixa eorum brevi explanatione, in locis inveniuntur quos doctissima mulier, Paula
Marongiu nomine, peropportune attulit in oratione quam, occasione conventus Monumenta viæque nuncupati,
habuit hoc sub indice: Quid Cassandra Fidelis de studiis humanitatis senserit. Quæ quidem omnia hoc in
florilegio exscribenda statui.)
Etenim, litterarum optima pervestigatrix, nomine Paula Marongiu de Cassandra Fideli hæcce summatim exposuit
–Cf integra commentatio hoc presso numero [5110] -:
Cassandra Fidelis Veneta (1465-1558), disciplinis secundum rationem studiorum humanistarum,

in primis Latina et Græca lingua optime instituta, doctrina sua in summam gloriam venit,
epistularum commercia cum clarissimis viris doctis, cum regibus et principibus habuit, neque tamen
valuit proprie vereque humanistria evadere, id est docere et munere suo se sustentare. Eius manent
CXXIII epistulæ (nonnullæ aliorum) et III orationes quæ editione sæculi XVII servantur. Ex hoc opere
trahentur loci legendi et explicandi in seminario, quod quidem hoc modo dividetur; a) Pauca verba de
feminis quæ humanas litteras ætate renascentium artium
coluerunt; b) Summarium vitæ Cassandræ; c) Studia humanitatis bonis corporis anteponenda sunt
quod tantum illa sunt mansura atque homines populosque educant (Oratio pro Bertucio Lamberto et
Oratio de laudibus litterarum); d) Quæ sit feminæ doctæ condicio ætate qua litteræ renatæ sunt
(Epistula CXI Cassandra Fidelis Alexandræ Scalæ, Coniugiumne a femina erudita studiis
præferendum); e) Quo modo viri docti feminas doctas iudicent (Epistulæ CI et CIV Angelus Politianus
Cassandræ Fideli). Ex his paginis exstat illa ætate nonnullas feminas fuisse quæ penitus in studia
incumberent et propterea magni æstimarentur multumque laudarentur, attamen quasi monstra
haberentur.
- Studia humanitatis bonis corporis sunt anteponenda:
Vbi Roma illa barbarorum domitrix, Græcorumque imperatrix? Omnia sane defloruerunt. Mors
terribilis cuncta fugacia prosequitur. Quæ autem virtute, ingenio comparantur, posteris usui
sunt. …
Oratione enim bestiis homines præstant. Quid autem tam incultum, tam horridum, tam obscurum,
tam sordidum, quod non elaborata oratione splendescat et tamquam excolatur? Quid eloquentia
laudabilius, præstabilius est, vel admiratione audientium vel spe indigentium vel eorum qui defensi sin
gratia? Nihil porro tam incredibile, tam difficile, quod non dicendo probabile et facile fiat. Civitates
autem et principes, qui hæc studia fovent et colunt, quanto fiunt humaniores, gratiores, nobiliores? Ea
sane de causa suavissimum sibi humanitatis nomen vendicavit hæc philosophiæ pars, quoniam ii, qui
ingenio agresti sunt, his studiis civiliores multoque mitiores fiunt.
- De laudibus litterarum oratio:
Excogitantem, serenissime princeps, patres conscripti ac disertissimi viri, quid assidua studiorum
maceratio femellis conduceret, Georgius Valla, summus et orator et philosophus cum me sua
præsentia dignam arbitraretur firmavit atque hortatus est iis studiis immortalitatem assecuturam.
Ipsi quidem suadenti atque vehementer instanti ut in lucem prodirem, etsi feminei sexus, et ingenioli
mei haud immemor sim, honesta tamen efflagitanti rubore perfusa parere, atque morem gerere
constitui, ut cum ignobile vulgus suimet pudeat, tum etiam mihi ingenuis artibus deditæ molestum esse
desinat.
…
etsi litterarum studia nulla feminis præmia nullamque dignitatem pollicerentur atque præstarent,
fuisse tamen cuique capessenda amplectendaque, ob eam solam voluptatem ac delectationem…
- Quæ sit feminæ doctæ condicio ætate qua litteræ renatæ sunt.
Invictissimæ Isabellæ Reginæ Siciliæ Cassandra Fidelis suum adventum condicit:
Relinquam ergo propinquos, affines ac dulcissimam patriam: hæc omnia prætermittam, ut

felicitate iam diu exoptata sub umbra alarum tuarum perfrui valeam. Duo quippe in hac vita me
immortalem ac beatam reddere posse arbitror. Alterum litterarum suave ac liberale otium, cui a
tenella ætate perpetuo me dedicaram; alterum autem animum mentemque meam totam me denique
tibi unice tradidisse, ut coram fortitudinem tuam ceterasque immensas virtutes contempler atque
admirer. Qua ex admiratione omnium virtutum connexio in tuo unico pectore sedeant.
- Alexandræ Scalæ Cassandra Fidelis coniugiumne a femina erudita studiis præferendum:
Ex tuis ornatissimis litteris id perspeximus, quod nobis fuit periucundum, te nostram haud
vulgarem benevolentiam iudicasse, cum tua omnia me non modo cognoscere voluisti, verum me de
iisdem consulere. Mea itaque Alexandra, utrum Musis an viro te dedas ancipitem esse; id tibi de hac re
eligendum censeo, ad quod te magis proclivem natura constituit. Nam omne consilium quod recipitur
pro recipientis facilitate recipi asserit Plato. Quod quidem tibi erit perfacile factu.
[ad indicem]
1381. …
1382. …
1383. …
1384. ...
1385. ...
1386. ...
1387. ...
1388. ...
1389. ...
1390. Hac epistula ad Ludovicum Vivem missa, Villelmus Budæus se excusat quod parum prospera ægritudine
affectus officium quoddam præstare minus diligenter quiverit:
[ad indicem]
Spero te purgationem meam accepisse de eo quod neglecti me officii insimulare videbare, si

tamen litteras accepisti quas nuper ad te dedi. Nec Germanum autem illum nobilem nec Britannum
videre mihi contigit, quorum tu in litteris tuis meministi. Qua in re non dubito me compendium non
spernendum amisisse in ratione amicitiæ, cui kalendarii mei paginas præcipuas destinavi. Nam binas
tuas litteras uno die accepi, cum rure in urbem venissem. Postremæ autem casu magis quam destinato
mihi redditæ fuerunt; temere enim creditæ alienis manibus fuerant, a quibus iam resignatæ in meas
inciderunt.
Proinde ut te iam utar placatiore, nosse hoc oportet: ruri me nunc agentem vix bis in mense, nec
nisi coactum in urbem ventirare, quippe qui litterariam supellectilem bona ex parte in Marlianum
vicum meum transtulerim, ubi æstatem venientem exacturus sum, si tamdiu vixero. Et et adhuc ibi
quod procurationem meam poscat et præsentiam, etiam si villa urbana absoluta est. Quare nec
litteras statim urbanæ domi redditas accipere ipse possum, cum in villa sum, nec sub manu tabellarios
habere.
Ægrotavi etiam graviter ab ineunte hieme, id quod alternis ferme annis et interdum singulis
sollemne mihi fuit hactenus post annos abhinc quindecim, quamquam nulla non mihi tempestas ad
capitis gravedinem satis apta est; præter quem morbum alium fere non experior.
Ceterum quod de opere illo novo mihi tibique gratularis, non facile patior falso te gaudio duci, qui
novum opus esse putas, quod iam quater minimum sub prela missum fuit. Audio enim nescio quid
operum meorum propediem rursus editum iri. Unde enatum illum rumorem esse arbitror, qui ad te
usque manavit.
Hic facere nequeo, vir amicissime, quin tibi suscenseam de hac ipsa spe improbiore, quam de me
meaque industria concipere te video, quasi vero homini mihi ingenio tam effeto, animo etiam alacriore
defecto ob malam valetudinem, sexto quoque mense aliquid edendum sit, cum toties testatus sim nihil
me propemodum nisi otium parturire. At tu hoc ipso ex otio negotium (ut video) facessere mihi
instituisti. Eia tu vide, obsecro, ut satis æquum te mihi præbeas, per quem pauculos hos menses
cessare mihi non licet, cui quadriennii vacatione iusta etiam immunitas quæsita videbatur et concessa.
Leges priscæ et severæ multum iis indulserunt, qui ius trium liberorum in Italia, aut in provinciis
plusculorum citare potuissent inter causas detrectandorum munerum publicorum. Ipse cum geminato
eo numero auctus sim, etiam superstitum et alendorum, inter munifices censeor existimatione tua et
amicorum fere omnium; inter immunes prætereor quasi orbitate præditus. Vide igitur tu cum illis
etiam atque etiam ut satis me noritis, ut facultates meas satis attente expenderitis, ut denique ex æquo
bonoque mecum agatis, qui perinde ipsi me publico nomine appellatis atque si unus essem eorum
prædivitum, qui inferre identidem aliquid memorabile possunt in gazophylacium, quod ad tuenda
sarta tecta Musæi institutum est et Græci et Romani. Erasmo vestro convenit ea functio, et siquis
posthac exsistet ei æquiparandus, cuius opes ingenii atque eruditionis copiæ trierarchiæ censum inter
Græcos, inter Romanos primæ cuiusque superant centuriæ. Ego cum inter proletarios censeri potius
quam inter classes debeam, utpote qui inter causarios usurpare vacationem possim, si velim, nec ius
tamen nec æquum apud vos obtineo, qui immunitatem ipsi agnoscere non videmini, inter eos quidem,
qui aliquando munia subierunt. Quo iure mecum agere si ista tua exspectatio gestiens obstinaverit,
quasi scilicet delicias nunc faciam, cum hæc et huiuscemodi causificor, nec loquar ex sententia animi:
sine me saltem sarcinas adhuc obligatas solvere, quas nuper, id est ante quinque menses in
Marlianum meum importandas curavi, supellectilemque componere. Haud dum enim scrinia digessi
et pluteos locumque unicuique constitui. Da spatium respirandi a iactatione urbica et peregrina
æstatis novissimæ; patere me illorum oblivisci, totus ut sim in iis quæ instant et otium nostrum
manent. Vixdum fabricam concinnavi et instruxi, et tu opus non modo dedolatum atque exasciatum,
sed compactum quoque esse arbitraris et probatum, iamque præberi quasi ex pacto postulas et
convento. Habetote, quæso, rationem temporis, eiusque quod commodo meo fieri potest aut
incommodo, et ego fortasse præstare quædam non gravabor, quæ ferre quidem certe facultates meæ
poterunt. Cum eo tamen, mihi ut cautum sit existimationique meæ ab exspectatione publica vestraque
amicorum, fraudi ne sit si sollemnes quotannis præstationes in eam rem non pensitarim, vel in hoc
ipso secessu, vel in urbano otio, quando mihi hæc studia quantumvis ferventia vacationem iam nullam
præstare possunt a curis familiaribus avocamentisque rei œconomicæ et uxoriæ, quam unam
Philologia mea æmulam iamdiu habere cœpit. Quo mihi nunc magis omni ope contendendum esse
duco, ut quoad eius fieri poterit, contubernio ipsas hospitalique necessitudine coniungam. Quippe cum
alteram amplectendam retinendamque necessario habeam, alteram summa voluptate semper sim
exosculatus, ex quo ad frugem aliquam bonam excolendum mihi animum esse statui, illamque veluti
instrumentum vitæ colam coluerimque: ad hanc omnes vitæ rationes vivendique causas contulerim et
referam: illi denique corpus, huic animum desponderim.
Gaudeo Erasmum ambas meas epistulas accepisse post Græcam ab eo ad me scriptam. Verebar
enim ne si intercidissent, ipse mihi succenseret ut parum officioso, tamquam non rescripsissem.
Salutabis eum verbis meis, cum hominem conveneris. Τοῦτον γὰρ περὶ πλείστου ποιοῦμαιτὸν φίλον,
οὗ πεῖραν ἔφθην ποιήσας ἔγωγε ἀξιολογωτάτην καὶ ἐπι φανεστάτηνγε δὴ ἐσομένην τοῖς
ἐντευξομένοις ταῖς ἐπιστολαῖς ταῖς ἀμφοῖν ἡμῶν ἤδη τε καὶ εἰς τὸ ὕστερον ἐξιούσαις.
Vale. Salutavi quos salutandos mandasti. Parisiis, postridie Kalendas Februarias M.
quingentesimo undevicesimo.
[ad indicem]
1391. …
1392. ...
1393. Michaelis Verini (1469-1487) disticha aliquot:

[ad indicem]
Ad Paulum præceptorem
Tu me Pieridum duxisti primus in antra.

Primitias igitur accipe, Paule, meas.
Vnde traxerit materiam distichorum
Siderei instar apum delibans gramina Christi.

Delegi, lector, hoc tibi mellis opus.
Ad lectorem
Nostra legas quisquis fueris brevitatis amator.

Invenies lepidos, sed sine felle jocos.
Vbi amor, ibi timor
Quæ tu contemnes, numquam amisisse dolebis,

nam magni est nimius causa timoris amor.
Veri amoris nullus est finis
Numquam vera fuit caritas, quæ desiit esse

Nullus enim veri finis amoris erit.
Omnes sunt felices ubi omnes amici
Quam felix et quanta foret respublica, cives

si cunctos unus conciliasset amor!
Præmium, stimulus ad laborem
Est labor ingratus quem debita præmia fallunt.

Quid grave non fiet sine spe, vel leve sit?
Forma caduca, mali persæpe causa

Quid fidis formæ, populat quam morbus et ætas?
Multis causa mali forma decora fuit.
juvenis uxor et vetula socrus, delineavit W.E Hill
Forma, bonum nimis breve
Hæc quam cernis anum, quondam formosa puella

exstitit: an nescis quam breve forma bonum est?
[ad indicem]
Ex luxu perditio
Infelix patria est pueros ubi purpura vestit

atque ubi præcedit dives honore bonos.
De falsis gaudiis
Quæ durare putas mortalis gaudia vitæ

sunt brevia et finis tristis amaror erit.
Aliena magis quam nostra vitia cernimus.
Cur aliena magis quam crimina notra videmus?

An quia nostra procul sunt aliena prope?
Risus in luctum vertitur.
Heu! risus noster luctu miscetur amaro

diraque sub dulci melle venena latent!
Nec cito nec temere judicandum.
Judicium præceps insani judicis index.

Omnia sunt longis discutienda moris.
Contra inertes.
Tolle moras, volucres menses labuntur et anni.

Vltima sit nescis quando futura dies.
Vivendum tamquam adsit ultima dies.
Compositis vivas ceu sit lux ultima rebus,

incautum ne te Parca severa premat.
Mors omnibus instat.
Cur subito palles audito nomine mortis?

An tibi res nova mors? Vnde repente metus?
Quod nequeas vitare fugis. Mors omnibus instat,
nec formidanda est, nec fugienda tibi.
Ipse licet fugias pennis velocius Euri
non tamen effugies tela tremenda necis.
[ad indicem]
1394. ...
1395. Sic incipit epicum Iacobi Boni Racusæi (1469 - 1534) carmen c.i. De raptu Cerberi :
[ad indicem]
Tænarias fauces et debellata profundi

regna Iovis soliumque canam, quo claviger heros
Tergeminum traxisse canem sub sidera ... fertur.
Multa prius sævæ qui prodigiosa novercæ

monstra Mycenæo superat sub rege, timendus
victor, et Œchalicas evertit funditus arces.
...
Quamvis inferni trita est via, vos tamen Orci
numina diique omnes, animis qui limen utrumque
panditis et Phlegeton quos gurgite lustrat adusto,
et vos Tartareæ secreta silentia noctis
adsitis: sequor Andini vestigia vatis.
Principio ad fauces tetri stabulantur Averni
Centauri, gens mixta feris partusque biformes,
Scyllaque, Circæis quoi latrant inguina monstris,
infelix stat virgo procul, centumque moventur
Ægæone manus, linguisque sonantibus instat
parrhasius serpens, ignisque eructat ad auras
fumantes horrenda globos terno ore Chimæra.
Quid varias species diversaque monstra ferarum
exequar? Harpyiæque et Phorcidos umbra Medusæ
stant prope, Gerionesque triceps procul aufugit hostem,
ceu cava quum tractis sonuit spelunca iuvencis.
Sternunturque toris Gemitus, infaustaque lugent
Funera, nec longe fugientia Gaudia distant,
et macie confecta graui flagrantibus alis
agmina Curarum volitant, gressuque propinquat
exangues inter Morbos odiosa Senectus.
Hic Dolor, hic Metus, hic immanem pandit hiatum
improba Avarities, nullo saturabilis auro,
et miseranda Fames humilique infirma grabato
Pauperies recubat fœdo turpissima visu.
Postibus adversis stimulo Bellona cruento
Eumenides in bella ciet fremituque lacessit
Horrisono, furibunda ruit Discordia iuxta,
Demissos lacerata sinus vittisque cruentis
Anguiferas depressa comas, et prœlia poscit.
[ad indicem]
1396. ...
1397. ...
1398. ...
1399. ...
1400. Loci excerpti ex Lauræ Ceretæ (1469-1499) oratione in asinarium funus :

[ad indicem]
Conglobati gregatim advenæ et frequentioris populi lamentabile vulgus, hodie si pastoriā

lugendi materiā ad hos funebres planctus consuluisset Musas agrestes et certus haberet animus
quasnam sedes asinis fata posuerint, vel si doctam me fecisset celebris illa quæstio maiorum, quam
de animarum circuitione sub obitu iterato Pythagoras Porphyriusque monstraverunt, declamarem
miserioris ærumæ contiones et guttatim humectarem vobiscum hæc ora lacrimulis. Sed longe certe
refert ut dictura considerem finem orandi : ne aut in complexionis ociore defluxu mergatur
epilogus, aut nescia materiæ narratio suis sive [?] tricis ita perimpleret ut primos locos
postvenienda præcurrant. Sciunt enim dicendi magistri consuesse auditores conceptam spem
supra modum offendi, si attentis mentibus insipidior dispositio primum adaurescat [N.B.1] et
surdior. Hinc solitavit triforas vocum organulas ni respondeant fistulator infringere. Hinc vel ipsa
prædita etiam ornatu copiaque dicendi, si ad movendos animos [?] digestione atque arte venerim
incondita, maiestatis oratoriæ mox rea ab munere splendentis eloquentiæ proscribar. At quom
Theocritus et Stoici atque Peripatetici de animarum immortalitate videantur ambigere, horum
auctoritate satis appetitur fides quod iumenti flatus inanis sit perpetuis umbris addictus.
Quare non est, Ioannes Solde pater orbate abs re uno dicere animalculi flenda conditio.
Ingemiscamus potius omnes, suspiremus, renovemus animi vulnus. Immo stridulo suopte susurro
præoccupemus querulum guttur: at velut dociles imitatores tui conculcata vocum respirantium
murmura volutemus. Erit quippe conveniens hoc satis exordium quo primum conciliandam emeriti
favoris gratiam ad communem hanc tristitudinem mihi nanciscar. Incipe igitur, saucie senex,
quem intonsa barba superciliumque gravius ad demonstrationem vitæ infelicioris obscurant. Dic.
Ne te pæniteat. Dic lugubre carmen. Respondebimus alterni. Cantabimus armentales heroas
dicemusque nemorum deos et ducti circum funeris pangemus mæstiter exequialis ærumnas. Surge.
Aggrediamur. Tange demonstratam ex sarmento detrito citherulam. Move plectra ficticia, et
volutatas industria tua comesasque voces ab gutture frigutienti resorbe.
[N.B.1] [si, auctore Despasterio, verbum adaurescendi significat ad aures accommodari, apposite ei loco scriptum videtur. Si tamen, teste
Varrone, significat aureum sumere colorem, tunc loco non congruit. Alia forsan verba eius in locum substituenda sunt, quæ inter:
adaugescat / adhærescat / ad aures eat ?]
[ad indicem]
Locus excerptus e Lauræ Ceretæ epistula ad sororem Deodatam -ms. Vat. 75, fol. 61v; cf. Tom. 63, Robin
XXXV)-
Sic facilis fuit, licet asper, ascensus. Sedimus, respiravimus, egimusque tranquillæ in
herbido prato, fraga floresque legentes. Ducimur in alienis hortulis quos et refertæ pomis arbores
et scandentes geniculato palmite vites umbrabant. Hic nos, omni respectu deposito privatas
ridentesque vallabat una securitas qua raptas racematim uvas artifici fame mandidimus.
Regredimur penetramusque alpes et, nactæ solitudines avias, dumosa atque ardua montis
juga, evagamur incertæ. Diversæ tandem in supereditissima culminis arce convenimus, e qua in
profunda vallium præcipitata saxorum volumina retorsimus. Hoc strepitu excitæ lepores juga illa
transverso excursu prætervolant.
[ad indicem]
1401. …
1402. …
1403. ...
1404. ...
1405. ...
1406. ...
1407. ...
1408. ...
1409. ...
1410. Loci excerpti ex Erasmi Roterodami (1469 - 1536) operibus:

[ad indicem]
Ex epistulis eius:
- Ad Thomam Morum de elucubranda Stultitiæ declamatione:

Erasmus Rot. Thomæ Moro suo s. d.
Superioribus diebus cum me ex Italia in Angliam recepissem, ne totum hoc tempus quo equo fuit
insidendum ἀμούσοις et illitteratis fabulis tereretur, malui mecum aliquoties vel de communibus
studiis nostris aliquid agitare, vel amicorum, quos hic ut doctissimos ita et suavissimos reliqueram,
recordatione frui. Inter hos tu, mi More, vel in primis occurrebas; cuius equidem
absentis absens memoria non aliter frui solebam quam præsentis præsens
consuetudine consueveram; qua dispeream si quid unquam in vita contigit mellitius. Ergo
quoniam omnino aliquid agendum duxi, et id tempus ad seriam commentationem parum
videbatur accommodatum, visum est Moriæ Encomium ludere.
Quæ Pallas istuc tibi misit in mentem? inquies. Primum admonuit me Mori cognomen tibi
gentile, quod tam ad Moriæ vocabulum accedit quam es ipse a re alienus; es autem vel omnium
suffragiis alienissimus. Deinde suspicabar hunc ingenii nostri lusum tibi præcipue probatum iri,
propterea quod soleas huius generis iocis, hoc est nec indoctis, ni fallor, nec usquequaque insulsis,
impendio delectari, et omnino in communi mortalium vita Democritum quendam agere.
Quanquam tu quidem, ut pro singulari quadam ingenii tui perspicacitate longe lateque a vulgo
dissentire soles, ita pro incredibili morum suavitate facilitateque cum omnibus omnium horarum
hominem agere et potes et gaudes. Hanc igitur declamatiunculam non solum lubens accipies ceu
μνημόσυνον tui sodalis, verum etiam tuendam suscipies, utpote tibi dicatam iamque tuam non
meam.
Etenim non deerunt fortasse vitilitigatores, qui calumnientur partim leviores esse nugas quam
ut theologum deceant, partim mordaciores quam ut Christianæ conueniant modestiæ; nosque
clamitabunt veterem comœdiam aut Lucianum quempiam referre atque omnia mordicus arripere.
Verum quos argumenti levitas et ludicrum offendit, cogitent velim non meum hoc exemplum esse,
sed idem iam olim a magnis auctoribus factitatum; cum ante tot sæcula Batrachomyomachian
luserit Homerus, Maro Culicem et Moretum, Nucem Ovidius; cum Busyriden laudarit Polycrates et
huius castigator Isocrates, iniustitiam Glauco, Thersiten et quartanam febrim Favorinus, calvitiem
Synesius, muscam et parasiticam Lucianus; cum Seneca Claudii luserit apotheôsin, Plutarchus
Grylli cum Ulysse dialogum, Lucianus et Apuleius Asinum, et nescio quis Grunnii Corocottæ porcelli
testamentum, cuius et divus meminit Hieronymus. Proinde, si videbitur, fingant isti me
laterunculis interim animi causa lusisse, aut si malint equitasse in arundine longa. Nam quæ
tandem est iniquitas, cum omni vitæ instituto suos lusus concedamus, studiis nullum omnino lusum
permittere, maxime si nugæ seria ducant, atque ita tractentur ludicra ut ex his aliquanto plus
frugis referat lector non omnino naris obesse, quam ex quorundam tætricis ac splendidis
argumentis? veluti cum alius diu consarcinata oratione rhetoricen aut philosophiam laudat, alius
principis alicuius laudes describit, alius ad bellum adversus Turcas movendum adhortatur, alius
futura prædicit, alius novas de lana caprina comminiscitur quæstiunculas. Vt enim nihil nugacius
quam seria nugatorie tractare, ita nihil festivius quam ita tractare nugas ut nihil minus quam
nugatus fuisse videaris. De me quidem aliorum erit iudicium; tametsi, nisi plane me fallit philautia,
Stultitiam laudavimus, sed non omnino stulte.
Iam vero ut de mordacitatis cavillatione respondeam, semper hæc ingeniis libertas permissa
fuit, ut in communem hominum vitam salibus luderent impune, modo ne licentia exiret in rabiem.
Quo magis admiror his temporibus aurium delicias quæ nihil iam fere nisi solemnes titulos ferre
possunt. Porro nonnullos adeo præpostere religiosos videas, ut vel gravissima in Christum
convicia ferant citius quam pontificem aut principem levissimo ioco aspergi, præsertim si quid
πρὸς τὰ ἄλφιτα id est ad questum, attinet. At enim qui vitas hominum ita taxat ut neminem
omnino perstringat nominatim, quæso utrum is mordere videtur an docere potius ac monere?
Alioqui quot obsecro nominibus ipse me taxo? Præterea qui nullum hominum genus prætermittit,
is nulli homini, vitiis omnibus iratus videtur. Ergo si quis extiterit qui sese læsum clamabit, is aut
conscientiam prodet suam aut certe metum. Lusit hoc in genere multo liberius ac mordacius divus
Hieronymus, ne nominibus quidem aliquoties parcens. Nos præterquam quod a nominibus in
totum abstinemus, ita præterea stilum temperavimus ut cordatus lector facile sit intellecturus nos
voluptatem magis quam morsum quæsisse. Neque enim ad Iuvenalis exemplum occultam illam
scelerum sentinam usquam movimus, et ridenda magis quam fœda recensere studuimus. Tum si
quis est quem nec ista placare possunt, is saltem illud meminerit, pulchrum esse a Stultitia
vituperari; quam cum loquentem fecerimus, decoro personæ serviendum fuit. Sed quid ego hæc
tibi, patrono tam singulari ut causas etiam non optimas optime tamen tueri possis? Vale,
disertissime More, et Moriam tuam gnaviter defende.
Ex Rure Quinto Idus Iunias, [AN. MDVII].
[ad indicem]
- Ad Ioannem Frobenium de Mori Vtopia:
Cum antehac omnia Mori mei mihi supra modum semper placuerint, tamen ipse meo iudicio non
nihil diffidebam, ob artissimam inter nos amicitiam. Ceterum ubi video doctos uno ore omnes meo
subscribere suffragio, ac vehementius etiam divinum hominis ingenium suspicere, non quod plus
ament, sed quod plus cernant, serio plaudo meæ sententiæ nec verebor posthac quod sentio palam
eloqui.
Quid tandem non præstitisset admirabilis ista naturæ felicitas, si hoc ingenium instituisset Italia?
Si totum Musarum sacris vacaret, si ad iustam frugem ac velut autumnum suum maturuisset?
Epigrammata lusit adolescens admodum, ac pleraque puer. Britanniam suam numquam egressus
est, nisi semel atque iterum principis sui nomine legatione fungens apud Flandros. Præter rem
uxoriam, præter curas domesticas, præter publici muneris functionem, et causarum undas, tot
tantisque regni negotiis distrahitur ut mireris esse otium vel cogitandi de libris. Proinde misimus
ad te progymnasmata illius et Utopiam, ut (si videtur) tuis excusa typis orbi posteritatique
commendentur, quando ea est tuæ officinæ auctoritas, ut liber vel hoc nomine placeat eruditis, si
cognitum sit e Frobenianis ædibus prodisse.
Bene vale cum optimo socero, coniuge suavissima, ac mellitissimis liberis. Erasmum filiolum mihi
tecum communem, inter litteras natum, fac optimis litteris instituendum cures.
25 Lovanii. VIII Kal. Septemb. An. M.D.XVII.
[ad indicem]
- De periculoso itinere hiemali:
Guilihelmo Montioio comiti Anglo Erasmus Roterodamus s.d.
Pervenimus tandem et quidem incolumes, tametsi invitis (ut apparet) et superis et inferis. O
durum iter! Quem ego posthac Herculem, quem Ulyssem non contemnam?
Pugnabat Iuno semper poeticis viris infesta; rursum Æolum sollicitarat; nec ventis modo in
nos sæviebat, omnibus armis in nos dimicabat, frigore acerrimo, nive, grandine, pluvia, imbre,
nebulis, omnibus denique iniuriis. Hisque nunc singulis nunc universis nos oppugnabat.
Prima nocte post diutinam pluviam subitum atque acre obortum gelu viam asperrimam effecerat;
accessit nivis vis immodica; deinde grando, tum et pluvia, quæ simul atque terram arboremve
contigit, protinus in glaciem concreta est. Vidisses passim terram glacie incrustatam, neque id
æquali superficie, sed colliculis acutissimis passim exstantibus. Vidisses arbores glacie vestitas
adeoque pressas, ut aliæ summo cacumine imum solum contingerent, aliæ ramis laceræ, aliæ
medio trunco discissæ starent, aliæ funditus evulsæ iacerent.
Iurabant nobis e rusticis homines natu grandes, se simile nihil unquam in vita vidisse
antea. Equis interim eundum erat nunc per profundos nivium cumulos, nunc per sentes glacie
incrustatos, nunc per sulcos bis asperos, quos primum gelu duraverat, deinde et glacies acuerat,
nunc per crustam quæ summas obduxerat nives; quod quidem mollius erat quam ut equum
sustineret, durius quam ut ungulas non scinderet.
Quid inter hæc animi Erasmo tuo fuisse credis? Insidebat attonito equo eques attonitus; qui
quoties aures erigebat, ego animum deiciebam, quoties ille in genua procumbebat, mihi pectus
saliebat. Iam Bellerophon ille poeticus suo terrebat exemplo; iam meam ipse temeritatem
exsecrabar, qui mutæ beluæ vitam et una literas meas commiserim.
Sed audi quiddam, quod tu credas ex veris Luciani narrationibus petitum, ni mihi ipsi Batto
teste accidisset.
Cum arx iam ferme in prospectu esset, offendimus omnia undique glacie incrustata, quæ ut
dixi in nivem inciderat. Et erat tanta ventorum vis, ut eo die unus atque alter collapsi perierint.
Flabant autem a tergo. Itaque per declive montium me demittebam, per summam glaciem
velificans, atque interim hastili cursum moderans. Id erat clavi vice. Novum navigandi genus.
Toto fere itinere obvius fit nemo, sequitur nemo, adeo non solum sæva sed etiam
monstruosa erat tempestas. Quarto vix demum die solem aspeximus. Hoc unum ex tantis malis
commodi excerpsimus, quod latronum incursus timuimus minus; timuimus tamen, ut homines
pecuniosos decebat.
[ad indicem]
-Ex opusculo c.t. De civilitate morum puerilium :
Ut ergo bene compositus pueri animus undique reluceat (relucet autem potissimum in
vultu), sint oculi placidi, verecundi, compositi: non torvi, quod est truculentiæ; non improbi, quod
est impudentiæ; non vagi ac volubiles, quod est insaniæ; non limi, quod est suspiciosorum et
insidias molientium, nec immodice diducti, quod est stolidorum, nec subinde conniventibus genis
ac palpebris, quod est inconstantium, nec stupentes, quod est attonitorum, id quod in Socrate est
notatum, nec nimium acres, quod est iracundiæ signum; non innuentes ac loquaces, quod est
impudicitiæ signum, sed animum sedatum ac reverenter amicum præ se ferentes.
Nec enim temere dictum est a priscis sapientibus, animi sedem esse in oculis.
Picturæ quidem veteres nobis loquuntur, olim singularis cuiusdam modestiæ fuisse semiclusis
oculis obtueri; quemadmodum apud Hispanos quosdam semipætos intueri blandum haberi videtur
et amicum. Itidem ex picturis discimus, olim contractis strictisque labiis esse probitatis fuisse
argumentum.
Sed quod suapte natura decorum est, apud omnes decorum habebitur; quamquam in his quoque
decet interdum nos fieri polypos, et ad regionis morem nosmet attemperare.
Iam sunt quidam oculorum habitus, quos aliis alios addit natura, qui non cadunt sub nostras
præceptiones, nisi quod incompositi gestus non raro vitiant non solum oculorum, verumetiam
totius corporis habitum ac formam. Contra compositi, quod natura decorum est, reddunt
decentius; quod vitiosum est, si non tollunt, certe tegunt minuuntque.
Indecorum est clauso oculorum altero quenquam obtueri.
Quid enim hoc aliud est quam seipsum eluscare? Eum gestum thunnis ac fabris relinquamus.
[ad indicem]
-Ex declamatione inscripta Querela Pacis undique gentium eiectæ profligatæque :
Pax Iustitiam honore prosequens, pictore Ludovico Lagrenée (1725-1805)
… nunc cum me profligata, protinus fontem omnis humanæ felicitatis ipsi a semet arceant,
omniumque calamitatum pelagus sibi accersant, magis illorum mihi deflenda est infelicitas, quam
mea iniuria: et quibus irasci tantum maluissem, horum dolere vicem, hos commiserari compellor.
[...]
Si me ad istum modum spernerent feræ, levius ferrem, et in me admissam contumeliam
naturæ imputarem, quæ ingenium immite insevisset: si mutis pecudibus essem invisa,
condonarem inscitiæ, propterea quod his ea vis animi negata sit, quae sola dotes meas queat
perspicere. At, o rem indignam ac plus quam prodigiosam, unum animal edidit natura, ratione
præditum, ac divinæ mentis capax, unum benevolentiæ concordiæque genuit, et tamen apud
quantumlibet efferas feras, apud quantumvis brutas pecudes, mihi citius locus sit quam apud
homines. [...]
Animantia rationis expertia in suo quæque genere civiliter concorditerque degunt.

[...]
Sed quid de his loqui pergo, quæ tametsi ratione vacant, sensu non vacant?
[...]
Quid æque brutum atque saxorum genus? Dicas tamen his quoque pacis et concordiæ sensum
inesse.
[...]
Quid quod inter immanissimas etiam feras conuenit? Leonum inter ipsos feritas non dimicat.
[...]
Uni huic animanti sermo datus, præcipuus necessitudinum conciliator: Insita sunt communiter
disciplinarum ac virtutum semina, ingenium mite placidumque, et ad mutuam benevolentiam
propensum, ut per se iuvet amari, et iucundum sit de aliis vel gratis bene mereri, nisi quis pravis
cupiditatibus, ceu Circes pharmacis, corruptus, ex homine degenerarit in beluam. Hinc est,
videlicet, quod vulgus, quidquid ad mutuam benevolentiam pertinet, humanum appellat, ut
humanitatis vocabulum non iam naturam nobis declaret, sed mores hominis natura dignos.
[...]
En, quot rationibus natura concordiam docuit? Nec his tamen contenta mutuæ benevolentiæ
lenociniis, amicitiam homini non solum iucundam esse voluit, verum etiam necessariam. Eoque
tum corporum, tum animorum dotes ita partita est, ut nemo sit omnium tam instructus, quin
infimorum etiam officio nonnumquam adiuvetur: nec eadem attribuit omnibus, nec paria, ut hæc
inæqualitas mutuis amicitiis æquaretur.
Cæteris animantibus sua tribuit arma præsidiaque, quibus sese tuerentur, unum hominem
produxit inermem, atque imbecillum, nec prorsus aliter tutum, quam fœdere mutuaque
necessitudine. Civitates reperit necessitas, et ipsarum inter se societatem docuit necessitas, quo
ferarum ac prædonum vim cunctis viribus propellerent. Adeo nihil est in rebus humanis, quod
ipsum sibi sufficiat. In ipsis statim vitæ primordiis perisset hominum genus.
[...]
Tot argumentis natura docuit pacem concordiamque, tot illecebris ad eam invitat, tot laqueis
trahit, tot rebus compellit. Et post hæc quænam ista tam ad nocendum efficax Erinnys, his
omnibus disruptis, disiectis, discussis, insatiabilem pugnandi furiam insēvit humanis pectoribus?
[...]
Quis crederet humana mente præditos istos, qui sic iugibus dissidiis, litibus, bellis inter sese
certant, rixantur, tumultuantur?
[...]
Sed esto, nihil apud homines profecerit natura, quæ plurimum valet et in beluis, itane nihil et apud
Christianos valuit Christus? [...] doctrina Christi, [...] id quod unum omnium maxime suadet,
nempe pacem mutuamque benevolentiam, aut saltem hanc tam impiam efferamque belligerandi
insaniam dedocet? [...]
Civitatem adspicio, spes illico oboritur, inter hos saltem convenire, quos eadem cingunt mœnia,
eædem moderantur leges, et velut una vectos navi commune continet periculum. Sed, o me
miseram! quam hic quoque dissidiis omnia vitiata comperio, adeo ut vix domum ullam reperire
liceat, in qua mihi sit dies aliquot locus. Sed plebem omitto, quæ maris ritu, suis æstibus rapitur, in
Principum aulas, velut in portum quemdam me recipio. Erit, inquam, certe apud hos locus paci,
plus hi sapiunt quam vulgus, ut qui sint plebis animus, atque oculus populi. [...] At, o rem
indignam, apud hos nec umbram veræ concordiæ licuit cernere. Fucata fictaque omnia,
factionibus apertis, clanculariis dissidiis ac simultatibus corrupta sunt universa. Denique adeo
apud hos non esse sedem paci comperio, ut hinc potius omnium bellorum fontes ac seminaria. Quo
me posthac conferam infelix, posteaquam toties fefellit spes? At Principes fortasse magni sunt
potius quam eruditi, magisque ducuntur cupiditatibus, quam recto animi iudicio. Ad eruditorum
greges confugiam, Bonæ litteræ reddunt homines, Philosophia plusquam homines, Theologia
reddit divos. Apud hos certe dabitur conquiescere, tot circumactæ ambagibus. Verum, proh dolor!
en hic quoque bellorum aliud genus, minus quidem cruentum, sed tamen non minus insanum.
Schola cum schola dissidet, [...] adeo ut ne in minutissimis quidem rebus inter hos conveniat, ac
saepenumero de lana caprina atrocissime digladientur, donec disputationis calor ab argumentis
ad convitia, a convitiis ad pugnos incrudescat, et si res pugionibus aut lanceis non agitur, stylis
veneno tinctis sese confodiunt, dentata charta dilacerant invicem, alter in alterius famam letalia
linguarum vibrant spicula. Quo me vertam, toties experta mihi data verba? Quid superest, nisi una
veluti sacra ancora Religio? [...] Hos itaque procul intuenti cuncta spem faciunt, portum mihi
paratum esse. [...] Sperarem apud hos mihi fore locum, nisi toties frustrata spes me prorsus
desperare docuisset. Et tamen ne quid intentatum relinquam, experiar. Quæris exitum? A nullis
resilii magis. Nam, quid sperem, ubi religio cum religione dissidet? [...]
Iam ut par est, omnibus rebus diffisa, optabam vel in uno quopiam Monasteriolo latitare, quod
vere tranquillum esset. Invita dicam, quod utinam non esset verissimum, nullum adhuc reperi,
quod non intestinis odiis ac iurgiis esset infectum. [...]
Arridebat spes nonnulla, fore, ut alicubi inter tot coniugia qualiscumque daretur locus.
Quid enim non pollicetur, domus communis, fortuna communis, lectus communis, liberi
communes? Denique corporum ipsorum ius mutuum, ut unum potius hominem credas e duobus
conflatum, quam duos? Huc quoque sceleratissima illa Eris irrepsit, totque vinculis copulatos
dirimit dissidiis animorum. Et tamen inter hos citius contingat locus, quam inter eos, qui tot titulis,
tot insignibus, tot cerimoniis absolutam caritatem profitentur.
Tandem illud in votis esse cœpit, ut saltem in unius hominis pectore daretur locus. Ne id quidem
contigit, idem homo secum pugnat. Ratio belligeratur cum affectibus, et insuper affectus cura
affectu conflictatur, dura alio vocat pietas, alio trahit cupiditas: rursum aliud suadet libido, aliud
ira, aliud ambitio, aliud avaritia. Et huiusmodi cum sint, non pudet tamen illos appellari
Christianos, cum modis omnibus dissideant ab eo, quod Christo præcipuum est ac peculiare.
Universam eius vitam contemplare, quid aliud est quam concordiæ mutuique amoris doctrina?
Quid aliud inculcant eius præcepta, quid parabolæ, nisi pacem, nisi caritatem mutuam?
[...]
Audite strenui bellatores, videte sub cuius signis militetis, nimirum, illius, qui primus dissidium
sevit inter Deum et hominem. Quidquid calamitatum sentit mortalitas, huic dissidio debet
acceptum ferre. Frivolum est enim quod argutantur quidam, in arcanis litteris Deum exercituum,
et Deum ultionum dici. Permultum enim interest inter Iudæorum Deum, et Christianorum Deum,
etiamsi suapte natura unus et idem Deus est. Aut si nobis quoque placent tituli veteres, age sit
exercituum Deus, modo acies intelligas virtutum concentum, quarum præsidio vitia demoliuntur
homines pii. Sit ultionum Deus, modo vindictam accipias, vitiorum correctionem, ut cruentas
strages, quibus Hebræorum libri referti sunt, non ad laniandos homines, sed ad impios affectus e
pectore profligandos referas. [...] Quisquis Christum annuntiat, pacem annuntiat. Quisquis bellum
prædicat, illum prædicat, qui Christi dissimillimus est. [...] Age Christus ipse iam adultus, quid
aliud docuit, quid aliud expressit, quam pacem? Pacis omine suos subinde salutat, Pax vobis,
eamque salutandi formam suis præscribit, velut unice dignam Christianis. [...] Rem præclaram
optat, qui salutem optat, sed felicitatis summam precatur, quisquis pacem precatur. Hanc ille
toties in omni vita commendatam, vide quanta sollicitudine commendet moriturus: ‘Diligatis’,
inquit, ‘invicem sicut dilexi vos’. Ac rursum: ‘Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis’. Auditis
quid relinquat suis? num equos? num satellitium? num imperium? num opes? nihil horum. Quid
igitur? pacem dat, pacem relinquit: pacem cum amicis, pacem cum inimicis. Iam illud mihi
consideres velim, quid a cena mystica, iam imminente mortis tempore, supremis illis precibus
flagitarit a Patre. Rem opinor haud vulgarem poposcit, qui se sciebat impetraturum quidquid
peteret. ‘Pater’, inquit, ‘sancte, serva eos in nomine tuo, ut sint unum, sicut et nos’. Vide, quæso,
quam insignem concordiam exigat in suis Christus: non dixit, ut sint unanimes, sed ut sint unum:
neque id quocumque modo, sed sicuti nos, inquit, unum sumus, qui perfectissima et ineffabili
ratione sumus idem: et illud obiter indicans, hac una via servandos esse mortales, si mutuam inter
sese pacem aluerint. [...] Docet avium et liliorum ritu in diem vivere. Vetat sollicitudinem in
posterum diem extendere, vult totos e cælo pendere, divites omnes excludit e regno cælorum: et
non verentur quidam ob pecuniolam non exsolutam, fortasse nec debitam, tantum humani
sanguinis effundere? [...] Omnes Christianorum litteræ, sive Vetus legas Testamentum, sive
Novum, nihil aliud quam pacem et unanimitatem crepant, et omnis Christianorum vita nihil aliud
quam bella tractat? [...] Quid humana vita fragilius, quid brevius? quot ea morbis, quot casibus
obnoxia? Et tamen cum plus habeat ex sese malorum quam ut ferri possit, tamen maximam
malorum partem ipsi sibi accersunt dementes. [...] Pugnant passim atque assidue, tumultuandi nec
modus, nec finis. Colliditur gens cum gente, civitas cum civitate, factio cum factione, Princeps cum
Principe, et ob duorum homuncionum, qui mox velut ephemera sint interituri, seu stultitiam, seu
ambitionem, res humanæ sursum deorsum miscentur.
[...] ubi non gentium crudelissime pugnatum est terra marique? [...] Quod flumen, quod mare, non
humano cruore tinctum est? [...] Beluæ verius quam homines [...] Quid quod [...] feras etiam ipsas
feritate præcedunt? [...] Ac rursum illæ cum pugnant, suis pugnant armis, illas armavit natura:
homines inermes natos, o Deum immortalem! qualibus armis armat ira? Tartareis machinis
impetunt Christiani Christianos. Quis enim credat bombardas hominis inventum esse? [...] Tanti
est lædere, tanti est haurire sanguinem fratrum. Nec illis fere bellum est, nisi cum fames, aut cura
sobolis in rabiem agit. At Christianis quæ tam levis iniuria est, ut non videatur idonea bellandi
occasio? [...]
Immo ne Sacerdotes quidem ipsos pudet, quos olim Deus nec in sanguinaria illa et
inclementi lege Moysi, voluit ullo sanguine pollui: non pudet Theologos Christianæ vitæ magistros,
non pudet absolutæ religionis Professores, non pudet Episcopos, non pudet Cardinales et Christi
Vicarios, eius rei auctores ac faces esse, quam Christus tantopere detestatus est. [...] Qui convenit
pacis omine salutare populum, et orbem ad turbulentissimas pugnas concitare? pacem dare
lingua, re bellum immittere? [...] Quam fœda lingua Sacerdotum, adhortantium ad bellum,
incitantium ad mala, provocantium ad perniciem? [...] ad cædes, ad strages inflammant
Principum ac plebis animos. [...] Immo iam eo prope rediit res, ut stultum et impium sit adversus
bellum hiscere, et id laudare quod in primis ore Christi laudatum est. Parum consulere populo,
parum favere Principi videtur, qui suaserit rem omnium saluberrimam, et ab omnium
pestilentissima dehortetur. Iam ipsa castra sequuntur Sacrifici, præsunt in castris Episcopi, et
relictis Ecclesiis suis, Bellonæ rem agunt. [...] Et quo malum sit insanabilius, tantam impietatem
pietatis specie prætexunt. Vexilla crucem habent. [...] Quid tibi cum cruce, scelerate miles? Istis
animis, istis factis, dracones, tigrides, ac lupi conveniebant. [...] Denique quod est omnium
absurdissimum, in utrisque castris, in utraque acie crucis signum relucet, in utrisque sacra
peraguntur. Quid hoc monstri est? pugnat crux cum cruce, Christus adversus Christum
belligeratur? [...] Quæso, quid in hisce sacris orat miles, Pater noster? Os durum, audes eum
appellare Patrem, qui fratris tui iugulum petis? Sanctificetur nomen tuum. Qui magis dehonestari
poterat nomen Dei, quam istiusmodi inter vos tumultibus? Adveniat regnum tuum. Sic oras, qui
tanto sanguine tyrannidem tuam moliris? Fiat voluntas tua, quemadmodum in cælo, ita et in
terra. Pacem vult ille, et tu bellum paras? Panem quotidianum a communi Patre petis, qui
fraternas exuris segetes, et tibi quoque mavis perire, quam illi prodesse? Iam quonam ore dices
illud? Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, qui ad
parricidium festinas? Deprecaris periculum tentationis, qui tuo periculo fratrem in periculum
pertrahis? A malo liberari postulas, cuius instinctu summum malum fratri machinaris? [...] O
miseram bellantium sortem. Qui vincit, parricida est: qui vincitur, perit, nihilo secius parricidio
obnoxius, quod parricidium conatus est. Et post hæc exsecrantur Turcas velut impios, et a Christo
alienos, [...] Nonne iure optimo Deus istis responderit: Quid me ridetis? Rogatis ut depellam, quod
ipsi vobis accersitis volentes? Deprecamini, cuius ipsi vobis estis auctores. [...] Vix ulla tam iniqua
pax, quin bello vel æquissimo sit potior. [...] Repurgandi fontes ipsi, unde malum hoc scatet, pravæ
cupiditates tumultus istos pariunt.
[...]
Nunc Principes tuti belligerantur, ductores hinc crescunt, maxima malorum pars in
agricolas ac plebem effunditur, ad quos nec attinet bellum, nec ipsi belli causam ullam dederunt.
[...]
Regium est nescire privatos adfectus, et omnia publicis commodis æstimare.
[...]
De his bellis loquor, quæ vulgo Christiani cum Christianis, levibus aut iniustis de causis
committunt. Nec enim idem sentio de his, qui simplici pioque studio vim incursantium Barbarorum
depellunt, et suo periculo publicam tranquillitatem tuentur. [...]
Sacerdotes Deo sacri nusquam adsint, nisi ad dirimenda bella. [...]
Postremo magna pars pacis est, ex animo velle pacem. Quibus enim pax vere cordi est, hi omnes
pacis occasiones arripiunt: [...] Male vis Britannus Gallo. Cur non potius bene vis homo homini?
Christianus Christiano? [...] Locus corpora dirimit, non animos. [...] et nos commune patriæ
vocabulum gravem causam iudicamus, cur gens in gentis internecionem tendat? [...]
Quin potius id quod res est cogitant, mundum hunc communem esse patriam omnium, si patriæ
titulus conciliat: ab iisdem maioribus ortos omnes, si facit amicos sanguinis affinitas: [...]
Ad bellum gestis? primum inspice, cuiusmodi res sit pax, cuiusmodi bellum, quid illa bonorum,
quid hoc malorum secum vehat, atque ita rationem ineas, num expediat pacem bello permutare.
[...] Si iudicas pessimum esse Reipublicæ statum, cum plurimum possunt qui pessimi sunt, in bello
regnant sceleratissimi: [...] Si pio Principi nihil antiquius esse debet, quam suorum incolumitas,
huic bellum in primis invisum sit, oportet. [...] Sed finge causam iustissimam, finge exitum belli
prosperrimum, rationem fac ineas omnium incommodorum quibus gestum est bellum, et
commoditatum quas peperit victoria, et vide num tanti fuerit vincere. Vix umquam victoria
contingit incruenta. Iam habes tuos humano sanguine pollutos. Ad hæc supputa morum,
publicæque disciplinæ iacturam, nullo compendio sarciendam. Exhauris tuum fiscum, expilas
populum, oneras bonos, ad facinus excitas improbos [...]
Ante bellum omnes finitimæ regiones tuæ erant, pax enim rerum commerciis facit omnia
communia.
[...] Atqui contra videmus omnes fere belli causas ex his rebus nasci, quæ nihil ad populum
pertineant.
[...] ut gravissimo orbis incendio privatas suas cupiditates vel ulcisci velint, vel explere?
Iam audio quosdam ita tergiversantes, ut negent se tutos esse posse, nisi vim improborum acriter
propellant. [...] Quorum inventum est bombarda? Nonne Christianorum? Et quo res sit indignior,
his induuntur Apostolorum nomina, insculpuntur Divorum imagines. O crudelis irrisio. Paulus ille
pacis hortator perpetuus, Tartaream machinam torquet in Christianum? Si cupimus Turcas ad
Christi religionem adducere, prius ipsi simus Christiani.
[...] Et qui convenit apud vos nullas esse bellandi ferias? Quonam ore prædicabitis eis Christum,
pacis auctorem, ipsi perpetuis dissidiis inter vos tumultuantes? Iam quos putatis animos addit
Turcis vestra discordia? Nihil enim facilius quam vincere dissidentes. Vultis illis esse formidabiles?
Concordes estote. [...] Multis malis per se obnoxia est vita mortalium, magnam molestiæ partem
adimet concordia, dum mutuis officiis alius alium aut consolatur, aut iuvat. [...]
Quos tumultus ciet animalculum, mox fumi in morem evaniturum? In foribus adest æternitas.
Quorsum attinet, pro rebus istis umbraticis perinde moliri, quasi vita hæc esset immortalis? [...]
Hic ostendite quantum valeat adversus potentum tyrannidem multitudinis concordia. [...]
[ad indicem]
- E COLLOQVIIS FAMILIARIBVS : colloquium XLII
IUVENIS, ECHO.
Iu. Cupio paucis te consulere, si vacat.

Ec. Vacat.
Iu. Et si venio tibi gratus iuvenis.
Ec. Venis.
Iu. Sed potesne mihi et de futuris dicere verum, Echo?
Ec. Ἔχω.
Iu. Et Græce nosti? Quid istuc novi?
Ec. Novi.
Iu. Qualia tibi videntur Musarum studia?
Ec. Δῖα.
Iu. Censes igitur terendos auctores, qui conducunt ad bonas literas?
Ec. Teras.
Iu. Quam igitur mentem habent isti, qui hæc studia linguis traducunt suis?
Ec. Suis.
Iu. Sed utinam harum cultores similiter essent et pietatis studiosi!
Ec. O si!
Iu. Nunc quorundam improbitas omnes reddit invisos.
Ec. Ἴσως.
Iu. Et multis hominum peccatum confertur in nomen eruditionis.
Ec. Ὄνοις.
Iu. Atqui vulgo videntur non infimi.
Ec. Fimi.
Iu. Quid facere censes eos, qui terunt ætatem in sophistico doctrinæ genere?
Ec. Nere.
Iu. Fortassis telas aranearum?
Ec. Harum.
Iu. At Penelopes telas texunt ac retexunt.
Ec. Texunt.
Iu. Cui suades, ut me dem vitæ instituto?
Ec. Tuto.
Iu. Erit auspicatum, si uxorem duxero?
Ec. Sero.
Iu. Quid si mihi veniat usu, quod his, qui incidunt in uxores parum pudicas, parumque
frugiferas?
Ec. Feras.
Iu. Atqui cum talibus morte durior est vita.
Ec. Vita.
Iu. Siccine in rebus humanis dominari fortunam.
Ec. Unam.
Iu. Magis fortassis expedit, ut aliquis præ coniugio monachi institutum eligat.
Ec. Ligat.
Iu. Quid superest remedii, ubi quem adstrinxerit iam nodus insolubilis?
Ec. Bilis.
Iu. Attamen miserum est homines vivere solos.
Ec. Ὅλως.
Iu. Cuiusmodi censes horum temporum plerosque monachos?
Ec. Ἄχος.
Iu. Quid igitur istos movet, qui suspiciunt illos ut semideos?
Ec. Δέος.
Iu. Quid captant plerique qui ambiunt sacerdotium.
Ec. Otium.
Iu. Præterea nihil habet sacerdos?
Ec. Κέρδος.
Iu. Quid bonæ rei contigit illis, qui fiunt episcopi?
Ec. Κόποι.
Iu. At nulli magis vivunt in ocio.
Ec. Scio.
Iu. Quæ res illos admonere poterit, ut intelligant, quantum sustineant onus?
Ec. Ὁ νοῦς.
Iu. Ergo res præclara sacerdotium, si quis se in eo gerendo qualem oportet præbeat?
Ec. Beat.
Iu. Quid fructus erit, si me conferam in aulam eorum, qui præcellunt monarchica dignitate.
Ec. Ἄτη.
Iu. At non paucos video, qui solent illinc sibi præclaram felicitatem ariolari.
Ec. Λάροι.
Iu. At interim dum incedunt holosericati, vulgo videntur homines magnifici.
Ec. Fici.
Iu. Foris igitur aureos, intus ficulneos homines dicis, si quis inspiciat cominus?
Ec. Minus.
Iu. Nihil igitur præclari sunt, quos pro diis veneramur byssinos?
Ec. Σίνος.
Iu. Nec militare genus magno æstimabis fortasse.
Ec. Asse.
Iu. Magnum quiddam pollicentur, qui e sideribus et futura prædicunt Astrologi.
Ec. Λόγοι.
Iu. At strenue laborant Grammatici.
Ec. εἰκῇ.
Iu. Non placent, opinor, leguleii homines semper famelici.
Ec. Λύκοι.
Iu. Qualis ero, si fiam opifex.
Ec. Fæx.
Iu. Itane nihil præterea adferunt artes boni aut mali?
Ec. Ali.
Iu. Fuerone beatus si perseveravero in bonis literis?
Ec. Eris.
Iu. Sed quæ res dabit ut adsit pietas?
Ec. Ætas.
Iu. Decem iam annos ætatem trivi in Cicerone.
Ec. Ὄνε.
Iu. Unde tibi subit me asinum dicere?
Ec. E re.
Iu. Non placet igitur is, qui se per omnem vitam tantum in hoc torqueat, ut fiat Ciceronianus.
Ec. Ἄνους.
Iu. Quid superest natu grandibus, quorum ætas ad hæc discenda non est tempestiva?
Ec. Stiva.
Iu. Facundior esses, opinor, si longius abessem.
Ec. Essem.
Iu. Non me delectant sermones dissyllabi.
Ec. Abi.
Iu. Cœpi prior; video non posse vitari, quin posterior desinas.
Ec. Sinas.
Iu. Iam igitur tibi videor satis instructus ad ea probe gerenda, quæ sunt in vita?
Ec. Ita.
Iu. Proinde si me voles abire, dicito.
Ec. Ito.
[ad indicem]
Præclarum Erasmi colloquium Abbatis et eruditæ inscriptum quo, multo ante hoc tempus nostrum
quo doctrina illa pro æquitate inter mulieres virosque, ut æquumst, strenue propugnatur, passim propagatur
atque alicubi feliciter obtinet, feminarum iura iure meritoque defendit auctor :
Personæ : ANTRONIUS, MAGDALIA.
An. Quam hic ego supellectilem video?

Ma. An non elegantem?
An. Nescio quam elegantem; certe parum decoram et puellæ et matronæ.
Ma. Quam ob rem?
An. Quia librorum plena sunt omnia.
Ma. Tu tantus natu, tum abbas et aulicus, nunquam vidisti libros in ædibus heroinarum?
An. Vidi, sed Gallice scriptos, hic video Græcos et Latinos.
Ma. An soli Gallice scripti libri docent sapientiam?
An. Sed decet hoc heroinas, ut habeant quo delectent otium.
Ma. An solis heroinis licet sapere et suaviter vivere?
An. Male connectis sapere et suaviter vivere, non est muliebre sapere, heroinarum est suaviter
vivere.
Ma. Nonne omnium est bene vivere?
An. Opinor.
Ma. Qui potest autem suaviter vivere, qui non vivat bene?
An. Immo qui potest suaviter vivere, qui vivat bene?
Ma. Ergo tu probas eos qui vivunt male, modo suaviter.
An. Arbitror illos bene vivere qui vivunt suaviter.
Ma. Sed ista suavitas unde proficiscitur, e rebus extrariis, an ex animo?
An. E rebus extrariis.
Ma. O subtilem abbatem, sed crassum Philosophum! Dic mihi, quibus rebus tu metiris suavitatem?
An. Somno, conviviis, libertate faciendi quæ velis, pecunia, honoribus.
Ma. Verum, si istis rebus Deus addiderit sapientiam, num vives suaviter?
An. Quid appellas sapientiam?
Ma. Hoc est, si intelligeres hominem non esse felicem, nisi bonis animi; opes, honores, genus neque
feliciorem reddere neque meliorem.
An. Valeat ista quidem sapientia.
Ma. Quid si mihi suavius sit legere bonum auctorem, quam tibi venari, potare aut ludere aleam?
non videbor tibi suaviter vivere?
An. Ego non viverem.
Ma. Non quæro, quid tibi sit suavissimum, sed quid deberet esse suave.
An. Ego nolim meos monachos frequentes esse in libris.
Ma. At meus maritus hoc maxime probat. Sed quam ob rem tandem non probas hoc in monachis
tuis?
An. Quoniam experior illos minus morigeros: responsant ex decretis, ex decretalibus, ex Petro, ex
Paulo.
Ma. Imperas igitur quæ pugnant cum Petro et Paulo?
An. Quid illi doceant, nescio. Sed tamen non amo monachum responsatorem, neque velim
quenquam meorum plus sapere, quam ego sapiam.
Ma. Istud ita vitari possit, si tu des operam, ut quam plurimum sapias.
An. Non est otium.
Ma. Qui sic?
An. Quia non vacat.
Ma. Non vacat sapere?
An. Non.
Ma. Quid obstat?
An. Prolixæ preces, cura rei domesticæ, venatus, equi, cultus aulæ.
Ma. Itane ista tibi sunt potiora sapientiā?
An. Nobis sic usu venit.
Ma. Iam illud mihi dicito, si quis Iuppiter hanc potestatem tibi daret, ut posses et monachos tuos et
te ipsum vertere in quodcumque animal velles, an illos in porcos verteres, te ipsum in equum?
An. Nequaquam.
Ma. Atqui sic vitares, ne quis plus te uno saperet.
An. Mea non magni referret, quod genus animantis essent monachi, modo ipse essem homo.
Ma. An hominem esse censes, qui nec sapiat nec velit sapere?
An. Mihi sapio.
Ma. Et sibi sapiunt sues.
An. Videre mihi sophistria quæpiam, ita argutaris.
Ma. Non dicam, quid tu mihi videaris. Sed cur hæc displicet supellex?
An. Quia fusus et colus sunt arma muliebria.
Ma. Nonne matronæ est administrare rem domesticam, erudire liberos?
An. Est.
Ma. An rem tantam existimas administrari posse sine sapientia?
An. Non arbitror.
Ma. At hanc sapientiam docent me libri.
An. Ego domi habeo sexaginta duos monachos, tamen nullum librum reperies in meo cubiculo.
Ma. Bene itaque prospectum est monachis illis.
An. Feram libros, non fero Latinos.
Ma. Quapropter?
An. Quia non convenit ea lingua feminis.
Ma. Exspecto causam.
An. Quia parum facit ad tuendam illarum pudicitiam.
Ma. Ergo nugacissimis fabulis pleni libri Gallice scripti faciunt ad pudicitiam?
An. Aliud est.
Ma. Dic istud, quidquid est, aperte.
An. Tutiores sunt a sacerdotibus, si nesciant Latine.
Ma. Immo isthinc minimum est periculi vestra opera. Quandoquidem hoc agitis sedulo, ne sciatis
Latine.
An. Vulgus ita sentit, quia rarum et insolitum est, feminam scire Latine.
Ma. Quid mihi citas vulgus, pessimum bene gerendæ rei auctorem? Quid mihi consuetudinem,
omnium malarum rerum magistram? Optimis assuescendum: ita fiet solitum, quod erat insolitum;
et suave fiet, quod erat insuave; fiet decorum, quod videbatur indecorum.
An. Audio.
Ma. Nonne decorum est feminam in Germania natam discere Gallice?
An. Maxime.
Ma. Quam ob rem?
An. Ut loquatur cum his, qui sciunt Gallice.
Ma. Et mihi putas indecorum, si discam Latine, ut quotidie confabuler cum tot auctoribus, tam
facundis, tam eruditis, tam sapientibus, tam fidis consultoribus.
An. Libri adimunt multum cerebri feminis, cum alioqui parum illis supersit.
Ma. Quantum vobis supersit, nescio; certe mihi quantulumcunque est, malim in bonis studiis
consumere, quam in precibus sine mente dictis, in pernoctibus conviviis, in exhauriendis capacibus
pateris.
An. Librorum familiaritas parit insaniam.
Ma. An colloquia combibonum, scurrarum et sannionum tibi non pariunt insaniam?
An. Immo depellunt tædium.
Ma. Qui fiat igitur, ut tam amœni confabulones mihi pariant insaniam?
An. Sic aiunt.
Ma. At aliud ipsa loquitur res. Quanto plures videmus, quibus immodica potatio et intempestiva
convivia, quibus temulenta pervigilia, quibus impotentes affectus pepererunt insaniam?
An. Ego sane nollem uxorem doctam.
Ma. At ego mihi gratulor, cui contigerit maritus tui dissimilis. Nam et illum mihi et me illi
cariorem reddit eruditio.
An. Immensis laboribus comparatur eruditio, ac post moriendum est.
Ma. Dic mihi, vir egregie, si cras tibi moriendum esset, utrum malles mori stultior an sapientior?
An. Si citra laborem contingeret sapientia.
Ma. Sed nihil homini citra laborem contingit in hac vita, et tamen quicquid paratum est,
quantisvis laboribus comparatum est, hic relinquendum est: cur pigeat nos in re omnium
pretiosissima sumere laboris aliquid, cuius fructus nos in alteram quoque vitam comitatur?
An. Frequenter audivi vulgo dici, feminam sapientem bis stultam esse.
Ma. Istuc quidem dici solet, sed a stultis. Femina quæ vere sapit, non videtur sibi sapere; contra
quæ cum nihil sapiat, sibi videtur sapere, ea demum bis stulta est.
An. Nescio quomodo fit, ut quemadmodum clitellæ non conveniunt bovi, ita nec literæ mulieri.
Ma. Atqui negare non potes, quin magis quadrent clitellæ bovi, quam mitra asino, aut sui. Quid
sentis de Virgine matre?
An. Optime.
Ma. Nonne versabatur in libris?
An. Versabatur; at non in istis.
Ma. Quid igitur legebat?
An. Horas canonicas.
Ma. Ad quem usum?
An. Ordinis Benedictini.
Ma. Sit ita sane. Quid Paula et Eustochium? nonne versabantur in sacris libris?
An. Verum istuc nunc rarum est.
Ma. Sic olim rara avis erat Abbas indoctus, nunc nihil vulgatius: olim Principes et Cæsares
eruditione non minus quam imperio præminebant. Neque tamen usque adeo rarum est, quam tu
putas: sunt in Hispania, sunt in Italia non paucæ mulieres adprime nobiles, quæ cum quovis viro
queant contendere: sunt in Anglia Moricæ, sunt in Germania Bilibaldicæ et Blaurericæ. Quod nisi
caveritis vos, res eo tandem evadet, ut nos præsideamus in scholis Theologicis, ut contionemur in
templis; occupabimus mitras vestras.
An. Ista Deus avertat.
Ma. Immo vestrum erit hoc avertere. Quod si pergetis ut cœpistis, citius anseres contionaturi sint,
quam vos mutos pastores ferant. Videtis iam inverti mundi scænam: aut deponenda est persona,
aut agendæ sunt suæ cuique partes.
An. Unde incidi in hanc feminam? Si quando vises nos, ego te suavius accipiam.
Ma. Quibus modis?
An. Saltabimus, bibemus affatim, venabimur, ludemus, ridebimus.
Ma. Mihi quidem iam nunc ridere libet.
[ad indicem]
- E COLLOQVIIS FAMILIARIBVS
ΑΠΡΟΣΔΙΟΝΥΣΑ, sive ABSURDA.
Annius. Audio te interfuisse nuptiis Pancratii et Albinæ.

Leucius. Nunquam antehac infelicius navigavi, quam hoc tempore.
An. Quid ais? tantam fuisse hominum frequentiam?
Leu. Nec unquam mihi vilior fuit vita, quam id temporis.
An. Vide quid faciant opes. Ad meas nuptias pauci convenirent, idque tenues.
Leu. Vix fueramus ingressi pelagus, ortus est ingens turbo.
An. Narras deorum cœtum. Totne aderant viri principes, tot matronæ nobiles?
Leu. Boreas dissecuit velum, dissectumque dissipavit.
An. Desponsam novi. Nihil fingi potest venustius.
Leu. Mox fluctus revulsit clavum.
An. Idem videtur omnibus. Nec sponsus admodum illi cedit, ut aiunt, formæ gratia.
Leu. Quid animi censes nobis illic fuisse?
An. Sane rarum nunc est virgines nubere.
Leu. Remigandum nobis erat.
An. Dotem vix credibilem narras.
Leu. Ecce mox aliud malum.
An. Cur puellam nubilem commiserunt tam feroci?
Leu. Apparuit piratarum navis.
An. Profecto sic est: in multis nequitia supplet ætatem.
Leu. Ibi nobis geminum fuit bellum, alterum cum mari, alterum cum prædonibus.
An. Hui tantum donariorum? Interim pauperibus nemo dat festucam.
Leu. Quid? cederemus? Immo desperatio vitæ addebat animos.
An. Vereor ne sint steriles nuptiæ, si vera prædicas.
Leu. Imo iniecimus harpagones.
An. O rem novam! ante nuptias gravida?
Leu. Si spectasses eum conflictum, fatereris, me non esse feminam.
An. Ut audio, coniugium hoc non solum ratum est, sed etiam consummatum.
Leu. Insiluimus in navim piraticam.
An. At demiror, te vocatum alienum, me præterito, qui tertio propinquitatis gradu sponsæ patrem
contingo.
Leu. Ipsos in mare præcipites dedimus.
An. Vera prædicas; infelicium nulli sunt affines.
Leu. Quidquid erat præda, inter nos partiti sumus.
An. Expostulabo cum puella primo quoque tempore.
Leu. Mox exorta est subita tranquillitas: dixisses esse Alcedonia.
An. Si illi res est, mihi est animus. Nihil moror illius benevolentiam.
Leu. Ita pro una duas naves in portum deduximus.
An. Indignetur, qui alit.
Leu. Quo eam rogas? In templum, veli partem dicaturus divo Nicolao.
An. Hodie non est liberum mihi: nam ipse domi convivas exspecto; alias non excusabo.
[ad indicem]
1411. …
1412. Henrici Caiadi (1470-1509) epigrammata aliquot electa :
[ad indicem]
Bibliopola ego non sum : qui sim noscere quæris?

Edo quod vendat bibliopola tibi.
Hisce suavibus ac perelegantibus versibus quibus Camenæ cultoris animus non potest non moveri, respondit
Henricus sive Hermicus ad patruum, simulque ad patrem, qui ei imperaverint ut poetari desineret totumque se
iuri civili legibusque traderet:
Discere me cogis, Noni, civilia Jura,
et donare jubes jam mea plectra rude.
Dulcia quis trucibus permutat carmina rixis?
Quis præfert nostris jurgia rauca jocis?
Sunt leges lacrimæ, questus, perjuria, lites
invetitumque nefas implicitique doli.
Quis sordes æquis oculis spectare reorum,
quis fletus duro pectore ferre potest?
Men’ nugas audire fori mendacia? Vanis
men’ præbere aures causidicis faciles?
Ut juvat historias veterum monumenta virorum
perlegere et mores inspicere inde hominum!
Quid referam arcana sensus in nube latentes?
Quid referam abstrusis mystica sacra modis?
Adde et convexi clarissima lumina mundi
et rerum causas notitiamque deum.
Hæc ego Pactolum si quis mihi tradat et Hermum
non vendam: est cunctis vitaque morsque eadem.
Quod si divitiis opus est fulvoque metallo
esse inopes musas non patiere mihi.
Tecta ducum subeant alii procerumque penates:
Tu mihi pro cunctis regibus esse potes.
[ad indicem]
Epitaphium Scurrulæ temulenti
Pax sit viator tacitos hos legas versus,

ut sacra verba mussitant sacerdotes,
ne mihi suavem strepitus auferat somnum
repetatque vigiles ilico sitis fauces.
Nam scurrula hocce sterto conditus saxo
quondam ille magni clarus Euii mystes
ut qui bis octo lustra perbibi tota.
Oculis profundus deinde somnus obrepsit
ut fit benigno membra cum madent Baccho
atque ita peractis suaviter bonis annis
idem bibendi finis atque vivendi
fuit. Sed etiam me aliquis ebrium credat
aut somniare qui ista dormiens dicam.
Vale viator iam silenter abscede.
Epigramma ad Angelum Politianum
Dum Sol oceanum curru properante revisit

et vehitur fessis præcipitatus equi,
mœnia quæ posuit sublimia magnus Ulixes
auriferi et ripas conspicit ipse Tagi,
unde huc concessi Musarum captus amore
huc ubi Parnasi numina cuncta vigent.
Præmia militiæ vel maxima consequar olim
auspiciis ductus Politiane tuis.
[ad indicem]
1413. …
1414. …
1415. Loci aliquot selecti ex Andreæ Guarnæ Salernitani (1470-1517) Bello Grammaticali :
[ad indicem]
Sic incipit opus:
Grammaticæ provinciam ceterarum omnium, quæ ubique terrarum fama celebres sunt,
pulcherrimam felicissimamque esse nemo ferme vel mediocriter eruditus est qui ambiget; quippe
cum amœnitate situs, salubritate cæli, frugum omnium copia rebusque aliis, quibus mortalis hæc
vita carere non debet, nulli cedat, tum illustrium virorum nutrix semper exstitit et alumna. Sicuti
enim ætate hac ita priscis etiam temporibus inviolabiliter observatum fuit, ut, quicquid ubique
gentium (barbaras et desides nationes semper excipio) gigneretur ingenii bonæ indolis alicuiusve
spei, eo sanctissimis imbuendum disciplinis mitteretur, ex hac siquidem ad sublimiores regiones
beatioresque habitationes, Dialecticam scilicet, Philosophiam, Theologiam ceterasque illis similes
provincias, unicus aditus patet; et nisi eam peragraverit, in illarum sacraria minime quis valeat
penetrare. Quæ quidem licet tanta polleat amœnitate et rerum copia, est nihilominus altissimis
circumdata montium cristis et inaccessis eo usque circumsæpta Alpium iugis, ut, nisi peritum
habeas itineris ducem , ad eius plana cultaque numquam valeas pervenire. Fuit proinde, ut et nunc
est, eius provinciæ regibus laudabilis et pius mos, ne mortalium genus tam necessario bono privari
queat, ex suis militibus veteranos, quos pædagogos vocant, in omnes mundi partes dirigere, qui
tenerioris ætatis adulescentes (nam adulti et provectiores haud facile disciplinam recipiunt) ad
ipsa usque regum palatia incolumes perducant, ubi et Latiæ et Cecropiæ Minervæ artes eruditi
prædictas postea sublimiores regiones scandere valeant et expeditius penetrare. Ibi Græci omnes
Latinique, quos vel propria scripta vel aliena celebrant monumenta, tirocinia sua prima exercuere
ibique edocti atque instructi tantis postmodum floruere gestarum rerum præconiis, ut viventes
ætatis suæ hominibus maximo ad virtutem fuerint adiumento et vita functi posteris tamquam
extenso digito recti ad laudabilem vitam callis semitam demonstrarint.
Provincia hæc itaque, licet unica sit [et] individua, genuinos tamen habet, qui in ea
imperent, potentissimos reges, Verbum scilicet et Nomen; et prior quidem Amo, posterior vero
Poeta nuncupatur. Qui diutissimis temporibus tanta simul regnavere concordia, ut in conficienda
oratione, ex qua utriusque imperii vectigal omne exstitit, nullum unquam dissidium, nulla
discessio, nullum denique litigium inter eos fuerit auditum. Nihil autem in omni Grammaticæ solo
gignitur oratione præclarius, nihil dignius, nihil salubrius, quæ incundissimis compacta florum
coloribus, pulcherrimis ornata rerum figuris ac suavissimis redimita rosarum nexibus tantæ est
auctoritatis et virtutis, ut cum mortales omnes (modo recte apteque peroretur) in sui
admirationem trahat, tum a dis ipsis, quicquid voluerit, valeat extorquere.
[ad indicem]
In hac igitur regum concordia, cum Grammaticæ totius res optime procederent felicique
prosperarentur successu, accidit, ut orta inter eos ex parva causa dissensione cuncta tumultibus et
inexspectatis bellorum anfractibus involverentur. Quid enim non faciant vinum et immoderatius
sumptæ epulæ ! Tantam animorum coniunctionem unius conviii ebrietas [rupit et] in eas impulit
utrumque regem inimicitias, ut immoderata dominandi libidine tamquam silvestres tauri asilo acti
propria regna et tam nobile Grammaticæ Imperium pæne everterint.
Referam autem, quonam pacto gesta sit res, ut sciant omnes nullum esse tam artum amoris
vinculum, quod regnandi libido non solvat.
[…]
Referam autem, quonam pacto gesta sit res, ut sciant omnes nullum esse tam artum amoris
vinculum, quod regnandi libido non solvat.
Cenantibus itaque aliquando prædictis regibus in medio æstatis fervore secus

placidissimum et perennem fontem, cuius ripas undique virides fagi et altissimæ platani opacitate
eximia adumbrabant, postquam abunde ventri factum est satis, cum incaluissent omnes mero, orta
est inter eos quæstio, utriusnam partes in conficienda oratione potiores censerentur. Et Verbo
quidem digniorem locum sibi adscribenti acriter resistebat Nomen adserens sine se stare
orationem non posse, ex seque procedere, quod intelligibilis habeatur et grata. Quid enim (aiebat)
facis tu in orationesfine me? Si paululum præsentiam meam subtraxero, non secus te intelligent
audientes, ac mutum loquentem.
Confice illam paulisper sine me, fac, ut sciant audientes, quid tibi velis : certe nisi ipse
interpres accedam, vel in ipsa intentionis tuæ primordia nullus valeat penetrare.
Sed et illud notari et dignum, quod, quo te antiquior sum , eo etiam dignior debeo
comprobari. Quis vero nesciat, fuisse prius nomen, quam verbum? aut quis non intelligat, Nomini
vetustiora, quam verbo esse exordia? Deum, certum est, fecisse omnia.
Quod si omnia fecit, utique et Verbum fecisse putandus et. Deus autem Nomen est non verbum.
Itaque a Nomine facta sunt omnia et non solum oratio facta est a Nomine, sed et tu, o Verbum, qui
adeo insolescis a Nomine tuum ‘esse’ sumpsisse convinceris. […]
Sescenta sunt testimonia quæ possint afferri quibusque luce clarius diffiniatur, sicut
dignitate et antiquitate, ita et auctoritate, Verbo longe Nomen esse præstantius. Quæ omnia sponte
prætereo, ne nimia verbositate, non causa, verbum ipsum superare videar.
“Mirabar”, respondit Verbum, “o Poeta, quod Plato ille divinus te sua eieciset republica.
Nunc vero animadvertens quanta impudentia et temeritate divinas sacræ paginæ auctoritates tuis
ineptiis involvas, sapientissimum philosophum recte iudicasse satis agnosco. Nam nisi te ea , quam
constituebat, republica exsibilasset: cum aliis multis, tum falsis religionibus, portentuosisque Diis,
omnium ejus civium mentes pervertisses. Quid enim non audeat tua arrogantia, tua mentis elatio,
quod me e possessa a me diutissimo tempore prioris loci in hac provincia dignitate, vel fictis,
inversis et intortis sacræ paginæ testimoniis, exturbare conaris? Enimvero ne solus litteras scire
videare, manifestissimis et planissimis eiusdem paginæ dictis auctoritatem meam conservabo.
Proferam autem ipum veteris scripturæ caput, ubi dicitur: In principio erat Verbum, et Verbum
erat apud Deum, et Deus erat Verbum.
Arrige aures, cur faciem caperas? Deus, inquit, erat Verbum. Omnia per ipsum facta sunt et
sine ipso factum est nihil. Non igitur Nomen fecit omnia, sed Verbum. […]
Quænam est per immortalem Deum hæc tua insania? Unde hos tibi tam repente sumpsisti
spiritus ut audeas in oratione digniorem tibi locum usurpare? Anne præteriit omnem decorem,
pulchritudinem ac suavitatem ex me uno procedere a Verboque Nomen, non a Nomine Verbum
regi consuesse? […] Sed nisi te regam ac dirigam in oratione tu ipse mancus et debilis reperiare.
[…]
[ad indicem]
1416. ...
1417. Loci aliquot electi ex Bilibaldi Pirckheimeri (1470-1530) opusculo Laus podagræ inscripto:
[ad indicem]
In epistula qua opusculum incohatur, hæc, inter alia, scripsit auctor:
[…] Vt igitur amicis morem gererem, non tamen offenderem æmulorum aures delicatiores,
materiam sumpsi, nemini præterquam podagricis molestam, quorum tamen indignatio, ob pedum
tarditatem minus mihi timenda erit. Chīragra vero egregia, me etiam ab manibus illorum defendet,
ita ut undique tutus videar. Nec insuave fuit vetera repetere studia ac ea refricare in ludicris quæ olim
etiam invitus tractare cogebar. Nam et veteranus aliquando arma desueta et navit rudentes attrectare
gaudet depositos. Et, ni fallor, ineptiendo sensi me non inconcinne nugari et si frontem perfricari
vellem, longe argutius mentiri posse quam plerosque, qui nimis insulse etiam in seriis nugantur,
nemini tamen unquam persuadent. Sed et exemplum habeo, cum quidam tyrannidem, alius febrem,
ille calvitiem, hic vero stultitiam laudaverit, cur igitur mihi soli non liceret, quod nemini prohibitum
esse cernimus.
[…]
Incipit Podagræ declamatio satyrica, cuius in exordio, etsi agitur de opusculo ioculari, nescio quid inest
sapientiæ dignumque esse reor qui consideretur cum, inter alia, hisce in verbis consilia insint ad præiudicatas
animi opiniones expellendas, ad alteram partem animo non repugnante exaudiendam, mente denique vigilanti
quaslibet animi perturbationes :
Non sum ignara, judices æquissimi, quam sit res difficilis ac odii plena opinionem semel
conceptam ac jam diu inveteratam ex hominum delere mentibus, maxime inconditi et imperiti vulgi,
quod non tam prudentia ad judicandum duci quam animi quodam impetu et furore rapi solet. Nec
mirum, cum delectu careat, si etiam absque discrimine sententiam ferat. Quo pacto enim recte judicari
posset ubi stoliditas prudentiam, temeritas rationem, consilium animi superavit impotentia? Proinde
summopere lætor, tempus mihi aliquando oblatum ac facultatem concessam esse, ut tandem
inimicorum maledictis respondere, et insani vulgi objecta diluere valeam, ne semper male audire
cogar et nunquam mihi libere loqui permittatur. Quamvis non tam mea, judices, quam vestra interesse
rear, ne quis accusatus, minime vero auditus seu convictus pereat, quo non optimus quisque a pessimis
hominibus temere insimuletur, insimulatus condemnetur, condemnatus ultimo afficiatur supplicio.
Non injuria igitur conspectus hic vester, clementiæ ac mansuetudinis index, vehementer me recreat ac
consessus celeberrimus ita reticit, ut omnem timorem omnemque suspicionem penitus ex animo
rejecisse videar. Cur enim timerem? Cum ea vos sapientia, ea integritate, et innocentia præditos
sciam, ut non solum nil mali suspicari, sed cuncta sperare debeam, quæ apud homines sancta, justa,
pia, et plane existimatione vestra digna habeantur. Verum antequam de causa dicere incipio, vos,
judices clementissimi, oro et obtestor, ut attente et cum bona venia verba mea ad finem usque audiatis,
et me meum dicendi ordinem servare patiamini ac interim donec a me peroratum fuerit, sententiam
vestram suspensam teneatis. Deinde si quam contra me concepistis iracundiam, exuatis, odium
seponatis, indignationem abiciatis, potiusque rem ac causam ipsam, qua adversariorum dicta, aut
personam meam consideretis. [...]
[ad indicem]
1418. ...
1419. ...
1420. Petri Bembi (1470-1547) carmina aliquot electa:
[ad indicem]
Bina carmina de Fauno deo:
Faunus ad Nymphas
Dicite cur nostros, Nymphæ, fugiatis amores?
Quid Faunus, quo sic despiciatur, habet?
Cornua si mihi sunt, sunt et sua cornua Baccho:
inque sinus vocat hunc Cressa puella suos.
Ignea si frons est, an non frons ignea Phœbo est?
Hoc tamen est Clymene facta parente parens.
Barba riget suffusa genis? dedit improba sæpe
oscula barbato Deianira viro.
Intonso densoque tegor præcordia villo?
Nil ideo Marti est Ilia questa suo.
Capripedem arguitis: quid claudo turpius? at tu
nupsisti claudo, Cypria pulchra, Deo.
Denique si qua meæ pars est non bella figuræ,
exemplum a cælo, quod capiatis, habet.
Sed vos nimirum mortalia facta sequutæ,
omnis quando auro conciliatur amor,
pastorum et pecoris tenui custode repulso,
quæritis a magnis munera magna Deis.
[ad indicem]
Galatea
Galatea depicta a Gustavo Moreau
Pana Deum Siculi per iniquas litoris undas

eludit tarda dum Galatea fuga,
Seque adeo, spe provectus studioque sequendi
plus medium infido tingueret ille mari:
“Quo fugis, o Galatea? mane, mane o Galatea:
Non ego sum, dixit, non ego, Nympha, Cyclops,
qui flavum avulsis iaculatus rupibus Acin,
sævitiæ liquit tristia signa suæ.
Pastorum pecorisque Deus, cui garrula cera
prima dedit varios fistula iuncta modos,
quem gelidi frondosa colunt pineta Lycæi
lætaque Mænalio Parrhasis ora iugo,
unam de cunctis te diligo Neptuninis:
Galatea, mane, o iam Galatea mane”,
Ille loquebatur; fundo declive maligno
Litus erat: gressum non tenuere pedes.
Sed pelagi dum cæca urget male cautus, et instat
qua refugit pendens, subtrahiturque solum,
labitur, et summas dorso converrit arenas:
Labentem intortis obruit unda fretis,
utque Deam, ‘Galatea’ iterans, ‘Galatea’, vocabat,
implerunt tenues ora vocantis aquæ.
Tum primum latices epotavisse marinos
Pana ferunt, ponti nec latuisse Deum,
sed quia Nereidas ibat vexare puellas
offensum fluctus non tenuisse suos.
Ergo illum nandi insuetum glauca excipit alto
unda sinu: exultant irrequieta vada.
Marmora ter superare manu conatus amara,
ter circumfusis est revolutus aquis;
Nympha Dei lapsum cupidis spectabat ocellis,
gratior et pulchro risus in ore fuit.
Spectarant, sparsi ut steterant per litora, Fauni,
Pan, comites Fauni, grataque turba tua,
Et mixtus Faunis, cordi cui semper amores
Nympharum et querulo tibia rauca sono,
incubus, et Satyri, et coniferæ Sylvanus
arboris agresti cinctus honore caput.
Qui simul atque ipsum gentis videre parentem
Pana sub impuris mergier æquoribus:
“Nympha redi, Galatea redi, neu desere amantem”,
ingeminant omnes, “candida Nympha redi.
Ah tantum ne admisse tuis sit dedecus undis,
quod taceant nulli post, Galatea, dies”,
ingeminant Divi; clamoribus icta resultat
arida pumiceum qua lavit Ætna pedem.
Illa metum fallax simulare et tendere in altum
et vanas surda rejicere aure preces;
Quo magis ii tristes mæsti versare querelas,
et pelagi expertes dicere amore Deos.
Pectora pars pulsare manu, pars currere in undas
cedit, et argutos tardat arena pedes.
Omnia quæ obliquo, lente nans, respicit ore,
unaque tot gaudet fallere Nympha Deos.
Utque satis lusit: “Certe sat lusimus, inquit,
successuque mei non caruere doli”.
Atque ita jactatis relegit freta versa lacertis,
pronaque non longum vincere tendit iter.
Summa secant pulsæ fluctu saliente papillæ,
spumea sub niveo murmurat unda pede.
Tum summo apprehensum cornu sustollit: at illi
clauserat insolitus lumina victa sopor,
ut rediit cum luce animus: “Quo percitus œstro
conjugium affectas, dixit, inepte, meum?
Perque ausus vada salsa sequi regna invia vobis,
invitam pergis sollicitare Deam?
Numen aquæ gaudet tumidarum numine aquarum,
conveniunt votis vota propinqua meis.
Tu pete montivagas, quarum es de gente, capellas,
parte tui, et nostros linque, proterve, toros”.
[ad indicem]
1421. …
1422. ...
1423. ...
1424. ...
1425. ...
1426. ...
1427. ...
1428. ...
1429. ...
1430. Hoc loco Marcus Hieronymus Vida (1470-1566) agit poeta de quæstione verborum novandorum :
Nos etiam quædam idcirco nova condere nulla

religio vetat indictasque effundere voces.
Ne vero hæc penitus fuerint ignota suumque
agnoscant genus et cognatam ostendere gentem
possint ac stirpis nitantur origine certæ.
[ad indicem]
Hisce versibus incipit Vidæ carmen de ludo regio seu scaccorum:
Ludimus effigiem belli simulataque veris

prœlia, buxo acies fictas, et ludicra regna,
Vt gemini inter se reges, albusque nigerque
pro laude oppositi certent bicoloribus armis.
Dicite, Seriades Nymphæ, certamina tanta
carminibus prorsus vatum illibata priorum.
Nulla via est : tamen ire iuvat, quo me rapit ardor,
inviaque audaci propero tentare iuventa.
Vos per inaccessas rupes, et inhospita euntem
saxa, deæ, regite, ac secretum ostendite callem.
Vos huius Indi in primis meminisse necesse est,
vos primæ studia hæc Italis monstrastis in oris
schacchidis egregiæ monumentum insigne sororis.
[ad indicem]
1431. …
1432. …
1433. …
1434. …
1435. …
1436. ...
1437. ...
1438. ...
1439. ...
1440. Iacobi Locher (1471-1528) pauca scripta selecta :

[ad indicem]
E versione latina operis Stultifera navis.
Inutilitas librorum.
Inter præcipuos pars est mihi reddita stultos prima, rego docili vastaque vela manu. En ego
possideo multos, quos raro libellos perlego, tum lectos negligo, nec sapio.
Si quis percurrere omnes scriptores cupiat opprimetur tum librorum multitudine, tum diversa
scribentium varietate: ut haud facile verum possit elicere. Distrahit enim librorum multitudo: et
faciendi libros plures non est finis.
Primus in excelsa teneo quod nave rudentes,

stultivagosque sequor comites per flumina vasta:
Non ratione vacat certa, sensuque latenti.
Congestis etenim stultus confido libellis,
Spem quoque nec parvam collecta volumina præbent:
calleo nec verbum, nec libri sentio mentem.
Attamen in magno per me servantur honore,
pulveris et cariem plumatis tergo flabellis.
Ast ubi doctrinæ certamen volvitur, inquam,
ædibus in nostris librorum culta supellex
eminet: et chartis vivo contentus opertis,
quas video ignorans: iuvat et me copia sola.
Constituit quondam dives Ptolomæus, haberet
ut libros toto quæsitos undique mundo,
quos grandes rerum thesauros esse putabat:
non tamen arcanæ legis documenta tenebat,
queis sine non poterat vitæ disponere cursum.
En pariter teneo numerosa volumina, tardus
pauca lego, viridi contentus tegmine libri.
Cur vellem studio sensus turbare frequenti?
Aut tam sollicitis animum confundere rebus?
Qui studet, assiduo motu, sit stultus et amens.
Seu studeam, seu non, dominus tamen esse vocabor:
et possum studio socium disponere nostro,
qui pro me sapiat, doctasque examinet artes.
At si cum doctis versor, concædere malo
omnia, ne cogar fors verba latina profari.
Theutonicos inter balbos sum maximus auctor,
cum quibus incassum sparguntur verba latina.
O vos doctores, qui grandia nomina fertis,
respicite antiquos patres, iurisque peritos.
Non in candidulis pensebant dogmata libris:
arte sed ingenua sitibundum pectus alebant.
Auriculis asini tegitur sed magna caterva.
[ad indicem]
Hoc elegi carmen ex Poematiis ab Lochero compositis:
Non mea derisor suspenso carmina naso

nec mea qui fingit Rhinocerota legat.
Quamvis nil sapiat morsu tamen omnia tentat
atque gravis trutinæ pondera falsa gerit.
Iudicium nunc quisque sibi nulla arte probatus
vindicat et cæcus quærit inane sophos.
Dum lippus censet divina poemata vatum
laurigeros rabido carpit et ore viros.
Sus docet ingenuam rostro spumante Minervam:
fontibus inque lavat terga lutosa sacris.
Aptior ut thynnos vendat, muriamve cucullis
institor aut falsi mucida frusta gari.
Hic mea scripta legat: ratio quem recta gubernat
censuræque bonum qui scit habere modum:
carmina seposito poterit qui vesca marone:
vel male tornatos connumerare pedes.
Lenis quemque iuvat mediocris vena poetæ:
scripta vel ex animo qui salebrosa fugit.
Fecimus hunc proprio (fateor sic) Marte libellum
res furtiva meo displicet ingenio.
[ad indicem]
1441. …
1442. Ex Bebelii (1473-1518) Facetiis :
[ad indicem]
De jejunio cuiusdam rustici:
Interrogavi nuper quendam rusticum in vico Zmifaldensi quot dies per Quadragesimam
jejunasset. Respondit, nullum nisi diem cinerum (ut vocant) ubi ex præterita die, carnisprivio scilicet
adeo saturatus esset , ut comedere nequiret.
Faceta responsio cujusdam mulieris:
Quidam comes in Suevia potens atque notissimus cum semel in venatione esset, obviam habuit
rusticam super equam insidentem atque alta voce clamantem, cui dixit: ‘unde tibi tantum gaudium, o
bona matrona? credo te hac nocte sponsam fuisse, quod ex lætitia tua auguror.’ Quærente autem
rustica, an ex ea re lætitia et gaudium eveniret, annuit comes. ‘Futue ergo’, inquit illa, ‘mihi o bone
socie, -comitem enim non noverat- equam meam ut lætior fiat celeriusque procedat.’ Cui comes effuse
ridendo, dixit, ‘bene mihi respondisti. Vale in pace!’
De testamento cujusdam:
Quidam infirmus, cum rogaretur a sacerdote, ut testamentum faceret, respondit: ‘libenter, sed
nihil habeo, nisi duos caballos egregios quos legare volo principibus terræ. Sacerdos, indignatus quod
sibi non relinqueret, quærit cur non pauperibus det. Respondit ille, ‘ex sermonibus vestris id facio, dum
Christi imitatores esse debeamus, Deus enim bona mundi principibus, non pauperibus, dedit. Illum
ego sequar, cujus actio nostra debet esse instructio.’
[ad indicem]
1443. ...
1444. ...
1445. Andreæ Dactii (1473-1548) poematia :

[ad indicem]
in Luicum
Jurgaris tumidis Luice verbis,

vultu præcipuum superbienti,
ignitis oculis, manu minaci,
non ipsi patientiæ ferendus.
Indictum nihil impium relinquis.
Ingens turpe, grave, asperum, protervum,
durum, terribile, horridum, tremendum,
fastosum, rabidum nefariumque,
probrosum, intolerabile, impudicum.
Non clamoribus abstines pudendis.
Quod contra referam nihil relinquis,
quæ dum singula, curiosus hostis
nulla cum ratione dignitatis
personæ penitus loci vel horæ,
iræ turbidus intonas strepisque
in te singula turpiter fateris.
Ad amicam.
Vt revocat pulsam nutricem fletibus infans

sic ego, quam fugi, quæro tuam faciem.
Nutricem te fecit amor, me fecit alumnum:
quæ potes, o, miserum, sola beare, bea.
Epitaphium
Parce meum lacrimis, hospes, temerare sepulcrum.

Hac omnes nati condicione sumus.
Vixi impar multis infletus, flebis an, oro,
quem magnis fecit regibus urna parem?
De reditu amici.
Salve, præsidium meum decusque,

spes, desiderium, lepos, voluptas.
Salve, deliciæ meæ, sodalis.
Tandem post varios, amice, casus
post sævas hiemis feræ procellas
post tam tempora longa, post dies tot,
mi vultus datur en tuos videre
et veras capere et referre voces.
Amplexus mihi da diu cupitos,
da centum et cape basiationes.
Felicem quater o diem et beatum!
Ten’ dextra teneo? ten’osculorque?
ut vix luminibus manuque credo,
ut somno vigil, ambigo teneri:
Sic cor lætitiaque gaudioque
compos vix animi suique gestit.
O lux candida, pulchra, lux beata,
reddis me sibi, mi meum sodalem.
Fortunas animumque corculumque,
jam nil, o Superi, precamur ultra,
concessis liceat frui perenne.
[ad indicem]
Sic incipit epicum carmen iocularis generis cuius titulus est Æluromyomachia :
Horrificas acies et decertata nefandis

bella odiis varioque diu certamine, Murum
fortundam ancipitem raptosque ex hoste triumphos
cattorum et sparsos regali sanguine muros,
Diva, refer: si Pierio præludia fonti
hæc paro legitimis (præstent modo dulcia Divi
otia) temporibus majore fluminis haustu
aggressurus opus: et debita nomina famæ
quantum mortales poterunt se tollere voces,
et quantum cupidi Phœbus concedet Apollo
viribus: altisona versus compage daturus.
Nec mihi tantillas referenti carmine pugnas
turpe sit Aonio deducere vertice Musas
vel, si forte mihi vitio quis vertat, Homerum
objiciens patiar tanto sub vindice tutus.
[…]
Ipse inter medios aurata veste decorus

progreditur sublimis equo: sonat aureus arcus
ex humeris: pharetræque procul fulgore coruscant.
Parte alia effulgens rutilis regina lapillis
feminea stipata manu: nudata lacertos
venatrix collecta sinus surasque cothurnis
evinota ingreditur qualis per lustra ferarum
Latois exhausta per vulnera mille pharetra
nobilis incedit: tumulisque elata ferarum
prostratis pone innumeræ iuxtaque sequuntur
Naiades.
[ad indicem]
1446. ...
1447. ...
1448. ...
1449. ...
1450. Locus excerptus ex Nicolai Beraldi (1473-1550) dialogo quo rationes quædam explicantur quibus ex tempore
dicendi facultas parari possit:
[ad indicem]
Spudæus. Leonicus.
S. Quid esse hoc putas, mi Leonice, quod cum tot nuper exorti sint Ciceroniani qui Ciceronis libros
assidue legant, circumferant, numquam ponant e manibus, Ciceronianas voces omnes in elenchum
relatas ac pæne etiam numeratas ediscant; tam pauci tamen exsistant qui Latine roganti quidpiam,
Latine respondere queant.
L. Quos tu mihi Ciceronianos narras? Nuperne exorti tibi videntur, qui Ciceronem Latini sermonis
Romanæque eloquentiæ sibi proponant imitandum? Num sano eos esse judicio putas qui rem omnium
pulcherrimam assequi conantur.
S. Ego vero, cum tales omnes laudo, tum vero ut Ciceroni quis est simillimus, ita mihi est
admirandus, ut aliis omnibus cujuscumque sæculi Latinis scriptoribus anteponendus videatur. Sed
novum ac superstitiosum genus hominum miror, qui ubi Ciceronis paginas aliquot legerunt et voces e
Ciceronis libris temere in suos commentariolos congesserunt, Ciceronis se legitimos fœtus esse putant
dignosque qui eloquentiam hoc sæculo nobis constituant.
L. Tun’ genus hominum hoc novum esse putas?
S. Maxime.
L. Atqui, ne Fabii quidem sæculo nova ista, ut putas, seu superstitio, seu religio defuit.
S. Qui, quæso? Morbum enim novum credidi.
L. Imo vero vetus est insania. Otiosos enim ille se vidisse ait ac supinos qui, si quid modo longius
circunduxissent, iurarent ita Marcum Ciceronem fuisse locuturum. Quosdam vero suo sæculo fuisse
scribit qui Ciceronis eloquentiam pulchre sibi expressisse viderentur, si sensum aliquem his uerbis
clausissent ESSE VIDERETVR.
[…]
Langueat eorum sermo necesse est qui ad singula hærent et, dum Ciceroniana modo sequuntur,
optima nonnunquam ac significantissima reformidant, quodque est in primis ridiculum, Ciceroniana
ipsa. Nam dum in eam rem unam intenditur animus veluti quærens quod calumnietur, stupet lingua,
ingenii acies anxia inutilique cogitatione retunditur, spiritus vero ille feliciter audax opprimitur. Inde
elingues scilicet ac muti plerique, nonnulli hæsitantes ac balbi. Pectore enim quo disserti efficimur
represso, frenata vero etiam ipsa vi mentis et in humili verborum examine defixa, stupeat lingua
cunctanterque ac ægre sermo eat necesse est. Delectum verborum ac optimarum quarunque vocum
præparatam copiam nemo sani iudicii laudare non potest; sed quid efficiant isti quamque lente eis
perpauca succedant (si quid modo succedat iis) facile vel me tacente perspicis.
[ad indicem]
1451. ...
1452. ...
1453. ...
1454. ...
1455. Alexandræ Scalæ (1475-1506) epistula ad Cassandram Fidelem:

[ad indicem]
Alexandra Scala Cassandræ Fideli s[alutem dicit]:
Quicumque istinc huc ad nos proficiscuntur virtutem tuam prædicant ut apud hos quoque
iam nomen tuum summa in admiratione sit. De ingenio tuo, doctrina, de moribus nobis admiranda
quædam et fere incredibilia afferuntur. Quare tibi gratulor, agoque gratias quod non nostrum
modo sexum sed hanc quoque ætatem illustraveris. Vale.
1456. ...
1457. ...
1458. ...
1459. ...
1460. Lucretiæ Bebbi versus aliquot excerpti e carmine quo bellum diris devovet:
[ad indicem]
Tristia convexi populo quid sidera cæli

portendant Latio, Delphica Musa canit.
Mars furibundus adest, campos qui milite complet
intrepido latos, castra superba locans.
Agmina disponit: rabidus vocat arma scelestis
gentibus Ausoniis prœlia dira movens.
Classica mille sonant, infestaque tela parantur,
in cædemque duces ira cruenta trahit.
Præcipitesque viros perimit ballista; sepultos
obducuntque gravi mœnia lapsa sono.
Ecce pedes clipeo, disiectis undique muris,
innixus gelidas transnatat acer aquas.
Inde domos inhians argenti pondus, et auri
poscit et insanus ostia clausa ferit.
Diripiuntur opes, frumentique horrea fusi
grandia laxantur : Bacchica vasa fluunt.
Hic fulvis onerat se nummis : ille lapillos
excipit Eoos, purpureasque togas.
Implentur magnis pavidæ clamoribus ædes,
Vulcanusque furens culmina nota petit.
Tigna ruunt, lapidesque pluunt, laquearia fumant,
strata iacet fornix, rupta columna cadit.
Hinc mæsti cives, manibus post terga revincti,
sordida limosi carceris antra colunt.
Hic foricas quærit : tumulis latet ille parentum,
vipereis dapibus languida membra cibans.
Hic se fulminibus subterlabentibus offert,
nescio quis tutum iussit abire Deus.
Scinduntur tabulæ, quibus extant iura priorum
scripta patrum, et cunctis lex metuenda reis.
Pupilli pereunt, violantur tectaque Divum,
et rapitur Vestæ Virgo dicata Deæ.
Grata viro nimium luctanti carpitur uxor,
heu dolor, heu pietas, unguibus ora secans.
...
Barbarus en gravidæ crudeli pectora matris,
proh scelus infandum, transfigit ense ferox.
Et dulcem spectans nutrix deplorat alumnum,
illisum tetricis tempora marmoribus.
Occidit et mediis flamen velut hostia templis,
dum peragit superis orgia sacra deis.
Hæc vobis, miseri mortales, funera Martis
tristia belligeri noxia stella parit.
[ad indicem]
1461. ...
1462. ...
1463. ...
1464. ...
1465. Epistula Hermanni Schottenii Hessi (?-1527) ad lectorem ad opusculum commendandum c.i. Confabulationes
tironum litterariorum :
[ad indicem]
Cum nuper hasce conderem nugas pueriles, candide lector, in eorum usum qui sub mea agunt
ferula, ilico exoriebantur nonnulli (nescio amore vel odio ducti) qui dicerent se satis admirari non
posse edendi colloquia provinciam me velle subire, post Erasmum illum, Germaniæ decus, et
litterarum verarum vindicem nostra ætate, cujus colloquia omnium juvenum palatis satis facerent.
Horum stomacho paucis respondere lubet. Admiror ego rursus ipsos qui credant nihil me audere
debere in confabulationibus novis componendis, ob Erasmi auctoritatem. Nonne in litterario
munere, multos in eandem arenam descendisse legimus neque absterritos ob id quod alii albis (ut
aiunt) equis præcesserint? Nam ut inquit Cicero in oratore ad Brutum quod in poetis Græcis non
soli Homero est locus, aut Archilocho, aut Sophocli, aut Pindaro, sed horum vel secundus, vel etiam
infra secundos. Neque vero in Philosophia Aristotelem in scribendo deterruit amplitudo Platonis.
Nec ipse Aristoteles, admirabili scientia et copia ceterorum studia restrinxit. Demosthenes,
quamvis Græcorum oratorum excellentior esset, multi tamen alii, eo tempore viguerunt, neque
postea defecerunt. Quare, et ego semipaganus ac in litteris camelus saltans, ausus sum, post
Erasmum, colloquia Tironum litterariorum conscribere, quæ si non optima reddidi, contentus
saltem ipsa, vel optimis proxima censeri. Solum enim hæc in meorum discipulorum usum composui
et illorum quorum ingenia humi repunt ac latinum sermonem nondum, neque a limine salutarunt
neque primoribus labiis attigerunt.
[ad indicem]
Colloquium c.t. Difficile esse Latinum discere sermonem et unde dicatur sermo latinus.
Albertus et Antonius.
Quid tu hic terrarum geris? An.: Hic litteris incumbo. Al.: Quando venisti huc? An.: Ante
paucos dies. Al.: Quis tecum? An.: Pater meus. Al.: Rediit ipse deinde solus in patriam? An.: Non,
sed habuit comitem unum aut alterum. Al.: Qui isti fuerunt? An.: Nostri concives fuerunt. Al.:
Militas in schola sermonis Latini vel Germanici? An.: latinæ linguæ. Al.: Difficile est addiscere
latinum sermonem. An.: Consentio. Al.: Nisi quis semper loquatur latine ægre addiscet. An.: Non
dissentio. Al.: Sed nescisne quare dicatur lingua latina? An.: Credo, quod ab Italia, quæ quondam
Latium est dicta. Al.: Venit tunc ab Italia lingua latina ad nos germanos? An.: Ita. Ignoras illud?
Al.: Optime credo, quia sermo Italorum est medius latinus. An.: Non aberras. Al.: Sed cur Italia
olim est dicta Latium? An.: Quia poetæ scribunt dum Saturnus a suo filio Iove e cælo esset
expulsus, tum latuit in Italia, inde a latendo dicitur Latium. Et a latinus-a-um. Al.: Ubi in Italia
latina lingua est orta? An.: Dicunt in urbe Romana, quæ Italiæ caput est.
[ad indicem]
1466. ...
1467. ...
1468. ...
1469. ...
1470. Excerpta aliquot e Thomæ Mori (1477-1535) operibus:
[ad indicem]
Epigramma De rege tuto, adversus tyrannidem:
Non timor invisus, non alta palatia regem,

non compilata plebe tuentur opes.
Non rigidus vili mercabilis ære satelles
qui sic alterius fiet, ut huius erat.
Tutus erit populum qui sic regit, utiliorem
ut populus nullum censeat esse sibi.
Alterum epigramma de laborantibus amicis mutuam ferentibus opem:
Vtilius nihil esse potest, quam fidus amicus,

qui tua damna suo leniat officio.
Fœdera contraxere simul mendicus uterque,
cum claudo solidæ cæcus amicitiæ.
Claudo cæcus ait, collo gestabere nostro.
Retulit hic, oculis cæce regere meis.
Alta superborum fugitat penetralia regum,
inque casa concors paupere regnat amor.
Tertium epigramma in huius vitæ vanitatem:
Damnati ac morituri in terræ claudimur omnes

Carcere, in hoc mortem carcere nemo fugit,
Carceris in multas describitur area partes,
Inque aliis alii partibus ædificant.
Non aliter quam de regno de carcere certant.
In cæco cupidus carcere condit opes.
Carcere obambulat hic vagus, hic vincitur in antro.
Hic servit, regit hic, hic canit, ille gemit.
Iam quoque dum carcer non tanquam carcer amatur.
Hinc aliis alii mortibus extrahimur.
[ad indicem]
Mori humanitas manifesta et conspicua est, cum alibi, tum in epistulis quas ad doctam filiam
suam scripserat, quam æque ut virum erudiendam curaverat etsi, temporibus muliebri sexui adversis
feminæ eruditio nullos in re publica fructus, proh dolor, ferre posset.
Quæso te, Margareta, fac de studiis vestris quid sit intelligam. Nam ego potius quam
meos patiar inertia torpescere, profecto cum aliquo fortunarum mearum dispendio
valedicens aliis curis ac negotiis, intendam liberis meis et familiæ.
[…]
Sed tu, Margareta dulcissima, longe magis eo nomine laudanda es, quod quum
solidam laboris tui laudem sperare non potes, nihilo tamen minus pergis cum egregia ista
virtute tua cultiores litteras et bonarum artium studia coniungere; et conscientiæ tuæ
fructu et voluptate contenta, a populo famam pro tua modestia nec aucuperis nec oblatam
libenter velis amplecti, sed pro eximia pietate qua nos prosequeris satis amplum
frequensque legendi tibi theatrum simus, maritus tuus et ego.
[ad indicem]
Loci excerpti ex opere cuius inscriptio est De Optimo statu rei publicæ sive de nova insula Vtopia:
Quod si quis in illo cœtu vel alienis invidentium, vel præferentium sua, aliquid afferat,
quod aut aliis temporibus factum legit, aut aliis fieri locis vidit, ibi qui audiunt, perinde agunt,
ac, si tota sapientiæ suæ periclitaretur opinio, et post illa pro stultis plane sint habendi, nisi
aliquid sufficiant invenire, quod in aliorum inventis vertant vitio.
...
Xylographia de hoc colloquio, pictore Ioanne Holbenio iuniore (1478-1535)
Tum ego, ausus enim sum libere apud cardinalem loqui: “Nihil mireris”, inquam.
“Nam hæc punitio furum et supra iustum est, et non ex usu publico. Est enim ad vindicanda
furta nimis atrox, nec tamen ad refrenanda sufficiens. Quippe neque furtum simplex tam
ingens facinus est, ut capite debeat plecti, neque ulla pœna est tanta, ut ab latrociniis
cohibeat eos, qui nullam aliam artem quærendi victus habent. Itaque hac in re non vos
modo, sed bona pars huius orbis imitari videtur malos præceptores, qui discipulos
verberant libentius, quam docent.
Decernuntur enim furanti gravia atque horrenda supplicia, cum potius multo fuerit
providendum, uti aliquis esset proventus vitæ, ne cuiquam tam dira sit furandi primum,
dehinc pereundi necessitas.”
...
At, quam sit perniciosum huiusmodi beluas alere, et Gallia suo malo didicit, et
Romanorum, Carthaginiensium ac Syrorum, tum multarum gentium exempla declarant,
quorum omnium non imperium modo, sed agros quoque atque adeo urbes ipsas parati
ipsorum exercitus aliis atque aliis occasionibus everterunt.
...
iam ipsam paucorum improba cupiditas vertit in perniciem. Nam hæc annonæ
caritas in causa est, cur quisque, quam possit, plurimos e familia dimittat, quo, quæso, nisi
mendicatum, aut, quod generosis animis persuadeas facilius, latrocinatum?
Quid, quod ad miseram hanc egestatem atque inopiam adiungitur importuna
luxuries. Nam et ministris nobilium et opificibus et ipsis propemodum rusticis et omnibus
denique ordinibus multum est insolentis apparatus in vestibus, nimius in victu luxus. ...
Certe, nisi his malis medemini, frustra iactetis exercitam in vindicanda furta
iustitiam, nempe speciosam magis quam aut iustam, aut utilem. Siquidem cum pessime
sinitis educari et mores paulatim ab teneris annis corrumpi ... quid aliud, quæso, quam
facitis fures, et idem plectitis?
[ad indicem]
...
Nam post multorum itinera dierum, oppida atque urbes aiebat reperisse se, ac non
pessime institutas magna populorum frequentia respublicas.
Nempe sub æquatoris linea tum hinc atque inde ab utroque latere quantum fere
spatii solis orbita complectitur, vastas obiacere solitudines perpetuo fervore torridas.
Squalor undique et tristis rerum facies horrida atque inculta omnia feris habitata,
serpentibusque, aut denique hominibus, neque minus efferis quam sint beluæ, neque minus
noxiis.
Cæterum ubi longius evectus sis, paulatim omnia mansuescere. cælum minus
asperum, solum virore blandum, mitiora animantium ingenia, tandem aperiri populos,
urbes, oppida, in his assidua non inter se modo, ac finitimos, sed procul etiam dissitas
gentes, terra marique commercia.
Inde sibi natam facultatem multas ultro citroque terras invisendi, quod nulla navis
ad iter quodlibet instruebatur, in quam non ille, comitesque eius libentissime
admittebantur.
...
Quid quoque in loco se uidisse narravit, et longum fuerit explicare, neque huius est
operis institutum, et alio fortasse loco dicetur a nobis, præsertim quicquid ex usu fuerit non
ignorari, qualia sunt in primis ea, quæ apud populos usquam ciuiliter conviventes
animadvertit, recte prudenterque provisa.
...
His enim de rebus et nos avidissime rogabamus, et ille libentissime disserebat,
omissa interim inquisitione monstrorum, quibus nihil est minus novum. Nam Scyllas et
Celenos rapaces, et Lestrigonas populivoros, atque eiuscemodi immania portenta, nusquam
fere non invenias, at sane ac sapienter institutos cives haud reperias ubilibet. Cæterum ut
multa apud novos illos populos adnotavit perperam consulta, sic haud pauca recensuit,
unde possint exempla sumi corrigendis harum urbium, nationum, gentium, ac regnorum
erroribus idonea, alio, ut dixi, loco a me commemoranda.
Nunc ea tantum referre animus est, quæ de moribus atque institutis narrabat
Vtopiensium, præmisso tamen eo sermone, quo velut tractu quodam ad eius mentionem
reipublicæ deventum est.
...
[ad indicem]
1471. …
1472. …
1473. …
1474. …
1475. ...
1476. ...
1477. ...
1478. ...
1479. ...
1480. Sic incipit Iacobi Sadoleti (1477-1535) opusculum cuius inscriptio est Phædrus sive de laudibus Philosophiæ:
[ad indicem]
Omnis, Mari Volaterrane, quæ ad bene beateque vivendum pertinet doctrinæ institutio ducta
primum mihi quidem a Philosophiæ præceptis videtur esse atque ab ejus facultate disciplinæ, quæ
in contemplatione rerum naturalium et moribus ad virtutem fingendis constituendisque cernitur.
[…]
Duximus non alienum nec nostra dignitate, nec eorum, quos ad virtutis studium atque amorem
genuit ipsa natura, utilitate, nos facturos, si, quæ de hominibus doctissimis, Græcis præsertim,
quorum in hac laude sine ulla dubitatione excellit industria, accepta a nobis fuissent, ea Latino
sermone conscriberemus primumque gratia hac debita ea quidem et merita Philosophiæ reddita,
toto deinde pectore, ut dicitur, maturescentibus etiam annis ad illam cælestem scientiam
incumberemus. Atque hoc ita agere id studiosius etiam sumus meditati, quod in hoc tempus,
Latinis quidem litteris desiderari videtur Philosophia. […] Ita illa necessario penes barbaros
morata, tanquam juris nostri morisque expers, caruit honore et nomine civitatis. Ac ut illum
omnis doctrinæ et eloquentiæ parentem potissimum nominemus, Marcus Tullius Cicero etiam
professus fuit hoc se populo exhibiturum, ut Græce tum loquentem Philosophiam ad Latinam
sermonis consuetudinem adduceret: quem ego unum maxime statuo incredibili quadam
magnitudine ingenii, qua et omnes longe vicit superiores et posteris spem pæne sui imitandi
ademit, cumulate quod susceperat, præstare potuisse. Verum, sive infinitis novæ Academiæ (sic
enim appellabatur orta ab Archesila, a Carneade confirmata disciplinæ ratio) disputationibus
impeditus, quarum illa contra omnia dicendo numquam terminavit modum, sive quod propinquo
et celeri cum suo, tum rei publicæ fato, illius per vim nefariam fuit interrupta industria, minus
aliquanto nobis præbuit quam, aut optaremus, aut ab illa divina mente potuit expectari. Moralem
partem Philosophiæ persecutus est eamque carptim separatis quæstionibus : in physicis quidem
nihil attigit nec vero de ea parte, quæ ad disserendum tota est, litteram omnino fecit ullam.
[ad indicem]
Jacobi Sadoleti Carmen de Statua Laocoontis:
Ecce alto terræ e cumulo, ingentisque ruinæ

visceribus, iterum reducem longinqua reduxit
Laocoonta dies; aulis regalibus olim
qui stetit, atque tuos ornabat, Tite, penates.
Divinæ simulacrum artis, nec docta vetustas
nobilius spectabat opus, nunc celsa revisit
exemptum tenebris redivivæ mœnia Romæ.
Quid primum summumve loquar? miserumne parentem
et prolem geminam? an sinuatos flexibus angues
terribili aspectu? caudasque irasque draconum
vulneraque et veros, saxo moriente, dolores?
Horret ad hæc animus, mutaque ab imagine pulsat
pectora non parvo pietas commixta tremori.
Prolixum bini spiris glomerantur in orbem

ardentes colubri, et sinuosis orbibus errant
ternaque multiplici constringunt corpora nexu.
Vix oculi sufferre valent, crudele tuendo
exitium, casusque feros: micat alter, et ipsum
Laocoonta petit, totumque infraque supraque
implicat et rabido tandem ferit ilia morsu.
Connexum refugit corpus, torquentia sese
membra, latusque retro sinuatum a vulnere cernas
ille dolore acri, et laniatu impulsus acerbo,
dat gemitum ingentem, crudosque evellere dentes
connixus, lævam impatiens ad terga Chelydri
objicit: intendunt nervi, collectaque ab omni
corpore vis frustra summis conatibus instat.
Ferre nequit rabiem, et de vulnere murmur anhelum est.
At serpens lapsu crebro redeunte subintrat
lubricus, intortoque ligat genua infima nodo.
Absistunt suræ, spirisque prementibus arctum
crus tumet, obsepto turgent vitalia pulsu,
liventesque atro distendunt sanguine venas.
Nec minus in natos eadem vis effera sævit
implexuque angit rapido, miserandaque membra
dilacerat: jamque alterius depasta cruentum
pectus, suprema genitorem voce cientis,
circumjectu orbis, validoque volumine fulcit.
Alter adhuc nullo violatus corpora morsu,
dum parat adducta caudam divellere planta,
horret ad adspectum miseri patris, hæret in illo,
et jam jam ingentes fletus, lacrimasque cadentes
anceps in dubio retinet timor. Ergo perenni
qui tantum statuistis opus jam laude nitentes,
artifices magni (quanquam et melioribus actis
quæritur æternum nomen, multoque licebat
clarius ingenium venturæ tradere famæ)
attamen ad laudem quæcunque oblata facultas
egregium hanc rapere, et summa ad fastigia niti.
Vos rigidum lapidem vivis animare figuris
eximii, et vivos spiranti in marmore sensus
inserere, aspicimus motumque iramque doloremque,
et pæne audimus gemitus: vos extulit olim
clara Rhodos, vestræ jacuerunt artis honores
tempore ab immenso, quos rursum in luce secunda
Roma videt, celebratque frequens: operisque vetusti
gratia parta recens. Quanto præstantius ergo est
ingenio, aut quovis extendere fata labore,
quam fastus et opes et inanem extendere luxum.
[ad indicem]
1481. …
1482. …
1483. …
1484. …
1485. ...
1486. ...
1487. ...
1488. ...
1489. ...
1490. Locus ex Lazari Bonamici (1477-1535) oratione in Ciceronis Demosthenisque interpretatione :
[ad indicem]
Ego, qui ex varia veterum auctorum interpretatione, tanquam ex longa peregrinatione, ad

Ciceronis, Demosthenis, Virgilii atque Homeri interpretationem redii, in quibus velut in tutissimo
atque amœnissimo portu ac diversorio ex cæteris omnibus mihi delecto vel a natura vel ab aliis causis
concessum conquiescere et eodem errantes alios vocare decrevi. Hujus consilii mei vobis, honestissimi
studiosissimique adulescentes, rationem reddendam esse existimavi, ut, si qui forte dissentirent,
quantopere fallerentur intelligerent; qui vero probarent, nihil se temere probare sentirent et aliquid ex
suo judicio voluptatis perciperent.
[…]
Et hæc omnis oratio horum adolescentum causa instituta est ad quos mea se convertet oratio.
Etenim, quid agimus, adolescentes, quid quærimus, quid sibi vult hic noster prope cottidianus
interpretandi labor? Nempe ut Eloquentiam consequamur, hoc est, sapientiam copiose, distincte,
ornate loquentem, infinitas pravas opiniones evellentem, bonas inserentem, id denique, ut doctissimi
viri tradiderunt, agentem quo quisque, qui Minoi et Rhadamanto tradendus aut carnifici plectendus
non sit, ex aureis illis philosophiæ institutionibus sponte, non vi, non metu aliquo, veri hominis vitam
et publicis in rebus et privatis vivere velit.
Versus aliquot excerpti ex carmine Joanni Matthæo Giberto episcopo dicato quo belle depingitur hiemis exitus
aditusque veris :
Jam nix in liquidas canis de montibus undas

liquitur et rigidi Boreæ furor æthere cessit
insinuansque almis zephyrus se molliter auris
perflat in amplexus telluris ; at illa repente
cælestes ubi concepit fecunda calores
parturit. Umbrosis crinitur frondibus arbos
et surgunt pictis pubentia gramina campis.
Nonne vides? variis subrident floribus horti.
quos circum violæ et ferruginei hyacinthi
funduntur calycesque comis discludit odoris
vere rosa, exultans primi sub lumina solis.
Jamque suis properant obiisse negotia curis
omnia et ignavæ propulsant otia vitæ.
Ecce thymum perquirit apis roremque marinum
nunc hoc, nunc illud peragrans nemus arteque mira
anfractus molli e cera deducit et intus
distendit liquido manantia nectare mella.
Sedula jam densa festinat in arbore nidos

ponere avis caros ut quondam educere natos
possit et ardenti repetit loca sæpe volatu.
Frondosique alta nemoris Philomela sub umbra
dulce querens tenui permulcet gutture silvas.
Albus olor per colla modos dat longa canoros
propter aquam, gaudens viridantis gramine ripæ.
Jam procul a stabulis ducunt armenta gregesque
pastores montesque petunt ac pascua nacti
herbida projiciunt læti se in gramine læto
argutumque cava modulantur arundine carmen.
Responsant quibus antra eadem vallesque supinæ
mugitusque ciet pascens ad carmina taurus.
Navita jam siccas deducit ad æquora naves
explicat et vernis sinuantia carbasa ventis.
Quod si plena auris nunc pandit vela secundis
et latum trabe nauta cava descendit in æquor.
Sibila dat pastor septem deducta cicutis.
Si raucum niveus nemorosa ad flumina cycnus
concinit, Halcyones fundunt per litora cantus.
Attica populeos inter philomela recessus
obstrepit et volucres suspendit in arbore nidos.
Ipsæ etiam pastæ flores alvearia circum
taurigenæ meditantur opus cæleste volucres.
Omnia si repetunt grato intermissa labore
festinantque suis percurrere munera curis.
...
[ad indicem]
1491. ...
1492. ...
1493. ...
1494. ...
1495. ...
1496. ...
1497. ...
1498. ...
1499. ...
1500. Cælius Calcagninus (1479-1541) nepoti rettulit quantum solacii sibi afferret mollis ac placida feles:
[ad indicem]
(…) Me certe nihil pænitet interdum, cum vel a negotiis vel a studiis aliquid temporis succiditur, æluro,
seu mavis felem appellare, blandiri eumque adludentem et festivis ronchis supparasitantem
permulcere.
[ad indicem]
Hoc est initium ludicræ dissertationis ab Cælio Calcagnino scriptæ, inscriptæ vero Encomium Pulicis:
Videtur natura, quom exigua corpore animalia compegit, id ante omnia procurasse, ut quicquid
magnitudini detrahebat, illud vi aut aliqua certe utilitate compensaret. Quorum utrumque ita clarum
ac perspicuum in pulice animadverti potest, ut mirum omnino videatur: quom et viribus, si recte
inspiciamus, non illi modo brevitati conferenda, sed longe corpore ac statura majora exuperet. Quod
si utilitate etiam ac ingenita quadam potentia ita pollere ostenderimus, ut perpauca illi ex omni
animantium genere æquari possint; tum illud abunde, quod expeto, mihi videbor assecutus: eos
scilicet non satis vero, nec explorato animi judicio, sed libidine vel invidia potius permotos, qui
sordidum ac infestum animal pulicem dixere, quom ex adverso potius et elegans et commodissimum
nuncupari oporteat. Quas eorum calumnias ut facilius diluamus, a corporis habitu primum
auspicandum arbitror. Nam ei quidem color, qui præstantissimus haberi solet, seu tu illum
hyacinthinum, seu purpureum malis appellare. Hoc triumphantium prætexta, hoc imperatorum
paludamenta illustrantur. Corporis vero portio neque omnino oblonga, neque testudinata, neque
plane rotunda, sed quasi omnium particeps, tereti quadam pollet habitudine: qua neque ad agilitatem,
neque ad elegantiam accommodatior ulla reperiri potest. Tum vero quo proboscidem natura
spiculavit ingenio? Quam exili, quam reciproca arte conformavit? ut fodiendo acuminata sorbendoque
fistulosa deprehendatur. Texturam vero tergoris quam apte, quam sine ullo dispendio capiti
continuavit? quam pulchre imbricatis, sed etiam pæne inexploratis conjunxit flexilium vertebris? ita
ut, (quod omnium insectorum peculiare est) frustillatim etiam cæsus, spiritus tamen aliquid fervet
mortique intrepide occurset et, quod omnia domat, fatum moretur. Tantus est in tantillo corporis
vigor, tanta pollet acrimonia. At posteriora quam gracili, quam reducto tornavit ambitu: fores
excludendæ saturitati qua conclusit industria, qua coagmentavit modestia, uterculum miro castigavit
temperamento, incredibili caveæ vacuo perforavit? In hunc tenuem quidem, sed vegetum atque
inexhaustum spiritum perflavit. […] Nec minus pedes suis distincti internodiis mirabili adhærent arte
et prioribus quidem ad plurima utitur officia: vel ut scabat, vel ut detergat, junctis sublatisque
utrinque pedibus, ne dicam, an manibus?
[ad indicem]
1501. ...
1502. ...
1503. ...
1504. ...
1505. ...
1506. ...
1507. ...
1508. ...
1509. ...
1510. Locus ex Lilii Gyraldi (1479 - 1552) dialogo cui titulus est De poetis nostrorum temporum :
[ad indicem]
[…] Quin potius, o Lili vosque Antimache et Ricci, nostrum sermonem ad alia convertamus.' ‘Sic
faciemus', inquam, 'o Porte, nam et ego nunc longe aliud meditabar. Nam cum adulescentes plerique
studiosi meos de poetis antiquis dialogos legissent, rogabant, ut recentes et nostræ ætatis huiusque
proximæ superioris poetas colligerem, idque cum ipse facere nequeam arthritide ita oppressus, ut
videtis, ut ne quidem in grabato me excutere possim nisi a famulis adiutus, quare vos opportune et
auspicato advenisse crediderim, ut succenturiati subsidio mihi esse possitis cupienti gratificari
nobilibus adulescentibus et mei studiosis, atque ea in primis de causa, quod de externis et peregrinis ac
recentioribus poetis esset mihi agendum; nam superioribus annis de Italis et nostratibus egi.' Hæc
cum dixissem, ecce puer adest. 'Hic', inquit, 'Didacus Pyrrhus poeta Lusitanus, qui intromitti cupit
audiens vos hic colloquentes rogavitque, ut significarem.' 'Immo', inquam, ‘dic, ut introeat; libenter
enim memorem hominem historiarum ac fabularum et bene Græce et Latine scientem suscipimus.'
Intromissus igitur Didacus omnes salutavit. Cui ego: ‘Peropportune advenisti, Didace: eramus enim
acturi de re, quam ex me totiens efflagitasti, ut perficerem poetarum nostrorum temporum catalogum
potius quam historiam.’ Et Pyrrhus ‘Beasti me’, inquit, 'Lili; attentissime enim vos disserentes audiam.’
‘Immo tu’, inquam, ‘tuam laboris partem feras necesse est, qui per tot orbis regiones extorris patria ad
ultimos usque Britannos es peregrinatus et qui vidisti, ut est Homericus versus, mores hominum
multorum et urbes.’ His itaque viris doctissimis tanquam in hemicyclo aut exedra circa lectulum
totidem sellis sedentibus nec de nuptiis plura dicere volentibus sic Antimachus: ‘Mittamus’, inquit, ‘ista
et de poetis agamus et a Græcis, si videtur, incipiamus.’ ‘Recte quidem’, inquam, ‘ais, Antimache; de
Græcis agamus, atque istæ tuæ partes sint, ut qui pæne adhuc adulescens in Græciam profectus sis ad
bonas ipsorum litteras capessendas, nec illas ex rivulis nostris, sed ex ipso Permessi, ut sic dicam,
flumine haurire, et non solum ex eo bibisti, sed etiam totum te proluisti, ut non modo carmine, sed et
soluta ortione ipsis Græcis æqualis evaseris, ut multiplicia tua scripta manifestant; sed et vernaculo
quoque eorum sermone intrepide loquaris. Quapropter iure et merito tibi de Græcis agendum est.’
[…]
Cum perdifficile fuerit de antiquorum, tum periculosum maxime et invidiosum futurum video de
nostrorum temporum ingeniis æstimare. Nam et multorum offensiones incmrat, qui hanc provinciam
aggreditur, dicendo necesse est et tacendo, dum aliqui se præteriri putant.
[ad indicem]
1511. ...
1512. ...
1513. ...
1514. ...
1515. ...
1516. ...
1517. ...
1518. ...
1519. ...
1520. Locus e Maturini Corderii (1479-1564) colloquiis :

[ad indicem]
Abrahamus, Bartholomæus.
Eamus una repetitum. B. Quid ego repeterem? Nonne satis est, quod solus repetiverim? A.
Si tantum semel aut bis repetieris, id parum est ad ediscendum. B. Immo circiter decies repetivi. A.
Ne id quidem sufficit. B. Quid igitur vis amplius? A. Si vis certissime reddere coram Præceptore,
opus est cum aliquo repetivisse. B. Istud ego nesciebam: sed libenter assentior. A. Faciamus ergo,
quod ego te monebam. B. Equidem, non recuso, incipe.
Colloquium II. Argumentum: Exordium est ad repetendam prælectionem.
Conradus, Daniel.
Quid agis? D. Repeto mecum. C. Quid repetis? D. Præscriptum hodiernum Præceptoris. C.
Tenesne memoria? D. Sic opinor. C. Repetamus una: sic uterque nostrum rectius pronuntiabit
coram Præceptore. D. Tu igitur incipe, qui me provocasti. C. Age, attentus esto: me ne sinas
aberrare. D. Sum promptior ad audiendum, quam tu ad pronuntiandum.
Colloquium III. Argumentum: Ad idem cum proximo superiore.
Erasmus. Franciscus.
Visne mecum repetere lectionem? F. Volo. E. Tenesne? F. Non satis recte fortasse. E. Age,
faciamus periculum. F. Quid igitur exspectamus? E. Si voles, incipe. F. Atqui tuum est potius
incipere. E. Quid ita? F. Quia me invitasti. F. Æquum dicis, attende igitur. F. Isthic sum.
Colloquium IV. Argumentum: Exordium ad colloquendum. Qui bene agir, reprehendi non
timet. Prudenter igitur facit, qui præceptum illud usurpat: Sic age, ne timeas.
Gabriel, Hieronymus.
Jamne tenes, quæ reddenda sunt hora tertia? H. Teneo. G. Ego quoque. H. Ergo
confabulemur paulisper. G. Ego quoque. H. Ergo confabulemur paulisper. G. Sed si intervenerit
observator, putabit nos garrire. H. Quid times, ubi nihil timendum est? Si venerit, non deprehendet
nos in otio, aut in re mala: audiat, si velit, nostrum colloquium. G. Optime loqueris: secedamus
aliquo in angulum, ne quis nos impediat.
[ad indicem]
1521. ...
1522. ...
1523. ...
1524. ...
1525. ...
1526. ...
1527. ...
1528. ...
1529. ...
1530. Locus excerptus e Iacobi Ludovici Strebæi (1481-1550) præfatione operis rhetorici cui index De electione et
oratoria collocatione verborum:
[ad indicem]
… Quum procul ab urbe propinquos tuos Oratorias artes Philosophiamque doceremus, nec
satis multa librorum copia ad operis incepti confectionem suppereret, commentariis intermissis,ne
nihil ageremus interea, hunc libellum de delectu et oratoria collocatione verborum, succesivis horis
effecimus. Hanc autem materiam potissimum legimus e multis, quod in arte dicendi iam proposita
nobis ad illustrandum, nihil esse videbamus utilius hominibus nostris, quam rationes et virtutes
eloquendi. Illud unum pulcherrimum et summopere petendum studiosis artium bonarum deesse
maxime et iam multis ætatibus defuisse. …
Floret Gallia scientia rerum maximarum. Qui poetarum versus dilucide exponant, qui
pulchre narrent historias , qui disserant acute, qui ad naturæ causas penetrent subtiliter, qui tuto
medeantur corporibus, qu imathematicas demonstrationes sciant,qui bene tradant præpta
morum, qui respondeant de iure ciuili atque pontificio et causas agant, qui divina oracula docte,
sancte, pieque interpretentur, non modo singulis Franciæ populis, sed etiam magnis in civitatibus
prope innumerabiles invenias. Qui vero pure, usitate, proprie, ornate eloquantur, admodum
paucos. Sic in omnes disciplinas invalit fœda ac spurca barbaries, sic egit in præceps linguæ
Romanæ puritatem et ordinem vt vix millesimus quique eorum, qui inter doctos haberi volunt,
recte, dilucide, composite dicat.
[ad indicem]
1531. …
1532. …
1533. ...
1534. ...
1535. ...
1536. ...
1537. ...
1538. ...
1539. ...
1540. Andreæ Naugerii (1483-1529) carmina excerpta:

[ad indicem]
Vota Cereri pro terræ frugibus
Aspice, magna Ceres, tibi quos semente peracta

ducimus agrestes, rustica turba, choros.
Tu face, ne nimio semen putrescat ab imbre,
neu sulcos rapido frigore rumpat hiems.
Neu sterilis surgat silva infelicis avenæ,

et quæcumque bonis frugibus herba nocet;
neu terræ prostrata animosi flatibus Euri
decidat aut densa grandine læsa seges;
neu direpta avidæ rapiant frumenta volucres,
Monstrave, quæ terræ plurima sæpe ferunt.

Sed quæ credidimus bene cultis semina campis,
uberius largo fœnere reddat ager.
Sic erit. Interea nivei carchesia lactis
fundite et annoso mella liquata mero,
terque satas circum felix eat hostia fruges,

cœsaque mox sanctos corruat ante focos.
Nunc satis hæc. Post messem alii reddentur honores,
et sacras cingent spicea serta comas.
Invitatio ad amœnum fontem.

Et gelidus fons est, et nulla salubrior unda,
et molli circum gramine terra viret,
et ramis arcent soles frondentibus alni,
et levis in nullo gratior aura loco est,
et medio Titan nunc ardentissimus axe est,
exustusque gravi sidere fervet ager.
Siste, viator, iter: nimio iam torridus æstu es,
iam nequeunt lassi longius ire pedes.
Accubitu languorem, æstum aura, umbraque virenti,
perspicuo poteris fonte levare sitim.
[ad indicem]
Epicedium ad catellum Borgettum :
Et domino fidum et lepidum bellumque catellum

Borgettum, quo non blandior ullus erat.
Quicum animum oblectabat herus curasque levabat,
eripuere avida fata proterva manu.
Eripuere omnes una lususque jocosque,
Eripuere ipsum deliciarum oculum.
Ipse autem desiderio dum mæret inani,
et queritur duris cuncta licere deis,
ut quodcumque potest, tenebroso vindicet Orco.
Ætereum et tumulo et carmine fecit herus.
[ad indicem]
1541. …
1542. ...
1543. ...
1544. ...
1545. ...
1546. ...
1547. ...
1548. ...
1549. ...
1550. Hieronymi Fracastorii (1483-1533) versus aliquot decerpti e carmine cui index Syphilis sive morbus Gallicus:
[ad indicem]
…
Dic, Dea, quæ causæ nobis post sæcula tanta
insolitam peperere luem? num tempore ab illo
vecta mari occiduo nostrum pervenit in orbem,
ex quo lecta manus solvens de litore Ibero
ausa fretum tentare, vagique incognita ponti est
æquora, et orbe alio positas perquirere terras?
Illic namque ferunt æterna labe per omnes
id morbi regnare urbes, passimque vagari
perpetuo cæli vitio, atque ignoscere paucis.
Commercine igitur causa accessisse putandum est
delatam contagem ad nos, quæ parva sub ipsis
principiis, mox et vires et pabula sensim
suscipiens, sese in terras diffuderit omnes?
Ut sæpe in stipulas cecidit quum forte favilla
de face, neglectam pastor quam liquit in arvo,
illa quidem tenuis primum, similisque moranti
incedit: mox, ut paulatim increvit eundo,
tollitur, et victrix messem populatur et agros,
vicinumque nemus, flammasque sub æthera iactat.
Dat sonitum longe crepitans Iovis avia silva,
et cælum late circum, campique relucent.
At vero, si rite fidem observata merentur,
non ita censendum: nec certe credere par est
esse peregrinam nobis, transque æquora vectam
contagem: quoniam in primis ostendere multos
possumus, attactu qui nullius hanc tamen ipsam
sponte sua sensere luem, primique tulere.
[ad indicem]
1551. …
1552. …
1553. ...
1554. …
1555. ...
1556. ...
1557. ...
1558. ...
1559. ...
1560. Martini Lutheri (1483-1546) epistula ad Erasmum Roterodamum:
[ad indicem]
Gratia et pax a domino nostro Iesu Christo. iam satis diu silui, optime Erasme, et quamvis
expectarem, ut tu maior et prior silentium rumperes, tamen cum frustra expectarim tam diu, ipsa
puto caritas me cogit incipere. primum nihil causor, quod alieniorem te erga nos habueris, quo
magis tibi esset integra et salva causa tua contra hostes meos papistas. denique non ægre tuli
admodum, quod editis libellis in aliquot locis pro illorum gratia captanda aut furore mitigando nos
acerbiuscule momorderis et perstrinxeris. quando enim videmus nondum esse tibi a domino datam
eam fortitudinem vel et sensum, ut monstris illis nostris libere et fidenter occurras nobiscum, nec ii
sumus qui a te exigere audeamus id quod vires et modum tuum superat; quin imbecillitatem tuam
et mensuram doni dei in te toleravimus et venerati sumus. nam id plane non potest negare totus
orbis, quod litteræ per te florent et regnant, per quas ad sinceram bibliorum lectionem venitur,
donum etiam dei in te esse magnificum et egregium, de quo gratias agere oportuit. proinde ego
quidem numquam optavi, ut deserta aut neglecta mensura tua nostris castris miscereris, cui
negotio etsi ingenio et eloquentia multum prodesse posses, tamen cum non adsit animus, tutius
erat in tuo dono servire. hoc solum timebatur, ne quando per adversarios adducereris editis libeliis
in dogmata nostra grassari, ut tum nos necessitas urgeret tibi in faciem resistere. compescuimus
sane aliquos qui iam paratis libris te in arenam trahere volebant; atque ea ratio fuit, ut et Hutteni
Expostulationem optarim non editam. multo minus tuam Spongiam; in qua, nisi fallor, tu ipse iam
sentis quam facile sit de modestia scribere et in Luthero immodestiam redarguere, sed
difficillimum, immo impossibile, præstare nisi dono spiritus singulari. credas igitur vel non credas,
testis est Christus, ex animo me tibi condolere tot et tantorum odia vel studia esse in te irritata.
quibus ut non movearis, quod tua est humana virtus tantis molibus impar, credere non possum;
quamquam et illos forte moveat iustus zelus, et sibi videantur indignis modis a te provocati. et, ut
libere fatear, cum tales sint qui tuam acerbitatem et simulationem, quam tu prudentiam et
modestiam velis intelligi, pro sua quoque infirmitate ferre nequeant, habent certe ob quod merito
indignentur, nihil habituri si fortiores essent animis. quamvis tamen et ego irritabilis irritatus
fuerim sæpius, ut acerbius scriberem, tamen non feci hoc nisi in pertinaces et indomitos; ceterum
clementia et mansuetudo mea erga peccatores et impios, quantumvis insanos et iniquos arbitror
quod non modo teste mea conscientia, sed et multorum experientia satis testata sit. sic hactenus
stilum cohibui, utcumque pungeres me, cohibiturumque etiam scripsi in litteris ad amicos, quæ tibi
quoque lectæ sunt, donec palam prodires. nam utcumque non nobiscum sapias et pleraque pietatis
capita vel impie vel simulanter damnes aut suspendas, pertinaciam tamen tibi tribuere non
possum, neque volo: nunc autem quid faciam? utrimque res exacerbatissima est: ego optarem, si
possem fieri mediator, ut et illi desinerent te impetere tantis animis sinerentque senectutem tuam
cum pace in domino obdormire. id sane facerent, mea quidem sententia, si rationem haberent
imbecillitatis tuæ, et magnitudinem causæ, quæ modulum tuum iam dudum egressa est,
perpenderent; præsertim cum res iam eo pervenerit, ut parum sit metuendum periculum nostræ
causæ, si Erasmus etiam summis viribus oppugnaret, nedum si aliquando spargit aculeos et dentes
tantum. rursus si tu, mi Erasme, illorum infirmitatem cogitares et a figuris illis rhetoricæ tuæ
salsis et amaris abstineres, et si omnino neque potes neque audes nostra asserere, intacta tamen
dimitteres et tua tractares. nam quod illi morsiones tuas iniquius ferunt, etiam te iudice nonnulla
causa est, scilicet quod infirmitas humana cogitat et male metuit auctoritatem et nomen Erasmi, ut
longe aliud sit ab Erasmo semel esse morsum quam ab omnibus papistis semel esse commolitum.
hæc volo dicta, optime Erasme, in testimonium candidi in te animi et qui optet tibi dari a domino
spiritum dignum nomine tuo, quem si distulerit tibi dominus dare, interim a te peto ut si aliud
præstare non potes, spectator tantum sis tragœdiæ nostræ, tantum ne soleris et copias iungas
adversariis, præsertim ne edas libellas contra me, sicut nec ego contra te edam. deinde eos qui se
Lutherano nomine peti queruntur, homines esse tui meique similes cogites: quibus opus est parcere
et ignoscere, et, ut Paulus ait, onera invicem portare. satis morsum est, nunc providendum est, ne
consumamur ab invicem, quod eo esset miserabilius spectaculum, quo certius est neutram partem
ex animo male velle pietati et sine pertinacia sua cuique placere. boni consule infantiam meam et
in domino bene vale. Ioachimum istum iuvenem Philippo nostro similem tibi commendo, immo sese
plus commendabit admissus.
anno MDXXIV
Martinus Lutherus
[ad indicem]
1561. …
1562. ...
1563. ...
1564. ...
1565. ...
1566. ...
1567. ...
1568. ...
1569. ...
1570. Iulii Cæsaris Scaligeri (1484-1558) carmen quo Stoicorum quorundam duritiem damnat :
[ad indicem]
Omnibus in rebus, quas naturæ ambitus arcet

regnum agitat recto gaudens Sapientia. totis
imminet ignaris veri Fortuna, pigrisque
ventribus et Veneris famulis umbrisque macelli.
Illa voluptatis falsæ pinguisque quietis
inspirat virus, torquens restim atque retorquens,
qua nos saltatum ductet. sic somnia vulgo
vera videntur : ut imponit sibi stultus, opinans
nil crepidam supra esse hominis, verum alter ab isto
sese infert longe rerum diversus in orbem.
namque istæc falso bona credita vera popello
si non accipiat, faciet sibi, largus opum: etsi
mihi videatur inops. ita sunt extrema secuti
ille sibi indulgens ignavo, hic omnia versans.
Ecce autem medius, qui se contentus, amico
quam det habens operam, plusquam sibi poscere curet,
secum habitans, præsens sibi, nulli alienus, in omni
ipse loco locus, atque in tempore tempus et omnia
omnibus atque sibi atque aliis, suus intus et extra.
quo fit ut huic nostro nullam det porticus umbram
sed spatietur ad abducti laureta Lycei.
nam quid hoc est hominis, nullus qui tollere curet
lapsum hominem in foveam, clamantem voce diserta
(quin sine voce etiam miser est facundus in ipso hoc)
suppetias? tum præterea meus iste ab utroque
corpore atque animo eductus non curet utrumque.
curet item quod utrique bonum, quod utrique necesse est,
quatenus, atque quoad liceat, quod profore credat,
non quod ab excessu aut defectu possit obesse,
nam mediis soboles est sacrosancta voluptas.
in quemcumque gradum sibi se subduxerit, inde
fit spuria et patinas Epicuri ac pemmata lingit.
[ad indicem]
Hos versus Iulius Cæsar Scaliger animæ suæ profecturæ scripsit:

Egredere, o miseris multum defuncta ruinis,
egredere et servis servilia regna relinque.
Aude, hospes, tenebris horrendi imponere finem
exilii et patriæ speratas quærere sedes.
Tristes exuviæ falsæque incommoda lucis,
istic nunc fera turba iace. nos, libera cæli
pignora, promisso iam iam potiemur Olympo.
Tu modo, nate Deo, rerum pia victima Iesu,
aspice nos, qui cuncta animas, spes unica: mortem
exue morte nova atque nova vita indue vitam.
[ad indicem]
1571. …
1572. …
1573. ...
1574. ...
1575. Permultos annos, quidam homines qui Hispanicum imperium fidemque Catholicam odio habent, quædam
Bartholomæi (1484-1566) scripta omnino propaganda constituerunt ad inimicos suos Diris vovendos. At ipsius vero
Bartholomæi ætate alii homines huic scriptori obiecerunt rem verbis ultra modum ab eo et auctam et incredibilem
in modum exaggeratam esse. Hisce enim temporibus, quidam historici critici eadem obiciunt: [cfr. hæc]
Utut est, fieri enim potest ut Bartholomæus ille, ad omnium hominum, ut par est, imprimis indigenarum
Americanorum, iura quam firmissime vindicanda, cum alibi, tum etiam coram Hispanis regentibus catholicis,
quorum sub potestate habitum est, annis 1550 et 1551, consilium Vallisoletanum de iure imperii –id quod, obiter
dicam, alia imperia fecisse mihi non constat-, eiusmodi scripta proposuerit.
[ad indicem]
His præfatis, locos aliquot excerptos e Bartholomæi opusculo c.i. De regia potestate infra exscriptos legere
poterimus, quibus ostenditur huius episcopi voluntas iura hominis vindicandi :
Servitus autem est accidentalis, iniucta hominibus a casu et a fortuna, unumquodque autem
consequitur speciem secundm illud quod est per se, non secundum illud quod est per accidens: quia ea
quæ sunt per accidens, sunt extra rationem speciei. Hos autem dicimus per accidens esse quod est
præter intentionem naturæ, ut patet (2 Physicorum) et secundum Thomam (1.2., quæst. 72, art. 1, c.). [...]
Et sic servitus regulariter non habet causam naturalem, sed accidentalem, id est, impositam vel
præscriptam.
[...]
Item quilibet rector, rex vel princeps, cuiuscumque regni vel communitatis, quantumcumque sit
supremus, non habet libertatem aut potestatem imperandi civibus prout vult et secundum libitum suæ
voluntatis, sed solum secundum leges politicas. At leges debent esse conscriptæ ad comunem omnium
utilitatem, et non in præiudicium reipublicæ, quin potius accomodandæ sunt ad rempublicam et
publicum bonum; non e contra respublica ad leges. Ergo nemo habet potestatem aliquid statuendi in
præiudicium populi.
Quia rex vel princeps non imperat subditis ut homo, sed sicut minister legis. Unde non dominatur,
sed administrat populum per leges.
Et propterea dicuntur reges, quia Deo servant leges, iusta præcipiendo et contraria prohibendo
(23, q, c. si Ecclesia) et sic cives manent liberi, nec obœdiunt homini, sed legi.
[...]
... quicquid princeps agit in præiudicium totius regni contra eorum consensum et voluntatem, est
facere contra ordinem naturalem inditum divinitus rebus, et sic facit contra ius naturale.
[ad indicem]
1576. ...
1577. ...
1578. ...
1579. ...
1580. Locus excerptus ex Martini Dorpii (1485-1525) oratione in laudem omnium artium :
[ad indicem]
De disciplinarum præstantia uberrimoque fructu dicturus nescio quo vel fato vel meo genio majore
quam soleo rei pondere premor. multa occurrunt animo quæ negotium faciant, multa difficultatem
alioqui magnam augent. quæ si vigilanter perpendatis, patres præstantissimi, nihil dubito quin et
patienter me sitis audituri, et boni æquique dicenda consuletis. primum, quid esse potest quod
auditorum gratiam animosque efficacius conciliet quam rei de qua dicturus sis, novitas. […]
Interrogatus nescioquis quid audiens oblectaretur, ‘laudes’, inquit, ‘meas’. atqui neminem
mortalium crediderim tam avidum esse laudis, cui vel suam semper eandem audire laudem gratum
fuerit. hanc vero placendi ansam mihi præreptam esse nemo vestrum non animadvertit, viri
præclarissimi. nam quæ, obsecro, novitas ea in re videri possit, quæ toties ab eruditissimis
undecumque viris excussa, laudata, decantata sit? nihil tam reconditum abstrusumque vel in
Democritico veritatis puteo latuit, quod tam clara ingenia non eruerint, poliverint, summa doctrina
vestris doctissimis auribus commendaverint. jam vero quidnam aliud penitius animos penetrat
audientium, quid intimos pectorum recessus commovet acrius quam suspicienda minimeque trivilis
orantis auctoritas? ‘Non eadem’, inquit Aristoteles, ‘videntur judicibus cum diligunt et cum oderunt’.
quin immo quæ minime sunt pulchra, ea pulchra videntur amanti. […]
… vos, quæso, humanissimi viri, patienter auscultate et audiendi alacritate dicentem, uti soletis,
adiuvate.
[ad indicem]
1581. …
1582. …
1583. …
1584. ...
1585. Versus selecti e Vincenti Opsopœii (1485 - 1539) carmine cuius titulus est De arte bibendi :
[ad indicem]
Si quis in hac artem non noverit urbe bibendi

me legat et lecta doctior arte bibat.
Arte laboriferi tolluntur in astra colossi,
arte per undisonas navita currit aquas.
Gnosius audaci quoque Dædalus arte volavit.
Nullus erit qui non vincitur arte labor.
Dulcia symposiis ne vina bibamus inepti
et Bromius nobis arte colendus erit.
Qui nisi præcipua, sicut decet, arte colatur,
iratum cultor sentiet esse Deum.
Sicut enim est placidus, sic intractabilis idem
cum spreto indigne numine cultus erit.
Si bibis indocte, sunt noxia vina bibenti:
Sunt bona, si docte dulcia vina bibis.
Quam sectere igitur certa est opus arte bibenti:
Qui cupis hanc nostro disce magisterio.
Vsus opus monet hoc: vati parete perito:
Non fluit hic vana falsus ab arte labor.
Hanc multo bibulæ partam sudore palæstræ
artem non fictam trado iuventa tibi.
Bacchi triumphus, pictore Didaco Velázquez
Bacche, pater vatum, dulcissime Bacche deorum,

tu mea nectareo corda liquore move.
Non ego compostis hedera lauroque coronis
cingere divinum quæro poeta caput.
Talia grandiloqui sumant sibi præmia vates,
qui fera sublimi carmine bella sonant.
...
[ad indicem]
1586. ...
1587. ...
1588. ...
1589. ...
1590. Loci selecti e Maldonati (1485 - 1554) narratione fabulosa cuius titulus est Somnium :
[ad indicem]
Mensibus autumnalibus ejus anni quo Carolus Cæsar Hispaniarum rex Turcarum
principem Solimanum Pannoniā fugavit et Burgis ego primum humaniores litteras publico salario
docere cœpi, cometa insigniter hispidus ac comatus nobis ad Orientem postrema parte noctis per
aliquot dies apparuit. Qui cum terrori omnibus esset propter eorum raritatem et quia magnarum
cladium prænuntii feruntur quam plurimos ante lucem in sui contemplationem excivit.
Me certe idibus Octobris male dormientem, priusquam oportuit, extra lectum et tectum
excussit. Semper enim cum aliquid post secundam noctis aut tertiam vigiliam delibero faciendum,
curæ me huc illuc exagitant insomnem. Quare cum decrevissem tunc de tertia vigilia surgere,
quibusdam bonæ mentis raræque nobilitatis virginibus morem gesturus quæ contenderant a me
multis precibus, ut de colore habituque cometæ meam sententiam interponerem, putans proximam
esse lucem, media ferme nocte surrexi, colligatisque raptim vestibus et insuper pænula vix induta,
mœnia quibus meum cubiculum adhærebat, conscendi, progressusque per summa murorum ad
eam turrim perveni quæ tenet angulum civitatis ad Monetam. Nox erat serena et quamvis
autumnalis certe vernabat. Luna, etsi recens orta, inque cornua denuo post plenitudinem tenuata,
lucebat tamen splendide. Cometa vero, qui proxime præcedebat diem nondum prodierat.
Quamobrem ego qui noctis lumina solebam ex eodem loco frequentissime contemplari cœpi tacitos
stellarum lapsus stupidus mirari, earum conditorem et artificem prædicare, suspicere, adorare.
[...]
Hæc igitur mecum reputans super gramineo turris pavimento recubui fessus, quod noctem
fere totam evigilaveram dormitabundus, itaque somnus me gravis oppressit.
[...]
Prior tamen illa ‘quid’ inquit ‘Maldonate, cometas suspicis et admiraris noctem agens
insomnem ut hujus unius qui nobis nunc facit mortalibus negotium exortum attentus exspectes?
Nescis cometas, sicuti cetera cæli luminaria suo parere conditori certis temporum momentis
apparendo, certis rursus subtrahendo? Naturale hoc quiddam est et multis retro sæculis jam sæpe
visum, quamvis qui se profitentur sapientes, dum causas reddere conantur, plane delirant. Non
minus naturæ consentaneum est hos cometas intervallis annorum conspici quam vices anni
circumagi continuoque rotatu per eadem semper vestigia reverti. Sed conscende, majora tibi
videre hoc horæ permittitur.
[...]
[ad indicem]
Nam et si viri, dum vobiscum sarcinam corporis circumfertis, omnem humanam scientiam
vindicatis, nullius eximiæ putantes eruditionis feminas esse capaces, postquam tamen vinculis
carnis exsoluta est anima cuiuscumque femellæ, sapientia veraque cognitione superat omnem
humanam scientiam, etiam ipsos summos decantatosque philosophos.
[...]
Verum quando frequentissime soles agili mente ad sublimia provolare, stellarum et orbium
cælestium observator vigilantissimus, conscende mecum, ut ex parte quanta caligine vestræ
mentes nondum liberæ carnis putredine teneantur, quam longe fallantur in multis, penitus
intelligas. Sequebar eam agilis velut pluma turbine correpta. Et Burgi jam vicus aut rusculum
videbatur, cum Maria Rogia, quasi subridens, ‘non divellis’ inquit ‘oculos a tuis Burgis’. ‘Equidem
miror’, ajo, ‘quam nihil sint quod homines magni faciunt. Apparet Vallidoletum, Methina,
Salmantica. Ecce Toletum, hem totam Hispaniam.’ ‘Vides’, inquit Maria, ‘quam vani sunt et
audaces terræ vestri mensores? Animadvertis montes et flumina quam aliter sint disposita ac illi
profitentur? Sed quid mirum? Circumferunt ingenium et iudicium domi sedentes per omnia et
tanquam cæci pronuntiant ex auditu. Certe si conscenderent saltem culmina montium et inde
planities et flumina fuissent contemplati, haud utique tam sollemniter aberrassent.’
‘In hoc mihi videntur’, inquam, ‘non diversum omnino sensisse quod Hispaniam bubulo
corio dixerunt persimilem : ego tamen si calamum mecum aut graphium attulissem, graphice
magis depingerem. Pampini folio dicerem similiorem, si ligatura esse subtilior. Et duæ tresve
prominentiæ tanquam promontoria amputarentur. Bone Deus, longe diffusior est Africa, quam
existimat Ptolomæus: multo numerosior et amœnior quam recentiores prædicant atque
contendunt.’ ‘Verte tandem’, inquit Ductrix, ‘oculos ad septentrionem et ortum’. ‘Hem,’ inquam,
‘Britanniam. Tantula terræ portio tot fastus ministrat Henrico? Galliam et Germaniam video. Quæ
tamen illa est multitudo? quod genus animantium? quæ fumosa illa fulgura? quæ tantula tonitrua?
Bella cient mures in ranas ad fluminis ripam ex Homeri præscripto? an ludunt ranæ cum grillis?’
‘Homines sunt’, inquit, ‘quos putas mures aut grillos: et ludunt quidem illi, sed vita merces est in
illo ludo vincentibus...’
[...]
Ceterum, posito terræ globo, sursum tolle mentem et oculos’. Suspiciens ego Lunam,
miratus sum eius magnitudinem. Eramus in ea regione aeris quæ medium tenet inter Lunam et
Terram et plane Luna magnitudinem Terræ referebat. Et terra quantum Oceano vestitur etiam ex
fulgore Solis resplendescere cœperat ad orientem.
Nam sicuti Luna erat tum in cornua contracta, ita oceanus qui claudit Terram, lucebat
paululum arcuatus in cornua. Itaque, cum defixus hærerem jam Terræ, jam Lunæ, revocat me
Ductrix, et ‘inferiore globo,’ inquit, ‘relicto, superiorem hunc adi’: simulque me Lunæ proximum
animadverti. Ingens et immensus orbis apparuit. Conscendimus, et terræ Oceanique globulus non
excedere Lunæ jam magnitudinem videbatur, cum plena nobis est. Currimus primo per mare late
diffusum, lucidum ac vitreum appulimusque demum ad litus viridans et amœnum. Demirabar
maxime, stupidusque perconctabar, an terrarum tractus et maria essent in Luna.
[...]
[ad indicem]
Immo vero vix a Luna discessisti, mirandaque tibi visa sunt et stupenda quæ vidisti. Quid si
Mercurium ipsum adisses? Quid si Venerem? Quid si Martem, Jovem et Saturnum qui tantum
Lunam vincunt splendore, quanto superare Luna vobis videtur terram nocte serena? Quid tibi
Solem commemorarem mundi oculum? Quem si vidisses mentis oculis, cessares reliquia demirari.
Jam cælestis patria divum domus, quale tibi spectaculum videretur? Quæ immensis illis ac
inmortalibus stellarum fulgoribus fulta, neque verbis explicari neque sensum menteque concipi
mortalibus valet. Itaque positis quæ tuum captum excedunt, relabere deorsum tandem: instat hora
in qua tuum tibi domicilium repetendum est. [...]
Devenimus ad regionem aeris igni proximam, et terra tota cum circumfuso mari insula
videbatur...
Transcurrimus magnum aeris tractum, semper subjectam habentes Africam. Jamque

prætergressi torridam plagam, fontes Nili despeximus...
[...]
‘Hæc est,’ inquit, ‘illa terra nuper reperta continensque ab Hispanis appellata, cuius oras
nonnullas tenent, et orbem alterum repperisse putant.
Prætermittamus tamen eam pæne totam. Hic derelinquendus es. Pone iam pedes in terra’...
‘Obsecro te, Ductrix beatissima, ut prius quam abeas, me tandem admoneas quid tuis verbis
expediat dicere tuis filiabus et sorori, vel de lite quam agitant, vel de vitæ degendæ ratione.’
[...]
‘Cupio quidem (inquit) ut si nupserint, nubant, si cælibem vitam egerint, agant: Si

monachatum professæ fuerint, profiteantur. Tandem id quod egerint, agant.’
[...]
Excutiamus quotus est apud vos qui quidem agit quod agit. Episcopi agunt sane verbis ac
nomine custodem multarum ovium atque pastorem, re autem ipsa nonnulli lupum: tondent enim
ac excoriant, cum pascendi levis sit cura. Sacerdotes minores jam id agunt quod agunt? Te judicem
constituo. Sed quoniam obmutuisti pudore, quæram de reliquis ordinibus. Principes, Dynastæ,
rectores urbium non, opinor, agunt quod agunt: quandoquidem profitentur agere se patriæ
parentes, et proprias plerumque res agunt cum jactura communi. Quid dicam de conjugatis, qui
ducunt uxores, et lupas alunt? Et ita si penitus excutias reliquos ordines conditionesque hominum,
reperies perpaucos agere quod agunt, cupere quod cupiunt, affectare quod affectant, proptereaque
cupio meas filias id agere quod semel instituerint, modo sit bonum...
Hæc dicens subvolavit. Et tanquam stella lucida intra fulgentissimum orbium cælestium
jubar se condidit. Ego, destitutus tanta comite atque ductrice, mærore confectus, aliquandiu pæne
sine sensu fui. ...
[ad indicem]
Locus e comœdia inscripta Hispaniola :
Argumentum comœdiæ:
Philocondus quam deperit Christiolam Trili astu alloquitur; parasiti technis eadem potitur.
Quod cum rescivit Alilpus, cui pater peregre agenti parvulam desponderat Milio, adulter ii
læsæque nobilitatis apud regem Philocondum postulavit. Dies certamini constituitur. Verum, re
composita per reginam atque transacta, Alilpus Damianam, Philocondi sororem, duxit uxorem,
Philocondus suam habuit expetitam Christiolam.
Actus primus:
Trilus, Philocondus
Trilus. En tibi copia (quod haudquaquam rebaris) tuam conveniendi Christiolam et ex mellito
dulcisonoque ejus ore fluentia verba potandi. Expergiscere proinde, here, fragilitatisque memor
femineæ. Sollerti strenuoque viro nil animo prorsus impossibile concipe, in Veneris præsertim
ludo, in quo non modo valentes viri et acres, sed debiles etiam ac segnes palmam sunt adepti.
Philocondus. Magna refers et quæ vix meæ capiant aures. Explica continuo, ne tanto verborum
pondere oppressæ perpetuo sordescant.
Trilus. Ad te redi! Nonne passim videre est apud historicos, quos legere semper aves, illustres
quandoque feminas vilium ac mercennariorum expetiisse concubitum? At vero tu æqualem tibi
puellam tam tuis cedere votis posse diffidis, quam volatilem (ut ajunt) bovem conspicari?
[ad indicem]
1591. …
1592. …
1593. …
1594. …
1595. …
1596. …
1597. …
1598. …
1599. …
1600. Bina Iani Vitalis (1485-1560) epigrammata:

[ad indicem]
DE THOMA MORO
Dum Morus immeritæ submittit colla securi
et flent occasum pignora cara patris
‘immo’, ait, ‘infandi vitam deflete tyranni
non moritur facinus qui grave morte fugit’.
DE ROMA
Qui Romam in media quæris novus advena Roma,

et Romæ in Roma nil reperis media,
aspice murorum moles, præruptaque saxa,
obrutaque horrenti vasta theatra situ:
Hæc sunt Roma: viden’ velut ipsa cadavera tantæ

Vrbis adhuc spirent imperiosa minas?
Vicit ut hæc mundum, nisa est se vincere: vicit,
a se non victum ne quid in orbe foret.
Nunc victa in Roma victrix Roma illa sepulta est?
atque eadem victrix, victaque Roma fuit.
Albula Romani restat nunc nominis index,
qui quoque nunc rapidis fertur in æquor aquis.
Disce hinc quid possit fortuna: immota labascunt,
et quæ perpetuo sunt agitata manent.
[ad indicem]
1601. …
1602. …
1603. …
1604. …
1605. Loci desumpti ex H. Cornelii Agrippæ (1486–1538) De nobilitate et præcellentia feminei sexus, ejusdemque
supra virilem præeminentia, libellus lectu jucundissimus:
[ad indicem]
[…] Eandem ipsa mulier cum viro sortita est mentem, rationem atque sermonem, ad eundem tendit
beatitudinis finem ubi sexus nulla erit exceptio. Nam juxta evangelicam veritatem, resurgentes in
proprio sexu, sexus non fungentur officio, sed angelorum illis promittitur similitudo. Nulla itaque est
ab essentia animæ inter virum et mulierem alterius super alterum nobilitatis præeminentia : sed
utriusque par dignitatis innata libertas. Quæ autem præter animæ divinam essentiam in homine
reliqua sunt, in iis muliebris inclita stirps durum virorum genus in infinitum pæne excellit, quod tum
demum ratum firmumque erit, quum id ipsum (et quod institutum nostrum est) non adulterinis et
fucatis sermonibus, neque etiam logicis tendiculis, quibus multi sophistæ homines illaqueare solent,
sed cum optimorum auctorum patrociniis rerumque gestarum veridicis historiis ac apertis rationibus,
tum sacrarum litterarum testimoniis et utriusque juris sanctionibus ostensum est.
[…]
1606. ...
1607. ...
1608. ...
1609. ...
1610. Locus ex Hadriani Barlandi (1486–1538) dialogis ad profligandam e scholis barbariem :

[ad indicem]
Dialogus. Rolandus et Beatus.
Rolandus. Non facile dixerim quantum me juverit ista deambulatio et sessio hæc multo suavissima
fuit procul a strepitu civium, procul a forensibus negotiis. O diem hunc albo mihi lapillo notandum!
Beatus. Imprimis me altissimum delectavit silentium et blandus atque suavis ille garritus avium
tam diversarum, præcipue philomelæ in cujus aviculæ tam parvulis faucibus omnia sunt, quæ tot
exquisitis tibiarum tormentis ars hominum excogitavit. Quid dicam umbræ amœnitates? Quid
micantia late gramina per tumulos perque umbriferas convalles perque amnis taciti ripas? Quid
auræ salubritatem, quid limpidos fontes et colludentes per prata greges commemorem? Ad hanc
voluptatem accessit Georgii nostri Thurnoutii, hominis litteraturæ politioris usque ad miraculum
studiosi, adventus, qui jucunda quadam loquacitate ac lepidis sermunculis nos plurimum recreavit.
Rolandus. Est is concitandi risus artifex optimus.
Beatus. Jam apparent et alii sodales. ut lubenter eos video! ut senis magistri adventum gaudeo!
atque adeo nihil huic nostræ voluptati defuit. Sed quid illud quod magister solito lentior incedit?
Rolandus. Nil mali est, ne verere. Exspectat alios et senex est. Et qui tot annos exercentur in ludo
litterario bracchiis magis quam pedibus valere solent.
[ad indicem]
Locus ex Hadriani Barlandi opusculo cuius inscriptio est Iocorum veterum ac recentium libri tres.
[...]
Thales Milesius, qui unus erat e septem, die quodam foras egressus ad multam vesperam ut
liquido ac sereno cælo inspiceret observaretque siderum motus, forte incidit in subjectum ædibus
puteum. Jacentem philosophum anicula, cujus ipse domi utebatur ministerio, deridens ‘Quo pacto’,
inquit, ‘o Thales, ex siderum observatione credebas te prospecturum quæ futura sunt, qui quod
ante pedes erat non videris?”
hoc ex fonte
[...]
M. Cato in ea oratione quam de præda militibus dispertienda ipse habuit, “fures”, inquit,
“privatorum furtorum in nervo atque in compedibus ætatem agunt, fures publici in auro atque in
purpura”.
[...]
Improbus quidam cum ad odium usque sæpius Demarathum rogasset quem suæ gentis optimum
esse putaret, ‘qui’, inquit ille, ‘tui dissimillimus est’.
[...]
Tonsor quidam impendio loquax, cum Archelao diceret: “quomodo te tondeo, o rex?” “Silens”,
inquit ille.
[...]
Medicus quidam cum Pausaniæ diceret “Qui fit, o vir bone, ut nihil mali habeas?” “Quia”, inquit, “te
medico non utor.”
1611. …
1612. …
1613. …
1614. …
1615. Locus ex Georgii Macropedii (1487–1558) comœdia cuius titulus est Hecastus :
[ad indicem]
Convivium sibi atque amiculis suis
opiparum Hecastus apparans, pleuritide
percellitur subitoque post gravissima
scelera citatur ad supremum Judicem.
Cumque anxius neque amiculos neque proximos
neque liberos fidos sibi comites viæ
offenderet, despondet animum. Ad ultimum
virtute fultus et fide post sacrifici
monita salutis postquam pœnitentiam
vitæque restitutus est et gratiæ.
Dein morte sancta spiritali gaudio
se affecit et suos probosque reddidit.
Prologus.
Quotquot theatro nostro adestis, tum viri

tum feminæ, novam sacramque fabulam
vobis hilariter offero, cui nihil
inest pudendi sceleris aut lasciviæ; at
quemadmodum unusquilibet vel Hecastus hic,
qui candide vobis modo exhibebitur,
post gloriam, luxum et voluptates suas
subito subinde ab omnibus desertus ad
mortem feratur horridam, videbitis.
Videbitis gestus pudicos undique
actusque graviter exhiberi comicos.
Non hic amator virginum, non leno, non
scortum impudicum, vel quod offendat pios
oculos, modo spectator adsit candidus.
State igitur absque turba et absque turbidis
clamoribus nostrumque Hecastum ab initio ad
mortem videte progredi, talemque se
tandem futurum quisque vestrum cogitet!
Valete! Hecastum, cuius hinc libertum agam et
Œconomon, huc prodire mox videbitis.
Actus I. scæna I.
Hecastus solus. Iambici trimetri.
Nemo omnium mortalium felicior

me vivit usquam gentium, quod nesciam,
si quidlibet meam ad beatitudinem
queat addier. Formosa coniunx, filii
acres, venustæ filiæ, ampla familia est.
Varia supellex ornat ædeis splendidas,
thesaurus auro, argento et electro tumet,
arcæque perticæque veste plurima
ex purpura vel coccino aut holoserico
conferta sunt, læti greges in pascuis
uberrimis, agri feraces, commodi
reditus, sed et possessiones plurimæ
et quicquid ad felicitatem conferat,
iuveni valenti ac sospiti simul affluit.
Age igitur, anima, fruere rebus propriis!
Ede, bibe, epulare cum bonis sodalibus
et amiculis! Nec terreant te, qui tibi
diem futuri examinis prænuntiant,
qui faucibus crepantibus tibi prædicant,
quod exigenda ratio sit de singulis,
quæ possides vel prodigis, quemadmodum
expenderis. Nugas agunt, qui hæc blattiunt.
[ad indicem]
1616. ...
1617. ...
1618. ...
1619. ...
1620. Christophori Longolii (1488-1522) litteræ ad Petrum Bembum:

[ad indicem]
Litteras, quas ad me Florentia quinto kal. Mai. dedisti, accepi ad IX kalend. Iun., perbreveis
quidem illas, sed mihi sane longe gratissimas, ut cui nihil optatius esset, quam de te, ex te ipso
aliquid tandem audire. Nam postquam Venetiis profectus eras, nihil neque a te neque de te in eum
diem, ad me quidem perlatum fuerat, neque vero poteram tibi a navigationis itinerumque
difficultatibus non magnopere timere, qui te cum tuapte natura haud ita firmum, tum ex vetere illo
et difficillimo morbo nondum plane confirmatum, in viam dedisses. Levasti itaque tu me magna
sollicitudine. Liberavit autem plane nuper frater tuus, qui te pridie Nonas Mai. Romam salvum
incolumemque venisse affirmaret. Quo plane nuntio tanta sum lætitia affectus quanta par est eum
qui te cum nascentis laudis suæ fautorem agnoscit, tum speratæ dignitatis auctorem fore confidit.
Profecto nisi me fidelissimis atque amantissimis consiliis tuis iuvisses (ut cetera dissimulentur, quæ
et maxima et innumerabilia sunt, tua erga me merita) non modo is adhuc essem, qui anno
superiore fueram, hoc est, viæ, qua ad bene dicendi facultatem iter est, omnino ignarus, sed ne
sperare quidem ullum studiorum meorum fructum unquam licuisset. Quod eo quidem pertinet ut
intelligas quam mihi salus tua curæ vel sit, vel esse debeat, si modo is ego sum, ut plane sum, qui
officium meum memoremque erga benemeritos animum libenter præstare soleam. Bolducus hic
aliquot dies nobiscum fuit. Nobiscum, inquam, quod domum nostram familiariter ventitarit,
horasque multas suavissimo sermone nobiscum consumere sit solitus. Is cum me sæpe invitatum
ad cenam aliquando tandem perduxisset, lauteque ac splendide accepisset, ad extremum a me
etiam contendit, ut opibus suis perinde atque tuis uterer. Quod quidem utrum ille sua sponte an
commendatione tua adductus fecerit, haud equidem scio. Utrocumque modo sive etiam utraque de
causa id fecerit, velim per litteras tuas intelligat, cum humanitatem, studium officiumque illud
suum mihi fuisse gratissimum, tum vero me sibi mirificas apud te gratias egisse.
Pari liberalitate nobis et animum et domum suam patefecit Navagerius noster, qui nos hic
etiam Kal. Mai. visit atque ut te suis verbis salutarem magnopere rogavit. Prosequebatur Lud.
Foscarum Vincentiam, eodem itinere Veronam profecturus atque, si res ferret, illic cum Turrianis
fratribus æstatem consumpturus. Ego vero, cum ad Idus Maias Venetias navigassem, etsi
Octaviani Grimoaldi hospitio sum usus, fui tamen domi tuæ, atque apud te esse, ut volumus, id est
rectissime omnia, cognovi, de quo, etsi tuorum litteris multorumque nuntiis crebro fis certior,
putavi tamen mearum esse partium ea de re aliquid ad te scribere. Dedi ad te epistolam Venetiis
proficiscens, sub id fere tempus cum tu Florentiam aut iam adventaras, aut certe appropinquabas,
ea tibi reddita fuerit necne, si ad me scripseris, gratissimum mihi quidem feceris. Nos hic interea
dabimus operam, ut quam de nobis prædicatione tua concitasti exspectationem, hanc sustinere ac
tueri aliquando possimus. Vale. Patavii quarto kal. Junii.
[ad indicem]
1621. …
1622. …
1623. …
1624. …
1625. ...
1626. ...
1627. ...
1628. ...
1629. ...
1630. Loci aliquot selecti ex Eobani Hessi (1488-1540) carmine c.i. De tuenda bona valetudine :
[ad indicem]
E præfatione:
Musa repertoris medicarum filia rerum,

te duce, conanti scribere pauca, fave.
Pauca canam, cantata prius, sed Apolline nullo,
et labor hic aliquo nomine noster erit.
Namque hic si qua leges adiuncta prioribus, idem
nos ea de tenebris exeruisse scies.
Nam quæ fœda situ iacuere et mersa profunda
barbarie, versu lucidiora fluent.
Adde quod et numeros facile est meminisse nec ullis
dotibus ingenii gratia maior inest.
Quisquis ad hæc igitur veri præludia vultum
demittes oculo fac patiente legas.
Nec vitio vertas quia sit rude carmen et omni
exculti careat dexteritate styli.
Scripsimus ista rudes, cui nunc assuescimus artis,
et sunt præcipiti carmina facta mora.
[...]
Accipe ferque libens inopis mediocria Musæ.
Sæpe etiam divis vilia dona placent.
E parte prima, de constitutione hominis:
Principio, quicumque voles animoque valere

corporis et sana condicione frui,
cognoscenda tui tibi sunt primordia primum
corporis et quinam sit status inde tibi.
Cognita quæ certæ possint monstrare salutis,
ne male conveniens ingrediaris iter.
Hæc tibi sed brevibus depingam singula formis...
[ad indicem]
1631. ...
1632. ...
1633. ...
1634. ...
1635. Francisci Mariæ Molsæ (1489-1552) versus aliquot:

[ad indicem]
Ad solem
Sol pater, ætherea cuius sub lampade fœtus

concipit, et varias terra ministrat opes,
in virides cernis quæ iam procumbere ramos
poma diu, et curvo stipite nixa geri,
pulcher Alexis abest patriis dum longius oris,
illi pendebunt sepibus ista suis:
Tu face ne nimio tandem violentur ab æstu,
neu rapido ad terram frigore lapsa cadant.
Hisce distichis vitæ rusticæ simplicitas, honestas, pacis amor agrestiumque Numinum dulcedo divam
Camenam inspirantia suavissimis versibus celebrantur, quibus poeta alludere mihi videtur, inter alios, ad veterem
illum Tibullum :
Elegia ad Nymphas
Salvete, o nemorum castæ undarumque puellæ,

Naiades Nymphæ, Nymphæ et Hamadryades,
tuque pater Sylvane, Deus pecudumque boumque,
salvete et vos, o Capripedes Satyri:
Me iuvat umbriferis vestris recubare sub antris,
ducere et in vestris fontibus usque dies.
Vos mi invisæ urbes, vos et tecta ampla, valete,
et vos magnorum templa superba Deum,
hic ego silvicolis dicam sollemnia semper
verba Deis, propriis sacra ferens manibus.
Spicea iam prima pendebit messe corolla,

flava Ceres, templis munera digna tuis;
at tu, Bacche, feres lecta de vite racemos,
e quibus emanant nectarei latices:
His ego te redimiam frondenti palmite sertis,

his tu, sancte pater, tempora vincta geres.
Teque, o magna Pales, spumantia pocula lacte
dulcia dona tuo nomine fusa manent.
Ast alii quibus alta habitare palatia curæ est,
et vestes molli poscere ab usque Tyro,

cælicolis properent tauros mactare superbos,
et magnis aris munera magna ferant.
Illi etiam studeant auras captare profani

vulgi principibus et placuisse viris;
Certent ingenio, contendant nobilitate,

et magnis opibus bella cruenta gerant;
in thalamis auro stratis ostroque rubenti,
inque toris niveis, textilibusque cubent.
Sat mihi, cum rapido depascitur arva calore

Syrius arbustis noxius atque ovibus,
propter aquæ rivum molli requiescere in herba
et dulces somnos fonte innante sequi.
Si tellus fuerit rigidis conspersa pruinis,
concrescetque omnis fontibus unda gelu,
tunc ego pauperibus vitam traducere tectis

atque humiles possem, quæso, habitare casas.
Agrestes epulæ mihi mensa suppeditentur,
parvus et exiguo luceat igne focus;
Adsint castaneæ, sit mollis copia lactis,

dulcia nec desint tempore vina suo.
Hæc mihi contingant; sit iam ditissimus ille
qui subeat uno mille pericla die,
qui pendens animi semper noctesque diesque,
anxius incertis sollicitusque bonis
assiduo parcus studio cumulare laboret

quas hæres fundat luxuriosus opes.
Nos docuit parvo rerum Natura Creatrix
et sine continuo vivere posse metu.
Aurea si ditum non fulgent pocula nobis,

an non sat vitro posse levare sitim?
Quod si etiam nullus crateris iam foret usus

natura effossas condidit ipsa manus.
Felices olim Saturno Rege creati,
omnia namque illis terra benigna dabat.
O..., utinam nobis ætas nunc illa rediret,
priscaque cum veteri simplicitate fides,
non essent cædes, non horrida bella nec enses,
nec tanta imperii dira cupido foret;
florerent terris castæ dulcesque Camenæ,
Floreretque sua Phœbus Apollo lyra:

Cuius ego ingressus nunc primum templa sacerdos
securus ruri rustica dona cano.
[ad indicem]
1636. ...
1637. ...
1638. ...
1639. ...
1640. Locus e Romuli Amasei (1489-1552) De Pace oratione :

[ad indicem]
… Ac primum quidem, dum pro tempore, brevius, pro facultatis in dicendo meæ tenuitate,
summissius quam et rei tantæ dignitas ac magnitudo et hujus consessūs amplitudo ac celebritas
postulat, de Pace, ac de hodierna maxime pace verba facio, te, Pontifex Maxime, te, Imperator
Augustissime oro atque obtestor ut actionis meæ cursum divinitatis ac majestatis vestræ aurā
prosequamini. Vos etiam obsecro, Patres amplissimi, Principes ornatissimi, Legati, Viri
spectatissimi, ut me attente ac benigne auscultetis. De Pace attentius cogitanti, cum tam ingens ac
multiplex se mihi materies offerat ut non tam copiam quam in dicendo modum quærendum
intelligam, ipsa mihi quam facillime ratio persuadet quæ in rerum natura constant bona
pulchraque omnia, Pacis ipsius vi ac potestate contineri atque hanc ab initio e divina mente ac
sapientia exstitisse, quæ universi compagem, quem mundum dicimus, stabili partium societate
mutuoque nisu tueretur. [...]
Nihil profecto quicquam possumus fingere animis cogitationeve aut oculis pulchrius ac utilius
comprehendere quam cælestium sit terrestriumque ac humanarum rerum æquabilitas, ordo et
constantia, atque hanc tantam, tam admirabilem ac prope infinitam pulchritudinem et utilitatem,
quæ res alia potuit efficere quam consensionis et convenientiæ vis quam pacem appellamus, divina
providentia ac divino spiritu, mundi (ut ita dixerim) corpori ejusque singulis membris infusa et
admixta, quod sane nemo dubitarit, nisi qui aut illud supremum igneis orbibus distinctum et
ornatum Dei summi beneficium aut harum, quas animantes incolunt, sedium molem aut postremo
animorum aut animantis naturæ vigorem, sensum, motum neque oculis cernere neque possit
mente aut intelligentia consequi. Quid enim in his non ordinem locumque suum obtinet? non certos
ratosque motus ciet æternæ pacis inviolabili lege? Intueamur summum illum et amplissimum cæli
ambitum atque inhærentia ei sidera motumque ejus omnem ac perpetuam conversionem,
intueamur illos, quæ errantes dicuntur, stellarum ac lunæ solisque orbibus suis ac temporum
momentis descriptos cursus atque illinc ad concreta atque e diversa ac dissimili materia constantia
corpora, quæ elementa dicimus, mentem atque oculos referamus et eorum, quæ sit conjunctio et
quasi compactio, contemplemur : intelligemus profecto, quam hæc omnia pro rata sua parte ac
portione continenter suis funguntur muneribus ac mutuo complexu ac temperatione vicissim sibi
deserviunt et obtemperant rerum omnium primordia: lucis ac tenebrarum, æstus, frigoris
vicissitudines existere, animantes spiritum ducere, cuncta foveri, coalescere, augeri et partes
singulas ac totius perpetuitatem propagari atque hæc divinæ illius pacis, cujus mihi hodierno die
toties uomen usurpandum, vi effecta sunt. Per hanc enim firmo artoque nexu, quam sapiens poeta
auream catenam nuncupavit, cum imis media, cum iis summa vinciuntur et copulantur. Per hanc
diversæ ac natura etiam dissidentes formæ ab longinquo extremoque ambitu paribus ac æqualibus
iutervallis ad medium et intimum quasi punctum, ad ipsius scilicet æterni Dei Majestatem ac
potentiam referuntur ac revocantur atque ab hoc veluti fonte omnis, quam vel sensu percipimus
vel animo ac ratione lustramus, utilitas et pulchritudo derivavit.
[ad indicem]
1641. ...
1642. ...
1643. ...
1644. ...
1645. ...
1646. ...
1647. ...
1648. ...
1649. ...
1650. Versus aliquot deprompti e Germani Brixii (1490-1538) carmine epico c.i. Chordigeræ navis conflagratio :
[ad indicem]
In medios fluctus agit atque ostendit aperto

Chordigeram pelago. Volat illa ratesque sub altum
(ut quæque occurrit) concussas mergit et undis
obruit. Hinc visam, conversa puppe, Regentem
præcipuam Anglorum navem sequiturque fugatque.
Illa leves fugiens cursu præverteret auras ;
quæ tamen insequitur validis impulsa lacertis,
ductorisque Hervei clamore adjuta faventi
ocior est requiemque negat laterique Regentis
imminet et raptam mordaci detinet unco.
Sic ubi persequitur leporem canis, alter ut hostis

effugiat rabiem morsusque eludat inanes,
præcipitante fuga per apertos evolat agros,
alter ab inventa dum non absistere præda
destinat, exsertis tergo fugientis inhæret
dentibus et morsu leporem comprensat avaro.
Tum bello videas animos flagrare suamque

(quando fugæ non est usquam locus) agmine utroque
quemlibet audaci virtutem ostendere dextra,
et quas quisque habeat vires effundere in hostem
et nudare enses pharetrisque expromere tela,
spiculaque extenso vibrare intorta lacerto
agmen in adversum cernas. It clamor ad astra.
Circumeunt unum dextra lævaque Britanni
Hervea. Tela volant brumali grandine plura
in caput unius Hervei, quæ fortiter heros
excutiens clypeo contraria in agmina vertit.
Inter quæ his comites dictis hortatur et inquit :
“O quos perpetuo socii mihi fœdere junxi,

quorum ego virtutem per ferrum saxaque et ignes
expertus didici, quos hactenus usibus istis
communis patriæ pro libertate tuenda
servatos, numero dudum selegimus omni,
nunc illos animos illasque effundite vires
quas pelagi toties communia fata probarunt.
Ο juvenum generosa manus, nunc pectore toto
infensos vestris hostes defendite ab oris,
extremamque omnes procul hinc depellite pestem,
quam patriis inferre penatibus Anglica pubes
jam parat. Æternam hanc vestris avertite cladem
verticibus; propriam unanimes servate salutem.
Cujus ni memores tangit vos cura tuendæ,
at saltem patriæ pietas et dulcis amœnæ
Libertatis amor, saltem matresque patresque
et suaves moveant, cara cum conjuge, nati,
qui vestros servant, imbellis turba, penates;
et quæ vos meritis omnes (ut cætera desint)

una movere suis debet, qua principe lætos
aurea felices per sæcula ducitis annos,
Anna animos saltem vestros et pectora tangat,
Anna suam in vestra quæ spem virtute locavit.
Nec vos, pro patriæ servandis finibus, ipsum
detrectate animo fatum mortemque subite
tela per et fluctus pro libertate decoram.
Sic una quondam Fabios ex gente trecentos
abstulit una dies; sic Curtius impiger antrum
insiliens; sic se Decii natusque parensque
devovere neci impavidi mortemque subire
pro patriis laribus sanctumque piumque putarunt.
Pro patria ergo mihi nunc est occumbere certum”.
Dixit et in medios ruit imperterritus hostes

adversamque premens versatque urgetque Regentem
quem socii unanimes, clamore ad sidera misso,
intrepidis animis densa sunt mole secuti.
Distringunt gladios alii primosque trucidant,
arcum alii tendunt et obumbrant aera telis.
Transtra per incursant alii contisque Regentem
ferratis lapidumque intorta grandine vexant.
Bellica in adversam vibrata utrimque phalangem
Tartareum accenso mittebat sulphure fumum
machina, et inventis atrox, discrimine nullo,
corporibus passim dabat irreparabile letum.
It cælo armorum strepitus gemitusque cadentum
…
[ad indicem]
1651. …
1652. …
1653. ...
1654. ...
1655. ...
1656. ...
1657. ...
1658. ...
1659. ...
1660. Hoc loco refert Olaus ille Magnus (1490-1557) de tribus diis maioribus Gothorum :
[ad indicem]
Erant apud veteres Gothos paganos […] tres dii prima veneratione observati, quorum
primus erat potentissimus Thor, qui in medio triclinio strato pulvinari colebatur, cujus hinc inde
latera duo alia numina, Odhen, videlicet, et Frigga, cingebant.
Thor, inquiunt, præsidet in aere tonans et fulgurans, ventos et nubes serenitatemque

gubernans, fruges administrans cum frugibus universis, pestesque tollens. Alter, Odhen, hoc est,
fortior, bellis præsidet, hominibus in hostes auxilia subministrans, ipsi Thor a dextris collocatus,
tanto opinionis fulgore clarus, ut ipsum non secus quam datum mundo lumen omnes gentes
amplecterentur, nec ullus orbis locus exstaret (Saxone testante) qui numinis ejus potentiæ non
pareret. Tertius, Friga, pacem voluptatemque moderabatur, cujus etiam simulacrum turpitudinem
sexus præ se ferebat et ob id tantum apud Gothos, quantum Venus apud Romanos venerabatur:
diemque Veneris usque ad nostra tempora sibi retinet consecratum. Pingebatur gladio et arcu cum
armis, quod in illis terris uterque sexus semper ad arma promptissimus esset. Thor autem cum
corona et sceptro, ac XII stellis designabatur: cujus magnitudini nihil digna æqualitate conferri
posse existimandum est. Obtinuitque diem hebdomadatim, immo et mensem primum totius anni,
quem Ianuarium dicimus. Odhen vero armatus sculpitur, uti Mars, simili gentilium superstitione
apud Romanos: diemque obtinuit æterna memoria suo nomini consecratum. Et quia vivus tota
Europa divinitatis titulum, quod nulli in arte militari cederet, assecutus fuisset: hinc evenisse
creditur, ut Gothi (sicut Dio Græcus, Ablabius, et Iordanes testantur) Martem, quem deum belli
putavit antiquitas, apud se dicerent progenitum, prout etiam asserit poeta:
Gradivumque patrem Geticis qui præsidet armis.
Quem Gothi semper asperrima placavere cultura, morte scilicet captivorum, opinantes
bellorum præsidem aptius humano cruore placari, a quo vicissim omnem belligerandi industriam
adeo perfecte didicerunt, ut devictis Europæ & Asiæ potentissimis imperiis, summum fortitudinis
gradum reportarint.
[ad indicem]
1661. ...
1662. ...
1663. ...
1664. ...
1665. ...
1666. ...
1667. ...
1668. ...
1669. ...
1670. Salmonii Macrini (1490-1557) aliquot carmina decerpta:

[ad indicem]
Ad sodales
Hactenus stulta levitate rerum

perditum ætatis satis otiique!
Vela nunc vertenda aliudque nobis
æquor arandum…
horrido ne si violentus Auster

flamine insurgat, scopulos carinam
pellat in cæcos rapiatque vasto
turbine nautam.
Tutius notos tenuisse curvi

litoris tractus breviumque aquarum
alta quam Nerei penetrasse passis
cærula velis.
pinxit Hadrianus Manglard
Quippe si tristes alicunde venti

ingruant casusque rati minentur
asperos, portus propior vadisque
mitior unda est.
Optimi longum socii valete,

Montavi, Chorro, Theocrene, Langi,
quique thesauros utriusque calles
Lazare linguæ,
tuque doctorum pater, atque princeps

Lascari augustis atavis superbe,
luctuosorum Danaum levandis
nate ruinis.
Este sed dulcis memores amici,

patriis quamvis latiturus agris
regias Franci profugus relinquat
principis ædes.
Nuntium mensis procerum remitto

sponte inardescens studiis sororum
quæ tenent Pindi iuga limpidosque
Phocidis amnes.
Sat diu insana ambitione raptus,

ædibus magnis opulenter egi :
Sunt mihi posthac alia legendæ
arbore glandes.
Flexiles illic iuga læta vites

palmitum densis foliis inumbrant :
saltus æstiva tegetes opacat
fronde propinquas.
Vallis umbrosæ medio patescunt

prata nativo satiata rivo
saxa labentis per adesa rauco
murmure fontis.
Ipse securus popularis auræ

avia degam nemorum sub umbra.
Grata sub nigra fuerit canenti
sessio quercu.
Panes adstabunt, Satyrique circum,

et leves Fauni, & faciles Napeæ,
ac mihi texent varias odoro
flore corollas.
Sessitans molli in gremio Gelonis

basia impresso dabit ore vati,
et suo aspectu mihi fax amicos
exciet ignes.
Illius lima melius politum

carmen exibit, criticos nec ungues
nec graves tali metuam probatus
iudice ronchos.
Sic Phaon nondum fugitivus olim

in sinu Sapphūs tepido canebat
alitem pinnis puerum, & Diones
regna decoræ.
[ad indicem]
Vera amicitia curas animi levat omnes :
Quid te discrucias Macrine tantum?

Quid noctes miser eiulas diesque,
nec ponis gravibus modum querelis ?
Sic densa nemorum sub ales umbra
Ithyn Daulias ingemit peremptum,
questusque assidue integrans eosdem
replet luctisono canore silvas.
Quid te mane novum, rubensque vesper
iuges in lacrimas videt fluentem,
et mærore animum gravantem acerbo
frustra ? non ideo levantur ægri
cordis tædia, pallidæque curæ.
Quin fidos magis advocas amicos :
in quorum grege primulis iam ab annis
longe principem habet locum Brialdus,
vir lectissimus integerrimusque ?
Hi te omnes ope iuverint parata,
nullum & defugient boni laborem,
ut curas tibi sublevent edaces,
mæsti ac nubila pectoris serenent,
Suasu, consilio, allocutione.
Ille præcipue tuus Brialdus,
tibi præ reliquis probatus olim,
sedulo lapidem movebit omnem,
ac nil non faciet Macrine, tantos
ut tandem tibi sopiat labores,
optatamque diu offerat quietem.
Illo, hercle, auspice dura cuncta vinces.
Ad Gelonidem
Te mihi dilectam rumor negat. Inteream si

ulla mihi mulier vivat amata magis!
Non satis exposui quæ sunt verissima : si sit
te præter peream femina amata mihi.
Utque mei melius tibi vis notescat amoris,
plus ego te, quam vox dicere possit, amo.
Nam omnes si possint perpendier omnium amores,
vincat eos omneis vel meus unus amor.
[ad indicem]
1671. …
1672. …
1673. …
1674. ...
1675. ...
1676. ...
1677. ...
1678. ...
1679. ...
1680. Epistula brevissima quam Bartholomæus Riccius (1490-1569) scripsit ad C. Paleotium:

[ad indicem]
Tu solus, Paleoti, ex multis tuis collegis, quibus eadem de re scripsi, reliquus es qui mihi nihil
rescripsisti. Credo te mecum familiarius agere ut petitioni meæ magis officio tuo quam tuis litteris
respondeas. Nollem tamen (ut fieri solet) eas litteras Tabellarii, quæ maxima est, negligentia
periisse. Quare magis hac ratione has brevissimas ad te exaravi quam ut te ad illas rescribendum
provocarem. Satis mihi est scire te illas accepisse, nam si secus accidisset aut easdem tibi
remittendas curarem, aut aliis eandem commendationem renovarem. Vale.
Hac altera epistula Bartholomæus Riccius Antonium Locatellium rogat ut se certiorem faciat de re nullo sibi
pacto veri simili, quæ tamen circumferretur, cæcum quendam hominem scientia ac doctrina litterarum
præstantissimum in amplissima Academia Bononiensi litteras profiteri atque dicendi facultate præeminere :
Audio cives tuos cæcum quendam ab ejus ortu in Robortelii locum delegisse, quæ res mihi
maximam admirationem attulit, ut ille in nostris studiis tantum audiendo proficere potuerit, ut
ceteris modo publicam operam suam feliciter præstaret, vix mihi veri sit simile. At in quo (dii boni)
loco! In Bononiæ celeberrima Academia. Hoc reliquum erat ad summam ætatis nostræ
præstantiam, ut cæci etiam plus quam oculati viderent, ut undique quanta hominis ingenii sit
nobilitas, quotidie Deus ipse declaret. Quid enim recenseam, quæ ab hoc apud superiores ætates
inventa atque in hominum usum sunt prodita? Artes scilicet ipsæ atque artium omnium
instrumenta. In primis autem litterarum formulæ, quibus paucioribus signis omnia nostra sensa
vel longissime gentium exprimere possumus. Nunc quod prope monstri simile est, homo reperitur,
qui uno auditu tantum in optimis studiis profecerit, quantum multi et auditu et lectione et
scriptione vix assequi possunt, ut etiam videre expectem, qui mutus scribat atque nutui calamum
etiam addat. Id si ita est, pergratum mihi feceris, si me certiorem feceris. Nam ceteris in re tam
difficili non satis fidem habeo, tibi vel majora facile possum credere, quo mihi a te confirmato,
istud advolo, ut cum illum audia, tum te etiam amanter complectar. Vale.
Hac denique tertia epistula Bartholomæus Riccius ad filium suum Camillum scribit :
Camille, si vales, bene est, si mater quoque valet, multo melius est. ego quidem optime valeo.
nos adhuc in Consandolo tempestas retinet. cum mare conquiescet, quo navibus commeatus
transvehendus est, Comaclum navigabimus. unde ego tibi mittam barbatulos pisciculos, auratas,
scombros, rumbos vel ravenatibus meliores. Tu eris interea cum tuis libris, neque tamen tibi pilam
atque reticulum tuum aufero si iis et suo tempore et moderate, hoc est, sine sudore, uteris,
matrique, ut debes, obtemperabis, cui meo nomine salutem dices. Vale. Ex Consandolo.
[ad indicem]
1681. …
1682. …
1683. …
1684. …
1685. Francisci Tranquilli Parthenii (1490-1571) carmen quo laudibus cumulat veterem illum geographum,
Pomponium Melam nomine:
[ad indicem]
Quicquid sub gelido sidere desidet

Telluris solidæ, quicquid et æstuans
Cancri perpetuis zona caloribus
atque urget medii circulus ætheris
et quicquid geminis sunt regionibus
Subiecta, aut placidi sub gremio Iouis,
descripsit serie Pomponius brevi,
auro Pomponius pulchrior Indico,
hortis Pomponius Mela beatior,
seu vis Hesperidum, seu mare quos vagum
latis Ionium fluctibus abluit.
Nec quicquam oceani partibus ultimi
orsus præteriit quod placet auribus
excultis: aperit nobilis gentium
iucundumque solum. Nempe cubilibus
ipsius Zephiri et præcipitis Noti
et qui Parrasio fertur ab angulo
atque Austro tumidis flatibus aspero
coniunxit varios nobilibus locis
mores mortalium, nominibus quoque
distinguens propriis, sive ruentibus
et curuis cupias flumina cursibus
seu cum spiciferis stagna paludibus
tangentesue suo vertice sidera
montes; eripitur nec decor urbibus,
Extremis etiam finibus insulæ
seu vis Taprobanam, seu Cycladas breves,
ingens litoreis nec species locis
nec planis procul est dulcis amœnitas.
Hic et Pieridum conspicies domos
sedemque Œbalii Castoris inclitam
atque vnde emicuit numen Apollinis.
Venatrix latices Cynthia quos solet
arcu dum rigidas persequitur feras
æstu et continuis victa laboribus
crebro virginibus visere cum suis,
albentes humeros fluctibus ingerens,
apparent; vitreis Thessala denique
Tempe cum fluviis, Thracius horrida
vel stringat glacie ventus et aspera
undas, vel Rhodope Sythonia nive
accedat nebulis vertice proximus.
Frustra quis subeat longa pericula
Neptuni geminis Syrtibus Africi
et sævis Siculi vorticibus freti
et quas expaveas Euboicas minas
aut quæ non maneat montibus aviis
et silvis rabies præcipitis necis?
Alter Nereidum naufragus unguibus
quidam pestiferis interit anguibus,
discerpunt alium Caucaseæ feræ
Multi a crudelibus sæpe latronibus
coguntur variis subdere mortibus
vitam. heu! quam miseris imminet undique
fatum mortalibus: vel mare naviges,
vel terram ambiguo numine transvoles,
omnis Pomponius gloria sæculi,
arvis Pomponius fertilior Gygis,
securum docuit quemlibet ordine.
Non solum geminis possis ut auribus,
Ast ipsis oculis omnia cernere:
et plagam Hesperiam, feras et ultimas,
et quis præsideat Memnonius parens
terras, et nimiis nigra caloribus
quæ gens Æthiopum possideat loca.
Hoc est ingeniis nobilibus decus
noscendum: historicis sic quoque vatibus
cantata accipies absque laboribus.
Et tandem patriis sedibus immorans
nosces Persephones multiplices domos,
quascunque radiis Delius aspicit.
[ad indicem]
1686. ...
1687. Locus ex Ioanni Genesii Sepulvedæ opere c.i. De rebus hispanorum gestis ad Novum Orbem Mexicumque :
[ad indicem]
Orbem terrarum, quo maria quoque et omnis aquarum moles continetur, veteres mortales in
quinque plagas, quas zonas ex similitudine nominare placuit, distinxerunt. Harum mediam solis æstu,
duas ultimas cæli cardinibus subjectas, frigoribus inhabitabiles, duas hinc inde interjectas ad
animantium vitam temperatas esse prodidere. Nostra vero ætate nullam esse plagam, quam vel
frigoris vel caloris excessus faciat prorsus inhabitabilem, quin multis et hominibus et ceteris
animantibus incolatur, partim Scytharum diligentia, partim Hispanorum navigationibus exploratum
est. Ex Scythia enim docti quidam homines cognoscendi studio in septemtrionibus subjectas regiones,
donec ipsis cæli cardo a vertice fieret, penetrarunt, et oppida montesque ac flumina et maria gelu
durata in tabula, quam ipsi libenter vidimus, descripserunt: quæ ratio eadem sit necesse est regionum
alteri cardini subjectarum. Hispani vero navigationibus totum fere orbem, exceptis zonis algentibus,
perlustrarunt, dum nova et inaudita regna novasque provincias quærunt: longissime ac latissime
Hispanorum Imperium et Christianam religionem dilatantes. [...]
Multis rebus in Hispania insignis ad memoriam fuit annus Christi nati millesimus
quadringentesimus nonagesimus secundus. Etenim hoc anno Granata recepta est, urbs Regia, et
Maurorum Arabumque Regni sedes in Bætica; exstinctumque ipsorum Imperium in Hispania, quod
ante annos circiter octingentos occupatum, paulatim amiserant. Præterea Judæi, qui diutius etiam
Hispaniam vicatim per urbes incoluerant, Hispaniæ finibus excedere jussi ejectique sunt. Eodem anno
longissimæ ad ignotas et inauditas gentes terrasque navigationis initium a nostris factum est duce
Christophoro Colono, Ligure, qui princeps et auctor fuit suscipiendæ navigationis, dum indicium
fidemque sequitur hominis cujusdam Lusitani navigandi periti; qui cum in Britanniam per Oceanum
navigaret, navigium, quo cum paucis vehebatur, sæva tempestate in eas insulas delatum est, quæ
Lucajorum [qui ad insulas Bahamas pertinere dicuntur] nominantur, quæque primæ occurrunt ex insulis Fortunatis in
Orbem novum novamque Hispaniam navigantibus. Hunc cum paucis sociis in insulam Oceani
Atlantici Materiæ cognominatam reversum Colonus, qui forte aderat negotiandi gratia, ut cum
Lusitanis versabatur uxoremque duxerat Lusitanam, in suum hospitium ægrotantem recepit
humaneque tractavit; a quo extremum spiritum ducente, et hospiti gratiam aliquam officii præstiti
referre volente, rei seriem et locorum ac regionum, eoque navigandi rationem didicit. Cumque novas
terras gentesque et magnas imperiorum ac divitiarum occasiones mente concepisset, si cuius principis
opibus adiutus in longinquas illas regiones cum classe penetrasset, Lusitani primum, deinde Britanni
regis animum temptavit. Quod cum frustra fuisset, ad Fernandum Hispaniæ regem Granatæ urbis
obsidionem tunc temporis urgentem et Isabellam uxorem imperii quoque consortem recurrit (nam
iure uxorio Castellæ Fernandus imperitabat).
[ad indicem]
1688. ...
1689. ...
1690. Loci ex Ludovici Vives (1492-1540) opusculo c.i. De initiis, sectis et laudibus Philosophiæ :
[ad indicem]
Inter omnes qui altius mortali humilitate exseruere sanctissima atque divina capita, constat
unam philosophiam munus illud esse, quod a diis immortalibus maximum optimumque nobis
donatum est, quæ sola homines reddere perfectos potest, et ad bene beateque vivendum (quæ
summa est votorum omnium) perducere.
[…]
Veritas, ut Democritus ajebat, altissimo in puteo demersa latet; quonam vero modo ad nos
usque pervenerit, rerum Scriptores intricarunt, obscurumque reddiderunt, dum aut ad suam
quisque gentem trahit tantorum gloriam initiorum, aut ad eam cui maxime favet. Nobis vero
probatiores sequi auctores, et verisimiliora affirmare fuerit satis.
[…]
Fuere itaque per ea tempora magni quidam (ut credi par est) viri, qui beneficio Dei res istas
inferiores contemnerent tamquam instabiles, fluxas, vanasque, ac superiora, utpote nobilissima,
multoque aliis præstantiora demirati, totum ad ea converterent animum, ut corpus hoc hic
tamquam in domicilio deserentes suo, Ætherea ipsa, mente supervolarent, totique mente viverent,
quod hominum genus varii variis nominibus appellaverunt.
[…]
Macti este ingenio, cæli interpretes, totius naturæ rerum capaces; quorum ingens excelsaque
mens cunctas Regum atque Imperatorum opes longe superat: vos enim sine illis beatissime vivitis,
illi vero populique omnes sine vestris inventis ne vivere quidem possent:
[…]
Pythagoram ferunt quoties cubitum iret, quoties cubitu surgeret, lyræ sonis animum
demulcere ac componere solitum, ut altius saperet humanitatem.
[ad indicem]
[…]
Pythagoram ferunt quoties cubitum iret, quoties cubitu surgeret, lyræ sonis animum demulcere
ac componere solitum, ut altius saperet humanitatem.
[…]
At hæc ipsa quis miretur? Quippe quum duo sint, quæ optanda parandaque præ ceteris
universis rebus sapientissimi quique duxerint:
… Mens sana in corpore sano,
Male enim affecto corpore, male animo affecto, reliqua omnia, opes, copiæ, potentia, nihil
plane sunt. … quis infitietur requirendam prius, parandam, retinendamque majore etiam labore,
majore cura sanitatem esse, quam et omissam restituit medica ars, et restitutam corroborat
confirmatque.
[…]
verum quo est animus corpore suo excelsior diviniorque, neque enim est in terris majus aliquid
homine, nec in homine majus est quicquam ipsa mente, eo sanitas illius, sanitate hujus, eo etiam
medicina animorum, medicina corporum longe melior est.
[…]
Pythagoras ille Samius … rogatus qua ipse arte maxime valeret, et quo se nomine
insigniret, se artem ille respondit habere nullam, verum esse philosophum … Pythagoras vero
nomen illud ipse, sibi confinxerat … tantum nomen sapientis, velut invidiosum , non ausum se
contingere dixit … idcirco sese φιλόσοφον nominasse, quasi amantissimum, vel quasi
studiosissimum sapientiæ , non socium ejus, quod priores utpote sophi profiteri visi sunt, sed
clientem atque sectatorem.
[ad indicem]
Locus ex opusculo quod Vives scripsit, inscripsit vero De subventione pauperum libri II :
…atque in cives eo sum animo quo in fratres. Et multorum ex illis indigentiæ ad scribendum
me impulerunt, quemadmodum posse eis subveniri censeam …
Vobis hoc opus inscribitur, tum quod ad benefaciendum et sublevandos miseros vehementer
estis propensi (quod declarat inopum multitudo quæ huc undique affluit tamquam ad paratum
egenis subsidium) tum etiam quod quum ea sit origo civitatum omnium ut esset in unaquaque
earum locus, in quo dandis et accipiendis beneficiis et mutua subventione coalesceret caritas, et
firmaretur societas hominum, administratorum civitatis illud debet esse munus, curare et adniti,
ut alii aliis auxilio sint, nemo prematur, nemo gravetur damno per injuriam accepto, et imbecilliori
adsit potentior, ut concordia cœtus et congregationis civium caritate augescat in dies, ac
sempiterna perseveret. Et quemadmodum patri familiæ turpe est in opulenta sua domo sinere
aliquem esurire aut nuditate et pannis fœdari, sic non convenit ut in urbe haud prorsus inope,
magistratus ferant cives ullos fame et miseria urgeri.
[ad indicem]
Ioannes Ludovicus Vives, inter alios studiorum humanitatis pæceptores qui ætate litterarum
renatarum floruerunt, colloquia scholastica scripsit ut verborum delectum constructionesque integræ
Latinitatis proprias discipulis traderet amœniore quadam via quæ naturæ magis consentanea videtur, per
dialogos scilicet. Ut gustum habeamus lectores, unum delibavi colloquium huic florilegio transcribendum:
Exercitatio linguæ Latinæ
Ebrietas
Personæ: Asotus, Tricongius, Abstemius, Glaucia
Asot.
Quid tu dicis, Tricongi? Quam laute nos heri accepit Brabantus ille!
Tric.
Male sit illi, non potui tota nocte quiescere. Vomui (sit habitus honos vestris auribus)
convolvi me subinde toto lecto, modo ad spondam interiorem, modo ad exteriorem; fauces
et stomachum videbar mihi rejecturus: nunc præ dolore capitis nec oculorum officio
possum fungi nec aurium: lamina ponderosa plumbi videtur mihi in frontem et oculos
incumbere.
Asot.
Frontem et tempora fortiter astringe fascia, et Rex videberis.
Tric.
Seu ipse potius Bacchus, a quo institutum manavit diadematum in Reges.
Asot.
Recipe te domum edormi crapulam.
Tric.
Domum vero? nihil æque fugio et aversor, ut domum et uxorem clamosissimam; ea si me
nunc aspiceret, longiores haberet homilias quam Chrysostomus.
Abst.
Hoccine appellas tu laute tractari?
Glauc.
Plane ita est, nam laverunt probe guttur et fauces.
Abst.
Manus vero?
Glauc.
Ne semel quidem.
Asot.
Immo sæpe vino et lacte, dum alii in aliorum pateras immittebamus manus.
Glauc.
Quid potest dici lautius? Et quidem digitos pingui carnium et embammatis inviscatos.
Abst.
Tace per divos: quis posset absque nausea rem adeo audire obscenam? quanto minus
videre, aut de ejusmodi vino aut lacte gustare?
Asot.
Divi vestram fidem! adeon es Abstemi delicatus ut hæc ne auribus quidem possis devorare?
quid faceres palato, ut nos? Sed, heus tu, Tricongi compotator suavissime, mittamus
puerum aliquem qui nobis in illa phiala fictili adferat ex eodem vino? nulla est certior huic
veneno theriaca.
Tric.
Estne hoc exploratum?
Asot.
Quid ni esset? Memineris versus quos cantat Colax? “Ad sanandum morsum canis nocturni ,
sume ex pilis ejusdem canis”. [adlusio ad locum Plautinum]
Glauc.
Narra quæso de convivio.
[ad indicem]
Abst.
Ne narres, nisi velis me revomere quicquid habeo in ventriculo, cum ipsis vitalibus.
Glauc.
Facesse igitur paulisper.
Asot.
Ego narrabo quam commodissime, ut nusquam sit honos præfandus.
Glauc.
Incipe obsecro, adverte animum Abstemi.
Asot.
O Glaucia mi, ante omnia istud ex me habe, nullum esse hominum genus quod comparari
possit cum festivo et largo convivatore. Quidam ostentant eruditionem rerum variarum, id
est mera nugamenta, alii jactant experientiam, et usu collectam prudentiam; quorsum id?
Sunt qui habent quidem opes, sed non audent expendere; miseri! quid eos juvat asservare?
Benignus convivator ubique prodest, ubique est gratus, vel solus illius aspectus exhilarat
tristitiam animi, et discutit, si qua est in eo miseria, sive recordatione convivii, sive spe
atque expectatione. Alia omnia quæ dicuntur bona animi, nec ego video, et sunt jejuna
atque infrugifera.
Abst.
Rogo te Asote, quis est auctor tam bonæ sententiæ?
Asot.
Ego, et omnes mei similes, id est, plerique ex Gallia Belgica a Sequana ad Rhenum flumen.
Tantum dissentiunt inter nos homuli quidam, vel miseri et præparci, qui Abstemio suum
invident cognomen, frugi volunt appellari, vel quidam magna sapientiæ opinione
suffarcinati, id est inani nomine, quos etiam nos (id est maxima pars hominum et
præcipua) ridemus.
Abst.
Quid audio?
Glauc.
In hoc iste non fallitur, etsi ebriosus: nam nusquam eruditio minus habet pretii, quam in
Belgica; non aliud esse rentur virum eruditione præstantem, quam sutura vel textura.
Abst.
Atqui student hic multi, et non infelici profectu.
Glauc.
Deducuntur a parentibus parvi filii ad scholas tanquam ad opificium, quo parent sibi
deinceps victum. Ipsi etiam scholastici, dictu incredibile, quam parvi institutores suos
faciant, quam prosequantur honore exiguo, et præmiis adeo tenuibus, ut Doctores insignes
ac primi nominis tolerare sese vix possint.
Abst.
Ista sunt ab instituto sermone aliena; revertamur ad convivium.
Asot.
Hoc malim audire, et missos faciamus jam tandem sermones istos studiosos, qui sunt
profecto infrugiferi. Nescio quemadmodum vos Itali de eruditione statuatis: mihi certe res
videtur non solum inutilissima, sed etiam damnosa.
Abst.
Idem videtur bovi et sui, quod tibi; et nobis quoque videretur, si non plus haberemus mentis
quam tu.
Asot.
Non esset finis; itaque audi jam. Primum omnium accubuimus severi et tristes, sacrata est
mensa, silentium ubique et quies, cœpimus expedire cultellum quisque suum, speciem
præbebamus non invitatorum, sed invitorum: adeo id diceres facere nos coactos, et
faciebamus re vera admodum segniter; nondum enim incaluerat animus ardore illo libero:
aptat quisque mantile suum humeris, nonnulli etiam pectori, alii de mappa extendunt super
gremium: sumit panem, aspicit, volvit, purgat, si quid esset carbonis aut cinerum,
decorticat, et hæc omnia lente et cunctabunde. Quidam auspicati sunt cenam a potione; alii
priusquam biberent, paululum sumpserunt acetarii, et bubulæ salitæ ad excitandum
dormiens palatum, et stimulandum languidulum: primus scyphus fuit cervisiæ, ut frigidum
cæmentum substerneretur ardori vini. Allatus est sacer ille liquor, primum poculis angustis
et exiguis, quæ magis sitim irritarent quam restinguerent. Dominus homo festivissimus qui
potiorem in hac tota regione nullum habet, ac ne parem quidem, mea utique sententia
(quod sit dictum sine cujusquam injuria), jubet adferri pocula capacissima, et cœptum est
largiter potari more Græco, ut dicebat illic Philogræcus quidam, qui Lovanii olim
studuerat. Ibi cepimus loqui, tum incalescere, hilaritas ubique et risus diffusissimus. O cenæ
noctesque deorum! Alii aliis præbibimus, et magna æquitate faciebamus paria; nefas erat
sodalem fraudare tali præsertim tempore.
[ad indicem]
Abst.
Merito, quum agitur non de calice vini, sed de sensu et mente, rebus in homine præcipuis.
Sed ut hac de re tam læta, tam festiva, tu et ego colloquamur, primum rogandus es, an sis
ebrius.
Asot.
Non revera, et facile est cognoscere ex ordine orationis meæ; nam si essem, putas me hæc
referre potuisse adeo composite?
Abst.
Recte est, alioqui juxta Mimi versiculum cum absente litigarem. Principio cur non extruitis
templum aliquod in hac regione Baccho, cælestis hujus liquoris repertori?
Asot.
Hoc vestrum est, qui ædem habetis Romæ Sergii et Bacchi; nobis satis est quotidie illi
passim sacra facere. Et fortasse erigeremus templum, si constaret fuisse illum inventorem;
nam ea de re audivi disputari inter studiosos quosdam. Sunt qui putent primum fuisse
Noam qui vinum biberit, quique sit inebriatus.
Abst.
Dimittamus ista. Cedo, quod vinum bibebatis?
Asot.
Quid nostra refert, quod sit vinum aut cujas? Habeat modo nomen et colorem vini, id satis
est nobis; delicias illas quærat Gallus aut Italus.
Abst.
Quæ ergo potest esse delectatio, quum id non gustas, quod in corpus ingeris?
Tric.
Fortasse nonnulli initio aliquid gustant, integro palato: mox vero depravato ex tanta
humoris redundantia, gustum omnem amittunt.
Abst.
Siti jam exstincta, nulla superest voluptas, quæ tota sita est in satisfaciendo desideriis
naturalibus: ita ut tormenti sit genus sine siti bibere, aut sine fame edere.
Tric.
Putas nos, Abstemi, ad voluptatem potare, aut quod sit jucundum?
Abst.
Tanto ergo estis pejores bestiis, quæ aviditatibus naturalibus aguntur: vos neque illuc ducit
ratio et retrahit natura.
Tric.
Ducit nos eo sodalitas, et paulatim inebriamur imprudentes.
Abst.
Quoties estis inebriati? quoties alios ebrios vidistis?
Tric.
Quotidie plurimos.
Abst.
Non sufficiunt ergo tam multa experimenta ad devitandam rem tam fœdam? atqui belua
vel uno experimento fieret cautior.
Glauc.
Et sodales istos, in quorum gratiam transeunt ex hominibus in bestias, scis quam habent
caros? dum potant, darent illi præcordia: digressi illinc, vix agnoscunt; Vitam et animam
cujusvis illorum nollent redemptam sibi nummo sestertio.
Abst.
Quibus ex poculis hauriebatis vinum, et quomodo?
Asot.
Primum allata sunt vitrea, paulo post ob periculum, sublatis illis, exhibita argentea. In
vinum injiciebamus a primo herbulas, quod id suaderet anni tempus: paulo post jus
carnium, lac, butyrum, cremorem.
Abst.
O spurcitiem, ne beluis quidem tolerabilem.
Tric.
Quanto tu tragicoteron exclames, si scias alios in aliorum pocula manus sordentes
immittere? Conjicere ovorum et pomorum et nucum putamina et olivarum, ac prunorum
ossa?
Abst.
Abstine ab hisce narrandis, si vis ne me hinc in silvas aliquas fuga abripiam.
[ad indicem]
Tric.
Audi tu in aurem Glaucia. Quidam horum gestant in faciendo itinere cornu venatorium
plenum, ut necesse est, pulvere, et stipulis, et floccis, et sordibus aliis; ex hoc bibimus.
Glauc.
Quid?
Tric.
Quid vero? vinum.
Glauc.
Immo vero mentem.
Tric.
Plane ita est, et post epotam mentem, matulis non admodum mundis sumptis de scamno
lecticari, usi sumus pro calicibus.
Abst.
Quis fuit convivii exitus tanquam fabulæ?
Asot.
Natant vino pavimenta, inebriati sumus omnes: hospes in primis homo strenuus, dejectis
sub mensam magna victoria duobus aut tribus.
Abst.
O præclaram victoriam, et de re pulcherrima ac prædicanda! Sed omnes tamen vinum
vicit?
Asot.
Etiam.
Abst.
Miserum te, quid putas esse ebrium?
Asot.
Probe et ex animi sententia indulsisse genio.
Abst.
Cui genio? bono an malo?
Glauc.
Si recte omnia scruteris, nusquam invenies cui indulgeant, neque enim animo, nec
voluptati, nec ulli rei alteri cui alii indulgent, qui vitiis obtemperant, et pravis animi
cupiditatibus. Sed inebriari est sensuum facultates amittere, exire de potestate rationis,
judicii, mentis: plane ex homine fieri vel pecus, vel saxum. Quæ deinceps sequantur, (etsi
nunquam ebrius vidi) tamen facillimum est conjectare, loqui, et nescire quid loquaris: si
quid commissum est tibi arcanum maxime celandum, effutire, atque ea dicere, propter quæ
te, et tuos et sæpe Patriam, ac Provinciam universam in grave discrimen adducas; nulla
distinctio amici et inimici, uxoris et matris: rixæ, jurgia, inimicitiæ, plagæ, vulnera,
mutilatio, occisio.
Tric.
Etiam sine ferro et sanguine; nam non pauci continuant ebrietatem cum morte.
Glauc.
Quis non malit domi se cum cane aliquo aut fele includere, quam cum ebrio? Plus enim
mentis est in illis animantibus.
Abst.
Post ebrietatem vero cruditas, debilitatio nervorum, paralyses, arthretici cruciatus,
gravedo capitis et corporis totius, hebetatio sensuum omnium; memoria exstinguitur,
ingenii acies retunditur: unde stupor in tota mente, et ad intelligendum sapiendumque, et
ad eloquendum.
Asot.
Jam incipio intelligere, magnum esse malum ebrietatem: posthac dabo sedulam operam ut
bibam ad hilaritatem, non ad ebrietatem.
Glauc.
Hilaritas est janua ebrietatis, nemo venit ad bibendum eo animo ut inebrietur, sed bibendo
exhilaratur; continuo post sequitur ebrietas: difficile est enim signare hilaritatis metam,
atque in ea sistere. Lubricus est gradus ab hilaritate ad ebrietatem.
Abst.
Dum vinum habes scypho, illud est in tua potestate, dum in corpore, tu es in illius: haberis,
jam non habes; quum bibis, tu tractas vinum pro tuo libito: postquam biberis, illud te
tractabit pro suo.
Asot.
Quid ergo? nunquamne est bibendum?
Abst.
Dum vitant stulti vitia, in contraria currunt. Bibendum quidem, non potandum: natura sola
in hoc docet bruta, hominem non docebit eadem natura ratione adjuta? Edes quum esuries,
bibes cum sities: fames et sitis admonebunt quantum, quando, quatenus edendum et
bibendum.
Asot.
Quid si semper sitiam, nec sitim possim mitigare, quin fiam ebrius?
Abst.
Bibe quod inebriare non possit.
Asot.
Non fert constitutio mei corporis.
Abst.
Quid si tantum esuries, ut exsatiari nullo cibo posses, nisi disrumpereris?
Asot.
Ea vero non esset fames, sed morbus.
Abst.
Nimirum opus esset medicina ad eam famem tollendam, non dapibus: nonne?
Asot.
Quidni?
Abst.
Eodem prorsus modo, Medico tibi esset opus ad eam sitim, non caupone; et potione de
pharmacopolio petita, non de œnopolio: non est ea sitis, sed morbus, et quidem perniciosus.
[ad indicem]
1691. …
1692. …
1693. …
1694. …
1695. Andreæ Alciati (1492-1550) emblemata aliquot:
[ad indicem]
Potentissimus affectus amor
Aspice ut invictas vires auriga leonis

expressus gemma pusio vincat amor
utque manu hac scuticam teneat hac flectat habenas
utque sit in pueri plurimus ore decor.
Dira lues procul esto feram qui vincere talem
est potis, a nobis temperet anne manus.
[ad indicem]
Amicitia etiam post mortem durans
Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,

complexa est viridi vitis opaca coma.
Agnoscitque vices naturæ et grata parenti,
Officii reddit mutua iura suo,
exemploque monet, tales nos quærere amicos,
quos neque disiungat fœdere summa dies.
Paupertatem summis ingeniis obesse ne provehantur.
Dextra tenet lapidem, manus altera sustinet alas,

ut me pluma levat, sic grave mergit onus.
Ingenio poteram superas volitare per arces,
me nisi paupertas invida deprimeret.
Mutuum auxilium
Loripedem sublatum humeris fert lumine captus
et socii hæc oculis munera retribuit.
Quo caret alteruter, concors sic præstat uterque,
mutuat hic oculos, mutuat ille pedes.
[ad indicem]
1696. ...
1697. ...
1698. ...
1699. ...
1700. Præfatio opusculi Petri Mosellani (1493-1524) de schematibus et tropis :

[ad indicem]
Omnes latini sermonis delicias in figuris et tropis potissimum sitas esse, nemo est, vel
mediocriter eruditorum, qui nesciat, studiose lector. Et enim, ut pictura non simplex, sed quæ
variis distinguitur coloribus, spectantium oculos maxime pascit et pratum omnigenis variegatum
floribus inambulantibus arridet, ita oratio non undique sui similis, verum suis interspersa figuris,
suis variata tropis, auditorum aures capit mereturque applausum adeo, ut præter Græcos, qui huic
negotio volumina dederunt et Cicero et Quintilianus, in dicendi artis principes, hac de virtute
diligentissime perscribere dignum putarint. Quamobrem cum tot figurarum, tot troporum non
minus sit necessaria cognitio, quam memoria difficilis et ipsum me operæ pretium facturum
existimavi, si quæ ad hanc rem pertinere videbuntur universa ex probatissimis scriptoribus, tum
Græcis, tum Latinis, in brevem hanc tabellam congessero certaque descriptione artaro. Quam si in
locum, in quo frequenter versaris, suffigas, futurum, ut quum numquam non oculis obversetur, in
memoriæ thesaurum citra molestiam reponatur. Qua in re candido suffragatur calculo Erasmus
Roterdamus noster, omnium quos sol hic vidit, ut doctissimus ita et eloquentissimus, idem quod
nobis consultum videtur, faciendum præcipiens. Porro, ut quid secutus sim, scias, primum figuras
λέξεως omnes, orationis vitia complura, tum virtutes, in quibus tropi sunt, insigniores exhibemus
eaque omnia, tametsi præter aliorum consuetudinem σχήματος nomine comprehendimus. Non
quod ita rectius quadrare censeam, sed quod hac ratione universa facilius in ordinem, qui
memoriam vel cum primis iuvat, digerantur. Deinde ipsa nomina, quæ ubique ferme corrupta
deprehenduntur suae integritati restituta Græce reddimus, iis etiam, quæ vel Tullius, vel Fabius,
vel Diomedes Latina fecerunt, appositis, pariter singula explicantes, tum finitionibus, tum
exemplis. Postremo omnibus modum adhibuimus, ne quid æquum iudicem, vel in congerendo
Græcorum quorundam curiositatem æmulari, vel omittendo, quæ addidisse præstaret non
nullorum negligentiam reffere merito videri possimus. Restant tamen aliqua, quæ nec mihi faciunt
satis, quibus accuratius excutiendis, tempus quod huic lucubratiunculæ angustum destinaram,
minime respondebat. Quicquid id est, quod dedimus, iuvando studio dedimus, candidissime lector,
olim ubi et eruditionis et otii plus nacti fuerimus pleniora ac instructiora, aspirante Deo prolaturi.
Vale et nostram operam boni consule.
[ad indicem]
Petri Mosellani Dialogi aliquot excerpti:
Dialogus II. De natali celebrando, de receptis pecuniis deque bono cuiusque genio.
Personæ:
Osvaldus, Michael.
Non tu hodie tuum natalem celebras atque nos tuos sodales convivio excipis? An ignoras hunc diem
divo Michaeli, cuius tu nomen refers, esse sacrum?
Michael
Scio equidem; quid autem facerem, quando ne obolum quidem habeo, quo panem emere queam,
nedum convivia agitarem?
Osvaldus
Non his nundinis a parentibus tibi nummi sunt missi?
Michael
Sunt utique, sed ante nundinarum exitum e mercatore, qui litteras modo dedit, extorquere possum
nihil; ait enim sibi in tanto hominum strepitu otium ad numerandas pecunias non esse; alioqui non
modo natalem meum convivio exciperem, sed et genio bono, quem angelum dicimus, peculiari
aliqua hilaritate gratificarer.
Osvaldus
Itaque Terentiano illo satis excusati sumus: 'Vt quimus' aiunt, quando 'ut volumus' non licet.
[ad indicem]
Dialogus XIV. De signo tintinnabulorum deque immodico somno.

Personæ:
Servius, Sulpicius.
Servius
Quin surgis, Sulpici? Iam tintinnabula ultimum dilucularis sacrificii signum dederunt, et non
ignoras, quanta hominum frequentia hoc sacrum peragatur, ut flagitium plane sit nos in tempore
non adesse.
Sulpicius
Iamiam surgam, tametsi caput adhuc sopore grave sentio ; utinam liceret ad satietatem usque
dormire ! Imitarer certe hodie Horatianos illos iuvenes, quibus pulchrum videtur in medios
dormire dies.
Servius
At ego te diutius non opperior, ne hæc mora mihi plagas lucrifaciat. Ego hinc abeo ; tu, quando
lubet, sequere aut tuo periculo dormi.
Sulpicius
Iamiam te comitabor; ne festina tantopere.
Servius
Nihil moror: nunc non est nugandi locus ; a prandio vero, ubi pro more nobis a studiis remissio
data fuerit, nugabimur.
[ad indicem]
1701. …
1702. …
1703. …
1704. …
1705. ...
1706. ...
1707. ...
1708. ...
1709. ...
1710. Versus aliquot deprompti e Laurentii Gambaræ (1496-1586) carmine epico de navigatione Christophori
Columbi:
[ad indicem]
…
Ipse ego jam Libyæ ratibus vada salsa cucurri

Guineamque adii gemmarum aurique feracem.
Quin etiam cum sæpe iterans maria alta profundi
Oceani, Gades ultra prope Lusitanos
noctesque totosque dies vigil observabam
litore ab occiduo, quædam vaga flamina certis
temporibus anni et certis spirare diebus.
Hæc gigni ex aliqua tantum tellure putabam
quam rebar longe distantem a litore nostro.
[…]
Innumerabilibus populis cum terra frequens sit,

occasum quisnam variis sine gentibus esse,
et sine terrarum spatio pelagique negabit?
Terræ etenim septem pars est subjecta trioni,
pars etiam subjecta Noto subjectaque Eoo.
Vnde aliqui veteres olim, qui non nisi partem
noverunt mediam hanc terræ, maris esse putarunt
Oceani immensosque sinus atque alta fluenta
quæ tegerent spatium hoc indeficientibus undis.
Conscia sed veri longa experientia damnat
hanc rem, credibilem quondam, qua prævius almum
Lucifer adventare diem mortalibus ægris
nuntiat. Innumeras dicunt sub sole oriente
Oceani nautas vidisse per æquora terras,
et longe distans a nostro litore litus.
Has interposita est sat multum nota Cipango,
multarum rerum dives, nec flumina desunt
auroque et variis semper currentia gemmis.
Esse habitatum etiam quidquid Sol aureus ambit
lumine purpureo haud dubium est: dumque hoc mare nauta
verberat arboribus, semper nova regna, prius non
visa videt tractusque maris terrasque patentes.
[…]
Spero equidem post me non multo tempore nautas

venturos, retegent sparsas qui per mare terras,
litus et invenient occasu a Solis ad ortum
continuum, quæ crediderant jam lapsa virorum
sæcula, tot vana esse hominum figmenta, nec ullum
ulterius posse esse solum, sed inhospita tantum
æquora, et Oceani tantum notissima montris.
[…]
Dum causam expedio quæ me tentare profundum

impulit ut ternas Fernando a rege carinas
instructas peterem, patriis qui nuper ab oris
quas secat Hesperius fecundo flumine Bætis
expulerat Numidas atque agmina barbara victor.
Tunc ternas dedit ille rates quas lætus ad undam
Pallensis portus deduxi robore duro,
pendula perque altum converti carbasa versus
non longe positas Hispano a litore Gades
[…]
Dum nos hac classe exigua freta mota tenemus,

incerti quo nostra ferant vaga lintea venti,
da nostram hanc puppem portus intrare, marisque
per tantos tutam ire sinus. Ferque, inclita Virgo,
ipsa viam hanc facilem miseris: tu namque potentem
concilias nobis cæli terræque Parentem.
Post ubi legerunt pontes et vincula nautæ,

mox celer immensum conscendi a Gadibus æquor
et cursum pelago intendi, qua præcipitans sol
occiduam in Cancri vergit sub sidere partem,
sidereum linquens cælum surgentibus umbris.
Canariasque viam versus tentamus, ibique

flammiferam legimus Teneriffem, e vertice cuius
saxum ingens altumque globos prorumpere ad auras
flammarum, et longo tractu splendescere noctem,
præcipue Eois cum flant e partibus Euri.
Ignarus tamen ipse viæ, nec territus unda

insolita aut metuens incognita sidera nautis,
ausus vel stagna alta ratis proscindere rostro,
sed summi Patris auxilio confisus, et aura,
ad Fortunatas Euro feror alite terras.
Hic ubi mane novo sacris de more peractis,

Oceani ingredior latices prius intentatos,
tunc nostras primum senserunt æquora puppes,
quæ nullæ secuere rates, non navita vidit.
[ad indicem]
1711. ...
1712. ...
1713. ...
1714. ...
1715. ...
1716. ...
1717. ...
1718. ...
1719. ...
1720. Loci excerpti e Melanchthonis (1497-1560) oratione De pædagogorum miseriis :
[ad indicem]
Sed exordiar aliquando causam, quam animus meminisse horret luctuque refugit, et querar apud
vos de condicione pædagogorum, quo genere hominum nulli mihi ne quidem in ergastulis videntur
infeliciores. Primum enim cum traditur pædagogo puer docendus et ad humanitatem ac virtutem
informandus, videte quæso, quam duram provinciam plenamque miserrimi laboris ac periculorum
capiat. Non ante matura ætas pueri videtur, ut mittatur in ludum litterarium, quam cum domestica
indulgentia corruptus est et vitia tum intellegit tum degustavit; is non modo nullum amorem
litterarum aut admirationem, sed acerrimum erga illas odium, contemptum præceptorum, turpissima
exempla domo affert. Cum eiusmodi monstro præceptori decertandum est.
Si doceas, peregrinatur animus pueri, et ut optime succedat, sescenties idem inculcandum est, dum
illi invito hæreat in animo: cum paululum modo despexeris, rursus ex animo illa omnia totiens
decantata puero effluunt. Si reddere cogas, quæ didicit, tum vero videas plane ludibrio haberi
præceptorem. Nam puero, ut est contumacia, voluptas est admisisse aliquid, quod urat et exerceat
præceptorem. Si quis cogatur docere camelum saltare aut asinum fidibus ludere, nonne illum egregie
miserum dicas, qui frustra maximum laborem sumat? At id tolerabilius est quam nostros pueros
docere. Nam ut nihil promoveas in camelo aut asino exercendo, certe illi nulla iniuria cumulant
molestiam. At isti belli pueri cum strenue defatigarunt nos, quam sunt insuper in nos contumeliosi?
Invenias qui palam ausit convicium facere præceptori, et ‘manus auriculas imitatur mobilis albas’
(Pers. I 59). Et eiusmodi mores domo ad præceptores afferunt, nihilo reverentius antea parentes
tractaverunt, quam nunc magistros tractent. Et paulatim vertit in naturam mala consuetudo, ut
corrigi et emendari hæc vitia numquam possint. Quid est si non hæc est miseria, perpetuis curis ac
labore in docendo frustra consumi et enecari?
[...]
Numquam nisi coactus a præceptore puer librum in manus sumit; ubi acceperit, oculi atque
animus exspatiantur. Ibi tamquam calcaria addenda quæ admoneant officii. Enarrat aliquid
præceptor, iam illi delicato somnus obrepit, et securus in utramque aurem dormit, dum se pædagogus
dicendo rumpit. Novum ibi negotium fit pædagogo expergefaciendi discipuli.
[...]
Quis non malit in pistrino molere, quam hanc tam molestam plenamque stomachi pervicaciam
gerere.
[...]
Dixi hactenus de ærumnis quas in docendo tantum perferimus, restat altera officii nostri pars
longe difficilior superiori, cura regendorum morum. Quid ibi mali non videt præceptor? Primum ætas
illa natura ad vitium propensior est. Et Plato scripsit nullam beluam intractabiliorem esse puero.
Itaque tantopere sudabit præceptor in regendis his, qui domi summa diligentia parentum ad
religionem et ad bonos mores instituti sunt, ut leonem aut ursus experiatur facilius posse gubernari
quam hos.
[...]
Mille artes excogitant pueri fallendi præceptoris. Et in pluribus tantus furor est ut palam
contemnant imperium. Quia enim a litteris perpetuæ feriæ sunt, otium et docet et alit vitia. Est enim
verissima sententia quam reliquit scriptam Columella in præceptis quæ patrifamilias præscribit, nil
agendo fieri ut homines male agere discant.
Nec tantum de indocilibus, difficilioribus, impolitisque pueris agit oratio, verum etiam de minima mercede
pædagogorum deque misera eorum condicione qui male apud alios homines audiant.
Primum merces adeo est exigua ut Satyricus ea de re questus scripserit: “Pænituit multos vanæ
sterilisque cathedræ” (Iuv. VII 203). Iure sterilem cathedram dixit. Nam fossorem pluris quam
præceptorem conducunt: in his miseriis algemus, vivimus siliquis et pane secundo, et vix nos a fame
defendimus.
[ad indicem]
Hoc enim carmen iocosum est epigramma cui index Gigantes clamore asini dissipati :
Impia cum ruerent Titanes in arma furentes,

conati æthereas profodere ense domos:
Iuppiter ut patriis depelleret arcibus hostes,
his tamen incussus nec pavor inde foret :
Mentitis imitans Pan Ægocerota figuris,
terruit hac specie grandia monstra truci.
Sed neque tunc fracti bello cessere Gigantes,
Bacche tuus vector donec asellus abest.
Ille rudens rauco dum classica personat ore
anguipedes turpi dant sua terga fugæ.
Haud secus autolyci callentes furta sophistæ
dicentes vero crimina multa Deo:
Terribili fugient asini clamore repressi
bella ματαιολόγων exitus hic sequitur.
Locus excerptus e Philippi Melanchthonis oratione cui index Formicæ laus:
Alii res gestas clarissimorum imperatorum recitarunt, et tum honeste facta summorum
hominum dicendo ornaverunt, tum aut populorum, aut tyrannorum turpiter facta gravissime
vituperaverunt. Ego quoniam deerat eloquentia par tantis causis, infirmitate virium humilius
argumentum quærere coactus sum. Qua de re dum aliquot dies delibero, dumque reputo quas res
exiguas laudaverint veteres scriptores, a Luciano video muscam, a Vergilio apes mirifice ornatas
esse. Cum igitur mihi honestum esse putarem, veterum exempla sequi, formicas sumpsi laudandas.
Neque nullum operæ pretium esse iudico in tanta naturæ varietate hæc minuta animantia
contemplari. Etenim non modo ethnici scriptores dignam hanc materiam in qua elaborarent,
putaverunt, sed etiam principes christianæ doctrinæ mentione parvarum in natura rerum
delectari videntur. Christus iubet nos passeres intueri, Salomon præcipit non modo contemplari
formicas sed etiam nos ad eas tanquam in ludum discendi causa mittit. Quid commemorem quam
multa animantia Basilius diligentissime descripserit et Basilium secutus Ambrosius, eandem
animantium historiam in enarratione operum sex dierum pæne ad verbum recenset, docetque in
illis proposita nobis esse a Deo et tanquam picta plurimarum virtutum simulacra, quæ nos officii
nostri admonerent. Turpissimum est enim homini tam longe a sua natura degenerare ut a bestiis
etiam virtute superetur. Non igitur inutile videbatur ingenia, mores et totam quasi πολιτείαν
formicarum describere, quod inde plurima pulcherrimarum virtutum exempla et vere, quod aiunt
Græci, μυρμήκια ἀγαθῶν capere liceat.
[ad indicem]
1721. ...
1722. ...
1723. ...
1724. ...
1725. ...
1726. ...
1727. ...
1728. ...
1729. ...
1730. Garcilasi de la Vega (c. 1498-1536) carmen de Venere filio roganti ne sæviat etiam in matrem :
[ad indicem]
Sedes ad cyprias Venus,
cui centum redolent usque calentia
thure altaria sacro,
sertis vincta comas, nuda agitans choros
gaudebat, cum puer appulit,
depromptis iaculis e pharetra aureis,
depromptis quoque plumbeis,
queis terras violens subdit et æquora,
queis cæleste sibi genus.
Tum mater, miserans terrigenum simul
divorumque vicem, prior
demulcens leviter cæsariem auream
melliti pueri, incipit:
Heu!, nate, usque adeo flagitiis eris
istis insatiabilis,
non tantum ut miserum perditum eas genus
humanum, excrucians modis
indignis homines, verum etiam in deos
ausis stringere spicula?
Impulsu altitonans sæpe tuo induit
quam turpem deo imaginem!
Nunc taurus nivea conspicuus nota
frontem, cætera candidus,
imber nunc liquido virgineum aureus
fluxu per gremium micat.
Lunam per tacitum sæpe silentium
saxis sub Iove Latmiis
sopiti rapidis ignibus exscitam
cæli culmine devocas.
Cessare ad Clymemem crinigerum facis
Phœbum, qui quasi negligens
terris officium solvere debitum,
auriga est habitus piger.
In me si sceleris quid meditabere
matrem, ut mos tibi, perfide, est,
non ægre aut graviter perpetiar modo
figas nequitiæ modum.
Sed quid, cum dominam figere Dindymi
lætaris tibi vis, puer?
Longeva atque parens pene deum omnium
cum sit, nec iodo idonea,
illam cæcus eo perpulit at furor.
Attyn perdite ut arserit.
Cumque ignes penitus viscera permeent,
iunctis vecta leonibus
Idæ per nemorum saxa virentium
fertur; quam volitans cohors
recta consequitur parsque micantibus
palmis tympana verberat
ingentique sonat voce nemus virens
cunctorumque simul fera
insanum rabies pectus agit. Proin
... ... ... ... ... ... ... ... ...
mater cuncta timens (omen inane sit!)
tristi discrucior metu,
ne forte Cybele, si resipiscat aut
hæc pergat potius suo
insanire modo, sæva leonibus
te natum tenerum imperet
se coram ut lacerent namque erit aut sui
vindex aut animi impotens.
Præsenti esto animo, mater, ait puer,
nec te sollicitet metus,
mitescunt adeo namque mihi feri
isti, quos metuis, juba ut
prensa ritu equitis non trepide insidens
tergis hos agitem vagus,
caudis incipiunt, auribus et mihi
adblandirier interim,
dumque ori digitos, dumque manum insero,
reddunt innocuam mihi.
Postremo quid ego pecco tibi, aut aliis
cum res sedulus offero
pulcras ante oculos monstrosque lucidis
pictas usque coloribus?
Vos iam desinite aut appetere omnia hæc
aut sic obicere id mihi.
Num vis, mater, uti, Mars tuus haud te amet
posthac? nec redames eum?
Natus sum atque potens; impera et obsequar.
Nulla ut non superans, puer,
in re es, quin celebri bile etiam tumes,
nostro haud subtrahe te, puer,
amplexu; peto nil præter id amplius.
[ad indicem]
1731. …
1732. …
1733. …
1734. …
1735. ...
1736. ...
1737. ...
1738. ...
1739. ...
1740. Antonii Flaminii (1498-1550) carmen Sapphicum in bonam valetudinem:
[ad indicem]
Diva funestis inimica morbis,

Cui vigor mentis, solidumque robur,
Et ioci dulces, animique semper
Gaudia cordi;
Te voluptatis canimus parentem,
Candidam blandæ Veneris sodalem,
Unicum vitæ decus et malorum
Dulce levamen;
Quam colunt sancte iuvenes senesque,
Quam sibi cuncti cupiunt suisque;
Nam simul cœtus hominum caducos
Alma revisis,
Ilicet morbi fugiunt protervi,
Occidit febris truculenta, dirus
Occidit Pallor, fera mors profundo
Exsulat Orco;
At domus florent pueris senesque
Induunt fortem virides iuventam;
Et Venus terras colit et Lyæus,
et bonus Hymen.
O quies rerum, o hominum benigna
Mater, o cunctis veneranda namque
Quid potest gratum sine te, quid ulli
Dulce videri?
Huc ades nostrum miserans laborem,
Sive te cæli tenet aula, sive
Insulis molles choreas beatis
Læta frequentas;
Huc ades tandem, bona Diva, et artus
Languidos auta refove salubri
Ne meam tabes edat immerentem
Atra iuventam.
Haud illepidum epicedium in galli obitum:
Immatura mihi Gallum mors abstulit, heu, heu!

Pallida per Stygias jam volat umbra domos.
Quam bene doctus erat cantu prædicere lucem
et matutinum præcinuisse diem!
Lucifer in cælo Phœbi dat signa propinqui :
hic mihi sed terris Lucifer alter erat.
[ad indicem]
1741. …
1742. ...
1743. ...
1744. ...
1745. ...
1746. ...
1747. ...
1748. ...
1749. ...
1750. Locus depromptus ex Andreæ Eborensis (1498-1573) Antiquitatibus Lusitaniæ :
[ad indicem]
Lunæ montem, nos Sintriæ appellamus efficitque promontorium illud quod magnum sive
Olyssiponense appellant geographi. In cuius summis rupibus templum est Sanctissimæ Dei Matri
sacrum, ab indigenis maxima religione cultum, simulque cœnobium monachorum, ad S.
Hieronymum vitæ institutum referentium, non tam numero quam morum integritate
suspiciendum. Ad radices montis, in ipso promontorii cacumine, quo in Oceanum præcipitatur
templum olim fuit Soli et Lunæ sacrum. Cuius modo inter litorales arenas ruinæ tantum extant et
cippi aliquot inscripti, superstitionis antiquæ indices.
[...]
Multis fluminibus irrigatur Lusitania. Id silentio non præteriit Strabo: “Regio –inquit – de
qua loquimur, felix est, et amnibus magnis, ac parvis irrigua. Qui omnes ab oriente pariter
disiuncti a Tago sunt, et maiore ex parte nauigabiles, atque auri grumulis abundantes”. Quibus
Anæ, Tagi, Mundæ, Vaccæ, Durii, Avi, Limiæ, ac Minii tanta claritas est, ut in eis explicandis
operam insumere superfluum videatur.
[ad indicem]
Versus decerpti ex Erasmi encomio:
Sic auguste, decus sæcli præsentis, Erasme

atque ingens meritis gratæ, dum terra manebit,
posteritatis honor, qui pro te cunque poeta,
sit licet eximius, Smyrnæaque plectra lacessat,
laudando venam penitusque exhauserit acris
ingenii vires, faciet satis ille superque
...
1751. …
1752. …
1753. ...
1754. ...
1755. ...
1756. ...
1757. ...
1758. ...
1759. ...
1760. Locus excerptus e Mari Nizolii (1498-1576) opere cuius inscriptio est In Ciceronem observationes :
[ad indicem]
… Quamobrem, lectores candidissimi et eloquentiæ Ciceronianæ studiosissimi, iam accipite

easdem quidem lucubrationes nostras in omnia M. Tullii Ciceronis opera, sed propemodum totas a
principio usque ad finem renovatas et multis partibus meliores copiosioresque redditas et
laboribus nostris ad orationem non modo latinam sed etiam Ciceronianam faciendam sine ullo
labore vestro, dum licet, fruimini. In eo enim hæc omnia damus quæ quidem aderant etiam antea,
sed multis additionibus aucta et cumulata, primo innumerabilem multitudinem et quasi thesaurum
quendam omnium vocabulorum Ciceronianorum ad orationem latinissimam purissimamque
faciendam, quæ facultas et virtus omnibus bene latine loqui et scribere cupientibus est necessaria.
Deinde eorundem vocabulorum variationes et expressiones per alias voces Ciceronianas ad singula
prope vocabulorum ipsorum capita appositas et variantes diverseque exprimentes illa, non uno
tantum, sed duobus tribusve et quandoque amplius decem aut viginti modis. Et postremo
immensam quendam veluti silvam vocum vulgarium et barbararum, vel latinarum quidem sed
non Ciceronianarum, eodem modo per alias voces Ciceronianas multipliciter expressarum et in
calce operis appositarum, ut omnia mentis nostræ sensa et cogitata, quoad eius fieri possit, more
Ciceronis scribendo efferri atque exprimi queant. Hæc, inquam, omnia damus in hoc opere sic ut
nihil aliud videatur posse desiderari ad bene latine loquendum scribendumque, nisi alter hic liber
noster, quem nunc in manibus habemus et brevi in lucem emissuri sumus, ad communem omnium
studiosorum utilitatem.
[…]
Ego enim iam longa experientia didici artes omnes, præcipue liberales, non tam præceptis
longissimis et verbosissimis, quam, ut nos fecimus, exemplis clarissimis et apertissimis esse
tradendas. Quod si fecissent maiores nostri, qui artes tradiderunt, melius profecto consuluissent
studiis eorum qui discere cupiunt.
[ad indicem]
1761. …
1762. …
1763. …
1764. …
1765. ...
1766. ...
1767. ...
1768. ...
1769. ...
1770. Locus selectus ex Ioachimi Fortii (1499-1531) opere inscripto De ratione studii :
[ad indicem]
Numquam desperandum esse:
Si nos interim successus destituat deterreatve labor, non continuo desistendum censeo. Si
forte nos in sublime tendentes ad montis verticem decies præcipites devolvamur, immo centies,
milies, toties ardentius ac inflammatiore spiritu iter idem arripiemus, ad eundem verticem
advolabimus.
[...]
Quade causa non male habere quenquam debet, si non protinus incrementa doctrinæ
sentiat. Sicuti enim horologii umbram progressam sentimus, progredientem non cernimus et
fruticem aut herbam crevisse apparet, non apparet crescere, ita et ingeniorum profectus, quoniam
minutis constat auctibus, ex intervallo sentitur.
Leonis catuli informes nascuntur, vix ingrediuntur semestres, non moventur nisi bimestres,
sic aliquando egregia futura tarde solent provenire. Contra quæ spectatissime florent, celerrime
marcescunt. Bene actum secum putat mercator, si post decennem navigationem, post mille
incommoda, mille vitæ discrimina, rem sibi comparaverit paulo uberiorem: et nos pavidæ
animantes primo impetu rem omnem abjiciemus? Quodcunque imperavit animus obtinuit.
[ad indicem]
1771. …
1772. …
1773. …
1774. …
1775. ...
1776. ...
1777. ...
1778. ...
1779. ...
1780. Epistulam, satiricum in modum fictam, ad deridendos quosdam scholasticos theologos, gustum ut habeamus
lectores, infra exscriptam legere poterimus :
[ad indicem]
Thomas Langschneyderius
baccalaurius theologię formatus
quamvis indignus
salutem dicit
superexcellenti necnon scientificissimo viro
domino Ortvino Gratio Daventriensi
poetę, oratori, et philosopho,
necnon theologo, et plus si vellet.
Quoniam (ut dicit Aristoteles) dubitare de singulis non est inutile, et quia legitur in
Ecclesiaste: ‘proposui in animo meo quęrere et investigare de omnibus quę sunt sub sole’: igitur
ego proposui mihi movere unam quęstionem in qua dubium habeo ad dominationem vestram. Sed
prius protestor per deum sanctum, quod non volo tentare dominationem seu venerabilitatem
vestram, sed ego cupio cordialiter et affectuose quod instruatis me super dubium illud. Quia
scriptum est in evangelio: ‘Noli tentare dominum deum tuum,’ quia, ut dicit Salomon: ‘a deo est
omnis sapientia’: sed vos dedistis mihi omnem scientiam quam ego habeo, et omnis scientia bona
est origo sapientię: ergo vos estis mihi quodammodo deus, quia dedistis mihi initium sapientię,
loquendo poetice. Est autem illa quęstio sic introducta:
Dudum fuit hic prandium Aristotelis, et doctores, licentiati, necnon magistri fuerunt in
magna lętitia, et ego fui etiam ibi, et bibimus pro primo ferculo tres haustus de malvatico, et pro
prima vice imposuimus semellas recentes, et fecimus offam, et deinde habuimus sex fercula de
carnibus, et gallinis, et caponibus, et unum de piscibus; et procedendo de uno ferculo in aliud,
semper bibimus vinum Kotzborgense, Rhenense, et cerevisiam Embeccensem, necnon Thurgensem
et Neuburgensem. Et magistri fuerunt bene contenti, et dixerunt quod domini magistri novelli bene
expediverunt se, et cum magno honore. Tunc magistri hilarificati inceperunt loqui artificialiter de
magnis quęstionibus: Et unus quęsivit, utrum dicendum ‘magister nostrandus’ vel ‘noster
magistrandus’, pro persona apta nata ad fiendum doctor in theologia, sicut pronunc est in Colonia
mellifluus pater frater Theodericus de Ganda, ordinis Carmelitarum venerandissimus legatus almę
universitatis Coloniensis, providissimus artista, philosophus, argumentator, et Theologus
supereminens. Et statim respondit magister Warmsemmel lansmannus meus, qui est Scotista
subtilissimus, et magister XVIII annorum, et fuit tempore suo pro gradu magisterii bis reiicitus, et
ter impeditus, et tamen stetit ulterius quoad fuit promotus pro honore universitatis, et intelligit
bene facta sua, et habet multos discipulos, parvos et magnos, senes cum iunioribus, et cum magna
maturitate dixit, et tenuit quod dicendum est: ‘noster magistrandus’, quod sit una dictio: quia
‘magistrare’ significat ‘magistrum facere’, et ‘baccalauriare’ ‘baccalaurium facere’, et ‘doctorare’
‘doctorem facere’. et hinc veniunt isti termini ‘magistrandus, baccalauriandus, et doctorandus’. Sed
quia doctores in sacra theologia non dicuntur doctores, sed propter humilitatem et etiam
Sanctitatem, et propter differentiam nominantur seu appellantur magistri nostri, quia stant in fide
catholica in loco domini nostri Iesu Christi qui est fons vitę: sed Christus fuit nostrorum omnium
magister: ergo ipsi appellantur magistri nostri, quia habent nos instruere in via veritatis, et deus
est veritas, quapropter merito vocantur magistri nostri, quia omnes nos scilicet Christiani
debemus et tenemur audire prędicationem eorum, et nullus debet dicere contra eos, ex quo sunt
omnium nostrum magistri. Sed ‘nostro -tras -trare’ non est in usu, et neque legitur in vocabulario
Ex quo, neque in Catholicon, neque in Breviloquo, neque in Gemmagemmarum, qui tamen habet
multos terminos. Ergo debemus dicere ‘noster magistrandus’, et non ‘magister nostrandus’.
Tunc Magister Andreas Delitzsch, qui est multum subtilis et pro parte est poeta, et pro parte
est artista, medicus et iurista, et iam legit ordinarie Ovidium in metamorphosi, et exponit omnes
fabulas allegorice et litteraliter, et ego fui auditor eius, quia exponit multum fundamentaliter, et
etiam legit in domo sua Quintilianum et Iuvencum, et ipse tenuit oppositum magistro
Warmsemmel, et dixit quod debemus dicere ‘magisternostrandus’. Quia sicut est differentia inter
‘magister noster’, et ‘noster magister’, ita etiam est differentia inter ‘magister nostrandus’, et
‘noster magistrandus’: Quia ‘magisternoster’ dicitur doctor in theologia, et est una dictio, sed
‘noster magister’ sunt duę dictiones, et sumitur pro unoquoque magistro in quacunque scientia
liberali, seu mechanica manuali, seu capitali; et non obstat quod ‘nostro -tras -trare’ non est in usu,
qui possumus fingere nova vocabula, et ipse allegavit super hoc Horatium: tunc magistri multum
admiraverunt eius subtilitatem, et unus portavit ei unum cantharum cerevisię Neubergensis, et
ipse dixit: ‘ego volo expectare, sed parcatis mihi’, et tetigit birretum, et risit hilariter, et portavit
magistro Warmsemmel, et dixit: ‘Ecce domine magister, ne putetis quod sum inimicus vester’, et
bibit in uno anhelitu; et magister Warmsemmel respondit ei fortiter pro honore Slesitarum. Et
magistri omnes fuerunt lęti, et postea fuit pulsatum ad vesperas.
Quapropter rogo excellentiam vestram quod velitis mihi exponere mentem vestram, quia
vos estis multum profundus: et ego dixi protunc: ‘magister Ortvinus debet mihi bene scribere
veritatem, quia fuit pręceptor meus in Daventria, quando fui tertiarius’. Etiam debetis mihi
certificare quomodo stat in guerra inter vos et doctorem Ioannem Reuchlin. Quia intellexi quod iste
ribaldus (quamvis sit doctor et iurista) nondum vult revocare verba sua. Et mittatis etiam adhuc
semel mihi librum magistri nostri Arnoldi de Thungaris, quem articulatim composuit, quia est
multum subtilis, et tractat de multis profunditatibus in theologia.
Valete, et non habeatis pro malo, quod scribo vobis ita socialiter, quia vos dixistis mihi olim
quod amatis me sicut frater, et vultis me promovere in omnibus, etiam si debeatis mihi concedere
magnam pecuniam.
Datum in Lyptzick.
[ad indicem]
1781. …
1782. …
1783. …
1784. …
1785. ...
1786. ...
1787. ...
1788. ...
1789. ...
1790. Marcelli Palingenii (1500-1551) versus quibus orditur carmen Zodiacus Vitæ inscriptum. Quod præterea carmen
acrostichum est usque ad versum undetricesimum :
[ad indicem]
Mens mea nescio quo iamdudum impulsa furore

Ardet lauriferos Parnassi invisere colles
Ruraque Castaliæ Musis celebrata canoris.
Cirrha placet, semperque virens nemus, o, ego quantas
Effugiam tenebras ! video surgentis Eoo
Luciferi radios, paulatim albescere cælo.
Livor, abi et Stygio procul hinc te absconde profundo.
Vincit amor Musæ, vincit Deus: ardua quamvis
Sit via, non metuit virtus invicta laborem.
Phœbe pater, vatumque decus, da noscere calles
Ambiguos avidumque reple ambrosia Aganippe.
Lux tua monstret iter, per quod penetralia templi
Ingrediar veneranda tui, et me subtrahe vulgo.
Non ego, quod veniam novus ignotusque sacerdos,
Gratus ero fortasse minus: si numine dextro
Excipies, blandoque sinu, tu tollis ab imo,
Nobilitasque viros: sine te mortale peribit
Ingenium, vox raucescet, nil dulce sonabit
Vana chelys: quod si fueris mihi dexter, adibo
Sidera, spectabitque altos mens enthea divos.
Sis igitur mihi, quæso, favens Latoe, tuumque
Tollere humo (nisi fata vetent) dignare clientem.
Et vos , Castalides Nymphæ, si pectore puro
Limina vestra adii, si non contagia cæcæ
Luxuriae iuvenem potuere avertere vestro
A cultu, nec me vicit vesana libido,
Tradite me famæ, ne prorsus inutilis olim
Vixisse hic videar, pereamque in funere totus.
Spes famæ solet ad virtutem impellere multos.
[…]
[ad indicem]
1791. …
1792. ...
1793. ...
1794. ...
1795. Cornelii Musii (1500-1551) versus aliquot deprompti ex opere cui index Solitudinis sive vitæ solitariæ encomium:
[ad indicem]
[…]
Solitudinem cantamus
et ad vitam invitamus
priscis claram sæculis.
O beata Solitudo,
o sola beatitudo
piis secessicolis!
Quam beati candidati

qui ad te volant alati
porro a mundicolis!
[…]
Solitudo divinarum
est thesaurus gratiarum
sæculo absconditus.
Solitudo optimorum
et donorum perfectorum
ager est reconditus.
Solitudo olim tritæ

est directa via vitæ,
est breve compendium.
[…]
Hic mons contemplationis,

hic fons meditationis…
[ad indicem]
1796. ...
1797. Primi versus carminis De horto Sophiæ inscripti a Basilio Zanchio (1501-1558) exarati:
[ad indicem]
Quæ superis mentem inspirans mortalia corda
illustras, lux vera hominum, lux vera deorum,
tu, patris æterni Sophia, tu, flamine sancto
aspira propiorque animum viresque ministra.
Te canimus sedesque tuas sedesque tuorum.
1798. ...
1799. ...
1800. Cælii Secundi Curionis (1503-1569) locus decerptus ex Encomio Aranei :

[ad indicem]
De mirificis animalculis, quos inter araneæ numerantur conspicuæque sunt:
[…] Cum natura quavis sui parte, sive quæ in aere, sive quæ in aquis terrāve agunt, spectes,
admiranda sit suique auctoris potentiam, sapientiam, providentiam ostendant, nusquam tamen
spectatiore rerum artificio prodit sese quam in eorum animantium genere quæ insecta ab
incisuris, quibus aut parte tantum supina aut etiam prona præcincta sunt, appellantur. In magnis
siquidem corporibus, aut certe maioribus, facilis officina sequaci materia fuit. In his vero tam
parvis atque tam nullis quæ ratio, quanta vis, quam inextricabilis perfectio conspicitur! Ac inter
insecta ipsa, etsi alia quoque inveniri queant, quæ exercer magna ingenia possint, araneorum
tamen naturam vel præcipua admiratione dignam eruditaque operatione conspicuam Plinius ille
Secundus existimavit. Aristoteles, naturæ maximus indagator, animal hoc lautissimum atque
sapientissimum dixit.
[…]
De animi immortalitate:
Qui vero animos nostros interire putarunt, qui quidem perpauci exstiterunt, hi olim iam a
summis ingeniis refutati sunt. Quare nos spiritus humani perpetuitatem, paucis tantum,
demonstrabimus. Primum, duplici spiritu hominem esse præditum sciri oportet : altero, in quo vis
est sentiendi, altero, intelligendi. Spiritus is qui sentiendi tantum vires habet nobis est una cum
ceteris animantibus communis. […] At vis illa quæ intelligit immortalis est duratque perpetuo.
Nihil enim est in eo spiritu mixtum atque concretum, seu quod ex terra natum atque factum esse
videatur nihilque humidum aut flabile aut igneum. His enim innatum nihil est quod vim memoriæ,
mentis, cogitationis habeat quo, et præterita teneat et futura provideat et complecti possit
præsentia. Quæ sola divina sempiternaque sunt, nec invenietur unquam unde venire ad hominem,
nisi a Deo, queant.
[ad indicem]
1801. …
1802. …
1803. ...
1804. ...
1805. ...
1806. ...
1807. ...
1808. ...
1809. ...
1810. Nicolai Borbonii (1503-1551) bina epicedia :
[ad indicem]
Mortuus in parva est inventus pyxide passer.
Passer, amor pulchræ deliciumque Rosæ.

Longe aliter periit, quam quem tua Lesbia deflet,
Lesbia, pars animæ, docte Catulle, tuæ.
Non hunc esuries, non hunc sitis Arida pressit,
insidiæ nullæ, nullus acerbus odor.
Cum desiderio, nimioque arderet amore
absentis dominæ, tabuit et periit.
Eiusdem passeris epitaphion

Clauserat in parva mea me Rosa pyxide : leto
illius absentis me mora longa dedit.
[ad indicem]
1811. …
1812. ...
1813. ...
1814. ...
1815. Versus deprompti ex Aonii Palearii (1503-1570) opere cuius titulus est De animorum immortalitate :
[ad indicem]
[...]
Esse Deum atque animas cæli in penetralibus altis

ostendi. Illa aliis post me memoranda relinquo.
Et quia dicendum est ut nascentibus insinuetur
omnis ab uno anima, ecquis sit Deus omnibus unus
æquoribus terrisque canam cæloque profundo.
[...]
Sic hominum genus invalidum molem hanc operosam

adduci haud potuit moderandam ut crederet uni.
Hinc mare navigerum Neptuno, hunc Tartara Diti,
alta Iovi magni cesserunt mœnia mundi.
[...]
Qui tamen hic animis potuit cælestibus ardor

se insinuare, Deus nisi maximus ipse fuisset?
Sic se regnator superum, licet unus ubique,
in formas tres exponit mortalibus ægris.
Sic se cælitibus mira et certissima res est.
Is Rex omnipotens, is Rex hominumque Deumque
materiem statuit rebus satis omnibus unam.
Hac pecudes hominumque genus pictæque volucres
terrenos capiunt artus moribundaque membra.
Hac nitidi pisces alti sub marmore ponti
corpora sunt sensusque ipsos impellere possunt.
Dicimus hanc etiam genitalia semina rerum,
si mente accipias varia sub imagine formæ,
hanc elementa quibus, connexis ordine certo
omnia miraris prodire in luminis oras.
Igne calere vides, terra durescere corpus,
diffundi humore atque incana ætate resolvi
aereque augeri seseque attollere sentis.
[...]
Nunc redeo ad rem : principiis feliciter illis

compactis, porro tenuissima sanguinis aura
exoritur tacitusque hærens in corpore succus.
Hinc variæ naturæ animantum utque est ea rerum
temperies sua quemque trahit retrahitque voluptas.
Non autem hos tu seiunctos a corpore morbos
affectusque animi videas, sed repere passim
et vulgo ex ipsis moribundis surgere membris.
Partem aliam nunc specta animi prudentis et altæ
participem rationis vis quænam illa repente
tollit se celerem liquidum super æthera? et extra
procedit longe flammantia mœnia mundi?
Ecquibus ad cælum toties se sustulit alis,
invisit divumque domos atque ardua tecta?
Cur tantum molitur iter vel quo duce si non
hic suus est olli locus et cælestis origo?
[...]
Velle quidem ostendit supera ad convexa volare.

Tantus amor sedis, placidæ est ea cura quietis.
At vigor ille animi, tenebris et carcere cæco
contemptis volat ad superos et simplicis ignis
aurai similis fertur, iuvat ire per astra
aurea et extorrem patrio considere cælo.
[ad indicem]
1816. …
1817. Petri Royzii (1505–1571) primi versus e carmine de omnipotenti nummo :

[ad indicem]
Nullum numen habet, cui nullus nummus in arca est;

quisquis habet nummum, non leve numen habet.
Ille volens mutare potest quadrata rotundis,
ille potest atras esse iubere nives.
Lucem obscurari tætramque albescere noctem,
et tepidos medio vere rigere dies.
Ille velit, —regi parent sic omnia nummo,—
æquus erit campus, mons ubi nuper erat;
rursus, ubi campis ingens fuit æquor apertis,
mons erit haud levibus pervius alitibus.
1818. ...
1819. ...
1820. Hic locus excerptus est e Martini Duncani (1505-1590) colloquio c.i. De studio et ludo exemplum affert copiæ
atque variationis ad callendum emendatum sermonem :
[ad indicem]
De studio et de ludo.
Leonardus Clementinus Egmondanus, & Nicolaus Francisci fil. Guormarianus:
L: Scin Nicolae? Hodie nobis fiet ludendi copia: dabitur nobis ludendi potestas: hodie feriabimur: a
prandio studiorum remissione gaudebimus, et nos lusibus recreabimus. Tempore pomeridiano
otiabimur, et studiis solvemur, animosque nostros studio fessos ludendo refocillabimus.
N: Quīnam istud scis? Quo argumento colligis istud? Quibusnam ex rationibus istud tibi conficitur?
Unde istam opinionem duxisti? Unde in istam spem venisti? Unde, quæso, tibi ventum est in istam
spem? Qua ductus coniectura scis istud? Undenam istud coniectas?
L: Quia hic dies solet nobis esse feriatus et otiosus : hoc die ferias et otium agere solemus : hunc
diem transmittere solemus vacuum et a Musis alienum : hoc die otium ducere solemus : huius diei
tempus pomeridianum solet esse amicum et accommodatum lusibus : hunc diem otio et lusibus
ducere atque transigere solemus : hic dies semper illitterato ludo solet esse præstitutus et datus :
hunc diem semper lusui dici atque dicari solere memini : hoc die semper litterario solemus otio
soluti esse.
N: Ficulnas rationes. Ista spes vide ne fallat : vide ne frustra sis : spes tua adhuc in herba est : spe
admodum tenui duceris : spe pendes admodum exigua et fragili : in spe admodum exigua es et
inani : levis admodum et dubia fovet spes animum tuum : spes tua filo pendet tenui : stas inani spe
: spem foves vel ipsis nebulis inaniorem : vide ne te ipsum vana spe lactes : ne tibimet ipsi verba
des : vide ne præceptor tuam expectationem frustretur.
[ad indicem]
1821. …
1822. …
1823. ...
1824. ...
1825. ...
1826. ...
1827. ...
1828. ...
1829. ...
1830. Locus ex Hieronymi Osorii (1506-1580) opere c.i. De vera sapientia petitus:
[ad indicem]
Cum multis argumentis immortalitas animorum hominibus divinæ legis ignaris ostendi
possit, haud scio an sit aliquod firmius et vehementius eo, quod insita cupiditate sapientiæ
continetur. Cum enim ea sit rerum altissimarum et divinarum cognitio, is, qui sapientiæ cupiditate
flagrat, indicat se ad divinum statum aspirare: quod facere non posset, nisi cælitum agnatione
teneretur. Animorum namque beatorum atque cælestium pabulum sempiternum est Deum videre
illiusque speciem et pulchritudinem clara et illustri mentis acie contemplari et ita quodam modo in
naturam illius converti. Qui igitur sapientiæ desiderio tenetur se Dei similem fieri concupiscit:
quod certe non appeteret, si id omnino fuisset humanæ naturæ denegatum. Id enim quælibet res
insito naturæ sensu desiderat ad quod nata et apta est et cujus fructu naturæ ipsius perfectio
continetur.
Ludus vici, pinxit Morgan Weistling (1857)
Quantum vero intelligendi desiderium natura nobis inseverit, in pueris cernere licet, qui,
cum primum loqui incipiunt, multa quærunt, multa curiose et diligenter investigant, ita ut etiam
quæ in cælo fiant, quæ natura Solis atque Lunæ sit et quantum summi vertices montium a cælo
distent, inquirant. Fabulis autem mirabiliter oblectantur, adeo ut earum dulcedine vehementer
allecti ciborum interdum memoriam deponant. Quo autem clarior eorum indoles est, eo plura
nosse desiderant et acrius et attentius mentem in ea quæ narrantur, intendunt. Non possunt illi
quidem quid verum, quid falsum, quid cohærens et verisimile, quid disjunctum et incredibile sit,
ratione discernere.
Quanta tamen multa cognoscendi cupiditate teneantur, curisitas inquirendi et voluptas audiendi
facile declarat. Cum vero ætate progrediuntur, ubi veritas lateat, curiosius examinant: labi, decipi,
errare turpissimum judicant; neque mediocren voluptatem, si valent ingenio, ex artibus quibus
ætas illa institui potest, accipiunt. Quod si libido et ambitio et avaritia et reliquæ vitæ pestes tantas
vires non habuissent, studium sapientiæ multo ardentius extitisset.
[ad indicem]
1831. ...
1832. ...
1833. ...
1834. ...
1835. ...
1836. ...
1837. ...
1838. ...
1839. ...
1840. Georgii Buchanani (1506-1582) carmen lyricum hendecasyllabis compositum cui index Ad Neæram:
[ad indicem]
Quantum delicias tuas amabam,

odi deterius duplo ampliusque
tuam nequitiam et procacitatem,
postquam te propius, Neæra, novi.
At tu si penitus perire me vis,
si vis perdite amem et magis magisque
totis artubus imbibam furorem:
Sis nequam magis et magis proterva.
Nam quo nequior es proterviorque,
tanto impensius uror inquieto
ventilante odio faces amoris
et lentas iterum ciente flammas.
Quod si sis melior modestiorque:
odero minus, et minus te amabo.
[ad indicem]
1841. …
1842. …
1843. …
1844. …
1845. Versus deprompti ex Hieronymi Cardosi (1508-1569) carmine didascalico c.i. De Terræ motu :
[ad indicem]
Telluris magnæ horrendum memorare tremorem,

qui subito totas formidine terruit urbes
perculsitque animos tacita sub nocte iacentes,
plurimaque evertit miserando mœnia casu,
mens avet Aonio iamdudum instincta furore.
Sed prius, o cæli fabricator maxime, et orbis,
astrigera qui cuncta potens moderaris ab arce,
et freta ventosis totiens tumefacta procellis,
vicinas nequeant confundere gurgite terras,
contrahis, et suetis prohibes excedere metis.
[...]
Nec nos incestos superum narramus amores
mutatasque hominum peregrina in corpora formas,
Tartareique Iovis raptus, Cererisque labores
amissam terris natam quærentis, et undis,
semibovemque virum monstrique tricorporis umbram,
latratumque canis triplicem, cinctamque colubris
Gorgona, nec iuvenes serpentum dentibus ortos.
Nec cur anguipedes extructa mole gigantes
pellere siderea tentarunt sede tonantem.
[...]
Tum subito toto quassata a cardine tellus

mugitu horrifico ingemuit magnoque fragore,
atque repentinis ruere omnia visa ruinis.
Tum iuga silvarum et totas cum mœnibus urbes
intremere et celsos agitare cacumina montes
aspiceres, etiam mutare a vertice colles
atque ima de sede quati, tunc ardua turres
culmina, ceu valida testudine pulsa movere.
Omnis ab inferna visa est radice revelli
arbor et ut tactæ boreali turbine frondes
implevere solum et matris liquere lacertos,
turriti scopuli præruptaque saxa volare,
a summis convulsa iugis atque impete vasto
pastorum tremulas prosternere funditus ædes.
Dissiliens sine more solum metuenda reclusit
infernæ secreta domus, totumque videri
pæne chaos poterat, manes timuere profundi,
ne subitis Titan radiis sua regna feriret.
In fontes rediere suos Duriusque Tagusque
auriferi et refluo sparsere cacumina cursu
atque alii summis certarunt collibus amnes.
Oceanus fluctus retro pater egit et amens
faunorum petiit declivia litora cœtus.
[ad indicem]
1846. ...
1847. ...
1848. ...
1849. ...
1850. Stephani Doleti (1509-1546) loci excerpti aliquot:

[ad indicem]
De pravis quibusdam monachis
Incurvicervicum Cucullatorum habet

grex id subinde in ore, se esse mortuum
Mundo: tamen edit eximie pecus, bibit
non pessime, stertit sepultum crapula,
operam veneri dat, et voluptatum assecla
est omnium. Idne est, mortuum esse mundo? Aliter
Interpretare. Mortui sunt, hercule,
Mundo Cucullati, quod iners terræ sunt onus,
ad rem utiles nullam, nisi ad scelus et vitium.
Ad Philippum Melanchthonem
Quid maxime rideat
Ridere quæ possim, stolidorum et stultorum
natio mihi multa suppeditat; sed nihil prorsus
magis libet ridere, quam nonnullorum
amentiam, qui, ceu Deorum cognati
Iovisque cæli participes, de Diis semper
sermonem habent; et qua ad Polum deferri possis,
qua deprimaris in nigri tenebras regni
docent. Ineptum hominum genus et intolerandum!
Scilicet accubuerunt Iovi et Divum mensis,
cælestia ut nobis modo isto dispensent.
Ad Gulielmum Bigotium
Reges voluptate nulla frui posse
Reges posse frui bonis

ullis, seu ratio ventris habebitur
seu mutonis, ego id nego.
Vino ad labra madens, quis sapor optimus
sit vini, isne probe sciat?
Pressus mole dapum, quis sapor optimus
iis sit, percipiat probe?
Scortum semper habens, quis iocus elegans
sit scorti, is teneat bene?
Summa est, summa voluptas ea prorsus est
quæ raro capitur, diu
exoptata, sui nec nimiam facit
ad vota omnia copiam
et desiderium nutrit inopia.
Ad Clementem Marotum
De sua et illius fortuna
Adhuc habes dubium, Marote ferox, cur

Fortuna nos ita exagitet?
sane furit, virtutis esse liberos
feliciter factos, quos sua
volebat esse mancipia. Hinc, quicquid potest,
nobis struit frendens mali.
Sed, ut stabilis cautes fremitum ridet maris,
frangitque fluctus horrisonos :
sic impetus omnes Deæ duræ atque asperæ,
viriliter, constantia
frangamus et, quod non potest numen leve
sortis dare, æternum decus,
nomenque perpetuum petamus præsidio
virtutis, atque id efficiat
uterque nostrum, ætas ut hæc in posterum
dicatur et ter, et quater
(verbo absit invidia, obtrectatioque procax)
felix monumentis, tum tuis
meisque. Sortis posthabitis prorsus bonis
certatim id mecum perfice.
[ad indicem]
In carmine genethliaco ad filium suum de vita recte ducenda præcepta genito suo tradidit pater. Inter
alia multa consilia hæcce dedit ad futurum maritum, quo mulierum iura quovis pacto vindicantur :
At vero uxorem cum qua consortia vitæ
sunt obeunda diu solvendaque funere tantum
liberius tracta. Comes est, non serva, marito
coniux : quam placido facile retinebis amore.
…
Loci aliquot petiti ex Doleti dialogo de imitatione Ciceroniana, adversus Desiderium Erasmum
Roterodamum pro Christophoro Longolio.
Dialogum de imitatione Ciceroniana adversus Erasmum ad te mitto... Amabo te illum quam

castigatissime excudendum cura, neque committe ut tuum mihi officium in ea re desit, quod
numquam defuit. Quæ Erasmum, ut numen, colit et Ciceroni antefert imperita trivialium
grammaticorum turba vix in me conviciis abstinebit. Senectute quoque pæne desipientem senem
audaces adolescentis conatus pro vetere sua et perpetua scurrilitate risurum non dubito. Sed
scurræ risu facilius nihil a nobis fertur neque a silicernio dentibus defecto morsum asperiorem
timemus. Atque qui me insolentiæ accusabunt et conviciis obruent, Erasmum quod oppugnem,
videant hoc prius, quo Erasmum modo ab insolentis et maledici nomine tueantur, qui Ciceronis
existimationi illudere, qui Ciceronis imitationi studentes insectari ausus est.
[…]
Hoc autem loco litterarum studium, quo flagrabat, profitetur auctor:
… in studiis sine ulla interpellatione versor otioque tanto fruor quantum semper optavi,
sperare visus sum certe numquam. Unum est hoc mihi in præsentia et ab angoribus atque
sollicitudinum concursu et a fortunæ iniuriis profugium, doctrina et litteræ, quibus antea, dum per
otium licuit, usus sum semper, utar postea vel negotiis omnibus implicatus. Nimirum me ornare
iam cœperunt et sempiternam mihi spondent famæ nominisque memoriam, quam ne quidem cum
Crassi opibus vel cum Varronis thesauris vel cum omnibus beatorum omnium deliciis commutem.
In hoc totus sum, ut me non solum vixisse, quod nobis cum brutis commune est, sed virtutis
studiosum vixisse, posteritas intelligat. Id quod qui ridebunt et me insanire arbitrabuntur,
voluptatibus secum interituris liquescant et fluxis bonis cumulentur, per me licet. Ego virtutem
suspiciam et colam quæ nos tenebris mortis eximit. Eam unam perpetuo sequar neque ab illa, nisi
extinctus, abducar.
In eius dialogi epilogo hisce, inter alia, conviciis, acerrime perstringit Erasmum Doletus…
Agat vero, insaniat, invidia et dolore disrumpatur, garriat, balbutiat, deblateret,

repuerascat, desipiat, eadem iterum atque iterum repetat […] : quid aliud quam senis furias
maniasque securi spectabimus? quid aliud, quam senis balbutie garrulitateque ut scurræ
dicacitate, oblectabimur?
[ad indicem]
1851. …
1852. …
1853. …
1854. …
1855. ...
1856. ...
1857. ...
1858. ...
1859. ...
1860. Locus decerptus e Calvini (1509-1564) Commentariis de L. A. Senecæ opusculo De clementia :

[ad indicem]
Non temere a Plutarcho scriptum est, difficile esse consilium dare iis qui in imperio sunt.
Minime enim regium putant, ad præscriptum rationis vivere, qui veram regis maiestatem
constituunt effrenatam licentiam. Servile existimant, alieno se arbitrio permittere. Itaque suis
legibus ac suo more vivunt, seu potius sua libidine. Quod si qui sunt paulo moderatiores, ne ii
quidem interpellatorem æquo animo ferre possunt: adeo regibus ac principibus insita est quasi
perpetuum ac vernaculum malum arrogantia. Quod bene atque ex officio rempublicam
administrant, id totum sibi acceptum referri volunt: extraneos consultores in societatem laudis
admittere dedignantur. Unde etiam illud exiit, ‘Magno constare regum amicis bona consilia’.
Artificiose igitur Seneca sic se scripturum de clementia proponit, ut Nero imaginem suæ clementiæ
in descriptione eius virtutis agnoscat. Sic enim sub specie laudis favorem conciliat orationi
paræneticæ. Dicit igitur, non tam sibi propositum esse, præceptis instruere ac instituere Neronem,
quam illi exhibere speculum in imagine virtutis, in quo se possit agnoscere ac sua bona
contemplari. Ut enim homini suam faciem speculum repræsentat, ita in descriptione fortitudinis
fortis, prudentiæ prudens, iustitiæ iustus, agnoscit aliquid suum. Hæc est obliqua via, qua se
insinuat in benevolentiam Neronis. Superest ut qui sibi bene conscius est, fruatur bono conscientiæ.
Atque id est quod sequitur, quum affirmat illum perventurum ad voluptatem omnium maximam.
[…]
Disputatum est diu et anxie inter philosophos de felicitate ultima, ad cuius finem omnia
referenda sunt. Sedecim sectæ variis opinionibus inter se pugnant, quum in voluptate sua semper
acquiescit Epicurus, Crœsus divitias suas respicit, alii denique suis affectibus pro se quisque
serviunt. Duæ sunt magis veritati consentaneæ: prior Zenonis, Cleanthis, Posidonii, Hecatonis,
Diogenis Babylonici et Stoicæ scholæ, quamvis eius dogmatis auctorem laudet Antisthenem
Augustinus lib. VIII de Civit. Dei : virtutem scilicet esse ultimum finem, quem omnes actus, omnia
vitæ humanæ opera et consilia respiciunt. In quam sententiam accipiendus est hic locus.
Aristotelici ultra progrediuntur: Non enim finem in virtute, sed in virtutis usu constituunt. Vide
Aristotelem lib. I. Ethicorum. Sensus est: Quamvis in Stoicorum decreto nihil considerandum sit in
virtute præter ipsam virtutem, neque aliunde pendeat virtutis æstimatio, sed in se ipsa sita sit,
iuvat tamen inspicere bonam conscientiam etc. Hanc sententiam eleganter Cicero complexus est in
Somnio Scipionis: Nec in præmiis humanis spem posueris rerum tuarum: suis te illecebris virtus
trahat oportet ad verum decus. Et in Miloniana addit hæc, quæ certe vera sunt, fortes et sapientes
viros non tam præmia recte fatctorum, quam ipsa recte facta sequi solere.
[…]
[ad indicem]
1861. ...
1862. ...
1863. ...
1864. ...
1865. ...
1866. ...
1867. ...
1868. ...
1869. ...
1870. Locus excerptus e Nicolai Wynmannii (ca 1510-1550) colloquio Colymbetes inscripto:
[ad indicem]
Pampirus … Proinde iam tandem propius ad institutum. Tu piscem iam agere disce in undis.
Erotes Ac libens.
Pamp. Primum omnium, ut diximus, ad necessitatem atque salutem, non iactantiam inanem ac
periculosam temeritatem nare disce.
Erot. Maxime.
Pamp. Elige in hoc fluviolum, qui non adeo sit lentus vel rapidus, cuius scilicet altitudo
ipsa pectore tenus ascendat.
Erot. Recte.
Pamp. Asciscendus comes huius gnarus artis, qui fideliter monstret omnia.
Erot. Tu is esto.
Pamp. Nam tota res in corporis consistit agilitate et motione. Proinde præceptor in ipso margine
monstrabit quomodo sint tibi nataturo manus in palmas expandendæ ita ut nonnihil in volam
capaciorem incurves, non divisis, sed iunctis pressim digitis. Natura enim fit ut facilius
potentiusque supernatantia etiam ligna secundo ferantur flumine, si integra sint quam fissuris
fenestrata.
Erot. Vera istæc.
Pamp. Quem enim putas impetum redderet divisa crebrisque distincta pertica vel craticula,
vel tracta per undas?
Erot. Atqui multos video sic nantes.
Pamp. Credo, sed canum instar passis unguibus infeliciter; mox enim nimio fessi luctamine
succumbunt. Itaque eiusmodi malis artificibus plerumque ausus non feliciter cadunt sui.
Erot. Sentis igitur nemini altiores temptandas aquas ultro, nisi qui perfecte hanc calleat
artem?
Pamp. Sentio atque pergo. Ceterum in circumgyrandis, cum natas, bracchiis, compositas
commode, ut dixi, manus, quo vim maiorem habeant undas impellendi, sic oppone, quemadmodum
nautæ remorum palmulas obvertunt. Qua quidem in re video plerosque quoque aberrare, ut cetera
recta sint, manus ferentes non semiobliquatas, sed recte planas; perinde quasi tenues diducas in
aquis laminas, quæ res non maiorem vim sortitur, quam si acie gladii pares diverberare aquas non
latitudine laminae obversa. Porro cum iam es pronataturus, manus medio adpone pectori ita
versas, ut docui; quod ubi factum, mox ita inverse iunctas ante te recta protende quam latissime
poteris, tum hinc atque hinc diducens late ac lentius quidem ita circumage, ut semper redeant scite
extensæ atque in hunc modum circumductæ in medium rursus pectus. Atque ita faciundum
quamdiu nates.
Erot. Propemodum teneo.
Pamp. Ceterum id unice servandum ut manus ita teneas ac geras, quemadmodum audisti.
[ad indicem]
1871. ...
1872. ...
1873. ...
1874. ...
1875. Iacobi Romagnani (ca 1510-1562) comœdiæ Gastrimargus inscriptæ argumentum ac prologus :
[ad indicem]
Argumentum
Dum Gastrimargus genio Venerique indulget,

amore capitur Pseudopartheni, quæ se
Neophilo tradit amoreque tenetur mutuo.
Quam ob causam Gastrimargus, data repetens munera,
litem agitat cum Neophilo. Inde ægrotat, moritur.
Moritur item mendicus Lazarus, sed ille
suorum scelerum pretium fert in Tartaro,
at hic mercedem habet laborum in Paradiso.
Prologus
Apporto ad vos, viri percelebres maximis

meritis et virtutibus insignes, comœdiam
novo argumento et ratione nova comica
contextam, Gastrimargum appellatam, quoniam
de illo guloso divite evangelico ea
consignata est. Vnde ipsa recogente exiit
fines suos et, in tragicas turbas atque
luctiferas ærumnas progressa, gaudium
mærore permiscet, ut eam tragicomœdiam
dicere liceat, quo genere poematis constant
Acolastus, Iosephina et Celestina, apud
Hispanos celebratissima et gratissima.
At vero ubi hæc agetur nunc comœdia?
Quo tutior sit et acceptior, recipiet se
servula sui in penates domini Honorati
Ioannis, ad quem omnes veniunt boni:
de cuius virtute silere melius est quam
paucula dicere. Sed si vos nobis vestrum quoque
exhibeatis favorem, agetur etiam apud
vos studiose. Sed quid tu, livide, obmurmuras,
rem non dicere seriam facere ludicram?
Ridentem dicere verum quid vetat? Nonne
omne vafer vitium ridenti Flaccus amico
tangit et admissus circum praecordia ludit?
Quid prohibet nos populo ad spectaculum allecto
aperire quæ via nos ad Tartara præcipitet,
quæ ad superos elevet beatosque faciat?
Hoc tu, spectator optime, videre hic poteris
per Gastrimargum et Lazarum: quorum alterum
in Inferno videbis cruciari propter
sua scelera, alterum in Paradiso laetari
cernes virtutes ob suas et patientiam.
Quin et gravissimi philosophi, callidus
docendi mores hominum Æsopus atque ille
sapientissimus et divinus Plato, interdum
sic docuere rudes melioresque fecerunt.
Sed nos canamus iam tandem receptui,
vos obsecrantes consulatis ut boni
hoc quidquid est nec ab impio at catolico
factum æstimetis. Iam valete, viri optimi.
[ad indicem]
1876. ...
1877. Versus deprompti e Lupi Serrani Eborensis (ca 1510-1581) carmine cui index De senectute, quo, ut videtur mihi
primos argumenti versus consideranti, Ciceronis dialogus de senectute numeris astricta oratione idque satis
eleganti sermone venuste refertur :
[ad indicem]
Argumentum operis:
Quattuor hic causas memoro cur quisque senectam

defleat ut miseram nec velit esse senex.
Est onus ingratum mortalibus ægra senectus,
est morti similis, gaudia nulla parit.
Prima senescentes a rebus causa gerendis
avocat, ignavum nam putat esse genus.
Non cerebro fidit populus, non aula, senili,
obtusos sensus longa senectus habet.
Indicat infirmum corpus tibi causa secunda
cum minuant robur tempora longa senum.
Ac veluti verno ridentia tempore prata,
arida sunt hiemis canaque facta nive.
Tertia mollitiem, luxus et gaudia frenat,
ultima postremum nuntiat esse diem.
Incutit ipsa metum senibus, cum fata propinquent
et mors dissolvat membra cauda senum.
Cum venit in mentem trepidandæ mortis imago,
labitur ex oculis humida gutta senis.
Præteritæ vitæ cum sit memor ille nefandæ,
sistit et in barathri trudier horret aquas.
Has ego discutiam, cum debitus ordo requiret:
debita qui observat tempora, labe caret.
[...]
Initium operis:
Ordior ingratos morbos variosque labores

qui te discruciant mox moriture senex.
Defessus curis vetulus vitaque peracta,
ingemit ætatem quæ sibi longa fuit.
Effundit gemitus moveant qui pectora dura
quique rudes possint perdomuisse feras.
Alma Dei genitrix, supplex tua numina posco
naviget ut felix hæc mea cymba mari.
Tu vero aligeri Regina puerpera cœtūs,
vela senectutis flamine tende tuo.
Incipe, fesse senex, cumulum memorare laborum,
qui mentem et passim corpus anile premunt.
[...]
Discrucior, mecum volvens incommoda vitæ.

Hinc animus læsus, corporis inde dolor.
[...]
Ingentes animi curæ, quæ corda perenni

vulnere corrodunt, discruciantque metu.
Sollicitudo animi, mortis timor inde propinquat,
circuit hinc rauco Cerberus ore thorum:
Inferni tormenta monent horrenda tyranni,
ut nitar vitæ confuluisse meæ.
Hæc mihi præcipiunt, abiecto ut pondere carnis,

debita naturæ solvere iura velim.
[ad indicem]
[...]
Est senis infelix animus, cui vivere multum

contigit et cuius longior aura fuit
Infelix, si vita brevis, si longa senectam
protahat infelix, fatum in utrumque gemens.
In tantis vitæ pœnis vixisse libenter
est hominis stulti, quem sua fata manent
Est labor ingratus longos vixisse per annos,
at quem pæniteat vivere, nullus erit.
[...]
Est nihil in vita tutum, sed plena labore

omnia comperies, omnia plena malis.
Accipe tu læta, quando mors certa propinquat,
mente diem, noli te cruciare, senex.
Est optanda dies, votis et mente petenda
hinc animus quando corpore liber erit.
[...]
Eloquar an sileam? Vereor ne fata propinqua

te miserum crucient aut timor ipse necet.
Tutius esse puto numeris ea fata referre
quæ paris infirmo, sors inimica seni.
Ut sibi provideat, mentem componere curet
exitus ut vitæ sanctior esse queat.
Sed tamen ut mortem (cum proxima venerit hora)
mente quidem invicta sustinuisse queas,
carmina describam dulci solamine plena
ut melius videas quam sit amara dies.
Vita brevis, mors certa manet ventura, nec eius,
effugiet quisquam frigida tela manu.
Constituit Dominus vitæ præscribere tempus
et genus humanum posteritate frui.
Optima non nasci res est mortalibus ægris
cernere vel lucem, scire nec esse diem;
aut ubi natus homo est, propero sit funere raptus,
ne miseræ vitæ casibus ille ruat.
[ad indicem]
1878. ...
1879. ...
1880. Iani Secundi (1511-1536) versus decerpti ex Elegiarum libro primo :

[ad indicem]
Pierides alius dira inte bella cruentet,

vulneraque ingeminet sæva necesque virum
cuius bis fuso madefiat sanguine versus:
hei mihi plus satis est quem cecidisse semel.
Venus & Cupido. pinxit Franciscus Bouchet
Nos Puerum sancta volucrem cum Matre canamus,

spargentem tenera tela proterva manu:
sic ego, sic fanti, radiantibus astitit alis,
cum face, cum cornu, cum iaculisque Puer.
Fallor? an ardentes acuebat cote sagittas?
anxius in vultu iam mihi pallor erat.
Parce tuum, dixi, ferro terrere Poetam,
castra parat dudum qui tua sponte sequi,
imperiumque potens et regna patentia late,
quæ te spumigena cum genitrice colunt,
carmine vocali patrias resonare per urbes
aggreditur, tuus est, lædere parce tuum.
Ille nihil motus, lunato fervidus arcu,
accipe quæ (dixit) multa diuque canas,
et non ignotæ celebra nunc robora dextræ,
formaque quid valeat disce decentis Heræ.
Vix ea personuit, sonuit simul arcus, et una
cum iaculo in venas sensimus isse Deum.
[ad indicem]
Iani Secundi versus excerpti ex carmine inscripto Basia :
Cum Venus Ascanium super alta Cythera tulisset,

sopitum teneris imposuit violis,
albarum nimbos circumfuditque rosarum,
et totum liquido sparsit odore locum:
mox veteres animo revocavit Adonidis ignes,
notus et irrepsit ima per ossa calor.
O, quoties voluit circumdare colla nepotis!
O, quoties, 'Talis,' dixit, 'Adonis erat'!
Sed placidam pueri metuens turbare quietem
fixit vicinis basia mille rosis.
Ecce calent illæ, cupidæque per ora Diones
aura susurranti flamine lenta subit.
Quotque rosas tetigit, tot basia nata repente
gaudia reddebant multiplicata deæ.
At Cytherea, natans niveis per nubila cycnis,
ingentis terræ cœpit obire globum.
Triptolemique modo, fecundis oscula glebis

sparsit, et ignotos ter dedit ore sonos.
Inde seges felix nata est mortalibus ægris,
inde medela meis unica nata malis.
Salvete æternum, miseræ moderamina flammæ,
humida de gelidis Basia nata rosis.
En ego sum, vestri quo Vate canentur honores,
nota Medusæi dum iuga montis erunt,
et memor Æneadum, stirpisque disertus amatæ,
mollia Romulidum verba loquetur Amor.
IV
Non dat basia, dat Neæra nectar,

dat rores animæ suaveolentes,
dat nardumque, thymumque, cinnamumque,
et mel, quale iugis legunt Hymetti,
aut in Cecropiis apes rosetis,
atque hinc virgineis et inde ceris
sæptum vimineo tegunt quasillo.
Quæ si multa mihi voranda dentur,
immortalis in iis repente fiam,
magnorumque epulis fruar deorum.
Sed tu munere parce, parce tali,
aut mecum dea fac, Neæra, fias:
non mensas sine te volo deorum:
non si me rutilis præesse regnis,
excluso Iove, di deæque cogant.
XIII
Languidus e dulci certamine, vita, iacebam

exanimis, fusa per tua colla manu.
Omnis in arenti consumptus spiritus ore,
flamine non poterat cor recreare novo.
Iam Styx ante oculos et regna carentia sole
luridaque annosi cymba Charontis erat,
quum tu suaviolum educens pulmonis ab imo
afflasti siccis irriguum labiis;
suaviolum Stygia quod me de valle reduxit,
et iussit vacua currere nave senem.
Erravi, vacua non remigat ille carina,
flebilis ad manes iam natat umbra mea.
Pars animæ, mea Vita, tuæ hoc in corpore vivit,
et dilapsuros sustinet articulos;
quæ tamen impatiens in pristina iura reverti
sæpe per arcanas nititur ægra vias.
Ac, nisi dilecta per te foveatur ab aura,
iam collabentes deserit articulos.
Ergo age, labra meis innecte tenacia labris,
assidueque duos spiritus unus alat;
donec, inexpleti post tædia sera furoris,
unica de gemino corpore vita fluet.
[ad indicem]
1881. …
1882. …
1883. ...
1884. ...
1885. Pauca scripta selecta ex Ioannis Petreii (1511-1544) operibus, quæ legere poterimus exscripta infra hanc
epistulam quam frater eius, nomine Antonius, ad imperatorem Philippum, eius nominis II, scripsit, in editione
operum postumorum Ioannis fratris. Qua præterea in epistula, quam ex parte transcribendam curavi, Ciceronis
certe oratio pro Archia poeta refertur, ideoque studium sapientiæ, elegantiores litteræ politioresque artes, virtutis
denique exercitatio iure ac merito vindicantur :
[ad indicem]
Est hoc ita natura comparatum, Princeps Serenissime, ut nihil æque homines et immortales
et gloriosos reddat ac bonarum artium et litterarum cumulus earumque disciplinarum cognitio,
quæ cum ingenium excolant eleganterque perpoliant, sic earundem possessores præsentibus
commendant, ut non parvo nominis et gloriæ splendore ingentique omnium alacritate, laudum
virtutumque præconiis celebrati, illustrari videantur. Quorum opera cum litteris mandentur et
memoriæ posterisque tradantur, cui dubium erit auctores ex mortalibus immortales fieri
veramque illis et solidam in hoc sæculo humanam obtingere felicitatem? Nam ceteræ corporis
dotes quæ, vel parum durant, aut cum corpore evanescunt, quid, quæso, valent ad gloriam, virtutis
et studiorum præmium, vel ad memoriam hominum sempiternam? Etenim, nihil est tam solidum
et longævum, quod ævi iniurias non sentiat, aut tempus edax non consumat, nisi his duobus
corroboretur et fulciatur, virtute et sapientia. Tunc profecto consummata (si qua in hac vita esse
potest) felicitas aderit, si non in tenebris delitescat vir doctus et intra privatos (ut aiunt) parietes
consenescat, sed et alios instruat et doceat, sibi vero scribendo gloriam comparet. Si igitur
ingenuarum artium disciplinarumque peritia tantum valet ad memoriam posteritatis, ecquis iustis
nominibus eam consequetur, nisi ille, cui a faciendo Græci nomen indiderunt? Poeta nimirum,
cuius virtus tanta est, non ut res narrari sed ob oculos geri videantur. Vis enim poesis tanta ut,
cum homines in sui rapiat admirationem animosque legentium demulceat sensimque in illorum
mentes visceraque illabatur, bonarum artium ingenerat desiderium rerumque gestarum gloria ob
oculos positarum et perperam patratorum facinorum infamia, ad recte beneque vivendum homo
excitus et ante actæ vitæ mores corrigit et in futurum sibi cavet ac resipiscit. Et revera tempus me
deficiet si, quæ dici in laudem poetarum possunt, coner exprimere. Tantum locum unum Ciceronis
breviter perstringam, pro Archia poeta sic dicentis. […] Saxa et solitudines voci respondent, bestiæ
sæpe immanes cantu flectuntur atque consistunt, nos, instituti rebus optimis, non poetarum voce
moveamur? Hæc ille et multa alia quæ nos, brevitati consulentes, omittimus.
Ioannis Petreii epigrammata aliquot:
Ad Cæsarem invictissimum Carolum V
Victoria
Vincere scis, Cæsar, Reges et parcere victis,

quod plus est, animum et ipse tuum.
Omnia cum vincas, hoc solum vincere nescis,
quod te plus aliis quam tibi, Cæsar, amas.
De Amore
Quomodo, si deus es, nullis, Amor improbe, parcis,

Quomodo, si non es, perdere quemque potes?
Quomodo, si genitus, tam longo tempore vivis?
Quomodo, si cæcus, tam tibi certa manus?
Quomodo, si volucer, tam lentis ignibus uris?
Quomodo, si puer es, tam ferus et violens?
Ad Sextum
Quid nostras nugas percurrere, Sexte, gravaris?

Non habet obscænos pagina nostra iocos.
Non hic centauros, non Scyllas Œdipodasve,
non hic vel Veneres concubitusve leges.
Quidquid inest castum est nec habent mea carmina dentem.
Nos salibus tantum ludimus innocuis.
De formica electro inclusa
Forcipe dum tenui stipulam formica vehebat

succina qua gelidis gemma rigescit agris,
implicita Heliadum stillanti forte liquore
adstrictam subito se stupet esse gelu.
Dumque rigor pinguis torpentes occupat artus
se vivam tumulum sensit habere suum.
De humanæ vitæ calamitatibus
Pergere quo cupias humanæ tramite vitæ

occurrent rabidi murmura rauca fori.
Cura domi rurique labor pelagoque tumultus
et metus infestat si peregre quid habes
paupertasque domi rursum grave, ducitur uxor:
plenus eris curis: hac sine solus eris.
Est labor in sobole, orbatus sua pignora deflet,
insani iuvenes, absque vigore senes.
Hoc igitur reliquum est, ut vel non visere lucem
sive mori satius protinus esse putes.
[ad indicem]
Prologus comœdiæ cuius titulus est Necromanticus. Agitur enim de prologo apologetico, qualem Terentius ille
Afer scriptitabat, satisque festivus :
En vobis rursum, spectatores optimi,

in scenam Necromanticum producimus!
Illam quam paucis his diebus antea
explosamque et dimidiatam fabulam
hoc ipso ex loco videratis exigi.
Quod si tunc nostro uti Necromantico
suis, ut licebat, libuisset artibus,
nunquam grex noster suo cessisset loco,
quin et vos ipsos fecisset immobiles
atque his, quibus sedetis, affixisset sedibus,
tanquam, aut arbores, aut truncos, aut stipites,
perpetuo ut degeretis vitam spongiæ,
muti, stupentes magis quam sunt marmora.
Sed tunc habenda fuit nobis ratio
temporis locique, et maxime Principis
omnium optimi, cui minime oportuit
hac vestra turba facessi negotium.
Quod si nunc quemquam perstrepentem senserit,
aut explodentem aut clamantem, ilico
in asinum hunc, quantus est, convertet maximum
ut non solum pedibusque manibusque plaudere,
sed motis etiam possit auriculis
et ruditu scenam personare maximo!
Tum, et istos oscitantes somno emarcidos
in glires, aut ursos, ut perpetuos
sex insepulti menses edormiant!
Quin et istos blateratores invidos,
in rhinocerotas deformabit integros
ut nasuti quamvis sint, et nasutissimi,
virulenta tamen lingua abuti desinant!
Neque dictitent quod solent, videlicet
nos aliena compilasse scrinia
et ex Italicis bonis latinas fecisse malas.
Neque enim furtum est quod fateri non pudet:
Nos hanc ex Ariosti convertisse dicimus
Etruscis fabulis, eodem quo Terentius,
quo Plautus iure de Græcis transtulit.
Quod si quis hoc furtum calumniabitur.
Non me sed ipsum qui sic neglexerit
res asservare suas incusare debuit.
Quamquam ipsum potius aggrediatur moneo,
ac si quid detractum invenerit de fabulis,
tunc me furem et plagiarium clamitet.
Interim dum hæc agetur fabula putate hoc oppidum
Cremonam esse, neque mirum, eam Necromanticus
huc libratam transtulit per aera.
Nos modo a vobis aures atque oculos
rogamus commodato paulisper, invicem
reddituri linguas, ea lege tamen,
ea, inquam, lege, ut peracta fabula
nostræ ad nos linguæ, ad vos vestri oculi
redeant, et aures, idque Necromanticus
iureiurando deierat sanctissimo,
quæ hominis est probitas atque religio:
Si quis aures, aut oculos præbere gravabitur,
se hunc exoculaturum exauriculaturumque ac pro his
cereas et aures repositurum, et oculos.
[ad indicem]
Initium comœdiæ cuius inscriptio est Lena :
Actus primi scena prima

Geta, servus. Flavius, adolescens
Geta: Nisi id adeo tibi molestum est, o here, quonam tam antelucanus evigilator, intempesta nocte
ire paras? Vixdum gallicinium est, tu tamen studiose cultus et ornatus totusque unguentis quasi
myrothecium aliquod fragrans ac delibutus, domo iam egrederis.
Flavius: Imperiosissimus ille omnium herus suis me imperiis amor agit.
Ge.: Quonam?
Fla.: Vt oculos pascam immensa illa pulchritudine.
Ge.: Quam tu pulchritudinem hisce tenebris videas? Nisi forte aliquis Endymion nobis factus, Lunæ
amasius esse cœpisti?
Fla.: Et ipsis sideribus Liciniæ meæ prælucent oculi!
Ge.: Ego vero et felium oculos et piscium squammas magis noctu enitere arbitror.
Fla.: Quid tu malum, nebulo, cum hisce sordibus animalculorum divinos confers oculos?
Ge.: Si id adeo displicet, ebriorum ego oculos micantiores dixerim, ubi bene poti quasi
conniventibus palpebris, quasi scintillant.
Fla.: Abi hinc malum, nebulo!
Ge.: Ego vero ac lubens, ut quem mihi ipse tam intempestive interrupisti somnum, avidissime
complectar totumque me illi obtinendum dedam.
Fla.: Mitte modo ades dum ac me audi! Istasque intempestivas modo nugas missas facito. Ego vero
quanti te semper fecerim, Geta, quamque mea omnia tibi crediderim et multis antea potuisti
argumentis deprehendere et nunc intelliges maxime, cum tibi animum aperuero meum teque
consiliorum meorum participem fecero, quod eiusmodi est, ut simul tibi et rem et vitam et
dignitatem meam, commissam existimare debeas. Neque quicquam malim quam hoc contineri
summa fide neque aliter tibi commisero quam stipulatus abs te silentii fidem. Spero enim me tua
opera commodissime usurum hac in re.
Ge.: Ah! Tam meam fidem parum habes perspectam ut me tam accurate monendum duxeris?
Quasi tute expertus non sis?
Fla.: Audi iam igitur! Sat scio intellegere te quam ex animo Liciniam Livii huius nostri vicini filiam
adamem quamque illa mihi mutuo in amore respondeat. Adfuisti enim sæpe testis cum inter nos
colloqueremur, præbente nobis occasionem parvula illa fenestra, quæ ex adverso est; measque
sæpe lacrimas et suspiria notasti. Neque aliud quam commoditas loci quominus nostris amoribus
perfrueremur defuit. Hanc vero commoditatem illa mihi dixit se repperisse, ut me videlicet huic
Lenæ uxori Critoboli, qui iuxta in conductis habitat ædiculis, familiarius insinuarem. Hæc enim
Liciniam iam a parvula educavit et instituit eamque docuit, quæ ingenuam virginem scire est
æquum: litteras, acu pingere, et huiusmodi, inque ea instituenda perseverat. Eoque ad illam quasi
in ludum quotidie ventitat totosque dies apud illam desidet. Itaque facile ac tuto huius opera, sine
cuiusquam suspicione, posse me ad virginem habere aditum. Iamque id adeo constituit ac nunc
primum hodie pollicita est. Tenesne? Verum, ne, si id interdiu fieret, vicini hoc notarent aliquaque
inde suspicio nasceretur, voluit me noctu huc venire.
Ge.: Commode.
Fla.: Itaque veniet, ut solita est, in ludum puella. Ego in noctem usque una delitescam.
Ge.: Sed qua tu tandem arte ab uxore Critoboli impetrasti ut se tibi ad discipulam perductricem
præberet?
Fla.: Ea nimirum qua et arces expugnantur et imperia subvertuntur et reges ac regna produntur.
Pecunia, inquam, qua non alia commodior ad eam rem via. …
[ad indicem]
1886. ...
1887. ...
1888. ...
1889. ...
1890. Loci deprompti ex Francisci Floridi Sabini (1511-1547) Apologia pro Plauto :
[ad indicem]
Hæc, inter alia, in epistula nuncupatoria scripsit Franciscus ad Plauti dicendi genus vindicandum:
[...] cum tamen ab omnibus fere, qui Latinas litteras profitentur, unicum Terentium ex
Romanis comicis probari persæpe animadverterem nec defuerit qui scriptis etiam superioribus
annis acerrime in Plautum invectus sit, aliqua me temporis particula defraudare me malui, quam
non tot maledicta, quibus Plautus dies noctesque a nonnullis incessitur, omnino diluere. Arrepta
igitur scribendi occasione, aliud quoque sese mihi argumentum obtulit. Cum enim plurimi in media
Italia sint qui bonarum litterarum (ut præ se ipsi ferre videntur) pauperrimi, vulgarem linguam
(ut præterita damna resarciant) mordicus amplectantur et rationibus etiam tam necessariam
nobis hodie vernaculam esse quam antiquis olim Latina fuerit ostendere laborent, illas itidem, ni
fallor, infregi, ut nostra tantum ignavia factum esse ostenderim, quare Latinam linguam Italis
externam videri posse complures asserere non dubitarint.
[...]
Loci excerpti e Francisci Floridi Sabini Apologia :
Si quis enim diligentius attendat quantum eæ [bonæ scilicet litteræ] veræ solidæque utilitatis
humano generi fluxo fragilique semper attulerint et illos optime sensisse fatebitur et toto cælo
errare qui aliquid inter homines beatum absque litteratorum beneficio inveniri posse asseverant.
Nonne qui heroici vocati sunt regum ducumque gesta celebrantes eo usque illos extulere ut
iam non tamquam homines, sed dii quodammodo a nobis agnoscantur. Qui vero Tragœdiam
Comœdiamque et deinde Satiram scripsere, quid sibi aliud voluerunt quam ut nobis plurimum
prodessent, si propositis utriusque vitæ exemplis, quid expetendum, quid fugiendum esset, nos
docerent ac a pravis facinoribus nos deterrerent? Qui autem Lyricos, qui Elegos aliaque id genus
pleraque maluere, vel eodem spectant vel ut eruditorum aures multa cum delectatione tenere
possint, maxime student. Proinde non immerito a plerisque olim dictitatum, scimus hoc hominum
genus nescio quid cum diis immortalibus commune habere.
[...]
Sed nimirum illa ipsa fortuna ... post multa tempora Latinam linguam tamdiu sopitam in
libertatem asserere lucique restituere voluit, commodissime hoc successurum rata, si nonnulla
veterum scriptorum exemplaria a situ vindicaret et homines aliquot summa laude dignos in iis
investigandis diligentissimos compararet.
Nullum enim vere antiquorum scriptum ad nos evasit cui vel plurima non desint vel, quæ
supersunt ita sint commutata ut sine Œdipo coniectore intelligi non valeant. Quorum utrum sit
magis dolendum vix quisquam dignoscere queat! Siquidem, cum ex Marci Tulli operibus fere
optima quæque desiderentur, cum ex Crispi Sallustii scriptis innumera, cum Titi Livii pæne omnia
et aliorum infinita amiserimus, non minimam etiam illorum iacturam fecimus qui vel Tragœdiam
vel Comœdiam scripsere. Nam ex antiquis tragicis nihil habemus omnino. Senecæ aliqua
circumferuntur, vix tamen, plurimorum iudicio, digna quæ legantur. Ex comicis vix duo supersunt,
quorum alterius opera, quamvis omnia, corrupta tamen mutilataque exstant, alterius quota pars
adeo mendosa ut nemo eruditus tantum incommodi æquo animo præferre valeat. Quorum utrique,
cum gratulari plurimum deberemus, quod ex tanta rerum colluvie totque tempestatibus se ad nos
receperint, illos contra deprimimus atque ingrato in illos animo sumus. Dum enim aliquid nos in
litteris profecisse ostentare volumus, dum aliquo nos iudicio præditos esse omnibus palam facere
studemus, unusquisque sibi optimos scriptores vel probandi licentiam impune attribuit. Quo fit ut
cum pauci ad nos evaserint, paucissimos per nostram amentiam illos facere nitamur, quam inique
quamque petulanter, non dico. Quotus enim quisque hodie vivit qui non sibi censuram in scriptores
quasi a diis immortalibus demandatam arbitretur? Ut enim de aliquibus toleretur iudicium,
quisnam hoc tempore de Cicerone, Livio, Sallustio, Terentio, Varrone, Cornelio Celso, Plauto,
Terentio, Vergilio, Horatio, Lucretio, Ovidio, Catullo, Tibullo, Propertio ceterisque similibus aliquid
in sinistram partem sine magno scelere decernere audeat? Quorum scripta orbi probatissima
semper fuere et a nullo adhuc satis digne laudata? Sed sunt, præter hos, qui alia ætate floruere, ex
quorum numero sunt Seneca, Quintilianus, uterque Plinius, Suetonius Tranquillus, Cornelius
Tacitus; poetæ vero Lucanus, Persius, Valerius Martialis, Statius, Iuvenalis, Valerius Flaccus,
Silius Italicus et, post hos, Ausonius Gallus et Claudius Claudianus aliique quos brevitatis causa
prætereo, quibus, mehercule, quid obicere possint non video, nisi quod duriores aliquatenus eorum
plerique fuerint.
[...]
[ad indicem]
Quis non rideat homunculorum quorundam stuporem, qui tanta sunt impudentia, ut
Ciceronem, qui non eloquentis, sed eloquentiæ sibi nomen comparavit quique non Latinos modo,
sed Græcos omnes, plurimorum iudicio, superavit, pravæ latinitatis accusent? Et Vergilium, cuius
tanta est inter Latinos auctoritas ut nec laudibus cuiusquam augeri nec vituperatione imminui
queat, tanquam improprie locutum in ius rapiat? At quonam sub iudice? sub sesquibarbaro aliquo
et balbutiente grammaticulo, pannis, annis, pulvere situque obsito et usque ad fastidium
contentioso? Quid quod a Livio, Cæsaere ac Sallustio plerique abstinent, ne sermonis elegantiam
aut proprietatem corrumpant?
[...]
Itaque, ut ad pravam iudiciorum rationem redeamus, cum varii de scriptoribus optimis
decernant, hoc uno nemo vel mediocriter eruditus non commoveri debet, quod cum aliqui solum
Terentium petulantissime amplectantur, eo rem redegerint, ut M. Accium Plautum de lingua
Romana optime meritum, cuius ore Musas locutas fuisse haud dubie cognoscimus, quove nescio an
alius quispiam Latinæ linguæ magis profuerit, tanquam barbarum ex omnibus Academiis eiectum,
exulare compellunt, quem antiquis omnibus hactenus probatum fuisse scimus, ut quo semper
doctiores fuerint, eo impensius Plautum laudarint, cum, contra, hoc tempore quo nihil non impune
et dicere et facere licet, alias alii calumnias in hunc unum congerant et tunc maxime orbi se
placituros sperent, cum de hoc poeta pessime pronuntiarint.
[...]
Quid quod nec Terentius Afer cavillos vitarit? Multi enim, Ælio Donato referente,
acerbissime illum exagitarunt, dum vim comicam ab eo minime redditam asseruere, dum ad
Lælium aut Africanum eius scripta retulerunt?
[...]
... cum Plauti scripta hactenus tuta fuerint, nuper autem non defuerit qui unus plus antiquis
omnibus viderit cornicumque -ut aiunt- oculos confixerit ...
[...]
... Tanta igitur indignitate motus et Satirico percitus versiculo, quod est :
Si natura negat, facit indignatio versum
non potui istorum errorem silentio involutum sinere, sed cavillos Plauto obiectos diluere
statui, non eo pacto, quo alii plerique consuevere, qui mihi non aliter Terentium laudare posse visi
sunt, nisi Plautum continuo deprimerent, transversoque calamo, si fieri posset, signatum
relinquerent.
verbis fatetur se non videre Quintilianus cur Plautus ac Cæcilius explodantur unusque
Terentius admittatur...
[...]
[ad indicem]
1891. …
1892. …
1893. …
1894. …
1895. Simonis Lemnii (1511-1550) epigrammata aliquot:

[ad indicem]
In Aristotelicum
Fugerit an vatis Ligurini fercula vates

cuius lætatur Bilbilis ipsa libris.
Nescio, sed cenæ scio quod tua fercula fugi.
In causa est clamas quod nimis ipse sophos.
In hospitem Œnipolitanum
Propinas semper, sed nulli pocula præbes,

sic tu propinas, solus ut ipse bibas.
In pseudologum
Me semper dicis mensa nimis esse loquacem,
at te mendacem multo plus esse probabo,
vix ego bina queo, tu tria verba potes.
Incidis in pisces, ‘balenas vidimus’ inquis,
Incidis in porcos, tum quoque figis apros.
Incidis in ludos, tunc es gladiator in armis,
luctator luctis, esque natator aquis.
Quidlibet in causis narraveris, ‘ipse peregi’
Dicis, et in cunctis quidlibet ipse facis.
Incipit hinc aliquis causas inquirere rerum,
tum tu grande potes voce sonare sophos.
Lis erit, in quemvis demens convicia iactas,
omnibus et mendax, omnia falsa refers,
verus is est, qui te mendacem credidit esse,
quique negat sanum, sanus is esse potest.
In Quintum amatorem
Cur decies ternis discedis, Quinte, choreis,

et mutata tibi pallia plus decies?
Num tua quod cunctis vis pallia cuncta videri
et nisi quis videat, pallia habere nequis?
Si cupis hoc, una prudens vice pallia cuncta
indue, nec toties cogeris ire domum.
In malum poetam
Uno sæpe die te disticha posse ducenta

scribere sæpe refers, sed bona nulla facis.
De Lutio
Triginta numerat semper sibi Lutius annos,

quem iuvenem quidam viderat ante senex.
Verum si vincet Priami, vel Nestoris annos,
annos triginta tum quoque natus erit.
In rabulam
Bellus agis causas, et fundis verba disertus,

horis ipse potes dicere et illa tribus.
Et tribus ipse novem voces vix diceris horis
perfecisse, potes dicere nempe diu.
Cumque diu dicis, tum nil dixisse videris,
dicis in ore statim quicquid habere potes.
Hac quoque qua loqueris poteras ratione tacere,
dum nihil est quod tu dicere nempe soles.
In Lentinum
Dum loqueris dormis, et vis tamen esse disertus,

sed dormire, precor, desine dum loqueris.
Pro pace.
Cedunt arma togæ, pax est florentior illis.
Pax segetem nutrit, pacis alumna seges.
Pax iuvenes servat, iuvenes sed prœlia perdunt,
miles et infestat, quod dedit arte manus.
Pace vigent artes, floret Respublica pace,
pace manet templis cum pietate decus.
Floruit in læta patrias qui pace per urbes,
belligero potuit non minor esse duce.
Et si pacificos memorabat Roma triumphos,
pacis amatores si quoque laurus habet.
…
In tumulum Erasmi
Hoc tegitur saxo tam magni corpus Erasmi,

ingenium cuius vix capit orbis iter.
[ad indicem]
1896. ...
1897. Gabrielis Faerni (ca. 1511-1561) fabulæ Æsopiæ aliquot, quas interpretatus erat, excerptæ. Quondam de hoc
auctore hæc scripsit eruditus vir nomine Silvius Antonianus ad cardinalem Carolum Boromæum, in præfatione
huius editionis fabularum ab illo Faerno Cremonensi collectarum : is enim ex Æsopo, egregio et antiquissimo
auctore, plurimas Fabulas, nonnullas etiam ex diversis Græcis et Latinis scriptoribus excerptas, carminibus
elegantissimis explicavit, non ut interpres verba, sed ut poeta sententias, vim, acumen, lepōrem illum exprimens.
hac ratione factum, ut, quod antea ipsum per se jucundum et suave erat, nunc versibus exornatum longe
suavissimum sit. etenim mira quædam est in carminibus voluptas et delectatio, mirificeque omnes homines
eorum suavitate capiuntur: quandoquidem ipsa natura ad numerum et harmoniam proclives ac propensi
videmur.
[ad indicem]
Formica et cicada
Hiberno exponunt dum frumenta humida soli
formicæ, confecta fame, et moribunda cicada
auxilium rebus supplex orabat egenis.
Hanc formica anus, et multo usu docta rogavit,
quid rerum æstate egisset ; quumque illa sonore
se membranarum pulsu et crepitantibus alis,
diceret æstivos hominum lenisse labores,
formica excipiens : si tunc, inquit, cecinisti
imprudens animi, vacuo nunc corpore salta.
Ætatis dum ver agitur, tum consule brumæ.
Senex et Mors
Lignatum egressus nemorosi ad culmina montis,

confecto sub fasce senex sese inde ferebat.
quumque labore viæ atque iniusto pondere pressus
abiecisset onus, solis deprensus in arvis
mortem implorabat, mortem sæpe ore ciebat.
Ecce autem huic diræ species se pallida Mortis
obtulit et, si quid vellet, præsto esse, professa est.
Ille metu sudans atque in contraria versus
vota : ‘Iuva me’, inquit, ‘tergo hunc imponere fascem!’
Multi absentem audent mortem contemnere, quæ mox
terret eos, veris repræsentata periclis.
[ad indicem]
Equus et asinus
Equus atque Asellus servientes uni hero
uterque propria onustus ibat sarcina.
Sed asellus adeo iam gravabatur sua,
ut cogeretur partis alicuius sibi
supplex levamen ab sodali exposcere.
Quo denegante præ labore concidens
miser supremum asellus egit halitum.
Tum vero, ut asini sarcina et corium insuper
equo ad priorem sarcinam sunt addita,
miserum ille se vocabat atque perditum.
Nam qui levare contubernalem meum
parte oneris, inquit, nolui, nunc omnia
Gesto, atque corium tertiæ instar sarcinæ.
Si tenuiorem iuverit potentior,
utrique melius fuerit et prolixius.
[ad indicem]
1898. ...
1899. ...
1900. Initium dialogi cui titulus Cicero relegatus et Cicero revocatus ab Hortensio Lando (1512?-1553?) scripti:
[ad indicem]
Ad excellentissimum virum Pomponium Trivultium.
Bellinzonam concesseramus ego et Iulius Quercens -a cuius latere, ob excellens ingenium

eximiamque doctrinam ne latum quidem culmum æquo animo discedere possum -cum subito
allatæ sunt a Philocalo litteræ, quibus significabat Philoponum, clarissimum splendidissimumque
nostræ urbis civem, totius corporis doloribus oppressum, misere spiritum ducere. Quo nuntio ita
acerbe perculsi sumus ut parum abfuerit quin a mente destitueremur statimque, repudiato
consilio, quod prius intenderamus, illic in amœnissimis hortis, quos defendente Lucio superiore
anno, recuperavimus, æstiva tempora traducendi, tanta animos nostros incessit urbis cupiditas ut
nulli neque remi neque venti satisfacere posse viderentur. Oborta loci, in quo eramus, infinita non
dicam satietate (levius enim est quam dolor noster deposcat), sed malevolentia, sed odio, ita ut
disturbatum ac multis locis convestitum locum illum videre cuperemus. Sic enim nobis (nescio qua
ratione) persuaseramus non tam graviter Philoponum ægrotaturum si illi frequentes adfuissemus,
ut nobis in more positum erat. Nullum enim prætermittebamus diem cum in urbe essemus, quin ad
illum familiarissime ventitaremus horasque multas suavissimo sermone consumeremus. Ea est
mehercle hominis suavitas, ii mores, ut illius consuetudinem omnibus præfecturis facile anteponam
malimque cum illo esse quam in beatas insulas deportari.
In urbem itaque venimus cumque nihil nobis potius aut antiquius esset quam ut illum
conveniremus, recta ad eius ædes, quas magnifice ædificavit, proficiscimur. Sed forte nobis illius
pueri occurrunt, herumque suum apud Archintum esse nuntiant: Ita medicos, quos sibi
arcessiverat, consuluisse. Tum, quod ea pars urbis multo salubrior sit, tum quod hortum domus
illa habeat, qui nulla parte celebratissimis cedat, illo mox iter convertimus; cumque fores occlusas
offendissemus valideque dudum pultavissemus, cœpimus iis, qui intus erant de via clamare.
Tandem in ædes intromissi ad eiusque cubiculum, quod in interiore ædium parte erat, deducti, visi
sumus in Elysios campos peruenisse. Nulla solitudo, nullæ sordes, nulla mæroris aut tristitiæ
indicia : cedros incenderant suavissimisque odoribus omnia asperserant, flores undique; cælati
argenti, signorum, stragulæ vestis Corinthiorumque vasorum ornatum conspeximus cubiculum
totaque domus symphoniæ cantu percrepabat. Circum vero lectum corona lectissimorum
doctissimorumque hominum, qui de variis rebus colloquebantur.
[...]
Hi omnes illum inviserant, ut sua officia, studia, cogitationes, voluntatem denique omnem
deferrent et morbum facetis narrationibus aut lepidis fabellis allevarent: tantumque iam
effecerant, ut altera quartana decessisset articulorumque dolores, quos intensissimos pertulerat,
facti sint remissiores.
Ubi nos advenisse conspexerunt, ilico magna facta est consurrectio: nemo fuit, qui nobis
caput non aperuerit, amantissimeque dissuaviatus sit, nemo non dextram iunxit. Quisque rogabat,
magnopere contendebat, ut prope illos sederemus. Quid quæris? Si Deus aliquis e cælo in terras
illapsus fuisset, non plus honoris habiturus erat.
Assedimus inter Caimum et Hieremiam, tum quod illos nobis voluntate, animo sententiaque
coniunctiores existimaremus, tum quod disertos ac facetos iamdudum cognouissemus. Philoponus
vero, qui nostro adventu plane recreatus videbatur, in me os suum obvertens, ‘gratulor,’ inquit,
‘quod Dei Opt. Maximi benignitate ad nos, tui amantissimos cupidissimosque, salvus et incolumis
redieris. Eram, mehercle, (ut nihil dissimulem, nihilque obtegam) in magno tui desiderio. Neque
solus ego, sed familiares omnes, ut pro aliis etiam affirmem, quod mihi non temere videor facere,
cum illorum omnes sensus teneam. Equidem facile nunc in animum induco meum posse nullo
negotio sic morbum istum, qui me hoc triduum acriter torsit, depellere, ut nullæ reliquiæ nullaque
vestigia appareant. Sed quæso te, quid mihi novi affers ex ea regione, quæ rerum novarum
plenissima esse solet?’ Cui ego, postquam ingentes et mirificas egi gratias, de illa sua, quam in me
ornatissimis verbis declaraverat voluntate, nihil me novi afferre dixi, præter Ciceronis libros de
Gloria et selectiores aliquot orationes castigatissimas. Quo nuntio existimabam omnes præ nimia
lætitia mentis parum compotes futuros. Sed me spes mea egregie frustrata est, tantum abest, ut
illorum quisque, præter duos, aut ad summum tres, lætaretur, ut omnino viderer magnam
aliquam futuram cladem, aut supremum aliquod exitium nuntiavisse. Augebat admirationem
meam quod illic Ciceronis statuam, adfabre factam, erectam viderem, viderenturque passim in eo
cubiculo Ciceronis opera variis typis excusa. Ipse vero Philoponus in manus haberet Ciceronis
Officia quæ Gryphius, librariorum impressorum magister diligentissime excuderat.
[...]
Cum nos videret Philoponus altercationibus incaluisse, veritus ne res ad convicia

perveniret, a quibus non procul aberat, constituit ut suam quisque efferret sententiam planumque
omnibus faceret quam animo de Cicerone conceptam haberet opinionem.
[ad indicem]
1901. …
1902. ...
1903. ...
1904. ...
1905. Versus aliquot excerpti ex Antonii Seronis Bilbilitani (1512-c. 1569) carminibus :
[ad indicem]
Sic incipit carmen epicum Aragonia inscriptum:
Ite, graves curæ confusaque numina somni

cedite, tota vacent vestro mea membra sopore
Phœbea veniente manu. Tu carminis esto
principium numerique decor, qui e vertice Pindi
stravisti innumeris tumidum Pythona sagittis.
Suffice perpetuas scribenda in carmina vires
...
Da facilem votis cursum, finemque labori
Da virgo, ne temne preces, da crimine vatum
præteritos casus iterum memorare iacentes,
Seronique meo veteres renovare triumphos
stirpis Aragoniæ Regum; da noscere cunctis
bellorum seriem primaque ab origine sceptri
gentis Aragoniæ fundamina prima nec ullus
hic labor, o virgo. Tete natura parentem
terrarum, sociamque vocat: tu fola tonantem,
cælicolasque ipsos magico indignata susurro
in tua convertis, fatis prohibentibus ipsis
vota; nec ex alto decet irritare vocantem.
...
[ad indicem]
1906. ...
1907. Consideremus hunc Iacobi Tevii (c.1514-1569) locum decerptum ex oratione ad laudem regis Ioannis III, ut
oratoris eloquentiæ gustum aliquem habeamus legentes :
[ad indicem]
Cum nihil quicquam, viri amplissimi, in rebus humanis maius sit ac difficilius, quam bene
sapienterque, sibi primum, atque aliis deinde imperare et ea moderatione ac prudentia, in tam
turbulentis rerum publicarum tempestatibus, clavum tenere, ut cum nihil temere aut inconsulto facias,
ad optatos portus feliciter pervenire possis, quod quidem nonnisi perpaucis, ac divina quadam mente
præditis hominibus contigit, idque mihi cum plane perspicuum et exploratum sit, video quam arduum
ac laboriosum munus susceperim, dum regis omnium qui unquam vixerunt (veniam mihi facile omnes
si adessent concederent) perfectissimi laudes oratione complecti cogito
[...]
Nihil enim magis ad divinitatem quamdam accedit, quam tam præclara et admirabili vi naturæ
excellere, tanto consilio ac prudentia abundare, tot animi ornamentis inter cæteros omnes eminere, ut
et tuis animi affectibus sapientissime modereris, et res alienas ita regas ac temperes, ut cum incredibili
admiratione, summa omnium benevolentia caritateque, dignus habearis. Quem non minus omnes
propter res magnas ac præclaras, summa animi virtute ac constantia gestas suspiciant, maximisque
ad cælum laudibus extollant, quam propter summam æquitatem, clementiam, mansuetudinem ac
liberalitatem, verissimo amore amplectantur, in oculis quodammodo gestent et veluti numen aliquod
observent.
[ad indicem]
Cum præterea Iacobus ille Tevius inclaruerit etiam propter tragœdias, quas ad Senecæ exempla conformasse et
scripsisse autumant litterarum periti, operæ pretium erit locum quendam decerptum e tragœdia c.i. Ioannes
princeps infra exscribere :
Princeps Ioanna
O clare coniux! care plusquam lumina

quibus solebam te videre, te ut iubar
conspicuum Olympi, quī potes per tot dies
abesse præsens? aula cum te regia
hæc regia, oculos fugere tu meos potes?
conspectu abesse tamdiu a meo potes?
Non id voluntate, auguror, facis tua,
nec dubito ob oculos quin tuos semper meos
videre cupias. At aliquod magnum imminet
morbi periculum, quo impediris cernere
me, care coniux. Sed quis, obsecro, tuis
morbis mederi; quis potest incommodis
malisque subvenire melius quam tuo
qui morbo et angitur et affligitur malo?
Dum non potestis vestra clara lumina
iubarque vestrum iubare Phœbi clarius,
lugete semper ac perennes fundite
lacrimas! Sequantur dura vos suspiria
gemitusque acerbi. Mæror assiduus comes
vobis inhærens adsit et me concoquat
conficiat animum et pectus ulceret meum.
Matrona
Hæc supprime, oro, singulari quæ tua

nec digna sunt virtute nec constantia.
Princeps Ioanna
Resistere istis virtus non potest malis
Matrona
Graviora constans virtus supprimit mala.
Princeps Ioanna
Sed indomanda haud perdomat virtus mala.
Matrona
Minora sunt virtute, sed cuncta edita.
Princeps Ioanna
Nihil simile quidpiam editum in terris vides.
Matrona
Virtuti et esse nihil simile debet tuæ.

Sed ista quorsum mente tristi deputas?
Incerta quorsum prodis ut certissima?
Fingamus ægro illum iacere corpore:
reddi saluti pristinæ ægros cernimus
ætate in ista maxime, quæ robore
munita valido et viribus firmis valet.
Servabit illum rebus incolumem tuis
tantisque regnis Cælitum benignitas,
nec deerit illi cura medicum sedula,
nec cetera ægra quæ requirunt corpora.
His adde, si illum diligis, si amplecteris
sincero amore, nil potes molestius,
nil gravius illi facere quidpiam, tuam
quam gravibus adeo conficere vitam modis.
...
[ad indicem]
1908. ...
1909. ...
1910. Clementis Ianicii (1516–1543) epigrammata bina :

[ad indicem]
Trochus et tempus
Vt trochus hic rapidos torquet velociter orbes,

sic tempus, pueri, vitaque vestra ruit.
Sed trochus, ut cecidit, repetito turbine surgit,
tempora non surgunt ut cecidere semel.
In imaginem Penelopes
Bis duo Penelope per lustra, absente marito,

mansit in assiduis inviolata procis.
Cum vir abest, etiam nostræ plerumque maritæ
cum magna vivunt religione domi.
Vtque magis sanctæ maneant, neu, dæmonis astu
tententur, monachos nocte tenere solent.
[ad indicem]
Versus fere omnes - demptis aliquot paucis - Clementis Ianicii elegiæ de se ipso ad posteritatem, cum in
summo vitæ discrimine versaretur, quod tamen evaserat.
Si quis eris olim nostri studiosus, ob idque

nosse voles vitæ fata peracta meæ,
perlege, quæ propere dictavi carmina, cum me
hydrops Lethæis iam dare vellet aquis.
Alta iacent supra Snenanas rura paludes,
- Ianusci nomen nescio cuius habent,-
qua nostri quondam reges fecisse secundum
a Gnesna in Prussos sæpe feruntur iter.
Hæc meus assueto genitor versabat aratro,
vir bonus et modicas inter honestus opes.
Is dum peste gravi natos sibi luget ademptos,
quæ fœde nostros tunc popularat agros,
me genitum medio luctu sibi vidit et orbus
transegit menses non nisi forte decem.
Lux mihi natalis post Idus quarta Novembres,
lux solis, medium dum tenet ille diem
[...]
Devoveor studiis vixdum quinquennis honestis,

Musarum et primas collocor ante fores.
Nempe pater, quia me nimis indulgenter habebat,
vivere me durum noluit inter opus,
ne tenera informi manus attereretur aratro,
neve æstas molles ureret igne genas.
Vt didici a rudibus puerilia prima magistris
(civibus hoc unum debeo, Snena, tuis),
Gymnasium petii, nuper Lubrancus amœni
ad Vartæ vitreas quod fabricarat aquas.
Hic quendam invenio magna cum laude docentem,
quicquid habet Latium, Græcia quicquid habet,
qui nostri curam lætus suscepit agelli,
illum sincera percoluitque fide.
Tum primum nomen magni immortale Maronis
audivi et nomen, Naso beate, tuum.
Audivi, colere incepi dixique poetis
post divos terras maius habere nihil.
Mox quas non lacrimas, quæ non ego vota precesque
Phœbo, cui vatum maxima cura, dedi,
ne sibi me famulum dedignaretur inertem
inque suo minimum vellet habere choro.
Annuit, accessi, plectrum citharamque recepi,
porrexit dextra quam deus ipse manu.
Tractavi sumptam assiduus cupidusque; sine illa
nulla fuit, memini, nox mihi, nulla dies.
Nec me pænituit cœpti piguitque laboris.
Profeci ætatis pro ratione meæ.
Carmina cum pleno recitavi prima theatro,
addideram menses ad tria lustra novem.
Lubrancum cecini, cui me debere videbam
primitias partus iure dicare mei.
Et placui vulgo, non quod placuisse merebar;
spes bona de puero causa favoris erat.
Ex illo princeps æquales inter haberi
cœpi et doctori carior esse meo.
Hinc degustatæ laudis rapiebar amore,
hoc magis et natus laudis amator eram
inque dies maiora animo amplectebar et omne
tentabam, per quod gloria tendit, iter.
Obstitit in gradibus mediis mihi tristis egestas
nec passa est nostros altius ire pedes.
Nam pater exhaustus sumptus se posse negabat
ulterius studiis suppeditare meis.
Cogerer ergo ipsis cum iam valedicere Musis,
consuluit dubio sors inopina mihi.
Præsul erat Cricius, Phœbo vir amicus, in isto
orbe per illa alius tempora si quis erat.
Hic geniale suam limen mihi pandit in aulam,
pollicitus Musis omnia læta meis.
Et fortasse fides sua verba secuta fuisset,
mors illum rapuit sed properata mihi.
Funera post Cricii numero me Cmita suorum
addit et amissi damma rependit eri
meque iubet cupidum, non parcens sumptibus ullis,
in Latium posita protinus ire mora.
Voti compos eo ingenuas mercator ad artes
et fieri Euganeæ Palladis hospes amo.
Invidit fortuna mihi morboque gravatum
compulit ad patrios me remeare focos,
quam volui citius, citius quam Cmita volebat;
sed res sub fatis votaque nostra iacent.
Ergo domi moriar, quod nobis molliter unum
cessit, in externa nec tumulabor humo.
At tu, qui rapto gravius mærebis amico,
sive Cromerus eris, sive Rotundus eris,
hæc mihi, si quod erit saxum, quo forte tegemur,
Grandibus in saxo carmina cæde notis:
“SPE VACVVS VACVVSQVE METV CVBO MOLE SVB ISTA
ET VERE VIVO. MORTVA VITA, VALE!”
Hæc sat erunt. Ad te, nostri studiose, revertor,
ut de vita habeas omnia nota mea:
Invalidum mihi corpus erat viresque pusillæ,

frangeret exiguus quasque repente labor.
Forma decora satis, vultus non tristis, in ore
non dubia ingenui signa pudoris erant.
Linguæ usus facilis, vox clara, coloris imago
candida et ad iustum facta statura modum.
Impatiens animus contemni et pronus ad iram,

duravit multos quæ mihi sæpe dies.
Gessi inimicitias non dissimulanter apertas,
numquam illis causam materiamque dedi.
Iudicio lectos colui constanter amicos,
hos tantum veras credere doctus opes.
Si reditus nobis amplos fortuna dedisset,

me, puto, splendidior nemo futurus erat
munificusque magis. Laudare hinc illa solebam
Romani vere regia verba ducis:
"Nil hodie dedimus cuiquam, prodegimus ergo
istam, quod pudeat, perdidimusque diem".
Cor subitum ad lacrimas, misereri molle gerebam,

sed quale in pavido pectore cervus habet.
Hinc habui invisum teli genus omne gravisque
Pallados, in bellum dum ruit, hostis eram.
Munditiem cura muliebri prorsus amavi

ad vitium in cultu, vestibus atque cibis.
Vnguibus a teneris mihi bis decimum usque sub annum
cruda exstinguebat nil nisi lympha sitim.
Vnde malum iecori, credo, accersivimus et nunc
illa vetus vitam strangulat unda meam.
In Venerem effusum male me plerique meorum
decepti externis asseruere notis,
vel quia me citharæ cantusque salesque iuvabant,
vel quia pæne puer scriptor amoris eram,
Leucorhode siquidem primum meliorque priore
Alphesibœa elegis cura fuere meis.
Quo labor ille abiit, si forte requiris: in ignem,
multa alia ingenii sunt ubi signa mei,
digna brevi vitæ modulo, ut quodcumque iuventæ
ambitio stolidæ præcipitavit opus.
Nunc, cum quinta meos ætatis olympias actæ
ad maiora animos tolleret, ecce vocor
et pereo ante diem nec iam, mea patria, possum,
qualibus optavi, te celebrare modis
et populi vetera acta tui regumque tuorum
et de temporibus non reticenda meis,
Augusti imprimis thalamos, quos destinat illi
cum Ferdinando rege paratque pater.
Hoc alii post me poterunt tamen; ipse, quod unum
nunc possum, ut vincas, ut valeasque precor.
Vos quoque Ianicii memores valeatis amici,

ire meum cuncti iamque paretis iter.
[...]
Hæc et plura loquar de te, mea vita (quid autem

te potius, quam quod das mihi sæpe, vocem?).
Ipse etiam præsens, olim cum veneris illo
annosus, propriis auribus ista bibes.
Nam venies ad nos, venient quoscumque relinquo;
hic nulli æternam fata dedere domum.
[ad indicem]
1911. …
1912. …
1913. ...
1914. ...
1915. Didaci Pyrrhi Lusitani (1517-1599) carmen quod, in exsilium ire coactus, ad Ioannem Rodericum medicum misit,
Lovaniam petiturus:
[ad indicem]
Quos patimur casus et quos, Roderice labores

quæve pericla vides
dum sequimur toto fugientes orbe puellas
a Iove progenitas.
En ego vidi qui dudum votis petii omnibus undas

Tormidis aureolas.
Rursus in ire fretum, rursus candentia cogor
pandere vela Noto :
vela Noto et totiens iactatam credere vitam

fluctibus Hesperiis.
Heu patrias unquam dabiturne revisere sedes
dulciaque ora meæ
Pyrmillæ? vivente mihi qua vivere dulce est,
dulce cadente mori!
An mea (dii vestram) peregrinis ossa sepulcris

condet acerba dies?
antiquis procul a laribus? procul ore meorum?
Quæ mea culpa nefas
commeruit tantum? Sed quæ dea cetera cæco
temperat arbitrio,
viderit ista! Mihi certum est prius omnis forti
pectore dura pati,
quam dulce Aonidum studium, quam clara sororum
carmina deserere.
Hic amor est, hæc cura meam premit unica mentem.

Cetera nulla puto.
Interea longum veteris, Roderice, sodalis

vive valeque memor!
Otia grata teras: nam quæ fert commoda secum

improbus iste labor?
Cum tamen in terris nimium paulumve moratus,
nos brevis urna manet.
[ad indicem]
Versus aliquot decerpti ex elegis quos, etsi dolenter, adversas res patiens, pereleganter tamen exaravit Didacus
ille Pyrrhus Lusitanus de exsilio suo in Illyriam :
Ergo mihi exilium longum, et crudele ferendum?

Nec reditus spes est ulla relicta mei?
Et quod adhuc superest ævi infelicis, id omne
ducendum in gelidæ rupibus Illyriæ...?
[...]
At procul, et longo terrarum dissita tractu,
est Ebora: heu puero cognita terra mihi!
Salve, terra mei natalis conscia, salve,
non oculis posthac terra videnda meis.
Troia decem, totidemque hiemes absumpserat error:
Vix Ithacum spes est posse redire ducem.
Ille redit tamen, et veteres agnoscit amicos;
Penelope fruitur iam seniore viro.
Me fortuna tenax terris dum iactat et undis,
enumerat bis sex Elis Olympiadas.
Et cum temporibus crescunt mea damna ferendo.
Et quis erit, cui non dulcius ante mori?
[...]
Et videt hoc Superum Rector, nec fulmina torquet?
multus ab ætheria nec cadit arce lapis?
...
[ad indicem]
1916. ...
1917. ...
1918. ...
1919. ...
1920. Uberti Folietæ (1518-1581) De laudibus urbis Neapolis :

[ad indicem]
Cæsaris Brumani ingenium cum natura excellens et ad maxima quæque natum, tum
assiduo labore, diligentia, industria ita excultum est ut omnibus iis rebus quæ magnum ac clarum
virum decent illo instructiorem cognoverim neminem. Nam cum in omnibus liberalibus artibus
primos ætatis annos contrivit, itaque in illis versatus est ut nihil in ulla earum sit, quod illius
scientiam effugiat, tum in Philosophiæ et Iuris Civilis studiis eos progressus fecit ut nihil magnum
aut arduum ab illis facultatibus tractetur de quo is non commode et copiose disputet. Ius quidem
civile illi adolescentiam nondum plane egresso, quod ætatis tempus ceteris ad dicendum datur,
interpretandum publice mandatum est. Quo munere magna cum ingenii et industriæ laude
complures annos perfunctus est.
[…]
Cum igitur is Romam reversus esset Hippolytumque Estium Cardinalem Ferrariensem

officii et salutandi causa invisisset in longoque sermone, ut fit, mentio de urbe Neapoli sæpe
incidisset, quæsivit ex Brumano Ferrariensis, quæ illi ea urbs visa esset, multos enim qui Neapoli
fuerint, sese idem percontatum esse; interque omnes magnam quidem ac præclaram esse urbem
Neapolim constare,verum nonnullos in eius laudibus immodicos ac nimios sibi visos qui eam
ceteris omnibus Europæ anteferre, et quidem magno intervallo, non dubitent, quin etiam
complures audivisse, cum dicerent sese specie ac magnitudine et pulchritudine illius urbis captos,
relicta patria, in qua nati sint, sedes sibi ac domicilium in ea urbe ac posteritati suæ collocare in
animo habere. Cui Brumanus ‘horum’, inquit, ‘numero, præter patriæ commutandæ consilium, me
adscribe Ferrariensis, ac si illius urbis laudes oratione persequi possem, non dubito quin me magis
quam ceteros miraturus esses, effusior enim quam illi tibi viderer. Sed res est maioris otii et longi
sermonis, neque nunc vacare puto. Cum me audire cupies, accersito, numquam enim me
improvisum deprehendes. Meditata enim mihi res est multumque animo agitata et de qua sæpe
cum multis disserui compluresque, quamvis retractantes, in meam sententiam traxi.’ Hic
Ferrariensis ‘vacat vero’, inquit, ‘Brumane, pergratumque mihi feceris, nisi molestum est ac nisi
quid negotii tibi est, cui nihil præverti possit, si rem ingressus fueris. Cupidissimus enim sum tui
audiendi, tuumque de re parum mihi comperta iudicium cognoscendi. Neque sermo tam gratus
longus videri potest, quin id mihi, te loquente, usu veniet quod de Demosthenis orationibus dici
solebat, eam esse pulcherrimam, quæ longissima sit.’
[ad indicem]
1921. …
1922. …
1923. …
1924. …
1925. ...
1926. ...
1927. ...
1928. ...
1929. ...
1930. Versus aliquot excerpti ex Ioannis Latini (1518-1596) elegia præfatoria c.t. Ad catholicum et invictissimum
regem Philippum…
[ad indicem]
imago sumpta hoc ex fonte

Æthiopum terris venit, qui gesta Latinus
Austriadæ mira carminis arte canat.
Is genibus flexis orat te, invicte Philippe,
cantator fratris possit ut esse tui.
Nam si nobilitant Austriadæ bella poetam,
Phœnicem Austriadam, quod niger, ille facit.
Terribilis classis gentes motura Philippi:
orbi portentum tunc erit Austriades.
Prodigiosa viros turbabit gama poeta
volventes fastis hæc monumenta tuis.
Aurora hunc peperit, Reges Arabumque beatos,
primitias gentium quos dedit illa Deo.
Quod si nostra tuis facies, Rex, nigra ministris,
displicet, Æthiopum non placet alba viris.
Illic Auroram sordet qui viserit albus,
suntque duces nigri, Rex quoque fuscus adest.
…
Nec rerum est Dominus, qui non admiserit omnes,
gentem ne excludat Regia forte meam.
...
Invitus quamvis remum pellebat acerbe

et limis oculis Turcas spectabat ovantes…
impellens dulcis patriæ reminiscitur agros,
cui mors aut summo libertas danda periclo.
[ad indicem]
1931. …
1932. …
1933. …
1934. …
1935. De Ciceronis morte agit hoc Theodori Bezæ (1519-1605) poematium :
[ad indicem]
Ergo ut ventorum rabiem pelagique furorem

indomitum aspexit, ‘fatis, heu, poscitur’, inquit,
poscitur infelix Cicero : ‘convertite vela
et me vicinæ moriturum reddite ripæ.
Scilicet has grates, gladiis erepta tuorum,
patria, persolves? moriar! sic numina divum,
sic voluere dei, servata ut consul in urbe
Tullius intereat. Nec plura effatus ab imo
corde trahens gemitus memoratæ ad nomina Romæ
imbre oculos lacrimisque genas implevit obortis.
Ac licet assiduis exercita turba periclis ,
inviti lacrimas nautæ tenuere, diuque
obnixi sævos pelagi transcendere fluctus,
omnia laxarunt iratis carbasa ventis,
et tandem incolumem statuerunt litore proram.
Descendit mæstus Cicero multoque labore
membra trahit confecta senex, simul undique magna
circumstabat herum servorum turba, periclis
nec nimium stupefacta suis nec tempore duro
pollicitam factura fidem. Pars apparat enses,
pars domino assistit cæcaque ambage viarum
lecticæ impositum ductunt si fallere sævos
Antoni possint gladios turbæque sequentis
evitare minas. Sic ibat Tullius ille,
Tullius ille togæ princeps magnique Senatus,
cum procul adventare viros inimicaque signa
conspicit et stricto mortem procul ense minantem
Poppilium, cujus quondam servaverat ipse
fortunas vitamque rei, cum libera Roma
olim illum audiret mirareturque tonantem.
Jam quoque sævus adest et poscit Herennius hostem.
Quid faciat? num forte manus protendat inermes
aut mercede petat veniam? num flectere verbis
defensi quondam conetur militis iras?
Hæc ætas virtusque vetant et pectore in alto
fixus amor patriæ Romæque cadentis imago,
‘Vertite’, ait, ‘currus! Plenis curratur habenis
immeritam in mortem! Me pridem nuntia Phœbi
poscit avis cæloque novum conjungere civem
Juppiter exoptat. Bruti Cassique beatæ
vivite vos animæ! quod si non omnia nobis
fata nocent forsan nec nos moriemur inulti.
Jam vixi mihi, Roma, satis. Me vita vereri
acta vetat nigræ damnosa oblvivia mortis.
Occidite! at noscent venturi cuncta nepotes
æternamque dabunt morienti hæc funere vitam!
Immo -aut fallor ego et frustra tibi, Roma, creatus
augur eram quondam- non semper amica favebit,
Antoni, Fortuna tibi civesque peremptos
tempus erit victrix a te quo Roma reposcat.
Me juvet interea speratum invisere cælum.’
Desierat jugulumque parans immota tenebat
ora senex. illum properantem in fata nec ipsi
aspiciunt equites læti positoque furore,
ut nudum videre caput canamque senectam
vix tandem inviti lacrimas tenuere cadentes
et pæne e manibus gladii cecidere cruentes.
Unus torva gerens truculentus Herennius ora,

‘Degeneres, quid statis?’ ait; simul ense superbo
colla secat nec adhuc satiatur cæde. Scelestum
adjunxisse scelus sceleri juvat, ergo disertis
ausas Antoni vitam signare tabellis
cædit et ipse manus. Morientem vidit ab alto
invitus cælo Phœbus piceaque refertur
nube caput texisse diu. Flevere cadentem
et flebunt Latiæ æternum Græiæque Camenæ.
Flexaminis vero Pitho -mirabile dictu-
sueta illi quondam, tum res, tum verba loquenti
suggerere et suavi conspergere nectare linguam,
ut patuit jugulus, fugiente aufugit amico
et terras, eheu nunquam reditura, reliquit.
Poppilius volat interea truncoque relicto
Antoni portat sævis spectacula mensis.
[ad indicem]
1936. ...
1937. ...
1938. ...
1939. ...
1940. Ioannis Calvete de Estrella (1520-1593) locus ex opere c.t. De rebus Indicis :
[ad indicem]
Florebant in Hispania belli domique res, magnisque incrementis sub Catholicis regibus Ferdinando
et Isabella augebantur. Nec parum ingentes Hispanorum animos virtus et felicitas maximorum regum
incitabant. Tanta erat rerum gestarum gloria, tanta virium ac roboris apud omnes gentes opinio et
existimatio, tot tantæque in Italia et Africa atque in ipsa etiam Hispania victoriae partæ atque adeo
regum potentia creverat et nomen famaque per terrarum orbem viguerat ut nemo ea tempestate
principum esset qui cum eis jure æquari conferrique posset. Iam reges, Mauris tandem ex Bætica
provincia pulsis, Illiberim recipere, iam Gallos ex Italia ejicere, jam Africæ oram subigere, Oceanum
temptare ac demum in animis agitare, cum magnitudinem fortissimæ gentis Hispania capere non
posset, quærendas esse alias et quidem incognitas terras, in quas nullæ Europæ Africæque gentes,
nulla umquam arma penetrassent; aperiendum eum Oceanum, in quo Atlantidem insulam longe
omnium maximam et potentissimam undis submersam fuisse accepissent; nec dubium esse quin
Hispani, trajecto eo Oceano, alias insulas atque provincias invenirent aliamque cæli faciem viderent
ignotasque stellas nec umquam a se visas conspicerent; satis superque nomen Hispanum per
Europam, Africam et Asiam clarum nobileque bello esse; trajiciendum iam in alterum novum et
ignotum orbem, ut ea ex re laudem æternumque decus referrent, unde aurum, argentum et gemmas
reportarent et, quod longe majus et pulchrius tantisque animis et virtute Hispanorum dignius esset,
tropæa per novas et inauditas terras ponerent, signa regia proferrent atque imprimis sacrosanctam
religionem augerent atque propagarent; nec virtutis Hispanorum esse id experiri aggredique non
audere, quod Carthaginienses tanta olim gloria temptassent et Romani civilibus districti bellis
intemptatum reliquissent.
Non defuit tantis regum conatibus fortuna; nam cum ipsi hæc secum cogitarent Illiberimque tunc
oppugnarent, Christophorus Columbus Ligur commodum in castra venit, ut regum favore atque ope
nouas et incompertas terras quæreret atque exploraret. In id totus ipse mente atque animo insistebat
diesque et noctes apud eos agere non cessabat, ut eam rem susciperent atque se duce aggrederentur,
quam ne temptare quidem Britanniæ Lusitaniæque reges ausi fuissent.
[ad indicem]
1941. …
1942. ...
1943. ...
1944. ...
1945. Ludovicæ Sygææ (1522-1560) scripta aliquot:
[ad indicem]
Aloisiæ Sygææ carmen ad Syntram,urbem Portugalicam, celebrandam:
SYNTRA
Est locus, occiduas ubi sol æstivus ad oras

inclinat radios, nocte premente diem:
Oceanumque petit, curruque invectus eburno,
iam cursu lassos æquore tingit equos.
Vallis ibi inclusa, scopulis ad sidera ductis,

deflectit clivos: murmurat intus aqua.
Obicit Oceano molem, ternæque minantur
excelsæ rupes tangere tecta poli.
Et nisi condensi cingant fastigia nimbi,
his cælum credas sistere verticibus.
Rupibus his Fauni, sunt hic quoque lustra ferarum,
venator matres figat ubi et catulos.
Inferne viridi densantur robora fronde:
Silvano et Satyris efficit umbra domos.
Populus hic, corylique decus, fagusque pirusque,
et cerasus, prunus, castaneæque nuces,
et plantæ innumeræ mortalibus esca beatis,
quæ sunt divorum munera cælicolum.
Flava Ceres dextra mortales vertere terram,
et serere, et messes condere, sponte docet.
Pan læva, Arctoum mundus qua surgit ad axem,
pascere dat passim gramina læta gregi.
Citrea mala rubent, vallis qua tendit ad imum,
qualia fert rutilans hortulus Hesperidum:
et lauri frondes, victorum præmia quondam,
quæque poetarum texere serta solent:
et myrtus Veneri sacra crispatur in umbra:
cuncta placent fructu, floribus ас redolent.
Hic philomela canit, turtur gemit atque columba:
nidificant volucres, quotquot ad astra volant.
Silva avium cantu resonat, florentia subtus

prata rosas pariunt liliaque et violas,
fragrantemque thymon, mentam, roremque marinum,
narcyssum et neptam basilicumque sacrum:
Atque alios flores, ramos herbasque virentes,
terra creat pinguis vallibus ac nemore.
Queis passim Dryades capiti cinxere corollas,
et Fauni et Nymphæ cornigerique Dei.
Ast ubi præcipitans leni fluit unda susurro
per vallem umbrosam rupibus aeriis:
Stagna replet, pulchræ mersant ubi corpora Nymphæ,
aurora aut splendet, seu tegit umbra polum:
Regia celsa lacu supereminet, unde comantem

prospectat silvam candida virginitas.
Hinc ego prospiciens, oculis dum singula lustro,
naturæ admirans munera, delicias,
liquerat Auroram Cephalus, vultuque rubenti
illa aperit terras, pandit et illa polum:
emersit stagnis subito pulcherrima Nympha
tunc forma referens, corpore, voce deam.
Suspicit alloquiturque ultro me hac voce sedentem
vocibus his: “Salve grata puella Deis.
Quid tecum, Sigæa, putas? Tu principis almæ
arcibus his spectans noscere fata cupis?”
Tunc ego: “Si superi firmarent numine quantum
exoptem, dominam tollere ad astra velim,
o quæ cæsarie, vultuque, oculisque, sinuque,
et certe incessu diva videre mihi!
Nympha loci custos, vitreo quæ gurgite lymphas
concipis, et Divum pandere fata potes:
Tu mihi fatorum seriem, quæ regia virgo
regna manet, resera, quosve manet thalamos?"
Illa libens roseo ( dum sic loquor) intonat ore:

“Quod, virgo, rogitas, accipe, nec dubita.
Neptunus genitor nuper me ad summa tonantis
atria perduxit concelebrata Deis.
Constiterant cuncti vescentes nectare, пес non
ambrosia: at postquam mensa remota fuit,
digna petunt divi regali in principe dona,
imperio ut superet, quas superat meritis.
Docta Minerva aderat, cantusque inventor Apollo,
Nec non Calliope, pignora cara Iovis.
Quos coluit virgo, quorumque exercuit artes,
illi gratantes munera pulchra petunt.
Iuppiter adridens vultu, quo sidera lustrat,
respondet divis, qui petiere simul:
“Gaudete, o Superi: perstare immota potentis

principis augustæ maxima fata volo.
Nec, licet adspiciat quasdam nunc carpere regna,
desperet: capient mox sua fata locum.
Non nisi per magnos vincuntur magna labores:
nec tulit ignavos regia celsa Deos.
Quosque aliæ sponsos captent, visuntur ubique:
Quem sibi fata parant, non nisi summa tenet.
Нæс reget Imperium felix, quum nupserit, orbis:
pacatus dominæ cedet uterque polus.
Vade ergo, et timidæ referas, quæ diximus, oro
fatidico, ut lætos exigat illa dies.
Nec sis sollicita, aut metuas prædicere fata:
Succedent votis ordine cuncta tuis.”
“Augurii”, repeto, “tempus mihi, Nympha, recense.”
“Recte”, inquit, “rogitas: tempora nosse opus est.
Nam Pater omnipotens, epulis de more solutis,
fatorum superis tempora certa dedit.
Ante polum quam sol circum volvatur utrumque,
sæpius a Cancro versus ad Ægoceron,
Quæ cecini, venient: voti rea maxima princeps
ante aram supplex tunc pia thura feret.
Dixerat, et liquidas resilit Dea rursus in undas,

præcipiti et saltu gurgite mersa latet.
Ast ego, quæ Infantis causa dubitare solebam

antea, tunc rediens omine certa fui.
Mercurium, credo, Nymphæ sub imagine Olympo
demissum, ut Dominæ sic mihi fata canat.
Nunc supplex tendo iunctas ad sidera palmas

pro tali augurio; nec mihi cassa fides.
Нæс ego quum cernam compleri in principe vates,
spero cælicolas inter habere locum.
[ad indicem]
Sic incipit Aloisiæ Sygææ Dialogus de differentia vitæ rusticæ et urbanæ :
Colloquium habitum apud villam inter Flaminiam Romanam et Blesillam Senensem, virgines tum
nobiles, tum etiam doctas de aulica et privata vivendi ratione.
Flaminia: Videsne, mea Blesilla, villæ huiusce amœnitatem? Certe si mihi foret integrum ac tu
velles meis votis annuere, hic plusculos dies immoraremur, quando utrique nostrum conferret
admodum procrastinare in urbem reditum, tum ad levandum animum, tum etiam ad facilius
postea tolerandos aulicos labores ac molestias. Ac iuxta illud comicum ex nostro hoc propinquo
rure hoc caperemus commodi, ut nec agri nec urbis odium nos unquam perciperet. Ubi satias
cœpisset fieri commutaremus locum.
Blesilla: Præsertim cum locus ipse amœnus, et limpidissimi fontes leniterque submurmurantes,
ac umbræ arbores floribus et fructu mirificum orbis artificem testantes, nec non volucres vario
concentu factori suo incessanter gratias reddentes, omnia hæc nos ad magnarum et æternarum
rerum amorem moveant et accedant, istarum contra futilium et inanium sic tædium dissuadentes.
Heus heus! omnium rerum vicissitudo est.
Flam.: Verum nempe est quod ais; at ego nondum ad ista ultro aspiro quin mihi etiamnum
arridet aula et aulica omnia. Nam licet aliquot molestiis quæ palatino convictui insunt vellem
interdum rusticano hoc otio mederi, et hac causa placet hic aliquantisper immorari, ea tamen lege
placet, dum mihi sit integrum quoties iuvabit aulam repetere. Philosophiam enim aut
monachophiliam istam tuam nec laudo nec (ut verum fatear) opto.
...
[ad indicem]
1946. ...
1947. ...
1948. ...
1949. ...
1950. Hisce notis distichis Bellaius (1522-1560) quid sit causæ cur, præter vernaculam Musam, etiam Camenæ Latinæ
litare eum iuvet, lectoribus exponit:
Cum tot natorum casto sociata cubili

Musa sit ex nobis Gallica facta parens
miraris Latiam sic nos ardere puellam,
et veteris, lector, rumpere iura tori.
Gallica Musa mihi est, fateor, quod nupta marito:
pro Domina colitur Musa Latina mihi.
Sic igitur (dices) præfertur adultera nuptæ?
Illa quidem bella est, sed magis ista placet.
[ad indicem]
Ceterum, hoc altero carmine, cui index Patriæ desiderium, Bellaius Romæ patriam desiderat suam, ut Romam
olim in Ponto Euxino desideravit Ovidius. Etenim, nescio qua natale solum dulcedine cunctos / ducit et immemores
non sinit esse sui…
Felix qui mores multorum vidit et urbes,

sedibus et potuit consenuisse suis.
Ortus quæque suos cupiunt, externa placentque
pauca diu, repetunt et sua lustra feræ.
Quando erit ut notæ fumantia culmina villæ
et videam regni jugera pauca mei?
Non septemgemini tangunt mea pectora colles
nec retinet sensus Thybridis unda meos.
Non mihi sunt cordi veterum monumenta Quiritum,
nec statuæ, nec me picta tabella juvat :
Non mihi Laurentes nymphæ, silvæque virentes,
nec mihi, quæ quondam, florida rura placent.
[ad indicem]
1951. …
1952. ...
1953. ...
1954. ...
1955. Parvulum excerptum e prima ex Busbequii (1522-1592) Legationis Turcicæ epistolis quattuor :
[ad indicem]
Nuntius cum litteris de meo adventu ad Suleimannum mittitur. Interim vero, dum responsum
exspectatur, urbis Constantinopolis per otium inspiciendæ facultas fuit. Inprimis divæ Sophiæ
templum adire placuit.
Quo tamen non nisi singulari beneficio sum admissus. Turcæ sua templa profanari credunt, si quis
Christianus ingrediatur. Est ea sane moles magnifica et digna, quæ spectetur, maximo cum fornice
sive hemisphærio in medio, quod a solo impluvio lumen habet. Ad huius templi formam omnia fere
Turcarum templa sunt constructa. Sunt, qui fuisse multo maius multisque appendicibus late se
extendisse easque iampridem recisas omnes et adyta sola quodque fuit in templo medium remansisse
asserant.
[ad indicem]
1956. ...
1957. Iacobi Falconis (1522-1594) scripta aliquot selecta:

[ad indicem]
Poematium mathematicum quod inest in carmine cui index est De circuli quadratura:
Circulus loquitur:
Vocabar ante circulus

eramque curvus undique
ut alta solis orbita
et arcus ille nubium.
Eram figura nobilis
carensque sola origine
carensque sola termino.
Modo indecora prodeo
novisque fœdor angulis.
nec hoc peregit Archytas
neque Icari pater neque
tuus, Iapete, filius.
Quis ergo casus aut Deus
meam quadravit aream?
Respondet auctor.
Ad alta Turiæ ostia
lacumque limpidissimum
sita est beata civitas
parum Saguntus abfuit
abestque Sucro plusculum.
Hic est poeta quispiam
libenter astra consulens
sibique semper arrogans
negata doctioribus,
senex ubique cogitans
sui frequenter immemor
nec explicare circinum
nec exarare lineas
sciens ut ipse prædicat.
Hic ergo bellus artifex
tuam quadravit aream.
[ad indicem]
E Lyricis versibus Ode excerpta:
Ad se ipsum, de brevitate vitæ:
Mens mea quid dormis tam longo mersa veterno?

Surge, age! Surge somno!
Contemplare, precor, stellatas ætheris aulas,
a quibus exsul erras,
ut mors obrepat non intellecta, nec ullos
det manifesta gressus.
Quam sperata gravis, quam tristis lapsa voluptas,
quam fugitiva præsens!
Vt nostro arbitrio meliores viximus horas,
actaque præstet ætas.
Vt ruat in peius primæva ab origine mundus
degeneretque tempus.
Præritum nemo possedit nemo futurum.
Quid manet ergo? Punctum.
Denique cum parvo momenti tempore præsens
transvolet, esto prudens.
Et quod venturum speras, venisse putato:
Nemo futura, nemo
duratura magis, quam duravere priora
speret, eunte vita.
Quam cito discessit fugitivæ Aurora iuventæ.
et iuvenile mane:
tam cito firma ætas vespertinaque senectus
hos mihi franget artus.
Sunt hominum vitæ currentia flumina, raptim
in mare, nempe mortem.
Dum properant, discrimen habent amnesque hominesque,
at simul occidere,
non aqua distat aqua, non dives paupere differt.
Omnibus una sors est.
Vtilis hæc vita est, si recte vivimus, unus
cum sit ad astra trames.
Semita sed dubia est, vitandusque error in illa.
Fallit ubique sensus.
Nati iter hoc capimus, dum vita fungimur imus,
cum morimur, manemus.
Mors igitur nullus labor est mortalibus ægris,
sed requies laboris.
[ad indicem]
Elegia III
In Amorem:
Aurea nimirum Saturni dicitur ætas:

deerat adhuc illo tempore sævus Amor.
Ferreus ille puer, puto, ferrea sæcula fecit,
in quibus, ut perhibent, editus ipse fuit.
Editus a scopulis, non a Cythereide diva,
falso ut fama canit, forsan amare timens.
Blanda Venus, credo, blandum genuisset Amorem
non trucem et indomitum dissimilemque sibi.
Rara columbino de semine nascitur ales
prædatrix, taurum rara creavit ovis.
Fortis erat Peleus, fortem produxit Achillem,
cantorem genuit cantor Apollo Linon.
Conqueror, et merito, pœnarum quicquid in Orco

fingitur, in me uno verificavit Amor:
A rabido Tityus discerpi vulture fertur,
nec perit, ut possit sæpe perire iecur.
Ille ego sum Tityus volucri discerptus Amori,

utque iecur Tityo, sic mihi vita nocet.
Tantalus, ut multo sitiat magis, aspicit undam

labentem iuxta, nec sinit unda capi.
Par fortuna mea est, namque, ut me sævius urat,

implet pollicitis verba daturus Amor.
Impius Ixion fertur sine fine rotari

et nescire diem, quo grave sistat iter.
Ixion ego sum, spe circumvolvor inani,
nec requies ullo tempore certa datur.
Magne Pater Divum, quid tela Cyclopea cessant?

Et tua vis ingens et tua dextra potens?
Non sinis anguipedes cælo regnare Gigantes,
pareat ut puero terra polusque sinis?
Cui faber est genitor, cui vana et adultera mater

lumina cui desunt, is tibi terror erit?
Obruis Enceladum terrentem sidera vultu,
te contra vires mollis habebit Amor?
Pelion evertis, mollem non fregeris arcum?
Te non Ossa tulit, parva sagitta feret?
Haud dubium est, idem, si viribus uteris isdem,

qui fuit Enceladi, finis Amoris erit.
Magne Pater Divum, quid tela Cyclopea cessant?

Et tua vis ingens, et tua dextra potens?
Vix Phaethon flammis incendere cœperat orbem

cum fuit extinctus fulminis igne tui.
Quod Phaethon cœpit, peragit iam pæne Cupido
nec face compescis, qua furit ille facem.
Ignatius Sebastian Klauber pinxit
Turpe Iovem, puto, cum puero contendere Amore

turpius a puero talia probra pati.
Me miserum, quid vana loquor? Nec Iuppiter audit

nec, nisi sit stultus, talia bella geret.
Maluerit pacem, vires expertus amoris,

ne posito rursum numine taurus amet.
[ad indicem]
Primi versus elegiæ IV
Ad ianuam amasiæ
Pande iter ad dominam, crudelis ianua, pande.

Cur mihi tam longo tempore clausa manes?
Non ego dentato secui tua viscera ferro
cum frondosa frutex aut gravis arbor eras.
Nec manus hæc duros hominum te traxit in usus
nec memini antiquas dilacerare comas.
Immo ego, cum potui, tua limina frondibus auxi
causaque cur esses dives odore fui.
…
[ad indicem]
1958. ...
1959. ...
1960. Ioannis Berzosæ (1523-1574) pauci aliquot versus decerpti:

[ad indicem]
...
De sua mæstitia ac natura amoris
Me ducat miserum nemo, quod tristis ubique

conspicior. Nulli sit mea pœna gravis.
Nemo ullis lacrimis lacrimas comitetur amantis,
sed sinat in propria vivere mæstitia.
Nec me inopem quisquam mentis putet esse, quod orba
mente mihi e tristi pectore verba cadunt.
Gaudia namque latent in tanto summa dolore
et mens in medio sana furore mea est.
De Charinæ pulchritudine vera ac nativa.
Pigmentis procul ac fucis Etrusca Charina,

de Pario veluti marmore facta, nitet
purpureosque deæ thalamos et Adonidis hortos
et tenero molles spirat ab ore rosas.
Quid facio? vultus seu cerno sive papillas
sive manus, vario lumine, sive pedes.
Hei mihi! letales quavis de parte sagittas
in mea furtivus viscera mittit amor.
De sua difficultate
Possem si cuperem, cuperem si rumpere possem

hos laqueos, verum nec queo nec cupio.
Et latet an nolim, an nequeam ; nam sæpe nequire,
sæpe, licet possim, nolle mi videor.
Ecquis in has Syrteis me compulit, unde retrorsum
nec misero regredi, nec procul ire licet?
[ad indicem]
1961. …
1962. …
1963. …
1964. …
1965. Catherinæ Pacensis, fl. sæc. XVI, carmen quo invitat ad honestam animi voluptatem quam liber docet :
[ad indicem]
Huc juvenes properate, gradus huc flectite vestros,

huc properate senes, hic est nam vera voluptas!
Hic vos formosus variis distinctus agellus
floribus invitat et amantes mira Camenæ
quæ sit vera docent, quæ sit sincera voluptas:
læta salus aderit, mox gaudia vera sequentur,
nec vos decipiat mundi damnosa libido
sæpe latent dulci quoniam sub melle venena.
At præcepta juvet hæc si forte timores
ultro aberunt aderuntque bonæ bona gaudia menti
quæ nullis unquam rebus turbentur amaris,
læta salus aderit, mox gaudia vera sequentur.
Cernite quam nitidos habet hic pulcherrimus hortus
flores, non illos æstus, non frigora lædunt,
perpetuo vernat Musis excultus, at hujus
carpere vos omnes fructus impune licebit.
Accipite optandæ et felicis gaudia vitæ!
Læta salus aderit, mox gaudia vera sequentur!
Vos quibus est cordi jucundam inquirere vitam,
Sumite lætitiam veram quæ tramite recto
ducit ad æther in fulgentia regna Tonantis,
Pax ubi perpetuo placido tenet omnia vultu
vos juvet hæc hilari documenta adsumere mente.
Læta salus aderit, mox gaudia vera sequentur!
Hæc vobis placidis numeris per docta Joannis
ēdidit in lucem cupiens prodesse Thalia,
lecta sequi nimium, nimium legisse juvabit.
Læta monet lætis respondent nomina rebus.
Huc ergo juvenes tandem properate senesque!
Mox et amica salus, mox gaudia vera sequentur.
[ad indicem]
Eiusdem poetriæ carmen quo summis prosequitur laudibus matrem quæ naturæ fecit satis cessitque fatis :
Ad clarissimum virum Dominum Joannem

Hurtadum Mendozam, de obitu matris:
Maxima curarum requies cum sola mearum

solamenque meo nec non comes una labori
inclite Joannes, mihi sit pia mater adempta,
nulla fuit toto natæ qua carior orbe
cuique magis dilecta fuit non filia matri,
Quod mihi solamen tanto vis ferre dolori
ponere naufragii, quid me tua musa timorem
admonet: an portus potero sperare secundos
infelix ullos? ægre num gaudia menti
ulla meæ tandem veniant sperare licebit?
Naufragio hoc facto nobis dum vita supersit
quid faustum felixque putas jam posse videri?
Hei mihi quod tecum comitem mea mater abire
non licuit tantumque meum finire dolorem;
illa quidem, spero, fato meliore potitur:
Optatis fruitur dempto secura timore
et felix curas liquit liquitque labores
ad superos migrans requies ubi summa videtur.
At mihi nulla meis subeunt solatia curis
nec levat hoc nostrum tantum finitve dolorem,
nam mea tam cara cum sit domus orba parente
amisso fluitat ceu navis in æquore clavo,
et quæcumque timet mediis in fluctibus errans
carbasa non venti compellunt nostra secundi
nec primo aspirat nostro fortuna labori;
sed tamen eveniunt non hæc sine numina divum.
Ergo via qua fata trahunt retrahuntque sequamur.
Tu vero nostri cum sit tam justa doloris
causa, precor, ne flere veta, vir maxime, nostris
finis erit lacrimis tunc cum mihi vulnus acerbum
tempora longa levent cœptum peragatque tenorem
infelix fortuna suum, cum fata mitescant
aspera cum nostris concedant numina votis.
Ne pereant, vir magne, mones epigrammata Musæ
docta tuæ servata meo sub pectore vivunt,
ni periisse putas magis hoc fortasse quod illa
non digno sint clausa loco quo abscondita postquam
amissere suum prorsus decus atque nitorem,
barbara nanque refert docte dum condita lingua
progenies indigna suo sibi visa parente est.
Sed tamen est aliquid jubet hæc quod mente fuisse
clausa mea, si forte rogas te scire licebit.-
Scilicet absentem licet hic carumque parentem
quod spectare suum memori quem pectori clausum
excludet res nulla die nisi fata supremo.
[ad indicem]
1966. ...
1967. ...
1968. ...
1969. ...
1970. Sanctii Brocensis (1523-1601) pauca carmina selecta:

[ad indicem]
De philomela in mare cadenti, carmen e Græco versum:
Præpetibus pennis vento bacchante ferebar

per mare Bisthonio fessaque labor aquis.
Sed me dulcisonam suscepit aedona curvo
pontivagus delphin corpore piscis avem.
Quæ fido tranans spatiosum remige pontum
mulcebam variis corda marina sonis.
Delphini musas naulo sine sæpe tulerunt,
nam neque Arionis fabula falsa fuit.
De Arachne :
Pallada si nunquam, misera irritaret Arachne

arte potens nomen ferret in astra suum.
Nulla etenim tenues pulsabat pectine telas,
doctius, aut melius conficiebat opus.
Infelix digitis nimium confisa sonoris
ausa est mortalis sollicitare deam.
Non prosunt monitus, non prosunt mitia verba,
cederet ut magnæ stulta puella deæ.
Quapropter gracili dependet sedula tela:
Pendet araneola, pulchra puella prius.
Marcus Stadlober-Arachnes metamorphosis
Tumulus Montroscii musici

Viator, Genius
Viator : ‘Quis iacet hoc tumulo?’ Genius : ‘Montroscius: æquior alter

non fuit his terris, nec pietate prior.’
Viator : ‘Quod genus et vitæ genus?’ Genius : ‘Alta stirpe creatus,
sancta sacerdotis munia commeruit.’
Viator : ‘Num fortuna viro grandis vel paupere tecto
exegit iustos et sine labe dies?’
Genius : ‘Principiis inimica fuit, miseranda, proterva,
dives enim patriis non fuit ille bonis.
Virtute et magnas et opes ascivit honestas,
Fortunam superans moribus, ingenio.
Inprimis cantu valuit, Musisque canoris,
Pontifici terno gratus in obsequiis,
Pontifici, celebranda forent cum maxima sacra
adfuit altaris cornua læva tenens.
Terrarum dominos postquam demulsit, ad astra
evolat, ut dulcem concinat harmoniam.’
[ad indicem]
1971. …
1972. …
1973. …
1974. …
1975. ...
1976. ...
1977. ...
1978. ...
1979. ...
1980. Locus decerptus ex Laurentii Palmyreni (1524-1579) Adagia Hispanica in romanum sermonem conversa :
[ad indicem]
Pauca aliquot agadia :
Rosam quæ præterierit ne quæras iterum : De agua pasada no muele molino.
Camelus desiderans cornua etiam aures perdidit : Quien todo lo quiere todo lo pierde.
Duos insequens lepores neutrum capit : quien mucho abarca poco aprieta.
In occipitio oculos gerit : No le echareis dado falso.
Ale luporum catulos : Cria cuervos y te sacaran los ojos.
Necessitas magistra : el hambre despierta el ingenio.
Sub omni lapide scorpius dormit : las paredes tienen orejas.
Canis peccatum sus dependit : pagan justos por pecadores.
Annosa vulpes non capitur laqueo : pájaro viejo no entra en jaula.
Qui e nuce nucleum esse vult, frangit nucem : quien algo quiere, algo le cuesta.
[ad indicem]
De memoriæ facultate in arte rhetorica exercenda egit Palmyrenus, cum alia, tum hæc docens :
Memoriam ultimam Oratoriæ facultatis partem esse, nonnulli falso crediderunt. [...] Nos, ne auditores
nostri a nobis neglectam esse conquerantur, eam brevissime persequemur. Dicebant veteres, nos illa
tantum scire, quæ memoria teneremus: alii disciplinarum thesausrum, nonnulli disciplin cellam
penuariam, aut Musarum matrem eam appellarunt, neque id immerito, nam utilis est ad disciplinas
omnes ediscendas, ad rem familiarem augendam, ad tractanda negotia, ad gubernandam
Rempublicam et vitam probe componendam: exempla enim ad futurorum consultationem præbet
rerum gestarum memoria. Aperuerunt nobis dignitatem et utilitatem huius rei veteres illi, qui
memoria claruerunt...
[...]
sola animantia, quæ sensum habent temporis, memoria prædita sunt...
[ad indicem]
1981. …
1982. …
1983. …
1984. …
1985. …
1986. …
1987. …
1988. …
1989. …
1990. Caroli Sigonii (1524-1584) operis De nominibus Romanorum inscripti locus excerptus :
[ad indicem]
Cum multæ res in tota antiquitate Romana parum adhuc tractatæ ac cognitæ ſunt, tum illa
difficilis, atque obscura quæstio est, quæ est de ratione nominum Romanorum, nam etsi res est et a
veteribus explicata diligenter et ab huius etiam memoriæ hominibus penitus non neglecta, tamen quia
illorum scripta vetustas vel consumpsit fere, vel deformavit, hi in hoc genere non satis accurate omnia
collegerunt, plurimum adhuc lucis desiderare videtur. Itaque […] faciundum esse nobis videtur, ut hoc
loco, quid de Nominibus Romanorum invenerimus, exponamus. Cum autem Romanos homines duobus
primum, post etiam tribus nominibus usos esse reperiamus, quorum unum præcipue Nomen, alterum,
Prænomen, tertium, Cognomen aut Agnomen appellaverunt, iccirco danda opera est, ut in huius quasi
vestibulo disputationis causam hujusce facti, quæ probabilis maxime videatur esse, reddamus. Qui
igitur de his causis disseruerunt, ii in duas fere partes divisi sunt, quorum alii hanc consuetudinem
propriam fuisse Romanorum, alii a vicinis populis acceptam esse tradiderunt. Ac priorem quidem
opinionem tuetur Varro (ut est apud Valerium Maximum in epitoma de prænominibus) posteriorem
vero quidam alii Varronem autem movit maxime illa ratio, quod in Italia ante Romam conditam
quosdam homines uno tantummodo nomine præditos fuisse, ut Romulum et Remum et Faustulum
animadvertit. Itaque Varronis opinionem Priscianus forte sequutus, causas, cur Romani nomina
duplicaverint, exponit duas: unam, ut qui in quaque familia eodem nomine vocarentur, præposito
aliquo alio nomine, quod inde prænomen dixerunt, distinguerentur; alteram, ut Sabinorum gratiam
benevolentiamque colligerent, quos Romulus in civitatem suscepit aut suis Sabinorum nomina aut
contra sua Sabinorum nominibus præponentes. Id quod in Romulo scripsit etiam Eutropius. Quin
etiam Appianus huc spectasse videtur, cum in proœmio historiæ scripsit, Romanos uno primum
nomine usos esse, post duobus, tum tribus. Sic enim ait: καὶ τὰ ὀνόματα ῥωμαίοις πάλαι μὲν ἦν ἕν ,
ὥσπερ ἀνθρώποις ἅπασιν, ἑκάστῳ · μετὰ δὲ ἐγένοντο δύο , καὶ οὐ πολὺς χρόνος, ἐξ οὗ καὶ τρίτον
ἠρξατό τισιν ἐς ἐπίγνωσιν ἐκ πάθους ἢ ἀρετῆς προστίθεσθαι. Itemque Varro lib. II de Analogia, cum
ait: Cum essent duo Terentii, aut plures, discernendi causa, ut aliquid singulare haberent, notabant
forsitan ab eo, qui mane natus diceretur, ut is Manius esset, qui luci, Lucius, qui post patris mortem,
Postumus. Qui vero secus senserunt, hanc rationem ab aliis populis mutuatos esse Romanos dixerunt;
præsertim vero, cum ipsi ante Romam conditam matrem Romuli legerent Rheam Silviam, avum
Numitorem Silvium, fratrem eius Amulium Silvium, posterioresque duces Metium Fufetium, Titum
Tatium, Numam Pompilium patremque eius Pomponem Pompilium nominatos. In hac autem opinione
fuerunt Arruntius Claudius et Valerius Maximus. Nam Claudius, ut Diomedes scribit, a Græcis hoc
sumptum tradit, apud quos multi æque atque apud Romanos, tria nomina usurpaverint, id quod in
Alexandro Dardanio Paride, et in Achille Æacide Celeri intelligi posse putat. Valerius autem ab
Albanis et Sabinis, a quibus potissimum traxerunt originem Romanos, hanc consuetudinem accepisse
ait. Atque huic quidem ego etiam assentior, quippe qui et hanc rationem apud Italos populos fuisse et
aliis præterea eos quibusdam prænominibus a Romanis usos esse comperiam et Remum ac Romulum,
aut quia spurii fuerunt, gentis nomine caruisse aut certe ex Silvia gente, cuius et mater erat, extitisse
existimem. Distinguendorum tamen filiorum, atque nepotum causa inventa prænomina esse, Varroni
gravissimo in primis auctori assentior.
Celebrata est igitur (quemadmodum demonstratum est) a Romanis hæc tota multiplicandorum
nominum ratio. Neque enim nomine aut prænomine tantummodo contenti fuerunt, sed cognomen et
agnomen etiam adiunxerunt. Quod etiam significat Pausanias in Atticis, cum eos tribus aut etiam
pluribus nominibus usos esse tradidit, ita: καλοῦνταί γε οὐ πατρόθεν οἱ Ῥωμαῖοι κατὰ ταὐτὰ
Ἕλλησιν, ἀλλὰ καὶ τρία ὁπότε ὀλίγιστα καὶ ἔτι πλέονα ὀνόματα ἑκάστῳ τίθενται. De quibus
omnibus cum ab aliis alia tradita sint, quid ipse sentiam, non dicam, quid autem veteres senserint,
verbis eorum expositis, brevi concludam. Ac primum quidem nominabo Valerium, qui ita ait : Omnia ,
quæ ad unumquemque nostrum definiendum excogitata sunt, eandem vim significandi hominis
obtinent. Quod per proprietatem dicitur hoc distat, quia eo genus cognoscitur ideoque dicitur
gentilicium. Cætera ordine variantur, nam quod præponitur, prænomen; quod post fertur, cognomen;
quod ad ultimum dicitur, agnomen vocatur. Neque vero aliter sensisse videntur Sosipater, Donatus et
Diomedes grammatici non solum antiquitate, sed etiam doctrina nobiles. Quorum, ubi de propriis
nominibus agunt, hæc verba sunt: Vocabulorum, quibus Romani capita recensebant, quattuor genera
sunt, prænomen, nomen, cognomen, agnomen. Prænomen, quod nomini gentilicio præponitur, ut
Publius; nomen, quod originem gentis declarat, ut Cornelius ; cognomen, quod nominibus gentiliciis
subiungitur, ut Scipio; agnomen, quod extrinsecus addi solet aliqua ratione, vel eventu quæsitum, ut
Africanus. Quod si quis hos fortasse, ut leves huiusce rei auctores repudiaverit, nunc animum referat
ad ea, quæ scripta sunt apud Dionysium, Plutarchum, Ciceronem et Suetonium, auctores rerum
Romanarum gravissimos, eosdemque certissimos, a quibus hæc eadem opinio confirmatur.
[ad indicem]
1991. …
1992. …
1993. …
1994. …
1995. Locus decerptus e præfatione librorum de arte rhetorica, auctore Cypriano Suárez (1524-1593) :
[ad indicem]
Longe profecto, melius, atque prudentius studiis suis consulunt, qui optimos auctores in
omni disciplinarum genere legendos sibi atque imitandos proponunt, quam qui his neglectis
delectu omni ac discrimine remoto, quosvis cupidissime sequuntur. [...] Quid Ciceronem ad tantum
in philosophia et eloquentia decus evexit? An non Platonis, Aristotelis et Demosthenis imitatio?
[ad indicem]
1996. ...
1997. ...
1998. ...
1999. ...
2000. Locus excerptus ex initio libri De ratione docendæ discendæque linguæ Latinæ inscripti ab Antonio Schoro
(1525-1552) scripti:
[ad indicem]
… Ea enim [eloquentia, scil.] solum Deus hoc animal quod et divinis muneribus instruxerat et
sapientiæ igniculis imbuerat regi ducique voluit, ut non armis et vi, aut impetu naturæ, beluarum
more, sed oratione, quæ conciliatrix est voluntatum, hominum cœtus cogerentur et hic mundus
tamquam sua provincia administraretur. Hæc enim ea vis est quæ principio civitates constituit,
juris legumque societate devinxit, opibus et gloria eas Res Publicas in quibus floruit, auxit; publica
privataque omnia in hunc diem usque conservavit. Hæc una est qua omnes audiendo obstupescunt,
in qua, tamquam divino et cælesti numine exhorrescunt, quam ut ducem animorum, ut reginam
vitæ humanæ omnes amplectuntur et venerantur. Atque si nihil tam potens est ad jungenda ea quæ
quasi cognatione naturæ inter se sunt devincta quam concentus atque consensus per omnem
naturam diffusus, nihil erit ad animos hominum conjungendos valentius eloquentiā, quā unā
maxime, tamquam Orphei fidibus, humani sensus delectantur et capiuntur. Habent quidem ceteræ
artes suas voluptates suaque laborum tamquam condimenta, sed hæc quæ in omnium oculis
conspectuque se exponit versaturque in hominum frequentissima celebritate, quasi in amplissimo
hujus vitæ theatro, ut nulla est, quæ in animos hominum tam facile influat, sic nulla quæ rebus
publicis majores opportunitates afferat. […]
2001. …
2002. …
2003. …
2004. …
2005. ...
2006. ...
2007. ...
2008. ...
2009. ...
2010. His commoventissimis litteris ad familiarem datis, Olympia Fulvia Morata (1526-1555) haud ineleganter exponit
quot quantaque passa sit, Marte sæviente, una cum aliis innocentibus hominibus:
[ad indicem]
Ego, mī Cælī, nulla iam mē excusātiōne apud tē ūtī necesse esse arbitror, cūr tuīs lītterīs
iamprīdem ad mē dātīs nōn responderim, cum bellum ipsum satis mē tibi purget, quō
quatuordecim mensēs ita vexātī fuimus, ut nullam ex eō calamitātem nōn acceperimus. Nam ut
prīmum Albertus Marchio ob locī opportūnitātem suum exercitum Suinfordiī collocāsset, tunc ēius
hostēs, quī plūrimī erant, urbem obsidēre, ac eam oppugnāre cœpērunt mūrōsque ab omnī parte
suīs tormentīs diēs noctēsque pulsāre, cum nihilōminus etiam intrā mūrōs ā mīlitibus Marchiōnis
multīs afficerēmur iniūriīs, neque quisquam domī suæ satis tūtus esset. Prætereā quotiēs nōn
dissolvebātur eīs pecūnia, quæ dēbēbātur, tamquam ā nōbis accersitī aut conductī essent, omnia sē
cīvibus abripere velIe interminābantur. Eratque urbs tot iam mīlitēs alendō penitus exhausta,
quōrum etiam contāgiōne morbus adeō gravis fermē omnēs cīvēs invāsit, ut ex dolōre plērīque
mentis errōre afficerentur, ex eōque morbō dīmidiam urbis partem mors consecūta fuit: quō etiam
morbō affectus fuit meī amantissimus marītus, ita ut vītæ ēius nulla spēs ostenderētur, quem Deus
meī afflictissimæ misertus, nullā adhibitā medicīnā (nihil enim in oppidō medicāmentōrum erat),
sānāvit.
Sed, ut ille ait, "exitus alterius malī, gradus est futūrī" (Sen. Her. Fur. 208). Morbō illō ā
Deō dēpulsō, mox ā maiōre hostium cōpia obsessī fuimus, quī ignem diēs noctēsque in urbem
coniiciēbant: sæpe noctibus tōtum oppidum conflagrātum īrī putāssēs, atque illō tempore semper
in cellā vīnāriā latitāre coactī fuimus. Tandem vērō cum hūius bellī fēlīcem exitum expectārēmus
abitū Marchiōnis, quī suum exercitum nocte aliō abductūrus erat, in maximam incidimus
miseriam. Nam vix dum urbe ēgressus erat ille cum suō exercitū, cum postrīdiē episcopōrum et
Norimbergensium mīlitēs in urbem invāsērunt ac eam compīlātam incendērunt. Deus vērō nōs ē
mediīs flammīs ēripuit, cum ūnus etiam ex hostibus nōs admonuisset, ut ex urbe exīrēmus
priusquam ab omnī parte ardēret: mox enim eam prorsus combūrendam fore. Cuī pārēntēs
exīvimus spoliātī et nūdātī omnibus, ita ut nē obolum quidem licuerit efferre. Imō in mediō forō
nōbis vestīmenta dētracta fuērunt neque mihi quicquam præter linteam tunicam relictum fuit quō
corpus tegerem. Cum vērā ex urbe essēmus ēgressī, capiēbātur ab hostibus marītus meus; neque
eum vel minimō redimere poteram et, cum eum abdūcī ab oculīs vidērem, lacrimīs et gemitibus
Deum comprecāta fuī, quī statim illum liberum ad mē remīsit.
Cēterum dīgressī iam ab urbe, quō nōs conferre possēmus ignōrābāmus. Tandem
Hamelburgum versus iter habēre cœpimus, quō ego vix perreptāvī. Abest enim oppidulum tria
milliāria Germānica ā Suinfordiō invītīque cīvēs illīus oppidī nōs recipiēbant, cum esset eīs
interdictum nē quemquam nostrum hospitiō acciperent. Ego autem inter pauperculās vidēbar
omnium mendicārum esse rēgīna. In illud oppidum introīvī nūdīs pedibus, capillīs passīs, veste
concīsā, quæ nē ipsa quidem erat mea, sed ā quādam muliēre mūtuō mihi dāta, et ex illā itineris
dēfatīgātiōne tandem etiam in febrim incidī, quam deinceps in tōtā peregrīnātiōne habuī. Nam
cum Hamelburgensēs sibi metuerent, nōn integrum erat nōbis diū apud illōs commorārī sed intrā
quatriduum illinc (quamvīs ego ægrōtārem) discēdendum fuit. Ibi vērō dēnuō dum per quoddam
oppidulum episcopī iter facere cōgēbāmur, capiēbātur marītus meus ab episcopī præfectō, quī sibi
ā dominō suō clementissimō mandātum esse aiēbat, ut interficeret omnēs quī ā Suinfordiō illūc
profugī venīssent. Ibi igitur captīvī inter spem metumque dētinēbāmur, dōnec līterīs scriptīs ab
episcopō dimitterēmur. Atque tum dēmum Deus nōs respicere incipiēbat. Et prīmum quidem
perduxit ad nōbilissimum comitem Rinecensem, deinde ad illustrēs comitēs Erbacensēs, quī
propter Christiānam religiōnem sæpe fortūnārum et capitis perīculum neglexērunt, ā quibus
prōlixē acceptī fuimus et multīs mūneribus affectī. Etiam complūrēs diēs apud illōs commorātī
sumus dōnec ego meliuscula essem et marītus meus in collēgium Acādemīæ Heidelbergensis
cooptārētur, ubī pūblicē artem medicam profitēbitur. Habēs nostrārum ærumnārum epitomen,
aliās plūra. Dē libellīis multum tē amō; mihi grātissimī fuēre. Sed ūnā cum nostrīs librīs, ut cētera
omnia quæ habēbāmus, periērunt. Salūtem plūrimam dīcēs uxōrī et līberīs.
[ad indicem]
Locus ex epistula nona libri primi [Quem quidem locum hoc in commentario blogiano repperi] :
Valde doleo te a me discedere et tam diu abfuturum. Nihil mihi neque molestius neque
gravius accidere potuisset: licet enim te non videam, tamen non tot sollicitor curis quot cum abes;
nam semper timeo ne aut cecideris aut alseris aut perfregeris aliquid. Et quando non timui
graviora pericula veris? Nosti illud: Res est solliciti plena timoris amor. Quod si me hanc
sollicitudinem, qua semper, te absente, crucior, omittere voles, facies, si commode fieri poterit, ut
intelligam quid agas, qui valeas. Nam tibi sancte adiuro te mihi nec carius nec iucundius esse
quicquam, quod te etiam perspicere scio. Si enim aliter staret sententia, non te celarem, ut antea
aperte me tui odium cepisse significabam. Velim, mi sponse, tecum essem; tunc intelligeres planius
quanta esset magnitudo amoris erga te mei. Incredibile memoratu est quam efflictim te depeream:
nihil tam asperum neque tam difficile est, quod non cupidissime sim factura, dum tibi gratificer.
Quare non est mirandum si hæc mora est mihi molesta, quoniam odit verus amor nec patitur
moras. Quidvis aliud tua causa quam hoc facilius ferrem: proinde te obsecro, perque tuam fidem te
obtestor, ut manibus pedibusque obnixe omnia facias, ut hac æstate (ut polliceris) simus una in
patria. Si æque me amas, ut ego te, facies; sat scio. Sed ne sim tibi molesta, de hoc non loquar
amplius, neque quicquid de hac re attigi, feci ut te increparem, sed ut te tui officii admonerem, etsi
satagis harum rerum.
[ad indicem]
Locus ex dialogo cuius titulus Lavinia Ruverensis Ursina et Olympia Morata colloquuntur :
Lavinia. Semperne libros evolves, Olympia, nec ullum remittes tempus? relaxandus erat
nonnumquam animus: deinde ad hæc te studia referres. Tum enim animus, cum se collegit atque
recreavit, celerius arripit quod docetur.
Olympia : Sunt ista vera, Lavinia. Sed ego illi assentior, qui omne tempus amitti dicebat quod in
studiis non consmeres, nec umquam mihi illud excidit πολυτελέστατον ἀνάλωμα χρόνου. Et iam
mihi peccare videor si tempus, quod mihi a Deo datur, (nam Deus nobis hæc otia fecit) in his
studiis ac litteris non consumam, præsertim cum omnia alia solatia me deficiant, quibus
desiderium lenire possim, quod capio e meo sponso absente.
Lav.: Facilius tu id quidem poteris quam ille Laertes agro colendo. Studia enim divina dico. Sunt
agri saluberrimi et maxime fertiles e quibus amici Dei lætos et uberes et immortales ferunt fructus.
Alia vero humanarum litterarum voluptati sunt his qui sensum nondum habent animi oculorum
vera cernentium ut cælum suspicere et cælestia contemplari possint. Itaque ex eis flosculis
quosdam celeriter decidentes carpunt.
Olym.: Vtinam neque ego in hoc summo errore et in hac maximarum rerum ignoratione versata
aliquando fuissem. Ego enim quæ me ipsam doctissimam arbitrabar, quia omnium artium
bonarum scriptores tales et doctores legebam et in eorum scriptis tanquam in luto volutabar, tunc
cum ad cælum laudibus ab omnibus efferebar, me omnis eruditionis expertem atque ignaram esse
comperi. Interdum enim in eum errorem rapiebar ut omnia casu fieri putarem neque Deum
crederem curare mortalia quemquam. Tanta animo meo offusa erat caligo quæ iam a Deo discuti
cœpit et aliqua mihi eius singularis et divinæ sapientiæ lux oborta est et in me ipsa periculum feci
illius sapientia omnes res humanas geri. ...
Olympiæ Fulviæ Moratæ Psalmus primus:
O fortunatum qui nec vesana malorum

consilia amplectens peragit sine crimine vitam,
impia nec reprobi sequitur vestigia vulgi
nec scurrilis adit damnosa sedilia turbæ.
Quin potius Domini legem noctesque diesque
assidue toto meditatur pectore secum.
Ac veluti ripas prope consita fluminis arbos
prægravidos edit maturo germine fructus,
cuius humi frondes Boreæ prosternere nulla
vis queat: haud aliter, cui lex divina placebit,
iugiter in terra multorum altrice vigebit.
Impius at contra, nunc huc, nunc fluctuat illuc
haud secus ac paleæ, quas turbinis exagitat vis.
Ergo nec in cœtu consistet turba bonorum
impia,conspicuam nec iudicis ante tribunal:
Namque viam Domino bene fortunante piorum,
ipsa ruet propere gens impia mole ruina.
[ad indicem]
Olympiæ Fulviæ Moratæ carmen in Bembum:
Aonidum moritur, heu, gloria magna sororum

Bembus, qui Venetum lucifer alter erat.
Mortales inter quem nullus hic æquiparavit
seu fecisse iuvit, dicere seu decuit.
Quo vita functo, visa est facundia rursus
et Cicero fatis occubuisse nigris.
Olympiæ Fulviæ Moratæ carmen quo non modo omnis feminæ, verum cuiuslibet individui hominis iura
vindicantur:
Numquam eadem cunctos movit traxitque voluptas

mens eadem cunctis a Iove nulla datur.
Castor equum domitor, Pollux pugil optimus, ovo
cum tamen ex uno natus uterque foret.
Sic ego femina nata, tamen “muliebria” liqui,
staminaque et radios pensaque cum calathis.
Et placuere mihi Musarum florida prata
Parnassusque biceps lætificique chori.
Matronas alias rapiat sua quamque voluptas:
hæc mihi gloria sunt, hæc mihi lætitia.
[ad indicem]
2011. …
2012. …
2013. …
2014. …
2015. ...
2016. ...
2017. ...
2018. ...
2019. ...
2020. Gaspari Stiblini (1526-1563) scripta aliquot selecta:

[ad indicem]
Carmen cui index Peniæ querela ad Iovem
Juppiter omnipotens scelerum rigidissime vindex,

qui Phlegegontea crimina punis aqua
nec pateris longum violentos esse beatos,
et tumidos valida dejicis ultor ope:
Accipe quas fundo justas, rex summe, querelas
et tua sit verbis auris aperta meis.
En laceram Peniam (me hoc dicunt nomine Graji,
Paupertas Latio nominor ore) vides.
Quæ facies, quæ forma mihi, quis corpore cultus
Juppiter, ista oculis sunt manifesta tuis.
Non mea membra vides Tyrio vitiata veneno
purpura nec Serum vellera picta tegunt.
Non ego regales inter pinguescere luxus
assoleo Siculas aut agitare dapes.
Non ebore aut auro mihi splendida tecta renident
non etiam est alto strata tapete domus.
Non sum dives agri nec me vaga plurima campo
vacca beat, parvum vomere verto solum.
Nec sequitur fora per gradientem turba clientum
Nec Ganymedæ pocula sumo manu
Non ego magnorum celebro commercia regum
nemo videt pavidum tecta subire ducum.
Nemo mihi assurgit, nemo mihi poplite flexo
suspicit, ut curvam nemo salutat anum.
Non mihi sunt census, non quīs defendere vitam
possim, sunt pinguis annua lucra fati.
Non mihi pampinei fundunt nova musta racemi
nec patulo vitis colle Falerna viret.
Turpiter assutis sarta est toga et obsita pannis,
corporis ornatus scissa lacerna mei.
Rupta pelle patet vilis mihi calceus udam
calco, sive nives, sive sit imber, humum.
Pocula dulcis aquæ siccis e faucibus arcent
plena sitim stomacho dulce medetur holus
atque Ceres harum numquam me copia rerum
deserat et fuero sorte beata mea.
A pluvia et ventis me tegula parva tuetur
stramineo lecto fessaque membra levo.
Solaque desertas peragro spretissima terras
nec est desertæ qui ferat ullus opem.
Me fugiunt veluti squammosum terga draconem,
haud puto sic Stygium terribilem esse canem.
Istæc non grave ferre fuit nec digna querelis
res fuerat quamvis vix toleranda tamen.
Quæ me sollicitat longe est injuria major,
grandior est quæ me, o bone, causa movet.
Casibus insultant nostris quos evehit aura
Prospera cum potius sim miseranda piis.
Si quis prætereat locupletum despuit in me
atque vices tumidus ridet acerbe meas.
Ille notat digito medio et suspendit aduncis
naribus ast alter turpia probra jacit.
Tertius impingit calcem, protrudit euntem
obvius et linguam hic exerit ore suam.
Turbaque posticis abeuntem plurima sannis
ostenso post me ludere dente solet.
Hic jacet in fœdam mordacia scommata vestem,
huic facies præbet pulverulenta jocos.
Me rident, in me mingunt pueri atque puellæ.
Nare putant dignam femina virque sua.
Me licet insignis probitas comitetur et altæ
gloria virtutis Pieridumque chorus.
Jam quoque fama meæ totum præclara per orbem
doctrinæ volet et surgat in astra poli.
Dives mellito manet facundia ab ore
et melos e nostro gutture dulce fluat,
et sit juncta simul jucundis gratia dictis,
contulerint Charites omnia dona mihi.
Ejicior trudorque foras, in terga recepto
verbera nam dotes hæ minus asse valent.
Numquam sacrilega violavi templa deorum
numquam diripui mystica fana manu.
Nemo mei cecidit funesto vulnere teli.
Nullius everti sanguinolenta lares.
Non ego fecundo depono in fænore nummos,
alterius numquam retia tendo bonis.
Odi letifera mendaces aspide pejus.
Odi etiam linguæ dira venena malæ.
Ardeo sinceræ calido pietatis amore,
fatidicamque Themim Justitiamque colo.
Sed mea purpurei spernunt commercia reges.
Tædia principibus Cæsaribusque fero.
Magnificis procerum sordens fastidior aulis.
Sublimis Romæ curia clausa mihi est.
Ad magnos soli est aditus præclusus honores.
Creduntur curæ munia nulla meæ.
Pollens consiliis dicor Sophiæque repertrix,
nemo tamen tanti munera nostra facit.
Sit fur, sit nebulo, latro, pollutus adulter,
si loculi tumeant ære senator erit.
Divitibus solis data sunt moderamina rerum.
Virtus stultorum sub pede pressa jacet.
Quo non credideram vel maxima nausea nostri est.
Suprema est rerum pontificalis honos.
Papa tamen celsæ quatit extra limina portæ
me miseram atque graves subjicit inde minas.
Sacrifici excludunt, Abbates dira minantur
et toto palmam Plutos in orbe tenet.
Huic cedit Virtus, pietas, mens conscia recti.
Porrigis huic victas Calliopeia manus.
Hæc tu, qui magnum nutu moderaris Olympum,
accipiens rapias vindice tela manu
atque ignes stolidum rutilos jaculeris in orbem
et tales hominum fulmine perde lues.
Quo tandem læsi experiantur numinis iram,
discant virtutis pluris habere decus
quam genus atque auri magnos fulgentis acervos
et quam deauratæ tecta superba domus.
Illa tuum supplex, spatiosa volumina cæli
qui torques, numen nuda Penia rogo.
Hos, spectate faber, versus mea rustica panxit
Musa tibi hosce boni consuluisse velis.
[ad indicem]
2021. …
2022. …
2023. …
2024. …
2025. Locus excerptus e præfatione operis de institutione grammatica, auctore Emmanuele Alvaro (1526-1583) :
[ad indicem]
Visum est ab aliquo nostrum Grammaticam artem scribendam esse, qua ubique terrarum,
quoad eius fieri posset, nostri uterentur. Quod onus cum mihi esset impositum, id equidem non
meis humeris, scio enim quam sim imbecillis, sed sanctæ obedientiæ viribus fretus, libenter suscepi.
Nam ei, qui sponte sua sui iuris esse desiit, proprioque iudicio atque voluntati propter Deum
nuntium remisit, non tam inscitiæ nota quam nec obedientis animi crimen pertimescendum est.
Suscepto itaque onere, operam dedi ne officio meo deessem, fontes ipsos adii, M. Varronis
Romanorum omnium eruditissimi libros de Etymologia atque Analogia, duodecim Fabii
Quintiliani de Institutione Oratoria, qui mihi magnum adiumentum attulerunt, Aulii Gellii
Noctium Atticarum vndeviginti, Probi, Diomedis, Phocæ, Donati, Prisciani institutiones
Grammaticas, ut potui perlegi, quorum postremus ante mille annos Iustiniani Principis ætate
Athenis floruit.
[...]
Alvari hendecasyllabi ad præceptores:
Paucis te volo Christiane doctor,

aurem, quæso, benignus admoveto:
Mores si doceas pios, pudicos
primum: dein monumenta purioris
linguæ, cum pietate copulata
vera: te faciet beatioris
vitæ participem OMNIVM MAGISTER.
[ad indicem]
2026. ...
2027. ...
2028. ...
2029. ...
2030. De perennitate linguarum, Latinæ Græcæque hæc, inter alia, Muretus (1526-1585) scripsit :
[ad indicem]
“Aiunt, Græcam Latinamque linguam iam pridem mortuas esse. Ego vero eas nunc demum non
tantum vivere et vigere contendo, sed, si in tralatione perstandum est, firma valetudine uti, postquam
esse in potestate plebis desierunt. Quam diu enim populari imperio regebantur, id est, quam diu penes
populum erat, ut ait Horatius, arbitrium et ius et norma loquendi, assidue agitabantur, fluctuabant,
nihil habebant certum, nihil stabile, unum sæculum eodem vultu durare non poterant. Nunc, ex quo ad
optimates, ut ita dicam, redactæ sunt, et certis a scriptoribus petuntur, certis regulis ac
præceptionibus continentur, multis iam sæculis fixæ atque immutabiles permanent. [...] Illæ igitur
linguæ quotidie moriuntur, quotidie nascuntur, quæ pendent ex libidine imperitæ multitudinis. Quas
autem ex populi servitute eruditorum usus vindicavit, illæ non vivunt tantum, sed immortalitatem
quodammodo et immutabilitatem adeptæ sunt.”
Primi versus tragœdiæ cui index Iulius Cæsar :
Actus primus
Iulius Cæsar
Iam tota pæne terra Romanos timet,
et qua resurgens aureis Phœbus comis
Indos propinqua subditos tingit face,
et qua cadentes pronus inflectens equos
gratæ sorori cedit alternas vices
patruique lasso stagna crispat lumine.
Quacumque Nereus margines terræ premit,
reges vel ipsi Cæsaris nomen timent.
Numerent triumphos, cum volent alii, suos
seque a subactis nominent provinciis:
plus est vocari Cæsarem; quisquis novos
aliunde titulos quærit, is iam detrahit.
Numerare ductu vis meo victas plagas?
Percurrito omnes. Ipsa victrix gentium
mihi Roma cessit; ille tam magnus gener,
ut pæne nomen duceret iam impar sibi,
terra marique fusus agnovit meas
præstare vires quemque noluerat parem,
tulit priorem; Thessali cæde hostium
maduere campi; principum membris canes
avesque pastæ; ductor ipse exterritus
fugare suetus fugit et notos petens
sensit manere raram in ærumnis fidem.
Quid ergo restat quidve dignum Cæsare
subacta tellus exhibere ultra potest?
Cælum petendum est: terra iam vilet mihi.
Supreme rector, qui verendo fulmine
iratus orbis utrumque perterres polum,
si verus esse sanguis Ascanii putor
generisque nostri tu ipse princeps auctor es,
regni me in aliquam recipito partem tui,
avos ut inter splendidum sidus meos,
matris Diones proximam aspiciam facem.
Iam vel mihi, vel patriæ vixi satis;
quid teneor ultra? Iam mihi exactum est, geri
sago togaque quidquid eximium potest:
hostes perempti, civibus leges datæ,
digestus annus, redditus sacris nitor,
compostus orbis; cogitari nec queunt
maiora cuiquam, nec minora a me geri.
2031. …
2032. …
2033. …
2034. …
2035. Præfatio libri ab Hermanno Schottenio Hesso (fl. 1527) scripti cuius titulus est Confabulationes tironum
litterariorum :
[ad indicem]
Cum nuper hasce conderem nugas pueriles, candide Lector, in eorum usum, qui sub mea agunt
ferula, ilico exoriebantur nonnulli (nescio an amore vel odio ducti) qui dicerent se satis admirari non
posse, edendi colloquia provinciam me velle subire post Erasmum illum Germaniæ decus et litterarum
verarum vindicem nostra ætate, cuius colloquia omnium iuvenum palatis satisfacerent. Horum
stomacho paucis respondere lubet. Admiror ego rursus ipsos qui credant nihil me audere debere in
confabulationibus novis componendis ob Erasmi auctoritatem. Nonne in litterario munere multos in
eandem arenam descendisse legimus? Neque absterritus ob id, quod alii albis (ut aiunt) equis
præcesserint? Nam, ut inquit Cicero in Oratore ad Brutum, quod in Poetis Græcis non soli Homero est
locus, aut Archiloco, aut Sophocli, aut Pindaro, sed horum vel secundis vel etiam infra secundos.
Neque vero in Philosophia Aristotelem a scribendo deterruit amplitudo Platonis, nec ipse Aristoteles
admirabili scientia et copia ceterorum studia restrinxit. Demosthenes, quamvis Græcorum oratorum
excellentior esset, multi tamen alii eo tempore viguerunt neque postea defecerunt. Quare et ego,
semipaganus ac in litteris camelus saltans, ausus sum, post Erasmum, colloquia tironum litterariorum
conscribere, quæ si non optima reddidi, contentus saltem ipsa vel optimis proxima censeri. Solum
enim hæc in meorum discipulorum usum composui et illorum quorum ingenia humi repunt, ac
latinum sermonem nondum neque a limine salutarunt neque primoribus labiis attigerunt.
[ad indicem]
2036. ...
2037. Benedicti Ariæ Montani (1527-1598) versus aliquot de virtute oratori necessaria :
[ad indicem]
In primis quicumque voles orator haberi,

mentem animumque tuum magnis virtutibus omni
ornabis studio, tibi sit sanctissima semper
iustitia; humanosque simul quæ temperat actus,
atque modum statuit virtus quæque omnia perfert
Fortunæ tormenta, manens immobilis, atque
erecta cervice omnes contemnere casus
suevit et immotis oculis prospectat Olympum.
Nam cui causa hominum cedat, cui causa Dei sit
suscipienda bonumque paret suadere malumque
dissuadere petat, cui fas, cui iura parantur,
cui fuerit commissa olim sanctissima legum
maiestas, cui templa deum, qui publica cuncta,
qui scelus invisum accuset, qui sæva nocentum
pectora conturbet dictis, quem vita reorum
Fortunæque omnes tangant, seseque tuenda
commendent lacrimis multis et supplice voto.
O quantum decet esse virum iustumque piumque!
Non illum sævi imprimis tormenta tyranni
terruerint, non ambitio neque inania vulgi
munera, falsus honor, vanæ et præconia laudis
tentabunt; procul omnis amor, odium procul omne,
spesque metusque atque omnis opum vesana cupido.
...
[ad indicem]
2038. ...
2039. ...
2040. Versus aliquot excerpti e carminibus Iosephi Gonsalvis (c.1528-?) a Quunedo.

[ad indicem]
Epigramma de opportuna scriptoris modestia :
Anne ego Vergilium superabo carmine magnum?

Anne æquabo senis nomina Mæonii?
Grandis ut exiguam bos ranam superat olim,
sic rumpet citius pectus uterque meum,
est quodam prodire, si non datur ultra,
hac spe ductus ego carmina condo libens.
Epigramma cuius titulus est Ingenium superat vires :
Ad situlæ fundum corvus contingere lympham

non poterat sitiens, improbus at quid agit?
Librat aquas, rostro coniectis usque lapillis,
sic præstare docens viribus ingenium.
[ad indicem]
2041. …
2042. ...
2043. ...
2044. …
2045. Iohannis Placentii (? - c. 1548) festivum carmen epicum generis iocularis, versibus tautogrammaticis, Pugna
Porcorum inscriptum, cuius primos versus infra transcribendos curavi :
[ad indicem]
Pugna
porcorum,
per
P. Porcium
poetam
Plaudite porcelli, porcorum pigra propago
progreditur! plures porci pinguedine pleni
pugnantes pergunt, pecudum pars prodigiosa
perturbat pede petrosas plerumque plateas,
pars portentose populorum prata profanat
pars pungit populando potens; pars plurima plagis
prætendit punire pares, prosternere parvos.
Primo porcorum præfecti pectore plano

pistorum porci prostant pinguedine pulchri
pugnantes prohibent porcellos, ponere pœnas
præsumunt pravis: porro plebs pessima pergit
protervire prius, post profligare potentes.
Proconsul pastus pomorum pulte perorat

‘Prœlia pro pecude prava prodesse; proinde,
protervire parum patres persæpe probasse;
porcorum populo pacem pridem placuisse
perpetuam; pacis promi præconia passim.’
Pro præcone piæ pacis per pondera plura

proponente preces, prudens pro plebe patronus
porcus prægrandis profert placidissima pacta.
Pacisci placeat porcis, per prœlia prorsum
plurima priscorum perierunt pascua patrum,
præstat porcellis potiore pace potiri,
præstat prælatis primam præbere palæstram.
...
[ad indicem]
2046. ...
2047. ...
2048. ...
2049. ...
2050. Petri Lotichii Secundi (1528-1560) versus aliquot :
[ad indicem]
Hac prima elegia, quam præceptori suo Micyllo dicat, conqueritur poeta quod in primo ætatis flore,
relictis studiis, militare cogatur:
Me tenet hiberno sub sidere Mænalis ursæ

proxima Vandalico terra, Micylle, solo:
flavus ubi torquens infidas Albis arenas
labitur, Arctoas maximus inter aquas.
Finitimis Aquilo spirans animosus ab oris
stridet et immani turbine verrit humum.
Nec frugem segetes maturo tempore præbent,
culta racemiferis nec viret uva jugis.
Namque fere media plus parte volubilis anni
acris Hyperboreo frigore sævit hiems.
Nunc autem tepidos Phœbus superingerit ortus,
blandaque Riphæum temperat aura gelu.
Arboribus frondes redeunt et gramina campis,
et lætis gremium frugibus ornat ager,
at pax dulcis abest, Zephyrisque tepentibus hostes
in caput innocui Principis arma ferunt.
Nec mihi fas portas ultra procedere, nec me
commoda purpurei veris in urbe juvant.
Ardua de solido stant propugnacula saxo
et novus inducta murus obitur aqua.
Agger et in vacuas præceps attollitur auras,
densaque suggesta texta replentur humo.
Ipse novis equitum comitantibus imminet alis
Cæsar, et armati detinet hostis iter.
Interea lucent totis incendia campis,
quo vocat errantes præda vel ira duces.
Dissultant fremitu colles et ferrea late
pondera, fulfureis ignibus acta, volant.
Fortunate senex, tu mollia vere salubri
otia, quod toto pectore lætor, agis
nascentemque diem decedentemque salutas,
nec rumpunt somnos classica pulsa tuos.
Nobis nulla quies, nec cum se condit in undas,
nec cum Sol versis mane recurrit equis.
Quam miserum est rigido cum milite ducere vitam,
qui putat armata cuncta licere manu!
Est etiam socios illis jugulare voluptas,
perque vias dantur vulnera, perque domos.
His comes in vallo nudoque sub æthere noctem
exigo et insomnes in statione vices.
Unde oculos tollens ad magni lumina mundi,
sidera natali metior orta meo.
Lucidus hic geminas sinuosis flexibus Arctos
in morem liquidæ separat Anguis aquæ.
Illic Saturni contristat Pleiades astrum,
Orionque alto mergitur Oceano.
Parte alia, terris tantorum causa malorum,
carceris obscuras Mars jacet ante fores.
Felix qui vidit meliores ætheris ignes,
sive tuos Arcas, seu Venus alma tuos.
Non ego pro patria belli detracto laborem
degener, aut viso protinus hoste tremo.
Ire nec ad Manes pro libertate recusem:
Dulce foret Reges inter et arma mori.
Sed neque jam celebres usquam virtutis honores,
imperii nusquam militiæque decus.
Et jam fata ducum video clademque propinquam,
nudaque præsidiis oppida capta suis.
Hoc perdit nostras, hoc olim perdidit urbes,
funditus infanda seditione ruunt.
Tu vero pacis custos, Phœbique sacerdos,
argutæ fidicen, culte Micylle, lyræ:
Carminibus fac rite piis, ut tristia cessent
exilia et prædæ sollicitusque timor.
Pax castas secura domos, Pax incolat urbes,
Pax olea canas cincta virente comas.
Hæc tu posce Deum sacras prostratus ad aras:
perpetua detur sic tibi pace frui.
[ad indicem]
Hæc est sexta elegia, quam Petrus Lotichius, in castris, Marte sæviente, graviter ægrotans, amico poetæ
dicavit:
Jam tepet a Zephyris iterum spirantibus aer,

blandaque purpurei tempora veris eunt.
Fugit hiems adoperta gelu, Boreæque furentis
frigore concretas Sol liquefecit aquas.
Alma parens læto se vestit cæspite tellus
arbor et umbrosas induit alta comas.
Et, nemorum solamen, avis sub fronde latentem
unguibus et docili construit ore larem
agricolamque seges molli delectat in herba.
Heu, seges hic domino non resecanda suo!
Sed trucis hoc belli vitium est frugesque recentes
prædator celeri proterit Hunnus equo.
Vere nitent sulci, ver mollibus utile pratis,
natus et aprici tempore veris Amor.
Cultus ager pecori victum, custodibus umbram
sufficit herbosi vallis opaca soli.
Dumque levi tenerum meditatur arundine carmen
pastor, et alternis ludit avena modis:
Luxuriant saliuntque greges, et sæpe canentis
rustica balatu carmina rumpit ovis;
interea tacitos calor ossibus excitat ignes,
ipsaque cum tota corpora mente vigent.
Ergo erat, ut patriam (reditum si fata dedissent)
hiberno peterem non remorante gelu,
ut doctis viridi Musis operatus in ævo,
niterer ingenio nomen habere meo.
Forsitan et nitidos olim pro casside crines
ambiret foliis laurus odora suis.
Nunc jaceo cunctis defectus viribus æger,

solus, in ignotis, miles inopsque, locis.
Omne perit juvenile decus, totumque perurit
immensus lateris, non sine febre, dolor.
Deficit et ducens vitales spiritus auras,

oraque vix præstant arida voci iter.
Scilicet hæc mortis dantur mihi signa propinquæ;
viximus: exacto tempore, fata vocant.
At non hoc olim puerum sperare jubebat

fatidico celebris Noricus ore senex;
Sed fore qui seros famam proferret in annos,
sacraretque alta nomen in arce suum.
Astra fefellerunt, primoque in flore juventæ

auferor. heu, fallax et breve, vita, bonum!
Non mihi jam patriæ superest spes ulla videndæ;
Manibus hæc tellus est habitanda meis.
Ergo nec in nota saltem regione quiescam,

nec monumenta meum corpus avita tegent?
Qua pater ilicibus ripam prætexit, et alnis
Cynthius, et leni murmurat unda sono.
O mihi si gelidæ, rigui de fonte petitus

Acidis, has fauces haustus inundet aquæ!
Quam juvat herboso versare in cæspite corpus!
O ripæ medio dulce cubile die!
Frigida Pegasides vestro date pocula vati,

utilis et rapido me levet igne liquor.
Ferte salutiferas herbas, et si qua per orbem
gramina Pæoniis usibus apta virent.
Me miserum, quanto succensus torqueor æstu!

Quam rapidos ictus sentit utrumque latus!
Nec cibus ora juvat, nec mulcet lumina somnus,
astra licet prono fessa Boote cadant.
Cuncta silent, carpunt hominesque feræque soporem,

densaque compositas occulit arbor aves.
Sola dolet mecum, nostras imitata querelas,
et plenum gemitus dat Philomela sonum
hortorumque sedens vicinis abdita ramis,
arguto varios integrat ore modos.
Carminibus sua fata levat felicior ales
Daulias: invalido nil opis illa ferunt.
Nil artes herbæque valent succique potentes:

Nil placidum cæli tempus et aura juvant.
Testor, amice, Deos, fortunatosque piorum
vos adeo manes, Elysiumque nemus.
Non ego, quod rapior primis inglorius annis,

Fata moror, quamvis vincere dulce foret.
Tu facis, ah miseranda parens, tua serior ætas,
tempus in exiguum cur superesse velim,
ne tanti tibi morte mea sim causa doloris,
et desolatæ certa ruina domus.
Si tamen importuna feret me Parca leguntque

ultima fatales hic mihi fila Deæ:
Officium saltem tumulo largire supremum,

cum repetes patriæ, culte poeta, solum;
Ossaque præteriens ne calcet operta viator,
fac lapis inscriptis indicet illa notis.
Et duo sinit versus: HIC MILITIS OSSA SECVNDI,
IPSAQVE PRO PATRIA, QVÆ TVLIT, ARMA IACENT.
Perfer et hæc miseræ mandata novissima matri,
ne violet lacrimis gaudia nostra suis.
Nec tibi apud superos sit vilis fama sepulti,

floreat in libris sed diuturna tuis.
Illam post obitus, lucis solamen ademptæ,
si mereor, cineres spem sine ferre meos.
Tunc ego non Pario cæsum de marmore bustum,

gentis odoriferae nec mihi dona velim;
sed lætus pietate tua, divisa beatis
Manibus Elysii sancta virecta colam,
arentemque sitim relevans felicibus undis,

ipsius ex vitæ fonte perenne bibam.
Cara vale genetrix, et tu germane, sororque,
et memor absentis si quis amicus eris.
Tuque loci, vates, consors natalis, et ægro

Terra mihi patriæ non repetenda, vale.
[ad indicem]
Hoc præterea epicedium Petrus ille Lotichius scripsit quondam, elegiam dico
ad deos maris
in funere delphini :
Di maris, et virides, quas sunt penes æquora, Nymphæ,

ad bibulum madidis litus adeste genis.
Ille decus pelagi, vestro sub numine Delphin
cæruleas, subita morte, reliquit aquas.
Et nunc (ecce) jacet refluis inhumatus arenis.
Vix dedit ejecto funeris alga locum.
Quid benefacta juvant? quid non rationis egentem
esse? quid æquoreos non violare Deos?
Num minus exanimem versant in litore fluctus
sævaque turbati verberat unda maris?
Non senior potuit Nereus, non optima Tethys
ferre, nec Oceanus, quam meruisset, opem?
Vivit atrox Xiphias, ducitque per æquora sulcos,
ille tamen curvas mergit in ima rates.
Vivit et Echneis, medio quam navita ponto
sæpe stupet totis classibus esse moram.
Occidit innocuus tumidarum rector aquarum:
Optima cum pereant, deteriora manent.
Non iterum, vitreas exercens lusibus undas,
transiliet rapido carbasa tensa Noto.
Nec calidos vitans æstivi sideris ortus,
conscia deliciis incolet antra suis.
Nec dulces natos, veteresque reviset amores:
flebile nempe jaces, magne natator, onus.
Hoc tamen infelix mortem solabere, quod te
in solida positum vita reliquit humo.
Non tua diripient sub gurgite viscera pisces,
hærentem scopulis non fera tundet hiems.
Te quoque credibile est ausum sperare sepulcrum,
liqueris æquoreas cum moriturus aquas.
Sit, quodcumque volet: sub adesi vertice montis
hic ego te manibus contumulabo meis.
Prosit adhuc, vastas olim Delphina per undas
Lesbida cum sacro vate tulisse lyram.
Sæpe dabunt gemitus volucres ad busta marina,
et tibi serta Tethys, Nereidesque ferent.
Quique rigat juxta factum de cautibus antrum,
grata quies umbræ fons erit iste tuæ.
Sæpius ingrediens antiquos navita portus
hauriet hic dulces, te veneratus, aquas.
Sive tamen gelidæ mulcent te litoris auræ,
atque sub his gaudes nunc habitare iugis:
Seu colis Eridani ripas, sine vertice cuius
lenta per Elysium volvitur unda nemus:
in gremio, Delphin, recuba telluris amatæ
molliter, et cineres sæpe revise tuos.
[ad indicem]
2051. …
2052. …
2053. ...
2054. ...
2055. Cornelii Kiliani (1528-1607) versus de diei deque ætatum divisionibus :

[ad indicem]
Aurora.
Aurea dum fulget roseis Aurora capillis

mortales ad opus surgere mane monet :
Mane monet puerum facilem tenerumque doceri,
ne sero pigeat perdidicisse nihil.
Meridies.
Ecce, meri-mediusve dies præefervidus ortum

inter et occasum, vivida membra movet.
Hinc discat duros juvenis tolerare labores :
Ne luxu ætatem desidiaque terat.
Vespera.
Vespera adest præceps : pars almi extrema diei

ad cenam et somnum corpora lassa vocat.
Vergit ad occasum quicquid provenit ab ortu
fitque senex tandem, qui puer ante fuit.
Nox.
Nox nigrans cæcis obducit cuncta tenebris,

et nugas, somnos, somnia, spectra fovet.
Quælibet ad mortis tendunt animalia noctem.
Cum puero juvenis decrepitusque perit.
[ad indicem]
2056. ...
2057. ...
2058. ...
2059. ...
2060. Antonii Silvii (fl. 1590) locus e colloquio quodam libri c.t. Puerilium colloquiorum formulæ :
[ad indicem]
Surgentium cubitu
Carolus, Petrus, Ioannes
Carolus.: Heus! Heus, pueri! Quando tandem expergiscemini? Raucæ sunt mihi fauces
clamore neque tamen quemquam e somno excitare queo. Tam altum dormiunt.
Nisi tamen ante quintam omnes surrexerint, actum erit de illorum natibus!
At quid agam scio. Induam me thorace et femoralibus, deinde tunica nocturna me
involvam. Accedam ad singulos lectos. Commovebo unumquemque atque agitabo auresque demum
illis vellicabo. Periculum faciam num et hoc modo sint evigilaturi.
Quam inquieti iacuerunt hi pueri! Vide ut corporis iactatione se nudarunt.
Hic supinus, alter pronus in faciem, hic in dexterum, ille in sinistrum cubat latus.
Heus, Petre! Numquamne evigilaturus es?
Petrus: Sine me, quæso, paulum etiam dormire.
Ca.: Non sinam! Est tempus surgendi!
Pe.: Nondum diluxit…
Ca. : Aperi oculos! Videbis an nondum diluxerit.
Pe. : Nequeo aperire. Tanto adhuc premuntur somno.

Ca.: Erige te, facile somnum ex oculis propulsaveris tuis. Scisne qua hora præceptor heri
nobis præceperit surgendum esse? Nisi confestim surrexeris, vapulabis largiter. Nam quadrantem
horæ si cessaveris adhuc, quintam audies.
Pe.: Nihil mea refert amolire te hinc, obtundis enim me nimia tua garrulitate.
Ca.: Age, otiose suaviterque dormito, per me tibi licet. Surgas necne, nihil laboro. Tuo de
corio agetur.
Nunc recta Ioannem adibo ut illi somnum excutiam. Ioannes, surge, carissime!
Io.: Nescio quid mihi inciderit in oculos, ita videor eos arena habere plenos!
Ca. : Hæc est semper prima tua cantio et bene vetus! Aperiam fenestras has ambas,
ligneam et vitream, ut feriat clarum mane vestrum amborum oculos. Surge ocius, Ioannes!
…
[ad indicem]
2061. ...
2062. ...
2063. ...
2064. ...
2065. ...
2066. ...
2067. ...
2068. ...
2069. ...
2070. Locus ex ex Ioannis Posselii (1528-1591) oratione De Aurora petitus :
[ad indicem]
[...] ego sententiam illam vulgarem, AVRORA GRATA MVSIS, APTA STVDIIS, breviter evolvere
atque explicare decrevi. Quod dictum si tam nobis in animo insculptum esset et in studiis nostris ad
usum transferretur quam ab omnibus crebris usurpatur sermonibus, non solum melius valeremus,
sed etiam multo et citius et facilius ad virtutem et sapientiam, quæ duo in hac vita omnium
præstantissima sunt, perveniremus. Vt igitur de hac utili materia me crassiore Minerva dicentem
benevole audiatis a singulis vobis, Magnifice Rector, Illustrissime Princeps, reverendi et clarissimi
viri ac studiosi adulescentes, reverenter et amanter peto.
Dictum hoc: AVRORA GRATA MVSIS, APTA STVDIIS, docet nullam diei partem, ad parandam
sapientiam utiliorem et magis accommodatam esse quam diluculum. Nam tunc sol, novus oriens,
vigorem et alacritatem adfert omnibus rebus et præcipue corporibus et mentibus humanis. Ideo
horis matutinis corpus habile est et idoneum ad omnem functionem, tunc alacer viget animus, tunc
auræ divinæ particula spirat et sapit originem suam et rapitur ad amorem et studium honesti. A
prandio vero vix semihomines sumus, quia et corpus cibis onustum aggravat mentem et spiritus in
homine officium concoctionis peragentes, non possunt sine periculo ab officina stomachi ad
superiora evocari. A cena autem multo minus ad suscipiendam de rebus gravibus et seriis
cogitationem et præstandam intentionem, idonei sumus.
Matutinæ autem vigiliæ non solum non nocent corporibus humanis, sed etiam ea
corroborant et vegetiora reddunt. Ideo Tithonus apud Ovidium fingitur amatus ab Aurora, quod
ante Solis ortum surgere et tempus matutinum non somno, sed rebus agendis tribuere solitus sit.
Fingitur etiam ad summam pervenisse senectutem eiusdem Auroræ succo perfusus. Valde enim ad
valetudinem prodest auroræ succo perfundi, hoc est, ortum solis antevertere vel simul cum eo
expergefieri, et tempus illud in rebus bonis agendis collocare. ...
Vt non dicam omnes sapientes, qui umquam aliquid vel laude dignum in studiis
præstiterunt, vel suis consiliis et laboribus aliis profuerunt, præcipue tempus matutinum rebus
agendis tribuisse. Demosthenes, non solum ut exeundi facultatem sibi ipsi adimeret et
assiduitatem, sine qua nihil utiliter in studiis effici potest, præstaret, alteram capitis partem
abrasit, verum etiam in angusta et ardua admodum sponda cubuit, ut mane cito expergisci,
tempestive surgere et litteris incumbere posset. Hinc ortæ sunt voces: Demosthenes plus olei quam
vini absumpsit. Item, Demosthenis orationes olent lychnum. In primis autem observatione dignum
est, quod Cicero scribit, Demosthenem doluisse si quando artificum antelucana industria victus
esset. Sic et quem modo nominavi, Cicero, iam se matutina tempora lectiunculis consumere, iam se
multa ante lucem componere, aliquoties in epistolis ad Atticum scribit.
Nec vero unquam Plato, nec Aristoteles, nec Demosthenes, nec Euclides, nec Isocrates, nec
patrum et nostra memoria Erasmus Roterodamus, Philippus Melanchthon et similes præstantes
viri tantam eruditionem consecuti essent neque tantis laudibus ab omnibus bonis ornarentur si
otio torpuissent et dicti huius, AVRORA GRATA MVSIS, parum memores, tempus natura studiis
aptum somno et socordiæ tribuissent.
Pudeat igitur nos nostræ ignaviæ, quæ quidem tanta est, ut multi ad audiendas contiones
sacras et lectiones publicas, ne quidem clara luce de lecto surgant, tantum abest, ut ante illud
tempus aliquid vel legant vel ediscant vel in Latinis aut Græcis scriptis componendis stylum
exerceant. Hi autem plane imitantur adolescentem illum ignavum et somnolentum, de quo in
fabulis est, qui cum semper in medios dies dormiret, a parentibus suis non solum obiurgatus, sed
etiam interrogatus est cur tam diu in plumis hæreret, quibus ille ad hunc modum respondit: “Mane
cum evigilo, semper adsunt ad meum lectum duæ mulieres, quarum altera me ad surgendum et
operis aliquid, meæ vocationi congruentis, agendum hortatur, simul ostendens turpe esse iuveni
sano et robusto optimam diei partem in lecto consumere, occinens interdum quosdam Græcos
versus, quorum, ni fallor: ‘Auroram tertiam partem operis diurni perficere et vitam humanam non
somnum sed vigiliam esse’. Altera autem mulier, contra, ‘hanc nugari’, ait, ‘ac turbare quietem qua
nihil neque melius neque dulcius sit et qua vita humana carere non possit, his subiciens bonum, si
quod adipiscendum sit, quovis tempore recte et commode surgi; malum vero si impendeat, nimis
cito surgi quantumvis sero lectus relinquatur’. Hanc, inquit adulescens, disputationem duarum
muliercularum audiens, cum dubitem utri assentiar, soleo diutius in lecto commorari”.
[...]
His stultis et somno deditis sociis similes sunt omnes qui tempus matutinum, studiis et
intentioni divinitus destinatum, dormiendo ac cutem molliter tractando consumunt. Neque vero in
studiis solum, sed in omnibus aliis negotiis recte agendis, labor matutinus utilis et necessarius est.
[...]
Quid, quod omnia animantia cum Sole expergiscuntur, immo quædam illum nondum
apparentem, sed adventantem, cantu salutant. Lusciniæ enim et aliæ aviculæ nobiliores magnam
cantus sui partem ante ortum Solis consumunt. Ac, ut de aliis animantibus non dicam, elephantes,
Plinio teste, solem orientem adorant. Turpe igitur et flagitiosum est nos homines, quos ad laborem
condidit Deus, alacritate, industria et vigilantia a brutis animantibus superari.
...
[ad indicem]
Fragmenta ex Ioannis Posselii Apophthegmatis :
Locus I. De amicitia.
Ἥρόδοτος ἔφη, κτημάτων πάντων τιμιώτατον εἶναι, ἄνδρα φίλον συνετόντε καὶ εὔνοον.
Herodotus dixit pretiosissimum thesaurum esse et omnibus opibus antecellere, amicum prudentem
et benevolum.
Περίανδρος εἶπεν, ἄμεινον εἶναι φίλον ἔχειν πολλοῦ ἄξιον, ἢ πολλοὺς μηδένος ἀξίους.
Periander dicebat melius esse habere amicum unum multi pretii quam multos habere nullius pretii.
Πλάτων Ἑλίκωνι διδοὺς πρὸς Διονύσιον ἐπιστολὴν ἐπῄνεσεν αὐτὸν ὡς ἐπιεικῆ καὶ μέτριον · εἶτα
προσέγραψε τῇ ἐπιστολῇ τελευτώσῃ , γράφω δέ σοι ταῦτα περὶ ἀνθρώπου, ζῷον φύσει εὐμεταβόλου.
Cum Plato Heliconem quendam Dionysio, datis litteris, commendasset, scribens illum virum
probum ac modestum esse, adscripsit in fine epistulæ: Hæc tibi scribo de homine, videlicet
animante, natura mutabili.
Μοσχίων ἔλεγε βέλτιον εἶναι πολλὰ χρήματα ἀπολέσαντα ἕνα φίλον κτήσασθαι, ἢ ἕνα φίλον
ἀπολέσαντα, πολλὰ χρήματα κτήσασθαι.
Μoschion dicebat satius esse, multis pecuniis amissis, unum amicum comparare quam, amico uno
amisso, multas adipisci pecunias.
Λιβάνιος εἶπε συγχαίρειν χρῆ τοῖς φίλοις καλῶς πράττουσιν ὡς καὶ συναλγεῖν λυπουμένοις.
Libanius dixit cum amicis felicibus et fortunatis gaudendum esse et tristantibus condolendum.
Σόλων ὑπεθήκε σπάνιον εἴσαγε τὸν πόδα πρὸς τὸν φίλον͵ ἵνα μὴ σοῦ πλησθεὶς μισήσῃ σε.
Solon monebat raro ad amicum ingrediendum esse, ne nostri satur incipiat odisse nos.
[ad indicem]
2071. ...
2072. ...
2073. ...
2074. ...
2075. Locus ex Ioannis Bodin (1529-1596) opusculo inscripto Colloquium Heptaplomeres de rerum sublimium arcanis
abditis :
[ad indicem]
Hæc, inter alia, leguntur in præfatione ab editore Ludovico Noack scripta:
“Joannes Bodinus, Andegavensis, atheismi sua ætate se suspectum reddidit cum libris quibusdam editis tum
opere, quod quasi cygneam cantationem ineditum reliquit. Liber autem inscribitur Colloquium heptaplomeres,
non quod in septem partes distributus esset, sed quod septem viros, operam inter se partitos interlocutores,
introduxit. Quorum primo Coronæo Romano-Catholicorum, deinde Friderico Lutheranorum, Curtio
Calvinianorum, Senamo omnium sectarum ethnicarum, Salomoni Judæorum, Octavio Muhammedanorum,
Toralbæ denique naturalistarum causam tuendam commisit, qui omnes ita de fidei controversiis disputant, ut
Toralbæ ratio, quam autor ipse confiteri videtur, triumphet.”
[...]
Senamus: Disputationes istas de religionibus perspicio [vel prospicio] ad nihilum recasuras. Quis
enim arbiter tantæ controversiæ futurus est?
Fridericus: Christus Deus! Sic enim spopondit: Si tres in meo nomine fuerint coacti, in medio
futurus sum.
Senamus: At hoc ipsum caput est religionis totius, quod inter Christianos et Judæos, item inter
Ismaelitas et Christianos contravertitur: Christus sitne Deus, necne?
Curtius: Ad id confirmandum idoneis testibus ac tabulis uti oportet.
Senamus: Illud etiam ambigitur, qui testes sint idonei, quæ tabulæ, qui fidejussores dari possint, qui
non egeant fidejussore, ut certa et minime dubia fides adhibeatur.
Coronæus: Ecclesia judex erit. Scitum est ac pervulgatum illud Augustini: Non crederem evangelio,
nisi id ipsum etiam ecclesia confirmaret.
Senamus: Gravior etiam controversia est, quænam sit ecclesia vera? Judæi suam esse affirmant,
Ismaelitæ infitiantur, Christianus contra sibi vindicat, pagani tota India sese antiquitate omnibus
prædicant anteferri oportere. Itaque Nicolaus Cusanus Cardinalis, vir doctissimus, nihil de ecclesia
christianorum sibi probandum scripsit, sed hoc, inquit, posito fundamento, quod ecclesia per unionem
ad Christum constituatur, illud assumit, quod in præcipua quæstione positum est.
Salomo: Illud quidem Christiani ac Ismaelitæ confitentur, et in eo potissimum cum Hebraicis
conveniunt, solam et veram Dei ecclesiam in gente Israelitarum fuisse, quæ sola toto terrarum orbe
verissimum unius Dei æterni cultum tuebatur, sola conservatrix fœderis æterni, quod Dei digito
tabulis lapideis incisum est et sanguine sacratum erat, sola legis æternæ litterarumque sacratiorum
custos.
Fridericus: Ita vero ad Christum usque.
Octavius : Judæi æque ac Ismaelitæ N.T. tabulas repudiant quasi a Christianis corruptas, tametsi
Muhammedes evangelica testimonia citare non dubitaverit, potissimum in Alcorano Elmeide et in
Azora duodecima, non tamen in ea, quæ in Christianorum manibus versatur.
Toralba : Si sola scriptorum auctoritate religionis veræ fundamenta nituntur, expedita res erit
Pythagoreorum, vetere decreto: αὐτὸς ἔφα . Sin ea verborum obscuritas est, ut in varios sensus trahi
possit, ad arbitros, i.e. ad sapientes, res deducenda erit.
Senamus: Sed etiam illud dubitatur, qui sint sapientes? si enim aliorum, i.e. stultorum, judicio
sapientes putantur, stulti sunt et suo judicio furiosi.
Toralba : De sua quemque arte peritum consulere solemus, neque enim opifices sine usu et
certissimis rationibus credi sibi volunt; falli tamen possunt, si demonstratione vacant. Rerum autem
divinarum fides ac constantia ab unius Dei auctoritate dependet, qui nec falli, nec fallere potest, quæ
quidem auctoritas omnibus omnium demonstrationibus, argumentis, tabulis ac testibus longe
præponderat.
[...]
[ad indicem]
2076. Locus e Petri Ioannis Perpiniani (1530-1566) oratione c.i. De arte rhetorica discenda :
[ad indicem]
Spectatum satis et donatum iam rude quæris,

Mæcenas iterum antiquo me includere ludo,
non eadem est ætas.
Hor., Epist. I 1,2-4
Licet enim mihi, Patres religiosissimi, versibus iisdem affari auditores meos, quibus affatur
Mæcenatem suum ille bonus poeta, non eadem religione, neque iisdem præceptis imbutus, quibus
nos sumus, sed eruditus tamen et urbanus et leporis cuiusdam non ingrati plenus. Tametsi et sentio
et fateor neque in me esse quidquam hominum cognitione dignum neque rudem unquam ignavum
gladiatorem meruisse. Verum et hoc, quidquid est vel ingenii, vel doctrinæ, quod video quam sit
exiguum, tot annorum curriculo satis superque cognosci potuit. Et ludo nostro præfecti, homines
mites et humani, me, quamvis non merentem, optato otii et tranquillitatis præmio donandum esse
censuerunt, nec forte iniuria. [...]
At nunc sive studiis vestris, sive eorum imperio, quibus parere debeo, sive utroque ad
antiquum ludum revocatus, ecce rursus in arenam descendere, arma iam pæne rubigine confecta
capere, multitudinis gratiam aucupari cogor, si cogi dicendus est is, qui libenter vel roganti morem
gerit, vel obtemperat imperanti. Utinam, adolescentes optimi, utinam eadem esset, quæ quondam
erat, vis corporis ad elaborandum, ut eadem mens est, eadem voluntas, idem studium, quod
semper fuit, ad parendum. Minus mihi fortasse tan longo uti principio necesse fuisset. Sed non
eadem est ætas, non idem robur, non eadem valetudo, quæ debilitata et fracta, animum quoque
ipsum imbecilliorem reddunt. [...]
Quo mihi magis omnes orandi et obtestandi estis, ut hanc mediocritatem nostram, vel
potius tenuitatem et inopiam studio, alacritate benevolentiaque vestra adiuvetis; quas ego res si
mihi non deesse sensero, spero me diligentia compensaturum ingenii tarditatem. Quod si
peregrina litterarum appellatio et insolens, atque aliena vestris auribus gravium acutarumque
vocum observatio, alicuius animum offendet, eum ego rogo atque obsecro, ne prius aut rideat aut
reprehendat, quam, cur ita quidque dicatur, acceperit.
[...]
Nunc, antequam de Ciceronis libris quos explanandos suscepi, ea dico, quæ mihi vobis
audientibus ex hoc loco dicenda esse arbitror; exponam brevi quid de tota facultate dicendi, quam
omnes quærimus, de artificio rhetorico, quod profitemur; deque eius artificii tradendi ac discendi
ratione sentiam, ut et omnium studia vehementius inflamentur et via cognita facile possitis quo
intenditis ac sine errore pervenire. Peto a vobis, adolescentes optimi, ut attente et amice accipiatis,
quæ dicam, neque humanitatis vestræ fontes, qui omnibus ante me bonarum artium studiosis
maxime semper patuerunt, mihi uni clausos esse patiamini.
[...]
Et quoniam omnibus nobis enitendum est, ut dignitatem hominibus præter cæteras
animantes, divino munere concessam, ornavisse potius et amplificasse, quam vel abiecisse, vel
diminuisse videamur; adhibenda est vobis illa vis, et omni studio ac diligentia comparanda, quæ
maximum et pulcherrimum Dei munus tuetur et exornat. Quo neglecto non sane video, quid inter
mutas beluas et homines intersit. Etenim duo sunt in nobis munera divina: utilitate magna,
nobilitate prima, ipso genere præclara, ratio et quasi nuntius quidam rationis et interpres, sermo...
[...]
[ad indicem]
2077. Sigismundi Arquer (1530-1571) excerptum ex opere c.t. Sardiniæ brevis descriptio :
[ad indicem]
Sardinia, vulgo Sardegnia, teste Ptolemæo circumdatur ab oriente Tyrrheno pelago, a

meridie Africo, ab occasu Sardo, et a septentrione mari quod ipsam et Corsicam interluit.
Patet in longum itinere sex dierum, in latum, ubi angustior est, patet itinere duorum dierum
equitis. [...]
Ea pars Sardiniæ quæ Corsicam spectat montosior est, sed qui montes amœni sunt et
humanis necessitatibus utiles. Opposita vero pars quæ Africam spectat planior est et tritici
abundantissima, amœna quoque, sed altera amœnior est appellaturque hodie caput Lugudoris.
abundat tota insula frugibus, pecore et armento, quare fit ut vili pretio ibi emantur carnes, quin et
mercatores hinc multa coria in Italiam et Hispaniam abducunt, sicut et miram caseorum copiam
asportant. Sunt in hac insula tam multi equi, ut non pauci agrestes sint careantque dominis et
generosiores vili emantur pretio. Et quamvis non sint tam proceri quam Germanorum,
Hispanorum et Italorum equi, tamen non sunt illis deteriores in robore, agilitate et pulchritudine.
Incolæ non vescuntur alio quam tritico pane. Abundat autem adeo triticum ibi, ut a mercatoribus
multæ quotannis naves tritico oneratæ, abducantur in Hispaniam et Italiam.
[ad indicem]
2078. ...
2079. ...
2080. Ioannis Cochanovii (1530–1584) versus electi:

[ad indicem]
E lyricorum libello:
Ad Concordiam
Diva quæ cœtus hominum et calentes

temperas iras animosque nectis
et procul cæcum removes cruentis
Martis amorem.
Qua nihil terris melius tuendis

est datum : o concordia, dulce amoris
cælitum pignus veniens remotis
ætheris oris.
Te fides circum, niveisque plaudit

caritas pennis, tua pax alumna est
et coloratis opulentia ardens
tempora gemmis.
[...]
Tu vagos silvis homines profundis

prima deduxti, tibi mœnia altarum
urbium accepta et ferimus sacrarum
fœdera legum.
Tu salus rerum, dea, publicarum
sola casuris inimica regnis
fata propulsas tribuisque longam
prospera vitam.
Nulla vis tecum est metuenda, nullus

hostium insultus. sine te duello
tuta ab externo propriis labascunt
imperia armis.
O, dea, o cæli decus, o, bonorum

proma, Fortuna facilis Polonum
respice adversa populique cæcos
comprime motus.
[...]
Ex Elegiarum libris:
Epigramma ad lectorem
Si quis eris lector nugarum forte mearum,

nostra vel ignoto Musa dicata tibi est.
Hoc satius duxi quam longo carmine amusos
affari et surdis obstrepere auriculis.
Quis contra sannas igitur me muniet heros?
Scriptorem insulsum, qualem ego me esse scio
non Aiax clipeo, non texerit ægide Pallas,
quo minus e nasis pendeat indomitis.
[ad indicem]
Elegiæ primæ versus primi
Non me, si modo sum, Musæ fecere poetam,

nec memini Aoniæ rupis adisse specus.
Solus amor docuit blandos me fingere versus,
et canere antiquo consona Callimacho.
...
[ad indicem]
2081. ...
2082. ...
2083. Locus ex primo Hieronymi Mercurialis (1530-1606) libro de arte gymnastica :

[ad indicem]
Quamdiu homines, paucissimis rebus contenti, lautas mensas et opipara convivia non
cognoverunt propinationisque post inductam consuetudinem penitus ignoraverunt, (id quod
primis illis sæculis extitisse memoriæ proditum est), morbi neque apparuerunt neque etiam eorum
nomina innotuerunt, sicut usque ad tempora Socratis distillationum, quas Græci κατάῥῤους
dicunt, nomen, quo nil hodie frequentius est, ignoratum esse tradidit Plato. Qua de re, tunc
temporis medicinæ aut paucos omnino aut nullos usus nullaque principia extitisse certum est, etsi
Homerus, antiquissimus auctor, scripserit ægyptum multas herbas multaque medicamenta
habuisse. Postquam vero intemperantiæ nefanda lues, coquorum exquisitæ artes, delicatissima
epularum condimenta vinorumque peregrinæ temperaturæ inter homines irrepsere, morborum
simul varia continuo genera succrescentia ad inveniendam medicinam eos coegerunt, qua semper
carere profecto licuisset, nisi humana, vel potius ferina ingluvies omnium vitiorum soboles eius
usum omnium maxime necessarium effecisset.
[...]
… infinita gulæ blandimenta, inexplebilis libido, immensaque voracitas, quibus, ut sapienter
disputavit Seneca et post ipssum Plutarchus, novæ morborum species genitæ sunt, adhucque
quotidie gignuntur.
[...]
Sed quoniam de omnibus fere tum ab antiquioribus, tum a recentioribus copiose satis
tractatum est: de gymnasiis autem sive exercitationibus, a quibus ars gymnastica apud veteres
valde celebris constituta et denominata fuit aut nulla aut quam paucissima et fortuito confuseque
tradita reperiuntur, ideo de his deque gymnastica arte a Latinis exercitatoria dicta integram et
forsan ab alio numquam absolutam tractationem habere decrevi, eo magis quod Galenus hanc
haud ignobilissimam conservatoriæ facultatis partem esse scriptum reliquit, omnesque fere
testantur exercitationum artem, et ad avertendos futuros morbos, et ad custodiendam
præsentem sanitatem et ad valetudinarios reficiendos, (quæ tres partes universam
conservatoriam efficiunt) incredibilem utilitatem afferre; ut etiam nos uberrime demonstraturi
sumus, ubi hæc omnia distincte fimul atque copiofe prout res ipsa postulabit, in hifce libris
declarabimus.
[...]
... proinde negare nemo potest, quin ad eum, qui medicinam profitetur contra
Erasistratum, et alios gymnasticam a medicina seiungentes, illam cognoscere spectet, eo
præsertim quod ab Hippocrate, Platone et Galeno crebro scriptum reperitur, exercitationes, tot
atque tanta ad vitam sanam traducendam bona præftare, quot et quanta vix ulla alia medicinæ
instrumenta præstant.
[...]
Ceterum quid sit hæc ars exercitatoria gymnastica græco nomine nuncupata, ab eius
definitione sive descriptione petere debemus, quam etsi luculenter explicatam apud Platonem
habeamus, a nullo tamen alio, quam a Galeno nostro eam et brevius et lucidius declaratam credo,
ubi ita dixit : ἡ τέχνη γυμναστική ἐστίν ἐπιστήμη τῆς ἐν πᾶσι γυμνασίοις δυνάμεως , hoc est
gymnaftica est quæ omnium exercitationum facultates novit, aut potius, gymnastica ars est
scientia potentiæ omnium exercitationum.
[...]
… at gymnastica in corpore sano bonum habitum generare eumque tamquam sanitatis vel
partem, vel causam conservantem retinere conatur et ob id tanta fuit apud veteres huius
existimatio, ut Plato atque Aristoteles (ne alios quamplures recenseam) eam rempublicam haud
optimam esse posse censuerint.
[...]
E libro secundo:
De cursu.
Inter cetera, quæ ob vitæ conservationem animalibus a natura tributa fuerunt, currendi
potestatem præcipuam esse, omnes, qui eorum statum considerare volent, sine labore intelligent
[...]
Athletæ, qui ludorum et certaminum gymnicorum celebritates repræsentabant, usque adeo
currendi vim interdum æstimabant, ut, quod refert Plinius, lienem sibi ipsis inurendum curarent,
quominus ille currendi celeritatem, sicuti solet, impediret. Huiusce cursus certamen, sicut et luctæ,
primos Eleos sine ullo veteris memoriæ exemplo instituisse auctor est Pausanias, apud quem
similiter legitur, Endymionem filiis de imperio tale certamen in Olympia proposuisse … Ex altera
parte, Plato ad bellicas exercitationes ita cursum commendavit, ut non modo viros et iuvenes,
verum etiam virgines, pueros et mulieres, omnesque tam nudos quam armatos ad currendum
exerceri voluerit …
[ad indicem]
2084. Ioannis Sambuci (1531-1584) emblemata aliquot:
[ad indicem]
“Dum rigidos artus elephas, dum membra quiete

sublevat, assuetis nititur arboribus:
Quas ubi venator didicit, succidit ab imo,
paulatim ut recubans belua mole ruat.
Tam leviter capitur duri qui in prœlia Martis
arma, viros, turrim, tergore vectat opes.
Nusquam tuta fides, nimium ne crede quieti,
sæpius et tutis decipiere locis.
Hippomenes pomis Schœneida vicit amatam,
sic Peliam natis Colchis acerba necat.
Sic nos decipiunt dedimus quibus omnia nostra:
saltem conantur deficiente fide.”
Sit quanta odori vis canis,

et quæ fides erga suos
heros, monere quos vides
possunt mei canes duo,
Bombo cui nomen dedi,
Matri et Madel simillimæ.
Hi me sequuntur per mare,
terras per et cunctos locos.
Hos Gallia alumnos tulit,
videre Romam nescii,
Νεάν τε καὶ καλὴν πόλιν,
et Teutonæ terræ procul
partem quæ habetur optima.
Belgas peragrarunt simul,
ducentur et spero brevi
dulcem in vocantem et patriam.
Merentur hi famam canes.
Sesus inesse cur neges
his bestiis sequacibus?
[ad indicem]
2085. Versus aliquot decerpti e Fabii Barignani (1532–1584) carmine epico Gigantomachia inscripto:
[ad indicem]
Ausonii ducis arma cano totamque coactam

Trinacriam in Martem, superum cum numine ductus
per mare velivolum Siculas pervenit ad oras,
quo tremefacta poli Titanum viribus astra
eriperet divosque omni obsidione levaret,
terrigenum dextra imposito cum cessit Olympo
Ætna et sublimis iacuit sub vertice Pindi.
Dic mihi, Musa, Iovis proles castissima, regem
cur superum bello superosque lacessere divos
sævi terrigenæ tantasque imponere moles
montibus et summum sunt ausi invadere cælum?
Tanta sui generis tenuit fiducia! Tantæ
urgebant immensa hominum tum pectora curæ!
Gigantomachia. Pinxit Franciscus Bayeau
Insula in Hesperium scopulis protenditur æquor

longa tribus, priscis Sicania dicta colonis.
Italiam spectat quondam et coniuncta Pelorus
arva sibi; in Libyam Lilybeia culmina tendunt
Argolicosque, Pachyne, vident tua litora campos.
Insonat horrificis undans flamma Ætna ruinis,
viscera vulsa sibi liquefactaque saxa sub auras
cum gemitu glomerans fundoque exæstuat imo.
Nereis hic, Glauco æquoreo dilecta venenis
Circæisque infecta, cavas se iecit in undas.
Pube tenus virgo est, caudæ postrema luporum
delphinumque atrique canes immania turpant
pectora. Tum fracta reboant ad litora voce
ora exsertantis navesque in cæca trahentis
saxa, canum rictus sævorumque ora luporum.
Servat adhuc morem antiquum male cauta Charybdis:
Non contenta manu Alcidæ, non territa pœna
supplicioque gravi, septem alto vortice fluctus
sorbet in abruptum, totidem mox sæva cavernis
erigit in cælum et rorantia verberat unda
sidera cum strepitu rauco exsultatque furitque
effervetque vadis atque æstu miscet arenas.
[ad indicem]
2086. ...
2087. Galli Dressler (1533-1580/89) operis Præcepta musicæ poeticæ inscripti caput X De pausis:
[ad indicem]
De pausis.
Sicut in communi vita non parvæ est artis recto tempore tacere, ita etiam in Musica
silentium habet suum locum et laudem. Appellamus autem ista signa quibus silentium induitur
pausas, de quarum definitione et numero in practica dicitur. Inventæ autem sunt pausæ propter
quinque causas. primo respirandi gratia tantum enim notularum poni debet quantum uno anhelitu
pronuntiari potest ne propter spiritus defectum difficultas oriatur quæ plerumque vel confusionem
vel insuavitatem parit. Secundo sextum applicandi gratia non raro pausæ interponuntur.
Decorum enim est notulas verbis recte applicari et ejusmodi applicatio multum habet
gratiæ. Tertio propter prohibita intervalla vitanda.
Nonnumquam tamen ipsa necessitas postulat silentium ne contra regulas artis delinquatur.
Quarto propter fugas constituendas pausis carere non possumus. oportet enim intervenire pausas
quo fugæ ab auribus percipiantur et præsertim in initiis cantilenarum. Quinto elegentiæ et
suavitatis causa inseruntur pausæ et non raro omnes voces silent propter emphasin et
vocabulorum significationem. Exemplorum infinitam copiam subpeditabunt probatorum
musicorum compositiones.
[ad indicem]
2088. ...
2089. ...
2090. Ioannis Petri Mafferi (1533–1603) locus depromptus ex Historiarum Indicarum libris:
[ad indicem]
Hoc enim loco, cum auctor de iis, quæ ad Calecutanam oram vidisset, referret, verbis depinguntur
mores sacerdotum Brachmanorum, deque Iogicæ disciplinæ observatoribus summatim exponitur idque,
videlicet, mente viri christiani europæique qui s. XVI viguit, floruit, vixit denique.
Ceterum apud omnes præcipuo in honore Brachmanæ sunt patetque ea secta latissime.
Horum scitis omnia publica et privata sacra subiecta sunt eidemque magno suo quæstu prodigia,
sortes, auguria et omina interpretantur. Horum disciplina institutisque reges ipsi imbuuntur
omnibus magnis parvisque in rebus mirandum in modum illis obnoxii. Sed non unum est
Brachmanarum genus. Quippe alii liberis operam dant vivuntque in hominum frequentia, alii
cælibem agunt vitam, quos hodie proprio vocabulo ‘Iogues’ appellant, Gymnosophistas olim Græci
dixere. Iique partim longissime peregrinantur stipem emendicantes et victus vestitusque asperitate
nacti existimationem et fidem credulas hominum mentes portentosis mendaciis variisque
superstitionibus in fraudem impellunt; partim in solitudinibus aviis et subterraneis specubus
durissimo vitæ genere, inedia, vigilia, nuditate, frigoris æstusque patientia semet ipsi discruciant
abstinentque ab omni corporis voluptate ad certum annorum spatium, quo exacto in Abdutos (id
nomen ordini) magna cum gloria referuntur. Ii tamquam humano fastigio celsiores et omnium
rerum licentiam adepti nullis iam tenentur legibus et in omni scelerum flagitiorumque genere
impune volutantur. Est etiam suus Ioguibus rector maximus, qui vectigalia perampla dispensat
vocatosque ad se certis temporibus impostores varias in regiones ad prædicanda impiæ vanitatis
deliramenta dimittit. Hosce omnes mirum quam densa in caligine et quanta in veritatis
ignoratione demersos diabolus teneat. Parabrammam nescio quem deorum antiquissimum colunt
et ex eo filios tres; quorum in gratiam terna gerunt fila e colo suspensa. Multis præterea non
hominibus modo, sed brutis etiam animantibus cælestes habent honores et templa ædificant,
quibus in prisca illa Romanæ urbis magnificentia vix quicquam simile extiterit. Sane fanum est
simio dicatum; cuius dumtaxat pecori in victimarum usum custodiendo porticus miram in
longitudinem excurrit columnarum septingentarum e marmore tantæ magnitudinis, ut Agrippæ
columnas, quæ in celeberrimo quondam omnium deorum templo Romæ visuntur, sine dubio
adæquent. Elephantis etiam religionem numinis tribuunt; bobus autem eo maiorem, quod
hominum vita functorum animos in eam maxime beluam immigrare opinantur.
Multos habent suarum superstitionum libros magno labore studioque conscriptos, qui
nonnihil ad veteris Græciæ fabulas et auguralem Etruriæ disciplinam videntur accedere. Hi libri
ne in vulgus prodeant cavent quam diligentissime; sed ex iis arbitratu suo depromunt quæ ad
populum decipiendum in contionibus vel in privatis colloquiis contracto supercilio et magna
pompa verborum edisserant; quamquam haud pauca superioribus annis a Brachmane quodam
apprime docto, cum se ad Christum aggregasset, nostris hominibus prodita sunt inque Lusitanum
sermonem accurate conversa tandem ad me pervenerunt: meræ nugæ et anilia plane deliramenta,
quæ hoc loco ne leviter quidem attigisse operæ pretium duxerim. Ex quo facile apparet quantum
immortali Deo populi debeant ii, quibus in tanta aliorum cæcitate Christianam lucem aspicere
datum est. Iam de sacrificiis, libationibus, ceterisque nefaris ritibus, quibus vel ad placandos
commenticios deos, vel ad expiandos mortuorum manes utuntur, singillatim exponere ut
supervacaneum, ita pæne infinitum est.
Atque hæc in præsentia de Brachmanibus.
[ad indicem]
2091. ...
2092. ...
2093. Locus depromptus ex Emmanuelis Constantini (1533–1614) opere inscripto Insulæ Materiæ historia :
[ad indicem]
Insula in Oceano ad occidentem solem iacet, quæ vulgo Madera apte latine Materia dici potest:
antiquis scriptoribus penitus incognita, nec ab iis qui terræ orbem descripsere; ne verbum quidem de
illa factum est (quod equidem sciam) præterquam a nostræ ætatis scriptoribus, qui illius meminerunt,
sed quam brevissime; ita ut eius nomen vix attigerint. Distat a continenti Europæ (hoc est a Lusitana
Provincia, quæ illi est propinquior) milibus passuum septingentis et viginti. Est sub imperio regis
Lusitaniæ. Ea enim a Macino reperta est; tum primum cum Ioannes hoc nomine primus imperio
Lusitaniæ potiretur; diu a septentrionalibus ad meridionales oras mercaturæ causa navigaret. In qua
quidem navigatione ingenti coorta tempestate cursum navis retinere non potuit, unde coactus fuit
navem adversis ventis committere; ne naufragium faceret, atque ad insulam præter opinionem
appulit, in qua, tum quid esset, cum rebus suis valde timeret, cognoscere destitit. Quamobrem mari
pacato cupidissimus iter institutum conficiendi, cum primum illi facultas per Favonium facta est,
statim fecundo vento vela dedit et non multo post ad sacrum Promontorium pervenit. Inde cum ad
Gades contenderet, in Mauritanorum triremes incidit, a quibus captus et in Africam perductus est. Ea
autem tempestate Lusitani de Imperio atque Religione cum Afris bella continenter gerebant : et mos
erat captivos hinc et illinc redimere. Ad Ioannem ergo Regem Macinus scripsit orans obsecransque, ut
pro illius singulari pietate, qua erat in omnes Christianarum partium captivos, vellet se ab hostium
vinculis liberare: quod si fecerit, speraret beneficii huius gratiam se brevi relaturum: promittebat
enim se demonstraturum copiosam insulam et perpulchram, quam nemo hactenus notam habuisset,
ad quem locum ventorum vi ipse paulo ante reiectus fuisset; fore etiam recipiebat, ut esset hæc insula
magno usui cum ad gloriam, tum ad maximas opes comparadas. Acceptis litteris, rex continuo
Senatum coegit, ad quem omnia, quæ ex Macini litteris cognovisset, retulit. Per ea tempora rex
Lusitaniæ ceterique nobiliores pro multitudine hominum et gloria belli angustos fines et exiguas opes
habere se existimabant et regibus Lusitaniæ nihil magis erat curæ, quam pro regno, et pro religione
amplificanda; quas tunc habebant opes, effundere, et bellicos sumptus sustinere. Ideo summo totius
Senatus consensu decretum est, ut quamprimum pecunia ad Macinum liberandum in Africam
mitteretur: quod paucis diebus effectum est. Is e vinculis dimissus Olyssipponem venit, cumque regi
maximas gratias egisset, et cum eo plenius de insula verba fecisset, continuo classem ornari, et
ædificari rex iussit; et Macinum ad insulam investigandam præfecit. Qui, Borea leniter flante, in
altum delatus, cum infulæ situm initio parum diligenter attendisset nec sciret quibus cæli gradibus
fubiecta esset, complures dies huc et illuc erravit. Tandem, casu vel forte potius quam rei peritia
optata tellus Macini, et suorum oculis est oblata; in quam summa omnium nautarum alacritate
descensum est. Facta igitur re Divina, Macinus cum paucis scaphis insulam lustrare et speculari
cœpit, ut quinam habitatores essent et qui hominum mores, quid ibi cælum et natura ferret,
exploraret. Sed cum insula maxima ex parte pervestigasset, in ea nihil præter solitudinem et proceras
arbores, nonullasque columbas deprehendit, ita ut nemoris potius et silvæ quam insulæ speciem
habere videretur, unde Madera, Hispano nomine, dicta est; quod vocabulum latine materiam
significat.
[...]
[ad indicem]
2094. ...
2095. Paulus Scalichius (1534-1573) primus fuisse traditur qui suum opus encyclopædicum titulo munivit
Encyclopædia. Agitur vero de dialogo super diversis disciplinis habito inter præceptorem, nomine Epistemon
[Ἐπιστημών] et discipulum, nomine Philomusum. Selectum aliquem locum infra exscribam, gustum ut habeamus
legentes :
[ad indicem]
Opus vero incipit hoc epigrammate in eos qui auctoris scripta maledico dente mordeant, rodant, carpant denique:
Hæc quicunque cupis rabie temerare canina

ne, precor, occulto sub lare clausus agas.
Si tibi quid Pallas tribuit, si doctus Apollo,
dentur ab ingenio publica scripta tuo.
Sin minus, at tacitis me perges lædere sannis,
Zoile, non tecum sic ego tectus agam.
[...]
Philomusus: [...] recta Epistemona inquiram, quem aiunt nemini addictum, universarum rerum esse
professorem: eum hoc tempore spatiari in horto consuevisse intellexi. videbo, accedam propius, per
rimas sæpimenti considerabo num ibi sit. At est sane, licet me non noscat:
Tamen virum huius instituti non arbitror talem esse, ad quem difficilis sit aditus, et qui peregrinos
non nisi benigniter excipiat. Itaque pulsabo.
Epistemon: Quis nam pulsat, præter omnem consuetudinem, fores? Profecto advena mihi esse videtur.
Sed quis es?
Philomusus: Sum Philomusus nomine, in schola Orphica educatus.
Epistemon: Ingredere. Quid cupis?
Philomusus: Tuam famam in Latio atque Athenis celebrari summopere scias, quod in universa rerum
contemplatione non sis mediocriter versatus. Item hoc Therapeuticum genus a multis probatur, et a
doctissimis quibusque nostræ scholæ summis laudibus extollitur. ideo veni ad te, si dignum me
existimares, qui reciperer in numerum tuorum collegarum.
[...]
Epistemon: [...] Mens enim hominis est ad imaginem Dei: sed in magna distantia, quandoquidem
sensibile hoc corpusculum inhabitet. Quæ autem sunt sensui obnoxia, a longe vident ea quæ
intellectuali puritate sunt prædita: et semper magis ac magis appropinquant, dum mentem a
sensibilibus abstrahant. Nam per hæc visibilia, in invisibilium amorem rapimur. Quo fit, ut
philosophia ipsa, donum singulare Dei opt.[imi] max.[imi] valde sit necessaria ad veram cognitionem
divinorum mysteriorum, his præsertim qui originem a lacte trahunt, solidi cibi expertes.
[...]
Philomusus: Epistemon, audivi te animo attentissimo, adeoque refectus sum tua prudentia et
sublimium contemplatione, ut vix dici queat. Ostendisti enim brevibus, qua ratione ascendendum sit
ad res altas et arcanas, quas olim occulte admodum traditas audivi. Edocuisti quoque, Philosophiam
esse velut scalam sapientiæ, qua iuvamur ad cognitionem divinorum mysteriorum consequendam.
Licet tamen non videaris dubitare me in hoc genere versatum, sed eorum fere oblitteratum apud me
esse textum cognoscas. Ideo ut cœpisti, perge. Te enim intelligo omnia ad unguem et Philosophorum et
Theologorum arcana tenere: te mihi præterea ducem a Deo concessum, aperte deprehendo.
[ad indicem]
2096. ...
2097. ...
2098. ...
2099. ...
2100. Versus excerpti ex Ioannis Passeratii (1534-1602) carmine cuius inscriptio est Nihil.
[ad indicem]
Janus adest, festæ poscunt sua dona kalendæ.
Munus abest festis quod possim offerre kalendis.
siccine Castalius nobis exarvit humor?
usque adeo ingenii nostri est exhausta facultas,
immunem ut uideat redeuntis ianitor anni?
quod nusquam est, potius noua per uestigia quæram.
Ecce autem partes dum sese uersat in omnes
inuenit mea Musa nihil, ne despice munus.
nam nihil est gemmis, nihil est pretiosius auro.
huc animum, huc igitur uultus aduerte benignos:
res noua narratur quæ nulli audita priorum,
Ausonii et Graii dixerunt cætera uates,
Ausoniæ indictum nihil est Græcæque Camenæ.
E cælo quacunque Ceres sua prospicit arua,
aut genitor liquidis orbem complectitur ulnis
Oceanus, nihil interitus et originis expers.
Immortale nihil, nihil omni parte beatum.
(...)
conspectu lucis nihil est iucundius almæ,
uere nihil, nihil irriguo formosius horto,
floridius pratis, Zephyri clementius aura;
in bello sanctum nihil est, Martisque tumultu:
justum in pace nihil, nihil est in fœdere tutum.
felix cui nihil est, (fuerat hæc uota Tibullo)
non timet insidias: fures, incendia temnit:
sollicitas sequitur nullo sub iudice lites.
ille ipse inuictis qui subiicit omnia fatis
Zenonis sapiens, nihil admiratur et optat.
Socratici gregis fuit ista scientia quondam,
scire nihil, studio cui nunc imcumbitur uni.
nec quicquam in ludo mauult didicisse juuentus,
ad magnas quia ducit opes, et culmen honorum.
(...)
et Phœbo ignotum nihil nihil altius astris.
tuque, tibi licet eximium sit mentis acumen,
omnem in naturam penetrans, et in abdita rerum,
pace tua, Memmi, nihil ignorare uideris.
sole tamen nihil est, et puro clarius igne.
tange nihil, dicesque nihil sine corpore tangi.
cerne nihil, cerni dices nihil absque colore.
surdum audit loquiturque nihil sine uoce, uolatque
absque ope pennarum, et graditur sine cruribus ullis.
absque loco motuque nihil per inane uagatur.
humano generi utilius nihil arte medendi.
(...)
uulneribus sæui nihil auxiliatur amoris.
uexerit et quempis trans mæstas portitor undas,
ad superas immo nihil hunc reuocabit ab Orco.
inferni nihil inflectit præcordia regis,
parcarumque colos, et inexorabile pensum.
obruta Phlegræis campis Titania pubes
fulmineo sensit nihil esse potentius ictu:
porrigitur magni nihil extra mœnia mundi:
diique nihil metuunt. quid longo carmine plura
commemorem? uirtute nihil præstantius ipsa,
splendidius nihil est; nihil est Ioue denique maius.
sed tempus finem argutis imponere nugis:
ne tibi si multa laudem mea carmina charta,
de nihilo nihili pariant fastidia uersus.
[ad indicem]
Nec nihil certe movent versus quos ipse exaravit epitaphio suo apponendos:
Hic situs in parvā Jānus Passertius urnā

Ausoniī doctor rēgius ēloquiī
Discipulī memorēs tumulō date serta magistrī
ut variō flōrum mūnere vernet humus
Hoc cultū officiō mea molliter ossa quiescent
Sint modo carminibus non oneranda malīs.
2101. …
2102. Locus e Thomæ Correæ (1536-1595) opere de epigrammate:
[ad indicem]
Ex præfatione:
Cum multa sint poetæ opera pulchra, admirabilia, divina, tum nihil quod aut concinna
brevitate, aut brevi acumine dicentis, aut arte ipsa magis intimos animi sensus afficiat ac pæne
capiat, quam illud poematis genus, quod epigramma vocamus. Nam illud si venustum, aptum
connexumque sit, teres et rotundum, ut inter se ita partes cohæreant, congruant, ut distincte,
breviter, acute et ornate sententia exprimatur, et admirationem movet et voluptatem affert non
uulgarem. Multa arte opus est, sale, ingenii acumine, brevitate decora, dexteritate quadam et
iudicio. Quod si quis ita componat epigramma, ut laudem eius generis, et gloriam consequatur,
eum non levem rem præstitisse iudicandum est.
[...]
Operis initium :
Magna vis inest plerumque in nomine ad aperiendam rei naturam, atque ideo viri sapientes
inde iubent exordiri, quo commodius de tota re agatur.
Epigramma veteribus cuiuslibet rei inscriptio [...] appellatur [...] seu dictum, sententia,
iudicium honoris dedecorisve causa prolatum in quo aliquid insit reprehensione, laude,
commendatione, memoria dignum. [...]
loquendi consuetudine poetarumque usu proprium nomen effeclum est eius generis
poematis quod laudem uel vituperationem contineat. [...]
Epigramma enim nihil est aliud quam breve poema cum simplici rei cuiuspiam indicatione
vel personæ vel facti [...] in commendationem rei alicuius seu detestationem.
[ad indicem]
2103. Locus ex Ioanni Marianæ (1536-1624) opere cui index
[ad indicem]
... Annales de rebus Hispaniæ Latina lingua confectos in publicum damus, exemplo nationum
aliarum uno volumine comprehensos. Sic orbem terrarum unius tabulæ angustiis includimus
aliquanto detrimento magnitudinis, nulla veritatis iniuria. Sed in ea tamen brevitate res maxime
nobiles, bellaque sæpe pleniore narratione explicantur, non secus ac ex angustis ripis egressus amnis
in patentes campos late diffunditur restagnatque multarum vigiliarum magnique laboris opus. [...]
Quæ prima lex est historiæ, veritatis in primis cura est habita: quæ lux maxima, temporibus
designandis superstitiose sæpe sudatum est.
[...]
Hispania terrarum plaga comparanda optimis, nulli cedit, neque salubritate cæli, neque frugum
omne genus ubertate, neque metallorum gemmarumque copia, quibus tota ferme scatet. Non, ut
Africa, violento sole torretur, neque, ut Gallia, ventis, cæli rigore, humiditate terræ aerisque fatigatur,
sed media inter utramque, verni caloris temperie et tempestivis sæpe imbribus geluque hiemis
tempore fecundatur.
[...]
Extrema terrarum ad Solis occafum Hispania iacet, a Gallia Pyrenseæis montibus, ab Africa
angusto freto dirempta. Corio bubulo similis figura (sic regionum descriptores aiunt) circunfuso
undique mari: nisi quo latere Pyrenæos montes finem habet perpetuis iugis ab Oceano tendentes ad
Mediterraneum ...
[ad indicem]
2104. ...
2105. Pauli Melissii (1539-1602) aliquot epigrammata:

[ad indicem]
In fontem hortensem Philippi Stephani Sprengeri
Nympha salit, Chloris ridet, lætatur Iacchus.

Quid labyrintheas is, Cato Mæste, vias.
De cognomento suo.
Parvus eram, Phœbumque puer Phœbique sorores

gaudebam, Charitum captus amore, sequi.
Tunc ego maternis quum tempore Veris in hortis
deligerem tenera mollia serta manu,
purpureosque simul flores mirarer, et herbas
sive Meliphylli, seu Melilote tuas;
alveolos apium tacite rimabar opertos:
libandi mellis tanta cupido fuit!
Protinus erumpens adytis grex omnis in unum
me ruit, et circum crebra susurrat apis.
Quo fugerem? Pungor. Limis Dea risit ocellis,
et meus hæc, inquit, spicula sensit Amor,
mellea furtivis dum gustat liba labellis.
I nunc, et flavos quære Melisse favos.
Vidit ut hoc Phœbus, folia e Parnasside lauru
conterit, et succis illinit ora datis.
Parva mora est, Phœbo tumor ille medente resedit,
quem mordax levium fecerat ictus apum.
Chloris at hortorum decus, argutissima Chloris,
quæ Venus ipsa dedit nomina, dixit, habe.
Dixit; et hinc nomen tribuit mihi dulce Melisso,
ut mea florilegas mens imitetur apes.
[ad indicem]
2106. ...
2107. ...
2108. ...
2109. ...
2110. Melchioris Barlæi (1540-1584) versus deprompti e carmine cuius titulus est De raptu Ganymedis :
[ad indicem]
Nymphæ, quæ Nemees saltus habitatis odoræ

…
Dicite ab armigera magni ut Iovis alite rapti
gaudeat officiis teneri Ganymedis Olympus.
…
Regia Iunoni peragens convivia matri
ædibus in patriis simul ad sollemnia divos
prandia concivit numerosos Phœbus Apollo.
Scanderat umbrosum Pluto cum coniuge currum
Tænarium pressans cælo iam proximus antrum.
...
Res fuit inde Iovi famulo caruisse molesta.
Mercurium vocat atque huic concitus alite cursu
“Vade” ait “in terras. Puerum mihi quære ministrum,
siderei cui forma nitet pulcherrima vultus.”
Avolat aptatis plantæ talaribus ipse.
Vesper erat, magna tandem consedit in Ida.
Egregius rediens canibus comitantibus altis
tum forte e lustris Ganymedes patris ad ædes
festinat Troili. Vidit Cyllenius et ‘quid
ulterius quæramus’, ait, ‘non credo decora
terrigenarum ulli puerum concedere forma.’
Ergo polos repetit, memorat iuvenemque Tonanti
se dignum, quo non hominum formosior esset,
non divum, Veneris tenerorum nullus Amorum.
Dixerat. Armigeræ tum Iuppiter ista volucri
inquit, ‘pone meum, volucris, pro tempore fulmen.
Dignus amore meo puer est, ubi fonte scaturit
innumero grata Ida feris, huc devola et illum,
nam de more solet summa ad iuga tendere mane,
cum veniet, raptum leni mihi siste volatu.’
Dixit. Depositis Aquila aurea devolat armis.
Pronus adhuc Phœbus iaciens in nube colorem
purpureum, tantum summæ iuga contigit Idæ,
cum reliquis et vix abscesserat Hesperus astris,
more puer solito cum matutinus agebat,
cingens intentis canibus rorantia prata,
pars quorum patulis quærit vestigia nasis,
auribus erectis et pars ad vincula stabat,
venatura, tacens, iam latratumque Molossi,
qui, nisi conspecta, latrans secat aera, præda,
opperiens, quum forte suis excitus ab antris
prosilit incautus lepus atque instantia limis
respiciens fugit ora canum, pars vincta tenentem
fert puereum et ruptis defertur in aera loris.
Hactenus in ramis steterat Iovis arboris ales,
opportuna novi credens data tempora raptus,
devolat et circum puerum, plaudentibus alis
fertur. At absentes nunc ingemit ipse Molossos,
quod telis careat cautisque volucribus illis
cum quibus aucupium solet exercere, volantes
ducere et in nassas, cælo et turbare volucres.
Vicino illa autem tumulo consedit et audax
approperans sensim facit admirarier ipsum.
Rebatur se non visum serpensque per herbam
penitius parva studuit se condere silva.
Atque sibi tandem meta propiore propinquam
occupat ille manu, exclamans complectitur alas,
ne forsan propere effugiat. Nihil illa repugnat,
par et adulanti submittit mollia colla.
At puer attonitus tam corpore magna volucris
imperium quod forte suum captiva subiret,
morigeram blande stringit nec percipit astum.
Quin ubi succrevit animis audacia maior
tamquam quadrupedis sternacia terga iuvenci
conscendisse iuvat. Parens accommodat et se
officii memor illa sui, sublataque sensim
arboreas sub se silvas et prata reliquit.
Contremuit puer et multum stupet aere primo.
Sustollente autem sese magis alite, prorsus

Iliacæ turres abeunt, subsidit et Ida
iamque viam carpit lento per nubila tractu,
dulce onus et numquam commotis sustinet alis,
quin hærere loco dicas nusquamque moveri.
Tandem erat ad puri ventum confinia cæli
et claris non mundanæ in regionibus auræ,
hinc quoque Zodiaci qua Phœbus perficit orbem
nimbiferus multum qui tunc extrema tenebat.
raptum Ganymedis pinxit Rubens
E saltu rediere canes prædamque tenebant.

Indagandus erat dominus, loca multa pererrant,
sollicitis et herum vestigant undique plantis.
Quæque habitant Phrygio dulces in monte Napeæ
venantemque solent quæ suspirare, gementes
Callirhoes subolem tandem mirantur abesse.
Illum frondiferi saltus altæque cupressi
tunc quoque desertæ gemuerunt undique rupes.
Et desiderio pueri suspirat adempti
cum cupressifero Simois consorte Scamandro.
...
[ad indicem]
2111. …
2112. …
2113. …
2114. ...
2115. Iosephi Iusti Scaligeris (1540-1609) versus aliquot excerpti ex eius Carminibus :
[ad indicem]
In avarum.
Arcarum in fundo quæcunque recondit avarus,

abstulit hæc aliis, denegat ipse sibi.
Degener nobilitas.
Nobilitas est veste quidem tibi discolor o plebs,

iudicio tamen est concolor illa tibi.
In imaginem Melissi.
Cætera membra mei spirantiaque ora poetæ,

artificis potuit pingere docta manus;
sed verum, et vivum vatem, totumque Melissum,
expressum in nostro pectore sculpsit amor.
Sapientia consilia
Istud non scire est, quamplurima scire videri.

Istud sentire est non bene, multa loqui.
Sed quicunque loquax ventosæ mentis habenis
versat agens animum turbidus instabilem,
obloquiturque aliis, interpellatque loquentes,
nec certum morbo scit posuisse modum.
Illum transversum rapido celer impete turbo
in vanæ scopulos credulitatis agit.
At qui tuta regens animi moderamina cauti
auræ tranquilli paruit ingenii:
Illum composita placidum levis aura quiete
egit ad optati litora consilii.
Hendecasyllabis Phalæciis lusit poeta haud invenustum vereque lepidum, immo facetum poematium hoc
munitum titulo:
In pulicem Catharinæ des Roches, elegantissimæ poetriæ.
Pulicelle niger, nigelle Pulex,

incitatior hædulis petulcis,
delicatior hinnulis tenellis,
docti passere nequior Catulli,
Stellæ blandior albula columba;
qua te prosequar aurea Camena?
Quo te nomine prædicem, o beate
pulex pumile, pumilille pulex?
An quod, cum libet os meæ puellæ
tuo purpureo ore suaviaris:
mihi, cum libet, os meæ puellæ
meo non licet ore suaviari?
An quod cum subiit cibi voluptas,
non in quadriviis, neque angiportis
plebeos avidus cibos liguris,
sed in lacteolis latens papillis,
tingens virgineo cruore rostrum,
plenus nectaris et satur recedis:
Mox circumsiliens modo huc modo illuc
meras delicias, meros amores,
ludis ebrius in sinu puellæ?
Anne quod Veneris satelles audis,
vindex falsidicæ malæque linguæ,
cum periura Deos puella læsit,
atque ulciscere saucios amores,
feris morsibus appetens lacertos?
Illa in insidiis morata, soli
vindictæ imminet, ac favens dolori,
suspenso meditatur ungue mortem:
Tu cessim fugis et fugis recessim;
Ac subsultibus hinc et hinc citatis
vibras cruscula, et improbæ puellæ
eludis digiti impetentis ictum:
Ut campis equa trima ludit olim
motis aera calcibus lacessens.
An quod legibus omnibus solutus,
puellaria membra pervagaris,
usque Cypridis ad beata regna,
impune insinuans amoris almi
secretis adytis, sacrumque limen
insistens, quod ab omnibus profanis
et tangi scelus, et nefas videri?
Hic tu ianitor excubas, et ipsam
aureæ Veneris tueris aram.
Quam sancte tibi tradidit tuendam
et ridens Venus, et puer Cupido.
Tene propterea, o venuste pulex,

tene prosequar aurea Camena?
Tene hoc nomine prædicem beatum,
Pulicelle niger, nigelle Pulex?
Non: sed quod nimio tuo lepore

tot solus facis et paris poetas,
quorum cantibus, aureæque linguæ
vena divite, versibus canoris,
immortalis eris, diuque vives.
Nam dum, pumile pumilille Pulex,
hæres pendulus in sinu puellæ
novus Pegasus in nova Hippocrene,
e morsu tuo, ut ungula ex equina,
fluxerunt latices Poetici, dein
tot sunt carmina nata, tot Poetæ.
[ad indicem]
2116. ...
2117. ...
2118. ...
2119. ...
2120. E Cornelii Schonæi (1540-1611) fabulis excerpta aliquot:

[ad indicem]
E fabula ludicra cui index Pseudostratiotæ :
Prologus:
(Trimetri iambici)
Pacem et quietem vobis ac publicam

tranquillitatem grex exoptat scenicus,
hanc novam quicumque hunc confluxistis fabulam
spectaturi nostrosque ludos comicos
hodie vestra decoraturi præsentia.
Vos appello, quicumque liberalibus
atque ingenuis animum excoluistis artibus,
et candida qui humanitate præditi,
studiis bonorum provehendis sedulo
incumbitis nigrosque odistis Zoilos.
malevolos nil moramur, qui dum industriam
nostram culpant suam produnt inscitiam.
Nunc quam sumus exhibituri audite fabulam:
non sacram aut seriam, ut consuevimus hactenus,
verum festivam, iucundam atque ludicram.
Iocos hoc tempus postulat et facetias
salesque sed castos tamen atque innoxios.
His nos iam ludere permisit didascalus
neque id sibi vitio vertendum existimat.
Bonorum habet exemplum quo se defendere
facile queat invidorum morsibus.
Valeant igitur malorum hominum calumniæ!
Quos non melius ulciscaris quam si auribus
obturatis prætereas nihilique æstimes.
Abunde sibi satis factum putabit, si suam
operam vobis non displicere senserit.
Cui hoc solum est in votis, ut quas hactenus
et fecit et posthac facturus est, bonis
probet comœdias: sive illæ sint sacræ,
seu sint futuræ ludicræ. Verum satis
prolixa oratione præfatus mihi
videor. Agitedum, ad argumentum fabulæ
attenti, quæso, estote absque ullis fabulis.
[ad indicem]
Duo combibones admodum diluculo

foras una egressi, ad potandum commeant.
Vxores per totum illos quærunt oppidum.
Mox deprehensos plagis contundunt plurimis.
Hi postea Hispanos mentiti milites,
ruri adoriuntur rusticum, miseris{que} eum
exercent et cruciant modis. Qui sumptibus,
magnisque impendiis gravatus, coniugis
subsidio ex ædibus ambos exturbat, probe
suggillatos. Compulsi mox inopia,
domum se recipiunt et confessisvam
culpam, cum uxoribus redeunt in gratiam.
Actus primus. Scena prima.

Phormio
Næ ego hominum qui vivunt sum infelicissimus,

cui præter alia, eaque innumera incommoda, tam procax,
difficilis, tamque imperiosa uxor contigit.
Cum furia quapiam infernali vitam agere mihi
videor, adeo suis dies noctesque me exagitat
cruciatque præstigiis. Quanquam operi sedulo intentus
usque officio meo perfungar gnaviter,
nunquam tamen suis me rixis, atque iurgiis
obtundere et enecare cessat belua,
Mirum est profecto etiamnunc animi compotem esse me,
neque iampridem redactum esse ad dementiam,
qui cum tali Tisiphone annos iam vixi plurimos.
O me temerarium atque hominem multo omnium
stultissimum, qui tam duro et inamabili
capistro collum irretiendum præbui! unde quo
pacto me expediam, aut quibus rationibus
exolvam plane nescio miser: tam arto
tamque insolubili nodo illigatum me esse sentio!
Sed quid agas? quod factum est, infectum reddi non potest.
[ad indicem]
Epigrammata quoque scripsit Schonæus, ut hæcce duo quæ certe me movent :
De cognitione liberalium artium
Lubrica præcipiti volvuntur tempora lapsu

tempora post ullos non reditura dies.
Dum fas est igitur, læti vivamus amici.
Apposito valeant cura dolorque mero!
De cognitione liberalium artium
Ingenua nihil est usquam præstantius arte

dulcia quæ mæstæ præbent solatia menti,
pauperiem durosque fugat secura labores
despiciensque solum fertur sublimis ad astra.
[ad indicem]
2121. …
2122. ...
2123. ...
2124. ...
2125. Hæc, inter alia, Ludovicus Croceus (1542-1604) de arte scenica sentiebat:
[ad indicem]
Potuerunt istæ actiones, quarum aliquæ plus triginta annos latuerunt, nunc quoque suis in
tenebris iacere ibique interitum exspectare quem senium et blattæ attulissent; idque mali ipsis sine
rei litterariæ iactura evenisset. Concicere multa quæ viri præstantissimi scripserunt [...]
Ceterum, Patres qui nobis moderantur, existimantes in his aliqua esse bonæ frugis,
mandarunt ut quæ apud me erant pæne mortua, concinnarem pararemque ad prelum [...]
At quod est commune omnium, verebar iudicia lectorum. Sciebam quæ spectatorum oculis
placuissent, non eandem forte benevolentiam in manibus habitura. In theatro volant quæ dicunt.
Ornatus scenæ commendat, venustas actorum cohonestat et agendi lepor ita animum auresque
conciliat, ut pulcherrimum existimetur, quod suo nævo non caret [...] Et sane in hoc genere est quod
criticis dabit reprehendendi occasionem, maxime si ad antiquitatem provocarint veteresque leges
quibus et magnitudo et numerum cavetur personarum. Cum scitum illud sit Horatianum ne quarta
loqui persona laboret. Adversus ista antiquitatis documenta videbimur fecisse, cum præter
Polychronium, ceteræ actiones mole creverint ingenti, personæ sint complures, multæque sæpius
loquantur. Animadvertent alia censores quibus vetustati maiestatem violatam accusabunt. His
quemadmodum respondeo, lector optime, adverte :
Primum, quis pro ea re decertabit quam tempora antiquarunt? Ubi Athenæ illæ? ubi Forum
populi romani? ubi ludi Megalenses? ubi circus et theatra? Si hæc omnia interierunt, cur
requiremus quæ, cum vigebant, poetæ factitabant? [...]
Ita serviendum fuit rerum verarum argumento et spectantium voluptati.
[ad indicem]
2126. ...
2127. ...
2128. ...
2129. ...
2130. Iacobi Pontani (1542-1626) epistula ad humaniorum artium studiosam iuventutem :

[ad indicem]
Ex omni copia eorum hominum, qui hac nostra tempestate, multo etiam amplius qui
patrum quique maiorum nostrorum memoria iis doctrinarum studiis devincti penitus fuerunt,
quibus Humanitatis nomen inde a priscis usque temporibus est attributum, si diligenter comparare
voluerimus, paucos omnino exstitisse reperiemus, quorum esset bene latina, pura, nitida, propria,
incorrupta, elegans et ornata oratio, sive illi sermocinarentur cum aliis, sive litteris cogitationes
suas monumentisque commendarent.
[…]
At vero quenquam se Humanitati addictum et consecratum confiteri cui parum percepta et

cognita, parum usitata sit bona, a veteribus custodita, nobisque velut testamento legata latinitas,
hoc demum admirabile, et vix tolerandum existimari potest.
[…]
Porro hoc ipsum, eloquentem esse, longe quiddam excellentius ac magnificentius continet,
quam nonnulli suspicantur, qui reginam rerum et copiose loquentem sapientiam inani quadam
verborum quamvis lectissimorum ornatissimorumque profluentia inanique sonitu metiuntur. Quia
igitur inter eos, quibus Humanitatis studia sunt in desideratissimis quique in iisdem plurimum
operæ studiique consumpserunt, perpauci eloquentes cernuntur, mirari desinamus cur item non
adeo multi sint semperque fuerint qui (quod ab eloquentia vix aliquando cernitur separatum) huius
linguæ tam gentium communis lepores, festivitatem, gazam universam omnesque copias
possideant. Ac non neminem fortassis naturā factum ad dicendum, hoc aditu laudis prohibuit et
prohibet non satis commodus eius discendæ modus, qui idcirco est multiplex quia multæ vigent
eius docendæ ac præcipiendæ rationes.
[…]
Postremo sunt qui Colloquia et Dialogos ad imbuendam latinitate adulescentiam

componunt. […] Illud affirmo, singulorum laborem atque vigilias discentibus profuturas; maiores
autem utilitates afferre dialogographos si modo provinciam recte et, quemadmodum decet,
explicaverint. Nihil adolescentibus utilius, nihil iucundius Dialogis; nihil etiam, pueris præsertim,
perinde necessarium.
[ad indicem]
Progymnasma quadragesimum septimum
Solitudo
Eremius, Monastes
Eremius. Salveto, mi patruelis. M. Et tu, salve multum! E. Quid agis? M. Solus sum, nec
tamen solus. E. Atqui ego neminem apud te conspicio, præter istum catulum Melitæum et
circumvolitantes muscas aliquot, quas tu, Imperatorem Domitianum, Vespasiani filium æmulatus,
in dies certis horis, quas ille sibi idcirco sumens in abditum conclave secedebat, acuto stylo deberes
configere. Tum vere solus esses, si tecum ne una musca quidem. M. Plura rerum scriptores de illis
Imperatoribus, vecordiæ, stoliditatis et amentiæ plenissima. Honestum sane orbis terrarum
domino, sempiternæque memoriæ commendandum facinus. Nesciebat infelix monstrum uti otio et
solitudine, quæ osoribus litterarum, inertibus ac stultis, somni cogitationumque et inutilium et
improbarum est occasio; doctis autem, industriis atque prudentibus ad præclaras et salutares
cogitationes, ad liberales occupationes incitamentum et adiumentum validissimum. Avocat enim
sese tum a sensibus animus facillime atque intra semetipsum totus sibique præsens, quam in rem
vult, potest expedite, sine ulla remora se intendere. Itaque soleo ipse tacitus mecum volutare, quod
in epistola quadam positum est a Plinio. E. Præcipio locum. Et est sane laudandus ob eam rem
Plinius. M. “Postquam”, inquit, “in Laurentino meo aut lego aliquid aut scribo aut etiam corpori
vaco, cuius fulturis animus sustinetur. Nihil audio quod audisse, nihil dico quod dixisse pæniteat;
nemo apud me quemquam sinistris sermonibus carpit, neminem ipse reprehendo, nisi tamen me
cum parum commode scribo; nulla spe, nullo timore sollicitor, nullis rumoribus inquietor: mecum
tantum et cum libellis loquor. O rectam sinceramque vitam! O dulce otium honestumque ac pæne
omni negotio pulchrius! O mare, o litus, verum secretumque μουσεῖον, quam multa invenitis,
quam multa dictatis!”. E. Aptissimus utique secessus, aptissima ad contemplationem virtutis et
sapientiæ solitudo, in qua ut doctrina auctiores, sic vita meliores evadere quimus. Proinde hanc
adamasse tantopere audimus, qui apud priscos mortales celebrem eruditionis, et apud Christianos
eximiam sanctitatis famam ad posteros transmiserunt. Nota est Antonii, Arsenii aliorumque
præterea centum milium. Sensit optime optimus Seneca, quantum virtuti obstarent congressus et
consuetudines. Illius enim sunt hæc Quid tibi vitandum præcipue existimem quæris? Turbam ...
[...]
M. Si essemus omnes sapientes ac probi, nihil, credo, vel litteris nostris vel moribus officeret
versari sæpe cum aliis. Quod contra est: in utroque multa multis, aliquid deest universis.
Nonnullos solitudo etiam ad fœdissimas et cum flagitio implicatas actiones hortatur et invitat. Nos
non modo non audeamus agere occulte ac sine teste quod palam non auderemus, verum ne
cogitare quidem quidquam mali. Est enim Deus, qui quæcumque ubicumque nos agimus et
cogitamus auditque et videt; nihil hunc testem fallit, nihil latet, is cuique merita præmia, cum dies
ab omni æternitate præstiturus advenerit, est persoluturus. Circumferimus præterea ultorem ac
testem animum nostrum, qui conscius se remordet, ut inquit Lucretius, quem numquam
effugiemus. Is semper nos vellicabit et flagellabit peccatorumque admonebit. Illæ sunt quas poetæ
finxerunt Eumenides. Addam M. Tullii divinam sententiam, qua nihil quidquam religiosius ac
sanctius dictum legi. Nobis persuasum esse debet, si omnes deos hominesque celare possimus, nihil
tamen avare, nihil iniuste, nihil libidinose, nihil incontinenter esse faciendum. E. Hic veluti torulus
est aureus in corona florea. Hoc profecto est virtutis amore, non pœnarum formidine a factis
improbis semetipsum coercere sibique frena inicere.
[ad indicem]
2131. …
2132. …
2133. …
2134. …
2135. Hoc carmen ad nubes invocandas arduo sævæ siccitatis tempore Torquato Taxo (1544-1595) attribuitur :
[ad indicem]
Neptuni genus, humidæ

nubes, quæ volucri curritis agmine
qua cæci rapiunt Noti:
E vestro gremio cum sonitu horrida
mittit fulmina Juppiter,
si quando in Superos gens fera verticem
tollit, si veteres manu
lucos sacrilega polluit. Hinc tonat
arx cæli, hinc micat ignibus
crebris. Vos placidæ frugiferos agris
imbres mittitis, et sata
læta humore alitis. Vos sitientibus
succos vitibus additis,
mox libanda novis munera poculis.
Vos largas pluviæ nisi
effundatis opes, gramina non humus,
non flores dabit arida.
Arescunt viduæ frondibus arbores.
Vestri languida corpora
ex desiderio vix animas suo
languentes retinent sinu.
Vos in pinifero vertice, seu tenet
Atlas, seu Scythiæ latus,
seu vasto oceani luditis æquore,
fœtus imbriferos date.
Rores in gremium spargite torridæ

Matris munera, roscidæ
Nubes; vestro Pio 1 fundite Maximo;
quanquam gentibus imperat,
non hæc vestra Pius munera negliget.
Tandem, O vos, requiem date
fessis irriguo rore animantibus.
1. Nota bene. Agitur enim de Pontifice Maximo Pio eius nominis V qui eo durissimo sævæ siccitatis tempore preces fudit ad imbres
arcessendos…
[ad indicem]
2136. Hoc de vehementibus basiis poematium condidit Ianus Douza (1545-1609) imitatione exprimens Ianum
Secundum atque C. Valerium Catullum:
[ad indicem]
Dicebam, age o Rosilla,

agedum mea o voluptas,
mea suavitas, meum mel,
vivamus atque amemus,
linguisque rem gerentes
certemus osculando.
Tu protinus cruentis
me dentibus lacessens,
rabida ut leæna, linguam
prope abstulisti amanti:
Facere ausa vulnus illi,
quæ te suam columbam,
quæ te suumque pullum,
et passerem pusillum,
et aureum te ocellum,
donum decusque amoris,
et te suos lepores,
suadæque te medullam,
mulsum, favumque mellis,
niveamque margaritam
totiens, iniqua, dixit.
Quæ te, tuosque lusus,
quæ morsiunculasque,
non has, sed incruentas,
quæ velitationes,
quæ basia uda et udas
tot osculationes:
Quæ sibila, et susurros
quæ murmurilla mille,
blandasque visiones
supra Catulli amores
cum Basiis Secundi
ad sidera usque fecit
lepido volare versu.
Hoc præmium laboris,

Hoc basiare, dura, est?
Quid perpetrare porro
graviusve sæviusve
vel verberata possis?
At iam, Rosilla, amabo
ah dente sæviendi
aliquando pausa fiat.
Linguisque rem gerentes
certemus, incruenta
sed basiatione.
Nec uter ferociore,

(equina quæ voluptas)
morsu alterum cruentet:
Uter sed implicatis
meliusque tenaciusque
premat alterum lacertis:
Uter alterum bilingui
manifestius prehendat:
Uter procaciore
labrum terat labello:
aut delicatioris
parte ex sua susurri
argutias ministret.
Tibi, Rosilla, victæ

hæc audienda lex est:
Nostrum ut quot ante utrique
mista oscula hinc et inde
fuerint tot ipsa sola,
uti Lex iubet Secundi.
Des fænerato amati:

blandeque collabellans
pro singulis ineptis.
Apta altera usque centum,
et altera usque mille,
Totidem modis reponas
ac tam diu supinum
ori tuo immorantem
cogaris osculari,
dum densiorem aristis
mihi osculationis
facias in ore messem:
Totque ipse basiorum
plenus saturque dicam:
Sat ohe, sat osculatum est.
Tibi me, Rosilla, victo,
bacccis micans et auro
pretium monile fiet:
Ter, o, quaterque felix,
illa monile sede
quod corporis fruetur,
quæ me vel una solo
servare et una tactu
facere heu potis beatum est,
modo non Deum ex homullo.
Vel si tibi Rosilla
mulcta hæc levis videtur,
subire non recuso,
Octavio putatur
quam Fulvia imperanti
quondam irrogasse pœnam.
[ad indicem]
Propertio dissentit Ianus Douza de quæstione qui sint in amore duces?
Haud bene, prima suis quem Cynthia cœpit ocellis,

scripsit amans: oculi sunt in amore duces.
Quid mirum? nec enim vesano scilicet illi
contigerat dominæ basia nosse meæ.
Ast ego quid suavi perfusus nectare sensus
optatis toties roribus immadui.
Expertus, labris concedite lumina, dico:
oscula, non oculi sunt in amore duces.
[ad indicem]
2137. Ioanna Othonia (1545-1617) hoc carmen scripsit eruditissimæ feminæ nomine Camillæ Morellæ. Quo plura de
hac re scias, legas, sis, doctam commentationem, quam scripsit Kaitlin Karmen, litterarum perita :
[ad indicem]
Ore mihi vultuque licet non nota Camilla,

attamen ex docto carmine nota mihi es,
quod mihi Pieridum vates Phœbique sacerdos
Carolus Utenhovus sympatriota dedit;
ille mei columen, decus, et pia cura parentis,
hæc mittenda suæ carmina duxit heræ.
Aulæ magnificum nomen seu gloria vanæ
est levis, est mendax, nil pietatis habet.
Ne fallare cave, nihil est pietatis in aula,
dum quid in hac magni vulgus inane videt.
Qui venit ex aula quemque excipit aula frequenter
monstrari digito gaudet amatque coli.
Mandens frena ferox sonipes quem portat, alit rex;
semideo populus credit habetque parem.
Est prope divinum dici nunc aulicus, aula
plerisque est quod sunt atria celsa Iovi,
cum nihil infidum magis aut quid inanius illa.
Ergo quid aula sonet quærere cura mihi est.
caula sonat Graiis, quod nunc sonat aula Latinis,
porcorum atque ovium tecta domus et haræ.
Olim ollas aulas veteres dixere Latini,
regia nunc regum dicitur aula domus,
quæ tantum fœda est hominum sentina malorum,
queis penes improbitas tecta decore latet.
In caula est satius multos quam vivere in aula,
caula tenet iustos, impia at aula malos;
est rudis in caula caprarum oviumque magister,
lanigerum innocuum, setigerumque pecus.
[ad indicem]
2138. ...
2139. ...
2140. Hisce elegantibus distichis iuvenis poetria, Camilla Morella, (1547– ? ) artem Typographicam docto laudat
carmine:
[ad indicem]
Carmine Musarumque Patrem, Musasque Puellas

cantemus, matrem Chalcotypenque Deam.
Chalcotypen omnis pulchrique bonique parentem,
dicamus nostro carmine Chalcotypen.
Namque omnes solus genuit Pater ipse Camenas,

non tamen ex una, matribus immo tribus.
Mnemosynæ primum commixtus fronte serena
edidit antiquam progeniem Aonidum.
Progenies sed enim brevis hæc erat atque caduca

ipsa quidem pulchræ matris, at ævibrevis.
Concepit sobolemque aliarum deinde sororum
ex chirographia, dædaleis digitis.
His quoque vita fuit brevior, genitrice creatis,

quæ pariat longa pignora pauca mora.
Imaque fere occiderat reliquarum turba sororum
nullum umquam in terris, fors, habitura locum,
ab Iove mortales miserato ni meliorum

tertia Musarum stirps reparata foret
quam sata Vulcano divaque Tritonide quondam
nigra superciliis Chalcotype genuit.
Quod genus Aonidum longos volvetur in annos

namque ut ahena qui sit genitrice satus.
Salvete o multum vates, et ametis ahenas
quas fecit Musas dia Typographia.
Officina typographica. Chalcographice illustravit Mattæus Merian, 1642
[ad indicem]
2141. ...
2142. ...
2143. ...
2144. ...
2145. …
2146. ...
2147. ...
2148. ...
2149. ...
2150. Hoc commoventissimum carmen Lipsius (1547-1606) composuit suo ipsius epitaphio apponendum:
[ad indicem]
Iusti Lipsii effigiem sic depinxit Rubens
“Quis hic sepultus, quæris, ipse edisseram:

Nuper locutus et stilo et lingua fui,
nunc alteri licebit. Ego sum Lipsius
cui litteræ dant nomen et tuus favor;
sed nomen, ipse abivi, abibit hoc quoque;
et nihil hic orbis quod perennet possidet.
Vis altiore voce me tecum loqui?
Humana cuncta fumus, umbra, vanitas
et scenæ imago et verbo ut absolvam, NIHIL.
Extremum hoc te alloquor:
æternum ut gaudeam tu apprecare.”
Hoc lusu poetico ad amicum Douzam dicato Justus ad tertium Catulli carmen adludit:
Lusus in Echini sive Erinacei Mortem

Iano Douzae, V[iro] N[obili], in deliciis
Flete, o tres pariter novemque Nymphæ,

et vos ingenia elegantiora
ternas quæ colitis novemque Nymphas.
Heres mortuus est mei Poetæ,
heres, delicium mei Poetæ,
quem plus ille oculis suis amabat,
qui plus illum epulis suis amabat,
quicum ludere, quem manu fovere,
quem blandis solet excitare ronchis,
cuius deliciis facetiisque
non pugnet teneri columba Stellæ,
non passer numeris sacer Catulli.
Namque argutus erat suumque norat
ipsum tam bene quam ipse se poetam,
Nec sese a latere illius movebat,
Sed circumsiliens herile sigma
mensæ reliquias caducaque ossa
a sola domini manu ambiebat.
At vobis male sit, gelu atque frigus,
quæ Douzæ sua gaudia abstulistis,
Douzæ gaudia, vitam huic Echino.
Quorum nunc opera misellus ille
ad cymbam tremuli sedet Charontis.
At Douza in misera iacet querela,
expers lusibus elegantiisque
quas, heu, heu domino exhibebat olim
heres, delicium mei Poetæ.
[ad indicem]
Justi Lipsii relatio ambulationis in urbe Lovanio :
Ambulatiuncula instituta nobis fuit sereno die, mense Sextili, ad collem urbi vicinum, idque
visendæ antiquitatis. Fama tenebat et tenet arcem illic veterem fuisse, alii a Julianis, alii a
Normannicis temporibus; cujus vestigia exstarent et cupido nos subiit videre et arbitrari. Feceran
olim -probe memini- ante annos triginta, duce Petro Divæo, qui rerum nostratium et quæ ad
historiam veterem pertinerent, diligens admodum, sed et sciens erat. Feceram, sed neque
attenderam valde, et in illo ævo unicus Romanarum rerum, in contemptu fere ceterarum rerum.
Nam fateor hoc studium meum sive morbum: nihil afficiebat præter antiqua et nostri aut paulo
superioris ævi omnia ut barbarica et sordentia contemnebam. Nunc in parte mutavi judicium et,
quamquam illa immensum præfero, tamen et hæc in subsecivis habeo et juvat etiam majorum
nostrorum res, ingenia, mores nosse et quædam ex iis in usum aut exemplum transferre. Ergo hac
mente in collem illum ivi, qui ad Orientem urbi huic imminet et subjectum Diliam flumen parte una
ad Septentrionem habet, altera versus Austrum Loam collem et silvam, antrorsus autem
interjectam urbi planitiem pulchram, latam et viridariis aut pratis peramœnam: Kesselium
montem vocant; an non a ‘Castello’, quasi ‘Castel-berch’, quod olim illic fuit? sic apparet, nec aliud
reperio. Sed ad rem! Illuc ivimus et comites fuerunt quattuor e studiosa juventute selecti.
[ad indicem]
2151. …
2152. …
2153. …
2154. …
2155. ...
2156. ...
2157. ...
2158. ...
2159. ...
2160. Iordani Bruni (1548-1600) loci deprompti e scriptis suis latinis:

[ad indicem]
Apud Ægyptios primum, successu vero temporum apud Persas atque Romanos (Princeps
optime) usu venit ut de sapientibus fierent reges et de regibus essent sacerdotes, unde scientia,
potestate et auctoritate insignes, merito dicerentur Trismegisti.
[...]
Quando ego ipse tenebras ipsas ausu, voce et calamo oppugnavi, expugnavi, sustuli,
rationis adsistente lumine, naturæ ipsius adstipulante sole, Dei optimi prædestinante gratia, quem
rogo ut mentem nostram magis atque magis ad veritatem illuminet.
[...]
Non levem igitur ac futilem, atqui gravissimam perfectoque homine dignissimam

contemplationis partem persequimur [...]
Nunc, si lubeat, quære a me: ubi est locus, spatium, vacuum, tempus, corpus? In Universo. Ubi
est Universum? In omni loco, spatio, tempore, corpore. Extra spatium est aliquid? Minime. Quare?
Quia neque locus, neque spatium, neque motus, neque corpus. Quare nec spatium est nec corpus?
Quia hæc omnia in universo. Cur non et extra universum? Quia nihil est extra. Cur id? Quia
infinitum est. Quare infinitum? Quia non est finis quem vel possis ostendere...
[ad indicem]
2161. …
2162. …
2163. Annæ Pallantiæ (c. 1550-c. 1599) epistola ad Iohannem Posthium:
[ad indicem]
Quod cerebrum Persis Ioviale favique quod ursis,

quod thyma mellificis gentibus esse solent,
hoc quoque stellati mellita poemata vatis,
missa mihi Posthi munera vatis erant.
Sunt et erunt quam grata diu mihi carmina Posthi
grataque Posthiaci pignora amoris erunt.
Dona sed ingenii (mihi quæ tuus, optime Posthi,
nec meritæ tribuit candor et integritas).
Haud equidem agnosco : si quæ tamen esse fatendumst
dona Panomphæo sunt tribuenda deo.
Cuius ut auspiciis seges hæc mea crescere pergat
exoraturus perge rogare Deum.
Quique Sibyllinos mihi, Iane, precatus es annos,
Nestoris ut valeas vivere sæcla, vale!
2164. Locus excerptus e Martini Antonii Del Río Disquisitionibus Magicis :
[ad indicem]
De Superstitione et eius speciebus.
Etymologiam nimis curiose D. Isidorus scrutatur his verbis:

Superstitio dicta eo, quod sit superflua, aut superstatuta observatio. Alii dicunt, a senibus,quia
multis annis superstites, per ætatem delirant, et errant superstitione quadam, nescientes quæ vetera
colunt, aut quæ veterum ignari asciscunt. Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum,
id est, cælestium seu divinarum que super nos stant: sed male dicit] non male si analogiam, sed si
mentem spectes. Nam Epicureus poeta nullam Deo rerum humanarum curam esse censebat, et ideo
supremi numinis timorem superstitionem vocabat, eo quod, quasi horribili aspectu, timor iste
mortalibus superstet et impendeat, alludit enim ad versus illos Lucretii:
Humana ante oculos fœde cum vita iaceret,

in terris, oppressa gravi sub religione,
quæ caput a cæli regionibus ostendebat,
horribili super aspectu mortalibus instans
nam Lucretio, ut et aliis gentibus, religio ponitur pro superstitione. Etymologia autem illa etiam
Servio placuit: cui superstitio est, superstantium rerum (id est, cælestium et divinarum, quæ super nos
stant) inanis et superfluus timor. De senibus quod addit Antistes Hispalensis, non est eius commentum
: sic enim Donatus, vel quisquis ille: superstites sunt senes vel anus, quia ætate multis superstites jam
delirant. Unde et superstitiosi, qui Deos timent nimis, quod signum est deliramenti.
Christianis scriptoribus nomen superstitionis in malum sumi solet, etiam in illo D. Pauli: Viri
Athenienses, per omnia quasi superstitiosos vos esse video. Syriace est, nimios incultu dæmonum,
Græce duri dapor céges, æquo superstitiosiores: eo scilicet, quod vano demoniorum timore lapides,
ligna, spiritus, ignota quoque et ambigna numina, colerent.
[ad indicem]
2165. Fausti Verantii (1551-1617) operis Machinæ novæ inscripti locus excerptus :
[ad indicem]
Eam partem architecturæ, quæ de machinis agit, plerique potiorem posuerunt; majore enim
acumine ingenii eam perfici judicarunt. Sed si tantæ laudis est, earum machinarum quæ jam olim in
usu sunt, artem callere, quid erit, novas post tot sæcula et quidem non parvo numero, in medium
protulisse?
Nihilominus tamen scio, homines ita esse affectos, ut major pars eorum, qui has meas machinas
viderint, immo ii ipsi qui antequam eas vidissent, catalogum earum legerant, et mirificas esse
censuerunt : postea spernent et pro vulgaribus habebunt. Cur igitur tantum operis et impensarum in
eis describendis consumpsi? Ut nempe mihimetipsi et iis paucis, qui eas aliquid esse putaverint,
satisfacerem.
[...]
Molæ quæ ventis moventur.
Illæ machinæ quæ vento impulsæ molas vertunt, quæque hactenus in usu sunt omnes eandem
formam habent. Sed non sunt commodæ, habent enim axem in plano positum, qui sæpius huc et illuc,
prout ventus mutatur, vertendus sit et sic necesse est, ut tota etiam moletrina sit versatilis, et uno
innitatur cardini. Deinde molæ, ipsæ in suprema parte, hoc est, loco sua natura contrario ponuntur:
Nos modum adinvenimus, quo moletrinæ nostræ sint stabiles et formæ et nihilominus ventus
undecunque veniat, sit propitius eis atque commodus, neque ad excipiendum eum, ulla nova cura sit
opus.
Nam axem in cælum erectum habent alas autem seu bracchia, ita adaptata, ut ab uno latere
ventum excipiant, ab altero vacuum dimittant. Præterea hoc habet amplius nostra inventio, quod licet
molæ nostræ in summitate turrium altissimarum vento moveantur ipsæ tamen in infima parte positæ
sint, et quidem plures numero, prout ventus validior fuerit. Hujumodi machinarum aliquot modos hic
tibi describemus.
Homo volans.
Velo quadrato, quattuor æqualibus perticis distento, atque funibus in quattuor angulis appensis,
homo absque periculo sese de turri vel alio loco eminenti, demittere potest. Nam etiamsi eo tempore
nullus sit ventus, ipse impetus hominis cadentis excitabit ventum, qui velum retardabit ne præceps
ruat, sed pedetemptim descendat. At commensurare oportet hominem, cum magnitudine veli.
[ad indicem]
2166. ...
2167. Sic inicipit Satura prima Ioannis Havræi (1551-1625) operis cui index Arx virtutis, sive de vera animi
tranquillitate satyræ III : Etsi Horatii saturam referunt primi versus, Stoicæ tamen, ni fallor, doctrinæ propius
accedere videtur carmen:
[ad indicem]
Diverso se quisque modo sequiturque fugitque:

sicque hominum dubias deludit Opinio mentes,
ut fortunatam aut tristem forment sibi sortem.
Qualemcumque tamen sequitur Dolor atque Voluptas,
atque alternatim in gyrum decurrere gaudent.
Hinc cum dissideat variis mens anxia votis,
nemo sua vivit contentus sorte suamque
accusant omnes Nemesim, reputantque novercam.
Miles Aratorem laudat, dum vulnera sentit,
militiam contra poscit defessus arator.
Artifices mare commendant, quod gurgite pleno
magnas fundit opes; verum dum naufraga surgit
tempestas, pavidi terras artesque reclamant.
pinxit Vilhelmus van de Velde
O miserum mortale genus, dum sæpius ipsi

de regno reges supremaque sceptra queruntur!
Nauseat omne ævum et cunctis sua displicet ætas.
Humanæ sorti agnatum est angi atque dolere.
Vsque adeo nihil in terris sinit esse beatum
diuturnumque Deus quam quæ Cælestia spirant.
Spartam quisque suam, ut visum, tueatur et ornet;
ipse egomet mihi sum Regnum. Procul ite profanæ
Spesque Metusque, Amor atque Odium: fallacibus hamis
irretite alios, non Vos non extera posco.
Esse volo quod sum. Sorti non ullius umquam
invidi, dum fido meæ. Nihil ambio; at opto
esse sui similes alios similemque mei me.
Meque mea involvens virtute audentius insto
Fortunæ laqueum mandare et cedere Fato
securus quo Sceptra cadant, Diademata, Fasces.
Nulla etenim mihi regna serunt mihi nulla metuntve.
Fortunæ infertur nulla re iniuria maior
quam constanti atque æquo animo quam pectore forti
ridere hanc tamquam fatuam, contemnere cæcam;
ferre lubens quod contingit quodcumque necesse est.
Nempe animus constans est sorte valentior omni.
Quæ dare mihi possum cur cæca a sorte requiram?
Ecce alternatim remeant noctesque diesque
et volucri cursu fugientia tempora fallunt.
[ad indicem]
2168. ...
2169. Locus e Iacobi Augusti Thuani (1553-1617) præfatione in primum Historiarum sui temporis librum, qua opus
suum ad Ferdinandum, regem Navarræ dicat. Quibus præterea verbis auctoris elegantia ostenditur :
[ad indicem]
Cum primum ad scribendam horum temporum historiam animum appuli, domine, et si non
ignorabam hoc quicquid erat quod moliebar in varias incursurum reprehensiones, me tamen illud
solabatur, quod non ambitione, sed solum bonæ conscientiæ pretio me duci sciebam, et sperabam
fore, ut remittentibus cum tempore odiis aliquando veritatis amor subiret, te præsertim rege, qui
raro Dei beneficio profligatis rebellionum monstris, et exstincto factionum fomite, pacem Galliæ
reddidisti, et cum pace duas res insociabiles aliis creditas miscuisti, libertatem et principatum.
Hoc loco laudibus cumulat principem qui litteris faveat :
[...] inter omnes tanti principis laudes, quæ ex iis, quæ iam diximus, intellegi possunt, merito
hæc primum locum obtinet, quod litteras et litteratos impense dilexerit: cuius amoris magnum
specimen statim in regni auspiciis edidit, Gulielmo Budæo, quem Desiderius Erasmus grande huius
sæculi decus, ob raram eruditionem portentum Galliæ appellare non dubitavit, ab umbra et
pulvere litterario, in quibus delitescebat ad honores et splendorem aulæ evecto, et honorifica ad
Leonem X, qui et ipse summo auctore doctos prosequebatur, legatione ornato.
[ad indicem]
2170. Hoc epigrammate poeta ille laureatus, Henricum dico Meibomium (1555-1625), Somnum venustis cumulat
laudibus :
[ad indicem]
Somne levis! quamquam certissima mortis imago;

consortem cupio te tamen esse tori.
Alma quies, optata, veni! nam sic sine vita
vivere, quam suave est, sic sine morte mori!
[ad indicem]
2171. …
2172. …
2173. …
2174. …
2175. Bernardini Stephanii (1560-1620) poematium pro honesta paupertate atque in turpem divitiarum aviditatem:
[ad indicem]
Quos putas nitere claros

Tyrio murice reges;
quos vides obire multo
laterum milite sæptos
arduo statu rigentes,
tumidos pectora fastu;
siquis externo spoliet superbos
vani tegmine cultus,
liberos foris, videbit
famula compede vinctos.
Hinc enim cupido vexat
rabidos; pectus amaro
livor hinc edit veneno.
Furor hinc asperat iras.
Inde iacturæ cruciatus angit
aut spes credula fallit.
Ergo fluctibus tot actos
dicas esse beatos?
Obrutum his caput tyrannis
dominum dixeris esse?
Ergo quem vocem beatum?
Qui te, Dive, secutus
horridos cultus amat et cubile
pauperis antri.
[ad indicem]
2176. ...
2177. ...
2178. ...
2179. ...
2180. Sic incipit Francisci Baconis (1561-1626) narratio ficta cuius titulus est Nova Atlantis :
[ad indicem]
Navigamus e Peruvia ubi per annum integrum commorati sumus. Petebamus autem
Chinam et Japoniam. Commeatur in duodecim menses nobiscum portantes, atque per spatium
quinque mensium et amplius, ventis secundis ab ortu flantibus, licet lenioribus et remissioribus, usi
sumus. Tum vero vertit se ventus et ab occidente per multos dies constanter spiravit, adeo ut
progredi lente admodum possemus, atque de reditu quandoque cogitaremus. Sed tunc rursus orti
sunt austri fortes et vehementes cum inclinatione nonnulla in orientem, qui nos (quantum fieri
potuit) contra nitentes, versus septentrionem compulerunt. Quo tempore commeatus noster (etsi
parce admodum eum distribuissemus) penitus absumptus. Itaque, cum nos ipsos in medio
vastissimi per universum orbem aquarum eremi, positos videremus, absque commeatu, perditos
nos plane putabamus, et mortem propinquam expectabamus. Attamen corda nostra et voces ad
Deum in Cælis levavimus, qui mirabilia sua in profundis monstrat, eum precantes, pro
misericordia sua, ut quemadmodum, in principio, congregationes aquarum mandavit, et aridum
apparere fecerat, ita nunc quoque terram nobis ostenderet, ne periremus. Contigit autem, ut die
sequente, sub vesperi intra modicam distantiam cerneremus, septentrionem versus, tanquam
nubes spissas, quæ nobis de terra spem injecerunt, satis gnaris, tractum illum maris australis,
penitus incognitum fuisse atque insulas et continentes adhuc non detectas complecti potuisse.
Itaque cursum, tota illa nocte, eo direximus, ubi terra se, ut conjiciebamus, ostenderat;
atque, illucescente die postero, manifestum fuit, id quod videramus, terram revera fuisse,
depressam quidem et silvosam, quod eam magis obscuram monstraverat. Atque post
sesquihoræ navigationem portum tutum appulimus; portum urbis cujusdam, non magnæ
quidem, sed pulchre exstructæ, et quæ, ex qua parte mare spectabat, elegantiam magnam
præ se tulit. Nos vero singula momenta tarda æstimantes, quibus a terra abessemus, ad litus
properavimus et ad descensum in terram nos comparavimus. Confestim autem vidimus
nonnullos ex populo urbis, cum bacillis in manibus, qui nutu et signis nos in terram descendere
prohibuerunt, absque tamen clamoribus aut ferocia. Unde haud parum contristati, quid
faciendum esset apud nos deliberamus. Interim perrexit versus nos scapha haud magna, octo
circite viros vehens, quorum unus in manu gestabat baculum ex arundine lutea, ad utrumque
fînem cæruleo colore imbutum; qui navem nostram fidenter conscendit. Quumque vidisset unum
e nostris obviam illi prodeuntem, e sinu extraxit rotulum quemdam pergamenæ (sed
pergamena nostra paulo flavioris, atque ad instar foliorum codicillorum splendentis alias
autem mollis satis et flexibilis) eique in manum dedit, qui primus e nostris se obtulerat. In
quo rotulo, lingua Hebraica prisca, Græca quoque prisca, Latina satis pura, et Hispanica,
scripta erant hæc verba: «In terram ne descendatis; nedum quispiam e vestris. Quin et discessum
ab his oris maturate, intra sexdecim dies, nisi licentia vobis diutius morandi concedatur. Interea,
si aqua vobis opus sit dulci, aut commeatu, aut medicina et curatione pro ægrotis, aut si navis
vestra reparatione indigeat, singula, quibus caretis in scriptis exhibete. Nos autem officiis ullis
misericordiæ vobis non deerimus.»
Rotulus iste sigillo firmatus erat ex alis Cherubim, minime expansis, sed deorsum
pendentibus et juxtaeas, cruce. Hoc tradito, minister ille discessit; et unum ex famulitio suo
nobiscum reliquit, qui responsum nostrum reportaret. Quum jam apud nos de hac re
deliberaremus, timidi et anxii hærebamus. Arceri a descensu in terram, et moneri de præpropero
nostro discessu, male nos afflixerunt. Contra, quum videremus populum illum linguas externas
callere, tantaque humanitate præditum esse, consolationi nobis erat non exiguæ; ante omnia,
signum crucis, instrumento appositum, singulari gaudio nos affecit, tanquam salutis augurium
manifestum. Responsum a nobis est lingua Hispanica, navem nostram satis commode se habere,
quandoquidem malacias, et ventos contrarios potius experti essemus, quam tempestates; quantum
ad ægrotos nostros, eos plurimos esse, quin et graviter laborantes, ita ut, nisi descensus in terram
illis permitteretur, de vita periclitarentur. Alia quibus carebamus, speciatim exhibuimus, addentes,
adesse nobis merces pauculas, quas si eis emere placeret, necessitatibus nostris subveniri posse, ne
illis oneri essemus.
[…]
[ad indicem]
2181. …
2182. …
2183. …
2184. …
2185. …
2186. …
2187. …
2188. …
2189. …
2190. Francisci Cascalii (1563-1642) pauca epigrammata selecta :

[ad indicem]
In Cosmum balbutientem
Si vacat, immotis lege carmina nostra labellis.

Vis recitare? Precor, ne tibi, Cosme vacet.
In Album
Laudo, quod geris, Albe, chirothecas,

quas dat Murcia fida levigatas.
Laudo, quod colis, Albe, prominentem
barbam; sed meminisse te monemus
hæc proverbia vera et usitata:
Non lacer monachum facit cucullus.
Non promissior ampliorque barba
doctum Pythagoram ut Platona reddit.
Non linostoliæ, sed alma virtus
dignis Isiacos beat coronis.
Non item cathedra approbat magistrum.
Iam videmus, o Albe, chirothecas,
pallium quoque cum fluente barba,
attamen philomūson haud videmus.
In Otum
Litteras docet Otus Albaceti,

Otus notus in orbe Bergulano,
nam prurigine obæstuat docendi.
Otus ludimagister est, o amens.
Quis non ludimagister esse possit?
Otus tum docet, esse cum docendus
Musas debuerat politiores,
cirratis pueris et alligari.
Hic Græcanica nescit alphabeta,
hic (mirabere) nescit et Latina.
Num nostratia norit, hæsitatur.
Ergo quid facit Otus Albaceti?
Doctos imbuit arte nesciendi,
indoctos facit imperitiores.
Ad Cirnum.
Effugere procul nubes: cineraceus alto

nimbus abest cælo; tu tamen ante focum.
Eia, age, fumosos, ne sit mora, linque Penates.
En tibi Apollinea lampade clara dies.
Splendet uterque polus sudo manifestus Olympo

et prasino ridet læta colore seges.
Quid tibi vis? hilari cum fronte lacessit amicus:
ne sine tam faustum, Cirne, perire diem!
Caseus est mollis nobis, quem Belga remittit.
Plena diota dabit Massica vina tibi.
Exi, Cirne, foras! nam cur non exeat ille
quem cælum, tellus, caseus, uva vocant?
In Attalum valde antiquarium.
Casco verba Numæ vix eructata tyranno

exudas nostris, Attale, temporibus.
Ætas nostra tamen Sarrano murice tinctos,
Attale, dicendi quærit habere modos.
Exerces, credo, furatrinam, undique priscas
aulas verborum despoliare catus.
Posses iam putribus verbis affigere gammam.
Rava nisi forsan te furiat Lamia.
Hic te exoletus gannitus vocis adulat?
Exue gaunacum vel dabo te in gabalum.
[ad indicem]
2191. …
2192. …
2193. …
2194. …
2195. …
2196. ...
2197. ...
2198. ...
2199. ...
2200. Ioannis Audœni (1564-1622) epigrammata aliquot selecta :

[ad indicem]
Ad lectorem
Qui legis ista tuam reprehendo, si mea laudas

omnia, stultitiam; si nihil invidiam.
Hodie
Hoc quod adest hodie quod nomen habebat heri? Cras.

Cras hodie quodnam nomen habebit? Heri.
Cras lentum quod adest numquam, nec abest procul umquam,
quonam appelletur nomine cras? Hodie.
Ad causidicum
Si felix, rerum potuit qui noscere causas;

qui nosti causas dicere, quantus homo es?
In aulum, nobilem ignobilem
Degener Aule, tuis majoribus omnia debes;

debebit, credo, nil tibi posteritas.
Venus
Principium dulce est, at finis amoris amarus :

læta venire Venus, tristis abire solet.
Flumina quæsitum sic in mare dulcia currunt :
postquam gustarunt æquor, amara fluunt.
O tempora, o mores!
Scaliger annosi correxit tempora mundi.

Quis jam, qui mores corrigat, alter erit?
[ad indicem]
Judicium Paridis.
Cum Paris electus divis tribus arbiter esset,

nec præferret utram sciret utrique magis,
majestas tandem Veneri Junonia cessit,
Palladis et virtus, omnia vicit amor.
Si nunc judicium renovata liter subirent,
vinceret una duas Juno Moneta deas.
In Marcum
Esse in natura vacuum cur, Marce, negasti,

cui tamen ingenii tam sit inane caput ?
Optativus modus
Infinitivo prope par modus optativus :

optandi finem nam sibi nemo facit.
Prophetæ-poetæ
Illi de rebus prædicere vera futuris.

Hi de præteritis dicere falsa solent.
De vita et morte
Ad mortem sic vita fluit velut ad mare flumen,

vivere nam res est dulcis, amara mori.
[ad indicem]
Ad Paulinum medicum
Cur patiens, Pauline, tuus tibi dicitur æger

impatiens morbi sit licet atque tui?
In avaros, jocus.
Naturam parvo contentam vulgus inepte

laudat et indigne damnat avaritiam.
Solus enim parcus minimo satiatur avarus:
nam natura parum sat putat, ille nihil.
Ad Philopatrum.
Pro patria sit dulce mori licet atque decorum.

Vivere pro patria dulcius esse puto.
Ad Marcum luscum.
Unus, Marce, deest oculus tibi; sufficit unus.

Plura vident oculi non meliora duo.
Sunt mihi binæ aures, tamen his nihil audio veri;
bini oculi, video nil tamen hisce boni.
Secretum contra canitiem -ad Bithynicum-
Ne tua sit posthac, Bithynice, cana senectus,

o te felicem, cana juventa facit.
Epigramma, Satira
Nil aliud saturæ quam sunt epigrammata longa.

Est præter satiram nil epigramma breve.
Nil satiræ, si non sapiant epigrammata, pungunt.
Ni satiram sapiat, nil epigramma juvat.
De virtute
Contemnit laudem virtus, licet usque sequatur

gloria virtutem, corpus ut umbra suum.
Est etenim virtus aliquid, nil gloria: sicut
est aliquid corpus, corporis umbra nihil.
[ad indicem]
Orbis
In mundo nil constat : in orbem vertitur orbis.

Quid mirum recti quod sit in orbe nihil ?
Mors
Mors quid sit, rogitas ? Si scirem, mortuus essem.

Ad me, cum fuero mortuus, ergo veni.
Ad Ponticum
Sæpe rogas, "Quot habes annos ?" Respondeo, "Nullos".

Quomodo ? Quos habui, Pontice, non habeo.
Parum, nihil, nimis, satis
Pauper in orbe parum, mendicus nil habet usquam ;

dives habet nimium : quis, nisi nemo, satis ?
[ad indicem]
Amo, vocis passivæ, amor, activæ

Quisquis amat, servit, dominatur quisquis amatur;
quisquis amat patitur, quisquis amatur agit.
ad Philopatrum
Pro patria sit dulce mori licet atque decorum;

vivere pro patria dulcius esse puto.
in fucatas
Quæ pictas geritis facies, vos jure potestis

dicere cum Flacco: pulvis et umbra sumus.
Memento mori
Mors incertarum rerum certissima, cunctis

incertum quando, certum aliquando mori.
Nullus ab occasu procul est homo, nullus ab ortu.
Nec tamen illius, nec memor hujus homo.
In antiquarios et novatores
Stulta hæc invidia est, cui cuncta recentia sordent;

invida stultitia est, cui nova sola placent.
Eloquentia
Facundus non est qui multa, at qui bene dicit,

ut nec fecundus, qui mala gignit, ager.
De somno
Si somnus nihil est nisi mors, nil mors nisi somnus,

quo plus in vita dormio, vivo minus.
Tempus
Tempus edax rerum, nos et terit omnia tempus.

Nos terimus tempus. Iam sumus ergo pares.
Homo
Plorabas cum natus eras, fuit ergo voluptas

nulla tibi nasci. Cur dolet ergo mori?
De se ipso
Sunt quidam qui me dicunt non esse poetam

et verum dicunt. Cur? Quia vera loquor.
[ad indicem]
Ad librum
Innumero dicenda tibi sub iudice causa est,
arbitrium de te non duo tresve dabunt.
Forsan et illectus temere damnabitur auctor,
rarior et lector quam reprehensor erit.
In Quintum
Est nummus nomen, verbum promittere: Quintius,

a quo sperabam nomina, verba dedit.
De virtute paradoxon
In medio virtus vitiorum quæque duorum est.

Præstaret, vitii si foret iste locus.
Heautontimoroumenos (Ad cognatum suum, D. Theodorum Price, theologum)
Angelus est nimium felix, quia corporis expers.

Bruta nec infelix belua, mente carens.
Solus homo miser est, ita mentem et corpora constans,
sentiat ut fragilem se, miserumque sciat.
Scilicet omnis homo, Menedemi (nam sumus omnes),
se ratione angit, non ratione regit.
[ad indicem]
2201. ...
2202. ...
2203. ...
2204. ...
2205. ...
2206. ...
2207. ...
2208. ...
2209. ...
2210. Locus excerptus ex Galilæi (1564-1642) opere cuius inscriptio est Sidereus Nuncius :
[ad indicem]
Sic incipit opus:
Magna equidem in hac exigua tractatione singulis de natura speculantibus inspicienda

contemplandaque propono. Magna, inquam, tum ob rei ipsius præstantiam, tum ob inauditam per
ævum novitatem, tum etiam propter Organum, cuius beneficio eadem sensui nostro obviam sese
fecerunt. Magnum sane est, supra numerosam inerrantium Stellarum multitudinem, quæ naturali
facultate in hunc usque diem conspici potuerunt, alias innumeras superaddere oculisque palam
exponere, antehac conspectas nunquam, et quæ veteres ac notas plusquam supra decuplam
multiplicitatem superent. Pulcherrimum atque visu iucundissimum est, lunare corpus, per sex
denas fere terrestres semidiametros a nobis remotum, tam ex propinquo intueri, ac si per duas
tantum easdem dimensiones distaret; adeo ut eiusdem Lunæ diameter vicibus quasi terdenis,
superficies vero noningentis, solidum autem corpus vicibus proxime viginti septem millibus, maius
appareat, quam dum libera tantum oculorum acie spectatur: ex quo deinde sensata certitudine
quispiam intelligat, Lunam superficie leni et perpolita nequaquam esse indutam, sed aspera et
inæquali; ac, veluti ipsiusmet Telluris facies, ingentibus tumoribus, profundis lacunis atque
anfractibus undiquaque confertam existere.
Altercationes insuper de Galaxia, seu de Lacteo circulo, substulisse, eiusque essentiam
sensui, nedum intellectui, manifestasse, parvi momenti existimandum minime videtur; insuperque
substantiam Stellarum, quas Nebulosas hucusque Astronomorum quilibet appellavit, digito
demonstrare, longeque aliam esse quam creditum hactenus est, iocundum erit atque perpulcrum.
Verum, quod omnem admirationem longe superat, quodve admonitos faciendos cunctos
Astronomos atque Philosophos nos apprime impulit, illud est, quod scilicet quatuor Erraticas
Stellas, nemini eorum qui ante nos cognitas aut observatas, adinvenimus, quæ circa Stellam
quandam insignem e numero cognitarum, instar Veneris atque Mercurii circa Solem, suas habent
periodos, eamque modo præeunt, modo subsequuntur, nunquam extra certos limites ab illa
digredientes. Quæ omnia ope Perspicilli a me excogitati, divina prius illuminante gratia, paucis
abhinc diebus, reperta atque observata fuerunt.
Alia forte præstantiora, vel a me, vel ab aliis, in dies adinvenientur consimilis Organi beneficio;
cuius formam et apparatum, necnon illius excogitandi occasionem, prius breviter commemorabo,
deinde habitarum a me observationum historiam recensebo.
Mensibus abhinc decem fere, rumor ad aures nostras increpuit, fuisse a quodam Belga
Perspicillum elaboratum, cuius beneficio obiecta visibilia, licet ab oculo inspicientis longe dissita,
veluti propinqua distincte cernebantur; ac huius profecto admirabilis effectus nonnullæ
experientiæ circumferebantur, quibus fidem alii præbebant, negabant alii. Idem paucos post dies
mihi per litteras a nobili Gallo Iacobo Badovere ex Lutetia confirmatum est; quod tandem in causa
fuit, ut ad rationes inquirendas, necnon media excogitanda, per quæ ad consimilis Organi
inventionem devenirem, me totum converterem; quam paulo post, doctrinæ de refractionibus
innixus, assequutus sum …
Cum cælestia sidera per Perspicillum spectarem, Iuppiter sese obviam fecit. Tres illi adstare
Stellulas, exiguas quidem, veruntamen clarissimas, cognovi; quæ, licet e numero inerrantium a me
crederentur, nonnullam tamen intulerunt admirationem, eo quod secundum exactam lineam
rectam atque Eclipticæ parallelam dispositæ videbantur, ac cæteris magnitudine paribus
splendidiores.
Cum autem die octava, nescio quo fato ductus, ad inspectionem eandem reversus essem, longe
aliam constitutionem reperi: erant enim tres Stellulæ occidentales omnes, a Iove atque inter se,
quam superiori nocte, viciniores, paribusque interstitiis mutuo disseparatæ.
Hic hæsitare cœpi, quonam pacto Iuppiter ab omnibus prædictis fixis posset orientalior
reperiri, cum a binis ex illis pridie occidentalis fuisset.
Statutum ideo omnique procul dubio a me decretum fuit, tres in cælis adesse Stellas
vagantes circa Iovem, instar Veneris atque Mercurii circa Solem; quod tandem luce meridiana
clarius in aliis postmodum compluribus inspectionibus observatum est; ac non tantum tres, verum
quattuor esse vaga Sidera circa Iovem suas circumvolutiones obeuntia.
[ad indicem]
2211. …
2212. ...
2213. ...
2214. ...
2215. Primi versus Iulii Cæsaris Stellæ (1565-1624) carminis satis perspicue referunt Vergilium initiumque Æneidos
belle redolent, nihilominus tamen nova tempora, novum orbem, novum denique celebrant “heroem”:
[ad indicem]
pinxit, Dióscoro Puebla
Inventum pugnata cano pia bella per orbem

magnanimumque ducem terris qui primus Iberis
axis ad oppositi populos, ignota Quiqueiæ
litora, fecit iter secretaque regna retexit.
Ille graves rerum constanti pectore casus
pertulit et magnos pelago terraque labores,
inceptis dum monstrum Erebi felicibus obstat
multaque bellando expertus, dum tecta locaret
tuta suis ritusque pios moremque sacrorum
conderet, unde novas passim venerata per aras
in summos nunc religio successit honores.
...
Solverat Hispano iam dudum litora classis

Solis in occasum pelagi tentare latentes
missa sinus positasque alio sub sidere terras,
intactas penitus terras, quas omnis iniquo
damnatas æstu nequicquam credidit ætas
desertosque vacare locos et inhospita regna.
Iamque supra Hesperidas variis iactata periclis
errabat pelago in magno, tamen omnia contra
ventorumque minas sævique incommoda cæli
longum insistit iter, dux tanta ad munera lectus
Christophorus cœptisque ardens audacibus instat.
[ad indicem]
2216. ...
2217. ...
2218. Initium carminis ab Raphaele Thorio (1565?-1625) compositi c.i. Hymnus tabaci :
[ad indicem]
Innocuos calices, et amicam vatibus herbam,

vimque datam folio et læti miracula fumi
aggredior. Tu qui censu decoratus equestri
Virtutem titulis, titulos virtutibus ornas
antiquum et Phœbi nato promittis honorem,
Tu Paddæe fave; nec enim præstantior alter
morbifugæ varias vires agnoscere plantæ,
inque tubo genitas haurire et reddere nubes.
Da puer accensum selecto fictile Pæto

ut Phœbum ore bibam : quis enim sine sumine pæti
digna canat pæto et tantis se comparet ausis?
Non inventa homini humanos adolevit in usus
nobilis herba, patri sed primum visa Lyæo,
cum madidus siccos thyrso subduceret Indos,
notuit, ad seros et claruit inde nepotes.
[…]
Attonitus monstro, non huc sine numine, amici,

appulimus, Silenus ait: nec dona Deorum
despicite, ingenitas vires, nec nomina Bacchi,
nec pudeat certa salvos a morte fateri
cælitus ostenso vitam debere Tabaco:
[…]
Sed rationis opus superum nec munera cæco

contemeranda usu, si quid sapit ista senectus
viribus eximiis permixtum in stirpe venenum
delitet: in ventrem virides ne mittite succos,
mandite nec folia ingestis confusa salivis.
Virus inest crudis: æstivo sole recocta
credibile est tutos præbere halatibus haustus
nec ventri, at cerebro, (si tecta evolvere fas est)
pabula grata reor, subtilibus eruta fumis.
…
[ad indicem]
2219. ...
2220. Iacobi Lectii (1566-1611) initium carminis de Modo :

[ad indicem]
Quid modus et justis ut rerum flectat habenas

imperiis totumque suis ut legibus orbem
temperet, est animus (faveat dum noster Apollo:
noster Apollo fave!) sollemni dicere versu.
Fallor ego? an lepidæ non injucunda coronæ
materies? doctis placet auribus argumentum?
Verum, o temporibus nimirum aptissima nostris
materies lepidæ non injucunda coronæ,
credo equidem: doctis placet auribus argumentum.
Nam quis temporibus longe hæc aptissima nostris
abnueret? monita aut numquam satis esse putaret?
Cum, postquam cœpere modi vilescere sciti
et nostros intra muros peccetur et extra?
Haud impune quidem, patitur nec talia cælum.
Immo ea prima mali labes, ea pestis origo
ilicet humanæ, cui nec Panacea sat una est.
Audite, o juvenes, audi, veneranda senectus,
et medium florentis iter qui insistitis ævi
et vos sacra quibus vel sunt communia curæ:
Principio stabili defixa repagula clavo

et numerum et normam tempusque locumque
et spatia et certos in rebus denique fines
ordine quemque suo certos in sæcula fines
concipere est animus. Nihil hic oculique manusque,
vis nihil ulla potest, animis, non sensibus, usus.
Μέτρον Graia, Modum dixit Romana Camena.
Hunc Deus, hunc veteris prima sub origine mundi
ascivit rebus mater Natura creandis.
Omnia nec raptim, nec tempore condidit uno,
sed blando indulsit quædam intervalla labori
temporibusque vices. Et eodem in corpore jussit
frigida misceri calidis, humentia siccis
et tenebris lucem distinxit, luce tenebras.
Quoque magis servare modum queat æstus et algor
duxit Phœbeas obliquo tramite flammas.
Inde modum ventis et tempestatibus atris
constituit claustrisque ferum compescuit æquor
et ‘rapiet’, dixit, ‘tua sese huc unda neque ultra
progrediere, tui nec stabunt sævius Euri’.
[ad indicem]
2221. ...
2222. ...
2223. ...
2224. ...
2225. ...
2226. ...
2227. ...
2228. ...
2229. ...
2230. Initium dialogi philosophici a Thoma Campanella (1568-1639) scripti, inscripti vero Civitas Solis. Idea rei
publicæ philosophicæ :
[ad indicem]
Interlocutores.
Hospitalarius Magnus et Nautarum
Gubernator, Genuensis Hospes.
Hospitalarius
Eia, quæso, memora tandem quæcunque tibi hac in navigatione contigerunt.
Genuensis
Narravi iam quo pacto totius orbis terrarum peragraverim gyrum, ac demum in
Taprobanam pervenerim coactusque fuerim in terram descendere, ubi incolarum metu silvam
adierim ex qua tandem egressus in planitiem magnam prorsus sub æquatore constiterim.
Hospitalarius
Hic quid tibi accidit?
Genuensis
Ex templo in agmen frequens virorum, ac mulierum armatarum incidi, quorum multi
nostrum callebant idioma simul atque in Solis Civitatem me conduxerunt.
Hospitalarius
Dic, qua ratione istæc civitas fabrefacta est, quaque gubernetur?
Genuensis
Attolitur ex amplissima planitie collis ingens, super quo maior pars civitatis fundata est. At
multiplices illius ambitus exponuntur ad multum spatium extra montis radices, qui ea constat
magnitudine, qua civitatis diameter duo et plus miliaria continet, ut circuitus sit septem. At ex
gibbositate plura capit, quam si in planitie foret. Distincta est in septem gyros ambitusve ingentes,
a septem planetis nominatos, et ab altero in alterum per quattuor strata viarum intratur, perque
portas quattuor ad mundi angulos quattuor spectantes.
Et profecto sic ædificata est, ut si quis primum expugnaret gyrum, necesse habet duplicato
labore expugnare secundum; et maiore tertium, ac semper geminare vires laboresque. Quapropter
septies expugnanda est volenti eam subiugare. Ego tamen iudico nec primum posse occupari
ambitum, ita crassus est, terra plenus, munitus propugnaculis, turribus, bombardis, et fossis.
[...]
[ad indicem]
2231. ...
2232. ...
2233. ...
2234. ...
2235. ...
2236. ...
2237. ...
2238. ...
2239. ...
2240. De Maphæi Barberini (1568-1639) carminibus iuvenilibus egregius ille litterarum Latinarum pervestigator,
nomine Theodericus Sacré, lautam habuit orationem, unde excerpsi poematia hæcce:
[ad indicem]
De disticho illo vere eleganti ac venusto quod Maphæus Barberinus exaravit, sic enarrat Theodericus Sacré sua
oratione de carminibus eius poetæ:
Ad rem vero ut redeam, errare vos, auditores, autumem si ne unum quidem vobis Maphæi Barberini
versiculum innotuisse contendatis. Nam mecum una vos, etiamsi hanc Urbem incolatis, periegetæ estis,
admirandaque eiusdem lustrare soletis. Omnes igitur aliquando Musæum illud Burghesium, quod extat in Villa
eiusdem nominis, adiistis; ibi, peregrinantium gregibus numquam non stipati, Myronis ut ita dicam opus
divinum aspexistis, Berninianum dico Apollinem, qui Daphnen virginem adamatam pæne assecutus in laurum
converti miratur; nihil hoc opere elegantius excogitari potuisse meministis, nihil, quamvis sit marmoreum,
magis spirare videri. Postquam igitur statuam illam admirabundi circumiistis, oculos, ni omnia fallunt,
demisistis, basimque disticho Latino adornatam intuiti estis; quæ hæc habet verba iuncturis aliquibus sumptis ex
Ovidio poeta, maximo eius ornatore:
Quisquis amans sequitur fugitivæ gaudia formæ,

fronde manus implet, baccas seu carpit amaras.
Hos ergo versus scitote, -inquit Theodericus-, Maphæum nostrum scripsisse; quibus fabulam amatoriam et
profanam in usus morales convertit et statuam haudquaquam religiosam, qua ædes Scipionis Cardenalis
Burghesii ornabantur, visentibus commendavit.
De Maphæi Barberini sive Urbani VIII carminibus iuvenilibus. Theodericus Sacré.
[ad indicem]
Cur magis oblectant lauri, felicior arbos
si crux divini pignus amoris habet?
Orphea cur canimus penetrantem ad Tartara, victor
si spolians Erebum Iesus ad astra redit?
Caligant oculi, languentia crura labascunt,

Deficit et membris qui fuit ante vigor.
Præteritis lustris bis septem, labilis ætas
Nuntiat extremum non procul esse diem.
Extremum radiat, pallenti involvitur umbra

Iam iam sol moriens; nox subit atra, Leo,
Atra tibi; arescunt venæ nec vividus humor
Perfluit; exhausto corpore vita perit.
Nec quot mollia floribus renident

prata, cum Zephyri aura ver reduxit,
nec quot sideribus polus coruscat,
cum nigro tenebræ tegunt amictu
terram, nec tibi* quot petit Catullus, *[sibi. Theodericus Sacré emendat.]
des mihi volo basiationes.
Unum des, mea lux, precor, misello,
unum, Portia, suavium rogantem*, *[roganti. Theodericus Sacré emendat.]
unum basiolum mihi. At quot ille
petit, quot polus astra quoque habet ver
flores, tot, mea vita, duret horas.
Cum mihi claudebat languentia lumina somnus,

sub sera hoc tantum nocte quietis erat.
Dira sopore dolis ac me nunc somnia turbant,
meque ferit dominæ mira imago minis.
Ah, datur saltem optato succumbere leto!
Ah, nostras audi tu, Libitina, preces!
Ecquod enim pœnæ sperem solamen, in ipsa,
si requie misero est irrequieta quies?
[ad indicem]
2241. ...
2242. ...
2243. ...
2244. ...
2245. ...
2246. ...
2247. ...
2248. ...
2249. ...
2250. Hoc suavi poematio a Caspare Murtola (1570-1624) scripto nutrix intantulæ explicat cur baubitet catulus et
maumitet cata:
[ad indicem]
Vbera dum sugis, sugis dum, Clœlia, mammas
baubitat hinc catulus, maumitat inde cata.
Forsitan ore fament, sed de istis, pupa, papillis
præter te suctant nec cata nec catulus.
Hæc tibi turgescunt solum, tibi, pupula, baubat
et maumat somnum dum mihi tu renuis.
Vt ne igitur baubet catulus, ne fuscula maumet
ore cata, obdormi tu, bona pupa, mihi.
(N.B. Index verborum non antiquorum:

1. baubitare = baubare 2. cata (correpta syllaba priore = catta) 3. maumitare = maumare = felire, queri (de
felibus dicitur).
Hoc altero carmine, distichis composito, Nutrix dulcissimum elegantissimumque in modum invitat somnum:
Dum vagit mea pupa mihi, dum bellula vagit,

hos ad vagitus, somnule blande, veni.
Dum sibi lacrimulis teneros corrumpit ocellos,
has ad lacrimulas, somnule blande, veni.
Dum mihi submordet mammas, dum crudula mammas
prensitat, ad mammas, somnule blande, veni.
Dum mihi subridet tenero mellita labello,
hos ad subrisus, somnule blande, veni.
Huic dum næniolam canto, dum nænia nanna,
has ad næniolas, blandule somne, veni.
Somne, veni, pulchelle, veni, mellitule somne,
somne, puellarum dulcis amice, veni.
[ad indicem]
2251. …
2252. …
2253. ...
2254. ...
2255. ...
2256. ...
2257. ...
2258. ...
2259. ...
2260. Locus decerptus ex Ioannis Kepler (1571-1630) ficta, nascentem vero scientiam empirico-mathematicam
resipienti narratione, cuius titulus est Somnium.
[ad indicem]
[…] Mihi Duracoto nomen est, patria Islandia, quam veteres Thulen dixere, mater erat Fiolxhildis,
quæ nuper mortua, scribendi mihi peperit licentiam, cujus rei cupiditate pridem arsi. Dum viveret, hoc
diligenter egit, ne scriberem. Dicebat enim multos esse perniciosos osores artium, qui quod præ
hebetudine mentis non capiunt, id calumnientur legesque figant injuriosas humano generi; quibus
sane legibus non pauci damnati Heclæ voraginibus fuerint absorti. Quod nomen esset patri meo ipsa
numquam dixit, piscatorem fuisse et centum quinquaginta annorum senem decessisse perhibebat, me
tertium ætatis annum agente, cum ille septuagesimum plus minus annum in suo vixisset matrimonio.
Primis pueritiæ annis mater me manu trahens interdumque humeris sublevans crebro adducere
est solita in humiliora juga montis Heclæ, præsertim circa festum divi Joannis, quando Sol totis 24
horis conspicuus nocti nullum relinquit locum.
[ad indicem]
[…]
Mirum in modum mihi arridebant astronomica exercitia, quippe studiosi et Braheus mirabilibus
machinis totis noctibus intendebant Lunæ sideribusque, quæ me res admonebat matris, quippe et ipsa
assidue cum Luna solita erat colloqui. Hac igitur occasione ego patria semibarbarus, condicione
egentissimus, in divinissimæ scientiæ cognitionem veni, quæ mihi ad majora viam paravit.
[…]
Vergebat tunc annus in autumnum, succedebantque deinceps noctes illæ nostræ longæ, quippe
Natalitio Christi mense Sol in meridie vix parum emergens e vestigio rursum conditur. Ita mater per
hanc vacationem a suis operis mihi adhærere, a me non discedere, quocumque me cum
commendatitiis litteris recepissem, percontari jam de terris, quas adiissem, jam de cælo, quam
scientiam me didicisse vehementissime gaudebat, comparare quæ ipsa habebat comperta cum meis
narratis, exclamare, jam se promptam esse ad moriendum, ut quæ scientiæ suæ, quam solam
possideret, filium hæredem sit relictura.
Ego natura cupidissimus perdiscendi nova quæsivi vicissim ex ipsa de suis artibus et quos earum
habuisset magistros in gente tantum a ceteris dirempta. Tunc illa quodam die, spatio ad loquendum
sumpto, rem omnem a primis initiis repetiit in hunc fere modum:
[…]
... in ætheris profundo sita est Levania insula; iter ad eam hinc vel ex ea in has Terras rarissime
patet, et cum patet, nostræ quidem genti facile est, hominibus vero transportandis plane difficillimum
et cum summo vitæ periculo conjunctum.
[…]
Totum iter, quantum est, quattuor ad summum horarum spatio absolvitur. […]
Prima quæque molitio durissima ipsi accidit, nec enim aliter torquetur ac si pulvere
bombardico excussus montes et maria tranaret. Propterea narcoticis et opiatis statim in principio
sopiendus est et membratim explicandus, ne corpus a podice, caput a corpore gestetur, sed ut
violentia in singula membra dividatur. Tunc excipit nova difficultas, ingens frigus, et prohibita
respiratio, quorum illi ingenita nobis vi, huic vero spongiis humectis ad nares admotis obviam
imus. Confccta prima parte itincris facilior redditur vectio.
Multæ præterea occurrunt difficultates, quas longum esset recensere. Nobis nihil admodam evenit
mali.
[…]
Atque hæc de itinere in Levaniam dicta sunto. Sequitur, ut de ipsius provinciæ forma dicam,
exorsus more geographorum ab iis, quæ cælitus illi eveniant.
Etsi siderum fixorum aspectus tota Levania habet nobiscum eosdem, motus tamen planetarum et
quantitates ab iis, quas nos hic videmus, observat dlversissimas, adeo ut plane alia sit totius
apud ipsos astronomiæ ratio.
Quemadmodum igitur geographi nostri orbem Terræ dividunt in quinque zonas propter
phænomena cælestia, sic Levania ex duobus constat hemisphæria, uno subvolvarum, altero
privolvarum, quorum illud perpetuo fruitur nostra Volva, quæ est illis vice nostræ Lunæ, hoc vero
Volvæ conspectu in æternum privatur. […] Nota bene quæ ipse Kepler scripsit in utilissimis annotationibus
huic commentitiæ narrationi scientificæ annexis :
Quia Luna semper easdem maculas ad nos Telluris incolas convertit, ex eo intelligimus, illam circumire
Terram, perinde ac si filo esset illi annexa, et parte sui superiore nunquam videre Terram, parte seu
hemisphærio inferiore semper.
Quam nos Terram appellamus, Telluris incolæ, eam ex imaginatione populoram lunarium libuit appellare
Volvam. Quemadmodum enim nobis nocturnum luminare hebraice Lebhana dicitur a colore albicante et
dialecto hetrusca (ex punica, ut puto, derivata) Luna, græce Selene a σέλας quod albicantem nitorem significat,
quippe nobis in Terra versantibus talis apparet, sic etiam populis lunaribus appellationem nostræ Telluris, quam
illi loco alicujus Lunæ vident, ab apparitionis specie derivatam tribui par est. Apparet vero iis globus iste in cælo
perpetua cum volutione circa suum axem immobilem, ejus volutionis indicium desumere illis licet a macularum
varietate, ut infra dicetur. A volvendo igitur Vola dicatur et subvolvæ vel subvolvani, qui vident Volvam, privolvæ
qui sunt privati conspectu Volvæ.
[ad indicem]
2261. …
2262. ...
2263. ...
2264. ...
2265. Vincentii Marineris Valentini (1571?-1642) pauci aliquot versus :

[ad indicem]
Elegia XX
Si petis immensum, quo deprimor ipse, dolorem

sic est ut linguam, ne loquar, ipse secat.
Sed mirum est equidem cur non vel corpore labor
dum me ingratus amor ad sua damna vehit.
A te vel numquam gressusve pedesve movebo.
Lucror, dum castam te mihi sæpe sequor.
Si me expugnat amor toto tunc decido corde.
Est mihi et hic mundus te sine sæpe nihil.
Diu etenim diræ pertranseo flumina mortis
per te nempe brevem me dolet esse viam.
2266. ...
2267. Theodericus Sacré hæc summatim exposuit de Balthasaris Moreti (1574-1641) vita, in commentatione c.i. Ab
oblivione vindicentur … Balthasaris et Melchioris Moretorum, Plantini nepotum, epistolæ et carmina inedita
(saec. XVI) (I), quam edidit in periodico Melissa n. 68 (16.10.1995), pp. 10–12 :
[ad indicem]
“Balthasar Moretus (Antverpiæ 1574-1641), Iohannis filius, Plantini architypographi Antverpiensis nepos,
annos amplius XXV condigne et cum decore præfuit Officinæ Plantinianæ; ex qua totum emisit in orbem agmen
librorum splendidum, Plantino non indignum, imaginibus Rubenianis passim adornatum. Idem vir eruditione
claruit sua quoque ipsius et arte Latine scribendi, qua eum instituerant cum præceptores Antverpienses, tum
Iustus Lipsius, professor Lovaniensis idemque Plantinianæ familiæ amicus intimus. Nec porro ultimum ille inter
poetas Belgii Latinos obtinere vulgo dicitur locum, etsi alienis usque favit fetibus, suis experimentis, qua erat
modestia, plerumque est diffisus. Paucos ergo versus libris ex Officina prodeuntibus præmisit, carmina plura,
sive inmatura erant, sive matura, in scriniis servavit inedita [...] ”
Carmen de poesi, senectutis consolatrice:

Infelix nimium quem jam premit ægra senectus
nec puer Aonio proluit ora lacu.
Nil habet ut tristi depellat nubila mente,
tardus, iners totos desidet ille dies.
Ast qui Pieridum juvenis sudavit in arvis

persentit tacito gaudia corde senex.
[ad indicem]
2268. ...
2269. ...
2270. Excerptum ex Eryci Puteani (1574-1646) oratione de risu:

[ad indicem]
An virum gravem ac sapientem risus deceat
Ad delicias et hilaritatem venio, auditores, ut quæ hactenus severiora visa, lepore suo
condiantur. Etenim jucundiores abire, quam venistis, quam adhuc sedistis, cupio. Sermone reliquo
et argumento suavis ero, et vos quoque faciam; omnesque e fronte delebo rugas, ne inveniam;
meum in vestro vultu videbo. Etenim nisi lepos amœnitasque auribus omnium inerrent, nisi ipse
alas Iocus expandat, animosque bona voluptas imbuat; condemnabo ipse quæ dixi et dicturus sum
et infestam Suadæ Sapientiam arbitrabor. Alibi auditorum curiositatem erudire pulpiti conatus
solet: hic quoque debet delectare. Nemo dolorem aut damnum cogitet; de risu dicturus sum: nemo
paupertatem aut alia vitæ incommoda; meliorem fortunam Risus amat. Dionysia olim cum risu
Græci celebrabant; nos Saturnalia. Virum producam; sed omnem ætatem quæstio complectetur.
Sapientem producam et in tanti nominis umbra ludet, quisquis hilaria amabit. Ut gravitatem et
sapientiam ostendas, ridere poteris, quod fieri hic solet et animi causa instituitur, virtuti
adscribam. Immo, quod olim apud Athenienses in Academia non licebat, extra culpam collocabo.
Ridere illic nefas erat. Nam, ut Æliani verba repræsentem ab injuria et ignavia purum et
inaccessum servare hunc locum conabantur. Sed, si res dicenda est, tam graves et serii esse
voluerunt, ut desiperent, et cum Sapientiam vultu affectarent, homines se esse obliti sunt. Nos tam
tætricam Minervam non habemus. Sapientiæ Musas jungimus et Gratias, sed ridere immo ludere
hæ amant. Ad rem igitur. Risus a gaudio, gaudium ab eo quod jucundum est. Nam quoties suavitas
pectus imbuit, cor se laxat et jucundo fervore hilaritatem exprimit. Animi motum vultus indicat,
cum agitatione viscerum, thoracis adeoque oris musculi tenduntur. Quam suaviter natura laudat,
ignorare nemo potest, nisi cui cornea fibra est. Gaudium certe nemo sapienti eripit, sed gaudii
fructus risus est, sicut et doloris lacrimæ sunt. Si fructum proscribimus, cur arborem toleramus?
Lacrimas certe nemo reprehendit, cur risum?
[ad indicem]
2271. …
2272. …
2273. ...
2274. ...
2275. Locus ex Iosephi Hall (1574-1656) opere c.i. Mundus alter et idem :
[ad indicem]
Mercurius Britannicus navim Phantasiam conscendit, solvit portu.

Beroaldus loquitur.
“Mihi certe persuasissimum erit, latere adhuc Senecæ tellurem ingentem, nosque, modo si
audetis ac satagitis, felicissimos exploratores etiamnunc exspectare. Ecce nunc venio, mi orbis,
post tot vota, post tot moras; venio, inquam, spe plenus et fiducia; et vel te mundo, vel cadaver hoc
tibi, audax impertio.
Apage frigida illa pectora, quibus nil sapit, nisi quod nihil præ se ferat periculi, nihil gloriæ,
quibus nullum placet sepulcrum non sua obtectum gleba. ‘Esuriemus; sitiemus; ægrotabimus;
moriemur!’. Ignavæ voces, indignæ philosophis! indignæ peregrinis, alterius mundi
disquisitoribus, contemptoribus huius! Nihil profecto deest præter animum. Si viri estis, sumite
hunc vobis et erigite: accingite vos ad hoc iter, fortasse jucundum, certe præclarum, perque multos
viarum anfractus recta ducens ad immortalem gloriam. Sin minus sedete domi desides et inglorii.
Inveniam ego alios consilii mei fautores sociosque, quibus vos fortassis auspicatissimum cœpti
hujusce exitum sero invidebitis.”
Dixit; vultuque paulum commotiore nos intuens conticuit Beroaldus. Neque non multum
nos movit tam vehemens cordati iuvenis oratio …, simulque rerum novarum ac gloriæ sitis. Quid
multis?
[…]
Diem statuimus : navim conscendimus Phantasiam : solvimus portu; non tamen sine hac
condicione humanitatis pariter et officii, ut suos quisque in via salutaret, salutatisque valediceret.
[ad indicem]
2276. ...
2277. ...
2278. ...
2279. ...
2280. Loci excerpti ex Francisci Guyet (1575-1655) satirica narratione cuius inscriptio est Gæomemphionis Cantaliensis
satyricon :
[ad indicem]
Auctor epistula nuncupatoria ad regem Ludovicum eius nominis XIII missa opus orditur ac munitur
suum :
Adulteratam mortalitatem in hac chartula sævienti calamo traduxi, Regum Potentissime,

ea licentia qua priores suam satyram armarunt. Nemini itaque peperci. Et patricium et plebeium
sanguinem, spirantes multos et aliquot funeratos, qui pari amentia exitialem peccandi dulcedinem
amarunt, liberrima indignatione vexavi. Et si hic impetus inani tumore in sceleratos eruperit,
quandiu atroci stylo aut saucianti lingua licebit infremere, nec funestos extinctorum manes, nec
impuros viventium animos a meis execrationibus quiescere permittam.
Licet autem querelarum mearum acerbitas hic in omnium capita sævierit, nihil est quod te
ab hac pagina publicæ criminationis horrore debeat avocare. Non exarsit hæc scribendi violentia
in eos quos virtutes a consortione depravatæ mortalitatis exemere. Sed cum hunc ingenii fœtum
plus in improborum ignominiam quam in spem propriae famae exulcerati animi imperio posteris
tradere juberer, nolui tam fœdam labem huic sæculo imponere ut crederent nepotes neminem
extitisse quem pestilens scelerum aura non afflasset.
[…]
Absit ut Gæomemphionis genius Augustissimo Ludovico per adulationis fucum blandiendo

hujus sæculi bona corrumpat. Alium miseri alium felices sermonem usurpent. Sub optimo et
omnibus optimis præstantiore principe suosque cives amore magis quam imperio coercente
viventem decet libere loqui, non serviliter auribus insidiari.
Quod hic itaque libellus tui fastigii tholis appenditur, non offerentis devotioni, sed magnis
tuis virtutibus donandum : quas si tacuissem, metuendum erat ne flagitia hoc volumine contenta
ad severitatis tribunal per calumniam citasse accusaretur Gæomemphio qui, ut odii sævitiam in
vitiorum turpitudinem semper exercuit, ita optimæ et ad solam virtutem natæ indoli justissimi
præconii confessionem nunquam negavit.
[…]
Sic autem incipit satirica narratio:
Larvalem jam senescentis orbis turpitudinem in hac chartula velut ignominiosa Bupali
tabula figuratam in cachinnorum circulos producere decrevi Gæomemphio Cantaliensis. Quid
liventi oculo audaciam consilii mei perstringis, adulterata Mortalitas ? Non accedo ad maledicendi
violentiam ut mei nominis fama per tuam ignominiam ad postuma sæcula transmittatur. Nec
rumusculorum vanitate, nec inanibus constrepentis vulgi clamoribus sentio præcordia mea
commoveri. Tibi ego hanc paginam meorum suppliciorum crudelitate et tuis sceleribus implebo, ut
vel desistas fœdam peccandi suavitatem amare, vel in cumulatiorem infelicis delatoris ignominiam
ad nepotum notitiam per meas querelas tua flagitia decurrant. Tanta est enim acceptæ injuriæ
indignatio ut censeri malim per tuam improbitatem quam fatuo silentio et degeneri patientia
languescere.
Auferte vos ab oculis meis nauseantis ejectamenta naturæ! Procul hinc, procul este
prostitutæ frontis hominum Larvæ. Quid in me truces vultus ejaculamini? Quid ista ominatur
insolentia?
[ad indicem]
2281. …
2282. …
2283. …
2284. ...
2285. ...
2286. ...
2287. ...
2288. ...
2289. ...
2290. …
2291. …
2292. ...
2293. ...
2294. ...
2295. ...
2296. ...
2297. ...
2298. ...
2299. ...
2300. Theodericus Sacré hæc de Iani Nicii Erythræi (1577-1647) apologo cuius inscriptio est De musculo, fele et gallo:
[ad indicem]
Hic apologus offenditur in mythistoria c.t. Eudemia, quam conscripsit Ianus Nicius Erythræus (sive
Ioannes Victorius Rossi) (1577-1647), Latinitatis auctorum qui sæculo XVII floruerunt mea quidem sententia
facile princeps. … Verum, nisi fallor, fabellam non ipse excogitavit Nicius, sed aliunde sumptam veste
exornavit Tulliana.
Musculo, qui numquam lare familiari suo, hoc est, domestici parietis rimis egressus, lucem
aspexerat, gallus ac felis, simul atque exiit, occurrerunt. Felis mansueta ac dormienti similis, quasi
non vidisset, dissimulare, oculos interdum alio convertere, locum non relinquere, nullam vocem
dare: contra gallus summa cum festivitate et maxima voce accurrere, obviam ei tendere, maximos
ludos inire: musculus, ea voce ac forma perterritus, arrepta fuga, in penitissimam parietis sui
partem se conferre. Forte domi mater aderat, quæ sic fugientem conspicata: “Quo te agis”, inquit,
“o fili? Quid est quod te exanimatum video?” Cui munusculus: “Perii, mater! Oppido perii!”. Mater:
“Quid tibi est?”, ait, “Quid periisti?” Cui tandem misellus “mihi”, inquit, “domo egredienti fit obviam
animal nescio quod bipes, cristatum, plumis tectum, eiecta lingua, fluentibus buccis, ardentibus
oculis, quod statim in me fecit impetum, credo, ut integrum devoraret. Sedebat ex adverso aliud
animal, pellitum, placidissimum, videre velles, mater, vultu adeo mansueto, adeo venusto ut nihil
supra; id loco se nihil movebat, sed oculos, modo graves somno paululum dabat, modo, siderum
instar, lucidissimos alio detorquebat.” Cui mater, “Quid audio?”, inquit, “Hoc est illud animal,
generi nostro adeo infestum, de quo ego tibi sæpe narravi; neque aliud quicquam illa
mansuetudinis simulatione spectabat, nisi ut te incautum opprimeret; contra alterum illud
festivum ac petulans, effusissima ista lætitia ludos tantum iocosque tibi parabat.”
[ad indicem]
2301. …
2302. …
2303. …
2304. ...
2305. ...
2306. ...
2307. ...
2308. ...
2309. ...
2310. Sic incipit Vossii (1577-1649) opusculum cuius titulus est De cognitione sui libellus :
[ad indicem]
Cum multa circumferantur vitæ regendæ idonea, unum tamen in his familiam ducit, ut quod
prudentiæ totius non principium modo sit, sed etiam finis, eoque cetera complecti videantur. Neque
hoc ejusmodi est ut difficile sit illud memoria complecti, sed duabus continetur vocibus : ΓΝΩΘΙ
ΣΕΑΥΤΟΝ , TEMET NOSCE ; sive illud dimanavit a sacerdotibus oraculi Delphici, eoque Apollini
tribueretur, sive auctorem habuerit Pythagoram, Biantem aut Thaletem, quam sententiarum
diversitatem nobis memorat Porphyrius. […]
2311. …
2312. …
2313. …
2314. …
2315. ...
2316. ...
2317. ...
2318. ...
2319. ...
2320. Locus ex Casparis Dornavii (1577-1631) Encomio scarabæi :
[ad indicem]
In epistula nuncupatoria hæc, inter alia, scripsit Dornavius:
Cum nuper domi tuæ inter epulares lautitias philosopharer tecum, anima plane sicca, quæ
et in sicco, ut ille aiebat, degere amat: facile adiungebas iudicium tuum meæ sententiæ : nihil esse
in hoc mundi theatro tam aut vile aut perniciosum quin humanæ saluti aliqua multa præbeat
commoda, …
Itaque hunc scarabæum litterarium ad te mitto…
Iniquos sane iudices nihil moror! … Sat scio si Herculem, si Apollinem laudarem. Sed quid
hos appello? Si ipsissimi Dei recenserem laudes, haud placerem omnibus. Lætus itaque et lubens in
honorum æquitate acquiescam, quorum si comperta tibi mihique est magna raritas, ab iis tamen
spero, et sufficit, impetrare veniam, ut licere statuant, inter graviora negotia, ingenuum
quandoque ludere ludum, atque etiam ridendo dicere verum.
[ad indicem]
Incipit Encomium scarabæi :
Posteaquam in conspectum vestrum prodii, auditores præstantissimi, suscepturus

patrocinium Scarabæi, adversus obtrectatores eius et Naturæ, nemo, opinor, futurus est ex omni
cordatorum numero qui hanc erroris opinionem combiberit, rem me suscipere indignam maiestati
Naturæ, aut talem quæ a purgatissimis vestris auribus et hac corona, hoc consessu, abhorrere
videatur [...]
Creatoris sapientia atque sapientia in exiguis animalculis, magis equidem, meo iudicio
apparet, quam in beluis grandissimæ vastitatis, nec alibi Natura magis mira quam in minimis
deprehenditur. [...]
Desinant ergo nugarum architecti, qui salsis suis dicteriis insectantur res parvas et illud
tandem, ut sapere incipiant, non inviti discant: maximum in minimo esse atque etiam deprehendi
a non oscitanti speculatore posse. Quod dum nos planum facere conamur, scarabæi exemplo et
simulacra depromere ex illius indole, quæ ad scientiam æque ac virtutem pertinere variam
videantur, ne sit vobis grave aut molestum, auditores, pati hoc animalculum vestris auribus
insonare quædam scitu necessaria, iucunda cognitu, factu iucundissima. Non pænitebit vos
impensulæ quantulæcumque temporis, quod ego in longum oratione minume protraham, neque
ignominiosum est, ex quacumque Naturæ parte haurire, unde vel meliores effici vel doctiores
possimus.
Atque ut inde alas suas explicetur scarabæus, equidem non diffitebor, quod in clara
omnium luce positum est: sordidum videri eius ortum, quia ex fimo est, sive bovillo, sive asini,
quem per hiemem volutans, semine suo animat, calefacit, dum spatio octo et viginti dierum fœtum
procreet.
Quodsi vero stercorea ista origo aut fraudi esse debeat aut derogare dignitati huius
animalculi, equidem aut rerum momenta non recte apud animum perpendi aut verissimum est
quod mihi dictat ratio : totam totius generis humani nobilitatem periclitari. Qui enim sumus? unde
nascimur? quæ generationis principia? Seminalis est portio: quæ quantulacumque est, nihil nisi
excrementum est. [...] Eant nunc contemptores scarabæi et ostendant quonam feliciore modo
nascantur ipsi! [...] Turpe est, atque etiam abominabile, miseriam exprobrare aliis, cum ipse sis
miserabilis. Vide, sis, quæso, ortus tui atque natalium nitorem, quisquis es; et deice cristam quam
proterve nuper erigebas. Contrahe propius quas extra nidum pennas extendebas. Nascimur omnes
(ignoscite verbo liberiori, nativo et proprio, quali veritas gaudet maxime), nascimur ergo, pari
condicione inter stercus et lotium.
[ad indicem]
2321. …
2322. ...
2323. …
2324. ...
2325. Iacobi Bidermanni (1578–1639) bina epigrammata :

[ad indicem]
De Heliotropio, solari flore.
Flos ego, Pæstani non ultima gloria prati,

sed Corcyreo regulus in nemore,
nomen ab agnato Phœbi traho sidere, præ quo
Narcissi nollem nomen inesse mihi.
Illud ego comitor, fixo pede, mobile sidus,

et cælum flexu metior omne meo.
Numquam Memnonio sine me eluctatur ab ortu
nec subit occiduas me sine Phœbus aquas.
Dum tamen illius passus sine passibus æquo,
nunquam e natali pes mihi cedit humo.
His nisi terra pedes pedicis includeret, olim
stellatos sequerer totus ad usque choros.
Sublimi cursum quid Solis ab æthere quærunt
Astrologi? Hic humili in flore videre queunt.
De apiculis ab arenea interceptis.
Quas gula delicias affectat? Aranea muscas

nauseat! Hyblæas jam sibi poscit aves.
Locus ex Iacobi Bidermanni opere cui index Vtopia :
[ad indicem]
… Is me Philippus meridiantem id temporis oppressit, cum a Musis otium agerem. Et, “næ
tu”, inquit, “festus es, qui Parnassum hic esse credas, ubi somniando poeta fias”. “Et tu,” inquam
ego, “nugo serius es, qui castiges tuos in me mores. Fallor enim, aut tibi vix etiam nunc Morpheus
missionem dedit? Sed numquid aliorsum quam ut me expergeres, evigilasti?” Hic ille renidens, se
cælo sudiore evocatum ambulationem cogitare. “Nam quid, sole”, inquit, “primulum deflexo
malim? In proximo suburbanum est, quo, si me audis, una imus et hoc Trophonii antrum cum
amœnissimo tilieto permutamus.” Hæc ille, meque adhuc molientem et a somno pandiculantem
manu comiter deducit. [...]
“Nunc, uti ne amusi erremus, libri aliquid adsciscamus”. Ita ex forulis tabellas Phædri
depromit, inde recta in hortos suburbanos.
Jam in conspectu nemus æstivum erat, cum obviam fit Hugo, adolescens a litteris et
germani candoris nota probissime notus. [...]
Scena erat umbratica, qua solem æstumque defendere feriati solemus.
Hic nobis viritim, velut in lectulos, descriptis: Philippus, “Phædrum hunc”, inquit, “horis
subsecivis per proximos priores dies legi. Tiberii principis libertum, doctum cetera scriptorem et
fabulatorem, sane non infacetum, quique probioris aliquantum indolis quam hodie pleraque
fabularum commenta aut verius ævi nostri dedecora, in quibus legendis, præter bonas horas,
morum quoque animorumque dispendium est. Furtivos equitum amores et virginum mentitos
raptus, qui prætextate et quam latissime fingit, is modo poeta audit, ac si ea sint demum ingeniosa
quæ moribus bonis convicium facere consueverint.”
Cum in eam sententiam pluribus diceret: ego, non quod vana, sed ne tristiora diceret,
mittere hoc genus querelas jussi, et aliquando Phædrum recitare. “Hæc tempori”, inquit, “mones,
tametsi ea sine stomacho numquam recordor. Nos jam hilares nunc quam censorios esse satis esse
arbitrabor”.
[...]
Intermissa vero ab adulescente Hugone Phædri recitatione, qui, extra scholasticos labores, aliquid
festivius narrare mallet, hæc Philippus respondit:
“Ita omnes me Musæ ament”, inquit Philippus, “nihil tam velim atque te singulariter mihi
demereri : id quia dicendo non evalui, audiendo efficiam. Tu proinde liberaliter hortenses jocos e
fabulari sinu sparge : diripiemus ego et meus hic hospes (annuebam ego) avidissime.
Tum Hugo, “quando ita jubes”, inquit, “et nulla a te dictatore provocatio est, ut lubes,
apologum percensebo, in quo tamen nec meros exspectate sales, nec nullos. Et dictionem haud
paulo fortassis etiam tristiorem, hoc ipso, quod videtis palliolo, (simul pallium ostendit) villis iam
complusculum depexis atque in senium vergentibus. Secundum hæc observate curioseque aurem
advertimus, cum ille sinistra in cespitem, velut pulvillum, innitens:
“Paganum”, inquit, “hominem accepi in mercatum iisse, quo illum imperiosa uxor miserat,
et bene nummatum edocuerat quid in nundinis fieri vellet. Ille jurgiosæ mulieri ut se probaret,
impendio sollertior, post primam noctis inclinationem iter ingreditur. Pagum inter et urbem silva
intererat, monstris pestilens et suopte aspectu formidulosa. Eo progressus et uxoris imperio quam
viæ intentior, a semita exerrat. Hic illi primum nescio quod murmur et barbari questus odarium
auditur, quod tamen jam neglectum, mox admirationem, et tandem homini formidinem incussit.
Post sensim crebrescere, ac denique e vicino intelligi cœptum est.
Interea loci diluculat, diesque errorem pariter et periculum ostendit. Quare pendere
rusticus, animique incertus fluctuare, redeatne in viam an clamorem insequatur seseque potius
quam alterum periculi securum reddat. Demum pietas animum everberat ire, qua vocem capiebat.
[...]
Post sodalium fabulas, auctor ipse suam narraturus est:
Incipe igitur, ait Philippus, paratos habes auditores. “Imperare potes”, inquiebam, “quando
hodie tuum panem comedemus. Obsequor, audes date!
Postquam annos non paucos inter amicas litteras et suavissimos socios haud sane otiosus
laborator consumpsi, jamque ad finem fere studiorum anni laberentur, placuit tandem manum
ferulæ subducere et peregrinas terras et alios Orbis incolas visere, quando jam pridem nativum
cœpi solum nauseare. Neque tamen absque comite in ignotum excurrere cælum libuit, sed
commilitones aliquot, si quos possem, in idem consilium vocare constitui. Aperio itaque animum
animis meis Georgio et Antonio, quibus, quod jam idem meditabantur, non adeo difficulter
persuadebam. Rebus proinde domi ex animi sententia compositis in viam nos damus, certi
Cimmerios orbes perlustrare et aliarum gentium diversos mores intueri.
Tertium jam diem in itinere eramus, cum post meridiem silvam ingressi obviam haberemus
adolescentem pannosum ac lacerum, sed quem e vultu poteram non infimi sanguinis colligere.
Hunc talem adolescentem colloqui aggressus: “Salve, hospes”, inquam,
“quibus orbis ab oris

hac iter est? quo te porro pedes?
Qui genus? unde domo?
Satin alibi terrarum res salvæ ac civiles?” Ingemuit adolescens et post aliquot suspiria, in largas
lacrimas ivit.
[ad indicem]
2326. ...
2327. ...
2328. ...
2329. ...
2330. Andreas White (1579 - 1656), hoc capitulo operis de itinere in Marilandiam narrat de quibusdam piscibus
volantibus et avibus tropicalibus quas vulgo dicunt:
[ad indicem]
Inter navigandum multa occurrebant curiosa: in primis pisces qui modo æquor, modo aera
sublime pinnis secabant, passerum magnitudine vel majorum splanularum, quas valde etiam gustu
pergrato referunt. Centeni gregatim se in aera librant, delphinos cum fugiunt insequentes. Eorum
aliqui, deficiente pinnarum remigio, in nostram navem deciderunt; nam uno impetu non amplius
quam duorum vel trium jugerum spatium pervolant; tum pinnas aerem verberando exsiccatas
aquis rursus inmergunt et se iterum cælo committunt.
Cum ab æquatore uno et viginti gradibus et aliquot minutis abessemus, ubi tropicus incipit, videre
erat aves quas a loco tropicas vocant in aere pendulas. Illæ cum falconem mole adæquent, duabus
prælongis et albentibus plumis in cauda conspicuæ, incertum est an aeri perpetuo insideant, an
quandoque aquis se sustentent. Cætera ut aliorum litteris nota omitto.
Cum insulas Fortunatas essemus prætervecti, dominus Leonardus Calvert præfectus classis
agitare cœpit quas merces et unde comparare posset.
[ad indicem]
2331. …
2332. ...
2333. ...
2334. ...
2335. ...
2336. ...
2337. ...
2338. ...
2339. ...
2340. Loci petiti e Danielis Hensii (1580 - 1655) carmine De contemptu mortis :
[ad indicem]
Argumentum libri primi:
Primus liber continet doctrinam Platonicam, de vita secundum mentem : quæ in separatione animi
a corpore ac sensibus et in vera cum Deo conjunctione consistit. Quod, eodem teste, unicum Philosophi
est munus: unicum initium mortis. Quæ est, animæ a corpore solutio, conjunctio cum summo Bono.
Initio carminis, ut olim Venerem Lucretius, Heinsius Christum summis prosequitur laudibus:
…
Namque tibi Graiorum omnis sapientia servit
et Musæ quæcunque tibi famulantur et omnis
ut semel exorta est tua lux animoque refulsit,
interit extemplo, longeque avertitur error.
…
Tunc autem et se et amicum cui carmen dicat a metu mortis liberare studet:
…
Quicquid id est, quocumque agitas in litore curam,
hic mecum ignavi paulum obliviscere leti
et fœdum indignumque viris dimitte timorem
…
Ipse tibi, qua Mosa pater, pulcherrimus errat
et Lingam Vahalimque uno complectitur amni,
arboribus cinctam et fecundo gramine ripam
dispiciam, vento expertem Phœboque furente.
Hic te Crecopides Musæ et, mea maxima cura,
magnus Aristocles jam nunc expectat et auræ
indigenæ viridesque parant occurrere Nymphæ
extremo Borea redeunti et finibus Arcti.
Principio pueris (namque hinc exordia prima

ducere præcipio) cum sensim intendere mentem
cœperit et vocem moliri infirmior ætas,
custodem junge assiduum vitæque magistrum
qui vitiorum odia ac cultum virtutis honestæ
et dulcem sensim discendi instillet amorem.
…
mente adeat secum divinaque semina lustret.
…
Tunc autem de animi mentisve potentia hæc:
Namque ubi tranquilla sese in statione locavit

atque in se abscessit penitus seque ipsa recepit,
tunc neque mors illam nec iners Acherontis avari
circumstat formido, atque illætabilis horror
Ac neque pauperies neque vis inimica, nec ullus,
Fortunæ fative aries tum mœnia pulsat
pectoris indomiti, terrorve advertitur ullus,
cum semel ascendere arcem delubraque mentis
illustres animæ, cæloque auctore creatæ
…
Hanc adeo vitam, ex vero quæ vita vocanda est
principium leti divino prodidit ore
magnus Aristocles: quia sensim excedere rebus
et nullo insuescit paulatim corpore niti
mens animi sensusque excelsa avertitur omnes.
[ad indicem]
2341. ...
2342. ...
2343. ...
2344. ...
2345. Elisabethæ Ioannæ Westoniæ (1581-1612) carmen:

[ad indicem]
Non ego Praxillam, Sappho, doctamque Corinnam

carminibus dicar vincere posse meis.
Non ego docta tibi præferri, Fulvia, quæram;
cum mea ab aridulo venula fonte fluat.
O utinam faciles æquaret Musa Morellas;
surgeret ex Musis laus mihi digna meis.
Si tamen ingenio, si moribus, arte, poesi,
sacriloquos Vates me redolere putas:
Iudice te insimuler; sed te tutore vel uno
invidiæ discam spernere, Erice, minas.
2346. ...
2347. ...
2348. ...
2349. ...
2350. …
2351. ...
2352. ...
2353. ...
2354. ...
2355. ...
2356. ...
2357. ...
2358. ...
2359. ...
2360. Ioannis Barclaii (1582-1621) Argenidis initium:

[ad indicem]
Nondum orbis adoraverat Romam, nondum Oceanus decesserat Tybri, cum ad oram
Siciliæ, qua fluvius Gelas maria subit, ingentis speciei iuvenem peregrina navis exposuit. Servi ope
nautarum cultum domini militarem ex alto comportabant, suspensosque per præcincta ilia equos
demittebat ad litora. Ille insuetus navigii malis, procubuerat in arenam, quærebatque
circumactum pelagi erroribus caput sopore componere, cum acutissimus clamor primum
quiescentis mentem implacida imagine confundens, mox propius advolutus somni otium horrore
submovit. Silva erat in conspectu, raris quidem, sed in ingens spatium effusis arboribus, subter
quas tumuli, fruticum dumorumque caligine, velut ad insidias surrexerant. Hinc repente in
campum erumpit femina optimi vultus, sed quæ corruperat oculos fletu, sparso quoque in
funebrem modum crine terribilis. Incitatus verberibus equus non sufficiebat in cursum effusæ nec
in Phrygio aut Thebano furore ululanti. Concussere ilico iuvenis mentem præter favorem in
miseros pronum etiam reverentia sexus gemendique atrocitas. Omen quoque in spectaculo
captabat quod intranti Siciliam primum occurrerat. At illa, ubi potuit exaudiri:
‘O, quicumque es, si virtutem’, inquit, ‘amas...ah, succurre Siciliæ, quam in fortissimo viro
prædones nefarii oppugnant. Nec diu me orare patitur instans malum, nec leviter deprecari pro
Poliarcho possum, quem non hinc procul grassatorum ferox turba circumsedit improviso
facinore. Ego inter tumultum effugiens, te primum opportune, nec plus forsitan in illius salu-
tem, quam in gloriam tuam vidi. Hos quoque (nam dum ipsa loquitur, servi accesserant)
seu iuberi seu rogari a te fas est, prouoca ad egregiæ pietatis officium. Hæc ut mulier, inter
anhelitus et suspiria effudit, ad galeam ille ensemque respexit: et dum equum ministri admo-
vent; ‘ego’, inquit, ‘o matrona, modo in Siciliam veni. Liceat hactenus homini externo nomen
Poliarchi ignorasse. Sed fortunæ beneficium debebo, si qualem memoras strenuum virum
meo adventu levari voluerit. His dictis in equum exiliit, et duceret ergo iussit.
[ad indicem]
2361. …
2362. …
2363. …
2364. …
2365. Versus quibus incipit Henrici Chiffelii (1583-1657) Laccipiados liber primus:
[ad indicem]
Hispanas acies, invictique ardua regis

bella cano, cum sanguineo se flumine Darrus
extulit attonitum et rapido contorta rotatu
volventem spolia, arma viros, de culmine celso
palluit et dominas subiit Granata secures.
…
Nox erat et medii sinuosa per atria cæli
candida solivagos agitabat Luna iugales,
terra parens silvæque leves et sæva quierant
æquora et irriguus placido lenimine somnus
mulcebat mortale genus, cum visa repente
celso Fama gradu tectis illapsa superbis,
Fernandi stare ante thronum. Circum, undique regum
exuviæ fusæque acies et strata iacebant
signa ducum, medio ipsa suos metita decores
stabat ovans, tunc ora decens composta genasque
sic exorsa loqui est: ‘Adsum, cui dextra potentum
et regum famulatur apex, quæ gesta per orbem
heroum memoranda veho, tua sedula nutrix
nomina sidereo statui contermina cælo.’
[ad indicem]
2366. ...
2367. …
2368. ...
2369. ...
2370. Hoc est argumentum tragœdiæ ab Nicolao Vernulæo (1583-1649) compositæ cuius titulus est : Ioanna Darcia.
[ad indicem]
Argumentum fabulæ:
Occupato per Anglos fere toto Galliæ regno, cum Carolus VII, legitimus regni hæres, aliquoties
prœlio victus et præter Biturigum vix unam aut alteram urbem sibi fidelem habens, rebus suis
graviter afflictis remedium non inveniret, Joanna Darcia octodecim annorum puella ex oppido
Donoremigio in Lotharingia orta, cum oves in agris pasceret, divinitus ad opem Carolo ferendam
excitatur. Anno igitur MCCCCXXVIII ad Carolum in Franciam venit, divinitus se missam ad Aureliam
obsidione liberandam, Anglos urbibus Galliæ exuendos ipsumque regem, ut more majorum sacro oleo
inungatur, Remos perducendum, nuntiat. Examinatur a proceribus regni et theologis, ac tandem a
Carolo dux universi exercitus constituitur. Hac aucta dignitate Anglos Aureliæ ab obsidione depellit,
ac plurimas alias urbes partim vi, partim deditione ad Regem reducit. Multæ urbes rerum a Puella
gestarum prospero successu commotæ […]
Vrbibus, Remos perducit, ubi inunctus regni diadema recepit. Tandem Puella, cum Compendium
ab Anglis obsideretur, latis urbi suppetiis dum eruptione facta depellere obsidentes conatur, in manus
hostium venit. Hi cum illam salvis belli legibus interimere non possent, tanquam veneficam
hæreticam, simulatæque virginitatis et virilis habitus ream Rhotomagi in foro concremarunt.
[…]
Chorus virginum Francicarum:
Heu perpetuum nihil est usquam,

stabili nihil est illustre gradu !
fragilis fortuna monarcharum est,
unaque ruit sæpius hora.
Florens multo tempore regnum.
Optima mundi Francia regio,
qua nil toto pulchrius orbe est,
qua nil cernit clarius oriens
lumine Phœbus, ditius aut qua
nil videt undas repetens Phœbus,
cum se Thetyos gremio condit.
Occidit, eheu! occidit, eheu!
[…]
Hoc stat fixum miseris fatum,
fatique rigor stabilis cogit;
ipsos rerum dominos adigit,
superos infra se tenet ipsos.
O regnandi dira cupido!
Quantis imples cladibus orbem,
cum corda tuæ regum flammæ
altius urunt! Omnia flammis
tradita pereunt, nulla coluntur
jura per orbem, legesque silent,
et regnat amor dirus habendi.
Omnia ferro pervia cedunt,
pietas exul regna relinquit,
et justitiæ triste tribunal
reticet multo sanguine plenum.
[…]
[ad indicem]
Joanna
Quo me Tonantis jussa, quo Cælum vocat,

venio puella; pulsat hoc pectus Polus
et intus ardet martiæ mentis vigor.
Placuere valles hactenus, placuit juga
superare cursu montium et parvos greges
inter susurros amnium et rupes cavas
ductare fuste. Vos oves quondam meæ,
et vos capellæ, vos mihi noti greges,
et qui sonante fluitis ad numeros aqua,
valete fontes. Hactenus volucrum mihi
placuere cantus, nunc tubæ et litui placent,
et tympanorum et æris horrendi sonus.
Pro valle campus proque silvarum comis
vibrata placeant spicula et subito volant
quæ ab igne glandes. Non decet nostras colus
ignava dextras, pensa lanarum haud decent;
armabit hasta dexteram et nostrum latus
jam cinget ensis. Ibimus quo nos vocant
oracla Cæli; galea succinget comas,
lorica pectus, milites inter feros
ducenda vita est. Tu mihi hunc animum, Tonans,
ad arma donas, et meas ignis fibras
tuus perurit. Sentio herois vigor,
impellit istas pectoris nostri fores
additque robur, cedit ex animo timor,
qui sæpe nulla virgines causa quatit.
Vis ista mentis est novæ; sic me movet
qui sæpe magno robore imbelles Tonans
attollit animos, Francica o Tellus, tibi
in hoc vocamur, feminæ unius manus
te vindicabit, pristinum reddet decus
sceptrumque regi. Ne meos annos tamen,
ne temne sexum; bella conficiam tua,
Anglusque palmam porriget victus mihi.
[ad indicem]
2371. …
2372. …
2373. …
2374. ...
2375. Sic incipit comœdia cuius inscriptio est Lælia :
[ad indicem]
Pannæus et Sericus
Pan.: Quid tibi nunc hic rei est?

Ser.: Immo, quid tibi est?
Pan.: Mihi? prologus sum. venio narratum argumentum fabulæ.
Ser.: Tu scilicet cum istoc ornatu sistes te coram principibus viris?
Pan.: Tenebrio, patrium hoc vellus summo in pretio est nunc apud principes viros.
Ser.: Quantum ego igitur nummorum prodegi!
Pan.: At scire vis unde sit operæ pretium tibi?
Ser.: Ac lubens.
Pan.: Ausculta. pannus et sericum ut cælestes se habent poli, quibus unum elevatur, alter semper
deprimitur, Cynosuram versus Aries est, tu naviga ad antipodas.
Ser.: Quando tam amice mones, faciam.
Pan.: Illustrissimi heroes,
Ser.: magistri regentes et non regentes,
Pan.: multi sunt amatores in hac comœdia,
Ser.: senex senis filiam amat, illa iuvenem,
hic aliam, alia alium,
Pan.: nec contingit nisi uni quod cupit.
Ser.: Lælia solum amoribus perfruitur, a cuius perinde nomine nomen huic inditum est fabulæ.
Pan.:omnibus tamen quod contingit placet.
si vobis itidem.
Ser.: placeat quod contingit,
ambo.: poetæ contingit quod cupit.
[ad indicem]
2376. ...
2377. ...
2378. ...
2379. ...
2380. Hugonis Grotii (1583-1645) epigrammata aliquot:

[ad indicem]
Arma mensaria.
Fuscinulis armate manus et vindice cultro.

Sic decet in rigidas cominus ire feras!
Vitrea pocula.
Materies fragilis commendat pocula vitrum.

Est aliquid, fieri tam cito posse nihil.
Pocula cerevisiaria.
His bibitur cyathis pretiosior unda Lyæo.

Quis putet? annonam nostra flagellat aqua.
In imaginem vanitatis
O hominum amentes mentes, nec inanium inanes

quæ miseræ misere dum pereunt, pereunt.
Erudita ignorantia
Qui curiosus postulat totum suæ

patere menti, ferre qui non sufficit
mediocritatis conscientiam suæ,
judex iniquus, æstimator est malus
suique naturæque : nam rerum parens,
libanda tantum quæ venit mortalibus,
nos scire pauca, multa mirari jubet.
Hic primus error auctor est pejoribus.
Nam qui fateri nil potest incognitum,
falso necesse est placet ignorantiam.
Umbrasque inanes captet inter nubila
imaginosæ adulter Ixion deæ.
Magis quiescet animus, errabit minus,
contentus eruditione parabili,
nec quæret illam, siqua quærentem fugit.
Nescire quædam, magna pars Sapientiæ est.
[ad indicem]
In librum suum de Moribus Atheniensium, Romanorum, Batavorum.
Martia gens semper Batavum, nec inhospita Musis,

et cui compertum nil prius esse fide,
scribimus hic mores, quibus ipsas vincis Athenas,
et tibi se cupiat Dardana Roma parem.
Vos urbis dominæ socios fratresque Quiritum,
et libertati pectora sacra colo:
Frenator pelagi populus, spes una Philippi
et metus, Europæ lumen et orbis amor.
Ultima Taprobane quem iam veneratur et Indi
cui socias regum dextera nectit opes.
Sacra tibi genioque tuo gentique Batavum
hæc fero : tu felix ad mea vota veni!
Siquid id est Batavi Batavo celebrantur honores
et sum materiæ pars quotacumque meæ.
Civilem Batavi vestrumque legetis Erasmum:
vester hic ingenio maximus, ille manu:
Atque alios, quibus aut victorum præmia laurus
aut ederæ rutilas implicuere comas.
Patria da veniam, quod non numeramur in illis,
qui poterunt nomen ferre sub astra tuum.
Mars mihi displicuit, Musæ placuere sibique
hoc levis angustum gloria fecit iter.
Est tamen, est aliquid fungi bene munere civis,
quaque datur patriæ nolle deesse suæ.
Testor Arausiadæ cineres natique labores,
qui tumidas Mosæ jam tibi subdit aquas.
Quod potui fecisse solique altoris honorem
officio nunquam destituisse meo.
Non ego doctrinæ, non duro Marte probati
roboris exemplum, sed pietatis ero.
[ad indicem]
2381. ...
2382. Casparis Barlæi (1584-1648) locus excerptus ex oratione Mercator sapiens inscripta:
[ad indicem]
... me facturum putavi, si apud mercatores, apud lucri avidam gentem, inter pecuniarum tinnitus,
in urbe quæstui dedita, de aliis rebus, quam de mercatura, lucro opibusque disseruero: non ut eos
mercari doceam, sed sapienter; non ut lucrandi artes præscribam, quas ingenue fateor me ignorare,
sed ut optimas vobiscum probem; non ut opum studia damnem, sed rectæ rationis sufflamine
coerceam.
Illud ostendam: Optimum esse Mercaturæ cum Sapientiæ ac litterarum studiis commercium, nec
augendæ rei curam mentis contemplationibus, nec has illi obesse, verum optimis rationibus inter se
conspirare, mercandi et philosophandi facultatem, ut tanto mihi felicior sit futurus mercator, quanto
philosophari poterit luculentius. Audivere de rebus suis disserentes Philosophos Athenæ, legislatores
Lacedæmon, censores Roma. Nec grave erit, opinor, Amstelodamensium populo, si de mercatorum
excellentia, virtutibus et officio disserentem audiat, minorum licet gentium, Peripateticum.
[...]
Vetus admodum res est mercari, sed et sapere, ut nesciam, an a sapientia profectam esse
mercaturam, an ab hac sapientiam fluxisse, statuere debeam. Illud certum, mutuam semper operam
hæc studia præstitisse, cum sine mercium permutatione humanis necessitatibus consuli non posse
sapientes crediderint, et per eandem rursus magnis incrementis ad prudentiam iri in confesso sit.
Quippe erectius mercantibus ingenium est, et dum dolo circumveniri impense cavent, sapientiam in
consilium advocant.
[...]
Barlæi festivum carmen de pulice duorum amantium sanguine saturato :
[ad indicem]
Pulex parve, meo toties inimice cubili,
pulex terribili rhinocerote minor;
pulex Socraticis olim celeberrime chartis.
metiri saltus quæ potuere tuos;
qui celeres matrum fallax subterfugis ungues,
iamque oculos, sævas jam fugis arte manus.
Nuper acuta meis fixisti rostra labellis,
et saturum nostro sanguine corpus erat.
Nuper acuta meæ fixisti rostra puellæ,
innocuoque iterum sanguine pastus abis.
Bis, latro, me miserum primo, mox lædis et illam.
Ac gemini alternum vulnus amantis amas.
Corpore sic nostrum corpus miscetur in uno,
alteriusque aliquid sanguinis alter habet.
Cogimur amplecti propius propiusque coire,
concubituque in te proximiore frui.
Tangor et hic tango caræ secreta Neæræ.
Urimur hic, spatio sed breviore, duo.
Basia, complexus, lusus, captiva tenentur.
Quo fugiat nusquam fessus amator habet.
Tu leve prostibulum, tu dulce lupanar amantum es.
Occultant Paphias membra pusilla faces.
Parvule tu pulex, ædes templumque Deorum es.
Quo socia colitur matre tenellus Amor.
Tu fieri amborum poteris ferale sepulcrum.
Possumus hic ambo, te moriente, mori.
Tu niger es, nigrique refers palatia Ditis
totaque fulgenti corpore gemma micas.
Cum bibis, alteriusque trahis de sanguine sanguen,
vah, anthropophagi, te sitiente, sumus.
Cum bibis, ulteriusque meo de sanguine sugis,
vah facinus, fio potus et esca mei.
Cum lascive salis, ego tunc et amica salimus
miramurque duos nos saliisse pedes.
Cum scelerate lates mammis, genibusque sinuque,
credimur his etiam nos latitare locis.
Parvule tu, parvis pedibus subnixe viator,
bajulus es gemini corporis, ipse levis.
Parvule, cum caperis capimur, terimurque miselli
quæque tua est, eadem sors quoque nostra manet.
Quam vereor, vitrone mox claudamur in uno,
corpora quo cerni turgidiora solent.
Tunc ego, tunc fiam spectanti fabula mundo,
tunc poterit cerni mixta puella mihi.
Qualis cum Venerem vinclis strinxisset ahenis
Mulciber, illa Deum fabula facta fuit.
Quisquis es, hoc precor avertas a pulice cædem,
hoc pignus digitis dilacerare cave.
Qui faxis, geminos audax homicida trucidas.
Exime nos primum, mox homicida neca.
Si nolis, me, latro, neca. pars illa supersit
pulicis, in qua vel sola puella latet.
Sic aliquid nostri forsan restabit in illa,
et vitæ potero reddier ipse meæ.
Omen habet casus, thalamo sociabimur uno,
claudere quos uno pulice fata volunt.
Parte aliqua juncti, totis jungemur amantes
corporibus, totos pars sua quæque trahet.
Pronubus hic pulex nostro præludit amori.
Hic juncti salva virginitate sumus.
Laxius expandam, cum lectus amabit, amorem,
qui nunc angusta pulicis æde latet.
Lætius expandam mea brachia, brachia quæ jam
se vix exili sede movere queunt.
Tunc erimus veri, non ficti in pulice, amantes.
basiaque expansus mascula quæret amor.
[ad indicem]
2383. Loci aliquot electi ex Ioannis Baptistæ Ferrarii (1584-1655) opere hoc titulo insignito Hesperides, sive, De
malorum aureorum cultura et usu libri quattuor :
[ad indicem]
Aurea mala, ut in vetere horto, sic in recenti volumine Hesperidum nomine decet inscribi.
Universum vero volumen distingui placet in libros quattuor singulosque nomen a personis ducere
pomorum aureorum seu cultu seu raptu inclitis. Quoniam igitur Hesperides antea inaccessas primus
adiit Hercules, liber primus in eorundem cultura usuque pomorum prænoscenda complexus, merito
‘Hercules’ sive aditus ad Hesperides nominatur. Ceterum, ipsæ etiam Hesperides sua triplicis generis
poma numero æquantes, tribus reliquis libris suum pomique nomen ita impertiunt, ut secundum
librum Ægle, sive malum citreum; tertium Arethusa, sive malum limonium; quartum
Hesperthusa, sive malum aurantium incribat. Cum enim communi scriptorum usu vulgatissimum
sit, fabulosa numina pro rebus iis, quibus præesse putarentur, usurpari; non ab re visum est tres ipsas
Hesperides ad aurea triplicis generis designanda mala transferre, quorum illæ creditæ cultrices et
custodes fuerint. Quoniam vero triplex horum genus pomorum complures in species fecundo naturæ
atque artis ingenio ramosum est, culturam ego scribendo exsequar accuratissimam singularum.
hortus Hesperidum, pictore Friderico Leighton
[ad indicem]
2384. ...
2385. Ecce initium carminis c.i. Paciecidos libri XII, a Bartholomæo Pereira (1588-1650) compositi. Primi libri
argumentum hoc est:
[ad indicem]
E Japponum finibus ejectus, in Sinas reliquis cum sociis navigat Paciecus. Appellit Machaum, ubi a
Societatis suæ Patribus benigne exceptus, deque inopinato illo adventu interrogatus, Japponensis
Ecclesiæ calamitatem exponit : audiunt Sinenses, solanturque exules, et convivio reficiunt.
Ergo iterum hos animos, et jam despecta Camenis

pectora, Dive Amor, in cantus accende, canoram
Sirenem inspira citharæ, daque Orphea nostris
vocalem fidibus : tua sunt incendia et undæ
quas celebro; tua, crudelis, sunt crimina. Eoos
nunquam Indos Sinasque ultra, totque alta volaret
æquora Franciscus, melior ni Dædalus alas
sufficeres, auramque dares, pennasque moveres.
Teque etiam mortis causamque reumque fuisse
quis nescit? prius ille tuam ni pectore flammam
conciperet, non igne rogos conscenderet altos;
non busto arderet, nunquam Japponicus illum
in flammas cineresque actum Vulcanus haberet.
[…]
Japponum ejecti regnis, et litore pulsi

Jesuadæ, bello effractam longoque veterno
atque maris consumptam undis subiere carinam,
vos, Sinæ, vestrasque domos, certumque petentes
exilii columen, fideique ruentis asylum.
Jamque dies noctesque feris typhonibus actas,
atque hiemem ingentem passi, super æquora pinu
errabant ; fessis tandem ter septima primos
cum montes terrasque alta de puppe jacentes
Lux aperit. Sinæ, inclamant, Sinæ arva tenemus!
En turres cælo elatæ, procul ecce Machai –

tecta micant, augusta procul delubra patescunt.
[…]
Inde novo terræ aspectu meminere relictos –

tot populos, subiitque animos Japponia, mæstis
tantum oculis distans, quantum est jam proxima flammis.
[ad indicem]
2386. ...
2387. ...
2388. ...
2389. ...
2390. Loci electi e Iohannis Valentini Andreæ (1586-1654) fabula satirica Turbo inscripta:
[ad indicem]
Opinio prima egreditur, regie induta, sed variegata, cum libro aperto, cogitabunda, quæ cum
muta semel aut bis obambulavit, regreditur; sequitur
Veritas.
Hanc, quam vidistis egredientem, deambulantem, ingredientem, quam esse quæso creditis,
spectatores? Reginam, quia coronata, potentem, quia cum sceptro. Eruditam, quia cum libro, felicem
quia ornatu abundat; prudentem, quia cogitabunda; undique tandem politam, quia incessum est
metita? Vah erratis! Opinio est, Opinio. Illa, quæ superiorum opera dirigit, inferiorum labores
incrustat: Sciolorum Sapientiam auget, Ignorantium stuporem declinat, Divitum miserias tegit,
Pauperum indigentiam acuit, Artificum ingenia fovet, Rusticorum duritiem continuat, Sophistarum
lites conservat, Simplicium admirationem promovet, Conjugum cruces extenuat, Cælibum errores
excusat, Curiosorum arcana involvit, Supinorum neglectum approbat. Quid opus est verbis? Nemo est
e vobis, nemo in tanta ingeniorum varietate, cui illa sese non exacte accommodet, cui non illa
subrepat, quem non vincat, cui non sua commendet.
[ad indicem]
2391. ...
2392. ...
2393. ...
2394. ...
2395. ...
2396. ...
2397. ...
2398. ...
2399. ...
2400. Loci ex Thomæ Hobbes (1588-1679) opere cui index Leviathan :

[ad indicem]
Naturam, id est, illam, qua mundum Deus condidit & gubernat, divinam artem, eatenus imitatur
ars humana, ut possit inter alia producere artificiale animal. Cum enim vita nihil aliud sit quam
artuum motus, cujus principium est internum in parte aliqua corporis principali, quid obstat
quominus dicamus, automata omnia, sive machinas omnes quæ ab elastris rotulisque intus dispositis
motum habent, ut horologia, in se ipsis habere etiam artificialem vitam?
[…]
Neque animal tantum imitatur ars, sed etiam nobilissimum animalium, hominem. Magnus ille
Leviathan, quæ civitas appellatur, opificium artis est, & homo artificialis, quanquam homine naturali
(propter cujus protectionem & salutem excogitatus est) & mole et robore multo major.
In quo is, qui summam habet potestatem, pro anima est, corpus totum vivificante et
movente; magistratus et præfecti, artificiales artus: præmia et pœnæ summæ potestati appensæ,
et a quibus membra ad suum cujusque opus perficiendum incitantur, nervi sunt, qui idem
faciunt in corpore naturali : divitiæ singularium hominum sunt pro robore : salus populi, pro
negotio : consiliarii, per quos ea quæ cognitu necessaria illi sunt suggeruntur, pro memoria
sunt : æquitas legesque pro artificiali ratione : concordia sanitas est : seditio, morbus : bellum
civile, mors. Postremo pacta quibus partes corporis hujus politici conglutinantur, imitantur
divinum illud verbum “fiat” sive faciamus hominem, a Deo prolatum in principio cum crearet
mundum.
[ad indicem]
2401. ...
2402. ...
2403. ...
2404. ...
2405. ...
2406. ...
2407. ...
2408. ...
2409. ...
2410. Primi versus Guilelmi Morrell (ca. 1590-1626) carminis cuius titulus Nov-Anglia:
[ad indicem]
Hactenus ignotam populis ego carmine primus
te, Nova de veteri cui contigit Anglia nomen,
aggredior, trepidus pingui celebrare Minerva.
Fer mihi Numen opem cupienti singula plectro
pandere veridico quæ nuper vidimus ipsi,
ut breviter vereque sonent modulamina nostra
temperiem cæli, vim terræ, munera ponti,
et varios gentis mores, velamina, cultus
…
Est locus occiduo procul hinc spatioſus in orbe,
Plurima regna tenens, populisque incognitus ipsis:
Felix frugiferis sulcis, simul æquore felix:
Prædis perdives variis, & flumine dives,
Axe satis calidus, rigidoque a frigore tutus.
…
Est aliquando tamen rapidis subiecta procellis,
Quæ sceleri subitoque solumque salumque minantur,
Flamine corripere, & terras diffundere cælis:
Mox tamen Æolio compressis carcere ventis
Omnia continuo remanent sub sidere tuta.
...
Magna parens tellus, rerum communis alumna,
Frigida sicca gravis subsidens vallibus imis,
Montibus extendens nemerosa cacumina celsis
Longius intuitu nautis pergrata: feraci
Irriguoque solo lætanti messibus æquis
Optima frugiferis mandantes semina sulcis.
Agricolis quam terra ferax, quæ grata ministrat
Assiduis alimenta viris: nulloque serenti
Dulcia dat variæ naturæ mora nucesque.
…
Arboribus dives vernantibus, est quoque tellus
Cedris, & fagis, Iuglandibus & Iovis alta
Arbore, fraxinea, gummosis pinibus, alnis,
Iuniperis, multisque aliis tum gramine & herbis,
Pascua quæ præbent animalibus, vnde fugaces
Pinguescunt cervi, vulpes ursique lupique
Linces, & fibri, musci, lutraque politæ
Pellibus eximii pretii, volucresque saporis
Perplacidi variæ, pellique gruesque palumbes,
Megulus & Phasianus, anas, cignus Iovis ales,
Penelopesque, columbæ, perdix, accipitresque,
Et capitolii aves variæ tum carne sapora
…
Sunt etenim populi minimi sermonis, & oris
Austeri, risusque parum sævique superbi,
Constricto nodis hirsuto crine sinistro,
Imparibus formis tondentes ordine villos,
Mollia magnanimæ peragentes otia gentes,
Arte sagittifera pollentes, cursibus, armis
Astutæ, recto, robusto corpore & alto …
[ad indicem]
2411. Gisleni Bultelii disticha q.i. Ad Noctem :
[ad indicem]
Heu, quam lenta dies, quam sera crepuscula Noctis

adveniunt ! Iam me tam mora longa necat.
Quam Sol lentus abit, causas qui tollit amoris !

Quis credat? Luce est Nox mihi grata magis.
Huc, Nox grata, veni, densas diffunde tenebras,

et surgant toto sidera rara polo.
Felices hiemes et terque quaterque beatæ,

quæ faciunt noctis tempora longa mihi.
Ver teneras spargat violasque rosasque superbum

ornatumque ferat floribus usque caput,
frugibus insignis cæloque superbiat Æstas,

et Cereris cingat munere læta comas,
iactet et Autumnus pendentes vitibus uvas

et sua non uno poma colore notet,
cana licet nivibus stet et acri frigore, longas

quod faciat noctes, Bruma beata sat est.
Illa suas latebras facilis præbebit amanti

et dabit adventu multa tegetque suo.
Nox optata, veni : cur tam diu, Luna, moraris,

iam reor imperii tempus adesse tui.
Frater abest totoque tibi concessit Olympo,

inducas flammas, Luna beata, tuas.
Tandem lenta venis? Prope iam stata tempora nobis

lapsa fluunt, nec adhuc nos tamen ire sinis.
Surge, precor, surge et dum nos breve tempus amicæ

iungit, agas currus tum, Dea lenta, tuos.
Non cupio, ut geminas uno nox contrahat umbras

tempore, sed iustas da mihi, Diva, moras.
Ecce dies discessit, adest nox grata puellis

sideraque en toto stant taciturna polo:
Hinc Phœbe splendens, illinc iuga tarda Beotes,

omnia sunt votis apta futura meis.
Da gladium citharamque, puer, solamen Amoris,

nocte iter ingrediar, dat mihi robur Amor.
Ipse vel Æthiopas, vel me deducat ad Indos,

seu iubeat terra, seu magis ire mari,
non ego latrones, quæ magna est turba, timebo

quæ petitur, vires dat mea Diva mihi.
Hei mihi! deficio, flaccescunt corpore membra;

hei mihi ! iuratam lusit amica fidem.
Hic locus, hæc eadem est de qua convenerat, arbor,

nulla Lyces tamen hic signa videre meæ est.
Forsitan adveniet, nec adhuc custodia matris

cessat, sed mediæ tempora noctis eunt.
Quid te, flava Lyce, quid te, mea vita, moratur?

Iuratamque iubet deseruisse fidem?
Sed quid ego accusem? non est hæc culpa parentum,

si vis, hos solito fallere more potes.
Sed, puto, nunc nostros fallax contemnis amores;

quæ fuit ante mea, hanc forsitan alter habet.
Hoc si scire queam, certura est discedere vita,

mene putas sine te vivere posse diu?
Ergo tibi iam sordet amor, pulcherrima, noster,

iam video mortis tempus adesse meæ.
Sed quid ego infelix, sine spe, crudelia frustra

non profectura carmina voce cano?
[ad indicem]
2412. Locus e Claudii Bartholomæi Morisoti (1592-1661) ficta narratione cuius inscriptio est Peruviana :
[ad indicem]
... Habes plurimum, o filia, quod speres, in primo et delicato ætatis flore posita, et multis gaudiis,
multis honoribus aliquando excipienda! contra sperare me vetat hæc canities, quæ tantarum
miseriarum exitum dudum posuit in morte. Plurimas experimur calamitates ex aliorum iniuria, plures
nobis facimus ex nostra. Maritus, liberi, amici, spem fefellerunt, amamus etiam cos deceptæ, adversus
experimenta pertinaces. Sic pugnam victi, sic naufragi maria repetunt: bonam victorum, bonam
ventorum, si ferociores ingruerint, causam facimus nostra facilitate, nostra contumacia. [...]
Noli quærere in aliena exempla, ego tibi nimium efficax exemplum ero, ego solatium præsenti tuo
malo, ego medicina perturbatæ menti. Deseruit te quidem maritus, et formosus et iuvenis, cuius in
thalamum vocata fuisti, dum apud tuos exularet, quem tu per pericula mille prosequuta es, posthabito
sexus pudore et nativo puellarum metu. Tam constantem amorem contemptu et voluntaria desertione
remuneratum, nec ipsa adduci possum, ut credam, neque tu, si sapis, ut existimo, credes. Altius certe
quoddam necesse est fuisse arcanum, quod subito surripuerit tibi tam carum, tam amabile caput. Sed
in repentina perturbatione pæne sepulta et iam non tua, quodnam illud sit assequi non potes. Verum,
finge fugam pravo consilio præmeditatam, et nulla necessitate coactam. Tot ante te puellæ
inauspicatis nuptiis iunctæ atque inde contemptæ, maritale nefas luxerunt, ut nihil frequentius
historici scribant et poetæ canant, quam Heroidas, a formosis hospitibus delusas, credulitati suæ, aut
amatorum levitati et inconstantiæ irascentes, quarum lacrimas, subita mors, vel longi temporis mora
sedauit. Vnica ista præsentis mæstitiæ tuæ causa, si tot ærumnis, tot calamitatibus per me exanclatis
conferatur, levissima est. Maritus te reliquit, me filius; in hoc pares sumus, nisi quod maternus
affectus plerumque coniugalem vincit, et quod maior crudelitas est deserere matrem, cui vita debetur,
quam vxorem.
[ad indicem]
2413. …
2414. ...
2415. Locus excerptus ex Comenii (1595-1670) opere c.i. Latium redivivum :

[ad indicem]
Latium fuit regiuncula Italiæ cujus incolæ lingua utebantur peculiari, Latina dicta, extra
perexiguæ provinciæ suæ limites primitus vix nota. Sed postquam condita in Latio urbs Roma, gentes
primum vicinas, Italiæ, deinde alias quoque in Europa, Africa, Asia, armis subjugare cœpit, factum
est, ut cum Imperio Lingua eorum nationibus innotesceret, discique (cum illi provinciis Leges lingua
sua darent, mandataque mitterent) necesse haberet. Non inviti tamen eam addiscebant populi: eo
quod sapientem esse, et præ Græca (quæ se aliquot ante sæculis cum Græcorum monarchia, et per
libros sapienter scriptos, gentibus commendaverat) faciliorem, viderent. Regnat itaque hactenus inter
gentes, maxime Europæas, thesauris sapientiæ, libris, super omnes orbis linguas locupletata: cui
proinde omnes populi adhuc dant operam.
Redivivum appello Latium: quia primum illud Latium, ad Tyberim situm, destructum, vastatum,
exstinctum est, hoc est, antiqua sua lingua uti desiit. Per barbararum enim gentium (Gothorum et
Vandalorum) ante plus mille annos infusionem, linguarumqve exterarum cum Latina confusionem,
nova nata est, quam Italicam vocant. Hæc nunc Romæ et in Latio regnat, Latina ibi æque ut alibi
exulante. Qui enim ibi eam callent, non usu et consuetudine populi ut olim, sed e libris in scholis, sub
præceptorum ferula, discunt. Optatur igitur Latium ubiubi gentium restaurari: hoc est, (ut Titulus
explanat) Collegium aliquod ingens, civitatem repræsentans erigi, ubi omnium cohabitantium sermo
pure Latinus sit, nec alius audiatur: ad Linguam illam sic quomodo olim, usu et consuetudine,
addiscendam.
Optari hoc ideo cœptum est, quia experientia constat usitatam nunc Scholis Latinæ linguæ
docendæ et discendæ viam, esse illud Senecæ longum et difficile iter, per præcepta: alias vero
vulgo usitatas linguas addiscendi modum, usu et consuetudine, esse iter breve et efficax.
Et certe puerorum per plateas ludentium, et ad invicem omnia addiscentium: sicut et cohabitantis in
eadem domo familiæ, in eodem oppido civium, in eadem officina operariorum, aut in bello militum et
c. exemplis evidens fit, usu solo, tanquam lusu, addisci quidvis: sine ulla tali ingeniorum maceratione,
quali iuventutem in scholis affligi omnes queruntur. Et quidem profectu ibi celere, sæpeque
admirando; hic tardo, et plerumque exiguo.
In opere de arte latine docendi cuius inscriptio est Novissima linguarum methodus, XII.16, inest hoc
præclarum monitum:
Omnis lingua usu potius discitur quam præceptis, id est, audiendo, legendo, relegendo,
imitationem manu et lingua temptando quam creberrume.
[ad indicem]
2416. ...
2417. ...
2418. ...
2419. ...
2420. Versus aliquot excerpti quibus Sarbievius (1595-1640), L. A. Senecæ versus in tragœdia c.i. Thyestes felici
imitatione exprimens, sapientia consilia regibus itemque hominibus dat de vero regno, quod constat in regimine
sui ipsius.
Armata regem non faciet cohors

non tincta vulgi purpura sanguine
aut nobili stellatus auro
frontis apex teretique gemma.
Rex est, profanos qui domuit metus:

qui, cum stat unus , castra sibi facit ;
casumque fortunamque pulchro
provocat assiduus duello …
[ad indicem]
2421. …
2422. …
2423. …
2424. …
2425. Renati Cartesii (1596-1690) loci deprompti e latina Dissertationis de methodo versione, quæ quidem, ni totus
fallor, tunc temporis notior apud doctos diversarum nationum erat quam textus primigenius gallice scriptus:
[ad indicem]
Dudum observaveram permultas esse opiniones, quas, etsi valde dubiæ sint et incertæ, non minus
constanter et intrepide sequi debemus, quatenus ad usum vitæ referuntur, quam si certæ essent et
exploratæ, ut jam ante dictum est.
Sed quia tunc veritati quærendæ, non autem rebus agendis, totum me tradere volebam, putavi
mihi plane contrarium esse faciendum, et illa omnia in quibus vel minimam dubitandi rationem
possem reperire, tanquam aperte falsa esse rejicienda; ut experirer an, illis ita rejectis, nihil præterea
superesset
de quo dubitare plane non possem.
Sic quia nonnunquam sensus nostri nos fallunt, quidquid unquam ab illis hauseram inter falsa
numeravi.
Et quia videram aliquando nonnullos etiam circa res Geometriæ facillimas errare, ac
paralogismos admittere, sciebamque idem mihi posse accidere quod cuiquam alii potest, illas etiam
rationes omnes, quas antea pro demonstrationibus habueram, tanquam falsas rejeci.
Et denique quia notabam, nullam rem unquam nobis veram videri dum vigilamus, quin eadem
etiam dormientibus possit occurrere, cum tamen tunc semper aut fere semper sit falsa; supposui nulla
eorum quæ unquam vigilans cogitavi, veriora esse quam sint ludibria somniorum.
Sed statim postea animadverti, me, quia cætera omnia ut falsa sic rejiciebam, dubitare plane non
posse quin ego ipse interim essem; et quia videbam veritatem hujus pronuntiati:
“Ego cogito, ergo sum, sive existo,”
adeo certam esse atque evidentem, ut nulla tam enormis dubitandi causa a Scepticis fingi possit, a qua
illa non eximatur, credidi me tuto illam posse, ut primum ejus, quam quærebam, Philosophiæ
fundamentum admittere.
Deinde attente examinans quis essem, et videns fingere quidem me posse corpus meum nihil esse,
itemque nullum plane esse mundum, nec etiam locum in quo essem; sed non ideo ulla ratione fingere
[me] posse me non esse; quinimmo ex hoc ipso quod reliqua falsa esse fingerem, sive quidlibet aliud
cogitarem, manifeste sequi me esse:
Et contra, si vel per momentum temporis cogitare desinerem, quamvis interim et meum corpus, et
mundus, et cætera omnia quæ unquam imaginatus sum re vera existerent, nullam ideo esse rationem
cur credam me durante illo tempore debere existere; inde intellexi me esse rem quandam sive
substantiam, cujus tota natura sive essentia in eo tantum consistit ut cogitem, quæque ut exsistat, nec
loco ullo indiget, nec ab ulla re materiali sive corporea dependet. Adeo ut Ego, hoc est, mens per quam
solam sum is qui sum, sit res a corpore plane distincta, atque etiam cognitu facilior quam corpus et
quæ plane eadem, quæ nunc est, esse posset, quamvis illud non exsisteret.
[ad indicem]
Senum meditationum de prima philosophia a Renato Cartesio scriptarum synopsis:
In prima, causæ exponuntur propter quas de rebus omnibus, præsertim materialibus, possumus
dubitare; quandiu scilicet non habemus alia scientiarum fundamenta, quam ea quæ antehac
habuimus. Etsi autem istius tantæ dubitationis utilitas prima fronte non appareat, est tamen in eo
maxima quod ab omnibus præjudiciis nos liberet, viamque facillimam sternat ad mentem a sensibus
abducendam; ac denique efficiat, ut de iis, quæ postea vera esse comperiemus, non amplius dubitare
possimus.
2. In secunda, mens quæ, propria libertate utens, supponit ea omnia non existere de quorum
existentia vel minimum potest dubitare, animadvertit fieri non posse quin ipsa interim existat. Quod
etiam summæ est utilitatis, quoniam hoc pacto facile distinguit quænam ad se, hoc est, ad naturam
intellectualem, et quænam ad corpus pertineant. Sed quia forte nonnulli rationes de animæ
immortalitate illo in loco expectabunt, eos hic monendos puto me conatum esse nihil scribere quod non
accurate demonstrarem; ideoque non alium ordinem sequi potuisse, quam illum qui est apud
Geometras usitatus, ut nempe omnia præmitterem ex quibus quæsita propositio dependet, antequam
de ipsa quidquam concluderem. Primum autem et præcipuum quod prærequiritur ad cognoscendam
animæ immortalitatem, esse ut quam maxime perspicuum de ea conceptum, et ab omni conceptu
corporis plane distinctum, formemus; quod ibi factum est. Præterea vero requiri etiam ut sciamus ea
omnia quæ clare et distincte intelligimus, eo ipso modo quo illa intelligimus, esse vera: quod ante
quartam Meditationem probari non potuit; et habendum esse distinctum naturæ corporeæ
conceptum, qui partim in ipsa secunda, partim etiam in quinta et sexta formatur; atque ex his debere
concludi ea omnia quæ clare et distincte concipiuntur ut substantiæ diversæ, sicuti concipiuntur mens
et corpus, esse revera substantias realiter a se mutuo distinctas; hocque in sexta concludi. Idemque
etiam in ipsa confirmari ex eo quod nullum corpus nisi divisibile intelligamus, contra autem nullam
mentem nisi indivisibilem: neque enim possumus ullius mentis mediam partem concipere, ut
possumus cujuslibet quantamvis exigui corporis; adeo ut eorum naturæ non modo diversæ, sed etiam
quodammodo contrariæ agnoscantur. Non autem ulterius ea de re in hoc scripto me egisse; tum quia
hæc sufficiunt ad ostendendum ex corporis corruptione mentis interitum non sequi, atque sic ad
alterius vitæ spem mortalibus faciendam; tum etiam quia præmissæ, ex quibus ipsa mentis
immortalitas concludi potest, ex totius Physicæ explicatione dependent: primo ut sciatur omnes
omnino substantias, sive res quæ a Deo creari debent ut existant, ex natura sua esse incorruptibiles,
nec posse unquam desinere esse, nisi ab eodem Deo concursum suum iis denegante ad nihilum
reducantur; ac deinde ut advertatur corpus quidem in genere sumptum esse substantiam, ideoque
nunquam etiam perire. Sed corpus humanum, quatenus a reliquis differt corporibus, non nisi ex certa
membrorum configuratione aliisque ejusmodi accidentibus esse conflatum; mentem vero humanam
non ita ex ullis accidentibus constare, sed puram esse substantiam: etsi enim omnia ejus accidentia
mutentur, ut quod alias res intelligat, alias velit, alias sentiat, etc., non idcirco ipsa mens alia evadit;
humanum autem corpus aliud fit ex hoc solo quod figura quarumdam ejus partium mutetur: ex quibus
sequitur corpus quidem perfacile interire, mentem autem ex natura sua esse immortalem.
3. In tertia Meditatione, meum præcipuum argumentum ad probandam {scriptum editumque erat ad probandum} Dei
existentiam satis fuse, ut mihi videtur, explicui. Verumtamen, quia, ut Lectorum animos quam maxime
a sensibus abducerem, nullis ibi comparationibus a rebus corporeis petitis volui uti, multæ fortasse
obscuritates remanserunt, sed quæ, ut spero, postea in responsionibus ad objectiones plane tollentur;
ut, inter cæteras, quomodo idea entis summe perfecti, quæ in nobis est tantum habeat
realitatis objectivæ, ut non possit non esse a causa summe perfecta, quod ibi illustratur
comparatione machinæ valde perfectæ, cujus idea est in mente alicujus artificis; ut enim artificium
objectivum hujus ideæ debet habere aliquam causam, nempe scientiam hujus artificis, vel alicujus
alterius a quo illam accepit, ita idea Dei, quæ in nobis est, non potest non habere Deum ipsum pro
causa.
4. In quarta, probatur ea omnia quæ clare et distincte percipimus, esse vera, simulque in quo ratio
falsitatis consistat explicatur: quæ necessario sciri debent tam ad præcedentia firmanda, quam ad
reliqua intelligenda. (Sed ibi interim est advertendum nullo modo agi de peccato, vel errore qui
committitur in persecutione boni et mali, sed de eo tantum qui contingit in dijudicatione veri et falsi.
Nec ea spectari quæ ad fidem pertinent, vel ad vitam agendam, sed tantum speculativas et solius
luminis naturalis ope cognitas veritates.)
5. In quinta, præterquam quod natura corporea in genere sumpta explicatur, nova etiam ratione
Dei existentia demonstratur: sed in qua rursus nonnullæ forte occurrent difficultates, quæ postea in
responsione ad objectiones resolventur: ac denique ostenditur quo pacto verum sit, ipsarum
Geometricarum demonstrationum certitudinem a cognitione Dei pendere.
6. In sexta denique, intellectio ab imaginatione secernitur; distinctionum signa describuntur;

mentem realiter a corpore distingui probatur; eandem nihilominus tam arcte illi esse conjunctam, ut
unum quid cum ipsa componat, ostenditur; omnes errores qui a sensibus oriri solent recensentur;
modi quibus vitari possint exponuntur; et denique rationes omnes ex quibus rerum materialium
existentia possit concludi, afferuntur: non quod eas valde utiles esse putarim ad probandum id ipsum
quod probant, nempe revera esse aliquem mundum, et homines habere corpora, et similia, de quibus
nemo unquam sanæ mentis serio dubitavit; sed quia, illas considerando, agnoscitur non esse tam
firmas nec tam perspicuas quam sunt eæ, per quas in mentis nostræ et Dei cognitionem devenimus;
adeo ut hæ sint omnium certissimæ et evidentissimæ quæ ab humano ingenio sciri possint. Cujus unius
rei probationem in his Meditationibus mihi pro scopo proposui. Nec idcirco hic recenseo varias illas
quæstiones de quibus etiam in ipsis ex occasione tractatur.
[ad indicem]
2426. …
2427. …
2428. ...
2429. ...
2430. Sidroni Hosschii (1596-1653) versus aliquot excerpti ex carmine cui index Vita mare est. Adduntur alii versus
aliis ex carminibus excerpti:
[ad indicem]
Nil quicquam est homini vita pretiosius.

Vita quid est hominis, nisi luctus plena malorum!
Tingatur nitido pulchra colore licet.
Vita quid est hominum? spes, et formido futuri,
Multum tristitiæ, lætitiæque parum.
Vita est, quasi mortis imago.
Vita quid est hominis? rudentis flosculus horti,
Sole oriente oriens, sole cadente cadens.
Vita hominis, similis violæ, quam tempore verno
Vna dies nasci vidit, et una mori.
Vita mare est, res plena metu, res plena tumultu
Vtraque mortales credite, vita mare est.
Neutri tuta fides, quot fluctibus aspera furgunt
Æquora, tot causas illa timoris habet.
Hisce aliis versibus Hosschius, L. A. Senecam felici imitatione exprimens, sapientia consilia profert:
Vincat hic, inquit, subigatque reges,

Sitque multorum dominus, quid inde?
Plurium est servus. Suus esse nescit.
Sparsus in omnes.
Non facit regem pavida tenendum

dextera sceptrum, populique supplex
vultus, et læta diadema rero
fronte gerendum.
Ipse sum regnum mihi, turbidæque

dissidens plebi, neque miror emptas
Cædibus lauros, neque fixa regum
postibus arma.
Sic sui rex est sapiens, suumque

possidet regnum, retinetque solus,
quod tuus frustra tibi, vel tuorum
arroget ensis.
Quod petis tecum est; sibi dat recessum

æqua mens, stultis inimica votis.
Illa nec totis redimenda regnis
otia donat.
Hisce præterea versibus poeta, iam ætate provectior ac rude donatus, gratias agit quod otio eodemque honesto
ac litterato securus ei perfrui licebat aliquando:
Lætus ego lauros inter, fontesque perennes

Tempora sinceræ plena quietis agam,
Non tamen ut positis cupiam torpescere curis.
Otiaque ignavus desidiosa sequi.
[ad indicem]
2431. …
2432. …
2433. …
2434. …
2435. …
2436. …
2437. …
2438. …
2439. …
2440. Fragmentum Petri Firmiani (1596-1661) operis cuius inscriptio est Gyges Gallus :
[ad indicem]
Ea adhuc tempestate plurima Druidarum, qui olim suis sacris, suis legibus incliti per totum
orbem fuerant, monumenta visebantur. Stabant mediis in agris et in silvis maxime sub annosa quercu
marmora, ut nec sepultis sacerdotibus arbor illa deesset quam viventes coluerant. Inter tot
nobilissimæ vetustatis opera, sub suis frondibus sepulchrum eminebat, secto lapide, ita in acumen
surgens, ut non pyramidis præaltæ, sed depressæ molis speciem exhiberet spectantibus: impolitum
opus neque ulla artis industria conspicuum, cum ingentibus pluviis laxata nuper humus
antiquissimum monumentum adeo moverat ut recens ex discedentium lapidum vitio meatus qui
corpori humano satis esset, virum invitaret ea quærendi quæ fortuna obtulerat. Ut se reciperet in
tumulum, quia a sole ad umbram venerat, primum nihil intuitus Charmion donec e ruina lumen
erumpens caligantibus oculis suum sensim usum restitueret, formam loci aliquid insolens spirantis,
utraque manu, tremente vestigio, cæcus lustravit. Ex tactu constabat ædiculam esse, fornice adeo
humili non multo post luce, effigiem viri stupens conspicit, ita iacentis ut dormire videretur; nam et
lacerto cadentem vultum excipiebat et quasi inexpectatus legenti somnus obrepsisset, liber ex altera
manu fluebat, quem non ex cortice confectum aut membranis, sed plumbeis laminis gravem, inter
marmorei senis articulos posuerant qui procuraverant funus.
Ad saxeum cervical adhærebat ænea pyxis, quæ postquam avido Charmioni spem dulcissimam
insinuasset, mox ut reserata est, nihil præter anulum dedit: et is pariter æneus erat, rudisque, pala
latiore, ut grandiusculum lapidem, sed inamœnum, dentato orbe exciperet.
Maiora expectanti non placuit munus quod ei sors obtulerat. Confusus itaque dolensque se frustra
avarum, se facilem qui opes expectasset a mortuis, spreto volumine et cum sua pyxide, anulo,
discessum parabat, cum hanc in adverso pariete scripturam advertit.
O quisquis es mortalium, benignissimæ fortunæ gratias habe, et ante ceteros admissus ne

contemne sortem tuam. Nemo te.
Plura murus acceperat quæ posteris redderet; sed ætas et ex longo solis abscessu malignior aer, in
madente saxo vetustissimos apices ita corruperat, ut non verba sed syllabas et quiddam ipsa litura
obscurius intuenti proponerent. Ingens tamen aliquod bonum eo in tumulo iacere, illique maximam
felicitatem portendi qui in eum primus intrasset, cetera scriptura indicabat: verum ultro se
deferens beneficium non capiebat Charmion, iam licet in novam spem crescens et suo propemodum
gaudio impar, quod primus, quod solus ad sepulcrum accesserat, aditum opportunissima ruina
disponentibus fatis. Itaque non ante exire decrevit quam scripturam eiusmodi, suamque felicitatem
intellexisset, et inter spem metumque medius, iterata diligentia oculisque ex affectu, ut solet,
acutioribus, locum scrutatur, existimans repositas illic a maioribus opes, secundi laboris præmium
fore. Sed nihil præter eum quem ex materia despexerat librum invenit arculamque æneam quæ
ignobilem anulum reserata protulerat.
Ad hæc rursus animo cadente, quid fortunæ, inquit, gratias agam? nihil ultra stimulos dedit,
animumque ea inquirendi, quæ aut omnino nulla sunt, aut improbe celat, non datura quod sperare
imperavit. Vide tamen, O Charmion, addebat ille, ne in eam contumeliosus existas quam forte
propitiam habuisti. Aurum non dat quidem, aut gemmas, sed quid, si in plumbo, quid si in anulo,
quæ tibi adeo vilia sunt, quam non sentis adhuc felicitatem liberalissima manu porrigit? Nec mora,
rapit librum, anulum digito induit et in philosophi reverentiam salutata effigie, quanta ferret
ignarus adhuc sepulcro digreditur.
Fortunatissime illuc advenisse Charmionem evolutus ad solem liber ostendit. Annos quippe
promittebat suo lectori, prosperumque longissimæ vitæ usum, si præceptis, quæ nec multa nec gravia
erant, stare vellet, sibique imperare. Ex eo didicit Charmion Druidas, qui maxime sacris dediti erant,
non sacerdotes tantum fuisse, sed etiam medicos, qui generis nostri caritate ducti, non quæstu aut
proprii nominis fama, ideo naturæ arcana penetraverant…
[ad indicem]
2441. ...
2442. ...
2443. ...
2444. ...
2445. ...
2446. ...
2447. ...
2448. ...
2449. ...
2450. Constantini Hugenii (1596-1687) carmina selecta ex opere cui index Momenta desultoria :
[ad indicem]
Hoc carmine, cuius versus aliquot excerptos infra vides, acriter invectus est Constantinus Hugenius in
quendam Petrarcæ inimicum:
Thomæ Martinellio, monacho dominicano, qui effosso Petrarcæ cadaveri, ferebatur bracchium dexterum
abripuisse:
Seu furor invidiæ est, seu spes insana nocendi,

qua sacra Petrarchæ diripis ossa mei,
scilicet ut sparsi nusquam vestigia, nusquam
reliqua discerpti perstet imago viri.
Impie quam nihili es! quam quo contendis aberras
calle miser, quam se destruit iste labor!
…
et poterat Petrarcha mori. Quo mortua demens
exanimi longum corpore membra rapis?
Tene immortali quoties tria verba locuto,
tantilla speres clade nocere viro?
...
impie, jam nihili es: sedes terrena beatas
non tangit minimo cælite cura minor.
Quod magis invideas, minor est jam cælite Laura,
nec patimur damni quod peperisse velis.
Illa meis olim, fateor, confusa lacertis
brachia in amplexus incaluere pares,
illa meas ardens hederas, mea vincula dixi,
nec semel erratum est utrius utra forent;
illa meæ, fateor, coitura in fœdera dextræ,
dextera, ni Fato displicuisset, erat,
Dextera non ficti toties non parca furoris,
incensi toties prodiga testis heri:
Sed brevis hæc secum discussit inania vitæ
fabula; par fumo qualis amabar eram;
qualis amor, flammæ; quam non delebilis ardor
educat, æterni sanctus amoris amor.
Hic ego nec proprii temerata lege sepulcri,

nec moveor vatis quo ruat urna mei.
Putres reliquiæ, seu jam cinis estis, amantum,
non moror effossæ qua pereatis humo.
Ossa toris quondam quorum non degener usus,
brachia turgidulis sæpe revincta meis,
non egeo vestri, melioribus ambior ulnis;
ambior assidui luce beata viri;
Petrarcha potiore fruor, mortalis utrique
sarcina, si redeat, sit reditura gravis.
Divulsura duos Clotho sociavit amantes;
vi denata, pari vita renata fide est.
I nunc, et, modicæ spolio bellator arenæ
nobilis, egregiæ præmia cædis habe.
Quos rapis, in cineres ibunt ætate lacerti,
decipietque manus arida præda tuas.
Decipiet, sparsasque vago per inane rotatu
omnis reliquias ora vel aura feret.
Hæc Zephyri mites, hæc te clementior Auster
pulveri honorato solvere justa parant.
Quem voluit livor non esse, futurus ubique est;
participes populos jam facit urna sui.
Una capax Ovidii tellus fuit, una Maronis,
Petrarcham toto condier orbe decet.
[ad indicem]
Epigrammata aliquot :
Ad VALLENSEM, præmissos versiculos nimium laudantem.
Siccine præcoctum calamo pariente Poema,

esse aliquid promptum credis, amice, melos?
Nec memor es veteri vatum placuisse magistro,
rem bene prævisam commoda verba sequi?
Judice me, laus est omni indignissima Lauro
alternis nostris verba ligare modis.
Alterius vanum partus dare, nobile furtum
fingere et hac plagii dissimulare notam.
Nempe, sit hoc laudi cuiquam, quod inunxerit auro
quas Medico sumam te præeunte pilas?
De Pontifice poeta:
Scribere Pontificem versus, non miror, amici.

Mirarer versum scribere Pontificem.
[ad indicem]
Ænigma de speculo:
Quæro mea an par sit Superis an iniqua potestas.

Res unas facio non faciendo duas.
In telescopium :
Dis dicas liceat tandem mortalibus esse

si procul et prope et hic esse et ubique queant.
De persecutione viri doctissimi :
Vexarier livore miramur virum,

quem persequi quivis potest, nemo sequi?
De persecutione viri doctissimi :
Vexarier livore miramur virum,

quem persequi quivis potest, nemo sequi?
[ad indicem]
2451. ...
2452. ...
2453. ...
2454. ...
2455. ...
2456. ...
2457. ...
2458. ...
2459. ...
2460. Loccenius (1597-1677), in capite XIII libri secundi operis cuius titulus est Antiquitatum Sveo-Gothicarum libri
III, exponit ea quæ comperit de veterum Gotthorum lingua deque eorum scriptura.
[ad indicem]
Linguam Scandicam vel Gothicam primos hujus regni incolas e Scythia huc secum intulisse,
communis opinio est. Eam porro non modo per has, sed etiam per Germaniæ oras, immo totum orbem
Arctoum late diffusam, sola tantum dialecto discrepare scimus. Quo enim antiquiores scriptores
Saxonicos vel Germanicos leges, eo majorem illorum cum Sveo-Gothica lingua consensum et
affinitatem experieris. […]
Sunt tamen qui verborum exoticorum cum delectu collectionem et usum ad locupletandam et
ulterius expoliendam linguam patriam non parum conferre volunt. […]
Hoc quidem ita fieri nonnumquam necesse est, propter patrii sermonis egestatem. Sed si lingua
patria per se satis dives et copiosa sit, velut est nostra Gothica, quid tunc opus est a peregrinis verba
mutuari? […]
In eiusdem libri capite XIV agit auctor De prisca Gothorum litteratura vel runis…
Linguam veterem Gothicam excipiunt Litteræ Gothicæ. Litteras Gothi antiquas et proprias
habuere, quas sua lingua runas appellabant. Quo vero tempore primum ortæ sint incertum est.
Quidam Odino, alii Fimbulo auctori tribuunt. […] Sunt qui ab Ulfila […] Gothorum in Mæsia episcopo
[…] inventas esse credunt. Isidorus in Chronico Gothorum: Tunc Gulfilas, eorum episcopus, Gothicas
litteras adinvenit et scripturas sacras in eandem linguam convertit.
Lapis notis runicis inscriptus quem Stelam Rök appellant
Ceterum eas litteras peculiaribus quibusdam figuris a se forsan inventis, vel aliunde acceptis
priores et antea usitatas adauxisse Ulfilam et versione Sacræ Scripturæ primum exteris, huius rei
antea imperitis, notas fecisse. […] Sed Ulfilam primum inventorem litterarum Gothicarum (quales
nostræ Runicæ sunt) facere non possumus. Si enim, vel quoad characterum formam vel quoad ipsum
idioma et genium linguæ conferas Ulfilæ litteras cum veteribus Runis, in paucis cum hisce, in pluribus
cum Latinis et Græcis, quoad characteres, convenire videbis. […]
Quod ad appellationem runarum attinet, Olaus Wormius litteraturæ Runicæ eas a Ryn appellatas
esse existimat, quæ vox Scandica sulcum terræ aratro ductum signat, quod instar sulcorum in scriptis
Runicæ litteræ ducerentur. Hoc firmatum it translatis hinc Latinorum vocibus exarare et versus,
quibus addi queat illud Titinii apud Charisium: Velim ego osse arare campum cereum, i.e. osseo stylo
scribere in tabulis cereis, ut quondam moris erat. Spelmannus in Glossario suo vocem runa a Gotho-
Teutonico rune, quod mysterium et rem occultam significat, derivat… Huius runarum appellationis
hæc ratio redditur quod illis mysteria artium a priscis tradita essent aut quod in susurris et
incantationibus magicis, iis occulte uterentur.
[ad indicem]
2461. ...
2462. ...
2463. ...
2464. ...
2465. Iuvenis Fabius Chisius hoc carmen scripsit ad poesin summis laudibus cumulandam:
[ad indicem]
Non tela rauco percita classico,

non fluctuantes per mare turgidum
gazas vel immensum patentis
arva sequor bene culta ruris.
Me per sonantes tibia rivulos,

me dulce plectrum per iuga montium
et antris trahit iocans imago,
collis Apollinei inquilinum.
Devota morti cetera defluunt

fatoque cedunt irreparabili
et, quam dederunt, vix repente,
abripiunt elementa vitam.
Hæc pura mundi semina permanent,

occasu et ortu alterna, vagantibus
vertente Natura figuris,
dum varius reparatur orbis.
Tempus fugaci vulnerat impetu,

rituque Parthorum feriens, ruit
versis sagittis : hoc Theatra,
arma, duces, opulenta regna,
urbesque totas, cuncta, silentiis
immergit altis ; nec patitur diu
manere quidquam. Vnum Camenis
perpetuum dedit esse carmen,
mortale terris lumine dum vago
partitur ævum Phœbus. Amabili
raptus furore, o vestra Musæ,
Threycia fide notus, antra
pandam facerdos. O, liceat sacras
lustrare sedes ! Vos lacrimabile
letum et sepulcrales cupressi,
et miseri fugiunt dolores.
Non cura mordax, non timor anxius,

non vos inerti pigra tenet gelu
senecta ; vos et pax quiesque,
et decor et iocus et iuventus
æterna servant: ære perennius
donatis æuum vos ducibus novum,
et Delphica lauro reuinctis
vatibus æthereos honores.
Hac arte Flacci Musa, volucribus

dum tempus horas præcipitat rotis,
orbem pererrat permanetque
vivida mobilitate Cæli.
[ad indicem]
2466. ...
2467. ...
2468. ...
2469. ...
2470. Iacobi Wallii (1599-1690) carmen, Horatianis paraphrasibus, quibus vita rustica laudibus prosequitur:
[ad indicem]
Otia Carpathio deprensus navita ponto

exposcit Superos, cum Lunam turbida condunt
nubila, nec laceris prælucent sidera velis.
Otia Thrax, durum Martis genus, otia
Medus insignis pharetra, non gemmis, Grosphe, nec auri
pondere, nec Tyrio regum venalia cultu.
Nam neque Parthorum gazæ, neque divitis Indi
munera componunt animum rationis egentem,
discordemque sibi. Si vulgi ignobilis undam,
at non et miseros lictorum virga tumultus
pectoris et curas circum laqueata volantes
limina submoveat. Parvo bene vivitur illi,
cui patrium in mensa tenui splendere salinum
contigit, et lenes somnos neque sordidus auri
rumpit amor gelidusve pavor. Quo vota precesque
mittimus et fortes angusto poscimus ævo
plurima? Quid terras alio sub sole iacentes
quærimus incerti rerum? Quis se quoque fugit
extorris patria? Scandit vitiosa fugaces
cura rates tergoque equitis fugientis inhæret,
ocior et cervis, et aquosis ocior Euris.
Vividus in præsens animus curare, quod ultra est,
oderit et læto moderetur tristia risu
vitæ fata suæ. Nihil omni parte beatum est.
Abstulit Æaciden clarum fulgentibus armis
mors cita: Tithonum minuit longæva senectus.
Et forsan, quodcumque tibi ventura negarit,
porriget hora mihi non invidiosa roganti.
Mille tibi vacuis pascunt in saltibus agnæ:
Te circum Siculas audis mugire iuvencas
quadrupedesque tibi campos hinnitibus implent
Eleis digni spatiis : te vellera Pœno ,
murice tincta tegunt: agro mihi Parca Sabino
Rus dedit et Graiis primum modulata Camenis
Romanis aptare modis vulgusque malignum
spernere, fatorum vates non vana meorum.
[ad indicem]
2471. ...
2472. ...
2473. ...
2474. ...
2475. Iuliani Waudræi (c. 1600-1650) selecta epigrammata singulis distichis composita :
[ad indicem]
Vicissitudo pacis et belli
Mars abit et pax fit; ditatur homoque superbit,

contemnit felix numina Marsque redit.
Balbo
Si petis orta loco quo sit resonabilis Echo,

ex labiis ortam dixero, Balbe, tuis.
Balbo 2
Balbutire cave: dices contraria ferre

cum “decus opto” voles, “dedecus opto” feres.
Balbo 3
Dicere “care” volens dicis mihi, Balbe, “cacare”.

Vox tua sit simplex; non duplicata placet.
Basia
Nulla furoris amadare basia: semper haberis

fur oris quando basia vi dare vis.
Statuario
Quas facis, has quivis statuas miratur hiatque

et statuam statuas se facit ante tuas.
De amoribus infirmis
Quos parit utilitas vel honor, vel corpus, amores,

floribus et nebulis dic nivibusque pares.
Fere omnes pereunt Venere
Creditur experto verax sententia mundo

omnes pene [=pæne] suo pene perire malo.
Quis dives, quis pauper
Est sanus dives, non sanus pauper habendus;

non sanis inopes esse probantur opes.
[ad indicem]
2476. ...
2477. ...
2478. ...
2479. ...
2480. Ianæ Owen (c.1600-?) epigramma ad honorem Ioannis Audœni :

[ad indicem]
Quod fuit, est et semper erit sollemne poetis

carpimur in libris femina virque tuis,
iudice me tamen hæc epigrammata salsa merentur
laudet ut ingenium vir mulierque tuum.
2481. ...
2482. ...
2483. ...
2484. ...
2485. Epigrammata aliquot electa ex Marthæ Marchinæ (1600-1647) carminibus :
[ad indicem]
Distichon In Loquacem:
.
“Nil,” inquis, “dico.” At non cessas fundere verba,

ut vel sic taceas obsecro dic aliquid.
In Librum:
Præcipis ex isto demi mala carmina libro.

Si mala sustuleris, quid reliquum fuerit?
Brevitatis amanti :
Semper festinas, ut si lux ultima adesset:

Hæc puto causa est, cur disticha sola probas.
In indoctum poetam:
Quid tibi cum nostra est, vates indocte, Minerva?

Hic te nullus honor, præmia nulla manent.
Cernis ut innumeris turpatur pagina mendis
vulneribusque tuis carmina læsa dolent?
Redde igitur Musis calamos fessosque libellos:
Non sunt hæc dextra munera digna tua.
Ad Anienen fluvium:
Vt Romam videas, præceps perque avia curris;
iam potes hic Romam cernere, siste gradum.
In pessimum pictorem :
Menodoti effigiem pinxit Diodorus; at illa,

Menodoto excepto, cuilibet est similis.
De adulescente libros a se combustos describenti mirumque in modum discenti :
Exosus iuvenis Musarum tædia, vires

desperare hebetes cœperat ingenii.
Et tandem, o miseri, semper mea damna, libelli!
Ite, ait, et vestris me exonerate malis.
Nec mora; dat rapidis invisa volumina flammis
exiguusque cinis mox elementa tegit.
Ast ubi nequicquam dispendia sentit, inertes
ad damata iubet bella redire manus
et calamo plectit quicquid peccaverat igni,
sed quæ descripsit sedulus edidicit.
Parcite, quid iuvenes tot libros quæritis? iste
quæsito fieri doctior igne potest.
[ad indicem]
2486. ...
2487. Ioannis Lynchæi (1600-1677) versus e carmine decerpti cuius inscriptio est In Reverendi Patris Stephani Viti e
societate Jesu Theologiæ Lectoris et Professoris emeriti eruditissimas et acuratissimas pro Hiberniæ defensione
Lucubrationes carmen :
[ad indicem]
Andromade ad cautes strictis affixa catenis

terribilis monstri fauce voranda stetit.
Perseus innocuæ miseratus fata puellæ
alta per astra volans attulit ultor opem:
Vinclis afflictam solvit solvitque periclo,
cædis anhelantem perdomuitque feram:
pinxit Fridericus Leighton
Andromaden Iuverna refert, innoxia probris

quæ petitur, miseris concutiturque modis.
Nam velut Andromadæ fera formidanda minata est,
perpetitur similes mitis Ierna minas.
Nulla Caledonio fera quondam immanior urso.
Nunc ursis catuli plus feritatis habent.
Namque Caledoniis in finibus orta propago
Iuvernam matrem rodere dente parat.
Verum subsidio venit alter Perseus, hostis
proterit eloquio qui probra fœda suo.
Quique venenatæ linguæ fera tela retorquet,
et nimis infensis hostibus ora premit.
Vite, sacræ vitam patriæ famamque decusque
conservas, scriptis restituisque tuis.
[ad indicem]
2488. ...
2489. ...
2490. Iacobi Balde (1604–1668) duorum carminum versus excerptos atque commentario egregii Latinitatis
præceptoris, Valahfridi Stroh nomine, instructos deinceps exscribo. Alia porro carmina temporis decursu huic
florilegio additurus sum. Postremum carmen novissime huic anthologiæ addendum statui, cuius argumentum
poetæ alii aliis temporibus libenter ac feliciter sunt complexi : Somnum.
[ad indicem]
Nam illa Ode, quam a. 1636 edidit, manifestum est eum popularem aliquam famam secutum esse. Nihil certe
gratius illo sæculo fuit, nihil iucundius quam de rerum omnium uanitate conqueri et decantare illud Salomonis:
Vanitas uanitatum et omnia uanitas. Quod Balde fecit centum strophis - quare hanc Oden etiam Hecatomben
uocauit –, cum in longa serie rerum omnia uana i.e. caduca ac futilia esse declarat: uetera regna Persarum,
Græcorum, Romanorum, nobilissimos uiros ut reges, duces, oratores, poetas; unam æternam manere dicit
urbem Ierusalem, quam mente tamen adire homini semper liceat. Id autem agit uersibus quam maxime iocosis,
quos bilingues edidit, nempe et Latine et Germanice scriptos ...
Sic autem incipit [cf. Op. omn. 7, p. 17 24) ] :
FVERE TROES, ILIVM; Troia ist hin / einanders her/

TROS, ILIVM FVERE, Als wan sie nie wär gwesen.
Fuit, fuit Domus Inclyta Verschwunden seynd all Dardaner.
nomenque Dardanorum, Schon tausentmal verwesen.
impressit altis mœnibus Mit gmäur vnd wändt / vom fundament /
hostile Mars aratrum. Ist Troia gantz verbrunnen.
Vbi steterunt Pergama, In Hectors Saal wachßt vberal
nunc fluctuant aristæ. Wein / Korn / bey guter Sunnen.
Primi versus carminis rhythmici ad honorem Leopoldinæ Imperatricis (quæ vitam amisit dum enitebatur):
Eheu, quid Homines sumus?

Vanescimus, sicuti fumus.
Vana, uana Terrigenum Sors,
cuncta dissipat improba Mors.
[ad indicem]
Quæ supra, lector observande, vides exscripta didici atque excerpenda curavi ex docta professoris Valahfridi
Stroh oratione quæ inscribitur de Iacobi Balde vita et operibus.
Bini hexametri excerpti ex hac editione satirici ac festivi operis cui index Solatium Podagricorum :
Expellam si quis vexat te spiritus ater

humores curæque solent mitescere cantu.
Melancholia
Semper ego inclusus Germanæ finibus oræ

in Bavara tellure senescam!
Tristibus imperiis spatio retinemur in arto.
et curtum male perdimus ævum.
Atqui vincla licet rupto dissolvere nodo,
et clausas diducere turrīs.
Græculus effugiens aliquis Minoia regna,
ceratas sibi sumpserat alas.
Sed neque fallacīs ventos tentare necesse est
lapsuris super æquora pennis.
Tota mihi quamvis adeo Germania carcer,
deterius quoque carcere corpus:
Libera Mens tamen est. ubi vult, habitatque volatque.
In pelago non impedit Auster:
In terris non tardat obex. transcendit et Alpes
nubiferas, ac sidera pulsat.
Accedit Phœbi donum, divina Poesis.
Hac fretus, velocior Euro,
Euri nascentis Patriam cunasque videbo;
Auroræ rapiendus in ortum.
Jacobus Balde scribens, pictore Andrea Müller
[ad indicem]
In divum Thomam Morum carmen
Hic ille Morus, quo melius nihil

Titan Britanno vidit ab æthere.
Funesta cum regem Bolena
illicito furiasset æstu,
audax iniquas spernere nuptias
amore veri propositum minis
obvertit Henrici, tyranno
fortior indocilisque flecti.
Non carcer illum, non Aloisia
dimovit uxor, nec trepidus gener,
nec ante patrem Margarita
femineo lacrimosa questu.
Fertur monentem mitia conjugem,
sed non et isto digna viro, procul
ab se remotam cum feroci
ut fatuam pepulisse risu.
Mox, qua fluentem se Thamesis rotat,
ad destinatum funeribus locum
casto coronandus triumpho
per medios properavit Anglos.
Ductum secuta flente Britannia
non flevit unus marmore durior,
et certa despectante vultu
fata tuens hilarisque torvum.
Atqui sciebat, quid sibi regius
tortor parasset; non aliter tamen,
quam laureatos Sulla fasces,
ipse suam petiit securim.
Plenus futuri, quo tumulo stetit,
postquam paventem carnificis manum
mercede firmasset, cruento
colla dedit ferienda ferro.
[ad indicem]
Nonnulli poetæ ad Somnum versibus latine cecinerunt, quos inter Publius Ovidius Naso, Ianus Pannonius,
Henricus Meibom, et hic optimus poeta cuius carmina aliquot hoc in florilegio exscribenda curavi, Iacobum dico
Balde:
Somnus ac Mors, pictore Johanne Gulielmo Waterhouse
Mansuete Mortis frater, eburneæ

dynasta portæ, non nisi palpebra
labente tranquillasque clausis
per tenebras oculis vidende,
curas potentem demere mentibus,

o Somne, ramum certius admove
et hinc et hinc perfunde tempus
rore soporiferaque virga.
Tu numen almum mitibus influis

succis in artus; tu grave tædium
abstergis instaurasque vīrīs
mane recens habiles labori.
Iam lætus ignīs elicit Hesperus,

iam nox ephebos ordinat ætheris
in agmen et Phœbo sororem
substituit propiore curru.
Iamque in pharetras plumigeras avis

arguta vocis tela recondidit,
glebisque lassati terendis
curva boves referunt aratra.
Stat mutus orbis; grata silentia

exhalat aer: me tamen unicum
quietis expertem fatigat
triste dolor piceæque fesso
hærere curæ. Quid, placidissime
divum, moraris? Si tua vel volens
vel irretorta fronte sprevi
dona sciens [neque enim recordor],
pœnas scelestus iam meritas dedi.

Placare tandem, Somne, revertere
et innocenti sparge Lethe
irriguos vigilantis artus.
Effunde plenis frigora cornibus

mitique siccum lumen inebria
cælo reclinatumque corpus
ossa super line dormientis,
sed absque rhoncho. Sic tibi Tarquini

parcente dextra plura papavera
crescant in hortis; sic opacet
silva caput chlamydemque et arcam
natura blandis repleat otiis.

Sic illud antrum, cui deus incubas,
non turbet umbrarum caterva
tristis Atlantiadesque ductor.
Sic nulla crudi flamina murmurent

Apeliotæ, nulla tonitrua
stridensve nocturnæ volucris
penna sonet penitusque septas
offendat aurīs: sed fuga rivuli

per prata gratum mobilis obstrepat
et lenis audiri susurrus
sub platano trepidantis auræ.
Pro vota! cuius damnor inertiæ?

Totus labasco; vix lubet hiscere;
piget moveri. Sella lectus
esto: puer citharam repone.
[ad indicem]
Carmen excerptum e Lyricorum libro 2, num. 33, cuius inscriptio est Choreæ mortuales :
Pinxit Michael Wolgemut, Saltatio Libitinæ (1906)
Saltemus: socias iungite dexteras.

Iam Manes dubius provocat Hesperus.
Per nubes tremulum Cynthia candidis
lumen cornibus ingerit.
In lodice senes non bene pendula,

in ferruginea cyclade Virgines:
sed picta violis grex tener instita,
alternos facimus pedes.
Hic et Pontificum ture fragrantibus

rus pastoris olens pileus infulis,
et Regum Tyriis pænula vestibus
miscentur sine nomine.
Nullus de tumulo sollicitus suo

aut pompæ titulis, invidet alteri.
Omnes mors variis casibus obruit,
nullo nobilis ordine.
Nobis nostra tamen sunt quoque sidera,

sed formosa minus. Sunt Zephyri, licet
veris dissimiles auraque tenuior,
cupressisque frequens nemus.
O dulces Animæ, vita quibus sua

est exacta, nigris sternite floribus
quam calcamus humum: spargite lilia
fuscis grata coloribus.
Aptos choreis inferimus pedes!

Vt nullo quatitur terra negotio!
Dempta mole leves, et sine pondere,
umbræ ludimus alites.
Ter cantum tacito murmure sistimus.

Ter nos Elysium vertimus ad polum,
Ter noctis tenebras (stringite lumina)
pallenti face rumpimus.
Nos quicumque vides plaudere Manibus:

cantabis similes tu quoque nenias.
Quod nunc es, fuimus. Quod sumus, hoc eris.
Præmissos sequere, et vale.
[ad indicem]
2491. …
2492. …
2493. …
2494. …
2495. …
2496. …
2497. …
2498. …
2499. …
2500. Initium Banningii (1606-1642) opusculi satyrici in corruptæ juventutis mores corruptos :
[ad indicem]
Quia liber sum neque virgarum lasciviam metuo in tergo servili, libere loquar quid sentiam de hoc
sæculo. Regnat ubique nequitia, et in deterius res humanæ atque in omne nefas labuntur. Etenim
experiendo didici, paucos esse, qui, vitiorum inimici, rectum iter vitæ inspiciunt. Quisquis nomen a me
quærit, merito curiosæ malignæque sollicitudinis pœnas lueret, si illud reticerem; cum indignanti stilo
malos perfodere decreverim. Verum quia nullius boni illudere famæ mihi est animus, ultro me ipsum
detegam : Hermophilus appellor. Patriam si quis scire desideret, Tanugriam vocant, estque regio soli
fertilitate, amœnitate pascuorum, leni fluminum susurro et blando aere, cælique clementia valde felix.
Hanc olim habitabant homines, qui neque subdoli erant, neque vafri, sed adeo a vicinarum gentium
fraudulentis blanditiis alienati, ut nihil unquam in pectore clausum haberent quod lingua occultabant.
At nunc, dii boni, quanta facta rerum est mutatio! Defecit ingenuæ ætatis simplicitas et pretium bonæ
conscientiæ cujus fiducia freti ad probitatis amorem olim ducebantur putabantque neque loricam
neque gladium firmius munimentum esse homini quam insontem ac liberum ab omni trepidatione
animum. Quæ ipse vidi, quæ feci, quæ passus sum, posterorum memoriæ relinquam, ut paternis
flagitiis deterriti, si nondum omnem rejecerunt pudorem, peccandi finem sibi imponere possint et
repetere primordia virtutum.
Cum primum ad magna tendens ex ignorantiæ tenebris pedem movissem et jam aliquid ultra
scholasticum pulverem saperem, urbem in qua puer vixeram deserui inque aliam sum delatus, quæ
Castalium dicitur, ubi non properarem ad vota, sed adolescentiæ rudimenta deponerem atque
assuefacerem modicis contentus esse et summa posse tolerare si benignior fortunæ aura faveret.
Castalium autem, pulcherrima civitas et non magis fecundo glebarum cultu quam ingeniorum
æstimanda, ad excelsa honorum fastigia viam monstrare videbatur audentibus. Sed ego, posteaquam
appuli in eam, nec innocuas litterarum delicias sequi potui, nec amare bonam mentem; ita me fucata
virtus a rectæ rationis tramite transversum egit. Igitur, primo die, circa medium, cum jam
punicantibus phaleris flagrantia solis arderet, cœpi per jucunda Castalii loca obambulare et omnia
lustrare emissitiis oculis quæ suspensus sæpe totius orbis consono ore celebrata audiveram. Verum,
dum ignarus viarum, quocumque ieram eodem reverterer, tandem fatigatus ac sudore madens ad
amplissimam domum perveni. Quattuor columnæ, per quattuor dispersæ angulos, statuas
ostentabant Palladis Deæ, quia urbem postquam illius libertatem, quam nemo vita dignus nisi cum
anima amittit, defendisset armis, sapientiæ fluctibus inundaverat et Martis expulerat ferociam.
[…]
Sed cum cuncta circumivissem, cruciabili desiderio motus intus me recepi, ut aventem meum
animum rerum novarum cognitione imbuerem. Illic senem vidi calvum, tuberosa fronte et tunica
nigra non vulgari filo contexta vestitum, e sublimi cathedra nescio quos obscuros quæstionum nexus
explicantem capillatis juvenibus.
[…]
At me novum Castaliæ civem, intermissa declamatione, velut ex officio blande salutans, ingens
globus juvenum sæpsit. […] unus illorum jam antequam Castalium appellerem mihi notus, Damon
nomine, ab aliorum consortio me paululum seduxit ac quid facto opus foret edocuit. ‘An ignoras’ inquit
‘Hermophile, statutam majorum placitis consuetudinem postulare, ut sodalium, quibuscum vivis,
humanitati meritam gratiam referas? An nescis primam in hac civitate curam incumbere, ut proximos
familiarium, ejusdemque natalis urbis consortes spumanti calice aspergas atque libes Apollini
Lauripotenti nocturnis orgiis inverecundi Lyæi? O te miserum! nisi me invenisses ut te amanter
agnitum amplecterer atque sævientis fortunæ minas a tuo capite inhiberem. […] Ideo si sapere
constituisti, Hermophile, latam consuetudinem, quam pro lege habemus, sequi oportet : si desipere,
sociorum ludibria exspectare et fortasse manus prurientes. […] Fac modo quod te decet ac fere iratas
humanissimorum sodalium mentes blanda oratione demulce eosque ad pervigilium invita quod
venusto Semeles puero consecrabis. Vix continui in tanto meo casu lacrimas atque mihi fui gratulatus
quod me meliorem suis exhortationibus callidissimus Damon fecisset. Ministrantem autem famulum
numeratam pecuniam ad macellum et œnopolium dimisi ut ea compararet quibus cogentes convivas
exciperem. Ipse suspenso gradu ad hospites ire perrexi singulosque eorum compellans, comem quidem
in cunctis humanitatem repperi, ceterum nemo se venturum negavit.
Jam diei senium in mare Solem præcipitabat jamque geniales tenebræ sensim irrepentes
voluptatem suadebant, cum properantes convivæ ad me accesserunt …
[ad indicem]
2501. ...
2502. ...
2503. ...
2504. ...
2505. ...
2506. ...
2507. ...
2508. ...
2509. ...
2510. His distichis Anna Maria a Schurman (1607–1678) celebrat conditam Academiam urbis Traiectinæ:
[ad indicem]
Effigies Annæ Mariæ Schurmannæ
Inclitæ et antiquæ urbi Traiectinæ

Novā Academīā nuperrimē donatæ gratulatur
ANNA MARIA ā SCHURMAN
Tu quæ lege potens agris dominaris et altis

mœnibus et moles tollis ad astra tuas,
cui prior est cura ingeniis clarescere et armis
Palladis ignavam pellere Barbariem,
nil te cornigeri moveant dispendia Rheni
quodque ingrata Lares liquerit unda tuos.
Nil moveant suspensa avidæ commercia turbæ
quæque dabat volucres sors vaga divitias.
En subeunt refugo potiores flumine lymphæ
ut tua perpetuis fontibus arva rigent.
Omnia læta vides nitido splendescere vultu,
et jam deliciis sistere vota suis:
Quippe novos facilis reserat tibi Pelagus amnes
blandaque Castalias Musa ministrat aquas.
Hinc bibet indigena et sitientes Nectara Belgæ,
hinc bibet et geminus qua patet usque Polus.
Hinc quoque Mystarum facunda per ora Minervæ
TRAJICIES placidas (munera mentis) opes.
Ast quæ (forte rogas) agitant tua pectora curæ?
Non hæc Virgineis pervia Sacra choris.
Omnibus hic seritur metiturque ut amica quieti
alma Themis discors arceat orbe Chaos
utque pio irradiet divina Scientia cultu
et caleat summo quælibet ara Deo.
Hic scopus, hic sisto; satis inter publica Mundi
gaudia lætitiæ signa dedisse suæ.
Salve, o spes Populi, generis melioris origo,
cui Sol Justitiæ Lumina prima dedit:
Salve iterum attonitis Lux orta novissima sæclis
ne Sol justititæ vergat ad ima tibi.
Anna Maria a Schurman, Ioannes Lievens pinxit anno 1649
[ad indicem]
Locus depromptus ex Annæ Mariæ van Schurman opusculo cui index Dissertatio de ingenii muliebris ad
doctrinam et meliores litteras aptitudine :
Num Feminæ Christianæ conveniat studium Litterarum?
Nos affirmativam tueri conabimur.

[…]
Studium inquam (ut cæteras eius significationes præteream) hic sumitur pro sedula atque
alacri animi applicatione.
Litterarum vocabulo intelligimus cognitionem linguarum et historiarum, Disciplinas

omnes; tum superiores, quas ‘facultates’; tum inferiores, quas ‘scientias philosophicas’ appellant.
[…]
Vocibus ita distinctis, res ipsæ distinguendæ sunt.
Sunt enim feminarum aliæ ingeniosæ, aliæ vero stupidiores; aliæ iterum inopes, aliæ
locupletiores; aliæ denique negotiis seu curis domesticis magis, aliæ minus, involutæ.
Studia litterarum distinguuntur vel in universalia, quando nempe omnibus Disciplinis simul
operam damus; vel in particularia, quando unam aliquam linguam, aut scientiam cum facultate
quadam addiscimus.
[…]
sit mediis necessariis instructa; nec obstet omnino res angusta domi.
[…]
Ea sit temporum et sortis eius condicio, ut a vocatione generali sive speciali, nimirum
exercitiis pietatis, sive rei familiaris negotiis aliquando ei vacare liceat. Quod ut consequatur facile,
præstabit partim in ætate puerili a curis negotiisque immunitas, ac libertas: partim, in provectiore
ætate vel cælibatus, vel ministerium ancillarum, quæ etiam matronas locupletiores a negotiis
domesticiis magna ex parte liberare solent.
[…]
[ad indicem]
Effigies A.M. Schurmanæ, pictore Joanne Adam Kruseman
Studium Litterarum sic limito, ut omnes quidem honestas disciplinas, sive universam
ἐγκυκλοπαιδείαν, ut vocant, Christianæ feminæ (tanquam proprium ac universale hominis bonum
seu ornamentum) convenire omnino arbitrer: sed ita tamen ut pro dignitate, ac natura cuiusque
scientiae, sive artis; nec non pro ipsius puellae seu foeminae captu, ac forte, singula suo ordine, loco ac
tempore sibi invicem inter discendum succedant, aut commode conjungantur. Imprimis vero ratio
habeatur istarum scientiarum, sive artium quae proximam habent cum S.S. Theologia atque virtutibus
moralibus connexionem, iisque primario ministrant; quo in genere esse putamus Grammaticam,
Logicam, Rhetoricam; cum primis autem Logicam, quam clavem omnium scientiarum non nemo
diserte nuncupavit: deinde Physicam, Metaphysicam, Historiam, etc. nec non Linguarum, præsertim
Hebraicæ ac Græcæ notitiam: quæ omnia ad faciliorem ac pleniorem S. Scripturæ intellectum (ut nihil
iam de aliis autoribus dicam) nos promovere possunt. Cætera, nempe Mathematica (quo etiam
refertur Musica), poesis, etc. Pictura, et similes quasi liberales artes egregii cuiusdam ornamenti sive
oblectamenti vicem obtineant. Denique illa studia quæ praxin spectant iurisprudentiæ forensis, rei
militaris, artes perorandi in Templo, Curia, Academia, velut minus propria aut necessaria non
admodum urgemus. Interim tamen a Scholastica, sive Theoretica (ita loqui liceat) istarum rerum, præ
cæteris autem nobilissimæ Disciplinæ Politicæ cognitione feminam excludi nequaquam concedimus.
Quarto, Finis ei sit, non vana gloria, et ostentatio; aut inutilis quædam curiositas; sed præter finem
generalem, Gloriam Dei, scilicet, et animæ suæ salutem; ut et ipsa tanto melior evadat ac felicior; et
familiam (si id ei muneris incumbat) erudiat ac dirigat, et toti etiam Sexui, quantum fieri potest,
prosit.
[…]
Stat igitur thesis nostra: feminæ Christianæ convenit studium litterarum.
[…]
Cuicunque natura indita sunt principia, seu potentiæ principiorum omnium artium, ac scientiarum, ei
conveniunt omnes artes ac scientiæ:
Atqui feminis natura indita sunt principia seu potentiæ principiorum omnium artium ac scientiarum.
Ergo Feminis conveniunt omnes artes ac scientiæ.
[…]
Cui natura inest scientiarum artiumque desiderium, ei conveniunt scientiæ et artes:

Atqui Feminæ natura inest scientiarum artiumque desiderium.
Ergo.
Maioris ratio patet, quia Natura nihil facit frustra.
Minor probatur, quia quod inest toti speciei, inest etiam singulis individuis.
Atqui “omnis homo” (ut exserte statuit Philosophus Metaphysic. lib. 1. cap.2) “natura scire desiderat.”
[…]
Unde consectarium hoc elicimus?

Feminas optimis ac validis rationibus, sapientum testimoniis ac denique illustrium feminarum
exemplis posse ac debere ad hoc vitæ genus amplectendum excitari; imprimis autem eas quæ otio
aliisque mediis ac subsidiis ad studia litterarum præ ceteris, sunt instructæ. Et quia præstat ab ipsa
infantia melioribus studiis mentem imbui, igitur ipsos parentes primario instigandos atque sui officii
serio admonendos esse putamus.
[ad indicem]
2511. ...
2512. ...
2513. ...
2514. ...
2515. ...
2516. ...
2517. ...
2518. ...
2519. ...
2520. Temporis decursu, si fata siverint, infra exscribentur aliquot carmina Latina ab Ioanne Miltonio (1611-1686)
composita.
[ad indicem]
Iohannes Milton delineatus ab Ioanne Baptista Cipriani
Elegiam In adventum veris inscriptam Miltonius panxit viginti annos natus. Sic enim incipit:
In se perpetuo Tempus revolubile gyro

jam revocat Zephyros vere tepente novos.
Induiturque brevem Tellus reparata juventam,

jamque soluta gelu dulce virescit humus.
Fallor? an et nobis redeunt in carmina vires,

ingeniumque mihi munere veris adest?
Munere veris adest, iterumque vigescit ab illo

(quis putet) atque aliquod jam sibi poscit opus.
…
Epigramma In inventorem bombardæ :
Iapetionidem laudavit cæca vetustas,

qui tulit ætheream solis ab axe facem;
At mihi maior erit, qui lurida creditur arma,
et trifidum fulmen surripuisse Iovi.
[ad indicem]
Hoc opusculo de Miltonii carmine c.i. Epitaphium Damonis, ab Victoria Moul scripto certior sum factus de eo
pulchro carmine cuius versus aliquot infra exscriptos nobis recitare licet, prælecta introductione:
Thyrsis et Damon ejusdem viciniæ Pastores, eadem studia sequuti a pueritiā amici erant, ut qui plurimum.
Thyrsis animi causā profectus peregrē de obitu Damonis nuntium accepit. Domum postea reversus et rem ita
esse compertam[?], se, suamque solitudinem hoc carmine deplorat. Damonis autem sub personā hīc intelligitur
Carolus Deodatus ex urbe Hetruriæ Luca paterno genere oriundus, cætera Anglus; ingenio, doctrina
clarissimisque cæteris virtutibus, dum viveret, juvenis egregius.
Epitaphium Damonis.
Himerides Nymphæ (nam vos & Daphnin & Hylan,

et plorata diu meministis fata Bionis)
dicite Sicelicum Thamesina per oppida carmen:
Quas miser effudit voces, quæ murmura Thyrsis,
et quibus assiduis exercuit antra querelis,
fluminaque fontesque vagos nemorumque recessus,
dum sibi præreptum queritur Damona, neque altam
luctibus exemit noctem, loca sola pererrans.
Et jam bis viridi surgebat culmus arista,
et totidem flavas numerabant horrea messes,
ex quo summa dies tulerat Damona sub umbras,
nec dum aderat Thyrsis; pastorem scilicet illum
dulcis amor Musæ Thusca retinebat in urbe.
Ast ubi mens expleta domum, pecorisque relicti
cura vocat, simul assueta seditque sub ulmo
tum vero amissum tum denique sentit amicum,
cœpit et immensum sic exonerare dolorem.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Hei mihi! quæ terris, quæ dicam numina cælo,
postquam te immiti rapuerunt funere Damon;
siccine nos linquis, tua sic sine nomine virtus
ibit, et obscuris numero sociabitur umbris?
At non ille animas virgā qui dividit aureā
ista velit, dignumque tui te ducat in agmen,
ignavumque procul pecus arceat omne silentum.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
[ad indicem]
2521. ...
2522. ...
2523. ...
2524. ...
2525. ...
2526. ...
2527. ...
2528. ...
2529. ...
2530. Pauci versus e Nicolai von Avancini (1611-1686) fabula scenica c.i. Pietas Victrix :
[ad indicem]
Constantinus:
Ut ista Regem purpura involvit sinu,
sic te tenere clausa consilia decet.
Arcana regni nesciat vulgus. Perit
vigor imperandi, quando, quod decuit tegi,
in vulgus exit.
Crispus:
Illa suspicimus magis,
quæ non videmus. Perditur cultus rei,
quæ tota patuit. Sic Deus quanto magis
latet, magis honoratur.
[ad indicem]
Hac Ode strophis Sapphicis instructa, Carminum lyricorum numero XXI, Nicolaus Avancini monet animo non
esse despondendum, rebus adversis :
Adversa non sunt mala, si bene utaris:
Institor pacis placidæque mentis,

emptor, in rerum penetra medullas:
nucleum pensa rigidamque deme
candide crustam.
Exteri fallunt nimium colores,

veritas imo latet in recessu
deme, quod circum tegit, et latentis
erue frontem.
Error in rerum specie laborat:
veritas intus tegitur. Colores
sensui illudunt: ratione verum
nititur omne.
Quidquid his mundi pateris procellis,

nil malum dicas. Malus usus aufert
optimis famam, minuitque sanctis
rebus honorem.
Pestis et morbi, cruciatus, ensis,

mille tormentis animatus horror
nil trahunt secum vitii; sed umbram
adjicit usus.
[…]
Quæ putat vulgus cruciare, possunt

gaudii messem dare; si timores
mentis expungas, et opinionem
corrigat usus.
[…]
Utere adversis patienter: inter

læta constantem retine tenorem.
Hinc et hinc victor referes quietæ
gaudia menti.
[ad indicem]
2531. ...
2532. ...
2533. ...
2534. ...
2535. ...
2536. ...
2537. ...
2538. ...
2539. ...
2540. De animi perturbatione quam passus est fabulosus ille Pygmalion hoc eleganti carmine egit Richardus
Crashaw (1611-1686) :
[ad indicem]
Pænitet artis
Pygmaliona suæ.
Quod felix opus esset,
infelix erat artifex.
Sensit vulnera, nec vidit ictum.
Quis credit? gelido veniunt de marmore flammæ.
Marmor ingratum nimis
incendit auctorem suum.
Concepit hic vanos furores
opus suum miratur atque adōrat.
Prius creavit, ecce nunc colit manus,
tentantes digitos molliter applicat;
decipit molles caro dura tactus.
An virgo vera est, an sit eburnea;
reddat an oscula quæ dabantur
nescit. Sed dubitat, sed metuit, munere supplicat
blanditiasque miscet.
Te, miser, pœnas dare vult; hos Venus, hos triumphos
capit a te, quod amorem fugis omnem.
Cur fugis heu vivos? mortua te necat puella.
Non erit innocua hæc, quamvis tua fingas manu,
ipsa heu nocens erit nimis, cuius imago nocet.
Pygmalion depictus ab Ioanne-Baptiste Regnault
[ad indicem]
2541. ...
2542. ...
2543. ...
2544. ...
2545. ...
2546. ...
2547. ...
2548. ...
2549. ...
2550. Hoc eleganti carmine Anna Memorata (1612/15-1645) gratum ostendit animum erga mæcenatem suum:
[ad indicem]
Vt solet auricomus post turbida nubila Titan

Terrarum vastas exhilarare plagas:
Sic mihi in obscuro latitanti, magne dynasta,
Non sinis obscuros ire, redire dies.
Ingratam facies sed vivere, quippe profecta
Tot benefacta in me haud posse referre parem,
At si qui agnoscit benefacta, is gratus abunde est;
Grata tibi grates pectore et ore feram!
In tua perpetuas attollam nomina laudes,
O fax, o patrii stella corusca soli!
Dignus es, o magne heros, dignus, summe dynasta,
Vt te laude pari terra polusque vehant.
Splendor ut es nostri, ut decus indelebile sæcli,
Dignum Nestoreos vivere in orbe dies.
Non opus æternos ut promptius optet honores,
Cum tua florescat nescia fama mori.
Nota tua est cunctis clementia, nota voluntas,
(Quam rara hoc sæclo) prompta iuvare bonos.
[ad indicem]
Hoc altero carmine modestior poetria se nondum dignam censet quæ Musas feliciter colat:
Sol, oculus mundi, dum illustrat lampade terras
dat vitam, est vitæ quicquid in orbe capax.
Et tu, Phœbe pater, spatiosa Heliconis in arce
collustras oculis quæque minuta tuis.
Inter ego clarias quo tandem nomine digne
sum memoranda tibi, sum numeranda deas?
Nam si plectra iubes grata tentare Thaliæ
exiguus nostro pollice tactus abit.
Vis cultas artes? doctæ vis carmina vatis?
Heu! vires teneræ me dare posse negant.
Dulcis Elisa dabit, Schurmanni et filia Belgæ
Anna Maria, parum quæ Memorata potest.
Fallor ego, aut fas est Heliconia numina falli,
dum quærunt clarias, est ubi nulla, deas.
[ad indicem]
2551. …
2552. …
2553. ...
2554. ...
2555. Locus excerptus e Samuelis Gott (1614-1671) libro operis inscripti Novæ Solymæ. Captivi in navi vecti, quam
piratæ adoriuntur, ansam præbitam considerant ad libertatem recuperandam…
[ad indicem]
… Diu cæco in carcere ferebamur, ignari prorsus, quam aut spem piratæ sequerentur, aut quis
esset nostri timoris exitus, neque quicquam prius sensimus quam tertio post die nos in artiorem
custodiam conici ac oppessulatis foribus simul includi, tormentaque et tela expediri ad prœlium. Mox
edebatur aliquot explosionum fragor cum ingenti sonitu et concussatione totius navis. Ab adverso
pariter responsum est. Huc illic cursum circumflectebant ad exonerandos tormentorum ordines et pro
venti fluctuumque opportunitate capienda, ita ut a navibus potius quam ab hominibus pugnari
videretur. Longa et acerrima fuit conflictatio. Nos interim circumstabat fatorum varietas, et quidem
anceps erat optio, an cædi, an mergi, vel ab ignotis adhuc hostibus nunc iterum capi præstiterit.
Quidvis certe victoriæ prætulimus nostrorumque pusillanimitas inde ex audacia sese prodebat, quod
prius abiecta defensionis spe se ab illis subigi patiebantur, quorum nunc experti sævitiam multo magis
iniquas condiciones recuperandæ libertatis acciperent. Iuxta me erat iuvenis anglus, quem Valentem
vocabant, corpore contracto, sed magnarum virium ac promptæ audaciæ et qui a deditione semper
alienus, nunc servitutis impatiens erat, ac mihi potius fidens, quia prius pugnæ hortator fueram clam
in aurem submonuit. ‘Quid hic ceu pecora in lanienam includimur? certe pulcherrimam occasionem
amittimus. Plurimi ipsorum sunt cæsi, nemo custodiæ vacat, liberas manus habemus, quibus arma
comparabimus aut inermes tantisper tenebimus implicitos dum inimici navem inscendant ac nobis,
quibus debebunt victoriam, nos saltem pro præmio restituant’.
[ad indicem]
2556. ...´
2557. ...
2558. ...
2559. ...
2560. Hic est primus Antonii van Torre (1615-1679) dialogus quo agitur de præceptis puero observandis in schola
Ordinis Iesuitarum tunc temporis erudiendo:
[ad indicem]
Pædagogus: In ludum litterarium, fili, te hodie primum deduco. Ausculta me paucis

admonentem. Jam id ætatis es ut capere possis quid amplectendum sit tibi, quid contra fugiendum.
Discipulus : Usque tibi morem gessi, observande præceptor. Eloquere: audio.
P.: linguæ Latinæ studiosus, ad decem præcepta Dei, has decem sequentes leges adjiciat
oportet.
D.: dicto audiens ero: singulas edissere.
P.: I. Discipulus magitrum amato et colito, non secus ac ministrum munerum Dei et
parentem animorum.
II. In Scholam tamquam in templum venerabundus introito.
III. Quidquid ibi accepturus es, persuasum habeto, cultum esse animi et hic viam monstrari
qua Deo placeas et ad illum pervenias in quo est extrema beatitudo.
IV. Puer, audito præceptorem attentus, in eumque intuetor, nisi cum inspiciendus erit liber
aut scribendum.
V. Discito recte scribere et celeriter
VI. Auditam prælectionem accurate a te ipse reposcito : lectio namque non prodest continuo
ut audita est, nisi identidem recolendo altius memoriæ imprimatur.
VII. Latine semper loquitor, etiam inter lusum; quod si quis loqui erubescat, huic linguæ est
facundia desperanda.
VIII. Quoties porro ex sacris litteris aliquid audies Deum ipsum audire te arbitrator.
IX. Consuescito rectam intentionem studiis tuis præfigere. Immo nihil propter humanam
mercedem agere, sed propter divinam illam et sempiternam .
X. Duo verba alte animo insculpito:
alterum est: ‘ad majorem Dei gloriam’.
alterum : ‘nulla dies sine linea’.
D. Præcepta hæc decem fidelite mandabo memoriæ.
P. Immo vero manda executioni : ita in litterarum studio virtutumque proficies.
[ad indicem]
2561. …
2562. …
2563. …
2564. …
2565. ...
2566. ...
2567. ...
2568. ...
2569. ...
2570. Ex Abrahami Couleii (1618-1667) carmine cui index Plantarum libri sex :
[ad indicem]
Abraham Cowley, depictus ab Petro Lely.
In præfatione causam explicat auctor cur de herbis seu plantis carmen componere statuerit:
Consideranti mihi aliquando quam incredibili studio summi semper poetæ hortos et rura et nemora
coluissent, ita ut ubique alias exsulare Musarum regno sibi viderentur, admirari profecto subiit quo malo astro
plantarum effectum sit, ut nemo adhuc illarum tantam pulchritudinem tantasque virtutes versu celebraverit.
Ingens vere silva materiæ, et innumerabiles deliciarum flores, nec minores utilitatum fructus redditura,
quæque præter ipsarum iucundissimam historiam (quæ quam late pateat omnes norunt, vel potius nemo
noscere valet), totam humani corporis fabricam et universam medicinæ rationem complectitur. Unde equidem
inducor fere ut credam illos tantos viros, non quod hæc minus apta nata essent poetarum culturæ, sed infinita
rei magnitudine et inexplicabili pæne varietate fuisse deterritos, atque ita cum spe absolvendi operis
voluntatem abiecisse incipiendi.
Infima regna cano, sed longe maxima vitæ;

plantarum omnigenum regna decora cano.
Quæque ferum in silvis agitant immanibus ævum
naturæ utentes simplice lege suæ,
quæque sub humana discunt mansuescere cura,
hortorumque urbes et data jura colunt:
Quæque levant sursum se patris ad oscula solis;
quasque humiles terræ bracchia matris habent.
Quæ fontes fluviosque bibunt, quæ sicca tenentes
admittunt solum pro Ganymede Iovem,
et quascumque sacrum Iudæi principis olim
(heu misere amissum!) nobilitavit opus.
Non ego, Nestoreæ quercus si suppetat ætas,
carminibus cunctas posse referre putem.
Incipiam tamen, et nemoris primordia sancti
parva, sed arboreis versibus apta, dabo.
[ad indicem]
2571. ...
2572. ...
2573. ...
2574. ...
2575. ...
2576. ...
2577. ...
2578. ...
2579. ...
2580. Renati Rapini (1621-1687) versus aliquot deprompti ex eius carmine cui index Hortorum libri IV :
[ad indicem]
Ex primo libro:
Flores
Quæ terræ cultura magis florentibus hortis

conveniat, quæ par nemori sit forma serendo,
ducendæ quis aquæ, quis fructibus usus habendis
præcipio. Cælum ventis aperite serenis,
O superi, quorum floret de munere tellus.
Vatibus ignotam nam me novus incitat ardor

ire viam magno quæ primum ostensa Maroni
extremo cum vela trahens sub fine laborum
Italiæ pingues hortos quæ cura colendi
ornaret, canere agricolis populoque parabat.
Fas mihi divini tantum vestigia vatis
posse sequi; summoque volans dum tendit Olympo
sublimem aspicere et longe observare tuendo.
[…]
Principio tellus horto quærenda parando est

Eoum ad solem et cælo subiecta salubri,
cui non vicino collis de rure propinquus
immineat fumosque palus obducat inertes.
Nam cælo imprimis flores lætantur aperto
nec possint tardos stagnorum ferre vapores.
Ante pares autem ruri quam cuncta serendo
quære quod ingenium, quæ sit natura colendæ
telluris: tellus melior cui plurima subter
uligo, pingui gaudent uligine flores.
Illa ferax herbarum, illam experieris arando,
et cultus omnis patientem et floribus aptam.
[…]
Olim tempus erat cum res hortensis ab arte

munditiem nullam, nulla ornamenta petebat.
Sæpe rosam passim permixtam agrestibus herbis
vidisses, nec erant per humum segmenta viarum
digesta in sese et buxo distincta virenti.
Prima autem cultum pro se quæsivit et artem

Flora corymbiferi celebrat dum numina Bacchi.
Festa dies aderat vicini numina ruris
convenere ibat pando Silenus asello
cum satyris, dabat ipse deus sua vina vocatis.
Adfuit et Cybele Phrygias celebrata per urbes
ipsaque cum reliquis Flora invitata deabus
venit inornatis, ut erat neglecta, capillis
sive fuit fastus seu fors fiducia formæ.
Non illi pubes ridendi prompta pepercit

neglectam risere. Deam Berecynthia mater
semotam a turba casum miserata puellæ
exornat certaque comam sub lege reponit
floribus et buxo mixtis – nam buxifer omnis
undique campus erat – velavit tempora nymphæ.
Reddidit is speciem cultus cœpitque videri
formosa, et meruit, novus hinc decor additus ori.
Ex illo ut Floram decuit cultura per artem
floribus ille decor posthac quæsitus et hortis,
quem tamen Ausonii cultores quamque Pelasgi
nescivere suos nulla qui lege per hortos
plantabant flores nec eas componere norant
areolis tonsaque vias discerne buxo.
[ad indicem]
At quoniam florum penitus natura genusque

et varium est et multa modis sunt semina miris,
illorum proprios generatim discere cultus
profuerit tum quo præsertim sidere crescant,
quæ quibus est habilis tellus, quæ commoda plantis.
Nam neque quam variæ species et semina florum
est numerus nec quæ quibus est vis insita bulbis.
Quorum pars brumæ impatiens et condita terræ
ver tepidum expectat donec se tollat in auras,
pars hiemem passura sua ab radice virescit
per brumam rigidos Boreæ aspernata furores,
pars amat apricum solem, pars frigus et umbram.
Nec tellus omnis vires dabit omnibus æquas,
namque hos siccus ager flores iuvat, humidus illos,
quæ cultu infelix et cautibus horret acutis.
Utilis est aliis aliis incommoda tellus,
omnia sollerti quæ sunt discenda colono.
[ad indicem]
Sed florum e numero forma spectatior omni

est ævi brevioris: habent sic optima casus
quæque suos nec fata ferunt res longa beatas.
Quot vero species et quam diversa rosarum
nomina sint iusto non fas includere versu.
[…]
Ipsa etiam cultu e certo portabit inermes

terra rosas spinis quæ non sine laude carebunt.
His tamen esse nocet nudas, patet obvia furto
forma omnis cultu ni sit defensa severo.
[…]
[ad indicem]
2581. ...
2582. ...
2583. ...
2584. ...
2585. ...
2586. ...
2587. ...
2588. ...
2589. ...
2590. Iacobus Moireau (1622-1666) poemation de puerili quodam ludo iaciendi teretes lapillos in aquæ superficiem
ut subsultim quam longissime prolabantur, lusit inscripsitque OSTRACOPÆGNION. Etenim, apud
Forcellinium hæc de lusu supra dicto:
Minuc. Fel. Octav. 3. de puerili lusu, qui Græce dicitur ἐποστρακισμός, Gallice ricochet. Testam super undas
irrotare. h. e. libratam manu ita projicere, ut summam aquam stringat, et in ea velut rotetur.
[ad indicem]
Cum nūper vacuās animus mihi falleret hōrās
Sōlus et in siccā mēcum spatiārer arēnā,
Errābunda ferens dubiō vestīgia passū;
Mē tendentem ultrā puerōrum ignōta voluptas
Sistit et errantēs advertit ad æquora sensūs.
Lūdus erat: teretēs in apertō lītore testās,
Parvaque saxa legunt, sensim quibus aspera lapsū
Continuō mare dorsa terit, cunctamque perēdit
Scabritiem et patulum tundendō lēvigat orbem.
Hæc plānō comprensa sitū tōtōque reclīnis

Corpore et æquoreās usque inclinātus ad undās
In mōrem iaculi aut excussæ verbere fundæ
Parvulus in summōs tōtō cōnāmine fluctūs
Irrotat; illa volans pelagō vīcīna iacentī
Rādit aquās, longumque diū suspensa tenōrem
Testa tenet: tunsīs nunc fluctibus ardua sursum,
Ēmicat ēmergens, crebrōque animāta recussū,
Nunc subsīdit aquæ, nunc tollitur usque, sub īmōs
Dum dēlapsa lacūs nīsū dēfēcit inānī.
Cuius ad extrēmās strictim lībāverat undās
Sæpius; et totiēs sēsē super æquora tollens,
Longius et spatiīs testæ ulteriōribus orbis
Suspendēbat iter, tōtō ille ex agmine victor
Ante aliōs, multumque suīs laudātus abībat.
Ab Theoderico Sacré, qui anno 2014 Malacæ luculentam orationem habuit inscriptam De bellis Pygmaeorum
iocosis sive de argumento antiquo quod in carmen heroico-comicum sive poema ludicrum convertit Iacobus Moireau
poeta (sæc. XVII), didici Iacobum illum Moireau epicum carmen generis iocularis atque festivi, etsi a
Batrachomyomachiæ exemplo longe distans, feliciter condidisse, cui index erat Pygmæidos libri VIII. Deinceps
exscribam binas strophas quibus occasus Solis poetice itemque facete atque festive depingitur:
Iam Tartessiacās rædam flectēbat ad undās

dēclīvis cælō Tītan sitiensque labōre
pervigilī lambēbat aquam, fessōsque diurnō
trāmite quādrupedēs ægrē fūmantia torquet
ad stabula; hīc roseīs ignīta repāgula pulsant
calcibus et pinguēs paleās ac sēmen avēnæ
ieiūnī strigilēsque vocant; dolet alvus inānis
iam dēsīderiō sērī macrescere pastūs.
(Pygmæis II, p. 40).

...
Dōnec ab occāsū contrā nox cæca tenebrās

advehit ac sērus gelidā venit Hesper ab Œtā.
Exuit hic caligās Tītan petasumque diurnum
nocturnumque capit, thalamōque infixus aquōsō,
bis screat ac somnō duo lūmina claudit amœnō.
(Pygmæis VIII, p. 167).

[ad indicem]
2591. ...
2592. ...
2593. ...
2594. ...
2595. Versus aliquot Margaritæ van Godewijck (1627-1677) :
[ad indicem]
Carmen ad secundæ tertiæque classis discipulos; cum Iosephi Historiam ab Hugone Grotio compositam,
accurate et artificiose, me spectante agerent
Palladii iuvenes, blandissima pectora Phœbi

maturis annis, Castalidumque decus,
ingenii dociles et dulcis cura parentum,
et flores nitidi, gloria gymnasii:
Iosephum magnum concinna voce dedistis,
mæstitiam vidi lætitiamque simul.
Cum fratres fratris mulcebant genua palmis
Iosephi, mæror magnus et altus erat;
sed lacrimis quæsita madent Beniaminis ora,
tunc etiam lacrimas eripuere mihi.
Egregii iuvenes, ad Olympum tendite gradus,
tempore sed eritis nobilis urbis honos.
Atque cothurnatos iam nobis edere versus
pergite, sic calamo ludite carminibus.
Ludite, sed semper Latia Graiaque Camena:
hoc iubet, hoc etiam quam iuvat ore loqui!
In Museum meum
Hic mea tuta domus, mea mœnia, prædia, turres,

læta quies; si me quæritis, hic habito.
Contenta hic vivo et vanum contemno[que] honorem, [editumst, haud scio an prave: contemnor]
nec mundo aut magnis servio divitiis.
Servio iam Domino qui clara morte redemit
me in Christo pono spemque fidemque meam.
Numquam me excrucio meditando incommoda vitæ,
non animum temere triste dolore coquo.
Nam multos perimit mens nescia cedere fatis,
ante diem canos anxia cura facit.
Sum contenta meis, sum nondum obnoxia curis;
mens mea tum dici iure beata potest.
[ad indicem]
Responsio ad parentem meum carissimum, D. Petrum Godewyck, cum nuper ad me dedisset versus suos
Latinos rhythmicos.
Pater care, cum legissem

opus tuum rhythmicum,
et cum gaudio vidissem
carmen tuum musicum,
tum accepi suavitatem

ex hoc honorario,
etiam hilaritatem
ex isthoc donario.
O si mihi ad reddendum
nunc restaret aliquid!—
prompta sum ad largiendum;
tempus mihi deficit.
O si otium haberem
ad hæc exercitia!—
sane, ego tum gauderem;
procul sit inertia.
Semper iam sum occupata

rebus œconomicis,
et diebus implicata
in multis negotiis.
Ego conor imitari

philosophi exemplum,
qui debebat operari,
nocte scripsit librum.
Amo vere et libenter

ista alta studia;
doleo, qui indecenter
tractant hic inania.
Illi semper in hoc mundo

abutuntur tempore;
manent in impuro fundo
cum scelesto pecore.
Hoc non fuit mihi gratum
quod me tollis laudibus;
et tu putas te beatum
in tantis honoribus.
Dato Deo omnem laudem

qui dat sapientiam,
et qui docet inscientem,
habe illi gratiam.
Deus ille qui creavit

omnia ex nihilo,
et qui populum beavit,
sit tibi propitio.
Care pater, bene vale

cum mea matercula;
opto ut non vivas male
cum tua carissima.
[ad indicem]
2596. ...
2597. ...
2598. ...
2599. ...
2600. Hisce versibus Ioannes Baptista Santolius (1630-1697) lamentatur nefarium illum neglectum atque despectum
poetarum Latinorum suæ ætatis. Versus enim e carmine sunt excerpti cui index Santolius Victorinus ad Carolum
Peraltum... cuius præterea carminis initium sic inscribitur:
[ad indicem]
Quod Latini poetæ non sint in honore apud Aulicos.
Affer opem, Peralte, meos ne despice questus,

Obruitur quantis noster Apollo malis!
Deseritur! Latiosque premit nox alta poetas,
Nullus honos Latiis, gratia nulla modis.
Arentes iam sponte cadunt de vertice lauri :
Et despecta nimis plectra canora silent.
Scilicet Ausonios manet hæc fortuna poetas,
Inclita sic virtus præmia digna refert.
...
Et nos Ausonii per carmina quærere nomen
pergimus? Ausonios non legit aula modos.
(...)
Quid mihi tot soles, tot longas ducere noctes
profuit et curis me cruciasse meis,
si non inde datur Colberti agnoscere vultus
tangere nec puræ limina sacra domus?
Ille rigat patrias, quas profert Gallia, lauros;
o utinam in Latiam vel levis unda cadat!
[ad indicem]
2601. …
2602. ...
2603. ...
2604. ...
2605. ...
2606. ...
2607. ...
2608. ...
2609. ...
2610. Petri Danielis Huetii (1630-1721) carmen, distichis compositum, cuius titulus est:
[ad indicem]
THEA
I, puer, i, theam confestim in pocula misce.

Urget non solitus lumina nostra sopor.
Mens stupet; obtusæ languent in corpore vires;
languorem solvet vivida Thea novum.
Dum loquor, ecce focis infertur sessilis olla.
Apposito infusus æstuat igne latex.
Protinus injicitur contortis Thea capillis.
Explicat implexas fervida lympha comas.
Impletur vacuum cælesti nectare pectus.
Intima vitalis permeat ossa calor.
Jamque fugit venis ignavi causa veterni:
Marcida jam cæco fomite membra vigent.
Actutum incaluit blando mens icta vapore,
dum felix agitat percita corda furor.
Non luctu est animus, non cura obnoxius ulli,
sed jocus et risus deliciæque placent,
urbanique sales et tinctus sermo lepore,
et quæ multa solet fundere lingua dicax.
Nunc juvat assiduos intermisisse labores
et dulcem studiis inseruisse moram.
Nunc juvat et facili voces inflectere cantu
aut digitis resonæ ducere fila lyræ.
O Thea! O sacro demessæ termite frondes!
O stirps magnorum munere nata Deum!
Quæ te læta tulit regio? quo limite cæli
alma salutifero germine turget humus?
Hanc pater Eois Phœbus consevit in hortis.
Aurora aspersit rore benigna suo
et seu materno jussit de nomine dici,
Sive Deum ex donis, Thea vocata fuit,
quippe tulere Dei nascenti munera plantæ
Lætitiam Comus, Mars animosque dedit.
Tuque, Coronide, succos facis esse salubres,
Hebe, fers rugis canitieque moram,
Mercurius vegetæ mentis concessit acumen,
Argutum Musæ contribuere melos.
Ergo non alios in carmina sufficit æstus,
qui Pimplæa rigat nobilis antra latex.
Hinc Theæ quisquis crebro se proluit haustu,
tradidit huic artes dexter Apollo suas,
et caput implicuit lauro curruque levatum
sacra coronatis ad juga vexit equis.
Non ego divini penitus sum muneris expers
Thea meo tingit sæpius amne comas.
Spumea cumque suis infecit pocula succis
et mea jucundus fluxit in ora liquor.
Mens commota novo confestim excanduit œstro.
Venere ad numeros carmina sponte suos.
Carmina, quæ seri studeant didicisse nepotes,
Cadmæisque canat docta puella jugis,
et circum recubans avida bibat aure juventus
aut agat ad teneros mollia membra modos,
dicat et hæc istis cantabat Huetius antris;
ostendatque mea saxa notata manu.
Livor edax, in me vanis incurris habenis.
Melpomene cedro nomina nostra linet,
meque suis addet laudatrix Gallia fastis,
illum post cineres spondet Apollo diem.
[ad indicem]
2611. ...
2612. ...
2613. Primi versus decerpti e Thomæ Strozzæ (1631-1701) carmine de Chocolatis opificio :
[ad indicem]
Quæ pariat glandes arbor, quo semine tellus

fœta, peregrinas læto ferat ubere fruges,
queis tumido spumant Cocolatis pocula succo:
Quo sint hæc miscenda metro, qua lege paranda.
et quos Mexiacum servetur nectar in usus.
Hinc canere incipiam. . . .
[ad indicem]
2614. ...
2615. Locus ex Benedicti Spinozæ (1632-1677) opere c.i. Tractatus de intellectus emendatione :
[ad indicem]
Tractatus de intellectus emendatione et de via qua optime in veram rerum cognitionem

dirigitur.
… quæ plerumque in vita occurrunt, et apud homines, ut ex eorum operibus colligere licet,
tanquam summum bonum æstimantur, ad hæc tria rediguntur: divitias scilicet, honorem atque
libidinem. His tribus adeo distrahitur mens, ut minime possit de alio aliquo bono cogitare. Nam
quod ad libidinem attinet, ea adeo suspenditur animus, ac si in aliquo bono quiesceret; quo
maxime impeditur, ne de alio cogitet. Sed post illius fruitionem summa sequitur tristitia, quæ si
non suspendit mentem, tamen perturbat et hebetat. Honores ac divitia prosequendo non parum
etiam distrahitur mens, præsertim ubi hæ non nisi propter se quæruntur, quia tum supponuntur
summum esse bonum. Honore vero multo adhuc magis mens distrahitur; supponitur enim semper
bonum esse per se et tanquam finis ultimus, ad quem omnia diriguntur. Deinde in his non datur,
sicut in libidine, pænitentia; sed quo plus utriusque possidetur, eo magis augetur lætitia; et
consequenter magis ac magis incitamur ad utrumque augendum: si autem spe in aliquo casu
frustremur, tum summa oritur tristitia. Est denique honor magno impedimento, eo quod, ut ipsum
assequamur, vita necessario ad captum hominum est dirigenda, fugiendo scilicet, quod vulgo
fugiunt, et quærendo, quod vulgo quærunt homines.
[…]
Assidua autem meditatione eo perveni, ut viderem, quod tum, modo possim penitus
deliberare, mala certa pro bono certo omitterem. Videbam enim me in summo versari periculo, et
me cogi, remedium, quamvis incertum, summis viribus quærere; veluti æger letali morbo
laborans, qui ubi mortem certam prævidet, ni adhibeatur remedium, illud ipsum, quamvis
incertum, summis viribus cogitur quærere, nempe in eo tota ejus spes est sita; illa autem omnia,
quæ vulgus sequitur, non tantum nullum conferunt remedium ad nostrum esse conservandum sed
etiam id impediunt, et frequenter sunt causa interitus eorum, qui ea possident, et semper causa
interitus eorum, qui ab iis possidentur.
Permulta enim exstant exempla eorum, qui persecutionem ad necem usque passi sunt
propter ipsorum divitias, et etiam eorum, qui, ut opes compararent, tot periculis sese exposuerunt,
ut tandem vita pœnam luerent suæ stultitiæ. Neque eorum pauciora sunt exempla, qui, ut honorem
assequerentur aut defenderent, miserrime passi sunt. Innumeranda denique exstant exempla
eorum, qui præ nimia libidine mortem sibi acceleraverunt.
[…]
Sed amor erga rem æternam et infinitam sola lætitia pascit animum ipsaque omnis tristitiæ
est expers; quod valde est desiderandum totisque viribus quærendum.
[…]
Hic tantum breviter dicam, quid per verum bonum intelligam, et simul quid sit summum
bonum.
[…]
Quum autem humana imbecillitas illum ordinem cogitatione sua non assequatur et interim
homo concipiat naturam aliquam humanam sua multo firmiorem, et simul nihil obstare videat,
quo minus talem naturam acquirat, incitatur ad media quærenda [N.B.: in textu primigenio legitur: ad media quærendum], quæ
ipsum ad talem ducant perfectionem; et omne illud quod potest esse medium, ut eo perveniat,
vocatur verum bonum. Summum autem bonum est eo pervenire ut ille cum aliis individuis, si fieri
potest, tali natura fruatur. Quænam autem illa sit natura ostendemus suo loco, nimirum esse
cognitionem unionis quam mens cum tota natura habet. …
Locus ex Benedicti Spinozæ (1632-1677) opere c.i. Ethice ordine geometrico demonstrata et in quinque
partes distincta :
Definitiones
I. Per causam sui intelligo id cujus essentia involvit existentiam sive id cujus natura non
potest concipi nisi existens.
II. Ea res dicitur in suo genere finita quæ alia ejusdem naturæ terminari potest. Exempli
gratia corpus dicitur finitum quia aliud semper majus concipimus. Sic cogitatio alia cogitatione
terminatur. At corpus non terminatur cogitatione nec cogitatio corpore.
III. Per substantiam intelligo id quod in se est et per se concipitur hoc est id cujus conceptus
non indiget conceptu alterius rei a quo formari debeat.
IV. Per attributum intelligo id quod intellectus de substantia percipit tanquam ejusdem
essentiam constituens.
V. Per modum intelligo substantiæ affectiones sive id quod in alio est, per quod etiam
concipitur.
VI. Per Deum intelligo ens absolute infinitum hoc est substantiam constantem infinitis
attributis quorum unumquodque æternam et infinitam essentiam exprimit.
[ad indicem]
2616. ...
2617. ...
2618. ...
2619. ...
2620. Primus versus carminis ab Roberto Grovio (1634–1696) compositi Vergilium refert alluditque ad Æneidos
initium:
[ad initium]
Musa, mihi causas memora, quo ferveat igne

sanguis quam rapido exundans torrente feratur;
quid venam repleat; cur tensa arteria pulsu
perpetuo micet, alternis residensque tumensque;
quid intermisso præcordia verberet ictu.
Non hæc, docta licet, veterum cognoverat ætas,

non hæc Phillyrides Chiron, non ipse Machaon,
non Amythaonides; non hæc pulcherrima vidit,
quamvis discissis cuncta indagaret in extis,
Abderitani cultor celeberrimus horti:
Nec tu, magne Senex, Coā qui missus ab urbe,
ut male suspectos tua pelleret herba furores,
risisti merito insani deliria vulgi.
Nec solers Phrygiis ortus Galenis in agris,
quem cognata diu mirata est Roma medentem,
grataque posteritas omni venerabitur ævo.
Nec Cæsalpinus; nec tu, præclare Soavi,
olim Phæbæas inter notissime turbas,
qua Padus irriguos fecundat gurgite campos,
quaque Antenoreas Neptunus protegit arces,
et circumfusis tutas amplectitur undis.
Sed, quem felici lætata Britannia partu
edidit, Harvæus, notum per sæcula nomen,
Harvæus monstrator erat, primusque latentes
expediit causas, priscisque incognita sæclis
eruit e tenebris, piceamque abscedere nubem
jussit et obscuris accendit lumina rebus.
Hic etenim varios expendit sedulus usūs
membrorum, mentisque aciem per singula mittit
sollicitus, sectisque animantibus inspicit omnes
morborum tacitus sedes; secumque requirit
unde trahant lentæ renovata incendia febres
et quo fonte, quibusque exundet fluctibus hydrops;
quid maciem inducat; quid iniquo pondere splenem
attolat; quæ vis faciat lapidescere renes.
Has ille atque alias moriendi mille figuras,
vestigatque animo, mortisque pericula longe
summovet, et medicas Parcis instantibus artes
opponit prudens, atque omnia mente volutat;
nec putat in membris vitalem hærere liquorem,
tardaque per longos protendere stagna canales,
sed ruere et celeri circum vertigine ferri.
Convocat interea lectos in tecta sodales,
queis præclaræ artes et sacra Epidauria cordi:
atque, ait, experiar mihi quæ comperta videntur
sintne satis perspecta et certis cognita signis
an vanæ tantum specie et amabilis error
me noscendi avidum falsā sub imagine ludat.
[ad initium]
2621. ...
2622. ...
2623. ...
2624. ...
2625. ...
2626. ...
2627. ...
2628. ...
2629. ...
2630. Locus e Simonis Rettenpacher (1634–1706) fabula scenica cuius titulus est Prudentia victrix seu Ulysses post
longos errores in patriam redux, procis interemptis amori Penelopes redditus :
[ad indicem]
Argumentum:
Prudentia omnes difficultatum nodos solvit, exsuperat labores. Illustre documentum

Homerus in Ulysse proponit, cui semper comitem jungit Prudentiam, quam poetico ritu Minervam
seu Palladem appellat. Is, expugnata post decem annos Troia, cum ad Ithacam, regnum suum
contenderet, totidem annis periculosa navigatione a patriæ litoribus aberravit, casta Penelope
intaminatum interea conjugii thorum servante ac instantes procos tela retexta eludente. Demum,
post sæva discrimina, terris jactatus et alto, Palladis ope ubique tutus, domum reversus peregrini
ac inopis habitu suorum animos exploravit. Quos ubi satis perspexit, Telemacho se primum filio,
Eumæo dein ac Philætio regiorum armentorum præfectis patefecit. Horum consilio usus ac
industria, procis interemptis, Penelopes amori postliminio fuit restitutus.
[ad indicem]
2631. ...
2632. ...
2633. ...
2634. ...
2635. ...
2636. ...
2637. ...
2638. ...
2639. ...
2640. Locus desumptus e Sturmii (1635-1703) opere rhetorico cui index De imitatione oratoria :
[ad indicem]
Atque hinc tres videtur gradus constituisse, quorum primus est inveniendi ejus quod dicendum
est; alter, dicendi solute et suaviter; tertius, condiendi ejus, quod dicendum est, voce, vultu, motu.
Ac optabile quidem est, in imitatore instituendo, habere discipulos ornatos a natura, hac tripartita
facultate; sed nemo perfectus in hanc lucem ingreditur. Plurimum hic natura valet, sed non
minimum potest institutio. Et latent plerumque hoc nomine naturæ semina quæ tanquam bona
cultura sic ingenii conformatione atque doctrina provocanda sunt et educanda ut ad maturitatem
atque ubertatem perveniant. Itaque neminem nos ab imitandi exercitatione excludimus [...] sed
studium, inquam, requirimus acre et vehemens et constans, propter rei, de qua agimus, naturam.
Nam quod Latini oratores imitationem et Græci μίμησιν nominant; eandem etiam iidem Græci
ζῆλον vocant, hoc est, æmulationem et quasi affixum observandi studium ejus rei cujus velit
exprimere similitudinem. Sit igitur imitatio vehemens et artificiosa animi applicatio ad eas laudes
adipiscendas quas in oratore putas excellere, ut si non superare at quam simillimus atque par esse
videaris.
[...]
Orator autem ulterius progreditur, proficiscitur longius, requirit non solum ingenium
gratum et dialecticum, sed etiam oratorium. Sed oratorium tres habet gradus virtutis distinctos.
Primus gradus est ut ingenium oratoris possit docere, ut habeat ingenium, facultatem docendi, id
quod etiam faciunt Stoici philosophi, quod est necessitatis. Deinde oportet ut accedat delectandi
ratio, ut delectet, quod est suavitatis et est honos Σωκρατικός. Hæ duæ virtures sunt communes
cum philosophis. Sed tertium est quod proprium facit ingenium oratoris, scilicet, ingenium
movens, commovens, perturbans, inflammans...
[ad indicem]
2641. ...
2642. ...
2643. ...
2644. ...
2645. ...
2646. ...
2647. ...
2648. ...
2649. ...
2650. Descriptio urbis Gadium ex Hofmanni (1635 - 1706) Lexico Universali :
[ad indicem]
Gades, Γάδειρα Græcis. Insula parva Hispaniæ Bæticæ, proxima continenti contra
Cæsarianam et portum Mnesthei, cum urbe episc. sub Archiepisco Hispalensi, inde 19 leuc., a
Tyriis condita, colonia Romana inter ostia Bætis et Calpen.
Inde Gaditanus, ut mare Gaditanum et Gaditana puella, quæ agilitatis lasciviæque nomine
olim in pretio fuerunt. Mart. 6.71. :
et Gaditanis ludere docta modis

Puellæ Gaditanæ, pictore Angelo Todano
Juvenalis :
…ut Gaditana canoro

incipiat prurire choro, …
Græcis, uti dixi, Gadira. Suidas : Γάδειρα, τόπος κατὰ τὴν ἑσπερίαν μοῖραν,
ἀποτελεύτησις τῆς θαλάσσης καὶ οἷον ἐκροὴ ἀπὸ τῆς πρὸς ἡμᾶς καὶ τὴν Ἀτλαντίδα θάλασσαν,
τὸν ὠκεανὸν, ἣν διεκπλεῦσαι οὐκ ἐνῆν βραχώδη καὶ σκοτοειδῆ τυγχάνουσαν.
Deinde, rationem nominis profert :
Γάδειρα δὲ παρὰ τὴν γῆν καὶ τὴν δειρὴν, ὅ ἐστι τράχηλος. μέχρι τοῦτον ἐλθὼν ὁ
Ἡρακλῆς καὶ μὴ δυνάμενος διελθεῖν στήλας παρὰ τῶν ἐγχωρίων λαβὼν ἱδρύσατο, δηλῶν δι'
αὐτῶν ἄχρι τῶν τῇδε βατὴν εἶναι τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν.
Solinus vero aliud etymon longe verisimilius reddit, cap. 6 :

In capite Bæticæ, ubi extremus est noti orbis terminus, insula a continenti septingentis
passibus separatur, quam Tyrii a Rubro mari profecti Erythræam, Pœni lingua sua Gadir, id est,
sæpem nominarunt. ... et Rufus Avienus in Descriptione Orbis:
Pœnus quippe locum Gadir vocat undique sæptum
[...]
Hic Geryonem victum bobusque privatum ab Hercule fabula habet. Est hæc insula in
Oceano, in ora Andalusiæ, ab Oriente in Occidentem extensa ...
[ad indicem]
2651. ...
2652. ...
2653. ...
2654. ...
2655. Thormodi Torfæi (1636 - 1719) locus petitus ex historia rerum Norvegicarum :
[ad indicem]
Terrarum septentrionalium vastissimum tractum Plinius olim Historiæ Naturalis lib. IV,
cap. XVI, Scandiæ, capite autem ejusdem libri XII, ubi et eum secutus est Solinus Polyhistoris
capite XX, Scandinaviæ nomine insignivit. Claudius Ptolemæus Geographic. lib. II, cum plures
tradat fuisse Scandias, Scandiam eam proprie sic dictam et Jornandes Scanziam, vel, uti legere
placuit Hugoni Grotio, Scandzam appellat. At, qui hos interpretati sunt auctores, nec, quænam
nominis sit ratio, nec quantum terrarum spatium appellatione tali fuerit comprehensum, eodem
modo edisserunt.
Qui a scandendis navibus denominarunt, deridentur merito a celeberrimo danicarum
rerum scriptore Pontano, non minus quam a clarissimo Olao Verelio, ultimusque hic Notis in
Historiam Hervorianam cap. I, pag., 17, Grotium, deducentem utique etymon vocis a Scantzen, id
est, castellis, quorum nempe usum excisæ rupes primis incolis præstitissent, eo refellit nomine,
quod vocabulum hoc incognitum fuerit antiquis proque eo Birte et Grietbegg usi sint …
Eiusdem Torfæi locus petitus ex historia Vinlandiæ antiquæ :
…proris in austrum versis, post longam navigationem eo devenerunt, ubi fluvius e stagno
quodam evolutus in mare decurrebat, sed longis intercedentibus æstuariis, navi, decrescente æstu,
inaccessus, itaque eam in ostio collocabant, plana ibi camporum triticum, colles vites sponte natas
proferebant, rivuli omnes piscibus pleni, qui, fossis in veniliæ seu accessus maris extremis ductis,
illati scilicio, durante seu æstu recedente, nudis manibus capiebantur (id genus pisces sacros
vocant, credo, quod sine labore capiantur). Diversa ibi multaque animalium genera per pinguia
pascua silvasque oberrabant.
[ad indicem]
2656. ...
2657. ...
2658. ...
2659. ...
2660. Fragmenta pauca e Praschii (1637-1690) Psyche Cretica decerpta:

[ad indicem]
Quo tempore Græcia, a barbaris incolumis et Romani quoque expers iugi, virtutum
artiumque exemplis felicissime florebat, princeps quidam Atheniensium, Theophrastus nomine, vix
orta luce venatum exiit. Præcesserant catuli, Sparta nuper atque Creta missi, et impositæ
famulorum cervicibus Cumææ plagæ. […]
Ut oram silvæ attigit, vetustate juxta ac poetarum carminibus sacræ, inter primas fruticum
tenebras (tamquam adventum eius expectasset fortuna) prospicit inusitatæ magnitudinis cervum,
et capitis honore et specie corporis ad miraculum usque excellentem. Aureolis enim notis, veluti
stellis, pectus armosque sparserat, et cornua, quasi Dryadum joco, intextum pingebat sertum.
Exarsit ilico herois animus incredibili potiundi amore, nec oblitus est Dianæ vota facere, si
tantam spem non fefellisset.
Simul admonito calcaribus equo (Tigrin appellabat) omni virium contentione per æqua, per
iniqua rapitur; nec casibus terretur, qui non semel equo implicitum volutaverant, quo minus
aversam prædam ac profundo saltui se immergentem strenue urgeret. At canum sagax turba
(quod pro monstro ducebat heros) in hoc virtutis ostendendæ campo nihil agere. Erecta tantum
collo, oculis herum sequebatur. Simulacra, non canes venatores, diceres. Neque alia ceterorum
comitum segnitia; nihil quippe, quod venari possent, visu percipiebant.
Hoc acrius ille sectatur feram, ita fugientem ut opacarum arborum interventu nunc
subtraheretur aspectui, nunc redderetur, pulchriorque identidem appareret. Jacebat in medio
silvæ viridissima planities, quæ in atrum desinebat specus, impendente petra, unde gemini fontes
loquace argento præcipitant. Utrimque arbores, modicis æquisque intervallis, videbantur in
obliquum procurrere et assurgere paulatim et in cuneum differri. Ex quo admissos quasi in
infinitum oculos lætissima subibat imago. Arte omnia perfecta crederes, in magnifici theatri
speciem. Huc elapsus cervus recto cursu petit antrum mediisque tenebris immiscetur.
Nimium quantum eo viso lætabatur heros ut certissimā victoriā. Nec quicquam superesse
ratus nisi ut irretitam suapte amentia feram aut labori immolaret suo aut, servare si posset,
Dianæ pasceret, corusco telo advolat. Sociis quoque approperandi signum dederat, cum repente
miro spectaculo exanimatus hæsit. Nam cervus quidem nusquam; ceterum vibrari primo sicam, in
speluncæ nocte fulgentem; mox propius advectus puellam videt, omnibus emendatiorem formis
quas umquam oculis subjecerat. Id enim solum memorari posse putabat de tam illustri specie.
[…]
“Quis ille porro est qui excitat divos, qui conciliat tibi? Nonne Amor, deum optimus, quem tu
oculos a te dicis amovisse? Is est qui varios te casus experiri iubet, non ut opprimat, sed ut magis
subinde attollat. En, quam felicem in locum per immites illas Syrtes ducta es? Aude igitur
aliquando tandem sapere, et ex eo, quod mitescere hunc deum malis hominum nosti, spem divini
reditus immobilem concipe. Interim, si fortuna reflaverit ac redierit ad consuetudinem suam,
obdura, perfer, læta periculis occurre. Intuere certissimum amoris pignus, sacram purpuram. Hac
involvere, in hac prœliare, cum hac tuum sanguinem, si opus sit, confunde. Semper ama et quem
ames cogita.” Hæc effata, mille oscula imposuit murici.
Tenebras jam submoverat Auroræ jubar, cum intentis in Amorem fontanum oculis, studiosa
contemplatione virgo inhæsit. “Ecce, inquit, meum ver. Ut spirat! Ut floret! Ut ridet! O vultum! O
lumina, stellas extinguentia! O genas, malis rubentibus similes, quas ipsius pinxit ardor! O labella,
quæ perenni nectaris flumine rigantur! O cæsariem, Colophonio prævalentem auro! O pectus,
intacta nive candidius! O alarum velocissimarum purpuram! O arcum præpotentem! O pharetram
auream, quæ me læsit!" Sensit, postquam hæc locuta est, mente potius quam oculis talem se vidisse
Amorem. Amor enim, quem aspectabat, gemmeus erat et unicolor.
[…]
“Templum ibi, sive regia, vetusto marmore ad nullam exquisiti cultus speciem surrexerat.
Intus autem (procul enim inspicere dabatur per laxatas fores) auro radiantur cuncta,
interlucentibus gemmis. Quoque magis crederes deorum hanc habitationem esse, nemo quisquam
oculis offerebatur. Ardebam sane domum ingredi et propius spectare tantæ sortis opulentiam, sed
superandum erat flumen, præaltum visu, ceterum quovis electro purius, totamque insulam recto
findens alveo. Audacia cum armaret votum meum, credidi me placido amni, precata superos ut
fortunarent liquidum iter meque in adversa ripa sospitem ac puram sisterent. Quod factum.
Ædificio ut successi, luce repentina prope cæcitas oculis offusa est. Ductæ ex auro trabes;
incrustatus testudine picturas gemmeas ferente omnis paries; marmor vulgo calcabatur. Jam
fenestræ, excisæ crystallo, nullam accipiebant noctem. Et, quo nihil mirabilius, præparata
magnifice cena omni illecebra invitabat. Aures insuper mulcebat digna Musis symphonia, nec
apparebat tamen unde excideret. Plane attonita steti, ac interdum verane viderem an delusa
somnio fingerem exquirere mecum cœpi. Affixis mensæ oculis, postquam diu inter cupidinem ac
metum hæsi, attrectavi tandem dapes, ne deorum beneficia respuere viderer, et rubro nectaris
succo ad fastidium usque repleta sum. Denique et aurea sponda, quam roseis turgentem stratis
Sarrana purpura obtegebat, soporem expectavit meum. […]”
[ad indicem]
2661. …
2662. …
2663. …
2664. …
2665. …
2666. ...
2667. ...
2668. ...
2669. ...
2670. De Iosepho Bernerio (1637-1701) Theodericus Sacré hæc retulit in commentatione cuius inscriptio est de litteris
sæculi duodevicesimi latinis:
[ad indicem]
At in illud sæculum inquirenti ratio est etiam habenda codicum manu scriptorum, quibus
opera continentur Latina. Vix enim credere potestis quot asserventur inedita adhuc et adhuc
exploranda. Vel hac ipsa in Urbe, quæ semper fuit Latinissima, singulæ bibliothecæ copia eiusmodi
operum ingenti insigniuntur. Sunt sane in his quæ quis cum fructu quæque cum delectatione legat.
Nam ut exemplum afferam, memini me, cum plura de Iosepho Bernerio comperire vellem, qui cum
optimus Latinitatis poeticæ, tum præclarus dialecti Romanæ erat auctor (obiit autem ineunte
sæculo duodevicesimo), repperisse fabulam quandam in eo genere scriptam, quod ‘Oratorium’
plerumque vocatur, quo nomine Latino appellem nescio, ‘melodramatium religiosum’ forsitan
nuncupem; quo Davidis illa et Goliæ pugna sermone semipoetico, homœoteleutis passim
conspicuo, narratione brevi erat exposita; notulæ musicæ perisse heu videntur, supersunt
versiculi, qui una cum aliis multis eiusdem generis opellis ineditis servantur in Romana bibliotheca
nationis Italicæ ; en affero versus paucos :
(Golia:) Vnde venis? Tu quis es?

Hæc audebis
Nec timebis
Robur mirum,
Fortem virum?
Sic te prodit vana spes?
Unde venis? Tu quis es?
(David:) Ego sum qui te prosternam!
Audax derides
Imbellem quia vides.
Sed timebis
Dum videbis
In me cæli vim supernam.
Ego sum qui te prosternam!
(Ios. Bernerius, David Golie interfector (Roma, Bib. Naz., cod. Ges. 240, ff. 135v-139r))
[ad indicem]
E Iosephi Bernerii Poesi Jocosa hoc selegi poematium quo auctor honestos mores pueros docebat cum de
quodam inhonesto castanearum mercatore ageret fabella:
Castaneas, quas vulgus in Vrbe et ubique locorum

concoquit hiberno tempore, Musa canit.
Cauponæ ante fores mos est hanc vendere mercem,
ferrea stat triplici machina recta pede.
Hæc ignem claudit, parvæ fornacis ad instar;
assiduo modicus manat ab igne calor.
Huic super imposita est quoque ferrea, lata, rotunda
lamina, contiguis plena foraminibus.
Virgæ non impar ferrum producitur uno
ex latere ut pondus ferre sit apta manus.
Castaneas medio vi ferri in cortice sectas
hic ponit vendens ore manuque niger.
Interea cortex paulatim assatur ab igne.
Est pars, quæ ferrum tangit, adusta magis.
Protinus erecta sartagine venditor effert
castaneas, variant motibus hisce locum.
Confusas miscet subtus supraque revolvens;
quælibet ascendit, quælibet inde redit.
At res mira quidem! et virtus admiranda ministri!
Castantea his nunquam motibus illa cadit.
Cistula, quæ vacua est, assatas excipit, inde

ut gentem alliciat venditor, ista canit:
“Ori jucundas, o cives, sumite mundas!
Dum vos invito, vos properate cito!
Has ego perfectas, promitto has tradere lectas.
Qui semel accedit, protinus inde redit.
Has ego mercator calidas tibi trado viator.
Mons parit Albanus, porrigit octo manus.”
His ergo illecebris vulgaria carmina dicens,
emptores, populo prætereunte, vocat.
Quadrantis pretio mercator ementibus offert
castaneas, numerans, ut docet arbitrium.
Interea edictum de more emanat et illud
præfigit numerum. Pœna sit æqua dolo!
Sed deceptus adhuc est a vendentibus emptor,
jus nempe hi renuunt tradere cuique suum.
Exploratores fraudum violenter ementi
castaneas numerant, sic patet ergo dolus.
Supplicium est fraudis plures persolvere nummos,
sic, dum auget, minuit lucra dolosa manus.
Ergo discamus, numquam nos fraudibus uti.
Est qui alios prodit, proditor ipse sui.
[ad indicem]
2671. …
2672. …
2673. …
2674. …
2675. Locus excerptus e Christophori Cellarii (1638-1707) Historia Universali :

[ad indicem]
… Hispania, ejectis Mauris, sub Ferdinando coaluerat, cui, præter novum in occidente Orbem et
Siciliæ regnum, nunc Neapolitanorum accedit et Insubria mox accessura est. Lusitani in Africa et
Oriente suas possessiones augent. Galli, Italia excedentes, Britanniam sibi minorem adjungunt.
Regnum Angliæ, civili adhuc bello successionis causa turbatum, in certa familia quiescit. Sueci a Danis
sejunguntur. Helvetiorum respublica novis fœderibus se confirmat. Austriaca domus hæreditatibus
crescit, Otmanica, injustis armis. Persæ quoque illos sibi reges constituunt, qui ad nostram ætatem
successionibus venerunt. Imprimis Ecclesiæ reformatio meretur, ut novam historiam distinctam ab
illa quæ Medii Ævi fuit, ex sæculo decimo sexto aut prope illius initia auspicemur.
Philippus austriacus, Ferdinandi Catholici gener, jam rex Castellæ certis pactis declaratus, ante
socerum moritur ætatis anno XXVIII, sæculi, quod scribimus, sexto, relicto cum aliis liberis Carolo
filio, qui post decem annos Ferdinando in Hispaniæ regnis succedit, nuper Navarræ accessione ita
auctis, ut, qui supererat Ioannes Albretanus, Bearniæ angustiis, seu una provincia concluderetur. …
[ad indicem]
2676. ...
2677. ...
2678. ...
2679. ...
2680. Danielis Georgi Morhofii (1639-1691) locus de philosophia sceptica :

[ad indicem]
Procedimus ad philosophiam scepticam veterum, cujus principia adhuc supersunt in Sexto

Empirico, cujus tres elegantissimi et acutissimi extant libelli, quibus omnia Philosophorum placita in
dubium vocantur et nihil omnino certi in rebus relinquitur. Ejus opera Græce Latineque edita sunt
Parisiis anno 1601 et Genevæ anno 1621 ab Henrico Stephano. Stobæus quoque e veteribus philosophis
ea, quæ huc spectant, collegit.
[…] Fuit et Lucianus […] sectæ addictus. Accedunt etiam pæne eorum dogmatibus Academici,
quamquam nonnulli existiment Socratem, academicorum principem, cum scientiæ certitudinem a se
amoveret, per ironiam tantum hoc fecisse et scientiam dissimulando simulasse […]
Neque etiam in recentiore Academia, quam Cicero amplexus est, illa incertitudo scientiarum pro
universali atque adeo solida et vera, habita fuit et eo quidem sensus non improbandus est conatus
illorum, qui, ad ostendendam scientiarum imperfectionem, similia quædam scripsere. Qui enim
imperfectas dicunt sententias, non ideo statim negant illas, sed admonent homines de ulteriore
indagatione. Extat Nicolai Cusani, cardinalis, doctissimus de docta ignorantia liber, qui inter cetera
ejus opera, junctim edita, reperitur, quo imperfectionem humanæ sapientiæ, præ divina et occulta illa,
demonstrare laborat. Extat et Francisci Sanchez Tractatus de eo quod nihil scitur, quo Scholasticorum
ineptias exagitare voluit.
Similiter et sceptis accensendi non sunt, qui ideo dogmaticam veterum Philosophiam rejiciunt,
quod ipsi nolint admittere, nisi quæ sua experientia habeant comprobata. Scripsit Iosephus Glanvil
anglica lingua σκέψιν scientificam, Londini anno 1665 […] qua omnem doctrinam dogmaticam
impugnat eamque vanam esse et ignorantiæ matrem ostendit. Idem et consilium Societatis Regiæ
Anglicæ, nulla principia Physica agnoscentis, nisi quæ experientia comprobavit, quod vel symbolo illo
suo Nullius in verba, ostendit.
Idem Cartesius propositum habuit, quam ob causam ejus postulata sunt:
Omnia præjudicia exuenda esse, de omnibus aliquando dubitandum, quæ ejus assertiones
invisæ multis fuerint theologis, præcipue qui regulam istam de omnibus dubitandum, ut impietatis
plenam, incusarunt. Sed frustra quidem illi contra Cartesium eo pugnant, quod sensum ejus non recte
capiant vel capere nolint. Neque enim dubitat Cartesius aut dubitari vult de omnibus, ut sit in
dubitatione ista persistendum, sed ut sciat et certas conclusiones demonstret. Nulla enim scientia certa
est, nisi dubitatio præcesserit, quæ animum in utramque partem versat usque dum ad certas
conclusiones feratur.
[ad indicem]
2681. ...
2682. ...
2683. ...
2684. ...
2685. ...
2686. ...
2687. ...
2688. ...
2689. ...
2690. Hi sunt primi versus carminis ab Ubertino Carrara (1642-1716) compositi :

[ad indicem]
Primus ab Europa Solis qui viserit urnam

perque profanatum velis mare, maxima regna
regibus Hispanis, orbemque adiecerit orbi,
sit mihi materies operis...
vv.1-4
2691. ...
2692. ...
2693. ...
2694. ...
2695. ...
2696. ...
2697. ...
2698. ...
2699. ...
2700. Hoc est festivum carmen, cuius auctor Henricus Harder (1642- ?) esse fertur, versibus tautogrammaticis
compositum cui index est Canum cum cattis certamen:
[ad indicem]
Cattorum canimus certamina clara canumque

Calliope concede chelyn; claræque Camenæ
condite cum cytharis celso condigna cothurno
carmina: certantes canibus committite cattos,
commemorate canum casus casusque catorum;
cumprimis causas certamina cuncta creantes.
rixa inter feles et canes, pictore Grandville - 1840
Currentem cupide cruda cum carne catellum

conspexere cati captique cupidine cenæ
comprendunt catulum, capiunt coguntque carere
carne, canis clamor complebat compita, cuncti
confluxere canes; conamina cruda catorum
conqueritur catulus, captas carnesque cibosque
commemorat; cunctis cum cognita causa catellis,
concilium cogunt, canus calvusque culinæ
custos Castrutio cathedram conscendere celsam
cœpit, cumque canum consedit concio, causa
communis, clamat comites, commune ciebat
Consilium: coeunt crudelia corpora catti
contrectantque; canum carnes complentque culinam.
contemnunt catulos; contemnunt? cedere cogunt,
corpora corripiunt, contestaturque cicatrix
Cæcilii catuli conamina cruda catorum
conniveat causaque cadat careatque culina
clara caterva canum? citius contendere cursu
cum cervo cancer cupiet citiusque canorus
cogetur creperis Cygnus cessisse cicadis.
Cur catuli cur cessamus? conjungite castra,
conveniant campo catti, certamine claro
contendant cui conveniat censura culinæ.
Collaudare canes cani cœpere cerebri

consilium, Ceneus cum Castilione creatur
centurio. Cernunt catti crudele cieri
certamen, coeunt catti conflantque cohortes.
Callimedonta caput campi columenque catorum
consilium commune creat, curamque capessit.
Cumque coegissent catuli cattique catervas,

certamen campestre catis campestre catellis
complacuit, currere citi cursuque citato
convenere canes, cum conspexere catellos
cattorum cuneata cohors, concurrere cœpit
candida canenti cum Castilione Camauce,
conculcata cadit clarumque cruore colorem
corrumpit. coeunt certamine Casca Colaxque
Casca colorato, candenti corpore Colax,
Casca Colaxque cadunt. carus Condoque Coquoque
captaneus claram cupiens convellere Callam
conficitur. Catalina cadit, capiturque Cerastus
cumque Capo Canaus Celebris commilito claudi
Cromvelli, cum cœpisset contingere castra
Crantor corruerat cunctoque cruore carebat
confectus cursu. confligit Claudia cæco
cum Cephalo. curvam Clebuli Caronia caudam
Convellit. cum cattorum coeunte caterva
colligeret cunctas Canape Chionæa cohortes,
(Clara canis Canape campo Custosque cubilis
Callimachi,) cœpitque canum convertere cursus
Corbulo consuetis contritus colla catenis;
certatur, cæsis colles camposque cruentant
Corporibus. colluctantur caudis cubitisque
cattorumue canumque cohors, celeberrima Cauce
cum cedens campo claudo cum crure cucurrit
cœpissentque canes cattorum cingere cornu;
currite, clamabat Caronia, currite catti,

conficimur capimurque, canes cœpere cruenti
clause certantes cuneo circumdare cattos,
cernite constrato cumulata cadavera campo,
cernite calcantes cattorum colla catellos:
cedamus campum canibus, causaque cadamus.
Continuo catti cedunt cursuque citato
condita conantur celeres contingere castra,
cum consternari cattos, cum corde carere
conspexere canes, conclamavere citoque
conglomerata cohors certat contendere cursu
cum cattis, capiunt cattorum castra catosque
complures, captos cœnoso carcere claudunt,
connexis cruciant caudis cumulantque catenis,
centeni cecidere cati, cessere cruenti
centeni, claudit centum custodia captos :
concinno comitum celebrantes carmine cladem
complaudunt catulisque canes, canibusque catelli;
constituunt certas captivis conditiones:
Cum canibus coeat cattis concordia: cenis
captivi careant catti, cedantque culina
cum coquilur, cineres captent, caleantque camino
cernere contenti completos carne catellos.
Captivi canibus cito consensere, canesque
carcere confracto cum cattis conciliantur.
Colle cavo comitum congesta cadavera condunt
cattorumque canumque cohors curantque cruentos
complexi catulos catti cattosque catelli
Civili certant cauda, cubitisque cohærent:
de imaginis auctore
Cantatur, crudam claudunt convivia cædem,

cunctaque composito cessat certamine clades.
[ad indicem]
2701. ...
2702. ...
2703. ...
2704. ...
2705. Pauci aliquot versus decerpti ex Vincenti Placcii (1642-1699) carmine c.i. Atlantis retecta :
[ad indicem]
Intentata diu sulcantes æquora puppes

et Typhin cantare novum terrasque repertas
quas alta dudum per sæcula plurima nocte
texerat et mundo subduxerat atra Vetustas,
Castalii impellunt stimuli. Tu, maxime Rector,
qui cælum, terras, naves, maria alta gubernas,
adfer opem felix et, si fas addere, fausta
Calliope, non dura tuis tuque, optima Pallas
Cælicolum, primam Æsonidi fabricata carinam,
exiguam hanc moderare ratem perque invia primo
tendentem cursu serva et iuvenilibus ausis
adspirans cœptum propera deducere carmen.
Sic mihi verborum procedet plenior ordo,
sic magis ex voto current mea carmina, current.
[...]
Sic frons Aonidum vobis, sic lætus Apollo
redeat , et largas Helicon indulgeat undas.
Iam quoniam terrasque novas, inventaque nuper
æquora dicemus, prius admirabile mundi
adspicite atque animo mecum comprendite corpus.
[ad indicem]
2706. ...
2707. ...
2708. Isaacus Newtonius (1642-1727) in præfatione operis c.i. Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, hæc, inter
alia, scripsit:
[ad indicem]
Vis centripeta est, qua corpora versus punctum aliquod, tamquam ad centrum undique
trahuntur, impelluntur, vel utcumque tendunt. Hujus generis est gravitas, qua corpora tendunt ad
centrum Terræ; vis magnetica, qua ferrum petit magnetem; et vis illa, quæcumque sit, qua
planetæ perpetuo retrahuntur a motibus rectilineis, et in lineis curvis revolvi coguntur.
[...]
Cum veteres mechanicam (uti auctor est Pappus) in rerum naturalium investigatione
maximi fecerint, et recentiores, missis formis substantialibus et qualitatibus occultis, phænomena
naturæ ad leges mathematicas revocare aggressi sint, visum est in hoc tractatu mathesin excogere
quatenus ea ad philosophiam spectat. [...]
Nos autem non Artibus sed Philosophiæ consulentes deque potentiis non manualibus sed
naturalibus scribentes, ea maxime tractamus quæ ad gravitatem, levitatem, vim elasticam,
resistentiam fluidorum et ejusmodi vires seu attractivas seu impulsivas spectant: Et ea propter
hæc nostra tanquam Philosophiæ principia Mathematica proponimus. Omnis enim Philosophiæ
difficultas in eo versari videtur, ut a Phænomenis motuum investigemus vires Naturæ, deinde ab
his viribus demonstremus phænomena reliqua.
[...]
Regulæ philosophandi
Regula I
Causas rerum naturalium non plures admitti debere, quam quæ et vera sint et earum
phænomenis explicandis sufficiant.
Dicunt utique philosophi : Natura nihil agit frustra, et frustra fit per plura quod fieri potest
per pauciora. Natura enim simplex est et rerum causis superfluis non luxuriat.
Regula II
Ideoque effectuum naturalium ejusdem generis eædem assignandæ sunt causæ, quatenus
fieri potest.
Uti respirationis in homine et in bestia; descensus lapidum in Europa et in America; lucis in

igne culinari et in Sole; reflexionis lucis in Terra et in planetis.
[...]
1. Gravitas igitur datur in Planetas universos. Nam Venerem, Mercurium, caeterosque
esse corpora ejusdem generis cum Jove et Saturno, nemo dubitat. Et cum attractio
omnis (per motus Legem tertiam) mutua sit, Juppiter in Satellites suos omnes, Saturnus
in suos, Terraque in Lunam, et Sol in Planetas omnes primarios gravitabit.
2. Gravitatem, quæ Planetam unumquemque respicit, esse reciproce ut quadratum
distantiæ locorum ab ipsius centro.
3. Graves sunt Planetæ omnes in se mutuo per Corol. 1. et 2. Et hinc Juppiter et Saturnus
prope conjunctionem se invicem attrahendo, sensibiliter perturbant motus mutuos, Sol
perturbat motus Lunares, Sol et Luna perturbant mare nostrum, ut in sequentibus
explicabitur.
[ad indicem]
2709. ...
2710. Petri Francii (1645-1704) versus in sævitiam amoris libidinosi eiusdemque varii ac fugacis:
[ad indicem]
Ergo ego perpetuo semper torrebor ab igne,

unus in innumeras sufficiamque faces?
Et modo Liriopes, modo Phyllidis urar amore,
incertusque mei semper amoris ero?
Jam mihi dulcis Hyella placet, jam pulchra Lycoris,
luminibus nunc est grata Neæra meis.
Jam nec dulcis Hyella placet, nec pulchra Lycoris,
iam nec luminibus grata Neæra meis.
Nunc alios, nunc rursum alios mens concipit ignes,
et desiderio torqueor ipse novo.
Quid voveam, dubito; voveo tamen omnia demens
sumque miser voti nescius ipse mei.
Et lubet et cupio; sed quod cupioque libetque,
hei mihi nec cupio, nec libet illud idem.
Fluctuat huc illuc animus, ceu pinus in undis,
nunc Borea, adverso nunc agitata Noto;
alma Paphi regina, vago diva edita ponto,
cur adeo similis motibus unda tuis?
Vnda levis, levis est amor; maris unda movetur
semper; amor nullo perstat, ut unda, loco.
Æstibus alternis illuc modo pontus, et illuc
volvitur; alternis æstibus errat amor.
Quo libet, impellunt venti mare; quo libet, æquor,
impellunt animi ventus et aura mei.
In medio vagor oceano : nusquam otia, nusquam
terra; stat ante oculos pontus et æthra meos.
Vndique vesani tendunt mea carbasa Cori,
temperat ambiguam nec manus ulla ratem.
Adsis, o Erycina, meam nec desere pinum;
ius etenim in fluctus, fluctibus orta, tenes.
[ad indicem]
2711. …
2712. …
2713. ...
2714. ...
2715. Nicolari Giannettasii (1648-1715) versus deprompti e primo Nauticorum libro :

[ad indicem]
...
Ergo age et innubi quoniam lux aurea cælo
jam nitet, et Zephyris crispantur molliter undæ,
audaces tu pande sinus, dextraque potenti
tu dubio cursum pelago, clavumque guberna.
Principio nautis silvæ delectus habendus,

unde abies viduata comis, nudataque fagus,
ulmique, et cæsæ veniant ad litora pinus.
Primus et hic illis labor impendendus et omnes
sacrorum saltus nemorum lustrare necesse est.
...
Sive per externas oras, audacibus ausis,
Oceano errandum, late qui panditur ingens
Herculeas vltra metas, seseque per omnes
insinuat torrente plagas, qua surgit Eoo
Phœbus, et Hesperio rediens lavat amne quadrigas.
Nam si materiem texendis navibus aptam

legeris, atque data fabricaveris arte carinas,
deduces celerem decurus in æquora puppim,
ac lætus Zephyro committes vela vocanti.
Non te nimbifero terrebunt turbine venti,
nec tumidum veniens glomeratis fluctibus æquor
vertice ab undoso; rapidas animosa procellas,
nimbosque pelagique minas pulsabit et Euri
illa, coronatas opponens pulsibus alnos,
Idæas soboles, Alpinaque pignora. Ceu arx
duro imposta jugo duraque e rupe reciso,
plurima quadrato surgunt cui mœnia saxo,
quam crebris aries ærata cuspide pulsat
ictibus alatoque petunt tormenta metallo.
Verberat invictos iterato machina muros,
atque explosa cavo pila ferrea sibilat ære.
Stat contra hæc: duris eludit rupibus ictus;
nec timet horrificis tormenta sonantia bombis.
Sic et robusto de robore texta carina

non nisi spumosum multis post cursibus æquor
emensa et pelagi varios experta labores,
et seros obitus, longævaque Fata videbit.
...
[ad indicem]
2716. ...
2717. ...
2718. ...
2719. ...
2720. Thomæ Cevæ (1648-1737) versus de animi aciē vel animī sensū quī præditus est intelligentiā sui ipsius :
[ad indicem]
Immortalem animum experior, licet abditus isto

carcere detinear vinclis et sentio quiddam
quod non ex vulgo est rerum mortalium, uti sunt
cetera, quæ afficiunt sensus extrinsecus istos.
Namque aciem ingenii in me ipsum, ut volo, sponte reflecto
quodque volo, me velle scio, atque hoc, quod scio, rursum
intueor mente huncque ipsum intuitum video atque hinc
orbibus innumeris in me ipsum complicor. Ergo
est quædam in nobis sublimi in parte reposta
vis dignoscendi, quæ sese intelligit et se
percipit ac sentit seque omnem cernit et ambit.
Quo fit ut alterius cujusque omnino sit expers
sed sibi tota insit seque ipsam ideo experiatur,
in semet flexis obtutibus atque retortis,
ceu punctum, quod mole carens se terminat, una

et simplex, quæ particulis non differat ullis
cunctaque discernat, quia sunt alia. Hinc ego, quum me
experior, qua sum rationis compos, ab illis
discernor cunctis, quæ sunt mea, ceu manus et pes
et cruor et venæ et fibræ. Nam si roger an mens,
qua video, sit quicquam ex his, per singula eundo,
abnuerim semper; nec erit res sensilis ulla
quam cernens animus non abs se aliam externamque
Ilico rejiciat. Non ergo materiai
quicquam habet ingenitum, quo fiat sectilis, ut qui
totus inest sibi seque ideo sentitque videtque
atque sui bene conscius a cunctis refugit, quæ
composti redolent aliquid mixtoque laborant.
Quod non in brutis animantibus evenit ullis,
quæ si pernossent se intrinsecus, experiendo
intuitu verso quid possint quidve laborent,
nec bos fune trahi nec cornibus illaqueari
nec pateretur equus sessorem injectaque frena.
Sed quia difficile est animis hoc carcere clausis.
Fumum inter nebulasve quibus domus ista nigrescit,
perspicere hæc clare, idcirco trita illa sciendi
arridet via nonnullism qua fingitur omne
Naturæ effectricis opus non esse aliud quam
illud idem quod textor agit typothetaque jungens
componensque caracteres quodque ille, lapillis
qui sphinga incrustat variis asarotaque pangit.
Et quoniam exempla hæc sunt conspicua et bene nota,
quæ tonsor quoque percipere et quæ femina possit,
his ita perceptis, reclusisse omnia credunt
arcana, hoc uno nimirum quod simili arte
ingenioque opifex supremus cuncta laboret.
At non artifices cernis quam sedulo curent
artem celare? ut se oculis subducere vulgi
pictores studeant post lignea sæpta latentes?
Dein credam in patulo atque in luce opera ista supernæ
mentis agi ut possit quivis mysteria nosse?
Quam longe præstat nescire abscondita rerum
Naturæque magisterium, quod provida celat,
quam sic decipere et falli? Sed cœpta sequamur.
Hoc igitur quod materiæ jam vidimus expers
quod sit quodque exstet non isto a corpore sumit.
Namque sui est animus juris seque undique versat
ut libuit quodque hoc libeat facit arbiter ipse.
Quin ipsummet corpus agit refugumque coercet
atque infrene regit durisque laboribus angit.
Quin etiam ferro nonnulli in viscera adacto
confodiunt se sponte, adeo dominatur in ista
membra animus princeps nec agit, nisi ut arbiter, auctor
et dominus. Non igitur mors lædere possit,
nam, cedo, quid possit? Non partes solvere quum sit
simplex atque incorporeus; non, corpore dempto,
ædibus ejectum dispergere, ne amplius usquam
in rerum numero exsistat, quum corpore ab isto
non habeat quod sit; quin jura, ut vidimus, ipsi
det princeps liberque suo regat omnia nutu.
Nil igitur Libitina potest, nil juris in ipsum est
præterquam vinctum laqueis quod solvere possit.
Atqui immortalem negat esse Lucretius. Atqui
vel fingit vel mentitur vel jungit utrumque
impius. Ecquid enim, si talia credidit umquam,
spe ductus famæ atque æterni nominis actus
illecebra, Graii jampridem explosa revexit
somnia Democriti? Quorsum istæc gloria parta
carminibus (nec enim mihi quis persuaserit umquam
æternum haud spectasse decus nomenque futurum
immortale sibi). Quorsum, inquam, hæc gloria parta
carminibus, si post cineres haud tangeret ulla
laus animam, cujus superessent semina tantum
seminibus reliquis permixta et sparsa per auras
omnino cæca et numquam coitura deinceps?
Nemo hominum, reor, hoc sentit, quamquam
asserat ore interdum nonnullus, ne ingenii videatur
ex vulgo reliquorum, sed rari ac peregrini.
Talia nec quisquam velit umquam credere namque hic
infelix foret atque ærumnosissimus inter
mortales, furcis addicto tristior, ut qui
tætram exspectaret mortem, qua totus obiret,
quod saltem ignorant pecudes rationis egentes,
quas penitus mors absumit nil tale timentes.
Uni hominum generi tantum expedit istud: eorum
nimirum, qui jamdudum assuevere tremendis
flagitiis, quos dira animi præsagia quædam
terrificant justasque evadere vindicis iras
Supremi vellent, quem non exsistere mallent,
illius aut saltem cuperent eludere fulmen,
in nihili latebras et inania cæca recepti.
[ad indicem]
2721. ...
2722. …
2723. ...
2724. ...
2725. Initium saturæ inscriptæ Curculionis parasiti mortualia :
[ad indicem]
Atlantes, ut veterum scriptorum memoriæ narrant, placida et facili fruuntur quiete nec
insomnia vident, qualia reliqui mortales. Equidem apud eos esse nimis aliquando vellem, ita me
nocturnæ terrent imagines ex earumque rerum, quas vigilans egi, aut cogitavi, reliquiis
inhærentibus iisque permixtis ac turbatis, mirabiles existunt species somniorum …
[ad indicem]
2726. ...
2727. ...
2728. ...
2729. ...
2730. Ioannæ Agnetis a Cruce (1651-1695) epigramma:

[ad indicem]
Desine pacifera bellantem, Pallas, oliva,

desine Neptuni vincere, Pallas, equum.
Vicisti: donasque tuo de nomine Athenis
nomen; Neptunus dat tibi et ipse suum.
Scilicet ingenium melior sapientia victum
occupat, et totum complet amore sui.
Si tamen hic certas, Neptunia, Mexicus audit,
Neptuno et Palmam nostra Lacuna refert.
Gaudeat hinc felix Sapientum turba virorum:
præmia sub gemino Numine certa tenet.
De ascensione Divæ Virginis Mariæ :
Ad dexteram Filii sedet

et, ut cælorum Regina,
tota coronatur gloria
et gloriam coronat ipsa.
Hoc poematium agit de lacrimanti Amoris Deo:
—Quare lacrimosum,
rogo, video, et flentem,
illum qui Cælorum
claves potens tenet?
—Quia sapit amare,
cœpit amare flere.
—Quare ille, cui Christus
osculavit pedes,
maculas peccati
lacrimis absterget?
cœpit amare flere.
—Quare mæstum video,
quem vidi potentem
et fortem, in Horto,
turbis se præbere?
cœpit amare flere.
—Quare ille qui dixit:
Nam, si me oportuerit
mori tecum, moriar,
antequam te negem?
cœpit amare flere.
[ad indicem]
Ab Alexi Hellmer, egregio latinarum litterarum studioso, didici hispanum sacerdotem Iesuitam, nomine
Thomam Serrano y Pérez (1715-1784), qui præterea scriptor esset latinus, distichon exarasse ad honorem Ioannæ:
«monialis Mexicana:
Finge novas Musas tibi, Græcia; nam modo priscas

una novem visa est vincere Mexicea.»
[ad indicem]
2731. ...
2732. ...
2733. ...
2734. ...
2735. ...
2736. ...
2737. ...
2738. ...
2739. ...
2740. Francisci Langii (1654-1725) Dissertationis de actione scenica locus ex præfatione:
Multorum sæpe sermonibur urgebar ut actionis scenicæ principia et modum, pro mea in his
studiis qualicumque notitia, in gratiam litteratæ juventutis conscriberem, præsertim cum
neminem esse dicerent, qui artem tam nobilem ac summe necessariam editis præceptionibus
illustrarit. Quæ enim Aristoteles et oratorum princeps, Cicero, de illa nobis reliquerunt, ad
pronuntiationem solum et vocis inflexionem pertinent. De reliquis corporis omniumque
membrorum compositione parum admodum, certe non tantum edidere, quod cupido artis
æmulatori ad instructionem sufficiat. Recentiores nonnulli de gestu quidem et actione leges aliquas
tradunt, sed non eas, quæ theatrum proprie attingant. […]
Locus alter ex operis initio :
Quid sit actio scenica et de ejus præstantia.
De actionis præstantia multis disserere, supervacaneum est, cum omnium peritorum

auctoritas, quin et naturæ calculus et communis experientia summam ei laudem attribuant. […]
Istud ego non timide pronuntio, prodigiosam pæne vim ad movendos humanos animos
inesse actioni.
[…]
Actionem scenicam ego e meo sensu convenientem totius corporis vocisque
inflexionem appello, ciendis affectibus aptam. Adeoque tam ipsam corporis moderationem,
motus et posituras, quam vocis mutationem actio complectitur, quas ad artis et naturæ leges
componit, ut spectatoribus delectationem faciat et inde potentius moveant ad affectum.
Eiusdem auctoris sententia de necessaria libertate qua utendumst scriptoribus elegantioris litteraturæ, etsi
intra tritum orbem sæculorum consuetudine traditum permaneant:
Si vera et probabilis est mea de præceptis scænicis opinio, tunc non temere concludi posse
existimo, non male agere recentiores poetas, si veterum sanctiones temporum nostrorum genio
moderate studeant accomodare, inhærendo quidem eorum vestigiis, quantum potuerunt;
aliquanto tamen plus dando libertati suæ, quam stricta veterum severitas ad normam suorum
temporum statuerat.
Id autem eo liberius dico, quia ipsi antiqui et venerandi auctores non semper
præceptionibus tam accurate institerunt, ut non nonnumquam ab illis recesserint.
[ad indicem]
2741. ...
2742. ...
2743. Caroli D’Aquino (1654-1737) versus decerpti e satyra in cultum deorum antiquorum :
[ad indicem]
N.B. Monitor aliquis, ad loquendum inductus, hoc facit Satyræ initium. Poetam redarguit, quod inusitatam,
minusque rectam conscribendæ Satyræ viam insistat; dum non hominum, sed Deorum vitia verbis castigat.
Aperit deinde auctor rationem consilii fui, docetque, ideo se fabulose antiquitatis Deos perstringere, ut Deorum
flagitia, quæ cum vitiis omnis ætatis hominum sunt communia, libere carpat; simulque juste fortasse aliorum
offensioni, pudori suo consulat, dum, ab hominibus nominatim notandis abstinens, illis falsorum nomina
Deorum substituit. Quod si propria aliqua hominum nomina occurrent in his Satyris cum vitii nota usurpata, ea,
lector, omnia ab auctore prorsus conficta intelligas, accipias. Ad has vero notas, immo vero notulas, cave
accesseris, tanquam ad omnigenæ eruditionis nundinas aliquas, aut promptuaria. lis folùm dilucidandis operam
impendimus, quæ minus obvia fæpius occurrere in Satyra neceffe eft. Arma Lucili, id est Carmen Satyricum,
cujus primus apud Romanos auctor, Cajus Lucilius. Is Accii Cæcilii, poetarum in scena præstantium, æqualis
fuit. In ejus stylo, scribendique ratione expendenda multus est Horatius.
At tu, Lucilii tractas præposterus arma

qui pravos hominum parcus compungere mores,
cælicolas ad flagra vocas; rasumque pudore
os cælo, Phlegyas, Phlegræque nepotulus, infers,
et sacram gravius peccas scelerosus ad aram.
[...]
Plus valet ad frugem, sanctum proponere rectum

ingenuis animis aliena in imagine, quam si
ipsos confodiant acidæ convicia linguæ
ad vivumque seces, herbis medicabile, vulnus.
Dicam quod forsan dictum mirabere: multum
res tenera est, Mastigophorus, lictorque Lycei.
Virga manu cauta rigidi tractanda Catonis.
Sæpe graves monitus vindictæ virus acerbat;
sæpe, odio propior, perdit censura vigorem.
[ad indicem]
2744. ...
2745. Floruit quondam (c. 1655) Latine docta femina, natione Polona, nomine Sophia Corbiniana, de qua, proh dolor,
fere nil discere potui paucis in operibus quæ quidem consulere potuerim. Hanc modo stropham Sapphicam quam
illa erudita femina condidisse traditur, haud immoto animo legere mihi contigit, quam hic exscribo, gustum ut
habeas:
[ad indicem]
Iri, nimborum facies serena
atque iucundus lacrimantis auræ
risus et ludus, speciosa pulchræ
filia lucis.
[ad indicem]
2746. ...
2747. ...
2748. ...
2749. ...
2750. Hosce, inter alios, versus lusit Livinus Meier (1655-1730) de Tristibus Ovidianis:
[ad indicem]
Ecce Tomitanæ quem deflevere volucres
carmen olorino concinit ore senex.
Et tamen extremum vates languebat ad Istrum
exul et exhaustis viribus æger erat.
Nec deerant animo Scythicæ fastidia terræ
longaque quæ gelidus frigora Pontus habet,
bellaque præcipitesque aura stridente sagittæ
infestusque truci semper ab hoste locus,
et (quod præcipue miserum flexisse putandum est)
mitior ad nullas Cæsaris ira preces.
Omnia cum premerent, vicit tamen omnia fervor
igneus et fato mens bona maior erat.
Scilicet Aoniæ superabant omnia Musæ
et comes in longas sola Thalia vias.
[ad indicem]
2751. ...
2752. ...
2753. ...
2754. ...
2755. Carolus Kolczawa (1656-1717) præcepta aliquot de conscribendis epistulis, decerpta ex opere cui index Epistolæ
familiares:
[ad indicem]
Epistola nomen græcum suam ducit etymologiam a verbo ἐπιστέλλω, quod latine idem
significat ac transmitto; ab uno quippe loco ad alterum transmittitur, passim ita clare definitur.
Epistola est sermo absentis ad absentem.
Genus epistolarum est triplex.
2756. ...
2757. Francisci Eulalii Sabastano (1657-1717) primi versus deprompti e carmine didascalico cui index Botanicorum,
seu institutionum rei herbariæ libri IV :
[ad indicem]
Qui campis passim frutices, quæ montibus altis

herbæque stirpesque et odoro germine plantæ
proveniant, medicos riguis quas lactet in usus
seu Doris seu Najas aquis, aut Sole marito
fœta coloratis Perue submittat ab Indis :
quæ virtus sit cuique satu concepta, potestas
quæ foliis, vel quæ lectis radicibus artes
hinc efferre, novo mentem quando impulit œstro,
meque suas ultro ipse artes docet auctor Apollo,
incipiam...
[ad indicem]
2758. ...
2759. ...
2760. Gabrielis Francisci Le Jay (1657-1734) carmina aliquot excerpta ad varia argumenta spectantia:
[ad indicem]
Potio cocholati [sic] litterarum studiosis saluberrima
Nam quis ab extrēmīs jūcundum mūnus Ibērīs

Mittat lība mihī, lætō quæ Mexica partū
Progenuit tellūs et odōrō condit amōmō?
Scīlicet ille novōs pōtus dat vātibus ignēs
Inspīrat dignōs ipsō vel Apolline versūs.
Ah! meminī ambrosium sī quando haurīre liquōrem
Contigerit, sensī sub pectore crescere vīrēs
Insolitās, æstūque calescere corda benignō.
Hæc mea lība juvant: tam dulcī nectare dīves,
Bacche, tuōs laticēs tua jam tibi, Bacche, relinquo,
Pōcula seu calidō quæ fert Burgundia tractū
Seu quæ læta magis gremio Campania fundit.
Non capiti nocet ille liquor numerumve lucernis
Ingeminat crūdōsve ciet sub corde tumultūs.
Ō Grājōrum utinam vītālis succus in ōrīs
Crēvīsset quondam! Tū quī vīnōsus, Homēre,
Laudibus argueris vīnī, meliōre tulisses,
Dēsertor Bacchī, cocholātum ad sīdera versū.
[ad indicem]
In opere Stephani Blancardi cui index Lexicon Medicum hæc de libo Indico ex theobromate referuntur:
Chocolata est compositio quædam ex fructibus Cacoa dictis, vaniglia, cinnamomo, sacharo etc. quæ omnia in
massam vel placentulas rediguntur. Dicitur et Succolata, et Chucalata; præparatur cum lacte vel aqua cocta
et fervida, atque agitando chocolata liquescit, et sorbendo calide bibitur.
Carmen de misero poeta cui malo furto abrepa est crumena:
Poetæ luctus amissa crumena
Ite oculi in lacrimas, largosque effundite rivos;

Causa nequit lacrimis æquior esse meis.
Disperii! incauto malefidus prædo crumenam,
Et mea cum nummis gaudia cuncta tulit.
Quo sequar, aut qua te latitantem parte requiram,

Improbe? te quis habet, blanda crumena, locus?
Carminibus plus heu! misero dilecta poetæ!
Carior et cunctis una crumena libris!
Ah! sine te valeat, quid enim mihi prosit, Apollo?

Maius Apollineo Numine Numen eras.
Ducebam facili tecum bona carmina plectro;
Carmina iam sine te reddere plectra negant.
Ah! male sit! nam quid voveam tibi: pessime furum;
Quæ te pœna manet crimine digna satis?
Adsit Tisiphone, diroque armata flagello,
Nuda per insultans ilia triste sonet!
Adsit Tartareis Alecto excita tenebris;
Vindice furaces ustulet igne manus!
Sed quid ego hæc? fruitur rapta male prædo crumena,

Et surda ridet perfidus aure minas.
Te saltem afflicti tangat miseratio vatis,
Phœbe pater; misero, quam potes, affer opem.
Intactis per te revolet, precor, integra nummis,
Et notos repetat salva crumena lares!
Ni bonus ablatas ilico reddis opes;
Nulla mora est, tibi solus habe tua carmina; nummi
Dum pereunt, vatem quid iuvet esse tuum?
[ad indicem]
Pacis et Bellonæ colloquium
Num satis humani fusum est, Bellona, cruoris?

Letiferum quando pones satiata flagellum
tristiaque exstingues portantem incendia tædam?
Talia dicebat communibus excita votis
aurea Pax, sortem Europæ longosque labores,
immensasque orbis laceri miserata ruinas.
Cui, conata hilares Bellona assumere vultus,
Quid me, ait, incusas probrisque inimica lacessis?
Quid mihi, Pax, lacerum crudeliter obicis orbem?
Scilicet una nocens videar, fatalia belli
semina tartareæ dum spargunt undique pestes?
Incipiat primum tumidos deponere fastus
ambitio, parcatque aliena invadere regna
imperiis contenta suis, saturata quiescat
ira ferox cessetque odiis certare malignis.
Desinat humanas stimulis incendere mentes
impatiens livor, scissa Discordia palla
aufugiat, resides acuens in funera gentes.
In Scythicas memet tunc currus devehet oras.
Hic præsens nostro se offert seges ampla furori.
[ad indicem]
2761. Antonii Matthiasævii Caramanæi (1658-1721) pauci versus excerpti e carmine ad Iacobum Candidum :
[ad indicem]
De theatro novissime structo:
In Phariis quæ cerno plagis? qua personat annus

lætitia plausuque novus? Natura profecto
vel Deus huc aliquis nullam modo transtulit urbem
consuetam magnos sollemniter edere ludos.
[...]
O quoties, primas cum vesper frigidus umbras
proferret, cooperta pedes Comœdia socco
illius incessit sollers per pulpita iussu,
detentura diu pleno sermone leporis
consessus pronas et acutis lusibus aures!
Eiusdem sic turba sales, sic dicta facetis
captabat condita iocis, ut ab ubere sensu
acta voluptatis contenderit ilia risu
sæpius et multo distorserit ora cachinno.
...
[ad indicem]
2762. …
2763. Davidis Hoogstratani (1658 - 1724) carmen cuius inscriptio est In adventum veris :
[ad indicem]
Jam redeunt iterum jucundi tempora Veris,

et læta exornant floribus arva novis.
Jamque suas tellus vires frondesque resumit
arbor et in gravido palmite gemma tumet.
Exultant volucres, et cantibus æthera mulcent,
et matutino carmine silva sonat.
Ecce iterum stabulis exit pecus omne relictis,
ecce iterum campos et nova rura petit.
Pascuntur late virides armenta per herbas,
primaque, clausa diu, gramina tondet ovis.
O mihi si liceat vacuo curisque soluto
innocuos læto ducere rure dies,
Et procul a populi strepitu insanoque tumultu
aspectu cæli liberiore frui!
Hæc certe nobis hilararent gaudia mentem,
hæc esset nobis sæpe petita quies.
Tunc mihi dictarent non duræ carmina Musæ,
et de fonte sacro pocula plena darent.
Ipsi etiam gratus Phœbo tunc dicerer inter
non fastiditos nomen habere viros.
At nunc perpetuo mihi mens distracta labore est,
et sub non justo pondere fessa gemit.
Et quis adhuc quærat, mihi cur nullo igne calenti
assiduo tactum frigore carmen eat?
[ad indicem]
Epigramma cui index est Amor dulce malum :
O Crudelis amor, vivæ mihi mortis imago,

quod pereo, et lento maceror igne, tuum est.
Quis tibi divorum, nimium violente Cupido,
in miseros tantum juris habere dedit?
Vana queror: fugiens omnem mens ipsa medelam
vulneribus sequitur tela cruenta suis.
Sit nobis vitam in dulci fas ducere amore!
In dulci nobis fas sit amore mori.
2764. …
2765. Hoc poematio Sophia Brenner (1659-1730) castum laudat amorem :
[ad indicem]
Felices blandæ subeuntes vincla Cytheræ,

queis premit innocuum colla pudica jugum!
Sic libertatem recipit qui perdere credit;
mancipat an quenquam, dic, age, castus amor?
Hoc altero carmine poetria summis prosequitur laudibus medicinæ doctorem nomine Urbanum Hierne :
Hierniades, physicis semper venerabile nomen,

doctrinæ medicæ lux et in arte potens.
Vir prisci candoris amans verisque satelles,
almæ justitiæ propositique tenax.
Abdita qui reseras in sacra Palladis arce
artis et ingenii qua monumenta latent.
Qui Sophiæ templum et clausi penetralia veri
inventis ditas, irrequiete, novis.
Tu qui metiris captu mysteria rerum
quique doces partes aeris, ignis, aquæ;
corpore quo penetret vaga lux adamantina claustra,
illice quo magnes ferrea quæque trahat.
Siccine femineum poscis, doctissime, plausum
et tenui gestis scilicet ore cani?
Exsuperat vires jussum: si lusimus ante
materies numeris par fuit ista suis.
Gloria sed Phœbi! quo me nunc optime cogis?
quodque putas pondus Carminis esse mei?
Nescis, heu, nescis gentis fastidia nostræ:
Frigida non Phœbus carmina noster amat.
Philosophos summos audent contemnere reges
præque sua miseros condicione putant.
Quid tibi propterea, doctorum maxime, prodest
carmen femineum, quod leve vulgus amat?
Quidnam igitur? taceo: sat enim dixisse putandum est,
se quæcumque satis dicere posse negat.
[ad indicem]
2766. Quinti Sectani sive Ludovici Segardi (1660-1726) versus e satyris excerpti:
[ad indicem]
Philodemus occupat in via Sectanum Arcadiæ Academiam petentem, omnique officiorum genere
contrectat, studens sibi, suisque opinionibus addicere. Varios nectit sermones. Atheismum præ cæteris
extollit. Aversantem ab impietate, vitam civilem docere aggreditur: sed tandem pertæsus Sectanus nebulonis
dicteriis opportuno commento ab illius aspectu se eripit. Character hominis usque ad nauseam petulantis ad
vivum et eleganter exprimitur.
Ibam forte sacri nemoris visurus asylum

Arcadiæ, nuper quo concessere Camenæ
unanimes. Longo pertæsum calle salutat
a levi Philodemus, homo mihi nomine tantum
notum et ‘oh’, dixit, ‘tota quæsitus in Urbe,
ut belle occurris! simul et constringere dextram
et palpare humeros et clara voce sodalem
dicere et effusa clunem mihi lambere lingua.
‘Quorsum hæc’, mecum ajo, meditantem reddere verba
officioque pari jam respondere paratum
occupat ille prius. Via, quæ te ducit ad umbram
Parrhasiæ, ni fallor, silvæ, hæc est: ubi doctus
Dyndimus et frustra Lalage dilectus Jolas
æquore cum primum tinget vaga lumina Phœbus
innocuos lusus dulcesque Amaryllidis iras
cantabunt viridis circum myrteta theatri;
centum ibi pastores aderunt centumque videbis
succensos stimulis animos et laudis amore.
...
[ad indicem]
2767. Initium orationis de liberata civitate Vienna ab Carola Catharina (1660-1744) habita Patavii pridie kal. nov. 1683
:
[ad indicem]
De liberata civitate Vienna deque profligato exercitu Otomannico, ego puella ætate tenera,
ingenio modico, doctrina perquam mediocri orationem habere hodie aggrediar, nemini mirum
videri debet. Talis enim ac tanta victoria vel mutis vocem donare possit. De tam miro tamque
prospero successu nihil equidem silet, exsultant in cælis angeli, fremunt in Tartaro dæmones, totus
orbis christianus passim lætatur ac plaudit. Nullo vel ætatis vel sexus vel sortis discrimine proceres
ac populus, sacerdotes, magistratus, cives, pueri ac puellæ certatim Deum adorant, imperatorem
celebrant. Ipsa profecro rerum natura in partes lætitiæ ire gestit ac sacro concentui succinere
videtur. Sol splendidius nitet, puriore luce arridet æther, plausibus cantibusque aer personat, festis
undequaque ignibus terra emicat, universa denique mundi compages prorumpit in gratiarum
actiones et ad publica christianorum gaudia conspirat.
2768. ...
2769. ...
2770. Ioannis Ioachimi Müller (1661-1733) orationis de tribus impostoribus initium:
[ad indicem]
Deum esse, eum colendum esse, multi disputant, antequam et quid sit Deus, et quid sit esse,
quatenus hoc corporibus et Spiritibus, ut eorum fert distinctio, commune est, et quid sit colere
Deum, intelligant. Interim cultum Dei ad mensuram cultus fastuosorum hominum æstimant.
Quid sit Deus describunt secundum confessionem suæ ignorantiæ : nam, quomodo differat
ab aliis rebus, per negationem Justorum conceptuum efferant, necesse est. Esse infinitum ens, id
est, cujus fines ignorant, comprehendere nequeunt; Esse Creatorem cæli et terrarum ajunt, at quis
sit ejus Creator, non dicunt, quia nesciunt, quia non comprehendunt.
Alii ipsum sui principium dicunt, et a nullo, nisi a se esse, contendunt; itidem ii dicentes
quid, quod non intelligunt. Non, ajunt, capimus ejus principium, ergo non datur. (Cur non ita: non
capimus ipsum Deum, ergo non datur). Atque hæc est ignorantiæ prima regula.
Non datur processus in infinitum. Cur non? quia intellectus humanus in aliquo subsistere
debet. Cur debet? quia solet, quia non potest sibi aliquid ultra suos fines imaginari, quasi vero
sequatur, ego non capio infinitum; ergo non datur.
[…]
[ad indicem]
2771. ...
2772. ...
2773. ...
2774. ...
2775. ...
2776. ...
2777. ...
2778. ...
2779. ...
2780. Gasparis Melchioris de Polignac (1661-1741) versus e libro V excerpti cuius argumentum est de mente:
[ad indicem]
Æquum te, Quinti, rectique unius amantem

arbitror; haud illis similem, quos dulcia postquam
sopitos gratis implerunt somnia visis,
pænitet aspexisse diem : cum lumine primo
matutina polum spargens Aurora micantem,
excitat invitos et suaves dissipat umbras.
Quippe magis placet error et ingemuisse reperta
luce solent, per quam redeunt fastidia Veri
et valde mendax frustra revocatur imago.
Si tamen incusso rationum robore pulsum
errorem extortumque tibi periisse doleres,
mirarer, quantum posset malesuada Voluptas.
Nam quæcumque suæ posuit fundamina sectæ
gens inimica Deo, certe victricibus armis
convulsisse mihi videor. Magnum illud inane
atque immortales atomos motumque perennem
stravi et natura solum auxiliante peremi.
Perdita sunt igitur, sunt fracta Cupidinis arma;

pungere nec poterunt nisi quos impervia luci
fascia multiplex oculis obducta, volentes
occæcat rectaque via discedere cogit.
Nunc Epicureos habitare Lucretius hortos
at nulla comitum pergat stipante caterva.
...
Deinde vocet demens, quos tentat perdere, divos,
immemor ipse sui. Martis describat amorem
et juvenum cæcos ignes ac vulnera dicat,
et vacuæ, pulsis terroribus, otia vitæ,
fecundosque greges et amœni gaudia ruris;
hinc stultas hominum curas bellique furores;
ut varie nostros tangant corpuscula sensus;
tollat inæquales venti ut vis incita fluctus;
et gremio Terræ missi in sublime vapores
fulgura dent nigrante polo fulmenque tremendum;
qua ratione feras inter nemorumque recessus
fluxerit innocuum priscis mortalibus ævum:
ædificare casas et aratro findere terram;
quæ causa impulerit miseros, qui morbus Athenis
grassando magnam viduarit civibus urbem.
Hæc et plura canens avide bibat ore diserto
Pegaseos latices et nomen grande Poetæ,
non Sapientis amet. Lauro insignire Poetam
quis dubitet? Primus viridantes ipse coronas
imponam capiti et meritas pro carmina laudes
ante alios dicam, dum, scilicet, ille docendo
abstineat nec mortifero, ceu perfida Siren,
gestiat ignaras cantu male perdere gentes.
...
[ad indicem]
2781. ...
2782. ...
2783. Initium elegantis [1] simulque festivæ orationis pro crepitu ventris ab eruditissimo Emmanuele Martino (1663-
1737) habitæ :
[ad indicem]
[1] N.B. Elegantem dixi Emmanuelis Martini stilum, non me solo iudice, qui leviter tantum latinitatis
scientia litterarumque doctrina imbutus sim, at certe sententia ipsius Maiansii, de lingua litterisque latinis
optime meriti viri qui de Martini vita scripsit eiusque de stilo hæc asseveravit :
Forte ridiculum videbitur, silentio tamen perpetuo minime mandandum, quod inter alia
contigit apud Alexandrum Guidium Romæ in palatio Farnesiano degentem. Eo singulis
hebdomadis eruditissimi viri confluebant eloquentiæ caussa. In illo cœtu gravissimo, Emanueli
Martino hispano, facetiarum parenti, præscriptum fuit argumentum Pro Crepitu ventris. De quo
orationem scripsit, adeo purgatissimis auribus acceptam, ut cardinalis Aguirre celebritate
plausuum permotus est in hominibus novitatis amor) eam audire voluerit, et in argumento
levissimo, summi viri ingenium, dicendique copiam facetissimam admiratus fuerit.
Talia erant ingenii Martino veluti laxamenta.
Sic enim incipit oratio:
Cum semper crepitum ventris ab urbe exsulantem et profugum atque a consortio et

hominum consuetudine ejectum expulsumque ægerrime tulerim - hoc præcipue tempore, patres
crepitantes, in quo ὀσπριοφαγίαν τεσσαρακοστήν de more celebramus - et gravius visum est et
rei publicæ perniciosius.
Quid enim tam acerbum, tam deplorandum ac ne oculis quidem ferreis aspiciendum, quam
delicias populi, publicæ libertatis conservatorem vel, quod dicere vereor, dicam tamen : salutis
aram ab urbe, a re publica, ab hominum conventu eliminasse, explosisse, exsibilasse? Aliis in urbe
pestibus grassari in urbe licet. Siquidem, eo insaniæ atque vecordiæ hominum devenit audacia, ut
nisi vobis, patres crepitantes, aut cura aliqua crepitus conservandi, aut libido fuisset, jam de ejus
nomine vel incolumitate actum esse videretur. Rem sane omnium difficillimam agnosco, ea quæ
communi hominum arbitratu atque sententia inveterata sunt, vel funditus evellere vel alio quam
infixa mentibus opinio permittit, detorquere. Sed cum sæpe vel ignorantia , vel cæco eorum qui
suggerunt livore , sententiæ huc illuc facile distrahantur, ingentem animo fiduciam haud temere
concepi, a me, si receptam vulgo de Crepitu opinionem diluerim ac debellarim, revocatum iri ac
restitutum. Quod haud equidem ambigo mihi ex animi sententia eventurum, si ejus ortum,
educationem, liberalium disciplinarum peritiam, animi dotes, -- virtutis splendorem, ――
dignitatem, auctoritatem, - reique qua publicæ qua privatæ utilitatem demonstraro, necnon male
feriatorum capitum calumnias, et convitia in eum jacta, veritate duce ac fortuna comite,
dissipavero.
[ad indicem]
Ac primum, patres crepitantes, de ejus antiquitate mihi dicendum judico. Crepitum, quis
tam rationis expers, tam plumbeus esse possit, qui non origine hominis æqualem fateatur? Statim
enim ac supremus rerum conditor vitalem illum spiritum inanimi atque inerti moli insufflavit
virtusque illa infusa naturalia munia exercere occœpit ; quis credat, munus illud tantopere
necessarium, aera inclusum atque interceptum, naturæque ipsi adeo perniciosum, foras ejectandi,
vel ignorasse vel omisisse? Præsertim vero cum ipse humani exordii parens, et ruboris et
urbanitatis inscius, nec illum exsultantem ac erumpere gestientem vel compresserit vel jugularit.
[...]
Non enim in mediis civilium negotiorum tumultibus et fastu, sed in secessu et remota ab
ambitu aulæque strepitu solitudine, versari consuevit ac degere.
Forumque vitat et superba civium

potentiorum limina.
Noverat enim ... se potius (quod portenti instar est) majorem reipublicæ utilitatem fore
allaturum, si vitæ a se actæ testes procul amoveret ac civium aures pro viribus declinaret. Hinc
enim factum est, ut in secretioribus ædium recessibus, in balneis, in privatis cubiculis vitam
transigat ac denique sub stragulis ...
[...]
Plura dicenda mihi forent, patres crepitantes, nisi jam oratio longius quam par est
protracta, receptui canere videretur, ne cum vos et judices et patronos appello, tædio ac molestia
affectos, singulari benignitate destitutos inveniam. Defendite, patres crepitantes, reum inanibus
calumniis obtusisque jaculis impetitum. Reipublicæ delicias, populi salutem, firmissimum humanæ
vitæ præsidium, ... libertati civium restituite. Quid exteræ dicent nationes, quid barbaræ, quid
denique vel rustici ipsi, muliones, bubulci, quibus ea crepitus reverentia?
Pudeat vos, patres crepitantes, tot injurias, tot vulnera inulta posteris transmisisse. At si
scrupulis istis ac superstitiosis nostri ævi crepito-mastygis, reum nostrum exilio perpetuo
detinere, immotum infixumque animo hæserit; exulare jubeant nubes eas pariter ab orbe
exsibilent, quas itidem Strepsiades Aristophanæus pedere annuit. Insontis atque de vobis omnibus
optime meriti causam tuemini.
[ad indicem]
2784. Ioannes Vincentius Gravina (1664-1718) hæc, inter alia, scripsit in epistula præfatoria operis sui hoc titulo
insigniti: De ortu et progressu iuris civilis:
[ad indicem]
Mirari aliquando soleo et mecum ipse reputare, cur extremis hisce temporibus, quibus ceteroqui
scientiæ, vel recens exoriuntur, vel veteres exsuscitantur, vel adhuc incolumes ad clariorem lucem
extolluntur, ita ut communis et nova quædam reddatur vita doctrinis; una tamen Jurisprudentia,
veluti damnata barbarie sensim repudietur ab eruditis et elegantiorum artium commercio paulatim
excludatur. An rude aliquod artificium est Jus civile, cui non nisi pinguiora ingenia se tradiderint? An
usu officioque suo juris ars est avara quædam nundinatio verborum et vocabulorum aucupium
evertendis aliorum fortunis et patrimoniis ex judicum libidine transferendis institutum? [...]
An hoc denique studium quæstuosum est magis quam gloriosum et illustre...? [...]
Quid enim ejus munere gravius, quo singulorum status et bona proteguntur ab injuriis? Quid solidius
præceptis regulisque suis, quas haustas ex honestate naturæ, non confuse congestas proditasque
temere; sed ratione atque via traditas a majoribus fuisse didicimus? Etenim, si quam habet
philosophia dignitatem (habet autem hominum opinione maximam) ea omnis translata fuit in
jurisprudentiam romanorum, qui partum armis imperium, juris commercio legumque majestate
continuerunt. Quicquid enim a græcis philosophis de honesto et justo; de finibus bonorum et malorum;
de legibus et re publica quæstionibus infinite propositis, et ambitiosis magis quam utilibus
disputationibus effundebantur, totum collectum fuit a jurisconsultis nostris, atque, nugis excussis,
traductum in urbem: ut quod apud Græcos exercitatio erat ingenii, longiorisque otii levamen, Romæ,
in corpus juris civilis conversum, publicæ et privatæ semen esset utilitatis. Itaque contemplatio
Græcorum, otiosa et iners, a nostris operosa reddita est atque frugifera. Cumque deinceps philosophia
in honorum et opum vile mercimonium converteretur, potestas omnis illius, atque dignitas, in
jurisconsultorum scholis, atque in Romano foro, consedit.
[ad indicem]
2785. Iacobi Vanierii (1664-1739) carminis cui index Prædium rusticum primi versus :
[ad indicem]
Quomodo fundum emi ac reparari oporteat.
Me quoque Parnassi per lubrica culmina raptat

laudis amor : studium sequar insanabile Vates,
ausus non operam, non formidare Poetæ
nomen, adoratum quondam, nunc pæne procaci
monstratum digito, seram vel denique famam
non audituro cineri post fata relinquens.
Haud tamen arma meis male congrua moribus ausim

imbelli tractare manu: ...
[…]
Non gemitus ultro quæram, causasque dolendi,

tristibus illacrimans elegis : non quemque canino
allatrans studio Satyras sectabor amaras.
Secreti tacita capior dulcedine ruris :
quod spectare juvat, placuit deducere versu.
Dulcis enim vetat ingratum sentire laborem
materies et me, sollers si forte negabit
ingenium, facient amor et natura Poetam.
[…]
Aggrediar, duce te, mores habitusque locorum

explorare suos partis accersere fundis
agricolas; curare greges sociosque laborum
informare boves et agrestibus atque sativis
arboribus vestire solum. Tum prata secutus
et segetes operasque omnes quas annua ruri
cura refert; olus et vites vinumque resumam.
Et constabit honos cultis ubi debitus agris
chortales addam volucres mollemque columbam.
Melliferas nec apum cellas et regna silebo:
æquoreo dein stagna gregi, leporique fugaci,
et capreæ et timido ponam vivaria cervo.
Fundus rusticus, pictrice Maria Tizzano
[…]
Pax aluit segetes : nec agrestes ulla colonos

sollicitos habuit festi quam cura triumphi.
[ad indicem]
2786. ...
2787. ...
2788. ...
2789. ...
2790. Versus aliquot excerpti ex Gulielmi Massieu (1665-1722) carmine Cafeum inscripto, -orthographia hacce
adhibita: Caffæum-, quo potio illa Arabica celebratur:
[ad indicem]
Vt primum in nostras Caffæum venerit oras

divini laticis quæ sit natura, quis usus,
quam præsens homini contra genus omne malorum
auxilium ferat, hinc facili describere versu
Incipiam.
Vos o blandi, vos sæpe liquoris
vim dulcem experti, si nunquam vestra fefellit
vota, nec eventu spes vestras lusit inani,
este boni, et nostris facilem date cantibus aurem.
Tuque adeo, cui vim herbarum plantasque salubres
nosse datum, et tristes membris depellere morbos,
adsis, Phœbe, favens; nam te quoque muneris huius
auctorem esse ferunt : populis tua pandere dona,
et totum late liceat vulgare per orbem.
...
Sed potius sorbe paulatim, interque bibendum
dulces necte moras, et longis tractibus hauri
exsugens; dum fervet adhuc, uritque palatum.
Tunc etenim melior, tunc intima permeat ossa,
et sese penitus præcordia in ima medullasque
insinuans, vegeto membra irrigat omnia succo.
Sæpe etiam e fundo quæ sursum purior aura
exiliit, totis illam excerpere trahentes
naribus; in dulci tanta est nidore voluptas ...
Nec minus et tristes pellit de pectore curas,
exhilaratque animos almi vis blanda liquoris.
...
[ad indicem]
2791. …
2792. …
2793. ...
2794. ...
2795. ...
2796. ...
2797. ...
2798. ...
2799. ...
2800. Versus aliquot decerpti e Thomæ Makin (1665-1733) carmine, distichis composito, cui index Descriptio
Pennsylvaniæ. Hunc locum excerptum egregius professor Theodericus Sacré hisce verbis laudat:
[ad indicem]
Tertio [XVIII] sæculi decennio, mores Indorum Americanorum sive Indianorum poetice et celebravit et
ceteris Pennsylvaniæ civibus quodammodo commendavit Thomas Makin poeta Philadelphenus, quod ætatem
Indi degerent quandam auream vitæque innocuæ ac beatæ exemplaria proponerent.
Hanc fera gens Indi terram tenuere coloni;

30 moribus at nunc est mitior usque bonis,
pacis amans, Anglis concordi fœdere iuncti,
cura quibus pactam non violare fidem.
Hi fugiunt rixas et noxia semina litis,
et leges ultro iustitiamque colunt.
35 Hi spernunt artes durum fugiuntque laborem
hos vacuos curis libera vita iuvat.
…
51 Indorum iuvenes ullum gustare liquorem
non licet – exemplar nobile – præter aquam.
Mollibus in lectis Indi requiescere nolunt,
nunc humus est lectus, nunc sibi nuda teges.
…
65 O gens Indorum, vos terque quaterque beati,
nulla quibus requiem sollicitudo vetat!
…
69 vivitur hic igitur tuto sine militis usu,
et sibi securus propria quisque tenet.
Hic locus est multis felix, ubi sedibus aptis
sors optata dedit non sine pace frui.
[ad indicem]
2801. …
2802. ...
2803. ...
2804. ...
2805. Francisci Mariæ Della Volpe (1666-1732) versus aliquot decerpti :
[ad indicem]
Pulvis nicotianus
Negligimus priscos mores pretiumque negamus

atque usum rebus, quæ novitate vacant.
Nulla vetustati per nos reverentia. Non est
quem nunc non pudeat non hodierna sequi.
Vivimus antiquis non cognita gentibus unquam,
vivendique aliis sæcula plena modis.
Nunc vestes aliæ nobis aliique Penates,
luxus et ingenii nobilioris opus.
Quæ in patinis unquam non fumavere vetustis,
nunc plures implent prandia nostra dapes.
Tangimus, audimus, nec non nova plura videmus,
sic nova nunc omnis pabula sensus habet.
Unus qui solo vix pascebatur odore,
nec nova quærebat fercula, nasus erat.
Traxerat ille suos hæc usque in tempore mores
antiquæ custos sobrietatis adhuc.
Sed nova nunc illi de frondibus esca paratur,
quas dudum nobis Indica planta dedit;
planta per Italicos nunc omnibus obvia sulcos,
iam nostri felix incola facta soli.
Æstivos amat ista dies, crescitque ferendis
apta quidem foliis, fructibus apta nihil.
Mox sub falce cadit, siccasque in pulveris usum,
quas tundit frondes venditor ire iubet.
Hic est, quem laudant, pulvis celeberrimus ille,
sternutatores qui facit esse viros.
Forsan, et æternos faciet, si vera loquuntur,
qui dicunt illis: Sit tibi longa salus!
Delicias hominum! Sorbillant naribus illam,
quam tunsæ frondes composuere scobem.
Sed quid sordidius? Procul hinc, procul ite, puellæ,
ite, quibus candor munditiesque placet.
Occurrunt homines, quibus utraque ianua nasi
propenso in pluviam stercore sæpe madet.
[...]
Castalides divæ, non mihi tela datis?

Ah pereant frondes, plantamque exterminet ipsam
sidereusque leo, vel glacialis hiems:
Noxius heu nimium, nostroque in corpore tanti
improbus, ah, pereat pulvis origo mali!
[...]
[ad indicem]
Versus excerpti e Francisci Mariæ Volpii carmine cuius titulus est Chocolata :
...
Sed nova, sed melior nunc altera potio nobis,
Postume, porrigitur, nec pretiosa minus.
Hæc ad delicias nostrique ad gaudia gustus
venit ab occiduis usque petita plagis.
Ut patuit primum, cœpit Cocolata vocari
et simili semper nomine gaudet adhuc.
Nunc, ubi nascatur, quid sit, qua debeat arte
componi, paucis exposuisse juvat.
Est regio antiqui tribus addita partibus Orbis
ingenio nobis nota, Columbe, tuo.
In geminos extenta polos, nunc Indica tellus
dicitur, in multis non inamœna locis.
Sunt ibi planities, sunt flumina plura lacusque.
Vis juga, vis colles cernere? Cuncta vides.
Surgit ibi fruges, liceat dixisse cacaum,
vox nova quam Latii non habuere senes.
[...]
Quot calices implere libet, tot in igne trientes
contineat cacabus subsilientis aquæ.
Ferveat ad tempus, mox dimoveatur ab igne,
ne subeat nimium prosiliatque latex.
Nec mora, jamque operi detur manus ultima nostro;
o nimiæ dignum sedulitatis opus!
Nunc vos, Aoniæ, dulcissima turba, Camenæ,
vos date carminibus dulcia verba meis.
Non ego belligeras acies, non spicula dextræ
vana Cupidineæ, sed meliora cano.
[...]
Ipse meum teneo, sorbillatimque bibenti
Mexiacæ glandis jam mihi musta placent.
Bina pitissantis mihi jam confinia labri
spumeus aspergit non sine labe liquor,
plusque propinando plus gaudet ad oscula vasi
et quater et decies nostra redire sitis.
Exhilarat fauces hilarique in pectore surgit
multus ab infusa sorbitione vigor.
Temperat una sitim, contemperat una famemque
amphora, si bibitur, Potus et Esca simul.
Parvula sic dantur jejuno prandia ventri,
sed jejunanti nil nocitura gulæ.
Et quia guttatim bibitur, non pauca vicissim
de Pace aut Bello murmura quisque movet.
...
Posthume, felicis sunt hæc nova pocula Mannæ,

quæ stomaci saturant ingeniique famem.
[ad indicem]
2806. ...
2807. ...
2808. ...
2809. ...
2810. Ioannis Ioachimi Meieri (fl. mediante s. XVIII) carminis initium:

[ad indicem]
Nox erat et placidum carpebant fessa soporem

corpora per mersas densa caligine terras.
Nulla tenebroso lucebant sidera cælo,
Cynthia nec faciem terræ ostendebat honestam.
Haud color ullus erat rebus, sed cuncta tenebris
abdita, sperabant redeuntis lumina solis.
Ipse ego sed grati, morbo affligente, soporis
expers, insomnem cogor traducere noctem
pervigil et lumen morientis vinco lucernæ,
multa animo reputans, mæsto sub pectore curas
multiplices verso: cultus virtutis honestæ
et pietatis amor tenerorum mentibus addi
quo pacto possit juvenum, quos devius error
præcipites plerumque trahit; quos bacchicus humor,
quos stupor et malesuada Venus, quos fœda voluptas
irretit miseros; ne spes optata parentum
concidat et resides animos et inertia corda
dira voluptatum variarum toxica lædant.
Has inter curas conturbor imagine Phœbi,

præsidis Aonidum, mira qui luce coruscus
obtulit obscura mihi se de nocte videndum.
Corripio e strato corpus. Pavor occupa ossa
attonitusque metu, dum majestate verendum
supplicibus veneror votis, ille aurea fregit
barbita, quæ projecit humi, laurumque capillis
excussam lacerans, his questibus ora resolvit :
De nobis actum est! periit nomenque decusque,

proh pudor! Aonidum, stant et sine honoribus aræ
et per tot caste servatus sæcula nobis
præcipitem minitatur honos ac fama ruinam
ex quo gens doctæ studiis operata Minervæ
pocula (quid sileam?) Cereris spumantia succo
exhaurit, multique calens atque ebria Baccho,
pestiferum exhalat diducta fauce Tabacum.
Nam quota pars juvenum nulli parsura labori
Parnassi superat præcelsa cacumina montis?
Quis sibi Gorgoneo nunc proluit ora liquore?
Eheu! Castalii fontis nunc temnitur humor,
Divinusque latet pueris despectus habetur,
ex quo tartareo natum de stemmate Pætum,
herba peregrinis quæ quondam crevit in agris
Europam infecit, cymbis advecta Nicoti.
[ad indicem]
2811. …
2812. …
2813. …
2814. …
2815. ...
2816. ...
2817. ...
2818. ...
2819. ...
2820. Antonii Aslopii (c.1670-1726) epistulæ initium ad amicum datæ, Sapphicis strophis exaratæ, quæ invenitur in
odarum libro. Paucos tantum versus, gustulum ut habeatis, infra exscriptos relinquo :
[ad indicem]
Hora dum nondum sonuit secunda,

nec puer nigras tepefecit undas,
acer ad notos calamus labores
sponte recurrit.
Quid prius nostris potiusve chartis
illinam? Cuinam vigil ante noctem
Sole depulsam redeunte scriptor
mitto salutem?
Tu meis chartis, bone Percivalle,
unice dignus; tibi pectus implet
non minor nostro novitatis ardor;
tu quoque scriptor.
...
[ad indicem]
2821. ...
2822. ...
2823. …
2824. ...
2825. ...
2826. ...
2827. ...
2828. ...
2829. ...
2830. Catharinæ Imperialis Pallavicinæ (fl. c. 1756) elegi quorum titulus est De aranea in lauro. Agitur enim, ni
fallor, de quodam genere fabulæ quale solebat colere Æsopus. Ceterum, gratias agamus oportet consociationi cui
index Lupercal, cuius pervestigationibus feminarum latine doctarum opera inveniuntur, scrutantur,
interpretatione tractantur, noscuntur, vulgantur. Gratias denique agamus maximas perdoctæ dominæ Severina
Tarantino quæ hoc carmen perutilibus annotationibus latinis instruxit ad usum studiosorum :
Pensilis argūtā dēsūdat arānea laurō,

visceribus nectens ēruta fīla suīs.
Ac velutī gestet manuumque pedumque coronam,
desuper intextas itque reditque vias.
Sed, dum Phœbeas super astitit inscia frondes,
nil profecturum se ligat inter opus.
Stamine ab intexto surgit novus orbis et orbis,
et quæque est radiis orbita plena suis;
atque adeo tensis, adeo subtilibus: ipsos
in morem ut credas prætereuntis acus.
Et iam surgit opus: medio stat aranea centro,

ingenii judex fiat ut ipsa sui.
“Ite triumphales circum mea tempora lauri”
Pæne ait; apta sibi talia dona putans.
“Bombices cedant; dat sibila serica vestis”
excussa ut dominum rideat illa rudem.
“Ast, quæ de nostro textura est parta labore,
circumdat lauros, auree Phœbe, tuas.”
Vix ea: cum doctum mirata, Lycoris, Amyntam,

laurea de arboribus vellere serta parat.
Atque huc accedens ubi pandit aranea telas,
disjecit casses, belua nigra, tuos.
Quin te disjectam et latebras tellure petentem
irato attrivit territa Nympha pede.
Vanum opus exsufflat ridensque coronat Amyntam;

ignarum et vatem non sinit esse suum
“sit quale hoc sertum, qualis sit dextra Lycoris,
vultu, inquit, capias tu satis ipse meo!”
Dextra etenim puras effecit Apollinis umbras,

nec passa est mediis bestiolam in foliis.
Ergo sacer vates tollas de versibus, oro,
quidquid apud Lauros texit inanis Amor.
[ad indicem]
Epigramma de ignota temporis natura:
Quid sit tempus? Se scire, aut dicere posse,

una omnes, sapiens insipiensque negat.
Nempe animus noster vitam scit, tempora nescit:
Æternum quid enim prætereuntis habet.
Sed cur tristatur de prætereuntibus annis?
Heu timet iratum sistier ante Deum!
Sistar ego, sed qualis ero? Sons dicar an insons?
Vtraque, care Deus, si mihi parcis, ero.
Alterum epigramma de virtute per semet ipsam quærenda nec tantum vana specie:
Non re, sed fama vivunt plerique, colorem

et virtutis amant, quem vel iniquus amat.
Hinc laus est, sincera licet, male cauta frequenter;
nam rerum vacua sistitur in facie.
Cognitor arcani verax, Deus intime, nostri!
Tu solus laudis noscere jura potes.
Tertium denique epigramma de femina sui iuris ac plena virtutis :
Femina, quæ formæ studeat studeatque placere,

et formæ et merito fiet iniqua suo.
Sit virtutis amans, nec amari gaudeat illa.
Obsequia, in morem despicientis, amet.
Majestas et amor non in una sede morantur ;
unica majestas nos facit esse deas.
[ad indicem]
2831. …
2832. …
2833. …
2834. …
2835. …
2836. ...
2837. ...
2838. ...
2839. ...
2840. Iosephus Addison (1672 - 1719), inter alia, carmen scripsit cuius titulus est machinæ gesticulantes :
[ad indicem]
Admiranda cano levium spectacula rerum,
exiguam gentem, et vacuum sine mente popellum;
quem, non surreptis cæli de fornice flammis,
innocua melior fabricaverat arte Prometheus.
Compita qua risu fervent, glomeratque tumultum

histrio, delectatque inhiantem scommate turbam;
quotquot lætitiæ studio aut novitate tenentur,
undique congressi permissa sedilia complent.
Nec confusus honos; nummo subsellia cedunt

diverso, et varii ad pretium stat copia scamni.
Tandem ubi subtrahitur velamen, lumina passim

angustos penetrant aditus, qua plurima visum
fila secant, ne, cum vacuo datur ore fenestra,
pervia fraus pateat: mox stridula turba penates
ingreditur pictos, et mœnia squalida fuco.
Hic humiles inter scenas, angustaque claustra,

quicquid agunt homines, concursus, bella, triumphos,
ludit in exiguo plebecula parva theatro.
[ad indicem]
Sed præter reliquos incedit homuncio rauca

voce strepens; major subnectit fibula vestem,
et referunt vivos errantia lumina motus;
in ventrem tumet immodicum; pone eminet ingens
a tergo gibbus; Pygmæum territat agmen
major, et immanem miratur turba Gigantem.
Hic magna fretus mole, imparibusque lacertis

confisus, gracili jactat convicia vulgo,
et crebro solvit, lepidum caput, ora cachinno.
Quanquam res agitur sollemni seria pompa,

spernit sollicitum intractabilis ille tumultum,
et risu importunus adest, atque omnia turbat.
Nec raro invadit molles, pictamque protervo

ore petit nympham, invitoque dat oscula ligno.
Sed comitum vulgus diversis membra fatigant

ludis, et vario lascivit mobile saltu.
sæpe etiam gemmis rutila, et spectabilis auro,
lignea gens prodit, nitidisque superbit in ostris.
Nam, quoties festam celebrat sub imagine lucem,

ordine composito nympharum incedit honestum
agmen, et exigui proceres, parvique Quirites.
Pygmæos credas positis mitescere bellis,

jamque, infensa gruum temnentes prœlia, tutos
indulgere jocis, tenerisque vacare choreis.
[ad indicem]
Tales, cum medio labuntur sidera cælo,

parvi subsiliunt lemures, populusque pusillus
festivos, rediens sua per vestigia, gyros
ducit, et angustum crebro pede pulsitat orbem.
Mane patent gressus; hinc succos terra feraces

concipit, in multam pubentia gramina surgunt
luxuriem, tenerisque virescit circulus herbis.
At non tranquillas nulla abdunt nubila luces,

sæpe gravi surgunt bella, horrida bella, tumultu.
Arma cient truculenta cohors, placidamque quietem
dirumpunt pugnæ; usque adeo insincera voluptas
omnibus, et mixtæ castigant gaudia curæ.
Jam gladii, tubulique ingesto sulphure fœti,

protensæque hastæ, fulgentiaque arma, minæque
telorum ingentes subeunt; dant claustra fragorem
horrendum, ruptæ stridente bitumine chartæ
confusos reddunt crepitus, et sibila miscent.
Sternitur omne solum pereuntibus; undique cæsæ

apparent turmæ, civilis crimina belli.
Sed postquam insanus pugnæ deferbuit æstus,

exuerintque truces animos, jam Marte fugato,
diversas repetunt artes, curasque priores.
Nec raro prisci heroes, quos pagina sacra

suggerit, atque olim peperit felicior ætas,
hic parva redeunt specie, cano ordine cernas
antiquos prodire, agmen venerabile, Patres.
Rugis sulcantur vultus, prolixaque barbæ

canities mento pendet: sic tarda senectus
Tithonum minuit, cum moles tota cicadam
induit, in gracilem sensim collecta figuram.
Nunc tamen unde genus ducat, quæ dextra latentes

suppeditet vires, quem poscat turba moventem,
expediam. Truncos opifex et inutile lignum
cogit in humanas species, et robore natam
progeniem telo efformat, nexuque tenaci
crura ligat pedibus, humerisque accommodat armos,
et membris membra aptat, et artubus insuit artus.
Tunc habiles addit trochleas, quibus arte pusillum
versat onus, molique manu famulatus inerti
sufficit occultos motus, vocemque ministrat.
His structa auxiliis jam machina tota peritos

ostendit sulcos, duri et vestigia ferri:
Hinc salit, atque agili se sublevat incita motu,
vocesque emittit tenues, et non sua verba.
[ad indicem]
2841. …
2842. …
2843. ...
2844. ...
2845. Permulta sunt carmina generis didascalici ab eruditis hominibus diversarum disciplinarum peritis altiusque
Latinitate imbutis, haud ineleganter conscripta. Temporis decursu, hoc in florilegio frustula aliquot, gustum ut
habeamus, apponere possumus. Hæc pauca interea habetote:
Florilegia in Rete Universali gratis prostare veluti collectio tomorum quibus index Poemata didascalica, nunc
primum vel edita, vel collecta, vol. I , vol. II, vol. III, vol. IV... studiis F. Oudin, in ordinem digesta et emendata a
Cl. viro Ioseph Oliveto.
[ad indicem]
2846. ...
2847. ...
2848. ...
2849. ...
2850. Ioannis Baptistæ Godefroy (1672-1728) carminis Tabacum inscripti versus aliquot excerpti. Tunc temporis,
humanissime lector, herbæ Nicotianæ vires valetudini prodesse complures doctos homines credere quotus quisque
hac, qua vivimus ætate, non miretur? :
[ad indicem]
Quæ Tabaco placeat tellus, quæ cura colono

conveniat, quantæ dotes, quibus utile morbis
qui modus utendi, qua pulvis gaudeat arte
confieri, potior quæ pyxis habenda, quis auctor
hic canere aggrediar. Vos, 0, quos gloria tangit
artis Apollineæ, precor aspirate canenti
Diique Deæque omnes, vestris si rebus honorem.
addo novum, Aonii deserta sub ardua montis
ire mihi per vos liceat, nullique priorum
tentatos facili cursu penetrare recessus.
Tuque adeo cujus nutu quæcumque salubris
herba frutexque viget, Medicinæ et Carminis auctor,
adsis o Tymbræe, tuos recludere fontes
ne pigeat, lymphisque humilem da crescere plantam.
[…]
Nam variis divisa licet sua patria plantis,

præscribi Tabaco nullas voluere serendo
præcipue sedes. Viden ut Kaium Indica tellus
sola ferat, solis Americæ ut crescat in arvis
Cacaus, ut molles recreet jucunda Sabæos
Cafēa, ut solis Asiæ sua Thēa colonis. [N.B.: ēditum erat æ pro ē]
Thēa, quies animi, nympharum Thēa voluptas:
At nasci Tabacum in toto quis nesciat orbe?
[…]
Nec te femineus capiat decor : ah! cave formam

in Tabaco quæras; quod si tibi gratia florum
sola placet, vanaque oculos vis pascere pompa
Lutea malleolis niveoque insignia cultu
lilia, tulippæve tuo dominentur in horto.
Quærendi in Tabaco fructus, in flore, colores.
[…]
Purior hinc sanguis, movet hinc sonus acrior aures.

longius hinc oculi cernunt, hinc ora genasque
si turpes Papulæ inficiant, rubor omnis abibit.
Nec mihi si libeat justo comprendere versu

quot curet morbos, et nomina dicere quæ sint,
sufficiant unquam centum linguæ, oraque centum.
…
2851. ...
2852. ...
2853. ...
2854. ...
2855. ...
2856. ...
2857. ...
2858. ...
2859. ...
2860. Ioannis Iacobi Scheuchzer (1672-1733) præfatio ad lectorem operis inscripti Οὐρεσιφοίτης Helveticus, sive
itinera per Helvetiæ alpinas regiones . Quo præterea de opere, optime meritus magister, nomine Beatus
Jung, Helvetius natione, hanc luculentam orationem habuit, auspiciis Scholæ Latinæ, quam optimus linguæ
litterarum latinarum magister, Robertus Carfagni feliciter moderatur.
[ad indicem]
Habent itinera quævis ἑλκυστικόν τι, ea imprimis, quæ ad Indos et Garamantas fiunt.
Sumus plerique ita comparati ut peregrina et admiremur et veneremur et ea, quæ in quotidiano
nostro sunt conspectu, negligamus, utut ad horum veritatem facilior nobis patescat aditus quam
ad illorum. Cæci ruimus in rerum remotissimarum a nobis amplexus, patriarum et ignari et
incurii. Eo usque etiam sese extendit cæca nostra curiositas, ut sæpe ficticia prorsus et Romantica
excipiamus pro veris. Examini, quæ in extremis Terrarum, imprimis ignotarum, angulis
reperiuntur, vel non subsunt, vel raro. Hæc non in medium profero, ut præjudicio sint Itinerariis
tot, quæ quidem inde a detectis Indiis in Orbis Litterati comparent Theatro. Singulis suam concedo
fidem, auctoritatem, pretium suum, et sunt ex iis, quæ maximi facio, quorumve Scriptores vel
propter ἀκριβείαν in Observationibus laudo, vel labores insumptos, pericula terra marique
suscepta, mira Fortunæ fata, bona plurima Europæ illata, Medicinæ, Œconomiæ, Commercio
valde proficua. Nil quoque detractum volo Itineribus tot, quæ publicam viderunt lucem, per
Europæ Provincias, licet fugitivo sæpe oculo factis, quæ sistunt vel antiquitates Gentium, vel
Mores, vel Politiam, vel Ecclesiarum statum, vel Naturæ etiam producta. Stet per me et iis
auctoritas sua et æstimatio, major tanto, si rigidum sustulerit examen. Nemo interim mihi vitio
verterit, si omnibus aliis præferam, quæ per Provincias Patrias suscipiuntur, itinera. Maxima heic
opus attentione, quia errores in omnium civium et incolarum incurrunt oculos, veritas a nemine
non potest explorari. […]
En Shyou qui Te, Benevolum Ledorem ducet per Regiones exteris plerumque vel invisas, vel
invias, vel per transennam duntaxat conspectas! per Regiones campestres, montosas, lacus,
flumina, valles, arduas rupes, ad ipsa eaque celsissima Alpium juga, prima fluminum tot Europæ
celebriorum stamina; et ne in via tædium te occupet, vel terror invadat, oblectat jucunda nunc
Vegetabilium, nunc Mineralium, nunc Animalium, prospectuum variorum, Antiquitatum
Romanarum, incolarum, cæli et Soli, Aquarum Medicatarum, Diluvianarum Reliquiarum,
Regiminis, Morum descriptione et contemplatione, sculpturarum plurimarum elegantia ac nitore,
experimentorum physicorum varietate.
[ad indicem]
2861. ..
2862. ...
2863. ...
2864. ...
2865. Primi versus caminis c.i. Magnes, ab Thoma Bernardo Fellon (1672-1759) compositi :
[ad indicem]
Occulta virtute potens, mirabile Saxum,

carmine magnetem dicam, quo numine tactus
assuetum per iter Boreales tendat in Arctos,
ut rapit ad sese ferrum tacitisque moratur
illecebris. Cadit in lapides tam fervidus ardor
scilicet et ferrum placito responde amori!
At tu, magna parens, Tellus, da munera dignis
carminibus celebrare atque omnia ferre sub auras,
si qua sinu complexa tegis miracula rerum.
Visceribus terræ mediis rivosque metalli
inter et abstrusas ferri chalybumque medullas
concrescit magnes : communis mater amico
alma fovet gremio Tellus. Hic semina jactant
fœderis, hic gratæ incipiunt assuescere flammæ.
[ad indicem]
Initium carminis a Thoma Bernardo Fellon lusi, cuius titulus est Faba Arabica :
Qui te, Bacche, colunt, celebrent tua munera, Bacche!

Nos canimus Phœbum; nobis, ante omnia, Phœbi
dona placent. Vati faciles memorate, Camenæ,
cur Deus ambrosio donarit munere terras.
Aonii sacra turba jugi vatumque caterva
imperio Phœbi semper stetit. Evius ex quo
percutiens terram, felici vulnere rubros
elicuit latices et cinctus tempora fronde
pampinea, molles docuit saltare per utres;
vatibus ex illo vilescere Castalis unda.
Quin Bacchum ausa cohors, neglecto numine Phœbi,
carminibus decorare suis regemque vocare:
Bacche, meæ vires, mea grata levamina, Bacche!
Bacchus amat Musas; Baccho sunt omnia plena.
Quæ cum turba furens vulgo jactaret in auras
audiit et justo laxavit claustra dolori
Delius : “hic nostros sibi tollat Bacchus honores
scilicet! atque meis scelerata illuserit aris
turba virum! Tantum liceat mortalibus ausis!
Ah, nimis indignum!” Flagranti hæc corde volutans
accersit vates, quos inter talibus infit :
“Quid nostrum, male sana cohors, sic prodere numen
impulit? Infandas audetis tollere voces!
Quid cum Lenæo? Thebana regnet in urbe!
Illic thyrsum agitet. Rex vobis, unus Apollo.”
Nil tamen ira dei potuit, nil verba minantis
vatumque interea nil secius omnia Bacchus
corda rapit, crebris resonant Baccheia dona
carminibus, Bacchoque madent altaria passim.
Tunc iterum Phœbum subit indignatio; sævit
imo in corde dolor. “Numquid mea vana potestas?
Non Bacchum potuisse meis expellere regnis!
Quippe suis vincit donis! Parnassia sordent
pocula; pampineæ jam cedit laurea frondi.
Eia, armis certandum aliis, et munera Bacchi
muneribus superanda meis”. Hæc pectore versans,
protinus Arabicis defigit lumina campis
et jubet : “ecce novæ surgunt toto æquore plantæ”.
Addidit his varias dotes inimicaque Baccho
munera et innumeris dedit esse levamina morbis
continuoque jugis convivia magna parari
imperat Aoniis vatesque ad festa vocari.
Jamque dies aderat, cum turba famelica magno
concursu properant. Vate omnis semita fervet.
Montem alacres superant, Phœbi simul atria complent.
Ergo ut magnificæ cumulentur gaudia mensæ,
ante omnes dextram cyathis ingentibus armat
Cynthius exemploque monens ac voce poetas.
Clamore excipiunt omnes certantque liquori
indulgere novo vocesque ad sidera jactant:
“O, liquor, o mensæ divum tu nobilis hospes!
Tu mentem exhilaras hominum, tu vatibus ignes
sufficis æthereos, nec tecum certet Iacchus!
Et tu, Phœbe, modum docuisti artemque coquendi.
Has quoque ne pigeat curas cognoscere.” “Dicam
quæ plantæ facies, succo quæ cura parando,
qui cultus varii, morbis quis tristibus usus.
Incipiens, granum moneo genus esse fabale:

pars est exigui in morem curvata phaseli;
partem aliam partes iterum discindit in ambas
in medio sulcus: siliqua se duplice volvit.
Jam teretes arbos tereti de corpore ramos
projicit. Haud hiemes illi nocuere malignæ
sed vernum foliis semper conservat honorem.
Sufficit ipsa sibi. Nil duro supplicat unquam
agricolæ, falcem ignorat, sine semine surgit.
Nempe deum munus cælesti numine crescit,
nil opis humanæ cupiens rigidive laboris.
...
[ad indicem]
2866. ...
2867. ...
2868. ...
2869. ...
2870. Primi versus carminis didascalici Somnia inscripti, scripti vero ab Francisco Oudin (1673-1752) :
[ad indicem]
Arma alii Martisque minas sævosque furores,

at te, Somne, canam necnon volitantia tecum
somnia; delusos agitant quæ plurima sensus.
Eia novos, qua nulla ferunt vestigia, fontes
pande favens et si digno tua munera versu
exsequor, horrentes audax penetrare per umbras,
indecorem ipse tuo mihi cinge papavere frontem.
Vosque adeo, vestros colui si semper honores,
Pierides Musæ; gelidis si sæpe sub antris,
Pegasis arguto trepidat qua lympha susurro
aut nemore in tacito, patulæ sub tegmine lauri,
vatibus ingentem afflastis, per Somnia, mentem;
este mihi faciles : non hic ego grandia parvus
argumenta sequor; tamen hæc quoque si qua sororum
respiciat Pindo ex alto veniatque canenti
auxilio bona et hos numeris det vincere lusus
fors erit ut, tenui quamquam minus ampla secutus
carmine, grata feram levium spectacula rerum.
Sed prius umbrarum sedes quam cæca patescat
et tenebrosa suos agitent examina ludos;
ante mihi teneri cellas ac rara cerebri
tegmina et arcanos opus est lustrare recessus.
Hinc animæ quæ prima domus, quo fœdere corpus
ipsa regat, flectatque volens, quave arte remotas
accipiat rerum species atque explicet intus:
Tum quo lenta Sopor constringat corpora nexu
expediam : obscuris juvat hunc dare rebus honorem.
[ad indicem]
2871. ...
2872. ...
2873. ...
2874. ...
2875. Locus e præfatione operis ab Ioanne Burchardo Menckenio (1674-1732) scripti cuius titulus est De charlataneria
eruditorum :
[ad indicem]
Cum abhinc biennio et quod excurrit in suavissimo amicorum consortio de eruditis sermo
incideret, qui varias artes atque technas, ad comparandam famam plausumque concitandum,
comminiscuntur, vir quidam paulo amœnioris ingenii, postquam Carolum Patinum Charlataneriam
quintam, seu potius primam constituisse Medicinæ partem, narrasset, multum utique præstigiarum in
universa re litteraria deprehendi judicabat, dignamque rem eam arbitrabatur, quæ uberiore oratione
diduceretur. Itaque, cum mihi mox deinde in publica magistrorum panegyri verba facienda essent, et
eo ipso tempore, de jucundo themate eligendo circumspicerem, alacri animo spartam illam in me
suscepi, cumque omnia absolvi eadem oratione non possent, quæ reliqua fuere, in proximam
occasionem rejeci, quam nactus sum anno superiore. Itaque conflatæ sunt duæ oratiunculæ, altera
anno 1713 die 9 Februarii, altera anno 1715 die 14 Februarii recitata, quas ut protruderem in lucem,
partim virorum, quos veneror, auctoritas, partim quorundam importunæ preces perfecere : quodsi
enim meo arbitrio agendum fuisset, hæc sane nequaquam erant proditura, quæ ne mihi quidem ipsi
satisfaciunt, tantum abest ut aliis sperem ad palatum futura. Quod vero barbaro charlataneriæ
vocabulo inscripsi declamationes meas, exemplo non caret, cum et alii de pædantismo seu
pædanteria litteraria de galantismo, item litterario et similibus nonnihil fuerint commentati et
quantum ad ipsum charlataneriæ vocabulum Patinus, ut dixi, præiverit. Latinius utique
circulatoriam dicere poteram, cum vox illa ex Hetrusco ciarlare, quod est circulare seu decipere,
descendat, unde ciarlatano seu ceretano, circulator et gallicum charlatan, quod veteres
ciarlatan scripsere. Ceterum, nemo me existimaverit optimas scientias, in quibus ridiculum quidpiam
annotavi, contemnere, nam et crisin sanam probo, historias profiteor, poesin a pueris amavi, suspicio
mathematicos acutos, peritos medicos, jurisconsultos prudentes, theologos pietate et doctrina
conspicuos ac reliquos omnes, qui in ornandis bonarum artium studiis operam haud inutilem
collocant. Id tantum propositum mihi fuit, ut docerem, quo fuco, quibus præstigiis
nonnulli ad alliciendos incautos utantur et quantum ubique sit in disciplinis inane. Qua
in re ut antea Erasmum quoque, Agrippam, Naudæum, Lilienthalium aliosque laborasse constat
[Erismus scil., in ‘encomio Moriæ’, Agrippa in libris ‘de vanitate scientiarum’, Naudæus in opusculo quod
inscripsit “Instruction à la France sur la vérité de l’histoire des frères de la Roze-croix”, et Mich. Lilienthalius in
opusculo ‘de Macchiavellismo litterario’] ita me illorum nonnunquam vestigia legisse, neutiquam diffiteor
: addidi tamen non pauca, et addi longe plura poterant nisi ad temporis, quod oratiunculis his
destinatum erat, mensuram redigenda omnia fuissent.
...
Locus e prima declamatione excerptus:
Vetustissima inter Græcos Romanosque ac gentes alias consuetudo fuit, Auditores, ut omnium
oculis repræsentarentur in theatro, quæcumque sive superiorum temporum memoria, sive præsens
ætas et communis hominum vivendi ratio, læta aut tristia, suppeditaret. Quæ cum initio ita instituta
essent, ut quemadmodum sermone et scriptis, ita et gestu ipso velut in viva quadam rerum
humanarum tabula ad virtutem amplectendam invitarentur mortales, cum lucri ingens cupiditas
accessisset, ita degenerarunt, ut non æque nunc mores populi spectent mimi et fabularum actores,
verum id curent tantummodo, qua ratione risus et cachinnos strepitusque ac plausus e spectatoribus
elicere, aut si tristior fuerit materia, molliores animi affectus ciere oculisque lacrumas excutere
valeant. Cumque adeo e plausu populi de virtute ac pulchritudine dramatis judicium vulgo fieri
consueverit, ita ut unius sæpe vel paucorum spectatorum plausus universa multitudo insano pruritu
sequeretur: quidam eo processerunt, ut ære conduxerint, qui frequenter applauderent actoribus in
scena , aliisque exemplo suo præirent. Uti enim optima quandoque dramata infelicissimam experta
sortem, ac quovis subsannationum genere exagitata sunt et explosa, ita non raro vidimus, vel
insulsissimas fabulas suos habuisse admiratores plausoresque, ut exclamandum utique fuerit cum
Horatio :
Insanos oculos et gaudia vana!
[ad indicem]
2876. ...
2877. ...
2878. ...
2879. ...
2880. Hoc elegidio quod lectoris animum movet, Hieronumus Logan (1674-1751) filiolæ obitum luxit :
[ad indicem]
Sis abrepta licet tenerum ceu frigore germen,
vita orbata prius quam videre frui,
at patris et matris duro præcordia tangit
ictu discessus, cara puella, tuus.
Non tulit eloquii certas ætatula vires
ut posses animi prodere sensa tui (...);
Fixos discedens torsisti, dulcis, ocellos
hisque patri visa es dicere “care, vale”,
et tremula in caram flexisti lumina matrem
dicere quo posses “tu quoque, cara, vale” (...)
Tu quoque, cara, vale, modo nata parentibus infans:
lætitiæ et luctus causa perennis eris.
(vv. 1-6, 21-24, 27-28)
2881. …
2882. …
2883. …
2884. …
2885. Thomæ Bisse (1675-1731) versus electi ex utroque carmine didascalico :
[ad indicem]
Hisce versibus incipit carmen c.i. Microscopium :
Dædaleas Naturæ artes, quas prodiga rebus

lusit in exiguis; quam miris semina florum
folliculis servat! quo poplite crura lacertosque
alligat insectis; quali lanugine parcas
vestit apes, teneris intexens serica pinnis;
Quos mores et quæ pugnacibus addidit arma,
loricas galeasque et non imitabile textum
aggrediar: jamdudum oculos latuere superbos
egregiæ infra nos gentes, ludibria quondam,
nunc hominum invidiam mutata sorte lacessunt;
Hookeias ex quo per lentes tempore visæ
induerint magnos artus et vix sua membra.
…
[ad indicem]
His vero aliis orditur carmen cuius titulus est Certamen glaciale :
…
Jam quos aut ludi studium, aut violentia brumæ
impulit, excursum super amnes agmina tentant
mixta viris juvenum : ac pueri vestigia ferre
per glaciem impavidi, vitreisque in pontibus audent.
En! ubi longa cohors elabitur ordine pacto
hic puer ante alium: aut volitans sub verbere turbo
detinet intentos ludo : se reddit ad ictum
buxus in orbe fugam curvans, aut vertice fixo
volvitur in sese, placidam mentita quietem.
At pedis incertus multos confinia circum
error agit, querulique explorant gurgitis oras.
Sed jam fama novi cursus circum omnia fusos

stagna vocat: medio in conventu quinque parati
stant juvenes; imis vestigia lignea plantis
subjiciunt, ferrique acies insuta sub omnem
scindit iter soleam et labendo flumina cælat;
scilicet hæc undis, usus imitata carinæ,
sulcat iter, strictis iter hæc, currentibus illa.
Quisque loco nescit consistere: limina circum
huc atque huc labuntur et intertexta sequuntur
ludicra signa pedes et non remeabilis error.
Sæpe malo in fluviis inscribunt nomina amantum
omine: liquentur fluvii, liquantur amores.
Protinus ad signum certatim e finibus una

effusi, longe ante agmen clamore sequentum
effugere, pedumque alternis ictibus ibant:
Inque fugam – proni dant corpora; jamque sub auras
surgere, jamque humiles visi procumbere campo,
signantesque oculis metam vix æquora libant
…
[ad indicem]
2886. …
2887. Camilli Eucherii de Quintiis (1675-1733) versus excerpti e carmine c.t. Inarime seu de balneis Pithecusarum:
[ad indicem]
Quæ regio cultusque loci; quam grata salubris

temperies cæli; quot feta vaporibus amnes
Inarime, medicos quot balnea fervet in usus
thermasque et durum calidæ medicamen arenæ;
unde tot inventis prima experientia rebus
venerit; unde habitus et aquarum ex ordine mores;
præterea et lymphis quam vim Natura latentes
indiderit morbos contra, qua Pæonis arte
sint adhibenda; quid obfuerint si stagna, cavendum,
exsequar...
[ad indicem]
2888. ...
2889. ...
2890. Caroli Porée (1675 - 1741) tragœdiæ Brutus inscriptæ loci deprompti :
[ad indicem]
Argumentum
L. Iunius Brutus, Tarquiniis in exilium actis, primus Consul a Romanis creatus, filios suos, quod cum
Aquiliis et Viteliis ad recipiendos in Urbem Tarquinios coniuraverant, virgis cæsos securi percussit.
[N.B. editum est ad recipiendum...Tarquinios]
Personæ
Brutus : Primus Romæ Consul.

Pub. Valerius : Consul alter.
Tiberius : Bruti filius natu maior.
Titus: Bruti filius natu minor.
Marcus Valerius : Publii Valerii filius.
Albinus : Tarquinii legatus.
Sulpicius : cohortis præfectus.
‘Milites’
E primi actūs scenā primā :
Personæ: Marcus Valerius, Tiberius
Marc. Confide, Tiberi: Regibus tandem favet

Aquilius ille, bellica toties caput
lauro revinctus, qui manu tantum moræ
afferre cœptis poterat et poterit manu
iuvare tantum. pertinax hæsit diu
et obstinata mente Tarquiniis opem
spondere renuit, donec e Bruti domo
ipsoque Bruti sanguine asserui fore,
Qui sponte tanti se daret facti ducem.
Tunc ille, vix dum nomine audito, “bene est:
Auctore tali, quodlibet facinus licet
Audere”, dixit.
Tib. patere complexus meos.
O fausta, Marce, nuntia! ut totum imbuit
lætitia pectus! ergo lux illa imminet,
qua victa, supplex Roma Tarquinium suis
receptum adoret mœnibus, post tam graves
quas ille pœnas, pulsus exilio, dedit.
Qualem triumphum crastina huic pariet dies!
Proh! quanta amicis gaudia! hæc animo cape.
Hos, Marce, reditus præcipe.
[...]
Marc. sede Tarquinium sua

pepulere nuper Consules; revocant modo
utroque geniti Consule. est Brutus tibi,
est mihi Valerius genitor, et Regno tamen
favemus ambo. uterque quod sanxit pater,
utriusque proles reddere infectum parat.
Tib. Iniqua patrum facta progenies patrum
abolere debet. ista cur autem recens
religio mentem vellicat? cur non prius
iniecta menti, cum tuam Albinus fidem
Regum poposcit nomine?
[ad indicem]
E primi actūs scenā secundā :
Personæ: Tiberius, Titus
Tib. Quæ causa, frater, vertit huc gressus tuos?

Nostrisne melior mente consiliis faves?
Tit. Omitte, Tiberi, omitte tam dirum nefas
sperare de me; tuque mentem, dum potes
mutare, muta. frater hoc fratrem rogat.
Hæc causa suadet petere congressus tuos.
Tib. Meliora, quæso, loquere. nam quod, per Iovem,
sperare tantum de Tito potui nefas?
Tit. Suadere quod vis, nocte quod media exequi
armata properat dextera.
Tib. armatam manum
præbere miseris, Regiæ avulsum decus
asserere fronti, erigere deiectum gravi
solium ruina; id, frater, appellas scelus.
Tit. Violare patris iussa, revocare exules,
spretis Senatus legibus, patriam hostium
ultro furori dedere, appello scelus.
[...]
E secundi actūs scenā primā :

Personæ: Brutus, Sulpicius
...
Brut. Sat scio: haud solam manum

res ipsa poscit, exigit mentem arduam,
magni capacem consilii. at mens et manus
utrique nato est, præter ætatem sapit
uterque.
Sulp. uterque ne nimis sapiat, time.
Brut. Aperta loquere, numquid illorum fides

suspecta, numquid regis insidias fovent?
Sulp. Invitus equide, Brute, suspectos patri

nunc reddo natos; sed jubet patriæ salus.
Hos sæpe vidi flere Tarquinii vicem,
et sæpe vidi multa cum Albino loqui.
Potui timere ne quid instruerent doli :
sed ne timore credulo facerem reos,
animo timores expuli, donec Titum
Albinus, aliquid mente consilii obtegens ,
convenit hodie, et clanculum egerunt simul.
[...]
E quinti actūs scenā secundā :
Personæ: Brutus, Publius Valerius
[...]
Pub. Val. Ergo remittes liberis pœnam tuis?

Ah, Brute! Ut ista voce, ut hoc animo places!
Hic te parentem agnosco, quin autem moras
abrumpis omnes? Quin frui cælo imperas
natos aperto? redde conspectum patris
ipsumque amorem redde. Quid cessas? Siles...
Brut. Quid sciscitaris plura? Vox una hæc satis:
Quod agere deceat consulem et Brutum, hoc agam.
[...]
[ad indicem]
E quinti actūs scenā tertiā :
Persona: Brutus solus

Proh, quale munus, Patria, imponis mihi!
Quo fervet æstu, quam asperas patitur vices
distractus hinc inde animus! infelix pater
miserque consul! quo feram ancipitem gradum?
Hortatur inde Consulem patria, hinc patrem
amor paternus retinet : ultricem manum
Patria reposcit, sistit ultricem manum
natura, victrix utra cor victum reget?
Consulne patrem, an Consulem vincet pater?
Si parco soboli et sanguinis vocem sequor,
quid Roma, quæ me Consulem elegit sibi,
quæ mihi secures criminum ultrices dedit,
quæ judicandos tradidit natos mihi?
Si plecto sobolem, et patriæ vocem sequor,
de me quid orbis sentiet? quonam ferent
animo nepotes barbarum facinus patris?
Potero ipse vocem sanguinis querulam pati
O rigida utrimque fata, quæ pariter jubent
vel Consulem ignavum esse, vel acerbum patrem!
Resume fasces, Roma, pretiosos nimis,
si sunt futuri sanguinis pretium mei.
Ah! vivite ambo, vivite, et nati, licet.
Patitur Senatus vivere, et patitur pater.
Ergo rebelles perfidi, ingrati, impii
impune vivant patris et patriæ in sinu,
vidente Bruto et Consule! ah! potius cito
pereant rebelles! Patris imperio cadant!
Adeste, lictor, Sulpici.
[...]
Consul Brutus filios capite damnans, pictore Bartholomæo Pinelli
[ad indicem]
2891. ...
2892. ...
2893. ...
2894. ...
2895. Versus excerpti ex Hadriani Relandi (1676-1718) carmine cui index Galatea :
[ad indicem]
Scilicet incassum tenero pugnamus Amori,
et fugimus blando subdere colla iugo.
Experior spretæ, male providus, arma Diones:
Suscitat extinctas numinis ira faces.
Teligerum quicumque deum contemnit amator,
asperat ultrices in sua fata manus.
Ah! quoties, dixit, longe fugiemus amores!
dira sub obducto melle venena latent.
Quin oculos docui, ne quæ sibi vulnera quærant,
figere in opposito lumina casta solo.
...
2896. ...
2897. …
2898. ...
2899. ...
2900. Hac commoventissima elegia Vincentius Petrovich (1677-1754) luget uxoris obitum:
[ad indicem]
Siccine dividimur, vita mihi carior Uxor,
Morte tua nostrum dissociante thorum?
Siccine me miserum, nunquam relictura, relinquis
Me miserum, et Natos, pignora cara, tuos?
Non te Bactra tenent, non me nunc ultima Thule,
Longius est spatium, nos quod abesse facit.
Nunc mihi, nunc cantum ventosque, amnesque morantem,
Nunc cuperem auditas Manibus esse fides.
Non summo ut faciam quercus descendere ab Æmo;
Aut stare immotas voce canentis aves.
Sed caræ ut repetam fugientem conjugis Umbram
Nunc prece, nunc cythara consociante preces
Irem audax (amor ipse facem præferret eunti)
Plena tenebrarum per loca, plena metus.
Atque aliquis miserans mæsta de gente silentum,
Quos olim simili vulnere stravit amor,
Ostendens procul Elysium, loca læta piorum,
“Quam petis, ille tenet“, diceret, “ille locus“.
Non me, non novies Styx interfusa teneret
Viminea et novies trajicienda rate.
Non fera vipereo terreret crine Megæra,
Majestas Stygii non truculenta Jovis.
Forsan et ille pius lacrymas ad verba precantis
Funderet, et reditum Conjugis annueret.
Quid loquor ah! demens? non est revocabilis ultra,
Transvecta est Stygios quæ semel Umbra lacus.
Non redit ad fontem, quæ fontem deserit unda.
Non reflorescunt, quæ cecidere, rosæ.
Ergo, quod est miseris reliquum solumque levamen,
Quo lever, heu! superest nil nisi flere mihi,
Nil nisi flere meos, sævissima vulnera, casus,
Dum cineri uxoris jungar et ipse cinis.
Vix afflicta Domus geminati insignia luctus
Exuerat, madidas non bene sicca genas:
Ecce cadit sævæ jam tertia victima Morti
Uxor, vulneribus victima cæsa tribus.
Non fuit illa tibi communi lege necanda,
Impia Mors, plagis percutienda fuit.
Cuncta tui in miseram consumpsti tela furoris,
In sola hæserunt sed tua tela cute.
Membra malis cessere, animus fuit altior illis,
Tu fragilis victrix corporis, ille tui.
Sæpe opus igne fuit, ferroque; ullumne dolentis
Inter eas pœnas edidit illa sonum?
Num viso extimuit ferro, ingemuitve recepto?
Non patiens gemitum, sed miser ipse dabam.
Ah! chalybe immiti languentis cæsa rigabat
Membra cruor: lacrymis non maduere genæ.
Num, quando monita est, momenta novissima vitæ
Instare, et celeri jam properare gradu?
Scilicet hos animos illi mens inscia noxæ,
Inque Deum pietas, et proba vita dabat,
Hos amor in miseros, miserisque intenta juvandis,
Clausa sibi, reliquis semper aperta manus:
Et vigil in Natos cura, et studium acre tuendæ
In nivea morum simplicitate domus:
Et tormenta per hæc candentis atrocia ferri,
Quæ toties visa est sustinuisse libens,
Posthuma vitandi tormenta, piantia Manes,
Spes prope certa, sibi si qua pianda forent.
Hos animos etiam illa dabant, quæ pectore forti
Ex gemina amissa vulnera prole tulit.
O Superi, quantum vidit mæroris amari,
Et quantum vidit roboris illa dies!
Quæ caruere genæ lacrymis, et questibus ora?
Fundere nec lacrymas visa, nec illa queri.
Exuerat Matrem coram, Matrem intus agebat,
Non se, sed miserum commiserata Virum.
Dotibus his tantis quid nunc bona corporis addam?
Quid cultum ingenuis artibus ingenium?
Quid quam dulce melos manabat ab ore loquentis,
In quo opifex mellis fecerat ipsa favos?
Talem fata mihi rapuere, immitia fata,
Consortem thalami, subsidiumque mei.
Post duo dilectæ crudelia funera prolis,
Præsto illa, auxilium quæ mihi ferret, erat.
Tota videbatur gens esse superstes in illa
Nullaque, ea salva, membra recisa Domus.
Nec me illa omnino miserum solante putabam,
Illa levamen erat levantis, et illa comes.
Decrescit siquidem fidas diffusus in aures
Luctus, ut in rivos secta fit unda minor.
Adde alios casus, et quæ mala plurima passus,
Insontem invidiæ vi superante, fui:
Nunc mihi fraude mala jus libertatis ademptum,
Nunc raptæ, parcus quas dabat usus, opes.
Dum tu aderas, uxor, felix dicebar, eramque,
Nil nocuit telis sors mihi sæva suis.
Vim mala perdebant in dulci conjugis ore,
Et quam tu, poterant aspera fata minus.
Cui querar infelix? cui nunc mea tristia dicam?
Quæ lacrymas posthac terget amica manus?
Cuncta, illa rapta, rapuit manus invida Parcæ,
Unde afflicta malis mens capiebat opem.
Nec, quia ter denos mecum una exegerit annos
Est mihi, ceu sero rapta, dolenda minus.
Ah! magis illa ligant, quorum est diuturnior usus,
Et plus, quæ plus sunt nexa, dirempta dolent.
Sic tener, ac mollis ramo si ramus adhæsit,
Disjungas facili vincla novella manu.
Frangitur annosus, vel vix victusque gemensque
Alter ab amplexu solvitur alterius.
Nullaque sat longa est, quæ desinit esse, voluptas,
Et nulla est magno longa in amore mora.
Longa mora est tali mihi nunc uxore carenti,
Omnis mense dies longior, hora die est.
Quid moror ergo miser? cur non invisa relinquo
Lumina? cur te non, o mea vita, sequor?
Tu mihi dicebas, sine me nil dulce futurum,
Non si ipsum flueret nectar in ora, tibi.
Quo sola ergo fugis, comitem aspernata maritum?
In rapidos abeunt cur tua dicta Notos?
Sed non sola fugis: me tecum, ubicumque moraris,
Qui bene nos junxit, vivere cogit amor.
Una mei pars tecum abiit, minor altera mecum est,
Pars abiit melior, plena dolore manet.
Ast hæc ipsa brevi tua post vestigia curret,
A majore nequit pars procul esse minor.
O volet illa dies, quæ partes uniat ambas,
Meque addat comitem tempus in omne tibi!
Mors tua divisit, mea nos conjungat, et urna
Consociet, thalamus quos sociare nequit.
[ad indicem]
2901. …
2902. …
2903. …
2904. …
2905. Primi versus Horatii Burgundii (1679-1741) carminis de volatu, quod quidem carmen editum est in primo
Arcadum carminum tomo:
[ad indicem]
Cur pateat volucrum pennis agitabile regnum

Iunonis liquidæ: fraudari nescia tardo
Pondere cur liceat subducere corpora terris,
ac cælo propiore frui, sacer impetus urget
dicere, et intactas Pindo decerpere laurus.
Sic volucres inter forsan novus ales inerti
tollar humo, victorque virum volitabo per ora.
Audior: ignavis cecidit cutis aspera membris.
Purior intactis nivibus lactescere iussit
cervicem candor: digitis humerisque recentes
traduntur plumæ; Venusino olor addor olori.
Principio quamvis humili gravitate prematur
corpus ad ima ruens, vires non semper easdem
exserit; impresso sed vincitur impete centri
pronus amor gravibusque datur dediscere pondus,
nempe ut, discordi lances cum mole gravantur,
quæ minor est paret majoris legibus, unum
sic corpus quoties contrarius impetus urget,
durum servitium violentaque jura minorem
usque premunt, major regnat votisque potitur.
Hinc vibrata levi saltu suspendere membra
cum libet, ingenitum sopitur pondus et oras
nitimur in superas, quamvis commercia cæli
longa pati nequeant homines limoque paterno
detrudantur ad ima, polum removente reatu.
His animadversis colles et rura petantur,
sicubi vere novo rident aut sicubi rauco
murmure prosequitur volucrum modulamina rivus.
Turba loquax primum sublimi, cernite, saltu
corpoream viduat socordi pondere molem;
scilicet hunc natura sagax instruxit in usum
cruribus elatis volucres, ut in aera corpus
fortius attollant terrena fæce gravatum
devictumque viam recludat ad æthera pondus.
Alarum crebris mox cogunt plausibus auram
indocilem; adversis conatibus aura reluctans
densari negat; hinc valido quatit ariete pennas,
et jubet invito sustolli pondere corpus
alituum. Pronam gravitas inimica ruinam
nequidquam meditatur; avis nam remige pluma
instat et aereas vocat in nova prœlia vires.
[ad indicem]
2906. ...
2907. ...
2908. ...
2909. ...
2910. Locus excerptus ex operis proœmio c.i. Fundamenta Stili cultioris, ab Heineccio (1681-1741) scripti :
[ad indicem]
Duo potissimum in Latinæ orationis cultu cavenda sunt elegantiorum litterarum studiosis :
alterum, ne auribus sint tam agrestibus atque impolitis, ut omnem orationis nitorem atque
elegantiam, tamquam rem inanem ac supervacuam, omnino negligendam esse existiment;
alterum, ne per omnem viam id unice agant ut, quasi calamistris intorqueant orationem eique
colores ascititios, tamquam fucum, inducant.
Talis fuit veterum scholasticorum et glossatorum barbaries, qui se eruditos non putabant, nisi
omnem orationis cultum eierassent. […]
Talis fuit sophistarum veterum eloquentia, de qua erudita exstat dissertatio Ge. Nicol. Kriegkii,
edita Ienæ MDCCVII. Stilus purus et concinnus præclarum est eruditionis omnis ornamentum, non
ipsa tamen eruditio, quæ non in verbis, sed rebus earumque causis pernoscendis posita est.
Cavendum itaque ab illo fastu et supercilio quorundam grammaticorum, qui se solos sapere,
ceteros volitare veluti umbras existimant, lepida oratione, quæ Pro studiis humanitatis inscribitur,
exagitati a V.C. Alberto Schultens […] MDCCXX.
Quemadmodum enim sententiæ, quamvis eruditissimæ, quodammodo vilescunt, si genus
orationis sit spinosum, exile, ieiunum, languidum, enervatum, incultum, ita nimiæ illæ orationis
veneres omnem sententiarum vim ac gravitatem infringunt.
[…]
Quamvis vero ad adsequendam pudicæ illius ac castæ orationis facultatem permultum faciat
ingenii ubertas assiduaque exercitatio; ratio tamen procul dubio fugit eos, qui eloquentiæ laudem
omnem in quodam ingenii atque exercitationis genere unice esse ponendam, neque eam arte ulla
obtineri posse, arbitrantur.
[ad indicem]
2911. …
2912. …
2913. …
2914. …
2915. Locus ex Iacobi Bruckhard (1681-1752) præfatione commentariorum de linguæ latinæ in Germania fatis :
[ad indicem]
[…] Licet vero etiam urbs Roma, Langobardis his a Carolo Magno debellatis, ex diuturno
squalore sese refecerit quodammodo, pristinus tamen Latinæ linguæ nitor restitui ei prius non
potuit, quam ineunte sæculo XV, vel, si mavis, medio XIV. Etenim, tanto ubique per aliquot
continua sæcula flagraverant antea homines in scholis disceptandi ardore, ut omni verborum
munditia et structuræ cura abiecta, subtilitatibus studerent Metaphysicis, captiosissimoque
interrogationum genere unice delectarentur. Oppetiissent sine dubio tum liberales artes, extremum
spiritum dudum ducentes, sive, ut verius dicam, densissimis tenebris pridem obrutæ, perpetuo
fortasse sepultæ jacuissent, nisi illorum temporum extitisset felicitas, quibus a præstantissimis
Italiæ viris nihil prius ducebatur, quam ut libros situ ac pulvere squalentes et a tineis, blattis
muribusque arrosos ac consumptos fere, undique protraherent et summa cura atque studio
emendarent; quo popularibus talia essent monimenta, quæ admirarentur et quæ, venustate ac
pulchritudine eorum capti, imitari studerent. Sic Franc. Poggius Fab. Quintiliani Institutionibus,
Ciceronis, aliorumque bonorum auctorum libris; alii aliis veterum scriptis ex monasteriorum
ergastulo liberatis, effecerunt, ut Itali, captiunculis istis, quibus sibi adhuc tantopere placuerant,
rejectis, veterum monimenta diuturna nocturnaque versarent manu atque ornato et imitatione
istorum composito dicendi genere ad singularem adspirarent laudem. Qualis Franc. Petrarchæ
jam debetur, utpote qui compluribus annis ante Poggium et omnium primus, Julii Cæsaris
Scaligeri judicio, ex lutulenta barbarie os cælo attollere ausus est ; reflorescentis eloquentiæ
princeps ideo ab Erasmo appellatus.
[ad indicem]
2916. …
2917. Loci ex Paulini Cheluccii (1682-1754) oratione in sciolos, quam quidem hic audire possumus optime recitatam ab
docto iuvene litterarum studioso :
[ad indicem]
Nullum bellum fuit umquam tam atrox, tam diuturnum aut periculosum, in quo duo hostes
majore vi, aut acriore contentione decertaverint, quam illud, ubi cum optimis disciplinis
ignorantia pugnavit. Etenim vix litteræ exortæ sunt, cum statim invidia, livor, maledicentia,
improbitas, aliæque nefariæ pestes, fœdere cum ignorantia firmato, in illas castra movere, aciem
dirigere, cum illis in certamen prœliumque descendere non dubitarunt. Neque ex eo tempore
fœderis ullius feriundi, nec pacis constituendæ spes ulla affulsit. Nam qua ratione fieri possit, ut
consilium cum temeritate, fortitudo cum furore, virtus cum audacia conveniat, pacatoque animo
concilietur? Profecto quamdiu erunt litteræ, tamdiu erit litteris indictum paratumque ab
ignorantia bellum. Ex quo tamen tantum abest ut quicquam mali sit ipsis litteris metuendum, ut
potius gloriæ cumulus illis quotidie major accedat. Quot enim cum ignorantia dimicationes, tot
victorias; quot prœlia, tot triumphos optimæ disciplinæ consequuntur. At vero aliud belli genus
bonarum artium studiis pertimescendum esse video: illud scilicet, quod scioli quidam, homines
doctrina leviter aspersi, litteris inferunt, dum litteras in deliciis sese habere profitentur. Ex istorum
enim imperitia fit, ut de dignitate litterarum plurimum detrahatur et ab eorum amentia magis
quam ab ignorantiæ telis liberales disciplinæ metuere debeant. Hæc autem calamitas, cum major
in dies fiat, litterarum rei publicæ maxime interesse video, ut hominum istiusmodi temeritas
reprimatur, quo minus in posterum litteras ipsas oppugnent. Quare veniam dabitis, pp.
amplissimi, si, prætermissis hodierno die bonarum artium laudibus, quæ quotannis ex hoc ipso
loco decantari consueverunt, illud agam potius, ut hujusmodi homines semidoctos coram vobis
sistam, acriter de eorum inscitia et singulari amentia coarguendos. Intelligetis profecto id, quod
res est, ex sciolorum istorum vitio plus detrimenti litteras capere, quam ex summa
imperitissimorum hominum ignavia.
[ad indicem]
Quid tum? Anne ex tot tantisque litteratorum ærumnis imminuta est aliqua ex parte
dignitas litterarum? An exsilium, carcer, secures aut aliud crudelitatis genus exstinguere potuit
divina eorum ingenii lumina, atque æterna doctrinæ monumenta? Vivit semperque vivet
immortalis ipsorum gloria, singularis sapientia et incredibilis virtus. Quare, jam intelligitis,
auditores, quam parum sit optimis disciplinis ab ignorantia, ab invidia ceterisque adversæ
fortunæ calamitatibus metuendum.
Contra vero, quanta labes, quanta pestis litteris ex sciolis et semidoctis hominibus
enascatur, quis dicendo paucis explicare possit? Ego quidem illud persuasissimum habeo, -
quicquid invidiæ, quicquid turpitudinis aut maculæ in litteris ab earum hostibus confingitur, aut
etiam in illis (dicam enim libere quod sentio) jure reprehenditur,- id totum ab sciolis istis proficisci.
Sed placet ante definire quid sint homines istiusmodi. Sunt profecto scioli genus hominum
imprudentissimorum, qui, contracta fronte et ore duro se scire prædicant quæ re
vera ignorant; aut in iis, quæ sciunt, paucis longe omnium scientissimi videri volunt:
qui scilicet in bonis artibus et doctrinis se triarios, duces et imperatores venditant, cum nihilominus
vix inter gregarios milites numerari queant; homines quidem audaces, garruli et gloriosi, qui
scientiæ, qua carent, ostentatione conantur inanem doctrinæ famam aucupari et, quod
deterrimum est, viros sapientia et doctrina claros aut contemnunt aut maledictis et
obtrectationibus insectantur. Fingamus ergo, ex istis aliquem in gravissimorum hominum cœtum
vel academiam sese intulisse. Quanta, Deus immortalis, ingenii ostentandi cupiditas! Quantum
omnigenæ eruditionis affectandæ studium! Quanta demum ceteris contradicendi arrogantia!
Nullus est in græcis vel in latinis scriptoribus de quo iste judicium ferre ac, veluti prætor, de
tribunali pronuntiare non audeat. Ex quibus illum nullo fuisse ingenio, alium nulla eruditione,
hunc criticæ artis expertem esse audacissime affirmat. Quid enim Aristoteles? Stulta ejus
methodus, insulsa illius doctrina, homo denique rerum omnium imperitus prædicatur, quo
recentes philosophi plura inter dormiendum intellexerunt. Quid Horatius aut Virgilius? Nihil in his
sublime, nihil excelsum, sed humi reptant puerorum similes, qui primo in scholis versus facere
discunt. Putatisne, auditores, me quicquam fingere aut rem verbis exaggerare? Nequaquam!
Exemplo vobis sit Joannes ille Ciampolus, ætatis suæ sciolorum facile princeps, qui, ut in
pinacotheca virorum illustrium Janus Nicius Erythræus memoriæ prodidit, cum die quodam per
urbem reda veheretur cum Gaudentio Paganino, viro docto et gravi, qui tum in hoc ipso romano
gymnasio litteras græcas docebat, una cum aliis eruditis hominibus; cumque forte, ut fieri solet,
sermo de Virgilio et Horatio incidisset, Ciampolus ita acriter cœpit in præstantissimos illos
auctores invehi, ut eos nullo ingenio homines, nulla doctrina, nullis litteris fuisse diceret; immo
quod ad carminis attinet inventionem, esse puerorum similes, qui primo in scholis versus
componere incipiant. Quod Paganinus cum ferre non posset, stomachatus scioli audaciam
immanem atque intolerandam, de reda statim desiluit auresque suas diris illis, ut ipse ajebat,
maledictis eripuit. [...]
O intolerandam hominis arrogantiam! O stultitiam incredibilem!
[...]
[ad indicem]
Jam igitur plane perspicitis, auditores, ab sciolis istis plus detrimenti litteris importari
quam ab iis qui in summa litterarum ignoratione versantur. Plus enim periculi metuendum ex
hominibus semiebriis quam, si vino somnoque sepulti, omnino sensibus destituti jaceant. Detrahat
imperitus quispiam litteris, quantum volet, easque conviciis et maledictis petulanter proscindat.
Quotusquisque erit, qui stolidi hominis clamores non aspernetur, contemnat, negligat? Quis enim
cæcum audiat de coloribus judicantem? Enimvero fucata illa semidoctorum litteratura, audax et
prompta garriendi licentia, honestis etiam viris ben multis imponit, atque id sæpe efficit ut optimæ
artes invidiæ malevolorum et obtrectationibus pessime subjiciantur. [...] Quæ cum ita sint, cavete,
adolescentes optimi, (vos enim potissimum spectat hæc omnis oratio mea) cavete, inquam, nefarios
istos sapientiæ proditores, cavete improbos litterariæ rei publicæ hostes, doctrinæ eversores,
portenta bonarum artium, busta omnium disciplinarum. Si vobis sapientia cordi est, si litteras
vere amatis, si litterarum gloria studioque ducimini, perniciosam istam sciolorum sectam,
quantum valetis, pro viribus, fugite eorumque miserrimam et inanissimam litteraturam
contemnite.
[ad indicem]
2918. …
2919. …
2920. Excerpta e commenticia Ludovici Holbergii (1684-1754) narratione cui index: Nicolai Klimii iter
subterraneum, edita anno 1741º:
[ad indicem]
Initio huius mirificæ narrationis ab Holbergio fictæ præcipuam fabulæ personam novimus, Nicolaum dico
Klimium, Europæ septentrionalis iuvenem qui, Philosophiæ et Theologiæ studia academica emensus ac diplomate
academico ornatus, sacculo tamen, ut poeta scripserat olim, aranearum pleno in patriam revertit. Cum rerum
naturæ studiosus esset animique causa per silvas ac montes peragrare soleret, cavernarum explorandarum studio
tractus, speluncam invenit in quam, comitibus non audentibus, solus descendere statuit. At reste, qua
suspendebatur, fracta præceps in profundum decidit. Sed audiamus potius horum miraculorum narratorem...
At vix ad altitudinem decem vel duodecim cubitorum descenderam, cum rumpitur restis. Malum
hoc mihi innotuit e subsequenti mercenariorum clamore et ululatu, qui tamen mox evanuit. Nam mira
celeritate in profundum rapior, et tamquam alter Pluto, nisi quod harpago mihi pro sceptro esset,
“Labor, et icta viam tellus ad tartara fecit.”
Depinxit Ioannes sive Jens Juel (1745-1802)
[…]
Attamen cum ad animum revocarem, in loculis meis esse panem (Bergenses vocant Bolken, qui
figuræ ovalis vel potius oblongæ solet esse), statui e loculis eundem depromere et periculum facere,
ecquid in isto rerum statu palato arrideret. Sed primo statim morsu nauseam mihi moturum omne
terrestre alimentum deprehendens, tamquam rem plane inutilem abieci. At excussus panis non modo
suspensus in æthere stetit, sed, mirabile dictu, circulum minorem circa me describere cœpit. Et
innotuerunt mihi exinde veræ motus leges, quæ efficiunt, ut omnia corpora in æquilibrio posita motum
circularem sortiantur. Hinc qui tamquam fortunæ ludibrium me nuper deploraveram, fastu tumescere
cœpi, intuens me ipsum non solum tamquam simplicem planetam, sed et talem, qui perpetuo stipatus
foret satellite, adeo ut inter sidera maiora aut primi ordinis planetas quodammodo referri possem. Et
ut impotentiam meam fatear, tantus tunc animum fastus incessit, ut, si obvios habuissem omnes simul
Consules ac Senatores Bergenses, cum supercilio eosdem excepissem, tamquam atomos adspexissem,
indignosque iudicassem, quos salutarem, aut quibus harpagonem meum subicerem.
[…]
At cum ista felicitate Diis me proximum crederem meque ut novum cæli sidus intuerer, una cum
satellite meo, quo cingebar, a proximi planetæ Astronomis in catalogum stellarum inferendum: ecce!
immane apparuit monstrum alatum, quod iam dextro, iam sinistro lateri meo, iam capiti et cervici
imminebar. Credebam primo intuitu esse unum e duodecim signis cælestibus subterraneis, ac proinde
optabam, si vera esset coniectura, Virginem fore, cum e toto duodecim signorum systemate solum
istud signum (scilicet Virgo) in ista solitudine auxilii quid ac solatii afferre valeret. At cum corpus istud
mihi propius accederet, videbam torvum et immanem esse gryphum. Tanto tunc corripiebar terrore,
ut oblitus mei ipsius et sidereæ meæ, ad quam nuper evectus eram, dignitatis, in isto animi æstu
deprompserim testimonium meum Academicum, quod in loculis meis forte habebam, occurrenti
ostensurus adversario, examina mea Academica me sustinuisse Studiosumque me esse, et quidem
Baccalaureum, qui quemvis aggressorem extraneum exceptione fori repellere possem.
At defervescente primo æstu, cum ad me paulatim redirem, stoliditatem meam deridebam.
Dubium adhuc erat, in quem finem gryphus iste me comiraretur, utrum hostis esset an amicus, aut
quod verisimilius erat, an sola rei novitate delectatus, propius accedendo oculos saltem pascere vellet.
Nam adspectus corporis humani, in aere circumacti, harpagonem dextra tenentis et longum post se
funem caudæ instar trahentis, phænomenon erat, quod quodvis brutum animal in spectaculum sui
allicere posset.
[…]
Stertueram, quantum conicere mihi licuit, duas horas, cum horrendus boatus, diu quietem turbans,
tandem somnum penitus excussit. Dormientis animo variæ ac miræ oberraverant imagines.
[…] Sed cum haud procul stantem viderem taurum, ex eiusdem boatu quietem abruptam conieci.
Mox timidos oculos undique circumferens, cum oriente sole, virides passim campos et fecundos
videbam agros. Arbores quoque apparuere, sed (mirabile visu) mobiles erant, licet tanta esset aeris
tranquillitas, ut ne levissima quidem pluma moveri loco posset.
Delineatio excerpta e prima operis editione Hafniæ et Lipsiæ a. 1741
Cum mugiens taurus recta ad me tenderet, trepidus fugam circumspiciebam, ac in ista

trepidatione arborem haud procul stantem conspicatus, eandem scandere conabar. Sed cum in eo
essem, vocem illa edidit teneram, sed acutam et talem, qualis solet esse iracuncæ mulieris, moxque
quasi palma excusissima colaphus mihi tanta vi inflictus est, ut vertigine correptus pronus in terram
caderem. Ictu hoc iam quasi fulmine percussus, ac terrore animam propediem agens, murmura
undique audiebam et strepitus, qualibus resonare solent macella aut mercatorum basilicæ, quando
maxime sunt frequentes.
Postquam oculos aperiebam, conspicabar totam circa me silvam animatam campumque arboribus
arbusculisque obsitum, cum nuper vix sex vel septem apparuissent. Vix dici potest, quantas hæc omnia
in cerebro meo turbas excitaverint, et quantum his præstigiis animus commotus fuerit. Iam vigilem
me somniare, iam spectris me vexari et malis spiritibus obsideri, iam alia absurdiora mihi fingebam.
Sed tempus mihi non datum est, automata hæc eorundemque causas excutiendi; nam advolans
mox alia arbor ramum demittit, cuius extremitas sex gemmis, tanquam totidem digitis, munita erat.
His iacentem me sustulit ac vociferantem abstraxit, comitantibus innumeris diversi generis
diversæque magnitudinis arboribus, quæ sonos ac murmura edebant, articulata quidem, sed auribus
meis peregrina, adeo ut nihil præter verba hæc Pikel Emi, cum sæpius eadem iterata fuerint, retinere
memoria potuerim. Audivi mox per verba hæc intelligi simiam insolitæ figuræ: quippe e corporis mei
forma et cultu coniciebant, me simiam esse, quamvis specie nonnihil distinctam a cercopithecis, quos
hæc terra alit. Alii pro incola firmamenti me ceperunt, quem alitem per aerem huc apportasse
credebant; id quod olim usu venisse annales huius globi testantur.
[...]
Voces tamen et murmura, quibus undique personabant campi, iram et indignationem quandam
indicabant; et sane non sine gravi causa iram in me conceperant. Arbor enim ista, quam taurum
fugiens scandere volebam, uxor erat Prætoris, qui in proxima civitate ius dicebat, qualitasque personæ
læsæ crimen adgravaverat; nam non modo simplicem et plebeiæ sortis mulierem, sed matronam
primi ordinis visus sum voluisse palam subagitare: insolitum ac horrendum genti adeo modestæ ac
verecundæ spectaculum.
[ad indicem]
Felicitatem tunc orbis nostri pradicabam et præstantiam Europæorum præ ceteris hominibus... At
quam primum linguam subterraneam edoctus essem, et explicata mihi cuncta fuissent, contemptus in
admirationem vertitur.
[...]
Hoc præterea loco iura feminarum aliquo pacto vindicantur ante tempora hæcce novissima:
Maximam vero admirationem movebat historia Præsidis; nam virgo erat, indigena huius loci, et a
principe constituta Kaki, seu supremus in civitate iudex. Apud hanc gentem enim nullum in
distributione officiorum observatur sexus discrimen, sed habito delectu, reipublicæ
negotia dignissimis conferuntur. Ut rite de uniuscuiusque profectu ac dotibus animi iudicetur,
instituta sunt seminaria, quorum ephori sive directores dicebantur Karatti (vox ista proprie denotat
examinatores sive scrutatores). Eorum officium erat profectum et vires uniuscuiusque examinare,
indolem iuventutis penitius inspicere, habitoque examine, principi quotannis exhibere indicem eorum,
qui ad munera publica essent admittendi, simulque ostendere, qua in re unusquisque patriæ maxime
usui esse posset. Accepto isto catalogo, Princeps nomina candidatorum libro inferri iussit, quo in
memoria & tanquam tanquam ante oculos haberet, quos ad vacantia munera admoveret. Prædicta
virgo splendidum ante quatuor annos a Karattis obtinuerat testimonium, eoque nomine a Principe
constituta erat Præses Senatus huius urbis, in qua nata erat. Sancta et constans est huius moris
observantia apud Potuanos, cum credant, optime iis perspectum esse statum loci, qui in eodem nati
sunt et educati. Palmka (id nomen huic virgini erat) summa cum laude triennii spatio spartam hanc
ornaverat, habitaque fuit prudentissima totius civitatis arbor. Nam tanta illi erat perceptionis
tarditas, ut rem, nisi ter vel quater repetita esset, ægre perciperet. At, quod semel percepit, penitus
perspexit, tantoque iudicio quævis problemata discussit, ut effata eiusdem totidem oracula habita
fuerint.
Novit enim iustum gemina suspendere lance

ancipitis libræ, rectum discrevit, ubi inter
curva subit, vel cum fallit pede regula varo.
Hinc nulla ab ea quadriennii spatio dicta fuit sententia, quæ non a summo tribunali Potuano
confirmata et encomiis ornata esset. Igitur institutum istud in favorem sexus sequioris, quod primo
intuitu damnaveram, non plane absonum curatius examinanti visum est. Cogitabam mecum: Quid, si
uxor Prætoris nostri Bergensis loco mariti ius diceret? Quid, si advocati Severini filia, eloquentia ac
præclaris animi dotibus ornata virgo, pro stupido parente causas in foro ageret? Iurisprudentia
nostra parum inde detrimenti caperet, et forsitan Themis toties non vapularet.
[ad indicem]
[...]
Hoc præterea loco agitur de punitione eorum qui de capra lanina rixantes de subtilissimis vocibus technicis ac
notionibus disputant quæ captum hominis superant:
Solitum est igitur subtiles hos disputatores, tamquam insanos, post venæ sectionem in ergastula
publica compingere, donec delirare cessant. Hinc tacite mecum: “Hei! quid de Theologis nostris hic
fieret? Quos cottidie de qualitate et attributis Numinis, de natura spirituum et id genus aliis mysteriis
rixantes cernimus. Qualis sors esset Metaphysicis nostris, qui transcendentalibus suis studiis
superbientes, supra vulgus sapere, immo Diis se proximos credunt?”
[…]
Postea vero agitur de edicto seu decreto quo huius fabulæ persona quæ primas agit partes, Nicolaum dico
Klimium, postquam eruditus est ab præceptoribus Potuanis, testimonio eius virtutum vitiisque comprobato,
creatur Cursor Aulicus in civitate planetæ illius ad quem delapsus erat. Operæ pretium est legere iudicium earum
arborum, rationis et orationis compotum, de animalis, quod se hominem nuncupat, indole ac natura:
Mandato Serenitatis Vestræ obsequentes, instructum sollicite in Gymnasio nostro dimittimus

animal nuper ad nos ex alio orbe delatum, hominemque se nuncupans. Perspecto penitius eiusdem
ingenio, ac moribus exploratis, docilem satis ac promptissimæ perceptionis offendimus, sed obliqui
adeo iudicii, ut ob ingenium nimis præcox vix ad creaturas rationales referri, nedum ad
munus aliquod momentosum admitti queat. At cum pernicitate pedum nobis omnibus sit præstantior,
cursoris aulici officio fungi strenue poterit.
[…]
Klimius enim hospes erat apud Potuanorum prætorem cuius uxorem arborem, cum initio ascendere voluisset,
ideoque in ius vocatus, postea, sub præceptoribus eruditus et, ut supra legimus, cursor publicus creatus. Digna
sunt quæ hic exscribatur lepidissima prætoris sententia de Klimio:
Candide tandem ipse [i.e. prætor] fassus est, iam dudum innotuisse sibi imbecillitatem iudicii mei,
ac statim e memoriæ meæ ubertate et celeri apprehensione iudicasse, lignum me non esse, ex quo
Mercurius fieri posset, ac proinde ob insignem iudicii eclipsin amplo alicui muneri non suffecturum.
Didicisse se, ait, e narrationibus et descriptione gentis Europææ, me Stultorum in patria, pravoque
sub aere natum. Cetera de amicitia sua prolixe testatus, itineri ut absque mora accingerer, me
hortatus est.
Postea igitur per biennium Nicolaus munere cursoris publici functus totum planetam peragrare valuit, cetera
certe planetæ regiones, Potuanis incolis prorsus ignotas, invisere deque iis referre.
Globus Planetæ Nazar, quamvis circuitu vix ducenta milliaria Germanica complectitur, valde
tamen spatiosus ob tarditatem incessus incolis videtur. Hinc subterraneis hisce adhuc pleræque
regiones, maxime vero remotiores, sunt incognitas. Nam cuivis Potuano biennii spatium non
sufficeret, orbem hunc pedibus emensuro. Mihi vero ob pedum pernicitatem unus mensis sat erat.
Quod vero maxime me anxium habuit, erat ea, quam imaginabar, linguarum diversitas. Sed animum
mihi addiderunt nonnulli, qui totius planetæ incolas, licet moribus mire discordes, eadem tamen
dialecto uti testabantur; porro totum arboreum genus innoxium, sociabile et beneficum esse, adeo, ut
absque ullo discrimine totam huius globi superficiem perreptarem. (...) Quæ sequuntur stupenda adeo
sunt, ut ad fictiones poeticas aut meros ingenii lusus referri queant.
Postea vero Klimius uniuscuiusque gentis, alīus ab aliis separatæ, instituta, leges, mores, aliaque enarrat…
[ad indicem]
Primum enim mores depingit incolarum provinciæ Quamso:

In provincia Quamso, quæ prima ultra fretum regio est, nulli corporis infirmitati ac morbo obnoxii
sunt incolæ, sed omnes usque ad canitiem in valetudine inoffensa vivunt. Hinc visæ mihi sunt omnium
creaturarum felicissimæ; at e levi cum iisdem conversatione, opinione me insigniter falsum esse
animadverti. Nam cum inter huius provinciæ incolas neminem viderim tristem, ita
neminem simul contentum, ne dicam lætum, conspexi. Nam uti cæli serenitate ac aeris temperie,
non nisi turbida ac nubila prius experti, afficimur; ita arbores hæ felicitatem non percipiunt, quia
perennis ac sine interruptione est, sanosque se non sentiunt, quoniam morbos ignorant. Vitam igitur
agunt in perpetua sanitate, at simul in perpetuo tepore: perpetua enim bona languescunt satietate; et
soli iucunde vivunt, quorum suaves voluptates acoribus condiuntur.
Testari possum, in nulla gente mores minus lepidos, conversationem magis frigidam et
invenustam me deprehendisse. Innoxia sane gens est, sed ea, quæ nec amore, nec odio digna; nullius
offensa metuenda, et nullius favor exspectandus; et ut paucis dicam: nihil hic, quod displiceat, nihil
etiam, quod placeat, reperies. Porro, cum perpetuum istud corporis beneficium mortis imaginem
numquam oculis sistat, nullamque miserationem erga afflictos et laborantes alios moveat, ita nimis
secure ac frigide absque zelo et misericordia totum vitæ tempus transigunt. Quocirca in illa gente
nullum pietatis, nullum amoris ac misericordias vestigium apparet.
Nam cum morbi mortalitatem nobis repræsentent, ad bene moriendum nos quoque acuunt, ac
quasi in procinctu itineris paratos stare iubent; et cum cruciatibus nos affligant, afflictorum simul
misereri docent. Hinc facile mihi erat discernere, quantum morbi et pericula mortis ad pietatis ac
socialitatis exercitia nos ducant, immo, quam iniuste succenseamus Creatori, quoniam ad certas nati
videmur afflictiones, quæ salubres tamen et utiles nobis sunt.
[ad indicem]
Ceterum, cum de moribus incolarum regionis Cocklecu narraret, satis ironice ac festive mundi scenam
usquequaque inversam proponebat, sub tyrannide mulierum, nescio an hac mente, huius, qua vivimus, ætatis
prævalenti, ut aliquo pacto improbaret, vituperaret atque damnaret inæqualitatem alterius sexus in alterum:
In regione dicta Cocklecu consuetudo obtinebat non minus perversa, et ab Europæis maxime
damnanda. Inversus hic ordo non naturæ, sed solis legibus originem debuit. Incolæ terræ omnes
iuniperi sunt utriusque sexus; at soli viri ad culinaria et ignobiles labores damnantur. Tempore belli
militiæ quidem nomina dant, sed supra sortem militum gregariorum raro ascendunt, cum pauci
admodum sint, qui vexilliferi fiunt; estque munus vexilliferi summa dignitas militaris, ad quam arbor
masculina aspirare queat. Mulieribus contra maximi ponderis negotia, qua civilia, qua sacra et
militarla committuntur.
Nuper deriseram Potuanos, quod in distributione officiorum nullum sexus discrimen admitterent.
At hæc gens furere mihi visa est, et naturæ penitus adversari. Capere sane non poteram indolentiam
virorum, qui, cum corporis viribus longe sint præstantiores, indignum adeo iugum sibi imponi passi
fuerint, ac tot sæcula ignominiam hanc concoxerint. Nam facile esset iugum excutere, modo vellent,
aut auderent nervos muliebri huic tyrannidi incidere. At inveterata consuetudo usque excæcaverat
animos, ut nemini in mentem veniret, pro tollenda ista ignominia aleam subire, quin crederent,
naturam ita ordinasse, ut imperium penes mulieres esset, virorum vero esset texere, molere, pensum
facere, ædes verrere, vapulare. Argumenta vero, quibus hunc usum tueri solent mulieres, hæc sunt:
cum sexum virilem corporis viribus et lacertis ad duros perferendos labores aptioribus natura
donaverit, credi potest, solum masculinum genus ad ignobiles ac ferreos labores relegasse.
Stupebant extranei, cum domos introeuntes matremfamilias viderent in museo, cum stilo ac
pugillaribus sedentem, maritum vero culinæ inerrantem et ollas patinasque tergentem. Et sane in
quamcumque domum venerim, cum patrefamilias locuturus, mittor ad culinam, ubi
Hic lavet argentum, vasa aspera tergeat alter;

Vox dominæ fremit instantis virgamque tenentis.
[…]
Sequitur deinceps narratio vere lepida, quam Holbergius hac forsitan mente finxit, ut superbi viri docti
europæi, fabula ea lecta, meditarentur ac secum volverent num opiniones moresque quos amplecterentur vere iusti
essent:
Ingens eodem tempore erat motus ob filium senatoris, cuius pudicitiam violaverat virgo. Male ob
istud facinus passim audivit puella, et audiebam inter se mussitare amicos iuvenis, in ius mox
vocandam virginem, et a proximo Consistorio ad nuptias ac reparationem honoris damnandam esse,
in primis cum legitimis testimoniis evinci posset, inculpatæ adhuc vitæ fuisse iuvenem, quem ad
amores illicitos pellexerat virgo.
Tunc ego mecum tacitus: “O terque quaterque beatam Europam nostram! Maxime vero
Galliam et Magnam Britanniam, ubi sexus sequior nomini respondet, ubi mulieres cæce adeo
virorum imperio ac voluntati obsequuntur, ut machinæ potius aut automata quam substantiæ
libero arbitrio præditæ videantur.”
Non ausus sum, dum inter iuniperos hos versabar, perversam hanc consuetudinem palam
damnare. At egressus urbe præcipua, nonnullis indicavi contra naturam hic agi, cum e iure
universali et suffragiis omnium gentium constet ad ardua et momentosa negotia formatum esse
sexum virilem. Regerebant hi: confundere me consuetudinem et institutionem cum
natura, cum infirmitates istæ, quæ in sexu muliebri notantur, e sola educatione
deriventur, id quod maxime patet e rei publicæ huius statu ac forma, ubi in sexu muliebri
enitescere videmus virtutes animique dotes, quas mares alibi sibi solis vindicant. Nam mulieres
Cocklecuanæ modestæ sunt, graves, prudentes, constantes ac taciturnæ; contra viri leves præcoces
et loquaces. Hinc cum quid absurdi narratur proverbium istud: viriles esse nugas; et cum quid
præcipitanter aut præmature actum est, dicunt incolæ: dandam esse veniam impotentiæ
virili. […]
Inter splendidissima huius urbis ædificia erat gynæceum regium trecentis, qua viris qua
adolescentibus speciosissimæ formæ instructum. Hi omnes alebantur sumptibus reginæ, cuius
deliciis inserviebant. Cum audirem formam corporis mei a nonnullis extolli, veritus ne in
gynæceum istud a venatoribus abriperer, iter maturavi, et... pedibus metus addidit alas.
[...]
[ad indicem]
Hoc superato periculo, Klimius pervenit ad regionem Philosophicam, quam lætus speque adductus
maxima ingreditur, sed mediam ingressus regionem animadvertit agros omnino incultos esse, atque vias
sordidas, lapidosas, salebrosas.
Sed molestiis his fortiter obnixus sum, satis gnarus, per aspera iri solere ad astra.
Horæ spatio cum his difficultatibus luctatus, obvium habui agricolam, quem comiter
interpellans interrogo, quantum adhuc abessem a Mascattia sive Regione philosophica. Respondet
ille: “Quærendum potius, quantum itineris sit reliquum, cum iam in meditullio regionis versaris.”
Attonitus hoc responso, “Qui fit, dicebam, ut terra a solis philosophis habitata speciem horrentium
potius lustrorum quam cultæ regionis præbeat?” Regessit ille, terræ faciem brevi fore meliorem,
quam primum tempus detur incolis eiusmodi minutiis vacandi. Nunc, ait, solis cælestibus rebus
intentos omnes id agere, ut iter quoddam ad solem detegant; excusari proinde debere, si agros ad
tempus incultos relinquant; haud enim facile esse flare simul ac sorbere.
Intelligebam mox, quo collinearet oratio versuti villici; et iter persecutus, tandem ad metropolin
Caskam perveni. In portis civitatis pro custodibus anseres conspexi, gallinas, nidos avium et
aranearum telas.
Urbis plateis porci ac philosophi passim inerrabant; sola hi corporis forma distinguebantur
a porcis, ceteroquin sorde ac illuvie similes.
Delineavit Robertus Storm Petersen 1882-1949
Pallia eiusdem generis portabant omnes philosophi; sed, quis color iisdem, discernere
nequibam, cum pulvere et luto essent obsita. Eorundem unum, quem meditationibus defixum recta
ad me tendere videbam, ita alloquor: “Dic, quæso, quodnam nomen huic urbi, Magister!” Ille
immobilis, inconnivens, tamquam secessu mentis atque animi facto a corpore, diu stabat; tandem
vero ad cælum oculos tollens, respondet: ‘Haud procul a meridie sumus.’ Ineptum adeo responsum
animi aberrationem indicans, persuasi melius esse parce studere, quam præ nimia
doctrina delirare. Urbis mox interiora penetravi, visurus an præter Philosophos, homines aut
creaturas rationales forte invenirem. Forum urbis, quod valde spatiosum erat, diversæ ornabant
statuæ et columnæ, titulis atque inscriptionibus distinctæ. His accedebam, periculum facturus,
ecqua forte epigrammata legere possem. Sed, dum in eo conatu desudo, tergum mihi incalescere ac
madidum fieri animadvertebam. Hinc retrospiciens, ut fontem calidi fluminis detegerem,
conspicabar Philosophum posteriora mea permingentem.
Delineavit Ioannes Scherfig (1905–1979)
Nam meditationibus abstractus, statuam me credidit, ad quam vesicam exonerare solebat.

Tantæ ego contumeliæ impatiens, in primis cum philosophum istum albis insuper me dentibus
deridere cernerem, palma excussissima alapam illi applicui. Quo facto, rabie ille percitus, in
capillos meos invasit perque totum forum vociferantem traxit. At, cum iram satiari non posse
viderem, statum prœliantis composui, par pari referens, adeo ut ratio accepti et expensi inter nos
quodammodo conveniret. Tandem, post acre certamen, cadimus ambo athletæ.
Ad spectaculum istud accurrebant innumeri Philosophi, moreque furentium impetum
facientes, pugnis ac fustibus articulatim cæsum animamque propediem agentem, totum circa
forum capillis raptarunt.
Pinxit Ioannes Scherfig (1905–1979)
Cædendo tandem fessi, licet non satiati, ad spatiosam domum me ducunt, et, cum obnixis in
ianuam pedibus obluctarer, meque ingressurum fidenter abnuerem, obducto me collo, ceu porcum
mugientem, intro rapiunt, ac in medio pavimento supinum ponunt. Turbata omnia et confusa ibi
erant, ac talis mihi visus est ædium status, qualis apud nos esse solet circa terminos Michaelis aut
Paschatis, ubi res mobiles, vasa ac utensilia in novam domum transferenda confuse proiiciuntur.
Cœperam tunc sapientes nostros suppliciter orare, ut iræ modum imponerent et ad
misericordiam se flecti paterentur, docens quam indecorum esset philosophiæ et Sapientiæ
cultoribus more ferarum sævire, et affectibus, contra quos declamare solent ipsi, nimium
indulgere. At surdis fabulam narrabam. Nam philosophus iste, qui tergum mihi perminxerat,
certamen integrabat, ac me miserum, quasi incudem, tot ictibus cædebat ut videretur non nisi
morte mea placari posse. Didici tunc nullam iram philosophica esse fortiorem, virtutumque
commentatores longe ab earundem cultura abesse... Nec enim minor ira rebullit Pectore in hoc,
leviorve exūrit flamma medullas.
[ad indicem]
Tandem domum intrarunt quatuor Philosophi, quorum pallia singularem sectam

indicabant. Iidem sævientium minas, qua voce, qua manibus, interpellantes, sortem meam
miserari videbantur; ac, postquam cum ceteris seorsum locuti fuerant, in aliam domum me
transtulerunt. Lætabar ego, prædonum me manibus ereptum, in honestos viros incidisse,
causamque harum turbarum rogantibus fuse exposui. Subridebant illi ad fabulam adeo lepidam,
dicentes solitum esse Philosophis, in foro ambulantibus, ad statuas has mingere, ac verisimile esse
aggressorem meum, in meditationibus philosophicis defixum, pro statua me cepisse. Dicebant
porro eundem esse magni nominis Astronomum, ceterosque, qui tanta rabie in scapulas meas
sævierant, Doctores esse philosophiæ moralis. In portu me iam esse credebam, et omnis periculi
securus, hæc et alia narrantes cum voluptate audiebam. At suspicionem quandam movebat formæ
meæ examinatio nimis curiosa; porro quæstiones de vitæ genere, itineris causa et patria, toties
iteratæ, nec non subsecuta secreta murmura, instantis mali præsagia erant.
Verum mens præ timore mihi pæne excussa fuit, cum in cameram quandam anatomicam
compingerer, ubi proiectam videbam horrendam ossium et cadaverum struem, quæ fœdo totam
odore implebant. Credebam mox latronum esse cavernam; sed quæ e parietibus suspensa erant
instrumenta anatomica metum paulo diminuebant, cum exinde pateret hospitem meum medicinæ
aut chirurgiæ operari.
Postquam semihoræ spatio in ergastulo hoc solus torpueram, intrat matrona cum prandio,
quod mihi paraverat. Valde humana videbatur, at attente me aspiciens per intervalla suspiria
edidit.
Quærenti mihi doloris causam, respondet, instans mihi fatum suspiria hæc elicere: ‘In
honestam equidem domum, ait, venisti; nam maritus meus, huius insulæ dominus, publicus
civitatis Physicus est et Medicinæ Doctor, ceterique, quos vidisti, eius collegæ sunt. At iidem,
insolitam corporis tui formant mirati, decreverant machinam interiorem ac viscera tua penitius
examinare dissectionemque corporis facere, visuri, ecquid novi detegant, quo anatomia illustrari
queat.’ Palpitantem animum hæc verba percusserunt. Edito igitur horrendo clamore: ‘Qui,
inquam, Domina! dici possint boni viri, qui honesti et innocui hominis ventrem findere non
dubitant?’ Tunc illa: ‘Non venit in mentem, quorum consederis arvis: in honestos viros incidisti, qui
malo animo nil facturi, solo anatomiæ illustrandæ studio hanc operationem decreverunt’.
Ad hoc regerebam malle me a latronibus dimitti, quam ab honestissimis viris dissecari,
moxque ad genua matronæ provolutus, manantibus ubertim lacrimis, intercessionem illius
implorabam. Respondet illa: ‘Intercessio mea parum tibi proderit contra Facultatis conclusum,
quod irrevocabile solet esse, at per aliud te medium morti subducere conabor.’ His dictis, manu me
prehensum per pseudothyrum eduxit, ac trepidantem comitata est usque ad portam civitatis. Tunc
servatrici meæ valedicturus, verbis conceptissimis gratum animum, uti par erat, exprimere
conabar, at proœmiari incipientem interpellans, se non abituram ait, antequam videret me extra
omne periculum constitutum, meque non reluctantem comitari pergit.
Delineavit Ioannes Scherfig (1905–1979)
Dum una ambulamus, varii de statu huius regionis seruntur sermones, et avide ego omnia
audiebam. At digressa est tandem ad narrationem, quæ parum grata auribus meis erat, cum
exinde coniicerem, pro præstita illam opera poscere nonnulla, quæ moraliter impossibilia mihi
erant. Nam pathetice exposuit iniquam in hac regione matronarum sortem, cum pædagogi hi
philosophici, litteris penitus sepulti, officia coniugalia prorsus negligant. Possum, ait, iureiurando
testari actum de nobis fore, nisi unus et alter honestus ac misericors advena miserias nostras
sublevaret et malis, quibus excruciamur, medicas identidem admoveret manus. Simulabam ego
non intelligere scopum, ad quem collineabat. Gradum addere cœpi, at frigus meum æstuantis
desiderium auxit. Hinc,
Consumptis precibus, violentam transit ad iram,

intendensque manus, passis furibunda capillis
ingratum animum mihi obiecit.

At cum nihilominus ego iter persequor, laciniam togæ meæ apprehendens,
obnitentem retinere moliebatur. Hinc vi adhibita, e manibus matronæ me eripui et, cum
incessus celeritate præstantior essem, brevi extra conspectum illius me proripui.
Hosce gryllos lepidasque imagunculas delineavit Ioannes Scherfig (1905–1979) quæ omnia excerpsi hoc ex loco retiali.
Quanta tunc rabie accensa in me fuerit, ex his verbis, quæ identidem evomuit, scilicet
Kaki spalaki, i.e. ingrate canis, didici. At dicteria illius Spartana nobilitate concoxi,
lætus quod ex hac sapientium terra, cuius absque horrore meminisse nequeo, salvus
quodammodo evasissem.”
[ad indicem]
Holbergius præterea, acri ingenii acumine cum præditus esset, lepida ac præacuta epigrammata scripsit. Ut
pauca aliquot afferam exempla, hæc infra exscripta consideremus, quorum primum dixerim et satiricum et
ironicum. Etenim adludit poeta epigrammate hoc ad Æneidem atque alio e prospectu, ut ita dicam, rerum causas
eventusque exponit:
Poema heroicum sine episodiis, sive Æneidos liber unus.
Arma virumque cano, Troiæ qui primus ab oris

Italiam quærens ad punica litora venit.
Læserat hic postquam castæ Didonis honorem,
aufugit hinc tacitus, causatus jussa Parentis.
Mox sponsam rapiens Turni Regis generosi,
prostrato Rutilo, fundavit sanguine regnum.
Sic erat in Fatis: Saturnia Juno coegit,
insignem pietate virum tot adire labores.
Finis Æneidos.
altero vero epigrammate ignavi vel pigri hominis vitium notatur:
Epitaphium desidiosi hominis
Jam vere dormit situs hoc sub marmore Drusus.

Viventem et tenuit somnus et alta quies.
Si numeres noctes quot vixit, Nestora dicas;
verum res gestas si numeres, Juvenem.
tertio vero epigrammate studiorum finem exponit:
Scopum studiorum suorum declarat Poeta ad Olum.
Cur te nocturnis juvat impallescere chartis?

aut tibi viventi nomen inane petis;
aut vis post obitum tua pallida vivat imago,
at nil tale oculis ponitur, Ole, meis.
Invidiam vivo pariunt non præmia libri.
Post mortem cineri gloria sera venit.
Ergo cur studeo, si quæris, causa studendi est
ipsis in studiis, ut studeam, studeo.
[ad indicem]
Pinxit Jørgen Roed (1808-1888), ad exemplar tabulæ pictæ ab Iohanne Roselio (1725-1803)
Nec denique epistulas latine scribere neglexit Holbergius, ut Theodericus Sacré, egregius
litterarum omnis ævi pervestigator nemini secundus, dilucide exponit commentatione cui index De
litteris sæculi XVIII latinis [1,2], cuius verba una cum Holbergii loco hic afferre iuvat:
“Holbergio auctore”, inquit Theodericus, “extant etiam quattuor Ad virum illustrem epistolæ
(1728-1743) autobiographicæ, quibus ille de sua vita, de itineribus, de rebus suo ævo gestis, de litteris
etiam multa scitu dignissima narravit. Attigit in his alicubi urbem Hafniensem anno duodetricesimo
incendiis ex parte deletam; quam cum narrationem legetis, videbitis relationi rerum ipsarum
memorias litterarias immixtas esse atque Holbergio Vesuvii eruptionem a Plinio denarratam ob
oculos usque esse versatam”:
Igitur, quo inexspectatior hæc calamitas accidit, eo magis attoniti homines quævis peiora
ominabantur. Audires ululatum feminarum, infantium quiritatus, clamores virorum. Nec defuere qui
fictis mentitisque terroribus vera pericula augebant quique subornatos esse incendiarios falso, sed
credentibus nuntiabant. Neque iis, quorum officium est ignem compescere, animus magis constabat.
[ad indicem]
2921. …
2922. …
2923. Locus e Tiberii Hemsterhusii (1685-1766) oratione de mathematum et philosophiæ studiis cum litteris
humanioribus conjungendis :
[ad indicem]
In orationis exordio Hemsterhusius sententiam exponit qua asseveratur Matheseos, Philosophiæ

Quæstionumque Naturalium studia omnino nihil pertinere ad poesin elegantiorisve prosæ scripta ideoque prorsus
neglegenda esse ab elegantiorum litterarum studiosis. At pergit ille :
Hæc persuasio, pedetentim invalescens, si latius serpat, inque iuvenum animos sese insinuet,
equidem prævideo fore, ut veris solidisque litterarum Humaniorum incrementis periculosus obex
opponatur: aderit extemplo desidia laboris fugiens, lentæque et per legitimos ratiocinandi gradus
deductæ cogitationis impatiens, quæ suffragetur sententiæ tam blandæ suisque commodis indulgenti;
atque ita tandem ex nobili fastigio, in quo laudanda maiorum sedulitas eam collocaverat, ad
litterarum apices, comptulos loquendi modos, inconditam quandam historiarum farraginem, detracta
Philologia suis decoribus spoliabitur et spem prolatandorum finium abjiciet.
Equidem non intercedo, quo minus naturæ quisque suæ genium sequatur, neque reprehendendum
arbitror, qui neglecta, quam sorte quadam ingenii refugit, Philosophia, solis in literis Humanioribus
habitare constituit, modo ne carpat, nec iniusta sententia condemnet ea, quæ velut a rationibus suis
aliena pro derelictis habuit.
Ad me quod adtinet, sic existimo, hæc utraque studiorum genera, Philosophiam inquam, et litteras
Humaniores, si dextras iungant et amico fœdere consocientur, mutuis opibus atque auxiliis
incredibilem in modum sibi invicem profutura: atque adeo me non pænitet publice profiteri, quantum
ab eorum iudicio, qui has disciplinas adversis fere frontibus inter se pugnare contendunt, dissideam.
[...]
Hoc tantum dicam, Philosophiam intelligere me, non vanam illam et umbratilem, quæ nugis et
vitilitigationibus scholasticis squalet, et ingeniis hominum tum torquendis, tum pulsa omni ingenua
libertate, servili iugo premendis inservit, aut quæ, velut Minervam Iupiter, ex capite ut mundum
procreat, sed veram, sed expurgatam, quæ liberam erectamque mentem, nullis opinationum temere
conceptis nebulis involutam, in rerum naturam immittit, experimentorum momenta ponderat, et ad
normam Mathematicam exigit, nihil admissura, pro certo nihil venditatura, nisi quod ipsa rerum
indoles perspicuo documento fidelibus oculis concrediderit: eam denique, quæ nostra ætate
summorum virorum cura detersis sordibus emicuit: cuius singulæ partes novo decore, continuo
recentibus inventis, adcurato expeditoque membrorum ordine, quotidie magis magisque expoliri
gestiunt. Hæc illa nimirum est Philosophia, quam philologo, si non plane necessariam, at certe
perutilem esse contendo; quod quo facilius in animos illabatur, primum perpendite mecum, quæso,
omnium esse disciplinarum atque artium, quæ ab hominibus excolantur, eam condicionem ac
naturam, communibus quasi vinculis adstrictæ artissima cognatione contineantur,
mutuasque sibi invicem operas, præstent: hoc scitum adeo naturæ congruit primisque principiis, ut
iam olim a viris sapientissimis et animadversum fuerit et inculcatum.
...
[ad indicem]
2924. …
2925. Locus e Michaelis Lilienthal (1686-1750) dissertatione cui index De Machiavellismo litterario :
[ad indicem]
Non dubito interea fore nonnullos, qui eandem imprudentiæ notam inurere sustinebunt,
qua Machiavellus a multis traducitur. Nimirum quod, ut hic tacenda in rebus politicis propalaverit et
sic principibus facem ad tyrannidem prætulisse visus fuerit, ita et ego arcana dominationis in Re
publica litteraria, quæ, velut Eleusinia, nocte quadam obscura fuissent tegenda, divulgaverim, atque
ita latam ingeniis perversis, ad imitandas fraudes admodum proclivibus, aperuerim fenestram. Sed
bona verba, quæso! Quemadmodum enim ad defensionem Machiavelli hoc imprimis adducunt
advocati ejus, quod principes malas imperandi artes non tam docuerit easdemque probaverit, quam
potius, quibus artibus vulgo utantur, ostenderit, atque sic, tyrannorum arcanis palam factis, eos
populo nudos et conspicuos exhibuerit; de quo tamen Machiavelli scopo sub judice adhuc lis est; ita et
hoc ad mei defensionem facere poterit, quod institutum meum sit, imposturas quorundam circa
parandam sibi famam litterarias et olim et hodienum familiares in apricum producere, non eo consilio
ut eas approbem, multo minus ut commendem, sed ut serio detester [...] Solent alias juvenes addiscere
artes gymnasticas, non ut interficiant, sed ut contra adversariorum insultus sese defendere possint.
Quorum etiam ex judicio doctorum virorum considerandus est Machiavellus tanquam magister
palæstræ politicæ, ex quo stratagemata quæ habet, discenda sunt, non ad abusum et offensionem, sed
ad usum et defensionem, imprimis, ubi conscientia non repugnat. Ad eundem finem proderit
Machiavellismi litterarii revelatio, ut nempe exinde subtiliores hominum in venanda nominis
celebritate machinationes cognoscere, cognitas fugere, æra a lupinis, i.e. vere eruditos ab umbraticis
et empiricis illis discernere et denique nobis cavere, ne in judicando nos præcipitemus, discamus.
[ad indicem]
2926. …
2927. Verba ex Ægidii Forcellini (1688-1768) præfatione in opus c.i. Totius Latinitatis lexicon:
[ad indicem]
Egregie profecto Cajus Cornelius Tacitus, aut quicumque ille fuerit auctor Dialogi de causis
corruptæ eloquentiæ (c. 57): «Crescit cum amplitudine rerum vis ingenii, nec quisquam claram et
illustrem orationem efficere potest, nisi qui causam parem invenit».Hæc una sapientissimi viri
sententia mihi hodierna die coram vobis verba facturo nonnihil animi addidit. Quippe me nunc primo
in publicam hanc arenam ex majorum instituto descendere jussum terrebat virium mearum
infirmitas, quæ quam exigua sint, neque ad tantum pondus excipiendum accommodata, planissime
sentio; vehementer angebat hic ipse ornatissimus dicendi locus, in quo præteritis annis viri cum
plurimi, tum ingenii vi, eruditionis copia et eloquentiæ flumine præstantissimi sibi ipsi pepererunt
famam nominis immortalem; timore præsertim summo afficiebat hæc litteratorum hominum
celebritas tanta, quibus nihil afferri decet, nisi quod fuerit industria elaboratum artificio politum,
numeris denique omnibus absolutum. Nihilo tamen secius tanta me trepidatione dejectum erexit et
recreavit aliquantulum, quod præ manibus est, argumentum; adeo vastum, ut mihi quidem verba
deesse possint, res profecto non possit adeo insigne, ut sine ullo etiam oratorio fuco et ornatu ipsum
sua stet ac fulgeat præstantia, magnitudine, gravitate. Agitur enim perantiquum et maximum Italiæ
decus, quantum in nobis est, conservandum; agitur explenda justissimi, quo docti viri jamdiu
laborant, desiderii expectatio; agitur præclarissima hujusce nostri Seminarii gloria ab obtrectatorum
criminationibus si non in pristinam splendoris amplitudinem vindicanda, at saltem pro virili parte
tuenda; uno verbo agitur nova Forcelliniani Lexici editio.
[ad indicem]
2928. …
2929. …
2930. Locus ex Emmanuelis Swedenborg (1688-1772) opere inscripto Camena Borea :

[ad indicem]
Narratur migrasse Camenam ad terram Borealem, et ibi Parnassum quendam posuisse similem Ei
quem in Graja humo habuissent : sed cum illud sine venia Martis, terræ istius Domini, factum esset,
Parnassus ille factus est a tubis Martiisque clangoribus sonans.
A Parnasso suo aque Helicone fugatæ Camenæ per orbem alias sibi sedes quærunt, et ubicunque
fontem lucumque quendam Palladi Phœboque sacrum vident, subsistunt et ibi sacros suos Lares
fìgunt. Cum una illarum per multum orbis erraverit, nec locum invenerit carminibus suis lyrisque
aptum, Sarmaticas tellures linquit, nullam ibi Echo, quæ sibi resonet, inveniens. Linquit et Danubii
arva, nullum ibi Phœbum reperiens. Tandem sub axem inque Mavortis terram pergit, ubi licet frigus
senserit fontesque Suos glacie obductos, esse tamen multum ibi Apollinis, esse terram hospitam et
Nymphas habiles lyræ; esse mores quales sui; esse sororum facies: multa placent, trahitque tellus
geniusque ejus puellam, eligitque sibi humum, positisque lassis Penatibus, ‘hæc mea Parnassis erit’,
ait; signatque locum digito, paludemque luco coronatam Helicona dicit; jubetque e terra fontem
exire , quem sacras suas undas vocitat. Parvam simulat Aganippin parvumque collem et Olympum
et omnia sæpimentis frondiumque juncturis includit: seque Ipsam putat non in peregrina magis, sed
in patria esse Tellure. Pallas et Ipsa ingeniosam vocat Puellam, translatam dicit Bœotiam
translatumque nemus et omnia Deam sub axem comitasse. Dum lætissima est, et lyram suam pulsat et
jungit lyræ carmina, et carminibus delitias risumque delitiis. Cumque sacram suam sedem innocuis
gaudiis initiat; en venit Mavors inque novam illam tellurem axes suos bijugesque urget et “o, quam
effigiem Parnassi video”, ait, “quæ dea regna mea incolit sedesque ibi patrias posuit. Rogandæ forent
prius nec inhospites fuissent”. Porrigit illa porrectam prius frontem, aque Marte ut sibi exiguas has
delitias Laresque e Graja translatos concederet, petit. Mavors “habebis”, ait, “sed quia injussu
ingratiisque venis, scies tamen te penes Martem habitare. Sonans erit nemus tuum de tubis meis, de
tympanis, de tibiis tuamque lyram interstrepent…
[ad indicem]
Locus ex Emmanuelis Swedenborg opere cui index De cælo et ejus mirabilibus et de inferno, ex auditis et visis.
De gaudio et felicitate cælesti
Quid cælum et quid gaudium cæleste, vix aliquis hodie novit.
Omnia jucunda profluunt ex amore, nam quod homo amat hoc jucundum sentit ; non aliunde est
ulli jucundum; inde sequitur, quod qualis amor tale jucundum. Jucunda corporis seu carnis omnia
profluunt ex amore sui et ex amore mundi, inde quoque sunt concupiscentiæ et earum voluptates;
jucunda autem animæ seu spiritus omnia profluunt ex amore in Dominum et ex amore erga proximum
[…]
Cælum in se tale est, ut plenum sit jucundis, usque adeo ut in se spectatum non sit nisi quam
beatum et jucundum, quoniam Divinum Bonum procedens ex Divino Amore Domini facit cælum in
communi et in particulari apud unumquemvis ibi, ac Divinus Amor est velle omnium salutem et
omnium felicitatem ab intimis et plene : inde est, quod sive dicas cælum sive gaudium cæleste, unum
sit.
Jucunda cæli sunt ineffabilia, et quoque sunt innumerabilia; sed ex innumerabilibus nullum potest
sciri nec credi ab illo qui in solo jucundo corporis seu carnis est, quoniam, ut supra dictum est,
interiora ejus spectant a cælo ad mundum, ita retro; nam qui totus in jucundo corporis seu carnis est,
seu quod idem, in amore sui et mundi, is nihil jucundi sentit nisi quam in honore, lucro, et voluptatibus
corporis et sensuum, quæ ita exstinguunt et suffocant jucunda interiora, quæ cæli sunt, ut non
credantur quod sint; quare valde miraturus esset, si modo diceretur quod dentur jucunda remotis
jucundis honoris et lucri, et adhuc magis, si diceretur quod jucunda cæli loco illorum succedentia sint
innumerabilia, ac talia ut jucunda corporis et carnis, quæ præcipue sunt honoris et lucri, cum illis non
comparari queant: inde patet causa, cur non scitur quid gaudium cæleste.
[ad indicem]
2931. ...
2932. ...
2933. ...
2934. ...
2935. ...
2936. ...
2937. ...
2938. ...
2939. ...
2940. Præfatio operis cuius titulus est Nugæ venales sive thesaurus ridendi et jocandi :
[ad indicem]
Semper jocari, stultorum; numquam risui operam dare non minus fatuorum hominum est, utpote
qui id quod sibi proprium est faciunt quasi minime proprium. Si enim homo rationalis, etiam risibilis
est. Atque hoc est quod homini proprium […] ex his autem modum tenere, sapientis est.
Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci

Horatius ait, et omnium calculo approbatur.
Quomodo autem illud fieri possit haud facile explicatu est. Ego, qui tamen unicuique liberum suum
judicium relinquo, non sic severo studio inhiandum existimo, ut propterea omnis risibilitas, proinde
humanitas tollatur, exuatur; neque sic risui operam dandam puto, ut ea de causa omnis severitas,
omnis auctoritas exulet, atque ita fieri potest ut
sit modus in rebus, sint certi denique fines

quos ultra citraque nequit consistere rectum
Cujus modi major habenda ratio est, quanto major utilitatis. Est enim id, ut iterum hoc dicam,
optimum utilissimumque, seriis festiva miscere. […]
Noctis commoda quænam?
Nocte conficiuntur homines. Nocte amatores amasia sua adeunt et cum iis fabulantur. Nocte
cosmographi, astrologi, philosophi contemplantur planetas. Nocte ebrii sine scandalo sese inebriant et
planetas (hem, patinas dicere volui) perscrutantur. Nox arridet magis quo liberius suam magiam
exerceant ; placet furibus ut tutius furentur ; meretricibus ut delectabilius coeant. Breviter (ut 600
litteris dicam) nox confert dulcem quietem et inducit oblivionem omnium malorum. Certe si nox non
esset, multi artifices se perditum irent, qui candelabra et candelas conficiunt...quanam re
compararent sibi victum? Lenones honesti quomodo sese sustentarent. Magni mercatores
sulphuratorum medicarent. Quid enim opus esset sulphuratis, si non essent candelæ. Quid candelæ
sine nocte?
Objectio : Luna est candela naturalis, ergo non opus est candelis artificiosis.
Responsum : Luna non semper lucet, et tunc homines, instar glirium, stertere cogerentur. Est
quidem Luna candela naturalis lucens noctuis et vespertilionibus, non et hominibus, multo minus
furibus.
[…]
Quotuplices sunt crepitus ventris?
R. Sunt multiplices. Tormentarii horrendos edunt sonitus. Domicellæ crepitus suos premunt intra
nates exilesque sonos emittunt. Crepitus apothecariorum nihil aliud redolent quam vinum aromatites
vel anisum conditum. Aromatarii nihil nisi zingiber in podice habent. Procuratores articulant suos
crepitus, sicuti causam alicujus processus. Advocati (quosauri sacra fames exagitat) nil nisi aurum
tonant in suas braccas; experiemini et procul dubio invenietis aliquid merdæ.
[ad indicem]
2941. ...
2942. ...
2943. ...
2944. ...
2945. ...
2946. ...
2947. ...
2948. ...
2949. ...
2950. Locus e Gesneri (1691-1761) Dissertatione de vi consuetudiis ac sæculi in studiis litterarum :
[ad indicem]
Cum aliis rebus jucundum mihi est munus bibliothecarium, a serenissimo hero mihi meo
impositum, tum hoc præsertim nomine illo delector, quod subinde inde mihi nascitur occasio virorum
doctorum congressibus ac sermonibus fruendi, qua nescio an humanior liberaliorve erudito homini
voluptas possit contingere. […]
Quis enim nostrum ita negligens eorum, quæ ante oculos nostros numquam fere non versantur,
spectator est, qui non observet, parvos, ubi primum advertere oculos atque attendere, quæ vident,
cœpere, imitando, qua possunt, aliorum primo vultus sequi, renidere arridereque ridentibus, minas
autem ingerentibus torquere supercilia, plorante alio ejulare et ipsos, et quo plus virium accesserit,
tanto ea quæ objiciuntur perfectius imitari. […]
Nonne artium initia sæpe ab aliarum rerum imitatione ducta sunt? Observata tergorum in ovibus
præsertim et quibusdam feris densitate, quæ frigoris vim arceret; et sibi imitando pararunt homines,
quod corpori fovendo esset accommodum. Pictorum et statuariorum artes, quid aliud sibi habent
propositum, quam ut naturam imitatione exprimant et reddant muta simulacra veris rerum exemplis
quam simillima?
[ad indicem]
2951. ...
2952. ...
2953. ...
2954. ...
2955. Locus depromptus ex operis præfatione:

[ad indicem]
… Jamque recurrendum ad Latinæ poeseos in Dania initium et illius temporis evolvendos

scriptores credebam, quo, latino sermone cum sacris Christianis in Daniam introducto, illius studio
ingenia se applicuerunt et sublimiora moliendo in Romani Phœbi castris felici satis successu militare
cœperunt. Ibi inter primos occurrebat supra laudatus Saxo Grammaticus, qui ante quingentos annos
ita scripsit ut ab omni posteritate propter summum ingenii acumen et dictionis tam vorsæ quam
prosæ majestatem maximis laudibus semper fuerit ornatus. […]
Sed longe fertilissimum fuit, quo vivimus et proxime præcedens sæculum, quippe quæ, ut in omni
litterarum genere, ita vel maxime in Poesi magnorum ingeniorum copiosissimam in Dania viderunt
messem, quæ non modo … reliquarum genrium scriptoribus æquiparari suo jure possunt, sed etiam
antiquis illis romanorum poetarum principibus palmam subinde dubiam facere videntur.
Neque jam ulterius quærenda mihi fuit materia, sed potius, quos præcipue poetas colligendos
sumerem, deliberandum videbatur. Et, ut rem fatear, nolui ad antiquiora sæcula dilabi, siquidem, quæ
illis scripta temporibus erant, ea vel ab aliis collecta et ab interitu jam tum vindicata, vel, si minutiora
fuerunt, in totum dispersa et deperdita …
Sed obstabat adhuc ipsa bonorum copia et non horreo messis, sed messi horreum defuit.
[...]
Verumenimvero si reliquorum etiam nostratium poemata Latina his adjungere voluissem, in

immensum crevisset opus adeoque hoc specimine initium fecisse, et aliis augendi potestatem reliquisse,
satius duxi...
[ad indicem]
2956. ...
2957. ...
2958. ...
2959. ...
2960. Walchius (1693-1775) de patrimonio scriptorum latinorum deque recentioribus ac recentissimis vere dignis qui
legantur hæc quondam retulit:
[ad indicem]
… Namque de lingua veterum Romanorum disputamus, quorum auctores antiqui magis habendi
sunt quam recentiores, quoniam illi fons sunt atque origo, ex qua hi omnia Latina sua petierunt.
Consultius autem est ipsos fontes adire, quam sectari rivulos, et dulcius ex ipso fonte bibuntur aquæ,
quod tritum nec a veritate alienum est proverbium. Nihilominus recentiores cum veteribus
coniungendos esse existimo, partim ut cognoscamus quomodo illi veteres sint imitati et facilius
percipiamus ea applicare et ad usum quendam adferre, quæ in ipsa latinitate profecimus; partim,
quia recentiores auctores maiore suavitate voluptateque leguntur, quam vetustiores, quoniam
argumenta illorum tempori atque ingenio nostro magis sunt accommodata. Eiusmodi autem
recentioris ævi scriptores eligamus, qui veteres Latini ac puri sermonis laude celebres imitati sunt et
illorum copiam, vim atque elegantiam expresserunt, quorum ingeniorum ætas et patrum et nostra
ipsa ferax fuit.
2961. …
2962. …
2963. ....
2964. …
2965. …
2966. …
2967. …
2968. …
2969. …
2970. Locus depromptus e Noltenii (1694-1754) opusculo De erudita inscitia :

[ad indicem]
Qua re erudita inscitia nihil aliud est quam habitus animi sapientis et modesti, vel de industria
ignorare, vel non determinare volentis ea quæ vel certo fundamento destituuntur, vel nullum utilitatis
fructum præstant, vel Deus plane obscondidit aut tot difficultatibus obsæpta reliquit, ut in iis
elucubrandis oleum, ut ajunt, et operam perdamus.
Versatur illa in genere circa omnes scientias et historias et antiquitatis monumenta, quatenus in
illis aliquid reperitur, quod vel inutile et curiosis spinosisque argutiis et jejunis quæstionum
anxietatibus refertum est, vel ob defectum acuminis mentis nostræ, quæ post Adami lapsum
vehementer hebes facta est et obtusa, aut ob documentorum penuriam non satis perspici aut definiri
potest. Ita exempli gratia chiromantiam, astrologiam et talia nec non plurimas scholasticorum tricas
et ad inanem pompam conficta vocabula ignorare, nemini temere vitio ducatur, quia vel solido
fundamento carent, vel jejunam quandam et famelicam sapientiam præ se ferunt.
[ad indicem]
2971. ...
2972. ...
2973. ...
2974. ...
2975. Locus petitus ex Ioannis Danielis Schoepflini (1694-1771) opusculo c.i. Vindiciæ Celticæ :
[ad indicem]
Celtarum incunabula pridem investigarunt Geographi, at parum prospero successu. Investigando

enim in tam diversas sunt distracti sententias, ut ipso examine res deveniret obscurior. Diversitatis
opinionum causa est ipsa gentis et coloniarum ejus, per Europæ et Asiæ regiones, antiquissimo ævo
jam diffusarum, celebritas, qua factum, ut primaria ejus sede neglecta, plerique in in coloniis, ex
indigena populo, ceu ver sacrum egressis, ejus origines quærerent, filiamque adeo cum matre
confunderent […] Errores, in tractando hoc argumento commissos, junioribus Geographis eo
promptius condonamus, quod ipsi inter se veteres super eo discordant, Celticasque adeo jam
turbarunt origines.
Celtarum nomen nec Latinæ nec Græcæ originis est. Indigenam Galliæ vocem ipse Cæsar, Gallicis
bellis tot annos agitatus, testatur : “Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt
Belgæ, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtæ, nostra Galli appellantur”. Cum Cæsare
Pausanias consentit in Atticis : οἱ δὲ Γαλάται οὗτοι νέμονται τῆς Εὐρώπης τὰ ἔσχατα ἐπὶ θαλάσσῃ
πολλῇ καὶ ἐς τὰ πέρατα οὐ πλωίμῳ […] ὀψὲ δέ ποτε αὐτοὺς καλεῖσθαι Γαλάτας ἐξενίκησεν: Κελτοὶ
γὰρ κατά τε σφᾶς τὸ ἀρχαῖον καὶ παρὰ τοῖς ἄλλοις ὠνομάζοντο.
[ad indicem]
2976. ...
2977. Vincentii Bourne (1695-1747) poematium cuius inscriptio est Epitaphium in canem :
[ad indicem]
Pauperis hic Iri requiesco Lyciscus, herilis

Dum vixi, tutela vigil columenque senectæ,
dux cæco fidus : nec, me ducente, solebat,
prætenso hinc atque hinc baculo, per iniqua locorum
incertam explorare viam ; sed fila securus,
quæ dubios regerent passus, vestigia tuta
fixit inoffenso gressu gelidumque sedile
in nudo nactus saxo, qua prætereuntium
unda frequens confluxit, ibi miserisque tenebras
lamentis noctemque oculis ploravit obortam.
Ploravit nec frustra ; obolum dedit alter et alter,
queis corda et mentem indiderat natura benignam.
Ad latus interea jacui sopitus herile
vel mediis vigil in somnis ; ad herilia jussa
auresque atque animum arrectus, seu frustula amice
porrexit sociasque dapes seu longa diei
tædia perpessus, reditum sub nocte parabat.
Hi mores, hæc vita fuit, dum fata sinebant
dum neque languebam morbis nec inerte senecta,
quæ tandem obrepsit veterique satellite cæcum
orbavit dominum : prisci sed gratia facti
ne tota intereat, longos deleta per annos,
exiguum hunc Irus tumulum de cespite fecit,
etsi inopis, non ingratæ, munuscula dextræ ;
carmine signavitque brevi dominumque canemque
quod memoret fidumque canem dominumque benignum.
[ad indicem]
2978. ...
2979. Locus excerptus ex Iacobi Bruckeri (1696 - 1770) dissertatione præliminari operis c.i. Historia critica Philosophiæ :
Amplissimum historiæ philosophicæ campum per omnem intellectus humani ætatem se

diffundentem emensuro, ante omnia de limitibus ejus dispiciendum est, ne in aliena excurrens, et in
universalis eruditionis regiones dilapsus, ubi pedem figat, non habeat. Scilicet, non eruditionis, et quas
illa comprehendit omnium artium et disciplinarum historiam exponere animus est, sed philosophiæ;
unde quid philosophiæ nomine intelligatur, probe ante omnia tenendum est, ne, dum ejus historiam
pandere satagimus, in alienam messem falcem immittamus et sine meta incerti discurramus atque
vagabundi; quæ incuria non unum historiæ philosophicæ scriptorem in devia deduxit.
[…]
Vnde sapientis nomen ad Deum solum, inexhaustum omnis sapientiæ mare restringens
Pythagoras, primus hanc appellationem arrogantiorem sibi visam, quam quæ deceret veritatis
et sapientiæ studiosum, refugit, et philosophi nomen invenit.
[…]
Sæpius hac in re a philosophicæ historiæ scriptoribus peccatum est, qui ambiguo sapientiæ
nomine decepti ad philosophiam vel eruditionis universalis historiam, vel religionis acta et fata
inter gentes retulerunt, et innumerum philosophorum agmen effinxerunt.
[…]
Est vero philosophia amor sive studium potius sapientiæ. Sapientia vero est solida
cognitio veritatis circa eas res, sive divinæ sint, sive humanæ, quæ ad veram hominis felicitatem
faciunt
[…]
Duplex vero veritatis ad veri possessionem et exoriundam inde felicitatem ducentis cognitionis fons
est : unus congenitæ lucis sive rationis humanæ regulæ, alter divina revelatio.
2980. Ioannis Antonii Ciantar (1696-1778) pauca aliquot epigrammata :
[ad indicem]
Ad lectorem
Si tibi culta parum occurrant epigrammata qudam,

ne damnes nostrum, Lector Amice, librum;
nam minus amotis umbris pictura placeret,
illustrat lætos nox inamœna dies.
Ad Olum patronum
Ole, die plures vexant te, nocteque lites.

et resonant causis compita multa tuis:
Patronus viduæ, patronus es, Ole, puellæ,
contenditque cliens quilibet esse tuus.
Est tibi nulla quies, nostras his vocibus aures
semper divexas. Ole, quiesce parum.
Ad Faustinum
Cur insectetur noster, Faustine, libellus

plures,at laudet nomina pauca, petis?
Dicam: quamplures occurrunt stigmate digni,
at pauci, merito quos celebrare potes.
Ad Galilæum, telescopii inventorem, cæcum emortuum.
Naturam læsisse mihi, Galilæe, videris,

dum reserata vitro cernimus astra tuo.
Sed pœnam dignam persolvis crimine: crimen
est vidisse nimis, pœna videre nihil.
Quæ quis dat, perdit, mirum, Galilæe, quid ergo,

lumina quod perdas, lumina cum dederis.
[ad indicem]
2981. Sic incipit Francisci Neumayr (1697-1765) opusculum de Idea poeseos, definitione quadam, ni totus fallor, more
eorum qui ab Aristotele nuncupabantur philosophi atque sermonis genere quodam disputatricis philosophiæ
scholasticæ, proprio. Equidem haud mirer si quis obstupuerit eiusmodi subtilitatibus poesin tam arte
circunsctriptam :
[ad indicem]
Poesis est ars naturæ imitatrix per carmen, fere sicut pictoria per colores. Id, quod imitatur, sive
materia poeseos est res omnis quæ potest describi, præcipue tamen actio humana, quippe circa quam
præcipuæ artis species, Epopœia, Comœdia et Tragœdia versantur. Forma, per quam ab aliis artibus
se distinguit, est carmen. Finis, delectando prodesse. Sequitur officium poetæ esse apte canere ad
delectandum delectatione honesta ac utili, eosque, qui pro suo poemate seligunt materiam bonis
moribus noxiam, etsi artifices esse possint, tamen ex arte non agere, sed abuti arte...
2982. ...
2983. Caroli Rotii (1698-1742) loci aliquot electi:

[ad indicem]
Carmen, paucis versibus demptis, distichis compositum ac dicatum ad Franciscum Grimaldium S.I., a
quo auctor chocolate donatus fuerat:
O quem cuncta decent castarum serta sororum,

Grimalde, Aonii flos et alumne chori :
Forte roges quid sit, nostro de pectore quare
nunc fluat assueto vena beata magis :
Non me Calliope, non me respexit Apollo
blandius, aurata nixus ad antra lyra;
nec methymæi faciunt hoc pocula Bacchi :
Scis mihi quam solæ pæne bibantur aquæ.
Ingenium viresque novas (ne nescius erres)
illa tuæ faciunt unica dona manus.
Ante (fatebor enim) quum nec super uncia tota
glandis ab occiduo quæ venit orbe foret;
vix poteram quamvis meditando extundere versum,
nescio qua tristi mole premente caput;
suspectusque fuit, tota qui nuper in Urbe
bacchatus, pluvias Auster agebat aquas.
At nunc ambrosios adhibens, te dante, sapores
excitor, hibernos absoluique Notos;
nec piget Aoniam propellere in æquora puppim
dantem carminibus lintea plena meis.
Ut mihi se faciles præbent in carbasa venti,
possum ego Mæonio proximus ire Deo :
possum felici comburere carmine rursus
Ilion et justa Pergama flere tuba.
Verum, age, dic, tales nobis facientia vires
liba quis hæc doctæ temperat arte manus?
[...]
Nox erat: Aonidas vidi per somnia noctis

vidi operi artifices exhibuisse manus.
Quarum inter cœtum præsens hortator Apollo,
‘Nunc opus o vestra, nunc,’ ait, ‘arte, Deæ!
Liba meo vati properanda: haud carior alter,
sit mihi, nec vestro dignior officio.
[...]
Ergo agite et fruges divini Vatis in haustus

certarim pro se sedula quæque paret.
Hæc qui mane novo, qui vespere pocula sero

ducat, Apollineum norit adede Deum’.
Dixerat. Una omnes præscincta in veste sorores

jungunt sollicitas ad data pensa manus.
Illa videbatur prægnantes unguine glandes

eligere. Ante pedes grandis acervus erat.
Hæc lectasque igni torrere, et strenua saxo

frangere, discussis ante putaminibus.
Pars subigit, massamque domat: pars corpore toto

cinnamon et docta miscet amoma manu.
Fervet opus, laudatque Deas pater ipse: tueri

lætus ego intentis omnia luminibus.
Nunc mihi odoratas videor contingere quadras.

Nunc totis inhians sensibus olfacere,
idemque ambrosiam furtim decerpere massam
haud semel ingestis improbus unguiculis.
Hæc inter discussa quies: simul anxius omni,

siqua foret, quæro quadra relicta toro:
Singula scrutanti nulla est inventa : dolebam

amens, nec somni cognitus error erat.
Quum bene depulsus somnusque errorque fuere,
ilicet impulsæ mi crepuere fores.
‘Ecce tibi Lycabas cum munere’. Quæro ‘Quis auctor?
auctorem mihi te muneris esse liquet.’
Hic mecum ipse animo nocturna revolvere visa,

nefcius, an vanis ludar imaginibus.
Somnia cum factis componimus, omnia constant:

idem odor atque eadem forma saporque fuit.
Unum restabat quod Phœbus dixerat : an qui

hæc biberet, Numen nosset adede sibi.
Experior: manifesta fides! vix pocula libo,

effusis, ceu fons, perfluo carminibus.
Hac narrata tenus res est. Nunc quid tibi, amice.

Quid tibi pro tantis persoluam meritis ?
Qui mihi concilias Phœbumque novemque sorores

solvis et ignavo pectora senta situ?
Nostra parum certe, sed si quid carmina possunt

nostra tamen meriti fama perennis erit ;
et quamvis niveis vecteris in aera cycnis
notus ad Eoos, notus ad Hesperios,
hæc quoque erit fama: merito pars addita , quod me
languentem tanto juveris officio,
meque inter vates, instinctus Apolline, ut ante,
posse aliquid, missa feceris ambrosia.
[ad indicem]
Carolus ille Rotius egregius fuisse traditur in dicendo. Quamobrem ex eius oratione de puerili
institutione hanc particulam decerpendam exscribendamque curavi gustum aliquem ut lecturientes habeamus
de eius nimis forsan, opinor, implicata oratione:
... Quare si quis forte quingentesimo quoque anno tanquam Phœnix nascatur, qui divina
quadam ac singulari mentis sollertia præditus, omnia statim, quæcumque tradas, arripiat, omnia
assequatur, teneat, comprehendat, qualis fuit Picus ille Mirandulanus, cujus nomen non hominis,
sed ingenii videtur esse, qui etiam ingeniorum Phœnix merito appellatus est, aut qualis etiam fuit
clarissimum illud Italicæ poeseos lumen, Torquatus Tassus, qui cum Neapoli a Bernardo patre ad
scholas societatis Jesu quadrimus puer deductus esset, ibi pauculis annis litteras græcas quidem
magna ex parte, latinas vero ita perfecte cumulateque percepit, ut anno ætatis octavo visdum
ineunte poemata atque orationes publice atque in conventu, iis qui aderant, rei novitate
obstupescentibus recitaverit; istis ergo, istorum similibus si qui exsistent, quamlibet multiplex et
diversa doctrinæ vis atque copia per me licet, tradatur, dummodo illud teneamus, nequaquam
teneros pueros, quos jam descripsi, quibus scilicet totius Reipublicæ seminarium continetur, tam
multa istæc tamque diversa docendos esse.
[ad indicem]
2984. ...
2985. Joannis Jortin (1698 - 1770) carmen de Amore mendicanti eodemque imperanti :
[ad indicem]
Tempus erat quo blanda quies mortalibus ægris
incubat et mulcet pectora fessa sopor,
frigida cum tardi vertuntur plaustra Bootæ,
et bigas medio Nox agit atra polo.
Constitit ante fores atque ostia clausa Cupido,
impulit audaci terque quaterque manu.
“Quis placidos,” clamo, “pergit mihi rumpere somnos?”
“Ne metuas, aperi, sum puer,” inquit Amor;
“Solve fores; erro per opaca silentia noctis,
verberat et læsas nixque Notusque genas.”
Quem non illa Dei potuissent verba movere?
Excutio, accensa lampade, poste seram.
Aspicio puerum pharetramque arcumque gerentem,
concussa aligeris tela sonant humeris.
Frigore pallentem miseror totumque rigentem,
et statuo medium sedulus ante focum.
Officiosa manus refovet digitosque sinusque,
et multo madidas exprimit imbre comas.
Ille tremor postquam candentia membra reliquit,
et rediit teneræ visque calorque manu,
“Experiamur,” ait, “chordam an mihi læserit imber,
utilis an tractum possit, ut ante, sequi.”
Protinus adducto coierunt cornua nervo.
Perque meum pectus pulsa sagitta venit:
Exsiliit, plausitque manus crudele renidens,
lætaque dimovit talibus ora sonis :
“Gaude mecum, hospes : salvi mihi nervus et arcus;
Hoc te, ni fallor, saucia corda docent.”
[ad indicem]
2986. ...
2987. ...
2988. Excerptum ex Hieronymi Lagomarsini (1698 - 1773) oratione c.t. : Multam dandam esse litteris, at non multis
operam :
[ad indicem]
… nisi modus, at certa in ea ipsa re adhibeatur ratio, nihil litteris infestius, nihil juventuti
perniciosius puto quam nimio isto discendi studio inflammatos esse discipulos. Nam me usus annorum
jam ferme decem, quibus in hoc rhetorico tamquam curriculo versor, edocuit, nullius in humanis hisce
litteris progressus esse tardiores, quam eorum, qui humanitatem omnem tota mente animisque
spectantes, ita contendunt, sic impetu quodam studiorum suorum ac tamquam ardore rapiuntur, ut,
quemadmodum Herculem ajunt stadium olympicum animam continentem unoque spiritu confecisse,
sic ipsi spatia hæc litterarum immensa vix umquam respirantes animamque liberam ducentes
percurrere velle videantur. Non eos multitudo cognoscendarum rerum prope infinita, non varietas
incredibilis, non difficultas summa deterret.
[…]
Quam multos enim viros, quam multos etiam senes videmus æstu quodam cognoscendi omnia sic
ferri et tamquam tempestate aliqua perpetuo jactari ut numquam errandi finem faciant, numquam in
ullius doctrinæ tamquam portu conquiescant. Per logica, per physica, per mathematica, per cælestia,
per terrestria, per humana, per divina omnia vagantur. Discruciantur intimis sensibus, si quis ullius
aut veteris aut novi scriptoris liber non in eorum manus pervenerit: si vero aliquid, sibi antea
inauditum, inter legendum offenderint, plane inquam, exanimantur; miranturque quodammodo taciti
ipsi secum, potuisse in rerum omnium natura esse aliquid, quod non jam ante didicerint. Sed, si verum
quærimus, non est ea discendi cupiditas, sed fastidium.
[ad indicem]
2989. ...
2990. Bartholomæi Boscovicii (1699-1770) versus excerpti e carmine cuius titulus est Desiderium patriæ :
[ad indicem]
Illyrici colles, atque altæ antiqua Ragusæ

mœnia, vagitus conscia terra mei,
quando erit, ut vestras redeam vetus exul ad oras,

flensque feram patriis oscula liminibus?
Quando erit, Adriaci relegens tumida æquora ponti
deprecer ut faciles in mea vela Notos!
Septima jam gravidum spicis caput extulit æstas,
et peragit cursus septima bruma suos;
Ex quo me terris Mavortia Roma Latinis
abstractum a dulci distinet Illyria.
Hei mihi! si tectis potui procul esse paternis
tempore tam longo, ferreus ipse fui.
Non me longævus parens, aut optima mater,
nec dulcis potuit me revocare soror.
Nec desiderium teneri mea pectora fratris
contigit Armeniis æmula tigridibus.
Ipsa etiam ut terras procul hinc scrutetur apricas,
trans freta longiquam carpit hirundo viam,
Vere novo tamen usque redit, sua tecta revisens
pendula ab antiqua qualiacumque trabe.
Ipsa etiam offensi fugiens odia alta parentis
Medea, et fratris cæde cruenta sui,
sæpe ad desertos retulit sua lumina Colchos,
et lacrymans dixit, Terra paterna vale.
Ast ego nec patriamve meam, vel fata meorum
sacravi externo perfidus hospitio.
Nec me discerpti fratris serere arva cruore
spectantes, Hircanæ obstupuere tigres:
Nec fraudata suis per me fuit urna favillis,
palleat ut magicis Cynthia carminibus.
Quid tamen hæc bene facta juvant, si durius ipsa
Colchide vesanum cor mihi robur habet?
Si pater, et genetrix, et quidquid dulce putatur,
nomina sunt animo vilia facta meo.
Ah pietas; ah humani vetus incola sensus
atque expulse meo e pectore dulcis amor,
in nostros remeate sinus, animamque rigentem
mollite, et sacra conficite usque face.
Ibimus, Adriaci, sic stat, sulcabimus undas
æquoris; o cupidæ pandite vela rati.
Martia Roma vale, nimium mihi cognita longo
tempore, nunc demum jusque, piumque vocant.
Sterne viam, Neptune, iras compesce furentes
undarum, patria est terra petenda mihi.
Fac Zephyros spirare leves, animamque Favoni
lascivire alis per freta purpureis.
Nympharumque chori circumfundantur eunti,
Tethys, cumque sua Doride Nereïdes;
et Glaucus puppim impellat, viridisque Palæmon
proram occursuris subtrahat a scopulis.
Quod si forte negent faciles maria aspera cursus,
et toto præceps impete regnet hiems,
æthera carpemus medium: maria ipsa stupebunt
per non assuetas me dare vela vias.
Nec tu, Dædale, eris cælo libratus ab alto
unica venturi temporis historia.
Dædalus, ut perhibent, patriæ telluris amore
in labyrinthæi dum jacet arce doli,
avulsam volucrum plumam sociavit in alas,
artifices pennis applicuitque manus.
Par causa, idem amor est nobis: Amor ipse lacertis
aptabit pennas, remigiumque meis.
Quin etiam ipse meos anteibit in æthere cursus
aliger, ignotæ duxque comesque viæ.
Qualis sidereæ sublimi e vertice pinus
mater vix natis anteit alitibus.
Tunc mihi nec medio placeat signa ardua cælo
discere, nec geminos visere velle polos,
Erigonemque, Ursamque, et qua se parte videndum
explicet, et stellas abluat Eridanus.
Icare, linque ducem, medioque invectus Olympo
æmulus ignivomis, i, licet, usque rotis.
Illyris Adriaco ridet qua littore tellus,
indeclinata me feret aura via.
Teque alta aspiciens superantem sidera, dicam
dulcior est ipsis Patria Sideribus.
[ad indicem]
Epigramma in Zoilum, continuo sed male canentem
Quidquid agis longō, commiscēs, Zōile, cantū,

fundis et ingrātōs nocte diēque sonōs;
dulcius ignāvā Sīlēnī vector in umbrā
cantat, et in mediīs Rāna coaxat aquīs;
dulcius æstīvæ rumpunt arbusta cicādæ,
horrendumque canit Noctua dīra melos.
Orphea tē tamen ipse putās superāre, Linumque,
crēdis et ad cantūs saxa movenda tuōs.
Crēde quidem, nam nī mī obtundere dēsinis aurēs,
et ligna, et lapidēs in tua terga ruent.
[ad indicem]
2991. …
2992. …
2993. …
2994. …
2995. …
2996. …
2997. …
2998. …
2999. …
3000. Nicolai Crespi (1701-1769) versus decerpti ex Elegia qua, Ovidium Vergiliumque referens, exilii labores
lamentatur:
[ad indicem]
Linquite me tantos tristem plorare labores:
tempore præsenti nil nisi flere libet.
In lacrimas abeant pectus, cor, viscera cuncta,
deque meis oculis sanguis et unda fluant,
saxaque scindantur nimio correpta dolore:
luctibus est dignus maximus iste labor.
Sæpe meis lacrimis tumeat mare, flumina crescant
et fiant rubra sanguine tincta meo;
Nigrescant campi, iam sol, iam luna remittat
funestas tenebras, astraque cuncta fleant.
…
Omnia perdidimus, cunctas res abstulit unum
fulmen, et in nihilum vertitur omne bonum.
Iam patriam fugimus, iam dulcia linquimus arva,
Elysios campos temperiemque parem.
[ad indicem]
3001. …
3002. ...
3003. ...
3004. ...
3005. Ioannis ab Iriarte (1702-1771) epigrammata aliique versus :
[ad indicem]
Epigramma in laudem epigrammatis:
Carmina longa procul: nobis Epigramma vel unum

Ilias est parva condita magna nuce.
Epigrammatis dotes:
Sese ostendat apem, si vult epigramma placere:

insit ei brevitas, mel et acumen apis.
Hoc vero altero, de epigrammatis indole, natura ac dotibus hæc:
Qua variæ pecudes, præstant epigrammata parte.

Horum plus reliquo corpore cauda sapit.
In insigne templi Escurialensis opus :
Amplum, augustum, ingens opus admirare Philippi.

In terris cælum condidit ille Deo.
De cane suo
Est mihi prisca sonans Enni bene verba catellus
nam quoties gaudet, Gau geminare solet.
De Libro olei macula deturpato.
Heu ! liber aspersa periit mihi Pallade doctis

quam fovet æqua viris, tam nocet illa libris.
De Æsopi fabulis
Multa hominem si muta docent animalia quid non

jam doceant, docuit cum Sophus illa loqui?
[ad indicem]
Condidit quoque Ioannes ille de Iriarte carmen de tauromachia, cuius versus aliquot infra exscriptos legere vel
recitare possumus:
Magnanimos lusus, pulchroque tumentia fastu

gaudia Iberorum, gentemque in pace superbam
ludicra in indomitos audentem prœlia Tauros
et Matritensis decus admirabile cirei
Musa canit. [...]
Ludorum hic campus, taurini hæc Martis arena.

Hoc sese ostentans virtus Hispana theatro,
attonitis præbere sui spectacula terris
ecce parat. Superi! [...]
Pascic imaginibus! Densissima fervere ubique
milia spectantum videas. [...]
Jamque triumphales festo modulamine ludos

insonuere tubæ : lituis jam mixta canoris.
Taurinum increpitant rauco taurina boatu
tympana certamen. ...
[ad indicem]
Magnarum sui temporis urbium sordes insalubritatemque acriter perstrinxit Ioannes de Iriarte
carmine inscripto Merdidium Matritense, ex quo versus aliquot infra exscriptos hic legere poterimus :
Laudat uterque suam; te, quā turpissima, laudo.

Ipse tuis famæ saturabo fæcibus alas,
ut quacunque patent, nasorum regna pererrans,
spargat aromaticos, Matriti spargat odores.
Jamque apto calamos, operique accingor, at ecce.
Tartareos cæno circum eructante vapores.
Pectus inhorrescit, gelidos tremor occupet artus
Sentio pestiferas cerebro se atollere nubes
Confusam torpere aciem, vertigine crebra
delirum gyrare caput: stomachum ebria quassat
nausea. Vox abrupta stupet vocisque minister
languidus, abjectis calamus misere excidit alis.
Pallida, inops sensus, exsangui decolor ore.
Musa expiranci similis cadit. Ocius adsis,
Phœbe pater. Properate sacrum, properate liquorem
Aonio de fonte, deæ: revocate jacentem
leniter adspersam vitali rore sororem.
[...]
Pinxit Iosephus Stevens

At pede dum trepido fugitas hinc inde sequentum
ora canum cursuque viam, ne forte voreris,
præcipitante voras fimi liventia cæcus
tubera, stercorea putres uligine glebas,
merdarum immanes cumulos, vada turbida cæno,
torpentes lotio fœdaque voragine rivos
irrumpis, stimulante metu, cæco impete sulcas
...
[ad indicem]
3006. ...
3007. ...
3008. ...
3009. ...
3010. Ioannes Baptista Giraud (1701-1776) præclari illius Fontanii fabulas æsopeas latinitate cum donaret, se, inter
alia, hisce defendit verbis in præfatione :
[ad indicem]
Litterarum respublica doctissimis viris semper gratulata est, qui suas impenderunt lucubrationes,
ut gallicum in sermonem transferrent Virgilii, Horatii et Ovidii carmina, quorum excellentiam nullus
hucusque interpres, si publico omnium judicio assentiamur, valuit adæquare.
Jure igitur confido mihi vitio non vertendum, quod selectas Fontanii fabulas latinis expresserim
versibus…
Fontanii apologus latine versus ab Ioanne Baptista Giraud, cui index Mors et homo infelix :
Auxilio mortem noctuque diuque vocabat
rusticus infelix : ‘mors, ades,’ inquit, ‘ades!
O mihi, quam ridens, o quam mihi pulchra videris!
Queis crucior, finem pone, benigna, malis.’
Præstare officium se mors rata, limina pulsat
et subit : ora genis exhibet atra cavis.
‘Quid video? exclamat trepidus, quam lurida forma!
Monstrum turpe oculis, ah! removete meis!
Horror tota mihi præcordia concutit: O, mors,
te vidisse sat est, ocius esto procul.’
Mæcenas festivus erat: sim debilis, inquit,
sim podager, mancus, nil nisi truncus iners,
Vivere da tantum; mihi vivere gratia summa est.
Nusquam, o mors, venias; quisque precatur idem.
[ad indicem]
3011. ...
3012. ...
3013. ...
3014. ...
3015. ...
3016. ...
3017. ...
3018. ...
3019. ...
3020. Fabula Æsopea sive apologus Caroli Lebeau (1701-1778) cui index Simia morum emendatrix :
[ad indicem]
Incessit olim simiam quamdam cupiditas gentis suæ mores feros et agrestes perpoliendi. Ergo
peregrinandi consilium capit, Lycurgus alter, ut, cognitis hominum institutis, collecta inde potioris
urbanitatis semina domum referret. Age sane, penatibus valedicit. Nil recusat laboris. Tandem incidit
in laqueos imprudens; capitur misera, in urbem devehitur, venditur. Indulsit tamen vel in adverso
fortuna: neque enim circulatori alicui ferreo ac barbaro, sed politæ matronæ contigit, quæ non
Simiam tantum in vinculis, sed plurimos etiam amatores habebat, plerosque Simiā nostrā paulo
stolidiores. Itaque in intimam dominæ familiaritatem brevi irrepsit festivum animal. Nam quum
totius diei maximum ac sanctissimum opus, comendi capitis cura dominam detineret, tum illa
conservos inter, quos dixi , sollertiā et elegantiā excellere. Nemo mollius fingere cincinnos, nemo
flabellum collidere lepidius; subsilire hinc et inde inter mundum muliebrem, acu, calamistro, speculo
ludere, vultu ridiculo mille jocos agitare, mille facetias. Quin et in circulis, semper a domina secundas,
interdum etiam primas partes agere, ubi, quod sæpe fit, obrepserat paulo pinguior festivitas: ipsa
omnium in se oculos blanditiasque avertere; egregias simiæ dotes et non vulgare ingenium pro se
quisque attollere miris modis. Denique quotidianis laudibus ferox, ubi se satis artibus aulicis
instructam videt, insidiatur occasioni, erumpit e vinculis, silvasque et natale solum repetit, splendidas
vestes et opulenti servitii insignia pro peculio auferens, fugitivum mancipium. Ut patriam attigit,
circumfundere se undique densis humeris hispida et villosa silvanorum turba : mirari incessum
ornatumque; hic tenue indusium laudare; alter illitam auro tunicam limis oculis intueri; hic
elegantem cæsariem; ille tergum totum pulvere cyprio, nivis instar aut pruinæ, conspersum; omnes
militarem tæniam a tergo fluitantem non sine invidia contemplari. Ipsa gestu lepido et alacri in
tumulum prosiliens, hanc concionem orditur.
“Huc ego relictis regibus et tetrarchis, eo consilio reversa sum, ut vos e rustico et horrido cultu ad
urbaniorem vitam traducerem. Quæ sit vestræ sobolis dignitas cogitate. Ordinem vestrum humano
generi proximum sapientiā tuemini. Hominibus vos, ut corporis habitu, sic ingenio simillimos esse
decet. Nos quidem hominum instituta moresque diuturno contubernio hausimus. Detergatur e moribus
vestris pristinus ille squalor. Adsum ego magistra et exemplum. Si quis in Republica velit esse aliquis,
has æquis auribus leges accipito:
- Callida adulatione in gratiam obrepito.
- Contemptum, odium, diligenter dissimulato.
- Probitatem, fidem, quasi tritum obsoletumque pannum abjicito.
- Amicitiam ore tenus colito, ceterum eam versatilem ac privatis commodis obnoxiam ducito.
- Ingenium veritate ne constringito; mentiri promptum esto ubi commodum fuat.
- Ad opprimendam virtutem quasi ad commune incendium restinguendum concurrito, hanc
maledictis, hanc iocis aspergito, hoc colloquii condimentum esto;
- omnem sibi quisque dotem, artem, facultatem, virtutem audacter assumito: multos habebit
præcones qui se ipse prædicaverit.
Hæ legum tabulæ ad omnia compita affigentur. Cetera e moribus meis iudicatote. Novi ego
optimates, quorum vitam is maxime referet, qui maxime imitabitur meam.”
Cum multo ac distortissimo plausu hæc oratio excepta est; omnibusque suffragiis leges perlatæ
sunt. Hinc simia gens malitiæ, fraude, invidiā, genti nostræ germana, mordere vel amicissimos
instituit et nobili æmulatione succensa est novā quotidie nequitiā certare.
…
[ad indicem]
Non modo oratione numeris soluta seu prorsa apologos scripsit Carolus Lebeau, verum etiam numeris astricta
oratione fabulas Æsopicas pereleganter celebravit et narravit. Ut unum afferam exemplum, hæc est fabula cui
index Lignator et Mercurius, quam modo legi in optima fabularum pagina retiali, cui index Bestiaria Latina ab
Laura Gibbs diligentissime instructa.
Lignator et Mercurius
Perdiderat vitæ spem subsidiumque, securim,

lignator, quam perque vias perque invia quærens,
ibat luctisono turbans nemora alta boatu.
Quid faciat? Iam torpet iners, iam pendet inermis
dextera; iam nulla est heu! quæ fuit una, securis.
Ergo per invisos saltus ieiunus et expes
reptabat, rugas fletu humectante seniles.
"O mea," clamabat; "redde hanc, o summe Deorum!
Redde, vel ipse tua caput hoc abscinde bipenni."
Audit Omnipotens. Cælo cyllenius ales
devolat. "Illa tibi non occidit, O bone! Vultus
terge tuos; poterisne memor gaudere reperta?
Fallimus, aut media splendentem vidimus herba."
Et simul hæc, simul una, Deo signante, reluxit
aurea. "Fortunæ non sunt hæc munera nostræ,"
alter ait. Dein argento nitet altera. Tristis
abnegat. E noto monstratur tertia ligno.
Lignator et Mercurius – illustravit Ioannes-Baptista Oudry (1686–1755)
Exilit hic; "Nostra est, animæ pars maxima," clamat,

"Nostra veni." "Reliquas etiam," Deus inquit, "habeto,
Præmia sinceræ mentis." Capit ille renidens.
Fama simul totis volat undique garrula silvis.
Omnis lignator certatim perdere ferrum
sponte fluens, cælumque avidis incendere votis.
Non habet attonitas quo vertat Iupiter aures.
Mercurium sibi quisque vocat. Mora nulla vocanti
missus adest, monstratque auro radiante securim.
Protinus, "Hæc nostra est," clamat ridente metallo
callida gens. At non incallidus alter, aventes
frustratur dextras: mentitam ut quisque bipennem
captat hians, caput impacto gravis increpat auro.
[ad indicem]
3021. ...
3022. ...
3023. ...
3024. ...
3025. ...
3026. ...
3027. ...
3028. …
3029. ...
3030. Versus aliquot excerpti ex Francisci Williams (1702-1770) carmine quod auctor ad Iamaicæ gubernatorem
dicavit:
[ad indicem]
Crede, meum non est, vir Marti care! Minerva

denegat Æthiopi bella sonare ducum.
Concilio, caneret te Buchananus et armis,
carmine Peleidæ scriberet ille parem.
Ille poeta, decus patriæ, tua facta referre
dignior, altisono vixque Marone minor.
Flammiferos agitante suos sub sole iugales
vivimus; eloquium deficit omne focis.
Hoc demum accipias, multa fuligine fusum
ore sonaturo; non cute, corde valet,
Pollenti stabilita manu, (Deus almus, eandem
omnigenis animam, nil prohibente dedit)
Ipsa coloris egens virtus, prudentia; honesto
nullus inest animo, nullus in arte color.
Cur timeas, quamvis, dubitesne, nigerrima celsam
Cæsaris occidui, scandere Musa domum?
Vade salutatum, nec sit tibi causa pudoris,
candida quod nigra corpora pelle geris!
Integritas morum Maurum magis omat, et ardor
ingenii, et docto dulcis in ore decor.
3031. …
3032. ...
3033. ...
3034. ...
3035. ...
3036. ...
3037. ...
3038. ...
3039. ...
3040. Ioannis Ernesti Hebenstreit (1703-1757) versus aliquot de hominis natura excerpti e carmine suo ad artem
medicam spectanti :
[ad indicem]
De homine in genere
Vivendi modus est animalibus omnibus unus.

Mens hominem facit et morum studiosa voluntas.
Dic mihi, Musa, modos vitæ legesque salutis

queis homo, mente potens, tranquillus et absque dolore
corporeos equidem celebrat, ceu bestia, motus,
ast intellectu, divinæ mentis alumno
atque voluntatis captu præstantior unus,
legibus obsequitur rectique tenetur amore.
[...]
Est aliquis, præter mentem, qui dirigit actus
corporeos, cujus compulsu machina vivit,
motor, fulmineo pervadens viscera cursu:
Organa sola suos nequeunt compellere succos
et soli nequeunt compellere viscera succi.
Materies quædam subtilior incohat actus
quos fluidi solidique simul vis æqua perennat.
[...]
Ex quo cor tenerum vitali subsilit ictu,
influit æterna subsistens spiritus aura,
seu quod inexistat materno spiritus ovo,
seu pater hunc soboli, projecto semine, mittat,
seu Deus infundat mentem nascentibus ipse.
Materies huic omnis abest, hæc nescia fati,
durat et eludit casus nescitque perire.
Altera pars hominis, corpus, ceu machina vivit,

sanguine, spiritibus, lympha, per vascula motis.
Hæc durare diu nescit, dum denique motu
labans ipsa suo, longo consumitur usu,
quam peregrinarum discordia semina rerum
non superesse sinunt, cui bella domestica quondam
vitales solvunt latices mortemque minantur.
[ad indicem]
3041. …
3042. ...
3043. ...
3044. ...
3045. Iulii Cæsaris Cordaræ (1704-1785) primi versus carminis c.i. In quæstionem de modis :
[ad indicem]
O rem ridiculam! nostris servata diebus

omnia ridicula. En etiam, ceu bella per orbem
pauca forent rerum, nascuntur bella Modorum.
Scilicet huc demum cessit magna illa Facultas,
illa hominum nutrix olim morumque Magistra,
unde vetus tanto attollit se gloria fastu
æternumque datum præclaris nomen Athenis:
scire modos, ea philosophis nunc maxima cura,
hic labor, hic totas juvat impallescere noctes,
astrorum vero motus Phœbique labores,
bruta, homines, ventorum iras pelagique ruinas
ceteraque immensus quæ circumplectitur axis
pertentata diu, nec dum bene cognita monstra,
nosse piget, sequimurque umbras pro rebus inanes.
[ad indicem]
3046. ...
3047. ...
3048. ...
3049. ...
3050. Locus excerptus ex Ioannis Bidermanni (1705-1772) opere cui index De cultu ventorum divino :
[ad indicem]
In litteris publicis nuper relatum legimus naves anglicas amplius centum prope Iamaicam,
insulam Indiæ occidentalis nobilissimam, gravi procella concussas, maximam, cum opum, tum
hominum iacturam fecisse. Et quamvis vehementiores tempestates isti regioni non sint insolentes
ventorumque truculentia illum tractum iam olim plus simplici vice infestaverit, hæc tamen euri
violentia et immanitas omnino inusitata fuisse videtur, qua maris undæ impulsæ suosque limites et
cancellos supergressæ, effractis repagulis, in agros vicos et urbes uno impetu irruperunt et luctuosam
ubique stragem ediderunt. Quod triste bidental dum animo contuemur et pietatis sensu commoti,
factum tam funestum memoria repetimus, facile intelligimus, quid olim profanas gentes impulerit ut
ventos in numero deorum haberent et cultu divino prosequerentur. […]
Lucretio iudice :
Ventus tunc fit, ubi est agitando percitus aer,
[...]
Persas primum locum inter cultores ventorum mereri, testis est Herodotus ... : θύουσι καὶ ὕδατι
καὶ ἀνέμοισι, quibus respondent, quæ Strabo repetit : τιμῶσιν ἀνέμους ...
Eadem superstitione Phœnices infectos, ventos summa religione olim adfecisse, ex Phœnicia
Sanchuniathonis Theologia luculenter adparet. Ex illa enim Eusebius refert Usonem quendam,
eumque Phœnicem, templum ventis exstruxisse. Immo hoc templum omnium primum fuisse in deorum
honorem publice institutum ...
Quod cum multis aliis testimoniis probari potest, tum ex oraculi Delphici effato maxime elucet,
quod græcos, advolantem Xerxis exercitum pertimescentes, ventis supplicare iubebat, quorum ope
copiæ adversariorum retardandæ essent et propulsandæ.
[ad indicem]
3051. …
3052. …
3053. Locus e Philippi Bonamici dialogo De claris Pontificiarum epistolarum scriptoribus :
[ad indicem]
Quærentibus nobis qualis esse debeat perfectus Pontificiarum scriptor epistolarum, illa
prætereunda videntur esse, quæ sunt in pervulgatis et contritis præceptis hujus rei: nempe, ut sit ille
liberaliter institutus, fide sit optima, diligentia maxima; quibus rebus qui sit ornatus, non tam, mea
quidem sententia, laudandus est, quam repudiandus omnino, qui careat. Etenim, quis cum Maximo
Pontifice agere, summisque de rebus consuli, hominem ferat agrestem, infidum, negligentem? [...]
Ego vero arbitror scriptorem perfectum illum, de quo loquimur, et rerum instrumentis et
ornamentis verborum abundare oportere. Sed de verbis mox erit sermo. Nunc de rebus, quas quidem
omnes fere ex intima Philosophiæ parte, quæ Politica dicitur et ex cognititione rerum divinarum
hauriendas esse dico. Hæc est enim una maxime scriptori nostro subjecta materies. Nam qui possit
ignarus Rei Publicæ ea scriptis suis prudenter explicare, quæ pertinent ad Rem Publicam? Aut
Pontificis majestatem scribendo referre, qui, Pontificem quid deceat, ignoret? [...]
Aperiendi sunt humanæ naturæ fontes : unde Imperia extiterint, quibus stent legibus atque
institutis; quid iis labem, quid salutem afferat, etiam atque etiam investigandum. Cognoscenda
præterea studia Regum et populorum; momenta rerum et temporum; vis tenenda exemplorum;
historia imprimis arripienda, telum maximum iis, qui ad res gerendas accedunt: quæ denique
versantur in quaque Republica, quæ de cujusque gentis moribus traduntur, ea Scriptori nostro
quæsita, audita, lecta, agitata esse debent. Magnum sane opus, sed in quacumque arte multum inest
difficultatis, ubi excellere velis , atque a turba secerni.
[...]
Quæ pulcherrimæ disciplinæ, si rite diligenterque excolantur jam minime verendum est, quin
efferant ipsæ per sese eam copiam elegantiamque verborum, quæ scriptoris nostri sit propria maxime.
Rerum enim copia copiam gignit verborum ...
[ad indicem]
3054. …
3055. Ioannis Augusti Ernesti (1705-1781) locus excerptus ex opusculo inscripto Initia doctrinæ solidioris :
[ad indicem]
Loci selecti ex præfatione pereleganti sermone scripta:
Cum ad libellum hunc scribendum adjiceremus animum, non parum suspicabamur, fore, ut
consilium nostrum in multas multorum reprehensiones incurreret. Quibusdam enim, sciebamus, plane
ingloriam operam maleque consumptam videri, quæ libellis scribendis impendatur iis, qui in
disciplinæ cujusque elementis ac præceptis tironum imbecillitati tradendis versentur. Alios, non deesse
in hoc genere libellos, intelligebamus dicturos, qui ad instituendam juventutem adhiberi possint, neque
hoc nostro opus fuisse. Videbamus etiam futuros, qui eum vernaculo sermone, scriptum vellent. Hos
autem, quibus omnino displiceant, aut contemptu digna videantur, quæ hoc libello tradantur, plane
supervacaneos labores nostros inutilesque judicaturos esse.
[…] Hoc itaque nobis, hæc solidioris doctrinæ initia scribentibus, propositum fuit, ut tantum modo
traderemus, quantum esset ad animos juveniles Academicæ doctrinæ præparandos satis et eam
scribendi rationem adhiberemus, quæ puritatem, quantum fieri posset, servaret, et paulo propius ad
veterum latinorum rationem disserendi accederet, qui de rebus mathematicis et philosophicis
scripserunt.
Locus e prolegomenis :
Primum eorum, quæ sub cognitionem humanam cadunt, idemque omnium cuique certissimum,
illud sine dubio est, quod se quisque esse scit: id quod suus quemque sensus et conscientia docet.
Fieri autem plane non potest, quod quidem periculum facienti apparebit facile, ut, quo quis tempore se
credit esse, eodem ille etiam, se non esse, vel suspicari, vel ulla sibi persuadere ratione queat.
[ad indicem]
3056. …
3057. …
3058. ...
3059. ...
3060. Primi versus ex Antonius Purgstall (1708-1772) carmine excerpti, c.t. De Vi Electrica, carmen didacticum :
[ad indicem]
Miros naturæ lusus nullique poetæ

hactenus explicatas, quas corpora fricta remittunt,
aggrediar vires tenui proponere versu.
Has olim, veri quamquam studiosa vetustas
non nisi flaventi, quæ succina dicta, resinæ
ingenitas novit, sed et hic solum obvia novit.
Nec me animi fallit, quam sit res ardua metro,

dicere, quæ verbis etiam prolata solutis
involvunt tenebras : et erit qui carpat iisdem
vocibus utentem crebro, quibus altera non quit
substitui? Nonne et par experientia voces
sæpe pares poscit? quoties res ipsa recusat
aptis aptari numeris? Nihil ista poetæ
præpedient ausus! juvat ire per ardua, nec me
spes bona destituit, fore multos, qui veniam dent,
asperius si quid repetitaque verba notarint.
Effectus primum expediam, quos corpora produnt
plurima, queis natura dedit vim parva trahendi
electris propriam, Sophiæ si stare vetustæ
arbitrio libeat, nimis arto limite clausæ.
Tum quia corporibus similem geminamque suæ vim
excitat in multis vis hæc, sunt ordine recto
hi quoque narrandi lusus, quos tempore nostro
ignotos priscis, tentando comperit usus.
[...]
3061. ...
3062. ...
3063. ...
3064. ...
3065. Ignatii Weitenauer (1709-1783) versus aliquot ex opere c.i. Carmina selecta :
[ad indicem]
Fabula Æsopica quam finxit Ignatius ille Weitenauer, inscripsit vero:
Simius typorum imitator
Fabula.
Venerat ad Batavos Eoo puppis ab orbe,

lecta ferens spolia et longinqui munera cæli.
Simius hæc inter captivis vincula lumbis
humanosque pati didicit vultusque jocosque.
Ille novos dum mutat heros, Antverpia cepit
docta pecus lepidum et noti domus ampla Moreti.
Hic demum toto cum jam mansuescere cœpit
pectore et humanos imitari simius usus,
Moretus miseretur amans et vincula rumpit
libertumque jubet per tecta hortumque vagari.
Paret ovans novitque suas et diligit ædes.
Circumiens avido lustrat dum singula visu,
illa tamen statio placuit magis omnibus una,
qua prelo labor exiguo tot docta virorum,
tot spargenda oris, immensa volumina tollit.
Aspicit ingenuas artes, quas maxima Pallas,
ignarum miserata orbem mersumque tenebris,
priscos Teutonidas docuit, squallentiaque alto
sæcla situ docta jussit detergere dextra.
Incumbit operi : pars muta elementa fatigat,
in certos fingenda sonos: quadrata tabella
colligit innumeras, sermonum imitamina, formas.
Pars ubi continuo jam limite densa cohæret
littera, qua summos apices extantia tendunt
æra, nigro tingunt, lympha Parnasside, succo.
Subjiciunt alii prelo vocesque madentes
in puræ cogunt æquor transire papyri.
Ut tamen in speculo, cum fida resultat imago,
omnia spectanti similis formamque coloremque
et motus membrorum omnes; sed dextra sinistris
contra respondent obversa sinistraque dextris.
Æmula sic doctum nulla non parte metallum
charta refert, mutans sed dextra sinistraque transfert.
At non hos artis didicit penetrare recessus,
cuncta licet spectans intento simius ore.
Summa videt tantum crassoque imitanda labore.
Sol rapido curru medium confecerat orbem
lassatasque operas requies et mensa vocarant,
cum se Palladiæ cupidus clam reddit arenæ
simius et viso flagrat indulgere labori.
Proxima, quæ doctam sperabat pagina lucem,
aurea divini referebat carmina Flacci,
quasque operis leges idem justumque canendi
principium et fontem ventura in sæcula misit.
Humano capiti collum dumtaxat equinum
junxerat artificis labor. Imperfecta manebat
pars tabulæ reliqua et campus prostabat inanis.
Hanc operam Eous sibi protinus advena sumit,
exsultans animis quoniam nunc viribus usus,
nunc manibus rapidis, nunc quicquid viderat audet.
Nunc tabulam cupidus, nunc ille armaria spectat,
quæ divulsa libri servabant membra futuri.
Insiliens elementa rapit, qua casus et error
insanusque imitandi ardor per devia ducit.
Hos loculos jamque hos loculos omnemque pererrat
undique cunctarum sedes spoliatque notarum.
Heu, qualis facies, qualique volumine digna
prodit, Flacce, pater! Varias inducere plumas
si cupiat pictor, collatis undique membris,
omnia confundens, ut nec pes nec caput uni
reddatur formæ, melior pingetur imago
nunc tua, nunc vere velut ægri somnia vanæ
finguntur species, stultus quas miscuit error.
Hæc ubi signa pecus tabulam congessit in unam
nec jam facundo spatium superesse metallo
limitibus plenis videt, exilit et nova prensat
successu gaudens stolido, instrumenta laboris,
continuo informes fuscat sua sepia formas.
Charta super prelumque gemit, demum exit in auras
oppletum monstris solium cæcisque figuris.
Finierat. Repetunt sublatis atria mensis
Moretus famulique alacres, quibus impiger ultro
simius occurrit, dextra jactante tabellam
et crepitans solium, monstrum mirabile, læva.
Obstupuit visu indignans Moretus et artis
‘Ite’, ait, ‘o famuli, palmasque innectite vinclis
et male conjunctis tergumque manusque nocentis
quas male tentavit, plectentes tundite formis.
Flamma dehinc meritas super ipso vertice stulti
in cinerem vertat chartas, ne tangere posthac
non intellectas imitator simius artes
audeat et nobis speret se posse placere.
[ad indicem]
3066. ...
3067. ...
3068. ...
3069. ...
3070. Samuelis Johnson (1709-1784) versus aliquot selecti:

[ad indicem]
Ad Lauram parituram epigramma
Angliacas inter pulcherrima, Laura, puellas,

mox uteri pondus depositura grave,
adsit, Laura, tibi facilis Lucina dolenti;
neve tibi noceat pænituisse deæ.
[ad indicem]
3071. ...
3072. ...
3073. ...
3074. ...
3075. Locus excerptus e Castruccii Bonamici (1710-1761) commentariis de rebus Italicis :

[ad indicem]
Expulsis Austriacis, Carolus quidem rex, ita uti in commentariis ad Velitras gestis diximus,
Neapolim victor revertebatur
[...]
Et jam Hispanorum ac Neapolitanorum primum agmen a Foro Flaminii profectum

instabat et, occupatis circa Nuceriam collibus, imminebat universum. Neque ob id Sorous a
proposito deterrebatur. Insanire hominem oppidani dicere, qui ab omnibus rebus flagitiose
imparatus tam parvulis copiis, nullis munitionibus, adversariorum exercitui obsistere velit;
monere, ut sibi suisque, subito discessu, consulat. Enimvero ille animo feroci minacique vultu negat
universum adversariorum exercitum tanti esse ut ipse fugiat et, memor eorum, quæ paulo ante
Lobcoviczio Imperatori suo confirmaverat, milites cohortatus, ut nullam nisi in armis salutis spem
ponerent, urbem suburbiumque pro loco ac tempore communit, portas obstruit, transversas trabes
viis inducit, denique nihil reliqui ad defensionem audacissime facit.
[ad indicem]
3076. ...
3077. ...
3078. ...
3079. ...
3080. Versus e Quirini (1711–1751) carmine, c.t. Plus ultra, deprompti :

[ad indicem]
Carminis titulus integer hic est:
Plus ultra seu Hispaniæ Lusitaniæque res gestæ gloriosissimæ, qui Herculis ultra metam progressi
pro Legionis et Castellæ regibus ignotam adhuc Americam primi invenere, amplissimo poemate celebrati a
Joanne Christiano Aloysio Mickl.
En versus aliquot e carminis initio decerpti:
[…]
Amplius haud tenui gradientem pulvere vatem
fronde levi vernare decet; sublimior urget
gloria, victricesque vocant in prœlia Musæ.
Sat corylis rurique datum; graviore deinceps
Murmure Martisonos iactabunt classica plausus,
belligeris cantanda viris; mox auspice Phœbo
inde triumphatæ surgent in plectra phalanges:
Hic Martis fervore calens hostique superbo
heroum fatale genus pro carmine laudes
magnificas ac gesta dabit, nec deside passu
invictos numeris Manes metroque sequemur
ductorum cineres, quorum cum laude triumphos
fama loquax clangore sonat, quorumque loquuntur
æternaturum stellantia pegmata nomen.
Hesperias igitur palmas aususque Columbi
magnanimos cantare lubet, qui primus Ibero
Marte potens, pietate gravis, celebrandus utroque
per tantas Scyllæ rabies pelagique furores
auspiciis venit superum, veloque secundo
hactenus haud ulli tentata per æquora vectus,
barbaricos fines exustaque solibus arva
infrenasque Tago ferri moderamine gentes
subiecit mirante salo; qui nobilis heros,
qua tellure bibunt Tartesia litora solem
et Phœbo moriente calent Nabatæaque verso
regna polo propriis spectant contraria terris,
ignotum rimatus iter monumenta laboris
Herculei suprema novo superaverat ausu;
dumque sub extremos callem patefecerat orbes
et Calpen Abylamque suis tranasse carinis
plus ultra progressus ovat, felicior almos
Amphitryoniadis sibi transplantavit honores.
[ad indicem]
3081. ...
3082. ...
3083. ...
3084. ...
3085. …
3086. ...
3087. ...
3088. ...
3089. ...
3090. Versus Rogerii Boscovicii (1711-1787) e carmine excerpti cuius inscriptio est De Solis ac Lunæ defectibus :
[ad indicem]
Cur quondam æthereas Titan sine nube per auras

dum micat et puro respergit lumine terras,
prætexat subita nitidos ferrugine vultus
impatiensque moræ fuscis Nox prodeat alis
atra die medio stellasque inducat Olympo;
cur, sudo dum læta nitet Latonia cælo,

nunc tenebris condat caput et nunc sanguine multo
inficiat frontem, Latiis memorare Camenis
aggrediar penitusque imas educere causas.
Tu mihi, qui Arcadico, æthereo qui summus Olympo,

Phœbe, nites, naturæ aditus tu pande repostos
divinumque immitte jubar, tu suffice venam
te dignam! Tua res agitur, seu lumina terris
ipse neges, solita seu fraudes luce sororem.
Tuque adeo Aonias inter mihi maxima divas,
Uranie, terras quæ dedignata jacentes
alta petis cursu et caput inter sidera condis,
huc ades atque tuum facilis ne desere vatem!
Urania, chalcographis P.L.H. Laurent et P. Audouin
[...]
[ad indicem]
3091. …
3092. …
3093. …
3094. ...
3095. ...
3096. ...
3097. ...
3098. ...
3099. ...
3100. En exemplum apologi a Francisco Desbillons (1711-1789) belle exarati ad arcendam victorum superbiam:
[ad indicem]
Gallus et vultur.
Imperium late gentem in gallinaceam

sibi asseruerat victo Gallus æmulo:
Hinc se superbus tollit ad culmen domūs,
suam ipse cantu celebret ut victoriam.
At vultur audit, et advolans illum rapit.
Impune victor nullus insolens fuit.
Formica et Cicada
Patiens laboris, grana dum messis daret,

opus formica fecerat, hiemis memor;
frugemque multam in horreum congesserat.
pinxit Milo Winter, anno 1919
Cicada totos interim dies sonis,

male otiosa, stridulis indulserat,
nil providens quid deinde venturum foret.
Venit hiems. Mox misella contrahitur gelu;
intellegitque se esse perituram fame,
si non cibi aliquid unde unde extricaverit.
Formica tutum se receperat in cavum,
opibus paratis iam fruens. Hanc convenit
cicada supplex : “Fer”, -ait-, “auxilium, o bona,
egenti. At illa: “Quid agebas autem, has opes
dum colligebam?” “Cantabam videlicet.”
“Cantabas! laudo! Nec saltare nunc veto.”
Suam dolebit languida senectus vicem,
laboriosa ni iuventus præcavet.
[ad indicem]
3101. …
3102. ...
3103. ...
3104. ...
3105. ...
3106. ...
3107. ...
3108. ...
3109. ...
3110. Locus ex Andreæ Friz (1711-1790) tragœdia cuius inscriptio est Penelope:
[ad indicem]
Hic, quo per Ithacæ monumenta regum et densos frutices ardua ducit via, in summo colle
antiqua stat ara Tonanti sacra, in cujus cura summi sacerdos Jovis longam ætatem exigo.
Numquam tam miris, numquam perplexis adeo se Numen signis mortalibus prodidit, a quo
Ulysses patrium linquens solum sacra fecit suprema Jovi. Præsensi tunc ego Ulyssis miseri regis
fata. Nihil illum aut voces nostræ, aut teneræ ac novæ conjugis moverunt lacrimæ. Secutus est quo
eum communis Græciæ vocabat furor, quæ suis velut emota sedibus superbo excidium decrevit Ilio.
Decem annos […] Troja furorem elusit nostrum et incolumis stetit ringente Græcia; atque irrita
Pelasgi rettulissent arma, nisi mens Ulyssis callida et consiliis fecunda suis longis posuisset
laboribus finem. Eversum est Ilium Ulyssis opera. Huic post tot annos partam debet quietem
Græcia, post longam militiam læta revolavit classis, dulces singuli revisunt lares; parentes,
liberos, conjuges cupitis dudum amplexibus stringunt. Unus Græciæ salutis auctor salute caret! O
Rex infelix! Infausta Ulyssis domus! redeuntibus ceteris, unus Ulysses abest et æternum aberit,
credo. Jam alteri decem fluxere anni, ex quo eversum Ilium cineribus jacet sepultum suis, nec
Ulyssis vestigium uspiam. Ira nempe Veneris immeritum premit, quæ mater æneæ, Helenæ
pronuba, obnoxia Paridi, inulta spectare noluit suorum damna, quos omnes Trojæ involvit fatum.
Hinc implacabilis deæ in Ulyssem furor, hinc omnem in Laertis domum incubuere mala; hinc
Ulysses, et quidquid Ulyssis fuerat, clientum Veneris exitium luit. Heu! quot jam lacrimis miseræ
Penelope stetit absentis desiderium conjugis? Filius, quem vix a discessu Ulyssis in lucem edidit,
restabat unicum afflictæ solacium matri Telemachus. Hujus in aspectu cari, ut poterat, solabatur
jacturam conjugis et vero refert is forma et dotibus egregiis patrem. Sed, heus! idem materiam
præbuit novam reginæ lacrimis! Vix firmiorem adolescens ætatem attigit, cum juvenili in ignotum
parentem abreptus studio e matris sinu per maria et syrtes longinqua petiit certus aut reperire
patrem, aut periculis immori. Tertium jam annum abest. Misera Penelope lacrimis interea diffluit
et marito orbata et filio. Ad malorum tumulum tot instant proci, et regni et thalami Ulyssis cupidi.
Illa, uxoris exemplum piæ, horum et artes et minas elusit adhuc fortiter [...] sed vereor ut
malorum torrenti obsistat posthac. Horum instinctu populus sponsum deligere sibi reginam jubet,
eundem et regem Ithacæ. Hæc tandem tristis Penelope illuxit dies, qua proceres delusi toties
supremum moræ statuere terminum. Jussus ego parare victimas, quem sponsum delegerit, ignoro.
Sed illa jam huc fert gressum paucis comitata virginibus. Remotis ceterum arbitris cum fratre
sollicita loquitur. Ad aras propero.
Actus primus.
Scena I.
Penelope, Iphicrates.
Pen. Num serio id me recepisse putas, Iphicrates?

Iph. Quidni putem? quando te hisce audii conceptis verbis jurantem Antinoo, Leucadiæ
principi?
Pen. Quid juravi Antinoo?
Iph. Hac obtenturum luce cupitam diu Penelopes manum. His fretus verbis, convivia,
genialem pompam et ludos apparat.
Pen. Urnam, exequias et feralem pompam, si saperet, parare debuit Antinous.
Iph. Heu!
Pen. Habebit sane, sed non nisi gelidam Penelopes manum. Aliam quondam, o frater,
jurata fidem marito dedi, cum novos nos etiam nunc conjuges Trojæ, heu, lentæ nimis, divulsit
fatum. Diei illius recordatione deficit animus. Care Ulysses, te nova nupta amittere, ac pæne
puella, debui! Ut eram Telemacho gravida, Ulyssem maritum, nec dissimulantem lacrimas, ad
litus flens ipsa consequor, nondum malorum, quæ me manebant, conscia. [...]
Iph. Ulyssem periisse, quis sanus dubitet? Telemachi quoque desperas reditum, quem
adventurum dixeras?
Pen. Sic spes erat. Id certi ferebant nuntii. Sed, heu! aut jam propinquum interceperunt
fata, aut certe, ut vides, jam serus advenit. Scis populum feminei impatientem jugi, proceres a me
frustrati toties, meum id contemptum autumant, eundem volunt, et sponsum deligam mihi et
regem Ithacæ. Alterum data veta marito fides, alterum expectatio filii. Diem e die duxi adhuc,
anxia sperans adventum Telemachi. Hic dies moræ terminus præfixus tandem, quo populi jussis
Regina paream.
Iph. Quid ages? parebis ergo?
Pen. Egone? Quid ais? post Ulyssem ut Penelope det alteri manum et, superstite forsan filio,
nunc Regem nominet?
Iph. Quid igitu?
Pen. Moriar.
[...]
Pinxit Ioannes Gulielmus Godward
[ad indicem]
3111. …
3112. ...
3113. ...
3114. ...
3115. Primi versus carminis didactici c.i. Electricorum libri VI, ab Iosepho Mariano Parthenio (1712-1786) compositi :
[ad indicem]
Vnde latens superas virtus educta sub auras

prodierit, clarum cui fecit succina nomen
gemma atque eventus varios compertaque nuper
et miris visenda modis spectacula nec non
quæ ratio et tantis quæ causa eventibus insit,
hinc canere incipiam. Precor huc, Heliconides almæ,
linquentes patrium lauri nemus et juga Pindi,
huc, o, ferte pedem et durum mollite laborem.
Res est impatiens tractari carmine et exlex,
quam meditor, divæ, numeris includere vestris.
Vos mores lenite feros et vincite cultu
difficilem; facite ornatus induta vetustos
assuescat latio antiquo, laus unde petenda
æternumque decus, siqua est ea cura, poetæ.
At tu, cui jusso parent cita sidera cursu,
et nitidi, Uranie, cæli est plaga subtida, qua non
Aonias inter sollertior ulla sorores
scrutari et rerum secretas quærere causas.
Si longum vanis quæsita laboribus alto
certa polo nobis misisti signa, latentis
primum unde ostensa est tantæ virtutis origo,
nunc ades, ingenti quando novitatis amore
capta atque eximiæ succensa cupidine laudis
mens ardet superas efferre in luminis oras,
quidquid id est, quod difficilis, prodique repugnans
occuluit natura diu mortalibus, atram
offundens rebus noctem cæcasque tenebras.
Sic tibi, sic faveat Phœbus; sic lucidus æthra
siderea pateat semper polus; actaque in orbem
perpetuas agitent famulantia signa choreas.
Electrum gemma est, quam sors Phaetontis acerba
et lacrimæ Heliadum claram fecere sororum
Eridani ripa in magni; qua decidit alto
infelix auriga polo mersusque sub undas
edidit audaci documentum insigne juventæ.
Aureus est gemmæ fulgor; jacit aurea late
lumina; translucet fulvo non discolor auro.
Quod vero radiis etiam nitet æmula solis
inde olli nomen Graji fecere vocantes.
Hinc virtus quædam, quam vestigare sagaci
nunc studio aggredimur, dicta est electrica; inesse
quandoquidem electro patuit primum. Hoc tibi siquis
creber utraque manu terat atque ignescere cogat
exemplo plumasque leves stipulasque volantes
pertrahere ad sese cernes nectasque tenere.
Hæc prima exstiterunt, priscis quoque nota, trahentis

virtutis documenta, eadem sed condita nocte
se longum tenuit latebrisque obscura recessit.
Nondum tot stimulos humanis mentibus ardor
æmulus addiderat. Nondum succensa cupido
ignotas tentare vias penitusque repostos
naturæ penetrare sinus, sed semita qua se
trita dabat, ritu balantum, ignobile vulgus
illac tendere iter notoque insistere calle.
Tempore sic longo cessatum et inertia torpor
corda hominum tenuit. Nil dignum laude retectum
et nulla antiquis accessio facta repertis.
[...]
Nec vero vim miram aliquot comprendere tantum
corpora, sed longe fusam lateque vagantem
per mare, per terras liquidique per ætheris oras
naturam ferme compertum est ire per omnem.
Jam quibus indiciis se nobis abdita virtus

haud dubiis prodat -neque enim sunt pauca- docebo.
Attritu valido si corpora certa calorem
concipiat, primum tenuissima multa videbis,
si forte occurrant, adduci ac deinde repelli.
[ad indicem]
3116. ...
3117. ...
3118. ...
3119. ...
3120. Excerpta ex Hieronymi Ferrii (1713-1786) pro linguæ latinæ usu adversus Dalambertium epistolis :
[ad indicem]
Ego veteres tanti facio, quanti quis alius. Nostros condicione fateor deteriore, quibusque
labor Herculeus sit propositus. Ingenio tamen novi sæpe pares; interdum superiores; quique
propterea et cum antiquis certare et antiquos æquiparare, interdum (absit verbo invidia) valeant
superare. […] quovis pignore contenderim multa nostrorum minoris facere nos, quam veteres ipsi
essent facturi, si in hanc lucem remigrarent, eaque perciperent mirabilia, quæ Fracastorii, quæ
Navagerii, quæ Castilionii, quæ Maffeii, quæ Riccii, quæ Rubei, quae Pogiani; et ut aliquem ex iis
nominem, qui proxime mortui sunt, quæ Dandinii, quæ Bonamici, quæ Vulpii, quæ Sartii ad
memoriam nominis sempiternam protulerunt.
[...]
Nae in posteritatem sibi male consuluere, qui linguæ nuntium remittendum censuerint, qua
una omnes gentes adire, omnes alloqui, omnes sibi hospitales facere poterant et sociabiles, ut eam
arcesserent potissimum, quæ satis angustos limites habeat. Quæ causa ea semper mihi visa est, ut
si alia nulla insit, hæc una linguam probatissimam cuique probare debeat, qua factum, ut Orbis
universus, tamquam Civitas una, doctis hominibus factus fuerit, opesque litterariæ vel ab alio
continente ad nos delatæ cum nostris communicatæ, nostræ ad Antipodas usque navigaverint.
Quæ si ad animum retulisset Philologus [Alambertius], vidisset profecto […] nos magnopere
laudandos, qui eum [sermonem] excultum velimus, quo interprete uno et internuntio eruditorum
societas stat et quo sublato, illa corruat necesse est; nisi velimus homines tot linguas discere, quot
sunt populi, a quibus proficere possumus.
[...]
Vix enim, dici potest, quantum ad Academiarum celebritatem scriptorum juvet nitor et
elegantia: quo nomine supra cæteros Patavini celebres sunt. [...] Multominus eis aures præbebis,
qui lingua nativa scripta vel gravissimis de rebus velint edita. [...] In hoc Itali nondum peregrinos
mores amplexati su‹nt›, neque amplexabuntur, quemadmodum tot alios ineptos et ridiculos [...].
Quod si quando nostri in eam opinionem venerunt, ut facultates graviores Italo sermone
pertractandas judicarent; usus et experientia fecit, ne in sententia perseverarent, iterumque ad
Latinum quam celerrime confugerent, qui unus reliquus est, qui apud omnes et colatur et
celebretur; dignus propterea, ut quam cultissimus retineatur.
[...]
Ego vero neque sibi satis cavisse [Alambertium], neque effugere posse arbitror, quin vel
oleum et operam perdidisse fateatur, dum linguam tantopere exagitat, quam tandem retinendam
censet; vel nihil aliud sibi proposuisse, nisi ut ad barbariem, castiore Latinitate procul repulsa,
aditum faceret.
[ad indicem]
3121. …
3122. …
3123. …
3124. ...
3125. ...
3126. ...
3127. ...
3128. ...
3129. ...
3130. Benedicti Stay (1714-1801) versus decerpti aliquot quibus Sapientiam celebrat, qui quidem versus ad Lucretium
alludunt divam Venerem summis laudibus prosequentem :
[ad indicem]
Terrarum cælique potens atque uberus alma

naturæ genitrix, magnum, Sapientia, numen
quam pater haud ævo nec majestate secundam
edidit æterna fecundæ in imagine mentis
progeniem; per te causæ et sua semina rebus
seminibusque suus vigor et vis indita vitæ.
Tu, Dea, tu pulchri ratio ordinis, omnia nectis
mensuris elementa suis numerisque revincis.
Terra tibi fœtus, tibi debent sidera lucem:
tu facis, ut caleant ignes, tu cærula ponti
diffundis, cælumque levi circumtegis aura:
Et facis, ut certo volvantur tempora cursu
per motus distincta suos, vicibusque recurrant.
Mentibus humanis tu certa et summa voluptas:
nam simul atque tuum longe splendescere lumen
incipit, et lucis radios ostendis amicæ,
ardet inexpleta cupidum dulcedine pectus
teque sequi, visaque frui, semperque potiri.
Inde animo ætherios avidi conscendimus orbes,
siderasque procul metas lustramus, et ignes,
et liquidi salis æquor, et aeris, et loca terræ, et
quærenti quæcumque patent, scrutamus avari,
correptique ardore tui: nam quid sola terræ
Quid mare quid cælum quid demum sidera et ignes
nos caperent, nisi sancta tui vestigia, per quæ
te cupide sequimur, quo inducis cumque, referrent?
Denique te propter nocturnis invigilamus
pallentes libris, somnoque epulisque relictis
et Sociūm turba gaudentum. Sufficis una,
una licet longe tenues quæsita per umbras
sufficis. O! illo quantum gaudere licebit
tempore, cum te ipsam non per simulacra, sed ore,
qualis es, attoniti claro spectabimus ore.
[...]
Qui sequuntur versus excerpti Renati Cartesii philosophiam summatim exponunt eiusque methodicam, quam
appellant, dubitationem:
Principio edico, Naturæ in templa serena

si juvat admitti, atque illa gaudere reperta,
omnibus esse tibi dubitantum in limine primo
de rebus, quas nosse prius te cumque putabas:
Non id propterea, quia rebus nulla vel extent
vera, ea vel possint nulla ratine patere;
omnia pro falsis sed habendum, purius inde
eductum ut Verum omne nitescat, certaque constent
principia in rebus, totamque gerat Ratio rem.
[...]
Omnia ni pariter rationis ad acre vocentur

judicium, atque alte quoque singula dispiciantur,
constet uti, Veri species quæ certa, modoque
quo distet falsis, quid et hæc illamque sit inter.
[...]
Quare age, et errorum fontes penetremus ad ipsos,

illorum et causas penitus nos insinuantes
evolvamus: erit multæ id seges utilitatis,
Pectora doctrinæ sancto dum lumine gaudent
perfundi, puroque haurire a fonte liquores.
Nil didicisse potest, qui non prius omne, quod intra est,
excutiat falsum. Jam mentem adverte sagacem.
[ad indicem]
3131. …
3132. ...
3133. ...
3134. ...
3135. ...
3136. ...
3137. ...
3138. ...
3139. ...
3140. Loci aliquot deprompti e Christiani F. Gellert (1715-1769) opere c.i. De poesi apologorum, eorumque
scriptoribus
[ad indicem]
Si rationem tibi reddere debeam, B. L. cur aliquid scripturus exilem illam, uti tibi forsan
videtur, materiam de apologis elegerim, inde factum esse scias, quia illam non exilem putavi. Qui
si error sit meus, tamen impense te rogo, ne mihi errorem eripere studeas, qui tibi non officit, et me
æque delectat, ac te tuus.
[…]
Quod ad dissertationis partem historicam attinet, ne tibi persuadeas velim, ac si ex omni

parte perfectam historiam fabularum pertexere in animo habuerim, potius conspectum tradere
volui fabulatorum, et veterum, et hodiernorum, qui ex hoc studio acquisivere famam aliquam. In
his enarrandis, quoad fieri potuit, rationem temporis, quo vixerunt, habui.
[…]
Fictionem breviorem et allegoricam ita instructam, ut delectando prosit, apologum dicimus.
[…]
Itaque mihi visum est ideam fictionis definitioni fabulæ addere, quo a re gesta satis differat.
Scio quidem esse qui ita distinguant munus historiæ et fabulæ, ut dicant, illam tradere res, quo
modo evenerunt, neque curam habere verisimilium neque monitorum, fabulam autem in re
exponenda respicere verisimilitudinem et ex multis id deligere, quod cum maxime ad credibilia
accedat, tum etiam accommodatissimum sit ad vitam instruendam. […] Fabula ea de causa
instituitur ut delectando prosit.
[…] Philosophum quoque de moribus præcipit, tamen longe alia via utitur. Ergo finem
apologi instructionem cum voluptate dicimus.
[…] Veteres porro videbant impatientes esse homines censuræ apertæ. Partim enim
philautia, quæ nos a vitiis immunes pronuntiat, partim desiderium, quo boni, licet non simus,
tamen videri volumus, occludit ut plurimum veritati viam ad animos nostros. Quid faciendum
erat? Apte decipi multitudinem oportebat.
[…]
Prosequamur ergo celebratiores, quæ familiam ducunt, bestiarum fabulas et, quæ in iis
verisimilia sint, dicamus. Jam non solum non verisimile, sed potius absurdum videtur, uti bestias
ingenio et sermone humano; ast neque hoc persuadere vult lectori fabula. Sufficit bestias rationis
non omnino expertes esse. Eas enim secundum fines quosdam agere, animique sui sensa vultu,
voce motuque corporis secum invicem communicare posse, experientia docet. In hanc partem
mythologus naturam sequitur, neque quicquam aliud facit nisi ut excellentiore intelligentiæ et
sermonis genere bestias exornet.
[ad indicem]
3141. ...
3142. …
3143. …
3144. …
3145. Versus aliquot excerpti e Thomæ Serrani (1715-1784) carminibus :
[ad indicem]
Poeta distichis exponit cur ex tempore versificari ei maxime cordi sit:
Me juvat incomptos ex tempore fundere versus.

Sunt quibus a lima laus prope tota venit.
Arti et Naturæ Pindum divisit Apollo.
Sunt illi vates illius, hujus ego.
Carmina sua non uniusmodi omnia esse Thomas autumat :
Carmina non uno volui condire sapore;

nam nobis lector non satis unus erat.
Scis gustus varios esse ut diversa palata.
Quæ tibi non sapiant, scripta scias aliis.
Cur in epigrammatario genere libentius versetur :
Non epigramma mihi conscribitur esse poema

quod reliquis credam pulchrius aut melius,
sed brevitate placet, si vis epigramma relinquam
atque alio scribam carmine, da brevius.
aliter :
Si me forte roges, benigne Lector,

cur poemate verser in minuto
frequenter magis et magis libenter
dicam simpliciterque candideque:
Eo quod minimo omnium Poetæ
convenit minimum omnium poema.
[ad indicem]
3146. ...
3147. ...
3148. ...
3149. ...
3150. Thomæ Gray (1716-1771) carmen Sapphicum ad amicum suum Favonium :

[ad indicem]
Barbaras ædes aditure mecum,
quas Eris semper fovet inquieta,
lis ubi late sonat, et togatum
æstuat agmen!
Dulcius quanto, patulis sub ulmi

hospitæ ramis temere jacentem
sic libris horas, tenuique inertes
fallere Musa?
Sæpe enim curis vagor expedita
mente; dum, blandam meditans Camenam,
vix malo rori, meminive seræ
cedere nocti;
Et, pedes quo me rapiunt, in omni

colle Parnassum videor videre
fertilem silvæ, gelidamque in omni
fonte Aganippen.
Risit et Ver me, facilesque Nymphæ

nare captantem, nec ineleganti,
mane quicquid de violis eundo
surripit aura:
Me reclinatum teneram per herbam;

Qua leves cursus aqua cunque ducit,
Et moras dulci strepitu lapillo
Nectit in omni.
Hæ novo nostrum fere pectus anno

Simplices curæ tenuere, cælum
Quamdiu sudum explicuit Favoni
Purior hora:
Otia et campos nec adhuc relinquo,

Nec magis Phœbo Clytie fidelis;
(Ingruant venti licet, et senescat
Mollior æstas).
Namque, seu, lætos hominum labores

Prataque et montes recreante curru,
Purpura tractus oriens Eoos
Vestit, et auro;
Sedulus servo, veneratus orbem

Prodigum splendoris: amœniori
Sive dilectam meditatur igne
Pingere Calpen;
Usque dum, fulgore magis, magis jam

Languido circum, variata nubes
Labitur furtim, viridisque in umbras
Scena recessit.
O ego felix, vice si (nec unquam

Surgerem rursus) simili cadentem
Parca me lenis sineret quieto
Fallere leto!
Multa flagranti, radiisque cincto

Integris ah! quam nihil inviderem,
Cum Dei ardentes medius quadrigas
Sentit Olympus?
[ad indicem]
3151. …
3152. …
3153. …
3154. …
3155. ...
3156. ...
3157. ...
3158. ...
3159. ...
3160. ...
3161. ...
3162. ...
3163. ...
3164. ...
3165. ...
3166. ...
3167. ...
3168. ...
3169. ...
3170. Versus decerpti ex Iosephi Mariani ab Iturriaga (1717-1787) carmine cuius titulus est Californiados carmen :
[ad indicem]
Poema pro expleto II sæculo Societatis Jesu

carptim Heroum hac ætate præstantium,
insignioribus gestis refertum; præcipue
tamen nomini Patri Ioanni Mariæ Salvatierra,
in gloriosa barbarorum rituum ab insula
California expugnatione
duci fortissimoque debellatori consecratum.
Jesuadem modulor, raptus qui ad tecta Tonantis

obtinuit Stygio palmas ex hoste, subacta
Numinis imperio California origine gente.
Quod tamen humanæ superat conamina linguæ,

ni prius ingenio divinum afflaverit œstrum.
Quare age, Magne Deus, pariter Genitorque Satusque
et sacer e gemino dimanans Ardor Amante;
dulciloquos largire modos, et dirige plectrum
dum sequor Herois molimina maxima rerum,
sæculo honorantis Jesus vexilla secundo.
Tu quoque, quæ plantis domuisti colla Draconis
turgida conantis formam violare supernam,
Virgo Bellipotens, hujus pars prima Trophæi,
affer opem et præsta fluidas Aganippidos undas:
Te duce, longa maris, terræque pericula sospes
persequar et varios pandam ex ordine casus.
Vix abigens noctis tenebras Aurora silentes,

mexiceos crocea lustrabat lampade calles,
cum reputans hominum scelerata piacula mente
Salvatierra pias Superum revolutus ad aras,
insolitis sensit torreri pectora flammis;
ac velut igniferis mollis subjecta caminis
cera liquata fluit, matutinæque pruinæ
sole sub æstivo tepidas funduntur in undas;
haud secus ætherei facibus combustus amoris
æstuat ac flamma penitus populante medullas;
quo nimium cordis ferventes temperet ignes,
expedit in salsos torrentia lumina rores.
Hic cumulans clamore preces, vehementius instat,
ut quos illusit vafri Caco-dæmonis astus,
christiadum numerum mereant augere piorum.
Jamque preces spatio semi protraxerat horæ,
spiritus et gravida carnis compage soluta,
impiger aerias cœpit volitare per auras;
desserit excelsis surgentes turribus urbes,
præterit et montes et proxima culmina cælo;
subque jacent pedibus Thaumantis fulmina et Euri,
orbita solaris, phœbeja sidera et axes;
donec celsa videns longe palatia Divum,
lætus in has rupit nascentia gaudia voces:
Salve, digna Domus Superis, lectissima lucis
o regio, salve, votorum summa meorum!
Quam jucunda tuis spirat convallibus aura!
Quæ modo dum sævos cordis refrigerat æstus,
dulcia sollicitis recipit lenimina curis!
Talia dicenti cæli convexi rotatu

gressibus adijciunt alas: volat ocius austris.
Nec mora cælituum succedit mœnibus hospes.
Verbis depingitur California quam de cælo Salvatierra intuitus est:
Insula vasta fuit multos obscura per annos

sub tropico Cancri calido Titanis ab æstu,
quo flagrat assiduo California nomine dicta.
Undique cincta jugis, baratrisque horrentibus æque,
nulla soli præbet vestigia: ab æthere stillis
exiguæ rorantur aquæ, quæ protinus altis
verticibus præceps solidisque excussa lapillis
in mare prorumpit, viresque caloribus addit
quos tenuis placare negat de fontibus humor.
Vix inamœna situ concedunt arva colonis,
pascere tabentes epulis agrestibus artus.
Non Cereris segetes, nec gratia Cloridis ustis
emicat in silvis, horrescunt cuncta rubetis.
Usque adeo tellus renuit servire nefandis!
[ad indicem]
3171. ...
3172. ...
3173. ...
3174. ...
3175. Decerpta quædam fragmenta e Christophori Stay (1719-1777) dialogo de poesi didascalica :
[ad indicem]
Etsi cæteræ omnes doctrinæ parvis primum ortæ initiis fuerint, ac levibus incrementis
paulatim auctæ, tamen unius poetarum artis principia ipsa tam illustria extiterunt, ut Diis,
deorumque Liberis auctoribus tribuentur. Nimirum illa suavitatis novitate, ac rerum nunquam
antea cognitarum admiratione capti homines, artem et artifices, quos humani ingenii excedere
vires crederent, facile consecraverunt. [...]
Qui enim omnium animos tam mirifice allicere, ac tenere possent, non sine divino afflatu id
assuetos putabant. Unde proprios etiam ac certos Deos inflammandis poetis adjunxerunt. Verum
hæc ipsa diuturna admiratio mutorum tandem sollertiam, ac gravium etiam philosophorum
animadversionem excitavit: qui accurate perspectis atque observatis excellentium poetarum
artificiis, viisque, quibus incederent, quas rationes tenerent, penitus investigatis, si minus
quæsiverunt. Atque eorum quidem in eo multum versata est industria, ut qua in re potissimum vis
ac natura poeticæ contineretur, docerent. Unde variæ, interque se discrepantes plurimorum
opiniones sunt exortæ [...] .
Qui perspicue philosophiam versibus tradendam susceperint, poetarum societate
interdictum his esse pronuntiant. Ita, uno verbo, eos omnes quos διδασκάλους dicimus, a
poetarum numero exclusos volunt. Contra horum sententias plerique sane doctissimi viri veterem
poeticæ ac philosophiæ cognationem cum tuerentur, plurimis et rationibus et exemplis ejusdem,
sive retinendæ, sive redintegrandæ, utilitatem dignitatemque comprobarunt. Quibus de rebus
mihi, etiam sæpe, multa sunt quæsita et nuper fuerunt cum eruditissimis mihique amicissimis viris,
Antonio et Balbo, accuratius disputata. Apud Antonium enim cum essem eaque de re forte exortus
esset sermo, paulatim, ut in disserendo fit, quidam nos orationis ardor in intimas illius
controversiæ partes induxit. In quo illud etiam gratissimum fuit, quod inde singularem Antonii in
his etiam elegantioribus litteris intelligentiam intuerer. Nam illum quidem multis esse ac
gravissimis disciplinis egregie instructum ex summa, quæ mihi cum illo intercesserat,
necessitudine satis noveram. Siquidem quotidie fere una cum aliis eruditis viris, quorum
familiaritate utebamur, sive illum conveniebam, sive ad me ille commeabat. In quorum
consuetudine cum elegantissimorum hominum sermonibus omni urbanitatis ac litterarum
suavitate conditis plurimum fruebar. Sed tantum in illo inesse politiorum etiam studiorum
scientiam nunquam certe animadverteram, quantam ex ea, quæ inter nos fuit orta his de rebus
controversia, perspexi. Nam cum maturius, quam cæteri solerent, ad illius domum me contulissem,
eodem advenientem offendi Balbum, eximiæ indolis juvenem, quique ad excellens ingenium parem
diligentiam ac discendi cupiditatem adjunxerat. Quapropter libentissime sese ad Antonium
applicaverat. At Antonius quo illius desiderio obsequeretur, incidere interdum hujusmodi de litteris
sermones non ægre patiebatur, ut de doctrinarum studiis præclare et ipse multa afferret, et alacre
Balbi ingenium ad cogitandum, ac dicendum commoveret. Itaque cum Antonium tum una
adissemus, in legendo, et commentando non mediocriter intentum ac defixum deprehendimus. Cui
Balbus ‘vereor,’ inquit, ‘ne minus opportuni simus, qui tam occupatum interpellamus’. ‘Vos vero,’
inquit Antonius, ‘percommode adestis; ab ea enim, qua distinebar cura, non tam sevocatis, quam
ad illam mecum partiendam acceditis’. Hesiodi Theogoniam paulo attentius perlegebam: siquidem
vetustissimum ac in primis nobilem poetam considero tanquam præclarum quoddam religionis ac
doctrinæ illorum Græciæ temporum nobis reliquum monumentum. Quot enim in illo, quam
insignes de divina vi, ac natura, quot de elementis, ac rerum causis, quam suavibus fabulis inclusæ
sententiæ! sed hoc loco vetus illa didascalici carminis, et doctrinæ allegoriis obtegendæ
ratio occurrebat animo, ac mecum cogitabam, quanta in hoc poeticæ genere
doctrinarum studiis ipsa rerum obscuritas ac difficultas ab ea fabulandi
consuetudine poetas retraxisset. Tum Balbus ‘at cur,’ inquit, ‘non pristinum hunc morem
deinceps etiam retinere potuissent, aut cur nostri nunc homines repetere vetustam illam musarum
ingenio magis accomodatam rationem, ac redintegrare non possint? Equidem ut arbitror, tunc
multo ornatior hæc poeticæ pars esset, atque ex animatis his fabularum simulacris sensus et vita
quodammodo, ac magna certe carminibus vis accederet ad amovendam omnem disciplinæ
molestiam, et obscuritatem doctrinæ.’ Tum Antonius ‘quis,’ inquit, ‘non tibi istud assentietur,
miram esse suavitatem fabulis, si lucem rebus afferant? Sed quam, quæso, unquam viam reperiri
putas, qua obscuras res etiam ac difficiles quispiam expedire ac illustrare fabulis possit? Unde
tantam fabularum supellectilem accerset, quæ par sit tam multiplicibus ac tam variis exprimendis
doctrinis? Ac si quis singularis ingenii facultate id etiam assequetur, quo tamen pacto efficiet, ut
quæ ita fingendo involverit, ea facile ab aliis intelligantur? Sint enim aliquæ mitiores doctrinæ
partes, quæ fortasse isthæc involucra non omnino respuant, verum si de difficilioribus naturæ
causis erit agendum, censesne res sua sponte impeditas, fabularum accessione non impeditiores
etiam atque obscuriores futuras? Tum Balbus ‘At ego,’ inquit, ‘obscuris etiam rebus magnam inde
lucem adfuturam mihi persuadeo. Quippe illa ipsa alienæ formæ similitudo quantum valet ad
hominum ingenia excitanda! Proinde isthæc fabularum latebris includendæ veritatis sollertia mihi
videri solet præferre quandam illius, quæ in Vergilii Bucolicis est, puellæ speciem fugere ac latere
velle se idcirco simulantis, ut et investigandi sui cupiditatem aliis injiciat, et inveniendi
jucunditatem acriorem.
[...]
[ad indicem]
3176. ...
3177. ...
3178. ...
3179. ...
3180. Aliquot epigrammata Raimundi Cunicii (1719-1794) :

[ad indicem]
Quid sibi propositum habeat in satyra scribenda.
Humanas narro, vidi quascumque, libellis

Ipse meis, verso nomine, stultitias.
Sic famæ parcens alienæ, promere suevi
Quæ nequeo tacito clausa tenere sinu.
Sic mihi ego prosum, sæclis prodesse futuris
Sic forsan possum, certe equidem studeo.
In Quintum animo semper amoris causa suspenso.
Quintus abest longe, nec possum dicere quonam

Fugerit; hoc possum dicere: Quintus abest.
Membra quidem hic video; qua mens in parte vagetur
Scit sævus miserum qui male vexat amor.
In contemptorem styli cultioris
Obscurum dicis, quod non intelligis, Aule;

Sic cæcos media nox premit alta die.
[ad indicem]
3181. …
3182. …
3183. …
3184. …
3185. Iosephi Farsetti (1720-1792) versus aliquot delecti :

[ad indicem]
Quisquis es, o cupida qui carmina mente requiris

hæc mea, noli quæso esse putare aliquid.
Namque Amor ætatis primævo in flore coegit
promere, dum me alto subdidit imperio.
Et jucunda quies nullis obnoxia curis
Musarum ad sedes mi patefecit iter.
Parce igitur scriptis, miserum ne carpe libellum.
Hoc ego non longi temporis insidias
vitare, aut nomen venturis tradere sæclis
cogito, sed ludos ludimus ingenuos.
De Ælia iter facienti :
Illa, meum cor, et illa anima, illa meos mihi sensus

quæ rapuit blandis Ælia luminibus;
heu! nunc conducta vehitur per cærula pinu,
quærit et a nostra regna remota plaga.
Ipse autem miser hic maneo sejunctus ab illa,
turtur ut amissa compare multa gemit.
Nec jam deserto divelli a litore possum,
invida sed cupida carbasa mente sequor
et solus vacuis incassum conqueror auris;
ingeminant voces saxa recurva meas.
Ite, leves auræ, et dilectæ dicite amicæ,
ut sine ea grave onus sit mea vita mihi.
[ad indicem]
3186. …
3187. …
3188. …
3189. …
3190. Locus excerptus e Gabrielis Brotier (1723-1789) supplemento ad nonum Taciti Annalium librum :
[ad indicem]
Photographema fabulæ cinesigraphicæ c.i. Iulius Cæsar
Occiso C. Cæsare et interfectoribus in Germanici domum, palatio vicinam, clam delapsis,

Germani, corporis custodes, tumultu ac rumoribus exciti, adcucurrere. Innata fide ac ferocia, nec
invalidiore largitionum principis memoria, aut spe, in vindictam summo impetu ruunt. Asprenas,
senator, primus omnium obtruncatur. Norbanus, nec dignitate sua, nec majorum laudibus
defensus, vim parans fortiter occubuit. Anteius domesticas injurias, cadaveris spectaculo,
ulciscendi turpiter avidus, inglorius periit. Alii plurimi sontes et insontes trucidati.
Interea fama cædis theatrum pervasit et, pro cujusque aut ingenio aut fortuna, varie
accepta. Plebs Principem, ludis deditum, vel amissum dolore, vel salvum credere. Servi, ob
delationes malasque artes timere. Patricii, ceterique nobiles, dominationis atrocitatibus infensi, re
lætari, specie tristari. Conscii conjurationis silere. Plurimi, quibus volupe est ficta divendere,
spesve in turbidis ponere, alii differre ‘vulneratum quidem Caium, sed vivere, et vulneribus
fomenta parari’ : alii ‘cruore madentem in foro astare populumque ad ultionem et optimatium
internecionem hortari’.
Iis rumoribus gliscebat terror ...
[ad indicem]
3191. ...
3192. ...
3193. ...
3194. ...
3195. ...
3196. ...
3197. ...
3198. ...
3199. ...
3200. Locus electus e Danielis Rolandri (1723-1793) diario Surinamico :

[ad indicem]
Myrmecophaga Tamandua Miri seu tetradactyla dormitans occurrit in arbore cuius flores
nondum videram. Caudam validam et tenacissimam circum ramum convolverat, ut ex inopinato
delabi non posset.
Nigritæ se captum eunti pedibus anticis colaphos infligere satagebat bestia hæc, naribus
stertens quemadmodum Meleagris gallo-pavo corpore inflatus, plumisque caudæ erectis, flatus
stertoreos emittit.
Capta vero gemitus ex imo pectore ciebat. Erat cati minoris magnitudine, pilis densis, mollibus,
et fulvo-fuscis vestita: os porrectum teretiusculum; lingua lumbriciformis. Cauda longitudine
corporis, et est cauda prehensilis, subtus extra medium nuda. Facie Melem taxum seu ursum
caudatum refert. Irritata pedibus posterioribus se erigit instar ursi;
lente incedit; segnis, nec agilis, nisi colaphis infligendis occupatur, quos, irritata stertensque,
promptissima manu adstantibus distribuit. Interim tamen magis portentosi animalis affectus
fervidi quam plagæ vel colaphi ad metum iniciendum valent.
In camera mea hanc bestiam per mensem circiter ligatam alui, ut eius vivendi rationem
utcunque observarem. Totis dormitavit diebus in loco elevato; somno turbata lente se extendit,
mox vero caput inter pedes anticos reponens, in somnum profundum relapsa est. Hora sexta
vespertina facta evigilavit; mox baculum, cui alligata fuit, sursum et deorsum lente scandere
incepit; scandendo dormiendo vel ambulando caudam circum baculum arte tenuit convolutam:
ope pedum et caudæ volubilis baculo tam arte adhæsit ut prius tota dilaceraretur, saltem cauda
abrumperetur, quam inde revelli posset; si hac ratione turbaretur, pedem utrumque anteriorem,
alternis vicibus, vibravit versus utrumque latus, naribus stertendo, ore frendendo, et pedibus
posticis se nonnunquam erigendo. Totis noctibus vigil et vagabunda fuit, scandit et ambulavit ad
horam sextam matutinam, qua facta dormitatum se composuit.
Nocte quadam accidit, ut rupto fune quo ligata erat, soluta existeret et per cameræ
pavimentum ambulando in Nigritam puerum dormientem incideret, cuius alterum pedem cum
scandere cœpisset, e somno turbatus Nigrita attonitus exclamavit, se vehementer a quodam
animali affligi nec ab eo expediri posse. Accensa candela spectatum euntes Myrmecophagam
circum alteram tibiam caudam volvisse deprehendebamus; ac puero lacrimanti atque se expedire
frustra laboranti alternis pedibus colaphos distribuentem: non sine multo negotio inde revelli
poterat pervicaciæ stultitiæque plenum hoc animal.
Silentium oris semper tenuit; tantum una vel altera vice submisse mussitavit; baculum vel
aliud sibi porrectum pedibus anticis tenaciter comprehendit, nec unquam mordentem vidi.
Inediam patitur diutinam; formicas sibi exhibitas non gustavit; linguam vero cylindricam in
formicarum nidos sub foliis arborum constructos ingessit et formicis tectam retraxit, insecta hæc
deglutiens, quibus vitam sustentat. Tandem nocte quadam, funem circum baculum transverse
positum, cui insidere solebat, tot vicibus volverat ut laqueo suspensa moreretur.
Indis americanis, defectu cibi melioris vesca est, aliis vero haud expetitur earum caro, quæ, ut
ait Piso: 'vulpina est caro, et ferinum quid olet.'
[ad indicem]
3201. ...
3202. ...
3203. ...
3204. ...
3205. ...
3206. ...
3207. ...
3208. ...
3209. ...
3210. Excerptum e Davidis Runkenii (1723-1798) oratione de doctore umbratico :

[ad indicem]
N.B.: quo melius hunc decerptum locum animo comprehendamus integramque eloquentissimi Runkenii
orationem intellegamus, operæ pretium erit optimam perlegere præfationem [1] ab eruditissimo Latinitatis cultore,
Helgo dico Nikitinski, scriptam in luculenta eius orationis editione quam ipse Helgus fecit olim.
... Est hæc propria & perennis hujus Academiæ gloria, illustrari magnis in omni doctrinarum
genere viris, in hac autem humanitatis disciplina sine exemplo maximis. [...]
Talium virorum partes cum excipiendæ sint, nemo est, quantumvis ingenii et doctrinæ copiis
affluat, quin se sacro quodam horrore corripi sentiat, nedum ego, qui tantæ rei facultatem ut
assequerer, optavi quidem semper, assecutum me esse, numquam existimavi. Neque hæc tenuitatis
meæ conscientia linguam tantum, per se satis infantem, debilitat, sed omnem etiam lætitiæ, ex novo
honore hauriendæ, sensum, si non excutit ex pectore, hebetat certe atque obtundit. Verum enim vero,
demissum animum allevat vestra, ornatissimi auditores, de me spes & opinio, quam ore vultuque ad
festivitatem composito significatis; recreat imprimis atque confirmat honorificum sapientissimorum
Academiæ moderatorum de me judicium, cui eo minus diffidere par est, quo longius et humilis
prensatio abfuit et blanda munerum conciliatrix, gratia. [...]
Jam prætervectus scopulum, in quo, ne pudor meus offenderet, verebar, liberiore magisque soluto
animo ad dicendi argumentum accedo, quod, ut spero, bonum omen novi honoris auspiciis faciet
eritque huic loco et tempori accommodatum. Omnium fere, in simili munere adeundo, orationem vel in
litteris commendandis, vel in causis, cur illæ labantur et ad interitum vergant, inquirendis video
consumi. Quas quidem causas cum alii aliunde repetant, hi vehementius invehuntur in juventutis
desidiam & mollitiem; illi parentes objurgant, qui ad ambitionis vanitatem & quæstus humilitatem
referant omnia, ad cultum ingenii nihil; hi ingens, quod nuper exarsit, vernacularum linguarum
excolendarum studium Græcas Latinasque litteras e medio pellere indignantur; illi denique bonas
artes, potentium virorum patrocinio orbatas, sic concidisse, graviter conqueruntur. Vere omnes ac
merito, quis neget? At mihi in hanc cogitationem incumbenti, quicunque in hoc argumento
copiosissime sunt diligentissimeque versati, visi sunt præcipuam, quæ literarum fundum affligit,
calamitatem vel plane transiisse, vel leviter attigisse, sive quod ejus rei explicatio aliquid invidiæ
habitura videretur, sive quod semet ipsi imprudenter traducere nollent. Profecto, quæ vulgo Musis
infesta creduntur omnia, non tantam melioribus litteris pestem afferunt, quantam multi eorum, qui se
humanitatis magistros dici haberique volunt. Hi enim cum præclaram juventutis indolem absurda, et
nullo consilio temperata, disciplina corrumpunt, et felicia naturæ semina, quæ fovere et excitare
deberent, exstinguunt, quid, quæeso, aliud agunt, nisi ut ipsum humanitatis studium in perniciem
vocent, teterrimamque barbariem reducant? Vere igitur Petronius Arbiter omnem liberalis doctrinæ,
inprimis eloquentiæ, in deterius lapsæ culpam confert in umbraticum doctorem, qui juvenum ingenia
delet. Juvat, quam Petronius leviter perstrinxit umbratici doctoris disciplinam, in hoc eruditissimorum
hominum conventu explicare uberius, præsertim cum illa examinanda, quam ipse viam ac rationem
docendi tenendam putem, simul significare ac declarare possim. Quod dum facio, quæso a vobis,
ornatissimi auditores, ut me, sicut facere instituistis, benigne attenteque audiatis.
[ad indicem]
Etsi plerique mortales insito quodam lucis et celebritatis studio ducuntur, multos
tamen in litterarum studiosis reperietis, qui sive naturæ morositate, sive superbia, et
aliorum contemptu, sive nimia litterarum aviditate, sive quacunque alia causa, in
musei umbra ita se litteris abdant, ut reipublicæ lucem, hominumque consuetudinem
fugiant, nec quicquam, quod ad communem fructum et utilitatem pertineat, in
adspectum producant: qui inde a Latinis umbratici sunt appellati. Hi postquam se ab hominum
commercio segregarunt, ceteris hominibus nulla re similes esse volunt, sic demum, stulte credentes, se
graviorem augustioremque speciem habituros. Vultus est tetricus et truculentus, ridiculus incessus,
abhorrens a more communi corporis motus, vestitus immunda illuvie squalens, ut non homines
diceres, sed hominum terriculamenta. Quodsi forte ex umbraculis suis in honestioris conventus lumen
protrahantur quasi in sole caligant, tum vero, anxie trepidant, nec, ut ingenuos homines decet, oculos
attollere audent. Ex hoc insano solitudinis studio primum, animus, si ante integer fuit, contumaciam
arrogantiamque contrahit. Nam ut infantes, quibus nulli obtigere collusores, contumacissimi esse
solent, sic umbratici homines, ab omni convictu consuetudineque civili remoti, cum nunquam vel
monendo, vel castigando, ad humanitatem sint comitatemque revocati, duros, difficiles, et prope
intolerabiles se aliis præbent. Cumque in illa vita solitaria, qui plus ipsis sapiat, videant neminem,
opinionis et assentationis errore se solos inter mortales sapere, se solos pulchros beatosque esse
putant. Porro in istis latebris sensum, qui communis dicitur, ita perdunt, ut, si alius, atque de litteris,
sermo cum ipsis instituatur, vix muliercularum ludibrium effugiant. Talis denique eorum animis
stupor ab obscura vivendi ratione offunditur, ut, quid in quaque re verum, pulchrum, et decorum sit,
sentire nullo modo queant. E decori præsertim neglectu innumerabiles existunt ineptiæ, quæ per
omnes vitæ partes vagantur. Hoc Pedantismi vitium (utamur enim Gallico verbo, cum in Latina
lingua satis aptum huic rei nomen non invenimus) hoc igitur vitium tam late patet, nullus ut
eruditorum ordo sit, quem non ejus contagio levius gravius infecerit. Sed, ut verum vel invitus fatear,
maxime hoc malo laborant ii, a quibus omnem decoris, pulchritudinisque sensum, ipsam denique
amabilem humanitatem exspectaretis, propterea quod litteras, quæ ab humanitate nomen habent,
profitentur. Quid ergo? an humanissimæ litteræ, quæ mores emollire, et feritatem animis eximere
dicuntur, quicunque illas colunt, feros atque inhumanos reddunt? [...]
[ad indicem]
3211. ...
3212. ...
3213. ...
3214. ...
3215. Angelus Maria Durini (1725-1796) versibus celebravit vehiculum aerium quod tunc temporis adinventum est a
fratribus Mongolfière, aerostatum dico Mongolferianum.
De auctoris vita, doctissima femina Francisca Deraedt hæc rettulit in commentatione inscripta Cardinalis
Angeli Mariæ Durini carmina latina currui Mongolferiano dicata, edita in periodico Melissa n. 233 (17.04.2023),
pp. 10–13 :
“Horum carminum auctor est Angelus Maria Durini, Mediolani anno 1725 natus. Studiis Romæ expletis
tituloque Doctore accepto, Lutetiæ Parisiorum in legatione pontificali operam dedit. Curiam Romanam
participabat nuntiusque apostolicus fuit in Polonia. Avennione vixit ab anno 1774 usque ad annum 1776. Die
vicesimo mensis Maii anni 1776 Pontifex Pius VI eum cardinalem creavit. Obiit anno 1796 in villa sua (quæ italice
Villa Balbianello dicitur) ad lacum Larium.”
[ad indicem]
Currus Mongolferianus loquitur
Da mihi sidereos in cælo, Juppiter, ignes.

Non ego primus ero : sunt ibi Plaustra duo.
Jam didici vacui ferri per inania cæli
atque negatum Homini carpere certus iter.
Da mihi quæ Delphin, mihi da quæ munera Taurus,
quæ tulit aurato vellere dives Ovis.
Plusne erit Europen, vel Ariona ferre, vel Hellen
quam Mongolferii jussa manumque sequi?
Nec solo vectore, sat est tamen; hoc mihi munus
posco; hæc sit cursus parta corona mei.
Non mihi præripiat palmæ victricis honorem
aut Aquila, aut Ledæ gratus adulter, Olor;
aut patrium findens talaribus æthera Perseus,
aut celer invicti Bellerephontis equus.
Sidus Erichthonio celeres meruere Quadrigæ.
Uni honor hicce mihi invidiosus erit?
Fulget in ætheriis Pegaseja sedibus Argo,
humentes tantum docta secare vias.
Seu das, sive negas, quæ nunc tibi præmia posco;
me Mongolferius, me super astra feret.
[ad indicem]
Qua vilem despectet humum vulgusque profanum,

inconcessam homini repperit iste viam.
Suspensum librans media inter nubila currum,
aeris insuetum navigat altus iter:
Fertur et huc illuc exemplo nubis aquosæ
despicit et terras, despicit et maria.
Atque ibi Cælicolum sedes meditatur et astra
et gaudet Luna jam propiore frui.
Plus an ament Mongolferium bona numina cæli
an Mongolferius plus amet, ambiguum est.
[ad indicem]
Mundi ortum et causas et rerum semina pridem

nota sibi jactat plurima turba Sophūm:
Nemo tamen post tot sæcli revolubilis orbes
ausus inaccessas ætheris ire vias:
Turba volutata est terræ, neque credidit unquam
curru homo ut aerium carpere posset iter.
Has aperire tibi, post omnia, contigit umbras,
et soli, curru per Supera alta rapi.
Jamque patescit, uti libretur in aere currus
et qua materie spernere discat humum.
Tantum ego, Mongolferi, tibi turba Sophorum
cedat, quantum aquilæ noctua cedit avis.
[ad indicem]
3216. ...
3217. ...
3218. ...
3219. ...
3220. Hæc disticha Gerardus Nicolaus Heerkens (1719-1794) poeta panxit in Epitaphio quod inscripsit sepulcro fidæ
fortisque catellæ suæ:
[ad indicem]
Quæ Tiberim Lirimque bibi, Rhodanumque Mosamque,
nave, rota, celeri sæpe vehebar equo
in Calabris, dominum quæ furis ab ense tuebar.
Cum domino Corsis naufraga iacta vadis,
fessa viæ et vitæ, variis exercita fatis
hic posui cineres Alpibus orta canis.
3221. …
3222. …
3223. …
3224. …
3225. …
3226. …
3227. …
3228. …
3229. …
3230. Alexandri Thomassen (1725-1798) versus excerpti e carmine cuius titulus est Pithecologia:
[ad indicem]
Simiarum origo, forma et mores
Vnde genus formamque trahat, quibus ortus in oris

simius et quæ sit natura illius et usus;
quam docile astuto ingenium quamque æmula plane
moribus humanis studia humanæque figuræ
hinc canere incipio. Tum qua ratione vel astu
quove loco deprensum animal venabere, dictis
expediam. O hominum divumque suprema potestas!
Aspira vati, per te mutata canenti
corpora cercopum totamque edissere causam
cur usa insidiis olim, quo Numine læso
perfida gens meritas dederit pro crimine pœnas
et patere hæc prima repetens ab origine pandam.
Dira Jovem patris impietas regnique cupido
acrius iratum impulerant; jam plurima secum
mente revolvebat dubius, quo marte, vel armis,
cujus et auxilio sceleratas vindicet escas
sanguineumque patrem regno deturbet avito.
...
Multum occursabant animo male credita sortis
auguria infandæque dapes fratresque vorati.
...
Omnia dant stimulos atque effera bella movenda
ingeminant tantumque nefas per funera mille
ferro exstinguendum. Furit ipse et lumine torvo
sæva tuens pœnæque hærens in imagine totus
arma rapit; patrem patrisque invadere regnum
certus et invisi vel aperto marte tyranni
ulcisci facinus, vel, si sors aspera belli
successum invideat, per vulnera quærere mortem.
Mox tuba terribilem sonitum dedit horrida et ingens

fit strepitus campis; ruit omnis in arma juventus,
quam vel regis amor melior vel causa ciebat.
Quin etiam sociis meditatæ exponere pugnæ
consilium placet et vicinis cogere terris
auxilia et justi commercia quærere belli.
Non procul a Siculo tractu jacet insula ponto

Inarime Italiam contra Tiberinaque late
ostia. Tres urbes hic alto in colle locatæ
suntque Pithecusæ gentis de nomine dictæ.
Subsidium hinc magnum sperabat Juppiter. Omnis
incola quandoquidem multum est versatus in armis
præditus et vasto ingenio natusque struendis
insidiis miles, studio conspectus utroque,
seu sint bella dolis, seu sint virtute gerenda.
Expertus nondum fuerat perjuria gentis
Juppiter, errori nimium mens credula cessit.
Non etenim ad fraudes populus magis omnibus unus
instructus fuit et læso sceleratior æquo,
sive fidem simulet, seu rupto fœdere belli
spes fallat sociorum optetque illudere captis.
...
[ad indicem
3231. …
3232. …
3233. …
3234. …
3235. …
3236. …
3237. …
3238. …
3239. ...
3240. Didaci Abad (1727-1779) versus quibus Numinis essentiam hominis captum excedere exponit :
[ad indicem]
In carminis præfatione hæc, inter alia, lectorem monuit poeta:
De Deo, ac Divinis dicere, Lector Benevole, quam sit operosum et arduum, agnoverunt illi
philofophi, qui cæteroqui minus digne de Deo cogitabant. Ipsamet Divinitatis amplitudo, et
incomprehensibilis excellentia humanæ mentis aciem fulgore fuo perstringit; adeoque tenebras
facit impenetrabiles, et venerabilem circum caliginem offundit. [...]
Incomprehensibilis Deus est, et si modo quisquam

exigua, ut nostra est, illum deprendere mente
posset, vel si quis Cæli de gente, supremus,
qui tanto est nobis mente excelsior, ales,
en tibi de re suprema actum. Nec Deus esset
qui posset sic angustis artisque teneri
cancellis. Viden’ ut nostrum supereminet orbem
cælum? Nil contra immanes potuere gigantes
quamtumvis super hos alios potuere superbi
agglomerare una vastosque involvere montes?
[...]
Omnia mutantur cælo, terraque, marique.

Umbræ, et nigroris, nihilque, unde eruta quondam
omnia, nunc etiam quædam vestigia servant.
Unus mutari, maculasque, vicesque subire
duntaxat nescit Deus. Immutabilis idem
qui nunc est, fuit æternum, æternumque manebit.
[...]
Nec variat neque præteritum quidquamque futurum

Illi est. Perpetuo præsens semper Sibi constat.
Omnia complectens, simul omnia conspicit uno
intuitu, neque transcurrit, neque mente movetur.
Divinæ Mentis nulla aut conceptio transit,
aut timor, aut odium nunc est, quod non erit olim,
aut quod non fuerit sine fine per ævum.
Non hoc, deinde aliud, fluxa, ut nos mente revolvit:
non animus sese studia in contraria scindit
mobilis, aut varius nunc hunc, nunc volvitur illuc.
Mens immota manet, manet æque immota voluntas.
Et solus Dominus sic immutabilis ipse est.
omnino Deus ille est, qui non cœperit esse,
immotaque queat simul amplecti omnia mente.
...
[ad indicem]
3241. ...
3242. ...
3243. ...
3244. ...
3245. ...
3246. ...
3247. ...
3248. ...
3249. ...
3250. Abbas Lhomond (1727-1794) in opere De viris illustribus Vrbis Romæ inscripto, hæc de Numa Pompilio scripsit:
[ad indicem]
Successit Romulo Numa Pompilius vir incluta justitia et religione. Is Curibus oppido
Sabinorum accitus est. Cum Romam venisset, ut populum ferum religione molliret, sacra plurima
instituit. Aram Vestæ consecravit, et ignem in ara perpetuo alendum virginibus dedit.
Flaminem Jovis sacerdotem creavit, eumque insigni veste et curuli sella ornavit. Duodecim
Salios Martis sacerdotes legit, qui ancilia quædam imperii pignora e cælo ut putabant, delapsa,
ferre per urbem, canentes et rite saltantes solebant. Annum in duodecim menses ad cursum lunæ
descripsit: nefastos fastosque dies fecit: portas Jano gemino ædificavit, ut esset index pacis et belli:
nam apertus in armis esse civitatem, clausus vero pacatos circa omnes populos, significabat.
Leges quoque plurimas et utiles tulit Numa. Ut vero majorem institutis suis auctoritatem
conciliaret, simulavit sibi cum Dea Ægeria esse colloquia nocturna, ejusque monitu se omnia quæ
ageret facere. Lucus erat quem medium fons perenni rigabat aqua: eo sæpe Numa sine arbitris se
inferebat, velut ad congressum Deæ: ita omnium animos religione imbuit, ut fides et jusjurandum,
non minus quam legum et pœnarum metus cives continerent.
Bellum quidem nullum gessit, sed non minus civitati profuit quam Romulus. Morbo extinctus,
in Janiculo monte sepultus est. Ita duo deinceps reges, ille bello, hic pace, civitatem auxerunt.
Romulus septem et triginta regnavit annos; Numa tres et quadraginta.
[ad indicem]
3251. ...
3252. ...
3253. ...
3254. ...
3255. ...
3256. ...
3257. ...
3258. ...
3259. ...
3260. Francisci Xaverii Alegre (1729-1788) versus aliquot decerpti e carmine cui titulus Alexandriados :
[ad indicem]
Bella, ducemque cano Jovis alto a sanguine cretum

ausus qui Oceanum injecto committere ponte
stravit Agenoridum populos, multum quoque bello
vi superum passus terraque marique laborum.
Tu cantus, tu Diva move, dicam æquoris iras
frena recusantes, Boreamque, Notumque citatas
dicam animas, actosque odiis in prœlia divos.
Urbs in conspectu Phœnicum ab litore longe

erigitur, Sarram antiqui dixere coloni,
nunc Tyros, excelso sedes gratissima Phœbo.
Colle super modico abruptis hinc, indeque saxis
antiqua fundata manu; curvantur in orbem
litora et ingenti puppes sinus accipit alveo.
Ipsam in sublimi stantem turrita coronant

mœnia, pinnatoque lacessunt vertice Olympum:
Dives opum regio, studioque insignis et armis.
...
[ad indicem]
3261. ...
3262. ...
3263. ...
3264. ...
3265. ...
3266. ...
3267. ...
3268. ...
3269. ...
3270. ...
3271. ...
3272. ...
3273. ...
3274. ...
3275. ...
3276. ...
3277. ...
3278. ...
3279. ...
3280. Michaelis Denisii (1729-1800) epigrammata aliquot:

[ad indicem]
Musis
Jamjam flagrantis sæva Caniculæ

decessit hora, et mitior aureum
advertit astrum Phœbus. Arvis
pomiferum caput alme tollis
autumne! Vos, o, Pierides! quibus

cura est poetæ, reddite ferias,
finemque tantisper laborum!
Grande dein repetemus æquor.
Homo navis
Navigium corpus, mens candida rectaque nauta est.
Hic si defuerit, vae tibi navigium!
Arbor. Vita.
Dum verni risere dies, nivis instar, amœni

te flores texere. Graves ubi Sirius æstus
afflavit terris, gratam pastoribus umbram
cum grege præbebas. Autumni tempore mites
abs te carpebam fructus. Nunc frigidus annus
te foliis spoliat. Quantum, te, disco magistra!
Si sapio, tua sors vitæ mortalis imago est.
In canem ὀρνιθόκτονον
Trux canis, immiti non frustra concolor Orco!

Quem rigidæ nuper torpentem frigore brumæ
hospitio blando et calido centone refeci,
hæcne pio reddis vati? Quid lædere parva
te potuit volucris, mea sola, et longa voluptas?
At tibi jam posthac, ulules, licet, improbe latro!
Ossa geluque tremas, numquam mea porta patebit!
Tumulus Ciceronis
Hic jacet, heu, Latiæ facundia maxima linguæ,

lux oratorum, gloria summa togæ!
Ne te pæniteat lapidi dare basia pronum,
ipsius os Romæ nam tegit iste lapis.
[ad indicem]
3281. ...
3282. ...
3283. ...
3284. ...
3285. ...
3286. ...
3287. ...
3288. ...
3289. ...
3290. Sic enim incipit Christiani Heynii (1729-1812) oratio cuius inscriptio est Comparatur eportatio in novam
Cambriam australem cum deportatione Romanorum in insulam :
[ad indicem]
Libertatis suæ caput haud ultimum, commilitones, respublicæ constituere solent in hoc, quod nec
magistratus habent perpetuos nec nisi a se et e civium numero creatos. Cum civitas academica omnino
speciem reipublicæ seu principum auctoritate seu populi suffragiis, sub rege iisque, quibus summa
potestas est mandata, suas res administrantis, præ se ferre videri possit; more fere communi
magistratus academici non nisi annui aut semestres esse solent. Quo ipso eorum, quibus magistratus
hi mandantur, utilitatibus consulitur, ne a curis et studiis solitis illi ad alia avocati diutius, quam par
erat, detineantur.
3291. ...
3292. ...
3293. ...
3294. ...
3295. ...
3296. ...
3297. ...
3298. ...
3299. ...
3300. ...
3301. ...
3302. ...
3303. ...
3304. ...
3305. ...
3306. ...
3307. ...
3308. ...
3309. ...
3310. Epigrammatum poematiumque collectionis Lusus Westmonasterienses inscriptæ exempla aliquot:
[ad indicem]
Ἀεὶ κρείττον ὀφειλόμενον.
Ærumnis graviter pressus miseraque senecta

‘sola’, inquit, ‘mea sunt morte levanda mala.
Exoptata veni mihi mors, gratissima rerum.’
Mors venit et tremulo sic ait ore senex:
‘Debemur, fateor, tibi nos et nostra, sed, o Mors,
si placet ulterius debitor esse velim.
Amica silentia
Non satis instructos, rigidus præceptor, alumnos

Pythagoras annos quinque silere jubet.
Sic didicere loqui utque loqui didicere silentes,
cum fari incipiant, cetera turba silet.
Ardua res hæc est opibus non tradere mores.
Attonitus Cicero ‘o mores! o tempora!’ dixit

cum sua jam luxu perdita Roma fuit.
Quosnam alios mores, quænam altera tempora Romæ
expectet tantas Tullius inter opes?
Ut prisci redeant mores, ut tempora prisca,
paupertas Romæ pristina sola dabit.
[ad indicem]
Ἀνδρὶ μὲν αὐλητῆρι θεοὶ νόον οὐκ ἐνέφυσαν.
Undique cantores vocat ad certamina Cæsar,

et ‘litem harmonicam commoveramus’, ait.
Certatum est: palmam poscit vocalior unus
stultitiæque tulit præmia digna crucem.
Cantavit melius, fateor, superando Neronem.
Plus sapuit poterat quem superare Nero.
Ἄριστον μὲν ὕδωρ.
Cur, Baco, nequicquam muros moliris aenos?

Stat circumfuso terra Britanna salo.
Desine opus vanum: convellere nullus Achilles
audebit muros, quos struit ipsa Thetis.
...
Audentes fortuna juvat
Græcia jam multos bello consumpserat annos

et Troja incolumis stabat, ut ante fuit.
Hinc structo se claudit equo fera turba, parata
seu versare dolos, sive perire dolis.
Sors favit Danais audentibus ultima. Trojam
ceperunt, quia non pertimuere capi.
...Natale solum dulcedine cunctos

allicit...
Diva Calypso Ithacum dum sæpe retentat et offert

deliciasque sui deliciasque deum.
‘Non’, inquit, ‘sine fine ætas et adempta senectus
compensat Ithacam Penelopenque meam.
Quamvis naturam possis præbere deorum,
humanam interea surripuisse nequis.’
...
[ad indicem]
3311. ...
3312. ...
3313. ...
3314. ...
3315. ...
3316. ...
3317. ...
3318. ...
3319. ...
3320. Ioannis Baptistæ Premlechner (1731-1789) versus aliquot selecti :

[ad indicem]
In bellum
Qualis nigranti præcipitans polo

lædit feracis munera vineæ
ictuque denso spem coloni
verberat et sata læta grando;
qualisve, cælum quum vitiat lues

sternit valentes inter opus boves
datura cum tauris ferarum
et pecudum genus omne leto;
talis Gradivi sanguineus furor

evertit altas excidio gravi
urbes et humanam triumphans
funereo metit ense gentem.
At robur illi et marmor et æs triplex

immite circa pectus erat viro,
qui primus insontes in arma
contudit agricolæ ligones.
Et qui solutas implicuit comas

lauro cruenta, vectus eburneo
per regna curru, quod feroci
mille manu jugularit hostes.
Tristis voluptas, quam sibi civium

clade elaborat victor et urbium
flamma cruentatisque late
fluminibus pelagique stagnis!
[...]
Nunc in cavernis noctua cecinit

ferale carmen perque domos lupi
errant et insultant ruinis
inque adytis stabulantur apri.
...
[ad indicem]
De Sirenibus
Æquor quum Siculum classis Ulyssei

everso peteret nobilis Ilio,
Sirenum scopulos ossibus horridos
cursu transiliit levi.
Illum Parthenope juncta sororibus

ut vidit celeri litus inhospitum
declinare fuga: ‘Quo fugis, inclite’,
dixit, ‘quo fugis arcium
eversor Phrygiarum? huic age litori
naves crede vagas Argolicæ decus
gentis! non liquidam cum cithara audies
vocem, quam dedit optima
mater Calliope, Calliope chori

princeps Pierii? Nulla per æquoris
huc defertur aquas aut Aquilonibus
aut impulsa Noto ratis.
Quæ nostrum cupidis non bibat auribus
carmen, quod tenera dividimus chely,
quum vox et fidium conticuit sonus,
cœptam læta secat viam.
Non, Laertiade, te cava lintea

ignotum Siculis litoribus vehunt:
Nomen Fama tuum cum cinere Ilii
pennis præpetibus tulit.’
Hæc dulci modulans gutture, lucidum

fulgentes oculos Dulichiæ in ducem
classis deposuit. Cantibus æmulos
adjunxit citharæ modos.
Docta Leucosie sollicitans manu

nervos; nec bifori ludere tibia
neglexit Ligie, fallere mutua
sollertes ope singulæ.
At Laertiaden jam Sapientia

artis munierat provida vinculis.
Aures et comitum, ne pateant dolis,
firmo clauserat aggere.
Ulixes atque Sirenes. Pinxit Ioannes Gulielmus Waterhouse
Nil est blanditiis cedere mollius

ætatis viridi flore. Libidinum
ut vites scopulos, da Sapientiæ
ævi tempora lubrici!
[ad indicem]
3321. ...
3322. ...
3323. ...
3324. ...
3325. ...
3326. ...
3327. ...
3328. ...
3329. ...
3330. Carminis initium aliique versus excerpti quibus de mira quadam ave canora refert poeta Raphael Landivar
(1731-1793) :
[ad indicem]
Raphael Landivar (1731-1793)
Me iuvat omnino, terræ natalis amore,

usque virescentes patrios invisere campos,
mexiceosque lacus, et amœnos Chloridis hortos
undique collectis sociis percurrere cymba:
...
Ludit et insignis raro discrimine vocum

alituum Princeps , quo non vocalior alter,
Centzontlus, prisco volucris non cognitus orbi,
qui voces hominum simulat, volucrumque, canumque,
et modulos etiam sociantis carmina plectro.
vv. 218-222
Disce tuas magni felices pendere terras.
v. 317
[ad indicem]
Versus deprompti e libro XIII, quibus quidem hexametris, avicula colibrius bellulis verbis depingitur :
Nil tamen exiguo novit præstantius orbis

colibrio dulcis spoliato murmure vocis,
sed claro tenues penna radiante per artus.
Exiguum corpus, forsan non pollice majus,
(Quod rostro natura parens munivit acuto
atque artus ferme totos æquante volucris.)
Induit aurato viridantes lumine plumas
et varios miscet tractos a Sole colores.
Ille volat rapidum Zephyrum superante volatu,

et raucum penna tollit stridente susurrum.
Roscida si vero fragranti educere flore
mella velit rostro viresque reducere membris,
(quippe alia quacumque negat se pascere mensa)
sistitur in medio concussis aere pennis,
nectareum donec tereti trahat ore liquorem.
Ast adeo prompte subtiles concutit alas,
ut vigiles fugiant oculos lugantque citatæ
suspensamque putes volucrem super aera filo.
[…]
[ad indicem]
3331. ...
3332. ...
3333. ...
3334. ...
3335. ...
3336. ...
3337. ...
3338. ...
3339. ...
3340. Gulielmi Cooper (1731-1800) carmen cui index Populetum :
Populeæ cecidit gratissima copia silvæ;

conticuere susurri omnisque evanuit umbra;
nullæ iam levibus se miscent frondibus auræ
et nulla in fluvio ramorum ludit imago.
Hei mihi! Bis senos dum luctu torqueor annos,

his cogor silvis suetoque carere recessu,
cum sero rediens stratasque in gramine cernens
insedi arboribus sub queis errare solebam.
Ah ubi nunc merulæ cantus? Felicior illum
silva tegit, duræ nondum permissa bipenni:
scilicet exustos colles camposque patentes
odit et indignans et non rediturus abivit.
Sed qui succisas doleo succidar et ipse
et, prius huic parilis quam creverit altera silva,
flebor et, exequiis parvis donatus, habebo
defixum lapidem tumulique cubantis acervum.
Tam subito periisse videns tam digna manere,
agnosco humanas sortes et tristia fata.
Sit licet ipse brevis volucrique simillimus umbræ,
est homini brevior citiusque obitura voluptas.
[ad indicem]
Hoc alterum carmen inscribitur Montes glaciales in oceano Germanico natantes:
En, quæ prodigia, ex oris allata remotis!

Oras adveniunt pavefacta per æquora nostras!
Non equidem priscæ sæclum rediisse videtur
Pyrrhæ, cum Proteus pecus altos visere montes
et silvas, egit. Sed tempora vix leviora
adsunt, evulsi quando radicitus alti
in mare descendunt montes, fluctusque pererrant.
Quid vero hoc monstri est magis et mirabile visu?

Splendentes video, ceu pulchro ex ære vel auro
conflatos, rutilisque accinctos undique gemmis,
bacca cærulea, et flammas imitante pyropo.
Ex oriente adsunt, ubi gazas optima tellus

parturit omnigenas, quibus æva per omnia sumptu
ingenti finxere sibi diademata reges?
Vix hoc crediderim. Non fallunt talia acutos

mercatorum oculos: prius et quam litora Gangis
liquissent, avidis gratissima præda fuissent.
Ortos unde putemus? An illos Ves’vius atrox

protulit, ignivomisve ejecit faucibus Ætna?
Luce micant propria, Phœbive, per aera purum

nunc stimulantis equos, argentea tela retorquent?
Phœbi luce micant. Ventis et fluctibus altis

appulsi, et rapidis subter currentibus undis,
tandem non fallunt oculos. Capita alta videre est
multa onerata nive et canis conspersa pruinis.
Cætera sunt glacies. Procul hinc, ubi Bruma fere omnes
contristat menses, portenta hæc horrida nobis
illa strui voluit. Quoties de culmine summo
clivorum fluerent in litora prona, solutæ
sole, nives, propero tendentes in mare cursu,
illa gelu fixit. Paulatim attollere sese
mirum cœpit opus; glacieque ab origine rerum
in glaciem aggesta sublimes vertice tandem
æquavit montes, non crescere nescia moles.
Sic immensa diu stetit, æternumque stetisset
congeries, hominum neque vi neque mobilis arte,
litora ni tandem declivia deseruisset,
pondere victa suo. Dilabitur. Omnia circum
antra et saxa gemunt, subito concussa fragore,
dum ruit in pelagum, tanquam studiosa natandi,
ingens tota strues. Sic Delos dicitur olim,
insula, in Ægæo fluitasse erratica ponto.
Sed non ex glacie Delos; neque torpida Delum

bruma inter rupes genuit nudum sterilemque.
sed vestita herbis erat illa, ornataque nunquam
decidua lauro; et Delum dilexit Apollo.
At vos, errones horrendi, et caligine digni

Cimmeria, Deus idem odit. Natalia vestra,
nubibus involvens frontem, non ille tueri
sustinuit. Patrium vos ergo requirite cælum!
Ite! Redite! Timete moras; ni leniter austro

spirante, et nitidas Phœbo jaculante sagittas
hostili vobis, pereatis gurgite mixti!
[ad indicem]
Hoc Gulielmi Cooper carmine strophis Sapphicis composito, naufragium præclari navigii cuiusdam lugetur :
Plangimus fortes; periere fortes,

patrium propter periere litus
bis quater centum subito sub alto
æquore mersi.
Navis innitens lateri iacebat,

malus ad summas trepidabat undas,
cum levis, funes quatiens, ad imum
depulit aura.
Plangimus fortes. Nimis, heu, caducam

fortibus vitam voluere parcæ,
nec sinunt ultra tibi nos recentes
nectere laurus.
Magne, qui nomen licet incanorum,

traditum ex multis atavis tulisti!
At tuos olim memorabit ævum
omne triumphos.
Non hiems illos furibunda mersit,

non mari in clauso scopuli latentes,
fissa non rimis abies nec atrox
abstulit ensis;
navitæ sed tum nimium iocosi

voce fallebant hilari laborem,
et quiescebat calamoque dextram im-
pleverat heros.
Vos, quibus cordi est grave opus piumque,

humidum ex alto spolium levate
et putrescentes sub aquis amicos
reddite amicis!
Hi quidem (sic dis placuit) fuere,

sed ratis nondum putris ire possit
rursus in bellum Britonumque nomen
tollere ad astra.
[ad indicem]
3341. ...
3342. ...
3343. ...
3344. ...
3345. ...
3346. ...
3347. ...
3348. ...
3349. ...
3350. Nicolai Krog Bredal (1733-1778) carmen Mundus in Somnio [cf. pag. 17/21] inscriptum:
[ad indicem]
Tot nostri causa sunt infinita creata!

Tot nobis solis cæli sunt spatia vasta!
Tot nobis solis volvuntur in æthere stellæ!
Tot nobis solis agitantur in aere pennæ!
Tot nobis solis reptant animalcula terris!
Hoc reputans animo, facile deponere fastus
discet et, e Magno quam sit pars parvula, cernat.
Illud ab exemplo (mille hoc exempla probabunt)
clarius evadat, præbes modo talibus aurem:
Vesper erat curasque abigens Nox protulit umbras

cum mea de variis solvi præcordia curis
et menti placuit non finibus esse retentam
istis, quos menti posuit Natura Deusque.
Primo introspexi Majestatem Omnipotentis

Illius et Vires, Qui cuncta gubernat et implet.
Hic mens cæca stupet valido ceu fulgure tacta
et quid scit, nescit; cum, quod scit, nil videt esse.
Inde retrocedens, quot vidi milia facta,
tot vidi monumenta Dei testesque Creantis.
Hæcce diu volvendo animus labascere cœpit;

(ἔκστασιν hoc veteres appellant) Mensque relinquens
corpus (ut hoc dicam) saltim cessans operari
corpore, non certos cœpit sibi fingere casus;
atque, ut sunt simulacra modis volitantia miris,
quæ sibi fingit homo noctu, cum nec vigilare
nec dormire putes illum. Sic hac vice visum est.
Immensi subito mihi præsentatur imago

ignotique orbis per eumque ego solus oberrans
inveni nostro nullum discrimen ab orbe
quin facies eadem cunctis fere rebus inesset.
Multa hic silva fuit, sed rara et dissita paulum

ramos ceu videas nulla ratione coactos,
qui nostris cultis passim inveniuntur in agris.
[ad indicem]
Hic ego solus eram, nemo similisque repertus.

Hinc cœpere mihi terrore rigescere pili,
frigidus atque sudor fluxit de corpore toto.
‘Hei mihi’, clamavi, ‘tanto num nullus in orbe
incola?’ nullum responsum venit ad aures.
Rursus clamavi, geminata voce. Querela
additaque est; ad eam vidi concurrere turbam,
quorum erat haud facies, haud vultus noscere promptum
a nostro, quin vox eadem similisque figura.
Hos ego compello supplex similisque roganti

applicor et longo sermone placere cupivi.
Proh dolor! haud eadem fuit istis lingua, nec ullam
a me illi nec ego de illis comprendere verbum
tunc potui; soli gestus tum sermo fuerunt.
Nutibus ipsorum potui cognoscere tantum
quod mirarentur non noti tamque recentis
hospitis adventum, quem nec potuere sodalem
nec reputare hostem. Pars hoc, pars cogitat illud.
Inde duo ex illis procedunt meque reducunt

ad socios, novitate rei sine fine stupentes.
Ast ego, ceu captus lictoribus ad fora ductus,

opprobrio mortis meritæ qui pallet et instans
supplicium, tormenta videt manibusque cruentis
hæret carnificis jam jamque ferire parati.
Sperat adhuc, dum spirat et a vibranti securi
cæditur atque necis misero monumenta tenentur.
Sic ego vix compos mentis per prædia ducor
horum hominum quorum lubuit cognoscere mores,
quamquam me optarem procul istis finibus esse!
Cum tamen ex illis inimicum nil fere sensi,
mens vacuata metu fraudes cognovit abesse.
Ipse ego de cunctis perlustro viribus omne
et, quid cuncta velint, quid sint fere singula, disco.
Nam simulac linguam paulo cognoscere cœpi
omnem ferme statum rescivi totius orbis.
Magnum atque immensum credebant esse plerique
ipsum orbem, quin principii finisque carentem.
Et fuerant quoque, qui coluerunt Numinis instar,
atque creaturæ nullum posuere creantem.
Hanc stolidam amplexa est vilis plebs unica sectam;
(quamquam ipsos doctos huic assentire viderem;
non tamen expresse, sed tantum in corde fovendo.)
[ad indicem]
Ast quibus haud placuit triviis insistere vulgi,

his nova secta fuit, quæ insignis nomine, docta
dicta est; hi numen statuerunt cuncta creasse,
præmia quod justis tribuit punitque scelestos.
Ex istis unum associo fioque sodalis

ipsius atque in re factus sum certior omni.
Tunc observavi medio fere semper in orbe

continuos motus abeuntes et redeuntes
tempore quosque suo ventosque exinde venire.
Non multum absimiles illis, quos linea recta

nostri orbis sentit, noctes æquasque diesque
quæ facit et solem recipit tantum bis in anno.
His observatis, compertis riteque cunctis

fama meas cupidas etiam pervenit ad aures.
Ignivomi montis positi in regione remota.
Hoc visurus iter facio, minuente labores
flagranti studio, breviter, pervenimus istuc,
phænomenonque velut mihi narravere, repertum est.
Namque prout videas fumos fornace repelli
et picea obductos caligine scandere ad auras;
sic erat ignivomi montis facies ; velut ignes
Vesuvii aspiceremque tuos aut, Hecla, vapores.
Ruricolas circum vicina pericula semper

vexabant terrore gravi, ne tantus hiatus
et terram voraret et in tam dira sepulcra
conjiceret vivos : motus nam Terra frequentes
edidit et tremulo Tellus fragore sonabat.
His observatis redii (nam multa fuere

digna observatu) – cuperem cum talia scire
ventus me rapuit proprioque locavit in orbe.
Finis Somnii
[…]
[ad indicem]
Conclusio
O, homo! qui vane tibi cuncta creata putabas,
pone istos fastus ; nam si immenso referaris,
vix potes ut punctum vix insectum reputari.
Quis scit, quid reputant, quid sint animalcula ubivis
quæ volitant, reptant, num non et talibus insit
sua religio, virtus et cetera, quæ nunc
soli homines jactant? num ne illis bella geruntur?
Sunt rixæ atque odium furiosus et ardor habendi?
Forsan homo solus sibi talia vult retinere?
nemo negare potest tamen illa et sensibus esse
prædita; nam cerno fugere ista pericula, mortem
viribus ex cunctis; vivunt, moriuntur; ad hæcce
conveniunt homini; quare non cetera plura?
Saltim doctorum hoc inter problemata constet.
[ad indicem]
3351. ...
3352. ...
3353. ...
3354. ...
3355. ...
3356. ...
3357. ...
3358. ...
3359. ...
3360. Versibus haud inelegantibus depinxit Beniaminus Prime (1733-1791) fabulosam illam Davidis cum Goliade
pugnam, quorum nonnullos infra legere poteris:
Dixit et intorquens agili sinuamine fundam

proiecit lapidem; summis ita viribus actus
ille volans celeri liquidum secat aera cursu
stridulus adversamque hosti ferit impete frontem,
atque per os crepitans sequitur mors ipsa lapillum.
[ad indicem]
3361. …
3362. ...
3363. ...
3364. ...
3365. ...
3366. ...
3367. ...
3368. ...
3369. ...
3370. Versus aliquot excerpti ex Iosephi de Pueyo (1733-1785) carmine cui index Parnassidos sive Philemonis
somnii de recentiorum vatum epicorum præstantia libri IV :
[ad indicem]
Iam medium cæli spatium nox atra tenebat,

perque agros rupesque cavas saltusque silentes
alto indulgebant animalia fessa sopori.
Nullus eratque sonus, labor et cessaverat omnis
urbibus in magnis, nocturni atque ædibus ignes
haud lucent; tanta obmutescit terra sub umbra :
Ast ego, quantumvis naturæ cuncta quierant
Pervigilo; hæc agitans volucrem sententia mentem :
Vtrum prisca foret longe præstantior ætas
Heroo in cantu, divinum Vatibus œstrum
summis, atque ævo donum cæleste futuro
sacrum norma suum, sed non imitabile carmen?
Vel postrema, viris quæ tot clarissima magnis,
plura docet priscis omnino incognita sæclis,
naturæ cui arcana patent, cui haud ultima Thule,
et sublime dedit propius se cernere cælum,
quæque gravi numero tanta argumenta ministrat,
immortalis Epos, præclara an laude careret?
Summos aut etiam Vates si parta fuisset?
Ingens quum Artis amor, ceu Augusti Cæsaris ævo
ille nec extinctus vates qui concitat ardor.
Exstat adhuc, sacraque valet qui exurere flamma,
se videt heroas atque horrida bella parare,
oreque divino mirandum fundere carmen.
Nec natura ruit; lex est immota manere,
Æternamque Dei dono sortita iuventam,
fabula et antiquum rebus periisse vigorem.
Talia versabam, fesso sed corpore, somnus
irrupit tandem, victus siluitque tumultus.
[ad indicem]
3371. …
3372. …
3373. …
3374. …
3375. …
3376. …
3377. …
3378. …
3379. …
3380. Gerardi David Jordensii (1734-1803) epigramma cuius titulus De osculis Gelliæ:
[ad indicem]
Udis cum mea me puella labris

osculatur, ego deus, deus sum
ipso sed Jove major, o beatum
munus, o ter et amplius beatum
risu, blanditiis, joco, lepore.
O, totum mihi mellei liquoris,
o myrrhæ redolentis, o Falerni,
o costi, o casiæ virentis, o &
nardi, nectaris atque delicati.
Te te divitiis soli salique
te te deliciis domus Olympi,
te te basiolis voluptuosis
cujuscumque deæ anteferre cogor.
Non sic ambrosiis Venus labellis
osculatur amantis ora blandi:
non sic Juno suum Jovem, deorum
sit quamvis pater hic et illa mater.
[ad indicem]
3381. ...
3382. ...
3383. ...
3384. ...
3385. ...
3386. ...
3387. ...
3388. ...
3389. ...
3390. Bernardi Zamagnæ (1735-1820) versus deprompti ex eius carmine cui titulus Navis aeria :
[ad indicem]
Musam, ut decet, invocat poeta carmen incohans:

Qua valeat remis et vento concita puppis
nare per aerios tractus; quanam æthere in alto
arte regi, latias cantu vulgare per urbes
primus ego incipiam. Longe juvat aeris ire
per medios liquidi campos; juvat invia ferri
in loca subvectum rupes atque ardua supra
culmina Parnassi, nostris modo candida cœptis
Uranie adspires. Primam si condidit Argo
per non tentatos ausam decurrere fluctus
Colchidos ad fines Pallas; tu nunc, dea, conde
Argo aliam, latas cæli volitare per oras
quæ sciat; atque novas artes, nova fœdera rerum,
aeriasque doce vires. Tua gloria tanto
major erit; puppes quantum super iverit omnes
hæc alias, quantum maria ima excedit Olympus.
[...]
Seu quis dædaleos miratus in aere cursus

Gnossiaco e regno, seu quis per inania missas
arte Tarentini Archytæ, nova monstra volucres,
me quoque principiis insistere credit iisdem
a vero longe fert se avius. Illa petenda
e rapido aurarum pulsu est ars omnis, et una
corporis e textu formaque ipsius: in altum
ceu pueri quum sæpe jubent, si vespere sero
occiduis auras Zephyrus levis excitet alis,
tollier ardenti simulatos igne cometas,
Pithonum aut formam, aut Cadmeæ corpora sphyngis.
[...]
Aut vacui horrorem consueta obtrudere: in atris

quum tenebris mærens, leteaque flumina propter
nondum tollebat caput Experientia in auras.
Munere quæ divum postquam cæca antra reliquit
in superas advecta plagas, circum omnia victrix
corpora, quæ terras late quæque æquora cingunt,
edocuit petere ima. Lapis vel missile quodvis
aut lycio cornu aut balearis verbere fundæ
expulsum, in superas propere licet evolet oras,
paulatim flectitque viam, terræque trahenti
paret, et ex alto victum delabitur axe.
Corpoream siquidem partes infusa per omnes
vis agitat molem, vasto et se robore prodit
illa quidem major majori in corpore: pondus
unde in rebus inest, oriturque unde impetus ille,
corpora quo deorsum, quantum in se est, cuncta feruntur,
subsiliunt neque sponte sua. Non roscidus humor,
non vapor excitus thuris, nec flammeus ardor
ignis, et ætherii liquidissima cærula tractus,
Phœbeique illo radii sine munere constant.
Sæpius at vero cernis quod flumina propter,
flumina, seu stagna exiles adtollere sese
vallibus ex imis fumos nubesque vaporum
mane novo; tum summa ignis quod sidera flammis
altus adit, patrioque velut succedere olympo
gaudet, et adsurgit tenuato vertice in auras,
ne tibi dent, caveas, cernenti talia fraudem.
[...]
Propterea quod habet minus in se ponderis, humor

Palladius. Nempe hoc sancitum est fœdere certo,
legibus et certis naturæ, ut fluvida quæque
subsidant magis ima, magis quo pondere pollent
aucta gravi, supraque minus gravia omnia dorso
corpora substentent: rarissima quæque natabunt
summa, neque alterius sedem depressa subibunt.
Proinde etiam si quando levem sive ætheris auram
sive globos navimque meo tibi carmine dicam,
nec tu rere leves auras, nec pinea navis
texta, globosque leves: insunt sua pondera cuique.
Sed quoniam magis ista gravis, minus illa reperta
res fuerit primæ conlata; hæc altera sæpe
aut levis aut levior dicetur, ut exiget usus,
aptior et numerus, musæi et gratia cultus.
Quæ bene si teneas, etiam fateare necesse est,
aera tollentem nebulas ignesque volucres
nubilaque uda, gravi nitroque et sulphure fœta,
posse ratem, minus illa gravis modo constet, et ipsam
ferre alte Zephyris implentem vela secundis,
libratamque supra saltus, atque ardua tecta.
Cur etenim vires non heic exerceat aer,
cur gravior non ille gravem minus evehat alte
velivolam cæli diffuso in gurgite molem?
Qualis at ista ratis? tenui quo corpore texta
exiguo certare ausit cum pondere massæ
aeriæ, possitque alte suspensa tumenti
ceu pelago sese librare? O si modo rerum
tam varias inter species foret ulla reperta,
pondere quæ liquidis nativo cederet auris
præstaretque eadem solido textu! illa laboris,
illa mihi haud parvam curarum accommoda partem
eximeret; satis una foret. Sed cognita nulla
materies rerum est, solido tam corpore constans
tamque gravi, grave quam solidumque heic postulat usus.
Nec sors notescet sæclis venientibus. Arte
idcirco, natura homini quod parca negavit,
tentandum possit si vinci. Major in artis
sæpe venit rebus sollertia, ducit ab ipso
objice sæpe suas animi vis concita vires.
[ad indicem]
3391. ...
3392. ...
3393. ...
3394. ...
3395. Locus excerptus e Simplicii Philalethæ (c. 1736) satura inscripta Somnium de Justitia ex urbe Leida fugitiva :
[ad indicem]
Nuper erat, quum animum cogitationibus seriis et curis gravioribus solito plus obrutum reficere et
liberiore relaxatione nubila de pectore excutere volebam, cum, ecce, statim ac domo pedem extuleram,
peropportune obviam fit unus ex amicorum intimis, qui, ut frontem tetricis rugis mihi contractam et
quasi torvi supercilii nube minacem me animadvertebat, cumque a genio meo talem austeritatem
longe alienissimam probe re calleret, ita satyrico sale me alloquens,
‘Scire velim’, quærit, ‘cur sic mihi tristior æquo

occurras, fronte obducta, ceu Marsya victus,
quid tibi cum vultu, qualem deprensus habebat
Ravola, dum Rhodopes uda terit inguina barba?’
arrepta deinde manu, ac salute sollemniter dicta, quid agam rogat. Unde molesta illa in tristi vultu
orta esset severitas sollicitus inquirit, et unde repente tot rugas scire desiderat. Ego amicum agnoscens
animo curis libero atque expedito, fronte ac facie hilariore et, nescio quo modo ad risum et jocos
compositum, ut serio mecum ageret precor et unde terrarum veniret, quo tandem tenderet aut an quid
novi haberet, curiose expeto. Statim ille nugari rursus, se recens ex Africa reversum præcipit, in qua
multa mira, inaudita, inusitata, denique nil nisi monstra se vidisse effatur. Quo vero tenderet, nondum
satis sibi esse exploratum, ac firmiter apud animum constitutum : de novo in hac regione nihil sibi esse
compertum, ac quid rerum ageretur se juxta cum Æthiopibus aut Indis peritum esse. Hæc inter
liberius vagantes, dum paulatim procedebamus et a via deflectebamus, e transverso occurrunt veteres
duo sodales, spectatæ fidei ac probitatis ingenuæ, sed antiquis moribus et aureæ et avitæ libertatis
amantissimus uterque. Elapsus autem erat integer fere annus ex quo carissimos homines ambo non
videramus...
[ad indicem]
3396. ...
3397. Locus depromptus e Samueli F.N. Mori (1736-1792) disputatione de cognatione historiæ et eloquentiæ cum
poesi :
[ad indicem]
Nihil usitatius est iis, qui historicos interpretantur, quam sæpe commemorare artam
quamdam historiæ cum poesi cognationem, non illam quidem in ipso argumento positam, sed in
verbis atque omni orationis habitu. Inde enim fit ut historicis quædam in usurpandis verbis
singulis licere dicant, quæ plerumque prosaicis scriptoribus abjudicare solet consentiens opinio, ab
observatione consuetudinis, quæ in soluta oratione obtinuit, ducta, aut iis etiam concedant, si
quando, ut in descriptionibus, copiosiore atque elatiore dicendi genere utantur. Ac præterea ita
fere solent historicorum libri ad imitationem proponi, ut cum quadam diligentia, quæ ab ipsis
usurpata sint verba, sequenda censeant, ne satis idonea auctoritate nos semper defensos
arbitremur, si historicorum locis quædam significatio confirmari possit, cum permulta sumpserint
historici a poetis. Quare Quintilianus ‘historia’, inquit, ‘proxima est poetis et quodammodo carmen
solutum, ideoque et verbis liberioribus et remotioribus figuris narrandi tædium evitat’. Eodem
modo, ac nescio an magis, frequens est ejus similitudinis observatio, quæ inter poetas est et
oratores, quos vel imperitissimi harum litterarum orationis quadam sublimitate agnosci dicunt,
quæ quidem, ut a vulgari sermone multum abhorreat, ita proxime ad poesin accedat.
[...]
[ad indicem]
3398. ...
3399. ...
3400. Aliquot versus deprompti ex Iohannis Ulrici Schwindrazheimii (1736 - 1813) Tristibus Thumlingensibus :
[ad indicem]
A misero, quem nulla salus, quem nulla salutis

spes alit, ecce venit plurima missa salus.
Sum miser, atque miser videor non esse nec exul;
dum queror infelix esse, poeta putor.
Illa quidem supplex, quæ nuper epistola flevit,
Illa, fatebor enim, prosa poesis erat.
At non Melpomene threnum præceperat istum,
nec mea, sed fati verba fuere mei.
Ah! similes casus quem non fecere poetam,
Sive dabit vivus mortua verba dolor?
(Proh dolor!) ipsius prosæ dum frena remordit
materies, propriis luxuriosa malis?
Bis tamen imprudens ne prosa poetica peccet,
nunc enerve dabo prosaicumque metrum.
[...]
Hic ego famosæ iaceo novus incola sedis,

Musis, arbustis, vitibus, urbe procul.
Vicum turba vocat; triginta quippe casarum
colluvies vici nomen habere meret.
Tam similis vico vicus, quam Mantua Romæ.
[...]
Una ferax arbor abies! His abditus umbris,

his cæcus tenebris triste pererro solum.
[...]
Nunc nive, nunc pluvia madidus canave pruina,

nunc luta, nunc riguas calco viator aquas.
Nunc validis nivium dorsis sublimis inerro,
membraque nunc nivibus contumulata tremo.
Et nunc remigio baculi salvum glaciales
eniti in montes, hoc opus, hic labor est.
...
[ad indicem]
3401. ...
3402. ...
3403. ...
3404. ...
3405. ...
3406. ...
3407. ...
3408. ...
3409. ...
3410. Fenelonis Telemachiados latina veste ab Stephano Viel (1736-1821) indutæ versus aliquot excerpti:
[ad indicem]
Tristis Ulysse super profugo deserta Calypso

et flebat, nec flere modus, nimiumque gravabat
afflictam dolor æternus mansurus in ævum.
Nulli jam cantus et carmina nullaque Nymphis
mens animusque deam dictis ambire silentem.
Sæpe per umbrosos florenti cespite saltus
ibat sola; sed hæc æterni munera veris
graminaque et flores, gemmans quibus insula ridet,
quæ totiens comitante viro lustrare solebat,
nequicquam poterant tristes avertere curas,
sed profugi passim absentes ostendere vultus.
Sæpe immota manens, deserta et flebilis acta,
pontum aspectabat, qua fugerat ille per undas.
Calypsus insula, pictore Herberto Iacobo Draper
Tum videt ante oculos errantia litore toto

fragmina remorum, fluitantia transtra rudentesque
et clavum et malos, sparsas circum undique navis
reliquias: tum deinde virum duo corpora longe
prospicit; hic ævi maturior, ille juventæ
flore licet viridis, totum referebat Ulyssem
os, habitum similis, lenique nitentia luce
lumina; non alio majestas ardua gressu.
Telemachus et Mentor in navi, pictore Bartholomæo Pinelli
Sensit Ulyssiaden dea; sed mortalia supra

quamvis corda deum, tamen hæc indagine nulla
agnovit quis forte comes iret alumno.
Nimirum superi, placuit si quando, minores
celant multa deos et opaca in nocte relinquunt.
Et faciem Pallas simulans et Mentoris ora
non divæ dederat veram agnovisse Minervam.
Gaudet at illa tamen pulsum venisse procella
Telemachum, patrios qui vultus ore referret.
[ad indicem]
3411. ...
3412. ...
3413. ...
3414. ...
3415. ...
3416. ...
3417. ...
3418. ...
3419. ...
3420. Locus e Christiani Adolfi Klotzii (1738-1771) opere cui index Somnium, in qui, præter cætera, Genius Sæculi cum
moribus eruditorum vapulat :
[ad indicem]
Excerpta e præfatione:
Facile intellego, permultos fore, qui, simul frontem huius libelli adspexerint, clament: ‘qualis
tandem hic liber est? quis est auctor? et quale consilium secutus est? Ad hæc ego ingenue
respondebo. Dissimulare enim mei ingenii non est. Omnia fatebor efficiamque summo studio, ut
lectores nihil habeant omnino, quod mecum conquerantur.
Primum, hic liber est oppositus opusculis, quæ nuper, nescio quonam fato, lucem adspexere.
Alter inscribitur ‘Mores eruditorum’; alterius titulus est ‘Genius sæculi’.
Hos libros constat non ita conscriptos esse, ut cuipiam intelligenti placere queant. Nam,
præterquam quod carent elegantia ac puritate sermonis, quæ priscos scriptores tantopere
commendat, insunt facetiæ tales, ut legentibus non modo tædium creent, sed frigus ac tussim
ferant sitque subinde clamandum: δότε μοι λεκάνην. Atque utinam auctor, quicumque sit, nam
ignotum mihi esse jurare possum, lepores atque facete dicta non nimis aucupatus fuerit! Bene de eo
actum foret! Nam non modo contra suum consilium ipse egit, quia docere, non derideri voluit. Sed
id assecutus quoque est, ut quivis lector vel mediocriter priscis scriptoribus assuetus cum eo
conqueri possit.
[...]
Cæterum ex hoc, quicquid est opusculi, intelliget lector eruditus et facilis, quam abhorream ab
omnibus semidoctorum nugis; quamque non nisi veram eruditionem sequar, quam ex Græcarum
Latinarumque litterarum fontibus limpidis ac puris hauriendam existimo.
Mortuis viris de republica litterarum immortaliter meritis, gravissimisque semidoctorum

terroribus, Car. Sigonio, Claud. Salmasio, Is. Casaubono, Casp. Barthio, Gronovio utroque,
Grævio, Iac. Perizonio, Rich. Bentleio ac Pe. Burmanno, his igitur nominibus, proh dolor, extinctis,
stupidi litteratores ineptique criticastri, ad litteras elegantiores corrumpendas commaculandasque
nati, e tenebris, quibus involuti ac quasi sepulti merito jacuerant, emergere iterum caputque
extollere cœperunt. Ac profecto, quemadmodum mures, (ut similitudine utar non forsan inepta)
ubi felis acerbæ insidias evanuisse, nec periculi quicquam subesse senserint, lætantes e latibulis
paulatim prorepunt; et veluti cervi leporesve diuturno metu angoribusque gravibus perculsi,
cognita venatoris canumque absentia, tum demum animos recipiunt, silvæque se committunt, sic
iners, stolida et ignava philologastrorum cohors, postquam illos summos viros, quorum nomina
incredibilem in modum timuerant et exhorruerant, has terras reliquisse audiit, læta se e squalidis
tenebricosisque latebris proripere; ac primum suspenso gradu incedere, si forte fama de istorum
virorum morte non esset certa; dein, ubi omnia tuta circa esse viderant, loca aperta et celebria
petere, tandemque, o nefas!, fronte perfricta audaciaque projecta in illorum possessiones contra
legem involare, ut, quæ munera illi egregie ornassent eque republica gessissent, ea sordide
inquinarent calamitatemque publicam, pro viribus, accelerarent. Qui, cum propter multitudinem,
ut fieri solet, essent dignitatem auctoritatemque consecuti, ea ita usi sunt, ut leges, quas vellent,
impune ferrent, quibus cæteri omnes tenerentur. Nam, si qui remanserant, qui veræ doctrinæ
studiosi essent, tamen, propter paucitatem, istorum ferociæ et arrogantiæ non modo resistere, sed
ne hiscere quidem sustinuerunt. Universa igitur republica maximopere perturbata, cum
imperitissimi quique propter multitudinem valerent, doctiores, quia pauci essent, jacerent, quid
mirum, omnia ex illorum arbitrio ac libidine acta esse, quæque egregii olim litterarum
elegantiorum statores et vindices bene præcepissent, ea ab istis homuncionibus vitio suffectis
temere mutata et turpiter conspurcata esse?
[ad indicem]
3421. ...
3422. ...
3423. ...
3424. ...
3425. ...
3426. ...
3427. ...
3428. ...
3429. ...
3430. Theodericus Sacré in commentatione quam de litteris sæculi duodevicesimi latinis scripsit hæc de Hieronymo
Boschio (1740-1801) retulit:
[ad indicem]
“Hieronymus ille de Bosch, poeta Amstelodamensis, eisdem illis exeuntis sæculi annis (1793), cum novandarum
rerum consilia cepissent Francogalli, carmen didascalicum, duobus expolitum libris emisit quod De æqualitate
hominum inscripsit, quod nulla mora Nederlandice quoque versum in hominum manus pervenit. Quo carmine in
cælum laudibus tulit civitates Americanas in libertatem vindicatas civitatiumque rectores populares Hæc enim
Boschius”:
Te libertatis sic testor, America, matrem, (…)

Sed nova Libertas, simul ac te pristina virtus
mergere in oceanum stridentia vincula iussit
civis ubi æquali certat cum cive benignos
servatæ patriæ populis ostendere fructus,
Lex ubi et humanos naturæ temperat æstus
atque supercilium sibi subicit omne superbum.
(II, 339, 374-375, 380-383).
(H. de Bosch, Carmen de æqualitate hominum (Amstelodami, 1793)
[ad indicem]
3431. …
3432. …
3433. …
3434. …
3435. …
3436. …
3437. …
3438. …
3439. ...
3440. Sic incipit Christophori Friderici Sangerhausen (1740-1802) opus cuius titulus est Minos, sive de rebus Friderici
II apud inferos gestis:
[ad indicem]
Incipit opus hac invocatione ad deum Saturnum:
Saturne, qui deorum omnium antiquissimus et idem novissimus, semper alius et semper idem,
omnia profers et omnia destruis, artes excitas, earumque diruis monumenta, et sine fine gignis atque
genita ex te devoras. Qui tarde adveniens, celeriter aufugiens, semper revertens, numquam tamen
redis, et senex adeo repuerascis. Quo enim alio rectius nomine grave tuum et immortale veneremur
numen, o tempus? Cui hasce quidem ego lineas sacras esse volo.
Uti per te ortas, ita etiam per te interituras. Tuæ enim ecquid satis resistat potentiæ? Æs
ferrumque non magis quam, quæ eodem pugnant, agmina. Sceptra et solia, palatia, tabernæ,
opiniones atque systemata potenti tuo abrepta vortice devolvuntur.
Sola est veritas, quæ immersa nunquam perit. Quam usque emergentem speculatur excipitque,
adstans ripæ prudentior rerum observator. Libri eruditos reddunt, tu solum sapientes. [...]
Errores opinionesque durant, quam diutissime, per sæcula. Est contra veritas, uti natura,
sempiterna. At quomodo eam, aut quo demum agnoscam signo? Tuo unice, o tempus, tuo!
Et epistulam ad Lectorem sic auctor incohat:
Non dubito, mi Lector, fore plerosque, qui, quando allata a me legerint, multa non probent, aut
in aliam adeo atque dicta sunt, accipiant partem. Videbuntur enim nonnulla passim in religiones
aut imperia, aut communes denique sæculi mores atque opiniones impie dicta, aut non satis caute
prolata. Igitur non meum scito esse omnem hunc sermonem, sed eorum, quos loquentes feci
quorumque inserviendum fuit personis. Quod ni fecissem, merito idem mihi accidisset, quod solet
malis poetis, qui scilicet, retenta pietate, veritatem amittunt. [...] Accedit quoque, quod rerum hic
gestarum auctores plerique apud inferos commorantur, quos non locorum modo intervallis
vitæque condicione, verum etiam opinionibus dissidere a nobis necessse est.
Expositurus Friderici II apud inferos vitam, facile prævideo, fore, ut de cuncta legentium
universitate bene merear. Memoriam enim eius sive amaverint, sive oderint, quamquam in
diversa causa, pari tamen studio legendi tenebuntur atque cupiditate.
[...]
Charon. Placet mihi tua sive modestia, sive gravitas. Atque ita te altera in ripa facile expediam.
Fridericus. Sed quid ista vult e regione turba?
Charon. Regum est te excepturorum...
Fr. Ergo, age, præterlegens in diversa me expone ripa. Nam neque rex ipse amplius esse cupio,
neque mihi rem esse cum regibus. Dum viverem, eos risi, aut decepi, aut debellavi.
[ad indicem]
3441. …
3442. ...
3443. ...
3444. ...
3445. ...
3446. ...
3447. ...
3448. ...
3449. ...
3450. Andreæ Dugonicii (1740-1818) locus petitus ex opere inscripto Argonauticorum, sive de vellere aureo libri
XXIV:
[ad indicem]
Nihil esse tam arduum, quo eniti virtus non possit, claro facinore confirmatum est a Græcis, qui
pro vellere aureo in Colchidem navigarunt. Eorum ego res gestas narratione expositurus sum. Opus
arduum atque difficile. Primum, quia facinus illud longe ab ætate nostra interlapsum tempus removit;
dein, quia multa rerum varietate confusum est atque implicitum; postremo, quia facta dictis
exæquanda erunt. Atque in his quidem omnibus an me ita desserim, uti rerum dignitas, virtus meaque
hæc ipsa studia postulant, ætas ventura magis libere magisque incorrupte iudicabit. Nam, qui nunc
ætatem agitamus, sæpe amore aut odio; dein gratiis et malevolentia in transversum ferimur. Et multi
mortales monumenta non probant, nisi, quæ priori ævo sint posita et antiquitatem redoleant. At ego
ita existimo, libros non eadem lege ac vina teneri. Hæc, quoniam vetustate asperitatem amittunt,
antiqua præ hornis arrident. Nihil autem in scripto volumine reperies, quod mitescere possit. Uti quis
illud edidit, ita ad sæculorum memoriam insigne est aut ignobile.
[...]
Agite nunc dii, benevola quondam Argonautis Numina! Tuque in primis deum regina, et triformis
dea; dein Neptune pater et Nymphæ Nereides. Vos, uti auxilio adsitis meque tot maris inter et terræ
pericula sine formidine devehatis vestri pariter causa efflagito.
[...]
Magnos Argonautæ illi labores sustulerunt, magnis in utramque partem fortunæ vicissitudinibus
agitati sunt, dum aureum illud vellus in suam potestatem redigere atque in Græciam postliminio
revehere potuerunt. Multæ regiones orbis ab ignorantibus aditæ; plures urbes atque oppida
perlustrata, multorum studia et mores cogniti, usque eo, ut admirari possis, ætatem ad illa suffecisse,
quæ illi decem annorum curriculo peregerunt.
Iam sextus navigationis annus agebatur, iam pæne exhaustæ erant vires, cum in ignoratam
regionem navim appulerunt. [...] Sed navi escendendum fuit in terram omniaque vento et inimicis
fluctibus magis hospita magisque tuta arbitrari. Igitur navim in eam insulæ partem adducunt, quæ
vasta solitudine atque silentio, nemorum præterea tenebris horrida et terribilis apparebat. Quippe id
unum suis consiliis accommodum videbatur : usque eo se latebris involvere, dum de incolarum fide
atque humanitate constitisset.
[...]
[ad indicem]
3451. ...
3452. ...
3453. ...
3454. ...
3455. ...
3456. ...
3457. ...
3458. ...
3459. ...
3460. Quattuor primis versibus carminis cuius inscriptio est Vir Nemoris Iosephus Octavianus Nobilis de Sabellis
(1742-1818) Lunam alloquitur:
Astrorum terræque decus, soror incluta Phœbi,

tu, dea, quæ valles crispato lumine adumbras:
grandia corda virum tu tollis ad ardua, tentant
perficiuntque tuo sublimia numine cœpta.
Tu, Dea, tu præsens, (quoniam nimis aurea fratris
lux inimica mihi, patrios ubi fraude penates
Gallia subripuit) nostro succurre labori.
Te duce, magna peto, duce te quoque magna canendo.
Nec prius ausa tegam nectendaque murmure conchæ.
Dulce loqui miseris, lacrimæ solantur inanes,
flexanimoque silet sopitus carmine mæror,
carmine lenifluo mortalia corda moventi,
cuius et illecebræ demulcent pectora divum.
Postera quin etiam soboles tardique nepotes
excidium patriæ (tantum si carmina possunt)
erroresque meos repetent. Tum forte iuvabit
virtutem memori ingenitam sub corde fovere.
Sic domus et nati splendent in imagine avorum,
sic, cursu exacto, dat lampada quisque vicissim.
Tunc quoque multa meum servabunt sæcula nomen,
conscia tum sceleris furiisque agitata rubescet,
vel factis plaudet, virtute subacta, tyrannis.
Sola etenim virtus oblivia vindicat Orci.
Nec te, Musa, mihi causas memorare precabor,
cur tanta ingruerint caræ infortunia genti.
...
Libertas divina; hymnos tibi votaque solvam.
...
Pro te, solus egens, curis attritus et annis,
vir nemorum, deserta libens montesque peragro.
[ad indicem]
3461. …
3462. …
3463. …
3464. …
3465. …
3466. …
3467. ...
3468. ...
3469. ...
3470. Carolus Gustavus Schultz ab Ascherade (1743-1798) res suo ævo gestas scripsit ut genium sui temporis satirice
perstringeret:
[ad indicem]
... Suscepi exponere ærumnas ævi, famosi ob gentium injurias, lites superbas, prava certamina,
specimina virtutis rariora...
[...]
Hac relatione, cuius maximam exscribam partem, auctor narravit exitialem terræ motum Olyssiponensem:
1755
Prima mihi erunt fata collapsa urbs, Atlantici maris ditissimum emporium. Tago flumini, ubi
Oceanum illabitur, adsidet Olysippo, Lusitaniæ caput, gloria originis, (quippe argumento nominis
conditorem præferens Ulyssem) regia sede et opportunitate portus celeberrima. Exiguum evertit
temporis momentum, posteris memoranda clades. Sereno cælo, dum effusa in templis multitudo
festum celebrat sanctis dicatum universis, suboritur repente strepitus, velut discerpentium rotarum:
tremuit dein valido ictu quassata humus, corruunt protinus tot milibus repletæ ædes, unaque evertitur
regia arx, pereuntium dissonos inter clamores horridumque ipsius ruinæ fragorem.
Stabant adhuc, quamvis concussæ, domus et editiora minus, lymphatorumque instar plana
moliebantur terrore subito attoniti cives, relicta dein promendum ad suppellectilem plurimi repetunt
tecta, gravior cum irrupit et latius fusa pestis. Hiscebat icta iterum tellus, hauriebatque superstantia,
certo parietes intra versantium exitio, nec minore dilabentium discrimine, dum firmare fluxa humo
non datur gradum et ruentia inter pondera fugam abstulerant occlusæ viæ. Jacuit immensa strages,
sexus omnis ætatisque, mersa velut congeries hominum animaliumque, infelicis urbis aliquando decus
ac divitiæ. Ademerat sortis humanæ commercium mali atrocitas; nec propria inter pericula
referebantur miserorum ejulatus, qui laceris artibus inter saxa hærentes, aut vi pulveris oppressi,
servari precabantur spiritum, nec opem ferri licebat ob interjacentem molem. Increscit haud multo
post, extra æstus vicem, ipse Tagus, tres supra solitum cubitus efferens fluctus, tantaque infunditur vi,
ut primo impetu raperet occurrentia, subito post recessu misceret undis, siccum dum linquit litus,
ultra quod assueverat. Mox reversus, denuo irrupit cessitque iterum, tumescens magis, minore tamen
cum noxa. Mersa tum aquarum lapsu majora, prope flumen ad excipiendum vectigal structa, jam
labefacta ædificia duo. Nec cladis expertes, quæ portum naves ipsumque tenebant pelagus; quarum
ancoris avulsæ complures, projectæ in solidum fractæque sedebant. Sic maris convellebantur
terrarumque ima. Tot malis cumulum imposuit finemque sæviens flamma, quæ, sicut cadente mole
obruta, mixto dein pulveri fumo, inter initia vix advertebatur, mox, ubi corripere licuit et adurere
obstantia, ventoque levari, valide exarsit per quatriduum grassata. Juvit violentiam ignis malorum
fraus, qui impune quo diriperent, ipsam ultro aluere flammam. Auxerant colluviem, ruptis portis,
custodia, qui attinebantur, elapsi. Latrocinia agendo publicæ calamitatis additamentum, donec
comprehensi complures, ipso in limite justas dedere pœnas. Æquora crederes terram ignemque, ipsos
quoque cives, famosæ urbis decrevisse suprema. Cecidere proceres nonnulli et, inter ipsos,
Hispanorum regis ad Lusitanum orator. Incolarum vero pars magna, dum plurimos præceps
opprimit moles, alios mutilo corpore inter saxa defixos, peremit incendium. Constat non paucos,
sustentata aliquot per dies vita, occluso exitu, fame periisse.
Ingens haud dubie humanarum ærumnarum obtulit documentum, urbs paulo ante florentissima,
citra vim hostilem, cælesti ira, naturæ vitio, ipso tandem deficiente solo excisa.
Tristis quoque eorum sors, qui tot malis superstites, agros pererrabant victu tectoque destituti,
dum perditas opes carissimaque pignora, misero quisque redimit spiritu, in communi fato nullo
pauperum discrimine, ditiorumve. Brumali, simul urgente fœdo procellis cælo, promiscuam excepere
multitudinem ex linteo vel ligno tabulata, nam parietes subire infida vetuit tellus, binos per menses
inquies, secutosque per annos nutans subinde. Jactura mercium immensa, quam auxit e Brasilia
nuper adventans classis, auro onusta et adamantibus, exposito in terram onere haustoque; magnum
tamen et mercis et liquefactum æris pondus, inter macera latens, aut flammis impervium, effodi
contigit. [...]
Subventum primo ab Hispanis, largiendo pecunias commeatusque; mox e Britannia advenere

naves, frumento onustæ [...]
Ipsi ergo cineri fœdisque ruinis, juvante mira commerciorum frequentia, paucos intra annos
superstruitur splendida urbs, vetita tectorum altitudine, nec ultra alterum tabulatum, experti ob mali
formidinem, attollitur regia.
[ad indicem]
3471. ...
3472. ...
3473. Camilli Garulli (1743-1816) versus quibus incipit carmen cui index Hypothesis Copernicana cometæ :
[ad indicem]
Ætherias juvat ire vias, juvat ardua Mundi

per loca subvectum stellantia regna tueri.
Ordine quo magni circum aurea lumina Solis
perpetuos peragunt palantia sidera cursus
pandere fert animus, latiaque efferre Camena.
Sed quis me terræ procul a regione volantem
tranantemque auras cælestibus advehat oris?
Vrania, picta a Simone Vouet
Huc ades, Aonidum decus immortale sororum

divina Uranie; tibi si cælestia curæ,
si dedit æterna Genitor disponere lege
quidquid in astrifero deprendimus orbe, canenti
læta præi dubiosque tuo da numine gressus
dirigere atque alti penetralia scandere olympi.
At prius astrorum quam carmine panditur ordo,

flammiferam vasti cingunt quo lampada Solis,
instructa sapiens edico mente repellas
quod vana quondam Veteres ratione fefellit.
Scilicet hi densæ caligine lumina noctis
obducti media mundi in statione putarunt
immotamque sua terram consistere sede.
Heu, vanas hominum mentes! quam sæpe latentis
abdita dum tendunt naturæ inquirere, curam
nequicquam impendunt ac spe luduntur inani!
[ad indicem]
3474. ...
3475. Ioannes L. Maneirus (1744-1802) in præfatione operis sui de vitis illustrium Mexicanorum, inter alia, egit de
necessitate lexici latini ad nova tempora accommodandi:
[ad indicem]
Latinæ puritatis nitorem nihil offendi arbitramur, quod vocabula quædam adhibuerimus in aureo
Latinorum sæculo nihil cognita. Intro tulit et similia Tullius, cum tractaret philosophica; qui propterea
in Oratore dicit. In omnibus hoc fit artibus, ut, cum id appellandum sit, quod propter rerum
ignorationem ipsarum, nullum habuerit ante nomen; necessitas cogat, aut novum facere verbum aut a
simili mutuari. Complures hodie sunt latini sermonis religiose cultores, qui exhorrent oppido, cum
latine reddita vident nomina, quæ in Cicerone non legunt. Horum religioni ut obsequamur, verborum
circumlocutione, in quibusdam enuntiandis rebus, utimur aliquando; bona tamen ipsorum pace,
dicimus Adelantadum, dicimus Clerum, dicimus Canonicum, idque generis alia. Hæc certe vocabula in
Tullio non reperies. Cum autem res appellamus, ipsius ætate ignoratas, nova facere verba necessitas
cogit. Major est difficultas in latine reddendis urbium nominibus. Mexicana enim geographia latinis
nostri ævi auctoribus intacta pæne provincia est. Tales erant Germanica et Gallica, priusquam
insuavia nomina urbium et nationum, mira Cæsar dulcedine in latinum sermonem verteret. Nos
profecto, in hoc Mexicanis urbibus reddendo nomine, id assequi conati sumus, ut nativo suo vocabulo
non dissimiles, latine desinant, nimirum ex Tullii consilio, ab similibus Latinorum nominibus nomina
mutuando. Unum superest, quod conatibus respondeat eventus.
[ad indicem]
Hoc operis loco, partim excerpto, egit Maneirus de præceptore egregio, Iosepho Raphaele Campoy nomine:
Vir sapiens, certe inter primos nostri ævi, qui natus illo tempore cum scientiarum sapor optimus in
Novohispanis torpuerat; ipse sibi, nullo magistro, nullo ductore, palatum eruditum conformavit
optimasque litteraturæ universæ institutiones per sese solus detexit, omnino dignus est, quem in
Mexicanis illustribus memoremus. Huc fuit Josephus Raphael Campojus, qui patriam habuit oppidum
in Cinaloviis, quod indigenæ vulgo appellant Los Alamos, ob copiosas ibi loci populos; atque inde
Campojus ipse patriam suam, aptato quidem nomine, latine Populopolim nuncupavit. Erat
Populopolis ex illis remotis oppidis, quæ adversus finitimos indigenas, Hispanæ dominationi non
subjectos, in præsidium excitabantur, atque a primis illis præsidiariis, bene de rege Hispano ac de
publica re meritis, originem trahebat gens Campojorum. Hæc sane, ut posita longissime a delicatulis
opulentarum urbium moribus, tota coaluerat et sese perpetuaverat ex animosis et præstanti vigore
hominibus, qui quasi Spartanis legibus vivebant; quas tamen Christianæ religiones, omniumque pro
victu, et honesto cultu rerum abundantia temperaverant.
...
[ad indicem]
3476. ...
3477. ...
3478. ...
3479. ...
3480. Loci excerpti ex Ioannis Friderici Herelii (1745-1800) satira cuius inscriptio est De statu rei publicæ
Moropolitanæ :
[ad indicem]
Quem vero, inquit Lucianus noster, Deum nostros tali honore (Moropolitanos enim avitos
mores deseruisse numenque alienum sibi elegisse fingitur) dignum censuisse autumas? Stupor est
veteribus prorsus ignotus, nunc multis gentibus sanctus et verendus, despectus fere nullis. Cuius de
divinitate minime quemquam dubitare sinit incredibilis celeritas, qua Moropolitanorum animos
sibi devinxit; ipse enim Liber pater, huic si conferatur, Indos multo edomuit tardius. Hinc et
augustissimum ei templum posuerunt et pompam quotannis sollemnem ducunt, pulvinarque
struunt.
3481. ...
3482. ...
3483. ...
3484. ...
3485. Hæc, inter alia, referuntur in præfatione illius Corporis illustrium poetarum Lusitanorum qui Latine
scripserunt :
[ad indicem]
En tibi, humanissime lector, Corpus illustrium poetarum Lusitanorum, qui Latine scripserunt, jam
diu promissum et hucusque dilatum ...
Credo autem Corpus istud perjucunde acceptum iri humaniorum litterarum cultoribus, cum illapsa
in intimos sensus latinitatis munditia et carminis elegantia inescatum animum atque illectum nova
quadam voluptate perfundet, forsitanque hominum incuriæ irasci continget, eo quod tam præclara
Lusitanorum Vatum monumenta hucusque luctantia cum blattis, veluti despicatui haberet, hisce
tantum ignoverit reliquiis, e quibus liquido noscitur quantum amissum fuerit in ceteris, quæ Augusti
sæculo vix elegantius aut loculentius effundi potuissent.
...
[ad indicem]
3486. ...
3487. ...
3488. ...
3489. ...
3490. Versus de terræmotu Olisiponensi quos Elpinus Duriensis (1745-1818) exaravit :
Vrbs Lisiæ princeps subito concussa tremore,

heu cadit in cives culmine lapsa suos!
Horrendas reserat fauces terra, ima dehiscens,
visus et infernas Pluto aperire vias :
Intumuit Neptunus aquis in mœnia versis,
absorpsitque viros unda refusa vadis.
Sævit, et ardenti rapidas vomit ore favillas ;
et, quæ restabant, Mulciber urit opes.
Proh urbem invisam Superis! quis talia cernens,
heu! neget in te omnes bella movisse deos!
[ad indicem]
3491. ...
3492. ...
3493. ...
3494. ...
3495. ...
3496. ...
3497. ...
3498. ...
3499. ...
3500. Iuvenis Alexandri Volta (1745-1826) versus excerpti e carmine didascalico quo de Naturalibus Quæstionibus
novissimisque scientiarum naturalium repertis egit :
[ad indicem]
Hinc cœpere cavæ secreta per avia terræ
Infernas temptare vias cæcosque meatus:
Scilicet excurrunt per subterranea castra,
Deveniant donec celsæ fundamina molis.
Hic ubi castrenses fodere capacius antrum,
Pulveris aptus nitrati glomeratur acervus.
Dein patulos aditus iterum ingesto aggere terræ
Præcludunt reducemque viam retroque relictum
Passim iter obstruere et cava subterranea certant.
Tantum escâ instructum servant de more foramen,
Conceptos ut ad ima vehat, quasi nuntius, ignes,
Opportunum ubi tempus adest quo tecta sepultas
Exerat inferno de carcere machina vires.
(…)
Dant escæ flammam, furit hæc diffusa repente
Fomite inardescens nitrati pulveris et iam
Impatiens claustri cælo sursum undique temptat
Liberiore frui superasque evadere in auras;
Quod tandem assequitur magis obluctante renisu
Exacuens iram; præcelsam hinc funditus urbem
Eruit. (…)
[ad indicem]
3501. …
3502. …
3503. …
3504. …
3505. …
3506. ...
3507. ...
3508. ...
3509. ...
3510. Gadso Coopmans (1746-1810) carmen scripsit de Variolis cuius pauci versus aliquot deinceps exscribentur:
[ad indicem]
Humano generi pestem quæ causa tremendam,

qui casus rerum fœdi contagia morbi
attulerint, priscis non unquam cognita sæclis;
quæ sit cura mali; quis tanti muneris auctor,
dicere fert animus, Phœbo aspirante labori.
Scilicet hæc quondam non dedignatus Apollo est,

quum caneret lapsis hominum solatia rebus.
Forsitan et feros olim meminisse nepotes
qui nos excruciat, morbum pestemque juvabit,
quum cæli tractu verso, volventibus annis,
mitior afflarit terras et purior aura
seraque Varorum nomen deleverit ætas.
Quisquis ades, linguis pariterque animisque favete!

dum tenui medicum plectro mulcere laborem
aggredior sævæque luis depingere formas.
At tu, quæ cæli motus, quæ conscia fati

sidera et immensas arces scrutaris Olympi,
Uranie! causas memora, quæ semina labis
insolitæ dederint, nostro quæ tempore tractus
aeris incestat, qua solibus ardet anhelis
et qua terra riget Riphæis terra pruinis;
quam tulerit prudens rerum Medicina salutem
quamque, Deo monstrante, viam patefecerit usus.
[ad indicem]
3511. ...
3512. ...
3513. ...
3514. ...
3515. Franciscus Carbonius carmen didascalicum De coralliis scripsit cuius primi versus hi sunt:
[ad indicem]
Qui quondam, nostris quæ morbida sæviat oris

atra lues, cecini; Phœbo dein auspice, Thuscis
Pæonias aptare modis mens institit artes,
atque salutiferas doctis inscribere leges;
ignotas tentare vias maioribus ausis
adgredior. Quæ Coralii natura, quis usus,

morborum qua vi præsens vim frangat, et iras,
Mæonio primus meditabor carmine. Mecum
Palladiæ vos, o pulcherrima cura Coronæ,
vos mecum, Socii, propellite in æquora cymbam
Algara qua præbet portumque auramque patentem.
Principio, arboream in faciem, frondentis ad instar

arbusti, ramos humilis referensque myricæ
quod tibi succrescat propendens æquor in imum,
non hæc continuo subeat sententia mentem,
arboris esse genus neu dixeris ilico plantam
coralium: sunt plura mihi, queis talia prudens
sentio, nec falsa deludor imagine rerum.
...
[ad indicem]
3516. ...
3517. ...
3518. ...
3519. ...
3520. Hoc præclarissimum carmen academicum, quod primum edendum curasse videtur Christianus Gulielmus
Kindleben (1748-1785), versibus constat rhythmicis quorum radices alte profundas sæculo XII inveneris. Deinceps
exscribam quaternas strophas quibus incipit carmen, addita stropha finali :
[ad indicem]
Gaudeamus igitur
iuvenes dum sumus. (bis)
Post iucundam iuventutem,
post molestam senectutem,
nos habebit humus.
Ubi sunt qui ante nos
in mundo fuere?
Vadite ad superos,
Transite ad inferos,
ubi iam fuere.
Vita nostra brevis est,
breve finietur.
Venit mors velociter,
rapit nos atrociter,
nemini parcetur.
Vivat Academia,
vivant professores.
Vivat membrum quodlibet,
vivant membra quaelibet,
semper sint in flore.
[...]
Alma Mater floreat

quæ nos educavit,
caros et commilitones
dissitas in regiones
sparsos congregavit.
[ad indicem]
3521. ...
3522. ...
3523. ...
3524. ...
3525. ...
3526. ...
3527. ...
3528. ...
3529. ...
3530. Carmen ex opere c.i. Fructus autumnales excerptum, quo Mathias Petrus Katančić (1750 – 1825) post diutinam
siccitatem ab Iove petit pluviam:
[ad indicem]
Quid, magne, cæli vertice, Iuppiter,
alto moraris? Quid patientibus,
Phœbe quater cornu innovante,
perpetuos Phætontis æstus
non mittis imbrem? Non reficis solum,
crebros hiatus sole quod igneo
ustum querenti monstrat ore
atque petit pluvios liquores?
Cratere divum nectar eburneo
potas in aula nobilis е manu
Hebes, amœno vel beatus
assidue recreare luco.
Aut fronte bellam prendere blandula
ardes puellam, dum violas legit
per prata Sidonis virago
datque tuo capiti corollam
incauta, tauri dum specie Iovem
nescit latentem, dum levis insidet
tergo et cava mulcet ferentem
multa manu rapiturque ponto.
His parce ludis, maxime Iupiter,
et, si tibi cura est generis tui,
audi preces natum et salubrem
da populo pluviam petenti.
[ad indicem]
Eiusdem poetæ carmen Sapphicum Ad silvam Parnassi Pannonii dicatum:
Silva Parnassi, teneræ phalanges

quam colunt divum, nemorosa, salve!
Silva, sacrata redimita Lauru,
dives Apollo
quam tenet, casta medius caterva
Naiadum, suavi modulante plectro,
Silva, Cultoris peramœna docti
consita cura!
Ipse dulcentis citharæ sonoras
prendere arguto calamo docebat
chordulas nostros digitos sub umbra,
Silvula, vestra.
[ad indicem]
3531. …
3532. …
3533. ...
3534. ...
3535. Hoc carmine Gaetanus Bugantia (1752-1812) somnifugæ potionis Arabicæ seu cafēī amaritiem laudat. En tres
versiculi gustum ut habeas, nec tamen amarum. Pressis vocabulis viridi colore scriptis sublineatisque, aditus
præbetur ad integrum carmen :
[ad indicem]
Saccara tum cyatho ponenda: herus addit, ‘avara

saccara pone manu: Caffæi nempe saporem
dulcedo obtundit; Caffæi gloria amaror’…
3536. ...
3537. Iunii Restii (1756-1814) satyrarum excerpta aliquot:
[ad indicem]
Hisce versibus rationem exponit Restius qua satyris suis hominum vitia reprehendat:
[...]
Hoc satyras tentare, tibique inscribere librum

me jussit, cujus ratio exponenda, priusquam
ingressus pleno dem vela tumentia Nereo.
Non mihi consilium est, scelerum fœdissima quæque
elatrare palam, aut sævum intorquere flagellum,
deque Numæ populo quemquam arripuisse viritim
Lucili ritu. Turpe et pariter facile hoc est.
Præterea vetus hæc nimium, cantataque pridem
omnibus et lippis nota et tonsoribus usque est
fabula, quis viduam prægnantem fecerit heros,
quique fuit mœchus post Stoica verba Sophistes,
cetera de genere hoc seges est ditissima, semper
in promptu, solum messoris et indiga falcis.
An populo misso proceres mordere, patresque
romanos suades? Igitur prætoribus audax
insiliam, atque triumphalem deponere laurum,
et se a criminibus jubeam purgare patratis,
confisus pedibus senis, et vindice Phœbo?
Hoc ego non faciam sanus: quamvis neque durum hoc,
nec sit difficile. Atqui quod caput omne, reique
totius est summa, hac re nil minus utile. Nulla
notior in vulgus manavit fabula, quam Argis,
Persepoli, Romæ, Thebis, Lacedæmone, Athenis
persimiles proceres compto esse novoque libello,
cui titulus minio est et pumice mundus et auro:
Quem si introspicias penitusque evolvere pergas,
invenias priscis deplorata illa tragœdis,
concubitum Œdipodis, mensas irasque Thyestæ,
unum et idem patres peccant, populusque Quirini.
[ad indicem]
3538. ...
3539. ...
3540. Aliquot Hœufftii (1756-1843) carmina :

[ad indicem]
Ad Morpheum
Stent tibi sic geminis semper bipatentia valvis

limina; sic, Morpheu, Nox sit amica tibi:
sic tibi non desit capiti pendere papaver;
sic cristata tibi victima sæpe cadat!
Vincta iacent somno nostræ dum lumina amicæ,
alternas linquunt sideribusque, vices.
Somnia tranquillam turbent, face, nulla quietem;
sit pax nocte, die quæ solet esse, comes!
Et, si dia vacat nullo mens tempore sensu,
virginis una oculos ludat imago mei.
In dominam ab ape punctam
Lædere tune meos audes, apis improba, amores,

figere tune armis ora venusta tuis?
Crede, dabis pœnas; stat totam evertere gentem,
cereaque ultrici tecta cremare manu.
Forsan at insontem te lusit amabilis error;
non se culpa parum quo tueatur habet.
Halat, Hymetteum nisi mel, nil spiritus oris,
purpureas referunt labra colore rosas.
In Icarum
Discere, Icare, quid iuvat volatum?

Discere, Icare, te iuvet natatum.
[ad indicem]
Heraclitus et Democritus
pictore Bramante
Omnia prosequitur dum fletibus Heraclitus

Democrito risus omnia dumque movent,
dignior hinc fletu Democritus esse videtur,
risu Heraclitus dignior inde mihi.
[ad indicem]
Poculum Corinnæ
Nuper, furente sole,

sitim scypho levabam,
pellucidi fluenti
aquam scypho tenente,
admoveramque labra
qua parte pulchra virgo
modo bibens Corinna
admoverat labella,
labella dulcia illa,
sedem quibus Venustas,
sedem tenetque Suada.
Vix ora tinguit humor,
quin intimas flagrare
mox sentio medullas,
ignis repente totus.
Si tanta vis aquarum,
quid non putes futurum
fuisse de misello,
Bacchi patris liquorem,
si poculo bibissem,
Corinna quo bibisset.
[ad indicem]
3541. ...
3542. ...
3543. ...
3544. ...
3545. Locus excerptus e Friderici B. Osiander (1759-1822) Epigrammatum prologo :

[ad indicem]
Ex quo tempore medicæ me addixi scientiæ, illi imprimis addiscendæ operam navavi, qua sola ad
admirabilem corporis animalis structuram accuratius cognoscendam aditus est, Anatomiæ quippe et
Zootomiæ. Factum est inde ut, et alia me incesserit lubido, colligendi nempe corpora animalia
eorumque partes vel ad cognoscendam eorum structuram facientes, vel denique refellendis
præjudicatis opinionibus inservientes. [...]
Maxima collectorum pars spirituosis liquoribus erat adservanda.
Cum vero hieme anni 1806, dolore quodam rheumatico e somno sæpius excitatus, mediæ noctis horas
pervigilare cogerer, variæ otii consumendi cogitationes, ut pervigilantibus fieri solet, mentem
subierunt, tandem et versus componere in memoriam rediit. Invocavi itaque gratas juventutis meæ
socias Musas, ut hilares mihi ludant et innocuis versibus temporis fallendi dolorisque leniendi
præbeant facultatem. [...]
Cum animi autem voluptate interdum animadverti, amicis, me meumque Museum invisentibus,
ipsique Heynio nostro, non displicuisse hos versus. Quo adhortante, mecum constitui eos, utut leves,
resumptos quasi juventutis meæ, lusus in amicorum benevolentiam ac memoriam typis exscribendos
curare, eosque, distributa priore editione, novis curis emendare, epigrammatibus augere et figuris
quibusdam ære excusis, [...] exornare.
Quo sensu vero Epigramma intelligi velim, indicabo. Sciatis licet: censeo epigramma proprio et
antiquissimo usu esse brevem et metricam inscriptionem, vel, ut Scaligeri verbis utar: “Poema breve
cum cum simplici cujusdam rei vel personæ vel facti indicatione”; neque vero id absolute esse debere
aculeatum carmen.
Recte quidem: “Epigramma sit instar apis, sit isti aculeus, sint sua mella, sit et corporis exigui”;
neque tamen semper et universe acumen ipsi est necessarium.
[...]
In cerebrum humanum spirituoso liquore asservatum.
Queis divus, sapiens homo fit, queis crimina patrat

organa sunt cerebro nunc adaperta tibi.
Dotes, facultates atque institutiones hominis in singularibus cerebri partibus ita esse dispositas, ut
animus bellicosus, animus furandi et trucidandi, æque ac amor veritatis, mansuetudo, theosophia et
considerantia proprium habeant organon, Cel. Dr. Gall universam fere Europam ore litterisque
docuit. At cum Cel. Dr. et Prof. et Equite de Ploucquet fatemur contendimusque illum, qui
fundamentum facultatum et inclinationum omne et solum in cerebro quærit, materialismi philosophici
haud adeo injuste accusari.” ...
[...]
In simias spirituoso liquore asservatas.
Simia, quam similis turpissima bestia nobis!

Ne similis fias, turpia facta fuge.
... Simiæ, quod animam habeat ridiculam, esse ob id, putat Galenus, corpus ridiculum;
hominem autem, quod animam habeat rationalem, ob id etiam corpus solum inter ea, quæ sunt
super terram, habere divinum atque optime ad animæ potentiam et facultatem comparatum.
...
[ad indicem]
3546. ...
3547. ...
3548. ...
3549. ...
3550. Antonii Iosephi Stein (1759-1844) disticha de Amore Capnophilo :
[ad indicem]
Scandit Amor nuper, Charites visurus, Olympum:

In terris multum namque moratus erat.
Spicula nulla sonant humeris, sed feta tabaco
Pyxis, fumicique in pharetra tubuli.
Viderat in terris deus hæc, didicitque, supellex
Mammæ ubi desuetos ista decet pueros.
Obvius it Charitumque chorus, fratremque salutat:
Corripit insolitas advenientis odor.
Pyxida Amor profert, aperitque et præbet apertam
Euphrosynæ: “Binis en cape digitulis
Pulveris ambrosii micas, et naribus hauri!”
Sic ait, exemplo dum præit ipse suo.
Adspiciunt Charites turpantem pulvere nasum:
Conspurcat faciem sordida proluvies.
Offensæ adspectu se avertunt, pyxida fœdam
Horrentes casta vel tetigisse manu.
Quod miratus, Amor tubulum de tegmine promit,
Et silici optatos excutit igniculos:
Quīs herbam inflammans, animam pellitque trahitque,
Et iustum tubuli rite patravit opus.
Exhalat tepidos perque os naresque vapores:

Putida de fumis aura Mephitin olet.
Tum spuit et screat et tortis madidisque labellis
Effutit vasto mutila verba sono.
Interea nimbos buccis turgentibus efflat,
Sulphuris in medio turbine luxurians.
At virus nitidos Divarum mordet ocellos,
Ambrosia et dirus polluit ora vapor,
Et Cacum Charites vel adesse Typhoea credunt
Ignivomum, subito corripiuntque fugam.
Obstupuit puer, et, modo quas iactaverat artes,
Ingratas teneris esse videns Charisin,
Adreptam iratus iam pyxida spargit in auras,
Et pedibus calcans comminuit tubulum,
Et pharetram frangit, quod et hæc fœtebat odore,
Pestifero ætherias inficiente plagas.
[ad indicem]
3551. …
3552. ...
3553. ...
3554. ...
3555. Huius elegantis poetæ, nomine Caroli Christiani Schilling (fl. 1761), duo carmina excerpenda hic curavi.
[ad indicem]
Elegia
Durus eram, Venerisque potentia regna negabam,

et telis pueri numen inesse sui.
Splendida dicebam veterum mendacia vatum
fecerat irata quod face sævus Amor.
Heu mihi! nostra luet quantas dementia pœnas
ipse Amor admissi criminis ultor adest.
Fallor? an ex pharetra depromit tela soluta?
atque in perniciem dirigit illa meam?
Horreo. Per geligos humor mihi defluit artus.
Obduro? an victas porrigo sponte manus.
Cur potui facibusque Deum iaculisque potentem
lædere? quam fuerat tutius esse procul!
Parce, precor, sævas in me torquere sagittas!
Accedam titulis parvula præda tuis.
En! Quam trita mihi vestis! quam lumina torva!
Et fugiant compti quam mea verba sales.
Non me nobilium commendat fama parentum.
Invenies, melius quem tua tela petant.
Vana loquor. Volat, heu! volat irrevocabile telum.
Et simul in lacero pectore vulnus hiat.
I nunc et nostros, dixit, ride amplius arcus,
Ipse tui vindex criminis acer eris.
Dixerat. Ingemui, caros sensique dolores.
Ridentem at rapuit mobilis aura Deum.
Hoc primum carmen, distichis compositum, fabulam refert Cupidinis Phœbo irascentis, quam Ovidius tam
venuste narraverat versibus hisce:
Primus amor Phœbi, Daphne Peneia, quem non
Sors ignara dedit, sed sæva Cupidinis ira...
[ad indicem]
Huic alteri carmini, endecasyllabis constanti, aura nescio qua romantica ante tempus afflasse mihi videtur:
Magdalæ rus profectæ
Eheu! cur mea rusticationes

amas, Magdala? cur nigros recessus?
Invitantia cur leves frequentas
somnos flumina? cur libens in herba
dulci flamine ventilaris auræ?
Rus et flumina, somnus et recessus
atque auræ sine te mihi molesta.
Fac me, fac socium tibi profectæ.
Tunc tuæ mihi rusticationes
placent, Magdala, mi nigri recessus.
Invitantia tunc leves frequentes
somnos flumina, tum fruaris aura.
Spectator tibi non ero otiosus,
et languentia blandiente somno
et nudata iocante colla vento
infusus sine fine suaviabor;
et quodcumque solet magis patrari
si solus iuvenis, puella sola.
Rus et flumina, somnus et recessus
atque auræ sic mihi erunt suaves.
[ad indicem]
3556. ...
3557. ...
3558. ...
3559. ...
3560. Andreæ Chénier (1762-1794) carmen ad honorem Iacobi Sannazarii :

[ad indicem]
Φαμί τὸ δ’Ἀρκαδίας πρῶτον, μετὰ Πάνα συρικτὰν

βωκόλος Ἀνδρείας, βωκόλον Ἀκτιάδην.
Acti, romanæ magnum decus addite Musæ,

Acti, et Tyrrheni tu decus eloquii,
Pan etiam Arcadia dicit se judice victum
dum ludis patriis pastor arundinibus.
Dumque iteras latiam per litora primus avenam
delphis arionius jam tibi terga parat
emerguntque freto perque æquora summa choreas
ducunt cæruleæ, candida turba, Deæ.
[ad indicem]
3561. ...
3562. ...
3563. ...
3564. ...
3565. Epigrammata aliquot pauca Francisci Sánchez Barbero (1764-1819), poetæ, natione Hispani, vere ingeniosi,
acrioris nempe ingenii, mordacis, dicacis atque subobsceni, velut novi Martialis exempla :
[ad indicem]
De basiis :
Basia quod raptim tulerim, tulerisque, gravaris:

en tua reddo tibi; iam mea redde mihi.
Quæ res mira sit :
Ingens prodigium! Rosit mus undique vestem.

Si murem vestis roderet, illud erat.
Ad grammaticos :
Quod gignit pater est et mas. —Bene disseris. —Ergo

mentula mas, ergo regula vestra cadit.
Cupiditas virilis :
Cur homo suspirat semper muliebre foramen?

Vnde exit, semper quisque redire cupit.
Laus Veneris :
Visus, colloquium, complexus, tactus utrimque

Et coitus Venerem concinuere Deam.
Poeta queritur de iniquo exsilio quod patitur :
Tellurem natura suam partitur in omnes:

Qua spolior partem quis mihi reddet eam?
[ad indicem]
De quodam clerico salutem iactura ponderosi libri sacri petente :
Horribili vento navis iactatur et undis:

Quod cuique est gravius, glutiat ira maris.
Et cupidus Frater navis parere magistro,
proiecit librum, pondera quanta, sacrum!
Hoc denique Francisci Sánchez Barbero epigramma tibi, lector studiose, commendo, cuius priores
versus mihi referre videntur septimam Horatii Epodon libri Oden, posteriores autem vertuntur in obscenam
deprecationem belli ac violenti furoris ex cæca libidine exorti :
Oratio ad Graios et Troianos duces et milites.
Bellum Troianum, pinxit Ioannes de la Corte, s. XVII
Quō ruitis scelerāre manūs, gens impia, nēquam,

atque catervātim Libitīnæ mittere quæstum?
Stāte, virī, ferrō innixī. Quæ dīra cupīdo
sanguinis et cædis tālēs exasperat īrās?
Quis movet arma furor cunctæ? vel Græcia certe,
triste nefas! Vel Troia, cadēs collīsa duellō.
Audīte, ō Procerēs, animīsque hæc fīgite vestrīs
verba. Quid hīc agitur? Numquid commūne perīclum
fortūnæ? Patriæve decus? Responsa silentēs
Redditis. Intueor iam iam pallescere vultūs,
et stupidās mentēs rapidī ceu fulminis ictū
perculsās. Audīte tamen: cognoscite crimen,
illius et pudeat. Bellī tēterrima cunnus
causa, Ducēs. Retinēre queō vix ōre cachinnōs.
Quid vōbīs, Helenæ cunnō? Genitālia surgant.
Signa ferat, bellumque canat pater ipse Priāpus.
Testiculīs sēdēs linquentibus, agmine factō,
testiculī rabidī pēnēs capita alta ferentēs
pēnibus hastātīs, aut membra tumentia membrīs
certātūra ruant. Vōbīs pax rīdeat alma!
Vēsānī pereant! Dīxī: vōs plaudite vātī!
[ad indicem]
3566. ...
3567. ...
3568. ...
3569. ...
3570. Versus ac poematia aliquot Ioannis Stephani-Judith Forestier (1764-1830) ad prosodiam explicandam:
[ad indicem]
Puer excusat garrulitatem.

Garrio. Si quid inest vitii, peccasse fatebor,
at mihi debentur tali pro crimine laudes.
Garrit quidquid habet festivum et amabile mundus;
garrit cum teretes inter fluit unda lapillos;
garrit vere novo modulans philomela sub umbra;
garrula fertur apis, parvo dum bombilat ore;
garrulitate placet resonans in vallibus Echo.
De pueris.
Felices nimium pueri, sua si bona norint!

Illos non raptat per mille pericula belli
laudis cæcus amor; non illos enecat auri
insatiata fames, nec honorum dira cupido.
Quum prope iam medium sol altior attigit orbem,
illos e placido mater dulcissima somno
excitat, atque dapes festina petentibus offert.
Curarum expertes equitant in arundine longa,
ludunt cum paribus, rident, saliuntque canuntque.
Vt sol decedens crescentes duplicat umbras,
sponte sua in noctem teneros sopor occupat artus,
nec pueris somnos abrumpit cura salubres.
[ad indicem]
3571. ...
3572. ...
3573. ...
3574. ...
3575. ...
3576. ...
3577. ...
3578. ...
3579. ...
3580. Locus excerptus ex Faustini Gagliuffi (1765-1834) opere cui index Specimen de Fortuna Latinitatis :
… [ad indicem]
Habetur nimirum in præstantissimis libris quasi lydius lapis, quo aurum a metallo viliori
diiudicetur: habentur et acutissimæ criticorum sententiæ, quarum ope factum est, ut non pauca nec
parva in antiquissimos auctores artificum errore insinuata censores nostri, quod audacissimum videri
potest, rite varianda aut expungenda susceperint, et divinationem suam, quod admirabile dici debet,
fide codicum, qui dudum reperti sunt, splendidissime comprobarint. Ecquæ per fidem vestram , ecquæ
alia est lingua, quæ tam certam placidamque in stationem pervenerit?
Dicemus igitur rem fortasse inauditam sed certe non contemnendam, linguas nimirum, quæ
familiares aut viventes appellantur, usu quotidie perfici, usu ipso temerari: linguam vero latinam
auctorum principum numero, consensione et fama stabilitam, nullo novo arbitrio, novo iure , nova
forma coerceri, et inconcussis ab Augusto fundamentis ita inniti atque ita vivere, ut et vita fruatur
perenni et nulla vitæ mutabilis detrimenta patiatur.
Vigebat ad seculum XVIII latinitas in academiis, in actis sollemnioribus, in omni genere liberalium
disciplinarum. At, postquam hanc eius præstantiam ægre ferre iam cœperant quidam non vulgares
nec indocti viri
...
[ad indicem]
Gaudeant igitur omnes linguæ, quibus utimur, honore non dissimili et sine ulla invidiosa
dictatura: diligamus privatim unusquisque nostrum alteram aut alteram linguam, quam pueri, vel
iuvenes didicimus, seniores perdendam negamus, nobisque in patria vel peregre commodiorem
experimur; sed quoniam indignum vel periculosum esset linguam, quam publicæ utilitati voveamus, e
recentioribus eligere, restat, ut in veteribus diiudicandis breviter immoremur.
…
et potius dicemus, linguam græcam, licet illa sit omni divitiarum genere referta, carere quibusdam
dotibus quæ latinam vehementer commendant. Hæc porro vel mediocri sub præceptore facilior: hæc
et opibus suis et græcis spoliis et tot tantisque rerum antiquarum adminiculis ornatissima: hæc multo
minus obsoleta et minus a rebus hodiernis aliena: hæc et hodie et quotidie ita magis didita, ut possit
non solum sine invidia linguis recentibus, sed etiam sine iniuria veteribus anteponi.
Quid plura? Eramus, quod erant in tota Europa christiana prope omnes ætatis nostræ
adolescentes, qui ante odium in scholas latinas conceptum ad gravissima quæque studia crescebant
pares, et quorum quamplurimi rem publicam literariam et civilem sui nominis fama compleverunt.
Poterunt, ita enim credimus et speramus, poterunt scholæ publicæ, ut omnia humana instituta, sensim
fieri experiendo meliores; patent tamen et hodie, quæ iustis parentum votis religiose facileque
respondeant. Commendetur igitur idoneus idoneo doctori discipulus : schola pueris esse solet non
carcer quem oderint, sed ludus quem libentissime quærant.
…
[ad indicem]
Quum a XIII ad XVIII sæculum frequentissimis christiana societas ornabatur hominibus, quorum
hæreditate patrimonium nostrum ampliatum est, latine passim scribebatur de argumentis populari
ab intellectu sensu que semotis.
…
Prodibant e quavis Europæ parte scriptores latini, qui doctrinam reconditis ex artibus
dimanantem omnium gentium optimatibus consecrabant; et idcirco sine mora, sine tot miserrimis ex
altera in alteram linguam versionibus et sine supervacanea iamque intolerabili librorum proluvie,
sapientes cum sapientibus a Thamesi ad Istrum, et a Scandinaviæ finibus ad Siciliam et Sardiniam
colloquebantur. Fuerint illis etiam temporibus nonnulli viri spectatissimi qui de aliqua insigni
quæstione insolitam aliquam ob caussam latine non scripserunt. Illud tamen certissimum est, eos e
maioribus nostris, qui sibi latinitatem apud gentes interpretem esse voluerunt, scientiæ commodo et
sibimetipsis egregia cum laude prospexisse. Dicesne barbara fuisse illa tempora? aut latino in
labyrintho periisse tot immortales illorum temporum homines, qui physicis et mathematicis,
iurisperitis et philosophis omnibus perpetua dædalea fila elaborarunt? aut tenebras tunc tandem
evanuisse , quum Encyclo pediæ gallicæ titulus nostras aures implevit ? Habeat suam sibi opinionem,
qui opera olim pretiosa dedignatus, collectiones hodiernas nihil non promittentes aucupatur,
paucisque mensibus et sine ullo improbo labore ad omnem litterarii nectaris suavitatem perventurum
se sperat. Ille autem, qui nova omnia, etiamsi faciliora et delectabiliora videri possint, sine amore et
sine odio existimat, speciosis quibusdam illecebris sese irretiri non sinet, et libens nobiscum precabitur
, ut ad evitandam babylonicam aliquam novam linguarum perturbationem illud iterum non
displiceat, quod non sine communi gentium utilitate nec gravi sine causa tot sæculorum decursu
placebat.
Sed, si quis, qui latinitatem ignorat, sciscitetur, quo modo latinum fieri poterit earum rerum
nomen, quæ nunquam antea innotuerant; ea, respondemus, id fiet arte, quam latinitatis periti nec
difficilem nec temerariam esse sciunt, quamque recentissim etiam physici sine ulla doctorum
hominum querela adhibuerunt atque adhibent. Iuvat vocem aliquam vel græcam vel hodie ab aliquo
auctore non latino propositam pru denter et belle sic inflectere , ut civitate latina donetur ; nec nos,
quum hac rara necessitate premimur, illud tentare pudet , quod sæpissime sagaciterque a maioribus
perfectum est. Latine et satis latine scribebantur disputationes severissimæ de iure publico, poëmata
didascalica ad pulchritudinem veritatis nobilitandam, demonstrationes difficillimæ de studiis
mechanicis, hydraulicis, opticis et astronomicis: breviter et graphice pingebantur vegetantia, fossilia,
animalia: facillime vulgabantur leges Keplerianæ et prima tubi Torricellini prodigia: evidentissime
narrabantur experimenta de vi electrica, de vi magnetica, de actione caloris, de multiplici corporum
aëreorum fluidorumque natura. Si heri, cur non hodie, cur non cras? An latinitati an scientiæ aliquam
turpitudinis notam inuri diceremus, si ageretur de cuspide Frankliniana, de pila Voltaica, de Vrano,
de Platino aliisque nominibus simili vel etiam meliori artificio in latinitatem et scientiam ingerendis?
Atque utinam res novæ quæ novo nomine suo digniores apparent, non designarentur nisi latino vel
latine instituto vocabulo! Tunc enim quæque gens hoc unicum vocabulum haberet ante oculos , quod
suæ linguæ suam ad normam temperatum insereret; nec cogeremur multarum gentium modis a
nostra lingua abhorrentibus nativam loquendi scribendique proprietatem contaminare. Quacumque
ergo e parte hanc quæstionem inspexeris, non indignabere profecto, si optimum in quavis altiori
scientia consilium fore opinemur, ut scita paucis inquirenda latine scribantur. Iusta esset indignatio
tua, si quis vellet , ut doctores , quotquot sunt , omnes latinis in elegantiis consumerentur. Fuerunt
procul dubio philosophi et physici, qui excelluisse dicti sunt et scientiæ et latinitatis causa; sed, nisi
quem eorum laboriosa potius vanitas, quam veritatis propagandæ studium abripiat, satis eum et sibi
et humanæ societati consulturum affirmamus, ubi laborem non difficilem suscipiat legitime
honesteque scribendi. Sunt enim quædam, in quibus vel latino vel quocumque stylo exaratis non
iucunditas, sed doctrina et severitas expectatur.
[ad indicem]
3581. …
3582. …
3583. …
3584. ...
3585. Ioannis Muntanerii (1766-1847) versus ad amicum de veridicæ historiæ pretio :
[ad indicem]
Nos igitur sapiens Academia regia, cultrix
Historiæ, gremio junxit, amice, suo?
Nobis tanta fides? Tanto dignamur honore?
Nos post fata quidem gloria tanta manet?
Præclarum certe munus: præclara facultas;
præstans ingenium sed petit istud onus.
Noscis, care mihi, quales distinguere dotes
historiam deceat, qualia Clio canat.
Vera canit Clio, vario decoratur amictu,
atque ex transactis sæcla futura monet.
Historia est mundi lumen, vitæque magistra,
sol jubare irradians sæcula cuncta suo.
Dux ibi, miles, eques, nequam, insons, dives, egenus,
et morum canones, et documenta legunt.
Præmia virtuti seu debita, sive tributa,
seu dilata diu, sive negata, notat.
Omnia perlustrat, rimatur singula visu;
illiusque aciem nemo cavere potest.
acris, prompta, sagax, sollers, subtilis, acerba,
nec laudes sperat, nec timet illa minas.
Versanti, semper detractis vestibus, offert
et decus et probrum, turpia recta simul.
Alitis instar, rupe homines speculatur ab alta,
ut verum inde bonis nuntiet, atque malis.
Sæcula prætereunt, manet ipsa in sæcula constans,
quamvis longæva non superanda die.
Nam nova semper adest, nunquam labente senescit
tempore, sed florens, robore firma, viget.
Depictæ tabulæ similis, quæcumque colore
distinguit proprio, mendaque nulla tegit.
Nescia fallendi, veri schola, prorsus abhorret
fucato vultu dissimulare dolos.
Immo dolos Ithaci regis, vafrique Sinonis,
et Thesei fraudem candida Clio canit.
Anchises, pius Æneas, et fidus Achates,
laudantur merito nomine quisque suo.
Illa nec invidia aut odio, nec amore movetur;
quippe idem historico sunt Otho, Galba, Nero.
Justis ponderibus librantur Scipio, Cæsar,
Pompejus, Marius, Scævola, Sylla, Cato.
Messalina procax, et casta Lucretia, certum
perpetua servant utraque sorte locum.
Thucydides, Xenophon, Tacitus, Sallustius ausi
regibus ac populis seria multa loqui.
Extera quid recolo? Nostratum gloria sane
haud minor est priscis, sed neque fama minor.
Cultores veri Mariana, Savedra, Zurita,
Masdeus, Andresius, Pulgariusque nitent.
Hos omnes viridi cinxit diademate Phœbus;
hos noster, summo nomine, cœtus habet.
Eia age, quid tibi Cervantes? Quixotius heros
fabula an historia est? Quæris? Utrumque tene.
Fingit hic; at verum specie fingentis adumbrat:
Quem reticenda palam, clam retulisse juvet.
Quam dulces pendent isthac ex arbore fructus!
Cortice sub tenui quanta medulla latet!
Ipse suo sæclo major; majoribus ortum
auspiciis nobis flavus Apollo dedit.
Non illi similem videas sermone jocisque.
Exsuperat reliquos, omnibus ille præit.
Ne plura. Historicum vidisti. Sed quid abunde?
Quam mihi, nec dubito, res tibi nota magis.
Certa rei istius nobis exempla dedisti,
queis tibi perpetuum nomen habere licet.
Scrinia doctorum magna cum laude recondent
egregii calami pignora clara tui.
Illic cernere erit quæ de moriente Gerunda
(Si tamen hæc dici mortua, jure potest)
scripsisti. Cernent infanda sorte cadentem,
vincere, et hostiles ludere morte manus.
Aspicient quæ fama tuis de civibus unquam
nec reticere queat, nec reticenda velit.
Scilicet occubuisse viros pro nomine gentis
inclitæ, et horrenda colla dedisse neci.
Quæ tamen, o cari! non est ingloria; vobis
hac nece cælestis vita reperta fuit.
Vobis parta quies nunquam peritura. Perenne
sceptrum, laurus, honor, gloria, munus erit.
Barcino vos celebrat, meritis vos laudibus æquat;
rursus honorati versibus esto meis.
Aspicient quæ mira, domus, et quot bona, flagrans
cura numismaticæ fecerit arte, fide.
Donec enim justi fuerit quis censor et æqui,
hæc tua, tolletur semper ad astra, Bilanx.
Aspicient tandem quæ de Balearibus hisce
Musa tibi inspirat, mens tua grata notat.
Nostri tantus amor, tibi tanta cupido resedit,
ut memorare putes, ut meminisse juvet?
Pro cunctis dignas tibi gestio reddere grates;
gaudebit semper nomine Palma tuo,
Barcino ut illustris gaudet; Verona Catullo,
Mantua Virgilio, Mantua nostra Lupo.
At gaudere meo, quæso, qui nomine possit
Palma tot eximiis nobilitata viris?
Quo, precor, ingenio, seu qua virtute supersum?
Patria queis meritis eminet usque meis?
Laus impensa mihi, summo me, crede, rubore
afficit, en melius te siluisse foret.
Insula sacra, mihi nec debita, nec subeunda:
præsule plus digno Caraca digna fuit.
Heroas ornent sacræ redimicula mitræ;
ornent Thomasios Roigiosque licet.
Ignotus teneat me hic obscurusque recessus.
Me decet alma quies, me domus arta decet.
[ad indicem]
3586. ...
3587. ...
3588. ...
3589. ...
3590. Sic incipit Fragmentum Petronii quod Abbas ille Marchena (1768-1821) scripsit :
[ad indicem]
Hæc dum fiunt, ingenti sono fores repente perstrepunt, omnibusque, quid tam inopinus
sonitus esset, mirantibus, militem ex excubiis nocturnis unum, districto gladio
adolescentulorumque turba stipatum, conspicimus. Trucibus ille oculis ac thrasonico gestu omnia
circumspiciebat; tandem Quartillam intuens : ‘Quid id est,’ inquit, ‘mulier impudentissima? Falsis
me pollicitationibus ludis nocteque promissa fraudas? At non impune feres, tuque amatorque iste
tuus me esse hominem intelligetis’.
Dicto audientes militis comites artissimis vinculis me Quartillamque adligant, os ori,
pectori pectus, femur denique femori adplicantes, nec sine magno risu. Embasicœtas autem, jussu
militis, olidi oris fœdissimis osculis totum me miserum conspurcabat; quæ nec effugere, nec ullo
modo vitare valebam. Constupravit tandem et gaudium integrum hausit. Interim, satyrico, quod
paulo ante ebiberam, omnes in Venerem nervos intendente, Quartillam valenter permolere cœpi,
nec illa, libidine accensa, ludo gravabatur. Solvebantur in risum juvenes, jocosa scena permoti;
namque a turpissimo cinædo subactus, ingratiis ac pæne inscius, quam creberrime cevebam, quum
Quartilla crissaret.
[...]
[ad indicem]
3591. ...
3592. ...
3593. ...
3594. ...
3595. Franciscus Maria Appendini (1768-1837), inter alia magni momenti opera, pereleganti sermone latino scripsit de
vita operaque Bernardi Zamagna, egregii scriptoris, quo familiariter olim erat usus. En, lectrix sive lector, aliquot
lineas eius Vitæ, gustum ut habeas aliquem:
[ad indicem]
Octavus jam annus est ex quo Bernardus Zamagna gravi litterarum jactura naturæ concessit; nec
adhuc quisquam Rhacusii, uhi natus fuerat, neque in Italia, ubi diu in magna celebritate vixerat,
inventus est, qui vitam ejus conscriberet. Atqui iis erat Zamagna animi ingeniique dotibus, eaque ope-
ra evulgavit, ut non solum inter doctissimos suæ ætatis homines recensendus sit, sed cum primis
aureæ Latinitatis scriptoribus comparandus. Quæ res ut jam in causa fuit, quemadmodum vidisti,
Urbane frater, cum Jaderam te conveni, cur elapsis annis omnia de eo scitu digna diligenter
colligerem, litterisque mandarem; ita nunc, ut illa eadem, qualiacumque sint, tui etiam ratione in
lucem emittam, me vehementer impellit. Quum enim uterque nostrum per triginta fere annos
jucundissima Zamagnæ consuetudine ita usi simus, ut sibi non modo nos, sed nostrum quoque
Scholarum Piarum Ordinem præclaris benevolentiæ significationibus devinciret, non satis gratos in
tantum virum nos fore arbitrabar, si nostram in eumdem voluntatem et observantiam posteris
quoquo modo testatam non faceremus.
[...]
Inter urbes Dalmatiæ, quæ, rebus Romani Imperii per Illyricum penitus excisis, in ora maris
exortæ sunt, Rhacusa in primis clara est non modo conditorum suorum virtute, et gloria, sed etiam
numero illustrium virorum, qui a renatis jam inde litteris ad hæc usque tempora unumquodque
doctrinæ scientiæque genus feliciter persequuti sunt.
In hac civitate Bernardus Zamagna natus est V Idūs Novembrīs MDCCXXXV, patremque habuit
Marcum Zamagnam, matrem vero Mariam Cabogam, utrumque patricii generis nobilitate et
virtutum laude spectatissimum.
[...]
Siquidem, traditus in disciplinam hominum Societatis Jesu, grammaticam humanioresque

litteras tunc temporis Rhacusæ magna cum laude profitentium, æqualibus suis non tantum ingenii,
judiciique acie, sed morum etiam gravitate quadam ita præstabat, ut eosdem præceptores ingenti
admiratione afficeret, proindeque omnibus in exemplum ab ipsis proponeretur. Revera insolens, ac
pæne novum erat, adolescentem sexdecim tantummodo annos natum severitatem in moribus senum
propriam præ se ferre, pulcherrimaque classicorum scriptorum loca memoria complectentem Latine
jam accurate cogitateque scribere.
[...]
... se rursus, de more Ordinis sui, ad Latinas Græcasque litteras contulit, ob id certe maxime
fortunatus, quod Rajmundum Cunichium conterraneum suum in hisce audire sibi contigerit. Neque
enim facile dictu esset, quantum Zamagna proficeret, dum illi privatim, ac publice per biennium
penitissimi Græcarum Romanarumque litterarum fontes a tanto viro reserabantur.
[...]
Sed cum hoc tempore ad studium philosophiæ gradum fecisset Zamagna, doctore in dialectica, ac
methaphysica usus est Francisco Ascquasciatio, in physica vero, et mathesi Rogerio Boscovichio
Ragusino et ipso. Atque eo certe majorem, ut mihi videtur, fructum ille ex rebus philosophicis retulit,
quo se in iis, quæ deinde scripsit et vulgavit, operibus sapientiorem ostendit. Ecquis se, absque
philosophiæ artium omnium ac scientiarum ducis ac moderatricis cognitione, in oratoria ac poetica
facultate quidquam valere arbitrabitur? Siquidem philosophi nomen, ut ego sentio, illis certe minus
convenit, qui ex professo, sed horride, ut plurimum, et jejune pertractant scientiarum principia ac
elementa, quam iis, qui res ad philosophiam quoque modo pertinentes, ubicumque sese offerat occasio,
et illa, de qua agitur, materies id postulare videatur, in scriptis suis eleganter copioseque dicunt.
[...]
Confecto philosophiæ cursu Interremnam primum in Umbria, Liburnum deinde in Thuscia ad

docendum a moderatoribus Societatis missus est. [...] quamquam magistri munere distinebatur,
nihilominus subsecivis horis poema de Echo duobus comprehensum libris concinnavit, fratrique suo
Marco egregio philosophiæ et politiornm litterarum cultori nuncupavit [...]
Qui vere poeticen novit, is probe scit, quam invite argumenta philosophica ad poeticam formam
redigantur nativoque Musarum lepore exornentur. Quid vero dicam de episodiorum delectu et
collocatione, sine quibus legentium voluptas prorsus elanguet? Hæc omnia ita a Bernardo inventa,
disposita atque exornata sunt in hoc opere vocis reflexæ, ut hoc uno tantum opere magni poetæ nomen
mereretur.
...
[ad indicem]
3596. ...
3597. ...
3598. ...
3599. ...
3600. Ludovici Girardin (1771-1825) versus aliquot de satura cui index De monomachia sive duello :
[ad indicem]
Vos, quibus a populo rerum commissa potestas

ut foret augusti sanctissima cura Senatus
cunctorum Vitam Libertatemque tueri
et scelera utilibus legum compescere habenis,
usque oratores tantum? Nunquamne iuvabit,
heu, male suspensa iaculari fulmina dextra,
fulmina sacrilegum debellatura furorem?
Iam dudum et late nostris grassatur in oris
monstrum infandum, immane, atrox; dixere Duellum.
Hoc quondam rudis et genio data præda feroci
Europa in silvis genuit, tum sanguine alendum
mandavit furiis. Orco auspice crevit in horas
exitiale malum; nam pacis iura silebant,
inque potestatem legum vindicta ruebat
effera, leti opifex et crebro aspersa cruore ...
(...)
Inter genialis pocula Bacchi
festivasque dapes et lautæ gaudia cenæ,
cui simul accumbunt iuvenis carusque sodalis,
ambo ætate pares, studiis communibus ambo
devincti, ecce, mero venis turgentibus, atrox
dissidium exsurgit, fervent convicia, primo
sævit nuda manus, sed mox ignobile bellum
cessat ut ingenuis indignum et fortibus; arma
poscit Honos graviora: huic sola morte litandum!
[ad indicem]
3601. …
3602. …
3603. Simonis Speijert van der Eijk (1771-1837) versus aliquot deprompti e carmine de Natura :
[ad indicem]
Pandite, Pierides, Naturæ dona benignæ!

Dicite quantus amor Divino Lumine et Igni
cuncta animet, summo ac moderamine cuncta gubernet.
Fundite frugiferæ lætissema munera Divæ
et quidquid pleno largitur copia cornu.
Telluris celebrate decus. Canite aurea cæli
sidera carminibusque immensum exponite Mundum!
3604. …
3605. Locus excerptus ex Iohannis Philipphi Krebs (1771-1850) opere de Caroli Sigonii vita :
[ad indicem]
... Historiam vitæ esse optimam magistram multi homines, rerum usu edocti et experti recte
dixerunt, nec ullam rem, nisi exemplis, perspicue ac dilucide doceri posse certissimum est. Nulla est
enim ars, nulla disciplina, cuius ratio et doctrina tantum valeat, quantum exempla, quæ demum
tenebras, quibus præcepta sæpe involuta sunt, illustare ac depellere possint. Nec aliter se res habet,
cum vitam moresque recte instituere volumus. Exemplis indigemus ad quorum normam nostram
vitam moresque dirigamus. Exempla igitur circumspicere ac quærere debemus optima sive
vivorum sive mortuorum hominum, quæ nos, quid petendum sit, petere, quid fugiendum sit, fugere
doceant. Litterarum studiosis maxime id necessarium est, ne in pravitatis errores incidant, neve
vias ingrediantur, quæ magis abducant a vero, quam ad id, quod verum rectumque sit, recta via
ducant. Quapropter adolescentes quæso mature circumspiciant homines sive vivos sive mortuos,
quorum vita moresque ipsis regula sint et norma. Sed cum in vivis nonnunquam levi aliqua ac
minima offendamur macula, prudentius factum esse existimo mortuum aliquem hominem ingenio
non solum et doctrina, sed vita etiam et moribus præstantem eligere, qui exemplo nobis esse possit,
quod sequamur, quod imitemur. Non desunt eiusmodi docti homines, quos antiqua, quos recens
ætas tulit innumerabiles. Perlustra eorum vitas et unum alterumve elige, qui te litterarum incendat
amore, qui summo te teneat illum imitandi studio, qui viam tibi monstret, ne in devia ferare, qui te
non solum ad laudem, sed etiam ad laborem excitet, sine quo magna non possumus consequi.
Quem si nactus eris, ducem habebis, quem sequare, magistrum qui doceat, præceptorem qui
moneat, quibusque studiis ad magna contendere debeas, facillime disces. Verum etsi gratia
novitatis, quæ tantopere delectat —ita fert natura hominum— caligine nonnumquam obruit
omnem antiquitatem, placet tamen hoc loco recolere memoriam summi viri, quem sæculum
sextum decimum tulit, qui a suis quondam in principibus doctorum virorum habitus est, qui
virtutibus prælucet, qui omnibus ornamentis est cumulatissimus, in quo denique mihi videtur
specimen fuisse humanitatis, industriæ, doctrinæ. Eum tacito monentem, quid faciendum, quid
fugiendum sit, alacerrime sequi iuvabit.
Is est Carolus Sigonius Mutinensis, quem vobis, adolescentes carissimi, tanquam
præcipuum ac singulare exemplar probitatis morum, industriæ, temperantiæ et doctrinæ ante
oculos ponam, quem læti, quæso, intueamini, admiremini, imitemini. Eius vitam, quam potero,
accuratissime narrare constitui.
Vixit sæculo illo, quod aureum quoddam esse prædicatur, sexto decimo, sexagința per
annos, ab anno 1525 usque ad annum 1584, iisdem temporibus, quibus præter sexcentos alios
nobiles et ignobiles viros doctos, quos enumerare longum est et non necesse, vixerunt...
Natus est Mutinæ, antiqua Italiæ urbe, certe anno 1525, non ignobili genere nec inhonesto
patre. Quo die, nusquam relatum legi. Pater, ut ait ipse Sigonius, puerum illis artibus erudiendum
curavit, quibus maxime ad virtutem imbecilla ætas informaretur ...
[ad indicem]
3606. …
3607. …
3608. ...
3609. ...
3610. Epistula ad lectorem exarata in modum præfationis operis inscripti Carmina recentiorum poetarum e
Societate Iesu :
[ad indicem]
Paucis te moror, amice lector. Edidimus in lucem hoc ipso anno selectissima carmina
Italorum Poetarum tum veterum tum recentiorum, quæ nec obesse ob licentiam scribendi, ut fere
usu venit, et prodesse plurimum ob elegantiam studiosæ juventuti possent; atque una promisimus
edituros nos eodem consilio castigatissima carmina poetarum itidem Latinorum. Neque non
adlaboravimus in ea re diligenter; verum id accidit non importune, ut interea venerint in manus
nostras recentissimorum aliquot vatum carmina non modo optima et probatissima, fed eo numero
præterea ut alia si adderentur, in nimiam molem profecto liber excresceret. Quamobrem hæc
seorsum proferri in lucem oportere censuimus, neque solum adolescentibus, sed doctissimis
quibusque viris et in latina poesi apprime exercitatis, atque excultis donari. Ea tu excipe bono
animo quicumque litteris faves, atque deinceps cætera exspecta, quibus obligatam jam fidem
abfolutissime liberemus. Vale.
Versus aliquot Alphonsi Nicolai, quos excerpendos curavi ex elegia cui index:
De obscuritate philosophiæ, ac de repertis Isaaci Newtoni
Non ita Perrhæbi Phœbus me vertice Pindi

captum suavidicis detinet illecebris,
nec me adeo Graji delectat temporis ætas,
olim quum terris corpora magna Deum
versari, inque vicem terra omniparente creatos
mirata est sedes adpetere ætherias,
mirata et falsi Dium genus Amphitruonis,
fataque Dardaniæ tristia militiæ.
Ut non præstantes multo me adpellere ad artes

malim, et quam cunctis artibus antefero
unam, quam studio nunc omni prima virorum
illustrant, Sophiæ pascere amore animum
muneraque, et varios naturæ ediscere mores:
cuncta quibus vigeant corpora seminibus,

fœdere quo coeant primoribus ex elementis,
aut quam multiplices edere sponte queant
ictave propulfu valido collisave motus:
Num recte Phœbi lampada flammiferum
certa fixerit in regione Copernicus, et se
perpetuo tellus turbine circumagat;
Copernicus lucubrans, pictore Ioanne Leone Huens
an magis hæc hærens, depressaque materiai

ponderibus propria sede quiescat iners,
lucentemque rotam Solis quo tramite ducat
ille Brahe Cimbrorum incluta progenies,
ille, inquam, aerios radio describere tractus
ipsa olim puero cui dedit Uranie.
Tum causas lubeat, per quas natura gerit res,

inspicere, unde exstant tam variæ species,
dædala quas tellus fert, et genitabilis aer,
quas et flammea vis et mare squamiferum.
...
[ad indicem]
3611. ...
3612. ...
3613. ...
3614. ...
3615. Versus aliquot decerpti e Godofredi Hermanni (1772-1848) carmine sæculare ad celebrandum quintum sæculum
Academiæ Lipsiensis :
[ad indicem]
Descende, sedes sanguinis inscias,

o Musa, linquens, et nimium diu
deserta vastatæ cruentis
cædibus arva revise terræ:
Revise notæ mœnia Lipsiæ,

et culta puro corde sacraria,
latumque honoratis per orbem
nominibus celebrem palæstram.
Nam sæcularis lumine candido

dies renatus ducere iam choros,
monetque non venale carmen
liberiore sonare plectro,
priscamque Boiæ tollere laudibus

urbem Libussæ, dissidio gravi
lactatam, et egressas catervas:
unde novos tenuit colonos.
Dilecta Phœbo Lipsia, plurimam

mirata pubem et laurigeros duces,
mirata et Ottonem recenti
agminis imperio potitum.
...
[ad indicem]
3616. ...
3617. ...
3618. Locus excerptus ex Henrici Echstadii (1772-1848) oratione ad memoriam Annæ Amaliæ :
[ad indicem]
Ita præclare olim ab Atheniensibus institutum fuit, ut publicæ laudationes haberentur

eorum, qui mortem pro patria obissent: non quo doloris acerbitas renovaretur, sed ut memoria
magnorum civium sancta esset æqualibus, et posteros ad æmulandi studium inflammaret. Simili
nunc consilio academica panegyris in proximum diem Saturni a nobis indicitur, neque alia mente
celebrabitur. Lugemus Amaliam, et, quoad spiritus erit, lugebimus: sed in hoc ipso tam iusto et
acri dolore, quid divæ Manibus, quid litteris, quid Academiæ debeamus, numquam obliviscemur.
Quomodo enim in eam, quæ præsens nobis nobilissimarum virtutum exemplum præivit, sat digne
intueamur, et vitam, quam aut egit in his terris, aut nunc reddita cælo agit, prout par est, apud
animum reputemus, nisi mortem eius ita feramus, eam ut non inani fletu et molli eiulatione, sed
veneratione, sed cultu, sed grata factorum et meritorum ipsius recordatione condecoremus?
Proinde quum elapsi a sepultura dies apud plerosque ad id valuerint, ut iacturam, quam quisque
hoc interitu fecisset, diligentius ponderarent, singulasque lugendi causas et momenta particulatim
æstumarent: nos quidem hac opportunitate sic utemur, ut percensendis breviter bonis, quæ Amalia
tum universæ reipublicæ, tum nostræ imprimis præbuit, divinis eius Manibus pietatis officium
persolvamus.
[ad indicem]
3619. ...
3620. Laurentius Gerard, vir eruditus qui mediante sæculo XIX floruit, librum cui index Brevis Bavariæ descriptio
præfatione munivit qua perennis Latinitatis simulque Latinarum litterarum ingentissimi patrimonii iustum fit
præconium :
[ad indicem]
... Placuit vero, ut lingua uterer, quæ inter artes doctrinasque, quibus pueri in progymnasiis
sive scholis latinis et gymnasiis nostris ad humanitatem recte informari et ad ingenii acumen certo
perduci solent, jam inde ab antiquissimis temporibus primum obtinet locum; cui quidem linguæ
etiam omnes Europæ populos tantum tribuere constat, ut major pars liberalioris educationis in
ejus discendæ studio versetur. Lingua usus sum, quæ, ut olim Roma totius orbis terrarum caput
merito dicebatur, ita nostra memoria urbi orbis sola superstes princeps lingua dici potest, quippe
quam doctos omnium terrarum homines cognitam habere atque callere, notum sit; unde fit, ut, qui
lingua latina loqui scit, non modo in singulis totius Europæ partibus facile intelligatur, sed etiam
per Asiam, Africam et Americam hac lingua fideli ac certa velut itineris duce uti possit. Hoc satis
erit testimonium, si commemoravero, Bessestaderii prope Reikiawikam, Islandiæ insulæ caput,
ante montes perenni nive horridos scholam florere latinam; id quod, cum curribus tum navibus
vapore agitatis orbis terrarum spatium mirum in modum coartantibus, ita ut homines illis terras,
his maria et fluvios pervolare videantur, non parvi æstimandum.
Quibus commodis non est quod addam, linguam latinam, ex qua complurium magnorum
Europæ populorum, ut Lusitanorum, Hispanorum, Francogallorum, Italorum etc., linguæ
originem ducunt, non solum omnium harum, sed etiam germanicæ linguæ cognitionem multo
faciliorem reddere et in eas tam celeriter quam solide discendas maximam vim habere.
[...]
Ac paulo inferius auctor de optima latine docendi ratione scripsit hæc :
Firmissimum autem cujusvis linguæ fundamentum cernitur in perfecta grammaticæ notitia,

quæ non nisi multiplici usu et exercitatione comparari potest; et si quis linguam latinam probe
callere vult, hac non solum in scribendo, sed etiam in loquendo utatur, necesse est; qua de re omnes
rei scholasticæ viri periti inter se consentiunt. Qua ex causa in hoc opusculo exarando lingua latina
usus sum atque eam grammaticæ utilitatem diligenter spectare et quam plurima de variis ejus
regulis exempla inserere meum esse duxi.
Quodsi ab una parte grammatica, ab altera usus incedit, nonne in medio tutissimus ibo? Usus
enim, ut est in trito proverbio, magister optimus; sed dico usum cum grammatica conjunctum;
nam si quis nil nisi grammaticam exponere velit, efficiet, ut vel avidissimus discendi puer studium
disciplinarum grammaticarum refugiat et fastidiat; hanc methodum vero, tironem declinationum
et conjugationum imperitum ac grammaticæ regularum rudem usque ita instituendi, ut Latina in
Germanicum sermonem convertat, si non tædium omnis subtilitatis, certo manca et incerta
sequatur doctrina, necesse est. Illud est saxa ad fundamenta domus jacienda semper congerere,
congestis vero non uti, hoc, domum fundamento omisso in arena condere; neutram viam ad lætum
perducere finem, inter omnes constat.
[...]
Itaque mihi inter viam longam per præcepta, de qua jam Seneca recte dehortatur, et alteram
per exempla, brevem quidem et efficacem, ast discipulo, qualem ego supra posui, declinationum,
conjugationum et regularum grammaticæ imperito, utique incertam, mediocritatem tenenti
optimum esse videtur, tironi non solum vocabula et constructiones ediscendas tradere, quo
majorem copiam verborum adipiscatur et magis cognitam habeat linguam latinam, sed etiam eum
ad rem convertere, qua animus excitetur, conformetur, excolatur, alatur et confirmetur.
Tironem ad patriam duco, quæ ipsum vagientem olim sedavit, cum sodalibus ludentem
custodivit et a lusu ad graviora adolescentiæ studia nunc producit, quæ ipsum juvenem summa
cum cura pietateque educatum et artibus litterisque exstructum ad varia vitæ discrimina
aliquando comitabitur, quæ eum denique de civibus bene meritum vel post mortem honorabit; ad
patriam duco, quam majores industria et sudore florentem reddiderunt, in qua parentes et ipse
vitam felicissimam vivunt.
[...]
Equidem judico suo quæque discenda esse tempore.
[...]
De fluminibus.
Bavaria fluviis rivisque abundat, quorum Rhenus, Palatinatum alluens, Danubius et Mœnus,
per Bavariam citeriorem fluentes, tres maximi sunt nec raro in pontium ruinam alveum attollunt.
Danubius (Ister, Donau), princeps Germaniæ fluviorum, in Nigræ Silvæ (Abnobæ Montis,
Schwarzwald) jugo ex duobus fontibus ortus apud Ulmam navium patiens in regnum influit, ab
occidente orientem versus ipsum interfluit, cursu quinquaginta septem miliariorum peracto prope
Hafnerzellam evolvitur atque sexaginta majoribus et amplius centum minoribus fluviis auctus in
Pontum Euxinum erumpit.
[ad indicem]
3621. ...
3622. Loci e binis Gulielmi Leonhardi Mehne (1772-1852) epistolis :
[ad indicem]
Locus excerptus ex epistola qua acriter perstringuntur ii qui servilem seu puerilem imitationem sequuntur,
nec felicem temptant imitationem:
... Nec enim minimum periculum intentatur rectis litterarum studiis per te, Paule H. V. C,
tuique similes tenebricosos doctores, qui adolescentium mentibus, veræ rationis lucem dispicere
incipientibus, istiusmodi errorum tenebras offunditis. Nos discipulos nostros fideliter ad veram
virilemque Veterum imitationem instituimus; tu cum tuis eos revocas ad puerilem, ut ipsi mentibus
estis pueri, quamvis annis vetuli. An vero in hac litterarum luce cuivis haud stultissimo non satis
cognitum est, quid inter duo illa imitationis genera differat? Cicero, Virgilius, Horatius,
aliorumque optimus quisque Romanorum, illud dedita opera agebant et quasi profitebantur, se
Græca exempla ita imitari, ut pulcherrima quæque in Latinum sermonem transferrent, eumque et
doctrinæ et orationis copia locupletarent. Siccine et tu, Paule, Ciceronis et Mureti locos furaris et
nobis tamquam tuos apponis, ut Latinum sermonem locupletes? O festivum istud locupletandi
munus! Latinus e Græco, ex utroque hodierni sermones locupletari possunt cum ad cogitandi
dicendique copiam, tum ad elegantiam et urbanitatem ... Et, quando simul Virgilii exemplo tueri te
cœpisti, Salve, nove Virgili! accede quæso huc, ut lepidum tibi caput demulceam, et hoc etiam
novum ei nomen atro carbone inscribam, Paulus Virgilius. Salve, Paule Virgili! plane nobis non
aureus, sed luteus es; qui te ita facilem imitatorem, et, ut uvidum lutum, omni suscipiendæ formæ
idoneum præbeas. Sed age, præbe te mihi patientem ad audiendum; sic enim spero fore, ut nobis
ex hac quidem parte purgatus veterem tuam formam recipias. Quod proxima agemus epistola; ne
hanc longiorem, quam pro tuo captu, faciamus. Vale.
Ac pergit in altera epistola :
Nempe dixi, te nescire quid differat inter virilem et puerilem imitationem. Quæ ignorantia
documento est, te in litteris adhuc esse puerum. Lege quæ Philomathes scripsit in oratione De
Philosophia, auctore Cicerone, laudatarum artium omnium procreatrice et quasi parente, quam
orationem habuit Amstelodami A. MDCCLXXIX, quo tempore, credo, tu Leidæ homilias componere
discebas: lege igitur ex illa oratione hunc locum pag. 21:
“Atque hoc exemplo, Vos, Juvenes Commilitonesque suavissimi, discatis quid sit Antiquos
imitari; neque vobis pulchri beatique videamini, quum orationem vestram dictionibus
coloribusque, verbi causa, Ciceronianis ornaveritis. Nam si Philistus Thucydidem, Græcus
Græcum, æqualis fere æqualem, scribendi virtute æquare non potuit; quomodo nos, tot milium
annorum intervallo, alia gente, alia lingua nati, heroicas illas Antiquorum in dicendo scribendoque
laudes consequamur? In montis summitatem veloci gradu enititur vigenti robustoque corpore vir:
hunc si fracti enervatique corporis homo imitari et assequi studeat, in ipso conatu deficiat, et risum
præbeat spectantibus. Ita, parva humilisque mens eam orationis sublimitatem, ad quam heroicum
adsurgit ingenium, ne intelligat quidem, nedum consequatur. Nos, quamdiu Eloquentiam in verbis
positam putabimus, quamdiu cum verbis Veterum non eandem atque illi vim adjunxerimus,
quamdiu nos ipsi non ipsis Veterum disciplinis ad hanc orationis sensuumque magnitudinem
conformaverimus; tamdiu vana erit opera nostra, inanis diligentia. Aperiundus est Philofophiæ
fons, ex quo unice Veteres dicendi vim hauserunt: ex eodem et nos mentes nostras cum veræ
pulcritudinis scientia repleamus, tum ad rerum excelsarum rationem studiumque acuamus.”
Et ego, inquis, Philosophiæ studui. Fateor! Ei scilicet, non quæ eloquentiam parit, sed quæ
loquentiam. Nam quod a Julio Candido dictum refert et confirmat Plinius L. V. Ep. 20, aliud esse
eloquentiam, aliud loquentiam: Eloquentia, inquit, vix uni aut alteri, immo, si Marco Antonio
credimus, nemini; hæc vero, quam Candidus Loquentiam appellat, multis, atque etiam
impudentissimo cuique maxime contingit.
[ad indicem]
3623. ...
3624. ...
3625. Antonii Fabri (1772-1854) versus aliquot selecti :
[ad indicem]
Queritur senex de difficultate pangendi carmina, observatis gravibus normis metricis:
Jam tepet et languet vetus hæc mea Musa potenter,

nec facit obsequium, quod prius, illa suum –
sit licet ante oculos spatiosus carmina campus
cudendi, tamen haud verba ligare scio.
Quæ si scirem etiam carmen tamen exit hiulcum
quale meus posset cudere forte puer. –
Syllaba quanta sit est modica haud mihi cura aliquando,
quæ cruciat mentem vexat et ingenium.
Hæc res visa mihi levis et facilis fuit olim
sed modo iam plenum est anxietatis opus.
Plena superflua res fuit antea lexica adire
nunc ubi deberem, nauseo rursus ego.
Antonius Faber urbem natalem suam, Posonium dico, vulgo Bratislavam, hisce versibus celebrat :
A Pisone fuit Pisonia consule dicta,

cultu et amœna situ patriis clarissima fastis,
pluribus ex sæclis fuit urbs hæc Comitialis,
ac habuere in ea sedem Collegia celsa.
…
Summis præterea cumulaverat laudibus poeta poesin, utpote qua, benignioribus Musis afflantibus,
tristis animi ægritudo lugubrisque mæror, quo quidem omni spe deiectus homo vel ad mortem sibi
consciscendam ducitur, trahitur, impellitur, mira nescio qua versuum dulcedine, sonoritate ac venustate,
elevatur, evanescit, dissipatur tandem aliquando :
Magia metri :
Pertæsus vitæ multo sudore peractæ

miris et diris vicibus vexatus et actus,
consilium velox Cajus capit, et meditatur:
posset ut exosæ sibi finem ponere vitæ.
Vix subtile metrum subiit penetralia mentis,
visa sibi subito solatia prisca renasci.
Consilium reprobat temerum, mox abstinet ausu.
[ad indicem]
Hisce demum versibus poeta, miro quo utebatur stilo, de oblectamentis suis egit :
Pulchrius in mundo datur haud quid carmine, Scacco,

his sine vix puto me jucundum vivere posse.
Carmina dum cudo, ludo et bicoloribus armis,
est hilaris mihi mens, animus lætusque serenus
pinxit Ioannes L. E. Meissonier

…
Propitio Phœbo lætor, plenusque triumpho.
Est sensus Scacco mihi vincere non minor hostem.
[ad indicem]
3626. ...
3627. ...
3628. Savagii Landor (1775-1864) hendecasyllabi :

[ad indicem]
Somnium Hannibalis.
Jam nimis Capuæ diu moratus,

vidit Hannibal, indicante Somno,
aram, cum genitore qua vovebat
Romanis odium, pium, perenne;
conspexitque patrem, suamque dextram
huic dextræ implicuit, fuitque ductus
ut ductus facili fuit juventa.
Recordatio erat severa, sensit
tamquam nunc puer et vir esset ante:
Vix ausus patris ora contueri,
Tandem contuitus tamen silentem,
pedes ipse silens ferebat una.
Contracta senior repente fronte
sistit Hannibalem, illud ante marmor
qui juraverat in paterna verba,
dextramque artius artiusque pressit
et saxo imposuit, suamque supra.
Attactu genitoris atque nati
tota contremit ara, frangiturque.
Hic solus refugit : patente rima
ignotæ subito simulque notæ
voces, murmura, vincula, audiuntur,
scutorum fragor ensiumque flictus,
murorumque tonantium ruina,
clamores, gemitus, minæ, virorum,
atque hinnitus equorum inæstuantium
armorum fremitum inter; arma supra
rumpens stridor acutior tubarum
et post omnia plangor ille qualis
solo litore concidentis undæ.
Hiscit Hannibal et loqui paravit
quum subtus cineres (fuere pauci,
cives scilicet hos sacros habebant)
surdo flamine dissipavit aura.
“Ecce pignora pervicacis iræ!”
Exclamat pater: “eia, diis fidelis !
stas Carthagine : conspicare totam !”
[ad indicem]
In reges.
Reges, impia turba, non timetis

vel ferro violare litteratos !
At quum Corsus adesset, in latebras
ceu damæ pede vos cito tulistis :
Hi fortem populum suum vocabant
ut vos eruerent pavore hiantes,
vestrisqne oribus hi probe inserebant
verba ardentia bellici Laconis.
En tempus venit ! ut prius pavendum est.
Mutitis! minitamini? insolentes!
Longa regibus est manus, poetis
multo longior : illa vestra adæquat
portam carceris humidi putrentem ;
nos nostram altius elevamus, exstat
et bustum super et rogi cupressus.
Ad poetam.
Scribe, te simul atque pungit œstrus,
ne campus misere areat morato.
Si præsto nihil est boni aut faceti,
scribe : mens calamo calet calenti.
Iambi selecti quibus libertas civium vindicatur:
Gratulatio
Fugit tyrannis exulatque; vicimus

o milites civesque!nunc lætamini.
Nunc serta nectite orbis omnes incolæ,
nunc caritatis viva serta nectite!
Eia! unde triste vos tenet silentium?
[...]
Quocunque vertor orbe terrarum, simul
videtur eloqui omnium indignatio.
O servitutis execranda hæreditas,
vel hac vel illa (quam parum refert!) manu
impertienda es ! heu, neque immerentibus !
Promissa...sed promissa regibus novis...
Lux liberorum ubi occidit! mortalium
Non es, futura semper es, Felicitas!
Tu vero, amice, qui hos locos deveneris
poeta, faustam gratulaturus diem,
abi; idque crede, ne nimis sero scias,
culpa est fuisse conscium nostri status.
[ad indicem]
3629. Versus aliquot decerpti ex elegia ab Urbano Appendini condita qua gaudebat, quod, emenso Philosophiæ ac
Matheseos curriculo, et diutius et securius Camenæ litare ei liceret :
[ad indicem]
Gratia sit Superis! Sophiæ penetralia tandem

fas mihi nunc celeri deseruisse pede,
fas et desuetum tanto post tempore plectrum
sumere, et in sedes tendere Apollineas,
optatas nimium sedes, nativa voluptas,
atque omnis Charitum quas lepor exhilarat.
Felices, mea cura olim, salvete recessus,

salve Helicon, salve grata Heliconis aqua!
Non ego in Elysiis optem nunc degere campis,
non cyathis divi nectaris invideam,
nec desiderio famæ perculsus inani
transcurram campos impiger ætherios
ignotum vitreis perquirens lentibus astrum,
quod vocet a nostro nomine posteritas.
Mi sat erit viridi residere in margine fontis,
qua levis arboreas concutit aura comas,
explere et dulcem commoti pectoris æstum
...
[ad indicem]
3630. Hugonis Foscolo (1778-1827) carmen c.i. Zacynthus :

[ad indicem]
insula Zacynthus. Imago sumpta e Vicipædia
Rursum umquam tangam sacra litora

ubi puerulum corpus meum iacuit,
Zacynthus mea, imaginem tuam spectans in undis
Græci maris a quo virgo nata est
Venus, et illas insulas lætas fecit
primo risu suo; non tacuit
de nubibus limpidis et frondibus tuis
inclutum carmen qui aquas
fatales cecinit et alterum exilium
quo ob famam ac miseriam clarus,
suam Ithacam lapidosam basiavit Ulixes.
Tibi filii tui nihil præter carmen erit,
o solum maternum meum; nobis præscripsit
fatum sine lacrimis humationem.
Locus excerptus e Didymi libro singulari :
... Caput decimum quintum
1 Querimonia asini.
2 Loquente asino, viri omnes et eunuchus et mulier tacebant: et deambulante illo, stabant.
3 Hæc locutus est asinus:
4 Patres mei et fratres mei, et equi et muli necessarii mei, et boves et oves aliique filii terræ noti mei:
5 Confecti labore, senio et tabe servitutis emortui sunt: et ad terram parentem nostram reversi, ubi
pax.
6 Vos autem humanæ beluæ quod præter omnes creaturas animalium habetis loquelam et manum,
exactores et carnifices nostri facti estis:
7 Qui non reputatis vos filios terræ sicuti et nos et affectatis viam cæli: sorduimus ergo coram vobis.
8 Concedite saltem nobis domum terræ : domum maternam atque pacificam omnibus in æternum.
9 Quare conturbatis requiem nostram et in solitudine mortis nostræ vigilatis?
10 Scilicet congeries putredinis asinorum et boum videtur vobis cathedra digna sapientiæ:
11 Vos enim, sicut audivi in lumine vitæ meæ, transvolatis nubes et luminaria firmamenti et Solem et
septem mœnia cælorum: Et oculo carneo, et cerebro carneo, et corde carneo, iudicatis Sanctum
sanctorum in excelsioribus excelsi.
12 Verumtamen audivi etiam sapientes vestros dum portarem onus decimæ et primitias vilici mei ad
ostium altaris:
13 Confitebantur enim hæc tria in volumine sancto: Homo nihil habet iumento amplius: Unus
interitus est hominis et iumentorum, et æqua utriusque condicio: Quis novit si spiritus filiorum Adam
ascendat sursum, et si spiritus iumentorum descendat deorsum?
14 Nos vero novimus duo munera quæ seiungunt vos a nobis et superbire vos faciunt, esse munera
ærumnæ: loquela facit vos loquaces, falsiloquos, delatores; in manibus gladius et calamus:
15 In ore vestro, fel; in manibus, sanguis; egetis ergo lege, quam fornicamini; et rege, quem
adulamini; et vos estis grex devoratus aut devorans.
16 Nunc fons calumniarum vobis est: an lex sit ante regem et gregem; vel an rex sit ante gregem et
legem; vel an grex sit ante legem et regem:
17 At ubi veritas? nonne dixistis scripta vestra esse aromata ære alieno magni parta ad comburenda
ossa hominis? nonne venter vester devorat veritatem? nonne in statera præponderat aurum?
18 Sed veritas ex ore meo quia ego asinus et mortuus.
19 Grex, est populus; lex, est canis vigilans; rex, est pastor: ergo rex primus et ante omnia, quia sine
pastore neque canis neque pecus; præterea habet baculum. Sed vulpes sunt inter pecora; et vos vulpes
estis: nunc dicite in corde vestro: Ignorantia potior est stultitia; asinus novit nos.
20 Neque ego arguerem ænigmata vestra dummodo quiescerem cum fratribus meis: sed nunc vos
coinquinatis reliquias nostras cadavere inimico.
21 Frater vester Hieromomus filius olim fuit agri huius.
22 Et cum carnifices nostri venirent ad mactandos nos per cultrum et malleum, Hieromomus puer
laniabat nos longa morte:
23 Et excoriavit me senem et claudicantem admodum vivum cum scalpro librario, ad quæstum
pecuniæ: nolo ergo carnificem meum inquilinum esse domus meæ sempiternæ.
24 Vobis itaque nullus exitus de loco isto, quin prius sepeliatis in ventre vestro cadaver Hieromomi.
25 Saturamini carnibus fratris vestri, antequam fames deprehendat vos, et mors visibilis sternat
corpora vestra convivia ferarum.
...
[ad indicem]
3631. ...
3632. ...
3633. ...
3634. ...
3635. Ioannis Dominici Fuss (1782-1860) verba excerpta e præfatione operis quo continentur eius carmina et numeris
soluta scripta:
[ad indicem]
Poesin ‘neolatinam’ hodie vulgo neglectam, a multis contemptam quoque irrisamque jacere, nemo
ignorat. Nobis, de hac re, neque repetenda hic sunt cum in dissertatione, tum in carminibus hujus
voluminis nonnullis disputata, neque vero alia adjicienda, quibus lætiorem huic litterarum parti
sortem vel optandam, vel aliquando, ac brevi fortasse redituram esse, demonstremus. Etenim, et ea
nos dixisse putamus, quibus qui non moveatur, hunc supervacaneum crederemus pluribus voluisse
docere; et vero quæstionem eo fere deductam cernimus, ubi minus jam disserendum poesis neolatinæ
fautoribus, quam, ut eximiis ingenii monumentis ditetur, contendendum esse videatur. Quod
adfirmantes, minime quidem volumus, egregia illi nostra ante tempora defuisse ; sed ad vetustiora,
quibus per aliquot sæcula floruit, nova, eaque inprimis addenda existimamus, quibus, aptioribus
videlicet neolatinorum cum recentiorum linguarum principibus poetis comparationi, illos immerito
spretos, quantumque lingua latina possit, lucidius pleniusque adpareat. Me vero ipsum, eximia utique
vertentem, talia dedisse, nec tam mei amator ingenii sum, ut confidere, ut suspicari ausim, neque adeo
ridiculus, ut, si ausim, mihimet hoc declarandum arbitrarer. Sed conatum tamen me esse cur verear
profiteri, adeo non video, ut contra erubescendum mihi ducerem, si nullo satis digno laboris proposito,
nullave successus spe, per tot annos poesis latinæ studio carminibusque, et aliorum vertendis et
propriis componendis, plurimum temporis consecrassem.
Enimvero, multum me interpretem, multum etiam in propriis sincera et poesin decente dictione
voluisse, fateor: an aliquid, an nihil effecerim, alii dirimant. [...]
Tales adeo fautores, quamlibet pauci, me solentur erigantque audientem consueta illa neolatinis
occinentes: ‘quid stolidi litus aratis? Cui vivorum sudatis? Quod miseri præmium a mortuis
exspectatis?’ Postremo denique, si nemo jam defensor superet, me conscientia, intima me persuasio,
rei nec levis omnino in litteris momenti, et pulchrum amantis studio dignissimæ, patrocinium a me
susceptum esse, tueatur.
[ad indicem]
Inest eo in edito opere de linguæ latinæ cum omnino ad scribendum, tum ad poesin usu deque poesi et poetis
neolatinis dissertatio. Qua quidem dissertatione, inter alia, hæc scripsit Fussius:
Sunt enim duo nobis proposita: alterum, ut linguæ latinæ ad scribendum usum et vulgo et doctis
etiam male displicuisse; alterum, [...] ut poesin neolatinam immerito contemptam doceamus.
[...]
Enimvero, an latine recte, id est, et lucide et servata veteris latinitatis indole, (quid enim aliud esse
dicamus?) scribere recentiores possint, sero demum, nec multo ante nos tempore quæsitum est ; quum
jam, prævalentibus recentiorum populorum linguis, et latinam pauciores studiose discerent, et
paucissimi ea ad scribendum uterentur; ut vel hinc conjiceres primariam causam, cur nunc recte
scribi non posse contendant, in hoc ipso quærendam esse, quod pauci scribunt.
[ad indicem]
I.D. Fussii carmen cui titulus :
Votis majora dederunt
Non dites dederat nobis natura parentes,

et parvo fuerat poscere parva satis.
Exiguis superi votis majora dedistis,
0 nimium precibus numina prona meis!
Sub tenui tecto primos transegimus annos,
dura aluit tenuem cura laborque domum.
Mox orbo licuit melius sperare, bonisque
Excolui gaudens artibus ingenium.
Scilicet auspiciis tenero me traxit ab ævo
Aonidum faustis ad sua sacra chorus.
A musa venit sors annis læta futuris,
dulcis in adversa Musa levamen eras.
Et data sunt studiis otia tuta meis.
Sub sceptro, Guilelme, tuo jam mollior aura
spirat, et in placidis nat mea cymba vadis.
Ecce mihi censusque brevis propriique penates,
ecce mihi nitidam per bona cara domum.
Pars etiam accessit voti non ultima nostri,
hortulus arboribus graminibusque virens,
frondosam curis vacuo qui funderet umbram:
O blanda, o musæ ter loca grata meæ !
Non cerasum, non uva mihi, non persica mala,
prunave, cum variis nec mihi poma piris,
nec mihi cum clymeno cheiranthi, aut casta deestis
lilia, nec pulchris, æmule ocelle, rosis!
At flexu tangens flumen præterfluit hortum,
dites qua tellus explicat alma sinus;
et procul assurgunt colles, vallesque patescunt,
quas sata, quas silvæ mixtaque prata tegunt.
Nam laribus late, late horto panditur æther,
et radiis oriens sol abiensque fovet;
et stellis late fulgent cælestia templa,
lunaque luminibus ridet amica meis.
His ego tot tantisque, mea o sors aurea!, donis

prole simul cara conjugioque fruor.
Clarorum adde tot ingenii monumenta virorum,
quosque recens ætas, quosque vetusta tulit,
otia pierios inter jucunda labores,
et Grajum numeros, ausoniamque lyram.
Quo mihi nunc, modicis contento, plura? quid ingens
addere fortunæ jam potis arca mea?
Quove mihi elatum præclaro incedere honore?
Aut quo gemmatam veste nitere crucem?
Non mihi livoris quisquam sit causa, malignis
nec gemat insignem livida turba bonis.
Ah, mage sit justa mortalia pendere lance,
fallacem speciem ne mea vota petant!
Sit mihi mens corpusque valens, sint dedita recto,
pectora, sint fraudi, sint inimica dolis.
Nec quenquam palpans captet mea lingua potentem,

nec timeam spernens displicuisse malo.
His mihi sit gaudere bonis, deus optime, donis,

tu face, ut indignus sim minus usque tuis.
Te sine quis potis esse bonus dicive beatus?
Felix quis potis est non memor esse tui?
Te sine non ulla est homini sincera voluptas,
quæ secura beet, te sine nulla quies.
Tu mihi, te casta puer ut pietate rogabam,
tu mihi da purum cor placitumque tibi.
Heu, quantum nocuit mundus tua jussa colenti!
Virtutis puero quam mage prona via!
Hei, mihi jam vitæ fugit cum flore juventus!
Jam canis sparsit lenta senecta comas.
at tu, qui votis hic das majora, benigne
da gregis in cælo me, deus, esse tui.
[ad indicem]
3636. ...
3637. ...
3638. ...
3639. ...
3640. Alexandri Manzoni (1785-1873) distichon cui index Volucres :
[ad indicem]
Fortunatæ anates quibus æther ridet apertus,
libera in lato margine stagna patent!
Nos hic intexto concludunt retia ferro,
et superum prohibent invida tecta diem.
Cernimus, heu! frondes et non adeunda vireta
et queis misceri non datur alitibus.
Si quando immemores auris expandimus alas
tristibus a clathris penna repulsa cadit.
Nullos ver lusus dulcesve reducit amores,
nulli nos nidi, garrula turba, cient.
Pro latice irriguo, læto pro murmure fontis,
exhibet ignavas alveus arctus aquas.
Crudeles escæ, vestra dulcedine captæ
ducimus æternis otia carceribus!
[ad indicem]
3641. …
3642. ...
3643. ...
3644. ...
3645. Petrus Hoffmannus Peerlkamp (1786-1865) hæc de Erasmi Roterodami vita, omissis eius operibus, scripsit ad
usum discipulorum :
[ad indicem]
Erasmus Roterodamus, patre natus Gerardo, matre Margaretha, medici cujusdam filia. Puer
admodum cum matre Daventriam abiit, ubi litteras docebat Alexander Hegius, cujus nobile est nomen.
Hic Erasmi ingenium quale esset apparuit.
Ea enim diligentia et felicitate in discendo fuit versatus, ut commilitones longo post se intervallo
reliquerit. Unde jam tum vir quidam eruditus perspexit, talem eum futurum qualem deinde cognitum
judicarunt. Is enim delectatus pueri studio, eumque amplexus, ‘Perge’, inquit, ‘mi Erasme! sic olim vir
magnus evades’. Accidit eodem tempore ut mater decederet, peste Daventriæ exorta. Itaque et
Erasmus fuga salutem petiit. Brevi post pater ejus obiit, maximo vulnere morte Margarethæ accepto.
Ab hoc tres tutores constituti; qui, postquam non ea fide, qua par erat, rem gesserant, Erasmum
perducere conati sunt, ut se ordini monachorum adscribi pateretur. At ille hanc vivendi rationem
minime probabat, licet tutores jam locum et tempus constituissent. Itaque juvenem se esse, respondit,
rerum humanarum imperitum, satius ideo ducere aliquamdiu studiis obsequi suis, et deinde consilium,
cujus non pœniteat, inire. Ad hæc illi conviciis Erasmum onerantes, tutelam se abdicare, atque illi
videndum unde aleretur, clamabant. Quod juvenis se accipere dixit. Minis itaque tutorum reftitit,
amicitiæ blanditiis resistere non potuit. Visebat forte monachorum domicilium, quod non procul
Gouda erat. Incidit ibi in Cornelium quendam, quo olim studiorum socio Daventriæ erat usus. Hic
sanctum vitæ genus, otium, librorumque copiam miris modis exornans, Erasmum, qui tum æger erat,
ad suam voluntatem perduxit.
Ibi quum viveret, Gulielmum Hermannum, Goudensem, sibi devinxit, cumque eo totos dies, noctes
quoque interdum, legendo aliquid aut scribendo consumpsit, aliosque exemplo suo ad litterarum
studia incitavit.
Nondum sacram vestem sumpserat, parantem tamen abire plurima retinuerunt, itaque numero
monachorum adscriptus est. Quum interea diligentiæ et ingenii fama unus omnium maxime floreret,
accidit, ut ab Henrico, Cameracensi Antistite, arcesseretur, quia illum comitem cupiebat in itinere,
quod Romam cogitabat. Consilio mutato, Erasmum tamen in aula secum retinuit, morum suavitate et
ingenio magnopere delectatus. Hic multorum, eorumque nobilium amicitias sibi comparavit, quo
factum est, ut in Galliam mitteretur, ut litterarum studia perficeret. Ibi aliquamdiu moratus, ægrotus
in Angliam profectus eft, invitantibus eum nonnullis, quibus innotuerat. Abundabat tum regio ista
viris doctissimis, quorum nemo fuit, qui Erasmum non diligeret. Postquam ibi alios docuerat, quod
deinde et Lovanii fecit, in Italiam se contulit, cujus videndæ desiderio semper tenebatur. Hujus itineris
duos nobiles adolescentes comites habuit, qui eo utebantur præceptore. Hic sacram vestem, quam olim
sumpserat, abjecit.
Venetias delatus, omnibus merito fuit carissimus. Vivebat eodem tempore Patavii Alexander, filius
regis Scotorum. Ille Erasmum ad se vocavit ut rhetorica doceret. Mox Romam visit. Ibi si manere
vellet, munus ei oblatum. At denuo in Angliam abiit. Hic item Gulielmus Waramus, homo in rebus
sacris magnæ auctoritatis, munus ei obtulit. Quod quum statim accipere vereretur Erasmus, reditus
enim ex eo ad alium potius pertinere arbitrabatur, cujus cura in erudienda plebe quotidie versabatur,
‘quis te’, inquit Gulielmus, ‘dignior his commodis frui, qui utilissimis scriptis unus omnes tam eximie
informas?’ Hoc munere aliquamdiu functus Basileam petiit, familiarissime usus Joanne Frobenio,
eorum, qui libros excudebant, clarissimo; cum quo se totum litteris abdidit, famamque eruditionis late
propagavit.
Monentibus interea amicis, ut Basileam relinqueret, ne scilicet ei facesserent negotia, quod sacrum
vestitum abjecerat, Friburgum petiit, eademque in scribendo usus est diligentia. Quum vero vanus
esset iste metus denuo Basileæ rerum suarum sedem collocavit, si forte mutato aere, morbus quem
nactus erat, abiret. Sed accrevit, misereque senem vexavit, ut loco se movere non posset.
Hic quum epistolas, quas olim ab amicis acceperat, singillatim evolveret, atque in his plurimæ
essent illorum, qui jam obierant, subinde dicebat: ‘Et hic mortuus est. Nec ego diutius vivere cupio’.
Sic tandem languens et viribus destitutus, placide decessit, jam septuaginta annos natus. Extrema
voluntate jussit ut opibus quas relinqueret, senes egeni alerentur, pauperes virgines collocarentur, et
juvenes, qui litteris operam darent, sustentarentur. Cujus rei cura demandata est Bonifacio
Amerbachio, qui et Erasmo monumentum in templo Basileæ condidit. Roterodami quoque, quod
natale solum habuit, statua ei posita est.
Ingenium Erasmi erat candidum, adeoque veritatis diligens, ut puer etiam mentientes pueros
odisset; tam modestus, ut sua sua ipsi scripta raro placuerint. Honores et divitias parvi fecit; otio et
libertate nihil antiquius habens. Veram religionem amavit, ut nihil supra. Mira in eo fuit diligentia,
summa eruditio. Quibus ille bonis universæ tum Europæ tantum profuit, ut pares ea in re habuerit
paucos, superiorem neminem. Hinc factum est, ut maximi principes eum sibi vindicare cuperent. Nam
a Carolo Quinto, Henrico Secundo, Francisco Valesio, potentissimis Europæ regibus, magno affectus
est honore, ut Clementem Septimum, Pontificem Maximum, aliosque viros nobilissimos præteream.
Hanc Erasmi fortunam multi æquo animo ferre non potuerunt. Itaque de fama illius detrahere
conati funt. Inprimis homines aliquot, qui in tenebris viventes, lucem exorientium litterarum timebant.
Hos ille aut lepide refellit, aut tacite despexit, vetus illud dictum cogitans: invidiam gloriæ esse
comitem.
[ad indicem]
3646. ...
3647. ...
3648. ...
3649. ...
3650. Ioannis Baptistæ Buelens (1788-1868) carmen cuius inscriptio est Antrum hoc horrendum cælestis devoret ignis.
Latinarum litterarum egregius pervestigator, nomine Theodericus Sacré, hac lucubratione præmonet carmen in
pagella manuscriptum quam casu repperit in pegmatibus cuiusdam bibliothecæ nondum perfectum ab auctore
esse, sed adumbratum, nec sine mendis prosodiacis, quæ quidem notantur parvula cruce. Carmen vero movit me,
siquidem virtutibus non caret litterariis, quamvis hic illic menda prosodiaca sint in versus irrepta :
[ad indicem]
Ad amicos
Facit indignatio versus
Eloquar an sileam? Gemitus sat pectore pressi:
quæ venit indigno pœna dolenda venit.
Prorumpant gemitus, vitiis patientia victa est,
carcere; Nasoni hice levamen erant.
Lictor me rapuit vobis ac ante tribunal
traxit ut audirem scommata dira fori.
Atque ibi qui regum defendi sceptra sacrata
condamnor veluti seditionis amans.
Quis +credet+? Horrendum +protinus+ detrudor in antrum,
quo tute fugiunt frausque dolusque, scelus,
atque ubi mortalis quivis, qui fronte pudoris
sensum aliquem servat, nocte diuque rubet.
Hic inter fures, raptores et sycophantas,
qui patriam turbant, vivere cogor ego.
Hic inter diros, flammis qui tecta +vicini+
ad cineres redigunt, vivere cogor ego.
Hic inter lubricos, castos qui virginis artus
invisæ stuprant, vivere cogor ego.
Hic inter fœdos, thalami qui fœdera frangunt
prolesque abiciunt, vivere cogor ego.
Hic inter sævos, fratrum præcordia ferro
qui petiere <suo> , vivere cogor ego.
Hic matres inter crudeles, pignora amoris
turpis quæ perimunt, vivere cogor ego.
Vivere cogor ego latebroso hoc +sceleris+ antro,
antrum quo horrendius nullibi vidit homo.
Unde procul fūgēre pudor verumque fidesque,
in quorum sedes insidiæ atque doli
et fraudes, et vis et amor sceleratus habendi
venerunt, antro hoc vivere cogor ego.
Infandum ! Quo oculos verto sum mille dolorum testis;
nil remanet quod mihi ferret opem.
Quippe vetor, Decius quod non cognoverit olim
tormenti genus <est>, sacrificare Deo.
Vincula queis cælo nector manus impia rupit,
omni fama licet crimine nostra vacet.
Hæc ego dum cogito mærenti ac mente revolvo,
labitur ex oculis plurima gutta meis.
Dum supplex genibus pronis de corde querelas
ad superos mitto, sæpe dolenter +aio+ :
“Cur me non iudex Libyæ proiecit in oras ?
cur me non Afri barbara terra tulit?
Non mihi vertissent Indi sceleri pia tura
ferre Deo; Medi solvere vota sinunt !
At mihi dempta manent duri solacia casus
præterque horrorem nil mihi carcer habet,
carcer, ubi a teneris crimen condiscitur annis,
carcer, ubi +crimen+ est sacrificare Deo.
Supplicii id +genus+ , quod lex nec iura tuentur,
inventum est mentem ut discruciare queant”.
nam vobis retuli quibus angor tristia fata;
quis vero referet quot mala carcer habet?
Enumeret potius fructus quot donet +autumnus+
quotque habeat piscis Scaldis et astra polus.
Attamen ille Deus, cæli moderator et orbis,
imperium cuius turba nefanda negat,
hoc antrum subiit mecum viresque ministrat,
atque levat nobis tristia corda +dicens+ :
“Perfer et obdura ! Dolor hic tibi proderit olim,
dum captis sociis dulce levamen eris.
Me pendisse olim funesta a +trabe+ memento
carnificesque mihi mille tulisse neces.
Conscia mens recti tibi murus aeneus esto !
Quod timeas non est. Me duce victor eris”.
His firmatus ego non sum mutatus ab illo,
qui liber docuit iura tenenda Dei.
Quod sensi, scripsi, dixi æternumque tuebor;
propterea voti dicta referre iuvat :
“+Christi in exitium+ coniurat turba nefanda,
ut populos subdant seditione iugo.
Roma mihi fide norma est portusque salutis.
Hæreseos nescit Belga subire iugum”.
Obsecro vos tantum nos ut visatis, amici:
qui faveat votis unus et alter erit.
Sed postquam placide dederit mihi basia pacis
carceris ad portam, hæc pectore vota dabit:
Antrum hoc horrendum cælestis devoret ignis
et cineres rapidi<s> transferat Eurus aquis.
...ex inferno viventium

hac 28 febr. 1828
[ad indicem]
3651. ...
3652. ...
3653. Primi versus Ioannis Francisci Gondulæ carminis a Blasio Ghetaldi (1788-1872) latinitate donati:
[ad indicem]
Quidnam te, demens humana superbia, iactas?

Quo mage celsa petis, ruis ocius impete ad ima.
Sub sole æternum, vel non mutabile nil est.
Ante alios feriunt excelsos fulmina montes.
Ni Deus adfuerit, vis quæque et firma labascit,
grandia regna suis delentur viribus ipsis,
assidue in gyrum fortunæ volvitur orbis,
arduus evehitur delapsus vertice summo,
et qui sublimis, iacet en detrusus ab alto.
Iam nunc regalis pendet super ense corona,
iam iam lapsurus regis capiti imminet ensis.
Nunc solium scandit, qui ferrea vincula gessit,
captivusque gemit, nuper qui sceptra tenebat.
[ad indicem]
3654. …
3655. Francisci Glass (1790- ante 1835) excerpta ex opere inscripto Georgii Washingtonii vita:
[ad indicem]
Hæc, inter alia, leguntur in præfatione:

Patris Patriæ vitam, opus, sive ad viri virtutes, sive ad præclaras res ab illo et inceptas et perfectas
spectemus, omni cura omnique diligentia dignissimum, sermone Latino, procul quidem Roma et
Romuleo flumine, ignotus exarare aggredior. [...] Utcunque erit, juvabit tamen famam viri, omnium
sfiecuiorum facile principis, pro virili parte me ipsum consecrasse, factaque ejus pulcherrima
memoriæ tradidisse Latina immortalitate donata.
Incipit Georgii Washingtonii vita:
In Virginia, tunc temporis regni Britannici provincia, octavo kalendas Martii annoque salutis
millesimo septingentesimo et tricesimo secundo, dux inclitus noster, patriæ decus, Georgius
Washingtonius natus est. Avi atavique Angli erant, pater autem Virginiensis, qui, uxore prriore fatis
abrepta, alteram duxit, e qua vitam accepit Washingtonius. Quidam, errore cæci, et Europæ gloria
stultissime capti, Washingtonium Americanum exstitisse omnino negaverunt ; at tandem aliquando
fateri coacti sunt, omne solum forti patriam esse, omnemque terram sepulcrum.
[...]
Sub patris tutela altus eruditusque, utrum litteris Græcis atque Romanis animum suum
Washingtonius appulerit parum comperimus, eamque rem igitur in medio relinquemus. Cognitum
tamen perspectumque habetur, linguam Anglicanam eum penitus calluisse, et in scientiis
mathematicis, aliisque id genus, doctissime exstitisse eruditum. Perplures annos, postquam a
præceptore discesserat, doctrinam ab illo acceptam multum atque sedulo auxit; et terræ mensoris
munere, summa cum laude peritiæque fama, perfunctus est. Patre mortuo, cura patrimonii Laurentio
fratri tradita, qui, valetudine parum firma aliquandiu usus, vitam, ingravescente morbo, immatura
morte finivit.
Post fratris obitum stipendia mereri, admodum juvenis, vigesimum agens annum, militiæque
munera sustinere incepit; et virtutem animique vires ostendendi occasionem haud longo intervallo
oblatam impigre atque libentissime arripuit.
[...]
Consilii publici consors, judexque curialis, constitutus est Washingtonius. — Belli Americani causæ.
Interea, magistratus, consilii publici consors, judexque curialis factus est. At tempus instabat, quo,
Washingtonium hæc munia honorifica relinquere, civiumque suorum jura contra paucorum
potentium apud Anglos tyrannidem vindicatum ire oportebat. Bellum Americanum ab erroribus
paucorum politiam Angliæ exercentium, renixuque colonorum nonnullorum in taxationem Senatus
Britannici iniquam, originem duxit. Alia quoque causa belli civilis Britanniam inter et colonias
movendi ad superiorem accessit, quæ prius explicanda videtur, quam ad Martis discrimina nosmet
accingamus.
Coloni primi, qui ex Anglia, ad inhospita Columbi litora demigraverant, potissimam patriam
fugiebant, ne ob religionem vexarentur.
[ad indicem]
3656. ...
3657. ...
3658. ...
3659. ...
3660. Antonii Nodari (1790-1840) versus aliquot de oculi structura anatomica deque arte chirurgica qua sanatur oculo
captus homo :
[ad indicem]
Quam facilis structuram oculi, causasque nocentes

explicuit! Salvo nunc meminisse libet.
Cornea protensum ostentat pellucida bulbum
membrana, interius pupula et iris adest.
Hic aqueus fluit humor, et hic crystallina splendet
lens, vitreusque liquor posteriora tenet.
Albi instar veli postrema extenditur æde
retina, infusum quæ capit omne iubar.
Fons tibi prima mali lens est crystallina, dixit,
quæ nunc luciferum nubila claudit iter.
Hanc alii ex oculis magno discrimine tentant
extrahere; arte nova tutius ipse premam.
Hæc ait, immittensque celer ferrum intus acutum,
lentem adit, et vitream pone refregit aquam.
Sic mihi lux rediit, sic vos modo cernere, nati,
atque tuo, coniux, sic datur ore frui.
Ad Superos iterum supplex hæc lumina tollam,
ac portentiferum devenerabor opus:
Et varii placeant flexi per aperta colores,
sive rosas ornent, seu caput, Iri, tuum.
...
[ad indicem]
3661. ...
3662. ...
3663. ...
3664. ...
3665. Iosephi Cobarnichii (1790-1852) versus aliquot excerpti e carmine inscripto :

[ad indicem]
Fata cano Dioclis, Roma qui venit ab urbe

imperium fugiens, posito diademate frontis,
haud procul a longis, privatus, in æde Salonis
ultima securæ perducere tempora vitæ.
Religio, tua gesta cano, partumque triumphum

Dalmatico tandem victrix in litore, primum
postquam obiit diras rabie cessante tyrannus.
Virgo potens cæli, quæ fulgido in æthere regnas,

Numinis æterni Mater, dilectaque Nata,
quæque sacrum recolis Templum, quo turpia quondam,
Tartareis instructa dolis simulacra nitebant,
auxilio præsens adsis; vim trade canenti.
Grande scelus, fraudesque malas, artesque profanas

exere, regalique erecta palatia luxu,
et sævas Dioclis pœnas, cælestiaque arma:
adde novum cordi divino flamine robur.
Lux erat, excitus furiis qua Cæsar iniquis

multa fremens, Dioclem flagranti voce fatigat
et furere in miseros lustrali flumine lotos
Christiadas, mactare omnes, succendere templa,
vertere in excidium, fatale extinguere nomen.
[ad indicem]
3666. ...
3667. ...
3668. ...
3669. ...
3670. Hisce versibus Bernardus Bellini (1792- 1876) incipit carmen de cultu equorum :
[ad indicem]
Quo sit equus studio, quali sit mente regendus,

quomodo, vere novo, per florida gramina campi
fertur; ut arma petat; venantum quæ cita turba
hunc agitet lucos inter, stabula alta ferarum;
auratosque vehat currus, rapiatque per urbes,
atque alacris tergo iuvenilia corpora gestet,
et cursum, et morbos varios, vigilemque medentum
curam, et amoris opus tenerum, molllesque hymenæos
dicite Pierides. Roseis mihi, Pegase, pennis
huc ades, et præbe pulchram de gramine lympham,
ut mea longinquum deducam carmina in ævum,
Mantua quum cycnis respondeat, atque Camenæ
puerpureo gratum perfundant carmen ab ore.
Sæpe ego te vidi, cælo deductus aperto,
Æthereas tractare vias, hinnitibus auras
implentem, et vates perferre ad culmen Olympi.
Tu modo, Sol, magnum curru qui conficis annum,
si, dum te raptant Pyrœis, Eous et Æthon
fragranti ambrosiæ quīs stillant vertice guttæ,
quem cano lætus equum divino lumine cingas
forsitan æternis præfulgeat insitus astris
proximus Alcidi. Pandit mihi Phœbus anhelum
nunc robur, dulcesque favens me pellit in artes
Œnotriis patrios recinentem pectine versus.
Vosque Helenæ fratres placidi clarissima cæli
sidera, nimborum, tempestatumque potentes,
iam faciles aperite vias : vos, ocius Euris
quadrupedante sono pulsantes limina celsa
dulcia cælicolas agitis certamina circum.
Hi fremitu laudant fulgentem Castora crine
astriferam citius superantem cursibus arcem.
[ad indicem]
3671. ...
3672. ...
3673. ...
3674. ...
3675. ...
3676. ...
3677. ...
3678. ...
3679. ...
3680. Hisce versibus præfatoriis Pascalius Marinellius (1793 - 1875) causam exponit cur Latinitate donare studuerit
palmare illud Aligheri opus:
[ad indicem]
In numeros Dantis Comœdia versa latinos!

Oh lepidum, dices, lector amice, caput!
Tune id vis facere, a quo Dantes ipse recessit,
Qui prius est latiis versibus orsus opus?
Hoc tamen et Dalla-piazza, et Pater ante Ab--Aquino
Tentarunt! crambem tertius hanc recoquis?
Advena es in terris? mores ac tempora nescis?
Fastidit latios Itala terra sonos.
Vera mones. Nostræ si tanta insania genti,
ut, quod magna sibi est gloria, despiciat,
huic male sit. Non autem una est gens Itala terris,
quæ Dantem novit: clarus ubique cluet;
quotquot et insignes doctrina in gentibus adsunt,
eloquii est latii maxima cura viris.
Italice scripsit Dantes, ut tempore iniquo
Flagitia ac mores carperet Italiæ;
Non tantum Italiæ, toti nos scribimus orbi,
ut Vatis tanti tot decora alta sciat;
et, quod lingua nequit gentilis tradere, tradat
doctorum sermo quæ sibi nomen habet.
At te, quisquis es Italica de gente creatus
æternæ laudis si tibi fervet amor,
ne latii eloquii pigeat, decus unde fatetur
duxisse ac vires magnus Aligherius.
[ad indicem]
3681. …
3682. …
3683. …
3684. ...
3685. ...
3686. ...
3687. ...
3688. ...
3689. ...
3690. Locus excerptus ex operis præfatione :

[ad indicem]
En habetis, carissimi, orationes, quas abhinc novem mensibus typis exscribendas curare
pollicitus sum. Quam curam, (laborem potius dixeritis) cur susceperim, vobis, ni fallor, in promptu
est. Nempe vestræ, non meæ, utilitatis rationi prospicere studui. Vestræ enim facultati latine
scribendi, recte cogitandi, vere judicandi, generose sentiendi, et vero apte, distincte, ornate dicendi,
patrio ore atque romano, soli consultum volui. Ac profecto, quæ jam dudum optabam,
consequemini, si cum Cicerone prudenter legendo privatam quoque et subsecivam harum, quas
elegantissimi, eloquentissimi doctissimique viri accurate elaborarunt, orationum lectionem
sapienter conjunxeritis. Quamquam Cicero quidem nobis sit præcipuus, cujus libros cum rebus,
tum verbis sententiisque incomparabiles, in primis rhetoricos et oratorios, studio nunquam
intermisso, lectitemus, et nocturna versemur manu, versemur diurna; attamen nescio, quo modo
fiat, ut multæ hujus summi oratoris causæ, perfectissima quamvis eloquentia elaboratæ,
adolescentium animis non ita lectu jucundæ videantur, ut satis eos capere, tenere, delectare, altis
magnificisque sensibus imbuere possint. Quod multo fiet aliter, spero, hisce orationibus ratione
legendis; quarum plurimæ tales sunt, ut juvenilem naturam maxime adtingant, suaviter afficiant,
ad legendum alliciant et invitent. [...]
...nihil magis opus est ad bene auctores intelligendos, ad ingenium et Græciæ et Latii
scriptoribus recte sciteque legendis formandum subigendumque, quam diligenter, accurate,
subtiliter cognosse et dignosse verborum significationes, formulas modosque loquendi.
[ad indicem]
3691. ...
3692. ...
3693. ...
3694. ...
3695. Bernardini Tacáks (1796-1859) perelegantes versus aliquot selecti :

[ad indicem]
Iuvenis amico desidi seu pigro, qui in scholam redire nolit, respondet:
Quas, miser, insano profundis ab ore querelas?
Quæ mala de labris audio verba tuis!
Quum melior iuvenum pars dulces pectore motus
concipiunt, vanus cor tibi mæror edit.
Non dubitas cælum querulis incendere verbis,

a studiis vacuos deproperasse dies.
Atque iterum rediisse dies, quibus alma Minervæ
tecta patent nostris plena futura choris.
Quam multum miseresco tui dilecte sodalis !
Otia qui tanti ducere quippe scias.

Non magis infelix quemquam fortuna fatigat
quam cui negligitur despiciturque labor.
Absque labore nihil Superi mortalibus addunt.
Absque labore nihil, quo recreeris habes.
...
[ad indicem]
De laudibus artis poeticæ
Gurgite piscator, lætatur cassibus auceps,

Mars amat arma, duces prœlia, nauta mare.
Lucra petens curvo tauros iniungit aratro,
ac terræ durum rusticus urget opus.
Impiger et sonipes vernantia gramina campi,
silvarum pavidus devia cervus amat.
Aeriæ turres certant habitare columbæ,
squammiger æquoreas denique piscis aquas.
Sic tu divinas Musarum et Apollinis artes
ardentis toto pectoris igne cole.
Castalios tamen haud tentabis pangere versus,
dum tua vena tibi fluminis instar eat.
Nec frangant animos tironum sæpe querelæ:
principium tardis ire solere modis.
...
[ad indicem]
3696. ...
3697. ...
3698. ...
3699. ...
3700. Primi versus ex prima Pauli Tarenghii (fl. exeunte XVIII, ineunte XIX) elegia De pace :
[ad indicem]
Dum furit et miseros urget Bellona tumultus,

dum procul inflata personat astra tuba,
tunsa sinum, laniata comas, oblita sorores,
exulat e nostris Pax bona limitibus.
Sparsa jacent oleæ felicia germina quondam,
scissaque de nitido corpore vela cadunt.
Fluctuat interea dubioque exterrita motu
incertos jactat Diva benigna, pedes.
Vellet in extremi consistere finibus orbis,
vellet in aerio ponere membra jugo;
Aut latitare cavi scabro sub fornice saxi
aut nova cæruleum nympha tenere fretum.
Anxia sed curis mens et furialia Martis
arma vetant; armis omnia fœta videt;
nec quo se possit tutari robore, nec quæ
sit spes in tanto prospicit exitio !
Ergo mæsta, gemens, atque intermixta dolore
verba profata, sibi cuncta sinistra canit...
Illa canit ; patris at sortem miserata nefandam
protinus auxilio provida cura subit ;
aligerumque vocat flaventi crine ministrum,
quoque levanda docet sint mala tanta modo.
Constitit et præcepta piis ille auribus hausit.
Mox externatam se tulit ante deam.
Sed miseram blando solatur nuntius ore
mæstaque nectareo corpora rore beat;
nec mora ; ‘fide Deo, Pax o mitissima’, dixit
‘ipse tibi cælo spes data, certa salus’.
Multa prius nobis visenda miserrima,
quam tu in nitidis iterum vecta vagere rotis.
Nunc opus aeriis decedere tractibus inque
pergere squalentes et sine luce domos
sancta veni; nec te pigeat venisse sub umbras;
hic nitor umbrarum discutit omne genus’.
Dixerat ille. Favens dea dicta secundat et ultro
læta meat propero quo meat ille gradu.
Invia terrarum lustrant loca passibus æquis,
nunc mare, nunc montes, nunc pede rura premunt.
Denique in ignoti consistunt tramite luci,
vadenti duplex qua via pandit iter.
Dextera flore novo pars aucta renidet, acutos
læva tenet scopulos et riget usque gelu.
Aliger hic: ‘tristis ne te conturbet imago
diva, loci : bonus huc te jubet ire pater’.
Sic ait et dextra comitem fulgente prehendit,
ducit et abrupti sub cava saxa specus
...
[ad indicem]
3701. ...
3702. ...
3703. ...
3704. ...
3705. ...
3706. ...
3707. ...
3708. ...
3709. ...
3710. Bina Samuelis Wilson (fl. 1800-1825) carmina strophis Sapphicis instructa huic florilegio delibata deinceps
ostenduntur:
[ad indicem]
Vir probus adversa fortiter ferens laudibus effertur:
Proximus divis sedeat beatis,

temnat et vulgi rabiem maligni,
qui decus verum colit atque puro
pectore degit.
Sæviat Fortuna, abeant amici,

invidi rodant lacerentque famam
aut parent vitæ insidias scelesti
mente feroci.
Sed Deo fultus, patiens malorum et

corde sedato bibit aut cicutam
aut ad exemplum crucifixi Iesu
morte triumphat.
Ad Diem Natalem Libertatis Americæ Septentrionalis:
Diva Libertas Heliconis alti,

dic modos dulces animam moventes:
Iulii mensis celebrare Quartum
carmine vellem.
Alme Sol curru referas nitente

semper et ludos, hilares et horas:
concinant cives memorem diemque
voce canora.
Hic dies festus rediens quotannis

eximet nobis animi dolores,
namque Libertas precibus benignam
præbuit aurem.
Surge, lux laudanda et honore digna,

quo die patres iuga disciderunt,
quo die dextra eripuere forti
sceptra tyrannis.
Britonum rex nam dominatione

Ferrea, vincla imposuit colonis:
Jura sed cives bene vindicarunt
Belligerantes.
Signa tunc tollens radiata stellis,

Gloriam æternam America est adepta;
Hostium turmas superavit omnes
Numine ducta.
Liberum jus nunc manibus tenemus;

Vivimus tuti et nemorum sub umbra;
Affluit Tellus Cerere, atque abundat
Lacteque melle.
En! superbis regibus et fugata

Cara Libertas, oriente ab ora
Advenit exul, simul inferensque
Palladis artes.
Sacra nunc Phœbo melicisque Musis

Templa fundantur: nucibus relictis,
imbibunt haustus dociles alumni ex
Fonte perenni.
Floreas longum, America o beata,

libera et felix vigeas in ævum
filii juncti et maneant Columbi
unanimesque.
[ad indicem]
3711. ...
3712. ...
3713. ...
3714. ...
3715. ...
3716. ...
3717. ...
3718. ...
3719. ...
3720. Eugenius Cauchy (1802-1877) poeta diversis enarrat strophis nepotuli raptum eumque feliciter recuperatum.
Theodericus Sacré, egregius litterarum pervestigator, poetam eiusque versus ex oblivionum tenebris eruere atque
in commentario Melissa edere curavit [cfr. Ab oblivione vindicetur … Eugenius Cauchy poeta Latinus, n. 54
(21.06.1993), p. 8-9; 14]
[ad indicem]
De nepote rapto et recepto avitum carmen. L’enfant perdu et retrouvé. Poème latin par son grand-père
([Parisiis], 1865)
Cunæ silentes
Ille cur nostro vacuus puello

lectulus? Matris modo blandientis
osculis plenus, querulæ obstrepebat
murmure linguæ.
Nunc silet. Magnus subit ossa terror.

Attamen nullum domibus paratur
funus et nostrum Libitina limen
nulla frequentat.
Sed malum leto gravius: per urbem

frigidus rumor volitat. Paterna
mens stupet luctu refugitque atrocem
discere casum.
Infantulus raptus
Sequana regales qua præterlabitur hortos

et gratam præbet silvis sub grandibus umbram,
nutricis gremio recubans, sine voce puellus
mollia languidula solvebat membra quiete,
lacte gravis, roseo spectabilis ora decore.
Hunc videt et primo insanit muliercula visu;

et vult esse suum. Crudeli abducere furto
cogitat infantem duri muliercula cordis,
scilicet ut turpes mercetur fraude hymenæos
mentitoque ferum partu deludat amantem.
Extemplo struit insidias et nomen amitæ

dum simulat, veræ matris secura dolorum,
composito accedit vultu, fictisque tenellum
blanditiis mulcet, ludens. Quid multa? Procaci
insidiosa dolo nutricem vafra fefellit.
Ipsa fugit, collo cui pendet non sua proles –
qualiter arborea dum flet Philomela sub umbra
detrahit implumes puer, ætas improbra, nidos.
Parens anxia
Attamen absens
computat horas
tardaque morbo
anxia mater
mæret anhela
mente laborans.
Sæpe morantis
nomina nati
ore vocavit;
plurima palmis
blanda puello
basia misit
spemque propinquam
carpere gaudet.
Stans et aperta
nixa fenestra
omnia circum
compita lustrat;
omnibus auris
commodat aurem.
Parcite, venti,
parcite tristes
matris ad aurem
ferre susurros!
Murmura prudens
temperet aer;
ipsaque tanti
conscia luctus
terra silescat.
Peior funere nuntius
Cuncta silent, ast hora fugit. Iam vespere cælum

caligat; solitus cessat in urbe fragor.
Apparet nullus, via quantum est longa, puellus;
nutrix nulla domum pondere tarda redit.
Sola venit nox atra polo, quæ pectora curis
exacuens, omnes auget acerba metus.
Morbi oblita gravis nato ruit obvia mater;

stare loco nescit, fertque refertque gradum.
Sed vix interius limen male firma reliquit,
insuetos vultus cernit adesse virum.
Omnia non solito sentit de more moveri;
quidquid id est, aliquid flebile turba tacet.
“A precor, a miseram”, exclamat, “ne ludite matrem!
Numquam verus amor dicere vera timet.
Hi norunt oculi lacrimas, hæc pectora planctus.
Eheu! sors gnaros lædit amara minus!
Ni fallor, quæ mater eram nunc orba supersum.
Funere quid peius? Dicite vera mihi!”
Sic ægram fallit mentem miserabilis error;

nulla audet veros pandere lingua metus.
Ut tamen infandæ penitus patuere ruinæ,
esse aliquid peius funere sensit amor.
Deficiunt oculi, frigent sub pectore vires,
coniugis inque manus en moribunda cadit.
Tu quoque, tu nostros auxisti, nata, dolores;
nec semel orbatus forte fuisset avus,
ni Deus omnipotens, luctus miseratus acerbos,
cælestem medicans ipse tulisset opem.
Absentis cunas vacuas amplexa puelli,

ad cælum tendis flensque tremensque preces.
[ad indicem]
3721. ...
3722. ...
3723. ...
3724. ...
3725. ...
3726. ...
3727. ...
3728. ...
3729. ...
3730. Edmondus Griffin (1804-1830) hosce de vetere Græciæ gloria versus fudit:
Græcia erat talis, sed gloria fugit inanis.

Argutus cithararum cantus vallibus imis
non resonat, sed servorum voces gemitusque (...)
Posteritas hominum, quorum incluta facta celebrat,
divinos nescit numeros sublimis Homeri (...).
Campus Olympiacus, factorum ingentium arena
quondam, pabula nunc præbet pecori petulanti (...).
Advena cum lapsas spectat fractasque columnas,
Cecropias, sed non viventes, cernit Athenas.
[ad indicem]
3731. …
3732. ...
3733. ...
3734. ...
3735. ...
3736. ...
3737. ...
3738. ...
3739. ...
3740. Michaelis Mariæ Olmonis (fl. ineunte sæc. XIX) scripta aliquot decerpta ex opere inscripto Otia Villaudricensia.
Michaelis Olmo, Hispani sacræ theologiæ doctoris, ad octo magnos principes qui Vindobonæ, anno
MDCCCXV, pacem orbis sanxerunt, de lingua Latina colenda, et civitate latina fundanda, liber singularis.:
[ad indicem]
Id mihi consilium fuit, vos, o Principes, bene facere, si ad restaurandas scientias atque sanctæ
vestræ concordiæ indeque pacis obtentæ memoriam perpetuam consecrandam civitatem, licet
principio parvulam, æqualibus sumptibus fundetis, ubi homines christiani, Latini sermonis
callentes, ex toto orbe præmiis atque honoribus asciti, propriis etiam legibus muniti, Latinam linguam
cum posteris suis colere et loqui in æternum sponte sua cogantur.
[...]
Quoniam mortalium omnium haud facile est una opinio, magnique imprimis refert in his
stabiliendis, quæ ad bonum attinent communitatis humanæ, multitudinis suffragia gratiamque
captare, æquo animo patiamini, precor vos, o excelsi Principes, hic me nonnulla conferre pro
Latini sermonis præstantia. In eo enim tota mea vertitur sententia, uti illum, ab istis hodiernis
commodioris sapientiæ asseclis adeo neglectum, maxime colendum proponam atque vobis
iuvantibus perpetuo conservandum et in pristinos honores restituendum, præsertim quum videam
eiusmodi nonnullos de universali lingua arridere sententiam, quod suæ quisque, nempe Gallus
gallicæ, Anglus vero anglicæ, hunc communis usus honorem merito adiudicari deberi existiment;
immo gallicam etiam exteri nonnumquam patrocinentur, illam, propter artissimam eius atque, ut
creditur, faciliorem syntaxin humanæ consuetudini magis idoneam arbitrantes, quod quam longe
secus sit, postea dicam. Male enim præsumptum est, eas linguas, quæ rudes sunt, simpliciores esse.
[...]
Nos autem, o invictissimi Principes, ætatem, deo sic volente, viximus, non modo magnis et
memorabilibus fecundam, sed etiam talibus refertam inauditis eventibus et prodigiis, ut vix illa
cuiusquam mens aut cogitatio capere possit. Nec enim præteritorum temporum res gestæ ullæ nec
imperiorum eversiones nec bellorum causæ aut genera aut exitus cum istis possunt conferri.
Quæ igitur lingua digna præ omnibus habebitur, nisi Latina, cui honos committatur factorum
horum memoriam usque ad extrema sæcula in universis terris et gentibus conservandi? Quæ
alia gravius, uti decet, et sublimius stilo indelebili venturos homines docebit immensa Gallorum bella,
conturbationem orbis terrarum, Napoleonis casus, summi pontificis fidem sanctam vestramque
demum, o Principes, et ducum vestrorum ac militum, pro iustitia et pace constantiam, concordiam
et triumphos?
Quod si aliquando, uti credi debet, superventuri homines perfectiore ac magis communi
sermone usi fuerint, nostram ignaviam aut ruditatem mirabuntur, qui post tantam artium
perfectionem, tot rerum inventa, scientiarum quarumdam resurrectionem et restaurationem,
rudium sermonum sonos, veluti infantiæ doctrinæ vagitus, adhuc balbutiamus, posthabito atque
despecto uno perfectissimo, quo iam fruiti sumus. Nam et potuimus architecturam, ab statu suo
deiectam et corruptam, post annos plus mille ducentos restituere, itidem naturalem philosophiam
depulsa non sine vi ab scholis inexplicabilium vocum garrulitate ad rectas rationis et experimentorum
semitas adducere. Istam vero totius eloquentiæ et doctrinæ linguam, istam, qua legibus optimis
viisque omnibus ad sapientiam sumus edocti, ex hominum memoria pæne evanescere patiemur?
[...]
[ad indicem]
3741. ...
3742. ...
3743. ...
3744. ...
3745. ...
3746. ...
3747. ...
3748. ...
3749. ...
3750. Primi versus carminis cuius titulus est de vehiculis vapore motis, quod quidem carmen composuit
Iosephus ille Iacolettus (1803 - 1865) :
[ad indicem]
Quisnam terrigenis tanto dedit impete et ausu
Accelerare gradus, ut parvo tempore longos
Terrarum tractus atque infinita profundi
Æquora percurrant maris, et nova litora quærant?
Queis avibus ventisque citis et fulminis igni
Quantumvis rapido valeant contendere cursu,
Et quo mens fertur, corpus cum mente feratur?
Quod quidem carmen propius accedit huic De lebetis materie et forma eiusque tutela in machinis vaporis vi
agentibus carmen didascalicum inscripto, in Certamine Amstelodamensi aureo honestato nummo.
3751. …
3752. ...
3753. ...
3754. ...
3755. ...
3756. ...
3757. ...
3758. ...
3759. ...
3760. Locus excerptus e docta Cornelii Star Numan (1807-1857) commentatione cui index De Latina recentiorum
poesi et de Horatio atque Sarbievio inter se comparatis :
[ad indicem]
Quum inter recentiores poetas Latinos vel insigniter olim sive arte sive dictione sive utraque
celebrati, nunc vulgo ab indoctis juxta doctisque negligantur et contemnantur; quumque inter Lyricos
ita emineat Sarbievius, ut critici Horatium ab eo æquatum lyrica poesi, nonnulli superatum
censuerint; postulatur commentatio, in qua, præmissa de neglectæ neolatinæ poesos causis, deque ejus
sive justo sive immerito contemtu, disputatione, in altera parte, quatenus Sarbievius Horatium
dictione et poetica facultate vel æquaverit vel superaverit, instituta et universe, et carminum aliquot
comparatione, dijudicetur.
[...]
In hacce materia pertractanda [...] hanc inibimus rationem, ut singula poeseos genera
enumerantes, quid in iis antiqui, quid recentiores poetæ Latini præstiterint, quam brevissime
poterimus, indicemus. Cum autem neolatinorum poemata paucorum in manibus versentur, non
inanem nos operam navaturos esse duximus, si in uno saltem poeseos genere (quoniam in omnibus
hoc facere neque tempus, neque doctrinæ nostræ tenuitas sinebat) elaboratam magis recentiorum cum
antiquis institueremus comparationem ; quam ob rem carmen elegimus Elegiacum, quoniam in hoc
maxime cum recentiorum tum veterum etiam Latinorum poetarum nobis visa est præstantia.
Interdum etiam quædam recentiorum elegantissima carmina, omissa comparatione, apponere
juvabit, cum hoc ad hujus illiusve poetæ excellentiam magis declarandam requiri videatur. Denique
quædam disputabimus de utilitate a diligenti recentiorum lectione veterum poetarum interpretationi
afferenda; hæc omnia sufficere arbitrantes ad eorum opinionem refellendam, qui neolatinorum
poemata contemnenda, parvi saltem æstimanda ducant.
[...]
Exstat sexcenties repetitum et a multis disputatum proverbium : poeta nascitur, non fit ; quod mihi
tamen, rite intellectum, verissimum videtur. Sensus scilicet est : potest quidem obesæ naris homo
multam litteris operam navans, doctus fieri; non vero quis, invita Minerva natus, multum de arte
poetica legens, poeta. Nisi enim sentiat afflatum illum divinum, nisi deus insit illi, quo agitante
calescat , omnia ejus conamina irrita erunt. In ceteris fere omnibus artibus et scientiis, etiamsi nullum
ferme natura tibi concesserit ingenium, plurimum valet exercitatio, quæ in poesi, nisi ingenium tibi sit
poeticum, nihil valebit. Dictu vero incredibile est, quantopere ei, qui poeta natus est, proderit
exercitatio. Debet autem esse quotidiana fere, ut non solum linguæ, qua canere velit, peritissimus
evadat, verum etiam si fieri possit cultissimorum populorum linguas ita teneat, ut poetas qui tali
lingua scripserunt, facile possit intelligere. Haud mediocriter etiam versatus esse debet in philosophia
et omnino in iis rebus, quæ politissimum quemque maxime decent.
Ad naturæ imitationem referenda imprimis est humanæ nataræ cognitio, hac enim… si caret
poeta, varios hominum affectus pingere nequit.
[...]
[ad indicem]
3761. ...
3762. ...
3763. ...
3764. ...
3765. ...
3766. ...
3767. ...
3768. ...
3769. ...
3770. Thomæ Vallaurii (1805-1897) epistula nuncupatoria ad Didacum Vitrioli scripta, quam velut præfationem
exhibuit operis Historia critica litterarum latinarum inscripti:
[ad indicem]
Thomas Vallauri
Cum primum accepi, tuum de Xiphia Carmen amplissimis honoribus et præmio apud
Belgas fuisse decoratum, equidem maxima sum affectus voluptate, quod ea demum Italiæ laus
hodieque constaret, quam superiore memoria Sannazarus, Flaminius, Fracastorus aliique
tuerentur. Quum autem per litteras animum meum tibi testatum voluissem, tu eximia honoris et
voluntatis tuæ significatione ita me devinxisti, ut ex eo tempore te semper in oculis ferrem. Nunc
vero ut aliquod tandem exstaret testimonium amoris in te mei, constitui perbrevem hunc
Commentarium de litteris latinis ad te mittere, quem nuper concinnavi, quo faciliorem subalpinis
adolescentibus viam ad latinam eloquentiam munirem. Sed antequam venio ad res romanas, haud
ingratum tibi fortasse continget, me paucis narrare, quibusnam casibus, post renatas litteras,
eloquentiæ disciplina apud nos fuerit iactata.
Iam primum ineunte sæculo quintodecimo, quum Ludovicus ab Achaia, annuente
imperatore Sigismundo, Taurinense Athenæum aperuisset, atque adhibitis exteris doctoribus
gentis mores emollire esset aggressus, litteris etiam politioribus palæstra patuit, a qua, veluti a
fonte, humanitatis rivuli in omnes subalpinæ ditionis partes manarent. At quemadmodum fieri
consuevit, nostri homines propulsandis belli periculis unice intenti, militaria studia quam
mansuetiores artes malebant.
[...]
Excerpta ex oratione cuius titulus De eloquentia libertatis alumna :
[...] Nunc vero quum tandem immutata sint tempora, quo clarius pateat, quantum commodi
in politiores litteras inde sit redundaturum, confirmabo, germanam eloquentiam, libertatis
alumnam, nusquam nisi in liberis civitatibus florere. [...]
Pervulgatum est illud, hanc nostram ætatem in rerum naturalium scientia plane
singularem, tanta felicitate in iis pervestigandis usam fuisse, quæ in maxima sæpe obscuritate
versantur, ut quotquot superioribus sæculis floruerunt excellentis ingenii et doctrinæ viri, longe
æqualibus nostris de inventorum præstantia et nobilitate concedere videantur. Verum si a physica
ratione discesseris, animumque ad illa artium genera convertendo, quæ naturae imitatione
nituntur, tecum ipse reputes, quam multi apud veteres in dicendo admirabiles exsisterent,
quantaque laude vel in præsens ferantur, facile iudicabis, recentiores, ad eloquentiam quod attinet,
infra veterum famam substitisse. [...]
Et ne illud quidem vere dictum putem, suum unicuique sæculo ingenium esse, quo fiat, ut
homines, fatali quadam necessitate impellente, hanc vel illam potius viam ingrediantur.
Quamquam enim sæpe factum videmus, ut complures viri eadem arte præstantes in idem artati
temporis spatium congruerent; nemo tamen inde conficiat, mortalium ingenia cæco quodam fato
urgeri, cui frustra obniti videantur. Longe alia mihi mens est, auditores; neque aliunde quam ex
regiminis forma, corruptæ apud nos eloquentiæ causa potissimum est repetenda.
Iam pridem illorum sententia fuit explosa, qui falso existimarent, eloquentiam reconditis
quibusdam rhetorum præceptis, aut exquisitioribus locutionis deliciis, potiusquam veritate atque
altitudine sententiarum contineri; iamque illud est sapientioribus testatum, dicendi vim vehementi
pectore, et profunda persuasione sic efflorescere, ut nullo in oratorum numero esse possit qui aliud
sentire animo, aliud verbis efferre videatur. Iamvero peto a vobis, auditores, quinam locus
eloquentiæ in iis civitatibus esse possit, quæ tanta legum severitate coerceantur, ut, si quid forte
liberius scribenti exciderit, aut silentio premendum sit, aut in ipsum auctoris caput recidat. An
quisquam fortasse existimabit, hoc scrupulo scribentibus iniecto ne quid offendant, ne quo
incurrant, fore ut igniculi animis ingeniti vigeant, et naturæ lumen usquam appareat? Quonam
impetu illius feratur oratio, qui sententiarum verborumque semper anxius, circa singula hæreat, et
perpetua periculi sui cogitatione teneatur? Tot curis illaqueatus, tot difficultatibus irretitus
nunquam ad altiora nitetur orator. Et si qua proferat non contemnenda, ea magis in speciem
verbis adornata, quam penitus ex animo fuisse profecta facile intelliges. Quemadmodum enim fieri
videmus, ut vel feræ bestiæ, si cavea includas, virtutis obliviscantur; haud aliter humana ingenia
iugo paulatim adsueta hebescunt, atque humi tandem defixa socordia torpere consueverunt.
Quæ quum ita sint, patres sapientissimi, nemini vestrum profecto mirum videbitur,
miserrimis temporibus, quibus omnia unius dominatu teneantur, oratores diuturna servitute ad
turpem adsentationem eruditos, potentioribus lenocinari, atque ad omnem humilitatem sese
abiicere ac prosternere. Quum autem nihil fœdius sit, tamque a scriptoris dignitate remotum,
quam posthabita veritate, aliorum gratiam aucupari, iam cuique satis perspicuum arbitror quid
tandem de illa artium regina sentiendum sit, quæ matronalem dignitatem oblita, meretricios
ornatus induere non dubitet. Hinc facile intelligitur cur aurea romanorum scriptorum ætas post
Augusti excessum defecerit. Quum enim imperium in unius arbitrium ac potestatem venisset,
immutato civitatis statu, consenuerat pristina illa Romanorum vis, quæ domi militiæque illos adeo
honestasset. [...]
Tunc scilicet romana eloquentia, quæ stante republica ab illustrioribus viris fuerat
nobilitata, quos Tullius memorat in Bruto, quæque a Tullio ipso summam expolitionem acceperat,
a civili turba et foro ad ficta argumenta, ad umbratiles exercitationes traducta, maius artificium
quæsivit, et nativo illo candore caruit, quem in superioris ævi scriptoribus miramur.
...
[ad indicem]
3771. ...
3772. ...
3773. ...
3774. ...
3775. ...
3776. ...
3777. ...
3778. ...
3779. ...
3780. Henrici Nozii (1808-1857) carmen Sapphicum cuius titulus est Flores cito moriuntur :
[ad indicem]
Divites pictis foliis renident

flosculi dono charitum, iocoso
cum sinum pandunt zephyro et decenter
arva colorant.
At vices ævo fugiente mutant :

protinus carpit brevis hora florem,
quo sibi vellet redimire crines blanda voluptas.
Quid suæ frustra rosa delicatum

purpuræ iactat decus; atque plebem
ceteram florum tumet arrogante
spernere fastu ?
Illa florenti sociata ramo

inchoans rubros aperire honores ,
atque lascivam recreare odoris
frondibus auram,
gratiis dudum meditatur audax

texere insertas apio coronas,
divitum et luxu cupit invidendo
spargere mensas.
Heu nimis vana specie superbit!

adspicit quam sol oriens hiantem,
occidens pronam videt immerentes
ponere frondes.
Splendidum rerum tenuare vultum

fata vi certant avida impotenti :
Optima ignaris bona quæque nobis
invidet ætas.
Ergo cur fucata oculos decoris

decipi forma patimur? quid ægras
allicit mentes, animosque mendax
fallit imago?
Heu tuis frustra illecebris, iuventus,

credis imprudens : caput impedita
flore quid gaudes pede dissoluto
pellere terram?
Antequam lætum tenuetur ævum,

asperum discas metuisse fatum,
iam satis docta arbitrio potentis
floris iniquo.
Eiusdem poetæ epigrammata q.t.: Lætitia numquam integra :
Lætitia est miseris mortalibus integra nunquam :

parte aliqua, possis quam cupere, usque caret.
Aut etiam dum perfundit dulcedine pectus,
unde unde huic sese miscet amarities.
Vere illud dicunt: fulget rosa, molliter halat,
est spinis expers non tamen ulla suis.
et Ossium virtus:
Quamvis in parva taciti requiescitis urna,

ullus nec vobis sensus inest, cineres,
plurima quæ multus supplex benefacta reportat,
sat quantum virtus sit pote vestra, docent.
[ad indicem]
3781. ...
3782. ...
3783. ...
3784. ...
3785. ...
3786. ...
3787. ...
3788. ...
3789. ...
3790. Aliquot epigrammata Iosephi Pauli Király (1810-1887) :

[ad indicem]
Vana ratio
Cur linguam poscunt epigrammata nostra latinam?

Sint ut Bilbilico proximiora viro.
In poetas initio poematis Musas flagitantes
Cur Musas rogitat dum carmina consuit auctor?

Nihil etenim propria quod suit arte valet.
Epigrammaticus tyrannus
Excludunt salsas epigrammata nostra loquelas,

nec pungunt acri, quidquid agatur, acu.
Salsa coquum spectant, acubus miracula patrat
sartor; ego pedibus contero cuncta meis.
Non omnia vana
Ex ligno fumus prodit quoque flamma perusto,

flamma petit cælos, in vaga fumus abit.
Sic homo dum moritur, terræ dat membra voraci,
flamma tamen mentis sidera summa petit.
Laus malorum carminum
Carmina salsa sitim pariunt, mala carmina somnum.

Quid melius? perimit potio, somnus alit.
Charta emporetica
Charta bibit maculas doctis impervia Musis.

Sic horret dociles mens maculosa lyras.
Zelotypia
Præteritos Ianus cernit casusque futuros;

flebilis hanc faciem quisque maritus habet.
[ad indicem]
3791. ...
3792. ...
3793. ...
3794. ...
3795. ...
3796. ...
3797. ...
3798. ...
3799. ...
3800. Textus litterarum encyclicarum, ab Leone eius nominis XIII (1810-1903) scriptarum, quarum prima verba sunt
Rerum Novarum :
[ad indicem]
R
erum novarum semel excitata cupidine, quæ diu quidem commovet civitates, illud
erat consecuturum ut commutationum studia a rationibus politicis in
œconomicarum cognatum genus aliquando defluerent. - Revera 1) nova industriæ
incrementa novisque euntes itineribus artes : 2) mutatæ dominorum et mercenariorum rationes
mutuæ : 3) divitiarum in exiguo numero affluentia, in multitudine inopia : 4) opificum cum de se
confidentia maior, tum inter se necessitudo coniunctior, præterea versi in deteriora mores,
effecere, ut certamen erumperet. In quo quanta rerum momenta vertantur, ex hoc apparet, quod
animos habet acri expectatione suspensos : denique ingenia exercet doctorum, concilia prudentum,
conciones populi, legumlatorum iudicium, consilia principum, ut iam caussa nulla reperiatur
tanta, quæ teneat hominum studia vehementius. - Itaque, proposita Nobis Ecclesiæ caussa et salute
communi, quod alias consuevimus, Venerabiles Fratres, datis ad vos Litteris de imperio politico, de
libertate humana, de civitatum constitutione christiana, aliisque non dissimili genere, quæ ad
refutandas opinionum fallacias opportuna videbantur, idem nunc faciendum de conditione
opificum iisdem de caussis duximus. - Genus hoc argumenti non semel iam per occasionem
attigimus : in his tamen Litteris totam data opera tractare quæstionem apostolici muneris
conscientia monet, ut principia emineant quorum ope, uti veritas atque æquitas postulant,
dimicatio dirimatur.
Caussa est ad expediendum difficilis, nec vacua periculo. Arduum siquidem metiri iura et
officia, quibus locupletes et proletarios, eos qui rem, et eos qui operam conferant, inter se oportet
contineri. Periculosa vero contentio, quippe quæ ab hominibus turbulentis et callidis ad
pervertendum iudicium veri concitandamque seditiose multitudinem passim detorquetur.
Vtcumque sit, plane videmus, quod consentiunt universi, infimæ sortis hominibus celeriter esse
atque opportune consulendum, cum pars maxima in misera calamitosaque fortuna indigne
versentur.
Nam veteribus artificum collegiis superiore sæculo deletis, nulloque in eorum locum suffecto
præsidio, 1) cum ipsa instituta legesque publicæ avitam religionem exuissent, sensim factum est ut
opifices inhumanitati dominorum effrenatæque competitorum cupiditati solitarios atque
indefensos tempus tradiderit. 2) Malum auxit usura vorax, quæ non semel Ecclesiæ judicio
damnata, tamen ab hominibus avidis et quæstuosis per aliam speciem exercetur eadem; 3) huc
accedunt et conductio operum et rerum omnium commercia fere in paucorum redacta potestatem,
ita ut opulenti ac prædivites perpauci prope servile jugum infinitæ proletariorum multitudini
imposuerint.
Ad huius sanationem mali Socialistæ quidem, sollicitata egentium in locupletes invidia,
evertere privatas bonorum possessiones contendunt oportere, earumque loco communia universis
singulorum bona facere, procurantibus viris qui aut municipio præsint, aut totam rempublicam
gerant. Eiusmodi translatione bonorum a privatis ad commune, mederi se posse præsenti malo
arbitrantur, res et commoda inter cives æquabiliter partiendo. Sed est adeo eorum ratio ad
contentionem dirimendam inepta, ut ipsum opificum genus afficiat incommodo : eademque
præterea est valde iniusta, quia vim possessoribus legitimis affert, pervertit officia reipublicæ,
penitusque miscet civitates.
Sane, quod facile est pervidere, ipsius operæ, quam suscipiunt qui in arte aliqua quæstuosa
versantur, hæc per se caussa est, atque hic finis quo proxime spectat artifex, rem sibi quærere
privatoque jure possidere uti suam ac propriam. Is enim si vires, si industriam suam alteri
commodat, hanc ob caussam commodat ut res adipiscatur ad victum cultumque necessarias :
ideoque ex opera data ius verum perfectumque sibi quærit non modo exigendæ mercedis, sed et
collocandæ uti velit. Ergo si tenuitate sumptuum quicquam ipse comparsit, fructumque
parcimoniæ suæ, quo tutior esse custodia possit, in prædio collocavit, profecto prædium istiusmodi
nihil est aliud, quam merces ipsa aliam induta speciem : proptereaque coemptus sic opifici fundus
tam est in ejus potestate futurus, quam parta labore merces. Sed in hoc plane, ut facile intelligitur,
rerum dominium vel moventium vel solidarum consistit. In eo igitur quod bona privatorum
transferre Socialistæ ad commune nituntur, omnium mercenariorum faciunt conditionem
deteriorem, quippe quos, collocandæ mercedis libertate sublata, hoc ipso augendæ rei familiaris
utilitatumque sibi comparandarum spe et facultate despoliant.
Verum, quod maius est, remedium proponunt cum iustitia aperte pugnans, quia possidere
res privatim ut suas, ius est homini a natura datum. - Revera hac etiam in re maxime inter
hominem et genus interest animantium ceterarum. Non enim se ipsæ regunt belluæ, sed reguntur
gubernanturque duplici naturæ instinctu : qui tum custodiunt experrectam in eis facultatem
agendi, viresque opportune evolvunt, tum etiam singulos earum motus exsuscitant iidem et
determinant. Altero instinctu ad se vitamque tuendam, altero ad conservationem generis ducuntur
sui. Utrumque vero commode assequuntur earum rerum usu quæ adsunt, quæque præsentes sunt :
nec sane progredi longius possent, quia solo sensu moventur rebusque singularibus sensu
perceptis. - Longe alia hominis natura. Inest in eo tota simul ac perfecta vis naturæ animantis,
ideoque tributum ex hac parte homini est, certe non minus quam generi animantium omni, ut
rerum corporearum fruatur bonis. Sed natura animans quantumvis cumulate possessa, tantum
abest ut naturam circumscribat humanam, ut multo sit humana natura inferior, et ad parendum
huic obediendumque nata. Quod eminet atque excellit in nobis, quod homini tribuit ut homo sit, et a
belluis differat genere toto, mens seu ratio est. Et ob hanc caussam quod solum hoc animal est
rationis particeps, bona homini tribuere necesse est non utenda solum, quod est omnium
animantium commune, sed stabili perpetuoque jure possidenda, neque ea dumtaxat quæ usu
consumuntur, sed etiam quæ, nobis utentibus, permanent.
[ad indicem]
Hoc poematio Leo, eius nominis XIII, de arte photographica haud illepide nec ineleganter egit:
Ars Photographica
Expressa Solis spiculo
nitens imago, quam bene
frontis decus, vim luminum
refers, et oris gratiam.
O mira virtus ingeni

novumque monstrum! Imaginem
naturæ Apelles æmulus
non pulchriorem pingeret.
Hoc carmine poeta, iam ætate provectior, æquo animo diem terrenæ vitæ supremum ferendum monet :
Extrema vota
Extremum radiat, pallenti involvitur umbra

iam iam sol moriens; nox subit atra, Leo,
atra tibi: arescunt venæ, nec vividus humor
perfluit; exhausto corpore vita perit.
Mors telum fatale iacit; velamine amicta

funereo, gelidus contegit ossa lapis.
Senex et Mors. Pinxit Judel Peng (1854 - 1937)
Ast anima aufugiens excussis libera vinclis,

continuo ætherias ardet anhela plagas;
huc celerat cursum; longarum hæc meta viarum:
Expleat, oh clemens, anxia vota Deus!
Oh, cælum attingam! supremo munere detur

divino æternum lumine et ore frui.
Teque, Maria, fruar, mundi Regina, per hostes
infensos trepido quæ benefida viam
pandisti ad patriam. Cæli de civibus unus,
Te duce, iam dicam, præmia tanta tuli.
[ad indicem]
3801. ...
3802. ...
3803. ...
3804. ...
3805. ...
3806. ...
3807. ...
3808. ...
3809. ...
3810. Quintini Guanciali (1811-1883) aliquot versus decerpti ex eius carmine c.t. Hahnemannus seu de homœopathia:
nova medica scientia, libro octo :
[ad indicem]
...
At Sophia ætherea dudum magis anxia cura
humanam meditans imo sub corde salutem
tot casus, tristesque vices, durosque labores
volvit, et afflictis Hygieæ imponere rebus
vult modum, et in melius præconia vertere famæ:
Propositique tenax, firmans sua pectora votis
hæc agitat secum, et fatorum arcana recludit:
‘Ecquis erit finis? quando vitalibus afflans
flaminibus se noster amor tutamine vero
mentibus insinuet vatum rebusque medendi?
Atque ministerium, et pollutum dogma repurgem
nec patiar cladi, et diro succumbere leto
insontes homines fragili sub tegmine ductos
quos seu fœda lues vitiet, morboque fatiget
nulla salus miseris medicorum manat ab arte
sed fortasse valent naturæ viribus artus;
dum latet occultum, et contagia pellere ab ægris,
nec sanare queunt spiracula clausa medentes
vitæ, ac incerto luctantes tramite passim
stamina rescindunt, nec solvunt crimina pœnis.
Infelix turba, heu quanta caligine sæpta!
...
[ad indicem]
3811. ...
3812. ...
3813. ...
3814. ...
3815. ...
3816. ...
3817. ...
3818. ...
3819. ...
3820. Ecce primi versus carminis ab Antonio Mirabelli (1812-1883) compositi cuius inscriptio est Petreidos libri XXIV :
[ad indicem]
Pontificem summum, cæloque ereboque potentem

Christiadum patrem, qui primum Orientis ab ora
digrediens magnam Hesperiam, Tiberinaque venit
litora, cælestis referens bona nuntia vocis,
et Vaticana tandem superastitit arce,
pacifera extollens Christi vexilla, serensque
semina civilis non deficientia moris,
inclita facta, cano. Quot Tartara fœda ruinas,
quot gravis ambitio procerum, et Judæa propago
intulerunt! tamen innixus cælestibus heros
auxiliis bellavit ovans, mortemque decoram
prætulit, exultans valida quod fulta columna
surgeret omniparens cunctis Ecclesia terris,
unius et fieret divini pastor ovilis,
unde novæ gentes Christi de nomine dictæ
Christigenæ, atque novus regnorum prodiit ordo.
...
[ad indicem]
3821. ...
3822. ...
3823. ...
3824. ...
3825. Incipit Octavii Cagnazzi (fl.1892) poetæ carmen summis laudibus prosequentis Novum Orbem:
[ad indicem]
Me cordis æstus trans mare Atlanticum

rapit. Migrandum est. O nova litora,
tellus Columbo obiecta primum,
bellipotens America, salve!
Iam non, ut olim, barbara, non rudis,

non vincta turpi compede; nunc sagax,
nunc impigra humanas in artes,
libera nunc, opibusque plena.
Grandescis ultro, latius imperas,

rerum tuarum compos et arbitra:
Tam clara fulges ut vetustæ
laudibus invideant sorores.
[ad indicem]
3826. ...
3827. ...
3828. ...
3829. ...
3830. ...
3831. ...
3832. ...
3833. ...
3834. ...
3835. ...
3836. ...
3837. ...
3838. ...
3839. ...
3840. Primi versus carminis ab Didaco Vitriolo (1818-1898) compositi cui index Xiphias:
[ad indicem]
Arma canant alii et sævi discrimina Martis
sublimi certent ad sidera tollere cantu:
Ast ego, non ausus sanctos recludere fontes
Castalios, tenui carmen meditabor avena,
Scyllæas inter cautes, prope litoris undam,
callida fluctivagi referens certamina piscis,
nautarumque dolos et non lacrymabile bellum.
Vere novo, spirant Zephyri quum mollius auræ,

quum mare stat placidum ventis atque omnia rident,
frigida despiciens Euxini litora ponti
immanis Xiphias, magno mucrone timendus,
continuo Italiæ felices advenit oras:
Qui, simul accelerans Ægæum proscidit æquor,
ad Siculos properat fines et saxa Pachyni,
qua sæpe Ætnæos nivibus canescere montes
cernimus et rapidas evolvere vertice flammas.
Iamque sinus, Messana, tuos et litora Graiis
culta viris petit et piscosi mœnia Rhegi.
Mirantur molem atque immensa volumine terga

numina cuncta freti, quotquot Neptunia passim
regna colunt; quotquot Siculis in fluctibus uda
Doridos antra tenent, visu mirabile quando
advena Trinacriis monstrum versatur in undis,
perque salum incedit, roremque adspergit amarum.
Interea nautæ, Scyllææ robora pubis,

adventum Xiphiæ exspectant, qui tempore certo
infames soleat scopulos lustrare quotannis.
Ilicet incumbunt pelago: cava remige cymba
instruitur: validos passim de more tridentes
et duro arripiunt præfixa hastilia ferro.
Hunc videas remos tortosque aptare rudentes,
illum alto e scopulo, fluctus unde arduus omnes
adspectat, signum nautis dare, quando marinæ
sit tempus pugnæ, parvaque ubi currere puppi
expediat, lapsu tacito ne transeat undas
piscis et horrendis canibus resonantia saxa.
Ast alius medium lintris conscendere malum
sole sub ardenti præfert piscator et omnem
inde fluentisoni prospectans litoris oram
errabunda feræ propius vestigia servat.
[…]
[ad indicem]
Didaci Vitrioli elegia 56 aura romantica suaviter afflata de veteris urbis parietinis post fatalem Vesuvii
incendium sepultis, recens effossis atque in dias luminis oras vindicatis:
Intactos video fontes, proscenia, turres,

compita, signa, vias, balnea, templa, forum.
Limina grata viris, et limina grata puellis:
et patulas conchas, cymbia, pensa, colos.
Et lychnos video, situlas, crinalia, gemmas,
pyxidas, armillas, balsama, lima, dapes.
At cur nulla hominum jam vox auditur amica?
Forsan sopitos detinet alta quies!
Commoventissimum poetæ carmen de æviterno Pompeianorum amantium amplexu. Carminis index, prolixior
certe atque eloquens, hic est:
De corporibus duobus nudis ossibus cohærentibus

Pompeiis ad publicas thermas inter sese amplexantibus repertis
elegia
Cur simul ossa cubent, ac post tot sæcla, viator,
in molli amplexu nos ita iungat amor,
accipe: nec tristes pigeat cognoscere casus:
elicient lacrumas fors mea verba tuas.
Saxa etenim flerent, gemitus si fundere possent:
deflerent nostras aspera saxa vices...
Sol medium cæli vix iam traiecerat orbem,

Pompeiosque tenet mollis et alta quies.
[pinxit Eduardo Ioanne Poynter]
Rusticus in villa, mediis stat miles in armis;

subdola piscator per mare lina iacit.
Curia habet patres; it magna ad templa sacerdos;
femina devolvit lanea pensa colo.
Cum subito extinctos, infandum!, suscitat ignes

Vesvius, et rauco murmure saxa vomit;
culmine et in celso montis stat fumea pinus,
atraque nimbosum contegit umbra polum.
Ocius aeriæ volucres trepidantibus alis
frondiferas nemorum deseruere domos.
Manarunt nullo arentes humore lacunæ;
sulphureis Sarnus lentior ibat aquis.
Amnigenæ nymphæ glauco de gurgite surgunt,

mox celeri iactu gurgitis ima petunt…
Huic ego tum dixi: crudelia litora linquas,
lux mea; sit vitæ, sit tibi cura tuæ!
Dum voluere dei, felices egimus annos:

nunc procul a patriis pellimur ambo focis!
Interea ingenti squalebant mœnia luctu;
urget Pompeios ultima namque dies.
Turba ruit portis: secum fert quisque penates
exuviasque suæ, pignore cara, domus.
Quid non audet amor? Gestat non nemo parentem
atque ignis sanctum non violavit onus!
[exitium Pompeorum, pictore Carolo Briullov]
Vidi ego pallentes vesana mente puellas

virgineas manibus dilaniare genas.
Hæc stupet, hæc vanis incusat fata querelis:
altera in alterius concidit ægra sinum.
Sollicitæ matres gnatis cum dulcibus errant.
Invocat illa homines, invocat illa deos.
O ubi vitiferi clivi et amœna fluenta,

atque coloratis florida prata rosis !
O gelidi fontes, o templa augusta deorum,
centum aris quondam fumida thuricremis !
En iacet ambustum templum Iunonis, et ara

Isidis, ac templum, pulchra Erycina, tuum:
semper ubi Idaliæ solitæ volitare columbæ;
sacra ubi cum viridi cæspite myrtus erat.
Hic olim blandi cantus, hic mille choreæ:

hic quoque mille dabant læta theatra iocos.
Nunc urbe in vasta gradiens bacchatur Erinnys;
per fora perque vias ventilat illa faces...
pinxit Turner
Nec fuga per pontum facilis: tumet undique pontus,

et fremit hinc boreas, et fremit inde notus.
Ingemino voces: “Fugias teque eripe flammis:

eripe te flammis, lux mea, tolle moras !”
Ast illa expandens morientia lumina fatur:
“te sine, me patrios linquere posse lares ?
Si celerare fugam prohibet te martia virtus,

obruar in mediis ignibus ipsa simul.
Ossa simul iaceant! ut, nostri conscia amoris,
ista domus nostræ conscia mortis erit...”
Ter sonuit cæcis tum mons Vesuvius antris,

nosque ambo oppressit magna ruina domus !
[ad indicem]
3841. …
3842. …
3843. …
3844. …
3845. …
3846. …
3847. ...
3848. ...
3849. ...
3850. Carmen a Baudelario (1821-1867), adulescente sedecim annos nato, pereleganter exaratum cuius inscriptio est
Exul :
Carolus Baudelaire depictus a Gustavo Courbet
[ad indicem]
Quum dirus trepidis incumberet undique Terror

civibus, et vigili palleret Gallia cura,
ut sua subtraheret plebeiæ colla securi,
e miseris unus patrios fugisse Penates
dicitur, incertamque in aquis tentasse salutem.
Scilicet huic parvam suprema pecunia cymbam
ægre suppeditat ; Rheni melioribus undis,
solas divitias, geminam cum conjuge prolem
credit et in fragili tandem componit asylo.
Victum infelicem dat raris piscibus unda,
et quam terra negat servant pia flumina vitam.
Sæpius alterno depulsus litore, remis
oppositum trepidis repetit, vel sæpius alto
servat inoffensam subsistens flumine cymbam.
Arcetur patria, tanquam non Gallus, arena;
Gallia damnatur excludit : ceu barbara mater,
infantes negat esse suos, et ab ubere pellit.
Ast ubi reddiderat nox muta silentia terris,
ille pia in patriam remeabat fraude sub umbras,
litora nota petens, fletuque rigabat amaro
natales terras, felicia litora quondam ;
vellebatque herbas cum frondibus, arida cogens
nutrimenta, quibus, ferventi in fomite flammam
abripiens, coqueret fluvialia munera, pisces.
Parva sed ingentis restant solatia casus,
quod circum patriam vecti notumque per amnem,
obscurosque procul colles dilectaque patrum
ejecti castella vident, auraque fruuntur
quæ forsan patriis flores libavit in hortis.
[ad indicem]
Fuderat irriguam pacem nox languida, frigus

leniter afflabat terras et litore toto
carpebat placidos morti gens proxima somnos.
Infremuit pelagus : turgentes æquora longum
advolvere minas : collectis viribus, ingens
in terram surrexit hiems : quasi conscia signo
respondet tellus et vi tremefacta latenti,
omnis concussis immugiit ora cavernis.
Hisce versibus similiter cadentibus, nec metricam carminandi rationem observantibus, constat
poematium cuius inscriptio est Franciscæ meæ laudes :
Novis te cantabo chordis,

o novelletum quod ludis
in solitudine cordis.
Esto sertis implicata,

o femina delicata,
per quam solvuntur peccata!
Sicut beneficum Lethe,

hauriam oscula de te,
quæ imbuta es magnete.
Quum vitiorum tempestas

turbabat omnes semitas,
apparuisti, deitas,
Velut stella salutaris

in naufragiis amaris...
suspendam cor tuis aris!
Piscina plena virtutis,

fons æternæ juventutis,
labris vocem redde mutis!
Quod erat spurcum, cremasti;
quod rudius, exæquasti;
quod debile, confirmasti!
In fame mea taberna,

in nocte mea lucerna,
recte me semper guberna.
Adde nunc vires viribus,

dulce balneum suavibus
unguentatum odoribus!
Meos circa lumbos mica,

o castitatis lorica,
aqua tincta seraphica;
patera gemmis corusca,

panis salsus, mollis esca,
divinum vinum, Francisca!
[ad indicem]
3851. …
3852. …
3853. ...
3854. ...
3855. Versus aliquot variis e carminibus selecti quæ composuit Ioannes van Leeuwen (1821-1892) :
[ad indicem]
E carmine cui index Pestis boum:
O patria, o tellus Batavum, quæ pinguibus agris

famam, robur, opes ipso cum nomine debes,
alma boum nutrix, totum celebrata per orbem,
quid pateris! quantum video tibi vulnus inuri!
Ceterum, atrox bellum his versibus e carmine, Luctus publicus inscripto, excerptis improbavit:
Fallitur imprimis decori qui prœlia dira

eversasque urbes regibus esse putat.
Marte nihil peius, nihil est lacrimosius illo;
laus dubia armisoni signa tulisse dei.
Ad reperta doctrinamque Darwinianam pertinent hi quattuor versiculi satirice salseque exarati:
Simius hirsutus, thalami cui simia consors,

humanæ genitor gentis avusque fuit.
Quid quod adhuc liquide tali de stirpe creatos
nos e mille notis indiciisque patet?
...
[ad indicem]
3856. ...
3857. ...
3858. ...
3859. ...
3860. Versus aliquot excerpti e carmine a Petro Esseiva (1823-1899) exarato quod inscribitur Via ferrata:
[ad indicem]
Ferri ærisque rigens stat monstrum immane metallo,

Terra et Vulcano partum, nova forma Chimæræ
ferreis fulta rotis, cui perpetuo ordine centum
vincti a tergo hærent ingenti pondere currus ...
... Tum stridula sibila ventis

Crebrescunt scissis ...
Tum quoque nigrantem fumum mixtasque favillas

evomere et tardo primum discedere motu;
at citius citiusque fugit stimulo excita cæco, -
agmen agens currum: fert impetus ipse ruentem,
emensumque atra spatium caligine signat ...
[ad indicem]
3861. …
3862. …
3863. ...
3864. ...
3865. Versus nonnulli e carmine c.i. Exeunte octobri: ad filiolum excerpti. Hac in commentatione de Alberto Ekkero
(1823-1899) legere possumus hæc de carmine illo Hœufftiano præmio ornato: Horatii odam illam nonam primi
libri poeta sibi imitandam proposuit, stropha Alcaica compositam :
[ad indicem]
Vides ut hortus, tristior in dies

æstatis, eheu! spargat humi decus.
Pensis scholarum hæc, mi puer, otia

et plura multo gaudia fert Hiems,
Solem reducens dat salubre
post pluvias nitidumque frigus.
Manuque flores dum tacita in vitro

pingit fenestræ milleque prædium
et arbores gemmis adornat,
candida Hiems iuvenes senesque
diu latentes ædibus evocat.

Quam purus aer carpitur! Ut nitet
trames per arvum! Quam refulget
ceu speculum glacies aquarum!
En parva turba in margine iam pede

tentat lacunam vel lapides iacit
gestitque quid nuper gelatus
ferre queat liquor experiri.
Tu comprime æstus! Crusta brevi cito

Euro sereno creverit et, puer,
mox leve cum lætis amicis
tu quoque carpere iter parabis.
Vibrare corpus mollius ocius

curvasque ferro ducere lineas,
rubris genis ire et redire
quam iuvat in comitum caterva!
Vibrare corpus mollius ocius

curvasque ferro ducere lineas,
rubris genis ire et redire
quam iuvat in comitum caterva!
Adde his diurnis gaudia vesperæ.

Æstate sparsos cogit Hiems; focus,
devinciens prolem parenti,
iungit amicitias fideles.
Splendente grati lumine tum ioci

domesticorum sive sodalium,
tum musica aut pulcher libellus
te retinet latus ad paternum.
At quid loquor? Flat ventus, adhuc ferit

imber domos! Mecum interea, precor,
in rebus adversis securus
spe meliorum animum foveto.
[ad indicem]
3866. ...
3867. ...
3868. ...
3869. ...
3870. Bina Caroli Henrici Ulrichs (1825-1895) carmina Sapphica in primo libello ephemeridis cui index Alaudæ :
[ad indicem]
Mæret hoc fanum. Domus est relicta.

Non venit, qui sacra ferat, sacerdos.
Et mihi Divūm videor videre
celsa sepulcra.
O levis circumvolitans hirundo,
sola tu templo super es fidelis ?
Quid canis ? – “Magnis cano de columnis
interituris”.
[ad indicem]
Mare
Semper es mīrum, mare, semper ingens,

sīve tū blandō scopulōs susurrō
alluās, seu vī reboantis undæ
lītora pulsēs.
Seu nitens pūrā iaceās sub æthra,
seu tuus, nimbō quatiente, fluctus
surgat et magnō saliant in altum
murmure spūmæ.
Carolus Henricus Ulrichs (1825-1895)
Porro elegantioris orationis numeris solutæ exempla nobis Carolus suis in Alaudis ostendit, sicut hæc iucunda
relatio tempestatis nivalis quam spectavit quondam:
Veris jam virescentis et florescentis candidam passi sumus interruptionem hic Aquilæ die 26 Apr.
1889. Duas horas continuas ninxit. Nivis flocci cecidere maximi. Vestivit, quasi media hieme, nivis
plumeum tegmen solum, vias oppidi, tecta, aliquot horas duraturum. Vestivit et in foro lignario mulos
mulorumque onera, ligna saccosque carbonum, et ipsos monticolas, qui mulos agebant. Candidiores
enim incedebant quam in mola, imbutis farina vestibus, famuli pistoris. Vidi in horto ramos arborum
florentium nive oneratos et ornatos. Certabat candore cum candidis piri floribus nix hærens inter eius
prima viridia folia. Pulchrius autem nil vidi usquam ramis mali persicæ, obsitis mille teneris floribus
roseis totidemque virgineæ nivis mollibus floccis.
[ad indicem]
Quod equidem sciam, post ineuntis sæculi XIX commentarios Hermes Romanus I, II, III, IV (1816-1819) atque
Apis Romana (1822-1823) titulis inditos, primi fuere commentarii illi periodici integre latine scripti, Alaudæ
(1889-1895) belle inscripti, quibus usus linguæ latinæ apud doctos omnium nationum homines restituendus ac
propagandus esse vindicabatur, proponebatur, monebatur denique.
Quibus præterea in commentariis insunt Caroli Henrici Ulrichs carima veluti ea quæ supra exscribenda curavi
aliaque vere digna quæ legantur, recitentur vel etiam cantentur.
His, gustum ut habeas, versibus Sapphicis Alaudas suas feliciter celebravit auctor:
Quid, meæ, quid parva cohors, Alaudæ,

vultis aut cur sic agitatis alas?
Spernitis nidum? Cupitis secare
aera pennis?
Sit ratum. Iamiam licet. Evolate

hinc, ubi rubris sub amygdalorum
floribus per saxa ruens Aterni
volvitur unda,
hinc, ubi candens nive Grande Saxum
surgit, ostendens maribus duobus
verticis sublime caput. Canentes
linquite nidum
atque sub dio volitate. Sævi
vulturis curvum caveatis unguem;
quod ruens cælum cadat et premat vos
hoc minus angor.
Quo libet vobis licet evagari,
sive trans Alpes ubi Rhenus infans
undat et cana rosa rupe pendens
ridet ad æthram;
seu libet circumvolitare tectum
regiæ, quæ rege suo stat orba
et procul tam cara meis ocellis
visere rura.
Amplius si vos agit hæc cupido,
talis et vestris teneris in alis
vis inest, spumantia transvolate
æquora ponti
et supra fluctus rigidas ad oras
aerem tranate, meæ volucres,
circulos volvens ubi celsiores
ambulat ursa.
Neu timor, ne, quod canitis, sub illo
axe non sensu capiant rogentque:
“Quid canunt istæ?” Quod alauda ludit,
id capit orbis.
Si tamen vobis nimis asper ille
aer aut nubes ibi frigus halant,
tum sub hoc cælum reduces volantem
flectite cursum.
Tum supra myrti nemus aut olivæ
hic citra montes, ubi pulchra laurus
germinat sertisque viret racemus,
fundite cantus,
hic ubi fulgens patet altus æther,
intuens marmor vetus et columnas
doricas, cinctas hedera virenti
templaque cana,
hic ubi rupes maris æstuantis
spumei fluctus feriunt gementes
et sacra fervens sine fine pontus
tingitur æthra.
[ad indicem]
Nec aliorum illustrium poetarum versus latina veste donare non est enixus Ulrichius idque feliciter. Unicum
dumtaxat nobis sufficiat exemplum hoc Goethei poematium cui titulus est Pax. Supra omnia culmina :
Est quies ramis foliisque cunctis

et silet lucus. Teneras volucres
nox tegit somno sonitusque nullus
surgit ad auras.
Quid tibi pectus tremit inquietum?
Pax erit quondam sua cuique. Somnus
et tibi tandem veniet brevique
ipse quiesces.
Hoc demum poematio arabicæ potionis sive cafeæ laudes haud invenuste cecinit poeta, cuius hendecasyllabos
excerpendos curavi hosce :
Omne mane mihi meam cafeam

parva machinula super flagranti
spiritus flamma soleo parare.
Fuscæ murmura bullientis undæ

et ferventis aquæ feri tumultus
semper tam placidi mihi fuere.
Et quam vivificantis est odoris!

Gaudet nasus odoris huius haustu!
…
[ad indicem]
3871. …
3872. ...
3873. ...
3874. ...
3875. In primo libello commentarii cui index Vox Urbis, editum est hoc Mauri Ricci (1826-1900) carmen Birota
Velocissima inscriptum :
[ad indicem]
Quies birotariorum. Pinxit Casas
Aspice! binarum sunt hæc portenta rotarum.

Stat mea, qua impellor, vis in utroque pede.
Insilio sellam. Vix dura manubria movi,
sub pedibus tellus aufugit. Ecce volo.
Si mihi tunc mulier, simplex aut forte puella
occurset, costas ilico fracta cadet.
Non populo aut plebi facta est hæc semita ; nostram
heroes totam currimus impavidi.
Currimus impavidi, fera gens, iuvenumque senumque
nos iuvat in media rumpere colla via.
Non cornu canimus, sed tintinnabula raro
pulsantur. Damnum displicet? ipse cave.
Ac nemo e multis ne tum custodibus Urbis
scribat quem numerum sella homicida gerit,
vix rupto capite, illiso vel civis euntis
naso, præcipites tollimur ex oculis.
Sistere sic nemo nos coram iudice coget.
Sic impuniti cras repetemus iter.
Sic nos ridemus leges, ipsumque tribunal.
Sic vespillonum turba frequenter ovat.
O magni! o fortes! iterum salvete iterumque,

ac natibus vestris sit pia semper humus!
[ad indicem]
Porro, in sexto huius commentarii numero, anno 1899 edito, alterum de birota carmen panxit poeta, hoc
inditum titulo Muliebris birota velocissima :
Tu quoque velocem birotam, romana puella,
insili, et in cursu femina vince viros.
Vince viros, nulli nasum vel bracchia frangens,
sed tibi sufficiat rumpere crura canum,
quum te circumstent rabido birotamque latratu,
et cupiant suras prendere dente tuas.
Iam zephyri spirant lenes; imitata Camillam [Æn.]
da vestem zephyris, atque, age, curre viam.
Ridebunt pueri, ridebunt forsan et ipsæ
dum tua matronæ splendida facta vident.
Et ridebit anus, bucca imbecillis hiante,
ostendens turpes et sine dente genas.
Sed tu firma mane, nullo perterrita risu,
teque heroinam denique turba canet.
Te non impediant currus, electrea virtus
quos agit, oh quantis fulgida principiis!
Nam tu dum curris, currit tua fama per Urbem;
certatim iuvenes te celebrare student.
Horum si quidam currentem accesserit, ultro
ipsa cade, et dextra tum pete subsidium.
Is dextram cupidus cupidæ tibi tendet, et hora
quum vobis aderit iungere coniugium.
Vos bini in birota tandem procedite ad aram,
vos, quibus inspirat talia laudis amor.
[ad indicem]
Hæ strophæ Sapphicæ scriptæ sunt de Beatrice, femina quam Dantes efflictim amavit. Carminis index est:
Danti Aligherio
in obitu suæ Beatricis.
Dantes Beatrixque, pictore Henrico Holiday (1839–1927)
Occidit; mæsta dolet Arnus unda.

Civitas cantu recreata nuper,
luget, immiti revocans ademptam
morte puellam.
Surge, cupressu redimitus atra
tempora, o vates; decus unde musis
crescit, ac, toto celebrandus ævo,
præcipe carmen.
Concines nigris oculis micantem,
ora iucundo decorata risu;
concines fidum cupidus pudicæ
pectus amori.
Cumque te stulta rabie furentes
urgeant cives procul ex iniqua
sede, tum cedens patriis honestus
exul ab oris.
Improbos magna domiturus ira
confice, afflatu Superum, poema,
regna quod mortis referat, beati et
limen Olympi.
Hic Beatricem celebrabis almam
vectus ad cæci tenebras averni,
infima æterni duce per doloris
regna Marone.
Quo scelus purgant gemitu sereni,
aula quos cæli vocat, inde scandes;
tum nova auditu numeris modisque
carmina finge;
cantibus donec Superum beatus,
lux ubi fulgens oculos relaxat,
sede felicem videas puellam
dulce loquentem.
Macte! non dictis referenda, musæ
concines nostræ pater atque princeps;
quo dabit tellus tibi non caducos
Itala plausus.
[ad indicem]
3876. ...
3877. Versus aliquot excerpti ex Iosephi Petriccioli (1826-1908) carmine cuius titulus est Hymnus Paci :
[ad indicem]
Hymnus Paci
Miles, patria sua in libertatem vindicata, struit Pacis delubrum; triumphos ad aram ducit et fœdus
Nationum canit.
Murmure castalio et nemoris per frigus opacum

limpidus argento hic leni fluit agmine rivus:
victrici hic hederæ ramos induta sub astris
robora nigrescunt : viridi circumlita musco
hic antra ad requiem et scitanda oracula Divum.
Hic precibus philomela piis, de Ityos nece, ceu quid
ipsa piet, pipiens, queritur sua tristia fata.
Adspirant zephyri laurumque ex fronde susurrum
numine commixtum sacrata ad carmina promunt.
Dum genus extra hominum tristi consumitur ævo,
nos juvat interdum per amica silentia pinis,
quercubus atque ulmis romanos pangere versus.
Inde ducem si casta pium nunc Musa fovebit
immemori laudum indulgens (a vertice quando
volvitur in caput, ingentem perfracta ruinam
dat Babylon rerumque novus jam nascitur ordo)
jucunda humanum meditabor harundine fœdus.
Flugida tu stellis, alata et filia Solis,

diva loci, Pax alma, veni! neu militis horror
distineat ; mecum placida conside sub umbra.
...
[ad indicem]
3878. ...
3879. ...
3880. Hisce elegantibus Guidonis Gezelle (1830-1899) distichis pereleganter latine versis ab Hermanno Bernardo
Vroom (1884-1961), mente fingere possumus diem sensim sine sensu vesperascentem noctique cedentem quæ
concitet leves somnos securamque quietem:
Cuncta silent... immotus adest sine murmure vesper;
secessit —nullo percipiente — dies.
Vesper adest; lenem videor cognoscere vocem:
«Sit requies! en, vesper adest! fas mittere curas».
[ad indicem]
Hoc altero poematio bellissime depingitur folium casum in aquam, leve, flexile, iners, rerumque naturæ
species mire commixta:
En, cadens folium exce-

pit aqua.
Iacebat ecce folium
in aqua.
Et super folio
fluebat aqua.
Et folium fluebat su-
per aqua.
Et vertebatur fluitans
in aqua,
nam erat factum folium
ut aqua,
tam fluxum et tam flexile
ut aqua,
tam placidum et lepidum
ut aqua,
tam tremulum et crispulum
ut aqua,
ita iacebat folium
in aqua,
nec videbantur folium
et aqua,
revera esse folium
et aqua.
Sed aqua folium foli-
um aqua.
Et cadens folium exce-
pit aqua,
cum aqua simul ibat et
cum aqua
sistente stabat ilico
in aqua.
[ad indicem]
3881. ...
3882. ...
3883. Gulielmus Siddons Young (1832-1901) ad terræ ariditatem cælive siccitatem arcendam hæc disticha composuit :
[ad indicem]
Siccitas
Sole sub æstivo, longo cruciata calore,

viribus exhaustis, terra perusta gemit.
Pulvis humi, gyro celeri, vi turbinis actus,
volvitur ad cælum cunctaque sorde tegit.
Per trivia et plateas cæcanti lumine Phœbus

fulget: in arboribus picta caterva silet.
Ingenti fervore pecus sine robore languens
faucibus et siccis tosta per arva iacet.
Perdimur, heu, miseri, mittas nisi, Iuppiter imbres!
Coniugis in gremio stertis, inepte, tuæ?
En age, pone moras, segni expergiscere somno
et pluviis nostros sparge benignus agros.
[ad indicem]
3884. ...
3885. Petri Rosati versus aliquot ex Ornithogonia :

[ad indicem]
Alitibus quæ cura domi sit rite creandis,

quos dulces liquido modulantes gutture voces
mittit Atlanteo seclusa Canaria ponto,
dicere fert animus: levium spectacula rerum.
In promptu, at non quæ capitur levis inde voluptas,
dulcia naturæ si quem miracula tangunt:
Me, fateor, blando iuvat indulgere labori.
Vere legenda avibus sedes: me iudice, parva

apta domus; sit cella super quæ culmine totis
emineat tectis, Orienti obnoxia soli,
quam novus Eoo rediens de litore lustret
luce sua Phœbus, foribusque immissus apricis
exsiccet, foveatgue lares; ubi largior æther,
unde virescentes pateat prospectus in agros.
Retia cumprimis patulis memor adde fenestris,
qua pergratus, ubi ferventior ingruit æstus,
ventus eat redeatque, avibus solatia fessis.
Tali intus thalamo suspende cubilia circum,
vimineas pulchro disponens ordine capsas,
ostiola obiiciant radiis quæ lucis hiantes,
gossipii possint ubi texere stamine nidos.
Cædere fas etiam, medioque locare recessu
arboreos ramos, hinc plurima fiscina pendens
excipiet fetas maturo tempore matres.
Præterea passim internecte sedilia virga
populea vel arundinea, quo impune volantes
perfugio valeant placidæ indulgere quieti,
rivalisque iras et rostra evadere acuta.
[ad indicem]
3886. ...
3887. ...
3888. ...
3889. ...
3890. Friderici Hultgren (1835-1918) disticha ad hiemales lusus pueriles celebrandos :
[ad indicem]
Planities glaciata
pinxit Esaia van de Velde, a. 1618
Quinte, veni soleis ferratis utere mecum!

Progenuit melius nil glacialis hiems.
Frigida tempestas pueros nunc allicit omnes
ut petat hibernas quisque paludis aquas.
Plena palus plenique lacus sunt flore juventæ.
Regnat ubique jocus, nec dolor esse potest.
Ecce volant per aquas fluviales agmina læta
et manibus junctis frater it atque soror!
Hic varias glacie describit mille figuras.

Ille trahit circos, quos stupet omnis homo.
Hi volitant celeri gressu per aperta locorum.
Illi ceu timidus litora nauta premunt.
Hi glacie condunt nivibusque palustribus arcem.
Occupat illa manus bellica Martis opus.
Aera perstrepitant globuli ceu tela nivosi
Et servare caput res pueris gravis est.
Hic cadit ecce puer, male qui consuetus eundo est.
Qui melius didicit, fert cito frater opem.
Ille vehit matrem curruli sede sedentem,
quam circumsiliunt pignora cara tori.
Vndique lætitiæ comparent prospera signa;
purpureisque genis stat vigor indomitus.
Quodsi vis hiemis dulcedine, Quinte, teneri,
jam venies mecum! Stagna lacusque vocant.
[ad indicem]
3891. ...
3892. ...
3893. ...
3894. ...
3895. Primi versus carminis ab Ludovico Graziani (1838-1916) magna laude ornati in Certamine Amstelodamensi,
cuius inscriptio est bicyclula:
[ad indicem]
Non ego quæ Libycis exardent horrida campis

bella, ubi ius contra libertatemque tuentes
pugnat inexhausti rabies tæterrima lucri;
Nec fortes dicam iuvenes, quos febris adurit
trans iuga trans pontum longinquas quærere terras,
gens ubi nulla pedem posuit, sub virginis axe
Parrhasiæ, ut pulchrum rapiant in sæcula nomen;
aut quos (invitat quamquam hoc in carmina Musam)
Arte vaporatis imperturbata libido
Sericeisque globis haurit per inane meandi:
maiores hæc magna tonent; modo Musa canenti
annuat, et lector patientem commodet aurem,
Nunc mihi pertenui dicenda BICYCLULA cantu.
[ad indicem]
3896. Paulus Recanatesi (Auximi 1839-1916).

Sacerdos Philippinus, rector spiritualis Collegii Campanensis, scientia ac peritia utriusque linguæ
præstantior. Veste latina donavit carmen epicum generis iocularis cuius inscriptio est Batrachomyomachia
(Auximi, Quercetti, 1895).
Latine edidit: Carmina latina, Osimo, Quercetti, 1876; Carmina Sacra, Recanati, 1908; De pugna
inter veritatem et errorem, Roma, 1911; Carmina varia, Auximi, Scarponi, 1912. In lyceo Campanensi multos
annos litteras professus est. Pontifice illo Maximo, Leone, eius nominis XIII, familiariter est usus. Porro
carmina melodramatica varia composuit, modis musicis instructa a magistro Domenico Quercetti.
Gustum ut habeas eius poeseos, aurā, ni totus fallor, Romanticā suaviter afflatæ, eiusque stili,
emendato integroque sermone latino notati, en epigrammata aliquot :
[ad indicem]
Ad rivum
Rivule, qui vitreus secreto e pumice manas,

cur rapide aufugiens ad mare tendis iter?
Quo simul ac venies, undis permixtus amaris,
non humor dulcis, non tibi candor erit.
Nec pulchræ valles rigua quas alluis unda,
nec te currentem florea prata tenent.
Quam bene, quas Numen statuit, tu rivule, leges,
ac finem curas tangere propositum!
Ipse Dei oblitus, terræque allectus amore,
per vana, heu demens! avius usque vagor.
Nequicquam rapidi menses volvuntur et anni,
rugisque haud affert dura senecta moras !
Pro funere amici cuiusdam
Ergo qui primo vernabas flore juventæ

jam gelido in tumulo corpus inane jaces?
Quot lacrimas matri, heu, miseræ patrique relinquis!
Quot spes, heu, pereunt, te pereunte, puer!
Has tibi sollemnes, nostri monumenta doloris,
mærentes socii mittimus inferias.
Accipe quæ ex imo erumpunt suspiria corde
atque in perpetuum, dulcis amice, vale.
Amici responsum mente fictum ad mæstos elegos
Parcite jam vestrum lacrimis urgere sodalem:

maturum cælo me Deus eripuit.
Hic superos inter parto gaudere triumpho
æternaque dedit vivere lætitia.
At sinite in vobis potius me fundere fletus,
me sinite ac vestris ingemuisse malis,
queis ardet pugna, atque anceps victoria pendet,
dum tenet innumeris consita terra dolis.
Puer et amygdalus
Puer: Squalet adhuc tellus, nivibus stant culmina montis

ac brumæ impatiens floribus indueris?
Adspice ut immites nimbos et frigora cælo,
proh miseram! Boreas in tua damna paret.
Graminibus lætum cum ver depinxerit agros,
stultitiæ pœnas tunc male cauta lues.
Amygdalus: Tu quoque candidulum gestas sub pectore florem
vincere quem specie nil pretioque potest,
et tamen insanus nimbis exponis et euris,
perdere dum tenerum quælibet aura valet.
Flos mihi, vel glacie raptus, tamen usque revivet;
non tuus inde redit, si semel abjicias.
[ad indicem]
3897. Primi versus carminis ab Francisco Tranquillino (1839-1919) scripti, inscripti vero Amico monita rebus novis
adversanti :
[ad indicem]
Quid, sodes, animum spe pascis temporis acti?

Expectatus adhuc, Malvi, post nubila phœbus,
non si te maneat sæclis effœta senectus,
crede mihi, adveniet. Res ergo ferre novatas,
fabula ni fieri cupias, assuesce. Volutans
hæc mea dicta animo tecum quam multa precaris
dira mihi, dominisque novis! “Pro tempora, clamas,
Tu quoque, pro mores, multorum deficis unus!
Defecisse alios dolui: nil tale timendum
de te prorsus erat. “Quid ni? quæ commoda secum
res tulerint dominique novi, iam miror et ipse.
Ergo libertate bona tecum utar amice,
Vera loquens, quæ, ingrata licet, te vincere possint.
Ex quo, conversis rebus, mala tempora luges
nonne, cedo, multa ipse stupes (fatearis oportet)
commoda quæ penitus proavos latuere? “Fuisset
(Dis aliter visum) in nostris hæc visere fatis”
diceret, e tumulo si quando efferret aperto
quisque caput, tot grata videns miracula rerum.
Si potes, aspernare: tamen non uteris istis,
fare, bonis? Quoties, qua vix pede caprea nuper
incessit titubante, trahit te tuta sedentem,
impatiensque moræ, substratis machina lamnis
igne potens? Quotiesque stupes per ahena volare
tenuia fila tuam, electro famulante, loquelam,
dum longe absentes absens affaris amicos?

[ad indicem]
3898. ...
3899. ...
3900. ...
3901. ...
3902. ...
3903. ...
3904. ...
3905. ...
3906. ...
3907. ...
3908. ...
3909. ...
3910. De Petri Angelinii (1840-1911) vita, Theodericus Sacré hæcce in commentariis q.t. Melissa (n° 28, anno 1989,
pp. 5-6) scripsit: “anno circiter 1840 lucem mihi videtur hausisse Angelinius, qui dein, postquam sacerdotii honore
et munere est impertitus, in Lyceo pontificii seminarii Romani Latinas littera diu tradidit; idem Pio X P.M. ab
epistulis ad principes erat; naturæ vero cessit a.d. X Kal. Mai. anno 1911. Lucubrationum eius Latinarum, numeris
sive solutarum sive adstrictarum, pars maior in commentariis est edita, q.t. Vox Urbis; qua in ephemeride
pientissima eius legi carmina, ut In puerum Iesum (2, 1899, 3), De die nominali Leonis XIII (3, 1900, 129), Leo PP
XIII ad sepulcrum B. Petri-elegia (14, 1911, 72); huc accedit Rusticatio autumnalis (2, 1899, 155). Ipse versuum
Latinorum censor (cfr. 6, 1903, 28), cum duplex litterarum certamen a commentariis, quos dixi, esset indictum,
iudicum numero est ascriptus (cfr. 3, 1900, 185). Præterea, ne cives meos silentio prætermittam, anno 1890 mense
Ianuario Leopoldi II, Belgarum regis, laudationem (modis solutam) habuit in æde Xystina (cfr. 13, 1910, 17-20).
Libros denique quantum scio duos foras edidit, Lollium, de quo plura sum scripturus, et De cultu Musarum
orationem (leviore æstimandam momento) cui accedit carmen de humanis corporibus extremo die resurrecturis
(Romæ, 1885; carmen in commentariis q.t. Vox Urbis anno 1902 iterum est excusum).”
[ad indicem]
Hoc est initium commentationis de poetis et numeris latinis:
Perperam nonnulli ingenuas artes, quæ ad animi oblectationem pertinent, a mollioris humanitatis
otio ac corruptela profectas putant, quum earum iudicium in hominum mentibus natura verissimum
fixerit. Hi si secum reputarent vel ab remotissima antiquitate quæ homines cogitarent quæque
sentirent artium ministerio fuisse commissa, profecto intelligerent, non modo earum originem nihil
habere commune cum vitiis, sed optimæ hominis parti præclare per ipsas fuisse consultum. Neque
enim hoc tantum præstamus maxime feris, quod exprimere dicendo sensa possumus, sed etiam quod
eadem liceat per artes potissimum immortalitati commendare. Sunt itaque humani generis quasi
testes atque interpretes artes, maximoque usui et ad augendam humanitatem et ad præteritum
tempus late planeque explanandum.
Verum inter alias latissime patere videtur ea, quæ numerorum ac pedum moderatione continetur.
[ad indicem]
3911. ...
3912. ...
3913. ...
3914. ...
3915. Constantini Stauder (1841-1913) poematium quo continetur felis epitaphium iocosum:
[ad indicem]
Heic sepultus
sempiterna oblivione jacet
Tom-ælurus
illustri felina Melitensi muricida stirpe natus
qui
culinam præsertim et triclinium assidue coluit,
puerulos, ut decet, scabit,
tumentem arcuans caudam, exsibilans atque exspu<e>ns
incanum nasum indignanter acutissim<o>s ungues tentavit,
mordaces pulices indefessa cura vexavit,
sed præcipue
in exitu murium de foraminibus in pariete
venit, vidit, vicit, voravit;
ast, proh dolor!

dormientium aures sesquipedalibus modulis longas per noctes
affligendo,
evulsos juba pilos longe lateque
dispergendo,
late se diffu<n>dentem caudam pedibus cujuscumque inopinantis
supponendo,
impinguatus et incrassatus et somniculosus,
venerabili tardaque senectute cæcutiens
(non adeo tamen ut, natus dolis, delicatiora fercula
non videret, olfaceret, subrepticia calliditate abriperet)
res noxia factus.
eo implacabilis in odium offensionemque coqui incurrit
ut
in cado (lateribus circa collum primum ligatis) submersus,
recalcitrans
et sacrilegas in Isidos et Osiridis sacrosancta nomina blasphemias
felino idiomate ejaculans,
plenam, ut patet, meritis ehu! ehu! vitam finierit;
lunari ætatis suæ anno sexto decimo,
a Balahami asinæ eloquio
MMMCCCXXXV
[ad indicem]
3916. ...
3917. ...
3918. ...
3919. ...
3920. Iosephi Giannuzzi (1841-1915) primi versus carminis de vehementissimo terræ motu quo afflictæ sunt Italiæ
regiones meridionales:
[ad indicem]
Me iuvat Italiæ infandum memorare dolorem,
cui maris et terræ, cui cæli ignisque voracis
coniurata cohors momento temporis, eheu
tot dulces natos, tot claras abstulit urbes,
gemmas Trinacriæ et Calabræ regionis ocellos.
(vv. 2 - 6)
3921. …
3922. ...
3923. ...
3924. ...
3925. ...
3926. ...
3927. ...
3928. ...
3929. ...
3930. Francisci Xaverii Reuss (1842-1924) versus aliquot ad pacem, Marte furente, implorandam, e carmine excerpti
cuius inscriptio est Pacis in bello ministri. Eo enim carmine summis cumulantur laudibus, inter alios Pacis
ministros, medici, ministri valetudinarii, lecticarii virginesque sacræ, qui quidem omnes, miseris militibus
gregariis in prœlio vulneratis sauciisve, in ipsa acie auxilium ferre haud dubitabant, sævas Mavortis fauces fortiter
contemnentes.
[ad indicem]
Horridus hic sileat crepitus, quo bellica canna,
nitro farta, serit plumbi cum glandine mortem;
nec reboent bombi, quos ænea bucca tonantes

vasta fauce parit, dum mœnia sternit et arces.
Este procul, nebulæ, quas evomit hostis in hostem

antris eruptas Erebi fetasque venenis;
este procul, naves, volitare per aera visæ,

ferreus unde fuit, satur atris ignibus, imber;
vosque latere, rates, et nare sub æquore doctæ

fulmineoque ictu chalybeas frangere puppes.
[ad indicem]
3931. …
3932. …
3933. ...
3934. ...
3935. ...
3936. ...
3937. ...
3938. ...
3939. ...
3940. Hoc disticho Michael Antonius Caro (1843-1909) vim poeseos celebrat:
[ad indicem]
https://www.dreamstime.com/illustration/greek-sun.html#dt
Omnes ut ditet, Phœbus sua lumina fundit;

omnes ut recreet, carmina Phœbus init.
Michaelis Antonii Caro versus quibus Naturam celebrat:
Tu medicina malis, curis, Natura, levamen,

terrigenisque venis omnibus una parens.
Flamine depulsus, quo mentem leniter ambis,
qui me vexabat iam fugit ille dolor
Me placide involvis: mihi, te deductus ab ipsa,
sanguis per venas incipit ire novus.
Ipsa calore tuo molles penetrare medullas
cœptas, et miris me recreare modis.
Mundus dives opum præbes mihi dona petenti,
quæ das accipio mundus et ipse capax.
Tum, quas confusas voces et verba volutas,
quæque tuo manant murmura vasta sinu,
excipio et, mira dulcedine, pectore capto,
responso, faciles ore ferente sonos.
[ad indicem]
Hisce versibus carminis cui index Ad se ipsum belle depinguntur animi commotiones Michaelis Antonii
Caro, poetæ qui toto pectore amabat eam rerum naturæ speciem, quæ exagitatæ menti placidam insinuet quietem:
Mens sublata vagis, quas fecit Dædalus alis,

audax, sed divum non aditura domos,
desine iam causas rerum explorare latentes,
illicitas, quæso, desere fessa vias.
Iam iamque, ante malo pereas quam victa labore,
rus, placida gaudens simplicitate, veni.
Aspice iucundum tectum silvamque sonantem,

aspice ut ad puras devolet ales aquas.
Mens mea, nil agites; paulum requiesce sub umbra,
in minimis dulci rebus amore mane.
Quam præterea animi quietem desiderans, ad Somnum carmen hoc dicavit poeta:
Equitis somnus (1655), tabula picta ab Antonio de Pereda
O mihi præ divis aliis placidissime Somne,

dulcis, ut extremæ vates sine voce quietis!
Ne, precor, umbra veni, sed vere allabere divus;
nostra super quassa Lethæum tempora ramum.
Ergo parce dolis: nec qualis verbere sævo
affligit dominus servum, tristi horridus adstes
ore, neque ut magicam siquis miranda per artem
promit, imaginibus venias me ludere falsis.
Mel absit de quo post somnos restet amaror.
Neve tamen vinclis deprensus spiritus, utve
corpus iners iaceat, fugientibus inscius horis.
Fortis ego, liber, levibus perlucidus alis,
munere, Somne, tuo, prægustem pocula Mortis.
Digni quoque sunt qui perlegantur ac recitentur versus qui sequuntur, quibus commoventissime exprimitur
poetæ animi mæror, quum diei finem animadvertit locorumque silentia, vincentibus umbris:
Interea insidunt taciturna silentia passim;

tantum sub foliis dulce queruntur aves.
Tinnitus turri de sacra concutit aures,
assurgo, et tacitus rustica fana peto.
At prius ex oculis potiusve ex corde dolenti
gutta fluit, scriptis fitque litura meis.
[ad indicem]
Ceterum, hi duo versus exprimunt reconditissimos animi sensus eius qui, oblitus fere sui, Naturæ arcana sentit seque
totum cum ea confundit:
mens umbris gaudet, carpitque oblivia rerum;

et solum esse iuvat, nec mortis terret imago.
Hisque præterea tribus versibus Solis occasus dilucide suavissimeque depingitur:
Emenso cælo cum sol se condit in undas,

cum lentæ veniunt ægris mortalibus umbræ,
solamenque ferunt, et, vastus dum silet orbis.
Quem Solis occasum altero poematio cecinit cuius titulus est Æstivum crepusculum :
En sol occiduus: tenui velamine tectus

tranquillus lucet radius, non igneus urit.
Omnis ager ridet, cælum diffunditur amplum.
Blanda magis miscent labentes murmura rivi,
acrius et silvæ redolent; mollissima circum
sensus aura fovens, animis solatia præbet.
Limes inæqualis quo late sphæra secatur,
immensi pelagi litus fatale videtur.
Cernis ibi arboreos ramos nutare? profundo
aerios credam capita inclinare gigantas.
Hesperus in puro micat aere, purior ipse,
atque alio mundo, partim sed prodita nobis,
Solis ad occasum, divina Aurora refulget!
[ad indicem]
Michaelis Antonii Caro carmen cuius titulus Ad ventulum:
Quas, magica arte potens, membris das, ventule, vires

flamine cum mulces tempora nostra tuo ?
Unde venis vagus et placidus, quove impete pergis
Qua residere paras, qua statione mori?
Tu flores lambis, frondes quatis, æquora crispas,
optata erranti nec datur ulla quies
Huc illuc properas; secretu spiritus urget

in loca, terrestri non adeunda pede.
Ales ubique sator vitalia semina iactas;
qui sterilis fuerat, iam tibi floret ager.
Spe quoque tu donas animos ceu murmure divum,
et quæ languebat mens renovata viget.
[ad indicem]
Et cæli miracula celebrabat poeta veluti hoc carmine cui titulus Ad sidus Veneris:
Nomine quo credam vero te posse vocari,

quæ vasto fulges lux formosissima cælo,
siderei regina chori, tune illud ab undis
prodigium quondam genitum? quæ spuma fuisti,
et formam et nomen Stellæ nunc sumis Amorum?
Ambigui fontes, incertum nomen et ipsum,
sed te suspicio vivam sub nocte silenti,
perfruiturque tuo divino spiritus igne
ebrius et tacitus te felix numen adoro.
Non terræ sidus meruerunt tale diurnum:
Sol, alios cæli supra longeque remotos
ex oculis campos, pleno tu lumine fulges,
et minimum e multis radium, solatia nobis,
hunc, natum ad lacrimas, miseratus mittis in orbem.
[ad indicem]
Laudibus cumulata dea venustatis, haud abs re erit hoc in litterarum florilegio venustum exscribere carmen quo poeta
ad tenerum florem humane adloquitur:
Qui te non spinis, sed multa fronde coronas,

flos brevis et molles tincte rubore sinus,
tene timor premit? an somno oblectaris amœno?
Quis veniat blando captus amore, rogas?
Quid sentis, levibus Zephyri cum tangeris alis,

aut nubem errantem cum per inane vides?
An potius caput inclinas, te ut cernere possis
in vitreis, circa quæ spatiantur, aquis?
Illa tibi nota est, florum regina sororum,
quæ splendet, flammis æmula iacta, rosa?
Dum lætæ revolant, quid aves monuere canoræ?
Quis te secretus, floscule, turbat amor?
A demens, ex te qui talia quærere tentem!
vix tollis vultus nec tibi lingua datur.
…neque hoc quo ulmus celebratur duobus simul hospitibus solamen præbens:
O quæ felices ramos distendis ad auras
optatis umbris quæ tegis, ulme, solum,
cuius et in media liquidi aliger incola cæli
fronde facit nidos, fundit et ore melos!
Hospitium ille petens rapidis secat aera pennis,
terrenasque vias, hospes et ipse, tero.
Ales, amoris adest causa; solamina quæro
ipse pedes, sacrum devenioque locum.
Ille agilis, lætus, sua frondea tecta revisit,
ad veterem truncum me residere decet.
Ille fovet nidos et dulces cantat amores;
en! queror amissos, ore silente, lares.
[ad indicem]
Nec herbas tantum arboresque canit Michael Antonius Carus, dum rerum naturam celebrat, sed etiam
bestiolas, ut pyrophorum noctilucum [Linnæus, 1758], quem nominat Cocuium. Etenim in editione operis Carmina
Latina et Latinæ interpretationes inscripti ab Alfredo Becerra denuo in lucem editi Angelopoli, anno 1991º, hanc
notam de eius bestiolæ nomine legimus ima pagina 15: Est ales brevissimus, vulgo apud nos “cucuy” vel “cocuyo”
vocatus, qui noctu dum tacitus volitat, hinc illinc, velut stella labens, lucem per aera mittit.
Obscura minimæ migrant sub nocte volantes,

ceu pelago pisces. Cæcis tu conditus umbris
laberis exiguus, subitoque nitore reluces
ut medio interdum se promit gurgite Nympha,
abderis atque iterum tenebris, iterumque coruscas.
Intentis oculis lucem speculamur euntem,
et quoties operis cursum, qua sit tibi rursus
parte resurgendum cæli, mens prævidet, illum
monstramusque locum digito: tu fallis hiantes,
atque alibi longe redivivus in aere fulges.
Ardens quæ perfers, ales tenuissime, signa?

Sensibus arrides, sed menti suavius imæ
Nescio qua celsæ blandiris imagine vitæ.
Nempe animæ similis, superis regionibus ortæ,
et levis immensas gaudes errare per umbras,
et propria lustras secretos lampade tractus.
Hoc præterea carmine, cuius inscriptio est Patria vallis, poeta perelegantibus commoventissimisque verbis
depingit vallem illam in qua, puer cum esset, lætus ludebat, quamque, multis annis post, senex multumque mutatus ab
illo iterum conspicit eadem tamen venustate præditam veluti signum perennitatis:
Secreti calles, montes, præruptaque saxa,

antrum frondosum, rivule iugis aquæ,
tuque recordanti nimium mihi cognita vallis,
quosque puer fueram doctus inire sinus!
Fallor, an agrestes flores contemplor eosdem
quos hilari memini carpere sæpe manu?
Quod raucum audibam nosco bene murmur aquarum,
et Zephyrus frondes, lenis ut ante, movet.
Rursus, at heu! quantum puero diversus ab illo,
te, pede quam tardo, vallis amica, peto!
Tu viridis tamen et nullum violata per ævum,
ut fueras olim, tempus in omne manes.
[ad indicem]
Hoc præterea carmine Michael A. Carus Musas invocavit ne barbaries quæ gliscit etiam neglectis
litteris Latinis et Græcis, tenebras orbi in perpetuum infundant:
Damnati sæcli gelidis cum flatibus omnes

marcescent flores, cum sol se immiserit umbris
antiquumque Chaos repetet priscæque tenebræ
nutantem mundum, non ultra exsistere dignum,
luce nova, et puro sacris de fontibus imbre,
reddetis, Musæ, viridantia gramina campis,
utque peregrinæ, vasto terrore silentem
iamque renascentem cantu mulcebitis orbem.
Tunc, quod fecistis, sæclorum limine primo,
sacra magisteria atque almam exercebitis artem;
tunc domuisse feros, divæ, tunc dura canendo
saxa resurgentes traxisse iuvabit in arces.
Ævi barbarici necnon meminisse decebit
et sanctæ Fidei memoranda rependere dona;
nam Fidei quoniam cultores, nocte sub atra,
vestra redemerunt sacris monumenta latebris,
nunc ne religio tantis cadat ipsa ruinis
illius o! vestri servent mysteria luci.
Nec rerum modo naturam, verum etiam hominum indoles moresque versibus persecutus est poeta.
Hoc enim, quod infra exscriptum vides, carmine Carus noster acriter perstrinxit calumniatores:
O vis magna mali! Quod verbum crimina secum

ficta ferens, veluti semen dispergis in auras,
pervolat ex lingua in linguam sine fine per urbes
semper et innocuum nomen, redivivus ut anguis,
morsibus impuris ventosa Calumnia lædet.
A! frustra revocare voles lædentia verba:
illa vigent; torquet damnum irreparabile mentem
infixum suavesque vetat te carpere somnos.
Dira dies veniet, veniet iam vindice flamma
Iudex; tunc sero lingua clamabis acerba:
“Quam vili pretio potui me dedere Averno!”
Præses olim Rei Publicæ Columbianæ cum esset, curiæ forique tumultuum pertæsus, privatæ vitæ
tranquillitatem desiderabat speque tenebatur eius recuperandæ tandem aliquando:
Felix qui tandem potuit deponere mitram!

Dulce redire domum, totum se reddere amicis,
filiolis iter æternæ monstrare salutis
mutaque sollicitæ potare oblivia vitæ.
Liber homo evadam tandem…
sic ipse canebam
principium vitæque novæ sortisque beatæ
spe captus. Sed fata vetant! persistere cogor
omnibus expositus rumoribus, omnibus undis,
nomine sub magno servus miserabilis aulæ!
Quo potero tamen evadam tacitusque manebo.
[ad indicem]
Sapientiæ studium mortisque meditatio animadvertitur hoc in poematio:
Mors benefica.
Multa laborantem, post curam æstumque diei,

quemlibet in lectum quam bene, Somne, vocas!
Post longum vitæ pondus mortalibus ægris
quam bene longa venit, non violanda, quies!
Atque hoc altero poematio almam quietem pacem beatitudinemque præbentem laudibus prosequitur:
Requietis desiderium.
Quid faciam in dubio est, quid forsan omittere præstet,

quid mihi conveniat, quid noceatve, latet.
Hoc unum exopto, tandem requiescere posse;
at requiem, utcumque est, irrequietus amo.
Hæc, quæ sequuntur, disticha ostendunt Latinam Camenam poetæ perfugium esse:
Hispanos versus dum tento fingere, ludor;

e calamo tantum verba Latina fluunt.
Gratia Dis! quoniam sic non intelligor ulli:
Siquis erit, saltem me placido ore leget.
[ad indicem]
3941. ...
3942. ...
3943. ...
3944. ...
3945. Locus decerptus ex Arturi Octavii Prickard (1843-1939) oratione inscripta De scenica poesi Romanorum :
[ad indicem]
[…] Scena autem, quatenus certe posterorum delectationem respicit, tota Græcorum est. […]
Primum enim eorum qui in scenæ usum Romæ scripserunt, seu tragœdias seu comœdias, quam
paucæ exstant reliquiæ, quam indignæ quas cum magnis Græcorum operibus, Æschyli, Sophoclis,
Euripidis, Aristophanis comparemus; de quibus si quid tempus prædatum est, pretium cæteris, id
quod in Sibyllæ libris factum memoriæ traditum est, haud dubie arrogavit. Etenim si tragœdorum
Latinorum quæ in manibus habemus fragmenta, Senecæ tantum ratione non habita, continuo
ordine componamus, unam Sophocleam tragœdiam, Œdipoda apud Colonum, fere numero
exæquabunt. Atqui quinque præ se ferunt scriptores et ex pæne innumera tragœdiarum serie sunt
colligenda. Inter comicos duorum quidem integra opera ad nos pervenerunt, de cæteris idem fere
affirmare ausim quod de tragœdis.
Neque vero quod tam multa amiserimus nulla exstitisse videtur in ipsis scriptoribus culpa.
3946. …
3947. ...
3948. ...
3949. ...
3950. Hoc eleganti carmine Sapphico poeta salutat amicum Borovium.

[ad indicem]
AD JACOBUM BOROVSCII
Forte ne credas tenui loco me

degere hos menses, Iacobe dulcis,
aut minus dignum numeris Latinis
litus Odessæ:
Faucibus leti prope iam imminentis,
Barbari captiva ministra ritus,
Nuper erepta hic requievit olim
Iphigenia.
Pubis Argivæ decus atque princeps
ausus immensum superare navi
æquor et fratrem Iovis inquieto
pellere remo,
Dum fugit Colchos tacitis puellæ
artibus victos nimium dolosæ,
hic pedem tutus posuit serena
otia captans.
Hoc loco tandem recreatus exul
Puschkin intentus teneris loquellis
blandientis suave magæ sigillum
nobile cepit,
quod gravis solvit minuitque curas
cum puer sævus Veneris marinæ
igne bacchatur tenebrosa menti
nubila pandens.
Deditus sanctæ locus hic quieti
o ium mandat; vetus adde Chium et
debitas grates age civitati
consiliorum.
[ad indicem]
3951. ...
3952. ...
3953. ...
3954. ...
3955. ...
3956. ...
3957. ...
3958. ...
3959. ...
3960. Theodericus Sacré paucis adumbravit Thomæ Elsaesser (1844-1917) vitam in commentatione quam foras dedit
hoc indito titulo “Thomas Elsaesser O.S.B. colloquiorum scriptor”, Melissa, num. 30 (1989), 8-9+15.
[ad indicem]
“Thomas Elsaesser a.d. VI Kal. Iun. anno 1844 in oppido Istein lucem hausit; postquam philosophiæ et
theologiæ se dedit Friburgi Brisgoviæ, novicius in archicœnobium Euronense est ingressus; sacerdotio auctus
Maretiolum (vulgo Maredsous) tetendit, dein in Britanniam est traiectus; inde a mense Aprili anni 1884 Maretioli
degebat atque in schola cœnobiali linguas tradebat; præterea annis 1891-1905 subprioris munere fungebatur;
exarso bello pancosmio expulsus in cœnobiumque Buronense regressus affectis pulmonibus ultimum obiit diem X
Kal. Mai. anno 1917. Mitto opuscula pia ab illo Theodisce conversa; illud affirmo, Alsatiani colloquia (1: Nos in
schola Latine loquimur. Ars Latine loquendi pueris, amatoribus, fautoribusque linguæ Latinæ
dedicata (Rollarii et Bruxellis, 1906; ed. emend. et auct. Maretioli, Rollarii, Bruxellis, 1909); 2: Linguam
discito lingua. Grammatica Latina. Syntaxis accurata in dialogum redacta multisque exemplis
explanata (Rollarii, 1910)) proxima accedere ad Erasmum, Ludovicum Vives, Antonium van Torre (Dialogi
familiares, Antverpiæ 1657 et sæp.) aliosque doctores haud paucos, qui colloquiis emendatis pespicuis venustis in
lucem editis, adulescentium sermones vere Latinos introducebant in gymnasia.
De Thomæ Elsaesser vitæ curriculo pauca sunt scripta in comm. q.t. Studien und Mittheilungen zur Geschichte
es Benedictinerordens und seiner Zweige. 38 (1917), p. 393-394 et Revue liturgique et monastique, 5 (1920), p.
257-260.”
[ad indicem]
Dialogus e colloquiorum libello, c.i. Nos in schola Latine loquimur, excerptus, inscriptus vero, De sero
venientibus:
‘Sērius’ universe idem declarat quod ‘sērō’: qui post tempus constitutum venit, sero vel serius venit.
Cum vero de comparatione aliqua agitur, serius, non sero, usurpatur.
Qui tarde venit, sibi tempus sumit, neque vere semper serius venit.
Magister. Quid hoc sibi vult, Semproni, quod totā semihorā serius ades? Unde fit istud? Age, dic
causam.
S. Molestissime fero, domine, quod maturius non adfui, sed quidam ex familiaribus patris mei mihi
obviam factus varia de schola nostra a me sciscitabatur, quem salva urbanitate præterire non potui.
M. At paucis et tamen humaniter respondere potuisti. Nunc quidem excusationem tuam accipio, sed
fac alias tempore (ad tempus, in tempore) adsis.
Et tu, Valdemire, aliquanto serius venisti.
Ubi moratus es? Cur cessasti? Cur tam serus ades?
V. Paulo equidem serius veni, sed non ita diu post te, domine.
M. Adsimne serus ego, nihil ad te attinet; certe vero tuum est ad tempus adesse. Heri quoque
admodum sero venisti, atque etiam in consuetudinem tibi vertit quotidie fere non solum paulo, sed
etiam multo serius venire. Ut in posterum ad horam constitutam adsis, volo. Intellextin'?
V. Ita plane et quandoquidem nunquam sera est ad bonos mores via, omni ope atque opera enitar,
domine, ut hoc meum vitium emendem.
M. Videbimus. Fac strenue promissum præstes; serius ocius (citius tardiusve) enim pænitebit eum, qui
puer negligentia assueverit. Et te, Petroni, ut caveas monuerim; neque enim tu ad horam adfuisti.
Vereor, ne et te aliquando pæniteat. An consuetudinem penitus hærentem abjicere (deponere, exuere)
postea non sero erit?
P. Pace tua, domine, dicere liceat, me, postquam propter dolorem dentium tota nocte vigilavi, hodie
mane paulo serius e lectulo surrexisse.
M. Sero (serus) te excusas. Serius, quam oportuit, te purgas. Istud post tempus mihi revelasti; non
accipio excusationem, quæ, num vera sit, incertum est. Muta mores tuos. Oportet te adesse ad tempus.
[ad indicem]
Nonne et tu, Claudi, tardiuscule venisti?

C. Horæ momento tantum serius, domine. (temporis momento, puncto temporis tantum).
Commodum enim octava sonuerat, cum scholam intravi.
M. Esto; sed et tibi decretum esse videtur: « Sero, verum aliquando tamen ».
C. Benigne me audias, rogaverim, domine. Antonius enim in culpa est, qui me comitans identidem
dicebat: « Ne tantopere festinaveris, Claudi; satis mature aderimus ». Nisi me ille fefellisset, horæ
quadrante citius ideoque tempestive venissem (nulla prorsus in me mora fuisset).
M. Num oportuit te esse tam credulum? Statimne (ilicone), quæ ille dixerat, credere oportuit?
Hem, sero sapiunt Phryges!
Heus tu, Antoni, illud aliam mihi rem in memoriam revocat. Heri sera nocte a statione viæ ferreæ
revertens te in propatulo ædium vidi. Quid? tu ita solus in serum noctis ambulas?
A. Cum pace tua, domine, dixerim verisimile esse te errasse, quippe cum heri vesperi, cujus rei pater
meus testis erit, hora nona cum tardissime cubitum iverim.
M. Potest, ut me fefellerim; sed plane non dubitabam, quin tu esses.
A. Non fui equidem, mihi crede, domine; neque enim fieri potest, ut quis Romæ sit, cum est Athenis.
Atqui pater meus, qui postremus cubitum it, hora decima vespertina quotidie domum claudit. Ego vero
jam hora octava cum citissime, vel hora nona cum tardissime in lectum me recipere consuevi.
M. Relinquamus rem in medio: posterius fortasse videbimus, recte an perperam judicaverim. Jam
aliquando mendacio me fefellisti; quid postea factum sit, nemo ex his, qui adsunt, ignorat.
Tu quoque, Edmunde, nimis sero (parum mature) venisti.
Quid excusas?
E. Egone, domine?
M. Næ tu.
E. Ignoscas mihi, rogo, qui, quod sciam, vix sero venerim. Quidam ab ostio me quærebat, quo ipso
tempore octava sonuit.
M. Nonne alias ille venire potuit?
E. Non potuit, domine, quia hac transiens litteras a matre ad me perferendas habuit.
M. Discedite ad loca. Vos sero venientes in culpa estis, quod tantum temporis trivimus (tantam
tempori jacturam fecimus). Iam iamque sonabit nona, ut pæne sero sit scholam incipere. Attamen
paucas licet etiam quæstiunculas afferre.
Quando mortuus est Horatius, Marcelle?
M. Mortuus est anno undecimo ante Christum natum.
Mg. In errore versaris: mortuus est aliquanto post (postea). Mortuus est triennio post, triennio
tardius, anno octavo ante Christum. Paulo ætate posterior fuit quam Cicero, qui mortuus est anno
quadragesimo quarto ante Christum.
Quando Plautus fuit, Guilelme?
G. Plautus fuit aliquanto post Ciceronem.
M. Oho! Incolumi es capite? Si posterius fuisset, quam Cicero, quomodo hic laudaret Latinitatem
illius? Plus toto sæculo errasti, cum Plautus centum viginti annis ante Ciceronem sit natus. Ceterum
hæc omnia postea (posterius), cum de litteris Romanis agemus (litteras Romanas agitabimus),
accurate discetis.
[ad indicem]
3961. …
3962. ...
3963. ...
3964. ...
3965. ...
3966. ...
3967. ...
3968. ...
3969. ...
3970. Versus aliquot decerpti ex Hermanni Röhl (1851-1923) carmine, præmio aureo in Certamine Amstelodamensi
ornato, cuius inscriptio est Epistula novi mariti.
[ad indicem]
[…]
Degi ego cum Martha menses iam quinque beatos

et nova præbebat gaudia quisque dies.
Visne meam breviter tibi me describere vitam?
Me memorare iuvat, tu, bone, disce volens.
Ergo ubi sunt tandem decisa negotia longa
meque sinunt nostram iam remeare domum,
tum celeri videas ad eam me currere passu,
quæ mihi erit vita carior usque mea.
Iamdudum impatiens exspectat Martha maritum
Ædium adusque ipsas obvia facta fores.
Ast ubi me aspexit, lætans toto ore rubescit,
implicat et collo bracchia lenta meo.
Suavia miscentur numeroque carentia nobis
oscula perque vices nomina blanda sonant.
[…]
Post cenam requies. Deinceps spatiamur, aventes

extra urbem cælo liberiore frui.
Æquat Martha meos (nam sano est corpore) passus
atque valet longam fortiter ire viam.
Pulchrior ex pulchro fieri tu, munde, videris,
cum te purpurea luce replevit amor.
[…]
maxima sunt in re gaudia sæpe levi.
[ad indicem]
Alterum Hermanni Röehlii carmen, magna laude honestatum in Certamine Amstelodamensi anno 1919, diu
tamen ineditum, ex oblivionum tenebris eruit Theodericus Sacré ediditque in commentatione quam scripsit in
commentariis q.i. Vox Latina, 2017; Vol. 53; pp. 172–183, inscripsit vero De carmine quodam Hermanni Röhl
(1851-1923) inedito. Carminis autem, alcaicis strophis compositi, titulus est Mundi creator. Poeta enim eo carmine
pacem implorat inter immania primi belli mundani prœlia :
[…]
Bello cruento plurima deperit

pars huius orbis; prœlia maximæ
funesta miscent nationes:
Quæ fruitur regio quiete?
Quando redibunt tempora mitia?

Iam quintus annus volvitur horridis
Infestus armis, atque nondum
Est satiatum odium necando.
Pugnis tremendis innumerabiles

sunt interempti iam iuvenes, quibus
per corporum robur senectam
ad placidam licuit venire.
Magnum profusum sanguinis est mare

legemque sanctam despiciens tuam
proles Caini fratricidæ
factum atavi superavit atrum.
Cum veste nigra (maximus ille grex!)

cæsos maritos flent viduæ novæ
mæstæque pupillos carentes
iam genitoribus osculantur.
[…]
[ad indicem]
3971. ...
3972. ...
3973. ...
3974. ...
3975. ...
3976. ...
3977. ...
3978. ...
3979. ...
3980. [ad indicem]

3981. ...
3982. ...
3983. ...
3984. ...
3985. ...
3986. ...
3987. ...
3988. ...
3989. ...
3990. Hæc est versio quam Iosephus Llobera (?-1935) fecit versuum ab Aloisio Legionense exaratorum:
Ille quam felix hominum tumultus

qui fugit cautus, sequiturque opertam
semitam quam, qui sapiere pauci
ante adierunt.
Hoc carmine Sapphico Iosephus Llobera, alludens ad Horatii carmen X ex Odarum libro, scribit ...
[ad indicem]
...ad amicum
ut liber a curis vitam agat ruri tranquillam
Sit modus tandem maris et viarum

Rura te mecum mea, te beata
poscit hæc sedes, retine carinæ
turgida vela.
Temne sublimem sapienter aulam,
sæpe quæ ventis agitata iniquis
sternitur, nec non graviore casu
fulmine flagrat.
Vita per campos tibi præter omnes
rideat, nobis ubi hiems benigna
verque fecundum segetis feracis
munera præbent.
Omnis hic clamor procul usque vanus:
hic neque horrebis pelagus profundum,
clangor armorum tibi nec soporem
auferet unquam.
Hic juvat subter viridi jacere
populo: e clivis latices cadentes
obstrepunt lymphis et inire somnum
murmure suadent.
Nidulum linquens volucris loquacem
admonet lætam vel obire silvam
sive per gramen viridans fluentes
visere fontes.
Turturis gratus gemitus sub ulmo est,
rivus et molles trepidans per oras
aura et aspirans Zephirique flamen
aera mulcens.
Hic tuis caris aderis frequenter
liber a curis laqueata circum
tectaque insomnes vigilant, Deumque
rite piabis.
[ad indicem]
Lepida pro pueris narratiuncula:

Quidam rex ad se vocavit P. Franciscanum Præsulem, qui cum ad eum venisset, aliquot verbis
ultro citroque habitis, ut fit salutandi causa, rex: «Mi Pater, — inquit - respondere mihi intra octavum
diem ad hæc tria debes, quæ jamjam abs te quæsiturus sum. Quod si præstituta die non sic
responderis ut satis mihi feceris, magno meo tristitiæ sensu capitis condemnandus eris aut saltem in
durum carcerem includendus.» Hic cum perterritus mortis metu cohorruisset Pater ingemuissetque
vehementius, rex leniter adridens: «Ades —inquit- animo, Pater, et omitte timorem, et quæ dicam tene
memoria.
Igitur tres interrogationes, quibus responsum dare debes, hæ sunt: prima, quot horis equus totum
terrarum orbem circumibit, quemadmodum hunc circumiit navis «Victoria» quam magnus ille nauta
Elcanus gubernavit. Altera interrogatio, quanti est quantive persona regis facienda, personam dico
meam. Tertia denique, quid ego hoc ipso temporis puncto cogito.» Quæ cum dixisset rex lento hilarique
vultu Patrem Moderatorem summa trititia affectum dimisit.
Is ad suos reversus, dies peragebat mærore pæne confectus. Quem cum Patres viderent animo
confusum, primum eum adloqui non audebant, paucis vero post diebus causam perturbationis ex ipso
quæsierunt. Qui cum eos certiores fecisset sermonis cum rege habiti, significavissetque se modum
reperire posse nullum convenienter respondendi, omnibus intellectum est eum mortem manere aut
carcerem perpetuum.
Itaque ipsum consolari Patres conabantur, sed frustra; nihil enim ægro animo erat solacio. In ipsa
domo commorabatur frater germanus Patris Moderatoris, persimili facie, etiam Deo votis
consecratus. Hic se pro eo vadem regi dedit ipsumque bono animo esse jussit, asseverans se ejus loco
regem adlocuturum.
Stetit promissis frater; itaque regem convenit, ut iis responderet quæ hic ex Patre quæsisset. Rex
fraudem minime
suspicatus existimansque hunc esse qui ante cum eo collocutus esset, «Opinor –inquit-, Pater, non te
mihi morte multandum quam tibi minatus sum, neque in carcerem includendum, quoniam, ut spero,
meis votis satis omnino facies.» — «Confido clementiæ Vestræ Majestatis ita futurum, nam credo
equidem a me divinatam esse tuam cogitationem.» Ad quæ rex: «Loquere, -inquit-, Pater, te enim
libenter audiam, tuisque responsis lætitia et voluptate perfundar.» Tum Pater: «Igitur quod ad
primam interrogationem attinet, si mente fingimus equum, quem dicis, ita currere sicut equi Solis
currere dicuntur, Pyrois et Eous et Æthon et Phlegon, quos, ut nosti, Ovidius volucres appellat,
terram circumibit spatio quattuor et viginti horarum seu, quod idem est, uno die et una nocte.
Quanti vero sit persona Vestræ Majestatis, tua, inquam, persona, Rex—alterum hoc est quod a me
expetis—non est facile dictu, plurimo enim æstimanda est. At si Christum regem regum triginta
denariis Judas vendidit, eris, opinor, ejusdem consilii atque ego: te non pluris faciendum quam
denariis undetriginta. Jam ad tertium respondeo, censere te nunc me eum esse qui te convenit ante hos
dies octo; non autem sum, sed frater ejus germanus facie simillimus.»
Addit narratiuncula mirum in modum regi pergratam fuisse expeditam linguæ facilitatem perque
jucundum acumen ingenii hujus fraterculi Franciscani.
Hic vero finem cum fabula faciamus.
[ad indicem]
3991. …
3992. …
3993. ...
3994. ...
3995. ...
3996. ...
3997. ...
3998. ...
3999. ...
4000. Hoc carmine Hartmannus (1851-1924) bella exsecratur :
[ad indicem]
“Ah, pereas, bellum!”, clamabat rusticus ille
comicus; et quoties hæc est repetita per orbem
vox deplorantum tot funera totque pericla
sustentata diu! Sed vix succrevit ab illis
altera progenies, et iam vestigia nulla
reliquisse sui pestis prior illa videtur
mentibus in levibus; nam iam nova vexat Erinnys
nunc alias partes terrarum, nunc et easdem;
sævior et semper, semper crudelior extat
horrisoni vis illa mali; crudelius usque
ingenium humanum fieri miratur et ipsa
gens humana: dolis (quam diris quamque cruentis!)
adstupet ecce suis nec sese agnoscit in illis.
Bella gerunt homines. Quid vult sibi dira voluptas
sanguinis et cædis? Lucri quid sæva cupido
promittit miseris? Agedum, circumspice, noris:
contemplare virum, decorant cui pectora vittæ
cum crucibus: portant mutilatum lignea crura;
ille assem rogat et narrat sua prœlia cæcus;
in tabula pictam demonstrat navita puppim,
se salvo comites quæ mille ad Tartara traxit
icta latente malo: narranti lacrima manat,
porrigit et dextram tremulus, nam quinque reliquit
sub riguo tecto gracili cum matre puellos,
dum friget focus atque vacat panaria cella.
Bellorum hoc pretium non ignorare potestas
est homini cuiquam, sed bellum provocat ille,
ille parat; patriæ decus est huic semper in ore,
huic vicinorum rabies artesque dolosæ.
Hostis sic homini fit homo non cognitus ante;
hinc lacrimæ cunctis; rident sed machina belli
ars quibus est et fallacis genus omne veneni,
quodque in corpora quodque in mentes insinuat se.
(vv. 1-33)
[ad indicem]
4001. …
4002. ...
4003. ...
4004. ...
4005. ...
4006. ...
4007. ...
4008. ...
4009. ...
4010. Primi versus carminis ab Ioanne Andrea Vinacci (1852-1910) compositi, cui index Polymetron :
[ad indicem]
Pallida nox alto diffundere sidera cælo
Undique iam properat; cærula tuta cubant.
Excelsum turtur nidum gemebunda revisit
Inque cava metuens rupe columba sedet.
Integrat in silva carmen philomela sonorum
Ingemit et scopulo sordida noctis avis.
Dissiliunt liquidi maiore et murmure fontes,
Annosa et quercus brachia curvat iners.
Contrahit alas nocturno de flamine lassa
Densoque ex saltu mobilis aura fugit.
Solane tu placida nec laxas membra quiete
Nec tibi somnus adhuc lumina mæsta domat!
Vere novo primæ mutantur in arbore frondes,
Tractim et gemmatis floribus arva virent.
At dolor, infelix, tibi pronos crescit in annos,
Ulla nec exhilarant gaudia corda tua!
Incompto iamdudum humeros perfusa capillo,
Tristia continuo fletibus ora rigas.
Fidæ nec matris, modo quæ dolet, oscula mulcent,
Flectere nec possunt mollia verba patris.
Magno cur motu penitus suspiria tanta
Nocte trahis sera? Denique quidne petis?
Silvius infesta, fors nescis?, pugnat in ora
Terrificumque tubæ percipit aure sonum.
[ad indicem]
4011. ...
4012. ...
4013. ...
4014. ...
4015. ...
4016. ...
4017. ...
4018. ...
4019. ...
4020. Cum adulescens esset, Arturus Rimbaud (1854-1891), ut mos erat tunc temporis, Latina opuscula scholastica
scriptitare iubebatur, quæ tamen cum plerumque præstent et sermonis elegantia et poetica facultate, digna sunt
quæ legantur. Versus excerpti qui sequuntur nobis documento atque exemplo esse possunt ingenii poetici Arturi
illius Rimbaud adulescentis:
[ad indicem]
Iamque novus :
...
Languidulus tacuit puer; illum lectulus ambit
plumeus et circa crepitacula garrula terra,
illorumque memor felicia somnia carpit
donaque cælicolum matris post dona receptat.
Os hiat arridens, et semadaperta videntur
Labra vocare Deum: iuxta caput angelus adstat
Pronus, et innocui languentia murmura cordis
Captat, et ipse sua pendens ab imagine, vultus
Æthereos contemplatur; frontisque serenæ
Gaudia miratus, miratus gaudia mentis,
Intactumque Notis florem:
Puer æmule nobis,
I, mecum conscende polos, cælestia regna
Ingredere; in somnis conspecta palatia dignus
Incole; cælestem tellus ne claudat alumnum!
Nulli tuta fides: numquam sincera remulcent
gaudia mortales; ex ipso floris odore
surgit amari aliquid commotaque corda iuvantur
tristi lætitia...
[ad indicem]
4021. ...
4022. ...
4023. ...
4024. ...
4025. ...
4026. ...
4027. ...
4028. ...
4029. ...
4030. Ioannis Pascoli (1855-1912) carmen Thallusa inscriptum in certamine poetico Hœfftiano præmio aureo
ornatum:
[ad indicem]
Implicitos dextra pueros lævaque trahebat

serva duos, haud invitos sed sæpe morantes.
Nempe morabatur nunc auro forte taberna
effulgens atque armillis bullisque catellisque...
«Heus» puer exclamat paulo maiusculus «adsta
paulisper. Viden, ut bellum, Thallusa, monile?
Unde securiculæ pendent argenteolæ, falx
parva quidem, sed habet similem Phœnix et eandem
vinitor, ensiculus quam pulcher, lunula, mallei
pauxilli, tum claviculæ, tum forficulæ, tum
serriculæ, tum... quid? quæ res est? Euge papæ! Sus.
Ut pura ac puta est ipsissima sucula visu!
O si tam lepidam, tam parvam, mater emat mi!»
Omnia pupillis tacitis sibi vindicat alter
sistraque prædatur crepitacillisque potitur
attonitus. Manet ipsa inhians ancilla nec umquam
aureolis a capsellis oculos deflectit,
cum subito: «Quin, errones, hinc pergitis? Eia!
Nil refert vestra me cædi verbere, dum vos
placet suaviolis emptura crepundia mamma».
Abstrahit in verbo tacitos sursumque tuentes
iratam. Mox subsistunt. Odor allicit ambos
mellis, et impositæ mensis fumantibus offæ
atque abaci vitreis fulgentes undique vasis.
Consistit Thallusa sui velut immemor. «Assem
sacculus hic habet: ibis, emes tibi, si libet, unum
ex istis...» Monstrans adipata minusculus hæc mox
balbutit puer «i: numquam tetigisti crustula, quo nil
dulcius». Hæc dicens Thallusæ porrigit assem.
Mulcet serva caput puero. «Lucille, quid» inquit
«offers non adeo parvæ bellaria servæ?
Hæc ede tu: rodant hæc mures dulcia dulces».
Ac subito lacrimas effundens abstrahit ambos
et dextra lævaque manus premit ægra pusillas
valdius, ac «Pueri, properandum est;» inquit «eamus!
Quam metuo mihi ne redeat maturius Ipse
ac iam poscat aquam!» Carpunt hinc prorsus iter; tum
nec respectantes pueri nec plura loquentes
festinant, binisque tolutim passibus æquant
singula Thallusæ vestigia. Multiplicem dant
suspensæ sonitum læva de parte tabellæ,
et crepat in loculis succussus calculus ictu.
Sed pater a summo Iano iam scriba domum se

rettulerat præter solitum, contractior hirtum
fronte supercilium; pultantique ipsa reclusit
Gaia fores, tollens infantem protinus ulnis,
lactantis tecto mammæ vix ubere: cui vir:
«Tune fores nunc custodis? Quo serva mihi se
proripuit? Puerosne domum, si forte, reduxit?»
«Nondum, sed iam iamque aderit. Nam longius est hinc
in ludum...» «Dicis mulier de more benigne:
nil tamen est opus: extremum est quod sera redit». «Qui?»
«Venit». «Rem vix credibilem narras». «Age, quæso:
tu perferre parem sibi numquam muta valebas?
Nam modo turricula lusisset cum pueris et
ligneolam filis duxisset commoda larvam,
tum procul arcebat despectans torva, nec illos
plectere parsisset... Sed tergo salsa cavebat
ipsa suo. Nunc rebaris placidamque beatamque,
eiusque implebat cantantis nenia tectum,
mox tetricam plane rugis oculisque rubentem
servabas». «Verum frugi est patiensque laboris,
et caros pueros habet et pueris est cara». «Vide, sis.
Hoc ipsum timeo nimium ne cara». «Quid istud?»
«Quid si servilem Chresti proba serva sequatur
sectam? Scis pueros quibus illecebris, quibus escis
decipiant...» «Istud non sit mihi credere». «Crede.
Dum ne præsciscat se iam venire. Facesso
hinc egomet. Cenare foris non est mihi moris:
sed me pæne Labrax occidit sæpe vocando,
et iuvat obsequio ditem lenire danistam.
Iamque vale». Labris tenuit primoribus uxor
nocte Bonæ facienda Deæ sacra; se face prima
vicini de more domum pistoris ituram,
quo matres apud uxorem gnatasque coirent
sacrificaturæ. Quæ dicere multa volentem
egrediens vir destituit iussamque valere.
Adstitit illa domus anceps in limine, gestans
ulnis infantem, quoad «Huc huc respice mamma!»,
audiit et cursu pueros excepit anhelos
ore sinuque duos, læva removens Tertullum.
Dulces complexus limis Thallusa tuetur.
«Iam Thallusa dapes nobis apponet. Adest nox,
Ipse foris cenat». Tabulas loculosque resolvunt
ex umeris pueri. Discumbitur. Ecce patellis
fictilibus cyathisque sonat balbisque loquellis
atriolum. Pueri narrant, accommodat aures
nec quidquam exaudit sed percipit omnia mater.
Quæ didicere, docent. Maturis frugibus, ipso
mane satis, delectantur sub fine diei.
Vix epulas mater tenues delibat et ipsam
infantis se libandam dat lenta labellis.
Absenti similis cenam Thallusa ministrat.
Interea puer alter hiat, puer oscitat alter.
Qui tam magna leves viderunt nuper ocelli,
visuri maiora natant, nictant, conivent.
Dulci laxatus fonti teres adiacet infans
et velut occulto permulsus murmure dormit.
Iunceus hunc linter, capit illos lectulus ambos
unus, et in toto conclavi iam super una est
quæ vigilet tacito, ne lædat, lumine lampas.
At mater dum compta parat iam linquere limen

Thallusanque monet multis, repetitque, nec audit
mussantem, in lacrimas effusam respicit. «Heu! qui
hic dolor est?» inquit «quæ te nunc cura lacessit?»
Tum, clausis iterum foribus, cognoscere causas
tentat et ignotum miseræ lenire dolorem.
Singultim Thallusa loqui conatur et ægre
respondet: «Quid tu, si ne Deus ipse potest?» «Qui?»
Illa silet. «Mihi sacra Deæ nocturna necesse est
ferre Bonæ. Forsit Bona te Dea sospitet. Euge!
Iamque abeo. Vigila, pueros ne forte relinquat
somnus, et incessat lemurum metus. Est bene plenus
pupus lacte meus mihi; quod si vagierit, tu
et cantu fer opem, quam tu potes, et quate cunas,
dum redeat, nec erit mora longa, quod appetitit, uber»
Hæc geminans exit. Tum secum sola repente
exsilit, et vultu iacit hæc Thallusa ferino:
«I felix! Tibi sic Bona prosperet, ut Bonus ægræ
ille mihi! Rediens tu sic cunabula visas,
ut rediens egomet, dulcique fruaris alumno
non magis atque egomet, cui frustra lacte tumentes
abreptum puerum non invenere papillæ.
Quem quo tum cessisse rear? quo lacte quibusque
blanditiis altum, quas artes discere, quas iam
ferre minas, quæ probra pati, quæ verbera dicam?
O multo me conserva felicior ipse
qui binis annis tantum mihi nomine coniunx
es datus ad mortem quamvis innoxius! Heu me
non adspexisti communem quærere natum
nequiquam! Iam nec bona quæ me verba docebas
solantur. Credo, moriar quandoque, resurgam:
parve puer, te non in primo flore videbo,
cum risum risu tentabam promere primum.
Me nescit matrem, mihi qui non riserit umquam!
Hic luctus fauces inconsolabilis angit.
Nil contra Deus ipse potest, nil ipsa potest mors».
Hæc reputans iræ rursus cessisse dolorem
sentit et increpitat tacitis cunabula verbis
et pupum totamque domum dominamque beatam
et dulces pueros famulæ bene corde volentes.
Dum furit et cunctos optat vanescere flammis

seque una, tenui tintinnant, ut putat, aures
murmure, mox agni tamquam sine matre relicti
vox animum temptat. tremibundo palpitat omnis
vagitu domus. Infelix Thallusa, vocaris!
Novisti vocem. Matrem vox illa vocat te.
In somnis pueri conspecta crepundia, bullas,

ensiculos perquam parvo mercantur ovantes,
aut omnes deinceps scriblitas, liba, placentas
prorsus emunt nec edunt cupidi tamen. Ut prope lectum
serva levis venit, pueris semihiantibus albas
demulsit frontes et sparsum rore capillum:
illi compressis palpebris «Mamma!» susurrant.
Pergit ad infantem queribundum serva nec illum
tranquillare valet quatiens cunabula balbisque
infractisque sequens fluitantem vocibus alveum.
Namque heu! fluctivagus capit ægrum lembus homullum,
nil supra servi, nil infra regis alumnos,
cuiusvis opera, cuiusvis rebus egentem.
Tum sonat ex animo qua iam sedare suum, qua
abreptum puerum suerit sopire querela.
Idem vagitus, puer idem, mater eodem
naviculam pellens solatur carmine nautam.
Ocelle mi, quid est quod vis apertus esse?

Nihil potes videre, namque iam cubat sol,
nec aureum grabatum luna pigra linquit.
Genis tuis tegaris: plusculum videbis.
Lalla! Lalla! Lalla!
Ocelle mi, quid est quod usque me tueris?

Dolesne quod dolentem cernis, inque, mammam?
Sum servuli quidem vix mater, ipsa serva.
Genis tuis tegaris: liberam videbis.
Ocelle, qui tueris usquequaque lugens

velut foras ituram perdite procul me...
noli tuam perisse tunc putare matrem:
genas tuas remitte, semper et videbis.
Flet Thallusa canens, æque memor, immemor æque.

Ecce puer leni pacatus momine cymbæ
et dulci cantu, iam cessat flere nec idem
singultit: tranquillus hiat patulisque canentem
sub tremula lychni flamma miratur ocellis.
Tum stupet in varia, quæ lumine lampadis icta
labilis a cilio Thallusæ pendet et ardet,
lacrimula. Tandem crispatur buccula. Ridet.
«Ridet!» ait Thallusa furens, oblita sui, nil
percipiens oculis aliud, nil auribus, omnis
in puero, risum lacrimans, deperdita «Ride!
Cœpisti tandem risu cognoscere matrem!»
Mater adest sed vera redux auditque loquentem.
«I cubitum: primo cras surgas mane necesse est».
Primo mane domo servam novus emptor abegit.

adumbravit Dantes Gabriel Rossetti
[ad indicem]
EIDOLON HELENÆ
Otium, Valeri, tibi molestum est.

Somnias vigil atque vana captas
nubila, aera solitudinemque,
seu quid vanius est inaniusque.
Namque femina non id est, quod ipsa est,
sed quod esse cupis, quod esse reris
tute eam; tibi non amatur ipsa,
sed tuæ mera mentis umbra quædam.
Idæaque Helenen trahis biremi,
concupiscis, haves, amas, potiris,
pugnasque et cruciaris interisque:
tu quidem excruciabere et peribis:
in Pharo latet insula puella,
quam verax habitat senex marinus
Tum, Valeri, certas æquatam currere ceram.
It manus et metam velox evitat et addit
in spatia: inversa buxum conscribitur hasta.
[ad indicem]
LVNA
Luna, quæ vaga vertici
montis et tacitis casis
inmines et anhelitu
lucidos legis amnis,
te canam miseris piam,
Luna, nam simul occidit
Sol et aurea cum die
Spes hinc avolat omnis;
non eam sinis exsulem
tunc abire, sed excipis
candido trepidam sinu
vestis, Luna, vietæ;
induis trepidæ tuum
lumen, atque silentiis
rosidis madidam tuis
huc Spem, Luna, remittis:
facta quæ leve Somnium
clausas ingreditur domos,
exilisque, ope qua solet,
dormientibus adstat.
Hæc tu, Calve, supervolitans levis æquora ceræ.
[ad indicem]
Versus excerpti e poetæ carmine cui index FANVM VACVNÆ:
RVS
Rus, ave et salve! Mala longa vitæ
delet, o tellus, brevis hora. Tutus
negligo iamnunc procul adsonantes
naufragus undas.
O tori strati foliis et altæ

frondibus textum tremulis lacunar
arboris! Nonne hi redolent magis quam
balsama flores?
Tu mihi tantum precor, alma, vati,

te frui, dones: hilarosque soles
et leves noctes et aquas salubres
affer et umbras.
Tu cibi quod sit satis, ipsa dones

pingue cum pomis olus: ipsa et ipsas
ex tua creta, quibus hæc ferantur
dona, patellas.
[ad indicem]
XI
DIGENTIA
Me quoque, rive, doce, perlucide qui nigris sub umbris
hinc semper is, hic semper es, perennis.
O utinam, similis plane tibi, laberer, manerem!
et unda frondes ferret atque flores,
non vocem, non hoc murmur leve, quod viator edo,
non quæ mei pars maior est et omni,
non cantum, quem, rive fugax, canis, ut cano fatigans
ad saxa fluctus labilemque vitam.
Hæc meditans ripas adverso flumine Flaccus
scandebat, cum iam staret magis ardua rupes
et sensim rivus breviori curreret alveo.
Ad rivi tandem molli cunabula musco
strata venit, gemitumque audit balbamque querelam
antro exsistentis tremulique sub ilice fontis.
Adspicit et patriam nymphæ reminiscitur urnam.
[ad indicem]
XVIII
VACVNA
Otium rogat sedens

tuis viator ædibus, Vacuna:
tuque sub tholo quatis
sursumque tollis lanceam trementem.
«Diva sum ferox» ais,

«decepte voce nominisque forma!
Vita vis, homo, est: abi:
nunc militandum: mortuus vacabis!»
Et pede dimotis saxis et sentibus ipsam

ingreditur cellam: stat rite et numen adorat.
[ad indicem]
CORDA FRATRES
Vtcumque dulcis limina patriæ

solo exsulantes corpore liquimus,
miramur ignotis in oris
nota diu bene corda, fratres.
Qui cum sciamus bella parentibus
pugnata, «Signum dicite» dicimus
utrique: «Pax» et «Lux» utrimque
corda sonant et «Havete, fratres».
Tellure, sacris, æquore, legibus
divisa pubes absumus, adsumus,
non ora nec linguam genusve
consimiles, nisi corda fratres.
[ad indicem]
Versus excerpti e poetæ carmine cui index Myrmēdōn:
Vir tibi mē sapiens trādit, formīca, magistræ;

«vāde» ait «et duce formīcā, piger, ūtere parvā:
nam sapit, atque æstāte parat, quod frīgore rōdat».
...
4031. …
4032. ...
4033. ...
4034. ...
4035. Raphaelis Carrozzari (1855-1918) versus aliquot commoventissimi quibus matris dolor ob filios amissos
exprimitur:
[ad indicem]
Sum mulier, longæva super, nec creta Quiritum
sanguine; cur fletum nitar cohibere? Suprema
oscula libavi geminis; non amplius ora
pulchra videbo, mihi nec dulcia verba sonabunt:
abstulit una dies atrox, orbamque reliquit !
Quid mors cunctaris? Tu fortia corpora sternis :
Eia mihi vitam senio, precor, eripe fractæ.
4036. ...
4037. ...
4038. ...
4039. ...
4040. Hos versus Vincentius Scheil (1858-1940) latine panxit ad Academiam celebrandam vulgo nuncupatam “École
pratique des haute études, section d’Histoire et de Philologie” :
[ad indicem]
O Altiorum nobilis Artium

doctrix et ultrix, curriculo tuo
natale sic præsensit astrum
ut tibi sub trabibus supernis
ortum daret! Sic cælitus ætheris
primum micabas luminie, proxima
obtutibus Phœbo! – Probavit
signa aquilina tenor laborum.
Si quid papyro cauta recondidit
Ægyptus, Assur sive laterculis
arcana venantes habere
Œdipodes, schola, gloriaris.
Œdipus et Sphynx, Gustavo Moireau pictore
Quandoque Clio si bona torpuit

horum lucernis evigilat loquax:
Passim resurgunt mox solute
septuplici populi sigillo.
Huc affluunt a cardine quolibet
maturiores ingenio viri,
hic more fraterno vicissim
Circulus utitur æmulorum.
Hic infulā nec non cathedrā sine
comis magister sic docet asseclas,
ut duplicata largitate
et videatur amicus et dux.
Belle vocare a munere Practica
re nomen exples. Nonne foret meram
inane doctrinam sonare?
Experimenta sed apta curas.
Vixti brevis jam grandia, scamnulum
late tuum quum fulsit ab angulo:
O ter beatus sæculare
qui poterit tibi ferre carmen!
[ad indicem]
4041. ...
4042. ...
4043. ...
4044. ...
4045. ...
4046. ...
4047. ...
4048. ...
4049. ...
4050. Iohannis Jaurès (1859-1914), adulescentis 19 annorum, carmen altero præmio honestatum in certamine c.i.
Concours Général – Rhétorique 1878
[ad indicem]
Nōs latet hōra sequens vīcīnaque: fallit hiantēs.

Vmbram prōsequimur, sed vādit semper eōdem
Vmbra pede, et vītam miserīs sortemque futūram
Obscūrat; sed spēs hominum miserāta, refringit
Claustra animī et dētestātā prō nocte iuvantem
Mentītamque diem lætīs prætendere cūrat.
Sīc tempus nōbīs aliēnā in lūce futūrum
Appāret rīdens. Fēlīcem crastina sortem
Lūx mihi, crēde, feret. Nunc urna exhausta malrum;
Accēdunt optāta quiēs, optāta voluptas.
Dulcī pūra diēs rīdēbit lūmine tandem?
Sermōnēs hominum sic spēs grātissima miscet
Miscēbitque diū; namque omnia sæcula vincit.
Nēquidquam, ā prīmā nascentis orīgine mundī,
Quam tristī æternum volvat mortālia lēge,
Quam fallax nōbīs ignōta irrīdeat hōra,
Mortālēs docuit longa experientia rērum.
Nēquidquam, sī præteritum mens respicit ævum,
Gaudia mīrātur citius marcescere flōre
Ac luctum miserīs longumque hærēre dolōrem.
Et folia esse hominēs, rapidīs lūdibria ventīs;
Nēquidquam tristēs rērum dē pulvere vōcēs
Spem falsam incūsant prōmissaque vāna queruntur.
Spēs intacta manet, iūvenīlī flōret honōre,
Sēcrētāque hominēs tanquam dulcēdine captī
Admīranda deæ circum mendācia pendent.
Hæc animī sequitur vītæque accommoda flexūs.
Prīmā vītæ hōrā, puerī ignōrantia rīdet
Et rērum lūdit captus novitāte vīrentī,
Hōraque currentī summittit gaudia præsens;
Lætitiæ miscēre cavens spēs somnia vēræ
Vix teneram pennīs attingit candida frontem;
Expectat placidē, dum rōrem excusserit ille
Flōribus in lūsū iuvenemque amplectitur ardens;
Hunc nōn ūna capit pressīs in fīnibus hōra;
Nōn mortem indomitus, lēgem nōn cōgitat ūllam,
Spērātæque patet sine fīne superbia vītæ;
Dum tamen annōrum fātālis volvitur orbis,
Mīrātur iuvenis crescentēs anxius umbrās,
Atque senescentī iam membra lābantia torpent
Æternumque negant, exhaustō rōbore, cursum.
Dēficiunt vīrēs, at spēs nōn dēficit, usque
Magna et fīda comēs, sed tanquam incanuit ipsa;
Nōn iam subrīdet iuvenīlī fervida flammā
Atque viātōrī terram pontemque reclūdit;
Ostendit cælum digitō dīvīnior ōre,
Erigit et mentem lētīque in līmine firmat
Immensum spatiīs post mortem prōrogat ævum
Et canit ē tumulō cælestem surgere vītam
Nōn manifesta quidem præfixam nūmine sortem
Lux aperit plēnamque diem Deus ipse negāvit;
Sed vērī lūmen sacrosanctā in nocte refulget
Et mixtā crescit maiestas grandior umbrā.
Sīc sōlis cursum spēs alma referre vidētur.
Illustrat roseō nascentem lūmine vītam,
Suāviter in liquidīs et mentibus aurea rīdet,
Sed postquam obscūrum, vītæ sub vespere, noctis
Temperat umbra diem, spēs nōn innūbila rīdet,
Ast ipsam accendit splendentī in lūmine nūbem;
In mediīs ardens ērumpit flamma tenebrīs
Atque viam scindit per victās nōbilis umbrās.
Magnificē fulget maiestas abtita sōlis
Sentīmusque Deī mortis sub tegmine lūmen.
Nōn hæc somnia sunt, neque inānis fallit imāgo.
Nōn hæc effinxit fingendī sōla voluptas
Hūmānīque vagans cerebrī dēmentia lūsit.
Nōn temere impressa est spēs īmō in pectore; vōcem
Interiōra ēdunt nostræ penetrālia mentis
Quæ dīvīna hominī prōmittit fāta, Deumque
prōmissī auctōrem prōfert fideīque columnam.
Nōn modo terrestrēs nōs dēsignāvit ad ūsūs
Atque animō vōtīs terram exsuperāmus; in altum
Nītimur; exsiliī flentēs in valle, precāmur
Oppositum liceat tūmultum transcendere; frustrā
Nōs mortis terret minitantī murmure gurgēs;
Tendimus, heu! dextrās rīpæ ulteriōris amōre.
Nōs Pater, ō frātrēs, fideī nōs audiat auctor!
[ad indicem]
4051. ...
4052. ...
4053. ...
4054. ...
4055. Catharina L. Bates (1859-1929) doctissima mulier, etsi pleraque vernaculis linguis modernis scripsit, Camenæ
Latinæ aliquando litavit nec indigne. Gustum ut habeas, en carmen versibus rhythmicis compositum:
[ad indicem]
GAVDIA LINTRIS.
O lacus corusce, cui mille colores
dat occidens Phœbus post currus labores,
tu nubium pulcher sublimem coronam,
benigne pro votis lintrem accipe bonam :
lintrem gratam, undis natam,
remis lætis incitatam.
Lætitia, roseis advola pennis,

delicias nobis da manibus plenis,
decoræ dum surgunt e gremio lymphæ
impelluntque lintrem cæruleæ Nymphæ :
lintrem gratam, undis natam,
remis lætis incitatam.
[ad indicem]
4056. ...
4057. ...
4058. ...
4059. ...
4060. Theodericus Sacré, in commentatione de litteris Latinis ad prius bellum universale pertinentibus, hisce verbis
summatim exposuit carmen illud commoventissimum quo Iosephus Bradney (1859-1929) filium suum in bello
occisum commemorat:
[ad indicem]
Iosephus Bradney Cambriensis sive Anglus natione, … una cum filio in fossis Flandriæ Occidentalis
et Galliæ septentrionalis dimicavit, eundemque filium nomine Valtharium ad finem iam vergente bello
interemptum doluit; currus enim loricatus, quo ille vehebatur, pyrobolo ictus est atque igni
absumptus. Versus de casu hoc funesto satis rudes, si ad artem respicias (iam id ipsum, quod poeta
hendecasyllabos cepit, admirationem mihi movet), sed flebiles ac miserabiles panxit Bradneius pater:
Natu proximus ex meis fuisti,

Tu carissime quinque liberorum,
Quos uxor mea cara parturivit.
Valde te memini rubrum capillos
Longos, qui similes iubæ leonis
Aut solis radiis caput colebant.
Te bellum puerum et tuas sorores
Binas, te comitantibus duobus
Bellis fratribus, arva pervagantes
In mentem revoco facetiarum
Plenos et iuveniliter iocantes.
Nondum te cruciaverat molestus
Morbus, ceperat aut mala ægritudo.
Sano in corpore sana mens regebat
Vitam. Tum subito malignus Hunnus
Bellum indixit, et apparamus arma.
Cepisti arma, nec ulla detinebat
Te cura aut timor, at cohors equestris
Accepit tua vota sacra regi.
Mox mens te tua duxit ad novas res.
Troiæ nos revocamus acta bello;
Instar montis equus fuit diebus
Illis. Ast hodie caverna multa
Cisternæ similis per arva cædem
Infert hostibus et necem cruentam.
Cisterna in calida fere perustus
Vitam pro patria tua dedisti.
Quanta est gloria fortiter cadenti!
Nos desiderio movemur alto;
Discessit mea lux domusque nostræ’
[ad indicem]
4061. …
4062. ...
4063. ...
4064. ...
4065. Aliquot versus decerpti ex Alexandri Zappata (1860-1929) carmine c.i. Telemachus et Eucharis
[ad indicem]
Si cupis optatam laudis contingere metam,

insuda libris, valideque exerce iuventam,
dulcesque in primis Sirenes effuge, fili.
[…]
fidus ab Eucharidis facili nunc accipe mente

dulcibus illecebris quo pacto averterit olim
Telemachum Mentor subolem patientis Ulixi,
et laudis sancto vigil inflammarit amore.
Telemachus et Eucharis depicti ab Iacobo Ludovico David
Telemachus varia vexatus fraude Procorum,

Penelopæ ac metuens, iampridem quærere patrem
absentem adgreditur: comes hunc terraque marique
os habitumque gerens grandævi Pallas Athena
Mentoris insequitur. Frustra maria omnia, frustra
invisit terras: varios post denique casus
ac diros, vasta percusso lintre procella
submersoque fretis, cum Mentore naufragus exspes
ad læta Ogygiæ pervenit regna Calypsus
usque adeo cari discessu tristis Ulixi.
Quem simul ac cupido conspexit lumine Diva,
et quis et unde domo ac novit quid denique vellet,
concipit in Iuvenem cuncto mox pectore flammas
funditus, atque imis exardet tota medullis.
At vultu ardorem tegit ac spem fronte serenat,
comiter atque aperit peregrinis splendida tecta,
et raptim in flavo suspirans hospite cedit,
dilectæ Eucharidis — quod se fecisse dolebit
insolabiliter — credens studiisque fideque.
[ad indicem]
[…]
Nunc tibi, iam video, tibi nunc exæstuat ingens

imo in corde pudor mixtoque insania fletu
et furiis agitatus amor et conscia virtus.
Sperne voluptates, adamantem sperne Calypso,
Nympharumque chorum et parvum quem noscis Amorem.
O miser, in medio subsidens igne, peribis,
nec circumfusas poteris restinguere flammas.
His Pater ante tuus, nam scis, invitus iisdem
incidit insidiis, apto et sua tempore virtus
illecebris nutusque Iovis laqueisque Calypsus
captivum expediit lætoque in carcere tristem.
At tu, namque potes, te mox hinc eripe, fili,
— ætas ipsa monet —, mecum hinc procul aufuge prudens,
et magnam magni virtutem imitare Parentis;
hæcque puta fidam per me cecinisse Minervam.”
[…]
Telemache infelix, quam te non digna ferentem

commiseror, sortisque tuæ rerumque tuarum
me pudet ac tædet! cupido nil improbus ille
nil tibi concedit, spernitque austerus et odit
quidquid sponte sua mortales allicit omnes,
cui scelus atque nefas, insons cui quæque videtur
omnigenæ fatuo virtuti inimica voluptas.”
[…]
“Per tot subripuit casus tot perque labores

quo minus in præceps rueres. Incredulus ante,
expertus parvi nunc fraudes credis Amoris
expertusque dolos: Divum nihil ipse protervum
ante verebaris, tecum colludere teque
dein tibi furari passus, nunc ecce pererras
ceu nauta huc illuc infractis navibus exspes,
ac tibi dulce mori. Furiarum infecta venenis
Gorgoneas gerit ipsa faces in corde Calypso,
lascivumque tuæ violento absumitur igne
Eucharidis pectus, nec non te denique ob unum
alternum reliquæ ac non exorabile Nymphæ
exercent odium: hæc mitis fert dona Cupido.
Macte nova virtute, puer: Diva invida nobis
hanc dedit ipsa ratem reditumque ad litora nostra”
[…]
[ad indicem]
4066. ...
4067. ...
4068. ...
4069. ...
4070. Hisce versibus incipit Petri H. Damsté (1860-1943) carmen præmio Amstelodamensi ornatum cui index Alma
Quies :
[ad indicem]
Sunt fugitiva quidem labentis gaudia vitæ,
curæ cum maneant et sine fine dolor,
sed quondam ver cuique datumst ætatis amœnum,
quo rident flores sidereumque iubar.
Tum puer exsultans hortos perlustrat apricos,
omnis ubi tenera semita fronde viret,
tum nebulis numquam cernit nigrescere cælum,
tempora sed credit verna perenne sibi.
Ipse ego non aliter solem splendere videbam

seros ad radios a veniente die,
montibus in summis viridisque per æquora campi
cum comes usque mihi luminis auctor erat.
Iam vero lucem nitidam cava nubila condunt
nec cæli est liquidus, qui fuit ante, color:
Iam vitæ deserta via est et torrida late
tritaque sub pedibus cæspitis herba iacet.
Effigies pictæ, dederunt quas ante sodales,

Canent, ecce, situ iustaque forma perit.
Haud secus assidue quævis marcescit imago,
pridem quæ fuerat mente reposta mea.
At tamen una recens veluti nunc lucida fulget,
natis a tenera matre relicta suis;
hæc animo constans memori stabilisque manebit,
donec adire ipsam fata benigna sinent.
Iam matrem video, quotiens schola mane vocabat

discipulos, blandis nos comitantem oculis,
iam nos intento vultu prius usque notantem,
cum campana quater fuderat alta sonos.
Sæpe quidem rediens non visus adesse studebam:
quam mea calliditas irrita semper erat!
Quidni? Non spectant pueri nisi lumine matrem,
mater at et toto filiolos animo.
[ad indicem]
Hoc alterum carmen, distichis constans, agit de viis peditibus in dies periculosioribus, postquam rædis
automatis frequantari cœperunt. Index carminis est Vae peditibus :
Vrbis per plateas quondam spatiabar amœnas,

dum comes ex sociis unus et alter erat;
gratum erat interea blandis sermonibus horas
fallere et umbrosas ire subinde vias.
Nemo non etiam medio tutissimus ibat:
omnibus innocuum quodque patebat iter.
Si quos incautos pedites auriga videbat,

sollicita dociles arte tenebat equos.
Publicus in quovis non stabat tramite custos,
dextra qui domina datque negatque viam.
Iam vero sonipes acer vix cernitur ullus
nec nisi rara piger claustra caballus agit.
Automati currus intentant undique mortem,
visu terribiles monstriferique simul:
Cadillac, Rolls-Royce, Citroën, Buick, Hudson et Essex
et quæ præterea barbara monstra furunt.
Impete pervolitant nunc oppida ruraque cæco,
nulla rotatori semita sancta fero est.
Nullus iam pediti locus est per strata viarum
impia turba dehinc occupat omne solum.
Horrendum faciunt strepitum spirantque mephitin,

haud semel et miseros duriter interimunt.
Credibili maiora putas me plangere, lector?
Quin age et experto postmodo crede viro!
Accidit ut casus nuper spectator adessem
(Horresco referens!) tristis et insoliti.
Ibam forte Via Lata, sicut meus est mos,

cum crebro titubans est mihi visus homo.
Ille mero gravis est (mecum meditabar) amaro,
quod natalis adest coniugiive dies.
Scilicet indulsit genio veterator amico,
at, credo, fuerant pocula mixta parum.
Protinus obstipui: subito nam passibus ægris

traiecturus erat compita trita rotis.
Multorum ad monitum, “Cave Fiat!” mussitat ille
“Quid fiat caveam?” tum sine more ruit,
in sua fata ruit, nam magno turbine currus
exitialis adest comminuitque virum!
Qui modo visus erat lætans Bacchoque beatus,

illius, infandum! membra minuta iacent.
Quid quod et illa superveniens cito corripuit Ford
ræda quidem vilis spolia digna tulit!
Undique iam, lector, funesta pericula surgunt;
circumstant hominem fata sinistra nimis.
Inde ego quæ moneo, memori sis mente reponas:
Parce exire foras! Atria tuta tene!
Una salus pediti, patrios servare penates:
Istic Mnemosyne gaudia larga feret.
Si quis forte neget fido parere monenti,
ambulet et iam iam flebile funus erit!
[ad indicem]
Hoc tertium carmen, cuius versus aliquot decerptos infra descriptos vides, incredibile videri potest lectori
ineuntis sæculi XXI, cum agatur de encomio tabaci. Ineunte vero, vel et mediante sæculo XX mos erat apud
plerosque viros, ac sensim sine sensu, mulieribus etiam, herbæ nicotianæ indulgere. Cum tamen nonnulli versus
sint lepidi ac festivi eleganterque exarati, opportunum duxi huic anthologiæ aliquot selectos addere.
Nūper apud veterem lēgī salsumque poētam,

afflictum vīxisse virum, cui cor sine fīne
tot mala mordērent, sterilēs quot lītus arēnās
quotque ferunt flāvās Priamēia Gargara messēs.
At brevis, hercle! fuit quævīs et rāra voluptas:

quattuor ex tōtō recreārant gaudia vītam!
Nōn ita (dī melius!) fātīs vexāmur inīquīs;

nostram cum subitæ puppem læsēre procellæ,
mox rabiē positā ventīs cessēre secundīs
et sua quisque diēs fert oblectāmina certa.
ergō dēliciās multās fortasse latentēs

carpsit et ignārum præsens fortūna fefellit.
Sed quæcumque datast illī nōn sensa voluptas,
ūnā nōn potuit sānē relevāre labōrēs
innumerōs, quā nōn nōbīs acceptior ullast:
Herba salūtāris, dīvīnō sēmine surgens,

cuivīs iam redolens dōnum cæleste tabācī,
ēheu dēlituit! Fierī quis posse putāret,
ut semel exstiterint nātūræ dōte carentēs
tantā mortālēs? An tālī tempore vīta
vītālis cuiquam vīsast nec adīre placēbat
quamprīmum sēdēs æternā nocte silentēs?
Nōnne cibīs pōtūque hodiē iuvat ante vacāre

quam plantā, quā nōbilior nōn gignitur ulla?
Attamen indignīs illam dīvellere dictīs
quidam nōn metuunt! Age confūtāre malignōs
istōs fert animus iustāque extollere laude
grāmen odōrātum, cēdunt cui tūra Sabæa.
Mūsārum facunda cohors, ē vertice cælī

exaudīte precēs nostrās et adeste faventēs —
At vērō paulum consistite; fallimur, immō
in vestrum revocāte gradūs Helicōna: profectō
cultīs māteriēs istast nōn apta puellīs!
Nec dīvōs licet hæc aliquōs in vōta vocāre,
dēliciās etenim nostrās nōn nōvit Olympus!
Sin minus, appellem socium tē, Mulciber, ūnum:
dēlectāret enim, nūmen geniāle, labōres,
quōs in fulminibus cūdendīs inque tuendā
uxōre exantlās facilī, relevāre subinde
incensīs bis sex foliīs frāgrantibus atque
nāribus ēlātīs ēfflāre volūmina fūmī.
Nōn tamen ullus erit nostræ tūtēla carīnæ
ex superīs: ipsī dūcēmus in æquora cumbam.
Christophorī quis nōn nōmen sublīme Columbī

nōvit homō didicitque vagōs per cærula cursūs,
cum novus antīquō terrārumst additus orbis?
Ille quidem ingentem populīs tulit Eurōpæīs
rērum congeriem, factast ubi cōpia mundī
īmmensī spatiīsque opibusque atque ūbere terræ;
sed nōn ulla tamen nōbīs meliōra reclūsit
mūnera quam quod ibī generōsō germine crescit.
…
Omnēs ūtuntur medicāmine semper eōdem,
quō fractōs reparent artūs vīrēsque resūmant:
…
Ōs partēs peragit foculī, dum pulmo labōrans
accipit ac reddit spīrantēs suāviter aurās:
Ignītīs foliīs nebulīsque fruuntur opācīs!

Nec tamen ūna viast tantum quā dūcere fūmum
gaudet quisque suum: plūrēs iam repperit ūsūs.
…
Altera iam ratiō multum præstāre vidētur
illōrum, vīlēs quī respīrāre vapōrēs
contemnunt sed amant folia incorrupta tabacī,
quod Mānilla vetus gignit generōsaque Havāna.
Scīlicet ars hominum sollers convolvere doctē

illa scit et parvōs dextrā torquēre cylindrōs,
herbās ōsa merās sūcō condīre nocentī.
At quis nōn doleat, redolens festūca sigārus
nōmine barbaricō quod dēsignātur ubīque ?
Aptius ac magis ex vērō convolvulus audit.
Iam vērō, nisi māteriēs nōs ipsa vetāret,
tempus erat cunctās simul implōrāre Camēnās.
Māius enim nōs urget opus: iam tertius instat
scīlicet ille modus, quī suffītūs genuīnōs
ūnicus exprōmit! Foliīs meliōribus ustīs
sūmere fert animus fūmī fortiter haustūs,
mollior ut faveat cœptīs graviōribus aura.
Ambrosius vērē sapor et sincēra voluptas
tūnc vel præcipuē mulcent, cum fictilis atque
oblongast tibi fūmificans et munda supellex:
Alveus, hūmānī capitis cognōmina reddens,
dēnique prō foculōst, referens quī dīmidium ōvī
interiōre notā plantæ farcītur odōræ,
Vārina sīve magis seu Portōrīca placēbit.
Quæ simul accensast lentōque excanduit ignī,
fistula frāgrantēs perdūcit in ōra vapōrēs
plūrimaque inflexōs volvit nūbēcula gȳros.
Vēre novō blandōs tellūs cum fundit odōrēs,

nōn Zephyrī mollēs tam grātō flāmine spīrant
quam tubus ille, merī quī mittit arōmatis aurās !
Nec tantum ille iuvat tormentaque lēnia dūrō
admovet ingeniō! Nunc armīs pectus inerme
induit, ignāvum mīrō nunc rōbore firmat,
ægrō nunc medicīna venit, modo dulce labōrum
lēnīmen, sōlātiolum modo mīte senectæ.
Iūre igitur populīs Indōrum pignus habētur

pācificum nec rēs gravior dēcernitur ulla,
nī tubus, augustō “calumet” quem nōmine dīcunt,
fūmī cuique ferens aliquōs sollemniter haustūs,
circumiit rubrum tacitē dē mōre senātum.
…
Quam, mehercle, bene est mihī nunc: nīl amplius opto.
Ō sī fāta sinant sūprēma in tempora vītæ
hīs mē posse fruī — nisi cum pītuita molestast!
[ad indicem]
Hoc insequens carmen, cuius versus aliquot excerptos infra exscripti sunt, inditum est titulo hocce: Feriæ æstivæ.
Anno 1903 præmio aureo est ornatum in præclaro illo Certamine Amstelodamensi. Carminis versus pereleganter
exarati facile currunt seque, ni totus fallor, suaviter insinuant in pectus legentis
Sōlibus ætheriīs, nimiōs mittentibus ignēs,

urbs oppressa iacet; spīrant aut flāmina nulla,
hālitus aut tenuis Phœbōque ardentior ipsō.
Nōn plateās currūs infestant ordine longō
nec trepidante suā stīpātur sēmita turbā.
Æstū somniferō cīvēs urgentur ubīque
linguāque exsertā graditur canis ūnus et alter.
…
Ille quidem retinēre suōs cupit atque monēre,

ōtia nē dūcant segnēs requiemque bimestrem
rēbus inūtilibus peragant, sed cantat ad aurēs
iam surdās: hilarant cunctōs iam gaudia vultūs.
…
“Tandem fīnis adest igitur requiēsque labōrum,

quōs perferre animī nequeunt nunc dēnique vīrēs.
Iam licet æquoreās dulcēsque revīsere sēdēs,
mentem quæ relevent fractam ventōque salubrī
vīrēs sufficiant et firment rōbore nervōs.”
[ad indicem]
Este salūtātī, collēs flāventis arēnæ,

custōdēs positī patriæ per lītora nostræ!
Surgitis indigenæ mentis vōs dulcis imāgo,
pācem spīrantēs placidam requiemque beātam.
Hōrās quot celerēs tepidā mollīque saburrā
istīc dūcēbam, modo dum mea lūmina pontus
nunc pulsū resonans capiēbat lītoris ōrā.
…
Gratiæ agendæ auctori huius photographematis
Alpibus āeriīs ego stans in vertice celsō

lūminis auctōrem quondam lūcescere vīdī
obtūtūque stupens aciēs hærēbat in illō.
At vērō patriæ patulīs cum redditus arvīs

vestrōs aspicerem tractūs sōlemque parantem
purpureōs iam iam sub terrās condere vultūs
lūcis cum pater ille cadens valedīcere vīsus
plānitiem æquoream tremulō perfunderet aurō
Singula cum fugeret vigilēs nūbēcula ventōs
cærula per cælī, roseō suffūsa rubōre:
Tunc, ō tunc oculōs partēs convertere in omnēs
dulce fuit plēnōque effūdī pectore vōcem:
“Tū quantum superās omnēs, mea patria, saltūs!
Sordent nūbiferī nostrō præ lītore montēs.
Este salūtatī, collēs! Vōs tempus in omne
indolis indigenæ dulcis maneātis imāgo!
…
“Quid tandem miserī sōlā faciāmus in actā?”
Sīc tua charta rogat, pictīs ornāta figūrīs,
montēs quæ referunt rigidōs quōs scandere gaudēs
Helvetiāsque casās gracilēs Rhēnumque cadentem.
-Cūr tam sēra ferās, dulcis, responsa, sodālis,
- hæc causa est quod adhuc tempus mihi dēfuit omne
scrībendī. Rīsum teneās rogo nēve iocārī
mē crēdās, calamō sed enim male convenit acta.
Cum semel audieris, quot pars sibi quæque diēī

mūnera dēposcat, nōn iam scrūtāberis ultrā
numquid adhūc subeant animō fastīdia vītæ!
…
Inde domum reducēs postquam iēiūnia victū
solvimus appositō, dūcit sua quemque voluptas.
Tum mea prōgeniēs collēs celebrāre remōtōs,
mūnibus uxor amat tum respondēre diurnīs.
Tum mihi tempus adest placidīs mē dēdere Mūsīs,
quās colere ante gravēs operum vetuēre labōrēs.
Sīc mihi continuās dīvīnīs artibus hōras
inservīre licet studiīsque incumbere doctīs.
Vix tamen accendit mediōs sōl plūrimus æstūs,
lūdīs cum satiāta suīs et anhēla propāgo
turbinis instar adest! Quantō clāmōre remūgit
tōta domus! Quō nōn parvōrum illābitur agmen!
[ad indicem]
4071. …
4072. ...
4073. ...
4074. ...
4075. ...
4076. ...
4077. ...
4078. ...
4079. ...
4080. Primi versus carminis compositi ab Antonio Faverzani (1861-1922) c.i. Comœdia :
[ad indicem]
Decutit autumnus frondes, quas leniter adflans
aura rapit sparsas, miserorum ut tempus inanes
spes hominum; raucum crocitans secat æthera corvus,
subtristique sonat, Lari, tua ripa canore:
“labere, cumba, vola, cita labere, cumba, sub alta
ut procul exspectans videat nos rupe puella,
cuius dulce mihi semper subridet imago;
quæ, mea mox coniunx, erit omnia, vita, voluptas,
et soles nobis fulgebunt candidiores.
Labere, cumba, vola; metuit mihi, cumba, puella”.
…
4081. …
4082. ...
4083. Cæsaris de Titta (1862-1933) pauci aliquot versus, nescio quid sapientiæ referentes, de æternitate velata sub
specie rerum mutabilium :
[ad indicem]
Peritura et æterna
Cur fluxum fluxisse procul, cecidisse caducum

et peritura tibi cur periisse doles?
Inspice sub vanis quæ sunt æterna figuris
et quibus ipse frui tempus in omme potes.
4084. ...
4085. Versus ex Iosephi Albini (1862-1933) carmine c.t. Vercingetorix præmio aureo ornato in Certamine
Amstelodamensi anno 1919.
[ad indicem]
Quam brevis, ut reputas, belli fuit illius hora,

hæc, Vercingetorix, quam carceris hora perennis!
Et miser in cæcis iam condere lustra latebris
adsuescis lento vires hebetante veterno.
Hostis at ille volat, latum volat ille per orbem
victrices agitans aquilas statuitque tropæa,
seu Pharon Ægyptumque petit seu litora Ponti,
nec non usque novas præsumit pectore prædas.
Illum dia fovet Victoria, floruit æstas
fida viro magnisque ausis: te, Galle, manebat
ver fluxum virtutis, hiems diuturna doloris.
A patria belloque recens captivus ad Vrbem
ut primum trahitur tacitisque involvitur umbris,
vincla quidem sensit sortem indignatus amaram,
qui pro gente sua se dedidit hostibus ultro.
Fulsit lapsa retro Libertas numen ademptum,
quo desiderio, non maiestatis honore
torquetur: sua castra miser, non sceptra requirit.
Absens corde haurit caræ spectacula terræ,
præteritasque vices fingit mens vivida rerum.
[ad indicem]
4086. ...
4087. …
4088. Aloisiæ Anzoletti (1863-1925) carmen ad honorem summi pontificis Leonis eius nominis XIII, egregii poetæ:
[ad indicem]
Aloisiæ Anzoletti imago lucis ope excepta
Dic, age, rursus alit Latium tibi, Musa, poetam?

Fallor, an ipse Maro pectora nostra tenet?
Vnde melos tam dulce sonat? cantoribus illa
non, nisi Virgilio, mollis avena fuit.
Cum vero rapit hunc Phœbus maiora canentem,
en numerosa agitans carmina Flaccus adest:
seu Mariæ plectro gaudet committere laudes,
maternumque rogat Virginis auxilium;
seu vocat, hostili carum minitante ruina,
anxius ad tutum Pastor ovile gregem.
Alta Dei meditans animo quot concipit hymnos,
ore tot illius rorida mella fluunt.
Parcite Pierides fidibus certare profanis :
astitit afflatus cælitus ore Leo!
En placidam viridi carpens sub fronde quietem,
corruere ætates, arma, thronosque videt.
Bella videt, quas et peperit tibi, Francia, lauros,
donec erat patriæ consociata Fides.
I, Clodovæe, pede i fausto, quem musa Leonis
inserit heroum concilioque Dei!
Macte nova virtute, decus nostrum, alma Ioanna,
felix o tantæ carmine digna lyræ!
Cum vocat, approperant Superi, mala nostra levantque
ipsaque Mors cæli pandit amica vias.
Ferte, sed o plenis calathis!, nunc dona Camenæ,
lilia puniceis fundite septa rosis.
En bonus ille Pater, tenui modulatus avena
quæ didicit cultor sedulus Hippocratis,
tradere consilia auditur, queis robore vitam
florentem possit ducere quisque suam.
Nonne igitur tibi magna satis laus, alme Sacerdos,
hinc animas patriam, te duce, adire domum,
quod facis ut valido pueri quoque corpore vivant?
Nil mirum : Pater es, te patris urget amor.
Salve, sancte Parens, hominum cælestis origo,
per quem parta sibi sæcula Christus alit!
Cinge tuas hoc flore comas, veniens quoque in ævum
hac, utinam sero!, laude perennis eas.
Dum sæcli perit irrita spes, te diva canente
promissa, heu! dum nos vincla scelesta premunt,
ipse Ducem pueris cognoscere voce dedisti,
cælica qui pius ad pascua ducit oves.
[ad indicem]
4089. ...
4090. Augustus Stegmeier (1863-1941), in prologo primi voluminis operis sui c.i. Via sacra: carminum series, exponit
causas quibus Camenæ litare studuerit institueritque:
[ad indicem]
Montibus et saxis circumdatus undique magnis

arte paro parva gaudia multa mihi.
A strepitu mundi distans vanoque labore,
ut prosint aliis, carmina composui,
veram quæ doceant vitam pacemque refundant.
Non ingrata tibi sit mea Musa, precor.
Ceterum, versus aliquot edidit in commentario c.i. Societas Latina
Distichon Christianum
Exercere bonum, pravos restringuere mores,

ferre molesta pie, sit via sacra tibi.
De mundo.
Aspicias mundum tristem tibi mente fideli;
exstat ubique satis gloria magna Dei.
Præ splendore Dei vanescit gloria mundi,
conspiciens cælos spernere multa potes.
Cur placet hic adeo mundus tibi, care sodalis?
A strepitu vano pacis in arva redi.
Quando potes, debes mundi vitare pericla;
Omnia non vitas, fons quod es ipse mali.
Evita peccata magis, quod nil tibi prosunt;
quæ vetuit Dominus, denique iure nocent.
Ecce potest Samson multos devincere fortes,
quem vitanda Venus vicit amore malo.
Quam falsi fratres tibi sunt Bacchusque Venusque?
Ne turberis iis, fortis amice, cave!
Bacchus Venusque, pictore Jacobo Jordaens
Cur mundum meliorem nos hinc quærimus omnes?

Illa quod hic petimus, quæ dare terra nequit.
Non tenui mundo, sed Christo semper adhære!
Quem iam pænituit se redamasse Deum?
[ad indicem]
De vita æterna.
Æternos in mente habeas feliciter annos,

ne placare nimis te bona vana queant.
Cur non vultis eum perversum linquere mundum.
quos vocat ille potens ad meliora Deus?
Heu, seni volitant astris velocius anni!
Vult properare magis mortis amara dies?
Anni namque mei verguntur ad ultima lustra,
vitæ fila secat Atropos illa brevi.
Mors properat mortemque nequis retinere dolosam.
Sobrius ac vigilans miles inermis quis est?
Judicium Domini nescis vitare propinquum,
quod justis etiam causa timoris erit.
Judicii veniet multis lacrimabilis hora:
Omnia si pateant, quid superesse putas?
Maxima pro mundo tolerantur monstra laborum:
Vera pro patria sunt leviora satis.
Invideo sanctis, læta qui mente videbunt
Judicis adventum signaque sacra crucis.
Olim cum Paulo possis tu dicere lætus:
“Christus vita mihi, mors mihi dulce lucrum.”
“Dissolvi cupio, cum Christo vivere semper” .
Felix qui poterit talia verba loqui.
Tempore quisque suo moriendi præparet horam;
si tibi semper adest, non miserandus eris.
Ter sunt felices, vinclis qui pæne soluti
corporis adveniunt pacis in arva statim.
Post miseram, Jesu, vitam nos suscipe clemens
et tua mater ibi, sancta Maria, precor.
Gaudia quanta fluant ad nos super æthera cæli,
enarrare potest maxima nemo tibi.
Cantica sanctorum tibi tum audire licebit,
cum carisque tuis quam tibi grata domus!
Veræ cui patriæ tentoria celsa patebunt,
semper ibi poterit lætus amare Deum.
Longius haud bona verba sonant quam voce Latina,
quæ bonitate Dei sint tibi fausta diu.
[ad indicem]
4091. ...
4092. ...
4093. ...
4094. ...
4095. ...
4096. ...
4097. ...
4098. ...
4099. ...
4100. …
4101. ...
4102. ...
4103. ...
4104. ...
4105. ...
4106. ...
4107. ...
4108. ...
4109. ...
4110. Initium Antonii Giovannini carminis cui index Inventa et Mores, præmio aureo honestato in Certamine
Hœufftiano.
[ad indicem]
Æthereum dicunt ignem rapuisse Promethea ,

Et tantum facinus Scythica sub rupe piasse ;
Sed nunc mortalis felicior æmulus, -illi
Namque magis Pallas favet et Fortuna labori-,
Totius imperium naturæ mente manuque
Arrogat indomitus sibi rex. Sed quo , improbe, tandem
Pergis , homo ? Scandis qui velox æthera nauta ,
Impavidusque vagis veheris nunc nubibus hospes,
Et fixis oculis , veluti regina volucrum ,
Immemor Icarii casus solem inspicis ; idem
Æquora prosciņdis : prora sublimis ab alta ,
Repis et in montes, terræ quoque viscera temptas,
Naturæ quærens rationem et semina vitæ?
Vt fugit amplexum virgo iuvenemque repellit ,
Victa maritali fruitur certamine mater ;
Sic vexata diu tandem natura reluctans
Abdita visceribus promit longo ordine monstra ,
Et facilis nobis totam se dedere gaudet.
Pars quæ olim fuerint quærit primordia rerum ,
Quid creet ac solvat, vel quid res mutet alatque,
Denique vitali qua omnes compagine constent.
[ad indicem]
Versus porro qui infra sunt exscripti eodemque ex carmine excerpti de arte telegraphica agunt:
Pensilibus filis quæ mira cum arte revincit

Fictilis ad truncos positos recto ordine nodus,
utimur et longe digitis transmittere doctis
verba, damus vocem signis loquimurque vicissim.
Præceps impatiensque moræ, velocior Euro.

Si patet egressus, cursum tum fulminis æquat,
Atque metallorum venis fluit abditus imis
Ætherius vigor, et spiris atque orbibus actis
Excit, et Amperi secreto fœdere adurget
In latebris vires alacres magnetis anheli.
Paulatim chartam rota currens deinde revolvit,
Et vi fulminea peregrinos imprimit ictus,
Et commissa refert arguta cuspide signa.
Adloquimur nunc absentes, et missile verbum

Exsuperat montes et recto tramite valles...
[ad indicem]
4111. ...
4112. ...
4113. ...
4114. ...
4115. ...
4116. ...
4117. ...
4118. ...
4119. ...
4120. Duo carmina eius auctoris quæ Theodericus Sacré, egregius ille litterarum omnis ævi pervestigator, ab
oblivione vindicavit ediditque in commentatione cui index Laurentii Rocci (1864-1950) fabulæ de bello omnium
gentium priore aliisve de rebus recentioribus scriptæ:
[ad indicem]
Iuppiter, Titan et Mons glacie concretus
Titan navis erat summæ magnitudinis

iisque rebus cunctis ornatissima,
quas fastus populi valde clari opulentia
potuerat congerere. Europæ de litore
petens Americam, quinque dierum circulo
se dixit perventurum, non ipsum Iovem
iter umquam posse præpedire fulmine.
Iratus Iuppiter: “Hunc ego”, ait, “spectaculum
meæ faciam vindictæ, nec tamen operam
impendam fulminis.” His dictis celerrimum
ministrum accersit de Cyllenes culmine,
cui talia mandat ex Olympi vertice:
“Mons glacie concretus, hyperboreis ex locis,
natans descendat, et iam iam terras procul
Titana prospicientem, mole ruens sua,
ceu cuspide belli, nigram feriat ad necem.”
Iussa facit uterque: cumque ictu fractus gravi

ad ima vergit Titan, Mons ita reboat:
“Iustitiam discant homines nec temnant deos.”
Lampȳris et vulpes
Cum Martis ingens debaccharetur furor,
ne castra noctu paterent hostibus,
locis in apertis usum quemque luminis

duces vetabant. Non tabacum tortile
palam licebat sulphurato accendere,
quamvis forent defessi pugna milites;
ipsisque in urbibus a lampadis electricæ
usu plerumque temperabant incolæ.
Talia lampȳris cognovit, et ipsa voluit
suum occultare lumen, se abdens messibus.
Vulpes per campos errans illam conspicit
miransque interrogat ecquid per nigrum aera
non volitet, ut soleret, ludens et micans.
Hostibus, ait illa, nolo signum ullum dare.
“Amica, ne superbe de te sentias:

nam tua profecto tanti non est flammula,
ut ullus inde patriæ nascatur timor.”
[ad indicem]
Psittacus et Stolidus
Fugerat ex divite psittacus quadam domo

insideratque ramo sat patulæ arboris.
Adventat stolidus ad umbram, sole fervido;
avemque conspicatus, pulchritudinis,
decore insignem, captare volens, incipit;
in arborem conscendere; sed tunc psittacus,
herili more instructus et usu pristino,
Salve, inquit. sit bene tibi. Humana percitus
alter loquela: Ignosce; te avem putaveram.
[ad indicem]
4121. …
4122. …
4123. …
4124. …
4125. ...
4126. ...
4127. ...
4128. ...
4129. ...
4130. Iohannis Bergman (1864-1951) carmen ad Estoncicam studiorum Universitatem Tartuensem dicatum :
[ad indicem]
Musa latina, veni, prisco dic more salutem,
nuntia sæclorum lingua vetusta sonet!
Salve, musarum celebris per sæcula sedes,
Estonicæ gentis gloria, dulce decus,
post varias sortes, post tot discrimina rerum
tristia, læta tibi tempora respiciens,
grata creatoris recolens venerabile nomen,
qui pius, humanus magnanimusque fuit,
arcem qui voluit Luci Pacique dicare,
dum furit ardens Mars undique et arma sonant.
Armatam vetus est nascentem fama Minervam
e capite ipsius prosiluisse patris;
sic medio armorum in strepitu tu nata, renata,
sic tunc, sic nuper tu nova Pallas eras.
Gens tua quot vidit lacrimosi funera belli!
Nunc spirare licet, pace licetque fui,
libertate frui: quos olim flebilis ætas
ingrato iussit subdere colla iugo,
Svecia vobiscum lætatur, pristina consors,
'libertas maneat, sit stabilita' precans.
Nobile lucis opus tua laus posthac sit, ut olim,
debellans tenebras erige celsa facem!
Per nova sæcla vigens tua semper gloria crescat,
arx radians largi luminis usque mane!
Luce carent gentes; nova iam caligo minatur
terrarum populis horrificumque chaos.
Nil nisi candida lux nostris valet una mederi
vulneribus, lux est gentibus una salus.
Svecia, lucis amans, communia fata recordans,
te salvere iubet, prospera vota ferens.
[ad indicem]
4131. ...
4132. ...
4133. ...
4134. ...
4135. ...
4136. ...
4137. ...
4138. ...
4139. ...
4140. Versus Alcaici e Iulii Stern (1865-1942) carmine excerpti quod poeta Divæ Silvæ Nigræ dicat indito titulo
Germanico:
[ad indicem]
Abnoba
Der Göttin des Schwarzwalds gewidmet von Julius Stern
Quietis Saxum, ad te pede libero

scando libenter, sive nive alta hiems
domum tegit ramosque sive
Sol viridem facit omne terram.
Vere atque æstate gramina elicit
hortusque ornatur floribus undique,
cum aquæ rident montesque aprici et
cæruleus micat altus æther;
cum in summis auris cantat alauda, cum
cælum alterum e lacus oculo eminet
nubesque migrant infra supra

cor procul hinc fugere excitantes.
Cor silvæ tu, quæso, excipe me hospitem
si me curarum onus graviter premit,
mentemque opaco redde puram,
redde animum leviter spirantem.
[ad indicem]
Carmen Epicurus moriturus titulo insignitum, quo de sapientis Epicurei morte voluntaria agit:
Ex hortis veniens Neoclides quondam Epicurus

Vespere dimisso comitum cœtu studioso,
Quorum more suo divina humanaque læta
Mente et claro animo gaudens lustraverat ante,
Stridentes subito Mortis sentire videtur.
Alas horrificas cedendum iam esse monentis.
Impavidus secum reputat, quidnam ultima possit
Hora parare boni et vere digni sapiente.
Extemplo servos emittit, qui revocarent
Convivas ad erum carum mox iam moriturum.
Conveniunt celeres consolantes quasi patrem,
Quem fatum cogat raptim decedere vita et
Deserere invitum citius natosque et amicos.
At mirum visu: tranquilla fronte Epicurus
Excipit et salvere iubet cunctos ibi amicos.
“Nempe, inquit, non est, cur tristes sitis, amici.
Nunc revocavi vos, quod venit sole cadente
Certus nuntius ad me finem non procul esse.
Ergo extrema nocte serena mente animoque
Vtamur læti comiter fulgente lucerna
Perfectum ad cursum vitæ iam respiciendum
Quidque futurum sit vobiscum iam meditandum.”
“Parce tibi, pater, obsecro te, carissime, noli
Deserere orbatos nos!“ Hermachus hoc, aliique
urgent, ne sero medicorum ars accieatur.
At ridens Epicurus: “Hem linguis, quæso, favete!
Non medicina opus est, si mortis non dubia hora est
Et cursus vitæ maturæ vergere cœpit.
Dum per clementem Mortem meminisse licebit,
Nos ad vitam actam tranquillo animo revocemus.
Rem vilem vitam esse hominum iam vidimus ante;
Ergo cur pluris vitæ finem faciamus?
Idcirco semper docui vita esse fruendum,
Quantumcumque licet per vires corporis atque
Mentis, dummodo ne dolor angoresve sequantur.
In nostris hortis procul urbe forique tumultu
Publica nos turbantia non curavimus; immo
Ne belli terrore quidem profugus tenui vos
Mecum, cum Poliorcetes Demetrius urbem
Cinxisset cives fame victurus, neque vero
intermisimus in cena tenui meditari
mente hilari, sublimia quæ curant sapientes:
naturæ formas normasque et semina rerum,
stellarum cursus mundorumque innumerorum
structuram, inter quos sedet inturbata deorum
gens immortalis, qui non curant hominum res,
maiestatem igitur divorum equidem venerandam,
Sed fatum nostris ipsorum viribus esse
fingendum semper docui semperque docebo
quamdiu per mortem mihimet spirare licebit
Nulla fere optavi fortunæ dona, reduxi
vota ergo quidnam fortuna negabit iniqua?
Vitam dat natura homini, sed vita beata
donum est ipsius mentis sanæ et rationis.
Non mens sana quidem quisquilia publica curat.
Pacem pectoris aura exstinguet mox popularis
Ambitione imbuta atque invidia studiisque.
Immo vobis, amici, in secessu horticulorum,
quos vobis peperi, florebit vita beata.
vitam namque beatam ipsi hic vos invenietis
Cum cœtu isto hilari rite fideque iuvanti,
ne dolor aggrediatur vos, ne mens animusve
turbetur. Vobis stolidus mortis pavor absit.
cælestesne deos procul absentes metuamus?
Mors quoniam solvit carnis crurumque elementa,
absumit sensus: quidnam metuant sapientes?
cælestes inter mundos spectant hominum res
imperturbati quasi ludibrium puerile.
nos actores num spectatores metuamus?
Cur populi plausus captetis? Amicum ego amico
Scænam credo aptam et magnum satis esse theatrum.
Qui patria privet me, non patriæ prohibebit
Auram supremum spirare necemque vocare. —
Sed satis est; demum vox deficit. Ite, sodales!
Solum defungi suprema me decet hora.
Metroo in templo posui, quodcumque cupivi.
ut vobis cœtus noster servetur in ævum.
Maturum satis ætatis fructum bene carpsi.
Exest, nil supra est. Salvete, valete! — Silendum est.“
Faverunt linguis percussis cordibus omnes.
Vna Leontion dat planctus caro quasi patre
Amisso. Sed mox visu excelso relevata
Ad fanum sequitur comites divi medicorum
Patroni, gallum debitum cui more vetusto
mactarent grati pro caro patre magistro,
Qui e vitæ morbo per deum iam convaluisset.
[ad indicem]
4141. ...
4142. ...
4143. ...
4144. ...
4145. Sic incipit Anacleti Trazzi (1866-1940) carmen cui index Ruris facies vespere :
[ad indicem]
Vesper adest; cælo iam declinavit ab alto,

moxque maris rutilas sol demergetur in undas;
rore madens aer immensam purpurat æthram
nubibus abstersam, dum lux tenuata calorque
undique odoriferas agris exsuscitat auras.
En, florum studiosa cohors in olentia, dulci
iam satiata thymo, sollers apiaria cessit;
at, mixtis circum clamoribus atque susurris,

curas qui extremas comitant operasque diei
et tranquilla solent revocare silentia noctis,
ruris adhuc placidi crepitat vicinia cuncta.
Hæc aure accipiens, quis tot discrimina vocum
multiplicesque sonos referat?
[ad indicem]
4146. ...
4147. ...
4148. ...
4149. ...
4150. Carminis Alphonsi Mariæ Casoli (1867-1923) Ignorati luctus inscripti excerptum quoddam:
[ad indicem]
‘Ite’, aio, ‘celerique (precor) properate volatu

quo vos qui excipiat barbarus Afer erit.
Barbarus ille quidem, sed forsan nomine tantum;
barbaram at, Europe, te tua facta probant.
Quod si tantus amor vos nostras rursus ad oras
impulerit, volucres, vere redire novo,
tum nemora et saltus, tum læta requirite prata,
tum virides ripas cæruleosque lacus.
Omnia lætitiis hilarique agnoscite cantu,
Omnia festivo concelebrate choro;
et pecudes et aves alias salvere iubete,
Non homines …: fuimus! Nunc fera monstra sumus.
[ad indicem]
Egregius litterarum Latinarum omnis ævi pervestigator, Iosephum dico IJsewijn, præfationem Conspectus
poetarum Latinorum sæculi vicesimi [Euphrosyne, t. 3 (1961), pp. 149-190] hisce Alphonsi Mariæ Casoli versibus
ornavit :
Tempora volvuntur sacris non fausta poetis :

ars nihil ingeniumve nihil : solummodo nervi
Herculei prosunt atque ictus Hercule digni...
Quod ... recreor totusque resumere vires
ipse mihi videor, quotiens a plebe remotus
invigilo libris aut scribo, percitus œstro
...hoc mihi, credite, damno est
nam digito monstror fatuus cordisque pusilli
et risu excipior, si quando carmina dico...
[ad indicem]
4151. …
4152. …
4153. …
4154. …
4155. Carmen ad honorem Zeppelinii ab Friderico Holler (1867-1951) compositum:
[ad indicem]
In mortem Zeppelini (1838—1917).
Corporis e vinclis emissa anima aurea rursus

unde orta est sedes iam petit ætherias.
Ingens gratia sit tibi, quod tam longa morata es
tempora in his terris, fœda ubi rixa furit,
et desiderium tandem mortalibus acre
explesti tranandi aeris Oceanum.
primum aerostatum Zeppelinium
Nunquam, Alemanne comes, tuum opus nomenque peribit

deliciæque et amor semper eris populi
atque heros etiam Germanorum ore fereris
nobilior quam olim Dædalus ille fuit.
[ad indicem]
4156. ...
4157. ...
4158. ...
4159. ...
4160. Exardescente priore omnium gentium bello, in Annalibus quibus de recentissimis rebus sermone Latino
lectoribus referebatur in commentariis periodicis quibus index Alma Roma, Poplicola quidam, quem Theodericus
Sacré Iosephum Fornari (1869-1942) esse existimat, hæc magna cum tristitia scripsit:
[ad indicem]
Animus hodie scribere horret luctuque refugit: in eo enim discrimine sumus, quod fortasse
numquam historia vidit. Ecquando namque in Europa omni immane belli incendium ut hisce
diebus conflagravit? Quod si unius anteacti vix sæculi memoriam revocaveris, tum in unum
hominem Europæ gentes, Russi, Austriaci, Borussici, Angli, Suedi, Iberici coniunctim agebant;
nunc ex adverso Europa in duos campos dividitur, quorum in altero Germani præpollent, Slavonii
in altero, atque in formidabile stirpium nationumque certamen per iram inconsulto se ingurgitat,
unde effectus ii facile oriantur, qui non regnorum tantum fines et ditionem, sed ipsum populorum
animum et humanitatem tot tantisque laboribus partam subvertere valeant.
Alibi vero, Idibus Octobribus anni 1914, hæc Poplicola retulit:
Bella nostris diebus haud diutius, ob omne genus maxime tormentorum inventum, duratura
nonnumquam audivimus; tristes, e contrario, eventus docent nihil aliud quam hominum immanius
exitium sæviter inde parari. Ita factum est ut, post menses duos iam inter clades actos, bellum
quod Europam omnem directe aut indirecte vexat nedum ad finem properet, neutiquam ulla vi
extenuetur. Trifariam præcipue nunc pugnatur: inter Germanos et Gallos; inter Germanos et
Russos; inter Russos et Austriacos.
4161. …
4162. …
4163. …
4164. …
4165. ...
4166. ...
4167. ...
4168. ...
4169. ...
4170. Hic exscribenda curabo aliquot Bartoli (1872-1954) carmina …

[ad indicem]
Epitaphium quo lugetur demortuus canis poetæ, fidus amicus comesque huius:
Vnus qui soli fueras mihi tres comes annos

hic tristi ereptus, Mersule, sorte iaces;
at pæne humani hoc pateant ex marmore sensus,
maior et humana, Mersule care, fide!
Hoc est initium carminis Nox Natalicia inscripti, magna laude ornati in Certamine Hoeufftiano:
Vespere cognatos opulenta coegerat omnes

iam domus: una aderant generique nurusque nepotesque,
illa ut nascentis fierent solemnia Christi
ex usu patrum festiva in nocte quotannis.
Grata quidem cunctis nox evigilanda redibat,
gratior at pueris, sua quod munuscula cuique
dedat, et optatos referat dulcissima ludos.
...
Diversi hac illac omnes conclavia lustrant,
prout se oblectandi ducet sua quemque cupido;
alea namque alios, alios lusoria poscit
chartula, et intentos bisseno tessera puncto
hinc numerata duos, ludos vocat inde latronum.
At gravior loquitur cœtus permulta virorum
solus, ephemeridas vario sermone volutans:
unde sit exortum tot agens incendia bellum,
tantave quem finem clades habitura sit orbi,
inter se quærunt misero quo iure popelli
pace queant niti perfecta et moribus uti.
...
Illa tamen vero non omnes gaudia captos,
quot quot erant, animos mulcebant: tristior uni
vultus et obducta cælum ceu nube serenum,
quæ, sola comites vitans in parte sedebat,
quippe aliud, quam quæ fierent se ludicra circum,
mente videretur totoque ex corde misella
quærere. Nuper enim, peteret cum mæsta paternam
ipsa domum, dextra implicitos lævaque gemellos
deducens pueros, cari iam pignus amoris,
(horum vix ætas quartum compleverat annum)
anne apud esset avos, ambo, pater ipse futurus
quæsierant, longo pater haud sibi tempore visus!
“Ni veniat, malus est!” inquit pulchro ore puella.
“Et nostro” subicit “non dignus amore!” puellus.
Ægra animi patrem, at sero, mentita, futurum
dixit, gnara quidem quo diceret illa dolore,
et siccis oculis. Iam dudum in bella vocatus
ille erat, et nondum pervenerat ullus ab illo
nuntius, ut magno coniunx sic anxia luctu
viveret, utque magis solitæ se traderet illo
vespere tristitiæ, meminit cum rite quotannis
cum pueris illum sacræ mysteria noctis
iam celebrasse simul. Pueros ignara malorum
mens vero atque animus grata in solatia promptos
mox facit immemores, nuper vivacia sensim
ora patris minuunt comitum nugæque iocique.
At tibi non, coniunx, eius defluxit imago;
quin menti magis atque oculis spirantior adstat
ille tuus coniunx, quid nescio triste locutus:
“O utinam hac tecum nostros in nocte viderem
pendentes, donis plenos, circum oscula natos!”–
...
[ad indicem]
4171. …
4172. ...
4173. ...
4174. ...
4175. Allani Beville (1872-1955) epigramma excerptum e carminum libro cui index Flos Malvæ:
[ad indicem]
Talleyrand
Nulli non homini nullo non tempore Crassus

mentitur, nec qui decipiatur habet.
En ego dissimilis. Nusquam quia mentior, omnes
orbis terrarum decipio populos.
4176. ...
4177. ...
4178. ...
4179. ...
4180. Primi versus carminis ab Francisco Sofia Alesio (1873-1943) compositi, c.t. Asterie :
[ad indicem]
Mollis ut Asterie niveo candore nitebat!

Lenta peristyli flores spectabat amœnos,
atque repercusso radiabant æquora sole.
Consul Alexandri claram delatus in Vrbem
deliciis fruitur, Nili prope fluminis oram:
coniuge cum cara peragit simul otia felix.
Gesserat ille quidem latum iatn bella per orbem,
At procul ex animo pepulit discrimina rerum,
et nunc in tenero flagrans est totus amore:
scilicet Asteries gremio requiescit in almo.
Attamen horrificis visis turbatur anhela;
namque viri videt exstincti pallere cruentam
in somnis speciem, tacitoque accedere gressu;
ex quo perpetuo recubans languore laborat.
Sagas ac medicos laceri simul adjicit ægræ
incassum coniux: sperat tamen illa salutem.
[…]
[ad indicem]
4181. …
4182. …
4183. …
4184. …
4185. ...
4186. ...
4187. ...
4188. ...
4189. ...
4190. Caroli Flesch (1874-1945) lepidus quidam textus de festiva quadam re Caroli Magni ævo gesta :
[ad indicem]
Vites in insula ex anno 810 cultivari cœptæ sunt ab abbate Hattone, regnante Karolo
Magno. In numero imperatorum et regum qui insulam visitabant, Karolus Magnus primus
fuit. Postea permulti secuti sunt honestissimo hospitio ab Augiensibus recepti. Et erat inter illos
Leopoldus, Badarum quondam dux magnus. Quem cum insulani introducerent ovantes,
magister civium poculum honorarium vino plenum bibere ministravit. Dux, postquam de vino
gustavit, comites allocutus est verbo: “Vinum excellens!” Deinde civium magister, ut qualitatem
vitium indigenarum laudaret, respondit: “Re vera! Atenim quid, si Serenitati Vestræ
dedissemus de vino nostro optimo!” Non male vertens dictum dux Leopoldus subrisit
autumans: “Estne illud tibi soli potandum?”
4191. …
4192. …
4193. ...
4194. ...
4195. ...
4196. ...
4197. ...
4198. ...
4199. ...
4200. Versus excerpti e Vincentii Polydori (1876-1968) carmine, apologo dico, cuius titulus: Gallus et Lycoris:
[ad indicem]
Emicat aspiciens urbem celsasque columnas
iam sol. Ecce forum, cæco succensus amore,
ingreditur Gallus. Quid vult? Quam deperit ille?
Pectore correpto, quæ nunc est verba locutus?
En subito tenera compellat voce Lycorin.
En oculos tendit collustrans limina templi
Pollucis, nitidum quod structo marmore surgit.
En aures præbens tacitas interrogat auras.
Nil videt inspiciens, avida nil percipit aure.
“Nonne fidelis heri dixit:— Cras, Galle, redibo:
ipsa forum repetam primo sub lumine solis?"
Sic memorans revocat fatuæ promissa Lycoris
porticibusque vagis discurrens quærit amicam.
…
Visne meos promam sincero pectore sensus?
Iam, nimiæ iam me ceperunt tædia laudis;
iam mihi spernenti quæ profers munera sordent.
Si placidos mores servas animumque benignum,
desine carminibus miseram torquere molestis!"
…
Dirus Amor deus est; sævas domat ipse leænas?
En domuit te, Galle miser; non ille Lycorin,
quæ veluti Ægæo cautes obiecta furori
stat". “Simulans vana spe me delusit amantem.
Quid loquar? Ah demens! Precibus nec dura movetur,
nec rapitur donis grato quæ pectore misi.
Nunc rubeo, indigno quoniam prosternor amore”.
Euge novos, recolis dum Musas, indue mores.
Intendens animum studiis et rebus honestis,
o memori fama tandem rem confice dignam!
Ingenuis quæ proveniunt ex artibus, ipse
appete delicias vitamque require serenam,
posthabita vana, ingenio qui præditus alto.
Tu præstans primoque viges tu flore iuventæ;
nec facilis deest vena tibi, nec fervidus œstrus.
Ast alio nunc mens hilaris vertatur, amice.
…
[ad indicem]
4201. ...
4202. ...
4203. ...
4204. ...
4205. Versus excerpti ex Ioannis Mazza (1877-1943) carmine cuius inscriptio est Hirundines, quibus poeta, præceptor
ætate provectior, alumnarum meminit quas valde dilexit, de quibus nil iam pridem scit, excepta una, filia eius, quæ
præmature animam efflaverat:
[ad indicem]
O prima classis mi memori, o mihi

caræ puellæ, dicite, quo vagæ
hirundines orbis migrastis,
immemoresque senis magistri?
Omnes per umbras ah procul, ah procul

evanuistis temporis invidi,
ast omnium carissima una in
corde perennis inest paterno.
Subter cupressos illa iacet, brevis

oblita vitæ: prætereunt super
et frigidum nubes sepulcrum
ætheris et rutilantis ignes.
[ad indicem]
Versus desumpti ex carmine cuius inscriptio est Cælestia, magna laude ornato in Amstelodamensi Certamine
Hœufftiano, anno 1933:
Imber
Te, imber, odi ego, languido

quando fusus Aquario
arva squalida fletibus
pertinacibus urges.
Vere sed te amo cum novo

irrigas violaria,
aetus et zephyro, novo
dulce sole renides
Talis ingenio fluit

cantus ex animo, sacra
atque ridet Apollinis
luce circumfusus.
Sed magis te amo, garrulus

nocte cum tacita cadis,
et levi mihi somnia
fers amica susurro.
[ad indicem]
Grando
Nupta quæ nova prodiit

limine e patrio, viam
cui profusa tragemata
rite candida spargunt?
Grandinat: via murmure

candido insonat. Ah virum
quis te amat nisi stultus, o
grando, pessima rerum?
Si places mihi candida,

si places mihi tinnula,
parcat, ah, mihi flens sua
tristis arva colonus!
Dulciore, ita, tempore

candidæ ore Volumniæ
obsequebar, Erinnye
corde perfidiori.
[ad indicem]
Ros
Ros, ades, sitientibus

invocate volucribus,
languido in calamo rosæ,
ros, ades pereunti!
Quid forent sine cantibus

rura nostra avium? Rosa
quis suavior hortulos
Hos odorat apricos?
Una gutta tui potest

sublevare avium sitim,
una gutta tui potest
sublevare rosarum.
Rorat. Alitibus novo

mane amore canentibus,
inter uda rosaria
turba ludet Amorum.
[ad indicem]
4206. ...
4207. ...
4208. ...
4209. ...
4210. Versus excerpti ex Augustus Padberg-Drenkpol (1877-1948) carmine sæculari coffeæ :
[ad indicem]
Qua Januari Fluminis urbs viget

Sanctique Pauli qua regio patet.
Cessere cofettis vepreta et,
Coffea regnat ubique princeps.
O iure regnas, tu rubeacea
Princeps, levamen dulce homini datum
Verumque NEPENTHES, dolores
Excutiens bonus ut Lyæus.
Vinum celebret lætus Horatius,
Nos lætiores te canimus, latex
0 coffeæ, unus qui vel omnes
Exsuperas alios liquores...
[ad indicem]
4211. ...
4212. ...
4213. Iosephi Favaro (1877-1954) versus de Leonardo Vincio anatomices perito :
[ad indicem]
In Leonardum anatomen exordientem carmen
Vix tenebras cryptæ frangit fumosa lucerna,

quam regit infixus parieti ferreus uncus.
Annisus muro, fulcris sub lampade fultus,
longus, planus, libratus distenditur axis
et super hunc iacet exutum livensque cadaver
dum super hoc, tergo flexus, quidam gravis instat,
aurea cui faciem meditantem barba coronat,
qui cultro, manicis revolutis, dissecat acri
corpus et e latebris umentia detegit exta.
Interdum, manibus manteli a sanguine tersis,

mobilis umbra locum contractum dum replet ingens,
corporis ad caput, extremæ mensæ prope limen,
ipse manu læva, graphio celerante, figuris
scriptisque inversis pagellas sedulus implet.
Sic oculis nostris, pater o Leonarde, videris,
cum primum, fugiens lucem vulgusque profanum,
corporis humani mysteria pandere es ausus
horrorem superans, discendi captus amore.
[ad indicem]
Hoc altero poematio Iosephus Favaro artem volandi ab Leonardo excogitatam celebrat :
Velivolus et Leonardus
Magno helicæ fremitu peragrat velivolus arvum,

mollem herbam sulcans exsiliente rota;
et levis et facilis, gravis etsi, machina fertur,
subter ea raptim dum cita terra fugit:
planitiæ ad fines geminis attollitur alis
atque gradatim dein ætheris arva petit.
Auribus atque oculis procul, en, sic nonne videtur
nil aliud stridens quam volitansque crabro?
Quod molitus erat, sed non Leonardus adeptus,
en factum tandem perspicuumque patet!
Discipuli naturæ mente sed ala fuisset
haud rigida, at nutans mobilis instar avis.
Quomodocumque putes, esto molimine tali,
tanto ausu nec non, ac ita præcipue
quod ratio casus inhibendi sic patefacta,
magna Leonardo sic tribuenda tamen!
Primi versus carminis magna laude in Certamine Hoeufftiano ornati cuius titulus est Mors laniata :
Murmure dum vario resonat reboatque theatrum
et quandoque iubens vox quædam tollitur alta,
fervet opus properatque labor. Diffunditur æque
lux ubicumque cadens summo de fornice blanda.
In media cavea, super albo marmore mensam,
nudum, porrectis resupinum cruribus, hirtum,
procerum, squalens macie totumque rigescens,
exanimum corpus, subiecto caudice collo,
stat caput abiciens modiceque recline deorsum.
At iacet illud iners an non? Terribile visu!
…
[ad indicem]
4214. ...
4215. Versus aliquot excerpti ex Herculis de Lorenzi (fl. c. 1930), Paulopolitani poetæ, carmine c.i. De velivolo curru, in
Certamine Amstelodamensi anno 1921 magna laude ornato.
[ad indicem]
Peliaca vectos ignota per æquora pinu

magnanimos iuvenes, pubis firmissima Graiæ
robora, et auratæ prima petiisse carina
vellus ovis, citharæ cantu cum thracius Orpheus
argutisque sonis motas componeret undas,
desine, Musa, loqui; multo maiora canamus.
Iam domitos spernens per mille pericula fluctus,
ætheris immensi spatiique cupidine capta,
perfecit tandem nova miris artibus ætas
quod veteres multo celebrarunt carmine vates,
præpetibus quondam narrantes Dædalon alis
per medias ausum cælo se credere nubes,
Icare, te, monitum cum mens oblita paternum
impulit, insani studio incautique volatus,
deseruisse ducem, tristi et succumbere casu,
Icariumque tuo signavit nomine pontum.
Iamque instructa rotis fertur super arva quaternis,

alarumque instar nova machina prædita velis,
cui solidam fremitu magno compagibus alvum
ignea complevit pollenti naphta vapore,
impulsura helicem, rapido quæ turbine molem
ingentem cogat, naturæ lege novata,
quærere iter cæli superasque assurgere ad auras.
Nec mora sit: conscende tuum iam, navita, currum,
impavidaque manu vectem moderatus utrumque,
seu iuvet ad rutilas propius te attollere nubes,
seu malis rapido ferri velocior Euro,
macte animo, et meritos tandem molire triumphos.
Ecce novus terras inter cælumque vagatur

velivolus currus, liquidum trans æthera vectus,
qua ventus sævit tempestatesque minaces,
naucleroque suo paret, qui flectere monstri
addidicit cursus, dextra moderante. Per æthræ
nunc volat ille plagas pontum terrasque iacentes
despiciens, frangitque leves stridoribus auras
terrificis; super alta cito nunc vasta volatu
labitur, æquoreas rectaque supervolat undas.
Ceu quondam Alcyone, pendentes marmore nidos
visere dum gestit, rapidis secat aera pennis,
vixque movens rutilas, iaculo velocior, alas,
radit iter liquidum. Quandoque auriga serenum
arduus ad cælum, turbis spectantibus, audet
aligerum moderans urgere per æthera currum;
quem subito inflectens, celerique volumine versans
decidere ad terram pronus super arva videtur :
Tunc, stupefacta novo cum turba applaudere viso
incipit, alatum, ceu tactum fulmine, monstrum
præcipitare putat ; magno et dum pressa pavore
horrida vix audet spectacula cernere, nauta
ecce super currum, placido mirabilis ore,
quem, terræ propior, geminas libravit in alas,
evolat impavidus, turbasque salutat ovantes,
ad cælum assurgens. Mortalia pectora cæli
iam tentare vias omnes spatiique iuvabit
immensi. Alatum hic gestit conscendere currum
ut superet gelidos, Alpina cacumina, montes :
Hunc iuvat ignivomis dominarier Andibus, atque

litora sublimen marium diversa duorum
conspexisse. Alios septem de collibus Vrbis
velivola ad summas extollit machina nubes,
subiectas ausos superato ex aere terras
mirari, quas Argolicus diffindit arator,
quasque Sabæa cito cursu quatit ungula glæbas,
regnaque Persarum, Serasque, Indosque remotos,
Roma ut amicitiæ firmo sibi fœdere iungat
quam gentem extremam circum mare cingit Eoum.
Sed quid non misera vitiat vetitumque nefasque
ambitione sequens, bellique insana furore,
gens humana? Ferox alis ea namque repertis,
aerium ut spatium sensit cælumque profundum
iam parere suo non obluctantia nutu,
vidimus. Heu! magnas immisso desuper igne
incensas urbes, monumentaque diruta pilis
flammivomis quæ horrenda volans ex æthere summo
machina deiecit, cum compita læta viarum,
tranquillæque prius gemitu et mæsto ululatu
insonuere domus. Heu quantos stragis acervos
velivolum monstrum claras impune per urbes
edidit! heu quanto materque sororque dolore
castaque ploravit tristissima funera coniux!
Haud aliter referunt olim cratera Vesevi

ardentesque globos cineremque ex gurgite vasto
evomuisse, gravi quæ, ut fervida pluvia, leto
Pompeios Stabiasque et ab Hercule mœnia dicta
delerunt. Longi sed turpia crimina belli
quod nuper (miserum!) per totum sæviit orbem,
quid memoro? Digno potius decorentur honore
qui primi aligeros duxerunt æthere currus
impavidi heroes, quos fatum oppressit acerbum
devexo in terram delapsos pondere, quorum
(horrendum visu) sanguis disiectaque membra
fœdarunt laceri currus vestigia, - Longe
a vestro fletus absint lacrimæque sepulcro,
o fortes iuvenes! Dumque æthera mille secabunt
sublimes rapido currus certoque volatu,
dum super oceanum montanaque culmina, ventis
fortior, horrificis nec perturbata procellis,
velivola ad populos longa regione remotos
machina perveniet fecundæ nuntia pacis,
æternum maneat vestrum per sæcula nomen.
[ad indicem]
4216. ...
4217. ...
4218. ...
4219. ...
4220. Hoc primo carmine Ludovicus Marcos Vela (fl. c. 1933) summis prosequitur laudibus terram Argentinam:
[ad indicem]
In rem publicam Argentinam
Australem te cuncti, alma Argentina, salutant

Reginam populi; te dominamque vocant.
Splendida namque tibi cæli convexa tetendit,
Mitem donavit temperiemque Deus.
Ductorem patrios cælis hausisse colores
Cum vexilla dedit cærula et alba, ferunt.
Extremis opulenta poli panduntur ab oris
Ad tropicum ignitum lataque regna tibi.
Tu, occidui solis montanæ domna catenæ,
Verticis Andini culmina celsa tenes,
Plurimus unde liquor per amœnos labitur agros,
Fruges quo gaudent, roscida prata virent.
Pinguia quid memorem tua camporum æquora, tota
Mundo quæ Cereris munera larga dabunt?
Gens habet extera fontes, qui tibi maximus, amnis
Quo amplior ad Tethim nullus in orbe fluit:
Argenti Fluvium cognomine nuncupat audax
Cum proscidit aquas prima carina suas;
Montibus exsiliens et plana per arva morando,
Limina tincturus Principis Vrbis adit;
Tractuque in longo Neptunia freta penetrans,
Temperat immensi flumina acerba sali.
Consimilis ponto fulvarum campus aquarum
Fluminea longe fusus ab Vrbe patet.
Hæc urbes Americæ Hispanæ præterit una
Cunctas, carminibus digna, Camena, tuis
Huc properant naves, quæ fumum cumque vomentes,
Disjunctas ripas mercis amore petunt.
Hinc remeans Argentinæ famamque per orbem,
Thesaurosque suos puppis onusta gerit...
Prospiciens tandem hæc miracula cuncta nivale
Tollit Aconcaguas magnus ad astra caput.
[ad indicem]
4221. ...
4222. ...
4223. ...
4224. ...
4225. ...
4226. ...
4227. ...
4228. ...
4229. ...
4230. Antonii Urquiola (1878-) carmen sapphicum ad hiemem celebrandam:

[ad indicem]
CARMEN HIEMALE
Cur erunt semper fidibus canenda

munera æstatis, speciesque veris?
Semper autumnum tepidosque soles
carmina dicent?
Nix adest; nostros tegit illa colles
asperos saltus, humilesque lares;
nix adest, cujus rigidus coruscat
candor ubique.
Luctus in rebus faciesque mortis
omnibus; cælum rapuere nimbi;
quidquid est horret superincidente
undique bruma.
Nullus in terris color est, nec ultro
ulla vox turbat tacitam quietem:
decidunt silvæ foliis rigente
flamine raptis.
Nunc gregem pastor stabulo recludit
et feræ notas adeunt latebras;
ales hac illac gemebunda sedes
quærit apricas.
Omne, quod vita fruitur vel auras
carpit, abstrusis latet in cavernis;
dormiunt sulcis segetes datura
semina lætas.
Rure disjectis domibus, corona
cinctus infantum focus ardet almus,
unde tectorum sinuose in altum
culmina fumant.
Sunt ibi, quamvis vacat arte mensa,
dona quæ autumnus facilis profudit
caseus mordax et odora mella et
mitia poma.
Forte si cæli dubios pererrat
ambitus tristis volucris marina,
aut edax corvus, cui guttur asprum,
insidet arvis;
aut famis diræ stimulo coactus
si lepus linquit pavidus cubile;
aut aper campis metuendus atro
irruit ore:
ecce venator cane præeunte,
hinc et hinc illos animosus instat,
atque transfigit semel impeditos
alite plumbo.
Jam nives passim gelidæ sub acri
imbre solvuntur vel agente vento, et
fluctibus fixas superant per agros
flumina ripas.
Innatant late tumidis fluentis
arborum trunci pecorumque spectra,
quæ procellosum rapido vehuntur
vortice in æquor.
Imber et brumæ glacies nivesque
nubila et venti tenebræque cæli
insimul tollunt Domimum Satorem
laude perenni.
[ad indicem]
4231. …
4232. ...
4233. ...
4234. ...
4235. ...
4236. ...
4237. ...
4238. ...
4239. ...
4240. Hermanni Weller (1878-1956) carmen præmio Hœfftiano ornatum, cuius inscriptio est Y :
[ad indicem]
Hermanni Weller imago photographica tempore prioris belli Universalis
Paulō leviōra canāmus...

pinxit Aloisius Garzi c. 1680
Vīnifer Auctumnus silvās ubi vīsit et hortōs

arvaque lætificā veste decōrus adit,
tunc calamōs tenuēs inflat, sua regna peragrans,
effunditque novōs fistula mīra sonōs.
pinxit Michael March (1633-1670)
Blandaque dum magicī resonant modulāmina buxī,

assūmunt faciēs omnia versa novās.
Flāvet acer, virgulta rubent, nitet aurea fāgus,

nec manet, in rēbus quī fuit ante color.
Est plaga lūcidior, tanquam sine pondere surgunt
ē tenuī nebulā culmina summa iugī.

Auctumnō leviōra placent: mortālibus ipsīs
quod premit ingrātum pectora dēmit onus.
Efficit, ut coctī tumeant sub sōle racēmī
pictaque iam dominō rīdeat ūva suō.
Undique tunc hilarī fervet vindēmia cantū
et fluit ē prēlīs per loca dulcis odor.
Tunc nova musta iuvant, dēlēnītīque Lyæō
nūminibus lætīs omnia plēna putant.
Mē quoque cum turbā celebrantem festa sodālī
vinxerat haud dūrā compede dulce merum.

Ē bene collūtō dederāmus gutture cantūs;
omnis erat nostrō cūra fugāta chorō.
Afflātusque merī generōsō nūmine, tandem
constituī sērā nocte redīre domum.
Lūna super domuum fastīgia celsa nitēbat;

splendor in hōc nunquam lūmine tantus erat.
Orbis erat plēnus, potuit faciēsque vidērī
rīsū dīdūcens ōra serēna levī.
‘Quid, dea, subrīdēs? Num tē quoque vīcit Iacchus?
An quia, proh, titubat proxima quæque domus?’

“Stāte, domūs”, dīxī, “quæsō, paulisper; amīcæ
parcite, quæ dulcī pressa sopōre iacet.
Ōdit enim blandōs sibi rumpī Lȳdia somnōs;
Nōvimus: expertō crēdite; stāte, domūs!”
Sed mihi submissē recitantī “Lȳdia, dormis?”

illius occurrit præteriitque domus.
Iamque meōs vīdī procul occursāre Penātēs:
Væ, labor Herculeus perficiendus erat!:
Nōn ita difficile est cymbās intrāre vehentēs
ut, quæ diffugiant, dētinuisse forēs.

Sed quem dulcis Amor regit et Iovis ēbria prōles,
est sacer et tūtus, sit via dūra licet.
Et validās aperīre forēs mihi contigit atque
scālārum lēvēs exsuperāre gradūs.
Pervēnī – licet offensō pede sæpius illīs –

lassulus ad thalamī molle cubīle meī,
ille fuitque animus mihi, quī solet esse probātō
aurīgæ, dubium cuī bene cessit opus.
Nec mihi displicuit, quod ibī mūtāverat arte
omnia mīrificē fulgida Lūna suā.

Ecce vidēbātur tōtum radiāre cubiclum
clāraque prō sērā nocte redisse diēs.
Conclāvis pariēs speciōsaque pallia lectī
lacte renīdēbant candidiōra mihī.
Quī liber in mensā revolūtus forte iacēbat,

illīus poterat vincere charta nivem.
Nec mora, tentāvī nōtās percurrere chartās:
et poterat quævis littera parva legī.
Perlectō versū recitāvī “Lȳdia, dormis?”:
Lȳdia, vox fēlix, quam mihi dulce sonās!

Gemma nitēns decus amplificat spectābilis aurī,
tūque per ȳ tantum nōbilitātis habēs.
Nōn ego iam potuī tenerum sēpōnere librum,
cuncta mihī quamvīs languida membra forent.
Conscendī positā gemebundum veste grabātum

et lēgī solitō cētera mōre cubāns.
Languentēs oculī cecidērunt sæpe legentī,
nūtāvit victum sæpe sopōre caput,
sæpe torō lapsūrus erat manibusque libellus,
suntque simul vīsæ dēlituisse notæ.
Sed tamen obstitimus: nōndum vigor omnis et ardor
cesserat ē membrīs ingeniōque mihī.
Utque reluctābar, fugientia signa redībant,
et poteram digitō fluxa iuvante sequī.
Ac sua pugnantī duplicāvit lūmina Phœbē,

blandaque erat, studiīs tālibus apta, quiēs.
At quid id est? Heu, quæque suō iam littera cēdit,
ecce, locō, suētam dēseruitque vicem.
Mīra loquor: citus ut pūlex hæc exsilit, illa
forficulæ similis margine lapsa cadit.

Plūrima pars, levium velut agmina formīcārum,
turbida per lectī pallia tōta ruunt.
Pallueram, quidquidque mihī superesse comārum
glōrior, arrectum, proh, stetit omne metū.
Namque meæ mentī celeberrima monstra subībant,

quālia rex quondam vīderat Œnopius,
cum nova Myrmidonum tribuisset corpora summus
nūmine formīcīs Iuppiter ipse suō.
Nec falsō metuī: sī nōn ibi corpora vēra,
at quædam licuit cernere membra mihī:

Hostīlēs oculōs frendentiaque ōra movēbant
nec nōn cum manibus bracchia parva suīs.
Iamque suam quævīs ēmīsit pāgina turbam,
parsque meās – heu, heu! – iam petiēre manūs.
Ēmicuī lectō rabidus nimiumque procācēs

excussī: strīdens dēcidit atra cohors.
Sed doluit – licet insidiīs exempta – diūque
hæc mea prūrītum sensit, ut usta, manus.
Iam lectus iamque omne solum, iam mensa locusque
quīlibet indomitā peste refertus erat.

Murmura confūsæ resonābant undique turbæ
et simul argūtīs sībila mixta sonīs. .
“Fallor, an hīc” dīxī “venient cīvīlia bella,
et mē dē mediō cēdere tempus erit?”
Et cessī, quantum licuit. Iam virgula clāvæ

esse locō patitur punctaque iacta volant.
Turma premit turmam; magnī procerēsque labōrant
iamque timent, nē sē vincat ubīque minor.
Et cadit Ō magnum: iacet, heu, quamvīsque reclāmat,
ut trochus ā spurcō volvitur – ecce! – chorō.

Nōn tulit hoc populī princeps ductorque sagax, A,
quī gravior sociīs splendidiorque fuit.
Sæpius hic rabiem potuit frēnāre popellī,
sæpius argūtā flectere vōce gregem.
Tunc etiam vix audierat plebs cæca sevērī
verba sonōra ducis, cum stupefacta silet.
Ille: “Quis, ah,” dīxit “cīvēs furor incitat? Īræ
parcite! Nē propriōs dīlacerāte virōs!
Sunt aliēnigenæ, quōrum satiāre, Quirītēs,
sanguine iam dūdum pectora tempus erat.”

Necdum fīnierat: fremitū strīdente faventum
quæritur Ȳ psīlon; prōtrahiturque nocēns,
perdūcuntque reum clāmantēs ante tribūnal
ad tenuemque ligant bracchia vāra pedem.
Tum sīc incipit A: “Animōs attendite, cīvēs:

Grammaticus (– tremuī! –), crēdite, noster amat.
Noster amat Latiō – pudor est – nōn nōmine dignam
quæque peregrīnōs præferat ipsa sonōs.
Sīc ergō malus iste potest corrumpere mōrēs!
Perdidit iste virōs et muliebre genus.

Fēcit, ut ille bibō vapidum prōflāret Iacchum
in nostrōs, mediā carmina nocte legens.
Sed tamen hoc levius (– tulimus graviōra, Quirītēs –);
est aliud, quod nōs dīra timēre iubet.
Sermōnem studet hic sensim vitiāre Latīnum:

Pūblica rēs agitur vītaque nostra, virī!
Nec, quia sacra luēs nōndum pervēnit ad īma
viscera, sēcūrī spernite tāle malum:
Sæpe levis raptim crēvērunt sēmina morbī
corporaque horrendæ tōta dedēre necī;

Sæpe latens scintilla ferōs surrexit in ignēs
inque suōs cinerēs prōcubuēre domūs.
Nē morer exemplīs, memorō prō plūribus ūnum:
tē quoque turbārī tū, Tiberīne, dolēs.
Quī Tiberis Latiō celebrārī nōmine gaudēs,

Thybridis impūrā vōce notātus olēs.
Hæc sī perniciēs vel sancta vocābula tangit,
verbōrum plēbem quālia fāta manent?
Nec parat insidiās tantum: nōs despicit omnēs;
iactat enim patriam conspicuumque genus.
Græculus est sānē: ψῑλός, calvusque levisque,
vox vērō querulum vixque virīle sonat.
Nec iam plūra notō: gravis est manifestaque culpa;
est vestrum pœnæ constituisse genus.
Cēdimus hoc vōbīs nostrō dē iūre, Quirītēs:

hīc sensum populī iūdiciumque sequar.»
Dīxerat. Ingentēs strepuērunt undique plausūs;
nec mora, consilium rīte senātus habet.
Hic suādet gladium, lapidēs pars, ille secūrim,
hic laqueum, turpem mītior ille fugam.

Distrahitur populus, iactant mala iurgia, cædem
incipiunt, omnēs īra furorque rapit.
Infēcitque solum lentus prō sanguine nigror:
miscent confūsī vulnera sæva globī.
Intereā fugit inde reus rumpitque ligāmen

quōque vocat thalamī lāta fenestra, volat.
Rēmigiō manuum partem sē librat in īmam
illius, exiguum pōnit ibīque pedem
bracchiolumque movēns tenerum valedīcere tentat
arrīdensque mihī dēvolat, ecce, foras.

Obstipuī. Nimis ignāvum segnemque vocāvī
mē, puduitque simul destituisse reum.
Æger eram cūrīs. Atquī mora longa nocēbat,
et memor absentis mē cruciābat amor.
Ecce fenestra viam dedit et, dēlapsus, in hortum

nescio quō vēnī subveniente deō.
Mīraque conspexī: tendens in vertice pīnī
Ȳ psīlon stābat bracchia parva meum.
Māius erat solitō: dulcī cum lūmine Phœbēs
imbiberat – sī fas crēdere – rōris aquās.

Quid facerem? Piguit sūdantem scandere truncum.
Dīxī igitur blandō tālia verba sonō:
«Ȳ, precor, ō redeās: fīdus tē quærit amīcus,
tē cum grammaticō Lȳdia pulchra chorō.
Tē petet ipsīus populī mūtāta voluntas:

Hæc quoque tempestas, sit licet atra, cadet.
Quæsumus usque, redī: splendent vulgāria, rārum
sī decus accessit; rāra probātur avis.
Līlia nōbilitat stagnī Gangētica lōtus,
nōbilitat vitreās ūnica gemma fabās.

Tū quoque nescio quid festī populāribus addis
Ausoniæ verbīs Ausoniæque notīs.
Hospes ades: salvē. Nōn iam violāberis hospes,
sī quid apud cultōs advena iūris habet.
Tū peregrīna sapis, tēcum mystēria dūcis,

ē veteris mȳthī tū quoque fonte venis.
Tē resonante subit Grāiæ tellūris imāgo,
quidquid et æternī gentibus ūna dedit.
Es priscīs similis, trādit quōs fābula rēgēs
syrmate verrentēs marmora picta solī.

Nōbilis ipse, tuōs comitēs extollis: et inde
nōminibus multīs vēnit opīmus honor.
Sīc nihil est nostræ quam Lȳdia dulcius aurī,
vīque tuā fīunt nōmina grāta lyræ.
Vōcibus in magnīs residēs: per sæcula vīvet

vox hymnī; volitās, mȳthe, per ōra virum.
Syllaba iūra dedit sanctās lēgēsque poētæ,
quī sua nōn rhythmō verba carēre sinit.
Sed maiōra loquar: vastī quæ fœdera mundī,
sēmina quæ rērum prīma vicēsque docet,

nātūræ faciem moderantēsque omnia lēgēs,
sacrātum φυσικῆς ars ea nōmen habet!
Ipse pater dīvum, magnī dominātor Olympī,
tē voluit partem nōminis esse suī.
Ergō parce fugæ: cunctī tē poscimus, hospes,

adque tuōs sociōs, ad tua verba redī!
Sīc ego: sed rīdēns Ȳ psīlon bracchia vībrat,
Ut volet ad nitidī sīdera celsa polī.
Iamque per albentem vīdī cursantia mūrum
agmina perque hortī sēditiōsa viās.

Hīs spem dēposuī monstrīs perterritus, artēs
iam nihil hūmānās posse valēre putans.
“Tū fer ope” dīxīque “superciliumque movētō,
Iuppiter, ō, sī quid nunc quoque, sancte, potes!”
Et deus, invictō quī temperat omnia nūtū

quīque tenet dextrā fulmina sæva manū,
intonuit, sonuitque fragor simul undique tantus,
ut tremerent tellūs longaque regna polī.
Mē quoque terribilis subitō concusserat horror
torpēbantque novō pectora victa metū.

Ut tamen horrendō tanquam pulsantis ab ictū
sensimus immeritās condoluisse natēs,
cum sensū rediit mihi mens: simul omnia vīdī,
quælibet ex animō fūgerat umbra meō.
Quid potius facerem? Rīsī, tremuitque cubīle

lætificō rīsū tōta domusque meō:
Excideram lectō: vigil attonitusque premēbam
quernea cum Flaccī cōdice strāta solī.
Exsiluī. Iam lūce novā conclāvia Tītan
complēbat, dūdum vēnerat alma diēs.
Agmina iam volucrum per cærula regna volābant,
ex hortīsque recens āeris ībat odor.
[ad indicem]
Deinceps vero, cum illo venusto eodemque commoventissimo carmime supra exscripto a poeta
recentissimæ memoriæ, Hermanno dico Wellero, feliciter exarato, collaturus sum bellulum epigramma in
Appendice Vergiliana editum de littera Pythagorica :
De littera
Littera Pythagoræ, discrimine secta bicorni,

humanæ vitæ speciem præferre videtur.
Nam via virtutis dextrum petit ardua callem
difficilemque aditum primum spectantibus offert,
sed requiem præbet fessis in vertice summo.
Molle ostentat iter via lata, sed ultima meta
præcipitat captos volvitque per aspera saxa.
Quisquis enim duros casus virtutis amore
vicerit, ille sibi laudemque decusque parabit.
At qui desidiam luxumque sequetur inertem,
dum fugit oppositos incauta mente labores,
turpis inopsque simul miserabile transiget ævum.
Carmen Sapphicum cuius inscriptio est Luna et senex :
Per meam, Phœbe, radians fenestram

dulce solamen puero fuisti,
luce fulgenti quia noctis atræ
monstra fugabas.
Te salutavi iuvenis sub alba

floribus malo recinens amorem,
halitu pastus bene olentis horti
vespere Maio.
Et seni rides mihi, dulce sidus

noctis : est mirum socios habere
gaudium mæstis leviorque iunctis
cura videtur.
Ruga sulcavit quoque te senilis

indicat longam facies ruinam
ac silens degis, tacito meatu
sidera pascens.
An decus raptum iuvenile multis
sæculis et tu revocas et annos,
ah, quibus verno quoque tu decora
flore nitebas?
[ad indicem]
Carmen Hermanni Weller magna laude ornatum in Certamine Hoeufftiano anno MCMXXXIV, c.i.
Prometheus :
Pinxit: Ian Cossiers Pinxit: Heinrich Friedrich Füger
Stat velut immōtæ fātōrum lēgis imāgo,

verticibus nitidīs Caucasus astra petens.
Nec procul æternās volvens mare panditur undās
ambāgēsque suās, murmura longa, canit. –
Pinxit Francesco Foschi
Iam prope fīnis erat noctis stellæque cadentēs

rūpibus excelsīs lūmina rāra dabant.
Et levis Ēōīs ventus surgēbat ab ōrīs
aspīrans gelidīs flāmina sacra iugīs.
Ecce vigil, sātus Iapetī dē stirpe, Promētheus

obluctans ægrē membra ligāta movet
et sua per dubiās iactat lāmenta tenebrās,
ut cūrās aliquā suppliciumque levet.
Crīminibusque onerat cælum, tremefactaque reddunt
terribilēs miserī saxa vetusta sonōs.
Pinxit Carolus Ral
‘Ille ego sum’, dīxit, ‘- tædet meminīsse - Promētheus,

quī populīs artēs dōnaque cuncta tulit?
Sīc quoque, pūnītī præbens spectācula fūris,
glōrier ætheriās surripuīsse facēs?
Quis mihi dat Lēthēs, oblīvia grāta, liquōrēs,
quis mea perpetuā lūmina nocte tegit?
Tēr fēlix mortālis homo, cuī certa dolōrum
est mora, cuī longī mors medicīna malī.
Linque tuās, Libitīna, precor, placidissima, vallēs
et loca suppliciī vīse cruenta meī.
Lūminibusque meīs dulcēs offunde tenebrās,
tange salūtiferā pectora læsa manū.
Quid precor? Ah, grātī deus, heu, sum fūneris exsors
et longē rigidī mēta dolōris abest.
At patiāmur: adhuc aliquā sum parte Promētheus:
Est aliquid magnō damna dedīsse Iovī.
Non adeō cecidī: sunt et sōlātia nōbīs
nec mea nox omnī, crēdite, lūce caret:
Fit genus hūmānum nostrō iam forte labōre

perficietque pium, quod bene cœpit, opus
et tandem celebrēs peraget post longa triumphōs
sæcula, dēminuens ferrea regna Iovis.”
Conticuit. Iam iam silvās sub rūpe iacentēs

implēbat volucrum turba canōra sonīs,
iamque rubens aurōra suōs incenderat ignēs,
frīgida dīvīnō lumine saxa fovens:
Pinxit Petrus Lira
Ecce procul generōsa venit Iovis āles: Eōō
iam prope magnificē picta nitōre volat.
pinxit Gregorius Karpovich Mikhailov
Suspicit infēlix oculō torpente Promētheus,

ut totiens, unguis vulnera sæva timens;
iamque parātus erat discerptī pectoris ūdō
sanguine Caucaseī tingere saxa iugī,
cum subitō validī strīdor ferit aera nervī
horridus et telī sībila clāra sonant;
nec mora, lūce micans prīmā, sine vōce profundās
dēcidit in faucēs sacra Tonantis avis.
Ēscenditque nitens radiīs Hyperīonis orbis,

omniaque ambrosiō plēna fuēre deō. -
Obstipuit Tītan. Venit en Tirynthius hērōs
Phœbus ut exoriens, clāviger, ultor avis.
Vincula rupta sonant. “Salvē mihi, maxime Tītan”,

clārus ait victor, “iunge, solūte, manūs.
Cūr dubitās ? Cūr nōn gaudēs ? Regnātor Olympī,
crēde, dedit veniam: Quam cupis, orta salūs.”
Ambrosium lūmen Tītān aurāsque recentēs
hausit et Alcīdæ tālia verba refert:
“Grātia, cāre, tibī, Superūm nōn grātia rēgī:
Quæ dedit, invītō pectore dōna dedit.
Membra dolōre carent, nōn mens: quæ sentiet usque
dēdecus impositum sævaque facta Iovis.
Tēque tamen lūcemque novam, generōse, salūtō:
Tē nēmō potuit grātior esse mihī.
Tū bonus es fortisque, tuīs implēbitur æther
laudibus et factīs quælibet ōra piīs.
Nōs quoque terrigenās ardēmus vīsere: salvē,
Salvē, flammiferīs ārea, terra, virīs.
Mox eris Elysium, nec iam Iovis invida supplex
Nūmina servīlī cum prece poscet homo.
“Est,” ait Alcīdēs, “ æternum nūmen Olympī:
Quis moveat summī fāta sevēra Iovis?”
Dēscendunt. Dictōque ‘valē’ proficiscitur hēros.

Eurōpæ Tītan inclita regna petit.
Vēnerat æstīvum tempus; flāvēbat aristīs
campus arātōrī præmia larga ferens.
Rīdēbantque domūs lautæ sub lūce serēnā,
flōribus innumerīs hortus odōrus erat.
Quōcunque adspicerēs, opulentia læta vigēbat;
struxerat instabilis barbarus ipse casam.
Ignis erat cunctīs domibus: sua flammeus ignis
mūnera dīvitibus pauperibusque dabat.
Adque melos pastōriciæ resonābat avēnæ
incus et feriens dūra metalla tudes.
Purpureum vēlīs trānans fluitantibus æquor

picta peregrīnās prōra vehēbat opēs.
Terra vidēbātur magnō gestīre triumphō,
artibus et studiīs nōbilitāta novīs.
“Nōn procul est,” dīxit, “mea iam victōria”, Tītan,
sensit et in tacitō gaudia magna sinū. –
Sed prope dīvitiās residet dēformis egestas,

nec minor est magnī lūminis umbra comes,
ac turgēre malō violenta superbia fastū
pectora plebeiīs principibusque facit.
Ecce ferox Theomīsus adest, contemptor Olympī,

quem sequitur scelerum perdita turba ducem.
Inicit ille furens, oculīs flammantibus īra,
in Iovis accensās splendida templa facēs.
“Quid facis”, exclāmat Tītan prohibetque ruentem,
et cupit oppositā flectere fāta manū:
Sed crepitat iam flamma potens, iam volvitur ignis,
et clāmor populī surgit ad astra ferī.
Tigna labant tectumque cadens procumbit in āram,

effigiēs magnī dēcidit alta deī.
“Quid pallēs? Vīdēn' ut rata sunt tua vota, Promētheu?
Cūr nōn plaudis ovans lætitiāque fremis?
An, quia laxātīs circum furit ignis habēnīs
terrigenūmque vorat tecta propinqua, silēs?”
Heu, volat obnūbens sursum pia sīdera fūmus,

et ruit ad celsum strīdula flamma polum.
Pars hominum plōrat miserīs sua damna querēlīs,
pars exsultat, ‘iō’ læta ‘triumphe’ canens;
pars quodcunque vident, rapiunt, cæcōque furōre
quod superest dēlent nec sua fāta timent.
Esse putēs placidōs sine vī sine nūmine dīvōs:

Sīc tenet insānus sceptra superba furor.
Indomitus silvās viridēs petit ignis et agrōs,
in cinerem versās plōrat arātor opēs.
Et nisi pestis iter flumen clausisset et æquor,
urbēs cum populīs perdomitūra fuit. –
Fīnis erat tandem clādis. Prō flōre tegēbat

fūmida nectareō triste favilla solum.
Lūminibus torvīs avidāque cupīdine sævīs
turba vagābātur per loca vasta ferox.
Dēfessus sōlā Tītān in rūpe sedēbat,

squālida sollicitō pectore rūra videns.
“Cur mea solvistī, Tirynthie, vincula”, dixit;
“Omnī suppliciō dūrior iste dolor.”
Et loca suspīrans tandem dēserta relinquit,

ut petat Hæmoniās, arva venusta, plagās.
Intereā sua flagra quatit vēpallida vultū,
per populōs currens, ossea larva, famēs,
instīgans inopēs in acerbam sævius īram
exaugens aurī dīvitibusque sitim.
Instimulat gentēs et in urbēs incitat urbēs,
in populōsque odiī sēmina dīra iacit.
Defuerint causæ, præbent mendācia causās,

et citius iaculīs verba dolōsa volant.
Arma fremit cæcō petulans ardōre iuventus:
Arma fer: infïciet sīdera celsa cruor.
Quæ modo sēcūrō fabricārant rastra colōnō,
tristia nōn cessant cūdere tēla manūs.
Et superant montēs fluviōsque incendia bellī,

ipsīus pelagī transgrediuntur aquās.
Horruit ærisonō strepitū perterritus orbis
tōtus inaudītīs ingemuitque malīs.
Sternuntur cum flōre suō cum rēgibus urbēs,
templaque cum signīs, fracta sepulcra patent.
Umbrārum quōcunque diē nova turba silentum
densa petit Stygiī lūrida regna ducis.
Nunc age consiliō terræ succurre, Promētheu,

ūtere iam variīs artibus ipse tuīs.
Ē campīsque novōs populātīs ēlice flōrēs,
rūribus ē scissīs mītia dōna vocā.
Fac coeant magnæ fūmantia saxa ruīnæ,
et nova consurgant mœnia, templa, domus.
Nunc age, sī poteris, fūsō dē sanguine gentēs
dēque sepulcrōrum pulvere finge novās.
Quid iuvat horrendā vulgus dē strāge superstes,
quid iuvat infēlix et sine lēge cohors?
Nūllus erit tibi iam socius: periēre sagācēs;
Orcus habet multōs, pectora sancta, bonōs.
Nec bene stultitiæ tuditis concēditur ūsus,

et data perversīs machina tristis erit.
Postera dē terrīs ætas tua mūnera tollet
atque tuās artēs nox inimīca teget.
Rēcidet in priscam cultū mortāle relictō

barbariem, sī nōn occidet omne, genus.
Nox erat et vastās fundēbant astra per ōrās

lūmen et in tacitō pallida lūna chorō.
Sæpe per obscūrās vallēs lāmenta sonābant
dēque ruīnōsīs mæsta querēla casīs.
Stābat ad excelsum Tītan sēcrētus Olympum,
et gravis ūrēbat pectora mæsta dolor.
“Vīcistī”, dixitque, “Tonans: monumenta triumphī
pectora sunt magnī sanguinolenta tuī.
Ast ego sum Tītan: soliō repetēmus ab altō
iūraque terrigenūm nostraque iūra tuō.
Stāmina dūcentēs fāma est sua noctibus illīs

arcānum Parcās hoc cecinīsse melos:
“Amphitryōniadēs rūpit tua vincla, Promētheu,
Fātum quī valeat rumpere nullus erit.
Magnus erās vērē, semper tū magna petistī,
inque tuō sanctus lūmine fulget amor.
Lex æterna tamen, nōn ēvītābile fātum

sīdera, mortālēs, tēque Iovemque regit.
Ignifer in terrās fātālia dōna tulistī:
nōn poterās vērē lūcifer esse tuīs.
Nunc tellūre procul lux est dīvīna; sed ipsa

dē cælō veniet, sit modo lūcis amor.
Pervādetque suīs terræ penetrālia flammīs,
frīgora cum tenebrīs diffugientque malīs.
Pectora perfundet: crescent cum vīribus ālæ
terrigenīs: spernent vīlia, summa petent.
Et splendōre domōs et agrestia tecta replēbit,
Aurōræque novum surget ubīque decus.
Vīque suā dentēs ipsōs perstringet arātrī,
sentiet hoc etiam māchina pulsa iubar.
Tum sua cum cantū sacrō iactābit arātor
sēmina, tum tuditis trux sonor hymnus erit.
Ipse dolor, nōn iam sterilis, nova mūnera fundet,
et sentēs rigidī florea serta ferent.
Inde per Hesperiī, per Eōī regna triumphōs
orbis aget, vincens omnia, dīvus amor.”
[ad indicem]
4241. …
4242. …
4243. Versus excerpti e Marci Galdi (1880-1936) carmine cuius inscriptio est Venatio cavensis:
[ad indicem]
En autumnus adest: botris tumidæque rubescunt

uvæ, dum campis gratior aura tepet.
Iam teneras mulcent aures modulamina cantus,
villicus et simplex gaudia corde capit.
Herbifer est collis, frutices quo pabula donant,
Et viridis circum gramina myrtus olet.
Ardua stat pinus, fulmen nimbosque lacessens :
Otia sectantes pinus amica iuvat.
4244. …
4245. Carmen Quirini Ficari (1881-19….) dicatum ad canem, hominis amicissimum:

[ad indicem]
Canis ad herum
Paucos amicos qui numeras, here,

prudens quot haud false unanimos putas,
vel mille sinceros superque
adiice, quotquot eunt diesque,
Quando cani ullos invenies pares?

Defenderis cui tutius, acrius
cuinam? sodalis quis comesque
officiosior? aut in ægrum
Sic tristis, æger nec minus, accubans?

quisve in remotum tam memor obvius?
Casum nec ignavus recusat,
nec domini tumulum relinquit.
Agnosce amicum, nomen ut arroget:

aut poscit, aut, si poscitur, abnegat:
Fortuna conducit fugatque:
nonne ferox in eumque latrem?
Servosque sollers progenuit canes

natura fidos. Hinc rabiem parat,
hinc impetus: ustique flagris
imperio dociles paremus.
Nil maius optant quam dominum sequi:

venanti odora vique feram, alitem
tollunt, reportant gloriosi,
ore ferunt gerulique vimen.
Tutela rerum nil cupiunt rei:

blandique tactus ossaque dentibus
merces famesque exstincta iacto
deteriore vel osse pane.
Quæcumque ducis pessima, quæ iacis

in probra, iungis cum cane propalam:
seu vivit anguste, dolatur
seu, male quis cubat, errat aut quis.
Vulgare dictum est: peius agas cane;

idem minaris: vincla canis geres:
nos usque iucundi monemus
ferre pios facilesque sortem.
[ad indicem]
4246. ...
4247. ...
4248. ...
4249. ...
4250. Carmen Hugonis Henrici Paoli (1884-1963) cuius titulus est Cantus nivalis :
[ad indicem]
Frigora nos petimus fugientes frigore frigus,

candidiore vocant nos iuga tecta nive.
Tendimus ad celsi glacialia culmina montis,
frigus qui metuit, frigora sponte petat,
Nix cadit adsidue ventis borealibus acta
puniceasque genas vortice rapta ferit.
Aggreditur faciem ludens hæretque capillis:
alas candidulas mille volare putes.
Nacti summa nigras valles urbesque remotas
pulvereasque vias cernimus inde procul.
Cuncta premunt late divina silentia montis:
venas percipias ipse micare tuas.
Quidnam supra nos? Capiti Deus imminet unus
inferius nubes, plumbea strata, iacent.
O, vos quos cruciant urbanæ tædia vitæ,
urbis si piguit, discite amare nives.
Vos quoque difficilis studium quos macerat artis
nocturnusque labor, discite amare nives.
Vel si despecti nimis angit vulnus amoris
torquent et curæ, discite amare nives.
Corpore si valido, si pectore vivere puro
natura ipsa docet, discite amare nives,
Longis aptatis, ubi calceus artior hæret
ex ligno soleis, linquere celsa libet.
Per glaciem celeres ad valles labimur imas,

acclivis montis nix tegit alta latus.
Quid non prætereat libratum pondere corpus?
Præterit et borean, sit licet ille celer.
Iam caput advolvit gelido nix percita nimbo,
oscula dant venti frigida, terra fugit.
Terreat insuetas aures vox sibila venti;
pergite; non animis ista procella furit.
Ecce silent subito nimbi boreasque recedit:
sopiti montis nunc tacuere iuga;
Dum regit alta quies ventos nec silva remugit,
leniter illa cadit candida, muta dea.
[ad indicem]
Carmen Hugonis Henrici Paoli, strophis Sapphicis instructum, ad urbem Florentiam dicatum :
Ala descendit taciturna noctis,
sopiunt curas tenebræ; sub axe
astra connivent, pigriorque currus
vertitur ursæ.
Turris Arnolfi vigilat suisque

lividis saxis petit alta cælum;
evocat sensim Lemures per urbem
hora silentem.
Audit errantem per aquas querellam

vocis antiqui memoris cruoris,
subter et pontes refluente lympha
labitur Arnus.
Testis ætatis mihi dulcis amnis,

quid meæ frustra recinis senectæ?
Iam diu vitam didici putare
munus inane.
Heu, quot ærumnas iteras canendo,

quos tuum murmur revocat dolores,
apta dum stellis per opaca noctis
defluit unda.
Carmen Hugonis Henrici Paoli, strophis Sapphicis instructum, ad amicum poetam Arrium Nurum dicatum:
[ad indicem]
Iam diu septem celeres cohortes
Vidit annorum periisse vates,
Exitus cui nunc properantis ævi,
imminet, Arri.
Tardus incedit baculoque nixus

Suetus olim, vel Borea vetante,
Acer æternis nivibus minaces
Scandere montes.
Tempus exspectans sine spe futurum

Temporis captat simulacra lapsi
Inter et cœtus iuvenum recentes
Vivit ut exsul.
Sed lyram tangit quotiens Camena

Somnia et dulcis revocat iuventæ,
Tædium vitæ prohibere fas est,
Nure, poetis.
Errat ignotas animus per oras

Nec vetat torpens glacie senectus
Veris æterni per amœna prata
Carpere flores.
[ad indicem]
Versus aliquot decerpti e Paoli carmine cuius titulus est Annorum cohortes:
ANNORVM COHORTES
Cernimus ut peditum sub signis ire cohortes,

anni sic faciunt agminis instar iter,
Atque ita procedunt, quocumque insignia ducunt,
denos ut cogat singula quæque cohors.
At si pigra cohors castris exire recuset,
nos pede Parca iubet castra movere cito.
Expertus didicit, septem que poeta cohortes
sensit adesse sibi, vidit abesse procul.
…
Vixi, nescio cur, tamquam peregrinus et exsul,
numquam ut desierim credulus esse puer ;
Carmina non lusum, non somnia vana putavi,
nec mihi dulcis amor nomen inane fuit.
Ambitio cecinit si surdo, perfida Siren,
non tamen ipse Cato, nec sine labe fui;
Sæpius erravi, mortalis homunculus unus,
ulli sed numquam me nocuisse iuvat.
Non me, si cursum conor remeare peractum,
vitæ, quam duram fata dedere, piget :
Namque fuere meæ solamina dulcia vitæ
natorum pietas, et tuus, uxor, amor.
Versus aliquot decerpti e Paoli carmine cuius titulus est Litterarum variationes ad lectorem:
Mobilis una potest in verbis littera multis

sensu quid distent significare satis;
Nam mutata sonum sic mutat littera verbis,
indicet ut proprie quid sibi quodque velit.
Candida nix, nox fusca, cibus nux, nex, scelus: illas
littera quam varias dissimilesque facit!
Senserunt homines anceps quid littera posset,
pacem dum quærunt inveniuntque picem.
[ad indicem]
Ceterum, libellum de Senectute alterum, multis post Ciceronem sæculis scriptum, nobis reliquit Hugo
H. Paoli. Cuius fabulæ persona, quæ primas agit partes, cum in Belgio aliquamdiu commoraretur, suadentibus
amicis bibliothecam petiit Namurci in cœnobio ubi humane exceptus est a monachis doctis. Ibi vero attonitus
incidit in mirum quendam librum nondum editum De Senectute inscriptum. Excerpendum curavi locum ubi
de miro eo libello quem ei benignus monachus ostenderat, fuse narrat auctor:
Liber alter manuscriptus erat litteris longiusculis subtilissimo ductu exaratus. Atramentum,
quamquam pristinum colorem nigrum amiserat, atque in robigini squalorem verterat, nullam
tamen difficultatem afferebat, quominus verba facillime legerentur. Inscribebatur “De senectute”;
Ciceronis opusculum putavi, iamque manu removeram, quo cetera attentius inspicerem, cum
comes ille meus:
- Quin legis aliquid? –inquit-; maiore fortasse consideratione liber iste dignus est, quam
putas.
In manus igitur resumpsi. Quid hoc? Ubi notum illud “O, Tite, siquid ego adiuero”? Longe
alia prima verba erant; diversam materiem, diversa argumenta scriptorem, eodem titulo non
temere sit usus liberrime tractavisse statim cognovi. Raptim librum totum percurri. Opus ignoti
serioris ætatis viri humanarum litterarum studiosi eo libro contineri facile intellexi; qui, Cæsarem
quendam adlocutus, senectutem tam acri iudicio incessebat, quanta gravitate et elegantia Cicero
defenderat.
- Nemo adhuc hunc libellum edidit? quæsivi.

- Nondum, inquit, quod quidem sciam.
- Licetne attentius illum legere, atque, si tanti esse videatur, typis imprimendum curare?
- Licet, inquit; quin etiam pergratum et mihi ipsi et his omnibus, qui adsunt, feceris, si munus
id susceperis. Liber tuus est; dono tibi habe. Id unum te rogo, ne, si quando edideris, obliviscaris
curare, ubi primum sine molestia tua facere possis, ut aliquot exemplaria typis impressa ad nos
perveniant.
Gratias egi quam plurimas; quod vero tam modeste rogaret, me illi cumulatissime
satisfacturum pollicitus sum. Totum deinde illum diem multa disserendo periucunde produximus;
serius ab hospitibus meis discessi, qui quidem me non tamquam novum advenam, sed veluti
iamdudum diuturna nos familiaritas coniunxisset, proficiscentem benignissime consalutaverunt,
ut mihi omnia ex sententia procederent rite precati.
Ubi primum Bruxellas in diversorium meum redii, librum attentissime legi, prius cum
voluptate pervolutatum, dum igneo agmine Namurco profectus Bruxellas vehor. Opus non ante
sæculum XVII p. Chr. n. confectum esse, inde colligi posse mihi videbatur, quod Iulii Cæsaris Della
Croce verba, quamquam non commemorato auctore, quodam loco (confer p. 33) adferrentur; cum
vero tabaci folia, fabæ Arabicæ sucum (confer p. 41), ipsum ephemeridum usum vulgatissimum
(confer p.19; 42), scriptor commemoraret, in eam tandem opinionem adductus sum, ut ætate
multo recentiore libellum hunc compositum crederem. Quid, si anonymum illum adhuc viventem
suspicemur.
In extrema pagina scriptum erat: «Liber explicit de senectute, quem M. Tullius Tiro, M.
Tullii Ciceronis libertus, composuit; qui cum idem ac patronus de ceteris rebus omnibus sentiret, se
hoc una in re ab illo discrepare apertissime semper fassus est, quod senectutem potius
vituperandam atque deprecandam quam laudibus extollendam putaret».
[…]
Hunc mundum, Cæsar, Dei providentia administrari cum alia multa docent tum illud
potissimum palam facit, quod naturalem humanæ vitæ cursum senectute finiri videmus; prudens
enim ac benignus Deus ætatem nostram in partes ea lege discripsit, ut, cum propius dies ille
accederet, quo e vita esset exeundum, nihil iam exstaret quod vitam iucundam faceret; fieri igitur
necesse erat ut, quemadmodum conlabente vetustate domo, cum totius ædificii partes fatiscere ac
rimas agere cœperint, mures etiam, ut aiunt, fugere solent, sic nos e putri corporis nostri hospitio
læti libentesque egrederemur.
At stultitia nostra Dei providentiam fefellit irritamque fecit, propterea quod homines fere
omnes adeo divinis legibus repugnant, ut, quo propioribus oculis adventantem mortem cernant, eo
pervicacius vitam ipsam diligant, neque ullo modo adduci possint ut sibi alienam factam esse
fateantur …
[ad indicem]
Fabellas quoque scripsit Hugo H. Paoli, pereleganti sermone latino. Gustum ut habeas, en fabella c.i. :
De regis filia pulcherrima
Regiam puellam quattuor adulescentuli, summo genere orti, misere perditeque amabant.
Par omnibus nobilitas, forma, ingenium, virtus in armis, iuventutis decus ; pari in puellam amore
deperibant ; pari studio illius connubium exoptabant. Quæ, cum diu cui nuberet dubia atque
incerta fuisset, gravi morbo correpta, paucis diebus periit.
Postquam autem, perfectis exsequiis, corpus mortuæ virginis in rogo est impositum
flammisque involutum ardere cœpit, unus ex illis adulescentulis in ignem periturus se proiecit, ut,
quandoquidem spem nuptiarum mors ademisset, uno dumtaxat eodemque monumento cum puella
conderetur. Ubi vero omnia combusta sunt flammæque resederunt, alter illorum iuvenum,
cineribus diligentissime collectis, splendidum mortuæ puellæ sepulcrum exstruxit, idque area
circumdedit pretiosis arboribus exquisitisque floribus consita, quam summa diligentia ac pietate
cotidie colebat, multoque aquarum rore, multis lacrimis perfundebat.
Tertius vero adulescentulus statim peregre profectus est, ceterisque curis posthabitis totum
orbem terrarum curribus et navibus pervagabatur, studiosissime quærens num vestigando et
perscrutando omnia remedium aliquod invenire posset, quo adhibito puella ad vitam revocaretur.
Unus tantum ex quattuor, quamquam et ipse gravi mærore adficiebatur, seu quod blandius
puellam amaverat, sive eo quod tribus illis, ut suspicari licet, sapientior erat, nullum amoris
pietatisve documentum edidit: domi mansit, lacrimis temperavit, negotia sua gessit.
Accidit vero ut ille, qui eo animo in externis regionibus peregrinabatur, ut regis filiæ vitam
redderet, ignotum quoddam Indiæ oppidulum casu ingressus id tandem remedium inveniret, quod
diuturno labore requirere non desierat: pulvis erat magicus, mira efficacia, vel adversus mortem
præstantissimus: «pimpirimpinus» appellabatur.
Forte eum pulverem mercator, illius regionis incola, dum in longinquas terras nullo comite
iter facit, in ipsa via temere effusum nactus erat, tantoque fortunæ munere vehementer gavisus
cupide exspectabat, si quis illum magna pecunia accipere vellet.
Non cunctatus est adulescentulus ingenti pretio oblatum medicamentum emere; deinde,
nulla mora interposita, reditum parare cœpit.
Domum ergo quam celerrime reversus, penates suos tandem revisit, pulverem secum
adferens, quo nihil pretiosius aiunt in his terris inveniri posse.
Ne multis: puellæ sepulcrum adiit statimque vim pulveris experiri constituit. Quid tum? O
rem mirandam! Terra movetur; sepulcrum nutat, dehiscit, corruit; urna ipsa recluditur, patefit;
cineres animantur: dicto citius mortua virgo atque una amans ille miserrimus, qui iisdem flammis
consumptus eodem monumento, permixtis cineribus, conditus erat, incredibili omnium gaudio ad
vitam redditi sunt.
Sed rursus, ut sunt adulescentuli in amando obstinati, lis magna orta est, quis puellam
uxorem duceret, quam suam quisque fieri cupiebat. Neque longe res aberat ab armis et sanguine,
atroxque certamen exarsurum erat, nisi puellæ pater, rex idem summa prudentia præditus,
adulescentulis persuasisset, ut sapientissimum quendam senem adirent ab eoque ea lege
sententiam acciperent, ut quicquid ille statuisset, ratum omnes haberent.
Placuit consilium, atque artissimo se iureiurando obligaverunt nihil quemquam contra
senis illius sententiam ausurum. Qui quidem, cum diu multumque rem consideravisset, hæc fertur
edidisse:
“Qui pulveris virtute puellam ad vitam revocavit, cum patris munere functus sit (pater est
enim quicumque mortali homini vitam tribuit), patris loco est habendus. Desistat igitur puellæ
nuptias adpetere:
parentes a liberorum connubio leges omnes arcent et humanæ et divinæ.
Qui vero eiusdem patris opera et consilio una cum illa revixit, frater est: fratri sororem nubere
nefas.
Qui, sepulcro exstructo, aream diligenter consitam adsidue coluit, servi ille operam virgini
navavit, non sponsi. Regiam puellam apud servum collocare et lex vetat et mores non patiuntur.
Quid contra impediverit quominus unus ille qui, amissa puella, sibi morem gessit, res suas non
neglexit, mortuos iacere iussit, cum neque pater sit neque frater neque servus, domum virginem
ducat? Huic uni igitur rex filiam suam despondeat oportet.”
Omnes consenserunt sapientem illum rem optime diiudicasse, sanctissimeque iusiurandum
servaverunt.
Hæc fabula monet ne nimis in re ulla, si quid cupimus, desudemus, cum fortuna, ut multis
ex rebus colligi potest, plerumque soleat neglegentioribus favere.
[ad indicem]
4251. …
4252. ...
4253. ...
4254. ...
4255. ...
4256. ...
4257. ...
4258. ...
4259. ...
4260. E Camilli Morelli (1885-1916) carmine quod inscribitur Quinque sorores :
[ad indicem]
“Quid quod amica mihi veniens narravit ab urbe?”

acrior illa instat, “quod viderat ipsa, vehiclo
dum trahitur quo iuncta sedet matrona popello.
Cum puero mater præsentibus adstitit ecce
nobilis illa quidem, sed cultu lugubris atro;
et gracilem puerum totum atra lacerna tegebat.
Hos contra gremium genetricis bimulus infans
Miscebat tenerisque iocis balbaque querela
Dulce rubens malas: matercula prima renidens
Oscula ab ore ciet cumulataque reddere certat.
Tum vero – sic illa – genas adspeximus udas
Matronæ lacrimis, audivimus et singultum.
Quæque rogat mulier, rogitat matercula: “Quid fles?”
Ipse puer “quid fles?” ad matrem brachia tendit:
Brachia trunca horrent manibus. Tum “Ignoscite, quæso,”
Illa “meis” inquit “lacrimis: sum Belgica mater.”
4261. …
4262. …
4263. ...
4264. ...
4265. ...
4266. ...
4267. ...
4268. ...
4269. ...
4270. Venustum facetumque Hermanni Steinberger (1885-1969) carmen ad cerevisiam celebrandam:
[ad indicem]
Encomion cerevisiæ
Vina sæpe cecini

versibus Latinis:
data laus est non inanis
Athesinis et Rhenanis
atque Palatinis.
Attamen ut fervidæ
sitis vim vincamus,
cerevisiam spumantem,
guttur suaviter beantem,
fortiter bibamus!
Una cum Dionyso
colimus Gambrinum!
Salve, nectar Bavarorum,
iam deliciæ maiorum:
cereale vinum!
[ad indicem]
4271. …
4272. …
4273. …
4274. …
4275. …
4276. …
4277. ...
4278. ...
4279. ...
4280. Loci excerpti ex quartæ editionis præfatione qua Baccius (1885-1971) commendat lexicon eorum vocabulorum
quæ difficilius latine redduntur. [N.B. hoc vinculum recta ducit ad alteram editionem]
[ad indicem]
Cum hoc opus, in unum redactum volumen primum edidi, brevibus hisce, quæ sequuntur, verbis
proœmiatus sum:
“Nonnulli a me, nec semel, e Romana præsertim Curia quæsiere quomodo haud pauca vocabula,
quæ in communibus lexicis vel omnino desiderantur, vel imperite proponuntur, latine reddi possent.
Quorum votis ut satis pro viribus facerem, hoc lexicon in vulgus edidi, quod iam, a disciplinæ meæ
quondam alumno rogatus, exaraveram. Opus sane nec perfectum, nec absolutum est, quamvis mihi
tantis steterit curis tantisque laboribus.
Huic autem præponere placuit varia latinitatis scripta, quæ vel iam erant guttembergia arte
prodita, vel adhuc in scrinio limæ labore expolienda adservabantur. Parva ea quidem res; sed dum
latinæ litteræ fere ubique silent, videntur mihi –ni fallor– etiam exigua hoc in genere tentamina
aliquid fortasse valere.
Ad lexicon vero quod attinet, faveas humanissime lector, si quid mendosum, si quid desiderandum
inveneris, id amice mecum communicare. Si enim aliquando homines, si dii, si columnæ concedent ut
hoc volumen iterum edatur, cupio ut emendatius et auctius prodeat. Salve atque vale.”
In præsens vero dum 0pus, emendatum et auctum, in e0 est ut quartum scriptoria machina
imprimatur, iis omnibus cupio debitas agere grates, qui vel per privatas epistulas, ad me
perhumaniter datas, vel per publica scripta, in actis diurnis in commentariisque prodita, de
voluminibus hisce meis tractantes, eorum utilitatem eorumque laudes magis profecto, quam pro
merito, prædicarunt.
Non defuerunt tamen, qui aliquid reprehenderent; sed id tam humaniter, tam urbane fecerunt, ut
nihil prorsus haberem — ne in iis quidem rebus opinationibusque, quæ mihi probanda non viderentur
— cur iisdem succenserem, vel cur eorum animadversiones ægre gravateque ferrem.
Verumtamen id placet heic asseverare in suaque luce ponere, quod quidem nonnullis videtur non
omnino exploratum esse atque perspectum: varia nempe haberi Latinitatis genera [...] Omnia profecto
hæc genera suum momentum habent suasque, majores minoresve, utilitates. Hisce autem omnibus
Catholica utitur Ecclesia pro varia rerum opportunitate rationeque. [...] Si enim prisca solummodo
Latii lingua, quæ ‘classica’ dicitur, uteretur Ecclesia, eaque omnia reiceret vocabula, quæ inferioris
sunt notæ, sed necessaria prorsus ad res novas indicandas tum procul dubio etiam apud eam, sicut in
ceteris societatibus, latinus sermo haberetur veluti res mortua, non autem usitata ac vigens; cum
contra, hac præsertim ratione reapse eveniat, ut Latinitas, post tot elapsa sæcula ac tot rerum
immutationes vicissitudinesque, perennitate quadam fruatur. Idque non solum in scholarum claustris,
sed in ipso etiam vitæ usu accidit, quandoquidem vetus revirescens almæ Urbis lingua quasi
nobilissimum exsistit instrumentum, quo Apostolica Sedes cum universa Ecclesia præcepta, iussa ac
monita sua communicat.
Quamobrem hic agendi modus iis omnibus commendandus videtur, qui Latinitatem non modo ut
rem venustissimam, etsi omnino restinctam, colunt, sed ut aliquid etiam vivax, validum, aptissimum;
quod quidem nostra quoque ætate, dum tot sermonum diversitas ac discrepantia universam disjungit
ac dividit populorum communitatem, unum potest, eruditis saltern hominibus, conjunctionis fieri
mutuique commercii via ac ratio consentanea.
[ad indicem]
Tersus ac purus Antonii Bacci stilus animadverti potest cum alibi tum hac venusta narratione, cuius prima
verba sunt Urceatim pluit, in quinto libello commentarii Vita Latina inscripti edita, ex qua locos excerpendos
curavi hosce :
Urceatim pluit, ut primo etiam vere interdum contingere solet: ex dissolutis nubibus turbidus
irruit imber, qui vento aquilonali vehementissime impulsus vitra fenestræ meæ ita verberat, ut eam
quasi flagris cædere videatur. At ego, qui in privatam bibliothecam me abdidi ut libris inhærerem
totus, ea omnia, quæ circum fiunt, parvi pendens et quasi nihil curans, per infinita temporum spatia
mente libera vagor, vel vetera volumina lectitans, vel mea persequens somnia. Quandoquidem autem
diurnum lumen ob piceas dispalatasque nubes, quibus cælum operitur, pæne deficit, ex pensili lychno,
electrica vi acto, cum epitonium opportune versaverim, placida lux in scriptoriam mensam depluit;
quamobrem facile possum— etsi oculi mei iuvenili vigore non pollent— librum mihi fere præ omnibus
carum legere, hoc est Epistulas Senecæ ad Lucilium.
[...]
Placet nonullos huius libri eclogarios describere et in has paginas referre, cum existimen id fore
nostris lectoribus non ingratum.
“Fac te ipsum felicem : facies autem si intellexeris bona esse, quibus admixta virtus est; turpia,
quibus malitia coniuncta est”.
“Omnis stultitia laborat fastidio sui”.
“Hanc...sanam ac salubrem formam vitæ tenete, ut corpori tantum indulgeatis, quantum bonæ
valetudini satis est. Durius tractandum est, ne animo male pareat: cibus famem sedet, potio sitim
extinguat, vestis arceat frigus, domus munimentum sit adversus infesta corporis... Contemnite omnia,
quæ supervacuus labor velut ornamentum ac decus ponit: cogitate nihil præter animum esse mirabile,
cui magno nihil magnum est”.
“Corpusculum quoque, etiam si nihil fieri sine illo potest, magis necessariam rem crede, quam
magnam: vanas suggerit voluptates, breves, pænitendas; ac nisi magna moderatione temperentur, in
contrarium habituras. Ita dico: in præcipiti voluptas ad dolorem vergit, nisi modum tenuit. Modum
autem tenere in eo difficile est... Quod sit istud interrogas? Dicam: ex bona conscientia, ex honestis
consiliis et rectis actionibus, ex contemptu fortuitorum, ex placido vitæ et continuo tenore unam
prementis viam...Pauci sunt, qui consilio se suaque disponant; ceteri eorum more, quæ fluminibus
innatant, non eunt, sed feruntur. Ex quibus alia lenior unda detinuit ac mollius vexit, alia vehementior
rapuit, alia proxima ripæ cursu languescente deposuit, alia torrens impetus in mare eiecit...Quidam
ante vivere desierunt, quam inciperent.”
“Quid egeris tunc apparebit, cum animam ages.. Meditare mortem : qui hoc dicit, meditari
libertatem iubet. Qui mori didicit, servire dedidicit.”
“Hoc denique tibi circa mortis diem præsta: moriantur ante vitia. Dimitte istas voluptates
turbidas, magno luendas...Aliquod potius bonum mansurum circumspice: nullum autem est, nisi quod
animus ex se sibi invenit. Sola virtus præstat gaudium perpetuum, securum”
[...]
“Prope est a te Deus, tecum est, intus est... Sacer intra nos spiritus sedet, malorum bonorumque
nostrorum observator et custos...Bonus vir sine Deo nemo est”.
[...]
Lectione fatigatus exsurrexi; ac subito hæc sententia meæ menti occurrit eminentissimi viri
Ioannis Mercati Cardinalis, quem vita functum desideramus: Melior est mala deambulatio, quam
nulla deambulatio. Quapropter, quamvis pluvia defluere non desivisset, peculiarem illum galerum,
quem nos Itali sacerdotes gestare solemus, capiti imposui, me umbella adversus imbres opportune
munivi; domo festinanter egressus sum, atque duobus usus anabathris –sciant lectores diætam meam
quasi sub tegulas Pontificiarum Ædium esse, nec mihi placere per longas cochleatasque scalas
descendere- ad Aulam Damasianam perveni; deinde vero, cum ad dexteram digressus essem, paucos
post passus, ante statiunculam Helvetiorum militum transivi, qui versicolori vestimento induti,
falcato innocentique elato ense, more militari me salutarunt. Mox in viridarium Vaticanum introivi.
Sed, cum denuo molestissimus imber increbruisset, cumque iam ad sedem Præfecturæ Vaticanæ Urbis
pervenissem, in sacellum eidem adpositum confugi.
Post brevem horam foras egressus sum, ac magna cum lætitia vidi Petrianum tholum, mirabilem
illam convexi cæli imaginem, occidui solis radiis pictum quasi aureis coloribus. Cum iam, profligatis a
vento nubibus, disserenasset, aves suis ex nidulis evolantes cibum implumi proli quærebant apesque
ex umentibus adhuc floribus dulce sugebant nectar. Tunc versus illi mihi in mentem venerunt, qui
Vergilio tribuuntur:
Sic vos non vobis nidificatis aves;

sic vos non vobis vellera fertis oves;
sic vos non vobis mellificatis apes;
sic vos non vobis fertis aratra boves.
[...]
Hæc dum mente revolvebam, domum perveni; et cum in privatam bibliothecam meam iterum
introivissem, supra scriptoriam mensam epistulam vidi, a tabellario una cum variis chartulis,
ephemeridibus commentariisque allatam. Ex vacillantibus litterulis, quibus mihi incripta erat, facile
agnovi eandem epistulam ad me missam esse ab amico provectæ ætatis, quocum iam Romæ
iuvenilibus annis summa familiaritate usus eram, et qui nunc in Fœderatis Americæ Civitatibus
episcopali munere fungitur.
[...]
[ad indicem]
4281. …
4282. ...
4283. ...
4284. ...
4285. ...
4286. ...
4287. ...
4288. ...
4289. ...
4290. Ioannis Ambrosi (1886-1972) versus aliquot excerpti ex carmine inscripto Nox ultima mundi. Fabula poetica de
obitu Anni Millesimi p.C. :
[ad indicem]
«...Angelus est alto visus descendere cælo

qui manibus gestans Erebi cum clave catenam
Inferni prensum regem nodisque ligatum
in barathrum trusit cohibendum ‘mille per annos’.
Ad modicum tempus dein hic solvatur oportet
terrarumque furat totum percussor in orbem
cujus castra repens missus de nubibus ignis
devoret atque iterum tunc Tartarus obseret illum.
Inde thronus magnus cælis splendebit apertis
ut gentes vindex, supremus et arbiter omnes
judicet...»
Hæc sanctis, afflatus Numine, chartis

Pathmius ediderat portenta futura Sacerdos.
Mortis triumphus, pictore Petro Breughel (1526/30-1569)
Summa dies aderat. Terror non omnibus idem:

nam generi humano vicinum credere finem
vivendi dubitant alii; ratione vel arte
freti alii renuunt, ut jam renuere prioris
ætatis multos, doctores atque magistri;
non cordi est aliis harum perceptio rerum.
At faciles quicumque solent rumoribus angi,
vel quos anxietas jam contristaverat ante,
hos pavor exagitat labefactaque pectora turbat.
…
[ad indicem]
4291. …
4292. …
4293. ...
4294. ...
4295. ...
4296. ...
4297. ...
4298. ...
4299. ...
4300. Hisce versibus dubitat Victorius Genovesius (1887-1967) num severissimis metrorum regulis constrictus altiora
animi sensa sincere exprimere queat:
[ad indicem]
Sed mea num vere possunt hæc carmina dici?
Num penitus sensus quos volvi pectore produnt?
invenior mendax? Nam quid sibi ...
verba volunt, longo prius exquisita labore?
Hisce porro distichis Victorius haud ineleganter adloquitur suavissimum illum librum, ab Iosepho
Eberle Turici et Stuttgardiæ a. 1961º editum, cui index Viva Camena, Latina huius ætatis carmina.
Ī, Liber, exornās quī priscō nūpera cantū,

sermōnis Latiī pande perenne decus,
trāmite quō nōbīs veterum sapientia mānat,
et superī Vērī lūmen in orbe micat;
quī sociō oppositās dēvinxit fœdere stirpēs,
iūs docuit, mōrēs excoluitque ferōs ;
temporis et perstat Lethæa ē nocte superstes,
vōce suā historiæ sæcula culta sonans.
Ī, Liber, et vīvam linguam testāre Latīnam,
quæ docilis quævīs prōmere sensa valet ;
quæque novās etiam quās ætas extudit artēs,
prōtulit aut sæclum mīra reperta recens,
ēloquiō haud refugit concinnō expōnere Tullī,
reddere vel Flaccī Vergiliīque modīs.
Mentibus hæc doctīs suadē, Liber, ōre modestō,
nobilī ut hōc vinclō consocientur adhuc,
utque per eiusdem pariter commercia linguæ
quæsītī vērī crescat ubīque iubar,
pācis et auspicium, tenuētur noxius error,
quem male prōgenuit prisca superba Babel.
[ad indicem]
4301. …
4302. …
4303. …
4304. …
4305. ...
4306. ...
4307. ...
4308. ...
4309. ...
4310. Nicolai Mangeot (1888-1971) poematium cuius inscriptio est Nox :

[ad indicem]
Navigat atra super nox æquora mersa sopore,
mota soporiferum concinit unda melos.
Custodum similes stant montes litora circum
astrorumque gregem candida luna vehit.
Tandem deposui curas, quibus acre gravabar
optatæque diu munere pacis alor.
Alterum poematium cui index Vesper :
Mortuum solem gemit alba nubes,

sola quæ tranat mare purpuratum.
Offerunt flores patinis coruscis
tura suprema.
De lacu scandunt nebulæ profundo,
stant ut in somno calami trementes.
Sæpe ploratus per aquas euntes
vadit amarus.
Iamque se densis oriens tenebris
contegit totum, sed in occidente
stella solatur subito coorta
luce serena.
Elegantissima huius poetæ facilitas ad intimos animi sensus aperiendos ostenditur et his distichis
quibus index Hiemis solatium:
Tecta domus rigidis conspersit bruma pruinis,

sed tepidum remanet vile cubile meum.
Tristis hiems vitæ fecit mea tempora cana,
cor iuvenile tamen sanguinis unda movet.
Deperiere rosæ, rubræ quæ vere nitebant
inque meis malis plurima rubra nitet.
Oras longinquas petiit Philomela canora,
una tamen cellam carmine grata replet.
Veræ lætitiæ flumen siccatur ubique,
unda tamen pectus unica dulce beat.
Ætas nostra gemit magno perculsa timore,
me tamen alma quies paxque serena tenet.
[ad indicem]
Hac commentatione “de energia atomica” inscripta, auctor ostendit linguam latinam aptissimam esse,
sicuti multa per sæcula fuerat, ut, communi atque perenni sermone, de recentissimis empirico-mathematicæ
scientiæ Physicæ pervestigationibus atque repertis agatur:
Paulum salis in manum sumo digitisque tero. Mutaturne elementum salis? Minime. Quævis
particula id manet, quod erat. Si malleo ferreo in minutissimas crystallos comminuo et
microscopio examino, omnes crystallos mansisse maxime tenues salis particulas comperio. Porro
si has particulas millies divido, nil aliud remanet nisi elementum salis. Id in omni materia valet.
Hoc principium Græci auctore Democrito ex quarto a. Chr. sæculo docebant. Iidem
addebant omnes atomos, sic enim particulas minutissimas vocabant, inter se esse similes nec
amplius posse dividi easdemque habere qualitates. Nec perperam cogitabant, quamquam materia
sola vi physica dividi arbitrabantur. Quam legem majores nostri usque ad initium sæculi decimi
septimi tenebant. Tum enim observarunt aliquot materias vi chemica dividi posse, exempli gratia
salem in bina elementa: Natrium et Chlorum, aquam in Hydrogenium et Oxygenium, sed amplius
dividi non posse. Statueruntque legem : Omnem materiam, quamvis in statum liquidum aut
gaziformen transeat, eandem manere nec quicquam amittere.
Iam quæritur, an diversa sint atomorum genera et quomodo inter se differant. De hac re
ad sæculum nostrum vertens nil erat compertum. Notum tantum erat atomos esse immutabiles et
indivisas aliasque ab aliis diserepare. Sed paulatim inventum est hanc discrepantiam ex arcano
quodam principio proficisci. Natura enim ad innumerabiles copulationes chemicas componendas
—memento ferri, auri, plumbi, sulphuris, albuminis et ita porro— solis centum —tot enim hodie
novimus— atomorum generibus indiget. Omnes atomi ex trinis particulis elementariis constant:
Proton, Neutron, Electron. Iam Proton cum Neutrone “nucleus” vocatur. Utrumque pondus
levissimum habet : 1,67 . 10-24 g. Pondus vero electronis etiam levius. Proton electridem positivam,
Electron negativam habet, Neutron nullam. Cur autem atomi, quamvis iisdem particulis
elementariis constent, inter se differunt? Id eo fit, quod vario particularum numero sunt
compositæ. Ita exempli gratia omnis Hydrogenii elementi atomus unam Protonem et Electronem
habet; Helii binas Protones, Neutrones et Electrones; verum Uranii 235 nonagenas binas
Protones, et Electrones, sed centenas quadragenas trinas Neutrones habet ideoque elementum
grave dicitur ac parum stabile.
Qualis sit atomi constitutio seu structura? Eadem in omnibus atomis structuræ ratio viget.
In medio “nucleus” sedet, ex Protonibus et Neutronibus compositus summopere colligatis. Extra
autem nucleum quasi in margine “Electrones” sunt et circa nucleum rotantur ut planetæ circum
Solem. Sed orbes, quos sinuant, non ita constantes esse solent. Immo Electrones sæpe aberrant et
“liberæ” fiunt.
— Currens electricum (fluentum electricum) nil aliud est nisi “liberi Electrones”. — Nucleus
autem minime mutatur, quia Protones et Neutrones summa vi inter se cohærent.
Quæ tandem est illa vis stupenda, quæ Protones ac Neutrones adeo colliget, vix ut separari
possint? Vocatur “energia atomica” et est ænigma Naturæ. Einstein ille illustrissimus physicus
statuit legem : “Energia nil aliud est nisi Massa. E=M”.
Iam hic occurrit prodigium mentem summopere percellens : Si energia citissime
acceleratur, augetur! Americani id «Synchrotonibus» (instrumentis peculiaribus) invenerunt et
energiæ massam sescenties auxerunt.
Quomodo autem energia “liberetur”, ea nempe, quæ Protones et Neutrones tantopere
colligat. Longa ad hanc artem erat via plurimaque experimenta necessaria. Cœpit sternere viam
Rutherford aliique eum sunt secuti. Si nucleum Neutronibus electride carentibus impetimus,
minutissimam energiæ particulam “liberamus”. Quare necesse est efficere, ut sponte emittantur et
in nucleos penetrent.
Quam methodum Otto Hahn invenit. Cum enim anno MCMXXXVIII elementum Uranii 235,
instabile ob magnum Protonum Neutronumque numerum Neutronibus impetivisset, vidit non
solum nucleum in binas partes diffindi, sed etiam diffissos nucleos sponte Neutrones emittere. Quæ
per totam Uranii massam volitant et vicissim in alios nucleos penetrant, energiam “liberant” et ita
porro.
Quæ atomi “diffissio” ab Hahn “Kettenreaktion” nominata est. Dicendum autem est
tantummodo minutissimum nucleorum numerum diffindi. Ignotum nobis manet, cur non major
numerus diffindatur. Nam si omnes diffinderentur —numerare solus Creator potest— effectus
essent terrifici.
Nonne populi continuo vexantur angore? Prætereundum autem non est “atomi
diffissionem” —Atomspaltung— bonos quoque habere effectus, immo optimos.
[ad indicem]
4311. …
4312. …
4313. …
4314. …
4315. ...
4316. ...
4317. ...
4318. ...
4319. ...
4320. Postremi versus e Nelli Martinelli carmine cui index Carmen et error, quibus fidus amicus Ovidio valedicit :
[ad indicem]
Extremo stat celsæ in margine ripæ

Fabius, e latis humeris cui deflua pendet
pænula Santonicusque cucullus tempora velat;
Fabius, infida e turba vulgoque fugaci
vix unus miserum qui sit solatus amicum,
in gelidum Pontum quem principis ira relegat,
unus et Italiæ fugientem litora vatem
Brundisium comes usque sequi tunc ausus ab Urbe.
Cui nunc signa manu reddens: “Fortem”, ille remittit
has voces umens oculos, “animumque virilem
spemque bonam retine. Valeas fac, Naso. Redibis!”
Tum borea spirante Palæmon vertit ad austrum
proram atque inflatis portus petit ostia velis.
Lumina supremo vix iam cognoscere vultus
obtutu poterant: dant signa extrema vicissim,
ultima dum resonat Fabi vox illa: “Redibis!”
Flens agitat dextram vates ac tempora mæstus
usque quatit, ventis dum navita concita aperto
iam potitur pelago, raucus dum murmura miscens
in tenebris boreas “Heu numquam!” flere videtur.
4321. …
4322. …
4323. ...
4324. ...
4325. ...
4326. ...
4327. ...
4328. ...
4329. ...
4330. Versus aliquot excerpti e Hippolyti Galante (1892-1975) carmine epico cuius inscriptio est Saniucta:
[ad indicem]
Vrbs antiqua procul nigris habitatur in Indis

maiorum sacris et religione verenda:
Saurastram fama est veteres dixisse colonos,
nunc immutata designant voce Banaram.
Hanc sacro mediam Ganges interluit amne

iam rapidis auctus quas infert Iamana lymphis.
...
sæpe mori volui...

...sed præsens iam morituram
me species eadem mortis retrahebat ab ore.
37, 8-9
Versus aliquot latine exarati, cum diu in Peruvia commoraretur poeta, cultus linguæque Incaicæ studiosus:
"Sum Peruanus" ais: "pariterque Latinus et Inca:

Sanguine namque Peru miscet utrumque genus".
Si tamen Incaicam nescis Latiamque loquelam,
non Inca aut Latius, non Peruanus eris.
[ad indicem]
4331. ...
4332. ...
4333. ...
4334. ...
4335. Petri Bruni (1892-) hendecasyllabi quorum titulus est in nimia vini vectigalia, quibus poeta acriter invehitur in
rei publicæ moderatores qui vinum tributis gravare decreverunt :
[ad indicem]
O sæcli horrida pestis inficeti!

Dormis, Bacche, tuisque opem negabis
ferre ut tot mala strenui repellant
quisque quæ sibi sentit imminere ?
Bacchus dormiens. Pinxit Henricus van Balen
Scilicet tua dona ponderosis

non hunc ponderibus pudet gravare
qui præest populo et tributa gaudet
augere inque dies petit tributa
maiora ac graviora vult tributa,
ut si non pia dona magna ferrent
non ferenda quidem Herculi tributa.
Atqui non videor mihi esse Crœsus...

O sæclum malesanum et inficetum,
quod vini cyathos gravet tributis,
vini ut delicias fugent egeni
arescatque mihi tenella lingua.
At illi tua dona gaudiumque

tuum, Bacche, nega tuasque dulces,
quibus deliciis fruebar ante,
atque hoc perdere sæculum memento,
quod stulti nimium aureum vocarunt.
[ad indicem]
4336. ...
4337. ...
4338. ...
4339. ...
4340. E libro cui index VIVA CAMENA pauca aliquot Clementis Plassmann (1894-1970), poetæ acerrimi ingenii
acumine præditi numineque feliciter afflati carmina:
Versiculi quassati: [ad indicem]
Constitutum
Agitat flosculum,
flagitat osculum.
Spes illius XX diei mensis Iulii MCMXLIV
Labitur dux -
dabitur lux.
Pharisæis
Qui respicit Deum

non despicit reum.
Mars et Ars
Furoris facem aluit Mars;

tranquillam pacem maluit Ars.
Profecto hostes arcet Mars;
in bello autem marcet Ars,
et quanto crescit acies Martis,
heu, tanto crescit macies Artis.
Est iracundus urus Mars,
humanitatis murus Ars.
Dementis, eheu, ira Martis
delentur dona mira Artis.
Væ mundo, si Mars oritur
horrendus, et Ars moritur.
[ad indicem]
4341. ...
4342. ...
4343. ...
4344. ...
4345. ...
4346. ...
4347. ...
4348. ...
4349. ...
4350. De Borovii (1896-1926) vita ac opera docet nos Iosephus IJsewijn in docta commentatione quam edidit in
Palæstra Latina hoc titulo inscripta: Carmina Latina ex Unione Sovietica.
Hoc carmine Sapphico Borovius Horatii natalem bismillesimum celebravit.
[ad indicem]
In diem natalem Horatii
Perstrepit lætis Helicon choreis.

Tibiæ certat lyra non silenti,
concinit clara melos ad sorores
voce Thalia.
Illius sacris properans honorem,
Lesbios qui primus adire fontes
ausus est adfertque novo decore
carmina nobis.
Ipse, cui lauroque hederaque cingit
tempora et frontem Patareus virenti,
quique natales decies peregit
rite ducenos.
Semper et florens valida iuventa
spernit immanis metuenda regis
sceptra, dum cæli superat profunda
laude perenni.
Quin age et nostros Borealis auræ
flamine ambustos patiare flores
in tuam necti nitidam coronam,
suavis Horati.
[ad indicem]
Hoc altero carmine, distichis composito, Borovius Publii Ovidii Nasonis natalem bismillesimum feliciter celebravit
:
Naso magister erat teneri fecundus Amoris,

idem sed potior Naso magister erat:
Nam quæcumque suis mutarunt numina formis
monstraruntque altas ire per astra vias
edocuit remanere tamen candore perenni
esseque sub facie pristina membra nova.
Cuncta fluunt, at certa viget constantia rerum
aucta quibus magico carmine vita semel,
atque etiam meliore nitent perfusa decore
quæ tetigit facili callida Musa manu.
Sic flentem Nioben semper mirabitur orbis
quique dolor fuerat nunc erit almus honor.
Magnanimus Phaethon sic non jam vilia terret
pectora, sed mentes sursum animosque vocat.
Quin ipsa exemplo est nobis, divine poeta,
sors tua flebiliter quam canis usque dolens.
Reddere non potuit tibi blanda querela Penates,
non umquam iratos conciliare deos.
At tu redditus es cælo nomenque cluebit
iuxta Mæonidem sospite laude recens.
Felix cui vitæ large fortuna rependit
damna deditque iterum vivere post obitum.
Rite igitur tibi natales bis mille peractos
grato prosequitur pectore posteritas.
Vive vale æternum, crescat tibi gloria pollens
neu desint umquam, qui tua verba legant.
[ad indicem]
4351. …
4352. ...
4353. ...
4354. ...
4355. Ioannis Baptistæ Pighi (1898-1978) primi versus deprompti e carmine c.t. Rudens Resartus, quod in Certamine
poetico Amstelodamensi præmio aureo ornatum est:
[ad indicem]
Personæ:
Plautus
Marcipor Oppi
I.
M. Meus unde Plautus? P. Te volebam, Marcipor,

ut simul iremus maxumam malam crucem.
Quid stas? quid hietas? Sequere, neu respexeris.
Non te sciebam factum ipsum ostiarium
tuæ domus. Catenam deme. Araneis
domum relinque. Propera, nam longum’st iter.
M. Sanusne's? P. Numquam mihi quidem melius fuit,
nisi cor dolet, diffractum cerebrum’st, ungulis
dilaniantur ferreis nebrundines,
hiras iratæ Furiæ furcillis trahunt.
M. Quasi aut amore dicas te captum aut mero.
[ad indicem]
Ioannes Baptista Pighi pereleganti veste latina induit pulchrum Leopardi illius carmen de Infinito:
«Versus De Infinitate».
«Semper cara mihi collis deserta fuerunt

et sæpes, qua circum imi pars maxima cæli occultatur. Ibique sedens
dum miror, inane Præterea spatium sine fine, silentia rerum
ultra homines, altam mihi fingo mente quietem, pæne tremens.
Frondesque auris agitantibus, illa Infinita levi conferre silentia voci
Me iuvat: atque ævum cordi immortale recurrit,
Mortua sæcla, ætas præsens et murmura vitæ.
Immemor immenso sic mergor gurgite: lenti
naufragus oceani sic suaviter obruor undis».
4356. ...
4357. ...
4358. ...
4359. ...
4360. Hi versus, excerpti e carmine quo Henricus Padbergius (1899-1926) luctuosum Titanicæ navis naufragium doluit,
variæ Fortunæ ludibrium ostendunt:
[ad indicem]
Scripta lego quendam procerem remanere coactum

mærentem in vastam se retulisse domum;
gaudia sectatum sed nactum tædia sola...
Fortuna adversa macte beate miser! (vv. 67-70)
Professor Theodericus Sacré, indefessus ille litterarum latinarum omnis ævi pervestigator, in
commentatione cuius inscriptio est De Titanicæ navis interitu sive de poetis Latinis qui
naufragium illud luctuosum cecinerunt, hæcce de Henrico Padbergio rettulit:
…Padbergius item Batavus, poeta venæ non uberioris, sed suavioris. Pauca scripserit,
pauca vulgaverit: at dignus mihi videtur qui ab oblivione vindicetur ea qua nunc est obrutus.
Etenim vir quidam doctus qui de poetarum recentiorum laudibus libellum conscripsit, illud
asseveravit, se, quamvis sedulo in Henrici Padbergii Batavi vitam inquisivisset, eam tamen
satis illustrare nequivisse. Nobis autem tabularii Societatis Iesu moderator, documentis
nonnullis traditis, succurrit; e quibus patet Padbergium theologiæ studiis incubuisse cum hoc
scriberet carmen annos natus unum et triginta; eumque decennio et quod excurrit ante
nomen dedisse Societati Iesu.
Porro, annotatione numero 15 insignita: Gratias agimus R.P. Th.H.M. van Eijck, archii S.I.
Batavi moderatori, qui nobis inquirentibus respondit Padbergium vitam introivisse m. Martio
a. 1881; Societatem Iesu ingressum esse anno 1899; sacerdotio auctum esse m. Septembri a.
1912; quattuor vota fecisse m. Februario a. 1917; compluribus in collegiis tirones S.I. docuisse
linguas Hebraicam et Nederlandicam, eloquentiam sacram, philosophiam; supremum diem
ante tempus obiisse die 17 m. Octobris a. 1926 in nosocomio oppidi quod Oudenbosch
Nederlandice appellatur. Cfr. etiam Mededelingen van de Nederlandse provincie S.J., 1926,
262-263.
[ad indicem]
4361. …
4362. ...
4363. ...
4364. ...
4365. ...
4366. ...
4367. ...
4368. ...
4369. ...
4370. Theodori Ciresola (1899-1978) carmen c.i. Erithacus aureo præmio ornatum in Certamine Vaticano VIII:
[ad indicem]
Sanguineis insignis avis sub pectore plumis,

audin? Jucundo zephyrus cum murmure perflat
lætus humum, atque infracta crepat per stagna lacusque
jam glacies, primus nitet inter gramina passim
nuntius optati niveus flos denique veris!
Nunc tibi parva domus curæ est, arguta volucris,
commoda quæ matri tepeat pullisque futuris.
Si qua novis certo bene culti limite campi
inter saxa virens sæpes jam floribus halat,
aut si frondentes fecundo e cortice ramos
exsertant arbusta, patet truncusve caverna
exesus carie, nido hic locus aptus habendo.
Huc illuc saliens quæris quæ frigore pridem
fixa solo jacuere, movet folia arida ventus.
Quin etiam rostro pratis decerpis acuto
nuper gleba vigens viridem quam protulit herbam.
Saxa volans petis in silvis levis inlita musco,
ex quo grata refers instructo stramina nido.
At quo plus tepeat teneris post culcita natis,
pluma tremit flabro spinis si innexa secundo,
aut trepidat vellus duris in sentibus hærens,
hæc rapis, hæc nido superaddis sedula molli.
Qui tamen ad solis radios haud eminet umquam,
ast umbra depressus humi fit tutus opaca.
Sæpe tui generis sollers has deseris oras,
gratior et regio est gelido subjecta trioni.
Quin, mirum, extremam petitis denso agmine Thulen,
scilicet ut subolem faciles supplere queatis,
unde iterum, pleno postquam tumet uva rubore,
una cum natis Italos remeatis ad agros.
Imparibus gaudet numeris vestrum genus. Ergo
quinque vel, ad summum, septem cumulatur aventi
ovis dædalea exstructus tibi nidulus arte,
alba nitent roseo passim quæ inspersa colore.
Induit interea tellus se floribus, antris
effundunt hederæ tepido sub sole corymbos,
agricolæ primas succidunt falcibus herbas,
rubra inhiant pueri patulis cerasa oribus horto.
Omnia quæ minime curas, sed condita nido
præcipis ova fovens optatos pectore pullos.
Haud procul inde sedet ramo et vir carmine longum
conjugis ipse sua solatur sponte laborem,
aut circumvolitans cultis tibi comparat agris
quas ferat ille dapes mox nidum lene foventi.
Ast ubi post decimam nitido jam tertia cælo
nubibus illuxit paulatim aurora fugatis,
e fragili implumes erumpunt cortice pulli
atque micant parvis vita modo cordibus aucti.
Nunc matri gravis atque patri labor impendendus,
protinus ut possit felix succrescere proles.
Matutinus agros qui findit vomere molles
agricola, et rorem submotis discutit herbis,
floridum et in pratis ferro qui demetit unco
fenum, aut maturas de palmite colligit uvas,
semper, avis, recinentem operis te agrestibus audit.
Ouæ panis vel mica manu, vel decidit ore,
jentantis prope ruricolæ, hanc rostro arripis acri,
Interdum qui stratus humi frondentis in umbra
sæpis fessa levat sibi membra parumper arator
duro te rostro crepitantem comminus audit
florea dum carpis latebrosis germina dumis.
Qui gelidus fors serpit humi, piger orbibus errans,
vermiculus, vel fraga rubent quæ in sentibus uda,
pervolat aut æstu medio quæ muscula ruri,
quæ pruno mitis dependet baca virenti,
pullis hæc præbent tibi semper edacibus escam,
his contenta soles mensas ornare secundas.
Continuo ut lætis nati stridoribus artam
certatim casulam pandentes guttura complent,
cum matrem adspiciunt celerem sibi grata ferentem
pabula, vel patrem dapibus bene ruris onustum !
Sed jam majores auctis sibi viribus audent
nisus, et cupiunt pulli cito linquere nidum.
Atque hic prima solo dubius vestigia figit,
audax procedit terraque revolvitur ille.
Mater adest, et cauta vagos compescit euntes
longius, at timide gradientes protinus urget.
Quin etiam teneris se jam committere pennis
audent. Paulatim tenues majoribus auras,
terram aspernati, pertemptant saltibus usque,
donec et æthereis oris expanditur ala.
Ilæc tua, mitis avis, placidæ sunt munera vitæ,
his et læta soles jucundis moribus uti.
Mollia sed pullo late cum terga colore
inficiantur, at inferior teres albicet artus,
et nigrore tibi latus infuscetur utrumque,
purpurea guttur pluma cur subrubet imum?
Quæ jam per longum sæclis labentibus ævum
fama tulit, caræ quæ accepit matris ab ore
nata, suisque libens natis post tradidit ipsa,
hæc haud ingratum memori nunc mente referre.
Heu, vario flagrans furit ingens turba tumultu,
sanguinis atque homines pertemptat dira cupido.
Militibus mortis nudato in colle ministris
centurio dux est. In vertice conspicitur crux
funerea, affixus clavo cui membra trabali
pendet homo multo confectus vulnere corpus,
divini quiddam cruciato ast emicat ore.
Illi contextum e spinis perfringit acutis
sertum deciduo paulatim impexa cruore
tempora, uterque tumet sæva pes cuspide fixus,
dum pia transverso panduntur brachia ligno.
Exigua titulus summo sub stipite ternis
cernitur inscriptus linguis pro gente tabella,
Rex Judæorum: populus sed voce repugnat.
Adfixi crucibus dextra lævaque latrones,
alter in insontem socium convicia vecors
ingerit, at contra morienti supplicat alter
ut memor ipse velit se ad summum arcessere regnum.
Stat juxta crucem et os lacrimis inspergit amaris
mater, et ille piæ morientia lumina volvit
semianimis, dulcemque oculis effundit amorem.
Sed furor insani populi prope gliscit in horas.
Sævum odium ardentes animos et cæca simultas
efferat, oblitos humanæ munera vitæ.
Cum procul extemplo liquidis auditur in auris
sibilus alarum et fremitus, simul advenit alto
raptim avis e cælo, pectus cui conditur alba
exiguum pluma. Convertunt lumina vocemque
ore premunt omnes. Celeris sed protinus illum
ima volans adit e duro qui stipite pendet,
ac moriens vultu divinum expirât amorem.
Æquatis sacrum supra caput aclstitit alis,
carminaque et luctus iterans loca questibus implet.
Tamquam alis si dulce velit circumdare passis
dein hinc inde caput, propius succedit, at album
immemoris spina pectus laceratur acuta,
sanguineusque fluit parvo de vulnere rivus.
Nec mora: stillanti sensim perfusa cruore
pluma rubet. Tollens oculos vix morte gravatos
Jesus avi arridet mæstum quid fronte benignus.
Avolat illa, rubrum pectus sed sanguine servat,
purpureoque habuit semper de pectore nomen.
[ad indicem]
4371. …
4372. ...
4373. ...
4374. ...
4375. ...
4376. ...
4377. ...
4378. ...
4379. ...
4380. Prima sententia [nil, proh dolor, amplius repperi] unius e trinis narrationibus quas Margarita Nicosia Margani
(1900-1971), intimos animi sensus sincere aperiens, haud ineleganter scripsit.
[ad indicem]
TRISTE SOMNIVM (1942)
Heu immania somnia quæ nocturnam quietem pererrant, ut maternos animos sollicitent
frangantque! …
4381. …
4382. …
4383. ...
4384. ...
4385. ...
4386. ...
4387. ...
4388. ...
4389. ...
4390. Hisce verbis soluta oratione scriptis Iosephus Morabito (1900-1997) se lectori commendavit. –Quæ quidem verba
hisce in commentariis Theodericus Sacré exscripsit-:
[ad indicem]
Vt probe scis, nunc quoque sunt qui Latinos versus condant; in tanti criminis reis me quoque pone.
Unde mihi tanta amentia venerit scire cupis? Pauca dicam. Humillimo loco natus, fere nullos libros in
pueritia habui. Cum meus quidam patruus sacerdos esset ac sæpe de eo esset sermo, adii parochum ut
me doceret verba quæ respondenda erant in missa. Hæc prima verba Latina fuerunt. Anno 1915 vidi in
scriptoria mensula patrui, quem supra dixi, carmen ‘Vitus’ illius Sofia Alessio; petivi ac legi; eius
Latinitas placuit, ut quæ nulla obscuritate me averteret. Ne longiorem rem faciam, alia eius carmina
post legi, quæ magis magisque moverunt. Nullum tamen versum conscribere sum ausus, quamquam
paulo post, cum ‘Hierosolymæ Liberatæ’ Torquati Tassi, Latine redditæ a Iosepho Toraldo, locos
legens versus claudicantes invenissem eosque emendare conarer, sensi his rebus me trahi. Movebat
nomen quoque Didaci Vitriolii. Cœpi Latinos versus conscribere anno 1925, quo anno primum A.
Bartoli vidi; is vero me adhortatus est; cum ei obtulissem carmen Sapphicum, quod paulo ante non
sine labore composueram et insane, dixerim, in ephemeride vulgaveram, tres mendas, ni fallor,
ostendit. Anno 1926 descendi in certamen Locrense, postea in Hœufftianum. Soluta tamen oratione
primum usus sum anno 1927 et insequenti, cum vellem eligi professor; in scholis publicis docui annos
42.
[ad indicem]
En aliquot deinceps versus excerpti e carmine cuius inscriptio est Solitudo:
Altera iam facies torvi sævissima Martis

Omnibus apparens anxia corda premit.
Agminibus rursum committent agmina mille
Prœlia: quassabunt murmura longa solum.
Mox odium spissas impellet utrimque phalanges,
Sanguine mox fratrum tota madebit humus. (…)
Funereas vestes, matres patresque, parate:
Inficiet mæstis fletibus ora dolor…
Nonne satis lacrimæ, queis immaduistis? Anheli
Nonne satis questus, factaque vota Deo?
Horrificis moles, heu, quot cecidere ruinis
Cum fureret toto Mars ferus orbe simul!
Urbes deiectæ veterum monumenta virorum
Flere videbantur: tanta ruina fuit!
At tandem rerum post tot discrimina ramos
Pax oleæ fessis gentibus alma tulit;
Vulnera purpureis sed adhuc manare videntur
Guttis nec gemitus, corde micante, tacent.
Nunc, heu, nunc rursus belli sævissimus horror
Ingruit et gelidus pectora rursus habet.
(vv. 1-6, 11-24)
[ad indicem]
En carmen Alcaicis strophis compositum, anno 1969º magna laude ornatum in certamine Amstelodamensi,
inscriptum Ad astronautas Americanos :
Hūmāna mēns, nunc sūme superbiam!

Cælī remōtī sīdera, quæ levī
fulgōre nictantur, tenācis
ingeniī videant labōrēs.
Īnfīnitātis namque hominēs amor
urget premendō pectora, concitat
et mentium vīrēs, supernōs
tangere sī valeant meātūs.
Quæ Lūna, currens in spatiīs polī,

Terræ rotundæ magna silentia
suādēbat atque ignōta vultū
posteriōre volēbat esse,
iam victa mōnstrat quā faciē alterā

gravī trahātur pondere, montium
quæ abrupta tollantur, patentēs
quæ varient loca sōla fossæ.
Hinc iacta sævīs ignibus, ēvolat

īnstructa mīrīs capsula māchinīs,
clausīque trēs intus vehuntur,
parvula turba parāta fātīs,
quī rem gubernent, quī spatium secent,
Lūnamque certō lūmine quærere
cōnentur et mūnīre certent
alterī iter comitum cohortī.
Terrīs relictīs mox scapha nūbium

post regna scandit, subter et æquora
sternuntur et montēs; vidētur
Ōceanus lacus esse factus.
Sensim recēdunt omnia, tum brevī

hæc nostra mōlēs fit minor, at minor
ad īma vīs raptat volentem
nāviculam peragrāre cælum.
Ēlectrī at undīs usque fluentibus

vōcēs feruntur; naufraga nōn ratis
iactātur immēnsīs procellīs,
æthereīs neque capsa in ōrīs,
quīn turba sollers, sī properet malum,

sōlētur, addat cōnsilia impigra,
inquīrat incertīsque pandat
quæ medicīna ferat salūtem.
Hūmāna quidquid mens cata repperit,

cōnāmen audāx nunc iuvenum regat;
hīs artibus nunc Borman ūsus
Terram hominī retegat remōtō,
nūgānsque dīcat sē vetulum senem

vīdisse euntem, quī cupidīs bonus
ē sēde dēferret nītentī
dōna putīs loculōsque plēnōs.
Tantum viārum mensa per æthera,

glans nōn tenētur pondere; nōn suprā
ascendit, at mātūrat inde
vīribus alterius relābī.
Nunc ars et ūsus sunt opus, excidat

nē constitūtō cymba volātilis
cursū ruens, sed certiōre
discat iter ratiōne longum.
Accensus ignis nē scapha corruat

morātur; orbes conficit hinc decem
atque abditum vultum requīrit,
monstret ut innumerīs catervīs,
quæ celsa spectat nunc iuga montium,

quōs nullus umquam vīdit, et invia
dēserta, nunc magnōs hiātūs,
plānitiēs sine fīne sōlās.
Mōlem supīnam quis colit? Hanc genus

quod bēluārum possidet? Arborēs
quæ flātibus ventī moventur?
Flūmine quō recreantur arva?
Heu, vīta nullast! Saxa iacentia

nam nocte findunt frīgora, sōlis et
post ūrit ardor; cerne fossās
ictibus assiduīs cavātās.
Albōre circum cūncta rigent; gelūs
dīcās veternō cuncta quiescere.
Hīc esse vīvōs quōs reāmur?
Quōsve fuisse vel hinc futūrōs?
Inter ruīnās hanc, ubi dēgimus,

vītā carentēs iūre putābimus
mōlem esse ut hortum,1 constitūtum
terrigenīs bonitāte Patris?
Ignōta rērum pectora commovent.

Dum, nauta cælī,2 verba lēgis sacra
nōsque hāc Puellum nocte nātum
percolimus, trepidī silēmus.
Tam vasta monstret lūce et imāgine

illinc locōrum picta; novīs scaphīs
descendat illūc atque glēbās
cautus homō premat albicantēs.
Quod quisque, vertens lūmina sēdibus

nostrīs ab altō, vīderit, id crepet,
num rectius vīvātur illīc
atque ferīs loca danda nostra.3
Mūtīs pererrans in regiōnibus

quæ legit, optet paucula pulveris
fragmenta in īmam ferre Terram:
præmia magna quidem laborum!
Sed digna mercēs. Nōn hominum genus

hōc pāne tantum, quem tulit herbidus
ager, cupit prōdūcere ævum;
maius adest decus atque nōmen.
Quī nāve Iāsōn nōn tremuit salum,

æterna tangat tempora; Dædalus,
cērīs et ālīs nīxus, ōlim
ad patriās remeārit oras.
Vīvat Columbus, quī pelagī viās

tentāvit amplās omnibus abditās.
Sīc vīvitur; sīc morte maius
est aliquid potiusve vīvīs.
Vīvētis illīs vōs quoque vērius,

LOVELL et ANDERS, BORMAN et inclite,
“Apollinis” quī capsulā actī,
verrere nōn dubitastis æthram,
prīmīque Lūnam circuitū cito

ausī estis altam cingere tam prope
et gentibus cūnctīs remōtī
sternere iter per ināne mundī.
ADNOTATIONES
1. Lovell, rogatus ut quid de Lunæ facie ipse sentiret hominibus audientibus patefaceret, respondit sibi
Terram magnum hortum in inhospita mundi infinitate esse videri. [redi ad versum]
2. Anders, magna religione et ipse permotus, die Iesu natali prima sacrorum librorum verba, quæ de
mundi origine sunt, e spatiis tam remotis recitavit. [redi ad versum]
3. Nuper Johnson, Americæ septentrionalis præsidem, cum tres illos per electricas undas salutaret
iisque gratularetur, aliquid simile non sine quadam tristitia dicentem audivimus. [redi ad versum]
(Scripsi ipsa die 26 m. dec. 1968)
[ad indicem]
Hæc poematia sunt ab Iosepho Morabito veste latina induta:
Malum aureum
Me superi in terras hiemali tempore mittunt

ut sit terrigenis visque calorque satis.
4391. ...
4392. ...
4393. ...
4394. ...
4395. ...
4396. ...
4397. ...
4398. ...
4399. ...
4400. Alberti Chiari (1900-1998) poematium anno 1929 lusum, cuius inscriptio est: Primis hirundinibus
advenientibus:
[ad indicem]
Ales, qui trepido remigio vagans,
Nunc cum vere novo de calidis plagis
Ad dulcem revolas aeriam domum,
Alarum adsiduum comprime et impetum,
Stridorem et querulum desine fundere!
Aura dum renovat grata Favonii
Arva, vox tremulis gemmea floribus,
Blanditus Veneris tu cupiens novos
Nidi sollicitus tu sociam vocas;
Illa et iam liquido de æthere decidit,
Iucunde recreans te advolat en levis!
Sed mihi rigidus cum Boreas furit
Vel cælo in medio sol nitidus micat,
Candidæ sociæ, quæ pariter sola
Fundit de tenero pectore lacrimas
Molles pallidula tristitia genas.
Ales, qui levibus viribus evolas,
Qui transire potes pervia et invia,
Transi et quære meam, quære puellam!
Urbes, quas nimius sollicitat labor,
Montes æthereos, spumea flumina
Transi et quære meam, quære puellam!
Dulciter lacrimans anxia te audiet!
O refer lacrimam tam cupido mihi,
Verbum et exiguum, sed leve subripe:
Antequam tenebras nox revocet nigras
Prima ut stella micans floreat o mihi!
[ad indicem]
4401. ...
4402. ...
4403. ...
4404. ...
4405. ...
4406. ...
4407. ...
4408. ...
4409. ...
4410. Versus excerpti ex Entii Marmoralis (1901-1966) carmine cui index Manlius Catullo:
[ad indicem]
Solus in urbe, tuo nullo solamine, amice,
quæ furibunda tenent Tartara supplicia
hic patior misere dudum mortemque requiro,
si iam nulla placet mobilis hora mihi,
quandoquidem nobis erepta est Iunia morte,
Iunia, lux vitæ deliciæque meæ,
unica quæ dici castissima femina posset,
si pluris faceret Martia Roma decus.
Heu dolor! Et memini te nobis sancta rogasse
teque Hymenem cinctum tempora flore novo
invitasse. Utinam genuisset Iunia parvum
Torquatum, mihi qui luderet ante pedes,
qui matris saltem faciemque decusque teneret,
qui miseræ vitæ posset adesse meæ!
Mortua, nec superset quod nobis indicet illam,
quæ cecidit veluti flos redolens hieme…
Nunc lacrimis mersus, nequiquam nocte cubili
credere membra queo, somnus ut excipiat,
quod redeunt eius verba ultima semper ad aures:
“Heu morior, Manli! Dulcis amice, vale!”
Tunc animus torquetur iners, cupiensque dolori
finem vel miserum ponere sollicito,
a noctis tenebris modo flagitat usque quietem,
et modo nequiquam temptat amœna die,
cogitat at persæpe mel mæroris iniquam
causam, quæ misero surripuit dominam.
Quæ ventura mihi nisi tristia, quæve, Catulle,
tempora felle malo non madefacta feram?
…
[ad indicem]
4411. …
4412. …
4413. …
4414. …
4415. ...
4416. ...
4417. ...
4418. ...
4419. ...
4420. Ferdinandi M. Brignoli (1901-1970) pauci aliquot versus:

[ad indicem]
Lassa potes tandem committere membra sopori:

vicimus. Ex animo tibi fluxit carmen anhelo,
floruit afflicto divina e corde poesis.
4421. …
4422. …
4423. …
4424. ...
4425. ...
4426. ...
4427. ...
4428. ...
4429. ...
4430. Iosephi Eberle (1901-1986) carmen ad Lutetiam Parisiorum rhythmicis versibus celebrandam:
[ad indicem]
LVTETIA
Avē ter dulcissima!

iuvenis clāmāvit,
viās tuās splendidās
prīmum cum intrāvit
saltans tōtīs viribus,
sīcut ōlim Dāvīd
intrans Ierosolyma
arcæ præsultāvit.
Quod est Vrbs Pontificum
gregī vel prælātō,
Mecca quod fānāticō
in dēsertīs nātō,
aut quod est philosophō
sanctus ille Plato -
erat mī Lutetia
urbe fascinātō.
Vītæ iucundissimōs
ibi carpsī flōrēs,
nusquam ēlegantius
tum vigēbant mōrēs,
mens et lingua lībera,
salēs et lepōrēs,
læta sapientia,
artēs et amōrēs.
Omnia hæc gaudia
dēgustābam ibi
omniaque genera
pōtūs atque cibī.
Sōlam ob modestiam
hīc nōn potest scrībī,
quotiēs ex pōculō
Veneris tum bibī.
Versūs scrīpsī plūrimōs
in Parnāsō Monte,
hōc poēsis uberī
et coffēæ fonte;
sed nocturna carmina
dedī meā sponte
prīmā lūce piscibus
Sequanæ dē ponte.
In rotundā Pantheī
stetī vultū gravī
et in Montis Martyris
mōlis exsultāvī,
Campīs in Elysiīs
domnīs annictāvī,
apud Nostram Dominam
animam salvāvī.
Do salūtem hodiē
omnibus scortillīs,
quæ vincēbant timidum
artibus mellillīs,
item et caupōnibus,
quī iucundīs vīllīs
mī lustrābant animum
in diēbus illīs.
Item gratē meminī
coctōs assātōsque
piscēs, pullos, porculos,
boves vitulosque,
phasianos, anseres,
cochleas agnosque
recreantes stomachum
delectantes osque.
Non est mirum iuveni
ipsum paradisum
tristem et horribilem
locum esse visum.
Sed hoc sæclum aureum
mox est intercisum
diro bello populis
rapiente risum.
Iam perdideramus spem
nos dilectos muros
lucidæ Lutetiæ
esse revisuros.
Sed post annos Martios
extra modum duros
fatum dies reddidit
- faxint di! - securos.
Simulæ possibile
fuit proficisci,
propere collecti sunt
triti mei risci,
nam ut primi homines
cupiebam prisci
paradisi gaudia
denuo nancisci.
Vix angustum patriæ
fugiebam sæptum
putans me Elysii
limen iam adeptum,
cum est cor, fallaciis
blandulis deceptum,
caro suo somnio
subito ereptum.
Qui post longum spatium
primos ad amores
redit, frustra quæritat
proprios fervores,
frustra suæ Helenæ
gratias priores -
non resurgit mortuus
amor, quantum plores.
Salve tamen, dulcis urbs
meæ iuventutis!
Iam canescunt tempora,
iam laxatur cutis;
trames nunc scandendus est
aridæ virtutis...
Allevet memoria
onus senectūtis!
[ad indicem]
Hoc alterum carmen rhythmicum, Pygmalion inscriptum, de amante pulcherrimam amatæ –vel amati-
imaginem mente fingenti sapienter agit:
PYGMALION
Antiquam nosti fabulam

sollerti de sculptore
fingente bellam statuam,
qua captus est amore.
Impendit artis omnia
quæ manus eius scivit
et saxo dedit optima
quæ sensit et cupivit.
Formositas imaginis
iucunditate iuncta
idolum fuit iuvenis
optata vincens cuncta
Amore talis operis
peribat auctor ita
ut cor moveret Veneris:
dabatur saxo vita.
Quis, cuius pectus pueri
sagitta umquam strinxit,
non sui desiderii
figuram ita finxit?
Ex nobis manat species
illius, quam amamus.
Natura nil est nisi res,
quam animo formamus.
[ad indicem]
Hoc tertio carmine rhythmico, Tertii Imperii horrenda facinora meminit auctor:
Atra nubes
Referunt qui remansere:

super illam tam immensam
necis officinam semper
nubem pependisse densam...
Vasta sese pandit nubes

fusca, gravis et fatalis :
iam impendet nobis ipsis
atris lucem umbrans alis.
Multi transierunt anni,

luctus ipse sensim transit,
proles subolescit nova –
tamen ista nubes mansit.
Vis emoritur colorum,

risus rerum iam evadit,
si nefandæ nubis umbra
oculos in nostros cadit.
Nil, si tuos claudis, prodest :

quam non vides, umbram sentis,
neque die neque nocte
nubilum tu fugis mentis.
Sidera determinare
dicimus humanam sortem.
Sidus nostrum nubem nostram
obscurabitur ad mortem.
(Amores, p.27)
[ad indicem]
Hoc autem poematio, edito in primo libello commentarii c.t. Vita Latina, poeta sua cuique ætati vitæ
oblectamenta esse docet:
Pueri deliciæ:
illæ saponatæ
bullæ lusus gratia
per avenam flatæ.
Sed versicolores res
aeri vix datæ
tam mature ruptæ sunt
quam sublime latæ.
pinxit Eduardus Manet
Iuvenis deliciæ
transeuntes mare
cæli semper mobiles
nubes aspectare;
his cum velis candidis
Æolo cum pare
terminos ad ultimos
orbem perlustrare.
Senis at deliciæ?
Procul a feroci
motu sedens proprii
prope flammam foci
crepitanti torrium
auscultare voci.
Gaude! Cinerescimus
tempore veloci...
[ad indicem]
Disticha quorum index est Ars Fumatoria:

Quidquid agis, prudenter ages, dum pipa labori
atque voluptati fida sodalis erit.
Quid tibi dulce magis nares permulcet acutas
primæ quam pipæ mane volucris odor?
Quid tibi dulce magis vinoque ciboque referto,
cum recubas laxe, quam bona pipa sapit?
Quid tibi dulce magis quam vesperis ultima pipa
post operis plenum difficilemque diem?
Pinxit Petrus Augustus Renoir
Rebus in adversis illa est pariterque secundis

intima solatrix, semper amica comes.
Scilicet in lecto fidam deponat amator,
ne Veneris recreans impeditaret opus.
Tanta fides plerumque pari pensatur amore,
de gravibus narrat fabula multa viris.
Anglus erat, pipam qui propter forte refractam
cinctus ut nigris vestibus octo dies.
Eximius pictor moriens ad intimum amicum:
“Res tibi dilectas ecce relinquo duas:
Vna fidelis erit mea coniux, altera pipa,
præcipue cordi, care, sit ista tibi.”
Atque “suæ pipæ veterique bonæque sodali”
vovit agens grates inclitus auctor opus.
Et miseri cui non Vincentis fabula nota est,
vulnus mortiferum qui dedit ipse sibi?
Æquo animo iacuit miserandus mortis in hora
sugens ex pipa, quod dare vita negat.
...
Ecce patris legata mei: probitatis imago,
nomen et e spuma pipa creata maris.
Fistual sucinea est capitisque argentea margo,
in foliis sculptis bas quasi baca iacet.
Non licuit pipa longe gaudere parenti,
lactea qua causa non nisi fusca supra est.
Ipse ego, qui quando quantumvis more iuventæ
ambitiosus eram, culmina nulla peto:
Id modo proposui: totum fuscare paternum
donum perficiens sic genitoris opus.
Semper ad usque diem serum, quo nos quoque fumus
et cineres erimus, nos, bona pipa, iuves!
Lector amice, diu te cingat turba nepotum
teque salutet: “Ave, dic, ave, pipa sapit?”
Dic, si forte rogant, hanc quis tibi tradidit artem:
artis fumificæ doctor Apellus erat.
[ad indicem]
4431. …
4432. …
4433. …
4434. …
4435. ...
4436. ...
4437. ...
4438. ...
4439. ...
4440. Carmen Antonini Immè (1901-1988) cui index Itinera fragrantis vitæ - Memorandum:
Carrus longe præteriit herbis onustus

et etiam redolet hæc silvestris via;
fac tu quoque sicut fragrans illud fenum:
linque gratas memorias, anima mea!
[cf. -4741- poeticum uxoris responsum, postquam fato cessit poeta]
carrus cum feno, pictore Ioanne Constable, 1821
[ad indicem]
In commentariis periodicis q.t. Rumor Varius edita est relatio quam de vita sua scripsit Antoninus
Immè, cuius particulam hic, gustum ut habeas, exscriptam relinquo:
Confiteor vinculum amicitiæ me rupisse quod cum diurnario sodali meo recolebam, quia in
quodam suo articulo contendebat destructione mundi se valde lætari, quod dumtaxat mundus cum
eo peribit ac exstinguetur.
Ego equidem contrario cogito et ominor homines, me defuncto, ad longum tempus
superstites fore. Vitam assidue ego exaltavi, nunquam de vanitate vel immanitate vel inutilitate
hominum vitæ opinatus sum.
Ut speciosam mulierem urbem Catinam suspiciebam miratus, in cubili desidiose stratam,
terga formosa eius in pulvinari applicata quod Ætnei colles splendidis variisque decorati coloribus
ornabant, pectus et femora diffusa passim per planitiem candidis villis maculatam roseis malis
medicis consitam, crura ad meridiem vergentia in arenoso peripemate et extrema litora serenis
marinis undis dulciter sonantibus, tremulis illuminata favillis.
Catina civitas prope urbanas maritimas arenas nobile marmoreum erexit monumentum in
fabulosæ rapinæ immortalem memoriam ex quo dilucide apparet Plutonem concupiscentem,
pravum et deformem rapientem Persephonem.
Hic fabulosus arcanus divinus raptus ex Metamorphoseon Ovidii Nasonis opera extractus
est his verbis patefactus:
“Haud procul Ennæis lacus est a mœnibus altæ,
nomine Pergus aquæ...”
Qui lacus Pergus prope urbem Ennam est in hodierna provincia nostræ Catinæ urbis. Hoc
monumentum symbolum est et documentum refervescentis civium naturæ. Prope hoc
monumentum in appositis subselliis considere solebam propter gratum salubre perflatum cælum
et propter –confiteor equidem!- summam monumenti puchritudinem eroticam.
[...]
[ad indicem]
2. Colloquium interrogatorium in commentario c.i. Melissa anno 1984 habitum cum poeta Antonino Immè,
editum in Melissæ libello n. 2 (25.06.1984), pp. 4–5 :
Post ferias Latinas Matritenses, Melissa in itinere paulisper apud Genovefam Antoniumque Immè
commorata est atque illos de rebus gestis, præcipue Latinis, pro vobis interrogavit.
Hodie quæstionibus respondet Antoninus Immè :
Melissa: Ubi et quando natus es?

Antoninus: Prope Syracusas, in viculo Melilli natus sum kalendis Ianuariis anni 1901, id est,
01/01/01.
M.: Qua in schola discipulus fuisti?
A.: Fui discipulus in scholis primariis in viculo illo Melilli; quoniam illis temporibus in agresti viculo
non erant scholæ superiores, adductus sum Syracusas, ubi didici primas tres scholas quæ dicebantur
gymnasii et in litteris Italicis et Latinis et in historia quoque et in geographia optime me gessi ideoque
optimis notis consecutus sum “parvam licentiam gymnasialem”. Quoniam illis temporibus Syracusis
ipsis non erant ephebea, pater meus voluit me Romam mittere ad consequendam licentiam
gymnasialem et, si posset fieri, ad classium lycealium doctrinam incipiendam. Cum iter illis
temporibus, etiam tramine, esset diuturnum et onerosum, quia occupabantur fere XXIV horæ
traminis, pater meus me collocavit in loculamento seccundæ classis, quod pergebat usque Romam
atque applicuit in veste mea hanc inscriptionem:
“Usque Romam, ubi aliquis eum accipiet et adducet ad Salesianorum Collegium, in via Marsala, prope
stationem.” Ideoque, cum Romæ fui, vidi quemdam barbatum virum, qui me exspectabat et nomine
meo me vocavit: “Tu es Immè?” – “Ego sum”. –“Veni igitur mecum”, et accepit partem sacculi mei et
me ad collegium Salesianorum adduxit. Ubi moderator huius collegii me vidit, me rogavit ut
exhiberem documentum probatorium et titulos scholasticos meos. Et quoniam eramus extra
provinciam, opus fuit rogare patrem ut hoc meum documentum mitteret cum sanctione
Syracusanorum præfecti. Debui tamen sustinere probationem, quæ fuit magna calamitas : Salesiani
nolebant credere suis oculis me esse tam incultum! Me tamen immiserunt inter condiscipulos meos, qui
incumbebant eisdem studiis meis, et fui postremus condiscipulorum eorum. Salesiani tamen me
edocuerunt et bene studui litteris, præsertim latinis. Cum illis temporibus gereretur bellum inter
gentes (1914-1918) et exercitus noster deletus esset in urbe Caporetto, et omnes Veneti mitterentur ad
salutem petendam in regiones inferioris Italiæ et in Siciliam, ego quoque debui redire Syracusas, ubi
propter magnificam Salesianorum scholam consecutus sum licentiam lycealem “Bac” optimis votis.
M.: Qua in Universitate alumnus?
A.: Fui alumnus in Universitate Catinensi, quæ illis temporibus dicebatur “Siculorum Gymnasium”,
quia hanc Universitatem condidit Fridericus II, et ita incepi amare Latinum sermonem vivum et
Latine quoque loqui cum magistris meis universitariis et cum æqualibus meis.
M.: Quid postea egisti?
A.: Postea, cum vellem adire militiam, missus sum in legionem “Guardie Rege”, id est, “Vigiles Regis”,
quæ legio habebat locum in regia urbis Casertæ, quæ ædificata est ex more Versaliensi et ubi incepi
vitam militarem vivere cum omnibus eius delectationibus molestiisque.
M.: Quomodo factum est ut res stenographicas curares?
A.: Ubi promotus sum verus vigil, missus sum Romam et, postquam Mussolini potitus est rerum, ego,
ne manerem sine munere, didici artem Tironianam (quæ hodie vocatur stenographia) et factus sum
artis notarum magister. Ideoque volui condere commentarium, cui titulus fuit “Il Primato
Stenografico Italiano”.
M.: Alterumne periodicum condidisti, cui titulus “ense et aratro”?
A.: Ad divulgandam scholam stenographicam volui condere alterum commentarium cui titulus fuit
Ense et Aratro (ENSE = Ente Nazionale Scolastico Educativo).
Singuli libelli huius commentarii nominabantur e nominibus Stellarum, id est : Sirio, Vega, Albatros,
et cætera; et in his nonnulli scriptores et lectores erant qui scribebant de rebus doctrinalibus.
M.: Quid Latine egisti tempore ducis Mussolini?
A.: Ubi postea docere incepi sermonem Latinum discipulos meos Syracusis in gymnasio, quod
resonabat etiam versibus Theocriteis, adsidue Latine locutus sum. Nam eo tempore regimen
Mussolinianum multum favebat huic sermoni. Et incepi loqui et scribere cum collegis meis, cum amicis
et cum discipulis. Inter nos collegas faciebamus quoque certamina ut ex improviso Latine verteremus
optima certamina : qui ludus a nobis dictus est “Veteres Musarum ludi felicis temporis irremeabilis
nostræ iuventutis”.
M.: Cur et quando conditum est “Aventinum” ?
A.: Ubi postea translatus sum Romam et docere ibi perrexi, volui condere
commentarium omnino Latine scriptum, cui nomen fuit “Aventinum”, quod in Aventino
colle pater Ennius et Andronicus et Nævius habebant sedes suas. Hic commentarius
conditus est anno 1971.
M.: Quomodo factum est ut cum Hectore Paratore et domino Del Ton commercium haberes ?
A.: Ad instituendum commentarium Latinum collegi nonnullos præclaros Latini sermonis magistros
cultoresque, inter quos splendebant clarissima luce Hector Paratore et dominus Del Ton et Pater Mir,
et alii erant minoris famæ.
M.: Quomodo Genovefam Métais novisti?
A.: Ego Genovefæ miseram exemplaria “Aventini”, et mihi responderat et miserat quoque scripta in eo
edenda. Ideoque, ubi anno 1975 Romam venit, me visit ut Latine colloqueremur.
M.: Quando conditus est “Circulus Latinus in Vrbe”? Qui circulum frequentabant?
A.: Ad pervulgandum Latinum sermonem, condidi (circiter eodem tempore atque Aventinum)
“Circulum Latinum in Vrbe”, ut socii et sodales possent inter se cognoscere et Latine loqui et Latine
scribere. Singulis hebdomadibus erant conventus in quadam caupona. Illi conventus patebant
omnibus, ad discumbendum et ad Latine loquendum.
M.: Quid est “Opus fundatum DRAGAN?” Quæ sunt eius proposita? Cur conditor Dragan res Latinas
curat?
A.: Fere eodem tempore, rogatus sum ut adessem in quodam circulo, quem nondum noveram, qui
dicitur “Fondazione Europea Dragan”; quod opus fundatum conditum est a Constantino Dragan, ubi
debuit linquere patriam suam Dacoromaniam, potquam sinistrosi potiti sunt rerum. In illo circulo
agebatur de rebus præsertim litterariis. Ideoque adfui et rogatus quoque sum ut aliquid dicerem :
optime verba mea exierunt ex ore meo et feci apologiam Latinitatis; atque fuit mea improvisa miratio,
ubi, post verba mea, audivi aliquem mihi ignotum qui dixit se esse legatum a ministerio publicæ
institutionis, ut ministerium sciret quid ageretur in illo circulo. Circulum laudavit, et me quoque
laudavit. Et pollicitus est se optime relaturum ad ministerium de nostris inceptis. Attamen ille mihi
dedit conventum in ministerio et, ubi adii, mihi dixerunt eum profectum esse nescio quo!
Ideoque Opus Fundatum Dragan me rogavit ut instituerem aliquid Latinitatis. Et ego hanc
inscriptionem inveni: “Latine loquere ut civis Europæus habeare!” Et inceptæ sunt fieri scholæ,
quas adibant omnes cultores Latini sermonis, quæ scholæ etiam nunc fiunt a Francisco Iohanne
Barbalace curatæ.
M.: Quæ sunt res Latinæ maioris momenti, quarum memoriam servas?
A.: Oratio Latina, quam habui Romæ, præsente Tindemans, quæ oratio refertur in fasciculo
“Aventini” coniuncto, in prima pagina ad dextram, cum titulo “Civitatis rumores”.
[ad indicem]
In libello autem numero 67 commentarii c.i. Melissa, hæc de Antonio Immè, qui de vita modo
excesserat, nuntiata sunt:
Exeunte mense Augusto nobis nuntiatum est Antoninum Immé vita functum esse. Qui
optimus diligentissimusque fautor Latinitatis iam diu ægrotabat.
Antoninus Immé in viculo Melilli prope Syracusas natus est die 1° m. Ianuarii anno 1901°.
Studia classica perfecit, primo Romæ apud Salesianos, deinde in universitate Catinensi. Tunc
temporis cum professoribus condiscipulisque Latine colloquebatur, unde Latinitatis vivæ amorem
concepit.
Studiis perfectis, Antoninus Immé litteras Latinas docuit in Syracusano gymnasio et postea
Romæ, semper modo vivo, Latine loquendo. Commentarios Latinos condidit, quibus nomen dedit
“Aventinum” (ab anno 1971º ad annum 1976um). Inter lectores eius erat mulier quædam, nomine
Genovefa Métais, quæ uxor eius futura erat. Nam illa anno 1975°, cum Romam veniret, Antoninum
visitavit ad colloquia Latina habenda. Sed liceat Genovefæ ipsi narrare: “Inter me (Italicum
sermonem ignorantem) et eum (Francogallicum sermonem parum scientem) Latina lingua fuit
simul et prima mutuæ cognitionis et postea mutul amoris causa, et necessarius modus quo eum
aperiremus. Propterea amor Latinitatis vivæ non est mihi res solius mentis, sed res cordis, qua
Antoninus et Latinitas mihi stricte consociati sunt.” Hoc Latinum matrimonium anno 1978º
celebratum est.
Romæ Antoninus Immé invitatus erat ut circulo, c.n. “Fondazione Europea Dragan”,
adesset. Qua Fundatione rogante, scholas Latinitatis vivæ instituit quæ etiam nunc fiunt, Francisco
Iohanne Barbalace docente.
Plurima scripta Latina divulgavit in Latinitate, Voce Latina, Vita Latina, Rumore Vario,
Herma Americano, aliis. Multas etiam acroases Latinas habuit. Aliquando, cum Consilium
Europæum conventum Romæ haberet, Leone Tindemans Belga præside, orationem Latinam
coram legatis obstupefactis ex improviso fecit.
Denique Pali in Francogallia, ubi uxor linguam Latinam docet, Antoninus et Genovefa
commentarios scholasticos anno 1980° una condiderunt. In his foliis, M.A.S. inscriptis, i.e.
“Memento Audere Semper”, discipuli ipsi Latine scribunt.
Antoninus Immé non solum fuit homo vere Latinus, sed etiam Latinitatis verus
propugnator.
Sit ei terra levis.
[ad indicem]
4441. …
4442. ...
4443. ...
4444. ...
4445. ...
4446. ...
4447. ...
4448. ...
4449. ...
4450. De Michaelangeli Petruzzielli (1902-1961) vita hæc retulit egregius litterarum Latinarum pervestigator
Theodericus Sacré in periodico Melissa, n. 14 (22.09.1986), pp. 10–11, commentario cuius inscriptio est De
Michelangelo Petruzziello optimo Latinitatis scriptore:
[ad indicem]
Imperfecta igitur et dubia et fluida apparet mihi, ut multorum poetarum, ita, si cuiusquam alterius, imago
Michaelangeli Petruzzelli, scriptoris et adstrictæ et solutæ orationis egregii, cuius opuscula adamare iam pridem
cœperam. Datis enim redditisque litteris nihil fere de eo cognovi, nisi quod pridie Id. Ian. a. 1902º Monte
Faliscorum in agro Abellino est natus, in Lyceo Salernitano, quod a Torquato Taxo nuncupatum est, per annos
XXII pueros Latine et Italice docuit, A.D. XIIum Cal. Sept. a. 1961 in patria denatus est cælebs; traditur autem
fuisse modestus et verecundus taciturnus, id quod pauca eius scripta mihi videntur probare. Porro non indulsit
commentariis Latine exaratis nec denique lucubrationes philologas, quantum quidem scio, in vulgus emisit.
Manent tamen monumenta eius litteraria æque numero pauca, at limata, at optimæ notæ. Etenim Petruzziellus
bis e certamine illo Hœufftiano victor abiit, bis e Capitolino.
Carmen c.i. Cicada
Hærens in viridi arboris

ramo, deses agis diem,
concentu omnia stridulo
implens, parva cicada;
nec cessas quoad humida

nox mundum placidis tegat
umbris et teneat quies
mollis frondea rura.
Tum vox emoritur tua

in clivis patulis et in
imis vallibus incipit
pro te stridere gryllus.
Quidam tu loqueris fremens,

dum ramum rapide quatis
et, firme remanens pede,
toto corpore saltas ?
Visne exsolvere gratias

soli, qui graciles tibi
almo lumine desuper
splendens roboret artus?
Is te contegit aureo
fulgore et, tenues fovens
vires, efficit ut cita
mentem carmine promas.
In mundo minima atque inops,

te distendere maxime
visne implens viridantia
rauco murmure rura?
Non quæris tibi sedula

escam nec laticem vagans:
dici tu potes aere
vesci et luce nitenti.
Nec tu temporis algidi

mæsta incommoda perferens,
nudas et querulas vides
sese flectere silvas.
Nam tu calida iam prius

quam mundus rigeat piger
et sol langueat albulus
nubes inter et imbres
atque ex collibus asperis

torrentes recidant et in
convalles gemitus ferant
longe triste sonantes,
cantum mox cohibens, fugis

ex agris trepidis procul,
nec quisquam videt uspiam
te post, parva cicada.
Quo te fers? Vbinam lates,

dum hiberni rabide fremunt
venti et discutiunt feri
nudatum undique ramum?
[ad indicem]
Carmen c.i. Vetus Pistrinum
Lymphas fulgidulas, prope

currentes agili sinu,
ex ripa tacita vide,
pistrinum imbrice nudum.
Tempus tu repetisne quo,

primo a lumine blandulo,
plures ad tua limina
læti scrupea adibant?
Quot risus sonuere tum

sub tecto placido tuo
clamoresque asini rudes
saccos inter et urnas!
Nunc autem querulæ sonant

tantum fluminis undulæ,
quæ ex cliuo rapidæ fluunt
inter lubrica saxa ;
Auster gramina spiritu

in muris agitat fremens ;
corrosa in tabula micat
subter sole lacerta.
Valvas densa hedera implicat,

quæ fastigia corripit
et circa omnia subnigris
implet cetera ramis.
A mane accipis in cava

mæstas lucifugas aves,
quæ noctu in nemoris coma
gaudent fundere questum.
Sedes horrida sentibus,

mortis squalida tu domus
cum multis dederis cibum
almum tempore prisco!
Sed mors nunc quoque possidet

illos qui celerem ad molam
portavere hilares tuam
flavas undique fruges.
Vndis heu! Similes, cito

quas decurrere conspicis,
illos ordine singulos
mox decedere vita
iam fatum voluit. Super

incultos tumulos, ubi
lassi nunc cineres cubant,
pulchri in gramine flores
splendent, qui prope mitibus

perfundunt loca odoribus,
solis lumine fulgido
verno tempore tacti.
Et ventus bene olens tua

en per fragmina sibilat,
herbas flamine pendulas
flectens saxaque mulcens.
[ad indicem]
4451. …
4452. …
4453. ...
4454. ...
4455. Hisce versibus incipit Iacobi Porcelli (1902-1978) carmen inscriptione De vita et moribus ericii insignitum
magnaque laude ornatum anno 1956º in Certamine Hoeufftiano :
[ad indicem]
Lenta ut lenta palus, Viochora, hic hora moratur.
Arma virosque canant alii vel turben amoris;

te canet, er, humilis reptans mea parva Camena,
Te laudesque tuas calamo celebrabit agresti,
facta viris digna, atque tuum lacrimabile fatum,
Seu vis ‘ericius’ seu mavis iure vocari,
e rostro atque acubus ‘porcellus spiniger’ hirtis.
[...]
Ceu sapiens deserta colis verusque poeta,
parvo contentus, vulgi profana perosus,
ast illo potior quod numquam carmina pandis,
pabula discipulis sumptu præduraque coctu.
Loricatus eques silvas et culta pererras,
nullis insidias adhibens nullisque malignus;
turbæ terribilis tantummodo rite nocentum,
vermibus, erucis locustarumque cohorti,
virosisque hominum damno pestique colubris.
[...]
[ad indicem]
4456. ...
4457. ...
4458. ...
4459. ...
4460. Aliquot Antonii Smerdel (1904-1970) poematia in Rete repperi, quæ infra describo, quorum prius est editum in
carminum libro cui index Urna Parcarum, alterum vero tertiumque, in carminum collectione cuius titulus Pontes
lucentes:
[ad indicem]
Sol in herbis
Sol in herbis lucet,

in herbis teneris.
Ocelli tui sicut dona Veneris
aurea poma autumnalis temporis.
Aves
Tot in sole apricantur

croceæ aves
in ramis arboris
Expectant tepidum ventum
volaturæ
in sinum
futuri veris.
Quid Poesis —
Momentum inflammatæ mentis

raptum ex sinu Fati
ex palma divitis sed fluentis temporis.
[ad indicem]
Hoc quartum pertinet ad carminum librum cui index Vagationes lyricæ :

Umbracula nucis dulcia
ego et cicada umbratici
redeunte æstate sumus solis phanatici.
Hic angulus ridet nobis umbrifer

et cicada cantum lucente sole
alis suis nitentibus incipit:
–Amice
Umbratice
momentum nos habemus brevis Fortunæ
ex sinu Fati raptæ
Amice
umbratice amice
video etiam cupressos
et Parcas venientes
sine filis nobis et nuci arridentes.
[ad indicem]
Hæc carmina deprompta sunt ex libello: De papilionibus.
I. Papilio in flore.
In
flore
solus sedet papilio
circumdatus sole
audiens tantum ventum tepidum
In corde meo sola recordatio
silet
silet oculis lacrimis plenis.
In flore papilio
in sole mea parva recordatio
Ambo serenitate imbuti
ambo
pulchritudine obruti.
II. Præsentia veris.
Induti luce matutina

progredimur tacentes
In naribus nostris
odor recentium glebarum
Ecce
super capita
volant grues
salutantes
aratorem ac bovem segnem
Parva cadunt semina
trementa in sale semina
in sinum glebarum
Expectabunt amplexum tepidum
et solis futuri carmina
in gremio invisibili
cunarum occultarum.
III. Omnia alba
Albus fio in albitudine

Solus in solitudine
repentino consisto
Ex
longinquitate
audio breves versus rivuli
nive obruti
et specto ramos nudos silvarum
Nil nunc audio
Cadunt cæruleæ umbræ de montibus
quas osculabitur mox
labellis stellatis
gelida Nox.
[ad indicem]
Carmen pro mortuis passeribus
Nix omnia obruit

Sole cadente passeres in ramis nudis
cantant canticum solis
Vix audio carmen passerum.
Forsan cantant soli purpureo,
forsan
quia sciunt se morituros
in nocte frigida.
Ecce aurora nitida
iterum per nivem floruit
ut rosa roscida.
Non video passeres in nudis ramis.
En in terra omnes tranquilli iacent

cum gelido carmine solari
in parvo semiaperto rostro.
Nix omnia obruit
anima puerorum vehementer tremuit.
[ad indicem]
Ovidius Tomis
Sedens solus ante casam centurionis

subausculat Ovidius ventos apriles.
Susurri in comis pinorum
ac undæ maris inhospitalis
memorias ei apportant
cum eis alias expergiscentes
triste exilium mæstius facientes
At ille finivit sua Tristia
credens nunc tantum
in phantasia esse lætitiam
dum venti de Roma narrantes
faciunt memorias caras
magis magisque flentes.
[ad indicem]
Visu mirabile
Super mare smaragdinei montes,

sicut pontes,
oculos et cor
ad immensum ducunt.
Digituli ignoti
poesin in nubibus scribunt.
4461. …
4462. …
4463. …
4464. …
4465. …
4466. ...
4467. ...
4468. ...
4469. ...
4470. Traianus Lazarescu (1904-1980) versus aliquot :

[ad indicem]
latina veste induit quos Michael Eminescu romanice exaraverat olim:
Silva, o silvula cara mihi, in præsens quid agis, nam

ex quo te haud vidi, longa dies abiit;
atque ex his terris ex quo sum, silva, profectus,
iamque peragravi multa ego, multa loca.
[...]
Ad stellam
Usque ad hanc stellam mihi nuper ortam

ut ferunt, tam longa via est, ut anni
mille luci hujus fuerint necesse,
nos ut adiret.
Forsan extincta est bene pridem in oris

cærulis, at vix hodie refulsit
visui nostro radii nitentis
lumen amœnum.
Mortuæ stellæ gradiens imago

leniter jam surgit in orbe cæli:
olim erat non visa, hodie videtur,
non tamen exstat.
Sic enim, cum nostra cupido in altam

evanuit noctem rediviva nunquam,
lumen exstincti tamen usque amoris
insequitur nos.
[ad indicem]
4471. …
4472. …
4473. …
4474. ...
4475. Bina Johnsoni (1908-1993) poematia:

[ad indicem]
Cave, canis !
O canis indocilis rerum,

vox numquam faucibus hæsit:
sævitia terruit multos
sed pæne neminem læsit.
Id esse cognoscimus verum,
cum fauces sæviter hiant
inani furore feroces.
Quo modo ceteri sciant?
Luna novella
O luna novella,
es digna fabella
quæ versibus edat
itinera Sputnik
tam ardua ut nictans
Lucifer cedat.
Convenimus hic.
Dum terra virescit,

dum arbor frondescit,
dum æther nitescit
convenimus hic.
Dum tellus vigescit,
dum virga florescit,
dum calor gravescit,
convenimus hic.
Discipuli cedant,
ærumnæ recedant,
magistri procedant,
conveniant hic!
Dum schola silescit,
dum clamor decrescit,
dum cura quiescit,
convenimus hic.
[ad indicem]
4476. ...
4477. ...
4478. ...
4479. ...
4480. C. Arri Nuri (1907-1979) carmina aliquot:
[ad indicem]
Ad Ovidium
Līmātum lepidō currit tibi distichon ictū

ast onerās nimiā compede pentametrum.
Exigis ut versūs sit sōla bisyllaba fīnis,
dēsinere et prohibēs, Nāsō, trīsyllābicē.
Dūra satis rēs est Latiōs conscrībere versūs
et sine inūtilibus sollicitūdinibus!
quārē nē pudeat nostrum concluūdere versum
neu monosyllabicē neu polysyllabicē.
Ad Petronium
Sermonis lepidi te diligit omnis amator

necnon cui vulgi candida lingua placet.
concubitus, rixas, technas nam carmen inausum
mirifica nobis exprimit arte tuum.
surgit amor, dein flaccescit: gravis ira Priapi
persequitur miserum, qui reus usque vagat.
proposita est etiam locupletis libera cena
liberti, quo nil stultius esse potest.
hic rhetor blaterat, nugax canit iste poeta:
et iuvenum mores discimus atque senum.
ostendis speculum turpi sic, Arbiter, ævo,
atque in perpetuum, docte poeta, viges.
E carmine in Stultitiam satura, vv. 349-351
Ride, si sapis, ut pulmonem agitare solebat

Democritus sapiens, edens sine fine cachinnos
haud aliter nam stultitiam compescere possis.
E satura Menippea cui index Vallum Berolinense
Conspecto muro, complectere mente, viator,

quam sit libertas proxima servitio.
Fallitur impavida quisquis negat esse tuendam
cura: ni vigilas, haud mora, servus eris.
Cuius præterea saturæ Menippeæ optimam fecit editionem magister quidam germanus, nomine Gregorius,
hoc præbens mirificum spectamen audibile apud Youtube.
Machinula photographica
Luce ego depingo picturas. Temporis acti
ut vos usque iuvent sic monimenta paro.
[ad indicem]
Arrium Nurum iam senescentem iuvabat itinera maritima suscipere sæpius trans Atlantica litora. Ut otiosas
itineris horas falleret versus ludere solebat Latinos. Hi qui sequuntur mentis quietem beatitudinemque laudant
eius qui mari tranquillo ac sereno placide navigat rerumque naturæ miracula contemplatur.
Nāvigātiō
Mīra quiēs pelagī. Nōn ullīs concita ventīs

æquora fulgescunt; nullīs agitāta procellīs
en, regerunt radiōs Phœbī dē sīdere missōs.
Fūmificam circumvolitat vaga gāvia puppim,
raucisonō poscens strepitū purgāmina nāvis,
circum et lascīvi lūdunt delphīnes in undā.
Quam suāve est, lābī per cærula sēmisopōrum,
lēniter in cūnīs mōtum ... Discēdite, cūræ,
alma quiēs, sēdā cōr atque oblīvia præbē!
[ad indicem]
Epigramma de morbo prostatico
Vrinator eram iuvenis nandique peritus,

iuverunt semper fluminei latices.
Largifluus fuerat iuveni quoque ductus aquai:
prostata prostravit glandula deinde senem.
Quam tumidam exsecuisti cultro, docte cherurge,
Iuppiter Vrios at fautor amicus erat.
Iam scatit, ante reses, iam prosilit amplior unda:
Nurus Anurus erat, nunc Palinurus erit.
Epigramma de lingua hacce quam mortuam credunt
Tu dubio nutas, vivatne Camena Latina.

sermonem Ausonium qui periisse putes?
Num quod Niliaca medicatum est arte cadaver
concipere et prolem progenerare potest?
Auribus atque oculis, sis, utere factaque disce:
Mortua lingua tibi carmina nulla parit.
C. Arrius Nurus
Epigramma sepulcro apponendum
Hoc tumulo claudi claudi scito ossa poetæ.

Claudius an nomen? Non ita: claudus erat.
Carmina qui panxit claudo pede, nunc requiescit
nec iam claudicat is: carmina clauda manent.
[ad indicem]
C. Arri Nuri satira Menippea c.i. Navigatio ad Polum :
E portu Bremensi profectos fortissima nos invasit procella, ita ut in cenatione navis pauci
apparerent vectores. Quorum inter cenam nonnulli, magni sine dubio momenti officii memores,
raptim e cena surgentes citato gressu excesserunt, ampla et squamigeris piscibus esca fuit.
Perendino die, mari satis pacato, navis in parvum Scoti portum adpellitur, cui nomen
Ullapool, unde perpulchrum Lacum Invernium obimus. Pluebat -nempe in Britannia eramus- quod
tamen amœnitatem locorum non minuebat. Immo: quandocumque imbres contimui per triduum
cessant, incolæ de siccitate conqueri solent. Vesperi autem utricularii, tunicas tribuum induti, in
navi stridenti sonitu nos oblectant.
Inde navis ad Thylen insulam (Islandia vulgo audit) cursum dirigit. Cuius ante oram insulæ
complures, parvo inter se intervallo distantes, sitæ sunt, Vestmänner (homines ad occidentem
versi) appellatæ, ubi mirum quid atque omnino insolitum conspicimus. Hic enim, prope Heemoy
oppidulum, nuper (ab anno 1963 ad 1966) nova insula e mari emerserat, quæ
Umboni similis super æquora culmina tollit:

glarea fervet adhuc atque eiectata favilla.
Contendisse tridentipotens hic numen aquarum
Vulcano credas, fraterno fœdere rupto.
Appellant SURTSEY cives terram modo natam
(“Insula Surtis” id est) quia magno pondere molis
comprimitur dæmon hic igneus. -Undique montes
fumant ac lapides multos habet ora molares
(fit lapis iste levis excocto robore pumex).
Vulcani at ne credideris requiescere flammas–
nam nuperrime, anno scilicet 1973, Enceladus seu Typhœus iste denuo vincula quassavit.
Mons enim ignivomus, oppido Hoemoy proximus, subito flagrare cœpit, atque incolæ illius terroris
diu memores manebunt. Nam per aliquot dies
rumpuntur magno flammantia saxa fragore,

manat ad oppidulum flagrans Vulcanius amnis.
Nil retinere valet massam de monte fluentem :
iam scintilla volat, templum iamque ignis adurit –
Pompeiana viris cineres iam fata minantur.
Auxilium sed adest in tempore: maxima classis –
naves et cymbæ, lintres quoque – mille carinæ
evectos portant cives trans æquora tuta.
Fortes interea flammis obsistere temptant
ac –mirum- torrens consistit, paucaque tantum
tecta perusta iacent.
Simplex in pariete pictor
omnia depinxit: ructantem ardentia saxa
montem per tenebras, trepidantes undique cives
atque salutiferas naves ædesque crematas.
In ipsa denique Thyle insula, quam Hecla Mons supereminet, vaporis nube cacumen
velatum, permulti crateres sub glacie perpetua latent atque interdum liquida saxa erumpunt.
Haud aliter mulier tibi frigore capta videtur

-corda immota rigent, torpida tota gelu est-
at necopinato vehemens permotio pectus
percutit atque ardet, quæ gelida ante fuit.
[ad indicem]
Mirati sumus fontes calidos e terra exsilientes: columna aquæ perferventissimæ se tollit in
altum, atque sub specularibus frigori obiectis omne genus holera ac poma –atque etiam arienæ- ibi
crescunt. Adde quod meatus maris calidus maiorem insulæ partem, extremo Borea excepto, lavit,
ita ut portus Reikjavik numquam glacie occludatur, et facile intelleges nomen ‘Island’, i.e., ‘Terra
Glaciei’, minus aptum esse.
Inde autem ad circulum poli atque Spitzbergen insulam (quam Svalbard appellant
Norvegienses) cursum tenemus. O rem mirabilem et quæ animum vehementer moveat: sol neque
oritur neque occidit, sed lumine perpetuo lucet. Iosuam alterum sidus ut staret iussisse credideris.
Ibi vectores baptizati sunt –ego quoque cum uxore et filiola- sed ab ‘Neptuno’ acolythisque eius,
quod magna cum hilaritate peractum est.
Iam per crebra fragmenta glaciei, atque illa permagna, navis pedetemptim, ut ita dicam,
progrediebatur, donec ad marginem glaciei sempiternæ perventum est –mille fere chiliometra a
polo. Frigus ingens exhalabat vallum glaciale, quamquam sol lucidus clarebat.
Stat mare captivum, glaciei compede vinctum,

aggeris atque instar moles se tollit in altum.
Vitrea massa micat, crystallina. Non color unus
sese offert oculis: vario splendore coruscat
nam glacies: viden ut Thaumantidos ommicoloris
educit cunctos lumen solare nitores.
Cæruleas cerne in glacie viridesque cavernas,
purpureusque rubor nitet hic, albedine tinctus
en, radians adamas vel fulgens luce smaragdus.
Deinde insulam Svalbard repetimus. Cuius maxima pars deserta est, fodinis carbonis
exceptis, quarum pars Norvegiensium, pars Russorum est. Ad mille incolæ Norvegienses, duo
milia Russorum ibi habitant: utriusque gentis plerique stationes meteorologicas administrant.
Nos vero in sinu omnino deserto scaphis ad oram vehimur, ubi nautæ iam “thermopolium”
exstruxerant. Perna tarandri in verubus torretur, crebris potationibus indulgetur: hilares horas
aliquot ibi degimus.
In eodem sinu, paucas ante hebdomadas, turistæ (ut ita dicam) tabernaculum struxerant.
Noctu unus eorum, fremitu quodam expergefactus, exiit atque ilico ab urso raptus est. Frustra
ceteri, quippe inermes, misero succurrere temptarunt: ursus cum victima fugit,
atque ursus sævus miserum mandebat homonem.
Caligæ tantum postea repertæ sunt, quas, e cummi factas, ursus respuerat.
Nos vera nullas fera vidimus, sed avium tantum omne genus, quarum myriades, legibus
nunc protectæ, ibi nidificant.
Ad partem septemtrionalem insulæ provecti vicum exiguum visimus, cui nomen ‘Ny
Alesund’. Ibi diribitorium epistularum proximum polo situm est, cum statione radiophonica
coniunctum. Summo boni turistæ officio fungimur, chartulas imaginibus ornatas atque sigillo
publico percussas ad familiares mittentes. Ad viginti tantum viri per totum annum illic manent, et
illi scientiarum pervestigationi dediti –geologi, oceanographi, meteorologi, quibus hieme duo
menses omnino sine solis lumine degendi sunt-. Desunt autem mulieres, quare pax cum
tranquillitate illis obtingit.
Prætervehimur deinde oram vastam ac desertam. Hic inter rupes arduissimas, præruptas
atque inaccessas, campi conglaciati usque ad mare verguntur: unde per æstatem glacie
aliquantum tepefacta fragmina ingentia in undas devolvuntur. Mons “vitulum peperisse” dicitur.
Quorum pars modo minima videri potest, longe maior sub mari latet. Quare montes isti natantes,
cum fluctibus ad meridiem propelluntur, navigationi insidias ac periculum minantur.
Inde Promontorium Boreum petimus, non longe ab vico parvissimo piscatorum sito, ubi
Lappones, vagi nomades ante, iam domicilia sedesque possident.
Cum vero navis turistica in portum parvum se recepit, anūs vestem gentis indutæ
munuscula asportanda vendunt; parvæ autem puellulæ, hæ quoque varicoloribus Lapponum
vestibus ornatæ, palmas, heu, porrigunt quandocumque imaginem lucis ope depingi cupimus. Viri
autem ac pueri, ut mihi videtur, tali modo propalam se exhibere dedignantur.
Malleocastrum (Hammerfest) deinde adimus, urbem quæ polo proxima est. Cum iam
polo proximam insulam, proximum diribitorium cursuale, vicum proximum, proximam urbem
visissemus, per iocum -venia tua, lector castissisime, liceat- rogo ubi fornix polo proximus situs
sit; non sine sale Norvegiensis quidam “Illic”, respondit, “ubi navis turistica vehitur.” In navi
iterum grex laographica, Norvegiensis scilicet, cantibus choreisque mirum in modum vectores
delectat.
Porro de sinibus, qui longinque in terram insinuantur, de urbibus antiquis, de totius
regionis pulchritudine permulta dicenda forent, nisi te, lector benevole, ne fatigem verear;
ceteroquin in carmine supra memorato iam multa descripsi.
Vos autem, qui tempus feriarum in ardentibus sub sole æstivo partibus sudantes atque
nimio æstu enervati degere soliti estis, considerate
esse operæ pretium mitem Borean quoque adire.
Annotationes:
1. Reykianes; cfr. Svenonius (=Sveinsson, B.): Historica de rebus Islandicis relatio, ed. J.
Benediktsson, ‘Two treatises on Iceland from Seventeenth century’. cap. 10: ... non
procul promontorium australe Reykianes ignis erupit. (Ijsewijn, epist. 21 X 1977).
2. Latine dicuntur Acuti montes sive Terra montium acutorum. Red.
3. ‘De sole non occiduo in carmine nostro c(ui) t(itulus) “Iter ad Septemtriones”, egimus.
4. Liber Iosue, 10, 12-14.
5. Cfr. Vox Lat. 20/1970 p. 47-50: Turismi vocabula quædam a scriptoribus Ecclesiasticæ
Curiæ Romanæ proposita. Ibidem p. 48: tūrismus, -ī, m., tūrista, -æ, m.(f.), tūristicus-a-
um. Cfr. Latinit. 21 (1973) p. 27-28 (=Vox Latina 32/1973 p. 38): periēgēsis, -is, f.,
periēgētēs, -æ, m., periēgēticus-a-um.
6. Photochartula cursualis: Spitzbergen, Svalbard (Nordkapp, 4.8.1977 : N.Lat. 71º10’21”):
Ad chiliometra M proximi polo –ubi ursus nuperrime turistam devoravit- e suavi animi
motu te, amice, omnesque sodales salutamus. Tempus satis mite est, dies perpetuus,
mare placidum. Tu, carissime, cura ut valeas. C. Arrius et Rhoda.
7. Enn. frg. 141: Vulturus in silvis miserum mandebat homonem.
8. de quo in supradicto carmine egimus.
9. parvissimus apud Varronem, Lucretium, et alibi invenias.
10. laographia, folklore, vide Bacci. ‘Folklore’, quamquam vox Anglica in omnes fere
linguas recepta est. Cum Latine scribimus, nihil obstare credimus, quominus voces
Græcæ adhibeantur, præsertim cum pleræque scientiæ sermone latino hodierno, sicut
iam antiquo, taliter designentur, velut ex. causa philosophia (latine: sapientia),
astronomia, mathematice (vel mathesis) et sescentæ aliæ.
11. Cf. Koch, Georg Aenotheus: Deutsch-Lateinisches vergleichendes Wörterbuch der alten,
mittleren und neuen Geographie. Leipzig [Hahn] 1835, p. 193: Norwegen, Nerigos, -i
(+). Norvegia, -æ, - Norrigia, -æ, - die Einwohner (incolæ), Norvegi, -orum. Adi.
Norvegicus-a-um.
12. Litteris sollemniter (die 30 m. Oct. a. 1977) datis C. Arrius Nurus, cooperator noster (id
est: sodalis consociationis cui nomen Vox Latina), vir maxime illustris idemque
professor doctissimus scientissimusque litterarum Latinarum (non solum antiquarum),
vocatione nominationeque honorificentissima in Vaticanum Opus Latinitatis Fundatum
nuper constitutum cooptatus et accitus est. Ei, quem huius rei gratia votis omnibus
prosequimur, multimodis congaudentes, cum sit de Latinitate optime meritus,
congratulamur.
[ad indicem]
4481. …
4482. …
4483. …
4484. ...
4485. Silvestris Koprivæ (1908-1991) carmen ad anniversarium Crucis Rubræ :

[ad indicem]
In campo pugnæ prope Solferino cruentæ
ecce viator stans incomitatus adest
desperatioque ex oculis ostenditur eius,
pectora solliciti trux premit ima dolor.
Quo fert conspectus, cernuntur vulnere læsi,
Corpora cæsa iacent quadrupedum atque hominum.
Fracta vides tormenta metallica scissaque signa,
currus destructos, gramma sanguinea.
Miles non est amplius hic, hic est homo tantum,
ictum cuius abhinc est nota vulnere cor.
Ecce tegit Dunant Henry sibi lumina palma,

corvos cædentes vulnera ne videat.
Clamores resonant terra cæloque tremendi,
cum corpus læsum cumque manus trepidant;
iactantur sine vi frustra clamantque vocantque
læsi vulneribus, verum homo nullus adest.
Quævis usquam parvula avis queritur miseranter,
chordis gramineis tristiter aura strepit.
Iunius in campum sol lucet terrificantem,
en corvi volitant mors sua sceptra tenet.
Hic homo adest nusquam clemens? Homo, scutor, ubi sis,
cum frater moritur, quæro gemens, ubi sis.
Non, homines, est cor vestrum surdum rigidumque.
Haud est! Nempe ibo quærere vos egomet...!
Horribili tum Henry Dunant in mente videbat
hora mille bonas mille manusque pias:
usque manus hæ præstabunt clementer amorem,
Crux in vexillis rubra feretur ab his.
[ad indicem]
4486. ...
4487. ...
4488. ...
4489. ...
4490. Josephi Jiménez Delgado (1909-1989) commentatio de Michaele Antonio Caro :

[ad indicem]
Notum vobis est per Palæstram Latinam ingenium Michaelis Antonii Caro, Columbiani
poetæ clarissimi. Neque tantum poeta, sed et grammaticus, philologus, philosophus, rerum
scriptor, dissertissimus rhetor et orator, ingenio acri censor, lege peritus; immo civis strenuus, vir
amplissimus atque in Columbiana Republica ad summum honorum evectus. Cujus igitur cum tanta
sit acuminis et humanitatis fama, consentaneum visum est, ejusdem suscitare memoriam, his
maxime diebus, in quibus prima ab ipsius nativitate centenaria commemoratio decurrit.
Jam vero, quid in Caro nostro laude et admiratione dignius? Numen poeticum, rara
facundia, numerosi variique versus, labore ingenioque parta carmina, an faciles et frequentes
versiones sive latinæ sive hispanicæ, lepidæ narrationes, luculentæ orationes, scientifici tradatus?
Difficile sane dictu.
At numerosus noster Caro non tantum fuit scriptor facundus et vates excelsus, sed quod
magis est, strenuus in Republica rector. Unde in eo mirum in modum consociati sunt Mars et
Minerva. Minerva, quia re vera litteris doctrinaque omnibus fere sua ætate præstitit fuitque inter
clariores clarus, ut vix ex. gr. dici possit quis cui præfuerit, vetiezolanus Bello, an Caro
Columbianus. Martis quoque partes egit cum adversus inimicos, non in castris, sed in republica,
leges et traditiones patrias vindicavit.
Contra hostes Hispaniæ, Matris egregie, non semel tantum, dimicavit; ideoque anno 1896º
magna cruce Elisabethis Catholicæ reginæ donatus est.
Sed dum hæc omnia gerebat, loquaces musæ poetæ nostri ludebant. Neque enim in ipso
rerum publicarum strepitu et voragine tacebant, sed “velut amnis monte decurrens, imbres quem
super notas aluere ripas, fervet immensusque ruit profundo ore”, dives vatis vena currebat et
desiliebat. Fractum igitur in Caro nostro dixeris effatum illud “silent inter arma Musæ”.
Carmina finxit latina, carmina latina in hispanum vertit plurima, recentium auctorum,
neque tantum hispanorum, in latinum eleganter transtulit.
[ad indicem]
Doctam scripsit Iosephus J. Delgado commentationem De Hugone Henrico Paoli clarissimo scriptore et
poeta latino :
Omni laude cumulatus, Hugo Henricus Paoli, vir humanitate, ingenio, litteris, claris virtutibus
præditus, VII Kal. [Decembres], superioris anni MCMLXIII, Florentiæ, ubi natus erat, sine strepitu, ne
suis molestiam afferret, repente vitam amisit. Domesticis tamen et amicis magnus dolor fuit; nam,
quamvis eorum animus jam pridem supremum ejus vitæ casum præsagiret, eumque viderent —ut
sapientem— animo forti moriendi necessitati æque annuentem, tam cito tamen mors et improviso ei
obrepsit, ut post fatum omnes eum amārē lugerent. Luget uxor virum, liberi patrem, socii et discipuli
ubique terrarum degentes magistrum et amicum; lugent docti professores suavissimum collegam,
luget Florentina tellus præclarum filium, luget Italia tota eximium poetam, lugent denique latinæ
litteræ earum celeberrimum cultorem 1.
Lenitudini sit omnibus et medelæ tanti viri clara merita virtutesque recolere; ipsius enim
exemplorum recordatione facile dolor lenietur et ad ejus vestigia persequenda omnes trahemur. Pauca
igitur afferam de vita, de editis operibus, de virtutibus, quibus desideratissimus noster Hugo ornatus
erat.
De ejus vitæ cursu
Hugo Henricus Paoli natione, moribus, ingenio Florentinus, jam puer, sed præsertim adulescens,
tanto studio humanioribus litteris vacavit, ut futuram ejus gloriam clarumque nomen tum magistri
tum sodales divinarent. Atque revera, sensim sine sensu ipse, proprio Marte, non tantum primam et
secundam institutionem feliciter superavit, sed etiam supremos in universitate gradus maxima cum
laude adeptus est. Ubi primum laurea in litteris anno MCMVI Florentiæ insignitus est, græcis mox et
latinis disciplinis in scholis Mediæ quam dicunt Institutionis operam dedit. Deinde vero, postquam in
Urbiniana universitate, anno MCMXVIII, laurea in utroque jure ornatus est, et classicas disciplinas et
juridicas simul explicavit, primum Florentiæ in studiorum universitate jam ab anno MCMXXV, quam
ipse piissime coluit et labore scriptisque illustravit, deinde Genuæ annis MCMXXXVIII-MCMLIV,
demum iterum Florentiæ usque ad expletum septuagesimum ætatis annum.
In erudiendis adulescentibus, quod munus ipse florente adhuc ætate susceperat, usque ad
emeritam missionem acceptam, sine ulla fere temporis intermissione perseveravit; pauci tantum
excipiendi sunt anni, in quibus, propter Italicæ rei publicæ varios casus et eversiones, per diversas
Europæ regiones exul vagare coactus est. Qua vero tempestate, quamquam multa eum passum, multa
quoque didicisse constat et de rerum et de personarum condicione et fortuna et de ipsis disciplinis quas
ipse in Florentina universitate cœperat docere. Numquam optima spe destitutus, sed sua semper sorte
contentus, tam æquo animo omnes exilii molestias pertulit, ut numquam a litterarum et juris studio
desisteret, immo exilii otium tam sapienter adhibuit, ut majore, si posset, ardore classicis litteris
vacaret et in scriptoribus et poetis totius Europæ perscrutandis et interpretandis dies noctesque
consumeret.
Dum Parisiis et Bruxellis præsertim moraretur, ingenio quo erat candido et acuto præditus, multos
sibi optimosque conciliavit amicos, quos in posterum grato animo semper coluit. Ea vero tempestate,
opus De senectute conscripsit, quod postea, anno MCMXLII, Florentiæ, in ædibus Sansoni, sub
commenticio Anonymi Namurcensis nomine, primum edidit. Lepida est et festiva tractatiuncula, in
qua, Ciceroni, quasi per jocum, contra dicit negatque senectutem esse jucundam. Opus est magni
momenti, non tantum ex re rationeque et via, sed etiam quia in ejus præfatione auctor, quæ tum
temporis sentiret quæque faceret, aperte patefacit. En tibi, lector, hæc nonnulla ex præfatione sumpta
verba:
“ Quo diligentius, lector humanissime, certior fias, unde mihi in mentem venerit ut ignotam
hanc tractatiunculam divulgarem, vetus est mihi memoria repetenda peregrinationis cujusdam,
neque brevis neque injucundæ, per Belgicas urbes. Cum igitur Bruxellis diu essem moratus
proficiscendique consilium in dies differrem, quo, quamquam caritas patriæ me ut Italiam
reviserem impellebat, ab amicis, quos multos apud Belgas habeo eosque summa familiaritate
conjunctos, multa orantibus detinerer, persuasit mihi quidam (quis ille fuerit e memoria excidit)
ut Namurcum proficiscerer, nobilem ibi bibliothecam visum ab Jesuitis patribus diligentissima
cura adservatam … Parui admonenti atque, paucis diebus intermissis, Namurcum petii…
Postquam, ut inter peregrinos solet, multa de variis rebus disseruimus (rogabant enim qui essent
Italicarum rerum status, quæ condicio studiorum, qua ratione discipuli Latinam linguam in ludis
discerent; ipse contra, percontando atque interrogando, illorum de nostra gente opinionem
elicere conabar), in bibliothecam tandem me adduxerunt... Zotheculam ingressi sumus. Di boni,
armario patefacto, quam multa, quam pretiosa, quam incredibili ac nova arte confecta volumina
ille protulit! Longum est omnia enarrare...
Liber alter manuscriptus erat litteris longiusculis subtilissimo ductu exaratus... Inscribebatur
De senectute; Ciceronis opusculum putavi, jamque manu removeram, quo cetera attentius
inspicerem, cum comes ille meus:
— «Quin legis aliquid?, inquit; majore fortasse consideratione liber iste est quam putas».
In manus igitur resumpsi... — «Nemo adhuc librum edidit?, quæsivi».
— «Nondum, inquit, quod quidem sciam».
— «Licetne attentius legere atque, si tanti esse videatur, typis imprimendum curare?».
— «Licet, inquit; quin etiam... Liber tuus est, dono tibi habe».
Gratias egi quam plurimas... Ubi primum Bruxellas in diversorium meum redii, librum
attentissime legi... In extrema pagina scriptum erat:
— «Liber explicit De senectute, quem M. Tullius Tiro, Ciceronis libertus, composuit, qui, cum
idem ac patronus de ceteris rebus omnibus sentiret, se hac in re ab illo discrepare apertissime
semper fassus est, quod senectutem potius vituperandam atque deprecandam quam laudibus
extollendam putaret.”
Hac ficta narratione et lepida fabula ipse singulari modestia opus sui ingenii celare curat; sed cum
anno MCMLXII illud iterum edidit apud Felicem Le Monnier, se illius esse auctorem aperte profitetur.
Tum vero Hugo noster scriptor evenerat in Italia et extra Italiam fama inclita haud parva.
Amicorum et familiarium gaudio receptum, eum, anno MCMXXXVIII, iterum in Italia videmus, et
primum quidem in Genuensi universitate litteras latinas docentem, postea vero ab anno MCMXLIV,
Florentiæ et classicas litteras et jus atticum magna alumnorum laude et frequentia interpretantem.
Aliarum rerum omnino alienus, se totum fungendo docendi muneri pro discipulis devovit, quos semper
maxime dilexit et a quibus stipatum sæpe videres; infans cum infantibus factus, adulescens cum
adulescentibus. Plurima exstant ejus ingenii et laboris testimonia in operibus et carminibus variæ
indolis his annis editis. In carmine ad collegas Januenses exilium suum meminit his verbis:
“Mæstum me quondam fractumque dolore recenti

Collibus excepit Janua pulchra suis,
Janua, luce dies quæ circumfusa per omnes,
Spectat, marmorea mole superba, mare.
Exulem ab urbe mea me tunc solata benigne
Adloquiis, natum mater ut alma, piis,
Tempore quo mater, truculento prona tyranno,
In mærore meo dura noverca fuit,
Pacem, quod miseris unum solet esse levamen,
Hos inter cives obtulit illa mihi.”
Sed ejus fama nomenque magis in dies crescebat. Unde nihil mirum si præcipuæ in Europa
universitates Hugonem nostrum requirebant, ut doctrina et ingenio quo pollebat clarissimo, magistros et
discipulos doceret atque illustraret. Difficile sane est omnes nunc universitates numerare in quibus,
vertentibus annis, de linguis classicis et præsertim de jure attico et de rebus institutisque græcis et
romanis disseruit; constat enim eum lectiones varias explanavisse Romæ (1939-1940, 1949-1950),
Bruxellis (1946), Friburgi (1947-1949), Amstelodani (1947), Œniponte (1948), Lutetiæ Parisiorum (1948-
1956), Barcinone (1951-1953), Berolini (1951-1954), Cataniæ in Italia (1954-1955), Patavii (1955) et alibi.
Ipse grato animo in carmine ludicro ad collegas Belgicæ Societatis memorat his verbis:
“ Tum vero incipio peregrinans ire per orbem,

Belgica terra procul sive Batava vocat,
Vidulo et inclusum circumportare Solonem,
Cecropias leges sedulus usque docens,
Accipit Amstella, urbs pulcherrima, doctaque Leida,
Bruxellæ fiunt altera pæne domus;
Alma Lutetia me dilexit, lumine fulgens,
Nec minus Arno unquam Sequana carus erit,
Ac dedit in campo mactandos cernere tauros,
Explico dum leges, urbs Catalaunia mihi.
Friburgum, Basilea mihi quam sæpe recurrunt,
Monticolarum urbes, Bernaque cincta nive!
Vos quoque Francones Erlangensesque sodales,
Longos post menses ut memorare juvat! ”
Atque re vera præterire nequit Hugo noster Erlangenses sodales et universitatem, ubi et sapienter ipse
docuit et magistrorum consensu et plausu, Doctor honoris causa renuntiatus est.
Cum vero eo fama crevisset ut ipse non tantum magister summa doctrina excultus præstaret, sed
etiam calidus orator et poeta egregius undique haberetur, ætate jam provectus, ad omnia fere fausta
celebranda intra et extra fines Italiæ invitari cœptus est. Unde factum est ut nullus fere doctorum cœtus
his superioribus annis fieret, nulli docto viro honor concreditus, nullus denique lætus dies fere
commemoratus, quin Florentinus vates arcesseretur ut inter pocula, de re quæ ageretur, carmina latina
caneret. Inde illa præclara carmina convivalia, quæ omnium semper admirationem suscitabant et propter
ingenii vim aciemque et propter sermonis copiam et elegantiam. Nonnulla horum carminum in volumine
congesta sunt, quod amici et miratores Hugonis Florentiæ edendum curarunt, ut magnum exstaret
clarissimi hodiernæ ætatis poetæ latini monumentum.
Qui anno MCMLVI Avennico de lingua latina instauranda primo conventui adfuimus, vix
admirationem continere potuimus et gaudium, cum in splendido candelarum convivio in ampla
Pontificum aula habito, Hugonem poetam audivimus extemporalem quoddam carmen recitantem, in quo
civitatis præteritam gloriam memorantem una cum futuræ linguæ latinæ fortuna hæc verba aures
permulcebant:
“Me, Provincia, quis tua rursus ad arva reduxit,

Mite sub hoc cælum, terra beata, tuum,
Ostentans veteres ubi surgit Avennio turres,
Ars metuenda olim Pontificum domus,
Ad ioca quæ cecinit digna voce Petrarca.
Cursu quæ lambit Sorgia lenta suo?
Inter et hos colles, dilecte Capelle, sodales
Junxit quos hodie lingua latina vetus,
Pocula dum fervent, fraterno corde saluto,
Ipsum dum profert omina fausta merum.”
Neque silendum quanta animi fortitudine labores ærumnasque, quibus vita humana abundat,
pertulerit. Ipse sponte patriam reliquit ut exul per Europæ fines vagaret. Petro Florentino aperte
fatetur:
“ Qua nil dulcius est patriam nunc, Petre, reliqui

Annos jam multos exul in urbe mea.
Advena factus eram, turba dominante nothorum:
Corvis in nigris plectitur albus olor.
Ingenuos semper cives odere metœci,
In patriaque sua nemo propheta fuit.
Olim quæ misero Florentia dura negavit,
Mater ut alma, mihi Janua sponte dedit.
Florentina fuit virtus odisse tyrannos,
Turpes mercedes lucrificumque jugum. ”
Sed eum numquam actæ vitæ piguit; e contra illius memor, sine ægritudine, ita carmine cecinit;
“ Non me, si cursum conor remeare peractum

Vitæ, quam duram fata dedere, piget ”
Quod tamen non obstitit quominus anno MCMXXXVIII in morte filii natu minimi, quem in primis
diligebat, virum tam æquo animo præditum et plerumque festivum, tam in suis quam in aliorum
casibus, eum videres secum ipsum amare colloquentem lacrimasque illas quas diu abdiderat secreto
effundentem. In carmine, cui index est «Annorum cohortes», hoc fatum commemorare nequit; innuit
tantum:
“ Tristior ac quantum tulerit mihi sexta doloris

mens percussa malo vel memorare vetat.”
Tam alte sentiebat Paoli ut, quamvis ceterum compos sui esset, interdum animi sensus continere
nequiret nec eos verbis exprimere, sed lacrimis. Quid mirum igitur si Hugo Henricus Paoli suorum
animos et amicorum —quorum magnum numerum ubique terrarum recenseres— amore,
consuetudine, suavitate sermonis et affectuum, sibi omnino devinxerit. Itaque, cum recens fere
octogenarius, meritis onustus cedidit, omnes ejus casum lugebant et præclara ejusdem merita
laudabant. Paucis abhinc annis Rei publicæ Italicæ Præses, ob ejus inclita merita et assiduos labores
in tradendis disciplinis, aureo doctorum numismate primæ classis sollemniter eum decoraverat.
Neque immerito, cum tot fuerint tamque præclara opera ab eo edita et tanto amore atque studio
litteras fovendas curaverit.
[ad indicem]
II. De Hugonis H. Paoli editis operibus.
Omnia et singula recensere clmi. poetæ Paoli opera, conscriptiones, carmina, opus majus esset
quam paterentur vires et folia horum commentariorum caperent. Qui singulari quadam mentis
sagacitate et versatili acumine fuerat præditus, quique diu multumque pluribus disciplinis vacaverat,
plura attigit antiquorum cacumina, et de græcorum romanorumque vita, moribus, institutis multa
assidue cogitavit et scripsit. De scriptoribus quoque tum antiquis, tum recentioribus, tum hodiernis,
tam multa perquisivit tamque perspicue explicavit, ut eorum recondita ac fere secreta ante oculos
projecta ab eo diceres: cubicula videlicet, epulas, tabernas, ludos, mercium inter gentes commercium,
puerorum et adulescentium apud magistros institutionem, connubia, publica et privata judicia,
funera, laudationes, cet.
Sed, præter antiquorum vitam et disciplinam, atticorum præsertim jus legesque Hugo apprime
calluit, qui, cum esset hujus rei maxime peritus, multa de his rebus omnium plausu vulgavit atque de
eisdem sæpissime disseruit. Cum vero aperte comperisset quantum ad antiquorum jura recte
interpretanda classici scriptores opis ferrent, eis perlegendis atque evolvendis maximam operam
dedit. Unde usque ad extremam ætatem eos scriptores, comicos præsertim, legebat eorumque fabulas
interpretari conabatur. Ex operibus quæ ad infimam paginam affero, facile perspicies quanto animi
ardore et diligentia sese dederit ad ea evulganda quæ ad atticorum jus publicum et privatum
pertinerent. Ipse Paoli in carmine ad amicos Hispanos palam de amore et cultu legum loquitur:
“ Me cupientem ad vos cupiens Florentia misit

Adsuetum leges tradere Cecropias:
Urbs legum impatiens veteres amat improba leges,
Urbis me fateor moribus esse meæ.
Qui legesque suas odit laudatque remotas,
Quid nisi Tuscus erit? Solus an ille sapit?
Adduco comitem qui quondam rexit Athenas:
Attica jura Solon condidit, ipse colo.
Me sequitur tacite venerabilis umbra Solonis,
Semper quam statui carpit et ille viam. ”
Philologus emunctæ naris, in græcorum romanorumque scriptorum evolvendis et explanandis diu

multumque versatus, numquam aliorum somniis fabulisque indulsit, sed omnia ipse doctrina et
documentis comprobare satagebat, priusquam in libris reciperet aut discipulis in scholis traderet.
Plura exstant opera hujus rei assiduique laboris testimonium.
Neque antiquos tantum scriptores investigavit; recentioribus quoque vacavit in eosque incubuit,
omnem Latinitatem amplexus, et quam viri ætatis illius, in qua litteræ restitutæ et quasi renatæ
dicuntur, coluerunt, et quam scriptores qui “macaronici” sunt dicti adhibuerunt et festive
propagarunt.
Eam quoque Latinitatem ipse attente investigavit et de ipsa judicium tulit. Immo et scriptores qui
hodierna ætate lingua latina in Italia usi sunt ad cogitata sua sensusque exprimendos, magna cura
legit ut de ipsis sententiam proferret.
Sed Hugo Henricus Paoli in libris edendis ad scholam ordinatis unus inter omnes eminuit.
Adulescentulorum enim commercio et societate devinctus, quibuscum plus quinquaginta annos in
Lyceis et Universitatibus magna cum familiaritate egit, ad eorum mentes informandas et erudiendas,
plura opera edidit, in quibus doctrina præceptis didacticis et hodiernæ pædagogiæ maxime aptatur,
utpote a viro conscripta qui, pueris assuefactus, optime sciret quæ pueri et adulescentes sentirent
quidve cogitarent; unde fit ut opera in puerorum commodum a Paoli conscripta, sive sint didactica
sive festiva, semper aptissima sint et ab omnibus accepta, cum videlicet ad animos relaxandos
sapienter in eis utile dulci misceatur.
Ejusdem vero scripta didactica neque pauca sunt neque parvi momenti, ita ut maxima eorum pars
semel iterumque edita sint. Eminet tamen inter opera didactica —meo quidem judicio— opus cui index
est Scriver latino. In eo enim magister Paoli, quas doctrina et usu perceperat artis regulas, quasque
discipulis sapientissime proposuerat, ut latine loqui et scribere possint, eas paucis verbis, sed pluribus
illustratas exemplis, omnibus ediscendas tradit. Sunt etiam a clmo. v. Paoli opera festiva sive carmine
sive soluta oratione conscripta. Liceat tantum hæc pauca memorare: Musa Jocante, Ænigmata, Versus
diabolici aliique lusus, quæ carmina varia continent quibus puerorum animi relaxentur et in scholis a
curis et lassitudine avertantur. In eis auctor vim sui ingenii quasi per jocum patefacit. Sed soluta
oratione nonnulla quoque opera edidit in alumnorum commodum, in quibus magnam etiam ingenii
aciem perspicies; sunt, ex. gr., opera quibus indices: Fabellæ tres, varius libellus, Indorum sapientia,
Pinoculus latinus.
Sed omnibus forte præponendum sit parvum De senectute opus, de quo jam antea mentionem feci.
In eo Florentinus scriptor, Ciceroni quasi repugnans, disputat lepidis verbis et sententiis de gravibus
senectutis incommodis, sed sub illis lepidis verbis multa invenies quæ ad seria cogitata ducunt.
Pro pueris et adulescentulis alia quoque opera scripsit, quæ narrationes, fabulas, curiosa et jocosa
continent, vel proprio Marte inventa vel in latinum ex aliis linguis conversa; quorum in genere est in
primis narratio quæ Ciceronis filius appellatur, bis millesimo vertente anno a Cicerone nato,
primum edita. Hæc narratio aptissima est ut in scholam inducatur ad cultum vitamque Romanorum
rite cognoscenda, cum re vera mores et instituta populi romani tam publica quam privata sermone
simplici simul et imagunculis illustrentur.
Neque præterire possumus alia Paoli parva opera, quæ pueris in deliciis sunt, ea videlicet in quibus
eleganti sed simplici carmine fabulæ pueriles, festivæ historiolæ, puerorum facinora et malefacta
enarrantur; opera sane haud magni molis sed haud parvi laboris, quamvis plerumque agatur de
scriptis tantum in latinum conversis. Auctor ipse rei difficultatem his verbis confitetur:
“ In his ænigmatibus convertendis duplici me necessitate adstrictum videbam, nam et

peculiare illud quod in hoc carminum genere eluceret servandum erat, neque tamen jejunius
aliquid nimis a latinis exemplaribus abhorrens par erat proferre. Utrumque igitur, quod res ipsa
postulare videbatur, me adsecuturum speravi, si libertate quadam usus, in iis dumtaxat quæ
ornandi causa addi possent, id curiose ac diligenter servassem quod in inveniendi genere
illarum nationum proprium et domesticum esset. Nimis fidus interpres esse nolui; neque tamen
omnia variare ac miscere fas mihi putavi: quænam adjunxi, nonnulla immutavi, nihil dempsi.
Vernacula illa festivitas, quam singula carmina argute exprimunt, ne in alienum sermonem
tradita languesceret summa ope elaboravi. Num id adsecutus sim, ipse judicabis, lector; me non
parvi laboris opus adgresum esse illis quidem manifestum fiet qui aliquid simile temptaverint .”
Sed absque ulla dubitatione, gloria maxima Hugonis nostri carmina latina erunt; ipse enim
«latinorum versuum scriptor fuit elegantissimus» et poeta latinus, qui «viva, vivida, vigentia
carmina» finxit; hæc vero carmina prius hinc illinc vulgata et a doctis viris probata et laudata, nunc
amicorum cura et expensis in eleganti volumine collecta sunt, quod auctori sit monumentum ære
perennius.
Ceninit non vetusta tantum et obsoleta, sed recentiora et hodierna. Tanta in eo fuit personarum
copia rerumque varietas, tot lyræ sonus, tot modi sive acuti sive graves sive varie mixti, ut classicis
poetis latinis æmulum eum diceres et quasi æqualem. Ejus Musa et conviviis et amicorum nuptiis non
sine salibus aderat, et amicis mæstis solacium præbebat, gratulabatur lætantibus; neniolis eorum
funera celebrabat festivisque carminibus natales recolebat. Carmine præterea Hugonis Musa
præteritarum rerum memoriam revocat, narrat fabulas, dulcia loca commemorat, omnia carmine ita
canit ita effinxit, ut forte nemo sit hodie qui argutius et elegantius latine de rebus tam variis carmina
pangere possit. Interdum ex tenui rerum eventu poeta initium sumit atque argumentum. Neque facile
est de re minima sublime carmen efficere. Sæpe sæpius quo leviora canuntur eo majore vi poetica et
flatu opus est. Hujus rei exempla habes clariora in LXX apophoretis, quæ festivus Paoli anseribus
donanda scripsit, eis nempe qui quotannis Florentiæ ad læta symposia conveniebant societatis quæ
Universitatis discipuli mira ingenii sollertia condiderant et “Ordine della Penna d'Oca” vocaverunt.
Antonius Card. Bacci Hugonem Henricum Paoli argutissimum poetam appellat versus proferens quos
ille de cucurbita scripserat et inter apophoreta numerantur:
“ Doctorum in regno si forte cucurbita crevit,

Inspiciunt dubii num queat esse caput.”
Etiam, cum Paoli ad Hectorem Bignonem, virum doctissimum suique familiarissimum, ægrotum,
se contulisset, ejusque birotam pulvere obtectam in angulo domus vidisset, hos versus epigrammatica
vi non carentes neque ingenio, sponte protulit:
“ Si bene, si semper cupis, Hector amice, valere,

Ne birota, ut cerno, langueat intus iners;
Quam si rodendam pulvis susceperit ater,
Nec bene erit miseræ, nec bene, crede, tibi.
Torpescente diu cyclo torpebis et ipse,
Servabit vires optimus ille tuas.
Pharmaca sperne, precor totamque Hippocratis artem:
Ut recte valeas, illa valere jube.”
At jocosa Florentini vatis Musa epica fastigia interdum attigit; ita, ex.gr., in carminibus illis, quæ
Vox Isargi inscripsit, in quibus, dum Francisci regis oppidum ejusque notissimam silvam describit,
hominum pugnas bellaque condemnat et ad firmam pacem invitat; vel in mirifico illo poemate, cui
Mortuorum saltatio nomen eat, in quo auctor —in metricis artificiis rite jam exercitatus—, difficilibus
galliambis exprimere conatur, quod ipse Saint-Saêns in lingua vernacula mira quadam symphonia
expresserat.
Longius quam par est hæc disquisitio protraheretur, si de singulis Paoli carminibus judicium
proferre vellem. Maxima eorum pars, in eleganti volumine nuper collecta, Florentiæ apud Le Monnier
bibliopolam veneunt. Desunt tamen in illo volumine quæ ab anno MCMLXI pepigit carmina, nec pauca
quidem nec parvi momenti, præsertim novissimum illud In limine leti, in certamine ad Johannis Pascoli
quinquagesimum ab ejus morte annum celebrandum indicto, paucos menses ante Hugonis mortem,
maximo præmio decoratum. Præter alia notatu digna, poeta Florentinus, quasi finem suum urgentem
divinaret, hæc verba profert:
“ Ipse dolor docuit vatem contemnere vitam...

Quanquam vita quid est? Quid, nisi mortis amor?”
His ergo verbis huic alteri parti finem imponamus, ut demum de singularibus poetæ dotibus seu
virtutibus breviter agamus.
[ad indicem]
III. De poetæ Florentini virtutibus.
Difficile sane et clmi. scriptoris et poetæ Paoli virtutes et merita prædicare, cum multa sint et
præclara. In eo enim fuit dicendi copia et elegantia, facilitas quædam et aptitudo ad linguam latinam
varia ratione et ad res diversas usurpandam, animus semper ad læta et festiva paratus, mira in
puerorum institutione et in tradendis litteris perseverantia et industria, sensus hodiernæ ætatis ad res
tractandas et ad verba seligenda, quæ magis horum temporum placitis et moribus aptarentur. De his vero
dotibus seu virtutibus pauca dicere sufficiat.
1) Atque in primis de copia dicendi , quæ, ut constat ex tot editis carminibus et ex tot libris et
disquisitionibus soluto sermone scriptis, magna in eo fuit. De disquisitionibus Paoli hinc illinc vulgatis,
nihil adhuc locuti sumus, nec nunc loquemur; plures enim sunt ut hic possimus omnia et singula
numerare, nedum de iis judicium ferre. Nonnulla tantum diximus de ejusdem præcipuis operibus, sed quæ
diximus sufficiunt, ut Hugonem inter clarissimos viros qui hac nostra ætate humanas litteras, latinas
præsertim, coluerunt, recensendum putemus.
2) Omnibus quoque nota est dicendi elegantia qua Florentinus poeta et scriptor lingua latina ad
res quascumque usus est. Per otium, quasi nihil agens, tempus terebat latina quædam scribendo, quibus
discipulorum animos et amicorum relaxaret; et omnia ab eo, sive sermone sive carmine, mirifice fluebant,
facili oratione et concinno verbo, omniaque ita Latinitatem redolebant, ut classicis scriptoribus ætatis
aureæ tribuenda censeres. Tanto enim studio et amore Hugo Henricus Paoli linguam latinam coluerat, ut
ejus recondita mysteria facile perciperet atque exprimeret, ita ut inter hodiernos hujus linguæ cultores re
vera princeps habendus sit.
Ita factum est ut ipse, jugi labore et quasi divina vena præditus, in lingua latina usurpanda
summus magister evenerit, et quæcumque ipse scriberet novo quodam afflatu excitata apparerent. Hæc
altera fuit scriptoris dicendi virtus, quæ cum tertia apprime conjungitur.
3) Fuit etiam desideratissimus poeta Paoli amœnus et facetus et dicax in narrando atque in
canendo. Natione et ingenio Florentinus, ab urbe ubi natus fuerat hausit festivitatem illam non sine
leporibus. Sed, licet ille festivis facetisque argumentis præstiterit, ne tamen quæ scripsit ludos et jocos
credideris; ipse enim sæpe seria jocis sapienter miscebat, ut, ex. gr., in carmine Annorum cohortes
inscripto, in quo ipse jam senex vitam a se actam animo repetens tristia et læta commemorat, quin suum
unquam adversæ fortunæ recordatio animum firmum frangat.
4) Quid vero de ejusdem mira in puerorum et adulescentium institutione perseverantia? Quid de
firmitate animi in sustinendis vitæ molestiis? Quid de constantia in fungendis muneribus, in litteris usque
ad extremam ætatem colendis? Ad simplices puerorum mores et varia placita assuefactus, eo paterna
quadam voce et corde excipiebat, viam quæ ad virtutem et litteras ducit monstrabat, benigne errores
aperiebat qui solent florenti ætati celari, calidis et festivis verbis ad animum perficiendum urgebat, quin
ex puerorum mentibus facile exciderent, quæ ex ejus ore seria nugis miscendo didicissent. Ipse suis semper
exemplo fuit integra sinceritate, amicali fiducia, dulci humanitate, gravitate digna, in suscipiendis et
sustinendis amicitiis firmo consilio, in muneribus fungendis mira constantia. Imaginem sui ipsius diceres
ab eo adumbratam in aureo libro De senectute, cum candidum senem revocat, æqualium sermonibus se
delectantem, parvulis nepotibus aniles apologos vel fabulosas historiolas narrantem, generosa vina non
spernentem, cafeo interdum vires levantem, ruris otia diligentem..
5) Sensus hodiernæ ætatis semper ante oculos habuit, sive ænigmata proponebat sive fabellas
enarrabat sive carmina pangebat aut opera varia scribebat. Vetusta illa verba quæ parum apta ad res
novas exprimendas videbantur ita contorsit et aptavit, ut nihil rectius, nihil aptius, nihil sincerius inveniri
posse diceres, novis et inusitatis verbis rejectis vel non nisi raro et pudenter, cum necessitas cogeret,
adhibitis. Sit, ex. gratia, carmen quo poeta Felicis Le Monnier ædes novas celebrat. In eo non rotabile
typographeum vel alia similia verba usurpat, sed puro latino fonte typographicam machinam hac ratione
fingit atque exprimit
“Murmure producto reboat spatiosa per antra

Machina magna fremens viribus acta suis;
Bracchia perpetuo tollit vertitque deorsum
Alternisque rotis itque reditque celer.
Currens charta fugax premitur currente cylindro
Ac raptim sucos concipit alba nigros.”
6) Opera denique Paoli si attente perspexeris, eum invenies humanissimum et suavem, dicacem
sine livore, doctissimum sine supercilio, pietatis et litterarum cultorem, suorum semper amatorem,
libertatis et justitiæ vindicem et acerrimum defensorem, poetam præclarum Musarum donis et favore
cumulatum, scriptorem arte, ingenio, serena mente, linguæ latinæ usu et proprietate ab omnibus
laudatum. Nihil igitur mirum si, aliquot abhinc annis, in commentariis quibus nomen est Latinitas, inter
clariores linguæ latinæ cultores ætate nostra recenseatur. Neque immerito, ipse enim assiduo labore et ea
qua pollebat peritia in latino sermone usurpando, id assecutus est, ut lingua latina aptior fieret ad res
hodiernas exprimendas, immo et eam non esse mortuam comprobavit; mortua enim lingua carmina nulla
pangit.
Illius ergo memoriam pie studioseque servemus, qui, optime de lingua latina meritus, doctrina et
usu eam tantopere favit coluitque, ut nobis omnibus exemplo sit, ejusque vestigia persequentes eam
quoque linguam omni cura excolamus, quæ «ad provehendum apud populos quoslibet omnem
humanitatis cultum est peraccomodata» .
Salmanticæ, Kal. April, a. MCMLXIV.
Nota bene:
1. Hugonis Henrici Paoli merita, inter alios, hi qui sequuntur prædicaverunt. A Ronconi, Profili: Hugo
Henrico Paoli, Atene e Roma, 1956, pp. 2l 1-214; Antidoron Hugo Henrico Paoli oblatum, Miscellanea
Philologica. Università di Genova: Istituto de Filologia Classica, 1956, pp. 336; Mario Bonaria, Ugo Enrico
Paoli, Ibidem, pp. 13-40; Studi in onore de Ugo Enrico Paoli, Felice Le Monnier, 1956, pp. XX-784; NI.
Casini, Hugo Henricus Paoli, Vita Latina, Janvier. 1958, pp. 66 73; Jiménez Delgado, Ugo Enrico Paoli,
Helmantica, 11, 1.960, 287-310; C. Grassi, De Hugonis Henrici Paoli carminibus, Latinitas, 11, 1993, 202-
210, N. Cassini, Hugo Henricus Paoli, Latinitas, 12, 1964, 26; R. Paone, In funere Hugonis Paoli, Vita
Latina, mense martio 1964, n.° 21, p. 24.
[ad indicem]
4491. …
4492. …
4493. …
4494. ...
4495. …
4496. ...
4497. ...
4498. ...
4499. ...
4500. Versus decerpti e Pigati (1910-1976) carmine cui index De milite redivivo :
[ad indicem]
Æternis candens nivibus glacieque coruscans
Solus Adamellus mediisque ex Alpibus ingens
Consurgit latæque tenet mons regna quietis.
Illic, cum vasti belli feritate periret
Europa Austriacam ob noxam submersa ruinis,
Plurima pugnarum series, seu mole globorum
Proiecta, re per gladios seu cominus acta.
Haud raro cælum plumbo grave, nubibus atrum
Oppositisque simul scissum in contraria ventis
Excidium pestemque aliam vibrabat ab alto:
Tum nivium pulsis celeri glomeramine acervis,
Omnia convelli, silvæ cautesque hominesque,
Et dare inauditum fragmenta voluta boatum.
(…) (vv. 1-13)
[ad indicem]
4501. ...
4502. ...
4503. ...
4504. ...
4505. ...
4506. ...
4507. ...
4508. ...
4509. ...
4510. Raphaelis Paone, cognomento autem Helii Campani, carmen inscriptum ad hirundinem proficiscentem :
[ad indicem]
Quæ mihi jam vernās referēbās, mītis hirundo,

aurās, aprīlī sōle calente, novās,
quæ lætābāris, volitans æstāte canōrā
per campōs mēcum garrula perque viās,
nunc, abitūra, mihī luctum mandāre vidēris:
lætitiæ fīnem tristitiæque caput...
Jam vallēs nebulæ retinent et culmina; cornix
jam pluviās raucā vōce coraxque vocant;
arboribus collēs furians folia excutit Eurus,
quæ fore crēdideram collibus usque decus;
autumnī tempus properē succēdit, hirundo;
moxque subibit iners, mortis imago, gelu.
Ecce, meæ vītæ quoque sīc brevis occidit æstas,
imminet et rapidō crūda senecta pede;
nonne mihi rārīs cānīs conspergitur ætas?
nonne natant oculīs nūbila tætra meīs?
Tū utinam redeās cum membra sepulta quiescent
hæc mea! Dēfunctō tū mihi dulce canes
Ardeat in tumulō, velutī tunc rubra corolla,
flamma micans animæ non peritūra meæ;
scīlicet innuptæ sapientis virginis instar
quæ ad Christī reditum pervigilābit amans!
[ad indicem]
4511. …
4512. ...
4513. ...
4514. ...
4515. ...
4516. ...
4517. ...
4518. ...
4519. ...
4520. Miecislai Broscii (1911-2000) carmina amatoria ad Christinam:
[ad indicem]
I
Ne tu mireris totiens repetisse me amoris
nomen perque brevi carmine perque levi.
Causa mihi tute ipsa, tuo namque uror amore,
te pereo! Nec iam vivere mi videor.
Namque, fatebor enim, nisi tecum commoror, omnis
commorior. Tantus, quo tibi iungor, amor!
Ne tu igitur mirere tui, dulcissima amata,
nomen amoris agi versibus usque meis.
Ergo amor atque amor est, amor est, quo carmina tota
si imbuere aptum esset, iam imbuerem, imbuerem,
nec quidquam legeres, nisi amorem et amorem et amorem,
rideresque meo carmine læta novo.
II
Iam silentia nox agit serena
iam cæloque redit quieta luna:
urbs dormit, favet otium sopori.
Non meo est animo quies amica,
non me somnia sopiunt benigna,
mutaque undique solitudo oborta
cor desiderio magis magisque
tuo, diva, replet, tuo, voluptas.
Quo te quave via tulere fata
longinquisve locis quibus moraris?
Longe abes, dea, longe abes diuque.
Iam redi propere tuoque vitam
aspectu mihi iam refer beatam.
Namque ut sole nisi tepet sereno
flos, languescit, aprico at ardet arvo,
sic me, sic nisi lux fovet tuorum
luminum, emorior. Si ades, resurgo.
Cito iamque igitur redi mihique
vitam redde oculis tuis beatam.
[ad indicem]
III
Divis orte bonis, optime ...
Horat., Carm. IV, 5
Divis orta bonis, optima saucii

custos cordis, abes iam nimium diu.
Iam desideriis depereo tuis:
nil differ, sed ades, redi!
Vitam redde tuo, lux bona, lux bona,
non vivo puero, luminibus nisi
dum solem nitidumque dulcia mella
delibo, dea, de tuis.
Iam quodcumque avidos ante oculos mihi
obversatur, amans te videor modo,
te spectare, tuum nomen et aureum
audire undique et undique.
Non me si quid amas, diva, diutius
exspectare sines teque mora gravem
adventusque tuos. Ah, citius sono
ad me iam, precor, advoles.
Nil, Christina, tibi, cælitibus nihil
umquam difficile est: sume cito leves
pennas et volucris iam redeas, precor,
ad me iam redeas, precor!
In pulcherrimam
Quid quereris ? Quid me incusas, pulcherrima, nullo

quod te laudarim carmine cæcus adhuc?
Quid vultu lento quid et offenso mihi vultu
circumfers tete, fronte serena prius?
Non ego sum, qui quæ scribam, scribamque canamque
sponte mea: dictat Phœbus agenda mihi.
Cui tu digna choris Charitum præesse videris,
sive Thalia velis Aglaieve coli:
Musarum sed nulla tuæ dedit oscula fronti,
nulla labris, Phœbus nec dedit arte sagax.
Virtutes, formosa, tuas, speciemque decusque
decantet alius, si tamen ille potest:
nam tibi nec Venus ipsa sua applicuisse videtur
oscula, pectus Amor nec tetigisse tuum.
Nulla igitur suavi celebrabere carmine, nullis
aut Paphiæ celebris Pieridumve bonis.
O, quam te vellem, fieri si posset, in illam
mutari, forma quæ minus alta fores!
Cedere enim tibi tum quoque nulla puella negaret;
viva modo fieres, marmoreum nec opus!
Quæ tamen alma Venus ridet quia vota, Camena
ridet, inane animi corpus, inane, vale!
[ad indicem]
4521. ...
4522. ...
4523. ...
4524. ...
4525. ...
4526. ...
4527. ...
4528. ...
4529. ...
4530. Vidoni Angelini (1911-2008) symbola de mathematicorum conventu anno 2007º edita in commentariis periodicis
quibus index M.A.S.
[ad indicem]
Mathematica induit vestem latinam
Nunc autem referam quid evenerit mense septembri anni 1994 in universitate lusitana urbis
Coimbræ, in septimo congressu mathematicorum stirpis neolatinæ; aderant viri docti lusitani, hispanici,
itali, francogallici, romanici, americani meridionales (Firm.) et unus Iaponicus.
Professor Rudolfus Salvi (qui fuit quondam meus discipulus in lyceo humanistico), docens res
mathematicas in universitate mediolanensi, cui nomen Politecnico, recitavit latine suam relationem de
exsistentia solutionum debilium periodicarum circa æquationes quæ nominantur ‘a Navier-stokes’;
hæc autem latine præfatus est:
Ego exponam meam demonstrationem lingua Latina, utique lingua latina planissima et
crystallina. Ego enim pro certo habeo linguam Latinam posse esse optimum et liquidum
instrumentum communicationis inter omnes viros doctos non modo Europæ, sed etiam exterarum
nationum. At una condicione, ut sit non litteraria, id est non sit implicata et architectonica ut fuit
lingua exquisita Auctorum Latinorum, sed sit colloquialis, cartesiana, id est prædita dispositione
recta et subitanea intelligibilitate. Debet enim sequi morem sæculi vicesimi; quod est sæculum
evidentiæ et velocitatis, sæculum quod hoc tantummodo postulat a scribentibus et a loquentibus ut sint
illico et penitus intelligibiles. Et spero meam latinam dissertationem fore vobis subitariæ
intelligibilitatis et crystallinæ evidentiæ.
Novitas dissertationis habitæ lingua latina allexit præsentes, quorum non pauci ominati sunt ut
eiusmodi mos fieret magis magisque frequens in congressibus scientificis (Boeth.); lingua enim latina,
aliter ac fere omnes linguæ modernæ, possidet phoneticam certam et liquidam, præsertim si adoptetur
pronuntiatio restituta (longe alia est, exempli gratia, phonetica linguæ anglicæ), præterea, si eius
structura sit etiam linearis et limpidæ simplicitatis, potest procul dubio fieri lucidum instrumentum
communicationis inter doctos Europæ, dum autem lingua angloamericana maneat lingua universalis
quod attinet ad res diplomaticas, ad argumenta scientifica, et ad res commerciales.
[ad indicem]
4531. …
4532. ...
4533. ...
4534. ...
4535. ...
4536. ...
4537. ...
4538. ...
4539. ...
4540. Aliquot Gærtneri (1912-1996) poematia. Primum, cuius titulus est Fatum, versibus liberis compositum. Cetera
vero versibus accentu consonantiaque finali ligatis exarata. Prius vero quam laudata poematia exscribam, iuvat me
admodum verba Iosephi IJsewijn, egregii litterarum recentiorum recentissimarumque pervestigatoris, exscribere
quibus poeta ille Americanus Latine scribens lectoribus commendatur:
Carmina –inquit IJsewijnius- ... scripta sunt a Joanne Alexandro Gærtner, insigni nostri temporis poeta
latino. Anno 1954 Lunenburgi (Vermont Civ. Americ. Confœd.), apud “Stinehour” typographum, libellum
carminum latinorum egregium, Vox Humana inscriptum, foras dedit. Qui libellus, nunc fere divenditus,
XXVIII poematia continet, quæ inter optima hoc sæculo latine vulgata numerare ausimus. Hac de re, ne nostro
tantum judicio niti videamur, censuram laudesque legas Revili P. Oliver in commentariis Classical Journal. 51
(1955-56), pp, 132-34. Aliud etiam poematium de puella Americana seorsum typis impressum est in eodem
ephemeridis volumine, p. 55. J. A. Gaertner (°1912) aliquot jam annos litteras latinas necnon bonas artes docet in
Collegio Lafayette urbis Eastonensis (Pensilvania; C. A. C.).
Præter carmina, nonnulla divulgavit scripta, quorum unum «De lingua latina, lingua gentium (Class. Journ., 50
(1954). pp. 331-33)», alterum «De usu linguæ latinæ (Id. 47 (1952), nr. 6)» memoramus.
[ad indicem]
Inexorabilis
deus te tenet,
te ducit, te docet,
te delet.
Quo ruis? Morare.
Quid petis? Exspecta.
Et noli clamare,
vocaberis.
Mala nox:
Voces nocturnæ summisse susurrant,

sibilat ventus et umbræ sollicitæ
super lectum sellamque subsultant.
O dubia nox, plena anxietatum,
quando præbebis somnum quietum?
Veni, inscia pax, futilitatum
brevis oblivio. Pelle terrores quorum
victima videor, præda insidiosæ
conjurationis sortis, ævi, deorum.
Ver primum:
Animæ tuæ consimiles turbidi

ruunt et crescunt turgidi
rivi et aquæ. Pallidas nubes
sub frigido cælo rudes
propulsant et asperi venti.
Flosculi primi sub reliqua nive
timide rident tibi vadenti.
Sed etsi lætari videris
triste apparet initium veris.
Ambulatio autumnalis:
O terra amœna amata!

Mane mecum visio beata...
At nihil manet. Celerius
fugiunt dies et impervius
jam venit hiems. Æstas erat
tam brevis. Quid referat
anima mea? Horam amissam
numquam recapiet. Fissam
video vitam et dubia exstant
quæ me juvabant...
Redire debemus ne algeamus,
libenter redire. Est nobis domus.
Introeamus.
Visio nocturna
Stella quæ citius cecidit,

splendor qui brevius restitit
mortis in vertigine,
longe oblivioni data,
virgo, revenisti nata
noctis e caligine?
Fugax olim et beatus,
amor noster condemnatus
erat ab origine
quæ me reliquisti moritura,
tarde venis, numquam peritura
ista in imagine.
[ad indicem]
Vesper auctumnalis
Subitō venit vesper serēnus;

aurea aura et lux ērubescens
terram et cælum ignibus ligant -
verte tē nunc ac vidē retrorsum:
tacitæ noctis stellulæ prīmæ
limpidē, nitidē, frīgidē micant.
Nocte
Frīgidus splendor lūnāris,

unda lūminōsa
mysteriōsī maris -
Quæ tuā lūce implētur,
quam nūminōsa
terra vidētur ...
Tristitia senis
Ubi es tu olim locutus?

Ubi es tu memet secutus?
Iuvenis genius, quo fugisti?
Conqueri nolo, mecum fuisti.
Aliud nunc spiritus quæret,
anima mea tametsi mæret.
Saltatrix
Pondera corporis
perdidisse videtur.
Habilis, gracilis,
papilioni similis
vertitur, volat,
movetur
vento invisibili.
Sed sub specie
facilitatis
anni annique laboris
asperi inveniuntur.
Terpsichoris
favor non præbetur
segni saltatrici.
Superare gravitudinem
grave simile
gravioris est eventus:
liberantis mortis
animam e claustro
corporis,
sæculi,
sortis.
[ad indicem]
Quæ sequuntur poematia versibus constant a metricis normis vel rhythmicis omnino solutis :
Tigris captiva
Sinuosa gratia vadit, redit, vadit

bestia captiva.
en, offa carnis in septum cadit.
subito viva.
rabie sævit, rugit, vorat.
falsa victoria!
capta caret cura venandi.
vera gloria
libertatis libertas est necandi.
[ad indicem]
4541. …
4542. …
4543. …
4544. …
4545. ...
4546. ...
4547. ...
4548. ...
4549. ...
4550. Præfatio Iosephi Mariæ Mir (1913-2000) libri lexicographici, anno 1970 editi, cui index Nova verba Latina.
“HUJUS LIBRI RATIO
Multi viri docti, vario artium genere instructi ac litterarum studio ornati, cum in Congressus
Avennione (a. 1956), Lugduni (a. 1959), Argentorati (a. 1963 -cf.vota-), Romæ (a. 1966) habitos
convenissent ut de lingua latina viva reddenda deque ejus usu excitando et fovendo agerent, in nova
verba latina conformanda operam quoque sedulo contulerunt.
Cum autem huic linguæ latinæ provinciæ –quæ est de renovando et locupletando lexico
latino nostra ætate– haud paucos annos impensam operam tribuissem multaque aut investigassem
aut cum sociis in Palæstra Latina disceptassem, quæ tunc in singulis Commentariorum fasciculis
edita sunt, in unum volumen componenda et complenda putavi: ut, quæ a paucis tantum percepta
sunt, multis nota fiant et in usum et consuetudinem, si id fieri possit, inducantur.
In qua re perficienda auctores mihi fuerunt veteres amici, socii quibuscum nova grataque
consuetudine in Congressibus usus sum, clarissimi illi Instituti Studiorum Romanorum et Pontificii
Instituti Superioris Latinitatis Præsides, Latinitatis Moderator idemque doctissimus Ab Epistulis
Latinis ‘Ad Principes’, Vitæ Latinæ Administrator et Editor, aliique haud pauci: qui omnes animos
addiderunt ad rem tandem explendam. Eos autem, dum nos arreptam viam firmius tenemus et
prosequimur, vehementi animi ardore obtestamur ut et ipsi –quamquam nunc imperiosa et
intoleranda tempestatum vi quæ contra linguam latinam exorta est, concutimur et opprimimur (heu
temporum et virtutum omnium confusio et perturbatio) – ne sinant se ab hostibus humanitatis et
cultus exspoliari litterarum face, quæ tot sæculis lumen in orbem nostrum intulit.
Utinam hoc nostro libello litterarum studiosis opem aliquam feramus: sed præsertim in
novam adulescentium prolem –qui ea quæ præ manibus habent et ante oculos vident æstimanda
tantum modo reputant– incitamentum aliquod subdere certumque lumen instillare possimus!
Deus, utinam meliora! ...
Nunc vero ratio, qua in novis vocibus fingendis aptandisque usi simus, mihi est declaranda.
SCHOLA LATINITATIS CLARETIANA
Cervarienses latinitatis præceptores Claretiani, nobilissimos illos viros æmulantes qui

superioribus temporibus in Cervariensi Academia, in Hispania, litteris latinis floruerunt, ineunte
anno 1928 Candidatum Latinum –de litteris latinis commentariolum– edendum susceperunt.
Præerat negotio P. Emmanuel Jové, C.M.F. qui aliquot annos Vici ad Barcinonem linguam
latinam tradiderat –et quadam epistularum consuetudine cum Fornario, Jacobellio, Tasseto,
Avenario utebatur aliisque amplissimis viris qui in Alma Roma de novis fingendis vocabulis latinis,
datis inter se epistulis, pertractabant–, et Cervariam tunc latinitatis magister renuntiatus advenerat.
Ipse cum P. Francisco Morán, C.M.F., viro in bonis artibus magnopere versato, de linguæ
latinæ studio renovando auctores sunt, adulescentium animos –eorum præsertim qui tunc
Theologiæ operam dabant– in litteras latinas inflammant e quibus præclara seligunt ingenia:
quorum adjuti opera anno 1930 Palæstram Latinam condunt et veram Scholam latinitatis
Claretianam instituunt1.
Sed anno 1936 multi iique præclarissimi viri doctrina exculti et religione præstantes,
christianæ victoriæ palma ornati, maxima occubuerunt gloria; in quibus nonnulli socii et ipse
Palæstræ Latinæ Moderator numerantur. Ille tamen emoriens latinitatis facem discipulis, quos
conformarat, tradidit in Claretiana Congregatione et in Ecclesia perpetuo alendam. Qua luce non
tantum sociorum mentes sunt illustratæ animique incensi ad latinitatis studia instauranda, verum
etiam ad eam suscipiendam et ingrediendam viam quam in novandis vocabulis aperuerat ipse
Moderator. Nam illud quasi præceptum omnes tenuerunt quod P. Jové sibi ante oculos posuerat –
primum in Alma Roma, deinde in Candidato Latino, denique in Palæstra Latina– ut nova rerum
inventa “definitis verbis”, quoad id fieri posset, signaret atque appellaret. Quam deinde arripuit viam
P. Ildephonsus González, C.M.F., qui aliquot annos, legentibus imagines pictas exhibens, multa
nostræ ætatis argumenta in Palæstra Latina tractavit.
Eandem et nos ab anno 1943 præpositam adhibuimus normam præsertim cum opusculum
Nova et vetera, seu Tabulas pictas DELMAS 2 , in latinum convertimus et uno deinde volumine
vulgavimus, et cum illud epistularum inter socios commercium maximo studio proveximus in quo
principes exstiterunt P.A. Avenarius, S.V.D., Josephus Holzer –Rector Saraludovicenis–3, P. Cælestis
Eichenseer, O.S.B., aliique haud ignobiles scriptores4, qui probatis argumentis de multis vocabulis
disputarunt ut ex controversia oriretur lux et ex sententiis omnium probabilissima prodiret.
QUÆ SINT SCHOLÆ CLARETIANÆ NORMÆ
Præcipua autem Scholæ latinitatis norma, quam ipse conditor usu et exemplo suo quasi
insculptam voluit nobisque tradidit, jugis est conatus nomina latina novis rerum inventis imponendi.
Quod quidem singulari propriaque ratione assequitur: neque enim vocabulis barbaris, male
conformatis, exteris uti solet, sed ex intima radice et vita linguæ latinæ verba educit, quibus suapte
natura aut ex peculiari nota rem definiat aut quodam modo exprimat; neque vero, cum plane opus
est, a verbis græcis abstinet; verborum tamen circuitiones vitat diligenter.
Quæ normæ in Candidato Latino (a. 1928-1930) dilucide apparent cum laconicum,
dactylographum, stilographum, machinam photographicam, clavichordium, hydroplanum,
birotam, alia, appositis imaginibus subjectisque nominibus, apte exhibet. Quis ex. gr. probanda
neget: dentifex, dentificina, radiata symphonia, radiaculum, pirula, fulminivorum aut fulminar,
charta exscripticia, æquorari multaque alia quæ primus ipse excogitavit?
Summa laude et commendatione dignus est P. Joveus qui paucis adhibitis libris, paucisque
præeuntibus scriptoribus rem tantæ molis forti animo sit aggressus.
QUID AUTEM NOS?
Superiora nobis tradita exempla et præcepta maxima animi contentione et diligentia

persecuti sumus; ac vel ipsi socii et lectores in eandem rem consociarunt operam, epistulis inter se
datis, ut novas proponerent voces, aut argumenta deferrent quibus aliæ significantiores essent usu
percipiendæ –cum ex allatis quædam nomina vitio laborarent–.
Quæ vero fuerit nostra agendi ratio commentatione Viget latinitas, aliisque plane
ostendimus. Neque tamen infitiamur in vocabulis primum adhibitis ab ipso Conditore, a nobis, ab
aliis scriptoribus esse quæ res et inventa minus attingant aut definite significent, esse quæ rejici
debeant, quia significantiora suffecta sunt, aut priora parum cum linguæ latinæ natura conveniant
aut ab ipsa aperte abhorreant.
1
Neque tamen P. Em. Jové primus fuit in Congregatione Claretiana qui lingua latina excolenda præstitit: non defuerunt profecto qui operam suam in
tantam rem collocarent, cfr. J. Jiménez, C.M.F., Quantam Claretiani litteris latinis dederint operam (Pal. Lat. 4 (1934) 123 sqq.).
2
Nova et vetera seu libellus explicans picturas auxiliares Delmas, Barcinone –Lauria, 5.
3
Amicum vita functum (m. dec. a. 1965) nunc omnes lugemus; quem P. Cælestis luculenta et ampla commentatione laudibus est prosecutus (cfr.
Pal. Lat. 36 (1966) 49-68).
4
In quibus P. Ild. González, J. Jiménez, B. Fantanini, G. Beach, Fcus. Aloise, B. Hypeau, Leo M. Sansegundo, IJsewijn … qui una nobiscum
laborarunt, et cum in nostram, ut plurimum, conveniant sententiam, ad eandem latinitatis scholam quodam modo pertinere censendi sunt.
SUPERIORUM MEMORIA
Attamen maxima sunt colendi reverentia viri, haud pauci 5 , qui in re tractanda nos
præcesserunt: nam illi nimium fortasse aliquando audentes aut in apta verborum compositione
deficientes, viam tamen signarunt; et quæ illi primo conatu non attigerunt, eorum vestigiis
inhærentes alii sunt assecuti, vitia emendantes et ad puriorem latinitatem verba castigantes et
expolientes. Id tamen memoria teneamus oportet –si qua nostra ætate affulget spes linguæ latinæ
renovandæ, si in novis pariendis inducendisque vocabulis fortunatiores nos credimus, et fortasse
sumus, quam qui superiore exstiterunt ætate–, non nostra solum opera, sed ex ea quam decessores
nostri contulerunt, id imprimis nos adeptos esse.
Itaque, quamquam nonnulla vocabula ab illis primum usurpata minima valent auctoritate et
pondere –et ideo posthabenda sunt–, tamen eorum memoriam retineri idoneum visum est qui
maximam in rem tanti laboris operam impenderunt: quo et justam recentioris latinitatis historiam
quasi contexemus; eorum igitur nomina et ab iis allata verba sæpius in adnotationibus memoranda
censuimus.
QUÆ RECTA, FIRMA, VERA VIA
Quod autem caput est inquiramus oportet utrum, has insequentes normas, viam indoli
linguæ latinæ repugnantem ingrediamur, an saltem a recto et certo tramite recedamus. Neque tamen
opus est iterum commemorare quæ de re alibi scripsimus6, neque quæ optimi scriptores ample et
sapienter de vocabulorum structura et de intimis legibus quibus recta eorum conformatio regitur 7.
Tamen, ut quæ sit “nostræ scholæ” concors fere sententia lucidius appareat, pauca recolamus
oportet.
Quæstio de faciendis aut inducendis verbis, quibus nova rerum inventa significanter
exprimantur, in omnibus linguis haud paucis gravatur difficultatibus. Sunt enim scriptores –in
universum de recentibus linguis loquimur– qui in omnibus verbis et dictionibus et in toto sermonis
tenore expolitam perquirant puritatem et elegantiam, novas devitent voces et exteras vehementer
repugnent; alii vero sermonis puritatem consectantur quin voces ex ipsa lingua deductas aut ab aliis
linguis prudenter petitas civiumque usu tritas improbent cum mutitudinis judicio et usui cedendum
sit: eaque sit linguarum vivarum condicio in quibus nova pariuntur vocabula quæ præsenti signata
nota producundur, nam vetera, ut arborum folia vergente autumno decidunt, et abjicienda sunt8.
Quæ varia agendi doctorum ratio et diversa hominum placita generatim in omnibus
inveniuntur linguis. Viri enim litterati et cœtus illi qui linguarum Academiæ dicuntur multa
rejiciunt et improbant verba, atque strenue enituntur ne in linguam adsciscantur; quæ quasi pugna
et certamen contra irruentes voces male conformatas multum confert ad ipsam sermonis puritatem
et integritatem; ita fit ne in verborum monstra delabamur ex sententia præceptoque sapientium.
5
In quibus Dumaine, Iacobelli, Cognasso, Wagner, Tempini, Capellanus-Lamer, Menge-Muller, Pexenfelder… -quorum opera infra laudantur-.
Juventus, Societas Latina…
6
Cfr. Viget latinitas, Helmantica, 5 (1954) 369-391: Lingua latina novis vocibus renovanda, Premier Congrès International pour le latin vivant,
p. 123-136: Epistularum commercium inter doctos magnopere confert ut de verbis disceptemus in latinum inducendis, 2ème. Congrès
International pour le latin vivant, p. 132-137; Iterum de faciendis novandisque verbis latinis, Pal. Lat., 29 (1959) 203-208; Qua ratione in latinum
convertendæ sunt voces technicæ et quæ ad disciplinarum studia spectant. Acta omnium gentium ac nationum Conventus latinis litteris linguæque
fovendis, 1966. [Romæ 1968, pp. 318-346].
7
Cfr. scriptores qui infra laudantur: Meillet, Ernout, Bréal, Marouzeau, Devoto, Cousin, Marache, Poncelet, Springhetti, Bacci, Tondini…
8
Conferantur Horatii verba in Arte poetica, 46-63, intima vis, justum judicium, pondus, auctoritas –quæ in iis insunt– nondum in omnium nostrum
animis plene insederunt.
In verbis etiam tenuis cautusque serendis

dixeris egregie, notum si callida verbum
reddiderit iunctura novum. Si forte necesse est
indiciis monstrare recentibus abdita rerum, et
fingere cinctutis non exaudita Cethegis 50
continget dabiturque licentia sumpta pudenter,
et nova fictaque nuper habebunt verba fidem, si
Græco fonte cadent parce detorta. Quid autem
Cæcilio Plautoque dabit Romanus, ademptum
Vergilio Varioque? Ego cur, adquirere pauca 55
si possum, invideor, cum lingua Catonis et Enni
sermonem patrium ditaverit et noua rerum
nomina protulerit? Licuit semperque licebit
signatum præsente nota producere nomen.
Vt silvæ foliis pronos mutantur in annos, 60
prima cadunt, ita verborum vetus interit ætas,
et iuvenum ritu florent modo nata vigentque.
GRÆCORUM ET ROMANORUM SCHOLÆ ET SENTENTIÆ
Hæc vero dispar opinandi ratio et vetus contentio vel apud Græcos 9 fuit inter eos qui
analogiam –id est, absolutam sermonis puritatem– consectabantur (et convenientiam naturalem
inter vocem et rem asserebant) et anomaliam –id est: quandam in verbis adhibendis libertatem, et
verba niti in hominum voluntate volebant–: eaque –dispar dico opinio– vel in optimis scriptoribus
romanis usu patet. Nam si Cæsar, gravis linguæ latinæ et castissimi sermonis auctor, omnem vitat
novitatem, Cicero contra in epistulis familiarem adhibet sermonem, et usu doctus et necessitate
constrictus –præsertim cum notiones philosophorum græcorum in linguam latinam invehit–,
multas reperit aut inducit voces, quas non sine aliqua hæsitatione primum usurpat, sed deinde his
plene utitur –in quibus qualitas, medietas, prænotio, comprehensio, perceptio, perspicuitas 10 ,
inhospitalitas, veriloquium... –. Et ipse Tullius in libro De finibus, 3, 1, 4, hæc de fingendis verbis
scribit Stoicorum autem non ignoras quam sit subtile et spinosum potius disserendi genus, idque
cum Græcis, tum magis nobis, quibus etiam verba parienda sunt imponendaque nova rebus novis
nomina.
Quod quidem nemo mediocriter doctus mirabitur cogitans in omni arte, cujus usus vulgaris
communisque non sit, multam novitatem nominum esse, cum constituantur earum rerum
vocabula, quæ in quaque arte versentur... Quodsi in ea lingua quam plerique uberiorem putant,
concessum a Græcis est ut doctissimi homines de rebus non pervagatis inusitatis verbis uterentur,
quanto id magis nobis est concedendum, qui ea nunc primum audemus attingere? Quamquam et
verba, quibus instituto veterum utimur pro latinis, ut ipsa philosophia, ut rhetorica, dialectica,
grammatica, geometria, musica, quamquam latine ea dici poterant, tamen, quoniam usu percepta
sunt, nostra ducamus. Et ibidem (3, 2, 5) elaborandum esse –ait– ut non solum in Romanorum
litteris artibusque, sed etiam in Græcorum, latinis verbis Romani loqui consequantur. Ac deinde (3,
4, 15), si Zenoni, inquit, licuit inauditum imponere nomen, cum rem aliquam invenisset inusitatam,
cur non liceat Catoni? Hortaturque ut in constituendis novis vocabulis ipsum adjuvet, seque id
conaturum, quid enim hoc possumus agere divinius? (3, 4, 16).
Mens igitur Ciceronis ex his multisque aliis locis aperte manifesta est, in quibus et facultas
verba faciendi exposcit cum id appellandum sit ... quod nullum habuerit ante nomen et necessitas
cogat aut novum facere nomen, aut a simili mutuari (Orat., 62, 111); et oratori tribuit verbis
inusitatis, aut novatis –id est, ab eo qui dicit, factis–, aut translatis uti (cfr. De orat., 3, 37, 132-153);
seque conaturum asserit ut rebus novis nova nomina imponat latina (cfr. De fin., 3, 2, 5; 4, 15); ac re
vera multa ipsum aut finxisse nova aut novo sensu ditasse scimus (cfr. De fin., 4, 6, 14-18) E quibus
patet non solum Tullium summum verborum artificem exstitisse, verum etiam, quod totius rei
summa est, linguam latinam intima pollere virtute eaque vigere qua novas constituat voces aut ab
aliis linguis mutuetur.11
Sed et Plautus in novis pariendis vocibus præcipuus est auctor et magister; cujus ingenium,
scientia, sollertia altius diligentiusque investiganda est –eo enim tempore et paulo superiore lingua
latina flexibilis, ferax et fecunda ad nova facienda vocabula erat, et, quamquam nonnulla sunt verba
9
Quæ ratio significandi insit in vocabulis vel antiquissimi sapientes Indi et Græci investigarunt (cfr. Breal, Essai de semantique, p. 179; Vendryes, El
lenguaje, p. 247). De qua re sapienter disputavit Socrates, ut ex Cratylo Platonis accepimus; summusque in re magister fuit Aristoteles in suo De
interpretatione libro. P. Æmilius Springhetti (Lexicon linguisticæ et philologiæ, v.) ita analogiam et anomaliam explicat: “Analogia: Antiquitus, ex
ratione philosophica Heracliti, Democriti, Platonis, secundum quam lingua naturam (φύσιν) significabat, ita ut convenientia naturalis, non
arbitraria, esset inter notionem et verbum. analogia indicabat formarum convenientiam in lingua: ita ut lingua esset constans signorum systema,
quæ firma paradigmata constituerent et subicerentur legibus, relationem inter formas linguæ et categorias mentis moderantibus... Anomalia: Apud
grammaticos Græcos et Latinos erat inæqualitas structuræ grammaticalis seu declinationum et conjugationum, quæ consuetudinem, non certas
leges sequeretur. Crates Mallotes (s. II a. Ch.) præcipuus fautor anomaliæ grammaticalis fuit, nixus doctrina philosophiæ aristotelicæ-stoicæ,
secundum quam lingua nititur in θήσι seu conventione hominum, minime in natura.
10
Nec definiri ajebant necesse esse, quid esset cognitio aut perceptio, aut si verbum e verbo volumus, comprehensio, quam καταλήψιν illi vocant...,
propterea quod nihil esset clarius, ut Græci perspicuitatem aut evidentiam, nos, si placet, nominemus; fabricemurque, si opus erit verba, ne hic
sibi (me appellabat jocans) hoc licere putet soli. CIC. Acad., 2, 6, 17).
11
Conferas quæ P. Bruno (Latin., 2 1954 274 ssq.: Verba vel novitate vel conjunctione facta apud Ciceronem), G. Pacitti (Utrum verba novare
liceat: qua ratione res novæ latine sint significandæ, 4 ed., p. 11-12 et 13) A. Traglia (De quibusdam novis verbis a Cicerone adhibitis in Academiæ
ratione illustranda, Cicero 1938, p. 26-30) de novis vocabulis apud Ciceronem scripserunt: in quorum commentationibus et alii rei investigatores
memorantur. – Neque vero nostræ adversatur sententiæ quæ sapienter toto opere R. Poncelet (Cicéron traducteur de Platon, cfr. præsertim p. 132
et 274 in adn.) disputavit; cujus argumenta id quidem confirmant Ciceronem –quamquam permultis præpediebatur impedimentis ex ipsa linguæ
natura, præsertim cum scriptores græcos convertere est aggressus aut cum notiones Græcorum de philosophia latine exposuit (cfr. etiam Ernout,
Aspects du vocabulaire latin, p. 79-80) – summa tamen semper contentione enixum esse ut linguam latinam novis aut accommodatis vocibus
instrueret: idque sæpius assecutum esse.
audacius ficta, intimam tamen linguæ indolem commonstrant, ut probe in aliis Bréal 12 et Koterba 13
confirmant–; Lucretius quoque 14 , Sallustius 15 , Horatius, Vergilius 16 , thesaurum linguæ latinæ
exornarunt et locupletarunt; et in posterioribus Aulus Gellius et Fronto17 præstant; neque efficax in
re Tertulliani18 et S. Augustini19 opera posthabenda est: qui quidem in novo constituendo lexico
christiano –alius alia tamen ratione– maxime laborarunt. Unum tantum Augustini locum memorare
liceat quo et ejus aperitur mens de intima linguæ latinæ virtute et vita in novis perpetuo faciendis
vocabulis: ... Nisi tamen infirmitas esset, medicum necessarium non haberet: qui est hebraice
Jesus, græce σωτήρ, nostra autem locutione salvator, quod verbum latina lingua antea non
habebat, sed habere poterat, sicut potuit, quando voluit. De Trin. 13, 10, 14.
RECENTIORES SCRIPTORES
Et qui latinitatem coluerunt, cum in multis civitatibus litteræ renascebantur, eandem secuti
sunt viam. In quibus Ludovicum Vivem nobis principem memoremus, qui Nunc, inquit, quum
populum græci et latini sermonis habemus nullum, sed ab auctoribus sumendum est jus verborum,
sunt qui quoties aliquid non recordantur se legisse, damnant ilico, et tamquam lege Mucia Licina
ex civitate ejiciunt. ... Plus tertia parte bonorum vocabulorum ex ærario linguæ latinæ rejecimus,
tamquam adulterinos nummos, et in tanta egestate fastidosi, pauperiores in dies fimus, dum
unusquisque, quo diligentior videatur ærarii præfectus, aliquid repudiat, nemo infert, ideo
sermonis inopia quotidie laboramus. Et idem apertius: Sunt qui contaminari se verentur, si quid
aliter dicant quam Cicero, ridicula religione, ne dicam superstitione stulta; primum quomodo
loquentur de iis, quæ apud Ciceronem nulla sunt, de structura, de sutrina, de agro colendo, nisi forte
omnia sint mutuaturi ex paucis illius verbis in Catone Majore, et aliquot ad fratrem, et ad Atticum
epistolis? necesse erit eos obmutescere in reliquis, ne quid dicant parum Ciceroniane, videlicet
satius erit tacere quam male loqui: quid in poemate, quid in historia facient, quæ non scripsit.20
Et in eandem sententiam Erasmus 21, Muretus 22, Pontanus aliique haud pauci 23 consentiunt.
Ex nostræ autem ætatis scriptoribus antesignanum se præbet P. Avenarius, qui quidem

Majorem curam, inquit, adhibendam esse in comparando vero sermonis latini colore, quam in
evitandis vocum novitatibus, ubi apotheca vocabularia antiquorum nobis, hodiernis hominibus
hodiernoque cultu instructi nihil idoneum subministrant. Quo in genere, ipsos antiquos sumamus
duces, qui, sicut sexcenties manifestum exemplis est, quæ peregrina primum cognoverant,
peregrinis vocabulis sed ad suam linguam conformatis appellare non dubitabant... Nemo unquam
mihi persuadebit antiquos Italiæ et earum terrarum, ad quas latina lingua propagata est, non
12
Essai de sémantique, 7, p. 164.
13
De sermone Pacuviano et Acciano, Vratislaviæ 1889, p. 125-126; cfr. Cousin, Évolution et structure de la langue latine, cap. IV et præsertim p. 144
sqq. In multis qui seligi possunt locis hos legas: operam adjutabilem (Mil. 1114); plagigeruli (Most., 875); albicapillus (Mil., 631); pedisequa (Aul.,
807); furcifer (Most., 1172); mercimoniis (Amph., 1); falsimoniis (Bac., 541), cet.; cfr. etiam Avenarius, Palæstra Latina, 29 (1939) 102.
14
A. Traglia. De Lucretiano sermone ad philosophiam pertinente, Roma 1947.
15
cfr. Cousin. Ibid., toto cap. V cfr. etiam Meillet Esquisse d’une histoire de la langue lat., p. 165-226.
16
Meillet, Ibid., p. 222 et Marouzeau, Quelques aspects de la formation du latin littéraire, p. 71.
17
R. Marache, Mots nouveaux et mots archaïques chez Fronton et Aulu-Gelle.
18
Mohrmann, Observations sur la langue et le style du Tertullien, Études sur le latin des chrétiens, Roma 1961, p. 237, 240.
19
Mohrmann, Saint Augustin écrivain, Études sur le lat. des chr. II. p. 249; Id. Considerazioni sulle Confessioni di Sant’Agostino, Etudes..., II. p.
309-311.
20
L. Vives, De causis corruptarum artium, op. omn., Valentiæ 1782, t. 4. I. 2, c.1, p. 79-80.
21
Erasmus eadem sentit atque Vives, cujus pauca refero verba: Cui mortalium hactenus sic indulsit natura, vel in una quapiam disciplina, ut unus
in singulis ejus partibus excelleret omnes, ut non aliquid reliquerit in eo desiderandum, aut ita dederit, ut non ab aliis superaretur? (Op. omn.,
Lugduni Batavorum 1703, t. I, Ciceronianus, c. 981); Adde quod Cicero non tractavit omnes materias. Ergo si forte dicendum fuerit de his quas
ille non attigit, unde tandem petemus orationis supellectilem? An proficiscemur in Campos Elysios ab ipso percontaturi, quibus ille talia fuerit
dicturus? (Ibid., col. 982, cfr. etiam c. 996 et alibi). –Ipseque Erasmus haud pauca usurpat verba quæ apud probatos antiquos scriptores non
invenies, ut cancellarius, officiarius, campana, sphærula bombardica, baccalaureus, cet. –Doctiores viri purum latinitatis sermonem exquirentes,
reprehendunt carpuntque Erasmum quod nimiam verborum copiam, idque, ajunt, nulla adhibita diligentia, novaverit aut ex posterioribus latinitatis
scriptoribus admiserit. Est sane Erasmus in liberalioribus scriptoribus numerandus, atque non sine judicio et prudentia ejus sunt evolvenda opera
atque vocabula usurpanda (cfr. quæ de Erasmo habentur apud Tondinium. De Ciceronis imitatione ortu et progressione ab exordio renatarum
litterarum ad Bembum, Latin., 7 (1959) 175-176).
22
Isti præcipue delicati, qui omnia sibi præter Ciceronem putere ajunt: qui, si sine Nizolio possint unam aut alteram epistulam scribere, germanos
se esse Cicerones putant; qui Senecam contemnunt, Plinium irrident, Tacitum damnant, ad inferiorum vero temporum scriptores etiam nauseant;
qui me aut mirantur, aut miserantur, aut irrident, quod ex Apulejo ipso, aut Sidonio, quædam petenda esse dicam ad usum latini sermonis: illi
igitur ipsi sæpe ita loquuntur et scribunt, ut non eos modo, quos ipsi tantopere abjiciunt, quos præ se contemnunt, sed eorum pistores ac coquos
multo latinius locutos fuisse constet. (Muretus, Epist. a. 1571 data); et alibi : Neque in iis modo quos paulo antea nominavi [id est in Cicerone,
Cæsare, Terentio] sed et in Tertulliano, Arnobio, Hieronymo, Augustino, Ambrosio, et quod magis mireris, Apulejo, Cassiodoro, Martiano et
Sidonio Apollinari, multa reperiam, quibus suo loco positis oratio uberior et ornatior fiat. (Muretus, Variarum lectionum lib. XV 1 p. 219; cfr.
lucubrationem Georgii Lurz, Societatis Latinæ Moderatoris (Soc. Lat. 11 (1943) 25-30): De Mureto, Cicerone redivivo, ubi Mureti mens et sententia
plane aperta fit.)
23
Cfr. Springhetti, Institutiones stili latini, p. 93; G. Pacitti: Utrum verba novare liceat, p. 13-14.
usuros fuisse illis vocabulis quæ omnium cultorum gentium hominibus essent in ore, non
libentissime amplexuros fuisse plurima rerum recte novata verba.24
Ex quibus manifesto colligitur linguam latinam –quamquam sæpius de ejus paupertate verba
Lucretii 25 , Senecæ 26 , aliorum 27 memorantur– ad novanda inducendaque verba, vel ab antiquis
temporibus aptam habitam esse, ac decursu temporum et scriptorum opera multa constituta esse
nova nomina, nostraque ætate idem licere, et æquo jure, qui id conentur, laudandos esse.28
Sequamur igitur Ciceronem; audeamus, ut monet Quintilianus (Inst. orat. , 1, 5, 72), nam
quæ primo dura visa sunt, usu molliuntur; et quæ vetera nunc sunt, fuerunt olim nova, et quædam
in usu perquam recentia, ut Messala primus reatum, munerarium Augustus primus dixerunt.
Piraticam quoque, ut musicam et fabricam, dici adhuc dubitabant mei præceptores. Favorem et
urbanum Cicero nova credit... (ID., 8, 3, 34).
HÆC VETERES ET RECENTIORES. QUID VERO NOS?
Si linguam latinam vivam quodam modo ac vigentem nunc quoque appellamus eamque in
communem doctorum virorum aptare volumus, nativa opus est adhuc instruatur virtute, qua ex
proprio penu multa edat nova, quæ novis rebus aptentur vocabula. Nam si primis temporibus cum
lingua constituebatur vere latina, si ætate aurea cum confirmabatur, si cum christiana religio
enascebatur et orbem terrarum –totam populi romani dicionem– pervadebat, si cum barbaræ gentes
in Imperium Romanum irruerunt et multæ res Romanis ignotæ novis nominibus fuerunt
appellandæ, si cum litteræ iterum excolebantur et majore studio instaurabantur, data est facultas
aptandi, novandi, mutuandi, inducendi prudenter novas voces, quidni nobis tribuetur hac nostra
ætate cum tot tantaque –innumera et mira sane– inventa reperta ac procreata sunt? 29
Qui hanc facultatem negent –et nimiam sermonis puritatem conquirant illud Cæsaris dictum
objicientes tamquam scopulum, sic fugias inauditum et insolens verbum, ac, veterum scriptorum
referentes inculcantesque verba, recentia hominum inventa producere velint–, intimam linguæ
latinæ vitam præcidere videntur; hi nimirum, ut ait P. Avenarius 30 , strangulare videntur et
interimere penitus linguam latinam; eaque ratione nullo prorsus modo effici potest ut lingua latina
sermo in communi hominum consortione inducatur atque adhibeatur.
Neque illa novandi facultas singulare Ciceronis privilegium fuit31, sed omnium scriptorum qui
novas voces ad nativam latinitatis indolem eleganter conforment.
CONSTITUTIO APOSTOLICA VETERUM SAPIENTIA.
Novum ducitur argumentum hocque maximi ponderis, ex Constitutione Veterum sapientia –

qua Romanum conditur Altioris Latinitatis Institutum–, non solum ad perennem linguæ latinæ
vitam in Ecclesia comprobandam intimamque ejus virtutem confirmandam, sed etiam, ad eam, de
qua agimus, facultatem in novis verbis inducendis agnoscendam. Nam in Constitutione (n.6): 1.
lingua latina, lingua Ecclesiæ viva appellatur; 2. et, ut viva ad cotidie succrescentes sermonis
necessitates comparanda; 3. atque adeo novis iisque aptis et congruis ditanda vocabulis; 4. ratione
quidem æquabili, universali et cum veteris linguæ ingenio consentanea; 5. et Instituto... illud
præcipue erit propositum, ut –haud secus atque singularum civitatum Academiæ, suæ cujusque
nationis linguæ provehendæ constitutæ– simul prospiciat a) congruenti linguæ latinæ progressioni,
b) lexico latino, si opus sit, additis verbis cum ejus indole et colore proprio convenientibus.32
Gaudere igitur licet quod Ecclesia linguam latinam vivam Ecclesiæ agnoscat et quod
Institutum condat non solum ad pleniorem linguæ latinæ scientiam et usum assequenda, verum
24
Pal. Lat. 20 (1950) 164; qui sæpius eandem defendit sententiam. Ibid., 18 (1948) 480.
25
Patrii sermonis egestas (1. 832; 3. 260).
26
Quanta verborum nobis paupertas immo egestas sit...(Epist. ad Lucil., 58, 1)
27
Cfr. Verborum imperitia (Aul. Gel., Præf., 12): Paupertate sermonis laboramus (Quint. Instit. orat., S. 3, 33).
28
Cfr. Æ. Springhetti (Institutiones stili lat., p. 71): ubi epistula M. A. Flaminii ad Basilium Zanchium profertur, in qua eadem quæ optimis
scriptoribus licebant, licere æquo jure, laudandaque esse in bonis scriptoribus recentibus, inquit, qui proinde sine reprehensione, immo laudabiliter
nova fingere vocabula possunt, non ex necessitate tantum, sed etiam ad exornandam orationem.
29
Conferantur scripta quæ in Actis Congresuum coactorum Avennione, Lugduni, Argentorati ad linguam latinam vivam reddendam vulgantur,
(Premier, 2ème, 3ème Congrès Internat. pour le latin vivant, Aubanel, Avignon: 1956, 1956, 1963), in quibus multa de hac quæstione inveniuntur.
30
Cfr. Palæstra Latina, 18 (1948) 480.
31
Etiam si hoc demus, novata esse multa ab iis qui post Ciceronem fuerunt, quid causæ est cur ea rejicere debeamus? ... Nonne Cicero et multa
novavit ipse, et Catonem, Varronem, Brutum aliosque ut idem facerent hortatus est? An fortassis personale illud privilegium fuit, ut cum Cicerone
et cum iis, qui tum vivebant homines atque ævum agitabant exstinctum esse videatur? ... Equidem existimo Ciceronem, si ad Quintiliani et Plinii,
et Taciti tempora vitam producere potuisset, et romanam linguam multis vocibus eleganter conformatis eorum studio auctam et locupletatam
vidisset, magnam eis gratiam habiturum, atque illis vocibus cupide usurum fuisse. (Muretus, Variarum lectionum lib. XV c. I, p. 377-378 [ed.
Veronæ, 1728].
32
Conferantur commentaria ad hæc Constitutionis verba: J. M. Mir, El instituto de Latín en Roma, Helmantica, 13 (1964) 372-378.
etiam ad eam novis ditandam vocabulis lexicoque addendis. Quibus verbis, ea qua pollent
auctoritate, nostra sententia, in qua jam diu perstamus, plenius altiusque roboratur.
CAUTO TAMEN OPUS EST
Attamen caveant omnes diligenter ne nos nimium faciles credant in cudendis novis vocabulis.
Qui contra maxime circumspecti esse volumus. Priusquam nova adsciscamus verba, veteres et
recentiores scriptores, lexica, glossaria aliaque scrutanda sunt; et cum nihil antiquum neque
recentius erit repertum, tum demum ex ipso linguæ penu, data quoque sapientium virorum opera,
componere aut aptare aut ex recentibus linguis inflectendo novas recipere licebit.33
ET IDEO LAXIOREM RESPUIMUS SENTENTIAM
Nam sunt qui, contra, multis allatis argumentis laxiorem evincere conantur sententiam: Si
lingua latina nostra adhuc ætate quodam modo vivit, novis locupletanda est vocibus, idque, ea
ratione qua aliæ recentiores linguæ assequuntur, faciat: asciscat ergo novas voces ex hodiernis
linguis.
Quam sententiam, si ratione et cogitatione tantum amplectimur, non omnino rejiciendam
putamus; sed si in re et usu, maxime considerandum et inquirendum esse censemus prius quam
novæ voces ex linguis romanicis eductæ in latinum recipiantur, ne osoribus et linguam latinam male
callentibus et tractantibus, ut sæpe fit, ampla aperiatur janua. Nam hæc est facillima via: ex nostris
facere latina. Cauto est procedendum. Omnibus ponderatis argumentis, nonnulla tandem vocabula
in latinitatis thesaurum recipiantur.34
Itaque id assequendum:
1. ut lingua latina non tantum sua indole suoque colore pura et integra in scribendo servetur,
sed etiam ne nimia novatorum verborum copia aut ex aliis linguis sumptorum fœdetur: qua in re
universe elmis. viris Card. A. Bacci, Egger, Tondini, et Springhetti, G. Pacitti libenter consentimus.35
2. Id tamen esse retinendum, sermonem nostrum latinum paucis novis verbis non adeo
commaculari quam si syntaxin, dicendi colorem, ipsum orationis contextum totamque linguæ
indolem negligamus; hanc in primis latinitatis naturam summo studio servandam curemus.36
3. Voces illæ, quæ novam et propriam significant notionem novo verbo exprimi debent, in
quibus numeremus oportet cafeum, chocolatam, tabacum, gasum-gasium, anilinam, libellam,
libram, dollar-is, aureum florenum, platinum, blendam, cobaltum, zyncum, volframium, cetera
quam plurima quæ technica aut quasi technica haberi debent. – Hæ tamen voces res significant sua
natura proprias, singulares et fere Romanis prorsus incognitas; ac, nisi proprio exprimuntur
nomine, difficile aut parum significanter ab aliis similibus rebus discernuntur.37 – In his et in aliis
fingendis aut admittendis dubium sæpe erit et inter doctos disceptatio.
33
Cfr. etiam Avenarius, Pal. Lat., 20 (1950) 164-165.
34
Quæ fere ex Palæstra Latina, 29 (1959) 203 ssq., sunt excerpta; cfr. etiam quæ sapienter de re tractat P. Æ. Springuetti, Institutiones stili lat., p.
74 et 105-106.
35
Quorum sententiæ his præsertim continentur locis: Bacci, Lexicon, p. 11, et sæpe toto opere: Latinitas: De novis vocabulis in linguam latinam
inducendis, 5 (1957) 30 sq.; 5 (1957) 144-148; 5 (1957) 196; 6 (1958) 83-92; 8 (1960) 12-25. –C. Egger. De novandorum verborum rationibus quas
viri servant edendis commentariis præpositi qui Latinitas inscribuntur, Premier Congrès Internat. pour le latin vivant, p. 134-136; Latinitas: 4
(1956) 243 sqq.; -(1959) 136; 3 (1955) 110-119; Idem, Tirolensia latina, Innsbruck 1960 et Lexicon nominum virorum et mulierum, Romæ 1963 –
Tondini, Latinitas: Novata quædam vocabula, 9 (1961) 262 sqq.; 10 (1962) 107 sqq.; Electrica domus utensilia, 13 (1965) 12-24; Tondini-Mariucci,
Lexicon novorum vocabulorum, Romæ 1964. Æ. Springuetti. Quibus modis res novæ latine sint interpretandæ, Latinitas 1 (1953) 58 sqq.;
Institutiones stili latini: De verbis novatis, p. 20 sqq.; De verbis novandis, p. 70 sqq.; Lexicon linguisticæ et philologiæ, cfr. Proœmium. – G. Pacitti,
Il latino ‘lingua viva’, Studi Romani, 1956, p. 202; Il Congresso di Avignone per il latino vivente, Ibid., p. 587: Utrum verba novare liceat...
E supra memoratis scriptoribus priores purum integrumque exquirunt et adhibent sermonem latinum; a novis plerumque abstinent nominibus vel
ex ipsa lingua conditis, et copiosis circuitionibus utuntur eisque delectari videntur (cfr. Latinitas, 5 (1957) 146-147). –Posteriores vero liberaliores
sunt in asciscendis novis nominibus ex aliis linguis et in deducendis ex intima linguæ latinæ vita sive componendo sive derivando. Hos vero jam
pridem in Alma Roma præcesserunt Jacobellius, Tassetus, Avenarius, Joveus ipseque tunc moderator J. Fornarius; et in Palæstra Latina, præter
Ioveum et Avenarium, Ild. Gonzalez, Holzer, P. Cælestis Eichenseer, L.M. Sansegundo, O.S.B.; et ex Societate Latina, Monacensi, ex Juventute,
Hungarica, ex Vita Latina, Gallica, haud pauci neque ii spernendi scriptores.
36
Quis, ut exemplum ponamus, asserere audeat orationes Sancti Leonis Magni a latinitate recedere aut corrumpi aut suavissima elegantia justoque
numero privari quod eæ novis christianæ religionis suæque ætatis verbis –sive novo sensu auctis, sive a græcis mutuatis– locupletentur?
37
Quæ quidem ad Congressum Lugdunensem primum tenenda detuli (2ème. Congrès Internat. pour le latin v., p. 134), deinde mense aprili anno
1966, ampliore commentatione, ad Congressum Romanum linguæ latinæ fovendæ. In qua sententia præierat P. Avenarius –sæpius in Palæstra
Latina proposita: cfr. 18 (1948) 480-483; 20 (1950) 203-205; 21 (1951) 30-31, 48-51–, et in eadem stat P. Springuetti: cujus verba cum gravi
auctoris pondere cumulentur hic referre juvat. Id tamen animo tenendum Patrem Springuetti de rebus agere proprio ac definito sensu exprimendis,
eundemque vehementer carpere eos qui amplam laxamque aperiunt januam omnibus recentibus linguarum vocabulis. In ipsis vocabulis vertendis
haud raro nova vocabula latina derivanda, componenda, fingenda fuerunt, ut singulis vocibus singulæ responderent appellationes: exemplum in
hoc secutus eorum qui sæculis proxime superioribus latine has discilinas tractarunt, et voces sonettum, madrigale et alia hujusmodi nihil
hæsitantes in linguam latinam receperunt, et addita simpliciter terminatione latina, ne res longiore circumlocutione describerent vel inter se
permiscerent atque confunderent. Quid, ceterum, fecerunt et facere pergunt recentiores linguæ, cum hujusmodi vocabula occurrunt? ... Quis enim
uno et æque perspicuo vocabulo potest has notiones efferre latine [linguistica, linguisticus, labializatio, nasalizatio]? Ceterum, harum vocum radix
4. Romani licet multa a Græcis aliisque civitatibus accepissent vocabula, tamen plura ex ipsa
lingua ducebant, ut Plautus, Cicero aliique fecerunt –et supra demonstravimus–. Sequantur igitur
Ciceronem qui multas novavit voces, et notionem seu rei significationem quoad perfectius potuit ex
græco in latinum convertit. Quam et nos servemus normam, ut in voce film latine reddenda, ejusque
sensum in latinam vocem pelliculam transferamus.38
5. Neque tamen verba intellectu difficilia, rara, quasi linguæ monstra in latinitatis thesaurum
induci volumus. Nonnulla autem hujusmodi verba apud Plautum et alios scriptores invenimus; cui
vocabula conformandi rationi nos minime suffragamur; quamquam ex his intimam linguæ vim in
componendis verbis percipimus.39
Neque opus est alia addere –et hoc protrahere proœmium– ex illis præstantissimis viris qui
in linguistica, in philologia, in semantica principes exstiterunt 40 ; quos tamen intento animo ac
diligenti studio perlegimus et expendimus in iis quæ sunt de ratione qua verborum sensus
protrahitur, adstringitur, permutatur, ac de intima vocabulorum, compositorum, derivatorum
significatione cognoscenda.
PURIOR SERMO
Liceat igitur nobis, hortatu præceptisque P. Em. Jovei, optimi magistri, conformatis, semitam
insequi, quæ nobis planior visa est.
Sunt tamen, idque libenti animo confitemur, aliæ viæ et normæ in sermone latino excolendo
in eoque pure et integre adhibendo ac vel vivo reddendo.
Præclarissimos illos viros qui rigidioribus adstringuntur præceptis sincero animo, ut fecimus,
colimus eisque reverentiam præstamus; hos demiramur, ex his, ne in deteriora deflectamus, lucem
accipimus et cursum nostrum moderamur et dirigimus.
Romæ, die sexto m. januarii, Epiphaniæ Domini sacro, anno 1969.”
[ad indicem]
Locus excerptus e libro lexicographico cui index Nova verba Latina. In Palæstræ Latinæ
numeris 186 et 187 apparet textus infra descriptus, In aeriportu inscriptus, annotationibus vero maximi
momenti ad lexicon pertinentibus instructus quas tamen hic omittendas statui.
[ad indicem]
Tenetisne memoria fabellam illam qua Icarum, Dædali filium, cereis alis per aera volitasse
narratur et in mare decidisse? Quod autem veteres frustra temptarunt et mente tantum finxerunt,
id superiore ætate homines periti et industrii adepti sunt et nostra ætate cumulate absolverunt.
In aeronautica primum folles aerii seu globi adhiberi cœpti sunt, qui aere calido aut
hydrogeno aut alio gasio, leviore quam est aer, replebantur; deinde ad supportandos vectores
cymbula his aerostatis subjecta est.
Postea viri periti globos perfecerunt atque regibilia et prægrandia zeppelinia invenerunt, quæ,
quamvis brevi temporis spatio, maximo commodo dissitis civitatibus earumque commercio
fuerunt.
Tandem ineunte sæculo XX aeroplana, aere graviora, reperta sunt, quæ, in dies perfectiora,
commodissimam ac velocissimam itineris peragendi rationem præstiterunt.
et derivationis ratio nonne latina est? ... Si lingua latina viva apud eruditos viros inducenda est, debet, ut semper fecit atque ut ceteræ faciunt,
flecti et accommodari ac novam semper edere vocbulorum segetem ex fecundo suo gremio. Non enim ita exhausta est mater, ut quod possunt filiæ,
ipsa non possit. (Lexicon linguisticæ, p. VII-VIII). –Neque aliter St. Morcelli sensit, qui, in libris qui de Stilo inscriptionum latinarum sunt, cum de
nonnullis novis virorum appellationibus agit Itaque, inquit, istorum puto delicatum esse fastidium, eosdemque cum minime opus est, difficiles ac
morosos. Eum vero satis commode fecisse judicabo, qui Romanos scriptores imitatus, quidquid offenderit hujus generis, non ancipiti aliquo
vocabulo, sed nomine suo, qualecumque id tandem futurum sit, ad latinam normam deflexo haud multum hæsitans appellaverit, Cfr. De Stilo
inscriptionum latinarum, Romæ 1781, ex officina Gunchiana, p. 309.
38
Cfr. sententia cl. v. J. IJsewijn in Palæstra Latina, 39 (1959) 98, et, ibidem, quid nos sentiamus; iterum ejusdem epistula (Ibid., p. 159-160)
nostrumque responsum (Ibid., p. 203-308).
39
Sunt fere voces a poeta festivo et joculari animo conditæ, comœdiæ aptæ et contortiplicatæ ab ipso appellatæ, ut quæ habentur in Persa, 702 sqq.,
et alibi ut plagipatidæ, ferritribaces, vaniloquidorus, flagitriba, ulmitriba. Aliæ vero quam plurimæ sunt optimæ notæ, ut angiportus, funambulus,
pedisequa, carnifex, furcifer, multibiba, rapacida, nucifrangibulum...
40
Quos infra commemoramus eorumque præcipuos locos referimus.
Quæ ut singillatim et distincte perspicerem aeroplana una cum Joanne Gundisalvio quodam
die ad aeriportum accessi. Ibi primum oculis sunt subjecta summamque excitarunt admirationem
ingentia aeroplana duobus, tribus, quattuorve motoriis instructa, quæ, dum permoventur,
horrisonos edunt strepitus.
Joannes, curiositate ductus, diligenter inspexit testudinem, helices, alas earumque tensuram,
gubernacula, antennas, caudam, rotas, apparatum desultorium, aeroplani umbilicum, cellulam,
radiophonum, onerum repositorium, fomitis reconditorium, sedilia, loculamento, alia quæ usui et
commodo vectoribus sunt.
Deinde Joannes ad pueros, qui mecum venerant, conversus sat multa de navigatione aerea
enarravit: «Complura —ut scitis— sunt aerivehicula: ut aerivola, alivehes, monoplanum,
biplanum, hydroplanum, helicopterum, autogyrus: ex quibus nonnulla ad onera comportanda aut
ad vectores in diversas orbis regiones et civitates perducendos, adhibentur.
Cum bellum inter nationes exoritur, aerinaves primas partes gerunt; nam aliæ hostium fines,
oppida, munimenta, militum concursus speculantur, quas speculatorias appellamus; aliæ vero,
quæ insectantes dicuntur, velocissime prægrandes aéronaves insequuntur in easque quasi collidere
videntur ut gubernatorem feriant aut hostium aerivehicula demoliantur; aliæ tandem pyrobolos
aut pilas incendiarias, aut displodentes, aut infestissimam bombam atomicam in oppida, in
munitiones, in aeriportus, in navigia coniciunt: et ideo pyrobolaria vocantur aeroplana quæ a
peritis pyrobolariis reguntur. Cum autem aeriæ hostium incursiones prævidentur, tunc a patrio
aerodromo insectantes et pyrobolariæ aerinaves exsurgunt, quibus hostium irruentia aeroplano
fugentur aut profligantur.
Aeriæ naves, ut videtis, in aerodromo, considunt; aliquando in receptaculis custodiuntur.
Opifices mechanici detrimenta assidue recognoscunt atque reficiunt.
Gubernator sedet in cellula, gubernaculi rotam moderatur, motoria inspectat; deinde per
curriculum aliquantum decurrit, postea avolat a terra, denique iter aérium præstitutum conficit.
Apud omnes fere gentes tramites aerii constituti sunt, quibus vectores ab una in aliam civitatem
aut nationem celerrime perducantur.
Hydroplana in mare desiliunt seu æquorantur; aeroplano autem terram capiunt. Cum vero
casus fortuito evenit, decidiculum parant aeronautæ et vectores, et ex aerio vehiculo in aere se
demittunt; ac decidiculo aperto, per aera enavigant usque dum terram attingant. Videte illum
militem qui experimenti causa, decidiculo usus, in aerodromum placide descendit.
Aliquando certamina velocitatis in patria aut inter nationes proponuntur, et qui summum
attingunt præmio munerantur ac summo honore habentur.
Quæ omnia perscienter loannes explicavit; et jam ex aêriportu discedebamus cum quidam
navigationi aériæ præpositus accessit nosque humaniter salutavit. Quem pueri, curiositate
compulsi, sponte adierunt eumque interrogaverunt num alia essent aeronavium genera, nam de
novis inventis audierant. Qui consistens parumque quasi secum cogitans, «Ita sane, pueri, inquit,
sunt et alia aêrivehicula quæ cognoscatis oportet. Sunt aêrinaves gigantëæ —quibus aliquando
quadringenti milites comportentur—, et nutrices, quibus minores aêrivolæ, dum in aëre volant,
benzina replentur, et quæ insectantes aérivolas portant. Sunt et aeroplano contraria vi propulsa,
id est aéris haustoria, quæ sonorum limitem superant, et quæ dicuntur arces volantes et
prægrandia illa castella volantia ut Boeing-29.
Ex quibus peritissimi viri, multa diu experti, confinxerunt missilia volantia —ut illa
Germanorum pyrobola V1 et V2, et alio nuper parata—, et satellites artificiales — in quibus
Sputnikium, Echo, Tiros, Cosmos, Explorator —, et radios pyrios, et illas astronaves, quibus
cosmonautæ terram circuierunt quibusque itinera interplanetaria parant ut tandem in lunam
prosiliant.
Quisnam vestrum in lunam anno 1980 cosmonauta avolare cupit?
[ad indicem]
4551. …
4552. ...
4553. ...
4554. ...
4555. ...
4556. ...
4557. ...
4558. ...
4559. ...
4560. Raimundi Sarmiento (1914-?) relatio ad iuvenes Latinitatis studiosos destinata, de mira ave rapaci quæ
nominatur Condor:
[ad indicem]
Condor est regina avium Andes excelsas incolentium. Ipsi sunt alæ nigerrimæ, sub extremis
subalbæ. Expansisque alis, admodum tria metra longitudine complectitur. Ipse prædo volucrum
est; cui accipitri retortum idemque acutum ad discerpendam corporum, quibus libenter vescitur,
escam aptum rostrum est. Sine plumis caput rotundum habet quod crista coronatur violacei coloris
quodque ceteris membris longo, rubro, rugisque arato collo unitur atque albis plumis, vice collaris,
circumdato. Ardentes prætereo habet oculos quibus prædam ab alto conspicetur vestigatamque
uncis arripiat.
Igitur, summo mane, natu minimus condor, cui nomen Cisco, alas corpore suborientes extendens
agitansque: «fame —grocitat— pereo, pater mi»!
Cascus, rex condorum, natum parvum tacitis oculis intuetur. Fili mi, condoris est omnia patienter
ferre et inopiam forti animo sustinere.
—Sed mihi venter iratus latrat ac fame fere pereo, genitor.
—Sustine atque abstine! Brevi famem omnem absumptum iri existimes oportet.
Alis parcendum donec solis æstus remissi et cursus lenes sint aeris...
Ast ego..., iterum exorsus Cisca, sed nutu patris verba ore ejus compressa sunt... In altissimo
Andium culmine uterque habitat, quas sol exoriens lumine illustrat; a longe, matutina opertus
bruma patescit campus. Suum interea sol cursum complet, qua hora quicquam perficiendi Casco
tempus admonet. Inde, spansis alis, sensim sine sensu, cæli summitatem tangit ex qua sublime
tranans, magnis vorticibus quantum patet aspicit metiturque æquor. Pullus non æquo volatu
patrem pone sequitur.
Extemplo, medio in rupe, demortui vituli corpus conspicit ac facto descensu, alarum remigio, petit
locum via recta. Pullus omnia quæ condor dignoscere fas est discit a patre, regium volatum,
prædæ inventionem, periculi sollertiam.
Præda prospecta paulatim fit mora præcipitesque cadunt super eam. Convivium instauratur...
singulari utriusque volucris, quo superabundant gestiuntque, lautitiæ gaudio.
[ad indicem]
4561. …
4562. …
4563. …
4564. ...
4565. De Iosepho Venturini (1914-?) hæc olim rettulit Theodericus Sacré in commentarii c.i. Melissa numero 7
(17.06.1985), pp. 6–7 :
[ad indicem]
“Iosephus Venturini poeta Italus, cuius carmen Aurora consurgens inscriptum primum edendum
curavimus idemque Melissæ legentibus evolvendum proposuimus, anno 1914º in urbe Castro Bononiensi
(Castel Bolognese) natus annoque 1931º Societatem Iesu est ingressus. Qui cum studia perfecisset annos
circiter triginta adulescentes Græce, Latine, Italice erudivit. Interea autem et cum Camena se oblectavit et in
litteris Neo-latinis (quæ dicuntur) multum diuque est versatus. Approbantibus enim atque applaudentibus
Antonio Bacci cardinale ut ita dicam Ciceronianissimo (†1971º) et Victorio Genovesi vate †1967º), Iosephi
carmina auream Latinitatem redolentia in commentariis Latinitas magnam partem sunt divulgata; de
monumentis autem Neolatinis cum complures lucubratiunculas conscripsisset, bene est meritus nam, ne
singulas afferam, de Famiani Stradæ Prolusionibus Academicis et de Gaspare Tribracho poeta Mutinensi
fusius egit, atque de Pascolio Latino dissertationem controversiosam anno 1969º foras dedit. Novissimis vero
commentationibus litteræ Italicæ a Iosepho Venturini nunc Florentino tractari sunt cœptæ.”
Cui præterea commentationi subnexuit Theodericus Sacré versus aliquot antea prorsus ineditos
carminis Aurora consurgens inscripti, quod composuerat Iosephus ille Venturini. Gustum ut habeas,
humanissime lector, paucos aliquot excerptos exscribo versus, quibus poetam integro ac puro sermone latino
usum esse atque Camenæ pereleganter litasse manifestum est :
Insano quidnam curarum turbine, Virgo,

mortales agimur vastoque revolvimur æstu
divitias inter fluxas fastumque superbum?
Quid ruit in vitium nullo natura labore
dum vorat hinc flammis animos malesana cupido,
anxius hinc belli populos timor opprimit omnes?
[…]
Eia, age, rumpe moras dirosque repelle furores.

ardua ne duro volvantur sæcula ferro.
[…]
Talia perstabam memorans, cum Virgo repente

visa est, dulce caput rutilis redimita coronis
flaventes effusa comas, fulgere per umbras.
Contremuere domus; quin motis cornibus ara
exsiluit, magno somuerunt templa fragore.
Ludimur? an mens vana sibi præsagia fingit?
Adfuit et sancto firmavit numine vota
auguriis dictisque fides ne forte laboret.
[…]
Sed iam pulchra dies perstrinxit lumine cælum,

noctis aves dulci rupere silentia cantu
fulseruntque novæ templi per vitrea luces.
Diffugiunt tenebræ lumenque aurora reducit

cum memor advolitans eversum fama per orbem
te, Regina potens, iterum sine labe salutat
ut populi valeant optata pace potiri.
Ite procul, lites: nostras pax alma revisit
terras gensque hominum, duris exercita fatis,
munere mæsta tuo dissolvat pectora curis
atque novum condent Itali virtutibus orbem.
[…]
Cuncta silent subito fugiuntque per aera nimbi

et circum radiis collustrant sidera noctem.
Sicque minis pulsis, dirus quas iactat Avernus,
hanc læti superi excipiunt …
[ad indicem]
4566. ...
4567. ...
4568. ...
4569. ...
4570. Locus excerptus ex Caroli Egger (1914-2003) libro Tirolensia Latina inscripto :
[ad indicem]
Quæ de Tiroli, patria regione mea, locorum amœnitate formosissima, sermone Latino conscripta
non semel foras dederam aut subsicivis horis commentata, servaram in scrinio, placuit mihi tandem,
amicorum voluntati morem gerenti, in unum collecta typis edere. Neque quisquam mihi suscenseat,
quod lingua latina usus sim ad res exprimendas, quæ a Romanis sermone et ingenio aliena esse
videantur. Est autem præ nobis ferendum linguam latinam in toto terrarum orbe a multis hominibus
doctrina excultis intellegi, quibus tam præclarum est scire latine quam turpe nescire; præterea eam
tali præstare convenientia et concinnitate, tali granditate verborum et sententiarum vi, quali e
sermonibus, qui nunc snnt, polleat nullus.
Locus excerptus e libello institutorio cuius titulus Latine discere iuvat:
DE CÆLI STATV
Quæ tempestas erit hódie? – Puto cælum futurum esse serenum (aut túrbidum). Cæli status est
incertus. Ímminet tempestas. Exspectemus tránsitum tempestatis. Bona tempestate rus petamus. Heri,
ut dies suasit, montem præaltum conscendi. Est dies pluvialis. Effúnditur imber. Imber torrentis modo
effúnditur. Catervatim pluit. Habesne umbellam? – Hábeo; nuper eam emi, sum enim obliviosus,
quam ob rem eam sæpe amitto. Ínspice barómetrum! Eo aut cælum serenum (vel sudum) aut plúvia
aut cælum várians signatur. Quid núntius metereológicus prædixit? – Prædixit nives hódie esse
casuras. Ningit (vel ninguit). Plúrima nix de cælo delábitur. Nacti sumus diem nivalem. Qui status est
viæ públicæ? – Propter nivem concretam est lúbrica; vestígium fallit (vel vestígium non récipit).
Frigus est acre. Frigus inténditur (aut minúitur). Ómnia gelu rigent. Híemat. Est hiems summa.
Fornacem accendamus ut vim frígoris pellamus! Domus nostra calefacientis aquæ ductu est ornata.
Nonne tónitrum (vel tonítruum) audis? –Áudio. Re quidem vera contínuus est cæli fragor. Fúltninat
(vel fúlgurat). Fúlmina micant. Domus próxima de cælo tacta est. Grándinat. Grando vites, pro dolor,
contundit. Grando ségetes pércutit. Est tempestas hórrida. Recipiamus nos domum! Dies est núbilus.
Dies est núbilo involutus. Núbilat. Ventus núbilum induxit. Procella nubes púlveris vehit. Cælum est
nebulosum. Nébula matutina sole dispéllitur. Est nébula densa (est crassíssima). Nébula tam densa est
ut lucis usum erípiat. Máximus ventus coóritur. Ventus tectum domus deturbat. Ventus se circúmagit.
Ventus increbrescit (aut remittit). Ventus intermíttitur; ventus est ácrior (aut remíssior). Áquilo (vel
bóreas) est ventus septentrionalis. Auster est ventus australis. Subsolanus ab oriente spirat. Favónius
(vel zéphyrus) ab occasu solis flat. Ostende mihi thermómetrum! Numeratur décimus gradus supra
zerum. Disserenascit.
[ad indicem]
4571. …
4572. ...
4573. Richardi Avallone (1915-?) narratio edita in commentario c.t. Euphrosyne 1987, Vol. 15, pp. 335-340.
[ad indicem]
Narrationis titulus est Et terra se movit: Ut gustum habeas, lector spectate, itemque exspectatione
tenearis, non integram sed initium modo narrationis eius infra transcribam:
Dies erat dominicus et iam vesperaverat: omnia tranquilla intus circaque: alii domi, alii in
viis et foris, alii in thermopoliis et cauponis, alii in conventiculis et tedevisoriis, alii in
cinematographis et discothecis. Ego adhuc in lecto post cibum quiescens, illud opus legebam
Thomæ Costi, poligraphi Neapolitani sæculi XVI, quod Le otto giornate del Fuggilozio
inscribitur, una cum auctore litus Neapolitanum percurrens et «il bel monte di Somma, detto
altrimenti Visuvio», cum ex improviso, terra mugiente, domus mea quassari cœpta est: defecit
lux, vitra fracta, vasa proiecta, lampadaria fluctuare, vulnerari muri. Filiæ meæ currere, clamare,
flere: natu maxima sua nondum edita arripuit carmina, candelam accendit, aperuit ianuam:
«fugiamus» clamabat. Ego, calceos quærens, «sistite, sistite», cum ingenti concussu sursum
deorsum moveretur terra. Sesquiminutum tenuit motus. Quo intermisso, territi, sed incolumes,
male vestiti nec ulla collecta sarcinula, propere per scalas — heu! longam cochleam— descendimus
et iuvante Deo fuimus in via.
In via magna hominum multitudo æque territa: terrori silentium additum atque impotentia:
valde timebatur ne post horas periculum repeteretur.
Omnes fere stabant, nemo ambulabat, pater una amplectebatur uxorem filiamque, sola
cum canibus anus, nonnulli in machina ad nescio quo fugiendum prompti: nos ante palatium,
in hortis proxime mare, etiam mare subito auctum nos nostraque submergere posse scilicet
ignari vel obliti. Interea, cum ubi nos eramus nulla ruina fuisset, primi et tristes perveniunt
nuntii: non solum visa, quasi delira mente, ædificia nutantia, se nunc admoventia nunc
removentia, sed concidisse ædificia in antiqua parte et in oriente urbis: quod omnes magis terret.
Quid agendum? nox appetit: nulla via, nullum perfugium: unum certum: viri prudentis non
esse redire domum. Quare omnes sub Iove frigido vigiles pernoctare consentiunt: aliis machina fit
domus, alii in herba recumbunt, alii ignes accendunt: etiam nos machina recipit ab humana et
amica domina oblata. Erectæ aures, aperti oculi, pauca verba, magna cura et sollicitudo: post
mediam noctem iterum tremit terra, sed brevius. Novus in nos invadit terror, postremo et
terrorem vincit somnus.
Longa infinita nox. Albescente luce cum prima filia cautus domum redeo, parum pecuniæ et
tegumentorum prehendimus, nec non manu scripta nostra, et quasi fures apertum petimus.
Omnia, nos ipsos, collocamus in machina diem exspectantes. Sed cum die, per radiophonicas
undas et ex diurnis actis terribilia nos excutiunt: illum superioris vesperi terræ motum, ingenti
vi tota fere Italia auditum, Hirpiniæ oppidis epicentro, Campaniam evertisse et Lucaniam:
urbes, ut Abellinum, Salernum, Potentiam, Neapolim, gravissime afflictas: oppida, ut
Leoniam, Compsam, S. Angelum de Lombardis, Teoram, Atripaldam, Lavianum, Senerchiam,
Piscopaganum, prorsus diruta; circa tria milia hominum mortuos, septem milia vulneratos, duo
milia perditos, decem milia sine tecto.
Qui nuntii nobis et omnibus, cum stuporem doloremque afferant, tum terrorem augent: nam
terra tremere non desiit. Interea stationes radiophonicæ et televisivæ, sine ulla intermissione,
de statu rerum et hominum in locis terræ motu vastatis, de ruinis et de perturbatione, de luctu et
de reclamationibus, de effectibus in Italia et apud omnes gentes, de primis auxiliis certiores
faciunt: illa iam nocte in oppidis dirutis et in aliis superstites, amore atque desperatione
impulsos, non aptis machinis, sed palis et manibus effodere cœpisse, ut e ruinis sepultos vivos
extraherent, et eos iam nonnullos cum mortuis extraxisse vivos, sed, ad ruinas auferendas
omniaque impedimenta superanda, quam primum opus esse non solum multis et validis
hominibus, sed magis idoneis instrumentis, et mortuos egere conditoriis et vivos tegumentis et
tentoriis et cibariis et omnibus rebus ad vivendum necessariis: moderatores rei publicæ, ilico
attonitos atque etiam imparatos ad tantam oppetendam tolerandamque calamitatem, iam
omni ope atque opera eniti ut afflictis Italiæ meridianæ terris et gentibus auxilium ferant:
iam totam Italiam et ipsam Europam in humanæ necessitudinis descendere certamen.
[ad indicem]
4574. ...
4575. Hoc elego Matthæus Paolillo (1915-?) refellere studet eos qui effutiant neminem posse intima animi sensa satis
emendate, eleganter atque expedite latine aperire, quod nullius iam pridem gentis sermo sit vernaculus:
[ad indicem]
I
Dum sermōne canō priscō quæ prōmere suādet

pectus, mē tetricō Zoilus ōre monet:
“Sī quid vīs nōbīs dignum rēclūdere dictū,
quin aptās Italæ carmina iusta lyræ?
Est vitiō panctæ Latiō sermōne poēsī,
quidquid nōn suētīs auribus ipse canis,
quod minimē verbīs aliēnīs sensa cohærent,
omniaque ingenuā simplicitāte carent.
Vīvida vīs animī nimiā corrumpitur arte:
frīgent invītīs verba coacta modīs.”
Sīc ego lēnis ad hæc: “Nīl ad mē! Sermo Latīnus,
nōn secus ac patrius, nōtus in aure sonat.
Sīc animī mōtūs facilēs dūcuntur ab īmō,
sensibus et vibrant consona dicta merīs.
Nī legar ā multīs, leviter, mihi crēdite, cūro:
mē prohibet sensūs hīs aperīre pudor.
Sat sit, sī lætā prātīs ā valle piōrum,
dīcit ubī vātum carmina sancta cohors,
audiat et recinat pallens mærōre Catullus
frāternæ mortis Virgiliusque mihī.”
[ad indicem]
4576. ...
4577. ...
4578. ...
4579. ...
4580. Hoc carmine heroico, cui index Canicula, Æmilius Merone (1916-1975) narrat ægre ferendum illum æstum
quem sæviente sole heroice patiuntur homines quidam ambulantes:
[ad indicem]
Canicula
Est via quam terimus deserta: bitumen adhæret

in nostris soleis: hic illic pæne dehiscit
et rimas monstrat nitidi sub lampade solis:
in cælo liquido nubecula nulla pererrat.
Pulverulenta onerant ramos pendentia poma
arentque in campis segetes frugesque reclines.
Nunc tacite nunc verba serentes imus anheli,
dum sudor talos ad nostros manat abunde.
Sistimus, interdum, si quid nos recreat umbræ
non procul a sæptis quæ sunt in tramite rara.
Æstus autocineta volant cita nescia nostri:
continuum, propior, foliis in cæspite denso
tecta, cicada gravis diffundit in æthera cantum.
Hisce præterea hendecasyllabis eiusmodi æstum in urbe belle depingit:
Hac hora nimio calore fervet

bitumen nitidum viæ silentis.
Rarus conspicitur viator ire:
alveo fluvii lacerta sicco.
[ad indicem]
Hisce aliis denique dulcem in modum aliquam domesticam depingit scenam:
Marisa
Incumbit studio Marisa: penso

in sui vacat angulo cubilis,
solis lumine vivido micantis:
suspendens digitis pedem appropinquo,
dein post terga moror legoque pensum
trans nimbum nitidum comæ fluentis:
umbra proditus incidente in albas
schedas, detegor et subinde longis
genæ basiolis sonant parumper.
[ad indicem]
4581. …
4582. …
4583. ...
4584. ...
4585. ...
4586. ...
4587. ...
4588. ...
4589. ...
4590. Excerpta aliquot e præfatione operis ab Eugenio De Rosa (1916-1989) scripti, inscripti vero De litteris Latinis
commentarii libri V ad criticam artis rationem exacti, locis quibusdam retractatis et locupletatis :
[ad indicem]
Litterarum Latinarum commentariolos, quos in suburbana provincia Sicilia plane relegatus inque
meis Drepanitanis otiis, ad animum a dolore acerbissimo et molestis curis levandum, subsicivis horis
et vigiliis conscripsi. [...]
In hanc vero voluntatem ut foras darem, quæ tantum doloris levandi causa composueram, haud facile
me induxi, nec forsitan umquam induxissem, nisi pro certo mihi esset compertum talem hodie
desiderari librum qui cum tot in dies proveniant vernaculo sermone conscripti, obsoletam maiorum
nostrorum consuetudinem instauraret ex qua Latinæ res Latino tanum sermone pertractarentur.
Incredibile enim est, quantum ad humanitatis studia augenda consuetudo illa conduxerit, siquidem,
adhibita in rebus explicandis Latina usque lingua, eam discipuli sine tædio et labore verborum copiam
et loquendi facultatem comparabant, qua, sensim sine sensu, tamquam adminiculo maxime necessario
instructi, scriptorem quemque vel maximosque poetas, facile non modo cursimque perlegerent, sed in
iis etiam peracute et cum sensu viderent. Quod cum mecum ipse recolo, subeunt in mentem mihi,
singulari quadam animi admiratione, doctissimi et clarissimi viri illi, qui statim post renatas Latinas
litteras et deinceps beatissimo et felicissimo Leonis Maximi sæculo floruerunt, Laurentius Valla,
Franciscus Philelphus, Ambrosius Camaldulensis, Poggius, Politianus, Pontanus, Actius Sincerus,
Petrus Bembus, Lilius Gyraldus, Hieronymus Vidas, Fracastorius, alii innumerabiles qui, cum ad hanc
bene loquendi Latine scribendique laudem incredibili studio incubuissent, sermone adeo puro vereque
Romano uti assueverant, ut in aureo eorum orationis nitore et Tullius et Maro deprehendantur. In
cœtibus autem et conventibus, quos frequentissime inter se habebant, magnificas ex tempore de
qualibet re orationes Latine pronuntiabant et finitos etiam versus ex improviso factitabant, ut, si quis
audivisset, Romanos eos, illo tempore natos, facile credidisset. [...]
Qui enim Italicus scriptor vel qua ætate, ab originibus ad nos, vel quo litterarum genere ut summa
aut aliqua laude viguit, quin in exemplaribus Romanorum pervolutandis assidue versatus sit? Dantem
Aligherium prætermitto, poetarum quidem omnium, qui quidem a primis hominum sæculis ad
memoriam nostram extiterint, et singularem et quasi divinum, qui propterea quod Æneida diligenter
perlegerit, Virgilium, auctorem suum et magistrum appellat. Franciscum Petrarcham etiam
prætergredior, qui ex Latinorum poetarum, oratorum rerum scriptorum lectione -primus nam eorum
libros, quos potuit, e bibliothecarum latibulis in lucem eductos indagavit- cum perpolitissimam illam
hausit carminum fundendorum artem, quæ in eius amatoriis versibus reperitur, tum etiam materiam
poematis illius deprompsit, propter quod ab æqualibus corona aurea donatus est. [...]
Auctores ceteros et claros, qui patrum nostrorum ætate et memoria nostra fuerunt, omitto, qui ad
perfectionis suæ fastigium omni ex parte cumulatum ea de causa pervenisse videntur, quia nihil quod
ad penitus cognoscendas Romanorum litteras et artes pertineret, non exploratum et cognitum
haberent. Verum tamen silentio præterire non possum poetam nostrum novissimum, qui tantum inter
æquales humanis studiis præstitit, ut non semel aut iterum sed ter decies in poeticis certaminibus, quæ
quotannis ab Academia Regia Disciplinarum Nederlandica indicuntur, præmium aureum et magnam
laudem reportaverit. Iohannem Pascolium nomino, cuius mortem eo vehementius animo doleo, non
quod ipse maturior suo fato concesserit, cum iam pro suo ingenio bene beateque vivere posset, sed
quod Italia, Musarum domus, alienissimo Latinis litteris tempore, quo maxime omni fere divini
carminis pabulo indigerent cives, tanto litterarum ornamento atque præsidio privata est et penitus
orbata. Renovaverat nimirum Pascolius maiorum nostrorum decus et nomen, Augusti tamquam e
sæculo in ætatem hanc demigratus poeta, qui gravia hominum quæque et tristia et acerbitatis plena in
se unus omnia quasi perferret et communi omnium eorum doloris sensu concineret.
[ad indicem]
4591. …
4592. ...
4593. ...
4594. ...
4595. ...
4596. ...
4597. ...
4598. ...
4599. ...
4600. Versus decerpti ex Olyndi Pasqualetti (1916-1996) carmine c.i. Pellicientis Lunæ dolus :
[ad indicem]
Sed post aerii tentamina sumpta volatus

non audita prius nostrum miracula sæclum
vidit. Namque "viæ comitem" —sic Sarmata dixit
orbiculumque rubram lunam sermone superbus—
sidereo cursu physicis et rebus et usu
callentes Scythici dudum reperire magistri
circumversandum potuerunt, inter et astra
emisere, legens superi cælestia mundi
mœnia qui circum terras ageretur et ipsam
Lunam, perque dies deductus more modoque
insoliti proprio currente satellitis orbe
instrumenta fabro ferret perfecta labore,
in gremioque canem vivam concluderet, omni
ut documenta capi possent ope, vivere celsa
num regio sineret, ratio num forte volandi
deficeret nervos, animansque sat esset iniquo,
impetui sanguis...
[ad indicem]
Hisce versibus excerptis e poemate inscripto Ioannes Pascoli carcere inclusus, Olyndus non modo quendam
Ioannis Pascoli calamitatosum casum lamentatur verum etiam ad huius poetæ Iugurtham adludit:
Squalet adhuc dubio pallescens lumine carcer;

namque per exiguas rimas lux forte diei
influit e superæ clathris demissa fenestræ.
Mucescunt lateres, et hiantia sordida muri
humiferum quacumque situm tectoria ducunt,
in quibus aphronitri destillans albicat udor ;
adstat roboreum nudum lodice cubile :
hic sedet, atque genu cubitos imponit utrique,
impexis trepidæ palmæ dum crinibus hærent,
multa querens iuvenis, nequiquam feruidus æuo,
cui senium vitæ dolor admaturet amarum. ...
Pictore Marco Stone et chalcographo E. Dalziel
[ad indicem]
4601. …
4602. …
4603. ...
4604. ...
4605. ...
4606. ...
4607. ...
4608. ...
4609. ...
4610. Francisci Caprarii (1916-2015) versus aliquot de carmine quo urbem Angelopolim, vulgo Puebla de los Ángeles,
celebravit:
[ad indicem]
Vrbis mira cano nascendi exordia sacræ,

Angelico, geniale decus, de nomine dictæ,
divinæ quam mentis ope illustravit Olympus.
Diique deæque omnes quibus urbis cura salutis
exstat adhuc suavi Michaelis munere, nostris
felices adsint faveantque laboribus ultra
quod tenui calamo meditamur pangere carmen.
[...]
Dum res eveniunt infausto sidere, patrum

cœtus quem sollers moderatur episcopus, urbem
moliri statuit profugis quæ suppetat ægris
hospitium. Placuit Carolo sententia Regi...
[...]
Post ubi nocte cubans media gravis occupat artus

somnus et alta quies reficit languentia membra,
læta subit somno ridentis ruris imago,
planities herbis vernans viridantibus alta
quam rigat undosis manans de fontibus amnis.
Hanc dum miratur stupefactus imagine vallem,
ecce puer visus cælo descendere summo
penniger aligeris circum comitatus et albo
allapsi terris metari iugera filo.
[...]
Et iam plura, viæ patiens, percurrerat arva,
ecce subit præsens somni sub imagine capus
quem norat notosque choros agnoscit Olympi.
[...]
Fertilis exstat iners æquor spectabile vallis

irriguis late circumque humoribus undans.
Absunt hirsuti glomerati vepribus agri,
non pigra torpet aquis fluvio stagnante lacuna
nec disiuncta nocent vulcania sulphura cælo
nec via rugosis horrescit consita saxis.
[...]
Et placet antiquum romano condere ritu

castrorum in morem. Lex hæc et norma struendi.
Mœnia longa secant agros. Circumdare muris
dux operum sedes patrum sanctique senatus
imperat et medio designat gramine fossam
ædis ubi celso consurgent vertice turres.
[...]
Tempora pro meritis volverunt stamina fusis

aurea surgenti tectis et turribus urbi.
[...]
Moles magna foro geminas, altissima visu,

extollit turres, moles procera colonum
artificisque manu posita atque ingentibus ausis.
Area vasta patet saxis adoperta recisis.
[...]
Angelicæ fecere manus, Garcesius urbem

auxit, munifice Palafoxius acta coronat.
[...]
Multimodis pietas virtutibus induit indos

grata verecundo probitas notat ora rubore
et mens more patet puerorum nescia fraudis.
Quin super has generis, decus admirabile, dotes
excellunt animi vires et mentis acumen.
Sponte sua natura bonum rectumque colendum
inspirat figitque animæ moresque benignos.
Clamosis animus rixis non deficit æquus,
regni iura observans et pietatis avorum.
Indolis adde notas comis vitæque tenorem:
esca brevis, vilis vestis, tenuata supellex,
curta quies, mundus habitus luxumque perosus,
fides hero, durumque terens inglorius ævum.
Taliter obscurus vigili subit incola patri,
fraude carens, animo pollens, virtutibus auctus.
[...]
Hoc ego ruri vacans, haud immemor urbis alumnus

Angelicæ, cultum conabar pangere carmen,
extollens urbis miras ab origine causas,
atria, templa, domos et longi temporis acta.
Qua potui scripsisse iuvat, sed viribus obstat
magnum opus. Ora mihi vatum si mille dedisset
magna deus, vates canerem monumenta priorum
et quæ nostra novat cumulatque laboribus ætas.
[...]
Alma parens, olim nostri fidissima custos

antiqui generis, nutricis munere præsens,
tu, prælata polo, seram ditare memento
pectore, consilio, virtute et numine prolem.
[ad indicem]
4611. …
4612. …
4613. …
4614. …
4615. De Ioannis Sprincl (1917-1989) vita operaque hæc quondam relata sunt :
[ad indicem]
Primum, ab Theoderico Sacré, in commentarii Melissæ libello n. 2 (25.06.1984), p. 6 :
Vespera talis venit et olim :

cœperat aura flans resonare;
cur ego rursus talia nolim,
denuo cur non voce vocare?
Spirat in urbem vespera hiberna

atque catervæ mi strepuere
signa ferentes - omnia terna-
insuper ales saucia vere:

Vespera talis venit et olim
cœperat aura flans resonare;
at ego rursus talia nolim :
Non licet illud iam revocare.
F. Sràmek, e Bohemo vertit I. Sprincl Brunæ, die 16.III.1984.
“Ioannes Sprincl philologus apud urbem Bohumin Silesiorum natus, studiis feliciter peractis, varia
atque præclara obiit munera, quippe qui primum pueros Latine et Græce erudierit, deinde in studiorum
universitate Brunensi (Brno) professoris dignitate ornatus, Latine Græceque docendi provinciam delatam
acceperit.
Quo munere dum fungitur, Plautinis fabulis operam navavit scriptorumque antiquorum interpretationes
Bohemoslavicas perscrutatus est. Nunc tandem rude donatus, "Ianuam Latinam” in medicinam inducentem
conficiendam curat; quod lexicon, machinæ computatoriæ ope paratum, pleraque vocabula continebit quæ si
quis textus medicinales Latinos legere cupiat, oportet bene sciat.
Huc accedit quod Ioannes vir litteratus de poetis neolatinis (quos dicunt) bene meritus est. Etenim
ædes librariæ quæ Odeon inscribuntur, cum Lexicon auctorum Latinorum in vulgus edere vellent, Ioannem
Sprincl adiutorem sibi adiunxere, qui præcipuos poetas Latinos huiusce sæculi recenseret. Ad hoc unus est
poeta Bohemoslavicus (nisi Ianum Novak excipiamus, qui post ver illud Pragense vi abruptum apud Italos et
Germanos degere maluit), quem Latine adhuc carminare sciamus. Nam, ut traditum quendam morem
perpetuet, poetarum Bohemoslavorum carmina sescenta Latine interpretatur, quæ a Francisco Palata et
Venceslao Svoboda Latine verti cœpta sunt. Qua in re Sprincl singularem obtinet locum, utpote qui, quo magis
hodierne reddantur hodierna poematia, pangendi rationem "rhythmicometricam" (ut ipse ait) adhibeat, i.e.
neque quantitates syllabarum neque verbales accentus negligat, verum efficiat ne accentus ab ictu rhythmico
discrepet; insuper homœoteleuta ("rime") servanda putet. At hæc omnia facile et cognoscere e specimine, quod
supra ostendimus quodque speciem quandam dactylicorum tetrametrorum exhibet.”
[ad indicem]
Post aliquot annos, ab H. Ludovico Kopriva, in commentarii Memento Audere Semper libello n. 2
(01.05.2002), p. 7 :
“Sprincl anno MCMXVII in vico Silesiæ Superioris Pudlov natus est. Studiis gymnasii
absolutis in universitate Masaryciana Brunæ immatriculatus et in facultate philosophica linguis et
litteris Græcæ antiquæ et Latinæ ac philosophiæ operam dedit. In facultate philosophica non tantum
examina ad munus in gymnasiis docendi sustinuerat, sed paulo post et gradum doctoris philosophiæ
adeptus est.
Imprimis linguam Latinam in scholis secundariis (an Græcam certe nescio) docuerat, sed
lectionibus linguæ Latinæ annis quinquagesimis, quoque propter confessionem fidei
Romanocatholicæ magistratus rei publicæ ei munus bibliothecarii in Bibliotheca terræ Moravicæ
demandaverunt. Cultor linguarum antiquarum Ioannes semper manebat et semper ad linguam
Latinam renovandam resuscitandam operam maximam dedit. Multorum congressuum linguæ
Latinæ temporis novi, si liceat ita dici, particeps factus est.
Opera poetarum Latine interpretanda in periodicis, quorum nomen Vita Latina et Vox
Latina publicavit. Alia opuscula in commentariis, quorum nomen Zpravy Jednoty klasickych
filologu/Acta unionis philologorum classicorum/Litsy filologické/Folia Philologica/ prelo dedit.
Annis sexagesimis sæculi XX ad facultatem philosophicam, sed non velut doctor docens aut
professor redierat, sed tantum administer et socius in lingua Latina Græcaque et operibus iis
coniunctis factus est. Tunc etiam circulum linguæ Latinæ colendae, cuius socii et res modernas
Latine bene interpretari et Latine loqui studebant. Sed anno MCMLXVIII invasione militum pacti
Varsiovensis facta, denuo de facultate philosophica Ioannes noster relegatus est et munus
bibliothecarii facultatis medicæ eiusdem universitatis recepit. Sed circulus linguæ Latinæ colendæ
post annum dissolvi a magistratibus iussus est.
Ioannes Sprincl etiam sodales iuniores scriptores antiquos in linguam Bohemicam vertere
docere voluerat et propterea libellum de translationibus operum scriptorum Græcorum
Latinorumque scripsit, sed tantum ad usum internum studentium philologiæ classicæ edi potuit.
In familiaribus eius præcipuis compositor musicus Ioannes Novak, qui prænomen suum
Christianum Ioannem in prænomen Ianus mutaverat, numerabatur. Ille compositor auctor cantatæ
clarissimæ Ignis pro Ioanne Palach est. An textum sermonis Latini ipse scripserit aut Ioannem
Sprincl consuluerit, mihi ignotum est, nam compositor ille iam vita decessit et domicilia
consanguinieorum eius mihi nota non sunt.
Ioannes Sprincl etiam litteras Bohemicas interpretationibus lingua paterna operum

Aristophanis comœdi Attici et Pindari Olympiacorum ditavit. Sed pars maxima interpretationum
eius Latinarum in manuscriptis relinquitur.
Ioannes Sprincl, vir non nomine tantum, sed vere doctissimus, bonis publice æstimatis
pauperrimus, virtutibus eruditioneque ditissimus.
Nonis Novembribus A.D. MCMLXXXIX cælebs vita decessit.”
[ad indicem]
4616. ...
4617. ...
4618. ...
4619. ...
4620. Herberti Huxley (1917-2010) poematium cuius titulus est Persephone :

[ad indicem]
Tempus adest vernum; renovat Natura colores

nudasque vestit arbores luxuriante coma.
pulsa est acris hiems, pulsa est vis frigoris ingens;
nec impeditur aspera flumen iners glacie.
nidificant volucres; agnus petit ubera matris
distenta lætus; sedula suave susurrat apis.
Persephonen violas et lilia pulchra legentem
in fœda sævus abstulit Tartara Dis pavidam,
quæ fieret coniunx orbataque lumine sedem
teneret inlætabilem cum domino domina.
nusquam spes aderat, sed opem Pater ipse ferebat:
“cum matre menses sex ages,” inquit, “et in tenebris
Tartareis totidem. placuit sors æqua Tonantis;
maternus excidit dolor, Ditis et ira trucis.
Ut sequitur noctem obscuram lux alma diei,
ut verna brumalem situm gratia subsequitur,
sic tenebras Mortis vitæ immortalis abegit
spes certa, et atri funeris deperiere minæ.
[ad indicem]
4621. …
4622. …
4623. …
4624. …
4625. ...
4626. ...
4627. ...
4628. ...
4629. …
4630. Arthuri Guidonis Lee (1918-2005) aliquot strophæ Sapphicæ quibus verbis depingitur grata poetæ deambulatio
ruri verno tempore :
[ad indicem]
Prata iam bruma fugiente lustro,

qua piger lapsum sinuat lutosum
Camus et ripas humiles liquore
levat edaci,
Cum mihi curis vacuo superne

lenis auditur sonor : ecce, tranant
quattuor pinna crepitante cæli
cærula cycni.
Murmur alarum duplicatur usque

dum caput supra properi feruntur,
deinde rarescit minuensque longe
languet abitque.
Nempe sub mortem cecinisse cycnos

ad vada abiectos memorant Caystri :
Musa vocales tamen et volatus
callida reddit.
[...]
[ad indicem]
4631. …
4632. …
4633. ...
4634. ...
4635. ...
4636. ...
4637. ...
4638. ...
4639. ...
4640. ...
4641. …
4642. ...
4643. ...
4644. ...
4645. ...
4646. ...
4647. ...
4648. ...
4649. ...
4650. ...
4651. …
4652. …
4653. …
4654. …
4655. ...
4656. ...
4657. ...
4658. ...
4659. ...
4660. Iani Novák (1921-1984) carmen cuius inscriptio est Furens Tympanotriba anno 1970º in lucem emissum:
[ad indicem]
Qui loqui nequeunt, licet quibus non

se defendere torva cum manus iam
fauces strangulat opprimitque vocem,
qui mansereque sub iugo furoris
fratres et socii patres amici,
vivis pro omnibus hisce mortuisque
orator sum ego factus et poeta
et trux tympanotriba, verba quamquam
et facundia vis potentia illa
Tulliana mihi aut Catulliana
sunt nusquam. Scelus istud at nefandum
quem non permoveat, cui tamen non
vires roboret addat augeatque?
Factum est ecce diem ante ter quaternum

Septembres - niger est dies - Kalendas:
ut fures bene nocte se tegentes
cum satellitibus suis in armis
turba barbara turpis et ferox et
sæva sordida militum rubrorum
invasit patriam meam quietam,
abundant ubi aquis amœna prata,
veris flos ubi floret atque vernat
in saxis ubi pinus et susurrat,
terram mellifluam diisque gratam,
invasit spoliavit occupavit
immanem horribilemque et intulit vim
et cultæ bene comi et hospitali
genti, quæ sua curat arva aratque
libertatis amans piæque pacis.
invasere nihil nihil verentes,
invasere nihil nihil pudentes,
in tantum valet usque vis superba
et licentia - ius potentiorum.
Conclamant homines et unica est vox

audita undique consona atque fortis:
HEVS QVID RVSSE VENIS? TIBI QVD HIC VIS?
QUIDVE OPTAS? AGE IAM DOMVM FACESSE!
In via lapides vocant iacentes
omnis et paries in urbe tota
et muri quoque murmurant monentque:
Centuplo reboant sonore turres

columnæ statuæ domus et omnes,
quod non os habet haudque fatur umquam,
hoc nunc proloquitur profatur urget
clamat et furit et tumultuatur:
Responsum proprium dedere currus

armati chalybe horridi strepente
ignes telaque mortis evomentes:
floret ex maculis humi rubens flos.
Quid prodest lapides trabes lagœnas

iactare aut manibus minas et iras
nudis tollere? quid mala imprecari,
diras expetere os in exsecratum?
victi perfidia superbiaque
victi barbarica ferocitate
prostrati misere iacemus hoc in
terræ pulvere, pulvere in tepenti
terræ mellifluæ diisque gratæ,
in saxis ubi pinus ah susurrat,
veris flos ubi floret atque vernat,
abundant ubi aquis amœna prata.
Flores at maculant humum rubentes,

umbris obruta terra vix anhelat.
Nunc pauper fugitivus et vagans, nunc

exspes et patriæ domoque ego exsul
vocem tollo nimis dolore fractam
et raucam nimis atque exasperatam,
vocem tollo tamen furenter atque
tundo tympana turturesque turbo,
tundo tympana torpet et manus iam,
usque at tympana tundo ego tonanter
crebris verberibus ciens severos
versus verbaque veritatem amaram:
o gentes, populi, cavete et omnes
qui ius fasque fragrans opusque pacis
vitam liberam amatis atque rectam,
percauti sitis et cavete rursum:
per terras maria arduosque cælos
ambit Russa manus, manus cruenta
pestem perniciem serens ubique,
ambit continuoque et appropinquat:
PROXIMVS PARIES videte IAM ARDET.
[ad indicem]
Ab illo superiore carmine mæstitiæ, doloris conviciorumque in milites alienigenas terram poetæ patriam
intolerabili vi invadentes pleno, toto cælo distat festivum hocce liberisque versibus ingeniose compositum carmen
cuius inscriptio est Meditatio canina:
Bau , bau !
sum canis
quid stupēs?
quin tibi dīco: sum canis
habeo caudam et aurēs dēmissās
etiam latro
sum canis sed haudquāquam latro
ne mē male intellexeris:
ego quidem latro sed nōn sum latro
sum canis
latrōnēs nōn latrant
sunt hominēs et hominēs latrāre nōn solent
hominēs nōn latrant sed hominēs sunt latrōnēs
et ūtuntur lātrīnīs!
minimē ego
hominēs ūtuntur lātrīnīs et ferrō
ego miliaria præfero et ossa
quidni præferam?
non sum homo,
sum canis
et latro !
bau, bau !
[ad indicem]
Ionici quibus ver salvere iubetur
veniet ver violarum varia veste venustum

valide vivida vexilla vibrans ver violens
virginibus vestra voluptas
veniet ver veniet vivificans vos veluti

verbere virgæ virides visite valles veteres
verrite vepres: veniet ver
veniet ver : vigilate et Venerem versicolorem

vehementer venerantes valida voce vicissim
vocitate: eia ave ver!
Versus ab legibus metricis vel etiam normis rhythmicis soluti quibus index Anna Perenna:
Anna Perenna
amo Annam
ut dixi iam
sed nondum habeo hanc rem certam
sciatne Anna
anne
Anna nesciat
me amare eam
a talis usque ad comam
nec me nosse aliam
tam bellam tamque lepidam
et velle me totam
et corpus atque animam
obsecro amoris deam
flagito deam auream:
o Venus
protenus
fac mihi eius copiam
faciem vide sis meam
afflictam atque pallidam
fac ut denuo viream
noli me perdere misere
sed benignitas tua efficiat
ut mihi commode
annare perennareque liceat.
[ad indicem]
Hoc est epitaphium ab ipso auctore scriptum versibus distichis:
Natus uti dictumst, Veneris cum mensis Aprilis

octavum cœpit iam reserare diem,
spes magis at - fateor - iam sollicitudo parentum,
quorum sub cura crescere dulce fuit.
Martinu, Copland atque alii clarique magistri
me docuere artem, quos meminisse iuvat.
Exsul post patriam raptam terras peregrabam
uxorem, natas, per loca multa trahens.
Gaudiaque et multos - sic sors humana - dolores
perpessi, tamen at viximus. Hoc satis est.
[ad indicem]
4661. …
4662. …
4663. ...
4664. ...
4665. ...
4666. ...
4667. ...
4668. ...
4669. ...
4670. Bodeslai Povsic (1921-2004) dialogus cuius titulus est quis sit homo liberaliter institutus :
[ad indicem]
(Interlocutores: Candidus, Simplicius, Catus)
Duo amici, alterum Catum, alterum Simplicium fuisse satis constat, in disciplinis suis bene
sane periti apud communem quemdam familiarem alter in alterum casu inciderunt. Amicus
enim eorum idemque in docendo ambobus collega exoptatissimus carissimusque nec non uxor
ejus, quæ inter omnes cum ingenii suavitate tum mentis subtilitate mirum in modum excellebat,
colloquendi amicitiasque nectendi causa multos ac sæpe in domum suam invitare solebant.
Quinquaginta fere eo die hospites inter varia crustula et potuum sorbitiones, nunc graviter
nunc leviter variis de rebus familiariter disserebant. Duo ergo illi amici, quos supra
memoravimus, de rebus cotidianis, ut fieri solet, varios sermones, satis quidem lepidos, sed, ut
vera dicamus, parum in se utilitatis habentes, temporis magis terendi causa quam mutuo
delectamento, serebant.
Cum jam alter discedendi causa: “Horatium, inquit, qui me jam diu convenire voluit, casu
nunc ipsum vidi. Humanus qui es, liceat mihi...”. Nondum hæc fatus, cum humeris se manu
ingenti ac gravi tactum sensisset. Erat enim Candidus veritatis purus amator omnibusque
carissimus. Emanabat enim ex eo gravitas quædam ac benignitas fere divina, quibus omnium
animos vel inscius sibi conciliabat. Humanas litteras in publico ludo, magno quidem cum
successu, ut audio, discipulos docebat, ita ut cum eis carissimus tum parentibus eorum
probatissimus esset, ejusdemque fama longe lateque vagaret.
Catus: In tempora mala sane incidimus.
Candidus: Mala? Quænam?
Catus: Quænam? rogas? Discipuli nostri nondum studia sua absolverunt, cum jam vexantur
apud quem conductorem operam suam locare possint.
Simplicius: O temporum iniquitatem! Melius sane esset, ut discipuli nostri in artes manuales
vel potius, liceat mihi hoc græculo verbo uti, “practicas”, quas vocant, incumberent, quibus
victum sibi comparare possent, potius quam in hæc vana et vacua humanitatis studia.
Catus: Recte, rectissime dicis. Nihil verius nihilque rectius unquam audivi.
Candidus: Cur tandem?

Catus: Cur? Cur? Quia semper humanitatis studia inutilia et vacua, quin immo vacuissima
fuerunt, sunt eruntque.
Candidus: Quænam, sodalis? Dic.
Catus: Quænam? Omnia. Nulla quidem excipio. Exempli gratia, quid opus est litteris, quid
historiis, quid musica, ne dicam philosophia; quid his omnibus disciplinis verbosis et vanis,
quid, dic, pro deos immortales, quid eis opus est? Num quid edibile ex eis...
Simplicius: Mi Cate, quam tibi ex toto pectore assentior. Rem quidem acu tetigisti. Hoc
pessimum apud nos, quod tot inutilia, quin immo damnosa in ludis traduntur. Quantum
pecuniæ publicæ, quantum discipulorum temporis, quantum operæ magistri isti terunt et
nesciunt! Miseri, qui suam et discipulorum operam perdunt!
Catus: Verum, verissimum, nec quicquam verius dici potest. Homines enim, qui vere sapientes,
qui res hominesque recte judicant, nihil aliud ex vita hac, qualiscumque est, expetunt, atque ea
quæ victui corporique prosunt. Vide Lucretium illum, qui ante hos paucos annos rei mechanicæ
in ludo nostro operam dabat et in ea peritus ludum absolvit, studia vero humanitatis penitus
neglexit, ipse jam plus quam decies centena milia nummorum sibi comparavit et cotidie in
actis diurnis non solum nomen sed dicta quoque ejus quasi divinitus revelata referuntur
omnibusque probantur. O hominem vere sagacem prudentissimumque! Ex nihilo quantus jam
factus! Ipse autorædas, ipse villas, quinimmo vel aeroplanum suum habet. O virum pæne
divinum qui ingenio suo tam bene usus est!
Simplicius: Cate, tu res quam qui prudentissimus judicas. Sed quid tu, Candide, ad hæc?
Candidus: Quid? Nihil. Nam omnia, ni fallor, quæ ad ea quæ manibus tractantur, quæ
corporum necessitatibus inserviunt, quæ omnibus fere hominibus satisfieri videntur, in
sermonibus vestris tetigisse videmini. Prorsus nihil, quod ad hæc pertinet, addendum arbitror.
At sunt quoque ii...
Simplicius: Ecquid? Nonne homines ita sunt? Visne mutare naturam humanam?
Candidus: Minime vero!
Simplicius: Quid ergo?
Candidus: Sinam quidem eam uti est. Stulti enim est immutabilia mutare velle.
Catus: O sententiam præclaram prudentissimoque viro dignissimam ! Quanto gaudio mihi est,
quod nos omnino consentimus.
[ad indicem]
Candidus: Si, uti vos dicere videmini, homines, cum corporibus suis satisfecissent, vere
quiescerent nec quicquam amplius cuperent, si hoc dico, vos præter quamcumque dubitationem
verum esse demonstravissetis, philosophorum prudentissimorum sententias et doctrinas
superavisse vos arbitrarer, sed homines...
Catus: Homo bene potus et bene pastus nihil amplius desiderat! Quis de hoc dubitat?
Candidus: Ego!
Catus: Tu? Cur?
Candidus: Quia homines alio modo sese gerere jam diu comperui. Nam video cotidie juvenes
eosdemque innumeros, præsertim apud nos, qui omnibus ad corpora necessariis abundant
quique tamen adhuc aliquid enixe expetunt, quod animo mentique eorum semper inquietæ
semperque vexatæ pacem et quietem conferat...
Catus: Quos juvenes? Ego nullos video.

Candidus: Nullos? Immo vero multos, permultos, nimios !
Simplicius: Jam numera.
Candidus: In primis innumeros qui animi mentisque vacuitate ac quadam intellectus fame
sitique excruciati exagitatique, veritatem frustra exquirere videntur. Qui nullam veritatem,
nec pacem ullam habere videntur. Deinde video juvenes qui vitæ difficultates et frustrationes
voluntate et vi sua superare non possunt quique eas pharmacis obnoxiis et periculosissimis
superare conantur; eos denique video non paucos qui amoris cibo privati vel parentes suos
fugiunt, ut in aliquem locum, si fieri posset, secedant, ubi ea, quæ domi tam diu frustra
cupiverunt expetiveruntque, invenire aliquo modo ac frui possint.
Simplicius: Non equidem vana memoras. Ut vera dicam, numquam de hac re satis meditatus
esse videor. Nam mihi nunc hoc in mentem venit: anno præterito filia amici cujusdam mihi
carissimi, vix XIV annos nata, parentes reliquit ac Novi Eburaci crudelem mortem obiit. Sed
dic, cur ista?
Candidus: Eheu! Rem difficilem rogas. Ita accidit, ni fallor, saltem ex parte, quia ea quæ
animum mentemque alunt nimis negleximus.
Catus: Jam suspicor, quo sermo iste tuus tendat. Sed pergas, nisi molestum.
Candidus: Pergam, licentia sane tua, et libenter quidem.
Catus: Pergas, quæso, pergas, sis, nam plura audire aveo. Cupiditatem enim quamdam
arcanam et novam hæc audiendi jam in me excitasti.
Candidus: Inest in homine quiddam arcanum, ut recte dicis, ac animo nostro innatum
penitusque insitum, veritatem scilicet exquirendi vis eamque, quocumque nos ducit, sequendi;
inest quoque in nobis desiderium quoddam atque impulsus, bona faciendi eaque adamandi quæ
nobis vivendi moriendique vim ac robur, quin immo vel quamdam vivendi moriendique
voluptatem fere divinam infundunt ut vita hæc multis ærumnis plena non solum tolerabilis, sed
etiam dulcis evadat.
Catus: Jam, jam, aliquid mihi albescit. Aliud enim exemplum mihi subit: juvenis quidam,
ditissimus sane, vicesimum vix annum agens, filius vicini proximi, sibi in deserto mortem
conscivisse, quia corporis illecebris stomachatus, res, quibus viveret, nullas se invenire posse
patri scriptum reliquit. Nam expertus omnia, omnia fastidivit. Sed dic, quæ homini opus sunt,
ad vitam alendam?
[ad indicem]
Candidus: Ea in primis quæ mentem animumque alunt: veritas scilicet, quam supra
memoravimus, et justitia et pietas, quæ humanitatis nostræ altissima sunt fundamenta; deinde
in rebus omnibus judicium liberum et rectum, quod dignitatis est nostræ origo et fons primus;
pulchritudinis denique et bonitatis cultus atque gustus, qui vitam beatam et fere divinam
reddunt. Hæc sunt quæ nos deis consociant, ut, dum ea quæ corpus alliciunt atque delectant
non despicimus, ad ea tamen quæ mentem animumque alunt enixius tendamus multoque plus
faciamus. Hoc est arcanum illud quod facit, ut quo diutius vixerimus eo diutius vivere
cupiamus. Homo enim vitam homine dignam vivendo sibi vivendi vires alit atque auget.
Catus: Cur homines ad hæc, quæ nobis multo dulciora et diuturniora gaudia gignunt tam
penitus neglegere videntur?
Candidus: Nescio cur hæc ita sint. Sed inest in omnibus, quæ ad mentem animumque pertinent
aliquid laboris, quem qui voluntate ac vi superare nolunt, nec hæc attingere ullo modo possunt.
Qui vero ea semel degustaverint, multo facilius ad ea tendunt atque perveniunt, donec reliqua
omnia fastidientes his solum delectantur. Qui hæc consecuti sunt eam vitam vivunt, quæ omnia
in nobis discrepantia et inter se pugnantia in unum redigunt et quietem et gaudium in se
experiuntur, quibus nihil dulcius nihilque suavius experiri possumus.
Catus: Sed dic, num hæc quæ vitam talem efficiunt, alii alios docere possimus?
Candidus: Non hercle credo. Saltem non verbis, vita forsitan. Nam hæc non loquendo sed
faciendo quam optime quamque facillime traduntur et discuntur. In his non verbis sed exemplis
opus est, non legibus sed principiis, non intellectu sed motu. Nos quidem vera proponere
possumus, sed unusquisque nostrum sua vi ac acumine ea videre ac eis sua ipse voluntate atque
vi assentiri debet, denique amore impulsus atque allectus facere, ne vana irritaque maneant.
Catus: Cur tu ea, quæ vivendæ vitæ vim alunt, nos verbis tradere posse negas?
Candidus: Quia vita totius nostri manifestatio quædam arcana et pæne divina est. Verba vix
particulam scintillamque vitæ continent, quæ alios vix tangunt, sed vita quæ doloribus
voluptatibusque alitur et sustinetur alios ad ea, quæ facienda sunt, ita impellunt trahuntque ut
et faciant. Non omnia ad numeros et calculos, ut ita dicam, contrahi possunt, uti isti viri
scientiarum periti sæpe contendunt, sed sunt quædam quæ istos prorsus fugiunt et latent. Et
nimirum hæc sunt quæ vivendi dulcedinem atque suavitatem quam maximam nobis præbent.
Simplicius: Tu ergo, nos veritatem, pulchritudinem, pietatem alios docere posse negas?
Candidus: Sententia tua non penitus mihi probatur. Ut supra dixi, nos vera et pulchra
hominibus proponere quidem possumus, sed alii ea, quæ proponimus, sua sponte ac voluntate
accipere atque amplecti debent. Ea enim quæ intellectum tantum tangunt facile quidem
intellectu percipiuntur, quæ vero vitam quoque afficiunt, debent non solum intellectum
illuminare, sed etiam voluntatem movere ac desiderium excitare. Ut vero discipulorum
docilitas nobis concilietur eorumque voluntas ad bonos mores inclinetur vita opus est potius
quam verbis. Multa enim vita non doctrina discuntur: ex his in primis bona vita et boni mores
a bonis hominibus quam facillime discuntur. Homines vero ii boni sunt, non qui bene
loquuntur, sed qui bene vivunt.
Simplicius: Sed nihil ex his rebus de quibus loqueris in nostra studiorum ratione invenio.
Candidus: Tu recte quidem. Nostri enim non “educant”, sed instruunt; non “formant” sed
“notiones” tantum tradunt. Magistri nostri non discipulorum vitam, ut antiqui, fingere volunt,
sed doctrinarum elementa tantum, quæ arti cuidam exercendæ usui esse possint, tradunt atque
proponunt.
Simplicius: Sed cur tu hæc non doces?
[ad indicem]
Candidus: Difficillima tu a me postulas. Nam hæc nec unius sunt disciplinæ nec unquam
penitus discuntur. Labor hic totius est vitæ, qui in pueris inchoatus in adulescentes progreditur,
donec in senibus maturos profert fructus. Si vero in juvenibus ne inchoatur quidem, periculum
est permagnum totam vitam sterilem et vanam fore. Quam qui fructuosissimam
uberrimamque esse volunt, primum rerum universitatem et integritatem agnoscant necesse
est.
Catus: Omnia ergo primum agnoscenda.
Candidus: Omnia. Nam qui vel aliquam rerum partem denegat totum rerum ordinem turbat.
Non ergo nego. Vis recte et bene dicere hominibus victus, domos, vestes reliquaque hujus
generis ad corporum cultus pertinentia, necessaria quidem exquirendaque esse, sed hæc nullo
pacto hominum naturæ sufficere arbitror. Nam his comparatis, homines altius fortiusque
quam antea animorum divitias ac cibos, ut ita dicam, esurire atque sitire, cotidianus vitæ usus
nos docet. Recentissime, præsertim apud nos, sed apud alias quoque gentes, juvenes omnibus
corporum illecebris satiati, has fastidiunt et majora quædam esuriunt et sitiunt.
Catus: Jam video. Sermonem perutilem audio ac mihi indagandi campum novum, ut ita
dicam, primus aperuisti.
Simplicius: Omnino Cato assentior. Nam me quoque in hæc, a me antea penitus neglecta
mihique fere ignota, tu primus animum animadvertere coegisti. Ut jam video, majora quædam
exstant eis, quæ oculis cernimus, quæ, fateor quidem, usque huc non solum neglexi, sed ne
animadverti quidem. Beatum me arbitror quod in te incidi: nam novam mihi rerum copiam
ostendisti.
Candidus: Gaudeo profecto quod vos ad meam sententiam accessistis. Nam ipse “per varios
casus, per tot discrimina rerum”, liceat mihi verbis Vergilii nostri uti, qui scriptorum omnium
humanam naturam quam qui maxime intellexit, hæc intuitu quodam magis quam subtili et
continua quadam indagatione comperui mihique persuasi.
Simplicius: Jam video quæ usque huc ne suspicatus quidem sum. Nimirum ne ego quidem.
Catum me esse arbitrans humana vivendi ratio fere omnino me latuit. Quæ proposuisti
reliquam vitam meam penitus affectura sentio.
Candidus: Is sane est homo liberaliter institutus, qui dum corporea non spernit, ea, quæ ad
spiritum mentemque pertinent, multo majoris facit, qui universas rerum partes considerat
easque ipse judicat, qui res regit nec unquam ab eis regitur, qui ipse sibi in rerum colluvie
atque opinionum discrepantia, omnibus perspectis et pensis, est judex et dux. Nulla vero
vivendi ratione vitam agere, pecudum instar, sit venia horrido verbo, non hominum est vivere.
Cum Candidus hæc dixisset labium sibi momordit paulumque erubuit vix sibi credens se hoc
verbo uti potuisse; deinde amicos ad unum, ut ipsi est mos, humanissime salutavit; denique
accessit ad hospitem, qui ad januam stabat dextramque ei dedit. Postquam cum eo breviter
familiarissimeque est collocutus uxoremque ejus valere jussit, domum suam festinans reversus
est. At duos illos amicos, quorum supra mentionem facimus, diu, quæ audiverunt, mente
volvisse novamque cogitandi vivendique rationem instituisse fama est.
[ad indicem]
4671. …
4672. ...
4673. ...
4674. ...
4675. ...
4676. ...
4677. ...
4678. ...
4679. ...
4680. Francisci Aloisii (1922-...) carmen c.i. Thynnorum piscatio :
[ad indicem]
Auræ, vere novo, zephyri cum leniter afflant,

atque silet pelagus, ventis nimbisque fugatis,
Oceanum longo fugientes agmine thynni,
in mare Napetiæ veniunt, ubi Bruttia tellus,
collibus extensis, portum curvatur in amplum.
Non locus est toto felicior alter in orbe,

seu mare tranquillum, seu cælum lumine puro
ridens aspicias, vel dites frugibus agros.
Sæpe hic, e medio dum Phœbus fulget Olympo
di maris undosi, Glaucus, Proteusque, Palæmon,
Tritonesque citi, Phorci, Portumnus, et ipse
Neptunus, placido componunt lumina somno ;
ac tersis in aquis Nymphe Galatea lavatur,
Pallias atque Ephyre, Nisæaque Cymodoceque,
lætæ diffundunt celeri vada salsa natatu.
Hic labyrintheo circumdant æquora gyro,

et longo nautæ disponunt ordine casses,
curva quibus capiant radentes litora thynnos
huc autem veniunt immania monstra gregatim,
et longe lateque maris spatiantur in undis;
at cum, mane novo, Siren Colomelis et ore
purpureo, glaucis oculis, flavisque capillis,
ex undis surgit, magna comitante caterva
delphinum, thynni passim, formidine capti
ad litus fugiunt et quæ sub marmoris undis
retia vasta latent, ut ne capiantur ab illis.
Interea iam fervet opus sub litore, namque

pectora nudati iuvenes pariterque lacertos
nunc læti ludunt, nunc exercentur in armis :
idem omnes simul ardor agit: transfigere pisces.
Impiger interea cymbas navarchus et arma
inspicit ; ex numero nautas tum seligit ipse
aptos ad pugnam; dat cunctis ultima iussa;
lintrem conscendit, pelagus percurrere gaudet,
ut quot sint videat pisces in carcere clausi.
Sibilus auditur: “Propere consurgite, nautæ!

Festinate omnes ; remis, date bracchia remis !”
(Alto de scopulo, unde omnem metitur aperte
ponti planitiem) - clamat speculator -:
“Eundum est omnibus extemplo: plenum iam rete scaturit!”
Ad cymbas nautæ currunt, transtrisque sedentes

incumbunt remis : pontus iam lintribus albet !
Fluctus purpurei resonant lambuntque carinas.
Innumeræ veluti pleno cum lactis ovili
muscarum gentes incumbunt vere sereno
ac volitant mulctras ingenti murmure circum,
sic nautæ cingunt thynnorum retia plena;
dein artis claudunt aditus compagibus omnes;
circuitu stans in medio navarchus ad astra
attollit palmas et supplice voce precatur :
“Audi, qui terras cingis, Neptune, precantem :

ne prius hesperidas Phœbus declinet in undas,
quam evadat victrix e pugna Bruttia pubes,
incolumisque domum redeat: tua templa petemus
vespere sub terso, sollemnia dona ferentes,
atque tibi, lauro redimitus tempora mysta,
anniculum, Numen, vitulum mactabit ad aram”.
Clamosa interea pagi plebs occurrit ad actas,

vocibus et manibus stimulat iuvenumque virumque
bellaces animos. Veluti leo montibus altis
degressus fremit et ventos percussus et imbres
excutiens cervice thoros et viribus audax
se furiis agitat totoque ardentis ab ore
scintillæ obsistunt, oculis micat acribus ignis,
sive inter vitulos, sive inter ovilia gressu
impavidus fertur, laniataque corpora tabo :
cogit enim malesuada fames venterque furentem
ire greges inter propiusque accedere ovile,
quod bene pastores ramis texere recisis,
non aliter nautæ thynnos grassantur et hastas,
uncos, tela, plagas, curvos trifidosque tridentes
coniciunt in eos ut obumbrent æthera circum.
Undique dant saltus, redeuntque sub æquora pisces,

emergunt iterum, nautas aspergine rorant,
et terebrare student mortis retinacula. Frustra!
Ingens est cædes, fusoque cruore rubescunt
spumantes late fluctus. Colomelis ab undis
exsurgens iterum sirenes advocat omnes ;
accitæ veniunt illæ, glomerantur in orbem,
et roseis thynnos digitis attingere gaudent
et festos vitreo celebrant in marmore ludos.
Navita dat reditus signum : de more phaselum

navarchi lauro iuvenes et floribus ornant;
thynnorum plenæ sulcant vada salsa carinæ:
invadunt litus gentes ex urbe ruentes

verbis et nutu nautis gratantur, et omnes
auxilium præbent illis, qui litore prædam
disponant et aquis multis deformia tergant
vulnera thynnorum, quos censet et impiger ipse
navarchus tradit nautis ut, ne vitientur,
igne coquant, oleo fundant, cervice resecta.
Omnes deinde petunt fanum de marmore structum,
quod patres quondam Neptuno rite dicarunt,
ut tenerum mactent vitulum Numenque precentur.
Mysta molas spargit, setas cervicis in ignem
iniciens, iugulat vitulum: mox viscera nudat;
crura in frusta secant læto nidore tegentes
tum iuvenes et terga parant atque ignibus urunt :
crura vorant flammæ, nautæ lustralibus extis
vescuntur, reliquum cædunt et cuspide figunt:
accumbunt epulis tandem mensaque fruuntur.
Ante fores templi cuncti tum carmina dicunt
et faciles ludunt; luna radiante, puellæ
exercent choreas, dextra dum cymbala pulsant ...
Tellus et pelagus læto clamore resultant.
[ad indicem]
4681. ...
4682. ...
4683. ...
4684. ...
4685. ...
4686. ...
4687. ...
4688. ...
4689. ...
4690. Excerpta ex oratione quam C. Eichenseer (1924-2008) habuit occasione X conventus ALFæ, Matriti in urbe.
Titulus orationis est De neologismis Latinitatis condendis.
[ad indicem]
… lingua Latina non solum ex uno auctore constat, sed ex aliquibus ducentis viginti, quorum opera
magnam partem adhuc exstant. Sed Cicero inter omnes mirum in modum eminet. Tamen idem ipse
confitetur multa verba opificum propria sibi esse ignota. … Ergo in ipsa Latinitate aurea vel argentea
quoque exempla numero non pauca inveniuntur, ubi scriptoribus neologisimi sive assumendi sive
condendi conceduntur.
Porro ætate Renascentiæ (quæ dicitur) vel humanismi, id est quinto decimo sæculo et sexto decimo,
quibus temporibus Ciceronianismus quidam quasi exaggeratur … neologismi non pauci inveniuntur
quorum numerus multum auctus et multiplicatus est post artem typographicam feliciter inventam.
Porro decursu temporum vel sæculorum augescentibus instrumentis technicis non pauci Latinitatis
cultores quasi suo Marte verba novata, id est neologismos, proposuerunt…
Præter tales similesque neologismos ex copia Latinitatis antiquæ depromptos novatores quidam
verba recentia ex lingua neogræca … mutuati sunt.
… Sed in primo Latinorum recentiore conventu communi Avennione in Galia anno 1956º acto etiam
necessitas inevitabilis generaliter cognoscebatur verborum quorundam novandorum (maxime
technicorum). Itaque in actis conventus Avennionensis … proponuntur hæc:
1. Priusquam novum verbum ad res novas effingamus, certos nos esse oportet thesaurum vocum
linguæ Latinæ omnino exhaustum esse.
2. Cum reapse nullum aptum verbum lingua Latina nobis suppeditet, licet recurrere ad
verborum compositionem vel derivationem ex ipsa Latina lingua.
3. Nova vocabula possunt etiam a Græco fonte hauriri.
4. Cum hæc omnia desunt, pateat via ad verbum his temporibus linguarum usu signatum, quod
tamen rationi et linguæ Latinæ colori aptandum est.
[ad indicem]
Excerpta ex commentatione quam C. Eichenseer scripsit De Latinitate post medium sæculum inter europæos
culta.
Latina lingua temporibus antiquis in usu Romanorum erat et Latinorum, sed eadem post
terminum temporalem imperii Romani non est exstincta, immo propagata est ad eas quoque
plagas Europæ populosque, qui limite Romano numquam cincti erant. In his sunt præter Slavos
Europæ orientalis imprimis populi septentrionales sive boreales vel Hyperborei qui vocantur ab
Vergilio et Lucano sive Hyperboreani, quali nomine Hieronymus [c. 345-420] eosdem significat
(Chron. Eus. an. 1560).
Talis tantaque propagatio linguæ Latinæ ævo medio et in usu erat et in flore. Sed post
Americam (anno 1492°) inventam atque post reformationem religionis christianæ per Martinum
Lutherum initiatam et promotam non solum in sacra liturgia sermones vernaculi magis magisque
adhibebantur, verum etiam paulatim plura, velut de America aliisque continentibus terrisve
inventis, linguis vernaculis describebantur.
Tamen et humanistæ præclariores et alii homines eruditiores usque ad exiens sæculum
duodevicesimum Latine et scribere et loqui sciebant.
Ineunte vero sæculo undevicesimo non solum propter rerum eversionem Francogallicam
paulo ante factam, sed imprimis etiam propter ætatem “industrialem” (quam vocant) mutationes
multæ peractæ sunt multæque novæ rerum hominumque condiciones creatæ et effectæ sunt.
Nam usque ad illud tempus condiciones vitæ humanæ fuerant antiquitati quadamtenus
similiores quam condicionibus ætatis technicæ et machinalis paulatim incipientis. Pauca enim
tantum instrumenta Romanis ignota inventa erant, velut 'telescopium' (1558: Della Porta, 1608:
Drebbel, Fontana, Janssen, 1609: Galilei), quo constellationes corporum cælestium atque cursus
siderum multo melius observabantur.
Sed exeunte sæculo duodevicesimo atque multo plus ineunte sæculo undevicesimo id videtur
ad effectum adductum esse, quod Erasmus Roterodamus ineunte sæculo sexto decimo, id est, anno
1924 in dialogo, qui inscribitur Abbatis et Eruditæ, de suo tempore dixerat, ubi per personam
Magdaliæ inductam dicebat hæc : “Videtis iam inverti mundi scænam”. Hæc verba ibi dicta et
aliquatenus prædicta multo plus in iniens sæculum undevicesimum quadrant atque in ætatem
“industrialem”, quam dicunt, incohatam. Ex illo enim tempore non solum condiciones vitæ
cottidianæ continenter mutabantur, verum etiam consuetudines ipsius vitæ humanæ plus plusque
permutabantur.
Nam novis machinis inventis rationes operandi manuales mutatæ sunt, cum operæ
quædam magis magisque machinaliter exercerentur, id est: instrumentis technicis præstarentur.
Porro paucissimis decenniis post initium illius sæculi undevicesimi etiam condiciones itinerum
faciendorum, id est vehiculorum in itineribus suscipiendis adhibendorum, multum mutatæ sunt,
cum machinis vaporariīs non solum tramina ferriviaria moveri cœpta essent, sed etiam navigia
sive fluminalia sive marina vel etiam transatlantica. Sinar autem nonnullos annos singillatim
commemorare, quibus tales, quales supra dixi, machinæ et inventæ sunt et in usum inductæ. His
enim inceptis etiam condiciones usus linguæ Latinæ non mediocriter sive affectæ sive mutatæ sunt,
cum res non paucæ, id est instrumenta mechanica sive technicæ et machinæ antea prorsus ignotæ,
emersissent, qualium operamentorum neque apud Gaium Iulium Cæsarem neque apud Marcum
Tullium Ciceronem vocabula substantiva vel verba temporalia inveniebantur.
His condicionibus omnino novis philologi, qui Ciceronem Cæsaremve pæne adoraverant
atque Vitruvium aliosque technicos, velut Frontinum vel etiam Plinium Maiorem († 79 p. Chr.),
improbe neglexerant, summas in angustias adducebantur, cum nescirent, quibus nominibus has
novitates, quas plerumque detestabantur, convenienter sufficienterve denominarent. Ergo nunc
pauca indicia proponamus, quibus nonnulla instrumenta vel machinæ in initio ætatis technicæ
inventæ et constructæ enumerentur, secundum tempora chronologice, id est: secundum annos
inventionis, ordinata:
Anno 1782 Iacobus (James) Watt Britannus machinam vaporariam construxit, in qua
fiebat, ut lineares reciproci motus emboli in motum circumactionis vel versationis transferrentur
vel potius converterentur.
Hæc vis versatoria tum in officinis ferrariis et metallariis sive metallurgicis statim adhiberi
cœpta est.
Anno 1785° iisdem machinis vaporariis textoria iuga mechanica recens constructa
machinaliter moveri et exerceri cœpta sunt.
Eodem tempore in Germania prima officina netus mechanici exerceri cœpta est, ex quo
tempore lanificium maximam partem non iam rotis netoriis a singulis mulieribus peragebatur, sed
mechanicis machinis netoriis.
Hunc in modum fundamenta eorum ergasteriorum posita sunt, ubi textilia confici cœpta sunt.
Anno 1803 prima navis vaporaria (id est vi vaporis promota vel acta) constructa est.
Eodem anno (1803°) in Britannicis fōdīnīs carbōnāriīs ferriviāria māchina vectōria
vapōrāria adhiberi cœpta est.
Anno 1825° in Britannia prima ferrivia constructa est, qua Stoctoni [Stockton] et Darlitonia
[Darlington] coniungebantur, cuius curribus homines quoque transportabantur, non solum
merces.
Anno 1830° in Britannia Liverpolis [Liverpool] et Mamucium [Manchester] ferriviā coniunctæ
sunt. Porro anno 1850° ferrivia Britannica iam in longitudinem decem milium chiliometrorum
extendebatur. Denique in Finnia anno 1860° prima ferrivia constructa est, qua Helsincium et
Hämeenlinna coniungebantur. Extenditur autem nunc Finnicum rete ferriviarium in longitudinem
9127 chiliometrorum.
Item anno 1830° machina sutoria inventa est.
In Germania anno 1835° prima ferrivia in longitudinem septem fere chiliometrorum extenta
constructa est, qua Norimberga [Nürnberg] et Furthum [Fürth] coniungebantur.
Sed iam anno 1833° machina herbisectoria inventa est,
anno 1831° telegraphum,
anno 1839° ars photographica,
anno 1847° ferrivia electrica,
item anno 1847° machina scriptoria inventæ sunt.
Respiciamus autem oportet ad electricitatem:
Iam anno millesimo sescentesimo (1600°) Villelmus (William) Gilbert(us) experimenta fecit,
quæ spectabant ad 'corpora electrica' et ad 'vim electricam'. Itaque ex illo tempore adiectivum
exstat, quod est ‘electricus, -a, -um’, quod ductum est ab antiquo ‘electro’. Nam fricatura, quæ in
'electro' fiebat, quædam vis electrica percipiebatur, quæ res circiter annum 1730um diligentius et
exactius investigabatur.
Anno autem 1789° Aloisius [Luigi] Galvani ‘electricitatem’ invenit et detexit, quæ est in
animalibus, de quibus rebus cognitis opus suum scripsit (anno 1791° editum), quod inscribitur: “De
viribus electricitatis in motu musculari commentarius”. Ex hoc opere nomen Latinum ‘electricitatis’
in plerasque linguas modernas dimanavit. Deinde anno 1800°Alexander Volta pilas illas
excogitavit, quæ postmodum ‘pilæ Volt(i)anæ’ vocatæ sunt, quibus electricitas tensionis maioris
effici potuit.
Anno 1830° motrum electricum inventum est,
anno 1846° inventa est lampas electrica incandescens,
anno 1847° primum quædam ferrivia electrificata est, ut supra diximus,
anno 1876° telephonum inventum est,
anno 1877° phonographum, anno 1878° microphonum,
anno 1896° radiotelegraphia ab Villelmo [Guglielmo] Marconi inventa
est.
Denique inde ab anno 1921° in Civitatibus Confœderatis Americæ Septentrionalis
emissiones radiophonicæ fiebant et biennio post (1923°) in Germania et ab anno 1924° in Austria et
Helvetia, Emissiones autem radiotelevisificæ in Germania fiebant ab anno 1925°, in Civitatibus
Confœderatis Americæ ab anno 1228°; multicoloriæ autem emissiones televisifïcæ exhibebantur in
modum experimentorum iam ab anno 1928°, sed multo magis multoque communius post alterum
bellum mundanum finitum (1945°).
Hæc instrumenta enumerata et machinæ similiter enumeratione exhibitæ sufficiant.
Volueramus autem his exemplis allatis multiplicitatem instrumentorum et machinarum
inventarum demonstrare, quid iam in initio ætatis ‘industrialis’ fabricatum esset et propositum.
[…]
[ad indicem]
4691. …
4692. …
4693. …
4694. …
4695. Anna Resta Barrile (1924-2007), Theoderico Sacré, quem inter optimos latinarum litterarum indagatores
præceptoresque habeo, hæc quondam de se in epistula ad eum missa scripsit:
[ad indicem]
Nata Pisauri anno 1924 atque ibidem in gymnasio erudita, doctor litterarum in universitate Bononiensi
renuntiata sum et multos per annos litteras Græcas et Latinas docui in publicis Lycæis. Nunc huius urbis in
Universitate adiutoris litterarum Latinarum munera curo. Taciti et Ciceronis opera, Acci fragmenta et
Tertulliani Apologeticum italice verti et Lexicon Livianum-Naevianum in ædibus Olmsi publicandum curavi.
Carmina non prius edita et subsicivis temporibus composita nuper collegi.
Quorum quidem carminum excerpta inveniuntur in docta recensione quam Theodericus Sacré scripsit atque
edita est in commentario c.t. ‘Vox Latina’, fasciculo 76º (tom. 20, a. 1984), pp. 237–239, hoc munita titulo: “Resta
Barrile, Anna: Poematia, Bononiæ 1983 [Existimatio]”.
En igitur Annæ illius egregiæ poetriæ poematia quæ deprompsi ex optima illa recensione quam Theodericus
scripsit ea in symbola quæ edita est olim in Vocis Latinæ fasciculo de quo supra mentionem feci :
In tumulo amicæ carissimæ
Multa gemens ego te peracerbo funere raptam

infelix gelidum prosequor ad tumulum.
Sed mihi, dum vivam, numquam tua dulcis imago
pallidula ex oculis decidet atque animo.
Hoc tu pro multis bene factis accipe nostræ
confectum lacrimis munus amicitiæ.
Puer et agnus
S. Ioannes Baptista puer, tabula picta a Bartholomæo Stephano Murillo
Ludenti puero appropinquat agnus

multis blanditiisque mulcet illum.
Ut mater lacrimas metumque nati
vidit ac trepidare sensit agnum,
ad sese pariter recepit ambos
et solata viri est ovisque prolem.
Olea
En oleæ teretes ramos frondesque per altas

scalis innixi impositis ex arbore lectas
decerpunt baccas, vitium ne contrahat ulla
solliciti, aut morbo languens contaminet omnes
certatim iuvenes et picta veste puellæ
incumbunt operi: iuvat omnes Palladis arbos.
Pars oleas stringit, ramos amplexa feraces,
nec teneras lædit gemmas, virgulta futura,
et calathos torto nexos de vimine complet:
pars, caput implicitæ, plaustris imponit in altis;
interea cantat, cantu recreatque laborem.
[...]
Interea numeros dum rustica temptat avena

alterno faciles miscent cum carmine risus:
‘Cum te flagrabam, sol ipse ardebat amore:
tu mihi, namque tui ridebant omnia plena,
stellis et luna formosior. En erit umquam
qui sibi te, mea lux, tanto coniungat amore?’
Illi iucunda respondit voce puella:
‘Amissa mæstus qui luget coniuge turtur
errat multa gemens rivos et litora circum.
Ante per aerium descendent sidera cælum
hunc ego quam possim tantum deponere amorem.’
[ad indicem]
Lyra de se
Puella lyram pulsans. Pinxit Leopoldus Schmutzler

Contexta assiculis polite acernis,
albis et fidibus nitens canoris,
cara dulcisonis eram Camenis,
mecum quæ solitæ choros movere
ac molli pede saltibus vacare.
Argutam modo, nunc gravem canentem,
me haud meam dominam piget iuvare,
quamvis increpet imperita nervos.
[ad indicem]
Hac demum commoventissima næniola, tam bellula mihi quam illæ quas olim Gaspar Murtola (1570-1624),
litteris diu renatis, pereleganter suavissimeque luserat, parvum hocce huius eximiæ poetriæ florilegium terminum
facit suum, nimis, heu, angustum :
Luna per æstivam lucebat pallida noctem,

iam redeunte die,
atque suum tremulo perlustrans lumine terras
iam properabat iter,
cum puerum vigilem, cuius quandoque querela
tota domus trepidat,
ecce per insertas elucens ipsa fenestras
sic monuit placida:
‘Nunc mare, nunc fluvii, colles et roscida saxa
nocte silent tacita:
tune potes querulus noctem vigilare silentem?
Desine flere, puer.
Sedula pervigilans, cuius tu maxima cura,
te prope mater adest,
nec mulcere manu nec dulcia figere cessat
oscula in ore tuo.
Dulce salix ripis, campis arentibus umor
matris amor pueris:
sicut avis natos, arbos sua mitia poma,
te tua mater amat.’
Quæ nunc intorto parvam de vimine cymbam
momine lenta quatit,
atque hanc næniolam submissa voce susurrans
blanda tibi memorat.
...
[ad indicem]
4696. ...
4697. ...
4698. ...
4699. ...
4700. Hæc Iosephus Tusiani (1924-2020) quondam de se ipso, cur latine versificari soleat, scripsit:
[ad indicem]
Novi Eboraci Nonis Decembribus 1991.

Sæpe, præsertim in horis tristitiæ animum obfuscantis, me ipsum interrogo ad causas
explorandas cur etiam nunc, in fine vigesimi sæculi ac vitæ meæ, carmina mea Latine pangam.
Horatii utor hexametro ad me ipsum agnoscendum vel probandum:
‘Cælum non animum mutant qui trans mare currunt’.
Heu! Verum non est quod vates cecinit. Animus quoque alieno sub cælo mutatur. Res amara fit
animus, fit feritas eadem cæli marisque novorum. Migratio est aberratio: erratio a noto ac certo in
ignotum et incertum, a matris lingua ad laboris loquelam.
Exemplum offert ipsa mea vita. Ut patrem noscerem in Americam migravi, ubi Anglice
nonnulla opera mea postea condidi. Sed quomodo poteram Apuliam natalem oblivisci, maternæ
linguae sonitum omnino obliviscendo? Ergo desperatione prope motus Tusce canere perrexi aut,
Musa tacente, classicos poetas Italicos in versus Anglicos verti.
Hoc est nunc ænigma: utra lingua est vere mea? Tusca an Anglica? Quis sum ego -omnis homo
an duo hominis aliena dimidia? Et ubi simt radices meæ? Lingua Latina unicam fortasse præbet
solutionem illusionemque supremam. Aut fortasse, ut de se dicebat Quintus Ennius, mihi quoque
tria corda in pectore sunt.
Iosephus Tusiani
Carmen Iosephi Tusiani (1924-2020) cui index Somnium nivale :
Quam pulchrum est contemplari in floccis nivis albis

æterni, extincto tempore, principium!
Lenta cadit nix et telluris culmina celat:
Mons vallesque cito nomina sunt vacua.
Lenta cadit nix? Quid lentum est, quid præpes in isto 5
exsilio rerum? Nascitur ordo novus,
ordo silens qui bellorum strepitus tegit omnes,
ordo serenus qui sanguinis undam abolet.
Oh, cade limpida, nix, cade casta et candida et ampla,

donec me facias dulciter immemorem, 10
immemorem cuncti, qui durat in orbe, doloris,
immemorem veterum nequitiarum hominis.
En tranquillus in hac sollemni pace recumbo
et veris semen mi satis est fieri.
Carmen Iosephi Tusiani cui index Idyllium vespertinum :

Quam tenere super hos flores sol ecce quiescit!
Hic, procul a toto mundo strepituque viarum,
cogito si tam candidulo puroque tepori
æquari mea vita queat. Fortasse ligat nos, 5
plantas atque homines, sors una, unum breve verbum,
ah, brevitas. Remanent divina, humana peribunt.
Sed quam pulchra mihi est cum floribus hisce myricis
mors lyrica et fragrans! Corpus grave materies est
quæ leviter fit mitis odor, color et mirandus 10
in tanto herbifero sollemni corde sonoro.
Vnum ex his foliis tandem videor, tandemque
nullum onus est mihi mens, zephyri si prorogo voces
non verbis sed vasta in me dulcedine pacis.
O pax occasus! Felix oblivio noctis! 15
Nox veniet, memini sed noctis nulla pericla.
Et venient tenebræ, sed nescio quid tenebrarum
gurges significet. Cunctæ res sunt sine culpa
et sine damno. Sum Natura nitens et amanda,
sum tandem quod eram solum per somnia vana. 20
Somnio adhuc? Noli mihi respondere, beata
vesperis hora! Satis mihi sit tam suavis et ampla
intima et ima animæ requies sub corporis umbra.
[ad indicem]
Carmen Iosephi Tusiani cuius titulus est Aves :
Vivere et id nescire potest avis alta volando;

sed quam triste mihi vitæ cognoscere pondus!
Cras in me, de me quid erit? Lucemne videbo?
Tot numerare alas rursum potero invidiosus?
Talia non quærunt volucres quibus una voluntas,
ecce, est vivere et id nescire volando, volando.
Iosephi Tusiani epicedium ad sciurum cuius inscriptio est Funus in hortulo :
Mortuus ante meos (lacrimabile visu),

heu, tam vivus heri, parve sciure, iaces.
Quis furor eripuit vitam tibi nocte quieta
aut saxo stravit te redeunte die?
Heu, tam vivus heri, tu mobilis incola rami,
nunc immobilis es, nunc levitate cares.
Pes mihi longior, os quoque longior ecce videtur :
numina magnificant omnia quæ rapiunt.
Ille sciurus ubi est, qui, percupidus nucis, ad me
gressibus ambiguis expediebat iter
horrescensque manu mota remeabat in herbam
inde resumpturus cautum iter ad spolia?
Te terrebam egomet multum qui terreor a te

cuius finis ait finem hominis similem.
Lætus heri ardebam
nolo hodie pavidus
parce mihi. Pala parvum
parve sciure, tuum. Me metus acer habet.
Iosephi Tusiani poematium cui index est:

Photographema maritimum
Vnda tacet subito, subito tacet hora diurna.

Sistunt ecce simul tempus et oceanus.
Alta voce puer ridet ludens in arena
atque eius risus cuncta creata tenet.
Festivum Tusiani carmen de misellorum civium salario obnoxiorum condicione cuius titulus est In vehiculo
subviario :
Omni die, omni mense,

statione Fordhamense,
cum per nubes sicut rima
lux insinuatur prima,
sine pace, sine pausa,
laborandi semper causa,
mihi mobile est cubiculum
subviarium vehiculum.
Tamquam miseræ sardinæ
stant personæ matutinæ
semper notæ sed ignotæ,
mixtæ mæstæ mutæ motæ,
oscitantes ter et quater
mater, filius, filia, pater
atque avunculus et frater.
Unda, profunda, profunda, profunda.
Unda, profunda, profunda, profunda.
Alter dormit, alter legit,

alter nudum pectus tegit,
oculosque alter fricat
quamquam nihil nemo dicat.
Unda, profunda, profunda, profunda
unda, profunda, profunda, profunda.
Vultus omnes ego rogito
in silentio et excogito:
“Quis ex istis hic non erit
cras viator? Quidque gerit
ista nova dies genti?
Nos lacessunt vitæ venti.”
Unda, profunda, profunda.
Unda, profunda, profunda.
Si vis vivere et esse
laborare nunc necesse.
laborare laborare:
Quare, quare, quare, quare?
Quid est ista vita brevis
volans sicut umbra levis?
Quid est dolor, quid est amor,
quid diurnus iste clamor?
Quid sum ego, quid sunt isti
viatores? Mente tristi
ego vehor, vehor ego,
Ac necessitatem nego
usque ad mortem laborandi.
Sed hi strepitus nefandi
cessant: strident omnes portæ.
Pellens, agens et irrumpens,
pæne vixdum et procumbens,
multitudinem non piam
linquo et exeo in viam.
Ibi labor, vitæ cursus,
tenet me et tenet rursus.
1974 (Carmina latina)
[ad indicem]
Carmen Iosephi Tusiani humanitate ac misericordia præditum, cuius titulus est Nox Americana :
O Maledictio! Me facis istos scandere versus

Dum cupidi in terra mortales mente revolvunt
Non cæli sed amati auri commercia cuncta.
O, maledictus sum, si solus in urbe tremenda
Oblivisci omnes non possum qui sine pane
Ac sine tecto acris transcurrunt tempora noctis
In triviis, umbræ cum umbris. Ecce aurifera ora
Quæ ad lunam misit fulgente satellite nautas
Ast hanc pauperiem funestam extinguere nescit.
Musa, mihi dicta nova et ebria carmina amoris
Ne tantos memorem squalores... aut, mihi crede,
Crastina me inveniet vecordem Aurora serena.
1986
Carmen cuius inscriptio est Tempus amandi:
Nunc Zephyro valles et litora limpida rident,

Nunc memorabile Amor incipit eloquium.
Nunc mulier mea me apertis cupidisque lacertis
Ad gremium rogitat voce canente suum.
Ecce adsum, dea. Te volui semperque tenebo:
Quid Zephyrus, quid est musica? Nil sine te.
Nil sine te mundus, sine te lacrimabile funus
Vita est. Verba volant, sed remanebit amor.
Res omnes pereunt mortis in gurgite fusco,
Oscula nostra manent. Dum loquor, heu volitat
Tempus amandi et heu valles et litora et omnes
Montes splendoris dimidium accipiunt.
Oscula et oscula et oscula fervida fortia dona,
Accipe et oscula, amor, et sine verba cadant.
[ad indicem]
Poematium cui index Preces Supremæ :
Da mihi perpetuam
Musa, rosam
cujus in imperio
inveniam
mortua vera; rosam
non oculis
neque meis manibus
sed animo
da, mea Musa, sacram.
Candida da
astra mihi rutila.
astra hodie
exsilium quibus hoc
nubivagum
protinus in rapidum
lumen eat.
Parva peto : teneram
harmoniam
quæ ingenium tacite
vincat et hoc
cor faciat placidum
vi placida
carminis; et peto aquam
nunc super hæc
volnera amara mea,
dulcis aquam
lætitiæ ex labiis
dulcibus et
dulcibus. Alta canant
dona alii;
dona ego parva volo:
in gremio
virgineo caput hoc
ponere; te,
te, mulier mea, te intendere, te,
Terra mea intima, nunc
noscere, te
sæcula per placida
scire domum.
Subtriste Iosephi Tusiani poematium Nubecula inscriptum, versibus hexametris exaratum, de vitæ brevitate
eiusdemque, dum corporis vinculis teneamur, imperfectione :
Nubes alba, mihi tam parvula pallida nubes,

quid mihi dicere vis tam raptim ad sidera nando?
Me quoque tam raptim transire? Sed hocce sciebam!
Quid? Fortasse mihi cæli mysteria narras,
quæ, donec tellus fuero, mihi nosse nefas est.
[ad indicem]
Hoc præterea carmine heroico, cui est index Investigatio, ubi condatur Poesis vates investigat:
Dic ubi celeris, veneranda Poesis: in undis

profundis maris an super aeris haud remeanda
limina blanda? Ubi te inveniam, tranquilla Poesis,
quæ inveniebas me dulci facilique die illa?
Inveniebas me medio in tepore diurno

atque in nocturno stupefacto frigore stellæ:
nunc ego te quæro, sed nemo ubi sis mihi narrat,
si in terra anne throno posito super ora procellæ.
Fortasse erravi. Nil sum, nil es, nihil extat

cuncti quem suavem nos credideramus amoris.
Fortasse ultima spes nostro in dolore vocatur
alma Poesis: quid sine te vita est nisi finis?
Hoc demum poematium, melancholiæ inspersum Cras silebo inscribitur :
Cras silebo,
cras tacebo,
cras habebo
socium silentium.
Sed me, Vita,

nunc invita
ad ambita
cantica viventium.
[ad indicem]
4701. …
4702. ...
4703. ...
4704. ...
4705. ...
4706. ...
4707. ...
4708. ...
4709. ...
4710. Alphonsi Traina (1925-2019) epigrammata aliquot quæ tristitia, vel potius mæstitia quadam insigniuntur :
[ad indicem]
Poeta
Verba velut stellas per noctem accende, poeta,
quæ retegant eademque tegant mysteria rerum.
Libri
Quot legi libros, totidem sum oblitus : at idem

qui sum non essem, tot libros ni coluissem.
Mater
Furtim visa mihi per somnum mater adesse :

demulsit leviter crines fugitque per umbras,
umbram dum frustra conor revocare fugacem.
Excitor ut mæsta quadam dulcedine tactus.
Mane hiemale
Mane iuvat molli sub tegmine membra fovere,

omnia cum pernox frigore strinxit hiems
labitur et vaga mens inter confinia rerum :
o quam nocte iuvat continuare diem !
Senium
Raptim decurrunt anni ceu flumen ad æquor

quæque senecta fuit vertitur in senium.
Silentia cordis
Deficit ingenium subeuntque silentia cordis

et fons singultit quod modo flumen erat.
Vanus timor
Cur vetulam timeam quandoque amittere vitam,

dulcia iam dudum qui amisi præmia vitæ ?
Tempus longævo quodvis est tempus abire.
Nunc an cras quidnam refert ? Age, collige vasa.
Eiusdem poetæ disticha de vitæ exitu Aulæum inscripta:
Offundunt nebulæ mentem corpusque macescit.

Æquo nunc animo carissima quæque relinque.
Tollitur aulæum: valeat iam fabula vitæ.
Plaudite si placui, parcite si cecidi.
[ad indicem]
4711. …
4712. ...
4713. ...
4714. ...
4715. Gustavi Wallner (1926-) rhythmicum poematium quo lepide canit laudes automatæ rædæ popularis, vulgo dictæ
Volkswagen :
[ad indicem]
Automaton Populare
multis est familiare
in terrarum circulo.
Nulli viro in Europa

est carruca hæc ignota
facta in Germania.
Trans Oceanum qui vivunt

et qui Nili lymphas bibunt,
norunt eius commoda.
Quæ a tergo propulsata,

si benzino saturata,
omne iter corripit.
Cunctis nota, cunctis grata,

forma rædæ haud mutata
in annorum serie.
Sive gelu campus riget,

virum foras ire piget,
hiemali tempore,
sive arva ustulantur
atque rivi exsiccantur:
automaton avolat .
Et agilitas laudatur
dum in urbibus versatur
ac per arta compita.
Montes facile ascendit,
dum rædarius prehendit
moderatricem rotulam.
Etsi iter salebrosum

et declive flexuosum,
ista ræda pervolat.
Si obstaculum spectatur,
rædæ cursus retardatur
optimo sufflamine.
At, rædari, hoc attende,

atque animo prehende,
dum conscendis carrulum:
Tuam totam spem si ponis

in machinis, quamvis bonis,
haud secure properas.
Is, in sæcula qui regnat,

te rædamque ut protegat,
ora in itinere!
[ad indicem]
Gustavi Wallner (1926-) commentatio cui index De Arabico excitatorio potu, primum edita in
commentario c.t. Latinitas, 60 (2012), 81-89.
[Nota bene: monitus ab Iosephi Mariæ Mir scriptis de cafeo, in libro lexicographico Nova verba Latina
inscripto, vocis q.e. cafæum dipthongum monopthongice scribendam persuasum est mihi. Ignoscas mihi oro,
si fallor.]
Sapidissimæ cafei potionis fons et origo cum in obscuritate et tenebris iaceant, variæ de ea
fabulæ fictæ excogitatæ sunt et vulgatæ, ut narratiunculis illustribus documentorum suppleretur
defectus.
Ardenti sub sole Æthiopiæ, quæ priscis temporibus usque ad fines Mauretaniæ
protendebatur, caprarius olim gregem sibi commissum observans animadvertit in herbosis pratis
capras nonnullas, quæ bacas rubras e frutice decerptas manducaverant, palantes more insolito et
circumsilire profusa hilaritate modo huc modo illuc. Nonnullæ trepide concursantes insanæ ita
erant, ut retineri non possent. Pastor ipse, qui stupefactus bacas nonnullas gustavit et stimulantem
expertus est effectum et miram persensit animi lætitiam. Quam igitur virtutem in fabis
absconditam et vescendi modum cum aliis commendasset, facile increbruit et in vulgus receptus est
nobilissimæ stirpis usus, numquam satis laudandus. Profecto de planta agitur quæ hodie
summopere cordi est tam magnæ hominum parti.
Ab antiquis Graecis et Romanis cafeum planissime et perfectissime ignoratum erat, nec re
nec nomine umquam innotuit.
Arabes cafeum serendi curam habebant VI vel VII p. Chr.n. sæculo. De frutice ipso
famosissimo omnium primus mentionem fecit Rhazes, medicus Arabus qui in medicina excolenda
Galenum summum auctorem secutus est, circa annum DCCCC p.Chr.
Neque ita multo post cafei torrefactio in usum venit. Fabæ ustioni lentæ et assiduæ
subiectae odorem effundebant hominum animos summopere permulcentes. Bacarum gustatio, quæ
primo modicis regionibus circumscripta erat, mox diditur in tractus vicinos, postea ad complura
alia territoria longe lateque extensa est, maxime in Arabiam, felicem olim nuncupatam propter
silvas odoriferas agrosque riguos, ubi planta diligenti sollertique cura exculta est. Mox ab Arabia
ad Turciam pervenit. Solimanus II (MCCCCXCVI - MDLXVI), Magnificus cognominatus,
expugnator potentissimus, qui magnam partem Hungariæ subegerat Budapestinumque ceperat,
religionem Mahumedanam advexit, mores et instituta Turcica in Europam introduxit, cafei quoque
usum instituit, quod ex Constantinopoli in Italiam importatum est ubi brevi tempore inter potiones
mox primarium obtinuit locum.
Belli alterius universalis tempore, quo commeatus transmarinus interruptus est, cafeum
quoque in Europa venalis non iam prostitit, quod Hugo Henricus Paoli tulit permoleste :
“Fabæ Arabicæ sucus, quo nimis iam diu carere maxima est tristitia. Sed belli tempore
omnia fortiter, ut bonum civem decet, ferenda sunt!”
Sed redeat unde aberravit oratio.
[ad indicem]
Novo Orbi planta nostra peculiari et insolito modo innotuit. Gabriel Matthæus de Clien,
militum præfectus Francogallus, cafei arborem a publico viridiario Parisiensi furto ablatam post
difficillimam et periculosam transfretationem in Martenica insula plantavit ex qua cafei plantatio
propagata est in ceteras Antillas atque Brasiliæ immensas ad oras.
Multa a clarissimis scriptoribus de cafei indole et facultatibus litteris prodita fuere, quod
merito inter plantas medicas est annumerandum.
Prosper Alpinus (MDXXXIII - MDCXVII) vir botanicæ disciplinæ peritissimus, in suo opere
“De plantis Ægypti” anno MDXCII edito, cafei arborem primus accuratissime summa cum
diligentia atque ἀκριβεία descripsit.
Ætate recentiore, qua rerum naturalium doctrina admodum profecit et medicamentorum
vires actionesque altius fuere investigatæ, plenius in dies patebat structura chemica cafei et
pharmacodynamica ratio magis magisque manifesta oculis occurrerunt eorum, qui in rimandis
naturæ secretis operam suam collocant.
Planta quæ pertinet ad familiam rubriacæorum, fructus sapidos cerasis similes dat, in
seminibus continet cafeinum (1,3,7 trimethylxanthinum), substantia quæ efficit stimulationem
systematis nervorum centralis, exhilarandam quandam præstat efficaciam, non spiritus turbat, ut
potius blande excitat; vasorum sanguineorum dilatationem affert et nimiam interdum cordis
palpitationem, spirandi laxat meatus, insomnium quoque sæpe inducit, idcirco herba somnifuga
non immerito vocatur. Præterea, urinam ciendi vim habens crebram efficit loti excretionem.
Denique, ut de re universa dicamus, cafeinum vires levare et spiritus consopitos recreare
valet. Quam iucundum est saporatam post cenam calidam ex faba Arabica potionem leniter
dulcissimeque sorbillare, seu exiguis haustibus pytissare!
Multa a clarissimis scriptoribus de cafei salubritate et commoditate litteris prodita fuere,
quod inter plantas medicas locum suum reapse meretur. Non pauci sunt qui cafeo liberalius
indulgebant ad senium usque pervenerunt. Mihi ante mentis oculos vidua obversatur paupercula,
natu prægrandis vitam degens solitariam et tranquillam. In domuncula habitat angusta una cum
fele sibi carissima. Parce vivere adsueta modicissimo cibo contenta est et vini pæne abstemia;
atqui cotidianum cafei pocillum numquam omittit.
Nimius autem ac intempestivus arabicæ potionis sumptus, ut rebus in omnibus, periculosus
valetudini damnandus est. In hac quoque re locum habet celebre illud.
Μηδὲν ἄγαν ‘ne quid nimis’, ut monet Terentius2. Similiter et Hippocrates: Labor, cibus,
potus, somnus venus, omnia mediocria?.
Non autem pro temulentiæ antidoto habendus est cafeum.
Vini inebrians vis cafeo non minuitur, immo etiam non mediocriter augetur. Ergo crapulato
absolute obtemperandum est voci monenti:
“Rædæ automatariæ rotulam moderatricem tangere noli!”
Cafeum quoque cafeino detracto aliquando in usu est, quod quidem iucundum saporem plus
minusque servat, sed viribus peculiaribus caret atque effectibus.
Arabicæ potionis tum parandæ, tum in corona hospitum prælibandæ singularis est cognitio
et habitus. Ad usum domesticum, cum materfamilias marito et liberis ientaculum maxima cum
peritia appareabat, molinulam cafeariam manualem adhibebat, mechanismatis molaris variabili,
cuius farinam modo grossiorem, modo tenuiorem aqua fervida perfundebat. Nostra vero ætate
plurima recentius inducta electrica, immo etiam electronica instrumenta suppeditantur ubivis,
quibus officia quoque culinaria sine labore et negotio perfici possunt.
Animo et cogitatione familiam contemplemur convocatam ad ientationem. Mensa quadrata
manteli alba munda obtecta est. In unoquoque accubito est mappa chartacea, pocillum, catillus,
cochlear parvum vel ligula. Columella caldaria potionis Arabicæ optimi saporis plena in media
mensa posita est. Adsunt sacchari pyxis et forcipula, hirnula lactis, butyri catillus, pyxidula
mellaria. Nec desunt ova apala, elixa, concreta, præterea dulcissima mella et fructuum variorum
liquamina. In canistello varia panicia sunt recentissima.
Usus cafei quoniam inde a sæculo XVII ubique terrarum non mediocriter increbruit atque
invaluit, tabernæ cafeariæ omnibus exortæ sunt locis. Massiliæ anno MDCLXXII, paulo post
Lutetiæ Parisiorum ea, quæ a mille columnis nomen invenit (Café des milles colonnes), similiter in
Britannia, Oxonii præsertim et Londinii, mox in ceteris Europæ urbibus. Intercedit quidem inter
eas similitudo non modica, verumtamen variatæ sunt secundum cuiusque regionis instituta
socialia et formas cultus humani.
[ad indicem]
In cafei parandi est mira varietas. Mirari subit quomodo, non secus ac in re coquinaria tam
ingeniosum fuerit palatum, ut tot artes, tot mangonia excogitaverit pro condiendo ac variis modis
parando cafeo, ut cuique prout lubet arrideat. Distinguitur, ut aliquot afferam exempla, Turcico
aut Americano more parata potio, potio concocta (caffé ristretto), potio temperata (caffe corretto),
potio diluta (caffé lungo), cafei lactisque potio (caffelatte), cafearia potio spumeo lactis ornata
(caffe alla panna). Pergrata pluribus est et delicatissime sapit potio cafearia spuma lactis aucta et
fabæ Mexicanæ pulvere conspersa, quæ a Franciscalibus capulatis sodalibus nuncupatur
(cappucino).
Domus cafearia non solum locus est, ubi potio Arabica vario more parata bibitur, ubi
cenulæ offeruntur parvæ et offæ gustatu periucundæ, utpote ova assa vel elixa vel rudicula
peragitata, botelli Vindobonenses sinape et armoracea conditi, sed et farta pastilla saporata,
frustula varia, sed multis hominibus est quasi domicilium alterum. Hic inveniuntur diversitores
assidui, qui vitam solitariam agunt, cælibes, viduati, divortio digressi; hic forsitan incident in
aliquem qui idem de re publica sentit, cum quo hora amplius colloquuntur. Alii malunt sedentes in
angulo ephemeridis paginas expandere vel commentaria periodica pervolutare. Alumni academici
in hunc locum libenter concedunt cum libris et adversariis ubi imperturbati studiis suis operam
dant. Non omittendæ sunt matronæ, matresfamilias, viduæ, quæ placide colloquuntur inter se dum
socolatæ sorbitionem gelu concretam lingunt vel castanearum placentam degustant.
Memoratu præcipue digna est potoria taberna in Urbe “Græca Antiqua” nominata.
Descendens per viam quæ nomen invenit a ductibus Aquæ Virginis (Via Condotti) quos in suis tegit
visceribus, mihi temperare non possum, quin unius horæ terendæ gratia domum cafeariam illam
ingrediar, totius Urbis non quidem antiquissimam nec amplissimam, sed longe famosissimam, re
non minus quam nomine illustrem, fundatam a Græco della Maddalena anno MDCCLX, ad quam
cives et peregrinatores iure meritoque turmatim contendunt, ubi Arabicæ potionis odor haud
iniucundus persæpe iam in aditu manifeste persentitur.
Tricliniarii officiosi per cenatorium cursitantes repositoria magna gestantes operam suam
summa cum alacritate navant.
Hic sæculo potissimum XVIII viri haud pauci ingenio doctrinisque abundantes, poetæ,
rerum scriptores aliique artifices e Germania convenire solebant, inter quos Ioannes Volfgangus
Goethe, poetarum princeps, excellit. Item Angelica Kauffmann, (MDCCXLI -MDCCCVID), pingendi
artis peritissima, cum qua erat amicitia coniunctus; nec omittendus est Henricus Heine
(MDCCXCVII-MDCCCXILD, poeta præclarus et Richardus Wagner, melodiæ compositor
celeberrimus. Reapse alma Urbs miris illecebris, hodie ut ante, e septemtrionalibus plagis ad se
invitat et allicit homines doctos et ingeniosos.
[ad indicem]
Ego autem per fenestram prospiciens modo oppidanos prætereuntes contemplor, modo in
actis diurnis pervolutandis non nihili temporis impendo, dum Arabicam potionem optimi saporis
et odoratu iucundam exiguis haustibus sorbillo et ex nicotiana fistula fumum exsugo
aromatizantem.
Iuvat mentionem obiter inicere de taberna cafearia Tergestina a speculis nominata (Caffe
degli specchi) a viro Græco anno MDCCCXXXIX condita. Cenatio copiose ornata lychnuchis
crystallineis opulenter collustrata sæculo XX ineunte summo erat in flore; tot viros vidit litterarum
studiosos, tot magni nominis poetas ex omnibus fere Europæ plagis convenientes. Attat!
Nuperrime, quod valde dolemus, in ultimum pecuniale discrimem delapsum est.
Denique cogitatio mea ad Vindobonam convolat, ubi de thermopolæ fundatione hæc fabula
narratur. Postquam Turci, qui Hungaria prostrata urbem Vindobonam diutina obsidione
tenuerant et amœnam circa urbem regionem vastaverant, anno MDCLXXXIII in fugam
præcipitem dati sunt, inventus est in tentorio Kara Mustapha, Turcarum ministri primarii, saccus
plenus fabis semiustis, quas cives primo pro camelorum cibatione habebant, sed mox nova
noscendi studio ducti indolem exploraverunt gustando.
Atqui re vera Ioannes Diodatus, mercator Armenius, navus et industrius, qui diu ac feliciter
maria omnia percucurrerat et magnam sibi pecuniam paraverat, præcipuum cafei divendendi ius
ab Imperatore Leopoldo I obtinuit et confestim primam tabernam aperuit. Res ab exiguis profecta
velociter crevit; complures tabernæ mox sunt apertæ, quarum cafei nidor iucundus et tabaci
suaveolentis fumus homines omnium ordinum et ætatum alliciebant. Cafeopolae plurimi
eburnearum pilarum ludi instrumenta et supellectilem offerebant ad usum, quo maior arcesseretur
hominum numerus. Ibi convenerunt tot poetæ, ephemeridum scriptores, viri regendae civitatis
periti, qui colloquebantur de rebus œconomicis et politicis, de artibus et cultus civilis mutationibus.
Hic, ut eximium afferam exemplum, Leo Trotzkij (recte Lejb Bronstein) (MDCCCLXXIX - MCMXL)
exsulatus Russicus, Marxista fanaticus, rerum commutandarum percupidus, placide ludere solebat
latrunculis. Præterea Iudæi præsertim nominandi sunt, qui in cafeariis tabernis œconomica
factitare solebant negotia.
Tabernarum cafeariarum ornatus et elegantia quæ paulatim crescendo sæculo XX ad
summum fastigium pervenerat, priore exorto tæterrimo bello ob mutatas rerum condiciones
sensim defloruit et a pristina elegantia haud mediocriter defecit, sed pace composita revirescere
cœpit, ad præsentes mores opportunius accommodata.
Illis temporibus cum totus fere orbis terrarum per annos sex bello calamitotissimo
dilaceraretur et Vindobona gravibus incendiis vastata est, thermopolæ res adversas perpessæ
sunt. At furore belli extincto tabernæ iterum refectæ et restitutæ, specie et venustate magnopere
commendatæ magno in incremento fuerunt. Rebus et ornamentis remotis, quæ hodie nimis
redundare videntur, novis artis operibus auctæ sunt, sic tamen ut proprietates et instituta intacta
et incorrupta servarentur.
[ad indicem]
Permulta exstant de cafeo poemata et aphorismata, variæ et sententiæ.
Cafeum sit ater ut diabolus, fervidus ut gehenna, tersus ut Angelus, suavis ut amor,
expostulat Carolus Mauritius de Talleyrand Périgord, episcopus Augustodunensis, publicæ rei
gerendæ rationibus peritissimus (MDCCLIV – MDCCCVII).
Gaetanus Bugnantia, sacerdos et poeta Florentinus cafei amaritudinem sonantibus

versibus laudat:
Sacchara tum cyatho ponenda, herus addit, avara

sacchara pone manu; caffæi nempe saporem
dulcedo obtundit: caffæi gloria amaror.
Leo XIII Papa in sua epistula ad Fabricium Rufum de tenui victu lepidissimos hæc habet versus:
Postremo e tostis succedat potio bacis,

quas tibi Moka ferax a litore mittit Eoo.
nigrantem laticem sensim summisque labellis
sorbilla; dulcis stomachum bene molliet haustus.
De teneri victu hæc teneas: his utere tutus
ad seram ut valeas sanus vegetusque senectam.
Antonius Bacci, latinitatis cultor præclarissimus, escarum ordinem in pagella verbose

descriptum concludit sic:
AC POSTREMO - NE OMNIA - IN ONERATO STOMACHO -

COACESCANT - ARABICA - ACCEDAT - ODORATA - POTIO
Ab Hugone Henrico Paoli (MDCCCLXXXIV – MCMLXIII, philologiæ cultore eximio lepidos
accepimus versiculos:
Quæris, cum soleam noctu vigilare legendo,

mordeat an pectus pallida cura meum.
Distulit arte nova dulces niger advena somnos,
lætusque ut vigilem, squalidus ipse, facit.
Pocillum
Testa Arabum suavi tibi præbet aromate potum,
hausit quem calidum frigida, picta nigrum.
Lingula
Saccharon Arabico sic suco lingula miscet,
dulcibus ut ludis miscet amara Venus.
[ad indicem]
Sed antequam commentationi meæ finem imponam, versus proponere iuvat, optimos sane
atque concinnos, quibus Camillus Eucherius Quintius, Ignatianæ Societatis sodalis, (MDCLXXV-
MDCCXXXIII) cafei parandi rationem describit.
...avidas solabere fauces

cum tibi Pellæo veniet faba missa Canopo
quondam Arabum molli quæ non incognita genti,
Arsacidum, Thracumque hilarans dein prandia, nostros
appulit ad fines tandem; diffusa per omnes
advena quæ primum fluerat, velut incola, partes.
Illam ubi summatim tibi pruna subusserit; ustam
tunc mola non uno trussatilis acta rotatu
conterat: aut gravibus tundant mortaria pilis;
dein cribro subcerne; scobem quod protinus actam
egerat: et moliti mihi pollinis effluat instar.
At satis effluxit quando: tunc naiade sparsam
fictilia, aut, tales opifex quae cudit in usus,
æra sinu claudant; Vulcano admota subinde
concipiat facilem lymphis turgentibus ignem.
Donec amaritiem, tritæque incocta saporem
hauserit unda fabæ; croceisque simillima calthis
visa itidem fuerit: foculo removenda, represso
ut languens paulatim ardor deferveat æstu:
glebulaque ut fundo liquefacta residat in imo.
Dein mensæ instructor, quem tu præfeceris unum
curatorem abaci, procliva invergere guttum
incipiat, tunc ille manu sensimque fluentem
sistere, ne motis turbetur fæcibus humor.
Interea rores tersa dum sorde ministrat
ille, repurgatos nivea pretiosior ansa
urceus excipiat, limo qui divite fictus
venerit huc Sinis, extremo munus ab Orbe.
At sensu si forte nimis tua tristis amaro
læserit ora sapor, dulci mitescere coges
ambrosia, e patriis quam colligit India cannis;
tum castigati sapient impune liquores.
Sed de cafeo affatim est scriptum, ne lector inepta verbositate afficiatur tædio et media in
lectione dormitet.
[ad indicem]
4716. ...
4717. ...
4718. ...
4719. ...
4720. Hisce verbis agit Avenarius de lexico temporibus novis opportune novando:
[ad indicem]
Sic ergo habe: me nunquam fuisse, nunquam futurum esse in numero eorum, qui linguam
Latinam occidunt ea omnia respuentes atque proscribentes, quæ in veterum non inveniant libris
usitata, proinde quasi illi veteres nostra instituta et noverint et suis descripserint vocabulis. Si
nulla jam licet introduci vocabula recte quæ tracta sint ex vetustis, fontibusque hausta non solum
Græcis, verum etiam ex iis potissimum linguis quæ in terris sermonis quondam Latini hodiernis
rebus non raro convenientissima excogitata habent vocabula, quæ illi veteres ultro arripuissent,
cum legitimæ cognoscerentur Latinæ puritatis propagines: si non liceat Latine loquentibus uti
vocabulis, quæ novis inventis aut institutis ita imposita sunt, ut in linguas transierint nationum
omnium, internationalia sint vocabula, lingua Latina cadaver erit, nos Latine loquentes induemur
pellem a serpente tepefacto tempore veris destrictam. Deus meliora! hic mecum exclames. In re
tamen tam clara semper in incerto hærebimus, nisi ille cogetur cœtus virorum doctorum, cujus
communi conspiratione fas sit de jure novarum vocum decernere.
Itaque, ut præcipua tibi ostendam mea nova: Rasputinum lignipedem feci, quod alterum crus
eius ligneum erat, sicut crassipedem et latipedem et tardipedem dixerunt antiqui.
[ad indicem]
4721. …
4722. ...
4723. ...
4724. ...
4725. ...
4726. ...
4727. ...
4728. ...
4729. ...
4730. Aritunei Mizuno (1928- ) bina poematia:

[ad indicem]
Carmen cui titulus Mos modusque :
Odi quod extra litus Vlixei

vestigiorum re sibi conscium
gentes tulerunt, non Sophoclen,
non Samios nimis audientes.
quo di ferebant cumque, sequi volens,

arcana prodit dira salus Plato:
quis dictus ipsi est Ardiæos
perpetuo reus igne Ditis?
Carmen cuius titulus est Valedictio :
Virginum candor simul et dearum

sanguis in terra, mihi te tuenti,
quod notavisti, totiens venuste et
reddis amice.
iam sed ablata celebri iuventa,

quin et aversis Heliconis auris
desinam Musæ sacra ferre pulvis
canus et umbra.
at precor cari valeatis æquum

nec minus caræ: dea si vocarit,
candidus marmor Cycladon uidebo
cycnus Olympi.
[ad indicem]
4731. …
4732. …
4733. …
4734. ...
4735. ...
4736. ...
4737. ...
4738. ...
4739. ...
4740. Apologus excerptus e libello Novæ Fabulæ inscripto quem Genovefa Immè (1929-2012) ad usum discipulorum
scripsit:
lapis memorialis ad honorem Genovefæ, eiusque coniugis, Antonini Immè
[ad indicem]
Equus et zebra
Equus omnino albus therotrophium transiens

statim zebram miratur: “Quis versicolor hic?
Quam delicatus, quam pulchre virgatus est!
Illum pulchellum iam petent omnes equæ!
Utinam similis sim! nam unicolorem me pudet!”.
Dum cogitat, hominem pingentem repagula

videt nigro colore; vespere rediens
se fricat album contra claustrum nigricolor.
Pictura non bene sicca rigis tingitur.
Sic similis visu zebræ tandem factus est.
Equus illa veste falsa renidens cursitat,
et eum sequuntur cupide flagrantes equæ.
Sed ecce compluit et pictura solvitur.
Miser equus sordidus, non iam nunc virgatus est!
Denique nudatur, qui falsam vestem induit.
[ad indicem]
Loci excerpti e Genovefæ narratione fabulosa ad usum scholasticum scripta, hocce vero titulo inscripta:
Hirundo et canis.
Hic dies est vicesimus mensis Martii: Hodie ver in Kalendario nuntiatur; sed non solum in
Kalendario: Nam aer est tepidus, cælum serenum, sol illucescit…et primæ hirundines ex
hiemalibus castris, quæ in calida Africa habent, ad æstiva castra, id est, ad Europam, advolant.
Pueri, qui in viis ambulant, læte clamant: “Hirundines! Ecce hirundines adveniunt!”
Et matres ipsæ, cum hunc clamorem audiunt, in domuum limina exeunt et aves in cælo
volantes libenter prospiciunt.
… [Et sub finem fabulæ:]
Iam aer minus calidus, iam noctes frigidiusculæ fiunt. Sæpe pluit et arborum folia
flavescere incipiunt: Autumnus adest.
Hirundines, nidis relictis, in electrica fila conveniunt, ut una profectionis diem et futuri itineris
stationes decernant.
Hoc carmen, quod inest in libro cui index Amatoria periegesis, præ se fert beatitudinem vitæ quam poetria
Galla degebat cum carissimo coniuge suo, Italo linguæ Latinæ professore ac poeta, Antonino Immè. Inde vero, ubi
ille Ninus, illa Nina.
SERENITAS
Sunt sancti colles ædes hortusque serenus:

Hic flores roseos rubrosque ferunt oleandri
magnificæ plantæque serenæ aliæ bene lectos
hincque serenum prospectum contemplor amœnum:
Namque serenæ nobis sunt hic res hominesque
et lentæ feles, quæ magnifice gradiuntur.
Nina serena coquit carnes et crustula multa,
et rectrix Iole quoque ducit cuncta serene.
Hospes habet corpus sic multo pinguius actum;
cor contra levius, cum lætitia relevetur:
Sic extra tempus sunt somnia vitaque felix.
[ad indicem]
Quoddam præterea carminum genus, haicu nominatum, quod est Iaponum cultus humani proprium, suo
ingenio et Latine lusit poetria, sicut alii recentissimi Latinitatis cultores feliciter facere sunt ausi:
“Canunt cypressi
dum turtures gemiscunt
sed marmor silet.”
“Inter cypressos
zephyrus precem canit
pro iacentibus”
4741.
“Abiit carrus.
Permanet ebriata
feno semita.”
Qui quidem versus respondent eis quos olim vir eius, Antoninus Immè, luserat, qui supra [cf. num. 4440] legi
possunt.
[ad indicem]
Ceterum, sic incipit iucunda narratio commentitia c.i. Sæculorum transvectio :
« “Reviviscetne homo?” Operarios, qui puteum foderent, insolens aliquid invenisse ab notario
nostro Ostiæ locato nuperrime accepimus. Corpus enim humanum pulchra specie, quod tamen multa
abhinc sæcula sepultum esset ibi patefactum est. Cuius in sinu charta posita erat, in qua hæc diligenter
scripta legi poterant. “Viator, si me unquam reppereris, L. Apuleium Afrum L. Apuleii Madaurensis
libertum me esse scito. Patronus meus, qui in Ægyptiorum magarum artes magnum studium
multamque operam contulit, me non invitum, antequam fato cederem, refrigeratione servari et
unguentis condiri iussit, cum posteris sæculis doctos homines fore speraremus qui me ad vitam
revocare scirent. Quanquam igitur iam in peculio Proserpinæ et Orci familia numeratus sum,
beneficio tuo me alteram vitam victurum esse credo. En ecce pristinis ærumnis absolutus, ut olim
patronus per Isidis magnæ providentiam, sic iam ego per hominum doctorum scientiam de mea
fortuna triumphabo. Gratias tibi immaturas pro auxilio ago. Vale et fac valeam!” Ut ipsi aliquid novi
didicerimus, sic vos certiores faciemus quid ex ea re consecutum sit. »
Hæc in prima clarissimæ Romanorum ephemeridis pagina tradita, hæc in omnibus

ephemeridibus omnium urbium in omnibus terris transcripta sunt, hæc radiophonice omnibus undis
iam transmissa, televisione relata erant: Homines omnes omnibus in terris hæc curiose legunt,
studiose audiunt, vehementer mirantur, diligenter in colloquiis agitant. Tabernis, ubi acta diurna
multitudini proponuntur et libelli veneunt, turba æstuans circumfunditur, cum nemo sit qui tanta re
non moveatur. Mulierum, virorum, senum, adulescentium nemo, ne puerorum quidem ullus domi
manere vult, cum inventum tam insolens tamque incredibile nuntiatum sit. Quin etiam! Sunt qui, cum
maxima sciendi cupiditate compellantur, autoræda vel tramine vel aeroplano vecti Ostiam petant ...
frustra quidem: nam postero die mane in ephemeridibus nuntiatur corpus clam ablatum et aeroplano
proprio Neo-Eboracum vectum esse ut a peritissimo quoque medico (seviros quidam illos nominant
cum sit Italus et Americanus et Russus et Gallus et Britannus et Germanus) exploraretur.
Omnia inde tam secreto geruntur ut actorum diurnorum scriptores nihil audire possint quod
multitudini tradant. Hoc solum compertum est, medicos conventu habito sententiam nullam dicere
voluisse, voluntates et curas suas copulare. Hoc vero incommodum ephemeridum rectoribus videtur,
quod populus nova semper cupit poscitque, quæ si ei non oblata erunt, ab actis diurnis legendis se
avertet. Itaque officiales urgent ut aliquid novi de illo corpore scribant. At ii quomodo et
moderatoribus et lectoribus morem gerant nesciunt, cum a præsidiis ab omnibus urbis valetudinariis
ita arceantur ut ne certum quidem sit quo in valetudinario seviri cum corpore sint.
[ad indicem]
Quæ cum ita sint, alius alia ratione utitur ut, cum omnia ignoret, nonnihil tamen scire
videatur: Hic, cum lectoribus plerumque litteratis scribat, libros quos L. Apuleius de Asino aureo
confecit iterum evolutos breviter complectitur; ille, cum libros ipse nunquam legerit, sed summam
eorum indiligentius collustraverit, omnibus rebus confusis, hominis corpus ut reviviscat in asini
figuram convertendum esse tradit; alius, ut plebem variarum fortunarum comperiendarum
avidam alliciat, eo audaciæ temeritatisque procedit ut aeroplanum a piratis deflexum esse de via
nec corpus medicis redditum iri nisi magno pretio verisimile esse fingat, ideo a præsidiis notarios
videlicet arceri, quod omnia quam occultissime tractanda sint! Diurnariorum tamen plerique,
quibus veri inquisitio investigatioque curæ sunt, magistros litterarum Latinarum peritissimos
adeunt, circumsistunt, rogitant atque, pro sua quisque patria, Instituti Romanis Studiis
Provehendis Præsidem ac quinque viros Certaminis Capitolini iudices in Italia, in Hispania
Palæstræ Latinæ auctores, in Gallia Vitæ Latinæ moderatores et alios in aliis regionibus crebra
percontatione urgent.
Sic per aliquot dies suspensorum lectorum exspectatio producitur. Decimo tandem die, cum
levis variaque multitudo alias mirationis causas iam quærat, ecce subito per televisionem palam
renuntiatur omnia feliciter successisse et L. Apuleium Afrum recreatum rursus spirare.
Nos autem spectatores in sua quemque domo ante radiotelevisificum instrumentum hiantes
prætermittamus atque ad virum ipsum, qui animos omnium tam vehementer movit, nos
convertamus ! Qui non Neo-Eboraci, sicut nuntiatum erat ne avidiores sciendi homines medicis
molestiæ essent, sed in urbe Vasingtonio, in ornatissimo valetudinario, curatus est. Ibi nec cum in
curationis cella inanimus iaceret ullum scientificum apparatum videre potuit, nec postquam in
quodam valetudinarii cubiculo se collegit supellectilem hominesve insolitos habuit: Neque enim
lectulos albis linteis stratos nec vasa miratus est, nedum medicos albis tunicis indutos suspiceret,
quippe qui a togatis hominibus parum differrent. Hoc unum fortasse paulo insolentius ei visum est
quod in balneo alveus, quamvis commodus esset, non tamen tam pulchre quam olim ornatus erat
neque ullus thermarius servus erat qui hospites oleo ungueret linteisque tergeret. Parva autem
differentia hæc fuit.
Nunc vero, cum satis convaluerit, tempus ei medici esse putant ut e valetudinario exeat et
res huius ætatis paulatim cognoscat. Itaque vehiculum ad limen adduci iusserunt: quæ non privata
autoræda est, sed automatarium Pulmannianum, quoniam seviri cum singulis ministris
interpretibusque L. Apuleium assectari volunt.
[ad indicem]
His de causis a seviris eorumque ministris ductus Lucius ad viam et ad automatarium nunc
venit. Ut nuper in cubiculo quietus fuit, sic in via iam perterretur. Nam autorædis contrario itinere
sed pari celeritate vectis attonitus in limine primum hæret; postquam vero pro equis curribus
plaustrisque homines illa vehicula subiecisse doctus est, tremere desinit atque in automatarium
audacter inscendit. Quod dum latis viis mira velocitate progreditur, Lucius per specularia omnia
extera ut quidque primum præteritur magna cum aviditate conspicit, rapida vehicula, immania
ædificia, versicolores tabernas miratur, tam alacriter garrit ut interpretes quid dixerit vix
convertant.
- “Pro di immortales”, subito inquit, “quas has turres videmus ingentes?"
- “Septizonia vel cæliscalpia hæc sunt.”
Tum ille, “Papae, cæliscalpia dixisti! Titanesne hæc ædificaverunt ut cælestes attingerent?”
…
- “Quidnam utilitatis turribus illis est? Num ad bellum eis utimini?”
- “Non ita; sed ibi cives sic habitant laborantque ut vos olim in insulis incoluistis.”
Tum ille salse, “Num cives vestri”, inquit, “omnes in astrologia versantur ideoque eis opus est tantis
tamque altis sedibus quo propius a signis sint?”
Quæ verba ubi primum interpretes clariora fecerunt, magnum risum omnium movent.
[ad indicem]
4742. …
4743. …
4744. …
4745. Ferdinandi Bandini (1931-2013) versus aliquot latini:

[ad indicem]
Ex epistula ad Andrean Zanzotto poetam:
Non numquam miratus eris quod verba sepulta

nunc etiam valeant vivaces condere versus
quæ in longa videas ævi siluisse ruina.
Quamquam lingua natali sæpius usus,
ut nostros versus facerem, tamen ipse aliquando
alterius veteris capior sermonis amore
et nobis chartis stupeo hæc florescere verba
longum post ævum verno quasi tacta tepore
ceu genus exstinctum florum mirabiliter quos
rursum prodiderit tellus, ut lilia rubra
quæ tacitis olim ridebant vallibus, usque
dum nimias hominum perierunt passa rapinas.
Et cum mirificos videor tibi carpere flores,
tum quasi præteritum dicas me quærere tempus;
quin lætus densas ævorum mersor in umbras
hæc ubi verba velut tremulæ lampyrides ardent
huc illuc nantes tenui per inane volatu.
...
[ad indicem]
Ex elegis quibus index Mors in spatio (Commentitia rerum futurarum fabula) :
Longinquas Cygni, spatium permensus et annos,

attigerat stellas irrequietus Homo
et simul anterior statio, simul ultima Thule
immensi nobis sideris umbra fuit.
Hac vasta septem cæli regione planetæ
se volvunt, notus nomine quisque suo,
et circum Deneb magni vacuique feruntur,
præcipuum Cygni turbineumque iubar
in cosmi tabulis quod littera denotat ἄλφα
attamen haud stellæ calfacit ignis eos.
Nam nimis extentos orbes et aphelia longe
dissita percurrunt: inde perennis hiems
incertique dies quod sera crepuscula dicas
cærulea et glacies omnia pæne tegens.
Unum de septem colimus cui nomen Adrastus;

est minus a Deneb longus at alget item:
imis thermometrum numeris atrociter hæret
et quam fundis humi dum cadit unda gelat.
Cum ningit frigus minuit, sed vellera densa
ecce novi torquet vis aliena Noti;
lunæ nocte duæ, si nimbus forte remisit
candore inficiunt ulteriore nives.
Ut liceat nobis immiti evadere cælo
et meteorolithis qui sine fine cadunt,
urbs inferna iacet, tabulatim structa, planetæ
sub rigida crusta perpetuoque gelu.
Pensilibus cellis in partes urbis inimus,
usque ad longinquas inferiusque sitas,
aut cochleis (sed tardus erit descensus ab illis)
quæ tractim penetrant oppida mersa decem.
Tum stupet immissam lucem violatus Avernus
necnon per plateas per celebresque vias
insolitos rursum prorsum cursare animantes
procero passu lenta robota gradi...
Advocat in cœtum resonans nos nuntius olim,
omnibus ingeminant quem megaphona viis.
In quinti propere tabulati pergimus urbem
nostra relinquentes summa vel ima loca:
illic imperii sita sunt prætoria nosque
sparse adventantes excipit aula capax.
Nauarchi taciti, distincti insignibus aureis,
notum qua causa cœtus agatur habent;
pone ignara sedet numerosaque nautica pubes
risu decipiens rite iocisque moram.
Oh, iuvenes vultus memini sociosque, futura
quorum sarcophagus naufraga navis erat!
Sed quidam magna mox voce “attendite!”, clamat.
Surgit et immotus quisque silensque manet.
Dux ingressus erat qui castra hypogæa planetæ
et firmamentum sideris omne regit.
Lustrat nos oculis (omnes et nomine novit
tantos post annos!) atque sedere iubet,
et “spatii nautis loquimur callentibus” infit,
quorum per stellas inclita fama volat.
Iam pridem generi patuit Via Lactea nostro;
sidera nacti, hominum sæcula multa, sumus.
Stirps Adæ vidit miracula Cassiopeæ
astris implosis quæ violenta rubet,
Andromedæ vidit nebulosa enormia pasci
priscæ cælestis pulvere materiæ.
et somnurna velut phantasmata nare cometas

per Cephei vacuas horriferasque plagas.
Nos in visceribus tætri gelidique planetæ
ut talpæ fossas incolumus latebras
iamque diu nostræ torpentes frigore naves
sub nivis aggeribus, sub glacieque iacent.
A Terra venit speratus denique iussus
tendere in ignotam præcipimurque Lyram.
Sunt opus ante tamen quam devolet agmine classis
exploratores qui speculentur iter:
hoc navi Ionæ munus committitur, illi
intentata erit hæc antevolanda via;
et Deus incepto faveat!” Sic desinit ille,
attonitum vocum murmur ubique sonat.
Binos terrestres dein navis nostra per annos
continue cæli templa remota fidit.
...
[ad indicem]
4746. …
4747. ...
4748. ...
4749. ...
4750. Loci desumpti e commentationibus quas Gaius Licoppe (1931- ) edidit in commentario c.i. Melissa.
[ad indicem]
In Melissæ libello numero 64º, hanc doctam commentationem scientificam vel, ut veterum more
dicamus, de quæstionibus naturalibus scripsit :
Cur nox sit nigra

Estne hæc quæstio inepta? Re vera ita assuefacti sumus noctem cum tenebris sociare, ut vix
nobis in mentem veniat de tenebrarum natura cogitare. Mathematici tamen hanc quæstionem
animo agitant a tempore Newtoni, sed adhuc frustra conantur ei certum responsum dare. Ante
Newtoni tempus Universum putabatur constare e finita multitudine stellarum hærentium
vagantiumque, sparsarum in vacuo infinito; quare nemo tunc mirabatur cæli circumflexum esse
obscurum.
Exeunte XVII sæculo, Newtonus, qui legem naturalem gravitatis universalis invenerat,
demonstravit finitum siderum systema necessario collapsurum esse propter hanc ipsam legem.
Cum hoc fieri non videretur, proposuit aliam Universi formam, quæ esset spatium infinitum
stellisque modo uniformi sparsum.
Anno 1744º astronomus Helvetius nomine Iohannes Philippus Loys de Cheseaux suas
mathematicas cogitationes de hac re divulgavit: si re vera Universum constaret ex infinito
stellarum numero, cæli circumflexus multo plus niteret quam ipse discus solaris; iam si Universum
tres miliones miliardorum «luminannorum»[1] pateret, cælum esset lucis saturum; quid si esset
infinitum!
Propter hanc mathematicam demonstrationem docti dubitatione valde æstuaverunt. Anno
1823º medicus Germanus nomine Villelmus Olbers sua diligentissima studia de hac re divulgavit,
quibus hanc explicationem proposuit: Universum inter sidera non esse vacuum; gazum interesse,
quo maxima lucis pars absoberetur.
Hæc vero explicatio non diu restitit; nam contraria erat legibus naturalibus scientia
thermodynamica inventis. Secundum has leges quodcumque gazum, cum quandam energiam
absorbeat, sicut energiam luminosam, calefit atque ipsum lumen emittit.
Quæ cum ita essent, medio XIX sæculo physici pergebant adhærere theoriæ Universi infiniti
stellis modo uniformi sparsi, quam proposuerat Newtonus, sed explicare non valebant cur cælum
esset obscurum.
Nolint ei, qui præcipue in litteras incumbunt, putare scientias naturales a se alienas esse!
Res enim mira: anno 1848º veri visionem primus habuit...Edgardus Poe Americanus poeta
rerumque portentosarum fabulator. Ille suspicatus est maiorem siderum partem tam longe a
Terra abesse, ut eorum lux usque nos pervenire nequiret.
Luna a Terra 380.000 chiliometra abest. Ergo circiter una secunda opus est lucis radiis, qui
de Luna ad Terram perveniant; omnibus enim hodie notum est lucem intra unam secundam
300.000 chiliometrorum traiicere (quæ celeritas, qua nulla maior putatur possibilis, signari solet
littera c). Quam ob rem nos Terræ incolæ talem Lunæ aspectum videmus, qualis fuit una secunda
ante.
Hæc differentia certe est neglegenda. Aliter vero res se habet cum agitur de longinquiore
corpore cælesti. Galaxias [2] Andromedæ est longinquissimum corpus cæleste, quod solis oculis
adspicere possimus. Inde duo miliones annorum necessarii sunt ut ad nos perveniant lucis radii.
Itaque hic galaxias nobis videtur nitere ut re vera nitebat ante duos miliones annorum.
Ergo “Universum visibile” est imago mendax quæ cum re eo minus congruit quo longius absunt
corpora cælestia.
Decursu temporis stellarum notitia augetur, unde crescit nova scientia “astrophysica”
vocata. Compertum est stellas non esse æternas: quondam accenduntur, diu lucent sed postea
exstinguuntur.
Sol noster computatur ante annorum quattuor miliarda et semis lucere cœpisse.
In qua notitia nitens Villelmus Thomson, Anglus physicus, notior altero nomine quod est
Lord Kelvin, enuntiavit hoc: si omnes stellæ eandem ætatem habent ac Sol, “Universum visibile” a
Terra patet 4,5 miliarda ‘luminannorum’. Nam si exstant sidera ultra hanc distantiam, fieri non
potest ut eorum lux ad nos iam pervenerit, id quod exprimi potest hac formula: radius Universi
visibilis (R) = ætas stellarum (AS) x velocitas lucis (c).
Quattuor miliarda et semis ‘luminannorum’ est distantia immaniter minor quam tres
miliones miliardorum ‘luminannorum’, quæ est amplitudo Universi quam Iohannes Philippus Loys
de Cheseaux computaverat necessariam esse ut cælum fieret lucis saturum. Non mirum ergo,
aiebat Lord Kelvin, si cælum est obscurum!
Kelvini explicationem plerique physici non acceperunt. Nam si omnes stellæ eodem tempore
natæ sunt, necessario agitur de “creatione”; “creatio” autem pertinet ad “obscurantismum” [3]
religiosum quod scientifici huius temporis oderunt. Principes enim ecclesiarum Christianarum
docere pergebant Universi creationem factam esse secundum Genesis narrationem, id quod cum
scientiarum recentioribus inventis congruere omnino non poterat. Quem ‘dogmatismum’ [4]
vehementer impugabant scientifici; tamen ipsi agebant pro thesi creationi contraria sed sine firmo
argumento scientifico: Universum secundum eorum opinionem non creatum est sed semper exstitit
continetque stellas variarum ætatum. Cur nox esset nigra, explicare non valebant.
Ineunte XX sæculo hanc thesin labefecit Americanus astronomus nomine Eduinus Hubble.
Qui novo giganteoque telescopio montis Wilson utens animadvertit omnes galaxias a nobis
discedere; præterea alii galaxiæ ab aliis eo celerius discedunt, quo maiore distantia separantur. E
qua observatione patebat Universum non esse stativum, ut putabant fere omnes physici, sed
continuo expandi. Ut Universi expansionem nobis mente fingere facilius possimus, utamur
comparatione quadam: postquam in cute follis inflabilis multos punctos quasi stellas depinximus,
follem continuo inflamus; tunc animadvertimus alii puncti ab aliis regulariter removeri eodem
modo ac astra in Universo.
Cum physici hac irrefutabili observatione notionem Universi stativi relinquere cogerentur,
novam formam imaginati sunt, quæ tamen servaret notionem æternitatis Universi. Enuntiaverunt
Universum esse ortum continuum perpetuumque. Unus e tribus Anglis astronomis qui hanc
theoriam excogitaverunt, Hermannus Bondi nomine, etiam de cæli obscuritate proposuit novam
explicationem.
Quo magis augetur celeritas cuiusdam sideris lucentis a nobis discedentis, eo magis ad
rubrum tendit lux, quam ab eo accipimus (est effectus de inventoribus Doppler et Fizeau
nominatus); si celeritas sideris satis magna fiet, eius lux contorquetur ultra rubrum colorem, i. e.
extra spectrum visibile... atque fiet invisibilis!
Hæc est causa cur longinquissimorum astrorum, quorum celeritas est maxima, lucem
percipere non possimus, ut medio XX sæculo autumabat Hermannus Bondi, qui iocose adiungebat:
“Domo exite noctu atque spectate cælum obscurum; hoc ipso probatur Universum expandi”.
Ex theoria expansionis Universi necessario oriuntur duæ maioris momenti quæstiones:
quousque expandetur Universum? A quo tempore atque a quo statu cœpit expandi? De quibus
multum computaverunt cogitaveruntque astronomi, ut est eorum mos.
Audaciores astronomi, inter quos Belga c.n. abbas Lemaire, hypothesin sine mora
protulerunt. Si ad Universi præteritum respicimus, eius expansio fit contractio usque ad quoddam
initium, sed, secundum leges thermodynamicas, quo angustior fit Universum eo calidior (T = 1/R ;
T = temperatura: R = radius Universi), atque si tanta fuerit contractio ut Universi radius ad zerum
tenderet, mathematice patet temperaturam ad infinitum auctam esse! Talis status vix intellegibilis
a physicis vocatur singularitas, cum notis naturalibus legibus comprehendi non possit. Hæc
hypothesis, qua Universum videtur Initium cepisse a quadam phantastica energiæ scintilla,
familiariter appellatur onomatopœia «Big Bang».
Physici tamen non solum onomatopœias fingunt, sed multum cogitant multasque
possibilitates experimentis probandas imaginantur. Anno 1948 Americanus origine Russus,
nomine Georgius Gamow, hoc experimentum excogitavit:
In præterito longinquo, cum Universi temperatura maior esset quam tria milia graduum,
status materiæ erat id quod physici vocant plasma [5]. Tunc, ait Gamow, electronia libera tantum
impediebant photoniorum (i.e . lucis corpusculorum) cursum, ut nulla lux oriri posset:
Universum erat necessario obscurum! Sed tempore quo temperatura infra tria milia
graduum descendit, pleraque electronia capta sunt nucleis atomicis circum quos velocissime
circum agebantur. Quam ob rem cursus photoniorum iam non est impeditus atque Universum
translucidum subito factum fulgure giganteo accensum est. Secundum astronomi sententiam, si
hoc evenit, vestigium reperire debemus huius eventi, quod habeat formam radiationis specificæ sed
debilissimæ. Et re vera multis annis post, i.e. anno 1965, hæc specifica radiatio fortuito inventa est
ab Americanis astronomis Arnone Penzias et Roberto Wilson.
Hac observatione nonnullisque aliis, quas inutile est hic exponere, confirmabatur
hypothesis scintillæ ‘originalis’ Universi «Big Bang», quæ computatur ante circiter quindecim
miliarda annorum ortam esse.
Quæ cum ita essent, Universum iam non videbatur esse ortum continuum perpetuumque,
sed habere certum initium ætatemque finitam. Iterum ergo valebat cæli obscuritatis explicatio,
quam sæculo ante iam proposuerat Edgardus Poe:
Stellæ non possunt vetustiores esse quam ipsum Universum; cum hac de causa Universum
visibile non pateat plus quam 15 miliarda luminannorum, longe abest ut satis magnum sit, quod
cælum saturet luce stellarum. In huius dimensionis Universo, effectus Doppler-Fizeau obscuritatem
cæli vix auget, contra opinionem Hermanni Bondi, quam supra rettuli.
Hodiernum statum quæstionis, quæ pertinet ad noctem nigram, breviter nec non poetice
contraxit astronomus Americano-Vietnamus Trinh Xuan Thuan his verbis:
“Proxima occasione, qua noctu luna nova contemplaberis firmamentum stellatum,
recordare hoc pulcherrimum spectaculum tibi præberi propterea quod Universum habet initium”.
1. Distantia, quam intra unum annum emetitur lucis radius, qui trecenta milia
chiliometrorum singulis secundis transit, quodam neologismo nuncupanda est, cum sit
mensura, qua utuntur recentiores astronomi ad Universum metiendum. Apud Carolum
Egger legitur “annus luce mensus” ad hanc mensuram vocandam (Latinitas 77,51;
cfr. C. HELFER, Lexicon auxiliare, Saraviponti, Societas Latina, 1991, p. 348). Hæc
tamen locutio nimis longa est, quam ut in scriptis de rebus scientificis facile adhibeatur.
Quare neologismum hic propono, qui est “luminannus, -i”.
2. galaxias, -æ, m.: quo vocabulo iam antiquitus nuncupabatur Circulus Lacteus.
Recentiores astronomi invenerunt multa alia stellarum systemata eiusdem generis ac
nostrum c.n. Circulus Lacteus in Universo exstare. Talia systemata vocant galaxias.
3. obscurantismus, -i: est mens eorum qui repugnant institutionem, rationem
scientiarumque progressus.
4. dogmatismus, -i: mens philosophica vel religiosa qua expresse repelluntur dubitatio
et liberum iudicium.
5. plasma, -atis, n.: sensu hodiernorum physicorum est status materiæ, ubi omnia
electronia libere vagantur, cum nucleis atomicis retineri non possint propter nimiam
temperaturam.
[ad indicem]
4751. ...
4752. ...
4753. ...
4754. ...
4755. ...
4756. ...
4757. ...
4758. ...
4759. ...
4760. Hac docta commentatione in libello 173º Palæstræ Latinæ edita Iosephus Ijsewijn (1932-1998) de voce quadam
egit in Latinitatem inducta:
[ad indicem]
De voce Gabbara
Sanctus Augustinus, priscæ lumen Ecclesiæ, in sermone CCCLXI, XII, 12, cum de cura mortuorum
apud Ægyptios loquererur, hæc inter alia dixit:
morem enim habent siccare corpora et quasi ænea reddere.
Hoc enuntiatum in editione operum sancti episcopi Hipponensis Maurina brevis notula sequitur,
quam viri docti in libris manu scriptis hucusque frustra quæsierunt. Est autem hæc:
Gabbaras ea vocant.
Patet gabbara vocabulo id significari, quod Plinius Senior (Nat. Hist. 11, 184) puriore sermone
cadaver medicatum, nos vero arabica quadam voce mumia appellare solemus.
Scholium Maurinum, etsi de quo libro vetere depromptum sit plane ignoratur, genuinum tamen et
ab antiquo quodam scriba traditum esse credimus.
Est enim apud Plinium in Naturali sua Historia hic locus (7, 74):
Procerissimum hominem ætas nostra divo Claudio principe Gabbaram nomine ex Arabia
advectum novem pedum et totidem unciarum vidit.
Cujus monstri memoriam sæculo tertio C. Julius Solinus in Collectaneis rerum memorabilium
isdem fere verbis repetivit (1, 1, 89):
Postmodum divo Claudio principe Gabbaram nomine ex Arabia advectum novem pedum et
totidem unciarum.
Pro certo itaque habemus Plinium Gabbaram viri medicati Romam advecti nomen perperam
putasse, cum revera vox esset orientalis, arabica fortasse, qua quodlibet corpus siccatum indicaretur.
Quod postea viris doctis romanis innotuisse videtur itaque a sancto Augustino vel ejus scriba
usurpatum esse. Fieri etiam potest ut in Africa provincia, cujus Augustini etiam temporibus sermo
popularis generis erat semitici, magis quam in ceteris imperii romani partibus intellectum sit quid
revera gabbara vox sibi vellet.
[ad indicem]
Hoc epigrammate IJsewijn celebravit cosmonautæ Gagarini volatum extra athmosphæram ad Tellurem
circumeundam:
Primus Sarmata vir cosmi per inania missus,

corpore dum superat sublimia mœnia mundi
circuiensque polos intactam circinat æthram,
pacis stella fuit numquam peritura per æva
tandem quæ populis per totum claruit orbem.
[ad indicem]
Hanc orationem Roboreti, in Italia, anno 1970, ab Iosepho Ijsewijn habitam maximi momenti esse opinor, qua
quidem elegantioris Latinitatis, imprimisque Latinæ Camenæ dignitas atque usus hisce adversis temporibus
vindicatur. Monuit enim Iosephus ille, inter alia, ut maiore libertate uterentur poetæ latini, cum in argumentis,
tum in rationibus versificandi adhibendis, elegantia scilicet opportune observata :
CYCNEVS LATINITATIS CANTVS?
DE CAVSIS ADFLICTÆ LATINITATIS ORATIO

ROBORETI APVD ITALOS HABITA
POSTRIDIE KAL. NOV. 1972
Iosephus IJsewijn
Paucis mensibus ante cum invitatus essem ut Roboreti coram vobis, amplissima Latinitatis vivæ
corona, de Musis quid nunc agant latinis orationem haberem, non sine gaudio honorificum id munus
accepi et suscepi, verum etiam quadam cum animi molestia et anxietate.
Nam festis diebus oratores laudare et prædicare, immo vitulanti —ut ita dicam— lætitia
triumphare solent propterea quod res aut homines, quos celebrent, tum valetudine utuntur optima, tum
condicione florent prosperrima. Nos autem, qui Latinas hasce ad ferias studiosi et grati libenter
convenimus, probe scimus omnes Latinitatem matrem ejusque filiam formosissimam, quam Camenam
appellamus, pessima torqueri valetudine neque ad earum lectos adsidue adstare medicos
præstantissimos, sed pollinctores horridos atque horrendos. Quo factum est ut dubius diu hæsissem utrum
mihi festa an funebris habenda esset oratio. Quæ cum ita essent, jam tandem haud abs re nostra futurum
esse putavi, si pauca de Latinitatis et latinæ poeseos, quæ nunc est, condicione in medium proferrem,
altius dein de causis adflictionis inquirerem ut inde, quæ prospicere nobis liceat, expulsa omni falsæ spei
aut tristitiæ caligine, clara videamus in luce posita.
Quicumque nostræ tempestatis cursum diligentius observaverit, insignem educationis liberalis
totiusque humani cultus mutationem apud nationes et populos occidentales post alterum bellum
universale cœptam esse et progressam haud ignorat. Nam tralaticium illud gymnasium, quod studio
linguarum veterum vel saltem latinæ linguæ cultu a multis retro sæculis nitebatur itaque commune
occidentalis civitatis et civilitatis fundamentum jaciebat, nostris nunc diebus ubique fere terrarum
abolitum exterminatum expulsum est, aut jam in eo est ut brevissimo tantum tempore funditus sit
collapsurum.
Atque illis etiam in scholis, ubi ex parte saltem ad hoc tempus supersunt latina studia, ob nova quæ
invaluerunt pædagogorum præcepta adulescentulis studiosis omnino vetatum e vernaculo verba in
latinum convertere. Quo factum est ut nemo scriptor latinus ex his quasi seminariis in posterum educatur,
nisi post scholæ curriculum ipse se exercere velit. Unde etiam inter alia conici potest perpaucos scriptores
futuros esse, qui metra antiqua callebunt iisque uti poterunt.
Eodem etiam nostro tempore studiorum universitates latinam linguam expulerunt aut expellunt:
prælectiones enim de lingua latina vel de scriptoribus latinis e studiorum curriculis in jure, theologia et
historia multis in locis exciderunt. Nemo fere vir doctus latine scribit, tum quod plerique latine scribere
non valent etiam apud philologos, qui nunc sint, classicos, tum quia librorum et commentariorum editores
latina opera typis nolunt divulgare. Latina enim non leguntur, ergo et non emuntur, ergo non excuduntur.
Ipse ego, qui commentarios Humanistica Lovaniensia de studiis Latinitatis recentioris singulis annis in
lucem emittere conor, expertus scio quamplurimos bibliothecarum præfectos non emere libros nisi majore
lingua vernacula et imprimis anglica scriptos. Accedit denique quod linguam latinam aut ignorant aut
contemnunt plerique, qui nunc sunt, sacerdotes catholici et pastores reformati. Quod et iterum expertus
scio, qui per aliquot annos linguam latinam docui in sacra facultate theologica Lovaniensi. Duobus annis
ante hæc facultas linguam latinam omnino fere expulit, tum quia professores eam studiis theologicis
inutilem judicaverunt, tum quod studiosi parum aut nihil ea lingua instructi in facultatem venerunt et,
quod ignorabant, odio habebant. Quid, quod ipsa pontificia universitas Gregoriana linguæ latinæ usum
seposuit! Ante autem permulti viri ecclesiastici linguam latinam studiose excolebant, non raro etiam
versibus scribendis sese exercebant vel animum a gravioribus curis refocillabant.
Sacri etiam ordines et societates peculiarem linguæ latinæ curam habebant, putate Jesu
Societatem vel Scholas Pias. Qui autem omnes latinum usum et studium dereliquerunt, bibliothecas sæpe
suas distrahunt, cultu et religione tardatos se credunt nisi contemptim de lingua latina loquuntur.
Rarissimi inter eos supersunt —ut Josephus Venturinius, Johannes Baptista Pigatus, Olynthus
Pasqualettius Itali, Cælestis Eichenseer et Nicolaus Mangeot Germani, Josephus Mir et Josephus Jimenez
Delgado Hispani, Raymundus Sarmiento Argentinianus, Emmanuel Jauregui Briceno Columbianus, quos
honoris causa nomino — qui latinitati etiamnunc favere audeant identidemque latine scribant. At
rarissimi sunt nantes in gurgite vastissimo, neque video quibus lampada tradere possint. Apud
reformatos autem post mortem Villelmi Arvani Vindobacensis jam nullus, quod sciam, superest poeta
latinus. O quantum mutatum a sæculo superiore, cum apud Batavos, Britannos atque in Silva Nigra
plurimi pastores elegantissime canerent!
Qui tandem ita factum est? Causas agnovi nunnullas, partim ex temporum vicissitudinibus
adjunctisque natas, partim ipsis latinæ linguæ cultoribus imputandas.
Primam latinitatis declinantis præcipuamque causam duco altissimam gustus in re litteraria
mutationem. Nam ab antiquitate græca et romana ad sæculum fere duodevicesimum omnes ubique
litteræ in arte rhetorica et poetica nitebantur novaque semper scriptorum sæcula sese ad imitationem et
æmulationem auctorum antiquorum accingebant. Quo factum est ut veteres illi magna semper reverentia
colerentur, et recentiores prout quis ad veteres proxime accessisset.
Quod quidem imprimis fieri potuit latine scribendo. Sic Baptista Mantuanus dictus est Vergilius
christianus, Salmonius Macrinus Horatius Gallus, Cornelius Schonæus Terentius christianus, Caspar
Barlæus Claudianus Belga, Matthias Sarbievius Horatius Polonus aliique multi similiter laudati sunt.
Neque id obliviscamur quod ad usque magnam Francogallorum seditionem lingua latina in rebus
politicis, ecclesiasticis, academicis plurimum valebat multisque hominibus in vita sive publica sive
academica maximo erat usui.
At sæculo undevicesimo nata est nova cultus humani ratio, quam romantismi nomine insignire
solemus; quæ ad litteras quod attinet, omnia penitus funditusque commutavit: auctores enim non ob
felicem imitationem, verum enimvero ob scripta maxime sua et nova laude digni censebantur. Quod
quidem imprimis fieri potuit vernacule scribendo.
Attamen Musis latinis romantismi ortus et progressus tam mortale periculum fortasse non fuisset,
si viri docti et latinæ linguæ studiosi fatalem non incidissent in errorem: nam maximi poetæ recentiores
ut Baudelaire Gallus vel Pascolius Italus latinæ versificationis satis periti et amantes erant, ut eorum quæ
exstant carmina citra controversiam demonstrant. At superiore sæculo, dum romantismus gliscit in
litteris, latinitatis cultores deploranda quadam et falsa opinione in tam angustam judicandi rationem
deducti sunt ut totam fere latinitatem, quæ post Tacitum per sesquimillennium ubicumque terrarum
floruerat, superba mente damnaverint, barbaram eam aut mortuam dicentes atque indignam quæ
legeretur. Priscæ Romanæ ecclesiæ patres, Mediæ Ætatis scriptores, Renascentium litterarum oratores et
poetæ omnes omnino viles ab iis pendebantur. Quo supercilio Musæ brevissimo tempore fugatæ sunt
vixque unum aut alterum invenerunt virum singularem, apud quem laterent. Tum opera scriptorum
recentiorum imprimi desierunt, tum etiam numerus latine scribentium intra paucos annos imminutus est
ut ante numquam, nisi merovingica fortasse tempestate. At docti illi doctissimi utinam reputassent
doctrinam sine Musis mox frigere et apud populum esse tædio. Utinam enuntiatum illud Hieronymianum
considerassent, quo recte dictum est: Poetam non potest nosse, nisi qui versum potest struere. Quare tanto
magis gaudeo quod nostris diebus pauci quidam juvenes docti ut Guido Lee Anglus, Fidelis Rädle et Anna
Radke Marpurgenses ad versus latine condendos redierunt.
Firmam habeo persuasionem id doctrinæ haud nocere, verum favere. Sed ut redeam ad doctores
Musis vivis inimicos: utinam tandem vidissent litteras latinas, si præter romanarum litterarum partem
nil retineatur, a litteris vernaculis diu jam esse superatas, secundum saltem quod opinantur plerique
nostræ memoriæ homines litterati.
Atque etiam aliter si quis hac de re judicare velit et Romanas litteras insuperabiles habet, negare
tamen non poterit, si sanæ est mentis, generalem litterarum condicionem nostra ætate longe aliam esse
atque quinque sæculis ante. Illa enim ætate vix erant vernaculæ litteræ majoris momenti, nullaque erat
lingua, præter latinam, hominibus doctis diversarum nationum communem.
Quo tum factum est ut facile prævaleret latinitas. Nunc vero vernaculæ litteræ apud singulas
nationes ad plenam maturitatem auctæ sunt, optimis superbiunt auctoribus, scribendi generum copia
abundante, novis semper experimentis renovantur et, ut earum statum uno comprehendam verbo, virent
vigentque. Simul exortæ sunt linguæ — putate anglicam — quas ubicumque terrarum adhibere possunt
homines ad litterarum aut aliarum rerum commercium.
At quotus quisque, etiam doctus, nunc latine scit? Atque eo ipso tempore, quo latinitati omnibus
suis viribus opus est ut superesse saltem possit, plerique ejus cultores maximam scriptorum et operum
latinorum partem damnaverunt, ejecerunt, enecuerunt. Et quod æque grave est: bene meriti illi viri, qui
Musas languentes refocillare voluerunt ideoque certamina indixerunt, eadem judicii artatione
laboraverunt et ad hunc diem poetas latinos ad unam antiquorum imitationem constringunt. At quamdiu
erunt, iterum rogo, qui hisce condicionibus certare volent aut valebunt? Dies jam instat certaminum
supremus. Considerate quam pauci etiam carmina Amstelodamum in certamen Hoeufftianum mittant!
Considerate etiam hos paucos ad unum fere omnes Italos esse, et sæpe eosdem, qui e certamine quoque
Vaticano præmia ferunt. Inter quos imprimis Josephus Morabitus, Theodorus Ciresola et Olynthus
Pasqualettius sunt laudandi. Quodsi hæc magna est Italiæ atque ipsorum poetarum gloria, neminem
tamen fugiet hoc esse omen condicionis periculosæ.
Nam si ad tam paucos unius nationis scriptores res latina redigitur, de ea jam actum est. At
certamina relinqui mirandum non est quandoquidem poetæ eximii ut Josephus Eberle Germanus vel
Johannes Gaertner Americanus vel Janus Novak hic noster talia plerumque carmina condunt, quæ
normis illis antiquis minime respondent.
At dicite mihi, quæso, ubinam terrarum litteras florentes invenire possitis, quæ in æternum ad
decessorum quorundam imitationem determinatæ sint, idque non tantum ad formas et genera quod
attinet, verum ad ipsa quoque argumenta, quæ tractentur?
Hoc autem est occidere Musas: ejusmodi perpetuis compedibus eas vincire, etiamsi sunt aureæ.
Est et alia causa cur nostra vacillet latinitas. Quam causam invitus memoro, attamen memoro
antiquum illud adagium secutus: amicus Plato, sed magis amicus veritas. Rari, ut scitis, hac nostra ætate
supersunt commentarii latinis litteris excolendis editi. Eorum autem sunt, qui duplicem censuram
patiuntur. Censuram haud dico justam ac prudentem criticen, qua nullius pretii frivola arcentur et ab
editoribus recusantur. Censuram dico, si scripta foras non dantur propter auctoris personam —etiam si
hæc persona nihil pertinet ad argumentum tractatum— vel propter auctoris in rebus litterariis judicium,
quod differat ab editorum judicio. Utriusque casus exempla novi ideoque non miror cur commentarii
vitam trahant exsanguem et moriturire videantur.
Ægre satis locutus sum et non sine tristitia quadam acerba. Persuasum enim habeo — et utinam ne
sim Casandra! — litteras latinas, nisi ipsi nos animum illico mutamus, brevi perituras esse et in proximum
sæculum haud superfuturas. Decem fere annis ante librum scripsi de poetis nostræ ætatis latinis. Ab eo
tempore mortui sunt scriptores præstantissimi in Italia Victorius Genovesius, Vincentius Polydorus, Hugo
Henricus Paolius, Ferdinandus Maria Brignolius, apud Croatos Antonius Smerdel, apud Germanos
Hermannus Steinberger, et alii alibi. Alii, quos memoravi, etiam vivunt, plerique senes et magna ex parte
jam silent. His poetis mortuis aut intra hujus sæculi terminos morituris perpauci successerunt apud duas
tresve nationes. Non vate opus est ut sciamus cycneum latinitatis cantum jam jam cani, nisi prompta
paratur medicina.
Quid ergo faciendum? Demissisne animis sedebimus vel Camenæ exsequias ibimus? Absit! Latine
scribere pulchrum est et nobile negotium. Nostris etiam diebus Musa scriptorum animos allicere potest.
Scriptori quoque vernaculo usui et delectationi esse potest interdum et latine scribere. Id luce clarius olim
monstraverunt Manzonius Italus, Mickievicius Polonus, Baudelairius Gallus, recenter autem Antonius
Smerdel Croatus, Josephus Eberle Germanus, Johannes Gaertner Americanus, Robertus Graves Anglus.
At scriptoribus necessaria concedatur libertas necesse est ut scribant quomodo ipsi velint et de quibus
malint argumentis. Caveamus porro ne latine scribentes homines esse videantur revolutæ ætatis et
nunquam redituræ.
Latinitas floruit dum latini scriptores revera sui ipsorum temporis erant præcones aut
castigatores: putate Paulum Diaconum vel Alcuinum, Wahlafridum Strabonem et Gottschalcum,
Johannem Sarisberiensem et Magistrum Nivardum, putate etiam Petrarcam et Erasmum, Thomam
Morum, Justum Lipsium vel Hugonem Grotium, quin etiam Leonem XIII et Petrum Esseivam vel
Johannem Pascolium et, ne eos qui etiam nunc supersunt sileam, C. Arrium Nurum, Josephum Eberle,
Janum Novak, Fidelem Rädle et Annam Elissam Radke. Liberi ergo sunto, iterum iterumque dico,
scriptores latini cum in argumentis tractandis, tum in dicendi generibus eligendis.
Grammatici latini superioris sæculi præter alia carmina Mediæ Ætatis ut barbara damnaverunt.
At Carolus Orff, celeberrimus artifex, carmina Burana elegit (sicut etiam nuperrime Janus Novak) ut
pulcherrimam iis musicam conderet; quam musicam plures nostri temporis homines audiverunt et
admirati sunt quam qui legerunt poetas romanos. Id quidem non dixi ut scriptoribus romanis aliquid
detraherem —quod insanæ revera esset mentis — sed ut Musarum amantibus suaderem resipiscant
aliquando et Musas diversis vocibus esse locutas agnoscant sibique ea de re gratulentur et gaudeant.
Nemo infitias ibit fieri jam non posse ut latina lingua pristinum locum obtineat apud oratores et poetas,
qui nunc sunt et postea erunt.
At fieri utique potest ut illa lingua parvum electumque hominum cultorum numerum delectet et
alliciat ad stilum etiam latine tentandum. Severa namque illa latinitatis gravitas et sonorum dulcedo
multos olim attraxit, quosdam etiam attrahere poterit, modo libere ea frui liceat et secundum
uniuscujusque animum: de gustibus enim, sicut de coloribus vanum est disputare.
Quodsi id vere auguratus sum, primæ hæ feriæ non erunt ultimæ et inter nostros nepotes erunt
fortasse, qui Camenam alacres colent. Sin autem, valde metuo ne præter eos, quos supra memoravi, apud
Italos Raphael Paone, Stephanus Donini, Silvius Stefanellius, apud Anglos Guido Lee et Herbertus Huxley,
apud Dacoromanos Trajanus Lazarescu cycneum nunc canant latinitatis cantum.
Hæc sunt quæ in medium proferre volui, amore latinitatis motus.
Per has dies Roboretanas fortasse de remediis disputare poterimus, non merita linguæ latinæ
iterum iterumque decantantes — nemo enim nostrum Camenam non diligit — sed condicionem nostram
humiliter perscrutantes erroresque denuntiando remedia quærentes. Sic denuo fortasse elegantiores
litteræ aliquando renascentur ad gaudium et delectationem multorum hominum multarum nationum.
Quod toto ex animo vobis opto et cupio.
Josephus IJsewijn
In Universitate Catholica Lovaniensi Professor Petrusberg 11 B - 3044 HAASRODE (Belgium)
[ad indicem]
4761. …
4762. …
4763. …
4764. …
4765. …
4766. …
4767. …
4768. ...
4769. ...
4770. Erici Palmén (1932-2004) commentatio Nosce te ipsum! inscripta, edita in commentario c.i. Melissa, n. 150
(15.06.2009), pp. 2–4.
[ad indicem]
Hodie, cum orbis terrarum globali crisi et œconomica et œcologica necnon bellis passim
sævientibus
laborat, fortasse par est memoria repetere, quidnam olim de hominis in natura condicione iam
antequam religio Christiana valere cœpit, quidam viri illustres Græci et Romani disseruerint.
Quicumque olim ad oraculum Apollinis consulendum Delphos ascenderat, templum illius dei
ingrediens in pariete vestibuli incisum aspiciebat hæc verba : γνῶθι σεαυτόν , id est “Nosce te
ipsum!”, quæ pro uno habentur e celeberrimis præceptis Socratis, præclari philosophi Græci.
SOCRATES – AMICUS SAPIENTIÆ
Socrates, quo sapientiorem Pythia Delphica neminem esse declaraverat, quinto ante Christum
natum sæculo Athenis vixit. Complura, quæ de eo cognovimus, per dialogos Platonis, discipuli eius,
nobis tradita sunt. Etiam Xenophon, variorum auctor operum, commentarios de eo memoriæ
prodidit.
Socrates erat vir sui generis. Cotidie modico vestitu indutus ac nudis pedibus in viis urbis ambulare
solebat et cum quovis obvio tamquam consulendi causa sermonem conferre. Idem colloquio orto
simplicia sciscitando omnia argumenta eius, quocum sermonem contulerat, paullatim ita refellebat, ut
hic se velut in insidias inductum esse sentiret. Ne sophistarum quidem scholas frequentare dubitabat et
defectus sapientiæ docentium patefacere. Suam sapientiam Socrates in eo positam esse dicebat, quod
solus omnium hominum sciret nihil se scire.[1]
Contra ac sophistæ, qui se doctores sapientiæ esse prædicabant identidemque dictum Protagoræ
repetere solebant, hominem esse mensuram omnium rerum (πάντων μέτρον ἐστιν ἄνθρωπος),
Socrates modeste se ‘philosophum’ iudicabat, id est amicum sapientiæ, non doctorem. Unumquemque
ad sapientiam tendere oportere censebat, perfectam autem sapientiam nonnisi dis immortalibus esse
concessam. Præcepto suo supra commemorato non solum hominem, ut se ipsum noscat, monere vult,
sed etiam docere virtutem e scientia oriri. Rectam vivendi rationem a quovis, si vocem suam internam
sive δαιμόνιον audiat, disci posse; quicumque, quid rectum sit, vere perceperit, eum ipsum etiam recte
acturum esse.
Socrates multos fautores idemque multos habebat adversarios præcipue inter eos, quorum
inscitiam palam ostenderat. Anno a.Chr.n. trecentesimo nonagesimo nono in ius vocatus, quod deos
contempsisset et falsis præceptis iuventutem Atheniensem corrupisset, capitis damnatus est et in
vincula coniectus. Ibi quoque amicos et discipulos, quibus ad eum erat aditus, sermonibus docebat et
consolabatur. Hos fortunæ eius magnopere miserebat; at nonnullis eorum hortantibus, ut fuga
salutem peteret, Socrates id viro sapienti indignum esse respondit. Etiam supremo die de
immortalitate animi disseruit. Vesperi poculum veneni plenum a custode allatum est; quod ille ne
vultu quidem mutato exhausit.
Socratis mors, pictore Jacobo-Ludovico David
Quo facto discipuli, qui aderant, universi in lacrimas effusi sunt. Tum Socrates, tranquillo
animo mortem exspectans : “Amici”, inquit, “quid hoc est negoti? Ob id ipsum omnes hinc mulieres
dimisi, ne quid supervacuæ lamentationis oreretur; audivi enim hora mortis silentium retineri
oportere.” [2]
[ad indicem]
HOMO SAPIENS – BESTIIS SUPERIOR?
Verba Socratis γνῶθι σεαυτόν postea Cicero non modo Latine reddidit, sed quibusdam
locis operum suorum philosophicorum etiam fusius tractans aliter, atque ille, interpretatus est.
Socrates enim imprimis monuerat hominem nonnisi hominem esse, id est mortalem atque
inferiorem deis ; Cicero autem Apollinem ita fere dicere voluisse censebat : “Nosce animum tuum!”,
sive “Scito te hominem esse ac bestiis superiorem, quia animo divino præditus es!”.[3]
Quanti Cicero hominem æstimaverit, e multis locis operum eius philosophicorum apparet,
imprimis eorum, quibus tituli sunt Tusculanæ disputationes et De officiis et De legibus. Dicit inter
hominem et bestiam hoc maxime interesse, quod bestia ad sola præsentia se accommodet nec
multum sentiat præteritum aut futurum, homo autem, cum rationis sit particeps, causas rerum
cernat et consequentia intellegat ac præsentibus futura adiungat – denique totius vitæ cursum
videat et ad res necessarias se parare sciat.[4] Nullum aliud animal præter hominem sentire, quid
sit ordo, quid deceat in factis dictisque; soli homini sensum esse pulchritudinis et convenientiæ
partium.[5] Hominis proprium esse etiam desiderium veri investigandi et res occultas cognoscendi
[6]; ita fieri, ut cælum et terras et maria perspiciat ac tandem se non popularem alicuius definiti
loci, sed civem totius mundi esse agnoscat. [7] Nihil esse homine dignius quam sapientiam; neque
philosophiam aliud esse quam studium sapientiæ. [8]
Omnia de homine supra exposita quadamtenus vera sunt. Nonnumquam tamen Cicero in
virtutibus hominis laudandis modum excedit. Neque enim homini tantummodo, ut ille contendere
videtur, natura “præcipuum quendam amorem in eos qui procreati sunt”, ingenerat; immo
cuiuslibet animantis proprium est “parare ea, quæ suppeditent ad cultum et ad victum, nec sibi
soli, sed coniugi liberisque” pariter consulere. [9] Hoc Cicero ipse quoque fatetur dicens commune
“animantium omnium” esse coniunctionis appetitum “procreandi causa” et curam quandam
“eorum, quæ procreata sunt”. [10] Nonne hoc ostendit ne bestias quidem “ad sola præsentia” se
accommodare, sed sua ratione aliquatenus etiam præsentibus futura adiungere, licet “totius vitæ
cursum” sine dubio minus dilucide videant quam nos homines? Iam Ciceronis temporibus nota erat
e.g. formicarum industria, quam Horatius in his Satirarum versibus humanæ “sapientiæ” plane
anteponere videtur: -
Ille, gravem duro terram qui vertit aratro,

perfidus hic caupo, miles nautæque per omne
audaces mare qui currunt, hac mente laborem
sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
aiunt, cum sibi sint congesta cibaria, sicut
parvula – nam exemplo est – magni formica laboris
ore trahit, quodcumque potest, atque addit acervo,
quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
Quæ, simul inversus contristat Aquarius annum,
non usquam prorepit et illis utitur ante
quæsitis sapiens, cum te neque fervidus æstus
demoveat lucro neque hiems, ignis, mare, ferrum,
nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter. [11]
Perlectis his versibus nonne necesse est fateamur poetam eximie “ridentem dicere verum” [12]
scivisse? Neque tamen opus est dubitare, quin homo animal rationis particeps sit, dummodo ne simul
oblique contendamus formicas animalia esse rationis omnino expertia – dummodo concedamus eas in
cibariis congerendis rationalius agere quam hominem, cui bona sua augenti ea principalis cura esse
videatur, ne in certamine divitiarum colligendarum ab altero vincatur. Nonne idem fere nostra ætate
in totis populis valet – nonne proprium lucrum et victoria nationalis in simili certamine, proinde ac si
de ludo quodam pedifollico ageretur, ubique terrarum magis quam ullæ aliæ ‘virtutes’ affectantur? Ac
nonne ex pœna capitali, qua Socrates damnatus est, elucet multos homines veritatem potius horrere
quam diligere?
Porro multis in rebus homines ipsi, licet divino animo præditi esse prædicentur, multo inhumanius
quam bestiæ se gerunt : bella crudelissima, quibus totæ nationes aut domentur aut omnino
exstirpentur, homines sæpissime, bestiæ numquam suscipiunt.
Præterea naturæ dotibus bestiæ modice utuntur, homines autem immodice abuti non dubitant ac
paullatim aera et maria polluentes totum mundum inhabitabilem reddunt. Concedatur quidem
oportet antiquis temporibus neminem præscire potuisse, quidnam transactis duobus milibus annorum
in orbe terrarum futurum esset : hominem æquo magis omnium rerum mensuram fore, id est genus
humanum multitudine sex miliardorum limitem excessurum esse atque industria artificiali
continenter evolvenda et amplificanda plura temptaturum, quam quæ natura ferre posset. Denique
haud nihili interest, quo modo bestiæ ab hominibus tractentur. Earum commoda passim neglegi
solent. Quid mirum, si nostris temporibus vehementer disceptari solet, qua ratione homines bestias
pluris æstimare doceantur?
Paucis annis post mortem Ciceronis C. Sallustius Crispus, rerum scriptor Romanus, opera
historica edidit, quorum in primo, De coniuratione Catilinæ inscripto, lectores suos ad argumentum
suum hac inducit præfatione :
“Omnīs homines, qui sese student præstare ceteris animalibus, summa ope niti decet, ne vitam
silentio agant veluti pecora, quæ natura prona atque ventri obœdientia finxit. Sed nostra vis omnis in
animo et corpore sita est : animi imperio, corporis servitio magis utimur: alterum nobis cum dis,
alterum cum beluis commune est. Quo mihi rectius videtur ingeni quam virium opibus gloriam
quærere et, quoniam vita ipsa, qua fruimur, brevis est, memoriam nostri quam maxume longam
efficere. Nam divitiarum et formæ gloria fluxa atque fragilis est, virtus clara æternaque habetur.” [13]
Sicut Cicero, ita Sallustius quoque hominem pluris quam cetera animalia facere videtur. Memoria
tamen retineamus eum hæc verba prooemii loco posuisse in opere suo, quo ostendere studet nonnullos
homines virtutis oblitos animi imperio, quod sibi cum dis commune sit, etiam inhumane abuti, id est
ad perniciem aliorum uti consuevisse.
Denique inspiciamus verba, quibus Seneca philosophus quandam ex epistulis suis concludit.
Postquam proprium hominis esse dixit animum et rationem in animo perfectam, hæc addit :
“Rationale enim animal est homo. Consummatur itaque bonum eius, si id implevit, cui nascitur. Quid
est autem, quod ab illo ratio exigat? Rem facillimam: secundum naturam suam vivere. Sed hanc
difficilem facit communis insania; in vitia alter alterum trudimus. Quomodo autem revocari ad
salutem possunt, quos nemo retinet, populus impellit?” [14]
Quid ergo? Præceptum Nosce te ipsum! interpretantes ad quem denique auctorem maxime
accedamus? Equidem omnes, quorum mentionem supra feci, nos utilissima docuisse censeo. Socrates
imprimis, ne nimia æstimatione nostri afficiamur, nos monet : nihil se scire contendens dicere velle
videtur ea, quæ homines in sciendo assequi possint, velut cum gutta aquæ in magno mari
comparabilia esse. Ciceronis et Horatii et Sallustii et Senecæ dictis diversæ partes eiusdem
problematis illustrantur: peculiaribus quidem dotibus hominem sapientem sine dubio præditum esse –
e.g. in litteris et artibus creandis atque in technologia evolvenda sine dubio bestiis præstare – sed
abusum illarum dotum vitare suamque avaritiam coercere nescire. Utique numquis negare audet
multa educatione homini opus esse, priusquam satis se ipsum noscat ac salva fide gloriari possit sese
esse bestiis superiorem?
1. Cf. Plato, Apologia 19 b–d ; Cicero, Acad. 1,4,16 “Id unum scio, me nihil scire”. [ad textum]
2. Cf. Plato, Phædon 117 d. [ad textum]
3. Cf. Cicero, Tusculanæ disputationes 1,22,52. [ad textum]
4. Cf. De officiis 1,4,11. [ad textum]
7. Cf. De legibus 1,23,61.
8. Cf. De officiis 2,2,5.
11. Horatius, Satiræ 1,1,28-40.
12. Satiræ 1,1,24.
13. Sallustius, De coniuratione Catilinæ 1,1–4.
14. Seneca, Epistulæ morales ad Lucilium 41,8-9.
[ad indicem]
4771. ...
4772. ...
4773. ...
4774. ...
4775. ...
4776. ...
4777. ...
4778. ...
4779. ...
4780. Michaelis ab Albrecht (1933- ) carmina et soluta oratione scripta aliquot :
[ad indicem]
Ad Ioannem Pascoli poetam latinum

Alcaico carmine cecinit
Michael ab Albrecht
Vates, manent te maxima tempora,

gentes ad omnes vox tua pervenit.
Cum ceteræ linguæ senescant,
hæc pereat, revirescat illa,
stat una florens, interitu carens.
Stant verba rebus congrua Tullio
reperta ; stant dictæ Maroni
læta seges tenuisque myrtus.
Amissa rerum vera vocabula;
voces inanes vas vacuum crepat?
A vate dicuntur Latino
aurea dicta: doli recedunt.
Sermone, vates, uteris omnium,

sed eleganter, verius omnibus.
Verāque naturā repertā
mortua lingua eademque viva est.
finis poetæ primus et ultimus:
Fontes ad illos, unde creatus est,
redire, natura docente,
perpetua viridem iuventa.
Beate, vocis rupibus his tuæ

servatur echo, ros lacrimas refert,
et cordis ardorem micantis
arborei resonant tremores.
Ad Hermannum Weller poetam Latinum
Septies deni rediistis anni :

Tunc mihi carus puero sodalis
versuum librum dederat tuorum,
Suebe poeta !
Et “vale” scripsit. Didicit tum apud te

sanscritam linguam ; studiumque tradit
hoc mihi. Terram tamen hanc reliquit
non rediturus.
Nunc tuos versus recolo, poeta !

Dum gradus vitæ renovantur actæ,
fratris instar qui fuerat, videtur
ipse subire.
Psittaci primum mihi passerisque

lis redit, cattique tremenda forma.
Deinde Nasonis renovatus angor
exsiliumque.
Tunc ego Y psilon repeto tremoque,

nequid infandum populus facessat
neve devictum fera multitudo
opprimat unum.
Florido Maio genitus sodalis.

Ast ego tecum lacrimor, poeta,
præter et cumba vehor insulasque et
somnia nigra.
Mox tamen frondis varios colores

vinaque autumni tua Musa fundit.
Sancta Pax sceptrum tenet, atque abundans
copia cornu.
Adnotatio auctoris: Hoc carmine imprimis hæc commemorantur Welleri carmina : Psittacus et Passer ; Natale Solum
; Y ; Maii miracula ; Cymba vectus ; Venus et Mars ; Somnia.
[ad indicem]
[Stropha pythiambica prima constans ex hexametro et dimetro iambico

cfr. Horat. epod. 15, 1-2
Nox erat et cælo fulgebat luna sereno / inter minora sidera.]
De librorum non scriptorum bibliotheca in Vtopia sita
Librorum numquam natorum bibliotheca,

amice lector, te vocat.
Commoda quanta tibi dentur, nunc percipe, cuncta
servaque corde condita!
Ecce aditūs nemo custodit, portaque nostra est
noctu diuque pervia,
tempore tu quovis potes huc intrare, neque ullas
habemus umquam ferias.
Ante fores ex te non quærit Cerberus ullus,
professor an doctor sies.
Tangere nec libros quisquam vetat, omne volumen
evolvere aude! Nam licet.
En faciles lectu cuncti stant ordine libri,
potes carere interprete.
Nempe albæ sine labe, quibus nil clarius, omnes
vacant liturā paginæ.
Cunctis candor adest foliis, et littera nulla
infestat hanc albedinem.
Quid quod ab his libris absunt mendacia cuncta,
patetque nuda veritas?
Invenies illic, sapiens quæcumque tacere
non eloquenda maluit:
Socratis hic non scripta, Plato, tua mystica dicta,
Iesuque verba authentica,
Hic etiam invenies inenarrabile quidquid
sanctis revelat ecstasis,
Dulcia nec deerunt: quidquid percepit amantum
mens sevocata a corpore.
Non opus est instrumentis aut retibus ullis:
tu computatra proice.
Huc accede: aperit gratis sapientia fontes.
hos tolle libros et lege!
[ad indicem]
De rerum oblivione
Ad uxorem disticha dactyliambica
Esse quid hoc dicam? Desunt mihi verba Latina,

mentemque sermo fallit ipse patrius.
Subsidium quærenti oculis consumitur hora:
at perspicillum fronte iam diu gero.
Nomina notorum mihi sæpe ignota videntur.
Bis terque idem, quod iam rogaram sciscitor.
Errant, qui dicunt: “annis sapientia crescit”.
Quo maior ætas maior est oblivio.
At fortasse malo est aliquis tamen usus in isto?
Pacatum erit cor, æquor ut ventis carens?
Ulcera non rodent stomachum mihi; vita deorum
continget insperata iam vivo mihi?
Dummodo tantorum possim memor esse bonorum,
tot a Deo quæ ceperim ac mortalibus!
O numquam vestra ex animo mihi cedat imago:
quibus carenti vita nulla esset mihi!
O coniunx, nati, tot amici discipulique,
mater, magistri, genitor atque avi mei!
Corpore quod plus est: vitam lumenque dedistis:
sanctam poesin, sanctiorem musicam.
Quid mihi fiet, eheu, vitiorum plena meorum
si detur ac perpetua nunc oblivio?
Quid si obliviscar versus sermone Latino
conscribere? – Omnes efferentur gaudio;
ast ego clamabo: Non sunt oblivia tanti!
Solitum tenebit dextra mordicus stilum!
[ad indicem]
De Helgi Nikitinski morte præmatura
Helgo Callimachus, liber Helgi Callimacheus

mi placet: hinc natum est fœdus amicitiæ.
Sæpe Latinorum recitavimus aurea dicta,
Rossica Musa frequens nostra per ora volat.
Sæpe in colloquiis patriæ testaris amorem,
ut matrem sancta quam pietate colis.
Æque sermonem patrium veneratur uterque
(Nonne hæc exsulibus patria sola manet?).
Tuque "sine Europa nil Rossia" dicis, egoque
aio: "Quid Europa est, Rossia donec abest?"
Dicta fides sequitur: pontem facis ipse. Docentem
teque Monasterium sanctaque Mosqua colit.
Ipsi pontifici Benedicto, lingua Latina
cui fuerat cordi, factus amicus eras.
Ante diem revocant a terris numina caros
lætitia æterna condecorantque suos.
Quid restat nobis in paupertate relictis?
Tristitiamne rudem barbariemve pati?
Magna dedit Deus hæc nobis exempla: sequamur!
artes nec pudeat perdidicisse bonas.
[ad indicem]
Sermo primus excerptus e Sermonum seu de nostris temporibus satirarum libro:
De hominum curiositate
Quo tibi doctrinam vanam iactare, tumere

ambitione truci, quove omnia nosse videri?
Natus humo es, homo. Non humilis tamen eminet alte
frons tua, mortalesque oculi Iovis ignibus ipsis
5 respondere parant audentque exposcere Olympum.
Impatiensne moræ similis cupis esse deorum?
Pumilio haud aliter magni vult esse gigantis
æmulus. Attollit cervices exiguus mus
inceditque pedum digitis, suspendere naso
10 rhinocerota, camelum ipsumque elephanta paratus.
Iure cavet sapiens, hominum ne more novorum
conrasas ostentet opes oneratus et auro
se iactet. Qui mos tironum. Ita simius halat
nicotianam imitans homines potatque cafæum.
15 Nonne vides, quam ridiculum sit quærere plura
quam concessa homini? Superabit pondere numquam
rana bovem! Dubiis audax cadit Icarus alis.

Libertatis egens tamen ille e carcere fugit,
nos dulcem Terræ paradisum linquimus ultro,
20 calcatur pedibus – nec iam dea – Luna profanis,
biblica verba audit, Colæ servatque lagœnam.
Expugnasse parumst Lunam, iam Martis ad astrum
tendimus. Heu siccum, saxis et pulvere rubro
triste solum, rarus lympharum diffugit umor.
25 Ferreus interea speculator mittitur ultra:
Cum Iove Saturnum, Neptuni cærula regna,
Plutonis tenebras transit iam nuntius: Ipsa
lenticulis vitreis depicta est ultima Thule,
turpe biceps corpus, torpescens frigore moles.
30 Iamque novas Terras aliis sub Solibus audet
quærere mens hominum numquam contenta paratis.
Longinquos gestisne gradu lustrare planetas?

Nonne vides, auceps mundi studiose remoti,
quam procul a nobis stella absit proxima? Lucis
35 inde venit radius quartum post languidus annum.
Nostra putas illuc quando accessura vehicla?
Navigium conscende puer, damnosa senectus
te perimet spatii parvā vix parte peractā.
Angustane placet vitam consumere capsa
40 inclusum? Numquam virides percurrere campos,
nec silvas lætis pedibus peragrare salubres,
nec sudore levi montis superare cacumen?
Proicis heu quod habes, alieni semper amator?
Hæc tua libertas? Servus fis sponte: Caveto!
45 Ast etiam si pervenies, quo vota ferebant,
nulli te excipient dulci pietate parentes,
nullus te dictis factisve iuvabit amicus,
nec canis ullus erit, dominum qui voce salutet.
Solus in ignota cæli regione peribis.
50 Quid de nummorum magnis dicamus acervis,
quos in sidereas naves effundimus? Illis
paupertas tolli toto potuisset in orbe. Astronomi
numeros magnos tractare periti,
grandia quæ nobis, vobis quam parva videntur!
55 Stultitiā fieri tot detrimenta putabas?
Stultitiam eiecisse puta – mala plurima perstant.
Dicere, quæ sit causa, pudet: Dignissima laude est!
noscendi studium, quo nil præstantius. Audi,
quam mala res e principiis nascatur honestis!
60 Ingenium est hominis vis maxima. Sæpe movetur
paupertate ipsa paupertatisve timore.
Doctorum ingeniis quanta est iam copia parta
subsidiorum homini! Sudore domestica vita
iam caret. Automatis mandari plurima possunt!
65 Automatis dentes, panni, autocineta, fenestræ,
mirifice automatis escaria vasa lavantur.
Non obloquor. Faveo ingeniis, qui talia condunt!
De genere humano meritos bene semper adoro.
Automatis currus, aeroplana multa reguntur,
70 aurigaque carent, homo inutilis esse videtur.
Automatis populos facile est abolere tyranno,

Post nos automatis inter se bella gerentur,
Terraque erit Luna tum desolatior ipsa.
Qui tamen imperio populi moderatur habenas,
75 si credas ipsi, Mæcenas esse videtur,
cognitionem augens, puræ rationis amator.
Idem doctorum doctrina temptat abuti,
id tantum meditans, ipsīus ut arma virique
plus aliis valeant bello fiantque potentes.
80 Classis at astralis, Terræ multusque satelles
doctrinæ augendæ tantum servire putantur.
Re tamen inspiciunt exuto cuncta pudore,

hostium amicorumque domos; privataque nulla
iam remanent. Nostra est penitus iam publica vita.
85 Libertas ubi nunc? Hominis reverentia iusta?
Europa his crevit, spoliata peribit eisdem.
Tu defendere vis hominis si iura, videto,
quænam in Athenæis in gymnasiisque legantur.
Hæc tamen igne magis tibi erunt vitanda pericla:
90 Si doctrina tibi est, verum sapientia deest,
fis asinus, portans librorum milia multa.
Vivite doctrinæ, collegia condite mille,
atque in Athenæis felicem quærite vitam!
Unde tamen venient sapientes? Unde magistri?
95 Nam multis opus est. Et avis sapientia rara est.
Excutite antiquo tumulatos pulvere libros:
Ante oculos subito fient miracula vestros.
Ut Solis radiis ubi aperta est parva fenestra,
pulveris innumeræ partes in lumine ludunt;
100 aut ut Aristæus taurino e corpore natas
vidit apes – magnum nubes glomeratur in orbem,
mox per prata volat, per flores mellificus grex –:
Haud aliter surget libris sapientia apertis
atque reviviscent, creberrima turba, magistri.
105 Discipuli, gaudete! Patent commercia vobis
summorum sapientum. Etenim noctuque diuque
nemo vos umquam doctorum a limine pellit,
automatum nullum iubet exspectare petentes.
Quandocumque veni! Verbis cum Socrate certa,
110 res tibi Aristoteles terrenas explicat omnes.
Carneades dubitare docet, dum vincere Zeno
naturam humanam, Cynici transcendere temptant.
Temnere Diogenes vitæ scit commoda vana,
gaudia parva placent Epicuro, sint modo tuta.
115 Fert animus cæli gratis cognoscere regna?
Vis penetrare polum, vitæ sine, care, periclo?
Remigiis nullis opus est, nam mente volabis!

Aligeris et equis ad lucem te evehet almam
Parmenides. Ducent pennis et amore levatum
120 non falso Diotima Platoque altissima ad ipsa
summi templa Dei.
Sed si nimis illa remota
a vita nostrisque a moribus esse videntur,
rerum scriptores oratoresque rogato!
Livius urbanis cives virtutibus ornat,
125 fert Cicero leges Europæ moribus aptas.
Carpis avaritiam, Sallusti, nunc quoque verax.
Nec reticere docet Tacitus vitia ulla regentum.
Divitiis Seneca est simul et virtute beatus:
Abstulerit vitam, non aufert Cæsar honorem.
130 Publica si graviora putas atque otia mavis,
Pierios adeas fontes dulcesque poetas.
Rura Maro laudat, celebrantur rura Tibullo;
Naso magister erit culte ac sapienter amandi.
Indignatio si Iuvenalis dura, periti
135 præceptis parvo vives contentus Horati.
Denique Musarum latices cum exhauseris omnes,
quam nostra hæc Tellus sit pulchra et amœna videbis.
Nec iam Dædaleos cupies temptare volatus.
[ad indicem]
Primum Michaelis ab Albrecht colloquium cum Marco Tullio Cicerone habitum, quod editum est in
aureo carminum libello cui index Litterarum Latinarum lumina colloquiis et epistulis evocata :
Cicero ad colloquium evocatus

(Carmen Theoderico Sacré dedicatum.)
A: Dicendi unde tibi nata est tam mira facultas?

C: Discendi quod nulla mihi est dimissa potestas.
“Rem teneas», Maior dixit Cato, «verba sequentur”.
Quem studio veneror, cuius vestigia servo.
Privatis opibus minime fuit ille locuples,
nec lucri cupidus. Fuerat res publica cordi
sola viro, patriæ sancto flagrabat amore.
Pauper et ipse fui. Patriæ tamen utilis esse
ardebam. In somnis monuit me Porcius ipse:
“Res iubeo, non verba sequi. Vigilare memento,
ingenium exacuas, rerumque peritia crescat.
Utilior ferro labor hic, pretiosior auro.
Mente tibi, non vi, patriam servare licebit.”
A: Ille quidem, quamquam visus contemnere Graios,
e Danais didicisse senex non pauca probatur.
At tibi iam puero Græcos placuisse magistros
suspicor. C: Haud sprevi Romana exempla. Trahebat
me ingenium Antoni, Crassus venerabilis arte.
Qui tamen externos mihi commendare magistros
non dubitat: “Musarum acuat tibi filius aurem
Archias; Æsopo gestūs polienda venustas!”
Imprimis Molon docuit me mitius uti
voce mea. Sine quo patriæ servire nequirem.
C: Nec tantum eloquii, vitæ dux maxima mansit.
cuncta etenim ad vitam sophiæ præcepta referri
certus eram: Ratio et privata et publica frenat.
Res etenim cunctas, divina humanaque nosse
et rerum causas, tempus quid postulet ipsum
perspicere illa docet. Consul neque gente neque armis
sed sola vigili confisus mente labantem
servavi patriam, iuris legumque pudorem.
A: Victe iaces, Catilina, haud victa audacia! C: Quare
ulterius quæro, fundamina quomodo firmem
rerum nostrarum. Valuit concordia Romæ,
dum terrent hostes. Victa Carthagine rixæ
natæ inter cives. Tantum sua cuique placebant
commoda, non patriæ. Consensus ut ille salutis
communis redeat, præbet sapientia Græca
arma homini: regnet ratio, non cæca cupido.
Se noscat, simul et leges moresque paternos
quisque suo studeat stabilire in pectore civis!
“Vixisti tibi, non patriæ satis, inclute Cæsar”,
Heu frustra suasi. Totum qui vicerat orbem,
se tamen excepto, sapientia defuit illi.
Ultima spes in te posita est, Romana iuventus:
Quod superest vitæ vobis impendere curo!
utile Græca tulit quidquid sapientia vitæ
librorum in magnum libuit contexere corpus.
“Sit notus sibi quisque!” monent Academica scripta.
Quæ bona, quæ non sint, libri De finibus edunt.
Quas natura ferat leges, Cicero ipse revelo.
A: Hunc legum fontem populi communiter unum
inveniant, quem nunc orbi tua scripta recludunt!
C: Scipio, quid mundus, pandit, quæ publica res sit.
Dum tibi amicitiæ laudantur vincula, Læli,
canities viridis fert gaudia sera Catoni.
Dum dubitans quæro, quæ sit natura deorum:
Perspicio numen cunctis a gentibus unum
iure coli. A: Quod Christicolis hodieque probatur.
Qui tibi amor patriæ, nobis fratrisque Deique.
Iam fit, quod tua mens providerat; unius orbis
civibus est cunctis custodia tradita mundi.
C: Quinque libris studui medicamina ferre dolori.
Post mortem natæ, qua nil mihi carius umquam,
ipse mihi non erubui solacia ferre.
A: Heu! Impugnatos, non victos multa dolores
littera testatur. Doctorum stulta caterva
pro quo te improbat et clamat minus esse virilem.
At mihi carior es tanto: tua littera mecum
sic loquitur, præsens videaris ut edere voces.
Morte tamen tua mens animosior exstitit ipsā:
Celsa tyrannorum cecidisti victima: sanctæ
magnanimum libertatis testatus amorem.
C: Filius accepit libros, quem grandior annis,
Officium quid sit, doceo. A: Tibi gratulor: ille
factus et est consul. Post quem per sæcula multa
milia te iuvenum legerunt non sine fructu.
Cum nil suave sonet doctorum cetera turba,
difficilem perhibens sophiam, limaque carentem,
haud iniucunde loquitur sapientia vestra,
et pulchra apparet Virtus, non hispida. Per te
accensa est quam magna cohors illius amore!
Mente Augustinus revocata a sensibus auxit
iustorum numerum. Tua quod sapientia fecit:
Conversionis erat tuus ille Hortensius auctor.
Te probat ex æquo Voltarius atque Lutherus,
te Fridericus rex commendat sæpe legendum.
Quorum consilium docta ignorantia sprevit:
lingua quidem multis laudatur, mens tua paucis.
C: Nil mea lingua esset, ni mens moderamen haberet.
A: Vox tua vas sophiæ: doctorum lingua remansit.
Quæ fuerat Latii, terrarum possidet orbem.
Quæ sine te cum Cæsaribus neglecta perisset,
morte caret: per te tenet hanc Sapientia sedem.
[ad indicem]
Locus excerptus e Michaelis ab Albrecht fabula Milesia cuius titulus est De simia Heidelbergensi, quam
legere possumus integram hac pagina, eiusque recitationem ab ipso egregio auctore factam exaudire hac altera
pagina licet.
Dē boum philosophiā quī et κατάβασις
Ibi dum manibus modo priōribus modo posteriōribus corpus meum per rāmōs et arborēs
lībro, multās ex iīs ægrōtāre, aliās dēfēcisse, aliās mortuās esse vīdī, usque eō, ut mihi quidem
professōrem Strabōnem vēra vāticinātum esse sentīrem.
Quā in rē cum ab hominibus, quī dīs illīs fœtidīs, quattuor rotīs præditīs, sē tōtō animō
dēdidissent, vix quicquam auxilii spērārī posse vīdissem, animālia adīre cōnātus sum.
Quōrum vel maximē bovēs admīrābar, quibus plūrimās virtūtēs īnesse crēdēbam: labōrum
patientiam, ingeniī cōnstantiam, animī tranquillitātem, rēgālem quandam dignitātem. Sed in
prātīs, id quod valdē mīrābar, nusquam bovēs vidēbantur.
Intereā, cum iam advesperasceret, ad casam quandam agrestem vēnī magnīs stabulīs
circumdatam, ē quibus armentōrum mūgītus audiēbātur. Quæ cum ē tectō per fenestellam
adapertam īnspexissem, vaccās vīginti vel trīgintā vīdī, audīvīque strepitum vinculōrum
catēnārumque crepitantium. Ē quibus ūnam, quæ mihi vidēbātur paulō minus hebes cēterīs,
allocūtus:
“Nōnne tē, dīxī, quæ lacte sīs candidior, Īnachide pulchrior, cuīque sint oculī Iūnōne
dignī, dēsīderium prātōrum amœnitātis, flōrum varietātis, vīvōrum fontium salūbritātis tenet?”
Ad quæ illa quidem nihil; nisī quod caudam paululum mōvit, ut muscās abigeret. Iamque
mē pænitēbat sermōnis tam urbānī colōrēs in vaccā perdidisse, cum ōre adapertō haud inhūmānē
mūgīvit et per rūminātiōnis intervalla tālia ferē ēdidit:
“Ex longinquō mihi, hospes, vidēris vēnīsse; immo ex dīversō tē esse stabulō dīcerem, sī esse
alia stabula crēderem. Quod nī ita sē habēret, hoc genus vītæ, quod nōbīs hoc dēmum beātissimō
sæculō contigisset, et pulcherrimum et amœnissimum et salūberrimum esse omnium scīrēs. Nam
quid hōc stabulō pulchrius excōgitārī potest, in quō ipsa vincula strepitū nōbīs indicant nōs dēmum
vēræ lībertātis esse participēs: nōnne enim lūcis ēlectricæ ope ē servitūte nātūræ in lībertātem
vindicātæ sumus nōn amplius cūrantēs sitne diēs an nox, æstās an hiems? Deinde quid mūsicā
Sebastianī Bachiī amœnius, quā cotīdiē audītā ad præbendum lac impellimur? Tum quid hīs
præsēpibus lautius, quibus semper pāscimur, quid hīs māchinīs mulctrīcibus pūrius, quæ nōs
dominiō hominum līberant, quid hōc rīvō artificiōsō salūbrius, quō quidquid fēcimus fimī statim
abluitur asportāturque? Hīc tū mihi nesciō quōs sōlēs, fontēs, cæspitēs narrās –dē herbæ carpendæ
labōre, dē arātrī servitūte, ā quā tandem sumus līberātæ, tacēs? Nōn mehercule vir, sed anus
quædam mihi vidēris esse, haud dissimilis aviæ meæ, quæ in angulō illō stāns ūsque ad mortem
lāmentāta est – dōnec propter sermōnēs līberrimī nostrī sæculī indignōs suppliciō dīgnissimō
affecta est. Cēterum equidem omnia illa, quæ narrās – sōlēs, fontēs, prāta- somnia puto fābulāsque
neque quicquam vērī aut solidī præter hoc stabulum esse crēdo.”
Hæc cum audissem, āeris corruptī tædiō affectus ē stabulō in silvās fūgī talia summō cum
mærōre cōgitāns:
Ō Germānia, terra quæ

ōlim cāra poētīs,
māter tū sapientium,
ars quā mūsica nāta est:
silvīs orba tuīs, anus
crīnēs ut spoliāta,
obtūsō data mīlitī
caupōnīque procācī
heu quam es dissimilis tuī,
sectāns commoda vītæ!
nam cælestia sunt tibī
nōn iam carmina cūræ,
nec cernunt oculī tuī,
quid pulchrum, quid honestum,
nec sānctæ sapientiæ
vōcem surdior audīs.
sōlī dēdita tū lūcrō
quid nōn, impia, vendis?
[ad indicem]
Michaelis ab Albrecht venusta fabula scenica cui titulus est :
CÆSAR IN LVCO MASSILIENSI
Tragicomœdia Michaeli Lobe amico dedicata

Dramatis personæ
Chorus nympharum
Cæsar
Senex quidam Gallus
Iulia Cæsaris filia
Sibylla nemoris custos
Fortuna Cæsaris dea ex machina
Chorus militum
Actus I
Scæna I: Introitus
Chorus nympharum
[metrum dactyliambicum:
Dactyli ab altera parte chori,
Iambi ab altera parte cantantur]
Dum saltāre licet, Cereris cantēmus honōrēs:

tūtēla lūcī, sancta mihi salvē Cerēs!
Pæne omnēs viridī frīgent sine tegmine collēs,
pīnūsque quæ fuēre, sunt factæ ratēs.
Hoc nemus antiquum sōlum per sæcula multa

intactum ab omnī lābe conservāvimus.
Nūminis est ingens reverentia, pallidus horror
intrāre fānum nēminem in nostrum sinit.
In mediō quercus Cererī sacrāta virescit,

quæ celsa magnum stans nemus superēminet.
Annōsum truncum vix nōs complectimur omnēs,
cum stāmus immensō orbe iungentēs manūs.
Tūtēla lūcī, sancta mihi salvē Cerēs!
Pinxit Petrus Puvis de Chavannes
Actus I
Scæna II:
Cæsar vestitu militis gregarii indutus;

Senex quidam Gallus
Tūtēla lūcī, sancta mihi salvē Cerēs!
C: Loquī Latīnē scisne?

S: Pauca vocābula
relicta. Plūra abiēre. Scisne Gallicē?
C: Nondum. Recens ego hospes.
S: Incola sum vetus.
C: Gāium vocant mē. S: Tūne Cæsar?
C: Lepidus[1] es!
S: Nōmen repellit tāle Vercingetorix.
C: Rēgāle nōmen! S: Rex egō regnō carens:
sum pauper, at sum rēgibus fēlīcior.
C: Ō tē beātum! Cæsarī nōn invidēs.
S: Sed quid volēbās, hospes, ex mē quærere?
C: Dūmēta sānctum dēnsa circumdant nemus
intrāre cupiō. S: Summum committis nefās!
C: Oppugnat urbem Cæsar: est lignīs opus.
S: Polluere lūcum nūmen hunc hominēs vetat.
C: Stat calvus omnis collis, hic tantum viret.
S: Hīc omnis arbor sancta: nōlī tangere.
C: Pedemne vīvus ūllus istuc intulit?
S: Paucissimī ausī, nūllus inde umquam redux.
C: Sī nūmen exstat, et sacerdōte est opus,
cui silva nōn ignōta, nōn impervia.
S: Vīvit vetus Sibylla, quam populī timent:
sua cuique pandit facta, fātī prōvida est.
C: Terret Sibylla nūlla, nūllus mē deus,
Fortūna mē mea servat habitāns pectora.
S: Tē Cæsarem esse iam diū perspexeram.
Sed ecce vesper: occidit Sōlis iubar.
Veniet Sibylla māne. Mōnstrābit viam,
Sī dignus eris, in lūcum – in orcum, sī minus.
[ad indicem]
Actus II
Somnium
Chori nympharum canticum amœbæum

[anapæstī]
Abiit iam Sōl, maior solitō,

rubicundō aurō mare tīnxit,
faciem ārdentem vacuī collēs
tenebrīs clausam tetigērunt.
[pars altera Chorī]
Vae: cor nostrum trepidābat adhūc

inter spēs atque timōrēs.
Virne audēbit temerāre nemus,
rōbur violāre secūrī?
[omnēs]
Silet urbs et ager, tacet omne nemus,

sine vōce polus requiēscit.
Dormī, Cæsar! Tū cōnsiliīs
meliōribus ūtere māne!
Cæsar dormit. Appāret imāgo Iūliæ fīliæ Cæsaris mortuæ.
I: Dormisne, Cæsar? Fīliæne oblītus es?

C: Quis mē vocāvit? Vōcis est nōtus color.
I: Audisne verba Iūliæ, genitor, tuæ?
C: Oculīsne cerno fīliam cārissimam?
I: Narrāre lætās sæpe tū victōriās
solitus pilāque, cāre, mēcum lūdere,
iocōsa blaterans multa dē Germāniā,
puella nulla, nulla anus quæ crēderet.
Quantī cachinnī, quot fuērunt gaudia!
C: Cūr tam diū alter alteram nōn vīdimus?
I: Pompei fit uxor, ut iubēbās, Iūlia.
C: Amīcus ille fuerat, at nunc hostis est.
I: Patris et marītī mē necat discordia.
Cadunt amīcī Cæsaris : meus est dolor;
Pompei perit sodālis: est vulnus meum.
tōtīus orbis ūna crūciātūs fero.
C: Miseret tuī mē! Pænitet factī patrem.
Mihi dīc, quid optēs! Vōta rata fīent tua.
I: Iūrāsne? C: Iūrō, cāra, per vītam meam.
I: Dīlecte mūrīs parce Massiliæ pater,
verēre sānctitātem nemoris ultimī.
Parāre bella dēsinās cīvīlia.
C: Nimium rogās. Quidnī aliud optās, fīlia?
I: Genibus prōcumbens prōna tē, pater, obsecro.
Laniātus orbis ōre tē exōret meō,
ipsamque Rōmam vōcibus crēdās meīs
rogāre: crīmen tolle frāternæ necis,
premit nepōtēs Rōmulī quæ dēnuō.
C: Pācem volō, parāre bellum dēbeō.
I: Sanguis profūsus usque gignit sanguinem.
Tū cūncta vincēs, sī colēs clēmentiam.
C: Sapienter hæc colenda post victōriam.
I: Benefacta nōn sunt differenda: mors venit.
C: Ego rēcta tē monēre videō, fīlia.
I: Quā vincis, illa tē iuvet vēlōcitās!
C: Cūr subtrahis tē? Cūr in aurās effugis?
I: Promissa servā. Tunc tibi amplexūs dabo.
C: Moriar libens, sī falsa tibi iūrāvero.
[ad indicem]
Actus III
Scæna I
Nympharum Chorus [Strophæ Alcaicæ]
[Pars prior chori]
Pallescit ardor stelligerī polī,

lūcēs minōrēs alba fugat diēs.
Iam māter Ænēæ[2] recēdens
sīdereum ultima claudit agmen.
[Pars altera chori]
Somnō refectum spēs nova Cæsarem

iam nolle nostra excidere rōbora.
Martisne plācātī furōrēs
consiliō meliōre Pācis?
[Totus chorus]
In rēge virtūs maxima lēnitās;

nīl māius illā, nīl generōsius.
Crūdēlitās semper minōris
est animī nota pauperisque.
Scæna II
Cæsaris monologus [sive dilemma]

respondente Nympharum choro (N)
e loco superiore.
C: Nocturna mentem vīsa mūtārunt meam.

Rēs pulchra, rēs honesta dēcrēta est mihi.
Laudātur ōre fīliæ clēmentia
et summa virtūs rēgis eadem dīcitur.
Scrībam ad sodālēs atque amīcōs īlicō:
Clēmentiā vincāmus. Hæc nova lex erit.
Lucus. Pinxit Arnoldus Böcklin
N: Lætāre, Terra! Iamne adest pāx candida?
C: Ūnum volentī scrūpulum rēs inicit:

Nōn grāta “rēgis” vōx Latīnīs auribus.
Nōn rēx egō, sed imperātor. Iūs meum est!
Ducemne fās cūrāre inānia somnia?
Massilia portūs Galliæ lātissimus:
Hispānia inde facile capiētur mihi.
Neutrīus urbs vult esse? Pompeiō favet,
Quī mē inde vincat consecūtus commodē.
Quī Cæsarī haud amīcus, hostis Cæsarī:
Massilia dēpugnanda, vīvere sī volō.
N: [una Nympharum, vocem Iuliæ imitans]
Meminitne sævus fīliæ pater immemor?
C: “Prōmissa sunt servanda” dīxit fīlia,

quā nūlla patrī amāta fīlia sanctius.
Ignārus at prōmīseram, atque in somniō.
N [ut supra]: Iūrāre es ausus per tuam vītam, parens!
C: Suam ipse vītam fīliæ vōvit pater,

dum vīxit, eadem vōta solvet mortuus.
[ad indicem]
Actus IV
Scæna I
Intrat chorus militum non sine magno armorum sonitu stolidaque quadam dicendi gravitate.
Legiō cohortēs ūna dēnās continet,

quārum ūna quæque quīnquiēs centum virōs;
equitēs trecentōs. Cōnsul omnibus imperat
aut prætor aut tribūnus. Hīs māior tamen
est Cæsar. Hunc verēmur nōs vīce nūminis.
Hōc imperante, nīl pudet nōs aggredī,
vastāre campōs, oppida, urbis mœnia,
ipsamque Rōmam. Nulla nos pietas tenet,
vacat timōre pectus. Hostēs Cæsaris
abolēmus omnēs funditus rādīcitus.
Intrat Cæsar:
Fortissimōrum mīlitum centūria,

lignārī in istō nemore vōs iubeō citō,
Nam præparātur grandis oppugnātio.
Struenda turris celsa, ut ardua mœnia
trānsīre possint facile nostrī mīlitēs.
Quærenda nemoris arbor est quam maxima
ut māchinæ arietēsque fīant optimī.
Unus e choro militum (Ch):
Nōs quærere aptās arborēs ubinam iubēs?
C: Quid quæris? Ūnum restat postrēmum nemus.
Ch: Sed ista cædī ligna religiō vetat.
C: Peregrīna, nōn Rōmāna, despice nūmina!
Ch: Spernenda nōn sunt, ēvocanda rītū tamen:

deō deæve tē datūrum pulchrius
Rōmæ nemus prōmitte. Lignum tunc ferī.
C: Tu mīles esne an pontifex? Nectis morās

prōdesse cupiens hostibus, nōn Cæsarī.
Cædenda ligna tē sine. Agedum, milites!
Apparet Sibylla. Milites attoniti stant.
C: Quid statis? An vōs vīsa perterrent nova?
Chorus [parva voce, trementibus artubus]:
Mulier figūrā māior hūmānā venit.

Sacer horror omnia membra nobis occupat.
C: Tot estis, et vōs ūna terret fēmina?

– Salvē, Sibylla, nemoris antistes sacrī!
Horrōre cernis acrī perculsōs virōs,
ferīre ligna vestra quōs Cæsar iubet.
Sibylla (S): Tūne ille Cæsar, tōtus orbis quem timet?

[secreto] Magnum putābam; homullus iste est parvulus.
[palam] Rīdēre nōlī mīlitēs. Iustē pavent.
Quīcumque violat arborēs nemoris, perit.
Namque aut secūrī feriet ipse genū suum,
aut nūminis graviōre vindictā cadet.
C: Potentia unde est tanta silvæ nūminī?
S: Silvæ dea est, Eleusis almam quam colit,

patent necis vītæque cui mystēria.
Hominī sine illā vīta nulla esset. Cerēs
dea pānis auctor ūnica est mortālibus.
Potentia alta vōbīs ut pateat deæ,
audīte rēgis fāta amāra Erysicthonis.
Cui more avōrum dum colēbat cælitēs,
fortūna abundē dabat amīcōs atque opēs.
Iamque hospitēs nōn cēpit tenuis rēgia.
“Māiōre tectō nostra egent convīvia”
rex inquit, “altiōrēs cædendæ arborēs!”
Vīcīna Cererī silva cāra fuit deæ,
mālōs ubi inter alta stābat pōpulus,
prōcēra, validīs planta pollens vīribus,
quæ tot tabellīs compta vōtīvīs fuit.
“Hanc cædite!” inquit rex furens. Famulī negant,
vindicta magnæ iūre quōs terret deæ.
Raptā secūrī ductor, heu! ferit arborem –
Imago facta a Crispino de Passe, seniore
Chorus militum: Et ipse sēsē læsit? S: Opperiāminī!

Pēiōra multō facta! Dea compāruit –
Chorus militum: Occīdit illum? S: Pœna dīvæ tætrior

inventa: pēior morte perpetua est fames.
“Ūberrime”, dea dīxit, “usque epulāberis”.
Hinc rēgis omnēs in cibōs abiēre opēs:
Terræ, supellex, casula, tunicula ultima.
dilecta tandem ā rēge fīlia vendita est,
suaque ipse membra rēx momordit dēnique.
C: Famēs timenda vestra est minimē Cæsarī.

Exhausta numquam cella erit penuāria
Ægyptus. Hæc sōlāmen annōnæ mihi,
Cleopatra[3] amīca quam mihī dōnō dabit.
S: Vīctīs puellīs glōriārī dēsine.

Tū, Cæsar, ipsō pēior esne Erysicthone?
Coactus ille nātam vendiderat suam:
Tū sponte in hostis tradis ac vetulī manūs.

Chorus militum [parva voce]: Rērum Sibylla vēritātem perspicit.
C: Narrāre puerīs ficta Callimachum[4] decet,

repetīta quemquam forte sī crambē iuvat.
At Rōma anīlēs fābulās nōn accipit.
Moriētur exul, ista quī Rōmæ canet.[5]
S: Moriētur, acta quī notābit Cæsaris;[6]

vātēs fugābis, Rōma, sapientēs[7] tuōs,
druidasque nostrōs. Vastitātēs inferet
Rōmāna terrīs ista pāx quæ dīcitur.
C: Nōn ficta, rērum vēritātem dīligō.
S: In fābulīs vetusta vīvit vēritās.
C: Nīl esse scīmus vātibus mendācius.
S: Vātēs manēbunt, nōn manēbunt Cæsarēs.
C: Facere aliqua cupio memoriā quæ digna sint.
S: Quō ligna nostra prōderunt, Cæsar, tibi?
C: Ad obsidenda mœnia urbis perfidæ.
S: Neutrīus urbs est nostra, Cæsar, partium.
C: Aut Cæsar aut Pompēius: est medium nihil.
S: Nullī Sibylla cēdam. Cēdās nūmini!
C: Parcam Sibyllæ. Vī tamen fīet via.
S: Spernō Sibylla Cæsaris clēmentiam,

sævæ vindicta certa quem dīvæ manet,
quam dum vocantem in alta cælōrum sequor,
postrēma vātēs verba terrigenīs cano:
Sibyllæ cantus propheticus [Stropha Alcaica]:
Līquēre priscī iam superī nemus

deusque vestrō vīvere gestiens
in corde adest iam iamque pulsat
ōstia, fānaque digna quærit.
[Dum canit, evanescit et quasi evolat Sibylla]
Chorus militum [parva voce]: Abiit. Sed hæret ossibus nostrīs tremor.
C: Cessit sacerdos. Cēdet et nemoris dea.
Unus e choro militum [parva voce]: Te nōnne tangit sancta māiestas locī?
C: Hominēs ferīre nōn timēs, sed arborēs?
Unus e choro militum [parva voce]: Mortālis hostis nōn timendus, sed deus.
C: Diomēdis hasta vulnere affēcit deam[8]

impūne – Homērō teste – quod cessit virō,
et quidnam habēmus vāte Homērō antīquius?
Unus e choro militum:

Nūgātor ille nōnne fuerat Græculus,
quī Veneris atque Martis irrīsit torōs?
Exempla nōn sequenda damnōsissima.
C: Manēte, fictās quī timētis nūminis

īrās. Sequantur mē meī fīdissimī.
[Pars chori cum Cæsare abit in nemus; altera pars in scæna manet]
[ad indicem]
Actus V
Chorus nympharum [in parte scænæ superiore]
et chorus militum [in parte inferiore]
inter se locis separati neque inter se videntes,
sed utrique inter spem metumque fluctuantes.
[metrum dactyliambicum]
Nymphæ: Surge, Cerēs, contemptōremque exstingue deōrum!
Milites: Fortūna dea, tuēre nostrum Cæsarem!
Nymphæ: Alma Cerēs, lūcō nostrō quid fīet? Obībit

tua silva, cæsa Cæsaris sævā manū?
Quid corylī fragilēs meruēre humilēsque myrīcæ?
Quid alta quercus, pōpulus prōcērior?
Māchina quid prōdest, quæ maxima mœnia frangit?
Nōn fortiōris, callidī victōria est.
Milites:
Ingeniō vincit Cæsar, neque corpore languet:
In prœliō ipse fortiter pugnat manū.
Nec metuit mortem. Dīvōs nunc prōvocat ipsōs,
quod nullus anteā ausus est impūnē homo.
Nymphæ: Surge, Cerēs, contemptōremque exstingue deōrum!
Echo [parva voce paulatimque evanescente a nymphis profertur]
_-trum Cæsarem, -trum Cæsarem,

-sarem,-sarem.
[silentium]
Unus e militibus [parva voce] :

Silvæ susurrant. Ōmen haud nōbīs bonum.
[silentium diuturnum]
Audīsne quicquam? Alter: Nīl ego. Ceteri: Nē nōs quidem.
[silentium]
Silentium tremendum est.
Alter: Horror mē tenet.
Nymphæ [vocibus paulatim evanescentibus]:
Tenet… tenet… tenet… tenet… tenet…

tenet…
[silentium diuturnum]
[subito magnus fragor auditur]
Omnes milites [in genua procumbunt, magna voce clamant]:
Nymphæ [magna voce iubilant]:
Ā Cerere victus ille contemptor deum!
[silentium diuturnum; milites continuo tremunt]
Cæsar [subito cum suis in scænam redit]:
Animīs, sodālēs, stāte: salvus Cæsar est!
Chorus militum [parva voce, semper tremebundi]:
Hoc estne corpus? Estne speciēs Cæsaris?
C: Metūs omittite. Ipse sum, nōn umbra ego.
Chorus militum : Et cecidit arbor? Cæsar : Ūna. Nunc omnēs cadant!
Chorus militum : Nec dīva vīsa est? Cæsar: Nulla vīdī nūmina.
Chorus militum [magna voce] :
Periēre dīvī! Impūnē cædēmus nemus.

Nīl iam timendum præter īram Cæsaris.
Chorus nympharum [anapæsti] :
Dulcēs silvæ!
Umbræ viridēs!
Vōs perfugium
portusque sacer,
quō confugiunt
dammæ celeres;
quōrum truncōs
habitat picus,
pulsat nec dīruit ales.
Vōs vītālēs
servātis aquās,
terram facitisque ferācem.
Dulcis vōbīs
hālātur odor
recreans pūrō āere pectus.
Quī vōs cædit,
vītæ ipse suæ
rādīcēs ēruit amens.
Cæsar : Dēlassat aurēs cantilēnæ satietas.

dea cessit ipsa. Quin tacētis, nūmina
minōra?! Fortūnam tremescite Cæsaris!
Hæc sōla dīva est, quam colō cuique obsequor!
Chorus militum:
Est iusta causa nostra. Magnī Cæsaris

Fortūna, iūdex hūc ades! Nōs iūdicā!
[Adest dea ex machina]
Fortuna Cæsaris :
Iam sæpe conservātus auxiliō meō es.

Nec pergere ultrā fāta concēdunt.
Diū Tibi pepercī. Facta tē poscunt tua.
Nunc tē relinquō. Comite Brūtus Cassiō
facienda faciet. Sēra vindicta est deum,
Sed certa. Cæsar: Mortem nīl moror. Vīxī satis.
Pinxit Vincentius Camuccini
Fortuna : Tibī satis fortasse, sed patriæ parum.

Cæsar: Redimāmus opere tempus. Lignum cædite!
Chorus militum:
Pārēmus. Īrā cælitum multō magis

tremenda nōbīs īra magnī Cæsaris.
[Cæsar et chorus militum abeunt.]
Chorus nympharum:
At nostra damna, dīva, quis redimet deūm?
Fortuna
Sērī nepōtēs facinorum pœnās luent.

Quod instet illīs auguror vītæ genus –
(Sī mortis inter mille manifestās minās
Pendēre vērē “vīta” adhūc dīcī potest):
Spoliāta silvīs sterilis, ārida, sicca fit

Tellūs, neque auræ regenerātur pūritas,
hominēsque strangulantur aut pereunt fame.
Sōlis fatiscit glæba rapidīs ignibus,
Glaciēs polōrum līquitur, nix Alpium;
augentur undæ, maria terrās dēvorant.
Famesque cui pepercit, Ōceanum bibit.
Chorus nympharum [anapæsti]:
Falsō crēdunt obiisse deōs

hominēs cæcī. Nam lībertas
ā cælitibus datur huic generī,
ut sponte suā iūs atque bonum
faciant, nōn vī neque dominātū
Superumve timōre coactī.
Vīs cælitibus fierī similis,
mōrēs habitūsque indue patris
et custōdis terræ atque maris
atque āeriæ regiōnis.
Vīvere sōlī dēsine tibī,
esse ūtilis incipe mundō.
1. Ad v. 8 Lepidus: Cæsar Gallum lepidē (id est: urbānē) iocārī dīcit; Gallus hōc nōmine sē ā Cæsare appellārī
putat.
2. Ad v. 94 mater Æneæ: Venus (planeta).
3. Ad v. 199 Hunc versum anachronismi causa eiecit Bentleius. Sed Caesar nullam feminam a se vinci non
posse iam tum certus esse poterat.
4. Ad v. 205: Vide Callimachi Hymnum in Cererem.
5. Ad v. 208: Hic Cæsar inscius Ovidi fata vaticinatur.
6. Ad v. 209: Sibylla de Lucano loquitur.
7. Ad v. 210: Sapientes: id est philosophos, qui saepe Roma eiciebantur.
8. Ad v. 237: Hoc narratur in Iliados libro V.
[ad indicem]
4781. …
4782. …
4783. …
4784. …
4785. ...
4786. ...
4787. ...
4788. ...
4789. ...
4790. Locus excerptus e commentitia Mercedis González-Haba (?-2007) narratione cuius inscriptio
est Tacitus cattus:
[ad indicem]
Salvere plurimum iubeo vos amicos optumos!
Quis ego sim, quid mihi velim, paucis eloquar, si per vos licet.
Ego cattus verus et merus sum. Nomen mihi, servo vestro, Tacito de Eichenhof; vobis autem
me Tacitum audacter appellare licet; nihil ego longos logos moror.
Quomodo in photographemate, quod in frontispicio huius scripti impressum est, videre potestis
(id legitimum, tamquam e syngrapho personali, ubi secundum felina edicta corpus integrum
apparere debet), sum ego, Tacitus, colore fulvo, pectore calceolisque albis.
Sunt quos nunc credo inter se dicere: quæso, hercle, quid istuc est? cattum scribere posse,
insuper etiam fabulam componere, vel potius veridicam narrationem! Novum ac mirum, quod
nusquam fit gentium. At ego aio id fieri : ego scribere possum. Mecum pignus date, si quis vult :
ego, Tacitus, litteras scio. Cur? Plane hoc quidem est, ludum litterarium, felinum scilicet,
frequentavi.
Id accuratius exponam, si operam datis. Brevi abhinc tempore in prædio rustico, quod
“inter quercus” vocatur, natus sum, quattuor in lucem editi sumus, duo mares ac duæ feminæ.
[...]
Mater vero summo genere nata, Romilda appellatur, at ego pro certo affirmo, ei nomen
‘Duchesse’ æque aptum futurum fuisse. Ea operam dedit, ut nos honeste ac liberaliter
institueret, ut in prædio rustico tamen, ubi habitamus; librum enim ‘Cattopædia’ inscriptum
habebat, qui, quod valde doleo, iam non venalis est; quomodo dicunt, ego nihil scio, sed audivi,
manualis optimus, cuius auctor Psychologiæ ac Sociologiæ nec non Cattologiæ, id est, ut nomen
indicat, felinæ scientiæ peritus fuit.
[...]
In conspectu ædium nostrarum sita est domus cum mirifico horto, paradiso simillimum
eum dicas: non cæspitem machina falcata curiose abrasum et rara arbusta, sed altas herbas
aliaque sata sponte sua genita videas. Ego illac curro ac salio sicut panthera illa in pellicula
cinematographica, quæ ‘Liber silvæ’ inscribitur, quam ego quidem nuper vidi, et, quid vis
dicam, mihi certe maxime placuit. Nos autem, velis nolis, non tam magni quam pantheræ
sumus ideoque, si eum hortum nobis compares, silva quædam pluvialis nobis est. Audivi tamen,
vicinam quandam de eo conquestam esse: “Nos magnam pecuniam solvimus, ut formosum
hortum circa domum haberemus, nunc tam incultum agrum semper ante oculos habemus!”.
Novi ego illam, et bene scio, miram feminam esse; avem, psittacum in ædibus dico, habet, valde
scitum animal, quod etiam loqui scit –factum, non fabula, ipse eam sæpe audivi- sed ita ut
nescias, utrum mulier ipsa an psittacus garriat, ego certe eos internoscere non possum.
[ad indicem]
4791. …
4792. …
4793. …
4794. …
4795. ...
4796. ...
4797. ...
4798. ...
4799. ...
4800. Loci excerpti e Thomæ Pekkanen (1934- ) commentatione inscripta De poesi rhythmica edita in periodico
c.i. Melissa, nº 122.
[ad indicem]
At nunc, omissis aliis generibus quibus sensus animi poetice describi possunt, artem versificationis
Latinæ rhythmicam tracto, cuius origo quidem est in antiquitate sed summa perfectio apud auctores
mediævales.
Singularia exempla versuum, in quibus ictus et accentus in eandem syllabam incidunt, iam apud
auctores antiquos passim occurrunt. Inter Gallicum triumphum C. Iulii Cæsaris milites currum
triumphatoris sequentes canebant ioculariter, ut Suetonius refert:
Ecce Cæsar nunc triumphat qui subegit Gallias,

Nicomedes non triumphat qui subegit Cæsarem.
...At si eos legimus primam utriusque versus partem repetendo, efficitur stropha rhythmica in
poesi mediævali usitatissima:
Ecce Cæsar nunc triumphat,

Ecce Cæsar nunc triumphat,
qui subegit Gallias,
Nicomedes non triumphat,
Nicomedes non triumphat,
qui subegit Cæsarem.
Cum his conferatur stropha sequentiæ bene notæ:
Stabat mater dolorosa,

iuxta crucem lacrimosa,
dum pendebat filius,
cuius animam gementem,
contristatam et dolentem,
pertransivit gladius.
Differentia ea tantum est, quod stropha mediævalis rima bisyllaba regulari est ornata (aab ccb).
Ex hoc clarissime patet, quam facile strophæ rhythmicæ in versibus metricis originem habere
potuerint.
Primum carmen ratione rhythmica scriptum, ex eis scilicet, quæ nobis sunt tradita, est Augustini
Psalmus contra Donatistas, qui ita incipit:
Abundantia peccatorum solet fratres conturbare.

Propter hoc Dominus noster voluit nos præmonere
comparans regnum cælorum reticulo misso in mare.
Carmen est alphabeticum, nam singulæ strophæ incipiunt litteris A, B, C etc. Singuli versus ex
sedenis syllabis constantes in duas partes octosyllabas cæsura dividuntur. Ultimum versus vocabulum
accentum in pænultima syllaba habet, quæ semper in litteram –e desinit. Regulæ principales poeseos
rhythmicæ in psalmo Augustini iam velut in nuce insunt, scilicet pro primo constans in versibus
numerus syllabarum, pro secundo accentus versus exeuntis regularis, pro tertio rima, licet adhuc
unius syllabæ. Id tantum abhorret, quod aliquotiens ... versus cum elisione recitandus est, quæ in
carminibus rhythmicis locum non habere debet (v. infra). Primum vocabulum a/bun/dan/ti/a legitur
a/bun/dan/tia.
Summa ingenia versificationis rhythmicæ præsertim sæculis XI-XII floruerunt. Notissima
specimina huius generis sunt quædam Carmina Burana atque sequentiæ in ecclesia catholica
hodieque cantatæ, ut Veni Sancte Spiritus, Lauda Sion Salvatorem, Stabat mater, Dies iræ.
...
Hæc condicio deplorabilis eo maxime fit, quod institutio scholastica in auctoribus Latinis eligendis
antiquiores recentioribus prætulit et, quoad poesim, rhythmis neglectis carmina metrica tantum quæ
legerentur digna plerumque iudicavit.
...
Ætate Merovingiorum et iterum sæculis quarto et quinto decimo, cum eruditio litteraria variis de
causis iaceret, multa carmina Latina scribebantur, quorum auctoribus tam ars quam indoles poetica
prorsus deerant.
...
In carminibus rhythmicis, sicut ab optimis versificatoribus sæculi præsertim duodecimi
scribebantur, inter singula vocabula eiusdem versus elisio non ocurrit neque hiatus admittitur,
i.e. vocabulum littera vocali desinens ante vocabulum littera vocali iniens non ponitur. Notandum
tamen est litteram m finalem pro consonante haberi : cfr. e.g. in sequentia Dies iræ versus I,2 solvet
sæclum in favilla ... Elisio ad rationem metricam pertinet neque in versibus rhythmicis ullum locum
habere debet. Maximi est numerum syllabarum computare, puram rimam, potius binarum
syllabarum, adhibere, accentum ultimi vocabuli observare, ex quo distinctio fit versuum
descendentium sive trochaicorum (spondiacorum) et ascendentium sive iambicorum.
Pauca de hiatu dicenda sunt, nam bene scio multos admirari, quam ob rem sit prorsus evitandus.
Optimi sæculi XII versificatores, inter quos Archipoetam et Hugonem Primatem Aurelianensem ...
numero, hiatum intra versum nisi in exemplis auctorum aliisve locis citatis non admiserunt. Cur id
fecerint, quæras. Certe, quia hiatus aures aut oculos eorum aliquo modo offendit. Quævis fuit causa et
ratio, eum vitaverunt. Equidem censeo versum fieri, ut ita dicam, robustiorem, cum singula vocabula
consonanti finali aut initiali separantur. Id poetæ antiqui in carminibus metricis elisione adhibita
effecerunt; rhythmorum scriptores, qui vocales non elidebant, verborum ordinem intra versum ita
instituerunt, ut vocabulum in litteram vocalem desinens semper vocabulum consonanti iniens
sequeretur (e.g. rosa sine spina) et ante vocem vocali ineuntem vox in consonantem desinens esset (e.e.
eius in sentina). ...
Versus in carminibus rhythmicis adhibiti plerumque sunt admodum breves, quo fit, ut longiora
carmina facile fiant monotona et tædiosa, nisi cursus regularis variatione quadam temperetur. ...
Versus trochaicos et iambicos variis modis coniungendo pæne innumerabiles strophæ effici
possunt, quarum copiam præbet Eberhardus Alemannus supra citatus. In narrationibus longioribus
prævalet stropha ex Confessione Archipoetæ nota :
Æstuans intrinsecus ira vehementi

in amaritudine loquor meæ menti.
factus de materia levis elementi
folio sum similis, de quo ludunt venti.
...
[ad indicem]
4801. …
4802. …
4803. …
4804. …
4805. ...
4806. ...
4807. ...
4808. ...
4809. ...
4810. Hæc quondam Fidelis Rädle (1935-2021) de se scripsit :
[ad indicem]
Gottingæ, ineunte anno 1992
Cogitanti mihi qua re adductus ego ante hæc quinque lustra carmina Latina conscribere
cœperim, in mentem venit voluptas illa, quam primum ex ipso sermonis Latini usu tunc mihi
hausi. Colloquiis enim Latinis, quæ moderabatur magister meus Latinitatis compotissimus,
interesse solebam; quibus unice delectatus experiebar quam apta esset lingua Latina ad res
quascumque describendas, ad facetias iocaque proferenda, ad sensus intimos exprimendos.
Iam diu mihi notus erat celeberrimus ille poeta Iosephus Apellus (Josef Eberle) eiusdem
mecum gentis ac linguæ, scilicet Suevicæ, qui carmina sua Latina (præter Suevica) de rebus et
moribus hodiernis salsissime scripta in lucem ederat. Quem ego vestigiis, licet a longe et
cunctanter et quasi furtim, secutus stilum Latinum arripui. Sed ab ipso initio spreta ratione
metrica imitatus sum poetas illos medii ævi, qui carmina rhythmica eademque extremis
versuum syllabis consonantia scripserunt. Nimis enim laboriosum esse mihi videbatur
syllabarum quantitates metiri pedesque metro congruentes conquirere. At arridebat mihi Musa
illa metrorum legibus plane soluta, quæ sua gaudet libertate iucunda sonorumque dulcium
gratia.
Ego primum, ut in hac arte me exercerem, complura carmina a poetis aliis vulgari sermone
conscripta Latine vertere cœpi, deinde meo iure nova carmina in ipsa Latinitate concepta ex
ingeniolo meo proferre ausus sum. Hæc autem concivi meo Iosepho Apello, de quo supra dixi,
legenda et emendanda tradidi; qui mihi persuasit ut pergerem quod cœperam. Quo factum est
ut viribus meis magis confiderem et adhuc carminibus Latinis condendis curam impendam -
quæ tamen cura mihi semper voluptati erat, est, erit. Gaudium enim inesse summum in litteris
Latinis quis nesciat? Sed quanta voluptate Musa ipsa suo osculo animum tuum afficere vel
commovere possit fortasse tu quoque, candide lector, ipse Latine canendo aut iam expertus es
aut, crede, experieris.
Rhythmicam enim, quam appellant, Camenam, feliciter coluit Fidelis Rädle, aliquando et festivis
iocosisque versibus velut hi quibus constat poematium cui index Quædam de gallo:
[ad indicem]
Iam prima luce cantum edit,
qui nocte perticæ insedit.
Mox humum rostro perscrutatur

uxoribusque constipatur.
His opera quærendi grana

etiamsi cæcis non est vana.
Gallinis gallus gaudet multis –

Vos idem, nonne, viri, vultis?
Est gallus canens in fimento

imbris aut solis documento.
Cum lector carmen hoc legisti,

non doctior eris quam fuisti.
Carmen autumnale:
Ventus rapit folia varii coloris,

anni finis imminet, finis omnis floris;
appetivit Africam agilis hirundo,
iam potestas Hiemis imperabit mundo.
Cave, cor, tristitiæ nimis inclinatum,

lacrimis ne urgeas hoc commune fatum.
quidni terra paulum dulciter quiescat?
Sile, donec iterum vita revirescat.
[ad indicem]
Nocte tandem:
Nocte tandem mergitur fervens iste dies,

umbræ mundum contegunt, dulcis venit quies.
Cælum, ecce, splendidis stellis decoratum.

Nox devicta, hominum cor illuminatum!
Spes, quæ fugit languidum pectus, redit cita –

Nihil nisi somnium est humana vita.
Carmen hiemale:
Alta nive video silvas, lacus, prata
Tecta, ut silentio mortis iam pacata.
Dulce mihi somnium: sic et tu iacebis.

Finis certus omnium quies – quid timebis?
Quæ sub nive dormiunt, surgent primo vere,

Denuo incipiunt vivere, florere.
Non alienum sentio hoc humanæ sorti:

Credo, scio, gaudeo, spem inesse morti!
[ad indicem]
Ceterum, complures scripsit Fidelis Rädle commentationes doctas de Medii Ævi deque recentioribus
litteris latinis. Etiam rhythmicam versificandi, quæ versibus accentu consonantiaque finali instructis constat,
opportunam esse duxit ad intimos animi sensus paulo liberius ac sincere aperiendos. Hæc inter alia scripsit in
præfatione Carminum libri c.i. : De condicione bestiali vel humana.
Fidelis Rädle orationem habens
Cur autem carmina Latina condere cœperim, vobis exponere necessarium non duco. Quis
enim nesciat, quantum voluptatis insit litteris Latinis, immo linguæ Latinæ viva voce vivoque
calamo colendæ. Uno verbo dicam: iuvat loqui, iuvat scribere Latine!
Fateor quidem, me non tantæ simplicitatis esse, qua expostulem, ut omnes nationes
Europææ iterum ad linguam Latinam communem cotidieque adhibendam redeant. Sed hoc
moneo, ut Europa nostra coniunctis tandem inter se nationibus semper memor sit, unde originem
genii sui traxerit, thesaurumque hunc communem Latinitatis sive humanitatis summi æstimet
semperque colat. [...]
De carminum horum forma atque specie adhuc pauca dicenda esse videntur. Nam versus
omnes, quos hīc lecturi estis, non metrica, sed rhythmica (ut dicunt) ratione compositi sunt, id est
neglectis syllabarum quantitatibus, numero tantum syllabarum observato extremisque syllabis
versuum binorum consonantibus. Talia carmina a compluribus medii ævi poetis conscribi
solebant. Itaque clavem manu tenebitis, si “Carmina Burana“ illa mediævalia noveritis, ex quibus
Carolus Orff quædam selecta modis suis musicis instruxit. Sed cavete, ne in his carminibus legendis
ullam quantulamcumque syllabam neglegatis vel omittatis. Nam figuræ illæ, quæ synalœphe vel
elisio dicuntur, minime admittuntur. Itaque hæc carmina non aliter atque carmina lingua
vernacula scripta legenda vel potius recitanda sunt.
[ad indicem]
4811. …
4812. …
4813. …
4814. …
4815. Cleti Pavanetto (1931-2021) oratio de christianorum scriptorum ratione inspiciendi in res græcas et
romanas :
[ad indicem]
Christianorum scriptorum ratio inspiciendi in res græcas et romanas
“Christiani alienum a se putabant quid accidisset Græcis fortiter dimicantibus contra

Persarum multitudinem, at persuasum eis erat valde ad se pertinere quid a Cyro, pastore illo
Domini et templi reædificatore, veræ Ecclesiæ membro ac herede vitæ æternæ, gesta essent, vel
quomodo Dareus regnum non sine diis (οὐκ ἄθει, cfr. Herodotus, Historiæ III, 86) adeptus esset.
Nec minus ad eos pertinere videbatur, quo consilio divino monarchia III ad Alexandrum translata
esset et quomodo ille, utpote instrumentum divinum, viam ad salvationem generis humani
præparavisset”1. Coniectura reperire possumus, nec pius Æneas, nec urbis Romæ conditores, nec
reges, nec viri rei publicæ heroicis virtutibus ornati exstitisse illis videbantur, nisi quoquo modo
existimari poterant præfigurationes Christi. Pauci admodum sunt, qui benigno memoratu dignati
sint, sicut Marcus ille Curtius, iuvenis egregius in bello, qui castigasse fertur dubitantes an esset
ullum bonum magis Romanum, quam arma virtusque, cum vorago in foro medio facta nullo
coniectu terræ expleri potuisset vatesque cecinissent id illi voragini dicandum esse quo plurimum
populus Romanus posset. Tunc ille, templa deorum immortalium Capitoliumque intuens et manus
nunc in cælum, nunc in patentes terræ hiatus porrigens se devovit et armatus insidens equo se in
specum immisit”2. Facilis erat accommodatio ad Salvatoris devotionem pro universo genere
humano. Curtius quidem non mansit sine reprehensione: Augustinus enim in scripto cui titulus De
Civitate Dei (V, 14) asserit martyras fidei ‘pietate vera’ superavisse Scævolas et Curtios et Decios ex
eo quod non sibi pœnas intulerunt, sed toleraverunt illatas.
Africani Æmiliani virtutes a quibusdam dignæ habitæ sunt quæ Christianos ornarent:
perlegendo enim narrationem Scipionis lacrimas multas fundentis super Carthaginem deletam et
Homericum illud “ἔσσεται ἥμαρ” (“erit dies [cum sacrum Ilion excidetur]”) Christiani mente
recolere poterant illud Evangelicum:
“Ut appropinquavit Iesus, videns civitatem, flevit super eam dicens:

‘Venient dies in te, et circumdabunt te ... et ad terram prosternent te... et non relinquent in te
lapidem super lapidem’.”3
Christi fidem profitentes id præsertim spectabant, an intercederet ratio quædam Sacrarum

Scripturarum cum hominibus paganis veritatis lumine carentibus. Virtutes eximias Alexandri
Magni, ad quem Persarum imperium translatum est, ingentia vitia æquabant: ea æque ac virtutes
memorata sunt; Cæsaris haud minora vitia non eadem ratione sunt relata in annalibus
Christianorum. Ipse, in culpa natus, particeps non potuit esse salvationis, at potestas ab eo
instituta existimata est non seiuncta a divino consilio, vi cuius factum est ut Cæsar inter magnos
spiritus in piorum discretis sedibus locum obtinuerit4, quia nova veluti monarchia ab ipso initium
duxerit.
Augustus dignus habitus est, quicum novus sæclorum ordo nasceretur5: nam, eo regnante,
‘nova progenies cælo est demissa ab alto’.6 Legitur in Evangelio: “In diebus illis exiit edictum a
Cæsare Augusto, ut describeretur universus orbis... et ibant omnes, ut profiterentur, singuli in
suam civitatem. Ascendit autem et Ioseph in civitatem...quæ vocatur Bethlehem ...ut profiteretur
cum Maria desponsata sibi uxore prægnante.... Et peperit filium suum primogenitum. Et reclinavit
eum in præsepio...Et ecce angelus Domini stetit iuxta illos, et claritas (δόξα) Dei circumfulsit
eos...”.7 Ita factum est ut Augustus, sine sua voluntate, ad Christo serviendum permotus esset et
verba implerentur prædicentium Salvatoris adventum.
Maximi pariter momenti ad Augustum glorificandum habita sunt verba Iesu a Pharisæis
circumventi et temptati, liceretne scilicet censum dare Cæsari an non: etenim ille respondit:
“Reddite, quæ sunt Cæsaris, Cæsari et quæ sunt Dei, Deo”.
Augusti fama et laudes in eo visæ sunt, quod primus imperator et aureæ ætatis conditor
perhiberetur. Sic factum est ut imperium ab Augusto institutum sit, Ecclesia vero a Christo: a
duobus, ‘nova mundi ætas’. Isaias propheta et Vergilius poeta idem senserunt, ‘eandem spem
renovationis in puero recens nato posuerunt’: iisdemque verborum flosculis decoraverunt
Cæsarem pacis Augustæ parentem, auctorem novæ ætatis aureæ et imperii dominum, ac
adventum Christi regis non huius sæculi.
Secundo post Christum natum sæculo Christiani cœperunt adire hereditatem idearum
Cæsarianarum. Declarat Tertullianus8 Augustum imperii conditorem noluisse dominum vocari,
illamque appellationem ut maledictum et opprobrium semper exhorruisse. Civitatis regendæ vir
peritissimus, sapiens et prudens, utpote qui didicerat quid vitatu quidque petitu melius esset,
curavit diligentissime ne optimates vel plebem læderet audendo dicere vel accipere quod ferendum
non esset vel quod umbram libertatis obtunderet: hac de causa docuit Romanos se dominum dici
prorsus nolle, quippe quæ appellatio solum tyrannum deceret, atque civibus liberis ferenda non
esset.
Re vera, Orosius9 aliter rem interpretatus est: “Augustus – ait ille - Domini appellationem,
ut homo, declinavit”10: imperator, pæne Christianus factus, infirmitatem suam 'ut homo' confitetur
vero Patrono, Domino cælorum et terræ, modestiam et humilitatem dignam anima vere Christiana
expromens.
Orosius aliique scriptores theologiam quandam Augusteam fixerunt. Narrat adhuc

Orosius: “Anno ab Urbe condita DCCXXV (id est vicesimo nono a.Chr.n.) Octavianus, pace terra
marique parta, ante diem VIII Idus Ianuarias ingressus est Urbem triumphando, portam Iani
clausit et nomen Augustum sumpsit, illo ipso die, quo Ecclesia sollemniter Epiphaniam celebrat,
quod non fideles soli, sed etiam adversarii norunt11. Augustus, ut pacis conditor, dignus erat et
multo posterius, qui laudibus efferretur et ab omnibus bonæ voluntatis hominibus affatim
celebraretur.
Cicero, Platonem secutus, nos ad iustitiam natos esse contendit12. Lactantius C. Firmianus
mutavit sententiam et, ut Christianam institutionem redoleret, reddidit ... religionis et iustitiæ
causa hominem figuratum (esse). Cuius rei testis est M. Tullius in libris qui de legibus
inscribuntur...”13
In Suetonii vita legimus de claris et nitidis oculis imperatoris Octaviani Augusti, quibus ipse
Augustus inesse quiddam divini fulgoris existimari volebat. Narrat autem: “Tempore Octaviani,
senatores videntes eum tantæ pulchritudinis, quod nemo in oculos eius intueri posset...ei dicunt: ‘Te
adorare volumus, quia divinitas est in te’... His verbis motus Augustus Sibyllam Tiburtinam adit
consultum quæ, ieiunio trium dierum servato, vaticinatur regem per sæcula futurum e cælo
adventurum, ... Illico apertum est cælum et maximus splendor irruit super eum. Vidit in cælo
quandam pulcherrimam virginem stantem super altare, puerum tenentem in brachiis. Miratus est
nimis, et vocem dicentem audivit: ‘Hæc ara filii Dei est’. Quo audito, Augustus supplex veneratur
virginem cum filio sibi apparentem, et de eventu miraculoso senatui refert”.14
Fabula derivata est ex Plinii Maioris ‘Naturali historia’ et apta videtur ad animos
permovendos etiam hominum nostræ ætatis. Alibi idem Plinius narrat de prodigiis et de miris
eventibus factis, cum Augustus Cæsar in Urbem ingrederetur, ad ingens Cæsaris nomen
capessendum15. Phænomenon a scriptoribus Christianis ad maiorem Virginis et eius filii gloriam
est transformatum.
Etiam nos, ætate nostra, vera religione elevati, scandere possumus gradus ferentes ad
basilicam Aræ Cæli prope Capitolium, quæ eodem loco exstructa perhibetur in quo Augustus
visionem est contemplatus.
Augustus exstitit permansitque exemplar non solum successorum suorum sed etiam
imperatorum Medii Ævi; hinc factum est ut Eusebius eum multa laude extulerit.
Augustum pæne Christianum ex unius Philippi Melanchthonis Chronicis discere licet:

“Mirandi successus Augusti considerentur oportet in integris historiis, et opera Dei agnoscamus
constitutionem imperii in horribilibus confusionibus, ... (quas) omnes divinitus oppressit
Augustus.16” Et postea: “de Augusti temporibus... cogitantes, præsentiam Dei in imperiis
agnoscamus... Deus hunc iuvenem mirabiliter texit et adiuvit, et per eum restituit in imperio
pacem... Est igitur Augustus inter sapientes principes bonos et generi humano utiles
numerandus”.17
Quiddam simile de Tiberio dicere possumus. Ipse, teste Suetonio18, præfectis suadentibus ut
oneraret provincias tributo, rescripsisse fertur: “Boni pastoris est tondere pecus, non deglubere”.
Quod plane redolet evangelistæ Ioannis sententiam: “Ego sum pastor bonus: bonus pastor
animam suam dat pro ovibus suis.”
In ‘epistula ad Hebræos’ scriptum legimus pastorem magnum ovium a Deo pacis de mortuis
esse eductum19. Sententia legitur etiam apud Orosium20, qui et Pilatum (pro sua conscientia iam
Christianum!) facit referre Cæsari de passione et resurrectione Christi deque virtutibus et
miraculis ab eo patratis. Eius petitio, ut Christus inter deos acciperetur, a senatu est reiecta:
Tiberius dolens mortem comminatus est Christianorum accusatoribus. Ita factum est ut ipse, ex
mansuetissimo principe, sævissima bestia exarserit, eiusque imago, iam ab Agrippinæ sectatoribus
in peius picta, magis magisque depravaretur.
Pilatus quoque, qui ad condemnandum Iesum non invenerat validam causam21, insequenti
tempore beatus vel martyr est habitus, eiusque uxor in ecclesia Coptica ad hunc usque diem
religiose colitur. Hac de causa, Tiberius et Pilatus, quibusdam in fabulis, quasi crypto-Christiani
evaserunt.
Vespasianus eiusque filius Titus, utpote qui urbem Hierosolymam deleverint, a selectis
scriptoribus habiti sunt divinæ providentiæ instrumenta. Ipsi re vera iam ab Augustino22
suavissimi imperatores sunt appellati; Orosius eorum triumphum de Iudæa deductum pulchrum et
ignotum antea spectaculum enarravit23, cum Vespasianus ipse et Titus uno triumphali curru vecti,
victoriam reportassent gloriosissimam ab his, qui Patrem et Filium offendissent. Orosius, portam
Iani a Flaviis clausam laudando, iure meminerat Augusti, ostendendo eundem honorem impensum
esse ultioni passionis Domini, qui attributus fuisset nativitati ab Augusto.
Hæc quidem pressius delineavi. Sed apud Græcanicos scriptores, præsertim vero apud
Apologetas, pæne infinitos offendere possumus locos in quibus ethnici auctores eorumque
sententiæ afferuntur ad Evangelicam veritatem fulciendam.
1. Cfr Stephanus Borzsak, ‘Commentarii Academiæ Latinitati fovendæ XII’ (1988), p. 24.
2. Cfr Livius, ‘Historiæ’ VII, 6.
3. Cfr Lucas. 19, 41.
4. Cfr Dantes Alagherius, ‘Divina Comœdia, Inferno IV’, 123 “Cesar armato: con gli occhi grifagni”.
5. Cfr Vergilius, ‘Ecloga’ IV, 5
6. Ibi, 7.
7. Cfr Lucas, II, 1-8.
8. Tertullianus, ‘Apologeticum’ XXXIV, 1.
9. Vixit quinto post Christum natum saeculo, suisque in septem libris ‘Historiarum adversus paganos’ multa utilia nobis commendat.
Tenet ille, Hispanus sacerdos, divinam Providentiam omnia regere ac gubernare.
10. Cfr Orosius, ‘Historiarum adversus paganos’ VI, 22, 4.
11. Cfr Ibi, VII, passim.
12. Cfr Cicero, ‘De legibus’ I, 10, 28.
13. Cfr Lactantius. ‘De ira Dei’ XIV, 4.
14. Cfr Suetonius, ‘Vita Augusti’ 79, 2.
15. Plinius, ‘Naturalis historia’ VI 28, 98.
16. Melanchthonius, Corp. Ref. XII, 903.
17. Ibi, p. 908.
18. Suetonius, ‘Vita Tiberii’ 32, 2.
19. Cfr Heb. XIII, 20
20. Cfr Orosius, ‘Historiæ adversus paganos’ VII, 4, 5.
21. Cfr Jo XIX, 6.
22. Augustinus, ‘De civitate Dei’ V, 21.
23. Orosius, ‘Historiæ adversus paganos’ VII, 9, 8.
[ad indicem]
4816. ...
4817. ...
4818. ...
4819. ...
4820. Loci excerpti ex commentatione quam olim scripsit Valahfridus Stroh ut Ludos Latinos commendaret.
Edita est enim in commentarii Melissæ numero 5 (14.01.1985), p. 8; 11, hoc insignita titulo:
De Amore, musicæ magistro.
Quod bonum felix fortunatumque sit.

Precamur a dis immortalibus, sodales, ut his LVDIS LATINIS, quos agere incipimus, et adsint
propitio numine et faveant. Quem autem deum maxime invocandum putatis? (adclamant :
AMOREM!) Amorem scilicet, filium Veneris, qui horum LVDORVM patronus est. Amor enim, ut
audivistis et legistis, docet musicam; non solum sagittis suis homines lædit, sed est etiam
magister, est magister musicæ, magister eloquentiæ.
Hoc autem cognoscere licet vel e Polyphemi exemplo (nam nostis Polyphemum illum, quem
Homerus describit, Cyclopem, unico oculo toruiter spectantem): is certe erat quam maxime
barbarus, alienus a musicis rebus, vix humana præditus voce. Sed idem Polyphemus, cum ab
Amore vulneratus esset, cum adamavisset Galateam, formosissimam virginem, quid tum denique
factum est? Amore magistro plane commutatus est ferus ille ac barbarus, diserte declamavit,
cantavit ad citharam, et bella voce cantavit:
Huc ades, o Galatea …
O, Amor, deorum maxime, fac ut idem nobis quoque contingat, ut te magistro loqui et cantare
discamus, ut te magistro Latinas litteras colamus! Amor, fave LVDIS!
Cur autem Latine potissimum dicimus? Cur omnino vetus ille sermo Latinus colitur et discitur?
Vulgaris sane est ac trita quæstio, de qua viri sapientes multa docuerunt. Dicunt Latinum
sermonem utilissimum esse ad ingenia acuenda, Latino sermone accessum dicunt dari ad fontes
humanitatis, Latino sermone Europam defendi volunt contra barbariam. Hæc nos omnia bona et
vera esse concedimus, nec tamen has ob causas Ianus musicus et ego hos LVDOS LATINOS
ediximus. Non Europam ut servemus hodie in animo est — id postea agemus, sed ut eum sermonem
excolamus, qui omnes facile superat sonoritate linguæ, elegantia verborum, incredibili quadam
dulcedine. Hic nos sermo Latinus amore percussit ardenti; hic facit ut etiam atque Amorem deum
rogemus, his ludis ut adesse dignetur.
Invocate mecum deum: Amor, fave LVDIS. (Iterant omnes : AMOR FAVE LVDIS.)
Nec tamen deus hodie solus appellandus est, sed multi sunt etiam homines, quibus gratiæ sint
agendæ, quod benevolentia et (quod non levius est) sumptibus LVDOS adiuverunt. Ac primum dico
Dusanum Parisek, pantomimum Moravum, qui nobis non solum œcos dedit ac lectos hac in arce,
sed arte quoque sua LVDOS exornabit, adiutus a Dobra uxore optima. Deinde gratiæ debentur
Stephano Schultes, burgimagistro, qui, cum civitatem Elvacensem non sine auxilio Quinti Scheble
famuli gubernaret, hos ludos quoque tutela sua tutos esse voluit. Nec prætereundus est Otomarus
Dolderer, præses sodalitatis historicæ: is enim nobis et sacellum concessit in arce et hunc œcum
pulcherrimum, quem videtis. Magno autem auxilio erat nobis etiam nobile illud collegium Baden—
Virtembergense, cui nomen Latinum est “Humanitas hodierna”, nomen barbarum “Humanismus
heute”: id nobis pecuniæ non nihil suppeditavit (nam sine nummis interdum et Amor friget et
musica)
Saluto autem etiam eos oratores, histriones, poetas, qui his diebus nullo salario orationes
habebunt, carmina recitabunt, agent fabulas. Et saluto vos omnes, sodales, gratiasque ago vobis,
quod e cunctis patriæ partibus confluxistis ad LVDOS! Nec tantum ex Germania! Belgium misit
suum Gaium Licoppe; Vindobona dedit Gustavum Wallner; Helvetia quoque sodales misit,
promisit Italia (qui tamen vetiti sunt venire). Sed præcipue eum saluto, qui propter ætatem et
sapientiam LVDORVM tamquam Nestor est: Hildebertum Hommel Tubingensem senem
Latinissimum.
Latinitatis amor omnium ætatum homines consociat, omnium gentium. Hoc amore
magistro feliciter procedant LVDI LATINI!
Amor, fave LVDIS!
[ad indicem]
Locus depromptus ex Valahfridi Stroh (1939- ) commentatione cui index De insania volandi :
De insania volandi quid Latini scriptores senserint
De hominum uolatu, mi Nicolæ, si quis dicere aut scribere instituit, hæc fere iam diu, ut nosti,
decantare consueuit: "est, est infixum hominum animis et pæne ingenitum desiderium uolandi,
quod quasi una cum genere humano ortum credamus necesse est: semper enim homines
auibus, quæ in aere uolitant, inuiderunt, semper imitari eas ardentissimis uotis
concupiuerunt sic denique fieri posse rati, ut crassioribus et humanioribus infra se relictis ad
puriora et quasi diuina sese tamquam in ipsam libertatem uindicarent. illa autem cupiditas, illa
maxima spes uolandi (sic enim cantare pergunt), cum perdiu frustrata atque ad irritum
redacta sit, nunc tandem hisce sæculis expleri potest. nam ex quo tempore Mongolferius
Francogallus ille docuit posse hominem ope follium aere calido repletarum sese in auras tollere,
abhinc paulo plus ducentos annos uolare cœperunt homines, nunc autem - nimirum in tanto
artium progressu - ecce iam pæne similes sunt auibus! iam quæ diu spes uana fuerat, facta res est
uerissima. o sæculum, o litteræ, o aeroplana!"
[ad indicem]
Hisce verbis, quæ inter scholas de linguæ Latinæ pronuntiatione protulit, Valahfridus Stroh,
egregius Latinitatis præceptor, nos monet quonam pacto versus sint recitandi:
Maxime autem, si recte pronuntiare uolumus, efficere debemus ut accentus naturales

seruemus. Nam hoc loco in scholis nunc maxime peccatur, ubi „accentus metricus“ quidam siue
„ictus“ uersibus imponi solet, ut facilius pro uersibus agnoscantur. Sic enim loquuntur in
hexametris (Lucr. 1,1): Aéneadúm genetríx hominúm diuúmque uolúptas, ubi quattuor locis
accentus uim patitur, qui fuit Ænéadum génetrix hóminum ..., aut in illis iambis Quis hóc potést
uidére, quís potést patí aut in phalæceis (Catull. 2,1): Pásser déliciaé meáe puéllæ.
Hoc falsum esse multis argumentis comprobatur:
1. e similitudine aliarum linguarum, quarum in carminibus nusquam accentus mutantur;
2. e testimoniis grammaticorum Latinorum, qui nihil de accentibus mutandis in uersibus
præcipiunt;
3. e numeris in eloquentia prosa adhibitis, ubi certe non fuit “ictus”;
4. ex historia institutionis scholasticæ: Et medio æuo et ætate recentiore usque ad finem decimi
sexti sæculi uersus secundum accentus naturales legebantur; sæculo decimo septimo demum
“ictus” irrepsit diuulgarique cœpit.
[ad indicem]
Valahfridi Stroh Elegia hiemalis
ad Marcum de morte Marilisæ coniugis.

Ad finem properante anno Sol corripit horas
luce sua terris pæne malignus abest.
Omne quod ante fuit pulchrum, lepidum atque venustum,
nunc tegitur nebulis et decus omne perit.
Sed quid parva mihi sunt damna hiemalia cordi?
Ecce obiit fato iam MARILISA malo.
Qua quid erat lepidum magis? Ut Venus ipsa labellis
credatur lætis læta sedere suis.
Risus erat, Iocus innumerus, sed verba molesta
longe aberant animo, si qua fuere, bono.
Cunctis cara fuit, neque enim Bavaria mater,
sed speciosa illi terra Badensis erat.
Talem perpetua vita dignam esse putemus.
Frigida hiems, eheu!, optima quæque gelat.
[ad indicem]
4821. …
4822. ...
4823. ...
4824. ...
4825. ...
4826. ...
4827. ...
4828. ...
4829. ...
4830. Victorii Ciarrocchi, nati anno 1939, commentatio in periodico Melissa inscripto edita c.i. De Francisci
Petrarca vita et scriptis :
[ad indicem]
Die 2omo m. Iulii a. 1304º in Tusciæ urbe Arretio natus est Franciscus Petrarca, cui parentes
fuerunt Petrus sive Petraccus, Dantis Alagherii amicus Guelforumque factionis ‘Albæ’ sectator,
et Electa Canigiani. Annum agens octavum una cum patre Avennionem, in Galliæ urbem ubi
pontifices id temporis commorabantur, Franciscus se contulit ibique prima elementa didicit.
Anno 1320º Bononiam petivit ut iuris legumque studia, in quæ iubente patre incumbere
cœperat, tandem perficeret.
Petrarca Lauram primum aspexit in templo. Pinxit Maria Stillman
Die sexto m. Aprilis 1327º quadam in ecclesia Avennionensi feminam pulcherrimam vidit,
nomine Lauram, eandemque adeo perdite amare cœpit, quamvis ipsa Hugonis de Sade uxor
esset, ut compluribus in carminibus puro sermone Italico exaratis, quorum titulus verus est
“Rerum vulgarium fragmenta” (Italice “Canzoniere”), laudibus cumulaverit etiam postquam
anno 1348º Laura, pestilentiario morbo conflictata, periit. Anno 1341º veluti ‘poeta laureatus’,
quod ab ineunte sæculo quinto non iam acciderat, Petrarca in Capitolio consalutatus est. Qui
autem vir sero intellexit quam stulta essent et commenticia Nicolai Laurentii (It.:Cola di
Rienzo) incepta, quippe quæ e turbidis animi motibus plerumque orirentur. Nam istum
Nicolaum et Petrarca ipse quadam in epistula salutaverat ita : “Quid enim in tanta claritate tui
nominis, ad tam lætos et tam crebros rerum tuarum nuntios, convenientius diceretur? Cave,
obsecro, speciosissimam famæ tuæ frontem propriis manibus deformare” (Familiarium Epist.
L. VII, 7,1).
Arretinus scriptor multa itinera in Italia et peregre fecit, etiam spe allectus
aliquot codices inveniendi, quibus antiquorum scriptorum opera continerentur.
Nec immerito. Is enim anno 1345º quadam in bibliotheca Veronensi “Ciceronis ad
Atticum epistulas” invenit easque lætissimus transcripsit. Franciscum, qui pacis
Mediolanenses inter et Venetianos conciliandæ causa anno 1356º Pragam se contulerat, titulo
‘comitis palatini’ honestavit imperator Carolus IV. Provectiore autem cum esset ætate, vitam
Petrarca ab honoribus et pompis remotam in oppidulo c.n. “Arqua”, prope Patavium sito,
degere maluit, semper libris legendis et scribendis intentissimus. Usque ad annum
quadragesimum -ut ipse fassus est- rebus venereis haud mediocriter indulsit ; tamen sunt qui
eum minus dixisse putent, quam revera fecerit. Utut his de rebus (nam suas quisque scit), a
duabus feminis, quarum nomina sunt ignota, pater is factus est, nempe Ioannis, qui anno 1361º
mortem obiit, et Electæ. Die undevigesimo m. Iulii. a. 1374º e vita decessit Petrarca. In huius
Itali scriptoris et poetæ sepulcreto olim (utrum etiamnunc, nescio) inscriptio legebatur hæc :
Frigida Francisci lapis hic tegit ossa Petrarca

suscipe Virgo parens animam. Sate Virgine parce,
fessaque iam terris cæli requiescat in arce.
Accuratissimam de Francisco Petrarca ‘biographiam’ abhinc quadraginta circiter annos

scripsit vir quidam Americanus, nomine Ernestus Hatch Wilkins. Qui liber Italice iterum
translatus est (Feltrinelli, Milano, 2003). ‘Varia’ de Petrarca nuper etiam Henricus Fenzi
scripsit («Saggi petrarcheschi», Cadmo, Firenze, 2003).
Etsi apud Italos vir ille Arretinus maxime notus et laudatus sit propter ea 366 carmina
supra memorata, is tamen maiorem gloriam sibi comparaturum putavit ex operibus Latine
exaratis, quæ nec pauca sunt nec, saltem a Latinitatis cultoribus, spernenda neglegendave.
Quorum en index haud plenus:
1) «Secretum» sive rectius «De secreto conflictu curarum mearum», est opus tres in libros
dispertitum, quo dialogus continetur, qui Franciscum inter et Veritatem et Augustinum habitus
esse fingitur. Qui sanctus animum Francisci segnem improbat verbis asperioribus, sicut hisce :
“Cogita nunc ex quo mentem tuam pestis illa corripuit quam repente, totus in gemitum
versus, eo miseriarum pervenisti ut funesta cum voluptate lacrimis ac suspiriis pasceris; cum
tibi noctes insomnes et pernox in ore dilectæ [Lauræ] nomen” (ex libro tertio).
2) «De vita solitaria» est liber quo genus vivendi laudatur et commendatur a curis vanis
remotum, quia in recessu et silentio “habitant otium et libertas”. Nam vita solitaria “læte
præsentibus utitur, futura equanimiter exspectat, non pendet in crastinum, nihil in posterum
diem differt, quod hodie fieri possit aut debeat” (I, 18).
3) Gerardo, fratri natu minori, librum «De otio religioso» inscriptum dicavit Franciscus.
Quod otii genus ‘litterato otio’ est anteponendum. 4) Opus c.n. « De remediis utriusque
fortunæ» multos de variis rebus dialogos continet, qui inter Gaudium, Spem, Timorem,
Dolorem, Rationem habentur. Spes ex. gr. loquitur ita :
“Spero pacem requiemque animi” ; cui Ratio :
“Magna pars rerum humanarum umbra est ; magna pars mortalium vento pascitur et
insomniis gaudet” (I, 121).
5) Quisnam Franciscum, qui in carminibus ad Lauram celebrandam componendis bibisse
‘Castaliis pocula aquis plena’ videatur, ab 'Invectivis’ et verbis contumeliosis minime se
abstinuisse putaret? Atqui ille quattuor libros invectivarum “in medicum quendam” scripsit et
alias “contra quendam magni status hominem sed nullius scientia: aut virtutis” nec non “contra
eum qui maledixit Italia”. Depromptas hac ex invectiva en sententias quasdam : “Sed hic
barbarus, nostrarum rerum vituperationes suarum laudibus intermiscens, non irati tantum
sed furentis in morem, nullo ordine multa in nos, stomaci impos, evomuit”.
Nec minus acerbe in eos obtrectatores invectus est Petrarca, quorum verba sæpe venenata
ad iustam iram etiam candidissimum quemque movissent.
Istorum contumeliosas impudentesque sententias passim suis in operibus refellit
Franciscus, veluti quadam ex epistula «Ad Ioannem de Certaldo» scripta patet, cuius in
epistulæ fine leguntur hæc :
“Tandem vero, amice, aliquando, si placet, hos obtrectatores nostros latine loquentes aut
scribentes aliquid audiamus, et non semper in angulis inter mulierculas ac fullones vulgaria
eructare problemata... Scribant modo aliquid, quæso, ut et nobis uti si libeat, esse dentes
intellegant... Sibilant semper ac latitant ‘et in hoc se doctos arbitrantur si aliis detrahant’, ut
cum illo finiam qui talia multa passus est Hieronymo” (Senilium rerum L. II, I).
6) «Rerum memorandarum libri» sunt opus historicum, quo Petrarca quædam “exempla
Romana, externa, moderna” recolere voluit. Robertum Angioinum (1278-1343),
Neapolitanorum regem eundemque litterarum cultorem laudavit Franciscus hunc in modum :
“At ego - inquit rex - iuro dulciores et multo cariores mihi litteras esse quam regnum ; et si
alterutro carendum sit, æquanimius me diademate quam litteris cariturum”. Cui Franciscus:
“O vox vere philosophica et omnium studiosorum hominum veneratione dignissima, quantum
mihi placuisti!” (I, 37)
7) Quamvis in poemate «Africa» inscripto, quod novem in libros est dispertitum, multa
parum bene composita sint, in ipso tamen non desunt nonnulli versus lectu digni; mirum in
modum ex. gr. narratur Sophonibæ obitus, pulcherrimæ Syphacis regis uxoris, quæ, marito a
Romanis capto, Masinissæ nupserat, a quo postea, ne ipsa in Romanorum dicionem
redigeretur, haud invita venenum a servo quodam porrectum hausit:
“Suscipio mandata libens, nec dona recuso

regia, si maius nihil est, quod mittere dulcis
posset amans : certe melius moriebar, in ipso
funere ni demens nupsissem ; numina testor
conscia, non aliquid quoniam de coniuge caro
sit nisi dulce mihi ; sed sidera promptius alta,
terrenis ut eram vinclis exuta, petebam.
Hoc refer extremum, et mortis mihi testis adesto”
(L.V, 728-734).
8) Multas præterea epistulas Petrarca scripsit, quæ «Familiares» plerumque inscribuntur

(in 24 libros dispertitæ) et «Seniles» (in 17 libros dispertitæ), nec non alias q.t. «Variæ» et
«Sine nomine». His omnibus ex epistulis non modo quæ rerum Italicarum id temporis
condiciones, verum etiam penitiora Francisci ipsius cogitata intellegi possunt, præsertim cum
ille sine ambagibus laudare aut improbare soleret atque a dissimulationibus omnino esset
alienus. Exempla : «Ad cenam exspectatus venies, memorque non hic Cuppedinarum Forum
esse. Cetera duriora; inelaboratum ac rigidum panem, fortuitum leporem, aut peregrinam
gruem; idque perraro; et callum fortassis apri rancidioris invenies. Quid multa? Neque
locorum nec victus asperitas ignota est tibi. Itaque non pedibus tantum, sed, ut facete Plautinus
parasitus ait, calceatis dentibus ut venias admoneo» (Fam., II, 11).
Ad Ioannem Boccaccio (de Certaldo), amicum sibi carissimum, olim Franciscus scripsit
hæc: “Quemcumque me feceris -nihil enim est quod non possit docti disertique viri stilus- mihi
tamen enitendum est, si sum nihil ut sim aliquid, si sim aliquid ut sim plusculum, et si essem
magnus -quod utique non sum- ut qua datum esset fierem maior ac maximus. An non mihi
liceret Maximini illius immanis et barbari verbum usurpare? Cui cum suaderetur ut iam satis
magnus nimio parceret labori, ‘Ego vero’ inquit, ‘quo maior fuero eo plus laborabo’. Dignum
verbum quod non a barbaro diceretur!” (Sen., XVII, 2)
Eos Latinitatis cultores, qui omnia opera Latine scripta perpendere ac rimari ‘oculis
Ciceronianis’, ut quidam aiunt, soleant, quam sæpe Petrarca a regulis ‘aurei sermonis Latini’
propriis desciverit certe non fugit. Ille enim A) sæpe modo indicativo usus est, ubi coniunctivus
adhibendus erat ; B) promiscue usurpavit pronomina, quæ sunt ‘ipse, hic, sui, sibi, se’ ; C)
adverbia ‘plus, magis, potius’ indistincte haud raro scripsit ; D) ‘temporis consecutionem’, quæ
dicitur, interdum non observavit. Hæ aliæque eiusmodi improprietates, quas venaticus quisque
indagator naso suspendat adunco, nihil tamen pulchro scribendi generi, quod ille adhibuit,
adimere valent, propterea quod “nihil in Francisci Petrarca Latinitate est molesti, nihil putidi,
nihil non naturalis”, ut adfirmavit Hugo Henricus Paoli (1884-1963), eximius linguæ Latinæ
cultor idemque criticus minime benevolus. Petrarca igitur non modo inter illius sæculi
scriptores eminuit, verum etiam omnium fere virorum doctorum fuit antesignanus, quorum
studio atque amore erga Latinitatem factum est ut sermo Latinus nova floresceret iuventute :
eos dico scriptores innumeros, qui ab ineunte sæculo quinto decimo usque ad totum pæne
duodevigesimum Latinitatem multis in Europæ regionibus modo vivo et quam latius propagato
coluerunt. Quibus quidem viris, qui multum ac multa a Francisco Petrarca sumpserunt, sicut
ille ab omnibus fere antiquis scriptoribus facere consuerat, haud minus quam Romanis ipsis
forsan illud tribuendum est meritum, quod etiamnunc sermo Latinus nondum exstinctus esse
videatur.
[ad indicem]
4831. …
4832. …
4833. ...
4834. ...
4835. Maximi Scorsone carmen de itinere ad Martem planetam, cuius inscriptio est Pyroeis Orbem
Terrarum Alium expromens. Prælusio lyrica:
[ad indicem]
Telluris herbis arua uirentibus

pergrata cuique sint animalium,
natalibus uescatur auris
omne pecus, quibus usque gaudet.
Horum tamen si dissita finium

quandoque nobis limina transgredi
donabit, et proris Minerua
stelliferum Oceanum secare,
spernenda numnam, pro superum genus!
sursum tuentes cærula ducimus
celso supinis subter axem
posthabito foueis Olympo?
Non Musa, docti si qua senis fides,

humana cælo semina Cecropis
demissa uane prædicauit
moxque suum genitura mundum,
ut nostra uili progenies humo
surgens apertum rursus in æthera
prodit, referre exinde nati
clara homines caput inter astra,
quo longiores tum patriis ei
demum penates ipse paret polus
cæleste summis cum colendum
iure solum tribuatur æuis.
Sunt namque terræ sideribus suæ

uasto meantes uertice – creditis,
ah sæcla! tandem –, nec per æthram
orbe carent uaga signa multo,
quorum sua pro ponderibus face
libratur ardens quisquis, et hinc procul
immanibus summotus antris,
nocteque suspicitur profunda –
quisnam at fauilla plurima tam breui
condi negabit regna, prioribus
nos ut lucernis imminentes
tacta – nefas! – docuit Diana?
Et nunc bicorni dicere laureas

de luce lectas tinnula mittite,
cum maius ausis, plectra, quiddam
denique sit mihi concinendum,
neu iam tropæo sera superbius
hoc glorientur uiscera, lucida
sublimibus quod tunc in ora
terrigenis posuisse nautam,
ultraque Phœbes circuitum, chaos
stringente nigrum fulgure, quo rubet
scintilla cognatos per ignes,
quin, oculos, age, dirigamus,
extrusa magno qua simul abdito
seseque terris proxima detegunt
ferruginans et concoloris
rura sui Pyroentos astrum.
Illic – supernis obruta noctibus

dum picta detur lumine pandere
spectamina, in quantum nitentes
fas homini caueas adirest –
illic et, inquam, sunt iuga et æquora,
sedes peremptæ bustaque Tethyos,
necnon locorum tesca, currum
quæque Hyperionium fatigent.
Sic alter Atlas, Syrtides et nouæ
priscisque par, sed nomine, Bosporos
lustrantur, ac limoque duplex
functus item fluuiisque Nilus.
En, seu diei lampade tingitur,

utroque noctis siue satellite
præcincta candescit coruscæ,
scæna suis reparanda ludis.
Imbuta non his helleboro modis
Pimpleis umquam cantat, inania
nec somniorum, quippe ueri
rite lyra memorante quidquid:
nam Dædaleas terricolum uetus
pennas coercens quod scelus et uias
altis adhuc diuomque frigus
obstiterat foribus, recessit,
cum iam premendum classibus aera
scindi iuberet Iuppiter igneis
extraneos terrarum ut agros
Marte suo peterent coloni,
absente cymbis remige præuiis,
sacroque pubes uere rudes uirum
tractus frequentaret plagasque
non populo prius irrogatas.
O ergo salue, quod rutilo micas

ardore signum, lux habitabilis,
haud et minor natu sororis
forte tuæ Pyroen gemelle!
Stilbontis astris horridius, procul

Titana quando cernis, et Hesperi,
Phaenonta præcellis magisque
sole tepens Phaethonta sidus.
Te non Enyo, pace feri bona

Mauortis, istam rore rigans humum
turpauit et funestiore
sanguineos Pyroenta campos;
tu non tyrannos scilicet in sinu
diros, suorum si quid amor, pater
Gradiue, fouisti, uel orbem
sæua tuum redigens in arma.
Sic incruentis, nec sine numine,

uires harenis palma pias manet
qua conseratur fulua cliuos
nescio quis bibulos Idume –
Sic ultimam, dum fata modo sinant,

non esse Thylen discet, et alueos
certis uadorum fabulosos
nominibus sapiens uocare,
donec Maleas atque Noachida
Xanthosque et imos Thaumasios satis
mortalibus ditabit ultro
Deucalion nouus, Ophirasque.
Felix rubellum primitus omnium
calcauerit qui præpete puluerem
uestigio! Fortes sequemur
uos merito uelut amptruantes,
reddenda si dis aera quidem, suis
delapsa – fama est – sideribus, duces,
quorum reposcenti uolucres
turba feret clipeos Quirino.
Spebus iuuari, uotaque – posteri

præsaga sæcli mens prout augurat –
implere contingat roganti
pro lare idem penetrale cælum:
at, Martialem nostra quoad, uiri,
stellam tenebit castraque ibi manus
metabitur, uates futura
Romuleis fidibus canemus.
[ad indicem]
4836. ...
4837. ...
4838. ...
4839. ...
4840. Annæ Elisæ Radke (1940- ) poema stropha Alcaica compositum cui index: Omnia vincit Amor.
[ad indicem]
Victoriarum tu immemor omnium,
crudelis, in me mittis, Amor novam et
notam sagittam amariorem
ignibus immodici doloris.
Multis catenis, compedibus tuis

vincta in profundo carcere langueo,
obliviose, cur eandem
semper, Amor, sequeris rapinam?
An numen anceps frontis amabilis

risu iososo tristitiam meam
vincit, labrorum oblita laudo
carminibus tenerum tyrannum.
Hōc alterō poēmatiō Anna Elisa puerōs docet Latīna digitōrum nōmina:
Lyram pulso pollice,

gusto cibos indice,
medius est maximus,
medioque proximus
medicus pænultimus,
ecce nanus minimus !
[ad indicem]
Hōc tertiō poēmatiō poētria dētestātur pestem sīve luem quā hīsce temporibus tōtus terrarum orbis affligitur:
Valedictio pandemiæ.
Solis iubar nituit

(o felicem mundum!)
Nobis cælum nigruit:
Malum moribundum,
vīrus se insinuit,
corpus cui est rotundum.
Quisnam id non timuit:
“Tibi est obeundum”?
Hoc æstatis tempore

cerasi rubescunt,
lætus pastor pecore,
nam greges increscunt.
turtur et cum turture
dulciter gemescunt.
Nunc vale, pandemia,

otio delectamus!
Quid nobis distantia?
Larvas non curamus!
Quid et docta gremia?
Musas audiamus!
[ad indicem]
4841. …
4842. …
4843. …
4844. …
4845. …
4846. ...
4847. ...
4848. ...
4849. ...
4850. Andreas Fritsch (natus anno 1941º) hanc commentationem in periodico Voce Latina [fasc. 43 (tom. 12, a.
1976), pp. 37–41] scripsit de rationibus latine computandi quantitatesque ad calculos revocandi:
[ad indicem]
Andreas Fritsch
Locutiones quibus additio significari potest:
a) Enumera numeros ab uno usque ed decem!

b) Unum, duo, tria, quattuor ... decem : 1, 2, 3, 4 ... 10
c) Adde unum ad duo! : 1+2 = 3
d) Quid fit?
e) Unum et duo sunt tria.
f) Unum et unum duo : 1+1=2
Duo et duo quattuor : 2+2=4
g) Undeoctoginta et viginti unum sunt centum : 79+21 = 100
h) Decem et quinque fiunt quindecim : 10+5 = 15
Annotationes:
ad a) Cf. G. Pavcker / C. Eichenseer: Latinitas viva. Düsseldorf (Dusseldorpii) 1974, p. 34.

ad b) Cf. K. Wilsing: Die Praxis des lateinunterrichts, Teil I. Stuttgart (Stutgardiæ) 1964,
ed. II., p.56: "Wer lateinisch zählt, muB unum, duo, tris sagen."
ad c) Cf. 1) RE (=Paulys Reslencyclopädie), s.v. "Arithmetica", p. 1110 seq. - 2) CIC. in
Verr. II/3, 116: “Adde totius summæ ... tres quinquagesimas” - 3) OVID. fast, IV 701
seq.: “filius huius erat primo lascivus in ævo / addideratque annos ad duo lustra duos.”
ad d) cf. 1) Cic. in Verr. II/3, 116: “fit tritici mod. ...” (= modium triginta duo milia et
quadringenti). - 2) Horat. art. poet. 329: “quid fit?” - 3) GEORGES: Kl. deutsch-lat,
Handwörter-buch, s.v. “machen”: “in der Arithmetik: facere (z.B, denarium decem milia).-
efficere (ausmachen).- esse. fieri (betragen).”
ad e) cf, Cic. in Verr. II/3, 116: “hæc sunt ...”; “sunt hæc iam ...”
ad f) Augustin, Conf. I 13, 22 (in fine): “Iam vero 'unum et unum duo, duo et duo
guattuor' odiosa cantio mihi erat”.
ad g) Hoc exemplum haustum est e libro scholastico ab K. Lanig conscripto, cui titulus est
“Lectiones Latinæ II, Übungsbuch für die 6. Klasse (Quinta)”; Bamberg/München
(Gravionsrii/Monachii) 1970, ed. V., p. 10.
ad h) Hoc exemplum depromptum est e libro ab J.M. Mir conscripto, qui inscribitur “Nova
verba Latina”; Barcelona (Barcinone) 1970, p. 52 (cap., III: “Ludus litterarius - Schola”).
[ad indicem]
Locutiones quibus deductio significari potest:
i) Duobus de octo deductis sex reliqui fiunt. 8-2=6

j) Quattuor de viginti deductis sedecim reliqui fiunt. 20-4=6
k) Deduc unum de undecim! 11-1=10
l) Quæ reliqui summa fit?
m) Decem reliqui fiunt.
n) Decem reliqua sunt.
o) Si de quinque unum remotum est, quid superat? 5-1=4
p) Superant quattuor.
Annotationes:
ad i) Hoc exemplum haustum est ex Georges: Kl. deutsch-lat. Hanwörter-buch, s.v.

“weniger". – Cf. Cic. in Verr. II/3, 116: “deductis tritici mod. CCXVI (=modium ducentis sedecim
milibus) ... reliqua sunt mod. CCCXXIIII (=modium trecenta viginti quattuor milia)”.
ad j) Hoc exemplum depromptum est ex Menge-Güthling, Teil, deutsch-lat. Hand-u.
Schulwörterbuch, s.v. "wenig", 3.
ad k) Cf. Augustinum, serm. 109, 4 (Migne, 1841, Vol. V, 1 p. 638): Valde errant homines,
quando dicunt: Puer iste adhuc minus sapit, accedunt illi anni, et prudens erit. Attende
quid dicas. Accedunt, dixisti: ego ostendo quia decedunt, cum tu dicis, accedunt. Et audi
quam facile id probo. Putemus nos scisse annos ipsius ex quo natus est: verbi gratia, ut
bene illi optemus, octoginta annos victurus est, perventurus est ad senectutem. Scribe
octoginta annos. Vixit unum annum: quot habes in summa? quot tenebas? Octoginta.
Deduc unum, Vixit decem: septuaginta restiterunt. Vixit viginti: Sexaginta restiterunt.
Certe accedebant: quid est hoc? Veniunt ut abeant anni nostri: veniunt, inquam, ut eant. Non
enim veniunt, ut stent nobiscum, sed cum transeunt per nos, terunt nos, et minus minusque
valere nos faciunt. Talis est via, in qua venimus.”
ad k) Cf. Cic., De officiis, I, 18 (59): “Hæc igitur et talia circumspicienda sunt in omni officio et
consuetudo exercitatioque capienda, ut boni ratiocinatores officiorum esse possimus et
addendo deducendoque videre, quæ reliqui summa fiat, ex quo quantum cuique debeatur
intellegas.”
ad m) Cf. annot. ad i) Georges et j) Menge-Güthling.
ad n) Cf. annot. ad i) Cic. in Verr. II/3, 116.
ad o) Cf. Re., s.v. “Arithmetica”, p. 1111; Horat. art. poet. 325-330:
Romani pueri longis rationibus assem,

discunt in centum partes diducere. Dicat
filius Albini, si de quincunce remotast
uncia, quid superat? Poteras dixisse: ‘triens’. Eu,
rem poteris servare tuam. Reddit uncia, quid fit?
‘semis’. ...
[ad indicem]
Locutiones quibus multiplicatio significari potest:
p) Quot sunt bis bina? / Bis bina quot sunt? 2x2=4

q) Bis duo sunt quattuor.
Bis tria sunt sex. 2x3=6
Ter duo sunt sex. 3x2=6
Ter tria sunt novem. 3x3=9
r) Ter terna ducere. 3x3
s) Ter multiplicata quinquaginta
fiunt centum quinquaginta 3 x 50 = 150
t) Septuaginta quinque bis ducta
faciunt 75 x 2 = 150
u) Si octies decies (=duodevicies) tredecim
ducas, efficies ducenta triginta quattuor. 18 x 13 = 234
Annotationes:
ad p) Cf. Re, s.v. “Arithmetica”, p. 1111; cf. Cic. de nat. deor. II 49 : “quæ si bis bina quot essent
didicisset, Epicurus certe non diceret”.
ad q) Re, loc. cit.: “in der einzelnen Ausrechnung kann es ebensowohl auch bis duo, tria
usw., ter duo, tria usw. heissen.”
ad r) Gellius I 20, 5: “In numeris etiam similiter κύβος dicitur, cum omne latus eiusdem
æquabiliter in sese solvitur, sicuti fit, cum ter terna ducuntur atque ipse numerus
terplicatur."
ad s) Augustinus, serm. 252, 8 “Centum quinquaginta tres pisces quid significent...In isto enim
numero, id est, in quinquaginta mysterium: quia ter multiplicati (sc. pisces, A.F.)
quinquaginta, fiunt centum quinquaginta." (Cf. infra annot. ad w, x, y!)
ad t) Augustinus, ibid.: “quoniam septuaginta quinque bis ducti (sc. pisces) faciunt centum
quinquaginta.”
ad u) Cf. Boeth. instit. mus. II 29 (ed. Friedlein, Lipsiæ: Teubner 1867): “Si enim octies decies
-XIII- ducas, efficies -CCXXXIIII-”. Aliæ locutiones ibid.: “ex -CCXLIII- quidem octies
multiplicatis fit numerus M.DCCCCXLIIII.”- “-CCLVI per octonarium crescant; fient igitur
II.XLVIII.”; instit. mus. II, 28: “Fiant igitur ter LXIIII- id est CXCII horum tertia (sc. pars,
A.F.) LXIIII eisdem addita CCLVI reddet.” – Fiant igitur ter LXXII, id est, CCXVI; rursus ter
LXXXI, qui sunt CCXLIII.”
Cf. etiam Boeth. inst. arithm. I 10: Bis enim VIII sunt XVI” “bis I, id est, II” et al. loc.
[ad indicem]
Locutiones quibus divisio significari potest:
v) Assem in centum partes diducere

w) Centum quinquaginta in tria divide! 150 : 3 = 50
x) Huius numeri pars tertia quinquaginta sunt.
y) Numerum in tres partes dividere
z) In duo æqualia dividere, ut 10 : 2 = 5
denarius dividitur in quinos
ad v) Cf. Horat., art. poet. 326 (supra, annot. ad o).

ad w) Augustinus, serm. 252, 8 (cf. annot. ad s). “Ergo centum quinquaginta tres pisces, quid
sibi volunt, sine dubio conquirendum est. Quid sibi volunt quinquaginta? In isto enim numero,
id est, in quinquaginta, mysterium est quia ter multiplicati (sc. pisces, A.F.) quinquaginta,
fiunt centum quinquaginta. Nam ideo videtur additus ternarius numerus, ut admoneatur ex
qua multiplicatione facti sint centum quinquaginta tres: ac si diceretur, centum quinquaginta
in tria divide. Nam si diceretur, centum quinquaginta duo, ex illo numero qui supercrevit
admoniti, divideremus in septuaginta quinque: quoniam septuaginta quinque bis ducti, faciunt
centum quinquaginta. Divisionem quippe binariam binarius numerus additus indicaret. Si
diceretur centum quinquaginta sex, in vicenos quinos partiri debuimus, ut fierent eorum sex
partes. ad y) Nunc autem, quia dictum est centum quinquaginta tres, in tres partes debemus
dividere totum illum numerum, id est, centum quinquaginta. ”
ad x) Huius ergo numeri pars tertia, quinquaginta sunt. Itaque nostra tota consideratio in
quinquagenario numero figenda est.
Caput IX. -9. Quinquaginta dies, et Alleluia post Pascha antiquæ traditionis. Numquid forte ipsi
sunt quinquaginta isti dies, quos nunc celebramus?” (Migne 1841, Vol V,1, p.1176)
ad z) Boethius docet (instit. arithm. I, 3): “Et primum quid sit numerus definiendum est.
Numerus est unitatum collectio, vel quantitatis acervus ex unitatibus profusus. Huius igitur
prima divisio est in inparem atque parem. Et par quidem est, qui potest in duo dividi, uno
medio non intercedente, inpar vero, quem nullus in æqualia dividit eo, quod in medio
prædictus unus intercedat. Et hæc quidem huiusmodi definitio vulgaris et nota est.” (Inst.
arithm.) ...
[ad indicem]
Appendix :
Quæ latine docentibus discentibusve ad nomina numeralia exercenda præbet alia exempla
præbet alia exempla similiter ficta, sed quam facillima atque brevissima:
(1) Additio
Centum et centum sunt/fiunt ducenta. 100+100=200

Duodeviginti et tria sunt/fiunt viginti unum. 18+3=21
Quot sunt undecim et duo? - Sunt/fiunt tredecim. 11+2=13
(Quam brevissime contractum:)
Duodecim et duodeviginti? - Triginta! 12+18=30
(2) Deductio
Deduc/deducite/deduco/deducam/deduxi quattuor de decem. 10-4=6

Quot reliqua sunt/erunt? - Sex reliqua sunt.
De viginti deducamus septendecim! 20-17=3
Quot reliqua erunt/sunt? / Quid fiet/fit?
Tria reliqua erunt/sunt. / Tria reliqua fient/fiunt.
Quattuor de viginti, quid fit? 20-4=16
Fit/fiunt sedecim.
(Quam brevissime) :
Quinque de decem? - Quinque! 10-5=5
(3) Multiplicatio
Quater quindecim sunt/fiunt sexaginta : 15x4=60

Quinquies quinque sunt/fiunt viginti quinque : 5x5=25
Vicies centum sunt/fiunt duo milia : 100x20=2000
Quot sunt sexies sex? 6x6=36
Sexies sex sunt/fiunt/faciunt triginta sex.
Hæc sunt triginta sex.
(brevissime) :
Ter triginta? Nonaginta 30x3=90
(4) Divisio
Divide decem in quinque (partes)! - Quid fit? 10:5=2

Fit/fiunt/sunt duo.
Dividite centum in duo æqualia! - Quid fit? 100:2=50

...quinquaginta
Si numerum viginti in quinque partes dividis, quid fit? 20:5=4

(Fit/fiunt/sunt) quattuor.
(Brevissime:) Nonaginta in tria? - Triginta! 90:3=30
[ad indicem]
4851. …
4852. …
4853. …
4854. ...
4855. ...
4856. ...
4857. ...
4858. ...
4859. ...
4860. Loci excerpti ex eleganti ac lepido Ioannis Caroli Rossi (1944- ) colloquio cuius titulus Gaddus, de
sæculi fastidio :
[ad indicem]
Mediolani in hortis Montanellianis de monumentis latinitatis in Caroli Æmilii Gaddi scriptis

sermocinantur Iovianus et Rutilius architecti.
Iovianus - Sæpenumero, Rutili, obici audio architectis quod omnia tractent perfunctorie, nihil
penitus addiscant, multa garriant, quæ forte in eorum buccam venerint: neque eos esse homines
unius libri, ut sapientem decet, qui singulæ rei intentus, non hac illac licenter pervagatur; sed
plurium lectione librorum obiter delectari, ita ut nescias unde illorum scientia fluxerit, siqua ex
tanta rerum congerie superest.
Rutilius - At hæc Vitruvius ipse præceperat: et litteras architectum scire oportere, et graphidos
scientiam, et geometriam; tum opticen, arithmeticen, historiasque; deinde philosophiam, musicen,
medicinam, astrologiam ...
Iovianus - Concedo sane ita præcepisse structorum patronum; neque ideo immerito nos
architecti pantologi a quibusdam appellamur; sed sive virtus ea est sive vitium, multifaria atque
confusanea doctrina, quæ nobis obicitur, profecto tibi quoque, Rutili, referri potest, qui per
intervalla insaniæ ædificatoriæ in Gaddum tuum studiosissime incumbis. Quamquam probe novi
non eum abs te obiter leviterque sed sollerter atque constanter adamari. Quum vero detur nobis
otia una terendi, hic sedentibus in cæspite, ut assuevere veteres philosophi, de Carolo Æmilio
Gadda disputare tecum velim. Amœnus est enim locus amicorumque sermonibus aptus, umbra
platanorum arcet æstus meridiei, auriculæ cantibus avium atque interfluentis euripi murmure
mulcentur. Præterea, si licet parvulis conferre magnos, his ipsis in hortis Alexander Manzoni, anno
ætatis suæ LXXXIII, occasionem ab avibus nactus, quas in cavea inclusas adspexerat, carmen
latinum composuit.
Rutilius - Memini distichi a quo incipit carmen:
Fortunatæ anates, quibus æther ridet apertus

Liberaque in lato margine stagna patent !
Volucres enim visæ ei sunt quasi anatibus invidere, quod liberæ natarent in stagno .
Iovianus - Neque vero Manzonius tantum, sed alii etiam poetæ, quorum fama Italorum litteræ
illustrantur, hoc in viridario errare solebant; nam, ut est memoriæ proditum, Josephus Parini
tiliis, quibus hortorum xysti sunt adhuc utrimque consiti, valde delectabatur, et Hugo Foscolo diu
in cæspite cogitabundus sedebat, ut patriæ leniret desiderium.
Rutilius - Tantorum virorum Manibus hic nobis afflantibus, licebit ideo lumen nostri sæculi
memorare.
Iovianus – Euge! Scis enim quantopere Gaddus ille tuus sit mihi quoque in deliciis. Age igitur, o
diserte artifex, de moneta tua aliquid Gaddianum nobis excude; quamquam metuo ne modus sit
materiæ imponendus, quæ latissime ne dicam infinite patet. …
Locus excerptus ex alio Caroli Rossi dialogo cui index: Meridiatio.
Hylæictonos & Philecous

P. –Salve multum, Hylæictone, ut vales?
H. – Recte valeo, Philecoe, immo basilice! Nuperrime enim sum recreatus somno.
P. – Haccine hora? At mox cenandi tempus adveniet.
H. – Nihil suavius meridiatione.
P. – O virum delicatum! Anne hispanissas?
H. – Non modo apud Hispanos, o bone, sed apud Romanos quoque consuetudo invaluit paulisper
post prandium requiescere ac vel in lectulo, vel in arcisellio, somno beate conivere.
P. – Novi Hispanos indulgere somniculo meridiano, quem appellant siesta, sextam videlicet horam
repetentes, qua dies in duas partes antiquitus dirimebatur; sed de Romanis, qui nunc sunt, nihil
acceperam. Quomodo autem istam consuetudinem appellatis in Urbe?
H. – Meridiationem pennichella vocitamus, cuius vocabuli etymon iucundum est memoratu:
coniungitur enim cum verbo vernaculo pennicare, hoc est pendere. Nonne enim caput dormitantis
in arcisellio nutare et quasi pendere e collo videtur? Equidem fateor me, ut moris est apud cives
meos, sæpiuscule concedere in cubiculum post prandium, ubi nonnullas paginas versare soleo,
donec membra resolvantur somno.
P. – Iccirco dixi te delicatum. …
[ad indicem]
4861. …
4862. …
4863. ...
4864. ...
4865. ...
4866. ...
4867. ...
4868. ...
4869. ...
4870. Præfatio operis ab Ioanne Mamone scripti Latinarum litterarum historiæ inscripti:
[ad indicem]
M. Tullius Cicero in ipso Tusculanarum Disputationum initio (L.I, cap.I) postquam

Romanorum maiores Græcis ceteris in rebus præstitisse præclaris illis verbis professus est
(nam “meum”-inquit-“semper iudicium fuit omnia nostros aut invenisse per se sapientius quam
Græcos aut accepta ab illis fecisse meliora”), hanc sententiam aperit:
“Doctrina Græcia nos et omni litterarum genere superabat: in quo erat facile vincere non
repugnantes. Nam, cum apud Græcos antiquissimum e doctis genus sit poetarum, siquidem
Homerus fuit et Hesiodus ante Romam conditam, Archilochus regnante Romulo, serius
poeticam nos accepimus. Annis fere DX post Romam conditam Livius fabulam dedit C. Claudio,
Cæci filio, M. Tuditano consulibus, anno ante natum Ennium” (sc. anno CCXL a. Ch. n. vel
DXIV ab U. c.).
Quod igitur omnes fere nostræ ætatis grammatici aiunt, Romanorum litteras a Livi
Andronici fabula initium ac quasi ortum duxisse, id Cicero primus fortasse invenit.
Neque tamen Latinas litteras ante illam Livi fabulam omnino defuisse dixeris; multa enim
et apud antiquos vel poetas vel scriptores et in sepulcris et in aliis monumentis inveniuntur, ex
quibus illud arguere licet, etiam superiore ætate nonnulla fuisse vel rudia litterarum genera, in
quibus vel oratio soluta vel inconditus aliquis versus adhiberetur.
Hanc igitur ætatem nemo profecto, qui quidem Latinarum litterarum historiam vel paucis
texere studeat, præterire potest. Quam, si ceteris addas, quinque temporum spatia efficias, quæ
omnes fere, qui in hoc genere versantur, ita dividunt atque distribuunt.
Nam primam ætatem e primis litterarum monumentis ad annum CCXL a. Ch. n. deducunt,
quo Livius Andronicus, quem supra memoravimus, primus fabulam, ut ait T. Livius,
argumento seruit; secundam, quam ab obsoleta vetustate appellant, anno LXXX a. Ch. n. finiri
docent, quo Cicero Sex. Roscium Amerinum tanta dicendi arte defendit, ut novum quendam
litterarum splendorem incohasse videatur; tertiam auream illam ponunt ab anno LXXX, quem
supra dixi, ad annum XIV p. Ch. n., quo Octavianus Augustus vita decessit, eamque in duo
temporis spatia dividunt, quorum alterum a Cicerone vel a Iulio Cæsare appellant, alterum ab
Augusto; quartam vero, cum hac superiore comparatione facta, argenteam vocare solent, cui
postremum annum CXVII assignant, quo imperator Hadrianus obiit; quintam denique, quam
corruptam multi temere appellaverunt, usque ad annum CDLXXVI p.Ch.n. extendunt ac
proferunt, quo anno Romanum imperium, in partibus quidem ad occidentem solem
spectantibus, occidit atque interiit.
Num et quatenus Romani in bonis litteris colendis sui dici possint.
Antequam vero de his ætatibus quas supra memoravi singillatim agam, quæstionem
quamdam mihi tangere videtur, iam diu quidem inter homines doctos ortam, nostris tamen
diebus mirum in modum auctam et a quibusdam acerrime pertractatam: utrum Romani in
litterarum generibus sui dici possint an, Græcos vestigiis secuti, nihil aut non multum ipsi e se
protulerint totique ab illis pependerint.
Fuerunt enim, apud Germanos præsertim recentioris ætatis, qui Romanos in litteris alienos
fuisse scriptitarent, eorumque opera —incredibile dictu— tamquam Græcorum opera, Latine
vero scripta, iudicarent. Hos quidem a rerum veritate longe deerrasse quis non videt?
Ceterum tantam horum temeritatem haud immerito indignati, nonnulli e nostris viri docti
exsiluerunt, qui ipso pugnandi ardore impulsi ac longius provecti, illud contendere non
dubitarent, Romanos omnino suos in litterarum genere se præstitisse.
Quæ sententia et ipsa nonnihil a veritate abest. Nam, ut in plerisque huiusmodi
quæstionibus fieri solet, rectum bonumque in medio stat.
Litterarum enim genera fere omnia Romani a Græcis hauserunt Græcosque scriptores
tamquam exemplaria sibi sumpserunt, non ita tamen, ut interpretes tantum viderentur aut
nonnisi ea quæ apud illos invenissent, mutatis tantum verbis, significarent, sed ut nova
cogitata ac sententias vere suas in usitata illa genera, tamquam recentia vina uvasque suis
ipsorum prelis pressas, in aliena vasa infunderent atque immitterent. Neque vero aliter fieri
potuit, præsertim cum Romanorum ingenia mirum quantum a Græcis discreparent.
[ad indicem]
4871. …
4872. …
4873. ...
4874. ...
4875. ...
4876. ...
4877. ...
4878. ...
4879. ...
4880. Locus ex locus e Claudii Piga commentatione c.i. De arte typographica antiqua et moderna, quæ
edita est in libellis commentariorum q.i. Melissa, n. 19 (06.07.1987), p. 10-12; 15 et n. 20 (14.09.1987), p.
5; 12-13.
[ad indicem]
Anno Domini millesimo quingentesimo circiter, ars impressoria iam inventa, sed nondum
matura erat ad imagines pictas –maxime, multicolores- edendas. Tunc temporis complures
artifices operam dabant libris conficiendis: scriptor librarius [seu amanuensis] imprimis, inde
rubricator, ac tres pictores minutis picturis. Primus pictor nuncupabatur –in Gallia et
Hollandia- enlumineur. Pensum ei erat de litterarum capitibus exarandis, etc. Secundo
pictori minutis picturis pensum erat de floribus, ornamentis, etc., pingendis. Hic nuncupabatur
vigneteur (nomen mutuatur a verbo francogallico vigne quo clematis nominabatur). Tertio
pictori minutis picturis, qui nuncupabatur historieur pensum erat de historiis pingendis.
Hodie, exemplaria huiusmodi librorum nondum manu efficiuntur, sed exarari possunt
automatice (i.e. machinali ratione) ope artis impressoriæ (cui inest ars typographica).
[...]
Primi libri, qui impressi sunt ex typis metallicis qui, ut ita dicunt, moveri possunt, ab ortu
artis typographicæ usque ad annum MMDXX (millesimum quingentesimum vicesimum)
incunabula nuncupantur. Hoc nomen est inventio Mallinkroti qui, cum librum scriberet anno
MDCXL (millesimo sescentesimo quadragesimo) cui nomen de ortu et progressu artis
typopraphicæ, sic appellabat primos libros : “prima typographiæ incunabula”.
Ars typographica inventa est anno MCDXLII (millesimo quadringentesimo quadragesimo
altero). At tempus inventionis incertum est, quod inventio primitus tacita tenebatur.
Igitur, in librorum divinorum (i.e. Bibliorum) editione vetustissima, nec tempus editionis,
nec nomen typographi inscriptum invenimus. Novimus autem, per testificationes obliquas,
tempus editionis fuisse anno MCDLVI (millesimo quadringentesimo quinquagesimo sexto).
Agitur vere de Biblis qui nonnumquam dicuntur “Bibli quadraginta duorum versuum”, editis
typis typographicæ officinæ Gutembergi. Is dicitur inventor fuisse artis typographicæ in
Europa. Præterea novimus triginta quinque exemplaria huius editionis impressa esse in
membranulis, centum sexaginta quinque in charta.
Litterarum capita et ornamenta manu picta sunt post litteras impressas. De inventione
artis typographicæ, Trithemius –vir doctrina ornatissimus, qui vixit paulo post artem
impressoriam inventam-, sic ait: “iis temporibus, in civitate Moguntina Germaniæ prope
Rhenum... inventa et excogitata est ars illa mirabilis et prius inaudita imprimendi et
characterizandi libros, per Joannem Gutenberger Moguntinum; qui cum omnem pæne
substantiam pro inventione huius artis exposuisset et nimia difficultate, iam in isto, iam in illo
deficeret, iamque prope esset ut desperatus negotium intermitteret, consilio tamen et impensis
Ioannis Fust, æque civis Moguntini, rem perfecit inceptam...”
[ad indicem]
4881. …
4882. …
4883. …
4884. …
4885. ...
4886. ...
4887. ...
4888. ...
4889. ...
4890. Orestis Carbonero versus Adonii in commentariis quibus index Rumor Varius editi:
[ad indicem]
Præpostera vivendi ratio
Qui leviora
seria ducunt,
hi graviora
pleraque rident.
Tempora mutantur et studia
Tristia doctis
fata libellis:
vincit imago
frivola ubique.
Scholæ genus quod nuper invaluit
Est schola nunc iam

spurca taberna
res ubi nulla
discitur alta.
Mutatæ vices
Pessima turba
discipulorum
iam dominatur:
cede, magister!
In altero libello anni 1995, commentariorum q.i. Latinitas, hæc disticha Orestes exaravit:
Indutrix vulgo est vestes quæ monstrat emendas

at plerumque nates pectora nuda vides.
Vestifici emendent erronea nomina clari,
exutrix ut sit postmododo mima procax.
In libello 58 commentariorum q.i. Memento Audere Semper, hæc disticha panxit poeta ad otium æstivum
celebrandum :
Æstas consuevit placidam mihi ferre quietem

versificans mea mens otiolo fruitur.
O, utinam possem iucundum sistere tempus
anxiferis curis muneribusque procul!
In libello 68 commentariorum q.i. Memento Audere Semper, hoc, inter alia, Adoniorum tetrastichon exaravit
Orestes:
Lingua Latina
adiuvat ægrum,
ut ferat ista
tempora tætra.
[ad indicem]
4891. …
4892. …
4893. …
4894. ...
4895. …
4896. ...
4897. ...
4898. ...
4899. ...
4900. [ad indicem]

4901. …
4902. …
4903. …
4904. …
4905. ...
4906. ...
4907. ...
4908. ...
4909. ...
4910. Locus excerptus e Roberti Spataro commentatione cui index locus Animadversiones in opus c.t.
Vtopia :
[ad indicem]
... Hoc igitur nos Thomas docet ut honestum summum ducamus bonum idemque omnibus
animi viribus nitamur consequi neque cuiquam iusto liceat quicquam nisi verum bonumque
seligere. Homo autem honestus honores abiciat oportet divitiasque spernat, si bonam
conscientiam servare velit. Quae praeclara praecepta illustrantur in opere quod inscribitur
Utopia.
Quibus prolatis, ut omnibus pernotum est, quomodo sit interpretanda ratio operis
plurimum viri gravissimi iudicii disceptant. Ideoque, inter multas sententias, minime mihi
displĭcet exponere quid Gaius Bedouelle, eruditus Francogallicus, circiter triginta abhinc
annos, sit opinatus, iuxta quem Moreanum opus cum XXII libris de Civitate Dei, quos Divus
Augustinus conscripsit, est comparandum. Ad quam opinionem probandam expedit ut
meminerimus nostrum Thomam etiam iuvenem quasdam orationes Londini habuisse opusque
illud Augustini scite commentatum esse. Quarum orationum, pro dolor, nobis nihil superest nisi
iudicium prolatum a Thoma Stapleton, qui vitam nostri herois narravit anno MDLXXXVIII,
iuxta quem Morus libros De Civitate Dei historice et philosophice potius quam theologice
enodaverat. Nam, in utroque opere uterque scriptor adeo contendit, ut plus mysticam
hominum societatem instituendam quam rem publicam civium constituendam describeret. Si
igitur hanc rationem interpretandi probamus, nobis liquide patet nec paucas nec minores
similitudines inter utrumque opus esse. Nam, iuxta Hipponensem, homines, tumore superbiæ
contrito, Dei tantummodo amore inflati, cum claras et egregias animi virtutes exerceant, in
civitatem honestissimam recipiuntur eiusque legibus moralibus obsequuntur. Itemque iuxta
Morum, incolæ Utopiæ, spreta turpissima pecuniæ avidate, cum libentius inter se bona
communicent et artibus vacent ingenuis, quamvis Christi instituta nondum amplectantur,
Deum tamen pie colunt neque quodvis corpus civitatis pariunt sed potius vincula animorum
iniciunt. Ideoque tum Civitas Dei augustiniana tum Utopia moreana, mea quidem sententia,
res morales sunt habendæ, quæ virtutibus aluntur quæque coalescunt in unum animi corpus.
Insuper utraque societas, peregrinantibus hominibus in sæculo, donec Regnum Dei omnino
perficiatur, iam crescit et augetur, necdum est peracta.
Quæ ethica interpretatio nullo modo minuit momentum historicum utriusque societatis,
scilicet Civitatis Dei et Utopiæ. Homines enim quo magis egregiis ornantur virtutibus, eo magis
rem publicam emendant, vitiis expurgant eamque in melius mutant.
[...]
[ad indicem]
4911. …
4912. …
4913. …
4914. …
4915. Initium narrationis c.i. Domus inter amnes :
[ad indicem]
Domi Omar ante mensam sedebat cum uxore, patre, filio filiaque adulescentula. Domus in
media planitie surgebat, quam Tigris atque Euphrates fecundis fluctibus complectuntur, calcis
candore sub fulgido sole æquinoctiali nitida. Martius iam e terris Aprili cedebat, frigoraque
hiemalia, quamvis pro illo cælo modica, tantum memoria erant. Circa domum hortus patebat
oleris prodigus, et in horti extremitate intra casulam ligneam pingues oves et capreæ
custodiebantur cum vaccis tentas mammas turgidis, divitiæ illi parvæ et operosæ familiæ. Omar
enim bis in hebdomada magnam urbem petebat, fructus prædii sui in mercatu venditatum:
teneras lactucas, alia olentia et cæpas rubicundas nec non, mensibus æstivis, dulces nuces persicas
et autumnalibus diebus teretes ficos guttis pendulis ornatas. Adde ova nuper edita caseosque
fragrantes, et facile intellexeris numquam felicem colonum sine lucro ac pecunia domum redisse.
Magna urbs quinque circiter milia passuum abinde distabat, quos Omar, cui vehicula automobilia
propter bellicam quandam mutilationem conducere non licebat, curru mercaturis onusto, asello
trahente, alacriter percurrebat, nulla fatigatione lassus utpote spe bonæ fortunæ semper suffultus.
Ubi sub vesperum domum revertens introibat, Khadidya uxor sedula ei operam dabat balnearia
præsto parando ut pulvere detergeretur. Erat illa infatigata mulier muneribus domesticis adsidua,
quæ pecudibus una cum viro suo vacabat et mulgens et cibum animalibus ferens et lac alveo idoneo
premens. Omar deinde nummos in urbe perceptos patri Mohammed tradebat, qui rem familiarem,
ætate et experientia peritus, administrabat. Is, iam octogesimum tertium annum agens, labores
graves ruris deposuerat, leviores dumtaxat operas navans: ideo aquam in hortum irrigare,
arbores inserere, inserta nociva exstinguere ceteraque rustica sine pondere officia patrare. Fatima
filiola, septem annos nata, primis elementis in ludo proximo studebat, quo et unde birota cotidie
vehebatur: domi præterea vel in libros incumbebat vel mentem relaxandi causa televisionem, quæ
dicitur, contemplabatur. Filius denique primogenitus Ali, ultra adolescentiam provectus, impulsu
quodam animi irrefrenabili ad militiam inclinis, nomen voluntarius tutoribus armatis rei publicæ
dederat et apud illos conscriptus erat: illa tamen die per brevem servitii intermissionem suos ad
visendos venerat.
Quindecim ante dies vis bellica Americana Britannis cooperantibus moras ruperat illasque in
regiones se proiecerat fines hostium ferro ignique vastans. Iam prima nocte magna urbs funestis
missilibus instrumentis est cæsa: magni auditi tonitrus, fulgoribus lucis cæcantis coniuncti, quibus
flammæ fumiferæ late sunt subsecutæ.
Qui in suburbio habitabant illud horridum spectaculum maxima cum cordis adflictione
intuebantur, cives commiserati sub tantam procellam laborantes. Adfirmabatur sane illa arma
volantia metam suam sine errore attingere quasi intellectu prædita: si tamen dæmon malignus
humani mali cupidus cursum denormaret? Vix imaginatione concipi poterat quibus cruciatibus
adficerentur homines ruinis percussi et incendiis involuti. Progredientibus posthæc diebus, sub
sole, sub stellis deruptiones atque deflagrationes magis magisque supervenerunt, nec ædificia
tantum vel politici vel militaris momenti contusa, verum etiam domus privatæ et loca publica
sæpius ictibus perniciosis sunt quassata, ita ut complures e multitudine populari, mulieres quoque
puerique, vitam amiserint vel sævis mutilationibus sint adflicti. Dum autem Americani Baghdad
versus a meridianis et septentrionalibus plagis procedere conantur, Britanni potius circa
Bassoram cunctabantur obsidione urbem cingentes. Bellum, quod duces exteri consociati breve
speraverant, tardius procedebat propter militum indigenarum strenuam pugnacitatem, præsertim
eorum qui præsidi rei publicæ Saddam se fidissimos esse gloriabantur. Omar quondam ex urbe
prius solito rediit, vestem lacer vultumque attonitus tamquam si turbinis in impetum per viam
incidisset. Asellus quoque dimissis auribus sine curru claudicans gradiebatur cum vellere luto et
cruore asperso, sarcinis vacuis super latera pendentibus. Uxori et patri sollicite rogantibus ille
narravit, dum mercatus a mane summa venditorum emptorumque frequentia celebratur, cælum
ex improviso sibilum terrificum tamquam fulmen permeasse subitoque fragore terram tremuisse
velut motu immani quassatam. Ubivis circum clamores et gemitus, humique - atrox dictu - corpora
vulnerata et miserande laniata. Turba interim flere, ululare, imprecari: ipse, divino favore
incolumis, currum fractum relinquere et fuga cæca e platea exire, asellus passus suos sequi. Deo
magno et benevolo grates multæ agendas, qui famulum suum pium servare voluisset.
[ad indicem]
4916. ...
4917. ...
4918. ...
4919. ...
4920. Curtius Smolak, (n. 1944), egregius linguæ litterarumque latinarum peritus, hanc magni momenti
commentationem scripsit, quam quidem inscripsit: Quantum ponderis quantamque vim lingua Latina
habuerit ad sermonem effingendum, quo naturalis historiæ studiosi per sæcula et hominum ætates usi
sunt.
[ad indicem]
Cur lingua franca nostræ ætatis, scilicet Anglica, instrumenta mechanica voce nominantur, qua ex
Latina sumpta proprie facultas atque vis mentis huma- næ significatur, quod est ingenium, quod Anglice
sonat engine et de qua ii, qui illis operantur, ingeniarii vocantur, Anglice vero engineer, Francogallice et
Germanice Ingenieur, Italice ingegnere? Cur radiophoniam auscultamus, televisionem spectamus,
influentia ægrotamus, curis sanamur, infusionibus tractamur, cottidie computatoriis utimur ? Cur
nucleos atomorum findimus, quamquam irradiationem nuclearem horremus, cur in astrorum, cur in
quantorum physica, cur biologiam moleculorum investigamus? Hæc series quæstionum de originibus
deque radicibus vocum eius generis pæne in infinitum protrahi potest. Quibus ex linguis, quibus ex
regionibus cultus atque eruditionis nomina illa ad nos pervenerint, hanc quæstionem quilibet incola huius
mundi, quamvis minus doctus atque institutus, hoc sæculo quærere et secum volvere potest.
Huic quæstioni ut respondeatur, in tempora longe retro acta oculos mentis convertere oportet,
videlicet in prima sæcula historiæ cultus atque eruditionis Romanorum. Eorum enim historia, quod ad illa
argumenta attinet, in quæ nunc inquirimus, maximæ partis Europæ primum, deinde Americarum,
denique totius generis humani futura erat. In ea inquisitione peragenda si consideramus prima
testimonia linguæ Latinæ, sive in inscriptionibus velut in lapide illo nigro qui dicitur in foro Romano
posito nobis servata, sive in carminibus sacris multo tempore post litteris mandatis, cuius generis sunt
carmen fratrum Arvalium et carmen Saliorum, usque in sextum ante Christum natum sæculum posse
reduci, si insuper consideramus inde a tertio ante Christum natum sæculo fuisse litteras Latinas, initio
Græcorum valde affines, non possumus non animadvertere scientias, quæ naturales vocantur, serius
litteris tractatas esse, id est primo tantum ante Christum natum sæculo, cum apud Græcos multa illius
materiæ opera iam diu præsto essent. Sufficiat memores simus tractatuum, quibus Aristoteles ille res na-
turales explicare studuit.
At primus Romanorum T. Lucretius Carus de rerum natura scripsit, qui inter annos circiter
duodecentesimum et quinquagesimum quintum putatur fuisse. Eius nempe opus maximi momenti est,
quippe quo solo doctrinas illas Epicuri Sa- mii vel Democriti Abderitæ, prædecessoris eius quinti et quarti
ante Christum natum sæculorum, cognoscimus. Ii omnia in materia consistere voluerunt. Sunt enim
particulæ minimæ forma diversæ, quæ perpetuo casu in vacuum interminatum cadentes vicissim sese
coniungant, ut res efficiant, deinde vero disiungantur in novas formas transituræ. Itaque plurimos
mundos fieri aut dissolvi casu, idque duplici sensu: vel fortuito vel particulis minimis cadentibus. Has
autem particulas Græce atomos vocaverunt, quia dividi aut secari nequeant. Nihil porro rei esse
hominibus cum diis, idque non absurde, cum consequens sit, ut disceden- tibus in ipsa morte atomis anima
post mortem non iam exsistat neque Elysium sit neque Tartarus. Qui considerant, qui sit debitus finis
carminis didactici Lucretii sex librorum hexametris absolutorum, quod ad exemplar titulorum Græcorum
De rerum natura inscribitur, haud difficulter intellegunt scientiam naturæ non sicut a peripateticis
philosophis solius cognoscendi causa exerceri vel legentibus referri, sed cum respectu cuiusdam utilitatis
artissime cohærere, scilicet quo facilius animi hominum timore mortis liberentur nec vereantur, ne, diis
contra exspectationem in res agendas sese inferentibus, secundum sentiendi rationem Ro- manorum
religione terreantur. Res physicæ igitur rebus ethicis subduntur, quas hominibus explicare philosophorum
ætatis post Alexandrum mortuum plurimi interfuisse constat. Lucretio tamen vel non facile contigit vel
non omnino, ut terminos Græcos ad res naturales pertinentes Latine redderet. Nomen quidem atomorum
circumlocutionibus, quæ sunt corpora prima vel primordia vel semina rerum, ita expressit, ut a legentibus
intellegatur, cum vero vocem Græcam, quæ est homœomeria, qua Anaxagoras philosophus similitudinem
partium corporis cuiusdam materialis significavit, Latine se vertere non posse confessus de patrii
sermonis egestate questus est (1,830). Ceterum notandum videtur linguam La- tinam, quamquam exeunte
præcipue ætate media multum profecisset, cum de scientiis naturalibus esset disquirendum, numquam
auxilio sermonis Græci carere potuisse, id quod ex ipsis terminis recenter creatis cognoscitur, quæ in
initio huius acroaseos protuli, nempe radiophoniam et televisionem. Sed ad antiquitatem mihi
redeundum est!
Uno circiter sæculo post quam Lucretius carmen conscripserat, ortum est opus satis amplum, quod et ad
volumina pertinet et ad rationem argumenta scientifice tractandi, naturales quæstiones Senecæ iunioris
dico. Is aliter atque Lucretius nullis difficultatibus videtur laborasse in argumentis sermone patrio ex-
ponendis. Neque enim tam alte quam ille in ipsas physicorum doctrinas penetravit, cum mirabilia naturæ
describeret atque explicaret. Ut exemplum proferam: In montium ignem emoventium natura tractanda
minutiunculis minus indulsit quam auctor ille brevis carminis didactici, quod Ætna inscribitur, auctor
scilicet ignotus vel sub nomine Vergilii latens. Seneca autem id magis egit, ut totius mundi ordinem
demonstraret, Stoicorum doctrinis modeste adridens, rebus divinis non procul habitis. Id disquisitiuncola
quadam ante aliquot annos e præfationi- bus singulorum librorum probatum est. Eodem quidem quo ille
tempore nullius philosophi sectam secutus Plinius ille maior encyclopædiam rerum naturalium triginta
septem libris composuit, cui titulum historiæ naturalis præscripsit. Hoc opus ingens futurum erat, ut
usque in sæcula recentiora consuleretur, si necesse esset aliquid raptim cognoscere. Nostris quoque
temporibus magni momenti est iis, qui in archæologiam inque vitam cottidianam antiquorum et in artium
historiam inquirunt. Plinius igitur, quod nullius philosophiæ rationem habebat, ut rerum naturalium
relator nostris æstimationibus propinquior est quam Seneca et Lucretius.
Res est satis nota sæculis quæ secuta sunt scientiæ naturali potius renuntiatum esse quam fautum,
etiamsi in artibus liberalibus post materias ad recte pulchreque loquendum pertinentes mathematicis et
rebus scientificis opera dabatur, quarum summa erat astronomia, quæ est scientia rerum sensibus neque
mentibus tantum obviarum. Ad hæc omnia accessit religio nova Christianorum: Ii, quoniam Paulus
apostolus sapientiam huius mundi, ut eam appellavit (1 Cor. 1,20), repudiavisset, ab inquisitione rerum
naturalium sensim se abstinebant. Eam enim superfluam, quin etiam perniciosam existimabant. Huius rei
testes sint aliquot versus carminis cuiusdam primis decenniis sæculi quinti scripti, quod titulum falsum
Paulini epigrammatis habet (47-51). Ibi investigationes in res, quæ in naturalibus quæstionibus tractari
solebant, quæ sunt rerum causæ et id genus alia, in peccatorum numero habentur æque ac vitia illa
principalia, scilicet avaritia, gloriæ cupiditas, luxuria. Vix quisquam mirabitur, si talem animi statum
per- penderit, iam medio quarto sæculo poetam quendam exstitisse, quem unum e paganis eruditis fuisse
constat, qui Christanorum vitæ ac moribus resistebant: Rufium Festum Avienum dico. Is tribus
carminibus didacticis longioribus, Græ- corum veterum doctrinis innixus, totius mundi naturam e vera, ut
ei videbatur, sapientia, illa scilicet quæ experimentis uteretur, exposuit cælum, mare, terram complectens.
Huic Pontius Paulinus, futurus episcopus Nolanus, statim respondit, cum in versu quodam ex illius
carmine maiore deprompto nomen Iovis nomine Christi substituit.
Neque tamen, si historiam cultus atque eruditionis Europæ recenseas, negare potes sæculis, quibus
extrema antiquitas in mediam ætatem transibat, opera composita esse, quibus pro sæculis futuris
fundamenta scientiæ veterum ser- vandæ iacta sunt. Eorum auctores olim E. K. Rand fundatores medii
ævi non inepte appellavit. Inter ea opera sunt præter versiones Latinas variorum operum ad quæstiones
naturales pertinentium, velut Sorani et Dioscuridis medicorum Græcorum, Martianus Capella, qui septem
artes liberales allegorice personifica- tas exposuit, dein Boethius, qui arithmeticam et musicam ratione
contemplatus est – musicam in artibus numerariis habitam esse notum est –, denique Isidorus
Hispalensis episcopus, in Hispania Visigothorum educatus, inter sextum et septimum sæculum et libros
Etymologiarum sive originum composuit, totam fere veterum sapientiam attingens, et opusculo minore
de naturis rerum egit. Eius opera citius quam credas per Europam alto quod dicitur medio ævo
diffundebantur, id quod Bernhard Bischoff olim demonstravit. Inde colligere licet eruditos etiam tum de
rebus naturalibus instrui cupivisse. Neque casu factum esse putaveris in codicibus manu scriptis loco
appendicis huius opusculi Isidori breve carmen didacticum tradi, quod est de laboribus lunæ, cuius
auctor est Sisebutus, rex Visi- gothorum.
Inde patet in omni barbarie regnorum a Germanis in regionibus imperii Ro- mani occidentalis illis
sæculis constitutorum filum quendam de scientia veterum deductum non esse interruptum, licet vestigia
eius non semper bene cernantur. Ad hanc traditionem continuandam insulæ Britannicæ permulta
contribuerunt, quamquam Hibernia numquam Romana fuerat. Quod ut fieret, aliter atque putes maxime
per ecclesiam catholicam stetit. Nam posteaquam Germani Ariani esse desierunt et versio Gothica
Scripturarum Sacrarum ab Ulfila episcopo elaborata unica mansit, per ecclesiam factum est, ut lingua
exculta atque ad diversissimas materias exprimendas apta servaretur una, quæ erat Latina. Ea si minus
antea, at certe tempore Caroli Magni munere instrumenti fungebatur, quo in Europa occidentali litterati
atque eruditi et loquendo et scribendo invicem coniungerentur. Nam lingua Latina tum demum a lingua
Romana rustica separata est, quamvis esset ei multo propinquior quam linguis Germanis Francorum,
Theotiscorum, Anglorum. Quæ cum ita essent, lingua Latina in scholis monasteriorum vel apud Italos
etiam magistrorum laicorum discere necesse fuit. Cuius rei effectus duo fuerunt iique diversi: Nam ab una
parte societates singularum gentium bipartitæ sunt, in litteratos videlicet Latinæ linguæ gnaros et
illitteratos, ab altera parte litteratis licebat trans regiones suas neglectis linguis vernaculis tum adhuc
satis rudibus de rebus scientificis Latine colloqui, quæ lingua etiam erat lingua ecclesiæ itidem fines
diversarum gentium transcendentis iisque scientiam veterum Latine tradentis. Itaque per sæcula alti et
posterioris medii ævi opera Latina nata sunt neque ad litteras sæculares neque ad argumenta
ecclesiastica, sed ad scientiam naturæ vel ad ipsas res naturales sive generaliter sive specialiter
pertinentia.
Exempli causa primo loco opusculum laudetur, quod non aliter ac artium libri antiquitatis exeuntis e
Græco Latine versum est. Agitur de libro anno circiter septingentesimo composito, qui sæculo nono
Ravennæ, quo in oppido usque in medium sæculum octavum ab exarchis Byzantinis administrato scientia
linguæ Græce superstes erat, ab auctore ignoto Latine divulgatus est. Propter defectum tituli hic liber
geographus Ravennas vocatur. Eo continetur descriptio totius orbis terrarum, hausta, ut videtur, e tabula
quadam ad militum usum confecta, cuius generis est notissima illa tabula Peutingeriana Vindobonensis.
Deinde non mul- to tempore ante finem primi millennii Gerbertus Francogallus Aureliacensis, qui postea
pontifex maximus nomen Silvestri secundi sibi imposuit, unus e præstan- tissimis doctrinæ studiosis medii
ævi, enixe dedit operam in artibus quadrivii, nempe in arithmetica et in geometria, excolendis. Operæ ac
studii eius testes sunt opuscula, quæ composuit de regulis multiplicationis et de regulis divisionis nec non
de geometria, testis est etiam disputatio publica, qua suum ordinem disciplinarum ab opprobriis
magistri cuiusdam cathedralis Magdeburgensis Ravennæ defendit, præsente imperatore Ottone secundo
eius nominis. Huc accedit, quod Gerbertus, dum brevi tempore in marca, quam Hispanam vocabant,
versatur, cum scientiam artesque Arabum, eius regionis vicinorum, tum rationes eorum astronomicas
cognovit. Iam dixi astronomiam summam quidem artem quadrivii fuisse, ab Arabibus vero etiam plus
colebatur.
Ut aliquantum digrediar ab argumento: Quod Arabes scientiis artibusque medio ævo adeo florebant,
maxime Aristoteli aliisque Græcis debuerunt, quorum opera de rerum natura conscripta magno studio
receperant; cuius rei rarius ratio habetur. Hoc tamen nobis sit exemplo: opus summum astronomiæ medii
ævi, quod voce Arabica, ut videtur, Almagest nominare solebant, nihil aliud est nisi versio e Græco facta
operis Claudii Ptolemæi astronomi Alexandrini secundi post Christum natum sæculi, quod Græce
inscribitur Megiste syntaxis, id est Maxima collectio. Almagest autem illud Latine redditum in docendis
elementis astronomiæ primum obtinuit locum usque in tempora Nicolai Copernici.
Ut ad Gerbertum redeam: ille igitur vel aliquis ex cohorte discipulorum eius librum conscripsit de
astrolabio ad usum astronomorum, qui instrumento illo antiquissimo cursus et positiones stellarum
mensuri erant ac scrutaturi. Liber ille et ipse versione ex Arabico facta innititur. Textui autem Arabico
Græcum subesse recte credideris: quinto enim sæculo Synesius Cyrenensis tractatum de virtute
astrolabii iam composuerat. Undecimo deinde sæculo Hermannus Contractus, monachus et magister
monasterii Augiæ Divitis in Lacu Lemanno siti, cum studiis rerum naturalium faveret, astrolabium
opusculo speciali laudavit. Liceat mihi rem memoria dignam extra ordinem referre: Non multo post opus
Hermanni editum duo amantes, quibus notiores medio ævo non fuerunt, scilicet Petrus Abælardus ille
Palatinus et Heloisa, postea abatissa cœnobii Paraclitensis, filio suo nomen dederunt Astrolabio.
Duodecimo porro sæculo in Gallia, præcipue in schola cathedralis Carturiensis, opera orta sunt, quibus
Platonis de universo doctrinæ, quæ in dialogo Timæo a Calcidio Latine verso et commentariis instructo
continentur quæque multa ad scientias naturales pertinentia habent, cum traditione Christianorum
coniunguntur, velut in Cosmographia Bernardi Silves- tris, qui formam prosimetri quod dicitur
Consolationem Philosophiæ Boethii imitatus allegorias loquentes finxit novasque fabulas de creatione
mundi et hominis earumque personas ficticias invenit. Eiusmodi autem opera propter formam poeticam
magis quam scientificam a scriptis talium integumentorum expertibus disiungenda sunt.
At sæculo denique decimo tertio res funditus mutari cœperunt. Tum enim in eo fuit, ut media ætas novam
parturiret. Quod attinet ad scientias naturales, per scholasticos qui vocantur atque scholas altiores,
futuras scilicet universitates studiorum, factum est, ut opera physica et zoologica Aristotelis cuncta a
doctis viris reciperentur mediantibus Arabibus, Hispanis Christianis, interpretibus La- tinis. Interpretes
autem facere non potuerunt, quin sicut in operibus dialecticis et metaphysicis ita etiam in scientificis nova
rerum vocabula crearent aut veteribus nova vi præditis uterentur itaque thesaurum linguæ Latinæ
ditarent. Hac in re promovenda principatum sine dubio obtinet Albertus ille Magnus, ordinis
prædicatorum monachus polyhistor, natus in Lauingen ad Danubium sito, qui fuit inter annos circiter
millesimum ducentesimum et millesimum ducentesimum octogesimum quique Coloniæ præfectus studio
generali nec non auctor studiorum Aristotelicorum magnam sibi paravit gloriam. Inter tot eius opera ea
quæ sunt de alchimia – licet nonnulla non sint genuina – deque lapidum natura deque indole plantarum
et animalium summa admiratione digna sunt. In tractatu de animalibus scripto ille quadringenta
quadraginta septem genera affert et ratione Aristotelica describit, quorum ordo a maximis ad minima
velut vermicu- los pertinet. Attamen finis debitus in animalibus inspiciendis multum differt a ratione
Aristotelis, philosophi universalis antiqui. Neque enim Albertus causam, qua quis animalia scrutetur, in
ipsa scientia augenda ponit sicut Stagirita, sed in ea cognitione adipiscenda, qua deus etiam in minimis
cognoscatur atque laudetur secundum psalmos nonagesimum primum (91,5) et centesimum
quadragesimum quartum (144,4). Hæc scientiæ naturalis æstimatio, quod ad rem ipsam attinet, non adeo
distat ab intentione Lucretii et Senecæ.
At respectu sermonis scripta quæ sunt de alchimia, sive genuina sive spuria, ceteris plus difficultatis
legentibus interpretibusque huius ætatis præbent. In iis enim propter affluentiam vocum extranearum
frustra requiras linguam Ciceronis ceterorumque auctorum antiquorum. Alchimica ergo argumenta, ut
sunt origine Arabica, non lingua tantum a ceteris operibus de rerum natura ab exeunte antiquitate vel
medio ævo composita distant. Nam aliter atque in illis de experimentis incerti exitus agitur neque tantum
redduntur quæ, quamvis pro usu vario adaptata, antiqui inquirendo et cogitando invenerunt. Ea maxime
re alchimia una cum Aristotele per summos scholasticos recepto initium facit scientiæ naturalis
recentiorum ætatum. Munus autem utriusque novitatis interpretandæ lingua Latina suscepit pro
argumentis rebusque et ipsa novis terminis technicis novisque sententiarum constructionibus amplificata.
Centum et viginti et quattuor annis post mortem Alberti Magni concilium ecclesiasticum Constantiæ
institutum est Petrarca iam quattuor decenniis ante vita defuncto. Qui num in Carmine suo bucolico ad
Lucretium allusisset fuerunt qui affirmarent, fuerunt etiam qui negarent. Sed inter frequentes participes
illius concilii, qui secundum novam educandi rationem antiquæ humanitatis re- nascentis eruditi erant,
Poggius quoque Bracciolini Florentinus in Germaniam venit. Is iam anno millesimo quadringentesimo
decimo septimo Niccolao Nicoli litteris nuntiavit carmen Lucretii repertum esse, quod medio ævo vix
notum videtur fuisse. Quid autem iam nono sæculo de eius poemate iudicaverint, e titulo carminis
Lucretii in codice Leidensi Vossiano Quadrato qui vocatur (Bibl. Univ. 94) traditi manifestum est. Ibi enim
legitur: ‚De phisica rerum origine vel effectu liber primus’. Titulus originalis, qui est De rerum natura,
amplificatus, verbo Gra- eco pro Latino substituto, scientiam magis redolet. Opus Lucretii, simulatque
integrum in lucem prodiit, animos doctorum in Europa occidentali, media, meridionali mirum quantum
allicuit instigavitque ad disputandum. De ea re fusius disserere hic non licet. Satis esto Ioannis Pontani
Neapolitani carmen didacticum, quod inscribitur Urania sive de stellis, et Hymnos naturales Michælis
Ma- rulli Græci afferre. Sed aliter atque ætate scholasticorum Aristoteles, Lucretius mundo Christiano
infigi non potuit, quoniam præter materiam nihil esse contendit inque religionem ipsam nimis invectus
est. Certe non casu evenit, ut unus ex illustrissimis Lucretii fautoribus, scilicet Iordanus Bruno, placita sua
physica partim versibus Latinis divulgaverit, velut carminibus, quæ sunt de minimo et de immenso,
partim Italice, velut opere, quod est De l’infinito, quod opus anno millesimo quingentesimo octogesimo
quarto e loco quodam Lucretiano (1,951-1113) elaboravit, ut scholasticis Aristotelis sectatoribus
adversaretur. Quo opere Bruno in litteris scientificis limitem illum medii ævi inter latinantes et vulgari
lingua loquentes, quod ad argumentum attinet, transgressus est. Qui autem fuerit exitus Iordani Brunonis
anno millesimo sescentesimo certe omnibus notum est. Alter vir Italus præclarus, qui doctrinam
atomorum per Lucretium sibi notam contra placita Aristotelis defendit, fuit Galilæus Galilei. Is, cum ei
interdictum esset, ne domum relinqueret, anno millesimo sescentesimo quadragesimo secundo in carcere
domestico mortuus est. Ecclesia catholica in Lucretio condemnando videtur specialiter factis implevisse,
quod antiquitate exeunte generaliter verbis nuntiaverat: rerum naturalium scientiam et ipsos rerum
naturæ investigatores cohibendos, quin etiam graviter puniendos esse, si doctrinis scholasticis repug-
narent, quæ doctrinæ in ecclesiasticis scholis altioribus ortæ essent. Galilei quoque linguam vernaculam
Latinæ præferebat. In fabula epica, quæ inscribitur De vita Galilæi, Berthold Brecht, poeta Germanus,
anno millesimo nongentesimo undequadragesimo inquisitorem quendam aulæ Vaticanæ disputationem
cum mathematico illo et astronomo his verbis Latinis incipientem fecit: ‚Aristotelis divini universum’. Cui
Galilæus respondit se linguam vulgi in disputando præ- ferre. Certamen autem Aristotelicorum et
fautorum doctinæ atomorum, sæculo decimo septimo novæ, in diversitate veteris et novi sermonis rerum
naturalium investigatorum reflectitur.
His consideratis non est, quod mireris impetum vehementissimum in Lucre- tium, qui atheos, id est Dei
negator, putabatur, a clerico altioris dignitatis carmine didactico novem librorum hexametris scriptorum
factum esse, quod acri titulo sagaci Anti-Lucretius sive De deo et natura inscribitur. Carmen anno
millesimo septingentesimo undequinquagesimo Venetiis editum est auctore Melchior de Polignac,
Romanæ Ecclesiæ presbytero cardinali, iam octo annis ante mortuo. In hoc opere Polignac Renatum
Cartesium secutus non solum contra Lucretium eiusque auctores Græcos penna et atramento pugnavit,
verum etiam contra Ioan- nem Locke et Isaac Newton, qui esse leges et vires naturæ ipsius, Deo non inter-
cedente, proclamaverant. Illis Polignac Ioannem Keplerum opposuit eumque ut novum Aristarchum
propter opusculum Latinum anno millesimo sescentesimo undevicesimo editum, quod inscribitur
Harmonices mundi, laudibus extulit eodem fere modo quo Lucretius Epicurum generis humani
liberatorem prædica- verat. Poeta deinde Cartesium veri auctorem vociferatur itidem Lucretii laudes
Epicuri suo commodo imitatus (8,47-70). Iam ante quam textus operis Latinus publicatus est, liber primus
Francogallice versus apparuit.
Nihilo tamen minus sæculo duodevicesimo lingua Latina in scientiis naturalibus prævaluit. Exempli
gratia afferantur opus maximum Caroli Linné Dani natione, anno millesimo septingentesimo
quinquagesimo tertio editum, quod est de specie plantarum, et Aloysii Galvani Itali tractatus nobilis de
electricitate in cruribus ranarum experiendo detecta, qui anno millesimo nongentesimo primo in lucem
prodiit quique inscribitur De viribus electricitatis artificialis in motu musculari commentarius. Ad
stabiliendum usum linguæ Latinæ in scientiis naturalibus sæculo duodevicesimo non nihil videtur
contulisse, quod duobus sæculis præcedentibus opera clarissima Latine scripta orta erant, velut anno
millesimo quingentesimo quadragesimo tertio Nicolai Copernici Poloni volumen De revo- lutionibus
orbium cœlestium et eo innixus tractatus Kepleri Germani, qui diutius in Austria vitam degit, modo
laudatus nec non Guilelmi Harvey Angli disquisitio De motu cordis et sanguinis circulari in animalibus
anno millesimo sescentesimo duodetricesimo edita, denique opus illud Isaaci Newton anno millesimo
sescentesimo octogesimo septimo de legibus ac vi gravitatis publicatum, quod inscribitur Philosophiæ
naturalis principia mathematica. Inde patet linguam Latinam contra intentiones novellas fautorum
doctrinæ atomorum illis sæculis locum tenuisse. Ne hoc quidem mirum: Anno millesimo septingentesimo
sexagesimo secundo liber scholasticus de algebra et geometria autore De la Caille, professore Parisino, e
lingua Francogallica Latine redditus est, quo melius in regionibus diversarum linguarum imperii
Habsburgici in institutione mathematica adhiberi posset. Te- stes eius valoris linguæ Latinæ sunt sedes
typographi, qui hoc opusculum publici iuris fecit, videlicet Vindobona, Praga, Tergeste. Omnium
tractatuum librorumque, quos modo indicavi, propria sunt duo: Latinitas secundum regulas classi-
corum castigata et libertas terminorum technicorum. Neque enim usus verborum novorum in tanta
rerum novitate evitari potuit. Exempli gratia afferantur Arabicum illud modo enuntiatum, scilicet
algebra, et vox electricitatis, quæ ab ipso Aloysio Galvani vel paulo ante in thesaurum Latinum inducta
videtur esse. Iam anno millesimo septingentesimo undeseptuagesimo utique Alexander Volta Comensis,
imperii Habsburgici cives, adiectivo, quod est electricus, eadem qua nostris temporibus vi prædito in
tractatu De vi attractiva ignis electrici usus est. Attamen, cum anno millesimo septingentesimo
nonagesimo secundo, id est uno anno post inventionem Aloysii Galvani, cum illo de ea re disputaret,
communi sermone patrio collocutus est.
Hac observatione quodam modo animi nostri traducuntur in sæculum undevicesimum, quo conditiones
vitæ humanæ, ergasteriis ingentibus ortis, instrumentis mechanicis ubique institutis, radicitus
mutabantur et in quo fuerunt incunabula sæculorum sequentium. Inde sequebatur, ut scientiæ naturales
multo magis quam ulla ætate præterita ad vitam singulorum et publice et private appli- carentur,
itinerum faciendorum numerus cresceret, merces et res cuiuslibet generis novis rationibus
producerentur, leges morum valoresque humani in dubium vocarentur. Possuntne machinæ vectoriæ vi
vaporis mobiles, quas novo nomine æque ac multa alia ex elementis Latinis coagulato locomotivas
vocabant, possuntne illæ machinæ fumum nigrum exhalantes, inopinate stridentes, rumorem inauditum
cientes re vera sine dæmonum subsidio munere suo fungi? Profecto dubia eiusmodi enuntiabantur velut in
Lusitania, sed certe non solum illic, ut in libris historiæ ferriviarum scriptum legimus. Ferriviis utique
commeatus et mercium et hominum in Europa et in America septentrionali sæculo undevicesimo
funditus accelerabatur promovebaturque. Neque enim non ante finem sæculi autocineta, quæ tamen
nomine e Græco et Latino composito plerumque automobilia vocabantur, in usum veniebant. Numquam
antea ingenium pluris æstima- batur, illud nempe ingenium creativum, quo reperta physicorum et
chimicorum ad commune hominum commodum, ut putabatur, in actum transponerentur. Quod ab
ingeniis postulabatur, ut homines laboribus, quantum possent, libera- rent, non iniuste nihil esse
putaveris nisi profanam applicationem actus salutaris, quo Lucretius vim animi Epicuri homines curis
omnis generis liberare potuisse declaraverat. Hoc loco liceat commemorare iam in annalibus Cornelii
Taciti cognosci posse, quo transitu significatus vocis ingenii ab abstracto ad concretum inclinaverit
(14,3,3). Nam cum Anicetus quidam Neroni ingenium obtulisset ad matrem interficiendam, id ita in actum
transiit: navis Agrippinæ vehendæ constructa est, quæ in alto mari velut terrestre machinamentum
dissolveretur, ut illa suffocaretur.
Sed redeamus ad artium mechanicarum et rerum naturalium litteras sæculi undevicesimi. Fortasse plus
quam commutationibus rerum socialium, œconomicarum, technologicarum nimia sui æstimatione
singularum nationum Europæ evenit, ut linguæ vernaculæ et in studiis cultus atque humanitatis et in
scientiis ad res naturales pertinentibus efflorescerent. In studiis humanitatis adhuc cernitur, quantum
damni linguarum mutatio secum tulerit. Nam symbolæ vernaculis linguis, maxime una ex minoribus quæ
dicuntur, scriptæ magis magisque pericli- tantur, ne a communitate scientifica non agnoscantur. Velut
Academiæ Flamin- gæ usque in medium fere sæculum vicesimum non licuit alia lingua ulla uti nisi
Flaminga, id quod divulgandis litteris illius Academiæ inter doctos certe non profuit. Scientiarum autem
naturalium investigatores iam diu symbolas non nisi lingua Anglica conficiunt. Hunc tenorem secuti
etiam studiosi cultus atque humanitatis si minus Anglice scribunt, at certe coguntur symbolis
summarium An- glicum præfigere. Accedit quod aliter atque antea nunc opus est in conventibus
summarium Anglicum scriptum iis qui conventus instruunt atque administrant acroasibus præmittere.
His tamen omnibus factum non est, ut lingua Latina in scientiis naturalibus una cum Græca tota periret.
Quamquam enim in illis tractatus Latine conscripti divulgari desierunt, tamen tot elementa sive Latina
sive Græca in omnibus ferme terminis, quorum numerus immensus est, scientiarum naturalium,
medicina- lium, technicarum insunt, ut nemo non intellegat linguas antiquas omnino præs- to esse; quin
usu linguæ Anglicæ, ut linguæ Statuum Unitorum Americæ in rebus œconomicis technologicisque primas
partes in mundo agentium, elementa illa Latina et Græca etiam multiplicantur, neque in scientiis solum,
sed etiam in vita cottidiana. Lingua enim Anglica vocibus e Latina mediantibus maxime Fran- cogallis
inde a medio ævo ita affluebat, ut recte linguis neolatinis adnumeranda sit, quod ad thesaurum verborum
attinet, et merito pro lingua franca habeatur, quæ Latinæ successerit. Nec satis: multi enim sibi conscii
sunt, licet minus distincte, sermoni scientificorum aliquid necessario commune esse cum illis linguis
antiquis – sicut medicos pallium album indutos esse. Eam rem etiam moderatores divulgationum in
usum suum convertere sciunt, cum rebus vendendis nomina Latina vel Latine vel Græce sonantia addunt.
Ut concludam: Duo periodica scientifica toto orbe terrarum inter ceteros excellentia Anglice nominantur:
Science, id est scientia, et Nature, id est natura. His autem nominibus memoria Lucretii etiam nolentibus
ingeritur. Nam verbum sciendi, unde nomen scientiæ derivatur, maximi in opere eius est momenti;
plerumque in commate, quod est ‚scire licet’, invenitur, cui sententia causalis præ- cedit, unde scientia
naturæ concludendo oriatur. Naturæ porro claustra effringere Epicurum, generis humani liberatorem,
homines docuisse (1,71), naturæ speciem rationemque contemplando (1,148) homines animi tenebras
depellere posse (1,146) – debitum finem scientiæ ne principes quidem ætatis illuminationis melius
exprimere potuerunt, utpote qui quodam modo discipuli Lucretii essent. Denique veritatem nisi
contemplatione naturæ cognosci non posse (1,893-896). At nihil plane interest, utrum eius modi
contemplatio oculis, an microscopio, an processore, an ullo alio ingenio fiat. Namque vis rationis humanæ
ipsa hoc iubet: Sci vias! Hæc est summa! Nihil autem impedit, quominus viæ istæ sint viæ Domini.
Earum quoque cognitione ad scientiam causarum omnium rerum acce- di potest ad medendum curis
hominum, cuiuscumque eæ sunt generis. Causæ denique et curæ nec non exhortatio, quæ est Sci vias
Domini, tituli sunt duorum librorum visionum et rationum artis medicæ. Ii libri in linguas vernaculas
versi adhuc a multis leguntur ac consuluntur. Sunt autem opera claræ mulieris medio ævo in media
Europa Latine scribentis: Hildegardis de Binga.
[ad indicem]
4921. …
4922. …
4923. …
4924. …
4925. ...
4926. ...
4927. ...
4928. ...
4929. ...
4930. Horatii Antonii Bologna (n. 1945) poematia aliquot :

[ad indicem]
In passeris mortem
Ægra fuit, passer gracilis, tua vita per arva

hiberno cum nix tempore dura cadit.
Pipiat implumis celsa super arbore pullus
unguibus accepitrem pallidus ille timet.
Ad amicam
Cum silvas peragres densas, comitante Minerva,

purpureos flores collige læta manu.
Tum Nymphæ similis pectus nudata tenellum
huc saliens illuc, lilia lenta premis.
Promissos zephyrus turbat nigrosque capillos,
dum legis hic violas purpureasque rosas.
Cum longo tandem cursu requiescis in antro
lilia vel violas cæsariemque levem
accipit et cervix, oculis fugientibus arva,
vomere quæ duro lenta colonus arat.
Ite procul curæ, procul o procul ite feroces:
hic pectus liceat molle quiete frui.
[ad indicem]
4931. …
4932. …
4933. …
4934. …
4935. ...
4936. ...
4937. ...
4938. ...
4939. ...
4940. Henrici Reinhardt (n. 1947) pauca aliquot haicua :

[ad indicem]
Prisca piscina.
De verbena salicis
incidit gutta.
Pænitentia
in atra æde
scamna frigore crepant.
Rosa perfecta
valde erecta
passerculo flectitur.
[ad indicem]
4941. …
4942. …
4943. …
4944. …
4945. ...
4946. ...
4947. ...
4948. ...
4949. ...
4950. Poematia a Florindo di Monacho (1947- ) variis metris composita q.i. anni tempora:
[ad indicem]
1. Vere
Systema: asclepiadeum
Maturas, iuvenes, carpite iam rosas,

festes serta decent. Herba vocat gradus.
Turtur sub platano concinit abdita.
Lætantur tenero flumina gramine.
2. Æstate
Systema: asclepiadeum maius
Titan urit humum. Pax ubivis. Sicca meridies

terrens rura tenet. Crebra gregem protegit arbutus.
Ulmus stat viridis, flava seges, rufa papavera.
Sero stella venit multa ferens oscula amantibus.
[ad indicem]
3. Autumno
Systema: sapphicum
Uva flaccescit, vetulus flet æger.

Nubilat. Spargunt croceum tapete
flabra. Ranarum tenuis querella
nuntiat umbras.
4. Hieme
Systema: alcaicum
Tarde cadebat nix. Rutilas focus

flammas alebat. Candor erat polo.
In corde mansit palpitante
dextra tuo mea. Nix cadebat...
[ad indicem]
4951. …
4952. …
4953. ...
4954. ...
4955. ...
4956. ...
4957. ...
4958. ...
4959. ...
4960. Alani Divutii (1948- ) poematium c.i. ad Glyceram hexametri :

Alænus a patre suo delineatus
Cur non vis mecum tranquillam degere vitam,

cur præfers salebras pedibus percurrere nudis,
atque lupos inter, silvestri more morari?
Cur præfers montes silvasque habitare profundas,
quam pacato animo, tuguri sentire calores?
Sed fera mens nullum cordis patitur domitorem.
[ad indicem]
4961. …
4962. …
4963. …
4964. …
4965. …
4966. …
4967. ...
4968. ...
4969. ...
4970. Loci excerpti ex Terentii Tunberg (1950- ) relatione ac percensione libri a Francisca Waquet scripti c.i.
Le latin ou l’empire d’un signe. Tunbergii integra commentatio edita est in Melissæ n. 110 (21.10.2002),
pp. 7–9.
[ad indicem]
Tunbergius orationem habens
[...] Multis indiciis et testimoniis allatis, res varias explicat, quarum pleræque haud sunt
ignotæ. Sexto decimo sæculo non solum scientias et disciplinas sed multas alias res tam civiles
quam sacras lingua Latina et diffusas et traditas esse. Plures libros Latine quam linguis vernaculis
scriptos multis in regionibus usque ad sæc. XVII typis expressos esse. Quas autem condiciones
processu temporis sensim esse mutatas. Linguarum vernacularum usum semper crevisse,
suadentibus nonnullis vel eruditis ut linguæ populares ad omnes res, etiam abstrusas et scientificas
tractandas adhiberentur. Institutionem et provectiorum et iuniorum esse dilatatam et
amplificatam quo pluribus hominum gradibus et professionibus etiam humilioribus esset
accommodatior. Multis in Europæ partibus linguarum et litterarum vernacularum institutionem
esse vertente sæc. XVIII in studiorum universitates inductam. Eodem sæculo linguæ Latinæ usum
et momentum aliis etiam rebus, quæ omnes (velut rerum eversione in Gallia exeunte illo sæculo
facta) non solum ad cultum popularem provehendum et dilatandum, verum etiam ad disciplinas
veteres coartandas tenderent, esse valde imminutum. Institutionis Latinæ dominatum et
principatum magis magisque sæcc. XVIII et XIX labefactatum tandem sæc. XX esse eversum et
deletum. Disciplinam illam et doctrinam quondam necessariam et primariam tandem esse factam
subsidiariam, subsicivam, voluntariam. [...]
Invenitur præterea litterarum Latinarum recentiorum rationumque variarum quibus
lingua Latina inde a litterarum renatarum ætate est usurpata conspectus multo plenior multoque
pluribus testimoniis locupletatus in opere palmari, quod Companion to Neo-Latin Studies
inscribitur. [...]
Etiam nostra ætate, quo tempore methodis et apparatu didascalico validissimo potimur,
evenitne sæpe ut maxima pars cuiuslibet linguam externam discentium gregis, præsertim
necessitate quadam academica coactorum et obstrictorum, ad scientiam perveniat perfectam et
absolutam? Sæculis et sexto decimo et septimo decimo tantum temporis in rem Latinam nonnullis
in gymnasiis et lyceis insumebatur (quibusdam enim in ludis vix quidquam aliud docebatur), ut
effici vix posset quin saltem quidam alumni linguam Latinam tanquam alterum sermonem
patrium callentes evaderent.
Pars cultus civilis Europæi amplissima ab ineunte Renascentia usque ad sæc. XVII decennia
ultima, ne quid de medio ævo dicamus, lingua litterisque Latinis tradebatur (id quod Waquetia
ipsa non semel confitetur): quomodo hæc condicio tam diu durare poterat, nisi satis multi sermone
Latino facile et efficaciter utebantur? [...]
Afferuntur a Waquetia testimonia nonnullorum sæc. XVIII scribentium, qui asseverant
multo commodius esse lingua vernacula quam Latina scribere propter inopiam verborum
Latinorum quibus res recentiores describantur. Quam inopiam inter causas numerare vut
Waquetia cur linguæ Latinæ usus sit imminutus. Sua quidem quam aliena lingua plerisque de
rebus disceptare fere semper est et fuit facilius. Attamen hac in re agitur de cultu civili mutato
potius quam de ullius linguæ proprietatibus –quam condicionem satis fuse pleneque explanaverunt
tam Iosephus IJsewijn quam alii historici permulti. Tales enim de inopia querimoniæ procul dubio
sunt ex eo profectæ, quod mos sæc. XVIII iam invalescebat (propter institutionem dilatatam) ut
multæ res linguis vernaculis tractarentur, quæ antea sola fere lingua Latina traditæ erant. Itaque
minime mirum, si aliorum quoque hominum, quorum plerique aut sæc. XVII aut sæc. XVIII
ineunte florebant, voces ab ipsa Waquetia alibi (et ob alias causas) memorantur, qui sententiam
pæne contrariam proferunt : videlicet multo facilius esse de rebus præsertim ad scientias
pertinentibus Latine quam sermone vernaculo disserere.
Proferuntur identidem a Waquetia dicta querentium quam difficilis sit lingua Latina, quam
inutilis sit institutio Latina, quam aridæ et exsangues litteræ Latinæ recentiores. Qualia testimonia
congerere procul dubio haud erat difficile, quorum pars maxima est aut ab illis effusa qui inde a
sæc. XVIII scripserunt, hoc est inde a tempore quo institutio Latina minus utilis nec tam necessaria
quam antea videbatur, aut ab illis qui ob opera sermone populari composita inclaruerunt. [...]
At ubi ostendere conatur qualis fuerit sæculorum recentiorum Latinitas, ibi sunt corrigenda
plurima. Morem Latine loquendi et sermocinandi satis esse quondam divulgatum posteaque magis
magisque coartatum agnovit. [...] Nihilominus iudicare audet per totam ætatem recentiorem (hoc
est, inde a sæc. XVI, quæ ætas hoc in libro tractatur) vix quemquam optime Latine locutum esse.
[...]
Exploratum quidem habere possumus e pronuntiatu diverso et inconstanti difficultates
quasdam aliquando exortas esse. Suspicari porro possumus permultos, etiam loquela Latina
assuetos, more satis incondito et impolito lingua Latina in congressu familiari usos esse. At aliis e
testimoniis, quorum pleraque, immo fere omnia Waquetiæ ignota esse videntur, colligere
possumus non paucos emendate et volubiliter Latine sermocinatos. Adde quod loquelæ pravæ
testimoniorum, quæ memorat Waquetia permulta, pars multo maior e sæcc. XVIII et XIX
provenisse videtur, quo tempore loquendi usum valde decrevisse fatetur auctrix ipsa.
[ad indicem]
Loci excerpti ex Tunbergii oratione cuius inscriptio est De Erasmo eloquentiæ præceptore:
Homines docti, qui medio (quod vocatur) ævo viguerunt, sermone quodam Latino
generibusque dicendi utebantur, quorum quasi fundamenta in scriptis Christianorum sacris posita
esse manifestum est. Eloquentia autem nova (ut ita dicamus) exeunte sæc. XIV et ineunte sæc. XV
nata est. Etenim eruditi artibusque liberalibus dediti, qui quidem vestigiis Francisci Petrarcæ
quodammodo insistentes studia humanitatis bonasque litteras colerent, sermonem suum ad
dicendi normas, quas apud Ciceronem, Livium, Quintilianum, alios eorum æquales
animadverterant, semper conformare conabantur. Nam linguam Latinam ad nitorem pristinum
revocare et incorruptam Latini sermonis integritatem restituere studebant. [...]
Nonnulli quidem eorum, qui in Ciceronianorum partes quam in Erasmi sententias
procliviores videntur fuisse, haud multo aliter atque Erasmus ipse moderationem quandam
suadebant. Testes advocentur Philippus Melanchthon et Iacobus Ludovicus Strebæus, præceptores
doctissimi, tamque eloquentiæ Ciceronianæ studiosi quam qui maxime: hi tamen auctores sunt ut
orator verbis Christianorum propriis in ‘controversiis theologicis’ utatur. Erasmus igitur nobis
videtur haud iniuria, immo prudenter iudicasse verba rebus, quæ describantur, apta esse eligenda,
et idcirco voces Christianorum proprias esse Latine loquentibus necessarias. Attamen quidni etiam
Doleto asseveranti verba, quæ ad res vetustate exoletas et ab usu remotas pertineant, proprie
tamen ab oratoribus, qui quidem Latine loquantur, et sine vitio aliquando adhiberi posse libenter
assentiamur? Multi quidem oratores, qui eloquentia pollere illo sæculo putabantur, voces, quæ ad
sacra Romanorum prisca propie spectant, etiam ad res Christianas describendas interdum
adhibent, idque haud inepte. Quin etiam ipse Erasmus talia dicta, quæ mores et sacra antiquorum
(h.e. paganorum) redoleant, verbis Christianorum propriis aliquando prætulisse videtur. Itaque ne
Erasmum quidem suis ipsius præceptis hac in re obtemperavisse putabimus –si omnia ad eandem
obrussam et velut regulam exigere voluerimus. [...]
Verus igitur Ciceronianus, utpote qui de omnibus rebus optime disserere cupiat, sermonem
suum dictis unius Ciceronis vix circumscribere potest. [...]
Erasmus autem talia de optimo dicendi genere professus haud bene audit a nonnullis
hominibus rerum gestarum peritis doctorumque cathedras ævo nostro adeptis, qui studiosos
Ciceronis solius imitandi, h.e. Nosoponos (ut ita dicamus), aptius sagaciusque de lingua Latina
iudicasse affirmant, quam Bulephorum, h.e. Erasmum ipsum. Nam Erasmum rationem linguarum
popularium et vernacularum habuisse nullam. Etenim Ciceronem, si Erasmi ætate vivere
potuisset, non lingua Latina ad res novas accommodata, sed quadam dialecto Italica, sermone
videlicet patrio, sine dubio usurum fuisse. [...]
Nam lingua Latina in ipso dialogo Ciceroniano ad partem hominum minimam pertinere
satis perspicue dicitur. [...]
Haud enim vulgus, sed homines doctos, qui lingua Latina utuntur, tam in dialogo
Ciceroniano quam in aliis operibus permultis alloquitur Erasmus. Propositum enim Erasmo est ut
ostendat qualis sermo Latinus doctis hominibus, quibus necesse sit de multis rebus cum sociis et
collegis communicare, optime conveniat. Consuetudines vitamque hominum doctorum non
perperam intellexit Erasmus: nempe mansit ætate Erasmi lingua Latina hominum doctorum
communis, qua artes liberales et disciplinæ tractabantur et tradebantur. Optimo igitur iure suadet
Erasmus ut lingua Latina ad vitæ condicionem et ad tempora novissima scite et cum cura
accommodetur. Ut autem Erasmus studiosos eloquentiæ hortabatur ne vestigiis solius Ciceronis
insisterent, quo facilius vitæ necessitatibus servirent Latine loquentes, ita tamen quendam
orationis candorem antiquum conservare studebat, et ob hanc ipsam causam sermonem hominum
doctorum, quales ante litteras duce Petrarca renatas, dialecticam, leges, theologiam professi erant,
maximam partem respuebat. Pauci quidem, qui medio (quod dicitur) ævo Latine scripserunt, ob
eloquentiam ab Erasmo ullo in loco laudantur. Etsi non prorsus omnes, qui post imperium
Romanum in Europa exstinctum sed ante Petrarcam vixerunt, ab Erasmo repudiantur,
philosophos tamen et dialecticos illos scholasticos, hoc est, sectatores philosophiæ disputatricis de
albo auctorum Latinitatis eradere vult. Nec aliter sentiebat de philosophis et theologis, qui post
Petrarcam vixerant, sed ita scribere perrexerant, quasi nulla litterarum et eloquentiæ Latinæ
studia apud Italos sæc. XV renata essent. [...]
Qui nonnumquam scholastici nuncupabantur, et adhuc vocantur. Hi quoque in usum
induxerunt novum quendam sermonem Latinum, qui Erasmo aliisque qui bonas litteras
profitebantur, et aridus et, ut sic dicamus, exsiccatus videbatur esse, nec ulla cura eloquentiæ
confictus. Sermo quoque scholasticorum ad artem dialecticam semper accommodabatur et
locutionibus non solum insolito modo coniunctis, sed etiam in sensus prorsus novos detortis
scatebat. Hæc erat lingua propria illius philosophiæ et theologiæ, quæ ab Erasmo et ab aliis
studiorum humanitatis professoribus disputatrix appellabatur. [...]
“Elegantia est, quæ facit, ut locus unus quisque pure et aperte dici videatur. Hæc tribuitur
in Latinitatem, et explanationem. Latinitas est, quæ sermonem purum conservat, ab omni vitio
remotum. Vitia in sermone, quo minus is Latinus sit, duo possunt esse: solœcismus et barbarismus.
Explanatio est, quæ reddit apertam et dilucidam orationem. Ea comparatur duabus rebus,
usitatis verbis et propriis. Vsitata sunt ea, quæ versantur in [sermone] consuetudine cotidiana;
propria, quæ eius rei verba sunt aut esse possunt, qua de loquemur.”
Elegantia igitur non ad ornatum, sed ad verba subtiliter sensuque proprio adhibita, etiam
ad orationem perspicuam et solœcismis et barbarismis carentem pertinet. Elegantia insuper cum
decoro, de quo supra locuti sumus, facile congruit, quamquam decorum, si paulo subtilius quæ
notio huic verbo sit subiecta perpendere voluerimus, paulo latius patet. Decorum enim, quamvis in
verbis scite electis sit manifestum, ad gestum tamen, ad actionem, ad multas artis oratoriæ partes
pertinere potest. Elegantia vero ad constructionem et delectum verborum in primis spectat. [...]
At Horatius illo ævo scripsit, quo homines Romani quandam linguam Latinam inde a
primis cunabulis e nutricibus et e matribus percipere solebant (etiamsi homines eruditi multo aliter
atque plebei loquebantur). Præceptum autem Horatii satis callide ab Erasmo accommodatur ad
æquales suos, h.e. ad homines eruditos, qui sermone Latino iam nullis hominibus patrio, sed
omnium doctorum communi utantur. [...]
Nunc, quoniam loquendi ratio non a vulgo, sed ex eruditorum monumentis petitur, non est
eadem consuetudinis auctoritas. Inusitata tamen videri possunt quæ rarius occurrunt apud eos
auctores qui frequentius teruntur ab eruditis. [...] Erasmus igitur cum hoc loco, tum aliis locis
ostendit se non dubitare quin lingua Latina omnium hominum Romanorum quondam fuerit
domestica et vernacula (quamvis sermo plebeius minus politus fuerit quam eruditorum). Nec
minus e dictis Erasmi elucet eum putasse sermonem Latinum utpote nullis hominibus ætate sua
viventibus patrium, nec ullius gentis proprium, paulo aliter atque linguas populares esse
discendum, docendum, colendum. Quia deest consuetudo hominum sermone patrio loquentium,
sequendæ sunt, secundum Erasmi opinionem, illæ normæ, quas apud auctores deprehendimus. [...]
Itaque, si Erasmo credimus, eloquentiæ candidatis licet sermonem eorum imitari, qui
eodem fere modo Latine colloquuntur, quo scriptores optimi scripserunt. Agitur his in locis de
Erasmi æqualibus, qui ita sermocinabantur, ut eorum sermo eloquentiam illam antiquam
orationisque nitorem (qui probatis auctoribus assidue legendis percipitur) semper referat ac
redoleat. [...]
Opinatur autem Erasmus quædam neotericorum opera non solum esse ob scientiam
legenda, quæ his scriptis tradatur, sed etiam ut homines bene scribendi et loquendi studiosi
sermonem talium scriptorum imitentur. Ne multa –scriptores aliquot neoterici, si fidem Erasmo
tribuimus, sunt inter auctores probatos numerandi. [...]
Cicero ille novus, vel neotericus, quem Erasmus et cogitatione fingere et verbis aliquando
depingere videtur velle, non loquitur velut Cicero ipse ad vitam revocatus, sed velut homo doctus
ingenti, ut ita dicamus, litterarum patrimonio fretus, qui amplissimis huius patrimonii copiis scite
utatur, qui vitam æqualium suorum communem sermone Latino tractare et describere cum decoro
possit, qui denique orationem suam conformare studeat ut aliquid suum et proprium in sententiis
et in electione constructioneque verborum appareat. Si te ipsum non exprimis, mendax speculum
tua fuerit oratio [...]
Erasmus, quippe qui tali modo de eloquentia Latina fovenda præceperit, haud magnopere
placet quibusdam litterarum et rerum gestarum peritis, qui nostro ævo auctoritate pollent.
Ciceroniani enim ab his criticis putantur negasse quemquam ea lingua, quæ apud nullos homines
tamquam patria et gentilis usurparetur, scribentem aut loquentem ullo pacto posse dicendi genus
suum et proprium condere, et idcirco multo melius intellexisse, quam Erasmus, qualis esset linguæ
Latinæ condicio.
Ciceroniani quidem, non aliter quam ipse Erasmus, probe intellexerunt quo pacto lingua
Latina ab linguis popularibus atque nationum propriis discreparet et esset secernenda.
Aliud quidem est linguam usurpare, cuius normæ percipiuntur aut e scriptis probatis aut ex
usu quorundam æqualium, quorum sermo ad illa scripta probata conformetur: aliud est adhibere
linguam, cuius normæ continenter mutantur utpote semper ex usu populari et cottidiano
proficiscentes. Erasmus quidem non multo aliter quam Ciceroniani eloquentiæ fundamenta atque
principia in operibus auctorum probatorum esse sita agnovit: hi autem sibi auctorem unum et
primarium, ille plures constituit. [...]
Attamen, etsi eloquentiam Latinam magnam partem in scriptis probatis imitandis positam
esse non negamus, non idcirco sequitur ut homo Latine loquens orationem ad ingenium suum et ad
indolem propriam accommodare non possit. [...]
His locis sententiisque excussis, haud obscurum esse speramus qualem eloquentiam
Latinam æqualibus suis esse colendam opinatus sit Erasmus.
[ad indicem]
4971. …
4972. …
4973. …
4974. …
4975. ...
4976. ...
4977. ...
4978. ...
4979. ...
4980. Verba petita ex præfatione operis ab Milena Minkova curati c.i. Florilegium recentioris Latinitatis :
[ad indicem]
Milena Minkova
Cum Latinitatis recentioris studium in dies crescere videretur, visum est nobis Latinitatis
recentioris florilegium proponere, quod in universitatibus studiorum vel etiam in lyciis adhiberi
posset. Nam florilegium Latinitatis recentioris generale nondum exstare videbatur.
Varia est atque multiplex Latinitas recentior, cuius provincia ab extrema Thule ad ultimam
Patagoniam, ab Iapone ad Mexicum extenditur.
Latine scribebat Petrarca partim ad Mediam quæ dicitur ætatem pertinens, cogitata sua
verbis Latinis aperiunt animique motus patefaciunt viri mulieresque sæculo vicesimo primo
scribentes. Nullum genus litterarum litteris Latinis recentioribus non comprehenditur, immo
inveniuntur quoque in earum thesauris genera magis peculiaria ut Næniæ pueriles Ioannis Ioviani
Pontani infantulos ad somnum adducentes. Litterarum Latinarum recentiorum argumenta ad
omnes res quæ in universo humano exstant pertinere possunt, etiam ad illas quæ litteris rarius
tractari solebant, ut in dialogo de natando ab Nicolao Winmanno exarato.
Patrimonio Latino recentiore opera scientifica innumerabilia ad omnes scientias necnon ad
artes spectantia includuntur. Latine scribebant homines undique oriundi, Afer Ioannes Latinus,
Polonus Matthias Casimirus Sarbievius, Guatimalensis Raphæl Landivarius; interdum Latine
scribebant feminæ, ut Anna Maria Schurmanna. Compages totius cultus humani occidentalis est
Latina nec nosmetipsos vere intellegere possimus nisi cum iis, qui Latine scribebant, legentes
colloquamur. Mirum enim dictu quam multa homini hodierno se atque condicionem suam definire
nitenti ex litteris Latinis recentioribus discere liceat: quid sit patria, qui sint sodales, qui sint
inimici, qui sint humanitatis limites.
Præbenda igitur sunt scripta Latina recentiora cum in lyceis, tum in universitatibus
studiorum, manu sunt et discipulis et magistris volvenda. Spes autem est hoc florilegium ad tale
propositum aliquid utilitatis afferre posse.
[ad indicem]
Hoc est initium doctæ commentationis ab Milena Minkova scriptæ atque editæ in actis conventiculorum
Academiæ Latinitati Fovendæ, cuius titulus est De locis atque spatiis fabularum utopicarum cum eis quae in
descriptionibus itinerum sive verorum sive phantasticorum exstant comparandis.
Inter omnes constat perpauca esse indicia, quæ Thomas Morus de situ Utopiæ vel de
ratione illuc perveniendi nobis reliquit. Dum igitur ad florilegium recentioris Latinitatis
componendum varia scripta Latina legimus atque perscrutamur, inter quæ fabulas Utopicas,
descriptiones itinerum sive verorum sive phantasticorum, vel soluta vel astricta oratione exaratas,
de genere locorum et spatiorum, quæ his omnibus in operibus delineantur, in animo reputare
cœpimus.
Limina enim, quæ inter mundum nostrum et alios mundos sive ignotos sive non exstantes
cernuntur, haud absimilia inter se videntur. Itaque iuvit nonnullas notiones communes ad terras
Utopicas et ad itinera pertinentia perpendere atque enucleare.
Post novum orbem inventum quædam confusio locorum necessario est exorta, quippe cuius limites
iam non tam certi essent atque confirmati.
Post novum orbem inventum quædam confusio locorum necessario est exorta, quippe cuius
limites iam non tam certi essent atque confirmati. E.g. in opere Petri Martyris Anglerii (1457-1526)
De orbe novo intitulato, quod ex octo prolixissimis decadibus consistit, verba “nostri putati
continentis”, “crediti continentis”, “existimati continentis” lectori identidem occurrunt necnon
significant partem orbis terrarum Europæis notam, quæ tamen cottidie illis temporibus
mutabatur; ergo extendebantur huius orbis limites, quibus Europa, Asia, Africa, dein America
comprehendebatur. Talis condicio limitum incerta procul dubio effecit ut loca Utopica vel facilius
excogitarentur. Secundum virum doctum Petrum Kuon utopiæ excogitari cœptæ sunt, quia post
mundum novum puriorem, magis naturalem, ætatem auream sapientem repertum vetus mundus
iam minus bonus videbatur. Utopiæ quandam itineris partem vacuam, lacunam quandam
explebant. Vir doctus Kuon contra investigatores priores loquitur (ut, e.g., Franciscum
Lestringant) qui asseverassent iter esse ornamentum Utopiæ; docti viri Kuon propositum est
ostendere exstare inter iter et Utopiam nexum artiorem. Estne tamen Utopia simpliciter
supplementum itineris, ut vocat doctus vir Kuon? Equidem nobis videtur plus quam supplementum
itineris Utopia esse quoddam mentis iter aliis itineribus arduis atque longinquis simile; agitur
enim his omnibus in itineribus de locis quadam cum difficultate transeundis, de obstaculis haud
exiguis superandis, de via quærenda.
Terræ Utopicæ loca vera, quæ ratione geographica describi possint, sane non habentur, ut ex
ipsius nominis origine patet. Nam Utopia est potius notio philosophica vel quæ ad cultum civilem
et humanum vitæ communis spectat. Attamen ut ad terras Utopicas perveniant, iter salebrosum,
immo ignotum homines facere debent. Revera non itinerantur, ut alium semotumque mundum
inveniant, sed ut suum et proprium meliorem reperiant reddantve. Petunt enim optimam rem
publicam vitæque humanæ communis ordinem optimum necnon fortasse quærunt num talia
omnino exstare possint.
Inspiciamus iter, quod Nicolaus Klimius ex Bergis oppido Norvegico in terram fecit Potu, quæ
terra ab arboribus mente præditis incolitur (cuius litteræ mutatæ partem nominis Utopiæ
efficiunt) in fabula Ludovici Holbergii Nicolai Klimii iter subterraneum intitulata et anno 1741
publici iuris facta. Nicolaus Klimius cadit in speluncam, quam explorare in mente habuerat, dein
vehitur in intermundiis. Quæ commoratio intermundialis efficit, ut de condicione humana novis
atque inexspectatis modis cogitet. Omnia circa Nicolaum Klimium sunt confusa, perturbata,
insolita. Totus mundus est chaos. Nicolaus quærit ne dicam quandam tabulam geographicam, sed
quoddam signum. Dum per obscuritatem transit aliquid novi inventurus, ad suum et proprium
mundum identidem redit, sui mundi terrestris rationibus res in spatio cœlesti conspectas metitur.
[ad indicem]
4981. …
4982. …
4983. …
4984. …
4985. ...
4986. ...
4987. ...
4988. ...
4989. ...
4990. Sigridis Albert (n. 1952) commentatio c.i. De technologia genorum edita in commentario periodico c.t.
Vox Latina 127, 1997, pp. 86-92 :
[ad indicem]
De technologia genorum1 his temporibus multum disputatur. De hoc autem themate

disserentes homines plerumque in duas partes omnino diversas dividuntur, id est sunt ii, qui in hac
re nihil nisi emolumenta vident atque iam novam utopiam positivam fingunt, atque alii, qui solum
detrimenta vident atque scænarium horribile pingunt. Sed - ut plerumque - veritas in medio
invenitur. Homines autem scientifici technologia genorum periti in varias quæstiones inquirunt et
promissa, quæ ab ipsa proferri videntur, obiective in utramque partem disputant.2 Nonnulla hoc in
conexu exhibere volumus.
Primum vero dicendum est differentiam fundamentalem exstare inter technologiam

genorum atque selectionem generatoriam cultumque plantarum animaliumque. Nam selectione
generatoria mutatio omnino lente fit et genus mutatum tamen idem manet. Tali autem mutatione
lenta circumfusa rei mutatæ assuefieri possunt. Sed hoc spatium temporis longum peragi
technologia genorum non sinit. Usque nunc - quantum scimus - calamitas quædam biologica
propter hanc technologiam nondum est exorta, sed inter peritos constat organísmum technologia
genorum mutatum, si quando periculosum se præbuerit, vix denuo neutralizari posse. Tamen non
in omnibus disciplinis, quibus technologia genorum adhibetur vel adhiberi potest, tale periculum
exorbitantiæ omnino exstat. Nihilominus aliæ quæstiones exoriuntur, ex. gr. num mutatio
genorum sit quoad ethicam probabilis, num eius effectus ab societate humana desiderentur, num
œconomice sit utilis.
Sed spectemus singulas quæstiones. Primum ab asseclis technologiæ genorum promittitur
in futurum escas salubrius viliusque effici atque melius asservari posse. Hoc in conexu certe
plerique de lycopersicis genis mutato cogitant, quod pomum vulgo etiam lycopersicum genicum
appellatur. Sed hac in re dicendum est unumquodque quoque lycopersicum "normale", ut ita
dicam, est - sicut omnia alia poma animaliaque et unusquisque homo - ex genis suis non solum
constat, sed etiam efficitur. Etiam in lycopersico genis mutato nullum aliud genum novum inest,
sed genum quoddam proprium effectu suo ita deprivabatur, ut lycopersicum tale non iam
putrescat. Hæc condicio multis hominibus non est desiderabilis, tamen tale lycopersicum non est
venenosum. - Quadamtenus res aliter se habent, cum plantæ animaliaque genis alíus generis
mutantur. Exempli gratia cum in fraga imponuntur gena alicuius piscis, fraga maiorem
resistentiam contra frigora præbent. Sed homines, quibus allérgia proteíni piscium est, magnas
difficultates habebunt, cum tales fructus comedent. - Homines autem industriales exspectant
proximis annis futuris ex escis, quæ genis mutatæ sunt, quotannis circiter tricenas centesimas
plures venditum iri. Iam nunc ex plus quam quinquaginta plantis comestibilibus genera
technológia genorum mutata exstant. Nonnulla - sicut tabácum atque lycopersica - in Europa
quoque venumdantur. Insuper in tabernis iam inveniuntur res, quæ etiam ex materiis technológia
genorum mutatis confectæ sunt (velut nonnulla genera olei, margaríni, embammatis). - Plantæ
autem officialiter imprimis mutantur, ut contra herbicida3 resistentes fiant et ne morbis, siccitate
insectisque nocivis afficiantur. Tamen usque nunc poma atque legumina hac methodo mutata
neque salubriora neque sapidiora facta sunt, tantummodo durabiliora (sicut lycopersicum).
Insuper, cum agatur ex. gr. de enzýmis,4 quæ ad caseos conficiendos adhibentur, éadem,
quæ technologia genorum mutata sunt, celeriorem quidem effectum habent, sed adhuc sunt multo
cariora quam enzýma naturalia (novum enzýmum technologia genorum mutatum hodiernis
temporibus quinquaginta miliones marcarum constat). Itaque usque nunc hoc in conexu usus huius
technologiæ nondum est satis œconomicus.
Denique plerique homines de hac re interrogati affirmant se escas technologia genorum

mutatas neque emere neque comedere velle. Tamen difficultas hac in re exstat, cum obligatio, qua
res quoad gena mutatæ indicentur oportet, nondum ex. gr. ad aromata atque materias
suppletorias extenta sit.
Alterum emolumentum technologiæ genorum, quod hominibus promittitur, est plantas

utiles hac technologia ita meliorari posse, ut fames in orbe terrarum vigens multo minui possit. Sed
hoc in conexu ab investigatoribus iam nonnullæ deliberationes scepticæ prolatæ sunt. Una ex arte
in præsenti imprimis incumbitur in investigationem paucorum certorum generum plantarum, id
est pomorum terrestrium, maízii atque rapæ. Sed hæ plantæ præsertim in agricultura regionum
industrialium sunt maioris momenti. De regionibus autem pauperibus mundi tertii, qui dicitur,
aliæ plantæ in investigatione essent respiciendæ. Sed officinæ, quæ ad technologiam genorum
spectant, necessario etiam de quæstione œconomica deliberant. Itaque illæ plantæ, quæ
fundamentum escarum mundi tertii sunt, non ita tractantur, cum illis regionibus ad semina
generum, quæ technologia genorum meliorata sunt, solvenda non satis pecuniæ sit. - Altera ex
parte investigatores scientifici quidam putant non esse opportunum nunc temporis in
technologiam genorum paucorum generum plantarum incumbere et insimul selectionem
generatoriam plantarum, quæ iam exstant, eiusque possibilitates neglegere. Nam iam nunc
multiplicitas variarum plantarum utilium celeriter decrescit. - Porro scopus primarius
technologorum in præsenti videtur esse, ut in plantis utilibus resistentiam contra herbicida ita fiat,
ut aliæ plantæ circumcirca crescentes maneant parvæ vel evanescant. Hunc in modum - ut aiunt
technólogi - fieri potest, ut herbicida solum localiter atque parce adhibeantur. Tamen alii
suspicantur, si illæ novæ plantæ utiles mutatæque magnis in areis colentur, e contrario usum
talium herbicidorum, contra quas plantæ utiles tunc erunt resistentes, auctum iri omnino in
emolumentum illorum, qui tales materias herbicidales conficiunt. - Insuper investigatores
scientifici dicunt nondum esse manifestum, num plantarum utilium resistentia contra herbicida
sponte in herbas alias herbasque "malas", quæ dicuntur, transferatur. - Ex omnibus his
argumentis allatis iidem putant in proximum tempus futurum ex technologia genorum in fame
mundana supprimenda non plura esse exspectanda quam methodis usitatis minore pretio.
Tertium emolumentum, quod ex technologia genorum exorturum promittitur, est

pollicitatio, qua prædicitur eadem technologia biologicas materias rudes maiore qualitate effici
posse. Difficultas autem hac in re adhuc est in eo, quod exstant paucissimæ materiæ rudes, quæ ex
organismis technologia genorum melioratis constant, cum usque nunc materiæ "naturales" multo
viliores sint. - Tamen videntur in hoc conexu nonnulla emolumenta generalia exstare. Nam ex. gr.
proteases (id est enzýma, quibus proteínum imminuitur) in lomentis insunt, ut contra sordes
proteíno effectas adhibeantur. Sed proteases technologia genorum effectæ multo efficaciores sunt,
qua de causa copia lomenti in utendo multo minui potest. Est effectus vere opportunus in
circumiectis servandis. - Insuper exstant deliberationes de mutatione alicuius generis pomorum
terrestrium. Talibus pomis terrestribus inest ámylum,5 quod pro materia facticia plasticaque
biologice iterum dissolvenda adhiberi poterit. Hic quoque erit bonus effectus circumiectis
naturalibus.
Transeamus nunc ad regionem medicinalem. Quartum enim promissum, quod profertur,

est pollicitatio, qua prædicitur technologia genorum exoriri novas possibilitates morborum
cognoscendorum, qui usque nunc sæpe nimis sero animadvertebantur. In præsenti enim in
origines geneticas plus quam mille morborum inquiri potest. Ad hos morbos pertinent ex. gr.
mucoviscidosis, chorea Huntingtoniana, nonnulla genera hereditaria cancri. Mox - ut autumant
investigatores scientifici - etiam origines geneticæ talium morborum hereditariorum inveniri
possunt, qui ex interdependentia plurium genorum defectorum exoriuntur, velut hypertónia atque
diabétes mellítus.
Talis cognoscentia prævia poterit esse omnino frugifera, sed tantummodo cum effectus
genis mutati sit notus atque cum sive therapía sive observatione medica aliquid contra hunc
effectum fieri possit. Exemplum positivum hoc in conexu est dispositio quædam ad cancrum coli,6
cum homines, qui hoc defectu geni affecti sunt, bene observari atque satis mature curari possint.
Sed in multis aliis generibus cancri res aliter se habent. Insuper mutatione defectuque quodam
alicuius geni possibilitas ægrotandi quidem augetur, sed altera ex parte, si talis defectus non est,
hoc nondum significat aliquem hominem hoc morbo affici non posse.
Sed alia quoque difficultas hoc in conexu, et hæc quidem etiam ethica exstat. Nam in
plerisque morbis, quorum causam interea scimus in quodam geno defecto esse, nondum est ulla
spes eosdem sanandi. Exemplum est chorea Huntingtoniana. Scitur enim in illo homine, qui defecto
geno affectus est, hic morbus aliquando exoriri, et hoc quidem inter annum tricesimum atque
quinquagesimum vitæ. Sed certum temporis momentum prædici non potest. Licetne ergo tali
homini dicere eum hoc geno defecto affectum esse?
Præter possibilitatem sanandi etiam pleræque quæstiones ethicæ, sociales, iurídicæ

nondum sunt solutæ. Imprimis - ut permulti dicunt - genetica diagnósis prænatalis est quæstio
vere sensibilis.
Arte cum problemate modo tractato cohæret quintus effectus, qui ab asseclis technologiæ
genorum promittitur. Nam dicunt morbos hereditarios, velut nonnulla genera cancri,
hypertóniam, diebéten mellítum, schizophréniam, therapía genorum, id est mutatione geni defecti,
sanari posse. Sed - ut iam antea breviter vidimus - talis spes nondum omnino expleri potest. Usque
nunc solum circiter tertia pars omnium morborum sanari potest. Itaque medici sanationem cancri
atque Sidæ, rheumatismi atque morborum allergicorum, depressionum atque schizophréniæ
præbere non valent. Therapiæ quædam traditionales certe exstant, sed technologia genorum hi
morbi funditus eradicari nondum possunt. - Magnum autem problema hoc in conexu therapíæ
genorum est tractatio atque mutatio cellulæ germinalis, quæ technice fieri possunt. Tunc enim
genum defectum non in homine, sed iam in cellula seminis sive ovi reparantur. Tamen non solum
gena defecta possunt mutari, sed etiam facultates normales, velut color oculorum vel cutis etc. Hac
in re vehementes disputationes fiunt. In præsenti autem tales mutationes in Germania legibus
vétitæ sunt.
Sextum promissum, quod profertur, est pollicitatio, qua prædicitur technologia genorum
medicamina meliora, viliora atque puriora effici posse. Hoc videtur omni ex parte verum esse. In
præsenti circiter triginta medicamina iam veneunt, in quibus efficiendis technologia genorum
adhibetur. Inter hæc numerantur ex. gr. insulínum humanum contra diabéten mellítum atque
interferonum contra cancrum. Sine technologia genorum satis magna copia talium medicaminum
ad therapiam necessaria effici non posset. Interea iam multa alia medicamina varii generis, quæ
technologia genorum efficiuntur, investigantur atque in nosocomíis comprobantur. Alius effectus
bonus hac in re videtur esse, quod usus quorundam animalium ad medicamina efficienda decursu
temporum sive multo minui sive omnino abrogari poterit. - Sed altera ex parte, quamvis omnes
dicant medicamina technologia genorum effecta in comparatione rerum chemicarum esse viliora,
de pretiis minoribus in medicaminibus emendis nondum quicquam animadvertitur. Cum enim hæc
medicamina nova in præsenti sæpissime sint unica possibilitas therapíæ alicuius morbi gravis,
æmulatio œconomica hac in re valere non videtur.
Disputatio autem de emolumentis et de detrimentis technologiæ genorum etiam in futurum

nondum erit finita. Certe decursu temporis novi aspectus exorientur atque nova argumenta in
utramque partem invenientur.
1. Theodisce 'Gen' (ex Græco): cfr Helfer, Christian: Lexicon auxiliare. Saraviponti 1991, p. 231: Gen
(Erbfaktor, biol.) *genum, -i n. - Vatican. Lexicon Recentis Latinitatis. Vol. 1 (Romæ a. 1992), p. 341:
gene gen (indecl.) [singulorum hominum minima pars, quæ ADN siglo appellatur, omnium nostrum
proprietates continens]. Syn.: genum (Helfer). [ad textum]
2. Cfr ex. gr. Neumeister, Hanna: Chancen und Gefahren der Gentechnologie. Hannover 1987; Altner,
Günter: Leben auf Bestellung? Das gefährliche Dilemma der Gentechnologie. Freiburg 1988;
Friedrichsen, Gisela: Gentechnologie: Chancen und Gefahren. Heidelberg 1988; Svilar, Maja (ed.):
Gentechnologie: Chance oder Bedrohung. Bern 1989; Freudenberg, Andreas: Gentechnik:
Grundwissen für den politisch-ethischen Dialog. Frankfurt/M 1990; Mietzsch, Andreas:
Technikfolgenabschätzung. Braunschweig 1990; Gill, Bernhard: Gentechnik ohne Politik.
Frankfurt/M 1991; Lemkow, Louis: Public attitudes to genetic engeneering: some European
perspectives. Luxembourg 1993; Eberhard-Metzger, Claudia / Michælis, Harald / Nakott, Jürgen /
Offenberger, Monika / Simm, Michæl: Gentechnik. Auf dem Prüfstand. In periodico, q.e. Bild der
Wissenschaft 11, 1996, pp. 60 sqq. [ad textum]
3. Cfr Helfer, op. mem., p. 573: Unkrautvertilgungsmittel (venénum) *herbicidále. - Vatican. Lexicon,
op. mem., p. 279: erbicida ® diserbante = p. 238: diserbante medicamentum herbarum deletile, n.
Syn.: medicamentum herbis internecivum; liquor malis herbis internecivus. - Mir-Calvano: Nuovo
vocabulario della lingua Latina. Castelfidardo-Milano a. 1986, p. 100: erbicida = venénum
*herbicidále. - Latine: herbicídum, -i n. [ad textum]
4. Vatican. Lexicon, op. mem., p. 276: enzima solubile fermentum, n. Syn.: enzyma. - Latine dicendum
enzýmum, cfr Helfer, op. mem., p. 186: *enzýmum, -i n. - Cfr Liddel-Scott: Greek-English Lexicon.
Oxford a. 1983, p. 757. [ad textum]
5. Cfr Ahrens, Gerhard: Medizinisches und naturwissenschaftliches Latein. Leipzig/Berlin/München
1992, § 110 a, § 579: amylum, -i n. Stärke. [ad textum]
6. Cfr Ahrens, op. mem., §§ 135 a, 598 c: colon, coli n. Dickdarm. [ad textum]
[ad indicem]
4991. …
4992. …
4993. …
4994. …
4995. ...
4996. ...
4997. ...
4998. ...
4999. ...
5000. Loci deprompti e commentationibus quas Francisca Deraedt edidit in commentario c.i. Melissa.
[ad indicem]
In Melissæ libellis numero 61 et 62 Francisca, perdocta humanissimaque femina, commentationem

scripsit De maleficis, de strigibus, de Pythonicis mulieribus, cuius locum excerptum hic transcriptum
relinquo:
... Maleficæ habent sua instrumenta. Ad fascinandum pupas sæpe adhibent, quæ habentur
pro victimæ imagine. Unguenta, philtra aliæque potiones conficiunt ex bufonis pulvere desiccato,
ex unguium præsegminibus, ex animalium intestinis, ex ossibus ablatis de sepulcro, ex dentibus
hominum suspendio mortuorum, ex plantis.
Nam vi plantarum libenter utuntur, præsertim mandragoræ, belladonæ hyoscyamique. M
andragora iam antiquissimis temporibus ea de causa habebatur ut magica, quod eius forma
videtur corpus humanum imitari.
Medio Ævo dicebatur immaniter clamare; omnes, qui eam e terra extrahentes audirent
illum clamorem, sive statim mori sive surdos fieri; itaque homines solebant canem ad eam
alligare, qui plantam extraheret omneque periculum ipse susciperet.
Belladona et hyoscyamum sunt narcotica; belladona nomen trahit a mulieribus Venetis,
quæ ea uti solebant ad oculos nitidandos.
Permixtis his omnibus una cum lingua viperæ salivaque bufonis, quam si oblita eris omnia
in vanum redigentur, maleficæ valent abortus concitare, morbos, tempestates aliaque multa.
Imprimis unguentum conficiunt, quo perfricatæ possunt super scopas equitantes avolare ad
loca longinqua.
[ad indicem]
5001. …
5002. …
5003. …
5004. …
5005. ...
5006. ...
5007. ...
5008. ...
5009. ...
5010. Cæciliæ Koch disticha Disticha De vi electrica ope venti facienda :

[ad indicem]
Nocte super maris undas ventus sævit hibernus;

æstuat inque altum turgida surgit aqua.
Fallitur usque oculus lucisque umbræque fugacis
vicibus alternis; sævus enim Boreas
obscuris lunæ fulgentem nubibus orbem
nunc celat, nunc aperit, nunc tegit nocte nova.
Cæca tamen cum nox de cælo forte recedit
scintillæ et similis spumea gutta micat,
effulget radiis ingens celsusque colossus,
firmus qui in sævis fluctibus et rapidis
stans vim frangit aquarum; strident vertice summo
alæ, quas celeri turbine ventus agit,
pernicies infesta, errans si forte volucris
dira vi Boreæ rapta erit inter eas.
Interea cives tutis in mœnibus urbis,
litore quæ distat milia multa maris,
dicunt: “Iam, pueri, nox est; accendite lucem”,
ad mensamque sedent dapibus et calidis
ferventique fruuntur potu perque fenestram
spectant, sæviat ut dira procella foris.
Clausa crepat venti quassata furore fenestra,
franguntur veteres ante domum salices.
Gaudent et pueri pavidi, gaudentque parentes
exclusum Boream seque sedere domi
tutos ad mensam placide candente lucerna.
At tamen is Boreas, quem metuunt pueri,
is procul hinc alas fulgentum versat molarum,
quæ, ventorum vi, vim faciunt aliam.
Huius vi Boreæ lucent hac nocte lucernæ,

huius vi Boreæ potus et esca calent.
Huius vim Boreæ, pueri, nolite timere;
si sapitis, vobis gratus amicus erit!
[ad indicem]
5011. …
5012. …
5013. …
5014. …
5015. Laurentii Viscido (1952-) poematia aliquot :

[ad indicem]
Hæc de poeta illo rettulit olim Theodericus Sacré in commentario c.i. Melissa [n. 25 (11.07.1988), p. 8] :
“Cum Laurentio Viscido poeta latino ante annos circiter quattuor consuetudinem iunxi. Quomodo eum
cognoverim probe memini. In commentariis enim Vita latina inscriptis carmina nonnulla divulgaverat ille,
quorum mihi unus præ ceteris arriserat; ex eo igitur tempore nomen eius memoria custodiebam. Paucis post
mensibus forte evenit ut nostrum uterque laudationi sese accingeret texendæ cum Iosephus Tusiani poeta
Neo-Eboracensis, quo familiariter utebar et ipse, annum sexagesimum esset completurus; scriptionem autem
ille haud secus ac egomet Humanisticis nostris Lovaniensibus destinavit. Constitutum est ut ille
lucubrationem perficeret, ego carminum Tusianeorum indicem subiungerem. Communi ergo amico
fruebamur, quem pari cum studio colebamus. Postea, heu, accidit ut Tusianus et Viscidus vehementer inter se
dissentirent; dissensionis autem causas explicare longum est et supervacaneum. Id utut se habuit, tunc
quidem, edita commentatione, poetæ eius, cuius carmen e memoria haud deposueram -inscribebatur autem
Viator nocturnus, quos versus infra estis lecturi-, deprehendi inscriptionem cursualem. Nulla mora interposita
ad ipsum litteras dedi plura percontatus; angebar essetne rescripturus; rescripsit quidem verbis
benevolentissimis. Compluribus ergo ex epistulis comperi eum iuvenem esse, Kal. ian. a. 1952 in urbe Scylaceo
natum; studiorum in universitate Salernitana linguarum antiquarum doctorem esse renuntiatum; cum
aliquantisper in Italia meridionali præceptoris munere esset functus, penates in Americam Septentrionalem
transtulisse, ut idem munus Novi Eboraci exsequeretur; bene esse uxoratum auctumque filiola nomine Lucia.
Ex epistularum commercio hæc. Mox vero Laurentius pluribus parvulæ litterarum neolatinarum reipublicæ
civibus innotuit famaque eius latius discurrit ; nam in certaminibus Vaticano et Catulliano pluriens aut
victoriam adeptus est aut victori proxumus accessit; messem autem poeticam in dies uberiorem commentariis
inseruerunt moderatores cum Americani [velut qui The Classical Outlook (Atheniensi) et Hermeti Americano
(Betheliensi) præerant], tum Europæi [multi igitur versus lucem viderunt in commentariis q.t. Meander
(Polonus), Latinitas (Vaticana), Euphrosyne (Olisiponensis), Rumor Varius (Turicensis), Vox Latina
(Saravipontana), Vita Latina (Avenionensis), M.A.S. (Palensis)]; denique de eo commentationes scribi sunt
cœptæ.
Solent autem carmina seorsim edita oblivione cito obrui; qua re ille non sine causa optavit ut carmina
colligerentur, collecta foras ederentur; quo igitur tempore libellum prelo parabat, me inter alios -nam in
amicitiam Iosephi Morabito poetæ præstantissimi erat receptus- versuum suorum iudice est usus : ego
interdum proposui versum emendandum, ille raro assentiebatur, minime raro multis argumentis sententias
meas iure refellit. Prior ergo editio anno 1987 prodiit; altera eaque emendatior paucis post mensibus.”
Viator nocturnus
Siste, o viator nocte deambulans

verna per oras aligero pede.
Flabri susurrum lenis audi
somnia qui generosa gignit.
Blandi liquores conspice Nerei

mire nitentes sub Triviæ face.
Gaude poli fulgore; forsan
crastina erit sine nocte vita.
Ad Luciam
Lucia, cui somnus properat devincere ocellos

gratas et nox gignere formas,
dormi : non licitum est patrem te cernere flentem
verberibus pro sortis atrocis;
contra permulcens faciem, mea gemmula, cantus
lenes opto effingere possis.
Ecce sereno iam tua membra sopore tenentur
lætitiæ et mens lambitur auris.
Candida quam vultu mihi, suavis filia, pares!
O quanta pietate ego vincor!
Desisto lacrimis te dum perlustro tenellam
dulci et risu lumina laxo.
Periculum ignis.
Effrenum caveas, Donata, Cupidinis ignem,

pectus quippe licet mens in amore regat.
[ad indicem]
5016. ...
5017. ...
5018. ...
5019. ...
5020. Bradlius Walton hosce festivos hendecasyllabos de arte cervisiam in poculum infundendi anno 1996º
exaravit ediditque in Grege Latine loquentium :
[ad indicem]
De cervisia recte ministranda
O qui cervisiam cupis lagœnis

recte effundere, te libens docebo:
adsumptum tene poculum sinistra
(aut, sis, utere dextera), deinde
inclina, precor, alteraque palma
fer zythi glaciale vas beati,
et labro calicis siti flagrantis
fundes contiguum per os liquores
lente et leniter et satis gradatim,
ne spumæ saliant nimis tumentes
neu exiles recidant micante fluctu.
Mercedis quid ego docens rogabo?

Nil sane, nisi conteras opacam
nobiscum sale vesperam scyphoque.
Et si fuderis, ut regit magister,
fausta nosceris hac probatione
non iam discipulus timens flagellum,
sed collega comesque virque honestus,
compotor sociatus eruditæ
lætantis calicis sodalitati.
Bradlii epigramma :
Præbuit in cælis iam Mars vestigia vitæ.

Mars tamen in terris nil nisi funus habet.
[ad indicem]
5021. …
5022. …
5023. …
5024. …
5025. ...
5026. ...
5027. ...
5028. ...
5029. ...
5030. Egregius ille litterarum omnis ævi pervestigator, Theodericum Sacré (1957- ) dico, versus quoque
feliciter fundit, ut, inter alios, hoc carmen Sapphicum, anno 1994 lusum:
Mirus hic solis tepor unde regnat?

Ossa functorum fovet hic, tuetur
quos tulit flores pietas avita:
vitane vincet?
Heu! brevis spes, heu! cito spes inanis:

iam metet flores Boreas fugaces
franget et frigus tepida ossa morsu:
mors superabit.
[ad indicem]
Theodericus Sacré
In pagina Academiæ Latinitati Fovendæ divulgata est Theoderici Sacré commentatio de ephemeridibus
latine scriptis ab ætate litterarum renatarum ad iniens fere sæculum XIX, quibus commentariis, inter alia, res
recens gestæ referebantur. Quam quidem commentationem hic fere totam exscribendam curavi, additis vinculis
seu nexibus retialibus, quibus quidem pressis recta lector sive lectrix ad opera laudata adire poterit:
“ Fueruntne olim acta diurna sive Ephemerides, quæ post litteras renatas Latine
divulgarentur? Fuerunt sane inde a medio sæculo decimo septimo ac floruerunt complures, quibus
nova nuntiabantur et in dies certos vulgabantur; at viri docti, qui de litteris Latinis recentioribus
scripserunt, eiusmodi scripta vel omiserunt vel brevissimis tantum mentionibus digna esse censuerunt.
Quod non est mirandum, siquidem constat id genus actorum diurnorum fata fuisse a libris longe
diversa: libri enim typis excusi diligenter asservabantur, acta vero diurna, cum essent perlecta,
neglegentius tractabantur. Quo factum est ut multa deperirent, nonnulla in bibliothecis publicis
prorsus delitescerent, accessu eo difficiliora, quo chartæ ad imprimendum adhibitæ essent viliores et
ob id ipsum fragiliores. At incrementa technica, huius ætatis propria, rursus efficiunt ut acta ea rara,
lucis ope duplicata, reti mundano imponi possint et inde denuo ex parte saltem cognosci. Exempla
quædam attuli, quorum titulos adspicere potestis:
1667 (?) – 1704 (?) [Coloniæ] Ordinariæ relationes et Extraordinariæ relationes, postea Relationes
ordinariæ et Relationes extraordinariæ [bis in hebdomade prodibant hi nuntii ad totum orbem
spectantes; singuli fasciculi habebant pagellas binas; nuntii erant brevissimi; ordinariæ et
extraordinariæ indiscretim inter se sequebantur]
1671 (?) – 1707 (?) [Vindobonæ] Cursor ordinarius, sive nova universalia [prodibant bis in
hebdomade, Mercurii et Saturni diebus; nuntii brevissimi leguntur in libellulis binarum paginarum]
1703 [Parisiis] Diarium historico-litterarium anni 1703. Mens. Janu. Febr. Mart. April. Maj.
Juni. Auctore P. Jacobo Hommey [Duo tantum libelli prodierunt, quorum posterior anno 1711 lucem
vidit; Diarium illud tantum ex parte actis diurnis est adsimile]
1705 - 1710 [Leuchoviæ (Levoča, Leutschau, Löcse), postea Bartphæ (Bardejov, Bartfeld, Bártfa),
quæ nunc sunt Slovaciæ urbes] Mercurius Hungaricus, postea Mercurius veridicus ex
Hungaria [hæ ephemerides mutabili temporis ratione evulgabantur; nuntii ad unum regnum
Hungaricum spectabant]
1721-1722 [Posonii] Nova Posoniensia [libelli IV paginarum semel in hebdomade edebantur;

nuntios plerumque brevissimos conscribebat Matthias Belius (1684-1749), vir eruditissimus
idemque præclarissimus]
1721 (?) -1744 (?) [Lipsiæ] Nova Lipsiensia [fasciculi, paginas IV complexi, bis in hebdomade
prodibant; nuntii ad totum orbem referebantur; nonnumquam tituli et carmina Latina
exscribebantur; ceteras ‘ephemerides’ elegantia sermonis superasse videntur hæc Nova]
1728 [Vindobonæ] Ephemerides Austriacæ-Vindobonenses [illo anno libelli minimum XIX
prodierunt, quorum singuli e paginis VIII constabant; interdum et tituli et versus Latini
afferebantur]
1728 – 1730 [Bernæ] Commentarii rerum toto terrarum orbe gestarum [semel in septimana
edebantur; non inveniuntur hi Commentarii in rete mundano, at loci ex eis excerpti proponuntur in
commentariis q.t. Humanistica Lovaniensia, 30 (1981), 214-238, et Vox Latina, 17 (1981), 400-417]
1743 – 1767 (?) [Coloniæ] Ordinaria relationis diariæ continuatio [fasciculi paginarum IV bis
in septimana, diebus Martis et Veneris, evulgabantur; nuntii ad omnes gentes et nationes
spectabant; hic quoque titulorum et carminum verba exscripta inveniuntur]
1776 – 1785 [Vindobonæ] Ephemerides Vindobonenses [libelluli IV paginarum bis in

hebdomade emittebantur; accedebant interdum appendices] 1783 [1], [2], 1784 [1], [2]
1785-1787 [Lipsiæ] Ephemerides Lipsicæ [unicus videtur superesse libellus, quem Henricus G.
Reichardus, vir singularis et Latinitatis auctor optimus, scripserat; idem libellus bis editus est ut
Ephemerides subnotatores allicerent; quæ per biennium prodiisse videntur]
1790-1793 [Budæ] Ephemerides Budenses [bis in hebdomade divulgabantur]
Est autem cur disceptetur de nomine appellativo, quo commentationes eiusmodi periodicæ
potissimum sint donandæ. Fueruntne illa acta Latina proprie diurna? Mihi quidem nullum omnino
innotuit exemplum ephemeridum Latinarum, quæ cottidie prodirent, quæ singulis diebus
emitterentur. Longe enim maior pars vel bis in hebdomade edebatur, vel etiam longioribus intermissis
intervallis iuris fiebat publici. Huc accedit quod multis id genus scriptis breves contigerunt vitæ: nam
alia, paucissimis tantum fasciculis comparatis, prodiisse videntur brevique tempore interiisse, alia per
annum emittebantur, alia nonnullos per annos, vix ulla per decennia evulgabantur: præsertim inde a
medio sæculo duodevicesimo cito crevere, cito cecidere. Hæ vero ephemerides Hungaro-Latinæ, de
quibus sum dicturus, per annos pæne quadraginta Latine apparebant. Ceterum ephemerides a
commentariis doctis sunt distinguendæ; nam hi, commentarios dico, sive erant litterarii, sive eruditi et
ad doctrinarum investigationes spectabant, ampliores plerumque commentationes amplectebantur, et
non nisi obiter ea referebant, quæ cottidie erant gesta; illæ vero, ephemerides dico, rebus cottidie
gestis plerumque immorabantur, commentatiunculis plerumque brevioribus accumulatis. Itaque nihil
fere est Actis Eruditorum illis Lipsiensibus, vel Voci Urbis, Almæ Romæ, Latinitati, Voci Latinæ,
Melissæ, meis, ut sic dicam, cum Ephemeridibus statistico-politicis. Hoc etiam est præmonendum,
dicendi genera, ad quæ descenderunt scriptores editoresque ephemeridum, fuisse varia atque diversa.
Alii enim scriptores enisi sunt ut quam emendatissime, immo etiam quam elegantissime scriberent,
alii, cum esset properato opus multaque intra breve temporis spatium essent conscribenda,
emendationis et elegantiarum minus erant curiosi; fuit in his posterioribus, nisi fallor, is, qui
Ephemerides statistico-politicas curabat, non quo mendose scribere soleret, sed quia minus polito
magisque libero utebatur sermone, in hac re vestigia Hungarorum Latine scribentium secutus. Quem
ego (hoc obiter addere mihi liceat) rursus sum secutus, et ad humilem, subtilem et ieiunum stilum
confugi, ut ne res ipsæ, quæ memorandæ essent, verborum ambagibus obscurarentur. Ceterum acta
diurna mendis typographicis pluribus fœdari solebant quam libri puri puti. Sed dixi varietate stili
insigniri eiusmodi acta diurna. Quod si vos, auditores, luculentam Latinitatem legere cupitis, aperite
in rete mundano libellulos bis in hebdomade divulgatos, quibus titulus Nova Lipsiensia: anni millesimi
septingentesimi tricesimi sexti (1736) libelli ibi leguntur. Sin vero sermonem magis cottidianum
magisque liberum mavultis audire, sint pro exemplo Ephemerides Budenses, quæ decennio ante
Statistico-politicas, et eas quoque bis in septimana, in publicum prodibant.
[ad indicem]
At fortasse hoc etiam rogatis, quando talia folia novis referendis, quando tales ephemerides Latinæ
edi sint cœptæ, quæve regiones iisdem edendis præstiterint. Latine ergo vestita acta diurna eodem fere
tempore exstiterunt, quo vernacula: nam eorum exempla inde a sæculo decimo septimo increbuerunt.
Quid autem de mortibus, ut sic dicam, eorum? Nisi omnia me fallunt, mediante sæculo undevicesimo
emitti sunt desita, neque equidem ad hunc diem repperi scripta, quæ cum Ephemeridibus meis
comparari possent quæve post exstinctas ‘meas’ Ephemerides essent divulgata. Verum ut fatear, post
scripta Belnayana mihi tantummodo innotuerunt, quod ad id sæculum attinet, folia ea, quæ
inscribuntur Europa seu ephemerides politico-statisticæ, quæ folia Vindobona ab Hungaro quodam
emitti sunt cœpta anno eius sæculi sexto, desita anno decimo quarto; ea ipse consulere nondum potui,
legi vero alicubi, fuisse ea dubiæ Latinitatis. Itaque post Belnayi nostri Ephemerides, ‘nova Latina’
medio sæculo undevicesimo fere obmutuerunt. Hæc de temporibus satis. Quod vero ad regiones
attinet, in quibus ‘nova’ illa producebantur, nemo vestrum mirabitur, quod acta diurna Latina inde
potissimum prodibant, ubi vel arces quasi quædam Latinitatis inveniebantur et lingua Latina vigebat
admodum, vel sermonum patriorum varietas homines ad usum linguæ Latinæ pelliciebat eosque in
Latinitatis velut asyla trudebat. Hinc apud Germanos haud pauca reperiuntur eiusmodi scriptionum
exempla; quæ præsertim in eis urbibus offenduntur, quæ maioris momenti officinis editricibus erant
instructæ, ad quas ex tota Europa confluebant viri docti et mercatores, prelorum inde fructus in varias
regiones exportaturi. Hinc etiam Helvetiorum natio, quippe quæ sermonibus esset diversa,
gloriabatur suis foliis hebdomadalibus Latinis, q.t. Commentarii rerum toto terrarum orbe
gestarum. Hinc denique in regno Hungariæ complures conditæ sunt ephemerides Latinæ: nam
Hungaria quoque magna sermonum diversitate insigniebatur et insuper Cæsari Vindobonensi, cuius
erat lingua Theodisca, parebat: itaque lingua Latina diversis regni nationibus facultatem concessit ut
sermonum disparilitas vel etiam confusio superaretur, nullus sermo patrius ceteris anteponeretur,
lingua domini Vindobonensis clanculum ac sine invidia declinaretur.
Hungaris nos quoque immorabimur, dum Ephemerides statistico-politicas proponimus,

illustramus et locos quosdam ex eis excerptos recitamus.
Anno igitur millesimo octingentesimo quarto (1804), mense Aprili, ex urbe Posonio vel Bratislavia,
quæ ‘Bratislava’ a Slovacis, a Germanis ‘Pressburg’ appellatur, quæ tum urbs regni Hungariæ erat
(diuque eiusdem regni fuerat caput, donec Budapestinum primaria evasit urbs), Ephemerides
statistico-politicæ bis in hebdomade (id est, diebus Martis et Veneris) in publicum prodire cœperunt.
Commentariorum auctori, eidemque apud Academiam Posoniensem historiarum regio professori,
nomen erat Georgius Aloisius Belnay (1766-1809). Hic vir non solum publicus erat doctor academicus
et eruditus scriptor Latinus, sed etiam typographeum possidebat tabernamque exercebat librariam.
Belnayus usque ad ultimum vitæ annum ipse erat occupatus in scribendis atque edendis novis
publicis; qui cum vita functus esset (anno millesimo octingentesimo nono [1809]), paginæ illæ nuntiis
refertæ in lucem Latine prodire pergebant per annos circiter triginta; etenim usque ad mensem
Iunium anni duodequadragesimi [1838] exiisse dicuntur; at quinam philologi nuntiis evulgandis sese
post Belnayi obitum accinxerint, non mihi plane constat; patet autem e recentissima commentatione
docta, Antonium quendam Fabrum, poetam atque in eadem Academia professorem, edere rem
aliquamdiu perrexisse, sed quem ad annum, quove editore in ipsius locum dein suffecto, non liquet;
adhuc enim minime mihi contigit omnes ut Ephemeridum libellos emerem ac legerem, sed ad hunc
diem sum coactus fasciculis unum per annum, qui fuit commentariorum primus, editis contentus esse.
At mire sum gavisus quod eos libellulos anno quarto illius sæculi emissos (ac paulo post in volumen
compactos) a bibliopola quodam Posoniensi mihi bono pretio mercari nuper potui. Exempla enim
eorum nuntiorum publicorum rarissima videntur ad hanc ætatem pervenisse: nam si bibliothecam
nationis Hungaricæ, quæ est Budapestini, excipias (in qua fasciculi non omnes illi quidem, at permulti
custodiuntur), vix alia asservantur exempla, si modo indici illi librorum Carolohesychiensi, qui
nuncupatur Karlsruher virtueller Katalog, credere licet. Dixi rem fortasse non esse magnopere
mirandam: nam etiamsi multa olim exempla typis sunt commissa, tamen folia diaria, charta
plerumque debiliore ac viliore excusa, cum sunt lectitata, pro nihilo duci solent, et a lectoribus mox vel
in ignem proici vel in scirpiculum chartarium conici, vel ad pisces involvendos, ut ait Martialis,
adhiberi.
[ad indicem]
Primus fasciculus Ephemeridum nostrarum, die tertio mensis Aprilis editus, sex habebat paginas;
eum eodem illo anno 1804 secuti sunt libelluli septuaginta septem, quorum singuli octonas
complectebantur pagellas. His accessisse videntur appendices non ita certis intervallis editæ, quarum
pars longe maior proh dolor desideratur in meo volumine. At, etsi paginas appendicum circiter
ducentas volutare non potui, tamen amplius octingentas triginta paginas Latine scriptas cognoscere
et perlegere mihi licuit, confertas nuntiis tum gravioribus, tum levioribus, partim relatis ad res in
Europa atque in toto terrarum orbe gestas, partim spectantibus ad solas res Hungarorum. Nec solum
de argumentis politicis et œconomicis, sed etiam de militaribus et religiosis referebatur ceterisve de
materiis civilibus. Calamitates etiam, nova inventa, fraudes, cædes necnon pompæ sollemnes, civium
primorum nobiliumve in variis nationibus casus, nuptiæ, mortes, alia ut prætermittam,
describebantur; ac res statistica, quæ tum efflorescere cœperat, exemplis e multis nationibus allatis
exponebatur. Legentibus, qui nunc sunt, iucundum sane est, cognoscere quanam ratione omnes fere
partes vitæ publicæ, civilis, socialis, privatæ, cottidianæ ab hoc viro Latine sint explicatæ. Nam, ut
exempla afferam, non solum amplissimam relationem offendes, de exsequiis Emmanuelis Kantii,
philosophorum principis, conscriptam, qui illo anno mense Februario Regiomonti (id est, Königsberg
sive Kaliningrad) elatus erat , verbis quoque Latinis adiectis, quæ urnæ ferali erant apposita,41 sed
etiam comperies modos musicos Mozartianos alicubi feliciter esse productos, immo etiam de ‘lotteria’,
ut appellabat Belnayus, certior fies, id est de lucris, quæ lusores sortium fecerant, et invenies quem ad
diem quove modo et quibus locis sortes felicissimæ nummis tum fuerint commutandæ! Itaque dum hæc
omnia lectitas, in annum eius sæculi quartum vere ac Latine irrepere tibi videris!
Sed ut ad maiora transeam, Belnayus haud secus ac vernacularum ephemeridum scriptores

sive ‘novellistæ’ (quos appellabant) multus erat in narrandis eis rebus, quæ Gallis cum Anglis erant
(nam anno octingentesimo tertio [1803] Angli Francogallis bellum indixerant, totoque eo anno sæculi
quarto vehementer timebatur ne exercitus Napoleonici in Britanniam invaderent; quæ irruptio facta
non est). Hac de causa navium bellicarum motus, ut hinc et illinc erant facti, curiose describebat
Belnayus, de operum munitionibus atque exercitibus, ut utrimque comparabantur, fuse referebat,
quænam consilia utrimque vel cocta vel capta esse viderentur exponebat.
Divulgabantur autem eadem illa tempestate in urbe Posonio, præter acta hæc Latina, acta
diurna Germanice scripta, quæ Pressburger Zeitung inscribebantur et de rebus domesticis et exteris
multa renuntiabant; hæc quoque bis in hebdomade emittebantur, hæc quoque fasciculos paginarum
VIII habebant, hæc quoque nuntios varii generis qua longiores, qua breviores (‘kurzgefasste
Nachrichten’) proponebant,42 hæc quoque appendicibus interdum insigniebantur:43 veri igitur simile
est, morem fuisse Belnayo, ut nuntios aliquot ex eis novorum relationibus excerperet et eos Latine
Ceterum Belnayus etiam attulit versus Latinos philosopho illi infestos; eosdem forte inveni in nuntio
quodam actorum Theodisce editorum, q.t. Pressburger Zeitung, 40 (1804), n. 27 (6.4.1804), p. 303.
Fiebat etiam ut vel versiculi Latini vel inscriptiones Latinæ recentissimæ afferrentur in eis novis Germanice
scriptis (cfr., i.a., Pressburger Zeitung, 40 (1804), n. 59, 31.7.1804, p. 706, ubi leguntur verba lapidis cuiusdam
primarii). Præterea Pressburger Zeitung etiam pretia quædam frumentorum venalium memorabat – id quod
etiam Belnayus imitatus est – ac sæpius exitus sortium (‘Lotto-Ziehungen’) proponebat – id quod rarissime
fecit Belnayus.
Hinc confusio quædam orta est, cum mense Aprili anni 1804 in eadem urbe in lucem edi cœpta essent acta
diurna Latina, ut patet e Pressburger Zeitung, 40 (1804), n. 26, 3.4.1804, p. 296 (iterum in n. 28, 10.4.1804, p.
320): “An die P.T. Herrn Leser und Korrespondenten der deutschen Pressburger Zeitung. Nachdem die
Nachricht von einer hier herauszugebenden lateinischen Zeitung meinen Zeitungs-Blättern beygelegt worden
ist, so sind viele meiner P.T. Herren Zeitungsleser und Korrespondenten in die irrige Meinung versetzet
worden, dass ich mit dieser Unternehmung in Verbindung stehe. Durch mehrere dieserhalb erhaltene
Zuschriften aufgefordert, habe ich nun die Ehre hiermit öffentlich zu erklären, dass ich nicht den mindesten
Antheil daran habe (…). (…) Pressburg den 3. April 1804. Joh. Michael Landerer (…)”.
redderet. Id erit eis sedulo perquirendum, quibus Pressburger Zeitung aliaque folia apud Hungaros
edita diu investigare et perlegere licuerit. Equidem illam Pressburger Zeitung anni 1804, quæ in rete
mundano iam potest legi, perfunctorie percucurri; hinc opinor Belnayum nuntios ex eis actis diurnis
nunnumquam mutuatum esse,44 at singulos universos haudquaquam ex eisdem sumpsisse. Ceterum
haud raro fit ut etiam de aliis foliis diurnis eisque peregre divulgatis fiant apud Belnayum mentiones:
sic folia Parisina, quibus est index Journal de Paris, et Londinensia, quæ The Morning Chronicle
inscribuntur sæpe commemorantur. Non tamen hinc necessario sequitur, ipsum Belnayum diurna
complura diversis linguis diversisque locis publicata pervolutasse; fieri istud quidem potuit, at hoc
etiam fieri potuit, ut eos fontes Anglicos et Gallicos, cum in Pressburger Zeitung et (ita ipse adducor ut
credam) in aliis foliis memoratos invenisset, ex iis actis diurnis una cum rebus ipsis sumeret. Res est
igitur penitius investiganda iis, quibus diurnalium Hungaricorum est copia: quæ mihi defuit. Ego vero
sic coniecerim, Belnayum similem fuisse permultis scriptoribus diurnariis: qui non ipsi virtutibus
investigandi pollere conarentur, sed ex fontibus quibusdam nuntios mutuari solerent; idem igitur
fecisse credo Belnayum, at patet eum interpretis Latini munere esse insuper functum. Nam nuntios
quosdam Latinos mihi comparanti cum actis quibusdam diurnis Gallice, Anglice, Theodisce publicatis,
videtur Belnayus sola versione Latina fuisse contentus, nihil fere de suo addidisse; forte enim
volutabam Journal politique de Mannheim, Gallice apud Germanos editum – repertu facilem, quod
reti mundano est insertus - : haud ibi paucos nuntios inspexi Gallicos, Latinorum persimiles. At in
hanc quoque rem diligentius erit inquirendum, nec mihi temere fidem fieri velim. Utcumque res habet,
Belnayus morem quendam diurnariorum tralaticium est secutus, quem et in foliis vulgaribus45 et in
Latinis, veluti in Novis Posoniensibus anni 1721 et in Novis Lipsiensibus anni 1736, observavi: ita enim
res apud exteros gestas narrabat, tamquam si ex eisdem locis, in quibus res evenissent, relationes
mitteret: itaque cum nuntium de Francisco Zambeccario, nauta aerio, ex urbe Bononiensi emissum,
Latine redderet, virum ipsum ‘civem nostrum Zambeccari’ appellavit.
[ad indicem]
Contendi, auditores, scriptorem hunc diurnarium Posoniensem se maxime gessisse pro

nuntiorum interprete Latino, quod novas res aliunde sumptas Latine redderet. Quod cum ita sit,
tamen est, ubi vir mentem et animum quodammodo aperuerit. Licuit enim ei nova quæ displicerent
prætermittere, inserere quæ arriderent; licuit etiam sententiam suam declarare per additamenta
nescio qua vel adnotationes. At eiusmodi adnotamenta sunt, ut verum fatear, rara. Unum hic non
leviter doleo, quod illis temporibus vix extabant primæ diarii commentationes, quæ Italice
editoriali, Theodisce Leitartikel, Anglice editorials nuncupantur, commentationes dico maiores vel
disputationes, quibus diurnarii primarii, qui nunc sunt, quid de rerum statu sentiant, quidve
suadeant, separatim exponunt et opinativa verba suis lectoribus seorsim proponunt. Eiusmodi
commentationes sæculis duodevicesimo et undevicesimo ineunte sæpissim desiderabantur in actis
diurnis. Apud Belnayum unicum repperi exemplum, quod ad Americam septentrionalem refertur,
quod libenter affero:
[a] AMERICA. Ut nos putamus cultos Europæi, ita semper nobis superabit aliquid, modo velimus,
quod ab exteris discamus; idque ab iis, quibus ipsi paulo ante lumen attulisse prædicabamur. Licet
enim ceteros præcellamus diversarum scientiarum copia et splendore, tamen exempla in exteris
invenimus tam præclara, ut, quod in nobis Europæis cultis non inveniantur iure mireris. Paucis rem
expedire iuvat. Adhuc aliquæ nationes Europææ mancipiorum quæstu delectantur, non obstante tot
proborum ac eruditorum hominum dis<s>uasione, nihil patrocinante tot præclare scriptorum
voluminum auctoritate. Iam vero Fœderati Reip. Americanæ Status, vixdum Luisianæ provinciæ
possessionem adierunt, ostenderunt se id in primis curis habuisse, ut prohibentibus ipsis nemini sit
integrum mancipia in Luisianam venalia adducere. Ita hi sensim nostri evadunt magistri! (Eph., n. 9,
1.5.1804, p. 108)
Cfr. adnotationes 2, 7, 8 et 9.
44
Cfr, ut exemplum afferam, Pressburger Zeitung, 40 (1804), n. 56, 20.7.1804, p. 669: “Philadelphia, vom 19.
45
May. Unser Präsident Jefferson ist mit Spanien (…)”.

[b] Nec vero iniuria boreali Americæ, quæ inde ab annis 28 in orbis terræ annalibus epocham* facit
[‘epocham facere’ videtur esse iunctura e Gallico sumpta; agitur de re conspicua, de qua multus
cum laude est sermo], maximam deberi attentionem dixero. Res eius navalis exiguo sane discrimine
a nautica Magnæ Britanniæ distat. Celeritas vero, qua usam in diffundendo quam latissime
commercio videmus Americam, nullum omnino in historia gentium habet exemplum. (Eph., n. 58,
19.10.1804, p. 635)
[ad indicem]
Idem vir sententiis ac placitis novis novisque agendi rationibus, quæ, rerum conversione a
Gallis illata, civibus Europæis et Americanis placere cœperant, non omni ex parte aversabatur.
Æqualitatem hominum certe defendebat, quippe qui eo ipso tempore, cum Galli rem publicam
evertebant resque novas moliebantur, libellum in vulgus emiserit eo consilio, ut vituperaret
pertinaciam nobilium Hungaricorum, qui cives non nobiles ab officiis publicis excluderent. Nam
edidit hunc libellum: Reflexiones cunctorum Hungariæ civium non nobilium adversus illud
Diplomatis Punctum, quo nativi etiam patriæ filii, non nobiles, ab omnibus publicis officiis
excludendi decernuntur; directæ ad excelsos regni Hungariæ proceres, inclytos item Status et
Ordines (s.l., 1790). Idem, quia professorem regium agebat, facere non potuit quin regem suum,
qui idem erat atque imperator Vindobonensis (nam regnum Hungariæ pars erat imperii
Habsburgici), palam dilaudaret: Franciscum (1768-1835), Romanorum imperatorem (an. 1792-
1806) eius nominis secundum fuisse scitis, qui exeunte anno hocce sæculi quarto hereditarium sese
creavit Austriæ imperatorem (an. 1804-1835), eius nominis primum, ceterum Hungariæ quoque et
Bohemiæ erat rex. Eum ergo, ut par erat, laudibus sæpius extulit, sæpius in actis diurnis
memoravit. Ast eodem tempore tot nuntios de Napoleone Bonaparte accumulabat, eosque minime
iniquos, minime infestos, ut pateat eum quodammodo favisse primo Francogallorum consuli, qui,
exeunte eodem illo anno 1804 Parisiis imperatoris Gallici titulum erat sibi vindicaturus. Fuerunt
enim quædam principia Revolutionis Gallicæ, quæ Napoleo sua plane fecerat, vel attenuaverat
sicubi fuerant immodica – veluti cum eorum, qui turbas concitaverant, odia in Christifideles
restingueret. Itaque legendo singulos fasciculos vel libellulos, sic equidem sensi, placitis quibusdam
Napoleonicis acquievisse atque assensisse Belnayum. Esto, fuerint illa tempestate Francogalli
hostes imperii Habsburgici, at eos minime contumeliose tractabat Belnayus. Nam Napoleone
regnante liberæ rei publicæ commoda regimini monarchico immisceri videbat.
[...]
[ad indicem]
Itidem Belnayus facinorum scelerumque fœdissimorum in Africa perpetratorum

vehementer arguebat cives Europæos, servitutem servorumque nundinationes ac quæstus
sordidissimos ex eis comparatos magnopere carpebat. Rursus civitatem quandam Americæ
septentrionalem, Ludovicianam dico, nuperrime e Gallica Americanam factam, laudibus extulit, ut
vidimus, quia fœdum illum mercatum eo ipso anno abolendum curaverat atque ita eximium
humanitatis exemplum posuerat. Non est igitur mirandum, si Belnayus eam orationem integram
libenter in sermonem Latinum convertit, quam Gulielmus Wilberforce (1759-1833) mense Maio
anni 1804 in inferiore Anglorum curia habuerat, ut nigritanorum mercatum condemnaret
ipsamque servitutem omnibus detestaretur precibus:
ANGLIA. Exhibetur specimen illius orationis, quam ad 30. Mai. in inferiori ordinum curia pro
abolendo nigritanorum* mercatu D. Wilberforce peroravit; cuius tenor semper lectores qui
humanum cor habent delectabit. (…)
Res ita habet. Si quando accidit ut deputatum huic mercatui navigium non tam cito suis, ut
cupiebatur, oneretur mercibus methodo usitata, tunc vicini populi ad mutuam invicem collisionem
concitantur; tunc mediis noctibus villæ integræ incenduntur, earum habitatores, viri, mulieres,
parvuli, de mediis flammis elabuntur, comprehenduntur, ad litora deducuntur, nostris
mancipiorum quæstoribus venumdantur, nostris denique navigiis onerati ad insulas Antillanas
pervehuntur. Et huic plagio tam horribili nomen commercii est inductum! Et istæ horridæ tam late
patent in Africanis oris operationes, ut non solum regiones adversus regiones, sed villas adversus
villas, vicinos ipsos contra vicinos armari quam sæpissime videas. (…) Immo vero parum dixi.
Nam et ipsi promovendis illocati* coloni moribus civilibus et Christianis per has regiones
concurrunt ad hæc iniqua stratagemata. (…)
Universalis peregrinantium illa est observatio, quod in quas terras penetraverunt, plures in earum
finibus cultos politosque incolas quam in visceribus intimis offenderint. In Africa vice versa
deprehenditur in finibus frequentatis per Europæos dominari barbaries, dum interim, quo
profundius ad eiusdem centrum penetraveris, eo homines et moribus mansuetiores et ad omnem
culturam proniores reppereris. Res æque habet de illis, ad quos primum appellunt Europæi, Africæ
finibus. Ibi reperiunt ipsi semipolitos* populos; et exinde barbaros efformant! Etenim primorum
illorum, qui nobis interiorem Africam notam reddiderunt, auctorum testimonio civitates illic
frequentissimorum incolarum undequaque* floruisse, agriculturam item, manufacturas* diversæ
speciei ad summum perfectionis gradum sublimatas viguisse recordamur. Hic rerum status usque
quartum fere abhinc lapsum sæculum perseveravit. Etiam Leonis Africani [Ioh. Leo Africanus, ca.
1494-1554, qui edidit opus c.t. ‘Della descrittione dell’Africa’ (1550), Latine quoque versum]
temporibus eundem industriæ gradum oræ Africanæ testantur; nec prius commoda istæc
evanuerunt quam politi Europæi eorsum* [=illuc] intravissent, religionem humanitatemque usque
ad ultima vestigia exterminaturi. Igitur per nosmetipsos ille trecentorum et amplius milliarium
tractus in litoribus Africæ in tristem conversus est vastitatem! (Eph., n. 34, 27.7.1804, pp. 385-388)
At monui his ephemeridibus alios quoque nuntios contineri, extra orbem politicum
orbemque religiosum positos: siquidem narrabat Belnayus partim graviora, partim leviora, hoc
est, ad res paulo minoris momenti quæ spectarent. Tristiora sane referenda erant de morbo, qui
illo sæviebat anno; namque, ut nos nunc coronaria pestilentia vexamur, ita febris flava quæ
dicebatur, dum in dies latius serpit, cives Hispaniæ, Italiæ, Americæ septentrionalis vehementer
temptabat permultosque e medio tollebat; ac rumoribus interdum falsis, quæ circumferebantur
atque in his actis diurnis interdum afferebantur, vera quæ hominibus impendebant pericula
augebantur; hæ calamitates in ephemeridibus identidem describebantur, veluti cum de Malaca,
urbe Hispaniæ meridionalis, referrentur hæc:
[a] HISPANIA. Impossibile videtur egestatem illam ac inediam oculis legentium subicere, in quam
Malagæ, urbis maritimæ, incolas sic dicta flava febris coniecit. Morbus hic, epidemico* simillimus,
vicina etiam loca iam penetravit. Cum in urbe principe Malaga residui homines non sint, qui
defunctorum corpora terræ mandarent, inde fit ut hæc in domibus computrescant ac fetidis effluviis
ipsum aerem inficiant. In suburbiis, in quibus inferioris sortis homines degere solebant, vix unum
reperire est qui adhuc cum vita et morte colluctaretur. Prout refertur, a supremo gubernio* ea
ordinatio facta est, ut rei ad triremes condemnati Malagam et ad vicinas possessiones eo cum
mandato expediantur, ut defunctorum cumprimis cadavera factis scrobibus terra obruant, dein iis,
quos adhuc vivos deprehenderint, summa cura ac diligentia alimenta ad vires recuperandas
necessaria subministrent. Quod munus si rei ad triremes damnati fideliter executi fuerint, non
tantum a pœna absolvendi, verum etiam condignis præmiis a gubernio* donandi sunt. (Eph., n. 64,
9.11.1804, p. 696)
[b] Hispali e 80.000 nonnisi 4.000 intacti mansere, interivere 4.000 feminæ, viri 11.013; restituti
61.718. Gadibus e 58.000 vix 9.000 immunes perstitere, mortuæ 1.577 feminei et 5.810 virilis sexus
personæ. (Eph., n. 74, 14.12.1804, p. 796)
[...]
[ad indicem]
Sed ad lætiora ut vertam animum, nova inventa technica, velut currus velociores, instrumenta
aeri in carceribus purgando, et clavicinia chartis imprimendis instructa, eiusmodi res variæ ac
diversæ suum quæque locum in his novis publicis habebant. Compluriens itinera aeria, ope
globorum Mongolfieranorum instituta, fuse depingebantur. Vellem hoc loco volatum illum arduum
aleæque plenum afferre, quem Franciscus Zambeccari suscepit mense Augusto, ascensu ex urbe
Bononia facto, at est relatio prolixior quam ut hic recitetur; sinite me, auditores, civem quendam
meum attingere, eadem audacia aeria præditum, qui Riga ex urbe nunc Lettoniæ, tum Rossiæ,
ascensum temptavit: nam hic locus est brevis et coronide hilaris:
RUSSIA. Riga 31. Aug. Heri nos (!) professor Robertson suo in aera ascensu mirum in modum
recreavit. Ex vicinia confluxerat ad hoc spectaculum incognitum innumera hominum multitudo.
Aderat Domina Mara [Gertrudis Mara, 1749-1833, cantrix dramatica], prima Germaniæ cantatrix,
Dominus Kotzebue (Augustus Fridericus von Kotzebue, 1761-1819, litterarum Germanicarum
auctor præclarus] et nauta æthereus Garnerin. Robertson evolavit in altitudinem 700 orgyarum*
[orgia, orgya, orgyia respondet sex pedibus sive fere 1,8 m.] et tandem in distantia trium
milliarium feliciter descendit. Ruricolæ viso hoc in aere globo tamquam coram aliquo portento in
genua prociderunt, nullaque ratione poterant induci, ut professori escendenti auxiliares præberent
manus; quidam eorum, putans prætervolare extraordinarium pecus, glande plumbea illud impetiit.
(Eph., n. 58, 19.10.1804, p. 635)46
Casus quoque adversos, mortes conspicuas, aliosque nuntios, quorum homines superioris
ævi æque ac nostri fuerunt natura curiosi, foliis suis libenter immiscebat scriptor; hinc amorum
infelicium eventus veluti iuventutem moniturus sæpius denarravit. In quis hæc leguntur:
Genua 10. Sept. Tristis in urbe nostra casus nuper evenit. Iuvenis quidam Cazamiglia nomine
cuiusdam 15 annorum raræ pulchritudinis ac celebratæ ab omnibus conversationis puellæ amoribus
captus est, unde etiam eidem matrimonii fidem pollicebatur. Absente interim aliquo tempore
Cazamiglia, alter iuvenis puellam in sui amorem allexit eamque sine protelatione* [i.e.,
procrastinatione, mora] matrimonio sibi copulavit. Confectis dein alibi negotiis rediit ad urbem
Cazamiglia. Ubi vero intellexit puellam a se adamatam alteri in matrimonium traditam esse, impleto
manuali sclopo* [sclopus, sclopetus = tormentum (bellicum) manuale] neonuptam* adiit eamque
glande plumbea traiecit. Peracto autem homicidio, intimum amicorum accessit, apud quem duas
epistulas scripsit, in quibus infamem suum actum excusare conabatur. Post mediam noctem in eam
latenter penetravit, in quam exanime corpus neonuptæ* depositum fuerat. Cum vero publicæ
securitatis vigiles eo accessissent, eodem ecclesiam manuali sclopo* quo innocentem traiecerat sibi
etiam vitam eripuit. (Eph., n. 57, 16.10.1804, pp. 623-624)
[...]
[ad indicem]
Hunc nuntium e Pressburger Zeitung sumpsit, nisi fallor, Belnays; eum breviavit et Latine reddidit. Ita enim
illic legitur (40 (1804), n. 79, 9.10.1804, p. 923): “Riga, vom 31. August. Gestern gewährte uns Hr. Professor
Robertson das hier noch nie gesehene Schauspiel einer Luftfahrt. (…) Die Citadelle von Riga war zu diesem
Behufe zu einem grossen Amphitheater eingerichtet (…). Ausserdem waren noch die Wälle und
nächstgelegenen Häuserdächer und Schornsteine, so wie alle Stadtthürme von Zuschauern besetzt. (…) unter
allen Zuschauern waren wohl die merkwürdigsten, die hier der Zufall zusammenführte: Madame Mara, Hr.
von Kotzebue (…). (…) Robertson hat bey seiner Luftfahrt eine Höhe von 700 Klaftern erreicht und ungefähr 3
Meilen weit von Riga, nach der Petersburgschen Seite zu, sich niedergelassen. (…) hat das Landvolk, das beym
Sinken des Ballons auf die Knie gefallen sey [sic!] soll, nur mit grosser Mühe dahin gebracht werden können,
ihm hülfreiche Hand zu leisten. Auf einem Gut unweit Riga hat sogar ein Bauer nach ihm schiessen wollen und
ihn in der Entfernung für einen seltenen Braten gehalten. (…)”
Sollemnitates, imprimis virorum nobilium, quas minime raro explicabat, hic omitto; unum
vero moneo, hinc etiam erui posse inscriptiones quasdam Latinas et poematia ad occasiones
scripta. Itaque cum in urbe Tridento nova quædam via strata esset sollemnique ritu esset
inaugurata, non solum rem ipsam paucis complexus est Belnayus, verum etiam titulos Latinos,
quibus eo tempore esset munita nova platea, attulit necnon versus Latinos exscripsit, ædibus
compluribus eam ob rem appensos, quia vir quidam nobilissimus urbem et in ea novam plateam
erat lustraturus.
Mores quoque mutatos interdum atigit Belnayus, qui hæc de civium apud Francogallos
compellationibus:
Prout fervente Revolutione omnes Dominorum tituli ac Dominarum interdicti solis Civium
appellationibus debebant suppleri, ita nunc passim Domini Dominationesque (Monsieur) in usum
solitum revocantur. (Eph., n. 24, 22.VI.1804, p. 271)
Spero me gustum dedisse earum rerum, quas quis non sine delectatione et fructu
cognoscere potest dum se in hos nuntios immergit Latinos. Latinos dixi, sed quanam Latinitate
scriptos vel expolitos esse eos sentiam, oportet paucis expediam priusquam finem faciam. Initio
oratiunculæ præmonui in huiuscemodi scriptis extitisse magnam dicendi generum varietatem.
Atqui erret si quis putet Belnayum elegantias venatum esse Tullianas vel sinceritatem nescio quam
auream; immo, cum celerrimo calamo permultæ paginæ essent ei exarandæ singulis septimanis,
emendatam eam quidem affectavit Latinitatem, sed talem, qualis Hungaris erat complura iam per
sæcula in usu. Longum est disserere de Hungarorum Latinitate. Quod si quis plura comperire de
ea cupiat, eximium oportet adeat eum librum quem collegæ quidam iam Œnipontani, nominibus
Almási et Šubarić, quinquennio ante foras dederunt apud Brillianos: G. Almási – L. Šubarić (edd.),
Latin at the Crossroads of Identity. The Evolution of Linguistic Nationalism in the Kingdom of
Hungary (Lugduni Batavorum et Bostoniæ: Brill, 2015): ibi enim status et fata Latinitatis
Hungaricæ egregie exponuntur; ac viri hi doctissimi, licet præsertim animos adverterint ad
sæculum duodevicesimum, suis tamen investigationibus effecerunt ut etiam de Latinitate
undevicesimi sæculi deque fatis posterioribus linguæ in regno Hungariæ recte posset iudicari. Fuit
quæstio linguæ, id est sermonis potissimum fovendi, apud Hungaros perplexa, implicata ac
vexata, neque ea est quam hic paucis absolvere audeam, in ea provincia ipse hospes: qui rem
totam cognoscere cupiant consulant librum quem collegas Almási et Subarić divulgasse dixi.
Mihi quidem non ignota erat singularitas stili, ad quem interdum confugerant Hungari
inferioris et infimæ ætatis. Acta quædam senatus Hungarici Latina recentiora olim legebam, at ea
cito ponere cogebar, quod parum intellegebam. Peropportune accidit quod id ipsum mihi minime
evenit Ephemerides has lectitanti. Etenim fere omnia, ut erant plana atque facilia, statim intellexi,
et cum animi quadam oblectatione perlegi: non erat ornatus ibi petitus, non additi flosculi dicendi,
sed me delectabat expedita oratio et facile currens, sine remoris maioribus obicibusve. Nihilominus
cum aliquo dolore animadverti talem sermonem minus commendari posse ætati teneriori, quæ
incertis adhuc vestigiis viam quæreret, pede firmiore terendam: verborum enim delectus is erat, ut
verba prisca et inferioris Latinitatis inter se miscerentur, ut voces non antiquæ, sive essent
mediævalia, ut aiunt, sive recentiora, facile admitterentur; morphologia quoque exhibebat formas
quasdam a normis aureis distantes; nec denique syntaxis casuum et sententiarum præceptis
Iulianis et Tullianis semper respondebat. Nam consecutio sive concordantia temporum mihi legenti
interdum mira atque absona videbatur esse, sicuti etiam satis mirari nequibam coacervatas illas
verborum temporalium formas periphrasticas, quales sunt ‘processum fuit’ pro ‘processum est,
itum est’, vel ‘Nuntii referuntur triginta naves nostras, postquam repletæ fuissent, per Anglos
interceptas fuisse’. Sed vocabulorum exempla promam, quæ mihi admirationem moverunt. In his
sunt ‘republicanus’, id est, ‘liberæ rei publicæ fautor’ (est etiam nomen adiectivum), ‘resultatum, -i’
(id est, exitus), ‘impopulatio’ (hoc est, incolarum frequentia), ‘intertenere’ (hoc est, sustentare; nam
in his Ephemeridibus legi in pag. 5: “ut summa capitalis constituatur, e cuius redditibus egeni urbis
Vindobonensis interteneantur”). Sæpius et memorantur ‘cives eiates’, et illud ‘eias’ respondet
‘nostrati, vestrati’, aliisve eiusdem farinæ nominibus. Istorum verborum, quæ attuli, vis et
significatus facile cognoscitur. Diutius autem hæsisse me fateor, quid sibi vellet illa vox, quæ est
‘cavena, -æ’, quæ apud scriptores Hungaricos hic illic legitur, extra Hungariam, quantum scio,
numquam. At dubium non est quin tabernam potoriam significet, ubi ministrentur potiones
caffeariæ. Hunc enim significatum luce clarius ostendunt hæc duo exempla:
Parisiis cavenæ numerantur ultra 3.000 distrahendis [hoc est, relaxandis atque oblectandis]
hospitibus accommodatissimæ ac scriptis periodicis ephemeridibusque omnigenis refertissimæ.
(Eph., n. 76, 21.12.1804, p. 813)
“Popinæ cavenæque vulgo dictæ ac suspecta quævis hospitia et conventicula similiter

prohibentur.” (Ratio educationis publicæ totiusque rei literariæ per regnum Hungariæ [Budæ,
1806], p. 270)
Tamen erat ubi metaphoras et imagines ad recentius ævum audacter, at non iniucunde
accommodatas ab Hungaris conspicerem. Nam de edicto quodam legi hæc: “edictum dicitur (…)
animos electricæ succussionis instar (…) commovisse” in his Ephemeridibus (pag. 103), sicuti in
aliis actis diurnis, quæ Ephemerides Budenses inscribebantur annoque 1790 divulgabantur, hæc
miratus offendi: “tota atmosphæra cæli Europæi plena est atomis libertatis” (num. 3, p. 22 [die 9
m. Aprilis anni 1790]): quam inusitate, hercle, dictum, at quam valide! Vere vivum etiam tum
fuisse sermonem Latinum dicas! Ac fuit re vera, nisi fallor, illis temporibus et vivus ac vegetus et
peculiaris ac singularis sermo Hungarorum Latinus. Testatur id Ratio educationis totius rei
literariæ per regnum Hungariæ, quæ anno 1777 Vindobonæ est divulgata, quæ hæc habet verba (p.
187);
Iam supra fuit adnotatum Latinam linguam in Hungariæ dicionibus unam e præcipuis et
quodammodo vernaculam esse; quæ quidem a vetere illa Latinitate plurimum deflexit habetque
non vocabula modo rerumque nomina, sed etiam sententias loquendique formas provinciales, quas
frustra requiras in probatis scriptoribus quæque nonnisi longo addiscuntur usu et tamen ad
negotiorum iuriumque Hungaricorum cursum hodie sunt absolute necessariæ.
[...]
[ad indicem]
Cum Latina lingua ad id tempus in usu publico eoque frequentiore esset apud Hungaros
atque in gymnasiis permultas per horas hebdomadales accurate doceretur, id fortasse optavit
Belnayus, doctor publicus, ut folia sua suis ab auditoribus aliisve a discipulis Latine discentibus
legerentur, ut ii varios inde fructus caperent. Sunt huius rei indicia quædam in hisce
Ephemeridibus, sed ea omitto; ceterum Matthias ille Belius, vir eruditissimus, acta similia, quæ
Nova Posoniensia inscribebantur, octoginta circiter annis ante Belnayum eodem consilio emiserat,
ut ea a discipulis et alumnis legerentur. Sed ut ad sermonem Latinum in eis regionibus usu
diutissime superstitem redeam, iuvat me eiusdem Belii verba afferre, qui hæc in operis cuiusdam
præfatione contendit:
Postea mos iste [res omnes privatas et publicas Latine gerendi atque administrandi], cum
multiplicari cœpissent ludi litterarii, ita se vulgo probavit, ut nullus puer adulescens, artibus etiam
ignobilibus aut stivæ destinatus, a scholis divellatur prius quam eam sibi sermonis Latini paravit
copiam, quæ vulgaribus vitæ usibus quomodocumque sufficiat. Hinc est ut sæpe rustici inter
operas agrestes Latine confabulentur. (M. Belii Institutiones linguæ Germanicæ, in gratiam
Hungaricæ iuventutis [Posonii, 17553], in præfatione (§ 9))
O mira sermonis Latini fata!

Non tamen omnino apparere desierunt nova Latina, hæ cum Ephemerides statistico-
politicæ Posonii excusæ finem habuissent. De rebus enim recens gestis etiam alibi Latino sermone
referebatur, velut in commentariis eiusdem sæculi, qui Alaudæ inscribuntur vel Vox Urbis; sæculo
etiam vicesimo vidimus chronicalia cum Voci Latinæ Saravipontanæ, tum Latinitati Vaticanæ
immixta; neque sunt prætermittendi Nuntii Latini, Helsinkio per undas radiophonicas sæculis XX
et XXI emissi partimque in volumina chartacea congesti; atque adhuc in rete mundano lectitatur
Ephemeris (Varsaviæ nata, per rete divulgata, ad omnia scitu digna spectans), a Stanislao Tekieli
(1955-2020) anno 2004 condita.”
[...]
[ad indicem]
Hac luculenta maximique momenti oratione, quam Theodericus Sacré Matriti, anno 2002º habuit,
recentissima poesis Latina iure ac merito vindicatur:
Theoderici Sacré oratio cui index:
De poetis quibusdam Latinis qui novissimo hoc sesquisæculo floruerunt
Præteriti mergam totum me temporis undis

(I. Morabito (1900-1997) Somnium Catulli, 91)
Sæculo septimo et decimo, auditores, floruit apud cives meos, Belgas dico, trias, uti ita dicam,
poetarum novissima, quorum quisque et in Flandria occidentali natus societatemque Iesu erat amplexus,
et Latinas Musas tanto ardore eventuque coluit tam felici ut omnium fere Europæ populorum tulerint illi
plausus tulerintque diu. Principem inter eos vates locum ut ævo, ita poetica facultate obtinuerat Sidronius
Hosschius (1596-1653), qui elegos fudit tam molles ut, cum omnem lasciviam Ovidianam effugeret,
versuum tamen elegantia Ovidium illum omnium consensu legentium facile adæquare diceretur. Hunc
excepit Gulielmus Becanus (1608-1683) in eclogis sive idyliis Christianis nemini secundus, uno fortasse
excepto Baptista Mantuano. Clausit autem agmen hoc musigenarum Iacobus Wallius (1599-1690), qui
heroica poesi ceteros præcellebat et copia carminum. In hoc viro, Wallio dico, sinite me perbreviter
immorari, non quo abducere vos a sæculo vicesimo velim ad decimum septimum, sed quia in epistula
quadam mihi ille ad sodalem data aperuisse videtur res non solum veras sed et eas, unde existimationem
bonam atque auctoritatem, qua olim fruebantur poetæ latini, facile eruamus. Scripsit enim anno
millesimo sescentesimo sexagesimo septimo Wallius ad Iesuitam quendam Romæ habitantem [1], quo
familiariter utebatur, tum alia, tum hæc:
Sine poetis nihil propemodum in rebus humanis geri iam pridem usu didici. Editus est in lucem
puer? Genethliacon poscitur. Alius vita cessit? Musæ velut præficæ conducuntur ut plorent in funere et
dicant et faciant prope plura dolentibus ex animo. Ineuntur coniugia? Ad thalamum inter nuptiales faces
sine carmine sponsa non ducitur. Rex e sole ac pulvere prœliorum victor rediit? Non satis est si miles io
magna voce triumphe canat, nisi et poeta inter tubarum clangores aliquid etiam ad citharam canat.
Denique ne honores aditos habitosve et cetera de genere hoc (adeo sunt multa) otiose persequar, liber fere
nullus in publicum prodit, nisi eius vestibulo aut Apollinaris laurus aut hedera parietaria adhærescat.
Quorsum hæc verba tam vetusta ab oblivione vindicaverim orationem hanc dum auspicor, ipsi,
nisi fallor, auditores, facili assequemini coniectura. Nonne enim ex hoc et eiusmodi testimoniis, quæ fere
innumerabilia possunt proferri, omni luce clarius patet quo in honore olim fuerint Musæ, quem locum in
cultu civili diuque et ubique terrarum obtinuerint? Nonne omnibus civibus cuiusvis ordinis tunc in
propatulo erat poesis Latina, nonne et ipsa vitæ cottidianæ eiusque adiunctis tam arte cohærebat ut nihil
nisi Latinis litteris esset mandatum, in annos vivere posse crederetur, ut nemo fere litteratus haberetur
nisi Latine esset doctus? Tunc raræ aves Latinitatis osores, spretores, contemptores; nunc nihil vulgatius.
Sed quid osores dixi? Nam non, verum si quærumus, oppugnatur huius ævi Latinitas, sed ne pili quidem
æstimatur, obscuratur, ignoratur, quasi huius non sit sæculi Camenam colere Latinam quasique a vera ac
genuina poesi sit alienum quicquid hoc tempore Latinis sit inclusum versibus. Quid multa? Funditus e
litterarum hac re publica eiecta videtur esse novissima Latinitas, cum recentiores litteræ Latinæ (eas dico,
quæ humanistarum temporibus lucem viderunt publicam) postliminio exilii diuturni debito denuo
afficiantur honore.
Sed absint querelæ, quæ, cum sint steriles, sæpius efficiunt ut animo despondeamus quam ut
tollamus volumina, legamus, capiamur et delectemur dicam an instruamur? Nam, mea quidem sententia,
præteriit ætas, cum omnis scientia, omnis doctrina omnisque sapientia e libris Latine scriptis erat
petenda; nos ergo, cum Horatianum illud et prodesse volunt et delectare poetæ altera iam parte ita sit
spoliatum ut una delectatio superesse videatur, Latine legentes nescio quid gaudii philologi venamur,
quod ceteri litterarum amantes in unis litteris vernacule scriptis captare solent; quæ tamen est res haud
parva haudve levis.
Respicienti autem mihi ad sæculum proxime atque irrevocabiliter elapsum animoque ea repetenti
carmina quæ mihi per hos viginti fere annos, quīs huius ævi poetas assidue lectitare soleo, præ ceteris
arriserint, tum mecum reputanti quidnam sit illud, quo sæculi vicesimi poetæ a superioribus distent
annorum centuriis, tela semper videtur exordienda a Ioanne Pascolo poeta illo bilingui, atque a certamine
illo Hoefftiano. Nam poetæ uti ita dicam novi vere extitere mediante fere sæculo undevicesimo, quo
tempore aura illa romantica, postquam litteras populorum omnium pervasit, Latinas quoque attigit oras
novosque sensus, novos affectus in litteras nostrates invexit. Nec statim eruperunt motus illi, sed sensim
ac leviter versibus poematisque irrepserunt Latinis. Apud Italos primus quantum scio Didacus Vitrioli
Calaber natione idemque poeta bilinguis (1819-1898) teneros flebilesque elegos emisit, quibus coniuges,
parentes, advenas depinxit dum Vesuvio monte flammas eructante in fugam sese conicere temptant; vel
Cretem in ea ipsa calamitate moribundum loquentem ita induxit:
Vrbs antiqua cadit, montanis obruta flammis;

iam pueri, iuvenes, iam periere senes.
(...)
Tuque virum, coniux, reducem delusa putabis
desilientque tua lanea pensa manu.
Septennis Lycidas forsan per litus oberrat,
ipsaque cum Lycida parva Lisilla soror.
Sussultat Lycidas expectans bellula dona:
a patre expectat bellula dona soror.
Ite domum pueri. Tu litus desere, coniux:
non vir, non genitor venit ab Hesperia.
Vivite felices interque domestica sæpta
ne pigeat nomen commeminisse meum.
Quumque olim positis fulgent convivia mensis,
“hic” aliquis dicat “sederat ante pater!”
En ego iam morior ... Vesvi combustus ab igne;
iamque valete omnes ... en ego iam morior. [2]
Fuit autem Vitriolius vere singularis, in ipsa patria ni fallor exul, quippe qui epigramma suam ipse
in urbem mordacissimum lusit hoc atque idem immortale:
Fœda bonis, iucunda malis, urbs invida, discors,

non habitanda viris, non habitanda feris! [3]
Utut erat, mirum quanta olim per totam Europam inclaruerat fama et gloria Vitriolius, postquam
anno 1845 victor discessit e Certamine Hoeufftiano primum indicto, misso ad iudices de Xiphia sive de
gladii piscis in freto Messanensi venatione carmine; quod ad carmina sæculi decimi sexti didascalica ut
prope accedebat, ita romantico illo sensu nondum insigniebatur. Hinc ille de suis litterarum studiis hæc:
Pergite, Pierides: xiphiæ certamina lusi
et risit cœptis Belgica Terra meis:
Dicite “Io, Pæan”; rabie tumet undique Livor:
Adnuit incœptis Belgica terra meis. (...)[4]
Belgicam ergo veterum more dixit ille terram Batavam. Nam certamen illud Hoeufftianum
Amstelodami inde ab anno millesimo octingentesimo quadragesimo quarto quotannis indicebatur; quod
erat e legato Iacobi Henrici Hoeufft, patroni eiusdemque patricii Dordraceni conditum.
Proponebatur illud usque ad annum superioris millennii undeoctogesimum, deficientibus tunc e

legato reditibus et fructibus. Tanta autem celebritate gaudebat Certamen illud Amstelodamense, ut laus
inde petenda multos incitaverit poetas ad militiam musicam; quoniam autem viri ex Italia plerumque
oriundi victorias ibi reportaverunt, Italia primas ibi facile agebat. Hinc complura alia exorta sunt
certamina, minora ea quidem at non spernenda, quibus Musa Latina mediante sæculo undevicesimo
languens aliquatenus est refocillata. Nam initio illo quidem certaminis iudices Hoeufftiani de carminibus
acceptis diiudicantes famam nonnullam consecuti sunt; quibus deinde de ea ipsa cum postea non parum
esset detractum, ea tempestate cum fascistæ qui vocabantur navem publicam apud Italos gubernarent
Italique poetæ palmam meritam non consecuti esse dicerentur, immo sese illi ipsi iniuria a iudicibus
prætermissos esse clamitarent, Locrenses cives quidam anno millesimo nongentesimo vicesimo Certamen
poeseos Locrense apud Italos meridionales condidere et constituere, quod unum fere per lustrum
quotannis indictum permulta rei publicæ litterarum dedit carmina Latina. Quod in Certamen qui
descenderunt, ii eisdem tenebantur legibus quibus competitores Hoeufftiani, siquidem poematia minus
quadraginta versus complectentia carminaque e sermonibus patriis Latine conversa excludebantur. Dein
circa annum præteriti sæculi quinquagesimum quater propositum est Bononiæ certamen poeticum
Mingarellianum. Anno autem millesimo nongentesimo quinquagesimo quarto Certamen Vaticanum
primum est promulgatum, quod inde ab anno uno et sexagesimo orationis cultoribus metris tam solutæ
quam vinctæ quotannis proponitur. Mitto certamina minora, uno Capitolino contentus, quod anno
quinquagesimo conditum tertio quoque anno indicebatur viris prosæ orationis Latinæ studiosis, mox,
sublato certamine Hoeufftiano, poetas quoque ad certandum invitabat etiamve invitat. Victorum autem
carmina venustioribus plerumque typis excusa singularibusque inclusa libellis in vulgus eduntur, curante
Instituto Romanis studiis provehendis (quod iisdem in ædibus Aventinis sedem habet et domicilium, quo et
Academia nostra Latinitati Fovendæ). Hæc autem certamina omnia, quæ olim tanto gaudebant favore,
notissimaque reddiderunt nomina poetarum, veluti Pascoli, Welleri[5], Morabiti, Polidori, Bartoli, Sofiæ
Alesio, Pigati, Ciresolæ, Pasqualetti, Brignoli, hac ætate, ni fallor, aliquatenus languent, quippe quibus
ætas ingravescat, obrēpat senectus et minetur canities cum torpore et invaletudine. Testis huius rei est
quod poeticam eam opulentiam aliquatenus desideramus, qua olim præstitere ea certamina, siquidem his
temporibus pauciores sunt qui carmina sua mittant ad iudices, eademque sunt fere semper nomina eorum
qui in singulis certaminibus præmia ferunt. O quantopere omnibus votis, quotquot sunt nobis, exoptamus
ut nova de cælo descendat Musarum progenies, utque benignis eos et serenis vultibus intueantur iudices
ita, ut admittant etiam vernacula Latine versa et argumenta hodierna, quæ sub controversiis sunt, et
lyrica breviora, ne velut in pistrīnum perpetuo trudantur poetæ eundem circa tritum argumentorum et
formarum orbem remanere coacti, ut sententia ea vulgi re ipsa comprobetur, quæ Latinas litteras una
cum sermone Romano demortuas esse soleat contendere atque sepultas!
[ad indicem]
Sed iam abreptum me video et digressum a proposito. Nam apud animum statueram illud vobis
ostendere, arte cohærere cum poesi certamina: quæ nisi essent ad alendam poesin instituta, nullus dubito
quin omni iam dudum careret vita Camena. Nam vetus illud laudatumque verissime iactatur proverbium:
“honos alit artes”; vel, ut cum Erasmo, Antibarbarorum auctore, loquar: Quis tandem sani capitis cupiat
sese tam diuturnis macerare laboribus, sine quibus nec mediocris litteratura paratur, odium denique
summamque invidiam præmii vice reportaturus? [6] Certationibus eis de palma poeticis pæne oblitus sum
subiungere ephemerides sive commentarios Latinos, quibus haud mediocris messis carminum
recentissimorum solet inseri. Quamquam, et heic non omnia bonis fiunt avibus. Nam primum quidem ipsi
quot ephemerides Latinæ intra hos quinque lustra vel mortuæ sint vel alio flexerint recolatis oportet:
mortua est, ut alias mittam, Palæstra Latina apud Hispanos olim quæ prospere floruit; mortua est Latina
lingua Paula ex oppido Italiæ olim emissa; mortuus est Orbis Latinus Argentinus, qui a Musa
recentissima non erat alienus; mortuus est Hermes Americanus, qui etsi dubiam haud raro legentibus
proposuit Latinitatem, Latinas tamen litteras apud Americanos septentrionales auxit; mortui sunt, si
verum quærumus, commentarii Avennionenses qui Vita Latina inscribuntur. Quem nos obitum
fasciculorum eorum statis temporibus Latine apud Avennionenses editorum propterea dolemus atque id
quidem vehementer, quod ipsorum commentariorum moderatores, cum olim carmina huius ævi permulta
eaque sæpicule experimentis constantia proposuissent, venam illam tam large fluentem, consulto ac pæne
nefarie inciderunt, omnique inde sanguine detracto, interciderunt. Tum quis negare ausit inter eorum
commentariorum rectores hic illic reperiri qui Camenam, nobilissimam eam Latinitatis prolem, aut
ignorent floccive faciant nasove suspendant adunco? Quod cum sit ita, æternis uti ita dicam laudibus
exornetur velim illud inceptum scriptionum novarum et poeticarum annuatim, ni fallor, edendarum, quod
Anna Elissa Radke, poetria quæ Sappho rediviva a nonnullis haud iniuria celebratur, fovere moxque ad
effectum adducere dicitur. Nec minus laudandus Terentius noster Tunberg, civis Americanus dicam an
Latinus, qui Retiarium quotannis emittit eidemque carmina nova solet includere; neque laudibus indigni
ceteri illi loci interretiales quos cum Camena frequentet per totum terrarum orbem libere vagatur. Etsi,
habent illud incommodi eiusmodi divulgationes (Retiarium excipio), ad orbem Latinum vivum quæ
pertineant, quod secluduntur a cetera Latinitate, antiqua dico et media et recentiore. Interrogate enim
litterarum cultores, quot sint qui tales commentarios fando audierint? Pauci erunt. Tum adite
palæophilologos quos studiorum universitates aluerunt: interrogate quot noverint Vocem Latinam
Latinitatemve: paucissimi erunt. Tum de professoribus academicis Latinitatisque expertis quærite
eosdemne commentarios teneant: nonne plures aut ignorabunt, aut si hic illic corvus albus noverit, nonne
plerumque non lectos fastidient? Atqui fuit tempus, quod ante hos quadraginta fere annos ad finem
pervenisse opinor, fuit, inquam tempus, cum probatissimi spectatissimique philologiæ classicæ
commentarii, veluti Greece and Rome, carmina nova versusque admittebant Latinos: hinc fiebat ut
recentissima poesis locum olim (licet exiguum) cum dignitate in orbe classico adipisceretur et lucem. Nunc
vero discidium quasi quoddam extat inter poetas, qui nunc sunt, et ceteros litterarum Latinarum cultores.
Nonne enim male audiunt passim commentarii Latinitatis vivæ apud palæophilologos? Etiamnunc rumor
est, qui ita vult, commentarios vivos plerumque vivæ loquelæ sermonique Latino in civitatibus Europæeis
tamquam linguæ Europæ communi restituendo favere; et cum distet poesis Latina, quæ diu meditata
hominum in manus emittitur ab eiusmodi, quæ dixi, inceptis, nocet ea res poetis. His autem optio datur
nulla. Nam si fetus suos edere voluerint, ut typographum editoremve nanciscantur qui paucis tantum
exemplis librum excudat, quæstum inde nullum corrasurus, vix tamen divulgabitur volumen nec idem in
manibus erit legentium, nisi per commentarios innotuerit quibusdam viris Latine legentibus. Sit autem
familiaritas quædam inter poetas hodiernos et vivæ Latinitatis fautores, sitque ea talis ut alteri alteris
carere nequeant, aliud tamen est loquelæ vividæ indulgere, aliud Latine poetari. Utcumque se hæc habet
res, timendum est ne viva hæc Latinitas una cum poetis, qui nunc sunt, in angulum compulsa exiguum, in
eundem denique decidat statum eandemve obtineat sortem et miseram et abiectam, qua litteræ
esperanticæ premuntur, periculum est, ut uno dicam verbo, ne litteræ hæ recentissimæ nullius momenti
nulliusve ponderis esse arguantur. Quodsi hunc in modum considerari vel potius non considerari
perrexerit, mox extremum Camena vitæ spiritum, mihi credite, edet. Verum enimvero non potest Latinitas
hæc novissima seiungi sive a recentiore sive a media et vetere, quibuscum tam arte cohæret, ut qui Latine
nunc carmina pangunt, cupiant ea ita legi, ut subaudiantur vetustiores, quia, dum hortum ingrediantur
poeticum Latinum, per calcatas a maioribus semitas incedant: quæ si semitæ contemnuntur, neque novi
gressus ipsis superimpositi dilucide cernuntur. En causa cur laude admodum dignum dixerim Terentium
Tunberg, Academiæ nostræ socium, qui Retiarium electronice divulget cumque Latinitate antiqua,
recentiorem et recentissimam coniungat. Huiusmodi igitur cœpta sunt omni nisu fovenda, augenda,
multiplicanda. Quin immo, quo facilius iustum quem meretur obtineat recentissima poesis locum, nova
pugna nobis est pugnanda. Vicimus enim olim prœlium simile, cum exulantem Camenam recentiorem sive
humanisticam restitueremus in pristinam dignitatem. Nam nemo fere hisce diebus negare ausit litteras
Latinas recentiores mereri ut cognoscantur, ut investigatione docta perquirantur, ut haud secus ac vetera
eloquentiæ momunenta viris humanitate eruditis litterisque excultis moveant admirationem. Atqui
penitius intuenti diligentiusque perpendenti vix quicquam esse videbitur, cur recentiorem Latinitatem
civitate donemus, eademque interdicamus recentissimæ. Etenim, si hæc qua his temporibus lingua
utuntur poetæ, mortua dicitur esse quod nemo eam cum lacte nutricis suxerit, non minus mortua erat cum
Erasmus, cum Morus, cum Lipsius, cum Pontanus, cum Ianus Secundus calamos felicissime arripiebant,
quorum nemo sua ut ita dicam scripsit lingua, quisque tamen omnium populorum consensu immortalia
opera eodem illo sermone scripta nobis reliquit. At dixerit quispiam: “Nonne ea ætate omnes Latinitate
animos ita imbuerunt, ut cultum eorum civilem intellegere et indagare nequeas nisi ad partem Latinam
respexeris? Nonne nostro ævo Latinæ litteræ a cultu civili aliquatenus sunt alienæ, nonne in litterarum
provincia vix quicquam obtinent ipsæ?” Hæc ut ita esse multis de causis concedam (nam et institutio
scholastica penitus est immutata, usus linguæ abiectus, cultusque uti civilis, ita et litterarius alio flexus),
tamen qua re distet Holbergius qui sæculo duodevicesimo mediante mythistoriam de Nicolai Klimii itinere
subterraneo in publicum emisit a Leone pontifice maxumo eius nominis decimo tertio, qui exeunte
undevicesimo, ineunte vicesimo suavissimos edidit versus, rursusve a Iohanne illo Pascolo qui paucis post
Leonem annis mortuus est, nullus equidem video, qui plane non dubitem quin si non plures, at totidem
Leonis illius vel Pascoli fuerint lectores. Ceterum cur poetæ sæculi vicesimi, quod inferioris sint nescio
cuius classis, docta investigatione intercludantur, cum obscurorum versificatorum atque emedullatorum
carmina unis codicibus contenta, blattarum ac tinearum epulæ, pulverulentis putribusque in pluteis
putrescentes, quamvis inter omnes constet eos fetus nihil omnino apud posteros valuisse, omnes viri docti
permittant ut assidue tractentur, in lucem edantur, erudita onerentur adnotatione, dummodo sæculo
decimo quinto, sexto, septimo illa sint scripta, nulla mea sententia est causa satis probabilis. ‘At enim’,
oggrunniunt, ‘nos equidem res historici pervestigamus itaque sentimus, ista quoque carmina incognita
atque inamœna nobis esse relicta veluti ævi a memoria nostra remoti residua, easque ut ita dicamus
tessellas studiose a nobis esse inspiciendas, unde totum opus musivum multis locis evanidum, qua fuerit
forma pedetemptim eruamus ac diligenter reperiamus’. Illis autem rebus plerumque addunt hæc: ‘Tu
vero, mi candide iudex, quid habes quod de istis carminibus nobiscum communices, quippe quæ
explicatione historica non egeant? Quibusve tu præceptis, in tanta rerum, sensuum gustuumque, qui nunc
sunt, diversitate, poematia hodierna metiendas sentis? Num habes regulam qua bona, mediocria, mala
diiudices? Nonne, cum gallus in sterquilinio plurimum possit, in eo necessario acquiescas oportet, ut
“Euge, lepidum carmen, o pulchros versus!” exclames, ceterum mutus?’. Callide ita effugere conantibus,
cum non inepta contendant, diverticulum tamen equidem nego. Esto; sit forsitan paulo difficilius de
carminibus huius ipsius, quo vivimus, ævi aptum ferre et æquum iudicium. At ea in re iudicis officium, ut
verum fatear, nulla re distat ab existimatione poesis vernaculæ, una fortasse re excepta hac, quod
litterato Latino examinate est perpendendum sitne emendata poetæ Latinitas, sitne tolerabilis ratio
versuum condendorum; Latinitas autem emendata quæ sit constat fere inter omnes; de versificatione
vero, quænam sit perfecta eius species, disputant interdum inter se critici; siquidem non solum
reperiuntur qui metricos admittant defendantque versiculos, sed et qui rhythmicos, immo et qui omni
numero rhythmove solutos. Pauciores de optimis rhythmorum formis altercari opinor; de metricis vero
rationibus potissimum adhibendis deque poetis veteribus in hac re ante alios imitandis haud pauci inter se
dissentiunt iudices, quorum pars maior vult Vergilianas tantum Ovidianasve elegantias a poetis assumi.
Cui unus alterve repugnat, quod præstet poetam quem affinitate quadam poetica attingas, quicumque is
sit, hac parte sequi, quam frigida imitatione vanisque conatibus exprimere eum, a quo sis alienior. Qua in
re fateor me non solum plane magistro olim meo astipulari poesis iudicibus suadenti ut Musas diversis
vocibus locutas esse agnoscerent, poetis autem plane permittenti ut in dicendi generibus eligendis magna
fruerentur libertate[7], sed etiam me ipsum huius sæcli filium esse autumo, quod certa quædam exemplaria
præ ceteris admiranda non habeam, canones (qui dicuntur) minoris pendam, haudquaquam verear
unguibus non repastinatis totum Latinitatis antiquæ campum refodere, suam cuique glebæ inesse
virtutem contendens. Præterea, si qui metra capiunt, iuga quodammodo sibi imponi patiuntur; quibus si
centenæ observationum præceptorumque spinæ vel aculei accesserint, timendum erit ne non iuga subiisse
sibi videantur poetæ, sed tamquam servi perpetuarii in catenas compedesque strangulentur. Quod ipsum
nos lepide monuit Arrius Nurus, egregius ille satirographus, cuius exstat ad Ovidium epigramma:
Limatum lepido currit tibi distichon ictu

ast oneras nimia compede pentametrum.
exigis ut versus sit sola bisyllaba finis,
desinere et prohibes, Naso, trisyllabice.
Dura satis res est Latios conscribere versus
et sine inutilibus sollicitudinibus!
quare ne pudeat nostrum concludere versum
neu monosyllabice neu polysyllabice. [8]
Quæ cum ita sit, ne spernamus eos qui versificatione usi minus Ovidiana germanam gignunt
poesin. Nec longe requiro quem pro exemplo hic ponam: Iosephus ille est Tusiani Neo-Eboracensis, Somnii
nivalis auctor.
Quam pulchrum est contemplari in floccis nivis albis
æterni, exstincto tempore, principium!
Lenta cadit nix et telluris culmina celat:
mons vallesque cito nomina sunt vacua.
Lenta cadit nix? Quid lentum est, quid præpes in isto
exsilio rerum? Nascitur ordo novus,
ordo silens qui bellorum strepitus tegit omnes,
ordo serenus qui sanguinis undam abolet.
Oh, cade limpida, nix, cade casta et candida et ampla,
donec me facias dulciter immemorem,
immemorem cuncti, qui durat in orbe, doloris,
immemorem veterum nequitiarum hominis.
En tranquillus in hac solemni pace recumbo
et veris semen mi satis est fieri. [9]
[ad indicem]
Hæc de poetis qui hoc tempore florent non ita facile existimandis strictim dixerim; plura volentem
excludit tempus. At quoniam mihi propositum erat ut qui historica explicatione non egere contenderent
sæculi vicesimi poesin, refellerem, repetamus, si vobis videtur, memoriam paulo superiorem. Nam illud
audacter affirmare ausim, neminem posse carmina quæ ante hos septuaginta annos apud Italos
meridionales sunt scripta, recte intellegere, nisi qui ad adiuncta illius ætatis adverterit; immo eorum
meminerimus qui paulo supra hanc memoriam scripserunt. Quid enim si adulescentibus annos
duodevicenos natis Iani Novàk (1921-1984), poetæ Moravi, carmen conviciorum in Russos plenum, c.t.
Furens Tympanotriba, enarrandum tibi proposueris? Num notum illis ver illud Pragense anno 1968º in
ipso flore præcisum. Num innotuerunt ipsis miseræ civium condiciones cum repagula illa ferrea, quæ
nuncupabantur, res publicas Europæorum in duas dividerent partes? Fuere iam illa repagula, iam nomen
ipsum Cecoslovaciæ esse desiit, iam ergo, si alumnos carmen illud vehementissimum atque
commoventissimum docere volumus eosque illud cogitatione penitus amplecti cupimus, præmonenda sunt
quædam.[10] Et ipsius Pascolii, qui ineunte vicesimo floruit sæculo, flebiles sensus nobis legentibus
interdum, nisi fallor, videbuntur aliquatenus supra modum exaggerati, ut versibus eius nimiam animi
mollitiem expressam esse dicamus; quam ne uni Pascolo falso assignemus, omnino necesse erit scribendi
id genus ad sæculum quo scripsit referamus, ad auramque eam romanticam id revocemus. Itaque
(generatim loquor) cum historia artissime coniungenda est poetarum sæculi vicesimi lectio. Nam qui
trans mare illud, ut ita dicam, currunt, si a portu paulum provecti erunt, mox et cælum et animos
incolarum, quo illi magis procul degant, id est quo maiore a nobis locorum temporumque intervallo
disiuncti sint, eo magis mutatos esse videbunt. Obidipsum in universum iudicanti eodem fere modo
eademque fere mente aggrediendi et evolvendi sæculi vicesimi poetæ, quo sæcula superiora; nisi forte
contenti esse volumus eis unis carminibus quæ vel hoc vel superiore anno sunt conscripta. Nihilo tamen
setius non nego (id quod insanæ esset mentis) aliud esse inquirere in poetas veteres, aliud in recentiores et
recentissimos; nam cum illorum (veterum dico) indoles toto interdum cælo a nostra distet, horum rationes
cogitandi ac sentiendi rationes ad nostras indoles propius accedunt. Atqui id quidem nostra plurimum
refert, qui litteras profitemur: quid enim magis prodest, quid ad Musam magis alumnorum allicit animos,
quam hæc quam dixi coniunctio? Quæ efficit ut adulescentes in carmina facile sese insinuent, gradum ad
Parnassum nimia sine molestia faciant, hæc legendo sese agnoscant ipsi, Latinam poesin fato non esse
functam, sed ad semetipsos pertinere mirentur, Latinam linguam sive a veteribus sive a recentioribus
scriptoribus excultam spernere ac fastidire desinant. Quæ cum ita sint, præceptores doctoresque appellare
audeo: patrimonium vobis a maioribus et æqualibus relictum ne dissipaveritis, ne parte quadam
mutilaveritis, sed hereditatem illam defendite totam, quique doctis scriptionibus adduci potuistis, ut
pulchræ matris filiam pulchram amplecteremini, id est veterum iuxta litteras recentiores quoque
scriptiones prælectionibus vestris immisceretis, locum nunc debitum assignate recentissimæ Musæ. Vestra
enim et Latinitatis ipsius res agitur. Si vos in scholis academiisque vestris Camenam exulare vivam
vetueritis, reviviscet illa, quæ nunc passim languet aut despecta aut ignorata; assurget enim aliquando
qui, etsi Latine scribere in schola non didicit, tamen his poetis Latine æmulari cupiat; et si vos eam
Camenam civitate donatam alumnos docueritis, non parum hac re iuvabitur ipsa Latinitas.
Hæc œstro nescio quo percitus pro meo in hodiernam poesin affectu facere non potui quin si non
omni ex parte tractarem, at saltem attingerem atque deliberarem. Hæc sunt enim maximi momenti, si
quis ab interitu iam iam impendente vindicandam statuit Camenam.
At video me, cum a proposito non diverterim, tamen procul digressum a poeta illo sæculi vicesimi
facile principe, Pascolo [11] (1855-1912), dico, qui per annos ex ordine tredecim Certaminis Hoeufftiani
victor toties numismata aurea reportavit.
Præamavit autem Pascolus ille, qui academicus philologiæ classicæ, mox litterarum Italicarum fuit
professor, commenticias fabulas quæ et rebus hominibusque antiquis et testimoniis certis adhærescerent
et essent argumento ipso aliquatenus obscuræ, occultæ, incognitæ, ut vati ipsi essent supplendæ cum
licentia quadam: atque ita dum antiqua tractat veteresque inducit homines, sensus et affectus sui ævi his
omnibus mirum in modum immiscuit. Finxit ille permulta e brevissimis locis Vergilianis, Horatianis, aliis;
personis autem veteribus novos sensus sæpe indidit suoque sæculo consentaneos. Itaque quid Iugurtha
Romam delatus atque in carcerem coniectus cogitavisset versibus exprimere conatus est. Sæpe fiebat ut
magnanimos illos Remi nepotes spernens, pueros Romanos in scænam produceret, mediocris et infimi
ordinis atque ipsum statum servilem voce donaret, maternos animos exploraret, nutrices pingeret nænias
somniferas cantantes, somnia ficta versibus ederet. Ceterum singula fere carmina dimidia parte e
sermocinationibus constabat; in his dicendi genus adhibebat non tumidum, sed sermonem cottidianum
aliquatenus est imitatus; verborum eius copia opulentissima, ut iis etiam qui veterum vatum carmina
cottidie evolvant, ad libros et dictionaria nonnumquam sit confugiendum. Versus plerumque cepit
heroicos; qua in re non Vergilium Ovidiumve, quos plures, sed Horatii hexametros quales in satiris
leguntur imitando expressit, ceterum euphoniæ maxime invigilans.
Quid multa? Non equidem inter recentiores invenio quos viro illi, summo artifici, comparem, nisi
paucos excipiam, veluti Pontanum, Sannazarium, Ianumve Secundum. Hunc ergo Pascolum non mirum
est si plures sunt imitati, pedibus in huius vestigiis positis. Nam Horatium morientem effinxerat Pascolus;
itaque ultimos Vergilii dies commentus est Franciscus Sofia Alessio, Ovidii mortem Nellus Martinelli,
Catulli letum Arrius Nurus, ne cunctos. Hæc ergo carmina Pascoliana per totum fere sæculum proximum
superius conscripta sunt eademque cum argumentis et dispositione, tum dicendi genere et affectibus,
quibus se motos esse ostenderunt poetæ, facile agnoscuntur atque a ceteris dignoscuntur; siquidem
eiusmodi mihi carmina uno intuitu in universum æstimanti atque cum superiore ævo conferenti videntur
minus oratorie, minus rhetorice conscripta, ut, si vim oratoriam eis inesse non negem, artem rhetoricam
callide dicam esse celatam. Ceterum sæpe nobis contingit idem quod in veteribus legendis carminibus, ut
alios aliorum versus imitari atque exprimere videamus: fuerunt igitur superioris sæculi poetæ nonnulli
qui Pascolum illum exemplar sibi proponerent. Quod ut ostendam, duo ponam exempla. Ac primum
afferam locum e “Catullocalvo” Pascoliano excerptum.
Eamus. Esse nuntium ferunt matri

non belle. Eamus: heu piæ malest matri,
periculose cara mater ægrotat,
extinguitur. Citata me rapit ræda.
Est fœdus ager, stridulo natant imbri
viæ. Domum nanciscor. Adferunt: “Actum est.
Iam nec potest videre nec potest fari,
matrisque membra solvit ultimum frigus.”
Accedo. At oculum mater adlevat: fatur:
“Quin facitis ignem? Pupulus meus friget.” [12]
Sunt hi autem versus, quibus matris Catullianæ mors attingitur, eo notabiliores quod primigenius
poeta, Catullum dico, matris suæ mentionem quantum scio fecit nullam; hic ergo de suo ipsius genitricis
desiderio cogitavit Pascolus dum matrem in “Catullocalvom” includit. Anno autem 1947º Iosephus
Morabito (1900-1997), poeta Messanensis, ad iudices Hoeufftianos carmen misit, cui titulus Mater, quod
magna laude Amstelodami est ornatum. Quo carmine matris suæ poeta mortem versibus descripsit. En
vobis rei particulam:
Vt primum morbo matrem languere cubantem
adfertur trepido nuntius horrificus,
omnia posthabui, patriam casulamque revisi,
dum fera vox intus funera sæpe canit.
Hærebam lateri, frontemque manusque fovebam.
“Mi puer, algescis; calface membra foco”
dixit et “Opportunus ades, mi pupule, matri;
æternam scito me properare viam.” [13]
Nec satis hæc. Nam quinquennio fere ante idem poeta de Catullo carmen scripserat quod eodem
anno 1947º præmio Hoeufftiano est honestatum. Pascolum ibi secutus matrem quoque Catulli mortuam
breviter perstrinxit:
O utinam mater veniens nunc obvia verbis

cum teneris collo bracchia sancta daret!
Obscuræ dormit genetrix telluris in ulnis
vel peragrans Ditis nubila regna colit. [14]
(…)
Deinde Theodorum Ciresolam (1899-1978), uberrimæ venæ poetam Mediolanensem, in medium

proferre me iuvat, cuius extant duo carminum volumina eaque spissa. Nitent in his carmina duo
Catulliana, ut ita dicam, quorum alterum, quod Fratrem Catulli inscripsit poetam, si Pascoli cycneus
cantus sive de Thallusa, serva Christifideli, carmen non extitisset, forma ni fallor longe diversa lucis in
oras prodiisset. Cuius rei complura extant testimonia, e quibus unum afferam, ceteris ad pagellas
subsidiarias reiectis. Itaque apud utrumque poetam occurrit nobis legentibus Homerica illa verborum
iunctura, risum lacrimans, Latine satis audacter adhibita, quæ apud Pascolum refertur ad inenarrabilem
nescio quem affectum e gaudio atque dolore concretum, quo Thallusa afficitur cum puerulum primum
ridentem vidit, unde suum ipsius, non eræ esse infantem somniat, apud Ciresolam autem ad Catulli
animum tam Lesbiæ perfidæ memoria repletum quam nova quadam, cum mulier illa fidam se fore
spopondit, voluptate perfusum:
Ridet! ait Thallusa furens, oblita sui, nil

percipiens oculis aliud, nil auribus, omnis
in puero, risum lacrimans, deperdita, “Ride!”
(…)
Hæc Pascolus: [15]
Lenta haud invitæ collo dat bracchia circum

et risum lacrimans dictis adfatur amicis.
(…)
Hæc de Catullo Pascolum secutus Ciresola. [16]
Patet hinc tam Morabito quam Ciresolæ Pascolum fuisse tamquam exemplum haud secus atque
ipsi veteres poetæ imitandum. Qua in re obiter animadvertendum hoc, quod novum non raro imitationis
genus idque legentium delectationem non mediocriter augens reperitur: siquidem Morabiti carmina
Latina Italica poematia Pascoliana interdum redolent; quod genus æmulationibus poesis ipsa Latina
suaviter ditatur; eodem fere modo Gaertnerus, poeta Germano-Americanus, de quo postea pauca
dicemus, Theodiscis interdum allusit carminibus. Ceterum et Morabitus et Ciresola ludo nescio quo Pascoli
æmulos sese non sine aliqua ostentatione declaravere. Nam hoc olim epigramma ad amicum Morabito
scripsit Ciresola cum victor ipse e certamine quodam discessisset alterumque reportasset inde præmium
Morabito.
Nullus sit victus, si victor carmina victi

commoto penitus pectore sæpe legit. [17]
Hoc autem epigramma e Pascolo propterea petisse mihi videtur Ciresola, ut sese quasi filium
Pascoli iactaret, Morabitum amicum, Hartmanno poetæ Batavo, quo familiariter usus erat Pascolus,
componeret. Nam hæc Pascolus olim victor ad alterum a victore:
Hartman, non vinci, magis est vicisse pudori
cum victor victi carmina sæpe lego. [18]
Non temere a me in medium prolatus Iosephus Morabito neque inconsulto brevis iniecta Ciresolæ
mentio, quippe quorum mortes ævo illi Pascoliano finem quodammodo attulerint. Alter autem, Ciresolam
dico, anno millesimo nongentesimo duodeoctogesimo obiit; Morabitus annum agens duodecentesimum
calamitate autocinetica misere nobis est abreptus; qui, cum ad extremam pervenisset ætatem, scribens
tamen est mortuus. Post hos ergo poetas vita functos nova carmina more modoque Pascoliana facta
frustra, quod sciam, requiras; atque equidem haud scio an epyllia illa Pascoliana, quibus sæculum
vicesimum, quod ad poesin, dilucide insignitum esse constat, in desuetudinem sint itura in omne tempus.
Viderint posteri.
[ad indicem]
At præter Pascolum Pascolique sectatores alii floruere poetæ, qui a Pascolo illo aut modice aut
plane desciverunt novasque vias audacter inierunt. Longum est enumerare singulos et ipse timeo ne vivi
qui nunc sint poetæ, prætermissi a me, mihi suscenseant. Itaque, ne vel tædium vobis afferam vel
opprimar invidia, paucos attingam quorum pars longe maior vitam cum morte iam commutavit; hisque
plerumque contentus ero quos maxima cum delectatione maximoque cum fructu semel atque iterum in
manus sumo. A Pascolo igitur non mediocriter deflexit Iohannes ille Pigatus (1910-1976) Neo-Comensis
doctor et sacerdos, qui abhinc quinque lustra supremum vitæ obiit diem.[19] Huius poetæ summi summum
extat carmen de Lucretio, quo nobis proponitur poeta Epicureus, nec tamen id more Pascoliano ita ut
vatem illum philosophia non mediocriter imbutum loquentem audiamus, sed ut Lucretium alloquatur
Pigatus eumque refellere conetur; nam Lucretium si post Vergilium lucis prodisset in oras religionem
Christianam amplexurum fuisse contendit Pigatus; eumque quod furore esset correptus (en
Hieronymiano credidit testimonio Pigatus!) et infausto viveret sæculo, omnia nigra existimare, omni
salutis spe sublata:
Nec tu sincero semper qui corde fuisti,

nunc aliter caneres, infortunate Lucreti,
prodigio si Romuleas revocatus in auras
non ira ferri Numen, sed amore videres
nec quicquam nisi iter mortem ad vitam esse beatam.[20]
De hoc carmine diu et acriter inter iudices Hoeufftianos disputatum esse constat, quod inter
poetam veterem et ipsius imaginem a Pigato pictam parum similitudinis intercederet, quodque eam
imaginem sacerdos catholicus suam ad normam derexisset ac detorsisset. Nihilominus palma ei tandem
concessa, ac iusto ei iure mea sententia est concessa. Nam alius est doctas de Lucretio commentationes
exarare, id quod philologi facere solent, aliud cum vate mortuo poetice sermocinari eumque in vitam ita
revocare, ut ad vatis prioris indolem referantur quæ sint vatis posterioris propria. Nam ego sic sentio,
imaginem eam Lucretianam mirum in modum ipsi poetæ (Pigato dico) convenire, qui cum innata quadam
mæstitia, tum fragilitatis rerum conscientia oppressus, pondus illud, quod inesse animo sentiret et
gravitate se fatigare, fide tantum colenda excolendaque poesi levare aliquatenus potuerit. Quod cum alia
carmina testantur, tum id, cui Sacerdos Moriens est titulus, cuius complures extant versiones ineditæ,
quia poeta morbo cancrino diu implicitus ad ultimum usque vitæ diem versus retrectare et polire perrexit;
quibus totam vitam exposuit et suam ipse mortem nuntiavit, neque intimos quidem sensus patefacere
veritus est:
Seque ratus miserum et fatis hostilibus ortum,

primum homines frustra, precibus dein Numen adivit
auxilium in tantoque rogans squalore levamen.
Tunc demum sensit cordis requiesse tumultum
spemque aluit, proræ similem maria alta secantis,
tempora mox vitæ fore candidiora futuræ.
(…)
Nunc autem proferre caput conatus “havete”
murmurat ex oculisque iubar manavit apertis,
victor ut in stadio populo subridet ovanti.
Qui circum adstabant, hæc inconsueta paventes
inclinant sese pleni anxietatis in ægrum.
Is vero gaudens æterna in templa volarat
ad scatebras pulchri vereque perennis amoris,
et testis fuit in placido lux ore pererrans. [21]
Versus autem Pigatiani robore nescioquo nativo notantur et etsi perspicuitate hic illic carent
suntque duriusculi, ipsius poetæ sanguine ut ita dicam conscripti, me sæpius ad se rapiunt. Talia igitur
poematia, sive ad scriptorem nescio quem veterem sive ad poetæ hodierni ipsius animum vel personam
saltem poeticam relata, numero fere innumero relicta sunt nobis ab eis viris et mulieribus qui superiore
sæculo Musis indulserunt.
Pauciores autem fuere qui carmina Vergiliana sibi imitanda proponerent; qua e provincia si
carmina pia excludo, et eximo Æneida a poeta Iaponico emendatam (ut ipse asseveravit), unus nobis
relinquitur Hippolytus Galante, qui fabulam Indicam versibus Vergilianis inclusit Saniuctamque
inscriptum carmen heroicum semisæculo ante publici fecit iuris;[22] item carmina didascalica,
versificatoribus olim tam grata, superiore sæculo paucissimos delectavere poetas; unus et alter Ovidium
in hoc genere est imitatus. Nam Florindus Di Monaco Italus, poeta præmiis non semel honestatus, anno
millesimo nongentesimo octogesimo sexto “Artes pulchritudinis” emisit itaque mihi “Medicamina faciei
femineæ” nostris temporibus accommodasse videtur;[23] eo autem ipso anno e vita discessit Iosephus
Eberle sive Apellus (1901-1986),[24] actorum diurnorum quæ “Stuttgarter Zeitung” inscribuntur olim
moderator, qui senior Musæ rhythmicæ litare cœpit, annis iam gravis versus metricos spernere desiit ad
elegantiasque Ovidianas proxime accessit; anno autem millesimo nongentesimo septuagesimo, postquam
seditio tumultusque scholasticus per omnes fere Europæ occidentalis populos grassatus est fueruntque
magnæ ut rerum, ita et litterarum inclinationes, Artem bene scribendi brevem huius more diei in lucem
edidit Stutgardiæ, quod an carmen didascalicum proprie appellem dubito. Hæc enim ille, Nasonis
vestigiis ingressus:
Si quis in hoc fieri populo vult inclutus auctor,

me legat et doctus carmine clarus erit.
(…)
Omnia quæ scripsere patres, dic stercore digna:
Hoc teneas, hoc sit regula prima tibi.
(…)
Materia de qua scribas me forte requiris:
ut bene succedas, elige res acidas.
Quidquid olet, sordet vulgoque tacendum est,
quidquid atrox, pravum, turpe, palustre, procax.
(…)
En tua materies puerili congrua menti:
mundum pinge fimo, stercore tingue stilum.
[ad indicem]
His ergo versiculis laudatis, quos pseudodidascalicos dixerim, maiora litterarum dimisimus
genera, ad satirica devenimus, de quibus sæpius a me actum quam ut sint hic fusius repetenda. Nolo enim
iterum me de Arrio Nuro (1907-1979) copiose disserere.[25] Verum si quis forte est cui nondum innotuerit
Nurus, sic habeto, eum fuisse in hoc genere facile principem, quod non solum Iuvenalianæ satiræ
fragmentum tam callide finxerit ut ipsi viri docti, qui quotannis bibliographicis libris L’année philologique
insudent, opere eo decepti, fragmentum illud pro Iuvenaliano venditaverint, sed et mores sui ævi facete
vel mordaciter carpserit, emissis auro dignis satiris velut In stultitiam quæ inscribitur, qua mores
Americanos maligno rodebat dente. Ceterum, quod ad nullum litterarum genus non feliciter sese
contulisset, luxisse Musas opinor cum virum in nosocomio Honkongensi anno millesimo nongentesimo
undeoctogesimo fatis cessisse comperissent. Cui poetæ si in hoc primas facile deferam, secundas Iosepho
Eberle vel etiam huius in re poetica discipulo Fideli Rädle concedam: illum dixi; hunc ipsi, auditores,
coram videre potestis, virum dico egregia facultate poetica ornatum; cuius si librum nitidissima veste
typographica decoratum ad umbilicum usque evolveritis –qui inscribitur de condicione bestiali vel
humana- [26], una mecum fatebimini multa ibi inesse quæ non possit diruere annorum series et fuga
temporum; præsertim cum rhythmorum eorum pars non infima risum nobis moveat non ob acerbitatem
quandam in carpendo, sed in ridendo subtilitatem cum humanitate ac sapientia mixtam. Iamque novi
pullulant qui in hoc genere laudem aliquam piscentur, veluti Gerardus ille Alesius sive Allesch, iuvenis
Vindobonensis, cuius Epigrammatum libello [27] nuperrime divulgato quædam et iocosiora continentur,
etsi ad formam epigrammatum quam ad ipsorum argumentum et acumen maiorem contulit operam.
Utcumque se res habet, eius poematia plerumque lasciva hodiernis canonibus mihi respondere videntur,
ut quæ tota sint in docta imitatione.
Accipies cum hac epistula hendecasyllabos nostros, quibus nos in vehiculo, in balineo, inter cenam
oblectamus otium temporis. His iocamur, ludimus, amamus, dolemus, querimur, irascimur, describimus
aliquid modo pressius, modo elatius, atque ipsa varietate temptamus efficere ut alia aliis, quædam
fortasse omnibus placeant.
Hæc de suis nugis olim Plinius Minor, quas apud criticos severiores compluriens excusavit. At
eiusmodi versiculorum, nugarum, lusuum non ingens copia a temporibus antiquis ad hæc pervenit
tempora. Ingens vero talium scriptiuncularum numerus et modus apud poetas recentiores et
recentissimos invenitur, quarum levitas cum elegantia coniuncta animo curis et veterum austeritate
defatigato solacium cum delectatione sæpe solet afferre. Non equidem haicua Latina hic tractabo, quæ
maiore in annos proventu cœpta sunt edi postquam Henricus Reinhardt anno præteriti sæculi octogesimo
tertio primum poematiorum Iaponicorum Latino iure donatorum volumen publicavit.[28] Sed, clepsydra
monente, unum memorabo vatem, cui Æmilio Merone est nomen. Cuius viri memoriam cives sui,
Neapolitanos dico, anno proximo superiore conventu habito et libro divulgato condigne celebrarunt. Hunc
igitur Meronem, qui abhinc annos ad triginta mortem obiit, valde admiror quod gaudia domestica,
uxorem, filiolas, naturæ rerum miracula apte et convenienter cecinit, hendecasyllabis plerumque
adhibitis; quos quotiens lego, Neapolim me (ita mihi videor) referunt atque in Campaniam felicem,
terram ad elegantias omnes Veneresque natam. Vultisne exempla? Pauciora sinite afferam. Ecce ardor
æstivus adumbratus:
Hac hora nimio calore fervet

bitumen nitidum viæ silentis.
Rarus conspicitur viator ire:
alveo fluvii lacerta sicco. [29]
Sequantur pinus Inarimes:
Nocte concubia comas virentes

pinorum patulas rearis esse
umbellas micat in polo sereno
luna argentea quam minora cingunt
astra pallida: candidi colores
complent omne nemus domusque raras:
amantes coeunt, manent parumper
sub patrocinio silentis astri:
arreptis manibus petunt vicissim
verba mutua basiumque furtim.
Sentio et vagor in nitore solus;
admiror speciem loci meumque
pectus interea patet gradatim
sicuti rosa basiata sole
aut ceu flumen ad ostium dehiscens. [30]
Iam ultimum exemplum id, cui titulus Marisa (hoc filiolæ nomen) studet:
Incumbit studio Marisa: penso

in sui vacat angulo cubilis,
solis lumine vivido micantis:
suspendens digitis pedem appropinquo,
dein post terga moror legoque pensum
trans nimbum nitidum comæ fluentis:
umbra proditus incidente in albas
schedas, detegor et subinde longis
genæ basiolis sonant parumper. [31]
[ad indicem]
Nec vero omnes poetæ ad metra confugerunt; fuerunt etiamve nunc sunt rhythmorum et
consonantiæ amantes vates atque illi quidem emuncti, qui optatum exitum consecuti formas eas
mediævales nobis persuasibiliter commendant. Hic Fidelis Rädle, Iosephi Eberle, Iosephi Tusiani non
possum quin denuo mentiones iniciam; quibus subiungo Thomam illum Pekkanen, academiæ nostræ
alterum a præside eundemque totius Kalevalæ sive nationis Finnicæ epici carminis interpretem
Latinum.[32] Nam eiusmodi versus sæpe usurpantur cum in aliis versionibus, veluti Kalevalæ, conficiendis,
tum in puerilibus libris Latino iure donandis. Itaque ante hos paucissimos menses Henrici Hoffmann liber
ille notissimus qui “Petrulus Hirsutus” sive “Der Struwwelpeter” inscribitur, quique Eduardo Bornemann
interprete anno millesimo nongentesimo quinquagesimo sexto typis primum est excusus, in publicum
denuo prodiit, edente societate librorum humaniorum Darmstadiensi,[33] cui inest inter alias illa de
“Conrado pollicisuga” fabula, quæ ita incipit:
Mater suo Conrado:

“Remanes, dum exeo
Probus sis, absente me!
Sed imprimis hortor te:
cave rursus pollicem
sugas, aut huc forficem
tractans sartor est venturus
ilicoque desecturus
tuos pollices-securus,
quasi sit papyrus purus.”
Quos versiculos legens fortasse autumatis, auditores, rem non verti potuisse nisi rhythmice. Tamen
nescio an Valahfridus (en prænomen loquor quod nomine gentilicio non indiget!) spartam eam elegantius
ornaverit diversas in formas mutatam generaque scribendi conversam; e quibus heroicam vestem selegi
coram vobis recitandam:
Iam prope tempus erat, quo mater abire parabat

quæ genito ‘maneas, inquit, servesque penates,
Conrade, dum redeo, nec (quæ mihi maxima cura est)
lambe manum lingua: digitis procul ore remotis
tutus eris, miserum ne te sors atra sequatur.
nam sive hoc fato pecces seu dira cupido
huc trahat, ipse aderit qui tenuia tendit acutis
fila acubus doctusque togas tunicasque retractat,
ipse tibi in pœnam veniet nec deerit Erinys. [34]
Simili autem modo et Arrius Nurus, quem dixi, Carmina anserina, quæ Mother Goose Rhymes
Anglice nuncupantur, distichis elegiacis reddidit.
Dictum a me est, auditores, de carminibus metricis et rhythmicis. Reliquum est ergo ut de versibus
liberis dicam nimium pauca. Nam et hoc genus carminum non infeliciter temptaverunt poetæ sive levia,
sive gravia canentes. Inter ceteros autem præstabant hac versuum specie Smerdelius Croata, Gaertnerus
Germano-Americanus et Novacus Morabus. Gaertner (1912-1996), qui abhinc annos sex vitæ confecit
cursum, iuvenes Americanos historiam artis et sermonem docuit Latinum. Tristis vates et melancholicus,
qui nunc in morte meditanda, nunc totus erat in rerum vanitate ostendenda, poematiis brevissimis eisque
delicatissima sonoritate instructis. En unum solum, cui titulus Fatum.
Inexorabilis
deus te tenet,
te ducit, te docet,
te delet.
Quo ruis? Morare.
Quid petis? Exspecta.
Et noli clamare,
vocaberis. [35]
Ianum autem Moravum, anno millesimo nongentesimo octogesimo quarto Novæ Ulmæ
defunctum, patet etiam cum Musæ vacaret, musurgum sese gessisse; mirus in ipso sonorum delectus,
numerorum et harmoniæ sensus; ad hæc animus ad lusus natus. Hic est poeta qui vel cachinnos possit
commovere audientibus. Nam ludicra eius etiamnunc, viginti fere a morte revolutis annis videntur mihi
ea quibus similia vix invenias. Nata sunt ea in viro non grammatico, nihilominus Latinissimo.
Unum, ut finem tandem aliquando orationi imponam, exemplum, unde cetera quæ sint ipsi
divinare possitis, unum inquam ut rivulos claudam legam exemplum; est autem Meditatio canina, quam
poeta quattuor vocibus puerilibus postea adaptavit:
Bau , bau !
sum canis
quid stupēs?
quin tibi dīco: sum canis
habeo caudam et aurēs dēmissās
etiam latro
sum canis sed haudquāquam latro
ne mē male intellexeris:
ego quidem latro sed nōn sum latro
sum canis
latrōnēs nōn latrant
sunt hominēs et hominēs latrāre nōn solent
hominēs nōn latrant sed hominēs sunt latrōnēs
et ūtuntur lātrīnīs!
minimē ego
hominēs ūtuntur lātrīnīs et ferrō
ego milliaria præfero et ossa
quidni præferam?
non sum homo,
sum canis
et latro !
bau, bau ! [36]
Dicite mi, auditores: si talia carmina alumni in scholis interdum audirent enarrata, num sepultam
esse hanc linguam sentirent? Nonne animis multo alacrioribus studio se dederent? Num litteras Latinas
nihil ad se pertinere crederent? Proinde tollite, doctores, carmina recentissima, legite ipsi et, si vobis
nostri sermonis vita cordi curæque, eos qui vobis in disciplinam sunt commissi, facite faciatis participes
ignoti huius campi latissime patentis.
1. Ad Ægidium Franciscum de Gottignies (1630-1689), Cortraci IV Id. Oct. 1667. Epistula servatur inedita Romæ in “Biblioteca Nazionale
Vitorio Emmanuele”, Autogr. A. 15.42. [preme, sis, ut redeas ad textum]
2. Cf. Diego Vitrioli, Xiphias. Epigrammata. Elegiæ. A cura e con introduzione di Antonino Zumbo (Regii Iulii, 1998), pp. 179-180. [preme,
sis, ut redeas ad textum]
3. Ib., p. 108 [preme, sis, ut redeas ad textum]
4. Ib., p. 154 [preme, sis, ut redeas ad textum]
5. Cfr. U. Dubielzig, ‘Die neue Köningin del Elegien. Herrmann Wellers Gedicht Y, in E. Kessler – H. C. Kuhn (edd.), Germania Latina –
Latinitas Teutonica. Politik, Wissenschaft, humanistische Kultur vom späten Mittelalter bis in unsere Zeit, Humanistische Bibliothek, I, 54
(Monaki, 2003), pp. 855-878. [preme, sis, ut redeas ad textum]
6. Desiderius Erasmus, Antibarbarorum liber, ed. by K. Kumaniecki, Opera omnia Desiderii Erasmi Roterodami recognita et adnotatione
critica instructa notisque illustrata, I, 1 (Amstelodami, 1969), pp. 1-138 (p. 56) [preme, sis, ut redeas ad textum]
7. Cfr. I. Ijsewijn, Cycneus Latinitatis cantus? De causis adflictæ Latinitatis oratio Roboreti apud Italos habita postridie Kal. Nov.
MCMLXXII, Palæstra Latina, 44 (1974), 67-72 (pp. 71-72); cfr. etiam eodem auctore Ab oblivione vindicentur poetæ Latini novissimi,
Latinitas, 28 (1980), 60-63. [preme, sis, ut redeas ad textum]
8. C. Arrius Nurus (Harry C. Schnur) (1907-1979), Ad Ovidium, in Viva Camena. Latina huius ætatis carmina collecta et edita ab Iosepho
Eberle cum commentariolo Iosephi et Linæ IJsewijn-Jacobs De litteris Latinis recentioribus (Turici et Stutgardiæ, 1961), p. 101. [preme,
9. I. Tusiani (1924), Somnium nivale, in I. Tusiani, in exilio rerum. Carmina Latina, collegit atque edidit Th. Sacré, Bibliotheca linguæ Latinæ
(Avenione 1985), p. 24. [preme, sis, ut redeas ad textum]
10. Cfr. i.a. D. Sacré, Een hedendaags Latijns gedicht: Furens Tympanotriba van Jan Novàk, Kleio, 14 (1984), 73-81. [preme, sis, ut redeas
ad textum]
11. Cfr. D. Sacré, De Thallusa sive de Iohannis Pascoli (1855-1912) cycneo cantu, vox Latina, 36 (2000), 472-486. [preme, sis, ut redeas ad
textum]
12. I. Pascolus, Catullocalvos, 283-292 (cfr. Giovanni Pascoli, Saturæ. Introduzione, testo, commento e appendice a cura di A. Traina,
Biblioteca di studi superiori, Filologia Latina, 66, (Florentiæ, 1977, altera ed.) pp. 45-46. Nemo hoc ævo Alfonso illo Traina, professore
academico Bononiensi, Pascolum Latinum magis callet. [preme, sis, ut redeas ad textum]
13. I. Morabito, Mater. Carmen Iosephi Morabito Messanensis in Certamine poetico Hoeufftiano magna laude ornatum (Amstelodami,
1947), p. 9. De Iosepho Morabito egregia scripsit i.a. V. Fera, L’Umanesimo integrale di Giuseppe Morabito, Annuario (del) Liceo Classico
Francesco Maurolico (di) Messina, 2000, 13-45. [preme, sis, ut redeas ad textum]
14. I. Morabito, Somnium Catulli, in G. Morabito, Latina fides. Carmina, epistula, odæ, epigrammata selecta. Con versione italiana
(Mediolani, 1979), pp. 37-45 (p. 39) [preme, sis, ut redeas ad textum]
15. I. Pascolus, Thallusa, in A. Carbonetto (ed.), La poesia latina da Dante al Novechento. (Florentiæ, 1993), pp. 850-867. [preme, sis, ut
redeas ad textum]
16. Th. Ciresola, Frater Catulli, in Theodori Ciresola carminum volumine priore. Edendum curavit Teresia filia (Calliani, 1988), pp. 57-63.
[preme, sis, ut redeas ad textum]
17. Id., Ad Ioseph Morabito, in Theodori Ciresola carminum volumine priore. Edendum curavit Teresia filia (Calliani, 1991), pp. 357. [preme,
18. I. Pascolus, Ad I.I. Hartman, in G. Pascoli, Poesie latine a cura di Manara Valgimigli. (Mediolani, 1960, tertia ed.), p. 558. [preme, sis, ut
redeas ad textum]
19. Cfr. i.a. M. Tentorio – E. Gueglio (edd.), G.B. Pigato. Nel decennale della morte (Genuæ, 1986). [preme, sis, ut redeas ad textum]
20. I. B. Pigatus (1910-1976), Lucretius. Carmen in certamine poetico Hoeufftiano magna laude ornatum (Amstelodami, 1956), vv. 326-330.
[preme, sis, ut redeas ad textum]
21. I. B. Pigatus (1910-1976), Sacerdos moriens. Poemation emendatum (inedito) (Sondrii, 1978), vv. 84-89 et 166-173. [preme, sis, ut redeas
ad textum]
22. Hippolyti Galante Saniucta (Romæ, 1957); cfr. i.a. V. Licitra, La Saniucta di Ippolito Galante, Bibliothecina della Rassegna di cultura e vita
scolastica (Romæ, 1958). [preme, sis, ut redeas ad textum]
23. Hermes Americanus, 4 (1986), 133-172. [preme, sis, ut redeas ad textum]
24. Cfr. i.a. M. Balzert, Nicht nur für den Tag: Joseph Eberles Triumph der Memoria, in E. Kessler – H.C. Kuhn (edd.), Germania Latina –
Latinitas teutonica. Politik, Wissenschaft, humanistische Kultur vom späten Mittelalter bis in unsere Zeit, Humanistische Bibliothek, I, 54
(Monaki, 2003), pp. 889-931. [preme, sis, ut redeas ad textum]
25. Cfr. i.a. G. Tournoy-D. Sacré (edd.), Pegasus Devocatus. Studia in honorem C. Arrii Nuri sive Harry Schnur. Accessere selecta eiusdem
opuscula inedita, Supplementa Humanistica Lovaniensia, 7 (Lovanii, 1992) [preme, sis, ut redeas ad textum]
26. (Sigmaringæ, 1993) [preme, sis, ut redeas ad textum]
27. (Vindobonæ, 2000) [preme, sis, ut redeas ad textum]
28. Haicua Latina. Cum epilogo: De conscribendis haicubus. (Frisingæ, 1983). [preme, sis, ut redeas ad textum]
29. Æ. Merone, Ardor meridianus in urbe, in Æ. Merone, Aprici flores. Carmina. Præfatus est F. Sbordone (Neapoli, 1950), p. 54. [preme, sis,
ut redeas ad textum]
30. In Æ. Merone, Hendecasyllabi. Præfatio Victorii de Falco (Neapoli, 1954), p. 37. [preme, sis, ut redeas ad textum]
31. In Æ. Merone, Munuscula Musæ. Præfatio Benedicti Riposati (Neapoli, 1959), p. 22 [preme, sis, ut redeas ad textum]
32. Cfr. Kalevala Latina. Carmen epicum nationis Finnorum in perpetuam memoriam anniversarii centesimi quinquagesimi transtulit
Tuomo Pekkanen (...) (Helsinkii, 1998, ed. tertia) [preme, sis, ut redeas ad textum]
33. Petrulus Hirsutus. Der Struwwelpeter sive fabulæ lepidæ et picturæ iocosæ quas invenit ac depinxit Henricus Hoffmann doctor
medicinæ. Picturas secundum Hoffmanni exemplar delineavit et lignis incidit Fridericus Kredel. Versiculos in sermonem Latinum
transtulit Eduardus Bornemann (ed. Th. Brüggemann) (Darmstadii, 2002). [preme, sis, ut redeas ad textum]
34. J. Leonhardt-G. Ott (edd.), Wilfried Stroh, Apocrypha. Entlegene Schriftnen. (Stutgardiæ, 2000), pp. 265-268: ‘Conradus polliciliningus
(e Dris. Henrici Hoffmann libro c.t. Der Struwwelpeter’ (p. 266). [preme, sis, ut redeas ad textum]
35. In I.A. Gaertner, Cantus firmus (Lunenburgiæ Vermontensium, 1966), p. XXX. Cfr. T. Sacré, Musa superstes. De poesi sæculi XXI Latina
schediasma (Romæ, 2001), pp. 26-28. [preme, sis, ut redeas ad textum]
36. In I. Novàk, Ludicra (Brunæ, 1965), s.p. [preme, sis, ut redeas ad textum]
[...]
[ad indicem]
5031. Ceterum, in optima oratione c.i.: De litteris Latinis quae ad prius bellum gentium referuntur
prolusio, quam Theodericus Sacré Romæ anno 2015 habuit in conventiculo Academiæ Latinitati Fovendæ,
cuius argumentum erat De bello et Pace, hæc protulit verba maximi, ut opinor, momenti de hominum,
etiam humanitate eruditorum, mente, caligine solius nationis venerandæ cruentisque sævi illius Martis
campi pulveribus occæcata :
Latinas igitur dum litteras defendimus quantive sint illæ in adulescentiæ

institutione momenti ostendimus, affirmare sæpe solemus, ad humanitatem
adulescentes informari dum Latine discunt, quod thesauros Latinos cognoscentes a
præiudicatis vulgi sententiis falsisque et fallacibus præsentis temporis opinionibus
abducantur, adducantur ad veras virtutes cognoscendas atque amplectendas. Longe
tamen secus est, ubi furit Mavors. Tum mores passim efferantur, tum cæcutiunt
oculi, parum prospicientes, ad rationes alienas cæci, tum obturantur aures, surdæ
ad questus iustos gemitusve aliorum, tum in rebus modum retinere vix valet
hominum genus humanitatemque pæne exuit. Qua in re nihil differunt poetæ Latini a
vernaculis. Nihil, inquam, Latini vates nostri, qui bellum id cecinere, discrepabant a
Rudyardo illo Kipling, poeta Anglico, innumerisve aliis, qui arte persuadendi
abutebantur, suam quisque veritatem venditabant, patriæque suæ quasi bucinatores
quidam in civium suorum animos odia erga hostes implacabilia instillabant, immo
ingurgitabant. Itaque intemperantia atque insolentia illa etiam in gymnasiorum
aulas penetravit atque intra parietes scholasticos est illapsa.
Theodericus Sacré
[ad indicem]
5032. …
5033. …
5034. …
5035. ...
5036. ...
5037. ...
5038. ...
5039. ...
5040. Davidis Morgan (1959-2013) commentatio inscripta: De Adami Schall Historica Narratione: Quo Modo
Sinæ Sint Latinæ Factæ :
[ad indicem]
David Morgan
Anno 1665 typis excusus est Vindobonæ in Austria liber qui inscribitur “Historica Narratio
de Initio et Progessu Missionis Societatis Iesu apud Chinenses, ac Præsertim in Regia Pequinensi,
ex Litteris R. P. Ioannis Adami Schall, ex Eadem Societate, Supremi ac Regii Mathematum
Tribunalis Ibidem Præsidis”. Qui liber pars est ingentis ac pretiosissimi illius librorum
epistolarumque corporis, quo Societatis Iesu missionarii ab sæculo 16o usque ad 18um de moribus
nationum earum, ad quas missi erant, diligenter rettulerunt - qua in re non tantum Societatis
conditoris, Ignatii de Loyola, præceptum exsecuti sunt, verum etiam anthropologiæ modernæ velut
fundamenta posuerunt.[1]
Verum earum litterarum, quas in Sinis habitantes missionarii composuerunt, hoc est
peculiare, quod non tantum Societatis Iesu rectoribus verum etiam Europæis litteratis universis
destinatæ sunt. Quibus autem scriptis missionarii - duos parietes, quod aiunt, de eadem fidelia
dealbantes - cum de Sinensi lingua, cultu deorum, ædificiis, regimine, aliisque eiusmodi
accuratissime narraverunt, tum methodos suas doctrinamque et theologiam propugnare enisi
sunt, nempe populi suffragium benevolentiamque captantes. Arduum enim sustinebant bellum ea
fere tempestate contra Iansenistas imprimis [2], quo bello non iam in aulis academicis sed in
publico dimicatum est - telo adhibito potissimum prelo typographico.
Inter scripta hæc Sinensia, a Iesuitis divulgata, gravissimi sunt ponderis primum Adami
Schall Historica Narratio, de qua hic agitur, deinde epistulæ eæ Gallice scriptæ, nomine Lettres
édifiantes et curieuses de Chine, quæ paulo post, hoc est ineunte sæculo 18, annua vice in fasciculis
collectæ latissime in Europa divulgatæ sunt. Liber Adami Schall atque Epistulæ Ædificantes illæ,
cum aliis paucis scriptis, Sinarum effigiem quandam sive imaginem hominum occidentalium
mentibus impresserunt, diu hæsuram multumque in disputationibus illius ætatis, quæ "Illustratio"
nuncupatur, valituram. Philosophos illos, qui sunt Voltaire, Diderot, Montesquieu, hæc sedulo
legisse constat. [3]
Propositum est igitur in hac commentatione primum Historicæ Narrationis quasi

conspectum paucis adumbrare, deinde duo themata paulo amplius enodare. Ostendam enim quam
efficaciter Adamus Schall non solum linguam Latinam classicam, sed totum cultum illum cum
antiquum tum Renascentialem, in quem Iesuitæ quodammodo successerant, ad imperium
moresque Sinenses describendos adhibuerit. Deinde nonnulla de themate exponam locorum
clausorum - ex quo themate integra narratio, ut credo, exstruitur.
I. De Iesuitis in Sinas Missis
Nemo fere nescit missionarios præsertim Societatis Iesu suis scriptis occultissimum
imperium Sinense Europæis primum patefecisse. Ante missiones Iesuiticas conditas, vix ullus
exstiterat Sinarum periegeticus præter Marcum Paulum illum (vulgo Marco Polo) - cuius
relationem multi lectitarant quidem, perpauci vero auctori crediderant.
Franciscus Xaverius, “apostolus Indiarum” et clarissimus inter Societatis Iesu missionarios,

iam medio sæculo 16 Christianismum in Indias et Iaponiam introduxit, sed in Sinas penetrare
frustra conatus est, et ad “portas Sinenses”, idest in insula quadam prope litus continentis, diem
obiit. Verum Matthæus Riccius, Iesuita eruditissimus, matheseosque imprimis peritus, exeunte
sæculo 16 ad urbem Pekinum usque pervenit, atque acceptus est in aulam imperialem. [4] Pater
Riccius magna cum astutia scientiam Europæam astronomicam pariter ac mathematicam ad
fidem tutelamque imperatoris merendam adhibuit. Libris autem Sinice scriptis - constat enim
Riccium hanc linguam absolute didicisse - doctrinam occidentalem tam sacram quam
philosophicam et mathematicam Sinensibus aperuit; idem insuper libris Latinis cultum Sinensem
præsertimque Confucianismum Europæis exposuit. [5]
Missio Iesuitarum sæculo insequenti non solum Pekini sed intra ipsos ingentis palatii regii
muros mirum in modum florebat ac vigebat. Multi Iesuitæ iuniores advenerunt, qui Patri Riccio
adiuvarent. Inter quos unus vere in locum Riccii successisse dicendus est, videlicet Adamus Schall,
Germanus, qui medio sæculo 17 non solum in amplissimum mandarinorum gradum promotus est,
verum etiam tribunali astronomico imperiali præfectus - quod in omni memoria numquam homini
extero contigerat.
Ex epistolis huiusce Patris Adami, Pekino Romam missis, liber constat, de quo hic agitur. In
quo libro narrantur conspirationes et susurrationes inter mandarinos et aulicos et eunuchos factæ;
magna rerum eversio, qua corruit prosapia imperialis cui nomen Ming; luctationes necnon
martyria neophytorum Christianorum Sinensium; colloquia denique patris Adami cum ipso
imperatore habita tam theologica quam leviora. Hæc omnia Pater Adamus præsens participavit;
liber aliquatenus vitæ eius narratio est.
Verum alia in eo simul adumbratur narratio, multo amplior, cuius protagonista est cultus
ille Romanus Christianus humanisticus, in quo antiqua Hebraica sapientia cum recentissimis artis
mechanicæ inventis una cohæret. Hæc amplior narratio ex hoc constat, quod cultus civilis
Europæus ceteros omnes cultus - etiam vetustissimos, tamquam Sinensem - paulatim, et fatali
quodam impetu, non tam exstinguere quam complere quodammodo ac perficere ostenditur. Itaque
hæc Pekinensis missionis narratio pars est illius pancosmiæ et theologicæ et teleologicæ (ut ita
dicam) narrationis, qua freti Europæi illius tempestatis - ii præcipue qui quasi spiritu
Reformationis Catholicæ afflati sunt - generis humani historiam intelligere et interpetari solebant.
[ad indicem]
II. De Latinitate Narrationis
Habetis libri quasi conspectum. Nunc ostendere conabor quam efficaciter Adamus Schall
Latinitatem classicam una cum cultu humano antiquo ad imperium moresque Sinenses
describendos adhibuerit.
Cum equidem in hunc librum primum in bibliotheca quadam incidi, ea causa imprimis
gavisus sum, quod putabam me res verbaque insolita atque exotica in eo offensurum. Hac spe
statim deceptus sum. Nam est narratio quasi decolor; id quod ex Romanticismi tempestate
"colorem localem" vocamus, huic relationi omnino deest. Vix ullum vocabulum offenderes quod
non sit puræ et antiquæ Latinitatis; usurpantur plerumque vocabula antiqua ac res Romanæ, ad
homines moresque Sinenses depingendos. [6]
Ita verba quæ ad rem publicam Romanam pertinent, Sinensi rei publicæ adhibentur.
Mandarinos illos Pater Adamus "magistratus" vocat; supremum imperatoris consilium est
"senatus"; immensam regiam illam, quæ postea "urbem imperialem" audit, Pater Adamus
"palatium" simpliciter nominat. Porro extra mœnia Pekinensia sunt "suburbia"; ludus nescio
qualis Sinensis "latrunculi" nuncupatur [6]; deinde ecclesia Christiana, quam patres in ipsa urbe
imperiali exstruxerant, "templum" vocatur, secundum morem humanisticum; et ædes sacræ
Sinensium non "pagodæ" sed "delubra" sunt. Ita libri auctor efficit, data opera ut credo, ut
imperium Sinense quodammodo Romano imperio nobis simile videatur. Hac in re non sine
momento est usus vocabuli quod "barbarus" est - Pater Adamus numquam ipsos Sinenses
"barbaros" vocat, sæpe eorum finitimos.
Quare scriptor verba peregrina effugit, resque Romanas beneque notas adhibet, quoad
potest, ad cultum Sinensem exponendum? Hoc interrogatum mihi consideranti duo succurrunt
responsa; agitur primum de humanismo, ut ita dicam, deinde de theologia.
Hoc cum primis inter humanisticam et modernam eruditionem interest, quod nos quidem in
unaquaque gente et ætate, cui noscendæ studeamus, unicum proprium peculiare quærimus;
humanistæ quidem, idest temporis Renascentialis eruditi, ad universalitatem quandam tendebant,
idque solum iis scitu memoratuque dignum videbatur, quod genus humanum universe et
generaliter attingeret. Porro ad facta gestaque humana generaliter exprimenda,
humanistis impromptu erat mire idoneum instrumentum, scilicet sermo Latinus,
quippe qui non unius patriæ proprius esset, non unius ætatis, sed universalis et
æternus.
Altera causa ex rixis ecclesiasticis exoritur. Sæviebat eodem fere tempore, quo liber editus
est, rixa theologica "de cærimoniis Sinensibus" dicta. [7] Ceteri in Sinis operantes missionarii, una
cum Iansenistis illis Gallicis, [8] Iesuitas accusant quod ritus paganos et idololatriam inter
proselytas eorum patiantur; Iesuitæ respondent cultum maiorum apud Sinenses doctrinamque
Confucianam non esse idololatriam, sed venerabilem quandam philosophiam, cui desit
tantummodo Christianæ revelationis plenitudo. Quam ob rem Iesuitarum interest efficere ut mores
cultusque Sinensis non insolitus, non exoticus, sed potius Europæo similis videatur. Ad hunc finem
spectat usus illius quasi universalis Latinitatis humanisticæ.
III. De Themate Locorum Clausorum
Nunc de themate locorum clausorum penetrationisque pauca exponam; nam hoc themate,
mea sententia, tota libri narratio velut suffulcitur et ordinatur.
Sinæ hoc libro ante omnia tamquam locus clausus depinguntur. Primum, totum imperium
Sinense exteros peregrinosque sub pœna mortis excludit, solis Iesuitis exceptis. Ceteri missionarii,
Franciscani et Dominicani præsertim, una cum mercatoribus in oppidis litoralibus quibusdam
manere ac tabescere coguntur. Deinde urbs caput Pekinum ipsis Sinensibus clauditur, nisi paucis.
Accedit huc palatium illud intra urbem situm, cuius muri crassi et "inexpugnabiles" ad unguem
describuntur. Ibi sunt "latebræ regis," nam "tota apud Sinenses veneratio ab abdito est." Intra
palatium denique, in abditissimo loco, delitescunt nobiles mulieres: "nec ipsæ egredi, nec quisquam
alius ingredi potest" illuc, nisi eunuchi; nam in interiorem regiæ partem "non licuit umquam aliis,
præter mulieres et eunuchos, penetrare." Hoc thema locorum clausorum, præsertimque
palatiorum clausorum, frequens est in ætatis Baroccæ fabulis scænicis; succurrunt menti imprimis
Ioannis Racine, Galli, tragœdiæ. [9]
Sed ad tot materiales muros accedunt etiam artiora mentis et animi claustra. Sinenses enim
exterorum mores contemnunt, et "superbe plus ceteris mortalibus sapere se solos credunt." A
novitate abhorrent, "nec deviant a regulis moribusque maiorum." Postremo additur linguæ Sinicæ
singularitas et difficultas, quæ missionaribus impedimento est immenso.
Quomodo vero a Patre Schall Iesuitarum opera depingitur? Reperiuntur in libro duo verba
frequentissime: "penetrare" et "insinuare"; exempli gratia, "Patres se insinuaverunt," "Christiana
lex in aula regia insinuatur," "ad aulam penetravit" Pater Adamus, Iesuitæ "alliciebant animos"
imperatoris. Itaque contra muros tam lapideos quam mentales, non fit impetus ex adverso, sed
sinuosus potius quidam motus. Dicam obiter vocabulum quod est "sinuosus" ad modum narrandi,
qui huius libri est proprius, sat idoneum esse.
Gradualis hæc penetratio et insinuatio totum libri argumentum suppeditat. Videmus primis
capitibus Mattheum Riccium usque ad Pekinum solum pervenire, in palatium accipi; deinde Pater
Adamus - in episodiis non sine arte dramatica efficaci relatis - Europæam scientiam veneratæ et
antiquissimæ doctrinæ Sinensi præstare et antecellere probat. Agitur hic imprimis de solis
eclipsibus prædicendis. Die enim quodam, purpuratis omnibus ipsoque imperatore spectantibus,
inter eclipsem Pater Adamus cum primo mandarino "speculam mathematicam conscendit; constat
solum novum ab Europæis traditum calculum tam tempori quam punctis eclipticæ exacte
respondisse," et antiquam Sinensem regulam una hora a vero discrepasse. Ob hanc aliasque
causas Pater Adamus fidem et admirationem imperatoris meretur; vetustatis cultus labefit et
frangitur; mandarini invidiosi, qui Patrem "thaumaturgum" et "magum" vocant, nihilominus illi
obtemperare coguntur, nempe quocum imperator cotidie colloquatur ac familiariter utatur.
Etiam in gynæceum, intimam palatii regionem, penetrant quodammodo Iesuitæ - non ipsi,
sed eunuchi, patrum vice fungentes, nobilissimas nonnullas feminas baptizant, quibus nomina
nova imponuntur, qualia sunt Agatha, Theodora. Hæ maritis novam fidem exponunt; integræ
aulicæ familiæ baptizantur.
Ultimis tandem libri capitibus ipse imperator Patri Adamo ansam præbet, ut quid de
numine divino censeat, exponat. Hæc colloquia verbotenus referuntur, quibus in ipso umbilico
Sinensis imperii doctrina Christiana enucleatur. Dubitat imperator, titubat. In hoc rerum
discrimine - ac libri catastrophe - subito corripitur imperator ignoto morbo, paucis diebus
emoritur.
Capitulo extremo narrantur funeralia singulique ritus et cærimonia - hæc est libri quasi
peroratio - sed ultimis libri paginis lector sentit narratorem non iam intueri solum, sed plene
participare vitam et cultum Sinensem. Sane orbis cultusque ille artissime clausus, in quem Pater
Adamus tot laboribus penetraverat, in Patrem ipsum quoque penetrasse videtur, qui quodammodo
Sinensis factus est.
Locutus sum de duabus rebus - Latinitate libri et Sinensis imperii clausura - non omnino
diversis, ut credo. Nam usus Latinitatis humanisticæ et quasi universalis, ad Sinas hominibus
Europæis interpretandas - opera hæc interpretativa, ut ita dicam, ad illam Sinarum
penetrationem, qua tot animi mentisque muri fracti sunt ac traiecti, quodammodo attinent.
Patres enim missionis Pekinensis imprimis interpretum munere sunt functi. Libros Sinice
exaraverunt, quibus philosophia et theologia et naturalis scientia occidentalis Sinensibus
exponeretur; libros Latinos itidem ediderunt, quibus mores cultusque Sinensis primum Europæis
aperiretur. Duas linguas ad hoc propositum aptas existimaverunt: linguam Latinam
humanisticam et linguam Sinensem mandarinicam. Quarum utraque a vulgo ignorabatur, et
propter antiquitatem immutabilis videbatur. Porro ambæ linguæ ea universalitate præditæ esse
credebantur, ut iis adhibitis liceret manifestam reddere similitudinem fundamentalem, quæ inter
Europæos et Sinenses lateret.
Quos Sinice Patres Riccius et Schall scripserunt, libri classici inter Sinas facti sunt, diuque in
magna veneratione habiti; quos Latine scripserunt, merentur saltem ut a nobis adhuc legantur.
Annotationes:
1. Primæ notæ exemplum est opus epistolare Patris Emmanuel de Nóbrega Lusitani,
missionarii apud Brasilienses, cartographi, firmique indigenarum patronis; cuius videatis
Cartas do Brasil e mas escritos, ed. Serafino Leite, S.J. (Conimbrigæ, apud typographum
academicum, 1955). Epistolæ quædam Iesuitarum, qui primum in Sinas missi sunt, nuper
sunt typis excusæ: Jesuit Letters from China, 1583-1584, ed. M. Howard Rienstra
(Minneapoli, apud Academiæ Minnesotanæ typographum, 1986). [ad textum]
2. Iansenitæ - qui nomen duxerant a Cornelio Iansenio (1585-1638), Iprensi episcopo - sæculo
17o in Gallia præcipue floruerunt, acriterque in Iesuitas tamquam hypocritas, ambitiosos,
Pelagianos invecti sunt. [ad textum]
3. Virgile Pinot, La Chine et la formation de l'esprit philosophique en France, 1640-1740
(Parisiis, apud Geuthner, 1932; reimpr. Genavæ, apud Slatkin, 1971); et David Morgan,
"Sources of Enlightenment: The Idealizing of China in the Jesuits' Lettres édifiantes and
Voltaire's Siècle de Louis XIV," in commentariis quibus nomen Romance Notes, 367 (1997):
263-272. Ipsæ Lettres édifiantes præterito sæculo sæpe sunt Gallice editæ; exstat porro
commoda Isabellæ et Ioannis Visière editio, Lettres édifiantes et curieuses de Chine par des
missionaires jésuites (Parisiis, apud Garnier, 1979). [ad textum]
4. Riccii vita inceptaque ab Ioanne (Jonathan) D. Spence, professore Yalensi, non minus
iucunde quam erudite narrantur in libro qui inscribitur The Memory Palace of Matteo Ricci
(Novi Eboraci, apud Viking Penguin, 1984). Ephemeridem quoque Riccii inspiciatis, ex
Latino in Anglicum a Louis Gallagher, S. J., versum, China in the Sixteenth Century: The
Journals of Matteo Ricci: 1583-1610 (Novi Eboraci, apud Random House, 1942). De
Iesuitarum in Sinis rebus gestis generaliter videatis George H. Dunne, S. J., Generation of
Giants: The Story of the Jesuits in China in the Last Decade of the Ming Dynasty (Nostræ
Dominæ in Indiana, apud typographum academicum, 1962). [ad textum]
5. Ea causa profecto Confucius ille nomen Latinum accepit, quod primum Europæis ex Latinis
Iesuitarum scriptis innotuit. [ad textum]
6. Attamen non omnes Iesuitæ a nominibus exoticis novatisve abhoruisse videntur; videatis N.
Golvers, The Latin Treatises of F. Verbiest, S. J., on European Astronomy in China: Some
Linguistic Considerations, in commentariis quibus nomen Humanistica Lovaniensia 44
(1995): 322-346. Porro confitendum est vocabula exotica aliquot etiam in Adami Schall
Narratione hic illic inveniri, præsertim ultimis capitibus; plerumque tamen vitantur.
Ab Accio Watanabeo certiores facti iam opinari audemus ludum verisimiliter esse eundem
qui nunc "Igo" appelletur. [ad textum]
7. Querelle illa des cérémonies chinoises paucis narratur apud Vissière (ann. 3), pp. 22-33,
amplius apud Pinot (ann. 3), passim. Inspiciatis quoque textuum historicorum delectum, a
René Etiemble editum, Les Jésuites en Chine: la querelle des rites, 1552-1773 (Parisiis, apud
Juliard, 1966). [ad textum]
8. Inter Iansenistas primus Blasius Pascalius, celeberrimus auctor, Iesuiticam inter Sinenses
politicam insectatus est in divulgatissimo libro Lettres écrites à un provincial (Parisiis,
1657; sæpe redimpr.), qui liber Latinus factus est a Petro Nicolio, cooperante ipso Pascalio,
Ludovici Montalti Litteræ Provinciales de Morali et Politica Iesuitarum
Disciplina (Coloniæ Agrippinæ [falso pro Parisiis], 1658). Ceterum vel amplissima
eiusmodi in Iesuitas accusatio est Antonii Arnaldii, Iansenistarum quasi primipili, Histoire
des différends entre les missionaires jésuites d'une part et ceux des ordres de saint
Dominique et de saint François de l'autre (Amstelodami ?, 1692). [ad textum]
9. Inter has sunt imprimis inspiciendæ Bérénice (Parisiis, 1670), Britannicus (Parisiis, 1670),
et Bajazet (Parisiis, 1672) - persæpe redimpressæ. [ad textum]
[ad indicem]
5041. …
5042. …
5043. …
5044. …
5045. Mauri Pisini (n. 1962) carmen Hoc nunc inscriptum:
[ad indicem]
Urbs tota imbre madet: lassi striat umbra vehicli

urbem autumnalem, dum vector percutit æquor
desertum asphalti, vel ubi mala spina diei
reddit visibile, actutum, quod non patet. Inde,
is, celer, exsuperat platanos, quas currere credit,
et, dum pergit iners, oculos attollit, ut ipsi
currant ad nubes quas ventus turgidus inflat
ac simul umectat calidis cum flatibus. Esse
solus in imbre, cavens nictus nutusque pharorum
opposito qui proveniunt e tramite, sensim
suadet ei tremitum cordis, dein, pectore pulsus
acceleratque in anhelitu habet, quasi imagine captus
illius vitæ quam numquam vixit, at in qua est,
dum pluviis agitur lychnis clausisque tabernis.
Tum, foliis gradiens, terit ipsa sub orbe rotarum
seque in eis lacerat nec iam vult protinus isto
tempore uti autumni quod nil nihilum esse revelat
ac morte usque alitur, quod in atra silentia vertit
motorum strepitus, voces hominumque chimæras
in quibus obtundi est male mæsta et amara voluptas.
[ad indicem]
5046. …
5047. …
5048. …
5049. …
5050. Michaelis Pratensis Oirschotani carmen c.t. Lex bibliothecaria:
[ad indicem]
Vos qui surripitis libros, cruciatis et illos
vastatis penitus, tam bene diruitis,
vos, me audite precor cupientem scribere legem,
vivere si vultis, si lubet, incolumes!
Primum qui nequit hic linguam ventremque domare,
semper edit, loquitur, verberibus taceat!
Ardentis flagrans vitandus rumor amoris:
hæc loca sacra tibi numne popina patens?
Dein si cuique placet Plini convertere dicta
Maioris culte Belgica verba bona,
proscindat ferro libros findatque securi,
dilaceret totos, mutilet, ense secet!
Si non Plinium amas, placide conside quiete:
absit et horribilis linea rubra libris.
Sunt photographice qui temptent multiplicare
librum perfracto stirpitus involucro,
mensam qui linquant librorum postea plenam:
terrifice fractos destituemus eos!
Unum quidam adamant adeo speciale volumen,
longius ut dicto tempore contineant,
post chartas sociis abscondant, ianua aperta
clam tollant (retinet propria mensa diu!):
Poeoeco schedulas perfectas scribere mille,
hæc, fere amator, erit poena severa tua!
Tu, tortor, cumulas truculente qui reseratos
conglomerasque libros, -cum tibi massa placet-,
barbare, qui caros aufers hinc -dira!- libellos,
surripis, extorquis: sors tibi tanget atrox!
Cæcus eris, surdus fies, dein tende lacertos,
in dura e sexto Tartara sæva cades!
Hæc mea lex clemens: peccata ulciscitur æque
humane multans omnia. Vive, vale!
[ad indicem]
5051. …
5052. …
5053. …
5054. ...
5055. Locus excerptus e Maximiliani Schön (n. 1964) narratione commentitia cui index Mysterium iniquitatis
:
[ad indicem]
Nequeo mearum rerum initium ullum invenire magis idoneum, unde exordiar narrare,
quam illud cubiculum perparvum et obscurum, in quo Grüni amicus dormire consueverat, id quod
non erat omnibus potestas introeundi nisi invitatis, cubiculum dormitorium, quod diem, clamorem,
sonum excludebat. Ibi Grüni collocatus in culcita modica sua, quæ non sponda ferebatur, sed in
terra iacebat, canebat multa cura varia carmina ad citharam suam dilectam, qua perite uti
solebat. Cantum melancholicum et amorosum per multos sinfoniarum gradus flexit, ut citharæ
legibus obtemperare non iam videretur, sed ipse formare sonos cæruleos, qui de vita ac desideriis
nostris narrarent.
Audiens cubiculum mihi iam notum spectavi, regnum Grüni ingeniosissime neglectum, ut,
quibus præter cetera Grüni rebus studeret, etiam si solum cubiculum nosses, belle potuisses
conicere. Machina computatoria in angulo erat seposita, item libri de disciplina informatica et
acervus vestimentorum. Parietes vero nullo loco non tecti quasi vestiebantur imaginibus pictis et
simulacris versicoloribus. Ibi, ut pauca exempla afferam, citharœdi vigentes tunc præter ceteros
depicti et ad veram effigiem redditi erant; istic virgines teneræ impudice arridentes membra nuda
dabant aspectui omnium; illic tabula urbis Lutetiæ cum omnibus viis, areis semitisque fixa ad
parietem clavis ferreis hærebat.
[ad indicem]
5056. ...
5057. ...
5058. ...
5059. ...
5060. Locus excerptus e Volfgangi Jenniges (n. 1964) commentatione in periodico Melissa, 139 (2007) p. 8-11,
edita cui index Vox Urbis (1898-1913) quid sibi proposuerit.
Volfgangus Jenniges
Mense Octobri anni 1898, hortante Leone XIII præclaræ recordationis Pontifice Maximo, elegantis
atque emendatæ Latinitatis auctore peritissimo, Aristide Leonori equite moderante atque curante,
primus in Urbe prodiit fasciculus novorum commentariorum, qui Vox Urbis : de litteris et bonis
artibus commentarius inscribebantur, quique bis in mense continuata serie usque ad annum 1913 sunt
evulgati. Excidium autem Vocis Urbis a. 1913 alterius est excidii præsagium aliquatenus et omen, belli
videlicet immanis mox successuri, quod annis 1914-1918 inter omnes gentes gestum, quodque rerum
scriptor quidam Italus non immerito notavit voluntarium Europæ excidium. Quod bellum detestabile
post stragem inutilem et sceptra diruta dubio procul litterarum quoque rem publicam, quæ tam diu
inter eruditos totius orbis exstiterat homines, quæque non minimam partem Latinas quoque erat
litteras edocta Romanoque expressa sermone, simultatibus iurgiis odio disiunxit inique turpiterque
oppressit.
[ad indicem]
Locus excerptus e Volfgangi Jenniges commentatione in periodico Melissa, anno 2007, edita cui index Quo modo
P. Vincentius Scheil O.P. antiquissimas Babyloniorum leges cecinerit.
[ad indicem]
Mesopotamia ubi latuerit quidve sibi velit non est nostratium vel incuriosissimus qui ignoret,
neque ullus est quin compertum habeat, cum atrox quod illic et perpetuum geritur bellum impia fraude
indictum scelesto dolo patratum nefaria incuria protractum cruentis omnium ob oculos imaginibus
versetur. Nullus autem dubitationi relinquitur locus, neque ulli homini docto latuit umquam,
postquam Orientis arcana inde a sæculo XIX litteratis Europæ hominibus innotuerunt, quid veteri
aviæ nostræ Mesopotamiæ et multiplex qui nunc est Oriens, et noster debeat cultus civilis, quæve et
quanta ad nostram humanitatem et mentem et spiritum, ad scripturam et scientias et artes et litteras
antiqua inter flumina contulerit terra Babylonis.
Mirari profecto liceat cur antiquæ Mesopotamiæ cultus atque humanitas, cum totius Orientis
aliquando exstiterit magistra, quæ splendidis monumentis et documentis ornata per totum qui tum
erat, a Perside ad Ioniam (Græci cultus in Oriente incunabula) et Ægyptum et Arabiam versus
innotuerit totumque informaverit orbem, primo iam mille annorum spatio quod Christum natum
proxime antecedit spissis adeo sit obruta tenebris summæque oblivioni tradita, ut numquam exstitisse
videatur. […]
Paulo ante annum ter millesimum a. Chr. n. in ea Mesopotamiæ parte quæ ad meridiem spectat,
præcipue in vetere oppido Uruk (nunc: Warka), prima apparent in toto orbe terrarum humani cultus
civilis vestigia: tum prima exstruebantur templa quæ et rebus divinis et domesticis familiaribusque
negotiis in civitate administrandis erant destinatam vasa prodibant fictilia variis figuris illita, sigilla
pulchris imaginibus ornata in argilla imprimebantur, veterrima scripturæ documenta in modum
picturæ primum fictæ, dein in cunei formam simplicius redactæ ordine et ratione redigi cœpta sunt.
Quæ humanitatis cunabula Sumeris adiudicantur qui Mesopotamiæ partes quæ ad meridiem vergunt
inde saltem a quarto mille annorum apatio ante Christum natum incolebant.
[ad indicem]
5061. …
5062. …
5063. …
5064. …
5065. …
5066. ...
5067. ...
5068. ..
5069. ...
5070. Aloisii Miraglia (n. 1965) commentationes aliquot in periodico Avvenire editæ :
[ad indicem]
De tolerantia atque concordia.
Concordia parvæ res crescunt, discordia maxumæ dilabuntur (Sallustius, Bellum

Iugurthinum 10,6).
Fuit veterum philosophorum opinio, quod ad rerum universitatem spectat, cuncta inter sese
modo concordia atque amicitia congregari, modo discordiæ inservientia repugnare. Quodsi id de
humana societate dictum putemus, vereor ne nostra potius discordiæ tempora videantur, cum
aliarum gentium tolerantia, quam nos diu quasi cacumen nostri cultus prædicavimus, nunc iam
explosa eiectaque sit. Atqui videndum est, ne eadem iam a primis fatiscat fundamentis: nam
tolerantia quidem, quæ a multis ventilatur quasi inter diversas gentes vel maxime necessaria,
tamdiu floret vigetque, quamdiu homines, licet eodem loco habitent, animis remoti manent. Næ ea
æquo animo ferimus, quæ nostra vix aut omnino non tangunt: unde consequens est ut sine aliqua
incuria tolerantia esse non possit. Verum homines odio invidiæque fiunt proniores, cum aliena
timent quasi propriis minitantia. Quod ubi sentire cœperunt, quidquid peregrinum audit, a sese
student quam longissime retrudere atque adeo sua nequaquam arbitrantur munitiora, nisi ab
alienis, quasi fossa interiecta, circumscripta dignoscant. Siquidem, ubi fines unius cuiusque
confunduntur, ilico metus ac pavor animos incedit, ne alius forte pedem in proprium agellum
immittat. Hæc quidem est illa fax, quæ omne pæne bellum post hominum memoriam inflammavit.
Anne aliunde Cain, primus discordiæ excitator, in suum ipse fratrem manus inicere ausus est,
quam quod coram Dei obtutu fraternis sacrificiis obscurari noluit? Nec secus nunc, cum diversæ
gentes in unam eandemque societatem confluant, videmus ea præsertim loco vexilli proferri, quæ
diversitatem, discrimen, differentiam præ se ferunt.Quæ cum ita sint, nihil iam restat quam ut,
superata tolerantia, alia iaciamus fundamenta, ut humana societas e diversis gentibus coalescat.
Quodsi fieri posse credimus, non ea quasi vetus cantilena repetenda sunt, quæ alios ab aliis
disiungunt (quis enim hæc non videat?), sed ea sunt potissimum colenda, quæ dissipatos homines
coniungunt. Non eorum, quæ sunt dissimilia, varietatem, sed eorum, quæ similia, veritatem
oportet illustremus, e quibus ut ex stirpe quadam utrorumque cultus natus est: nam illud sane
reflorescentis concordiæ signum est, cum corda, tametsi diversis separata corporibus, pariter
micare sentimus.
[ad indicem]
De machinarum arbitrio.
Vt enim in vita sic in oratione nihil est difficilius quam quid deceat videre.
(Cic. Or., 21)
Accepimus haud ita pridem a plurimis nuntiis, quendam hominem, qui mercede soluta
sedem in aeroplano occuparat, esse vi a custodibus expulsum, quod numerus vectorum maior
quam sellarum esset. Tunc plurimi in cunctis terris exhorruerunt, cum spectavissent ut miser iste e
suo loco cæsus cruentusque pulsus esset, immo vero tractus. Cuius indignitatis causa nulli non est
manifesta: nempe magistri aeroplanorum, timentes ne quæ lucri portiuncula eos fugiat, plures
tesseras vendere solent, quam homines qui in vehiculo capiuntur, præscii sane aliquot esse a volatu
defecturos. Quod si forte secus accidit, quidam homines, volentes nolentes, ab itinere se abstinere
coguntur.
Quæ cum ita sint, clamores haud immeritos ad cælum extulit turba, castigans violentam
immodicam, qua ille inermis vexatus est; nec falso carpserunt multi effrenatam lucrandi libidinem,
quæ eo processit, ut venditores nulla iam emptorum observatione teneantur. Hæc profecto magna
sunt, sed illud, meo quidem iudicio, longe maius: quod nihil fuit in ea re, quod custodes præter
legem fecissent. Quid enim? Nam eis probe licet quemcumque hominem ad legem observandam vi
coercere. At quænam, rogas, lex ista? Scilicet si plures sunt vectores in aeroplano, quidam
interrogandi sunt, ut discedant; quodsi nullus sua sponte fecerit, ipsis venditoribus decernendum
est. Istud quidem cuius arbitrio? Non hominis, sed machinamenti: namque instrumentum
computatorium decernit. At quid si tibi non modo non libuerit, sed ne licuerit quidem propter
officia discedere? Quid si, ut factum est, tu medicus sis, cui multi ægri sint postridie curandi? Id
quidem nihil ad rem: machinamentum decrevit, quidquid ipsum dixit, iure sanctum habetur. At
quomodo rem verbis tractare possis? Id pote non est; nullus rationi, nullus orationi locus: omnia
sunt numeris supputationibusque acta, a quibus ne unguem latum discedendum est.
Id ergo, quod a nullo deprehendi audivi, in hac re gravissimum fuit estque præclarum
exemplum huius morbi, quo magis magisque laboramus: ea enim subtiliora, quæ humano ingenio
maxime indigent, ad machinarum arbitrium delegamus, quasi omnes nostræ vitæ partes numero
atque mensura contineri possint. Nec mirum est, si inde humanitas nostra tamquam suffocata
extenuatur.
[ad indicem]
5071. ….
5072. …
5073. …
5074. …
5075. ...
5076. ...
5077. ...
5078. ...
5079. ...
5080. Davidis Money poematia :

[ad indicem]
Hendecasyllabus de poeta, alba præditus cute, solis radiis rubescens.
Solis sub radiis cutem rubesco

speratis male præparatam ut albam
nativi speciem ferens Britanni
mutatus videar ruber Britannus,
addit cui maculas culex facetus
crudeli magis arte rubriores.
Iambici versus de mensa, recula illa humilis, eademque digna ad quam, nescio an festive, humaniter
adloquatur poeta :
O mensa: plana, comis, utilis comes,

modesta virgo: rarius quisquam vocat
te voce clara; rusticos passim pudet
videre mores, nec politioribus
circumdari (mi mensa) collegis domi.
misella mensa, mæsta ne fias, locum
honoris amplum præbeo domestici.
nam crura laudo semper æquali modo
bene ordinata: sic et exemplum potes
monstrare nobis, mensa docta, commodum.
si corda violens nostra tempestas quatit,
vivenda vita semper est æqualiter.
Ad puellam
Spes abiit tecum: nostri salvete dolores!

Discat cor proprio posse dolore frui.
Seu luctum vellem complecti sive puellam,
Quorum quod mallem docta puella negat.
Consilia ad recentissimi ævi poetas carmina latina scripturientes:
Officium vatis
Officium vatis quid sit? Si forte Latinas

audeat ad Musas hodierna voce venire,
audax sit. Cur non? Famam sperare furorem
indicat; at placeat primo sibi — nemine laudem
præstante aut meritam aut aliter, privata parentur
gaudia: se pellat scribendi pura cupido.
Ast aliis cupiat monstrare cupidine natum
carmen. Ad hunc finem facile — aut non ardua — semper
Percipienda canat: quod clare percipit auctor,
Sensibus haud hominum diversis omne videtur.
Carmina si vis redde nova vernacula veste:
Musa tamen proprias mavult res. Apta creare
adfectes linguæ. Numeros vi strenuus urge —
parce sed ipse tuis nugis sollemniter uti.
Cui loqueris? Tantum tibi — nec iocus evitandus.
Quanquam mentitur non numquam quisque poeta,
veros exponat (quantum licet) æquus amores
(Nomine mutato, si sic sit tutius): ergo
per noctes valeat longum tolerare laborem.
[ad indicem]
5081. …
5082. …
5083. …
5084. …
5085. ...
5086. ...
5087. ...
5088. ...
5089. ...
5090. Loci excerpti ex Helgi (1967-2015) dialogo cui index Sergius sive de eloquentia latina :
[ad indicem]
Helgus Nikitinski
Frequens est nobis, Alexi, in colloquiis familiaribus, cum finitis cottidianis laboribus,
in ædibus academiæ potioni Sericæ indulgemus, disputatio de corrupto huius sæculi
philologiæ statu, [...] at profecto sine eloquentia aliquid velle construere idem est atque
domum ex vili atque abiecta materia ædificare. ita fit: Semper nova sibi habitacula
moliuntur quia parietes paucos post annos dehiscunt.
[...]
non est meum eruditionem viri laudare, quæ tanta fuit ut vix mente concipi possit.
vel illud dicere sufficiat, Sobolevskium plus quam octoginta annis (nam contigit cruda ei
viridisque senectus et usus est usque fere ad centesimum ætatis annum prospera
valetudine) nihil aliud subsicivis horis agere solitum quam ut auctores antiquos atque
recentiores legeret excerperetque, quod et facile ei erat, qui, lauta re familiari, domi
quadraginta amplius milia voluminum possidebat.
[...]
nam huius temporis philologi plerumque non idem latinitatis auctores sunt; et ex
diverso, qui hodie linguam latinam colunt, angusto se satis gyro includunt cum nihil supra
res latina lingua rite tractandas audeant. quibus de rebus factum est ut nostro sæculo tenui
admodum filo latina eloquentia penderet. nam apud exteros quoque suarum rerum
studium vanissimum (atque ut quæque minor gens, id Studium eo maius. quod saltem apud
Russos aliter fieri debuerat) deprehendas, turpem latinæ linguæ contemptionem, atque
stolidum illud "car il faut écrire français" mutatis, uti dicitur, mutandis, pro argumento
ubique gentium obiicitur. sed præcipuum huius sæculi in litteris malum est omnis venustatis
summa oblivio.
surgit præterea ingens quæstio, conferatne aliquid nobis, qui philologiam
profitemur, eloquentiæ studium, vides iam, quam eloquentiam dicam, non illam
umbraticam, quæ tota in veterum auctorum generibus dicendi cogitandique diiudicandis
perpendendisque versetur, sed quæ usu splendeat; etenim in illa exercenda diligentia et
calliditas quædam perspicitur, in hac vero ingenium plurimum valet, itaque dialogum de
præstantibus prosæ orationis auctoribus scribere institui, quo te oblectarem atque rem si
fieri posset mihimet ipse melius ordinarem. [...]
lætor me auctores invenisse quos admirer, quibuscum confabuler, qui

me meliorem reddant [...] qui ipsi muti politiorem humanitatem barbaris
litteris illustrare conantur similes cæcis sunt de pictura iudicantibus. in hoc
opere conscribendo, omni præpostera eruditionis cura seposita, id tantum spectabam, ut
perfecto oratori formando, quem ne his quidem temporibus exoriri posse despero,
prodessem. ad usum vitæ hæc scripta sunt, non ad doctrinæ incrementa, neque, credo,
auctores ipsi, quos percensui, alio consilio opera sua composuerunt, quam ut cum
delectatione legerentur atque hominibus prodessent; certe, si scissent, se nihil aliud facturos
fuisse quam ut sæculo uno et vicesimo frigidis dissertationibus mactarentur et, nomina
inania, in indicibus sepelirentur, tempora ista essent exsecrati. scio me contra mores huius
sæculi egisse. [...]
verum enimvero restituendæ sunt aliquando litteræ; furcillis utique extrudenda

barbaries, quæ cum litteras, quibus, præsumpta scientiæ opinione, impie tractandis
insenescit, summopere aversetur, se pro summa doctrina venditat.
[...]
verum iuvat me non hoc tantum sæculo, sed omni inde ab humanitatis
incunabulis ævo vivere, et sic breve perquam ætatis nostræ spatium extendere.
ego vero, seu iudico seu opinione ducor sive etiam errore teneor, nihil in litteris
pulchra oratione admirabilius, nihil præstantius esse puto.
[...]
nam eloquentia latina usque ad fìnem sæculi XVIII viguit, mox vero concidit (paucos
tamen excipio, in quibus Henrici Eichstadii nomen maxime elucet), dum posterioris ævi
philologi rebus magis quam elocutioni attendunt.
[...]
hodie vero, cum homines nescio quo in doctrinis “progressu” gloriantur, eo usque
progressum est, ut ipsa veteris eloquentiæ umbra quæ superiore sæculo per frigida
academiarum loca tamquam superstes sui vagabatur, propemodum evanesceret.
equidem nunc hoc tantum ago, eos qui hac ætate lingua latina utuntur, emendate et
latine scribere oportere. sin autem id minus assequuntur, melius vernaculis linguis
utendum erat, sunt tamen genera quædam operum quorum gratia perit nisi latine
scribantur, ut orationes, declamationes, narrationes de viris illustribus; quæ si in barbaras
linguas vertuntur, inepta sæpe fìunt: nihil dicunt aut aliena loquuntur, ampullantur aut
abiecta fìunt; latine autem scripta sensibus valent, cum dignitate diserte dicuntur. constet
suus quoque vernaculis linguis honor.
[ad indicem]
1. Hæc nobis rettulit Helgus Nikitinski de Davide Ruhnkenio :
Anno 1761 Ruhnkenius, præstantissimus latinitatis auctor, De doctore umbratico quam

inscripsit, in Academia Lugdunobatava, orationem habuit, longe omnium quæ in eodem
argumento versabantur eloquentissimam, ubi genus eruditorum taxavit qui in litteris
tractandis præpostera diligentia laborant. huic vitio, quo ad hunc usque diem litterarum
causa haud mediocriter premitur, pedantismi nomen indidit, minus illud quidem latinum
sed usu iam pridem receptum atque eorum scriptis celebratum, qui de simili re
disseruerunt. atque prima quidem fronte scholarum magistros noster, non professores
academicos insectari videtur, propius tamen consideranti Wyttenbachii testimonium
verissimum sese offert: “ […] Ruhnkenius doctorem umbraticum intelligebat universe eum,
qui […] ineptiis laboraret, nec Scholæ potius Magistrum, quam Academiæ Professorem,
spectaverat: scholasticum ordinem magni faciebat, a nemine, nisi qui ipsas Litteras
contemneret, contemni posse judicabat, et quo magis laboriosum, eo majoribus præmiis
laudibusque dignum censebat.” quibus autem potissimum usus sit libris in oratione con-
scribenda, periculosum est aliquid certi velle constituere. atque inprimis quidem credideris
nostrum Menckenii Lipsiensis libellum De Charlataneria Eruditorum multoties editum
atque eruditorum sermonibus celebratum et Huberi Franequerani professoris
dissertationem De Pedantismo respexisse. re tamen perpensa videre licet Ruhnkenium cum
tales auctores propter latini sermonis ineptiam contemneret, opera ista si omnino, certe
fastidiose, inspexisse, atque ne quid inde sordium traheret, a phrasibus mutuo accipiendis
diligenter cavisse, silva tantum rerum contentum.
...
[ad indicem]
5091. …
5092. ...
5093. ...
5094. ...
5095. ...
5096. ...
5097. ...
5098. ...
5099. ...
5100. Gerardi Alesii (1967- ) carmen Sapphicum c.t. Ad Glyceram :

[ad indicem]
Est quod in votis: platano sub alta
hortuli tecum veteris sedere
occidens dum sol radiat per aurum
frondiferentis
atque sic os purpureum intueri

dulce ridentes oculos genasque
auribus haurire tuam loquelam
grata sonantis.
Hoc satis. Nil amplius est quod optem

et mihi iam sacrilegus viderer
omnia affectans avidus Diones
munera magnæ.
Ast iuvet si te, Glycera, et beniga

unice me vis fieri beatum
audeam tecum Veneris serenæ
carpere dona.
[ad indicem]
5101. …
5102. …
5103. …
5104. …
5105. Alexandri Smarii (1970- ) carmina aliquot:

[ad indicem]
Basium matutinum:
Mane erat et gravibus lecti dum strata premebam

artubus, in somni limine lentus eram.
Pars vigilare mei voluit, pars altera fugit
fortior et nondum prompta diurna pati;
lectus et hesternos quoniam spirabat amores,
non ego desidiam depositurus eram.
Ore repente meo permulsus tactibus udis
excitor: arrident nota labella mihi.
Qualis ab Aurora velamine tingitur aer,
talis in his labiis visus inesse rubor,
qualis et arentem recreat ros almus agellum,
talis Laura meam lavit ab ore sitim.
'Sicine te dormire iuvat? Num somnia mavis?
Surge' ait 'et dominæ, languide, munus obi!'
Quid me surgere vult? Iuxta mox ipsa iacebat,
et nova nos monuit bella movere dies.
Quam mea flammiferis hæserunt labra labellis!
Qualiter increpuit muta per ora iocus!
Qualis anhela fuit, suspiria qualia duxit:
vertit in elicitas mox sua iussa preces.
Sic memor officii calida sub veste manebam
impiger et placito munere dignus eram.
[ad indicem]
Moræ encomium:
Desine; (vix potui) paulatim (dicere) perge,

perge, sed ante Venus quam venit, adde moram.
Dum licet inter nos Venerem compescere, nobis
corpus utrumque novo ferveat igne diu.
Lux mea, cessemus: patitur si frena voluptas
quamvis exiguo tempore, maior erit.
Perge, resume viam mecum, mea vita, supino -
desine, namque moræ, sentio, tempus adest.
Pallas ut erupit patrium caput, addidit ipsam
se dea discesso grata dolore deis.
At nos cum Venus exanimos spumosa reliquit,
nil superest nobis, nam semel orta perit.
Ergo, ne locus effugii sit, desine motum -
perge, Venus trepidum neve relaxet opus.
Ei mihi, mox nimium numen nos vincet anhelos,
mox poterit præceps rumpere frena furor:
ultima nunc manibus iungamus basia nexis,
donec in exitium nos violenta trahit.
[ad indicem]
5106. ...
5107. ...
5108. ...
5109. ...
5110. Paulæ Marongiu commentatio cuius inscriptio est Quid Cassandra Fidelis Veneta mulier docta de
studiis humanitatis senserit. Quæ quidem commentatio edita est in n. 160 (14.02.2011), pp. 3–8
[ad indicem]
Cassandra Fidelis Veneta, quæ ætate qua litteræ restitutæ sunt in studia humanitatis
strenue incubuit, est exemplum de eo quod in hac provincia, condicionibus adversis, mulieres
facere potuerunt. Quoniam tantum sexui satisfaciendi et generandi instrumentum femina
habita est, aditus ad studia semper difficilis fuit. Tamen sæculis XV et XVI in Italia et postea in
Europa nonnullæ ad eruditionem, secundum rationem studiorum quod viri sibi ipsis
statuerant, accesserunt. Agitur plerumque de feminis quæ amplo vel amplissimo loco natæ
erant, ut ostendit ex gr. Elisabetha Britanniæ regina, quæ, Rogero Ascham humanista duce,
non solum linguam Francogallicam, Italicam, Hispanicam, sed etiam Latinam et Græcam
optime didicit. Mulier, quæ vitam studiis consecrare volebat, matrimonium respuere debebat et
segregata domi ut santimonialis vivere. Præterea tempus studiorum paucum durabat. Tantum
adulescentulæ actuosæ erant, aliæ iuvenes moriebantur, aliæ marito litteras relinquebant. Ex
circiter triginta Italicis feminis doctis quattuor præstant : Isolda Nogarola Veronensis, Laura
Cereta Brixiensis, Olympia Fulvia Morata Ferrariensis,1 Cassandra Fidelis Veneta, quæ est
argumentum huius scripti. Cassandra Fidelis, femina doctissima, non est tamen humanistria,
quod non valuit, quod difficillimum feminæ erat, docere, nec studiis suis in quadam aula se
sustentare. Tamen nonnulla quæ exstant exaravit, ita ut non solum fama sed etiam re de ea
dicere possimus.
Opera eius quæ inveniri potuerunt recensuit et vulgavit anno 1636,2 Iacobus Philippus
Tomasinus Collegii Patavini sacræ theologiæ doctor, serius (anno 1641) Æmoniæ episcopus, vir
qui Latine multa scripsit et composuit et etiam Lauræ Ceretæ litteras paulo post edidit.3 Sunt
123 epistulæ quarum nonnullæ sunt aliorum et tres orationes, quæ ei per multas transitiones
pervenerunt.4 Hac editione magnæ feminæ ius reddere volebat, cuius nulla vestigia iam
manebant.5 Digna quæ afferantur sunt etiam verba Gabrielis Nadei, Francogallici philosophi
et eruditi, qui multis libris compositis et ultimo, Cassandræ dicato, Tomasinum valde laudat.6
Homines docti, qui ætate nostra in Cassandra inquisiverunt, sunt plerumque ‘feminismi’
fautrices quæ, præcipue a septimo decennio sæculi præteriti, conatæ sunt investigare, quam
operam feminæ decursu temporum in cultum civilem contulissent.7
Tomasinus editioni suæ etiam vitæ narrationem subiungit, quæ adhuc ad Cassandram
cognoscendam primus fons manet, e quo ego quoque hauriam.
Cassandra nata est Venetiis circiter annum 1465um. Pater eius Angelus, mediæ classis vir
linguarum peritus et in re publica Veneta administranda actuosus, auctoritate et ambitione,
studia eius promovit et ipse, in primis litteris antiquis, educavit. Præterea præceptores vel
duces, secundum eius verba, fuerunt Ioannes Fidelis avus philosophus et medicus et Nicolaus
Francus avunculus, antistes Tarvisinus.8 Puella mirabilis 12 annorum Latinam et Græcam
linguam, artem dicendi, historiam, paululum philosophiæ et auctorum sacrorum tenebat. Quod
attinet ad philosophiam quæ aliquando difficilis intellectu ei fuit magistrum habuit fratrem
Gasparinum Borrum theologum ea ætate eximium.9 “Animum etiam seriis intentum musica
non raro demulcebat […] et citharam summa omnium delectatione tangere frequenter audita
est, ea ingenii præcellentia, ut blanda voce versus etiam extemplo numerosos adderet.”10 Fama
doctissimæ et pulcherrimæ puellæ in Italia et in Europa magis magisque se diffundit. Orationes
publicas et disputationes cum viris doctis Patavinæ studiorum Universitatis habuit, convivia
cum viris doctis et poetis participavit, commercia epistularum cum humanistis inter quos cum
Angelo Politiano,11 cum Marco Antonio Sabellico12, cum Hermolao Barbaro13 instituit.
Rationem autem habuit cum hominibus amplissimo genere, inter quos cum Ludovico XII,
Francogallorum rege, cum Isabella Casteliæ regina, cum Beatrice Aragoniensi, Hungariæ
regina 14 cum Beatrice Atestina et eius marito Ludovico Sfortia Mediolanensi duce.
Quoniam multas publicas orationes pronuntiavit, nata est fama eam Patavi e publico
suggestu docuisse.15 Difficile erat feminæ studiis suis vivere. Anno 1488 tamen Isabella Casteliæ
regina Neapolim ad aulam suam eam invitavit, sed Cassandra multis de causis hoc perficere
non valuit. Ferunt in primis re publica Veneta vetante, quæ hoc prodigium amittere nolebat.
Ita anno 1499, 34 annum agens, ætate qua mulier fortuna in studiis iam uti non poterat,
cuidam medico Ioanni Mariæ Mappellio, viro docto nupsit et ex illo tempore tantum private
vixit. Maritum Cretam secuta est, cum quo feliciter ei data est copia docta colloquia pergendi.
Post viginti annos Venetias revertentes, coniuges in naufragio omnia bona amiserunt. In patria
Cassandra studia et amicos recoluit. Sed paulo post maritus et pater de vita decesserunt, sine
liberis, et inopem eam relinquentes. Frustra anno 1521 a Leone X pontifice auxilium petiit. 16
Verisimile est eam viduam commercia cum doctis viris et orationes etiam tunc habuisse, sed
nullum testimonium manet.
Tantum cum iam octogenaria erat a Paulo III moderatrix orphanotrophæi S. Dominici
creata est, cui usque ad mortem præfuit. Anno 1556, 92um annum agens, re publica Veneta
rogante, oratione Bonam Sfortiam Poloniæ reginam viduam salutavit. Post duos annos
mortem obiit. Exequiæ sollemnes celebratæ sunt in ecclesia S. Dominici : corpus in lamina
marmorea iacebat, capite lauro redimito, manibus libros dilectissimos tenentibus.
[ad indicem]
Operis eius De ordine scientiarum, scientiæ universalis compendii nihil scimus; de aliis
scriptis loquitur in epistulis, sed fortasse numquam ea exaravit, probabiliter in commerciis
habendis et in epistulis scribendis occupata. Itaque tantum epistulæ et orationes, a Tomasino
collectæ, exstant. Qua re iis niti debemus si investigare volumus quid Cassandra de studiis
humanitatis senserit. Præmittere necesse est nihil extraordinari vel inauditi, vel novi in paginis
eius inveniri posse. Sed re vera dicendum est humanistas clarissimos quoque sæpe eadem
repetisse. Quod maxime nos movet est quod de femina agitur, quæ ut femina timida est, sed
ingenio et doctrina sua conscia.
Tractationem meam in tres partes dividam, quarum prima inscribi potest studia
humanitatis bonis corporis sunt anteponenda. Ut hanc partem enodem duos locos elegi
ex duabus trium orationum quas habemus. Verisimile est eam permultas acroases dixisse, quod
ea artem dicendi quam a pueris didicerat, optime callebat. Quod tanto maiore momento quod
etiam humanistæ, studiis feminarum promptiores, ut Leonardus Aretinus, feminis publice
loquendi nullis occasionibus oblatis, in puellis instituendis artem dicendi excludebant. 17
Incipiamus Oratione pro Bertucio Lamberto, anno 1487 habita 18 cum Cassandra erat
puella 22 annorum. Bertucius Lambertus est consobrinus qui doctor artibus liberalibus
declaratur. Agitur de inflammata et acri defensione studiorum humanitatis mansurorum, cum
regna et imperia corruant. Optimum exemplum sine dubio præbet imperium Romanum
collapsum, quamvis eius cultus etiam cultus civilis nostri sit fundamentum. Sequitur laudatio
“orationis”, quæ “verbi” sensu intelligi debet. “Verbum” autem est cum intellectu, qui hominem
a beluis seiungit, arte coniunctum. Hæc est notio perductoria Græcorum philosophorum, in
primis Aristotelis, et Latinorum. Liceat mihi, inter permultos, locum Ciceronis afferre ex libro
primo De officiis (11-12):
Sed inter hominem et beluam hoc maxime interest, quod hæc tantum quantum sensu
movetur, ad id solum quod adest quodque præsens est, se accommodat, paulum admodum
sentiens præteritum aut futurum; homo autem, quod ratione est particeps, per quam
consequentia cernit, causas rerum videt, earumque prægressus et quasi antecessiones non
ignorat, similitudines comparat rebusque præsentibus adiungit atque annectit futuras, totius
vitæ cursus videt ad eamque degendam præparat res necessarias.
Hoc cogitatum ab humanistis acceptum est, qui hominis magnitudinem fortiter et animose
contenderunt. Omnes profecto clarissimam orationem noverunt De hominis dignitate (1486),
qua Picus Mirandulanus 19 affirmat hominem qui ex animo et corpore constat, naturam
angelorum et beluarum participare, ita ut tantum ipse possit, libertate usus, statuere num
angelus an belua fieri velit. Qua re si rationem sequitur, homo vitam suam recte regit et res
dominatur. Tum est digna quæ amplius explicetur alia sententia : «Oratio meliores facit
civitates». Nam studia, quæ facultates hominis augent et iure studia humanitatis
appellantur, non solum ad vitam privatam, sed etiam ad rem publicam attinent.
In loco Ciceronis quem antea attuli, etiam hæc verba invenimus : natura vi rationis hominem
conciliat homini et ad orationis et vitæ societatem. Itaque, etiam hic Cassandra Ciceronis
discipulam se præbet, cui adiungendi sunt Italici humanistæ prioris partis sæculi XV Coluccius
Salutatius et Leonardus Aretinus qui, Florentinæ rei publicæ cancellarii, iis temporibus quibus
litteræ nondum in turrim eburneam secesserant, litteras ipsas fundamentum politicæ
libertatis esse censuerant. Hæc hortatio etiam hodiernis temporibus est apta. Nam si
civitatum moderatores orationem loco armorum adhibent, inter se intelligunt, ita ut non
destruere, sed aliquid boni construere et pacem firmare possint.
[ad indicem]
Sequitur laudatio philosophiæ, disciplinæ qua consobrinus enituit, qua fontes adhuc sunt
auctores Latini et humanistæ. Quod Cassandræ cordi est, est philosophiam ceteras disciplinas
superare, quod non res, sed hominem investigat. Certe philosophiam Græci invenerunt, sed
Romani usum vitæ acriter vehementerque amplificaverunt. “Philosophia ad beate vivendum
idonea artifex” est doctrina Ciceronis quæ totas ‘Tusculanas disputationes’ (et scripta Senecæ)
permeat. Ceterum venit in mentem Petrarcha quoque, qui, in ‘Invectiva contra medicum
quendam’ (1355) et in opere ‘De sui ipsius et multorum ignorantia’ (1367-1371) inscripto, cum
artes mechanicas ut medicinam, id est ad usum pertinentes, spernat, contra ad cælum artes
liberales extollit vere humanas, quæ homini, ut melior fiat, auxilium præbent. Inde
controversia cum Venetis philosophis Aristotelis sectatoribus orta est, qui rerum naturam, non
hominem indagabant et qui Petrarcham, qui in hominem, non in rerum naturam incumbebat,
ignorantiæ accusaverant.
Studia, quæ maximum ornamentum suppeditant, est res multi laboris et sudoris; nam qui
se iis consecrare vult communibus vitæ voluptatibus renuntiare debet. Hoc facit consobrinus,
hoc experta erat Cassandra ipsa, præsertim in philosophia discenda, ut in Epistula V
(Conqueror de ingeniolo meo. Cur, inquies ? Nam vastum philosophiæ pelagus ingredi ausum
est) et in Epistula VII Philomuso (Irascor interdum quoniam Aristotelea dogmata me percipi
nolunt), 20 clare fatetur.
In fine orationis apparet imago Patavi centri studiorum et cultus civilis et cogitatum studia
veram immortalitatem conferre posse, quod sæpe apud antiquos et Italicos humanistas,
præsertim apud Petrarcham, invenitur.
[ad indicem]
Quædam argumenta in oratione De laudibus litterarum 21 redeunt, ante ducem

Venetum et senatores rei publicæ fortasse anno 1490 habita. In exordio Cassandra affirmat, ut
mos est, ingenium suum ad tantum argumentum aggrediendum aptum non esse ; agitur certe
de usitata cuiuscumque oratoris modestia, sed hic videmus etiam metum et hæsitationes
feminæ quæ publice dicere debet. Itaque prima verba sunt Giorgio Vallæ, professori
humanitatis,22 qui eam hortatus erat ut in publico diceret et qui, præsentia sua, eam honorat.
Duæ sunt tamen causæ quod animum habuit in lucem prodeundi : conscientia virtutis suæ et
spes immortalitatis adipiscendæ. Si quod de studiis humanitatis dicitur cum priore oratione
comparamus, est quædam mutatio. Nam antea studia hominem a bestia secernebant,
hic clare planeque affirmatur rudis homo non verus homo esse. Ita imperiti et
indocti in vita, ut in tenebris procedentes, vitam suam moderari non valent. Inde
necessitas homines a pueris educandi, ut vere compotes sui fieri possint.
Hoc cogitatum ætatem fingit qua litteræ renatæ sunt, sed est nobis omnino monitio ; nam
debemus pueros et adulescentulos recte docere et educare, si volumus eos bene vivere in hac
societate ubi rerum consumendarum immoderatio regnat, cum, orbe terrarum etiam atque
etiam minore facto, in dies hominibus et mercibus sede sua amoventibus, pericula et mentis
confusio magis magisque crescant. Cassandræ huius generis problemata certe non patebant,
sed clarum erat fatum feminarum in tenebris ignorantiæ vivere coactarum. Qua re in
peroratione animose, experientia sua nisa, ius feminis defendit studia humanitatis adeundi.
Opportunum est locum afferre :
Sed de litterarum utilitate hactenus, quam non solum tam copiosa generosaque ; hæc
pretiosa divina seges affatim parit uberrimos, suavissimos ac perennes etiam fructus abunde
offert quos quidem ipsa cum paulum degustarim, mecum reputarim in eam ultro abiecta atque
execrata colo et acu mulierculæ armis procurri sententiam, etsi litterarum studia nulla feminis
præmia nullamque dignitatem pollicerentur atque præstarent, fuisse tamen cuique capessenda
amplectandaque, ob eam solam voluptatem, ac delectationem quæ inde eis cetera desiderantur.
Sententia maximi momenti est “abiecta atque execrata colo et acu mulierculæ armis” :
colus et fusus ad nendum, acus ad suendum sunt instrumenta quæ solent puellis
providere, ita ut sors earum iam definita sit. Cassandra audacter et contumaciter
talem sortem recusavit. Scit pro dolor feminæ doctæ nullam spem præmiorum
esse, sed sola voluptate tam diu in libris insudare operæ pretium esse.
Hæc in secundam partem nos introducunt, ubi condicio feminæ doctæ ætate qua litteræ
renatæ sunt adumbrabitur. Cassandra visa est posse illam dignitatem litteris adipisci, id est
munere humanistriæ in quadam aula fungi. Invitatio a regina Isabella, Casteliæ regina, anno
1488 venit. Quam testantur epistulæ Cassandræ et reginæ usque ad annum 1495 um missæ.
Impedimenta videntur a difficultatibus itineris, vel valetudinis procedere, vel, ut iam dixi,
Venetæ rei publicæ interdictione Venetiis abeundi. In primam epistulam mentem erigamus :
quod nos movet est dolor patriam et familiam relinquendi, sed ea parata est omnia hæc facere,
ut optatum suum impetret, desiderium expleat, quod erat desiderium omnium humanistarum :
apud potentes ætatem agere, ut ad studia totos se consecrare possent. Servitium cuidam regi
vel principi libertatis deminutio non habebatur, quod vir doctus sine patrocinio vivere non
valebat. Opera consociata principis, qui gratiam et copias ad vivendum suppeditat, et
humanistæ, qui principem laudibus in scriptis suis extollit, principem et virum doctum gloria
simul illustrat. Ita Cassandra bene scit –exemplum Petrarchæ et Politiani docet– solum sub
umbra Isabellæ immortalitatem assequi se posse :
Duo quippe in hac vita me immortalem ac beatam reddere posse arbitror. Alterum
litterarum suave ac liberale otium, cui a tenella ætate perpetuo me dedicaram,
alterum autem animum mentemque meam totam me denique tibi unice tradidisse, ut coram
fortitudinem tuam ceterasque immensas virtutes contempler atque admirer. 23
Quæ gloriæ cupiditas eam adhuc comitatur cum, nonagenaria, munere salutandi Bonam
Sfortiam Poloniæ reginam functa est, quæ vidua, Polonia relicta, per Venetias transibat
Barium novam sedem suam petitura :
Ego vero, ut de me singillatim aliquid loquar, pro tui nominis celebranda gloria, quæ vel me
tacente longe lateque pervagatur, totos ipsos vitæ meæ dies adeo libenter consumerem, ut nihil
mihi gratius nihil optabilius posset contingere : non quod te ornamenti aliquid ex opera atque
industria mea suscepturam arbitrarer, sed quia in te una exornanda sperarem fore ut ego
quoque immortalitati commendarer. At ingravescens ætas ingenii mei vires imbecilles
reddit, me ab hac laude iam diu rude donatam vel invitam avertit. 24
Præter usitatam rhetoricam nos movet spes immortalitatis cum laudibus reginæ coniunctæ,
cui tristitia ætatis tam provectæ additur.
Cassandra, ut femina docta, magnam conscientiam doctrinæ et virtutis suæ habebat et
cupiebat humanistria esse, id est docere et studiis suis se sustentare, immortalitatem consequi,
quæ omnia humanistæ petebant.
[ad indicem]
Sed quomodo viri docti feminas doctas iudicabant ? Huic rogationi breviter respondebo, ita
ut tertiam partem scripti mei et simul propositum meum compleam. Cassandra commercia
epistularum cum multis eorum habuit, qui omnes eam laudabant et a quibus laudes habere
sperabat. Necesse est dicere hoc esse morem humanistarum. Cassandræ, ut feminæ, quæ pæne
semper domi manebat, hæc commercia vita erant et etiam studiorum suorum remuneratio et
beneficium. E commercio cum Angelo Politiano exstant epistulæ quæ mutua officia continent,
ut excusationes pro tarditate epistularum et gratulationes et laudes. Elegi duas maximi
momenti, anno 1494 exaratas.
Priorem legamus qui elogium Cassandræ continet. 25 Ex epistulis clarissimus philologus

intellexit Cassandram vere doctam esse. Ille autem stupet quod epistulas huius generis puella
scribere potuerit. Etiam hac occasione auxilium præbent antiqui qui docent naturam non
impedire quin feminæ doctæ fiant ; ceterum servi quoque litteras attingere potuerunt. Ut clare
videtur, Florentinus vir doctus feminas homines inferiores æstimat, quæ, cum aliquid, quod ad
virorum provinciam pertinet, aggrediuntur, admirationem et laudes recte iusteque merentur.
Eo magis quod ætate præsenti – sic Politianus censet – etiam perpauci viri doctrina caput
extulerunt. Scilicet, auctoritate sua, quæstionem condicionis feminæ doctæ in societate non
tractat et omina quæ epistulam concludunt pertinent ad spem ut ea, parentibus relictis,
maritum eiusdem virtutis inveniat. Pulchra verba præfert et quæ de elegantibus et subtilibus
litteris profert, sunt tempori convenientia, quæ cuicumque puellæ mittere poterat. Sed
prædicatio pro disserendi facultate est vera laus et comparatio cum Pico Mirandulano non
comitatem et urbanitatem, sed admirationem veram ostendit :
Philosophiam sic tenes, ut et defendas acriter quæstiones propositas et impugnes

vehementer adeoque viris concurrere virgo, sic scilicet in doctrinarum stadio pulcherrimo,
ut non sexus animo, non animus pudori, non ingenio pudor afficiat […] Mirari equidem antea
Ioannem Picum Mirandulanum solebam, quo nec pulchrior alter mortalium, nec in omnibus
arbitror doctrinis excellentior. Ecce nunc etiam te Cassandram post illum protinus cœpi
fortasse iam cum illo venerari.
Iocundior est altera epistula. 26 Hic Politianus, forsitan curiositate Cassandram
cognoscendi pulsus, Venetias ierat, eam visitaverat et cum ea collocutus erat. Puella scilicet
sperabat eum illico et immediate epistulam scripturum esse, ut motus animi sui exprimeret.
Sed Politianus respondere morabatur. Inde Cassandræ querelæ et excusationes Politiani. Et ille
tandem, more suo, antiquis exemplis usus, a molestia se expedit, eleganter se defendit, paginam
fictam componit. Puella, habitu et verbis pulcherrima, dea ei visa est, qua de causa, ut Æneæ
accidit, cum Didonem in primo libro ‘Æneidos’ videt, sine voce et verbis mansit, ita ut scribere
non potuerit. Nobis scire non datur, quomodo Cassandra responderit, num pulchra excusatio
feminæ satisfecerit necne, quod responsum eius non exstat. Sed ex hac epistula a maximo
humanista illius ætatis scripta, clare patet, quo animo viri docti erga feminas doctas essent : illi
doctrina, pulchritudine, iuventute, eas existimant et laudant, reverentiam domi præstant, sed
eas tantum ut monstra, ut miracula, ut prodigia habent. In epigrammate ab Iulio Cæsare
Scaligero ei dicato idem videre possumus :
Indagare valet nullum si femina verum,

quod lateat gremio, consilioque Dei,
nec genium celso naturæ educere cælo :
Numquam tu fueris femina, sed vir eras,
sive uni dedit hoc divina potentia munus,
hoc una ex cunctis femina munus habes.
Seu decus hoc, donumque Dei datur omnibus æque
es Cassandra aliis omnibus una satis. 27
“Numquam tu fueris femina, sed vir eras” est maxima laus, sed plane ostendit feminæ
doctæ in societate locum non esse. Itaque nulla copia ei præbebatur ut domo exiret et proposita
sua ad effectum adducere posset.
Concludere mihi placet, versus afferens quos Cassandra de se ipsa panxit et sub effigiem
quam Ianus Bellinius, cum 16 annos habebat pinxit, ascribi voluit, in quibus superbe et ferociter
studia quæ artibus femininis et bonis corporis prætulit, defendit, quæ clarissimam ubicumque
temporibus suis fecerant :
Calcavi quæ omnes optant, meliora secuta

iam celebris passim docta per ora vagor
Bellinusque minor me priscis æmulus arte
et vivis studio rettulit effigie.28
[ad indicem]
1. Isolda Nogarola (1418-1466) epistulas, orationes, nec non De pari et impari Evæ et Adæ
peccato dialogum (1441) composuit. Domi clausa virginitati et studiis per totam vitam se
consecravit. Laura Cereta (1469-1499), vidua quindecim annorum, secundum matrimonium
recusavit, epistulas scripsit. Olympia Fulvia Morata (1526-1555) Ioannis Calvini sectatrix,
Andreæ Grundler nupsit, in Germaniam migravit, ubi epistulas, orationes, dialogos, carmina
confecit. [ad textum]
2. Clarissimæ Feminæ Cassandræ Fidelis Venetæ Epistulæ & Orationes Posthumæ.
Numquam antea editæ, Patavii, Prostat apud Franciscum Bolzettam, MDCXXXVI. [ad textum]
3. Cereta Laura Brixiensis Epistolæ iam primum in lucem productæ e mss. a Iacobo Philippo
Tomasino, qui eius vitam et notas addidit, Patavii, typis Sebastiani Sardi, 1640. [ad textum]
4. Tomasinus ipse dicit illa scripta una cum duabus imaginibus Cassandræ a Leone et Paulo
Leoniis Cassandræ ex matre pronipotibus antea possessa, postea partim ad nobilem virum
Evangelistam Zagaliam Patavinum, partim ad Ioannem Baptistam Fichettum, cameræ ducalis
cancellarium pervenisse, quorum uterque ei schedas perhumaniter communicavit. (Tomasinus,
op. mem., pp. 45-46. Inde ex hoc tempore editio operum Cassandræ semper hoc modo
designabitur). [ad textum]
5. Vide quod scripsit in opere Cyriaco Roccio Cardinali patrono suo nuncupando : “Latuit
aliquandiu temporum iniuria ferme neglecta, rarum sui sæculi decus Cassandra Fidelis, digna
cui (ut venuste Pindarus) ex labore melliti hymni fiant principia posteritatis sermonum”, Ibi, p.
4. [ad textum]
6. Vide Gabrielem Nadeum (Gabriel Naudé Lutetiæ Parisiorum 1600-1653 Francogallicus vir
doctus) qui Cassandram laudat et cum Sappho, quæ tamen minus pudica fuit quam ingeniosa, et
cum Christina Parisina (Christine de Pizan Venetiæ 1362-1431) comparat, quæ Veneta in
Francogallia vixit et Francogallice multa conscripsit. Tantum hæc memorabo : “Enim vero cum
amarem te maiorem in modum de his singulis accessit etiam quo nunc te suspiciam et admirer,
Cassandra tua, quæ eo rectius a te in lucem e situ et pulvere vindicatur, quod eius exemplo, quæ
formam corporis et ingenii conspicabilem, summa cum honestate et perpetuo vitæ decore
coniunxit, non minimum accedet momenti, contra Iuvenalem et alios mulierum osores, qui catas
et ingeniosas feminas promptiores et acutiores esse arbitrati sunt ad struendas machinas, quibus
viros suos decipiant. Ita enim hic liberrimus vitiorum censor
‘Non habeat matrona tibi, quæ iuncta recumbit

dicendi genus, aut curtum sermone rotato
torqueat enthymema, nec historias sciat omnes’ »
[Iuvenalis, VI, 448-450], Ibi, pp. 8-9.
Ut patet, Nadeus, aliter ac Iuvenalis, feminas doctas amat, quæ tamen etiam pudicæ sint.
[ad textum]
7. Ecce editiones operum Cassandræ nostræ ætatis : ‘Alessandra Scala to Cassandra ;

Cassandra to Alessandra, Oration for Bertucio Lamberto, Receiving the Honors of the
Liberal Arts, Oration in praise of letters, Oration to the Ruler of Venice, Francesco Venerio,
on the arrival of the Queen of Poland’, Translated and edited by Margaret L. King and
Albert Rabil Jr. ‘Her Immaculate Hand : Selected Works by and about the Women
Humanists of Quattrocento Italy’, Binghamton, N.Y. Medieval and Renaissance Texts and
Studies, 1983, pp. 87-88, 69-73, 74-77, 48-50. ‘CASSANDRA FEDELE, Letters and
Orations’, Edited and translated by Diana Robin, Chicago, University of Chicago Press,
2000. De Cassandra scripserunt : MARIA PEDRETTINI, ‘Vita di Cassandra Fedele
veneziana’, Venezia, Tip. di Giuseppe Grimaldo, 1852. CESIRA CAVAZZANO, ‘Cassandra
Fedele : erudita veneziana del Rinascimento’, Venezia, Tip. Orfanatrofio di A. Pellizzato,
1907. Margaret L. King, ‘Thwarted ambitions : Six Learned Women of the Italian
Renaissance’, «Soundings : An Interdisciplinary Journal», 59 (Fall 1976), pp. 280-304.
MARGARET L. KING, Book-Lined Cells : ‘Women and Humanism in the Early Italian
Renaissance Beyond Their Sex : Learned Women of the European Past’, New York, New
York University Press, 1980, pp. 66-70. CARL C. SCHLAM, ‘Cassandra Fidelis as a Latin
Orator’. Acta Conventus Neo-Latini Sanctandreani : Proceedings of the Fifth International
Congress of Neo-Latin Studies (St. Andrew 24 August to 1 September 1982), Binghamton,
N.Y. Medieval and Renaissance Texts and Studies, 1986, pp. 185-191. MARGARET L. KING,
‘Women of the Renaissance’, Chicago, University of Chicago Press, 1991. DIANA ROBIN,
‘Cassandra Fedele (1465-1558) Italian Women Writers’ : A Bio-Bibliographical Sourcebook
Edited by Rinaldina Russel, Westport, Connecticut and London, Greenwood Press, 1994,
pp. 119-127. ‘Cassandra Fedele’s Epistolæ (1488-1521) : Biography as Effacement. The
Rhethorics of Life-Writing in Early Modern Europe : Forms of Biography from Cassandra
Fedele to Louis XIV’, Edited by Thomas Mayer and Daniel Woolf, Ann Arbor, Mich.
University of Michigan Press, 1995, pp. 187-203. LETIZIA PANIZZA, SHARON WOOD
editors, A History of Women’s Writing in Italy, Cambridge, Cambridge University Press,
2000. [ad textum]
8. Vide de Ioanne Fideli ‘Epistulam LXVIII’, TOMASINUS, op. mem., p. 95 ; de Nicolao
Franco ‘Invictissimæ Isabellæ Reginæ Siciliæ Cassandra Fidelis Epistulam IX, Ibi, p. 17. [ad
textum]
9. Magistro Stephano Ord. Serv. Cassandra Fidelis Epistula XIV, Ibi, p.24. [ad textum]
10. Hoc affirmat Tomasinus, Ibi, pp. 25-26. [ad textum]
11. Angelus Politianus (Agnolo Ambrogini – Mons Politianus 1454-1494) clarissimus poeta et
philologus Florentini humanismi, multa Italice scripsit ; Latine et Græce epigrammata
composuit, inter opera philologica eminent ‘Miscellaneorum centuria prima’ (1480) et
‘centuria secunda’ tantum sæculo præterito mediante detecta. [ad textum]
12. Marcus Antonius Sabellicus (Marcantonio Cocci – Vicovarum in Sabina 1436-1506)
humanista Venetus. Inter multa opera Latine conscripta digna quæ afferantur sunt
‘Historiæ rerum Venetarum ab urbe condita’ (1487). [ad textum]
13. Hermolaus Barbarus (Ermolao Barbaro il Giovane – Venetiæ 1453/1454- 1493)
humanista, philosophus, legatus Venetus, inter alia in Universitate Studiorum Patavina
Aristotelis opera moralia interpretatus est. [ad textum]
14. Beatrix Aragoniensis (1457-1508) Ferdinandi I Neapolis regis filia, ab anno 1475 Matthiæ
Corvini Hungariæ regis uxor, renatas litteras artesque Budam invexit. [ad textum]
15. Hoc contendit Franciscus Sansovinus Venetus eruditus (1521-1586), sed Tomasinus fatetur
se de hac re nihil dicere posse. [ad textum]
16. Vide ‘Beatissimo Pontifici Leoni X Cassandram Fidelem humilissimam servam Epistulam
CXXIII’ : “Sanctissime pontifex, vir meus mihi vita ipsa carior e vita digressus eo me dolore
affecit, ut nisi inter assiduas lacrimas, suspiria, eiulatus versari delector. Heu quam
intempestive, quam immature cuius obitu factum est, ut mortua ipsa inter vivos degam. Ea
enim probitate, religione, doctrina pollebat, ut eiusmodi viro orbata nullam vitam relictam
putem. In qua calamitate mihi tuo præsidio necesse, ut sub umbra alarum tuarum me
protegas. Humiliter itaque depositis genibus, supplex tuam benignissimam sanctitatem
oro, ut cum multæ innumerabiles potius in tua domo mansiones sint, quippe in cuius omnia
sunt potestate collocata, aliquid eiusmodi, meisque, quorum numerosus, quidem
numerosissimus est, contribuas, ut vitæ saltem, si minus dignitati consulere possimus”,
TOMASINUS, op. mem., p. 191. [ad textum]
17. Vide Leonardum Aretinum (Leonardo Bruni Aretium 1370-1440) : “Mitius vero de hac
postrema [id est de arte rhetorica] dixi, quoniam si quisquam viventium illi affectus fuit,
me unum ex hoc numero esse profiteor ; sed multarum rerum ineunda mihi ratio est, &
inprimis cui scribam videndum. Quid enim statuum subtilitates & epicherematum curæ, &
illa quæ appellantur crinomena, & mille in ea arte difficultates mulieris intersunt, quæ
forte numquam sit adspectura. Iam vero actio artificiosa, quam Græci apocrisin, nostri
pronunciationem dixere, cui Demosthenes primas & secundas & tertias tribuit, ut auctori
necessaria, ita mulieri nequaquam observanda, quæ si brachium raptabit loquens, aut
clamorem vehementius attollat, vesana coercendaque videatur. Ista quidem virorum sunt
ut bella & pugna, sic fori quæstiones atque certamina : non igitur pro testibus, neque
contra testes dicere addiscet mulier, neque se communibus locis exercebit, neque
interrogationes bicipites, ac responsiones veteratorias meditabitur ; totam denique fori
asperitatem viris relinquet”, (De studiis & literis illustri Dominæ Isabellæ Malatestæ
Leonardus Aretinus s. p. d., in H. Grotii et aliorum dissertationes de studiis instituendis,
Amstelodami, apud Ludovicum Elzevirium, A° 1645, pp. 414-431 : 420- 421). [ad textum]
18. Divæ Cassandræ Fidelis virginis Venetæ Oratio in gymnasio Patavino pro Bertucio
Lamberto canonico Concordiensi liberalium artium insignia suscipiente, TOMASINUS, op.
mem., pp. 193-201. Oratio Venetiis anno 1488 et Norimbergæ anno 1489 est vulgata. [ad
textum]
19. Picus Mirandulanus (Giovanni Pico della Mirandola (Mirandula 1464 – Florentia 1494),
mira memoria præditus, præter linguas classicas in linguam Iudaicam et in linguam
Arabicam, in Cabbalam et in Aristotelicam et Platonicam philosophiam incubuit. [ad textum]
20. Cassandra Fidelis Incerto Epistula V, TOMASINUS, op. mem., p. 7 ; ‘Philomuso Epistula
VII’, Ibi, p. 10. [ad textum]
21. Cassandra Fidelis ‘De laudibus litterarum oratio’, Ibi, pp. 201-207. [ad textum]
22. Giorgius Valla (1442-1500), clarus humanista in multis urbibus et ab anno1485 usque ad
mortem Venetiis docuit. [ad textum]
23. Epistula XI Invictiss. Isabellæ Reginæ Siciliæ Cassandra Fidelis Epistula XI, TOMASINUS,
op. mem., p. 18. [ad textum]
24. Cassandra Fidelis ‘Oratio pro adventu Sarmaticæ reginæ Francisco Venerio Vener.
Principe’, Ibi, pp. 209. [ad textum]
25. ‘Angelus Politianus Cassandræ Fideli Venetæ doctissimæ puellæ Epistula CI’, Ibi, pp. 155-
158. [ad textum]
26. IDEM, Cassandræ Fideli Epistula CIV, Ibi, pp. 160-161. [ad textum]
27. Iuli Scaligeri in Cassandram Epigramma, Ibi, p. 48. Iulius Cæsar Scaliger (Giulio Bordoni
Ripa Benaci 1484 - Agennum 1558) Italicus medicus et vir doctus in Francogalliam
emigravit ; puri incorruptique Latine scribendi generis strenuus defensor, contra Erasmi
Ciceronianum scripsit ; præterea ‘Poetices libros septem’ et ‘De causis linguæ Latinæ’ opus
composuit. [ad textum]
28. Versus affert Tomasinus, Ibi, p. 21. [ad textum]
[ad indicem]
5111. ...
5112. ...
5113. ...
5114. ...
5115. ...
5116. ...
5117. ...
5118. ...
5119. ...
5120. Accii Watanabei (n. 1973) versio latina narrationis scriptoris Iaponi Riunosuke Akutagawa, cuius
inscriptio est Tabacum(1) et Diabolus :
[ad indicem]
Interpretis præfatio: Impugnationem atque ut ita dicam persecutionem fumum sugentium(2)

his diebus præcipue in America septentrionali flagrantem considerans hanc fabellam fortasse putas recens
conscriptam esse, sed falleris; nam plus quam octaginta annos ante, anno videlicet 1915, edita est.
Auctor autem Iaponibus notissimus Riunosuke Akutagawa natus est in urbe Tokione anno 1892.
Iuvenis incubuit in litteras Anglicas, quibus postea litteris docendis se familiamque sustentavit. Fabellas et
mythistorias conscripsit permultas, quarum notissima fortasse est ea, cui titulus est Rasiomon, ex qua
spectaculum cinematographicum eiusdem tituli ab Akira Kurosoawa confectum est. Anno autem 1927
mortuus est, trigina quinque annos natus.
I. Tabacum antiquitus in Iaponia non exstitit. Super ætate autem qua per mare advectum
fuerit auctores historici non adamussim consentiunt, quamvis sæculo decimo quinto tabaci
adventum esse collocandum constet. Patet quidem eodem sæculo exeunte iam pæne ubique segetem
tabaci inveniri potuisse, sequentique sæculo fumationem(3) tam apud Iapones vulgatam atque
adamatam fuisse, ut hic iocus in ore populi versaretur: "Quid nihil efficit? Scilicet lex, quæ
fumationem vetat, ea, quæ vetat luxum, iussa Divi Imperatoris(4), et medici, qui ad urbem
Kiotonem habitant(5)."
Qui autem tabacum advexerint si rogaveris, historici moderni ad unum respondebunt aut
Lusitanos, aut Hispanos. At non solum hoc responsum dari potest: est enim aliud responsum, quod
mytho quodam nostræ memoriæ traditur, secundum quem mython tabacum nescio unde
apportavit diabolus, quem autem diabolum pater Franciscus Xavier secum in Iaponiam adduxit.
Quod cum dico, fideles Christiani me verisimiliter culpant, quod sanctum suum
blasphemem. Mea tamen opinione mythos hic verax videtur esse; nam quod simul cum Deo
occidentali diabolus quoque occidentalis advenit, quod simil ac occidentale bonum, malum
occidentale advectum est, id secundum naturam factum esse mihi quidem videtur.
Num autem idem diabolus etiam tabacum apportaverit, fateor me diiudicare non posse;
tamen cum diabolus, id quod ab Anatole Franco auctore Francogallico accepimus, aggressus fuerit
monachum quendam vi resedæ(6) temptare, et tabacum ab eodem diabolo in Iaponiam esse
apportatum facile negari non potest. Quod si falsum sit, fallaciam in hac re simillimam veritati
videri posse putaverim; quibus cogitationibus adductus, constitui mython, quo adventus tabaci
explicatur, infra exhibere. II. Anno decimo octavo ætatis Tembunianæ, secundum autem rationem
occidentalem anno millesimo quingentesimo quadragesimo nono, diabolus forma assumpta eius,
qui prædicator Franciscum Xavier una cum ceteris comitabatur, longam navigationem prospere
permensus pervenit in Iaponiam. Formam autem prædicatoris assumere diabolo licuit, quod verus
prædicator dum in urbe Macaone e navi egressus in terra negotiatur, ei qui in navi remanserunt id
ignorantes vela ventis dederunt. Itaque diabolus, qui usque ad id temporis ex cauda antennæ
circumligata deorsum pependerat quæque infra fierent clam speculatus erat, forma statim mutata
prædicatorem assimilavit et Patri Francisco servire cœpit. Ab eo enim, qui postea Doctorem
Faustum visitaturus se in equitem aspectu nobilem paludamento rubro indutum mutavisset, talis
dissimulatio admodum facile peracta est.
Navi autem in Iaponiam appulsa, res valde ibi discrepare diabolo visæ sunt ab iis, quas ipse
in Europa ex Historia Marci Pauli didicerat. Primum, cum in Historia narraretur Iaponia ubique
auro abundare, diabolo diligenter circumspicienti nulla copia comparuit aurea. Qua de causa
modo si crucem ungue rasam in aurum mutaret, putavit multos se homines temptaturum atque
seducturum. Deinde quod Marcus Paulus scripsit Iapones margaritis aliisve gemmis utentes
suscitare mortuos valere, et hoc falsum visum est. Quod si falsum, in aliquot puteos spuendo,
morbosaque contagione diffundenda, se facile facturum putavit ut homines paradisi post mortem
futuri obliviscerentur. Hæc cum cogitaret diabolus, dum Patrem Franciscum comitatur
sollemniterque omnia perlustrat, secreto in sinu gaudebat.
Solum tamen hoc diaboli consilio obstabat neque exsuperari potuit, quod cum Franciscus
Xavier modo in Iaponiam advenisset, neque secta Christiana florebat neque erat quisquam ad
fidem conversus, quem diabolus temptaret. Qui status rerum ipsum diabolum non paululum
quidem vexavit, neque certum erat quo modo otium tam insperatum pro tempore tereretur.
Itaque diabolus, multis cogitationibus volutis, constituit sibi horto colendo otium
impendendum esse. Semina enim variarum herbarum ex Europa auribus suis imposita
apportaverat, agellumque sibi, vicino aliquo agricola rogando, facile comparare potuit. Insuper
Pater Franciscus hoc optimum, ut aiebat, consilium ipse comprobavit. Pater enim, ut patet, hoc
tantum putavit, quendam e prædicatoribus se comitantibus aliquam herbam, arti medicinæ
utilem, velle in Iaponiam introducere.
Diabolus autem quam celerrime aratrum palamque mutuatus est, quibus agellum quendam
viæ adiacentem diligenter arare cœpit.
Vere ineunte, per ærem umidum nebulosumque, a templo Bhuddistico procul sito sonus
somniferus campanæ pulsatæ leniter resonabat, qui sonus blandus ac tranquillus nec aures nec
cerebrum aspere percutiebat, sicut campanarum ecclesiarum occidentalium stridor, cui assuetus
erat diabolus. Tamen si putas hoc contentum loco tam placido placide diabolum se gessisse, plane
falleris.
[ad indicem]
Nam simul ac sonum campanæ Bhuddisticæ diabolus percepit, vehementius severiusque

frontem contrahens quam antea, cum campanam ecclesiæ Sancti Pauli audivisset sonantem,
glæbas agelli pala intentior cœpit comminuere. Nam dum sonum blandum campanæ audit,
dumque radiis solis collustratus tepet, incerto qua de causa, animum suum laxari ac molliri sensit,
ut voluntas et beneficium dandi et iniuriam inferendi evanesceret. Cui tamen affectui si paruisset,
nequiquam mari traiecto Iapones temptaturus advenisset. Itaque is diabolus, qui laborem adeo
odit, ut eum, quod callum in manibus non haberet, soror Ivannis conviciata sit, nunc tam sedulo
pala utebatur, quo soporem, qui eius vel paulo cedentis omne iudicium de peccatis virtutibusque se
obruturum minaretur, quam diligentissime arceret.
Diabolus igitur intra paucos dies agellum totum aravit, seminaque ex auribus deprompta
seminavit. III. Deinde mensibus procedentibus semina, quæ diabolus sparserat, germinaverunt ac
caules tetenderunt, et æstate eiusdem anni exeunte lata viridiaque folia iam adeo luxuriabant, ut
totam humum oculis interdicerent. Herbæ tamen nomen nemo scivit. Patri etiam Francisco id
requirenti diabolus tantum arridens silentium tenebat, nec quicquam respondit.
Deinde super herbæ caules flores constipati infundibulo similes coloris purpurei
apparuerunt. Quibus florentibus diabolus, quippe qui tam magnam operam impendisset, valde
lætus, missis matutinis vespertinisve finitis semper ad agellum revertebat atque accurate herbam
fovebat.
Quondam autem accidit, ut Pater Franciscus ad fidem Christianam divulgandam

peregrinaretur, quo absente hæc, quæ narrabo, evenerunt. Mercator quidam bovarius bovem
subfuscum ducens præteribat agellum, et conspexit intra sæpimenta agelli floribus purpureis
cooperti prædicatorem Europæum, qui veste nigra monachili vestitus erat et capite petasum
amplum gerebat, assidue insecta foliis adhærentia captantem. Mercator, quippe qui flores
numquam antea conspecti cuius generis essent miraretur, sponte stetit, ac petaso de capite demoto
prædicatorem verecunde compellavit.
"Heus pater mi, qui sunt isti flores?"
Prædicator autem, qui parvo naso parvisque ocellis præditus mercatori barbarus quidem
sed admodum benevolus videbatur, vultu ad hominem converso dixit.
"Hosne flores dicis?"
"Ita domine" ait mercator.
Europæus autem, sæpimento nixus, abnuit et lingua Iaponica nondum exercitatus dixit.
"Da veniam; nam nomen quidem eorum aliis indicare non mihi licet."
"Quid dicis?" ait mercator, "Anne Dominus Franciscus præcepit id nemini indicare?"
"Non est ita."
"Quod cum ita sit, vel nomen solum me breviter doce, quæso. Nam et ego, a Domino
Francisco instructus, iam ad fidem conversus sum, ut ipse nunc vides."
Quæ cum dixisset bovarius mercator, paululum gloriatus digito indicavit pectus suum, ubi
nempe parva crux ænea cervice dependens solis radiis percussa refulgebat. Qua conspecta
prædicator, quod radii candidi solares oculorum aciem præstrinxissent, ut videbatur, oculis clausis
fronteque contracta caput demisit, sed rursus celeriter tenore benevolentiore etiam quam qui antea
erat assumpto, incerto utrum iocose an serie, dixit hæc.
"Ne te petente quidem licet. Nam patriæ meæ legibus vetor id aliis hominibus indicare. Tu
tamen conare conicere nomen; Iapones enim cum sint callidi, tu recte profecto coniectare poteris.
Quod si recte coniectaveris, quæ in hoc agello crescunt omnia tibi dabo."
Mercator, qui scilicet putavit prædicatorem ludere, leniter facie sole laboreque fuscata
subridens capite iocose histrionalique modo inclinato dixit.
"Quid rogas? Hoc ipso momento equidem coniectare non valeo."
"Ergo non necesse est intra hunc diem responsum mihi dare. Triduo quæ potes animo bene
voluta, deinde revertere. Vel aliquem rogare licet. Si recte coniectaveris, per me hæc omnia tua
erunt. Præterea dabo tibi vinum rubrum. An vis, ut imaginem Paradisi Terrestris donem?"
Mercator, quod prædicator tam vehementer locutus esset, ut veri simile est, miratus, dixit.
"Quod si recte coniectare non queam, quid faciam?"
Prædicator autem petasum in obliquum premens ac manum vibrans risit, et ridens quidem
sonum tam acutum corvique cantui similem emisit, ut mercator paululum admiraretur.
"Si quod coniectaveris rectum non fuerit, ego a te aliquid accipiam. Sponsionem faciamus;
certamen unum dabit eventum ex duobus, aut tu recte coniectare valebis, aut non valebis. Quod si
recte coniectaveris, hæc omnia tibe dabo."
Dum hæc dicit barbarus, incerto qua de causa, rursus benevolo tenore locutus est.
"Bene, de condicione tecum consentio. Itaque et ego ut liberalitatem reddam quicquid vis
tibi dabo."
"Quicquid dicis; anne etiam hunc bovem?"
"Si contentus bove eris, etiam hoc ipso momento tibi donabo."
Mercator hæc dixit et risit, dum frontem bovis manu mulcet. Videbatur enim putare hæc
omnia ex iocoso ingenio prædicatoris benevoli procedere.
"Quod si ego victoriam abstulero, herbam istam quæ floribus coronatur dono accipiam."
"Bene bene. Nunc certe inter nos convenit."
"Certe pacti sumus. Id iuro in nomine Domini nostri Iesu Christi."
His auditis, prædicator contentus oculis parvis lætitia fulgentibus bis terve naribus
resonavit. Deinde manu læva lateri admota ac pectore paululum prominente manu dextra tetigit
flores purpureos, et pronuntiavit.
"Tu igitur si recte non coniectaveris, animam tuam corpusque dono accipiam."
Quæ cum dixisset, Europæus dextram manum lente movit et petasum detraxit. Quo amoto
inter capillos crispos apparuerunt duo cornua velut hirci. Mercator hæc cum vidisset statim palluit
petasumque suum quem manu tenebat in humum decidere sivit. Fortasse quod sol nube opertus
est, flores foliaque quæ erant in agello subito colores lætos amiserunt. Etiam bos velut si quid
timeret cornubus demissis minanter fremebat.
"Iusiurandum vel mihi datum tamen conservari debet. Tu enim eam, cuius nomen mihi
proferre non licet, digito monstrans iuravisti. Noli oblivisci; terminus post tres dies adveniet. Ergo
vale."
Ita dixit diabolus verecundis, ut mercatori illuderet, verbis, et se urbane summisit. IV.
Mercatorem, ut par est, valde pænituit quod ignarus a diabolo deceptus esset, ut nisi quid
insolitum accideret, et corpus traderetur et anima igni, qui “non extinguetur.”(7) Quod si evenisset,
nequiquam religionem veterem abiecisset et baptismo Christiano ablutus esset.
Tamen quoniam in nomine Domini Iesu Christi iam iuraverat, peierare haud licuit. Pater
quidem Franciscus si adfuisset, aliquid auxilii ab eo sperare mercator potuisset, sed infeliciter et
ille afuit. Itaque mercator tres totos dies etiam noctu pervigilans cogitavit quo modo astutiam
diaboli superaret. Ad quem finem ut perveniret, quoquo modo necesse erat ut nomen illius herbæ
comperiret. At quod nomen ipse Pater Franciscus ignoraret, anne quisquam compertum haberet?
Mercator tandem ea nocte, post quam terminus, de quo diabolus locutus est, adventurus
erat, bovem suum silentio iterum trahens ad casam, ubi habitabat prædicator, clam
appropinquavit. Quæ casa agello viæque adiacebat. Mercator autem prope casam perveniens vidit
nullam lucernam per fenestras lucere, qua re coniectavit prædicatorem iam dormitum isse. Luna
quidem erat in cælo, sed nubibus operta obscure lucebat, cuius luce illi purpurei flores in tenebris
subobscuri conspiciebantur. Quæ omnia aspiciens mercator, quamquam consilio quodam concepto
tandem illuc clam venerat, tamen silentio loci nescio qua de causa territus, iam in eo erat ut redire
constitueret. Præcipue cum putaret se inter et illum cornutum, fortasse eo ipso momento loca
inferna somniantem, solam ianuam interesse, fortitudinem multo labore concitatam tamen
iamiam nutare sensit. At cum meminisset corpus animamque suam, si aliter quam constituerat
fecisset, manibus diaboli tradenda esse, timori nullo modo cedendum censuit.
Itaque mercator, Virginis Mariæ opem sibi precatus, tandem quod iam animo volverat
agere cœpit. Quod scilicet consilium hoc erat, ut bovem fuscum, quem traxerat, funiculo solutum
atque virga valide verberatum, in agellum ageret.
Bos autem, dolore concitatus atque exsultans, sæpimentum perfregit, agellumque

concalcavit et cornibus aliquotiens in parietes ipsius casæ arietavit. Ungulis insuper sonantibus
boveque boante stridor gravis late resonabat. Quo facto aliquis fenestram aperuit et vultum
ostendit. Facies cuius sit diiudicare propter tenebras non valuit mercator, sed alius quam diaboli,
qui formam pradicatoris assumpserat, non potuit esse. Incerto qua de causa, cornua super capite,
etiam per tenebras, dilucide conspiciebantur.
"Ei malum, cur meam conturbas segetem tabaci?"
Ita diabolus, manum vibrans, somno adhuc gravis boavit. Valde enim iratus esse videbatur
quod aliquis se modo dormientem tam violenter expergefecisset.
At mercatori, extra agellum latenti quidque fieret speculanti, hæc verba diaboli tamquam
vox dei resonaverunt.
"Ei malum, cur meam conturbas segetem tabaci?" V. His narratis, fabella, ut omnia opera
huius generis, finem valde iucundum accipit. Breviter enim explicatur, quo modo mercator nomen,
quod est tabacum, recte dixerit diaboloque admirationem iniecerit, tabacumque, quod in agello
crescebat, omne acquisiverit.
Ego autem iamdudum suspicor subesse huic mytho rationem aliquam maioris momenti.
Nam diabolus, quamquam corpus animamque mercatoris rapere non valuit, tabacum tamen in
Iaponiam introducere et per totum regnum vulgare potuit. Nonne igitur dici potest, salvationem
mercatoris et corruptioni originem dedisse, frustramenque, quo diabolus deceptus sit, et successum
secum adduxisse? Diabolus, etiam si decidit, non frustra resurgit. Homo, etiam si temptationem
exsuperat, nonne aliquando eidem temptationi præter exspectationem cedit?
Præterea, quid deinde diabolus passus sit, breviter narrare velim. Patre enim Francisco
reverso tandem est diabolus ope sacri pentagrammatis loco depulsus. Formam tamen
prædicatoris etiam postea conservans videtur diversas regiones pererrasse. Nam secundum
quoddam scriptum, eo tempore, quo ecclessia Christiana in urbe Kiotone exstruebatur, ibi quoque
sæpe apparuit diabolus. Quidam quidem dicunt illum philosophum Kuasin, qui Duci Matunagæ
identidem illusit, eundem diabolum fuisse, tamen cum dominus Lafcadius Hearn iam de eo
scripserit, hic eadem non repetam. Denique, sub Toyotomi Tokugawaque principibus cum
persecutio Christianorum flagraret, quamvis primo aliquotiens comparuit, tandem tempore
procedente diabolus in Iaponia omnino apparere desiit. Hucusque tantum gesta diaboli in historiis
leguntur. Valde quidem pænitendum est,. quod diabolus, qui post res novas(8) iterum in Iaponiam
advenerit, quid egerit, non potest comperiri.
Libri adhibiti:
Akutagawa, Riunosuke. Akutagawa Rionosuke Zensiu Daiikkan (id est: Operum

collectorum Riunosukes Akutagawæ volumen primum). Tokio: Tikuma Siobo, 1958.
OLD = Glare, P.G.W. ed. Oxford Latin Dictionary. Oxford: Clarendon Press, 1982
Helfer, Christian. Lexicon Auxiliare: Ein deutsch-lateinisches Woerterbuch. Saarbruecken:

Societas Latina, 1991.
Souter, Alexander. A Glossary of Later Latin to 600 A.D. Oxford: Clarendon Press, 1949.
Annotationes
1. Tabacum vox peregrina secundum Lexicon Helferianum sæculo decimo sexto primum
a Latinis scriptoribus adhibitum esse videtur. Notandum autem est secundam syllabam
produci. [ad textum]
2. Cfr. Lexicon Helferianum. [ad textum]
3. Actio enim tabaci fumandi et suctio fumi sive tabaci, et suctus fumi nicotiani, et
fumatio, et fumificatio secundum lexicon Helferianum appellari potest. Alexander
autem Souter in lexico suo scribit "fumatio, use of smoke (Cæl. Aur. Chron. 1.4.136,
5.10.119)," fumificatio" vero non agnoscit. [ad textum]
4. Medio enim ævo imperatores divi Iaponum, qui appellantur Tennones, a ministris
suis imperio orbati plerumque in obscuritate atque aliquando etiam in summa penuria
vitam degere cogebantur. [ad textum]
5. Eo tempore, quo iocus excogitatus est, multi fortasse homines in urbe Kiotone morbis
corripiebantur. [ad textum]
6. Reseda, resedæ est nomen cuiusdam herbæ medicinalis. Eadem dicitur Anglice
Mignonette. Cfr. OLD. [ad textum]
7. Verba in versu 47 capituli 9 Evangelii secundum Marcum inveniuntur. [ad textum]
8. Quibus, sæculo decimo nono exeunte, effectum est, ut mores occidentales in Iaponiam
importarentur. [ad textum]
[ad indicem]
5121. …
5122. ...
5123. ...
5124. ...
5125. ...
5126. ...
5127. ...
5128. ...
5129. ...
5130. Ioannis Lee poematia aliquot electa:

[ad indicem]
De Sapphicis
Sapphicos versus, tibi commodos, nec

utiles mi nec faciles, canora
Lesbis, ingratus statui poeta
scribere nullos.
Haicu Latinum
Scribis breviter:
respondeo brevius,
nec nimis breve.
Animadversio de Sancti Bedæ epitaphio
Qui titulum Bedæ verbo 'venerabilis' auxit

angelus inscito non mihi scitus adest.
Ætherii vates fortasse vocabula scribant
et mihi, si fiam sicuti Beda pius.
[“Aiunt monachum inscitum, a quo [Bedæ] epitaphium esset faciendum, nesciens quomodo
compleret hexametrum dactylo paenultimo, lacunam reliquisse in versu:
hic sunt in fossa Bedæ..........ossa
donec de hiatu complendo pulvinum suum consuleret; at, cum ille mane rediisset, vidisse
chasma ab angelo (ut de cantu talium spirituum saepe audivimus, sic nunc poesem videmus)
completum epitheto 'venerabilis'.”
(Excerptum e libro Church History quem exaravit Thomas Fuller, ut infra citatum.)]
[ad indicem]
5131. …
5132. …
5133. …
5134. …
5135. ...
5136. ...
5137. ...
5138. ...
5139. ...
5140. Locus excerptus e Mauri Agosto (n. 1974) oratione c.i. De Tulliopoli:
[ad indicem]
Quamquam scriptorum Latinorum opera acerrimo hac nostra ætate studio ac

subtilitate antea vix auditā illustrantur, emendantur, perpoliuntur, tamen multo rarius, quam
superioribus sæculis, reperias, qui Latine vel loquantur vel scripta poematave condant: cuius
rei causa sive in opinione sita est, antiquæ illius gentis sermonem diutius ex ore hominum
evanuisse, quam ut ad sensus nostrorum animorum exprimendos accommodatus esse
videatur; sive in persuasione, qua ducti plurimi, odio magis quam veritate abrepti, eiusmodi
exercitationes, utpote nimis artificiosā ingenii ostentatione stipatas fastidiosius iudicantes,
umbraticis relinquere doctoribus nulli dubitant. Huc accedit opinio difficultatis, qua ex re
quærere multi consuerunt, sitne tanti Latinitas, ut eius causa id laboris subeamus.
[ad indicem]
5141. …
5142. …
5143. …
5144. …
5145. Sic incipit Ignatii Armellæ (1986) dialogus c.i. Λεξικοφιλία sive de utilitate litterarum …
[ad indicem]
Personæ: Phædrus et Scribonius.
[Ph.] Papæ! Unde repente tot rugæ quibusve te, Scriboni, angoribus oppressum cerno?
Numquid amore tabescis?
[Sc.] Profecto amor est iste, mi Phædre, in quo tres iam noctes curæ cogitationesque meæ
evigilarunt!
[Ph.] Adeone venusta est hæc, qua laboras, Charibdis?
[Sc.] At non istis mehercle, quas reris, facibus absumor, sed sublimioribus quibusdam, quæ in
libris percipiuntur.
[Ph.] Fortuna igitur adversa tibi reflat, si non puellæ modo, sed libri quoque tuos fugiunt
amplexus!
[Sc.] Aha, minime! Sed desiderium cuiusdam verbi me corripuit, quod, haud ita pridem
repertum, noniam plane recordari queo ideoque totus maceror anxietudine.
[Ph.] Næ miram narras flammam, vix Didoni sustinendam... Quin a Nasone remedium poscas,
qui nullum non compescuit amantem?
[Sc.] Immo enimvero longissimis iam lucubrationibus me pæne exoculavi, necdum vocabulo
huic fugacissimo rursus obviam veni!
[Ph.] Demiror mecastor quale sit, ut eius causa tot molestias perferas.
[Sc.] Vox admodum scita et canora.
...
[ad indicem]
5146. …
5147. …
5148. …
5149. …
5150. Iucundissima ac lepida eademque docta narratio ab erudito iuvene Marco Cristini (n.1992) eleganti
sermone ficta cui index Somnium philologi, quæ quidem in primo Certamine Salesiano secundo
præmio honestata est. Quam quidem narrationem commentitiam, etiamsi longiuscula sit, hoc in florilegio
exscribendam, auctoris venia impetrata, constitui, cum præstet inventione, dispositione, elocutione
denique, ac belle præbeat etiam totius latinarum litterarum patrimonii conspectum aliquem haud
invenustum. Narratiunculam imaginibus aliquot illustrandam atque ligaminibus seu vinculis retialibus
instruendam curavi. Ipse auctor, qua est humanitate ac benignitate præditus, complures nexus seu
ligamina retialia addidit quo legentibus aditus præbeatur ad ampliorem rerum notitiam.
[ad indicem]
Theodorus Logonicator doctum laboriosumque volumen de Æneidos libro sexto domi primo
mane scribebat, cum dubium atrox satisque ignominiosum eum subito cepit. “Haud recordor,
utrum Vergilius in celeberrima Anchisæ oratione de Romanorum fato pacique imponere
morem an pacisque imponere morem scripserit” secum in animo consideravit. Brevi tempore
stetit cogitabundus, dein ima memoriæ latibula perscrutatus verba pacisque imponere morem
elegit hæsitans. Statim autem levi voce semetipsum interrogavit dicens:
“Theodore, unde amentia tanta? Quo mens tua abivit? Philologum verba tam illustria haud
meminisse nefas est!”. His dictis scribere perrexit, dubium tamen animum suum relinquere
nolebat, itaque editionem Æneidos, quæ ei præsto erat super mensam litterariam, prehendit et
quam celerrime ad librum sextum et versum octingentesimum quinquagesimum secundum oculi
eius iter fecerunt. Ibi pacique imponere morem legit. “Memoria me fefellit”, inquit,
sententiamque confestim correxit.
Lectio tamen pacique ei minime placebat et quæstio cum animo suo tam volvit, ut eam
penitus inquirere vellet. Igitur Servii in Vergilii carmina commentarios cepit et versus
interpretationem attente legit: “Pacis morem, leges pacis”.
“Euge, optimus Servius cum me consentit, igitur recte scripsi. Quare tamen editio
Vergiliana lectionem pacique accepit?”. Volumen denuo evolvit adnotationemque criticam
conspexit, quam antea neglexerat, monentem lectores de symbola in ephemeride Helvetica, qua res
diligentissime explicabatur. “Cognoscendi cupiditate iam flagro, mane versus huius arcana
patefaciam” cogitavit et librum exarare perrexit, mens autem iterum atque iterum ad Anchisæ
verba inclinabat. Memoria cum ratione, Servius cum editore moderno in animo philologi acerrime
pugnabant, uterque vincendi certus, uterque veritatis palmam sibi vindicans.
Proximo insequenti die Theodorus ad magnam urbis bibliothecam se contulit, ubi fortuna
favente commentariolum expedite reperire potuit. Clarissimi Germanici Latinæ Græcæque linguæ
studiosi doctis verbis lectis intellexit se et nonnullos alios philologos Servianam glossam male
interpretatos esse et lectionem pacique sine cunctatione eligendam esse.
Nihilominus dubium eum adhuc torquebat. “Quidni pacisque Vergilius scripserit?”.

Lectionem enim hanc concinniorem elegantioremque putabat. Quæ cum ita essent ad œcum
Latinarum litterarum pervenit et ibi editiones Vergilianas omnes et recentiores et veteres quas
bibliotheca custodiebat avide inspexit. Mærenti animo invenit maximam earum partem lectionem
pacique accipere. Cum philologi tam illustres tamque periti, ut nullo homini mente haud capto
dubitare liceret de argumentis eorum, verbum pacique delegissent, supervacuum stultumque
videbatur pro lectione pacisque diutius pugnare, Theodorus tamen opinionis suæ oblivisci
nequibat. Lectio pacisque media urbe dum autoræda vehebatur, domi dum hora vespertina
cibum coquebat, noctu quidem dum in lecto requiescebat animum suum numquam deserebat.
“Eheu, me miserum, insanio ac furo! Verbum illud nefastum mentem meam oppugnavit”.
[ad indicem]
Uxori ærumnas minutatim enarravit, sed illa oscitans respondit: “Marite care, crebro tibi
dixi philologiæ studium immoderatum ad amentiam ducere. Cum hominibus mortuis, in
regionibus remotis sepultis doctrinasque inutiles callentibus sermonem habes multo frequentius
quam mecum, qua de causa minime miror te vesanum fieri. Memento Friderici Nietzsche fati, qui
tanta constantia, immo pervicacia, in philologiam philosophiamque incubuit, ut mente alienatus
cum equis loqueretur”. “Noli querellis puerilibus me fatigare! Contra, dic mihi utrum tua opinione
lectio pacisque an pacique accipienda sit”. “Hoc scire minime curo, sententiæ sensus haud
mutat, si tibi litteram s addere gratum est, hoc fac et sine me dormire”. Brevi elapso tempore
mulier in lecto stertebat, maritus autem vigilabat meditans de verbo Vergiliano. Postremo somnus
altus eum vicit et mens Theodori, vinculis corporis solutis, libera in Latinitatis cælis vagari potuit.
Primum somnia eius inquieta fuerunt. Per delubra marmorea, domus insignes et palatia
deserta deambulabat aliquid quærens, quod nusquam invenire valebat. Dein ad sepulcretum
pervenit, ubi innumerabiles lapidum series erant. Ad monumentum vetustissimum imbre, nive,
æstuque labefactum appropinquavit inscriptionemque fractam legere conatus est. Verba solum
PVDICITIÆ DOMINI PACISQVE MAGISTRI agnovit. Statim mente somno obnubilata cogitavit:
“Inscriptio certe versum Vergilianum imitatur demonstratque me recte textum intellexisse”. At
paulo post lapidem alteram antiquam vidit et – horribile dictu – legit PAVPERVM AMATOR
CASTITATIS CVSTOS KARITATI PACIQVE DICATVS. “Inscriptio perfida, cur me decipis? Socia
occulta es meorum hostium, philologorum gregis immitium, qui sapientiæ meæ invident!”. Currens
sepulcretum reliquit et in nemus densum intravit, tramitem fallacem secutus, qui extemplo evanuit.
Theodorus solus erat media silva obscura.
Animum eius subito pavor complevit, cum trunci et rami cinerei essent, folia nigra, terra
sicca pulvereque gravida. “Ubi sum?” ventum interrogavit circumflantem, qui sibilis aspris
respondit. Timidus ire perrexit, donec ad collem pervenit, quem arbores virides tegebant et sol luce
aurea illuminabat. Stetit cunctans, num ad collis cacumen flecteret, sed fessus erat, itaque consedit
super saxum sub ilice.
Tunc vidit pone dumetum oculos duos acres eum attente aspicientes. Animal erat atrum et
villosum, canis fortasse? Fera de dumeto exivit et miser Theodorus intellexit eam lupam esse.
“Ventum ad diem supremum est!” balbutivit tremens. Belua ad eum lente accedebat dentibus
infrendens. Spe amissa Theodorus iam impetum sævum mortemque crudelem exspectabat. Mente
sua imago domus remotæ, voluminum dilectorum uxorisque amatæ apparuerunt. Dein animus ad
Vergilium vertit cogitavitque: “Me miserum! Morior antequam sciam utrum lectio pacique an
pacisque recta sit”.
[ad indicem]
Dum hæc in corde eius agebantur, aliquem vidit leniter procedentem. “Quisquis es, umbra
aut homo, miserere mei!”. “Quid dicis? Nec umbra nec homo sum, sed Sibylla Cumæa”. “Et ego pius
Æneas” respondit Theodorus satis iratus, quia mulier illa eum irridebat exitiali periculo
imminente. “Minime, Æneas ante sæcula plus minusque triginta huc advenit et nunc requiescit in
pace una cum patre Anchise filioque Ascanio in campis Elysiis”. Lupa interea philologi genus
odorabatur. “Æneas cum avis heredibusque cunctis pessum eat! Fera hæc mox me vorabit, adiuva
me!”. “Noli lupam meam timere, homines doctos edere non solet, illitteratos tantum dilaniat”.
Theodorus, qui certamina academica et publica plurima cum laude superaverat, nec ullius
professoris nec magistri iudicium tam timuerat quam illud lupæ. Hæc tamen, fortuna favente,
insignem philologi scientiam agnovit et mitis ad dominam revertit caudam agitans.
“Sophia, huc veni, Theodorum ne terrueris. Vir bonus est necnon philologus satis peritus”.
Theodoro verbum “satis” parum gratum erat. Insuper nesciebat, unde mulier illa nomen suum
cognovisset. Quæ, quasi cogitationes eius animadverteret, dixit: “Theodore, te expectabam. Scio
mentem tuam dubio philologico, quod ego stultum vanumque esse arbitror, quod tamen tibi res
maximi momenti humanitati cunctæ et terrarum orbis universi saluti videtur, torqueri, itaque tibi
subsidio veniam”. “Re vera Sibylla esne Cumæa?”. “Profecto, quamquam a Cumis multa per sæcula
afui. Nam hic vivere iucundius tranquilliusque puto”. “Hic? Ubi?”. “In summo colle est antrum
meum, pone cupressos illas celsas”.
Theodorus arbores aspexit, vestigia autem antri nulla vidit. Paulisper siluit, dein
lacrimabundus ait: “Pro dolor! Iam insanio, uxor mea recte dixit me more Nietzschiano mox cum
equis locuturum esse. Nunc ante me Sibyllam video, quam Vergilius libro Æneidos sexto expressit”.
Singultavit miser. “Theodore, noli flere. Hic mundus viventium non est, nos in inferis versamur”.
“In inferis? Itaque mortuus sum!” clamavit pallens morte inopinata. “Minime, vivis valesque.
Divina autem misericordia huc advenisti, ut dubium tuum fugaretur”. Theodorus incertus erat,
num illi confideret. Locus autem tam novus erat, ut vero in inferis esse posset. Insuper, nec quo iret
nec ubi moraretur ei notum erat, igitur statuit, ut mulieri vetulæ et lupæ eius fidem tribueret.
“Quæ cum ita sint, scisne, utrum lectio pacique an pacisque recta sit?”. Sibylla risit.
“Minime, philologa numquam fui”. “Vates tamen fatidica es, nonne id divinare potes?”. “Divinatio,
amice, regum imperatorumque diem extremum percipit, populorum gentiumque fatum, heroum
heroidumque fortunam. Ad futura, non ad præterita spectat”. Philologus mæstus videbatur. “Si vis,
responsum tibi offerre nihilominus conabor, sed hoc te moneo, prodigia modo obscura, modo
inania, modo terribilia fieri posse”. Theodorus adnuit.
Sibylla e pera vestis suæ folia nonnulla traxit et super ea atramento argenteo Æneidos
libri sexti versuum octingentesimi quinquagesimi primi, secundi et tertii verba exaravit. “In folio
pacisque, in altero pacique scripsi, nunc spectamus, quid ventus et sors decreturi sint”. His dictis
verba sursum auræ tradidit, quæ foliorum ordinem funditus conturbavit. Dein ea lente volitantia
humi ceciderunt. Sibylla Theodorusque, vaticinii cognoscendi cupidi, folia attente aspexerunt et
sententiam haud venustam legerunt. ‘Romane populos tibi debellare superbos artes imponere et tu
imperio regere pacisque morem pacique memento hæ erunt subiectis’. “Quid significat?”
interrogavit philologus. “Hoc ex me quæris? Tu es verbi studiosus, non ego”. “Tu imperio regere
pacisque morem pacique memento” iterum legit Theodorus. “Id est tu memento regere imperio et
morem pacis et paci. Sensus sententiæ obscurus est”. “Cum te consentio, vaticinatio mea haud
profuit. Ut iam te monui, in rebus philologicis oracula parum valent”. “Eheu, nunc quid faciam?
Quo me vertam?”. “Si vis, ad antrum meum pergere possumus, ut aliquid comedamus bibamusque.
Deinde responsum alibi quæremus”.
[ad indicem]
Postero die Theodorus, Sibylla Cumæa et lupa Sophia mane ex antro egressi sunt post
ientaculum optimum speluncam ingentem petituri, quam silva abietum celabat. “Hæc, care
Theodore, est porta inferorum, quam auctores cuncti Latinis Græcisque litteris periti prætereunt,
ut ad loca constituta pro meritis animarum perveniant, ubi usque ad consummationem sæculi
requiescere possint”. Philologus stetit miratus. “Quare Homeri Vergiliique sermonis cultores una
sunt? Fortasse quia, ut scripsit Horatius, Græcia...”. “Minime, minime. Explanatio ad historiam
pertinet. Post occasum Romani Imperii Occidui scriptores multi Græci amicitiam cum Latinis
iunxerunt eos consolantes de Roma capta Italiaque barbarica feritate vastata. Urbe tamen
Constantinopolitana a Turcis oppugnata Latini ad Græcos magis magisque iverunt amicis
solacium præbentes. Postremo statuerunt, ut eisdem inferis plagis viverent. In valle amœna
campos latos frugiferosque, colles virides et fluminis ripas Latini habitant, Græci litora magni
lacus eiusque insulas”.
Dum Sibylla loquebatur Theodorus, qui interea limina infera transiverat, portam illam,
quam tam multi diserti viderant, iterum aspexit viditque lapidem Græcis vetustissimis litteris
ornatam. “Sibylla, inscriptionis huius sensum intellegere valesne?”. “Certe”. “Nonne verbis
terribilibus animis imperat, ne ad orbem viventium redeant?”. “Minime. Nemo sui compos ad
orbem letifluum redire cupit. Latina rudis lapidis interpretatio est: Per me itur ad lucem dolentem,
per me itur ad mortalium dolores, per me itur ad perditos populos”. “Summa amentia!”. “Immo
summa sapientia. Docti, qui hic vivunt, desierunt vinciri posse, desierunt mærere posse, desierunt
occidi posse. Illis nec curæ agendæ nec bella pugnanda nec agri colendi nec vectigalia pendenda
sunt. Breviter dicam: felices sunt”.
“Nonne patriæ desiderio, pagi aviti, librorum amatorum laborant?”. “Minime. Doctis patria
scientia est, exilium ignorantia. Pagi insuper natalis haud obliti sunt, eum mente custodiunt. Ii,
quoniam docti et sapientes erant, nec saxa nec lutum nec pulverem vici amabant, sed formam eius
notionemque. Quas memoria tenent, ubi nec bellum domus vastat nec grando fruges sternit.
Postremo, his plagis librorum desiderio nemo tabescit. Nam quis est tam demes, ut libros legere
malit, cum auctores ipsos alloqui possit?”. “Quid tamen faciunt, si verba sententiæ cuiusdam claræ
vel, ut mihi accidit, celeberrimi cuiusdam versus non recordantur?”. “Theodore, certamina
philologica longe absunt a locis istis. Verba scripta minime valent. Voces contra, colloquia
silentiaque doctis ibi commorantibus prosunt. Qui tanta et tam multa scripserunt viventes, post
mortem libenter calamum relinquunt et, atramenti immemores, vento et rapidæ aquæ eorum
cogitationes tradunt”.
[ad indicem]
Dum hæc dicebantur ad pontem super prærupta pervenerunt, quem belua triceps immanis
custodiebat. “Ecce Cerberus, inferorum ianitor. Offam melle papaveribusque soporatam mecum
attuli, qua famis eius satiabitur et aditus ad regna mortalibus interclusa nobis pandetur”. Offam
statim obiecit, fera tamen eam neglexit et fremens ad viatores appropinquavit. “Sibylla, quid est?
Num Cerberus offas nunc spernit?”. “Nescio, cum olim huc veni Æneam ducens fera offam
libentissime edit”. Paulisper siluit, dein inquit: “Theodore, tecum habesne sophophonum?”.
“Sophophonum?”. “Recte audisti, fortasse mihi venit in mentem, quomodo discrimen hoc superare
possimus. Cito, da mihi sophophonum tuum”. Philologus invitus machinulam ei porrexit.
Sibylla raptim album visificum tetigit, quasi aliquid quæreret. “Quid facis?”. “Fave lingua,
postea omnia tibi dicam”. Paucis elapsis momentis vultus ad canem trifaucem vertit aiens.
“Cerbere, munus pulcherrimum tibi dono, sophophonum hoc, quo mira et incredibilia aspicies”.
Belua constitit. “Præfectus Rex certe tibi ignotus haud est, nunc eius facinora albo hoc et audire et
videre potes”. Hoc dicto sophophonum super saxum misit et canis miratus spectavit minutas
figuras agentes loquentesque. “Sibylla, sophophonum redde mihi! Si monstrum...”. “Theodore, tace
et propera. Infera patent”. Philologus pontem præterivit querulus.
“Fortuna favente aliquis mihi narravit Cerberum instrumentum televisificum emisse et

fabulas criminales ei magnopere placere”. “Sophophonum meum...”. “Noli timere, id tibi restituam
integrum. Nunc progrediamur ad flumen”. “Quod flumen?”. “Lethe, ubi Charon nos lintre ad ripam
ulteriorem vehet”.
Mox ad amnem latum pervenerunt. Illic portitor annis venerabilis scapham suam
detergebat. “Ave, Charon. Quomodo te habes?”. “Ave, Sibylla. Bene valeo, his diebus negotia pauca
et otia crebra sunt, cum poetæ scriptoresque Latini paucissimi fatales oras adipiscantur. Gaudeo,
quod statuisti ut me una cum lupa tua visitarem. Valetisne?”. “Valemus” respondit fatidica vates et
lupa accessit læta ad Charontem, qui eam mulsit. “Charon, nolo tibi molesta esse, sed homo hic,
Theodorus Logonicator, ducendus est ad regna beata et nobis opus est lintre tuo”.
Portitor oculis flammantibus Theodorum aspexit. “Num vivus Lethen transire potest?
Nefas!”. “Charon, Theodorus philologus est satis peritus, quem dubium atrox de libro Æneidos
sexto torquet...”. “Ut accuratius dicam, de versu octingentesimo quinquagesimo secundo” inquit
ille. “Hoc mea minime interest, mihi hinc ad regna beata mortuos tantum Latinis Græcisque litteris
illustres vehendi potestas data est”. “Age, olim mortalem cumba portavisti. Insuper Theodorus
obolum tibi det”. “Heus, Sibylla, de hoc numquam locuti sumus...”. “Obolos iam non accipio, nunc
Eurones vel Dollara malo”. “Pretium solvendum dic”. “Hodie liberalis sum, Eurones mille sat
erunt”. “Amens es, pauper philologus sum, non Crœsus! Tibi Eurones quinquaginta dabo”. “O
tempora, o mores! Charontis lintre Lethen transvecturus de nummis tamquam plebeius caupo
nundinarisne? Octingentos Eurones accipiam, at nihil tibi amplius condonabo”. “Charon, de te legi
et in Vergilii libris et in Dantis, itaque mihi gratus acceptusque es, qua de causa pretium centum
Euronum solvam”. “Me miserum! Nullus auctor Latinus beata regna iam petit et philologus iste
avarior est Euclione! Euronibus sescentis, misera mercede, contentus ero”. “Care Charon, Euclio in
domo sua aulam auro onustam reppererat, ego contra hebdomada præterita sacculum aranearum
plenum inveni. Nihilominus pretium ducentorum Euronum pacisci haud recusabo”. “Si adsentirem,
munus meum nobile contemnerem et inferorum incolæ cuncti merito dicerent me vilem nautam
esse. Sibylla verum amica est et, amicitiæ nostræ causa, miserrimam quadringentorum Euronum
remunerationem accipiam”. “Tali pretio soluto pane indigerem. Ad astra tamen per aspera ire
notum est et famem pati me paro. Tibi Eurones trecentos dabo, sed ne nummulum quidem addam”.
“Sit! Quamquam in paupertatis discrimine versor, exiguissimo pretio te, Sibyllam et lupam ad
ripam beatam veham”.
[ad indicem]
Mandato nummario signato viatores in cumbam ascenderunt. Ubi primum navicula Lethes
undas sulcavit, Theodorus animadvertit pisces inusitatos rectis angulis præditos, sine capite
oculisque in flumine natare. Codicibus haud dissimiles videbantur. Charon, qui philologi
cogitationes suspicatus erat, dixit: “Quæ vides non sunt pisces, quos mortales tam libenter edunt,
ut paucis annis maria, lacus amnesque spoliaverint et vix raros et solitarios habitatores
reliquerint. Libri sunt, quos homines neglexerunt et celerrime oblivioni dederunt vel quos bella,
incendia, ignis, aqua vel mortalium desidia consumpserunt. Illorum legiones innumerabiles super
undas Lethes fluctuant”.
Theodorus intentius amnem spectavit et – mirabile visu – inscriptiones nonnullas discrevit.

Volumina alia admodum vetusta erant, probabiliter Romani auctores ante occasum liberæ Rei
Publicæ ea scripserant, alia Mediævalia videbantur, alia recentiora. Subito aspexit parvum librum
typis impressum et, titulo agnito, subrisit, cum editio critica esset doctissima minimi scriptoris
ætatis Humanisticæ a collega superbia tumido exarata, qui per ter decem annos sine requie
laboraverat, ut opus eruditione pollens perficeret, quod nemo præter ipsum auctorem legerat.
Paulo post tamen risus evanuit. Philologus enim vidit libellum carminum, quem ipse scripserat
iuvenis quemque amicis propinquisque donaverat, munus Natalicium gratissimum, id saltem tum
arbitratus erat. Sibylla volumen cito conspexit dixitque: “Theodore, bono animo esto. Hic fluctuant
opera ab auctoribus multo disertioribus elegantioribusque quam te scripta. Huc oculos verte!
Videsne Iulii Cæsaris De Analogia? Undam insequentem intuere, cernisne Ciceronis Hortensium?
Adtende, ecce Titi Livi deperdita volumina!”. Philologus fluctus spectabat miratus. “Utinam
piscator essem et escam talibus piscibus iucundam hamis meis imponerem!”.
Dum hæc agebantur cymba ripam ulteriorem adepta est. Charon eam duxit ad parvum
sinum herbis arboribusque amœnum et dixit: “Latina Græcaque immortalia regna vobis patent”.
“Gratias tibi maximas ago, Charon” respondit Sibylla. “Læta sum, quod loca infera post sæcula
revisere possum”. Dein, ad Theodorum versa, “Age – inquit – noli morari. Orbis immortalis nos
expectat”.
Fatidica vates, lupa et philologus semitam angustam mox invenerunt, quæ eos duxit ad
vallem viridem, pratis floribusque ornatam. Huc illuc domus parvæ sed venustæ videbantur, cuius
parietes modo ex ligno modo ex lateribus factæ erant. “Hic auctores Latini antiquiores æterna pace
fruuntur, postremo a bellis cum Carthagine remoti”. Ante domum tres homines rusticis scamnis
sedebant tranquille loquentes et pocula vini lente bibentes. “Sibylla, qui sunt agricolæ hi?”. “Primus
ille servus est, qui Græcas Musas fecit esse Latinas quique Pœnis devictis Ludos scænica venustate
ornavit. Secundus est ille, qui bellum adversum perfidum hostem maris dominum cecinit quique ob
liberam eius linguam obque libertatem pecuniæ antepositam carcerem passus est. Tertius est ille,
cui tria erant corda quique lacrimas sprevit post obitum”.
Docti, viatoribus ignari, colloquium perrexerunt. “Romanos viros antiquos, amici, nuper
laudabam dum sermonem cum sodale Homero habebam. Ille, Danais heroibus historiaque Græca
paululum superbus, mihi respondit Achæos humanitati multum donavisse, Romanos parum. Ego
autem dixi mores Latinos Romam longe orbis imperatricem et exemplum universis gentibus
præclarum effecisse”.
“Recte dixisti, muneris tamen maioris oblitus es, libertatis, quæ ante Romæ ortum nomen
inane, paucis notum et dilectum erat”. “Livi, Romanam laudasne libertatem?”. “Profecto”. “Num
patriam tuam oppugnatam servitutemque acerbam memoria non iam tenes?” “Minime. Romam,
ut scitis, servus Tarento una cum spoliis ductus sum, sed paulo post litterarum peritia vinculis me
levavit. Præceptor iuvenum patriciorum factus, calamus meus Latinum ornavit sermonem
interpretatione Odusiæ celeberrimæ, tragœdiis et carmine in Iunonem reginam. Quinam servus in
Græcia honores tantos adeptus esset? Athenienses, qui de libertate longe lateque voluminibus mille
orationibusque milliens mille disputaverunt, servos pro poetis numquam habuerunt nec donum
omnibus gratissimum eis sæpe donaverunt. In libertate defendenda animosissimi fuerunt,
parcissimi libertate in largienda, ut servi sociique eorum testantur, et alii Græci haud aliter se
gesserunt. Incluta autem Urbs Tarentinis, Campanis Rudinisque populum Romanum ditavit. Qui
prius servi erant, postea liberi facti sunt. Qua ratione Roma ostendit libertatem præmium virtutis
sapientiæque, haud sortis mancipium esse”.
“Cum te consentio, amice. Dum loquebaris, mihi venit in mentem aliud Romanum munus.
Nam Romanam rerum publicarum optimam esse nemo est, mea saltem sententia, qui negare ausit.
Romana res publica vero res fuit populi. In Græcia aut sævi tyranni aut arrogantes optimates aut
vilissima plebs rerum potiti sunt. Populus contra Romanus, senatus et consules regimen concordes
omnibus æquum iustumque a regibus expulsis usque ad tempora nostra rexerunt”. “Bene dixisti,
Gnæe. Res publica iusta, libertas et mores antiqui tria dona sunt, quæ Romani humanitati
dederunt”.
[ad indicem]
Vix ea dicta erant, cum Livius Sibyllam Theodorumque conspexit. “Amici, hospites
advenerunt”. Poetæ tres surrexerunt læti et vatem terricolamque urbane salutaverunt. “Sibylla,
longe afuisti. Quomodo te habes?”. “Bene valeo, care Quinte. In spelunca mea cum Sophia die
nocteque vaticinor, præterita, præsentia futuraque semper reputans. Nemo autem est, qui
vaticinia mea audiat”. “Quidni ad vallem venis nobiscum habitatura? Ut vides, prata arboresque
haud desunt et domus adhuc centum ædificari possunt”. “Gratias tibi ago, sed speluncam meam
incolere malo, ubi folia levia ventus agitat et sol in aqua verba arcana scribit”. “Quis est comes
tuus?”. “Theodorus appellatur et philologus est, qui ob dubium de Æneidos versu laborat
vehementer. Quam ob rem ad litora immortalia eum comitata sum. Hoc sacerrimo loco valde
exopto illum responsum verum et requiem inventurum esse”. “Quid est dubium tam asperum?”.
“Eum ipse interroga, tibi libenter respondebit”.
Primum reverentia impedivit, quominus Theodorus loqueretur, dein tamen omnia narravit
illustri dicti studioso. Qui, rebus paulisper perpensis, sic fatus est. “Eloquentiæ carminumque
expers haud sum, ut fama mea per ora mortalium volitans testatur, quæstionem tamen hanc
enodare difficile videtur, cum uter casus, et genetivus et dativus, in versu concinnus, mea opinione,
est. Livi, quid reris?”. “Pacique malo”. “Erras, amice, persuasum est mihi hoc versu casum
genetivum, ergo pacisque, accipiendum esse. Quinte, quid dicis?”. “Dicam quid sentio, nescio. De
hac re cum auctore loqui oportet. Theodore, perge ad urbem nobilem, ubi scriptores poetæque
aureæ et argenteæ Latinitatis immortalitatem degunt, et Vergilium ipsum interroga”. “Quo me
vertam?”. “Sibylla viam bene cognoscit, ea te illuc ducet”. Philologus paulisper tacuit, dein
interrogavit rursus poetam: “Urbis, de qua locutus es, quæ pars decus Latinarum litterarum
custodit?”. “Oblitus sum, a docta civitate longe afui. Incolas roga, ii certe hoc sciunt”.
Theodorus mox poetis valedixit et iter per immortalia regna perrexit, Sibylla duce. Rivum
lapidibus muscosis ornatum vado transiverunt collem nemorosum petentes, cuius cacumen
palatium venustum tenebat. “Sibylla, qui docti ædificium illud habitant?”. “Domus est comicorum
tragicorumque poetarum, qui risus et lacrimas gentibus totius mundi omni in ævo præbuerunt”.
“Quidni in urbe vivunt, theatra iuxta, turbis clamantibus circumdati?”. “Decursu temporis turbæ et
clamores iis tædio fuerunt. Vitam mortalem degerunt medio populo, itaque æternitate in
solitudine, remoti ab oculis aliorum doctorum, frui malunt”. Dum hæc dicebantur viderunt duos
viros lente ambulantes. Alter humilis erat, satis pinguis, facie haud pulchra, sed hilari; alter
gracilis videbatur, mediocri statura, cuius vultum barba fusca tegebat cuiusque oculi micabant
nigri, dum ridebat sodalem audiens. Uterque palliatus erat.
“Publi, audi. Heri Lucio ludos feci lepidissimos. Cum ad me venisset de tyrannis et eorum
satellitibus more solito verbosissime locuturus, pone portam aulam misi. Ergo ille ingrediens
ianuam aperuit aulamque rupit. Ego statim clamavi magna voce: “Luci, quid fecisti? Aulam meam
auream fregisti!”. Ille, qui nesciebat aulam fictilem esse et cera aurea vilissima coloratam, palluit
incepitque mihi se excusare. Ego, simulate iratus, respondi: “Exi, age, extemplo exi! Aut exeundum
est tibi hinc aut pro aula mea pecunia solvenda!”. Lucius, calliditate minima præditus, haud
intellexit me iocari. “Tite, quid dicis? Bene scis nobis denarios nullos esse post mortem”. “Hoc
minime curo, ob aulam fractam pœna reddenda est!”. “Quomodo id faciam?”. “Excusationes inanes
sunt hæ! Perfide, abi ad inferos et illic mane in perpetuum!”. Tunc postremo iocum comprehendit
responditque: “Væ aulis! Oderint me figuli quot sunt, dum timeant!”. “Tite, miserum Lucium
præter modum irrisisti”. “Minime, minime, postea iocum intellexit et is quoque risit”.
Interea Sibylla ad viros appropinquavit dicens: “Tite, Publi, salvete! Gaudeo, quod vos læti
sine curis per arva immortalia inceditis”. “Sibylla cara, id magni duco, quod mortuis curæ
sollicitudinesque non sunt. Omnes vivis reliquimus. Quod ad vivos attinet, amicus tuus mortalis
videtur”. “Recte dicis, Theodorus mortalis philologus est, qui regna immortalia petit, ut dubium de
Æneidos versu solvatur”. Rebus breviter enarratis infericolæ riserunt. “Comœdias si adhuc
scriberem, Theodore, persona vultum tuum haberet”. “Auxilio mihi venire potestisne, doctissimi
viri?” ex illis quæsivit spe plenus. “Epicus poeta non sum, nescio” respondit primus, alter adnuit.
“Vergilium cognoscitisne?”. “Tam bene quam Calchantem”. “Tite, noli iocari” dixit Sibylla.
“Theodorus valde cupit cum summo poeta loqui, qui quæstionem de pacique vel pacisque enodare
procul dubio potest. Quintus nobis dixit illum in urbe scriptorum habitare, scisne quo vico?”.
“Doleo, id ignoro”. “Et tu, Publi”. “Viam haud recordor, illuc tamen ante multa sæcula perrexi et
memini domum eius prope Portam Epicam, id est prope portam septentrionalem, esse”. “Gratias
tibi ago plurimas, Publi”. “Lætus sum vobis subsidio venisse. Homo enim fui, humanitatis curas
ergo alienas haud puto”.
Poetæ Theodorum Sibyllamque ad cenam invitaverunt, illi tamen urbane recusaverunt,

cum iter adhuc longum videretur et sero factum esset. Philologus arbitrabatur regna immortalia
occasu carere, vates autem narravit noctem extra quoque orbis mœnia esse, itaque cito progredi
oportere, ne tenebræ eos media silva deprehenderent. Nam post collem vallis arboribus celsis
frequens erat et domus pagique nulli conspiciebantur.
[ad indicem]
Occidente sole ad flumen satis latum pervenerunt, quod ponte ex abietum truncis facto fabri
peritissimi iunxerunt. Sophia, cum aquam splendidam frigidamque conspexisset, statim amnem
petiit sitim levatura. Dum avide bibebat, vox audita est dicens: “Improba fera, cur lutulentam mihi
undam fecisti?”. Vir erat, qui siti pulsus ad rivum nuper venerat. Ille inferior stabat et de aqua
querebatur turbata a lupa, quæ superior erat. Sophia eum neglexit. “Excusa lupam meam, quæso”
dixit Sibylla. Viatores fessi sitientesque sumus et ad scriptorum inclutam urbem imus”. Homo
propius se contulit et belua minaciter latravit. “Sophia, bona es!”. “Feram hanc immortalibus
regionibus numquam vidi. Quid accidit? Forsan æternæ leges fractæ sunt? Heu, portentum
alterum! Video mortalem virum!”. “Noli timere, amice, iura sempiterna integra servantur, ego
Sibylla sum et sodalem meum Theodorum, qui adhuc solis luce fruitur, duco ad Vergilium”.
“Sibylla? Amicus meus Æsopus olim mihi de Sibylla quadam dixit, quæ extra limina
inferorum vivit oracula obscura ambiguaque vaticinans”. “Ego sum, at vaticinia mea prudentibus
nec obscura nec ambigua sunt”. “Absit iniuria verbis, relata refero. Ego Gaius sum”. Sophia interea
ad virum appropinquavit vestes eius odorans. “Fera, agnus haud sum. Insuper, cum iam mortuus
sim, me devorari nec ius nec fas est”. Lupa, peritia eius litterarum sensa, recessit læta.
Sibylla viro cuncta summatim narravit, dein ex eo quæsivit, quot passuum urbs abesset.
“Horas duas vel tres iter vestrum pergendum est”. Nuntio accepto Theodorus, cuius pedes
dolebant, satis mæstus videbatur. “Ambulare sub cælo sideribus apto pulchrum est. Iis tamen, qui
viam nesciunt, molestum fieri potest” dixit vir. “Si vultis, ad casam meam vos ducam et ibi
dormietis, ut mane integris viribus celerius et sine erroribus urbem petatis”. “Gratias tibi maximas
agimus et libenter adsentimus”.
Tecta mox subiverunt et hospes moretum sapidissimum coxit, quod et Sibylla et Theodorus
libenter gustaverunt, dum Sophia frustulis vescebatur. “Gai, moretum tuum scito sapore excellit”
inquit Theodorus. “Apicius te cibi compositionem docuitne?”. “Minime, eam didici ante paucos
annos, cum me Italus poeta Iohannes, utroque sermone disertus, visitaret”. Focus lucebat
flammis micantibus et teporem omnibus gratum per casam diffundebat.
“Vivitne et ille in urbe cum Vergilio?”. “Minime, Iohannes habitat in regionibus vallis
septentrionalibus, ubi incolæ moderni recentioresque Latini auctores sunt. Is interdum ad
Classicam venit, ut cum scriptoribus claris poetisque illustribus loquatur”. “Classica?”. Vir subrisit.
“Hoc nomine inter nos urbem auctorum Latinorum Romanorum appellamus. Nam ante Romæ
occasum Urbs tantum vocabatur, insequentibus tamen sæculis multi alii docti ad litora immortalia
pervenerunt, qui alibi vivere statuerunt. Oppida nonnulla orta sunt in imis collibus et, ne loquentes
de civitate ambigantur, urbem nostram Classicam nominavimus”. “Quæ est eius forma?”. “Orbis
instar ædificata est et mœniis albis cincta. Portæ duodecim die ac nocte panduntur, quarum
nomina scribendi genera imitantur. Auctores hoc facere vehementer negant, sed pæne omnes exire
solent porta tantum, quæ stilum declarat ab eis toto pectore in vita amatum”.
[ad indicem]
Theodorus, qui attento animo verba Gai audiebat, ex eo quæsivit: “Harum portarum
nomina mortali aperire licetne?”. “Profecto. Porta Septentrionalis Epica vocatur et ceteris honore
excellit. Dein, si extra portam manemus et oculos ad Orientem vertimus, Portam Comicam
aspicimus, dein Tragicam, quibus tamen paucissimi utuntur, cum comici tragicique poetæ ad
urbem raro pergant. Porta Orientalis Oratoria vocatur et contionibus vocibusque facundis crebro
resonat. Dein Porta Grammatica patet, quam illitterati præterire non audent. Si circuitum
pergimus, Portam invenimus Philosophicam, qua gravissimi docti sæpe ad silvam umbriferam
perveniunt de summo bono, de mundi origine vel de sapientia disserentes. De immortalitate sermo
numquam fit et rem explanare mihi opus haud est” dixit subridens. “Ad meridiem Porta est
Carminum, ubi versus plus minusque elegantes die nocteque poetæ, ranarum coaxantium instar,
recitant. Dein Portam Satyricam invenimus, quam ego quoque libenter prætereo, cum in urbem
ingredior. Sequitur Porta Artium, visu haud pulchra, solida tamen. Porta Hesperia, Historica
nuncupata, infra turres geminas mille ducentos viginti novem pedes altas patet”. “Babæ! Altiores
sunt Turre Eiffeliana!”. “Turrem illam haud cognosco, Historicæ autem turres ædificia Classica
sunt altissima. Ii, qui ad verticem celsum perveniunt, vallem longe lateque aspicere possunt. Muri
earum lapidibus inscriptis sunt tecti, qui res cunctas in terris Romanorum ætate gestas diligenter
enarrant. Dein porta est Epistularum, cuius fores calamis aēneis sunt ornatæ. Porta extrema est
Iuridica, post quam via recta est, paulum tamen frequens”.
Theodorus Gaium audiebat miratus. “Urbs latissima mihi videtur, quam multi cives illic
vivunt?”. “Nescio, censum nemo umquam egit. Urbem incolit pars maxima Latinorum scriptorum
Romanorum. Memento, si eo perveneris, vides non solum eos, quorum nomina in ore discipulorum
et studiosorum sunt, sed etiam illos, qui paucissimi inter doctos mortales cognoscunt et illos, cuius
memoria antiquis iam temporibus evanuit, qui tamen sermonis et stili elegantia domum in regnis
litterarum immortalibus meruerunt”. His dictis Theodorus Sibyllaque Gaio gratias multas egerunt
et dormitum iverunt. Extra casam flumen fluebat lentum, semper idem et semper mutans.
Postero mane, ientaculo copioso sumpto, viatores ex hospite quæsiverunt, ubi Vergilius in
urbe Classica habitaret. “Domus eius in vico est prope portam Septentrionalem. Nescio autem,
utrum eum illic inventuri sitis necne”. “Quare?”. “Vergilius sæpe abest, cum ille libenter alios poetas
visitet, qui in vallis plagis satis remotis vivunt”. Theodorus, qui valde cupiebat se Vergilium illo die
convenire, mæstitiam celare nequivit. “Noli desperare, amice. Si poeta abest, certe adsunt qui tibi
dicere possint ubi sit”. Hoc dicto viatores Gaio valedixerunt et, Sophia antecedente, iter sub
arboribus celsis perrexerunt.
Post horas tres civitatem magnam conspexerunt mœnibus candidis cinctam. “Ecce
auctorum Latinorum urbs, ubi requie fruuntur æterna omnes docti, qui orbem voluminibus
sapientibus locupletaverunt”. Lupa, cum mœnia videret, latravit læta et ad portam cucurrit. “Quo
vadis, Sophia? Nos expecta, quæso” exclamavit Sibylla cum eam sequeretur. Fera autem,
clamoribus surda, portam petiit fulmine celerior et limen saltu præterivit. Dein stetit, dominam
philologumque expectans. Viatores quoque mox in urbem celeri gradu ingressi sunt. Theodorus
ædificia circumspexit, dein e vate quæsivit: “Sibylla, scisne quam portam transierimus?”. “Porta
erat Grammatica”. “Ut æquum est” murmuravit gaudens philologus.
Vix ea dicta erant, cum Theodorus homines duos invicem loquentes vidit. “Fortasse
cognoscunt situm ædium Vergilianarum” cogitavit, itaque eos interrogavit. “Avete, docti viri!
Insolentiæ meæ ignoscite, quæro domum, ubi clarissimus poeta Vergilius, super sidera notus, vivit.
Scitisne, quo nobis pergendum sit?”. Uterque eum longe spectavit, dein alter alteri dixit: “Æli,
mortalis mihi videtur esse”. “Mihi quoque, Honorate. Terricola est”. “Amice, verbum hoc, dicam
quod sentio, inconcinnum est. Auctores enim probati eo numquam usi sunt”. “Erras, mi Honorate,
cum Apuleius de deo Socratis disputans et terricolas scripsit et cælicolas”. “Verbum cælicola in
voluminibus quoque Valerii Flacci, Catulli, Statii et, quod maximi est momenti, Vergilii invenitur,
quam ob rem eo uti licet. Terricola tamen Apuleio excepto nusquam legitur, itaque id verbum a
sermone exculto reiciendum esse arbitror nobis saltem, qui politi sermonis custodes sumus”.
[ad indicem]
Theodori obliti, inter se loqui perrexerunt. Mox tamen advenit vates, quæ viros salutavit.
“Æli, Honorate, lætor, quod vos adhuc non tædet de optimis verbis disserere. Æternitas haud
sufficit, ut omnia nomina præceptaque Grammatica accurate enodentur”. “Verum est. Heri,
exempli gratia, cum amico meo longe lateque disputavi de genetivo singulari verbi, quod vis est.
Ille incaute dixerat...”. “Honorate, me excusa, quæso, sed comes meus Theodorus scire velit, ubi
Vergilius vivat”. “Edepol! Illius oblitus sum. Dic mihi, mortalis, quis es? Qua de causa in beata
regna ingredi situs es?”. “Theodorus Logonicator appellor et philologus sum, sicut vos. Iter hoc
suscepi, cum de versu Vergiliano dubius essem et doctos homines temporis acti mihi auxilio fore
exoptarem”. Honoratus et Ælius subriserunt. “Secunda fortuna te ad nos duxit. Nam vix inferis in
cunctis homines peritiores quam nos invenies in Vergilio explicando”.
Sibylla statim dixit: “Theodore, num agnovisti claros commentariorum in Vergilii libros
necnon artis minoris maiorisque auctores?”. “Mirum! Quæstio meam ad finem pervenit. Vos enim
profecto scitis versum octingentesimum quinquagesimum secundum Æneidos libri sexti”. Brevi
interposita mora Honoratus respondit: “Certe, quis celeberrima illa verba oblivioni dare umquam
potest?”. Dein declamavit: “Hæ tibi erunt artes, pacisque imponere...”. “Euge!” statim Theodorus
dixit. “Recta erat coniectura mea, pacisque Vergilius scripsit!”. At Ælius “Honorate – inquit –
erras longe. Versus est enim hæ tibi erunt artes, pacique imponere morem, ut in commentario
meo scripsi”. Theodorus eum audivit stupens. “Amice, quid dicis? Pro certo habeo Vergilium
pacisque scripsisse”. “Et ego pro certo habeo illum pacique scripsisse”. Clarissimi interpretes
invicem disserere cœperunt, viatoribus omnino neglectis. Sibylla doctos intuita est ridens. “Quæ
cum ita sint, sola salus est Vergilium ipsum interrogare”.
Id autem facilius erat dictu quam factu. Summus enim poeta ab urbe aberat, cum ad
regiones vallis septentrionales perrexisset amicos nonnullos salutandi causa. Itaque vates,
philologus et lupa Portam Epicam petiverunt urbem relicturi. Dum in foro ambulabant, viros
togatos multos viderunt, qui attente contionem audiebant. “Sibylla, quid accidit?”. “Gaius Iulius et
Marcus Iunius hodie de tyrannide oppugnanda aut accipienda disceptant”. “Ipse Gallorum terror
et ipse dictatoris interfector?”. “Ipsi, præsidente Marco Tullio”. Theodorus paulisper moratus est,
ut verba immortalia immortalium auctorum in animo suo sculperet. “...rem publicam bello
dilaceratam obque optimatum superbiam periclitantem servavi eamque ad imperium universale
ducebam, cum grex proditorum me propter invidiam eorum maximam amentiamque summam
necavit!”. “Mentiris! Rem publicam ad imperium universalem haud ducebas, sed ad servitutem
universalem. Tyrannos occidere æquum, iustum ac necessarium est, cum scelus sola salus sit
civibus”. “Si ego tyrannus fui, quomodo Pompeium appellas? Archityrannus? Ille populum
opprimere cupiebat, ego contra paucos senatores arrogantia tumidos interfeci invitus, semper ad
parcendum promptus paratusque, ne res publica discordia factionum et optimatum cupiditatibus
amplius laboraret. Tu, qui opusculis tuis infimis libertatem extollis, re vera populi servitutem clam
optas”. “Tyranne sceleste!”. “Pessime orator!”. Auctores duo clarissimi prius contumeliis, dein
pugnis contenderunt. Tullius ad eos appropinquavit et vix “Cedant...” dixit, cum calce percussus
tacuit dolens.
Theodorus et Sibylla iterum gressi sunt ridentes. Mox Portam Epicam præteriverunt et
inter prata uberrima iter perrexerunt usque ad collem, qui viam tangebat. Paulo post philologus
antrum vidit, frondibus virentibus tectum, quod parvum lacum prospiciebat. Loco illo amœno tres
senes graviter loquebantur. “Theodore, intuere! Hic sunt philosophiæ tres margaritæ pulcherrimæ.
Senex, qui oculis pæne coniventibus antrum spectat, ille Atheniensis est, qui Socratis verba scripsit.
Alter, cogitabundus lacus contemplator, Annæus est Stoicus, qui Lucilio scribens posteritatem
virtutes philosophiamque docuit quique est magister generis humani omnia per sæcula. Tertius,
qui cælum aspicit, Aurelius est Hipponensis, decus Africæ, Mediolani honos, lucerna fidei, veritatis
præco, Dei civitatis custos. Filius lacrimarum, nationibus incurrentibus fundamenta iecit firma
theologiæ Latinæ”. Sapientes interrogare Theodorus magnopere cupiebat, Sibylla tamen ei suasit,
ut pergeret. “Si quis hic moratur, philosophos audire per mensem sine tædio potest. Tibi autem
festinandum est, si cum Vergilio loqui cupis”. Philologus adsensit mæstus.
Via montem petebat, qui media valle stabat arduus nemorosusque. “Ecce Mons Eloquentiæ,
maximum inferorum Latinorum cacumen. Eo vallis est divisa in partes duas, quas auctores classici
habitant et seriores”. “Mirum! In montem ascendere mihi difficile videtur”. “Absit timor, dux te
expectat nullius anfractus expers”. “Alter dux me ad Vergilium ducet?”. “Ita, mihi redeundum est.
Insuper, locos abhinc male cognosco”. “Sibylla, doleo ...”. “Noli mærere, omne iter habet finem,
Latinitati soli imperium fata sine fine dederunt. Præterea, si mens mea futuri paululum præsaga
est, olim, civis immortalis regni factus, mecum iterum loqueris. Nunc vale!”. Sophia salutationis
causa latravit, dein dominam secuta est. Paucis momentis elapsis, e conspectu evolaverant.
[ad indicem]
Theodorus in imo monte gemuit. “Me miserum! Quid faciam? Quis me comitabitur?”. Subito
umbram vidit viri ex dumis egredientis. Philologus palluit clamavitque: “Miserere mei!”. Homo
facie severa, naso adunco, luminibus flammantibus, rubro bardocucullo vestitus appropinquavit.
“Theodore, te diu expectavi” sollemniter dixit. “Quis es? Et cur nomen meum cognoscis?”. “Sibylla
me de adventu tuo monuit. Ego Italus sum poeta, vulgo satis gratus, Litterarum tamen Latinarum
haud inscius. Florentiæ sidus, quod mortalium passus regit, vultum meum primum illustravit.
Annis quinquaginta sex elapsis, Ravennæ immerito exul supremum effudi spiritum”.
Philologus paulisper tacuit stupens, dein timore ac reverentia respondit: “Nonne Dantes es
illustris, Pieridum gloria, Italici pater sermonis?”. “Dantes appellabar, cum vivus Italiam
peragrabam. Corpus nunc Hadriatica litora tegunt, fama per ora mortalia volat, immortale
regnum spiritum tenet”. Post silentii momentum iterum locutus est: “Fatidica vates mihi narravit
dubium de clarissimo quodam versu te torquere. Haud miror, cum opera mea interdum difficilia
intellectu doctis quoque esse possint. Age, sine verecundia dic mihi, quod te inquietum fecit”.
Theodorus siluit erubescens. “Noli timere. Cum beatorum regnum ingrederer, scivi mortalem
alterum ævo futuro ad me perventurum esse, ut arcana voluminum meorum cognosceret. Fortasse
tibi sunt cordi animis tria regna pro meritis divisa”. Theodorus renuit timidus. “Quærisne igitur
secreta Ecclesiæ Imperiique potestatis?”. Philologus denuo renuit. “Itaque, angelorum panis
micarum esuriens, epulis studes conquisitissimis”. Cum mortalis tacuisset, Dantes de illius dubio
iterum coniecit. “Quandoquidem studiosus es verborum satis peritus, ut dixit Sibylla, arbitror te
originem vulgaris illustris sermonis indagare, qua de causa libros meos paululum eloquentes in
animo volvis”. Renuenti poeta dixit: “Nonne carmina mea minora memoriæque libellum
postulas?”. Philologus siluit verecundus. “Chartas meas Latinas amicis et potentibus missas vel
disputationem de rebus naturalibus quærisne?”. Viatori magis magisque erubescenti postremo
dixit: “Nunc intellego. Usque ad immortales plagas pervenisti, ut pastorum oviumque sensum
absconditum post indefessas diligentissimasque coniecturas comprehenderes”. Altum silentium
factum est.
Dantes exul, quem pinxisse traditur Domenicus Peterlini
Postremo Theodorus “Dantes, – inquit – volumina tua magno amore lætitiaque ingenti
semper volvo, nunc tamen ad versum Vergilianum inquirendum Lethen transivi”. Princeps
Italorum poetarum tristis videbatur, sed brevi elapso silentio dixit: “Æquum est, prius antiquus est
exquirendus parens, fons lati versuum amnis, qui sæcula viginti cantus dulcedine rigavit. Ad
magistrum, auctorem ducemque meum te ducam”.
His dictis Dantes montem ascendere cœpit et Theodorus eum secutus est. Semita acclivis
erat, at labor corporis non impedivit, quominus philologus cum poeta loqueretur. Cum alios viros
sub arboribus ambulantes aspexisset, ex eo quæsivit, qui essent. “Illic Gregorium vides Magnum,
qui barbaris Urbem obsidentibus docta Moralia, humiles Dialogos et Homilias disertas scripsit”.
“Quem adloquitur?”. “Benedictum, Regulæ auctorem, quæ Europam monachis piis monasteriisque
claris locupletavit”. Repente ad illos viros corvus volavit, qui unguibus panem tenebat. Cum eum
monachus vidisset, cibum cepit, avis pennas mulsit et ei frustulum dedit. Dein panem fregit et
dimidiam partem Gregorio præbuit.
Cum pone ducem ambularet et lente montem ascenderet, Theodorus semitas multas inter
frondes aspexit, quas viri solitarii calcabant. “Docti, qui Medio quod dicitur Ævo floruerunt, per
rupes, saxa lucosque huius montis libenter vagantur. Quamquam ex diversis gentibus orti sunt,
sermo communis Latinus Christique communis fides unam fecerunt eorum esse patriam”.
“Magister, illinc mulieres video ad nos venientes”. “Hildegarda est Bingensis cum Hrotsvitha
Gandeshemensi, utraque Domini famula, utraque clara poetria”. Monachæ constiterunt cum Dante
locuturæ.
“Avete, piæ animæ” dixit ille. “Ave, diserte poeta. Cur per loca silvosa remotaque incedis nec
regione tua amœna Tuscia haud dissimili frueris, ut pacificus rivum fluentem nubesque in pascuis
cælestibus fugientes spectare possis, curarum mortalium postremo oblitus?”. “Nobiles Christi
sponsæ, ad nemora vestra haud invitus pergo, hodie tamen negotium mihi est maioris momenti.
Hominem enim mortalem per immortales regiones usque ad Vergilium comitor”. Monachæ miratæ
sunt audientes virum vita haud functum ante eas esse. Theodorus causam inusitati itineris
patefecit et ex doctissimis mulieribus quæsivit, num ipsi subsidio venire possent. “Hexametros
paululum calleo” dixit Hrotsvitha. “Sed de hac re decernere nequeo. Hildegarda, quid dicis? Tu, qui
litterarum ignotarum es perita, dubium fortasse solvere potes”.
“Mortalium nugæ! Cur tempus laboresque homines, qui sub sole sæcli transituri vivunt,
impendunt ad gloriam unius diei et vanam mercedem percipiendam? Animæ indagate potius
latebras, Dei exquirite semitas, Christi discite verba, fidei legite monumenta!”. Dantes graviter
adnuit. “Cur inferas animo fingitis peregrinationes et preces laudesque negligitis Trinitatis?”.
Poeta erubuit. “O orbis amens! O sæclum vesanum! O populi dementes! Sapientiam quæritis et
imaginem tantum vestram invenitis, quasi mentes speculum cupiditatum timorumque essent.
Summa vanitas! Syllabas, immo litteras ante sæcula scriptas die nocteque ponderatis, dum Dei
favilla in cordibus vestris per otium languescit. Palatia celsa extruitis, quæ caveæ sunt solitudinis,
pecuniam ingentem lucramini, quæ luteæ est fons mæstitiæ, machinas habetis mirabiles, quæ
officinæ sunt vanitatis. Quo ruit mundus?”. Dantes et Theodorus siluerunt verecundi. “Videtisne
cacumen huius montis, quod ferreum colorem habet? Eo pergite oriente vel occidente sole et
sapientiam invenietis. Eo pergite noctu, astris micantibus, et modestiam cognoscetis. Eo pergite
die, afflante vento, et beatitudinem experiemini”.
[ad indicem]
Hoc dicto abiit cum comite. Dux iter perrexit tacitus et philologus eum secutus est. Post
horam saltum adepti sunt, ubi paulisper requieverunt. Cum uterque Hildegardæ verba in animo
volverent, audiverunt voces ex ulteriore montis parte venientes. “Bono animo sis, Iohannes, ecce
saltus!”. Vir anhelans fractis sententiis respondit: “Euge! Lassitudo maxima me tenet … vix respiro
… Francisce, mons iste terribilis est … capris aptus, non poetis”. “Age, Iohannes, desine et me et te
querellis fatigare. Ad metam postremo pervenimus!”. Viri mox rupem consecuti sunt, quæ vallem
et remotam urbem Classicam prospiciebat.
Doctorum primus e capite suo coronam lauream exuit et sudario frontem temporaque
madida tersit, alter, adhuc anhelans satisque pinguis, sudorem profluentem frustra linteolo siccare
conatus est. “Mons hic minime est ventosus” dixit querulus. “Auram ne lenem quidem sentio”. “Noli
minutias has cogitare, animum tuum ad vallem sapientem verte, ubi magistri nostri vivunt. Illic
Cicero disertus, Seneca philosophus, Varro facundus, Quintilianus elegans, Livius uberrimus,
Pollio liberalis, Horatius facetus summusque Vergilius, Latinitatis flores pulcherrimi, Latios mores,
Romanas res gestas et Latinas litteras perpetuo animis considerant”. Hoc dicto e pera tunicæ suæ
librum cepit. “Iohannes, more antiquo nunc Confessiones volvam et sententiam legam, quam oculi
primam cernunt, ut aliquid meditatione dignum ascensionem nostram illustret”. Volumine
maxima sollemnitate aperto, poeta laureatus dicturus erat, cum animadvertit paginam ante se
candidam esse, atramento omnino destitutam. Iohannes ex animo risit, dum amicus, cuius os
rubore erat suffusum, librum iterum in tunicæ peram reposuit murmurans: “Olim sors aliter
decreverat”.
Dantes Theodorusque, uterque subridens, anfractum reliquerunt et ad doctos lente

incesserunt. Dux comiti gravi voce dixit: “Aspice poetas duos peritissimos, qui stirpe sunt
Florentini, corde Itali, ingenio Latini”. “Qui sunt, magister?”. “Franciscus alter est Petrarca,
Scipionis Africani cantor, alter Iohannes est Boccacius, deorum gentilium indagator”. Interea hic
viros conspexerat et, cum advenissent prope rupem, ubi sedebat, dixit: “Ave, Dantes. Tu quoque
saltus peragras, ut alta admireris montium?”. “Ave, Iohannes. Hodie viator quidem sum, non
tamen mirandi, sed ducendi causa”. “Quem ducis?”. “Theodorum Logonicatorem, doctum
mortalem, cui singulari privilegio æterna regna tangere licet, ut quæstionem satis difficilem de
Æneidos versu solvere possit”.
Petrarca oculos ad philologum vertit. “De quo agitur?”. Theodorus cuncta accurate narravit
et poeta, brevi elapso silentii momento, respondit: “Ego sine dubio arbitror pacique eligendum
esse”. “Cum te dissentio, hoc versu pacisque multo concinnius est”. “Iohannes, mea opinione erras,
sicut erravisti, cum putares duos Senecas, moralem et tragicum, esse”. “Re vera Senecæ duo
fuerunt, pater et filius”. “Auctor tamen moralium et tragœdiarum idem fuit, care Iohannes, ergo
recta erat sententia mea”. Dein viatoribus dixit: “Si responsum certum habere vultis, Vergilius ipse
interrogandus est”. “Scitisne, ubi sit?”. “Ante hebdomadam cum Augustino locutus sum et ille mihi
rettulit poetarum maximum conventui doctorum in summa valle, iuxta Camenarum Fontem,
interfuturum esse”. “Gratias tibi ago, Francisce” dixit Dantes. “Age, Theodore, progrediamur! Meta
nostra procul est”.
Poetis relictis philologus et eius dux de monte descenderunt. Homines nonnulli eis obviam
iverunt, quorum nomina Theodoro modo illustria, modo cognita modo prorsus ignota erant.
Itaque is ex magistro quæsivit: “Dantes, auctores multos vidi, quorum memoria antiquitus elapsa
est. Qua re beatis in regnis vivunt?”. “Theodore, mortalium laudes tamquam folia sunt,
hodie virescunt, cras pallescunt, perendie cadunt. Nonnullos, quorum fama latum orbem
compleverat, nunc pauci inter doctissimos recognoscunt, cum illorum opera aqua, incendia, bella
et mortalium ignavia delevissent. Multos, qui longos per annos impigerrime operam dederunt, ne
litteræ Latinæ in provinciis oblivioni darentur, litterati omnino ignorant. Aditum ad beata
regna non volubilis plausus sæculi comparat, sed ingenii nobilitas”. “Auctores autem,
qui in oblivione iacent, profecto dolent, quod volumina eorum laboriosa non iam in terris
legantur”. “Cur?” interrogavit poeta. “Cur? Quia scriptores quot sunt legi magnopere cupiunt”.
“Scriptores viventes sine dubio laudum cupidine tabescunt, post mortem autem
popularis famæ vanitatem statim intellegunt. Quam multos disertos ad sidera a turba
sublatos posteritas risit, quam multos auctores ab eruditis eadem ætate viventibus spretos suboles
futura laudavit, laudat laudabitque! Docti, quos vides pacifice ambulantes, curas
mortales neglegunt et illorum parum interest, utrum voluminum eorum mille aut
unum aut nullum supersit. Quod scribendum erat, scripserunt; quod tacendum,
tacuerunt. Nunc tempus est quietis et meditationis, tempus vocis et mentis, non stili”.
“Fama autem aliis est maxima, aliis minima, aliis nulla. Nonne mala invidiæ herba hic crescit?”
“Noli auctorum virtutem tanti æstimare, quanti vox populi mobilis existimat. Insuper, sæpe
accidit, ut fulmen, fax vel terræ motus inexorabilis librorum censor fiat. Quod superest haud
semper melius est quam id, quod deest. Famæ alienæ nemo invidet, cum fama sæpe soror sit
sortis”. “Quæ cum ita sint, quis decernit, qui auctores regna mereant beata?”. “Ad hoc explicandum
dies haud sufficit. Mysteria cælestia in mentibus mortalibus tamquam imbrium guttæ in harena
sunt”.
Dum hæc dicebantur viatores ad montis radices occidente sole pervenerunt, ubi hortus erat
amœnus et irriguus. Dantes cælum aspexit dicens: “Sero est, ultra progredi nolo, cum semita
angusta sit et nemora umbrosa. Hic consistendum est”. “Ubi, magister? Arbores tantum, dumos et
rivos video”. Poeta subrisit. “Amicus meus nobis hospitium præbebit”.
Dein magna voce clamavit: “Mopse! Mopse! Mopse!”. Silva tacuit. “Mopse, eia, ubi es?”.
Arbusta repente aliquis concussit et e dumeto egressus est vir tunica lanea indutus, qui manu
tibiam tenebat. “Tityre, quid facis his locis primo vespere?”. “Amicum comitor usque ad summam
vallem, sed nox imminet et tenebræ impediunt, quominus pergamus”. “Antra mea amicis semper
patent, si vultis hac nocte ibi requiescere potestis”. “Gratias tibi ago, Mopse, urbanitatem tuam
semper admiror”. Pastor risit. “Urbs procul est, care Tityre, urbanitatis expers sum, sed paululum
rusticitatem calleo”.
Mopsus philologum poetamque ad antra duxit per pascua virentia. “Magister, qua re
Tityrus vocaris” ex eo quæsivit Theodorus. “Cognomen tale in eclogis mihi erat, quas extremis
annis vitæ meæ scripsi. Pastor quem vides Iohannes de Virgilio est, peritus litterarum magister
Bononiensis”. Hic illic boves gramina et ripas frondentes tondebant lætique mugiebant, cum pastor
eos præteriret. Postremo ad antra saxis tecta virgultisque cincta pervenerunt. In limine origanus,
papavera et serpylla crescebant. Mopsus viatores intus duxit. Fons vitreus speluncam rigabat et
serta ex hederis parietes ornabant. Mensam statim et sellas monstravit aiens: “Paulisper
expectate, quæso. Mox cenam vobis comparabo”. Hoc dicto in aliud antrum ivit.
“Magister, Iohannes pastor factus estne?”. “Sic. Vitam laboriosam degit in erudiendis
iuvenibus modo volentibus modo nolentibus, nunc merita quiete fruitur inter prata et silvas”.
“Calamus ergo eius nunc iacet iners”. “Calamus fortasse iners est, sed calamos pulvis numquam
tangit”.
Interea Mopsus redivit secumque tulit fungos pipere allioque redolentes, offas fragrantes,
caseum candidum, poma iucunda et mel, arduum opus apium bombo leni susurrantium. Pocula
præsto erant et fons iuxta mensam aquam frigidam præbebat. Theodorus Dantesque epulati sunt
felices, dum Mopsus de bubus, iuvencis catulisque loquebatur. Fame sitique satiata “Nuper – inquit
– buculam meam mulsi et decem vascula implevi. Si libet, tres statim bibere possumus et reliqua
ad crastinum ientaculum seponimus”. Hospites annuerunt et mox omnes dulcem lac sorbillabant.
“Heus, Tityre!” dixit ridens Mopsus. “Mihi venit in mentem te olim decem vascula ovis cuiusdam
gratissimæ promisisse, sed ea numquam vidi”. Poeta erubuit. “Care Mopse, graves labores
temporisque inopia impediverunt, quominus tibi vascula illa darem. Nunc tamen in prædiolo meo
oves et capellæ nonnullæ pascuntur, quarum lac cotidie bibo. Si me visitabis, vasculis illis decem
certe te donabo”.
Hoc audito Mopsus ad philologum oculos vertit. “Theodore, nisi fallor Vergilium quæris, ut
aliquid de Æneidos libris melius cognoscas. Quid, si interrogare licet?”. Mortalis omnia narravit et
pastor dixit: “Ante sæcula septem, cum Bononiæ Latinam linguam docerem, Vergilii volumina
pluries versavi et versum illum bene recordor”. “Euge, itaque dic mihi, utrum pacique imponere
morem an pacisque imponere morem summus poeta scripserit”. “In codicibus meis semper
pacisque imponere morem legi, nescio tamen quid Vergilius ipse dictaverit. Nam tempus et
hominum imperitia verba clarorum auctorum sæpe mutaverunt. Tibi ad Vergilium eundum est, si
de hac re sine ullo dubio certior fieri cupis. Illum facile invenies, Albertinus Mussatus ante
hebdomadam mihi narravit poetam his diebus in summa valle, apud Theatrum Viridem, versari”.
“Procul est hinc?”. “Minime, iter trium vel quattuor horarum sufficit ad locum illum
adipiscendum”.
[ad indicem]
Postero die viatores profecti sunt bene mane. Semita ad lucum ducebat, ubi valles angusta
fiebat. Theodorus, qui oculis cuncta explorabat curiosus, sub tegmine celsæ quercus vidit viros
duos in subsellio marmoreo muscoso sedentes. “Magister, qui sunt?”. “Unus Poggius est
Florentinus, alter Desiderius Erasmus Roterodamus, ortu dissimiles, communi tamen patria
sociati”. “Hoc non intellego, quare patria eorum est communis? Unus Tuscus est, alter Batavus».
Dantes suspiravit dixitque: “Uterque civis est Rei Publicæ Litterarum Latinarum. Cuius
civitatis fines invisibiles sunt, eius urbes libri, eius arma calami, eius leges ars
logica, grammatica metricaque. Nos omnes, Theodore, cives huius illustris rei
publicæ sumus, quæ in cælis postremo manifesta est”.
Interea Poggius et Desiderius ad viatores appropinquaverant. Qui essent et quid facerent

Dantes paucis verbis explicavit, dein “Amici – inquit – scitisne, ubi Vergilius sit?”. Desiderius
renuit, sed Poggius respondit: “Mihi Livius narravit eum aliquo tempore apud Quintiliani villam,
extra urbem Classicam, commorari. Supplicium terribile! Domus illa tæterrimus carcer est, ubi vix
sol meridianus obscuritatem fugat. Non dubito, quin Vergilius quam primum aliquo concessurus
sit”. “Iohannes de Virgilio dixit poetam conventui doctorum in summa valle apud Theatrum
Viridem interesse. Eum vidistisne hac gradientem?”. “Minime, sed huc pervenimus ante paucas
horas, fortasse ille antea hortum præterivit”. “Ego autem – inquit Desiderius – heri Homerum vidi.
Cum longe in animo meo adagia nonnulla ex Iliade necnon Odusia excerpta volvissem, ei dubia
mea patefeci. Ille tamen se excusavit dicens ipsi properandum esse, ut hora constituta apud
concilium doctorum loqui posset. Vestris verbis auditis arbitror concilium illud idem esse ac
conventum, de quo Iohannes loquebatur”. “Gratias tibi ago maximas, Desideri” inquit Dantes.
Theodorum, qui apud doctos paulisper manere cupiebat, exhortatus est, ut festinaret, ne concilium
ad finem duceretur prius quam ii pervenirent.
Poggio Desiderioque salutatis philologus et poeta iter perrexerunt. Vallis nemorosa erat, in
montibus autem tecta nonnulla conspiciebantur. “Magister, qui docti his locis vivunt?”. “Partem
vallis septentrionalem auctores recentis Latinitatis tenent, qui sæculo decimo sexto exeunte vel
postea floruerunt. Illic, exempli gratia, vides Iustum Lipsium, virum disertum constantemque,
Stoicismi peritum studiosum” inquit mostrans doctum eis obviam ambulantem. Theodorus autem
alium virum spectavit, qui in prato adtente saxa iuxta viam considerabat. “Ille Linnæus est,
indefessus plantarum indagator, botanicæ artis pater, qui binis nominibus arbores et animalia
quot sunt in terris Latine secundum species et genera ordinavit”. Dein ei dixit: “Ave, Linnæe. Quid
agis media silva?”. Ille oculis ad saxa fixis respondit: “Ave, Dantes. Plantam inveni, quæ
plerumque sub umbris arborum crescere haud solet et qua de causa valde miror”. “Quæ planta?”.
“Hæc”. “Nihil video”. “Accuratius despice”. Viatores minimam herbam invenerunt ex pusillis foliis
subovatis, viridibus acutibusque constantem. “Ecce Sedum acre, æstate decus lapideorum
murorum. Planta lucem diligit et obscuritatem fugit, campos tantum siccissimos necnon
sterilissimos incolit, ergo haud intellego, qua re hic tam copiose crescat. Fortasse nova subspecies
est”.
Poeta et philologus doctum reliquerunt et mox ad campum latum pervenerunt. “Age,

Theodore, meta nostra haud procul est. Pone collem, qui ultra pinos illas est, Theatrum inveniemus
Viridem”. Dum hæc loquebatur advenit senex venerandus, crinibus candidus, veste ater, fronte
serenus, perspicilla gerens. Philologus stetit obstupefactus. “Incredibile visu!”. Dantes subrisit.
“Agnoscisne eum?”. “Agnosco, cum imago eius super mensam litterariam meam ante multos annos
posuerim et illic adhuc sit, musa et arbiter laborum meorum. Theodorus est Mommsen,
philologorum historicorumque princeps!”. “Recte dixisti. Mox nobiscum sermonem habebit ille, qui
Romani nihil ignoravit, et Latini nihil neglexit”.
Senex ad viatores appropinquavit. “Ave, Theodore. Quomodo te habes?”. “Ave, Dantes. Bene
valeo. Et tu?”. “Optime. Theodore, hodie amicum huc duxi, ut cum Vergilio loqueretur. Scisne, ubi
poeta sit?”. “Profecto. Nuper cum eo collocutus sum. Conventui enim doctorum interfui et post
orationem ultimam antemeridianam sermonem cum eo paulisper contuli. Nunc cum aliis poetis
prandium edit. Si vultis, ad illum vos libenter comitabor”. Uterque statim adnuerunt.
Cum incederent, Theodorus illustrissimo philologo dubium suum patefecit. “Ego lectionem
pacique memini, sed de hac re numquam cogitavi. Codices Æneidos optimos diligenter
investigavistine?”. Philologus erubuit. “Ego … ego editiones criticas legi et symbolam, sed...”. “Pro
dolor! O mores philologorum concidentes! Cælum terramque querellis tuis agitavisti et antea ne
codicem quidem volvisti! Cum discerem doceremque, prius codices cuncti accuratissime legendi
erant et deinde, lectionibus difficilioribus usuque scribendi penitus cognitis, coniecturæ philologicæ
capiendæ erant”. Theodorus tacuit.
[ad indicem]
Dum hæc agebantur viatores ad Theatrum Viridem pervenerant, cuius cavea erat collis
herbosus cuiusque scæna lacus erat minimus rotundusque. In spectaculis nonnulli adhuc sedebant,
postmeridiana colloquia inter doctos expectantes. Philologus virum vidit, qui vestem quandam
militarem et galeam cum aquilæ pluma induebat. “Theodore, scisne, quis doctus ille sit?”.
“Profecto. Camillus est Morelli, poeta natione Italus, sed corde Latinus. Versibus Vergilianis
sorores quinque cecinit, quæ domi de fratre amatissimo in Alpibus stipendia merente loquuntur
anxiæ eius fati, sepulcrum indefletum longe ab aris et focis timentes”. “Poetam hunc non cognosco.
Quando floruit?”. Senex tristis factus est. “Sæculo vigesimo ineunte floruit, Bellum tamen
Mundanum, velut aratrum scelestum, illum et iuvenum multa milia succidit, flores sæculi,
litterarum Latinarum recentiorum decus. Eheu, quam multi diserti in Gallicis arvis ceciderunt,
quam multi sanguinem fuderunt in Italicis Scythicisque arvis, quam multi in Hellesponto! Vero
illo tempore Latini poetæ scriptoresque plures perierunt quam Cæsaris vel Augusti
bellis civilibus sævientibus”. Venerandus philologus singultavit. “Tunc discipuli quoque mei
pro Germania pugnantes ceciderunt et invida Atropos impedivit, quominus nobiscum regnis in
beatis ob merita in Latinas litteras æterna quiete fruerentur”.
Lacrimæ genas senioris iuniorisque Theodori et Dantis rigaverunt. Dein, motibus animi
domatis, ultra perrexerunt. Postremo ad fagum celsam pervenerunt, sub cuius tegmine quinque
docti epulabantur. Magister Theodoro dixit: “Haud quæris, qui sint hi, quos vides? Ecce Homerus,
Græcorum Romanorumque auctorum pater, ecce Horatius, et sermonibus et carminibus et
epistulis disertus, ecce Ovidius, Romæ amoris præceptor, dein ob carmen erroremque Ponti
lucerna lacrimans, ecce Lucanus, magnorum nominum umbrarumque vates, ecce postremo
Vergilius, fax quæ sæcula illuminat luce Latina”.
Theodorus, cum post longa itinera laboriosamque quæstionem summum poetam ante se
haberet, tacuit stupens et admiratio impediebat, quominus loqueretur. Docti eum aspiciebant,
incerti quis esset quidque vellet. Denique, Theodoro seniore subridente nutuque capitis dicendi
facultatem indicante, breviter casum suum narravit et humiliter ipsius auctoris opinionem a
Vergilio petivit. Vates leni voce risit dixitque: “Theodore, nonne amnem obliviosum et immortales
regiones Latinas transivisti, ut litteram unam Æneidi adderes adimeresque? Gaudeo, quod libri
mei in terris tam diligenter adhuc investigentur, et, dicam quid sentiam, pæne erubesco. Famam
enim numquam sectatus sum et, si fata sivissent, opus illud imperfectum delevissem, quia ad litora
unde nemo revertit fortuna iniqua ire coactus multa reliqui emendanda, multa corrigenda
multaque perficienda”. “Summe poeta, quæso, dic mihi, quæ sit veritas” inquit Theodorus
cognoscendi cupidus et moræ impatiens.
Vergilius paulum siluit, dein lente respondit: “Nescio. Recordor versum, in quem incumbis,
omnino expolitum adhuc non esse cum calamum deponerem ad Achaiam profecturus. Certo scio
tum verba illa mihi aliquantulum inconcinna videri et qua de causa retractanda esse arbitrari.
Quomodo autem oblitus sum nec mihi venit in mentem, utrum ultimo pacique an pacisque in
volumine meo scripserim, cum sententiam plusquam semel mutavissem”.
Theodorus dixit mærens: “Me miserum, veritatem numquam cognoscam!”. “Veritas non
extra te, sed in animo tuo exquirenda est. Tibi dico me utroque verbo uti potuisse”. “At philologi
pæne cuncti aiunt...”. “Noli opiniones extraneas sequi, libros ego imperfectos reliqui, Varius
Tuccaque modo recte modo perperam nonnulla correxerunt, scribæ sæpe erraverunt, philologi
quoque peccaverunt. Igitur quidquid statueris, id tam verum erit quam consilia aliorum doctorum.
Coniectare aude et veritatem invenies!”. Hoc dicto Vergilius, Germanus philologus, Dantes
omnesque docti Theodoro valedixerunt et statim hic in lecto suo iuxta uxorem dormientem media
nocte e somno expergefactus est.
Insequentibus diebus philologus, adflatu quodam poetico inspiratus, volumen de Æneidos

libro sexto celeriter perfecit. Crebro mentem ad somnium illius noctis verterat et in animo
cogitationem audacem volvebat. Cupiebat enim omnia quæ viderat audiveratque Latine scribere,
ut amicos narratiuncula inusitata oblectaret et – sic saltem secum imo corde meditabatur – novo
libello Latino lauream necnon æternum præmium in beatis regnis mereret, si quidem regna illa
perennis Latinitatis essent. Interea statuerat, ut volumen suum versibus celeberrimis concluderet,
qui eum tam longe vexaverant. Itaque in ordinatro suo scribere cœpit:
tu regere imperio populos, Romane, memento,
hæ tibi erunt artes...
Telephonum tinniens impedivit, quominus ultra pergeret. “Quis loquitur?”. “Ave, domine
Logonicator, Wolfgangus Cresianus argentarius sum. Doleo, quod primo mane telephonavi, sed
heri mandatum nummarium tuum ad me venit, quod nescio, utrum falsum sit necne”. “Mandatum
nummarium? Ego hoc mense mandata nummaria nulla signavi...”. Paulisper tacuit, dein voce
incerta dixit: “Fortasse autem huius mandati oblitus sum. Cui pecuniam meam misi?”. “Eurones
trecentos accipiet Charon quidem”.
Adnotatio auctoris: Inscriptiones duæ initio narrationis scriptæ depromptæ sunt e C.I.L.
VIII, 20905 (PAVPERVM AMATOR CASTITATIS CVSTOS KARITATI PACIQUE DICATVS) et
I.C.U.R. VIII, 23221 (PVDICITIÆ DOMINI PACISQUE MAGISTRI).
[ad indicem]
5151. …
5152. …
5153. …
5154. …
5155. …
5156. …

Conspectus Litterārum Latīnārum Ab Antīquīs Temporibus Ad Nostram Novissimam Aetātem.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Conspectus Litterārum Latīnārum Ab Antīquīs Temporibus Ad Nostram Novissimam Aetātem.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Iosephus Antonius Rojas Carrera: jarcius@gmail.

Conspectus litterarum Latinarum omnis ævi

veterum Romanorum tempora

I. veterum Romanorum tempora

Cicero in senatu Catilinam accusans, pictore Cæsare Maccari (1840-1919)

Elegantiorum litterarum ac Philosophiæ studium apud Romanos diu neglectum

Ceterum, ut quidam veterum litterarum Romanarum pervestigatores asseverant, e 772

Quidam igitur veteres auctores, inter alios multos, hi sunt præclari:

ubi et quando aditus ad eius opera

4 Cornelia (Romæ, ca. 190- Epistolarum fragmenta Epistula ad filium C.

5 (Suessæ, Excerpta [40]

17 Titus Livius (Patavii, U.D.1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20 Textus excerpti aliquot

24 Q. Curtius Rufus (fl. c. 50 p. C.) U.D. 1, 2, 3 Loci ex quarto libro [194]

Marcus Fabius Quintilianus Calagurri

39 Publius Papinius Statius Neapoli U.D. 1, 2, 3, 4 Versus aliquot [275]

46 Madauræ Excepta ex fabula de

65 Paulinus Burdigalæ opera carmina aliquot [460]

Claudius Alexandriæ diu versus decerpti e carmine

Ianus Nicius Erythræus in Elogio Marthæ Marchinæ :

Magnum ingenium, atque amœnum, singularis eruditio, omnisque elegantia doctrinæ in

II. Medium, quod appellant, Ævum

Postremum capitulum, pictore Iacobo D. Penrose, 1902

Dissoluto imperio Romano, iacente disciplina grammatica inde a sæculo VI

Eruditionis progressibus nihil obstare magis arbitror, quam innumera, quæ in

[ad indicem ætatum]

Auctor ubi et quando aditus ad eius loci eius

Cassiodorus Scylacei Excerpta ex

[ad indicem ætatum]

11 Beda Gyrui, in Anglia

13 Paulus in Foro Iulii 1, 2,

[ad indicem ætatum]

32 Hrotsvitha in Germania opera Loci e fabula

Auctor ubi et quando aditus ad eius loci eius

41 Versus de unibove (sæc. X-XI) [760]

46 VITA SANCTI BRENDANI versibus rhythmicis (c. sæc. XII)

[ad indicem ætatum]

59 Bernardus Morlanensis seu natione Francus De

74 Hugo Trimbergensis Registrum multorum

[ad indicem ætatum]

Auctor ubi et quando aditus ad eius loci eius

Thomas Aquinas opera

[ad indicem ætatum]

Auctor ubi et quando aditus ad eius loci eius

III. Artium litterarumque renascentium ætas

Cfr. verba Philippi Melanchthonis:

[ad indicem ætatum]

Erasmus delineatus a Christiano Ludovico van Kesteren (1832-1897)

Arretii Epistolarum libri octo I, II

8 Petrus Paulus Iustinopoli

sæc. Thomas (1380-1471) De imitatione Christi

p.C. Opera inedita et pauca

21 laudes linguæ Latinæ

Christophorus Landinus Florentiæ Libri quattuor

27 Costanza Camerini Epistula et carmen ad

40 Thomas Medius Venetiis Epirota

[ad indicem ætatum]

64 Petrus Locus ex opere c.i.

Petrus Bembus 1,2,3…

[ad indicem ætatum]

temporum dialogi duo

Andreas Naugerius Venetiis opera omnia

Ianus Vitalis Panormi opera

[ad indicem ætatum]