Diferencijabilnost

Definicija 1. Za funkciju f (x) kažemo da je diferencijabilna u tački a ako se njen

priraštaj f (x) − f (a) može predstaviti u obliku

f (x) − f (a) = A(x − a) + o(x − a)

ili
f (x) − f (a) = A(x − a) + ω(x)(x − a),
pri čemu lim ω(x) = 0 i A je realna konstanta.
x→a

Primer 1. Pokazati da je funkcija f (x) = x2 diferencijabilna.

Rešenje: x2 − a2 = (x − a)(x + a) = (x − a)(x − a + 2a) = 2a(x − a) + (x − a)2 .
Definicija 2. Neka je funkcija f neprekidna u tački a. Funkcija f ima izvod u
tački a ako postoje konačni levi i desni izvod u tački a i jednaki su.
Teorema 1. Funkcija f je diferencijabilna u tački a ako i samo ako f ima konačan
izvod u tački a.

f (x) − f (a) f (x) − f (a)

fl0 (a) = lim , fd0 (a) = lim ,
x→a− x−a x→a+ x−a

f (x + 4x) − f (x) f (x + 4x) − f (x)

fl0 (x) = lim fd0 (x) = lim .
4x→0− 4x 4x→0+ 4x

Zadaci:

1. Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije

f (x) = e|x| .

Rešenje: Funkcija f se može napisati u obliku

(
e−x , x < 0,
f (x) =
ex , x ≥ 0.

Na intervalu (−∞, 0) funkcija f (x) = e−x je neprekidna kao elementarna, a takod̄e

i na intervalu (0, +∞) gde je f (x) = ex .

1
2

Uslov neprekidnosti u x = 0:

lim f (x) = lim f (x) = f (0).

x→0− x→0+

Računamo

lim f (x) = lim e−x = 1, lim f (x) = lim ex = 1, f (0) = 1.

x→0− x→0− x→0+ x→0+

Funkcija je neprekidna za x = 0.
Za x 6= 0 funkcija f je diferencijabilna
(
0 −e−x , x < 0,
f (x) =
ex , x > 0.

Uslov diferencijabilnosti u x = 0 je da postoji konačan izvod u x = 0, odnosno,

konačan levi i desni izvod i da su jednaki.
Odred̄ujemo

f (x) − f (0) e−x − 1 −(e−x − 1)

fl0 (0) = lim = lim = lim = −1,
x→0− x−0 x→0− x x→0− −x

f (x) − f (0) ex − 1
fd0 (0) = lim = lim = 1.
x→0+ x−0 x→0+ x
Imamo fl0 (0) = −1 6= 1 = fd0 (0) pa funkcija nije diferencijabilna u nuli.

2. Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije


 1
(x − 2) arctan , x 6= 2,
f (x) = x−2

0, x = 2,

za x ∈ R.

Rešenje: Funkcija f je neprekidna na (−∞, 0) ∪ (0, +∞), kao elementarna.

Uslov neprekidnosti u x = 2:

lim f (x) = lim f (x) = f (2).

x→2− x→2+

Važi
1 1 π
lim = −∞ ⇒ lim arctan =− .
x→2− x − 2 x→2− x−2 2
Tada je
1
lim f (x) = lim (x − 2) arctan = 0.
x→2− x→2− x−2
Slično,
1 1 π
lim = +∞ ⇒ lim arctan = .
x→2+ x−2 x→2+ x−2 2
Tada je
1
lim f (x) = lim (x − 2) arctan = 0.
x→2+ x→2+ x−2
Kako je i f (2) = 0, funkcija je neprekidna na R.
Funkcija je diferencijabilna za x 6= 2:
 3

1 x−2
f 0 (x) = arctan − .
x − 2 (x − 2)2 + 1

Uslov diferencijabilnosti u tački x = 2 je da su levi i desni izvod funkcije jednaki

i konačni:
1
f (x) − f (2) (x − 2) arctan
fl0 (2) = lim = lim x − 2 = lim arctan 1 = − π ,
x→2− x−2 x→2− x−2 x→2− x−2 2

1
f (x) − f (2) (x − 2) arctan
fd0 (2) = lim = lim x − 2 = lim arctan 1 = π .
x→2+ x−2 x→2+ x−2 x→2+ x−2 2
Izvod f 0 (2) ne postoji, funkcija nije diferencijabilna u tački x = 2.

3. Odrediti a, b ∈ R tako da funkcija

(
ax + 1, x < 1,
f (x) =
bx2 , x≥1

bude neprekidna i diferencijabilna u tački x = 1.

Rešenje: Uslov neprekidnosti u x = 1:

lim f (x) = lim f (x) = f (1).

x→1− x→1+

Imamo
lim f (x) = lim (ax + 1) = a + 1,
x→1− x→1−

lim f (x) = lim (bx2 ) = b = f (1),

x→1+ x→1+

pa je a + 1 = b.
Uslov diferencijabilnosti u tački x = 1 je da su levi i desni izvod funkcije u
jedinici jednaki i konačni:

f (x) − f (1) ax + 1 − b ax + 1 − (a + 1)
fl0 (1) = lim = lim = lim
x→1− x−1 x→1− x−1 x→1− x−1
a(x − 1)
= lim = a,
x→1− x − 1

f (x) − f (1) bx2 − b b(x − 1)(x + 1)

fd0 (1) = lim = lim = lim
x→1+ x−1 x→1+ x − 1 x→1+ x−1
= lim b(x + 1) = 2b,
x→1+

odakle imamo a = 2b.

Iz uslova neprekidnosti, a + 1 = b, i uslova diferencijabilnosti, a = 2b, dobijamo
a = −2, b = −1.
4

4. Odrediti a, b ∈ R tako da je funkcija

(
ax + 1, x ≤ 1,
f (x) =
3 − bx2 , x>1

neprekidna i diferencijabilna u tački x = 1.

Rezultat: a = 4, b = −2.

5. Odrediti α, β ∈ R tako da funkcija

(
x + α2 , x < 0,
f (x) =
α cos x + β sin x, x≥0

bude diferencijabilna u tački x = 0.

Rešenje: Da bi funkcija bila diferencijabilna u nekoj tački ona pre svega mora
biti neprekidna u toj tački.
Uslov neprekidnosti u x = 0:

lim f (x) = lim f (x) = f (0).

x→0− x→0+

Važi
lim f (x) = lim (x + α2 ) = α2 ,
x→0− x→0−

lim f (x) = lim (α cos x + β sin x) = α = f (0),

x→0+ x→0+

pa je α2 = α. Imamo da je

α2 − α = 0 ⇔ α(α − 1) = 0,

odakle je α = 0 ili α = 1.
Uslov diferencijabilnosti u tački x = 0 je da su levi i desni izvod funkcije u nuli
jednaki i konačni:

f (x) − f (0) x + α2 − α x
fl0 (0) = lim = lim = lim = 1,
x→0− x−0 x→0− x x→0− x

f (x) − f (0) α cos x + β sin x − α

fd0 (0) = lim = lim
x→0+ x−0 x→0+ x
³ −α(1 − cos x) sin x ´ ³ −2α sin2 x
sin x ´
2
= lim +β = lim +β
x→0+ x x x→0+ x x
³ sin x2 x sin x ´
= lim −α x sin + β = β.
x→0+
2 2 x

Dobijamo da je β = 1.
Iz uslova neprekidnosti i uslova diferencijabilnosti dobijamo dva rešenja (a, b) =
(0, 1) i (a, b) = (1, 1).