UNIVERZITET U SARAJEVU

FILOZOFSKI FAKULET

ODSJEK ZA HISTORIJU

Konzervativizam

Esej

Student: Ajdin Arapović Mentor: Prof. Dr. Zijad Šehić

Sarajevo, 2017.
 UVOD

U ovom esejskom radu će biti riječi o jednoj od najpopularnijih političkih ideologija tokom
20. stoljeća, a to je konzervativizam. Što je moguće kraće, u ovom radu će se opisati neke
glavne odlike ove političke ideologije. Ukratko će biti opisan njen historijat razvoja, a zatim
će se najviše pažnje obratiti o glavnim karakterisitkama ove političke ideologije, a nakon toga
će biti ukratko riječi o glavnim pravcima konzervativizma i njihovim odlikama.

Glavna literatura koaj se koristila pri izradi ovoga esejskog rada je „Konzervativizam – san i
stvarnost“ Roberta Nizbeta, „Političke ideologije“ od Michaela Freedena, „Političke
ideologije-uvod“ Andrewa Haywoda i drugi članci.
 Konzervativizam

Porijeklo i razvoj

U svakodnevnom govoru, termin „konzervativan“ ima mnogostruka značenja. Može se

odnositi na umjereno ili oprezno ponašanje, životni stil koji je konvencioanalan, čak
konformistički, ili na strah od promjena, odbacivanje istih, posebno označeno glagolom
„konzervisati“. Konzervativizam se u početku, tj. na početku 19. stoljeća, koristio da opiče
specifičnu političku poziciju ili ideologiju. U SAD podrazumijeva pesimističko gledište o
javnim poslovima. Do 20-tih godina 19. stoljeća ovaj termin se koristio da označi
suprotstavljanje principima i duhu Francuske revolucije iz 1789. godine. U Velikoj Britaniji je
termin konzervativni postepeno zamijenio termin torijevac, naziv partije koja je bila opozicija
u odnosu na vigovce, a to je 1835. godine postao i zvaničan naziv partije. Konzervativne ideje
su nastale kao reakciaj na sve brže političke i ekonomske promjene, čiji je simbol u mnogim
pogledima bila Francuska revolucija. Jedno od najvažnijih i najranijih iskazivanja
konzervativnih principa je sadržano u djelu Edmunda Burkea „Razmišljanja o Francuskoj
revoluciji“ u kojem izražava duboku žalost zbog revolucionarnog osporavanja ancien regimea
koje se dogodilo. Tokom čitavog 19. stoljeća zapadne zemlje su se transofrmirale pod
pritiscima kojima je zamah dala industrijalizacija, a koje su se reflektovale u rastu liberalizma,
socijalizma i nacionalizma. Dok su ove ideologije propovijedale reformu i povremeno
podržavale revoluciju, konzervativizam je stao u odbranu tradicionalnog društvenog poretka.
Konzervativna misao značajno varira jer se prilagođava postojećim tradicijama i nacionalnim
kulturama. Britanski konzervativizam se oslanja ideja Burkea koji je zagovarao razboritu
spremnost da „mijenja kako bi se sačuvalo“. Britanski konzervativci su branili politički i
društveni poredak koji je doživio duboke promjene poslije zbacivanja apsolutne monarhije.

U kontinentalnoj Evropi se razvio jedan vrlo različit i autoritarniji oblik konzervativizma, koji
je monarhiju i autokratiju branio od nadolazećih reformi. Tek s formiranjem kršćanskih
demokratskih partija nakon Drugog svjetskog rata kontinentalni konzervativci su prihvatili
političku demokratiju i društvenu reformu. SAD su, s druge strane, bile pod relativno malim
uticajem konzervativnih ideja jer su nastale kao psoljedica uspoješnog rata protiv Britanaca. U
SAD-u se tek od 60-tih godina 20. stoljeća počela izražavati otvoreno konzervativna gledišta,
naročito južne demokrate i krilo Republikanske stranke koje je podržavalo Ronalda Regana,
najprije kao guvernera Kalifornije, a zatim i kao predsjednika od 1981. do 1989. godine.

U drugim zemljama konzervativizam pokazuje populističko-autoritarni karakter. Peron u

Argentini i Homeini u Iranu su uspostavili režime bazirane na jakoj centralnoj vlasti, ali su
također osigurali podršku narodnih masa u pitanjima kao što su nacionalizam, ekonomija i
odbrana tradicionalnih vrijednosti.

Iako je konzervativizam od svih ideologija intelektualno najskromniji, on je možda baš zbog

toga i neobično elastičan. Napreduje zato što nije spreman da se veže za jedan fiksirani sistem
ideja. U ovom pogledu su se naročito isticali Margaret Tačer i Ronald Regan koji su
oblikovali jednu neobičnu radiklanu i ideolšku vrstu konzervatiivzma koja se naziva „nova
desnica“. Ideje nove desnice počivaju na ekonomiji slobodnog tržišta. Zbog toga neki
kritičari smatraju da tačerizam i reganizam ni ne pripadaju konzervativnoj ideologiji.
 Glavne teme konzervativizma

Karakter konzervativne ideologije je izvor posebne argumentacije i debate. Često se tvrdi da

konzervativcu jasnije shvataju ono čemu se protive, nego ono šta favorizuju. U tom smislu se
konzervativizam prikazuje kao negativna filozofija čija je svrha prosto da propovijeda otpor
ili sumnju u promjenu. Konzervativizam nije ni puki pragmatizam ni oportunizam. On je
zasnovan na posebnomskupu političkih vjerovanja o ljudskim bićima, društvima u kojima
žive i značenju specifičnog skupa političkih vrijednosti. I kao takav treba da se opiše kao
ideologija. Najznačajnija centralna vjerovanja konzervativizma su tradicija, ljudska
nesavršenost, organsko društvo, hijerarhija i autoritet i svojina.

Tradicija

Konzervativci su protiv promjene iz brojnih razloga. Centralna tema koja se stalno vraća je
njihova odbrana tradicije tj. vrijednosti, prakse i institucija koje su trajale kroz vrijeme i
posebno, prelazile s generacije na generaciju. Nasuprot tome liberali zastupaju tez uda
društvene institucije ne treba procijenjivati prema dužini njihovog trajanja , već prema tome
koliko zadovoljavaju potrebe i interese pojedinca, naprimjer, liberali misle da je monarhija
zastarjela i da je treba ukinuti dok konzervativci smatraj uda je treba ostaviti jer je preživjela
test historije. Kod nekih konzervativaca ovakav zaključak odražava njighovo religijsko
uvjerenje. Ako se misli da je Bog oblikovao svijet, tradicionalni običaji će se smatrai Bogom
datim. Tako je Burke vjerovao da je svijet oblikovan voljom i zakonom „našeg Stvoritelja“.
Ipak, religijski prigovor promjeni održavaju u životu moderni fundamentalisti koji vjeruju da
su Božje želje okrivene čovječanstvu u doslovnoj istini njihovih religijskih tekstova. Ipak,
većina konzervativaca podržava tradiciju ne osjećajući potrebu za dokazom o njenom
božanskom porijeklu. U ovom smislu je tradicija izraz nagomilane mudrosti prošlosti.
Institucije i prakse prošlosti je testiralo vrijeme i stoga ih treba sačuvati na korist sadašnjih i
generacija koje dolaze. Konzervativci u Velikoj Britaniji smatraju da treba sačuvati instituciju
monarhije zato što je ona otjelovljenje historijske mudrosti i iskustva; konkretno, kruna je
središte nacionalne lojalnosti. Konzervativci duboko poštuju tradiciju zato što ona stvara
osjećaj identiteta. Ustanovljnei običaji i praksa su ono što pijedinci mogu prepoznati, one su
bliske i umirujuće i tradicija pruža ljudima osjećaj ukorijenjenosti i pripadnosti koji još jači
zbog svoje historijske zasnovanosti. Promjena je s druge strane putovanje u nepoznato, ona
stvara nesigurnost i ugrožava sreću.

Ljudska nesavršenost

Druge ideologije smatraju da su ljudi po prirodi dobri ili da se mogu učiniti dobrim.
Konzervativci ove ideje odbacuju kao idealističke snove i svoje teorije zasnivaju na
vjerovanju da su ljudska bića nesavršena i neusavršiva. Ljudsko nesavršenstvo se shvata na
nekoliko načina. Prvo, ljudska bića se smatraju kao psihološki ograničena i zavisna stvorenja.
Po konzervativcima, ljudi se plaše izolacije i nestabilnosti. Psihološki se oslanjaju na ono što
je bezbjedno i poznato. Po spremnosti da zbog odbrane društvenog poretka žrtvuju slobodu,
konzervativci su često eho gledišta edngleskog filozofa Tomasa Hobsa. Konzervativci vjeruj
uda je proijeklo nemoralnog ili kriminalnog ukorijenjeno u pojedincu. Ljudska bića se
shvataju kao moralno nesavršena. Zastupaju pesimističko hobovsko gledište o ljudskoj prirodi
po kojoj je čovjeku urođen da bude gramziv i sebičan. Ljudi se mogu privoliti na civilizovano
ponašanje samo ak ose odvrate od izrazžavanja svojih nasilnih i antisocijalnih poriva, a
stvarno će ih odvratit samo zakon koji će se strogo primjenjivati. Za konzervativce uloga
zakona nije da podrži slobodu već da sačuva poredak. Smatraju da su i intelektualne moći
ljudi ograničene. Vjeruju da je sijet suviše komplikovan da bi ga ljudski um shvatio.
Konzervativci više vole da svoje ideje utemelje u tradiciji, iskustvu i historiji, usvajanjem
opreznog i pragmatičnpog pristupa svijetu i izbjegavanjem dogmatskih vjerovanja.

Organsko društvo

Konzervativno shvatanje društva je vrlo drugačije od liberalnog. Liberali vjeruju da društvo

nastaje djelovanjem pojedinaca od kojih je svaki zaokupljen težnjom ka sopstvenom interesu.
Tradicionalni konzervativci s druge strane vjeruju da je ova slika zasnovana na zavaravanju
da pojedinci mogu da se oslone na sami sebe. Pojedinac ne postoji i ne može da postoji izvan
društva, več im je očajnički potrebno da imaju korijene u društvu i da mu pripadaju. Individua
ne može biti odvojena od društva već je dio društvenih grupa koje ga odgajaju. To su
porodica, prijatelji, kolege s posla, lokalna zajednica i ultimativno nacija.Sloboda
podrazumijeva vršenje svoje dužnosti. Konzervativci vjeruju da bi društvo u kojem bi
pojedinciznali samo za svoja prava, a ne bi priznavali svoje dužnosti bilo bez korijena, i po
njima okovi dužnosti i obaveza su ono što društvo drži na okupu. Konzervativci smatraju da
se institucije razvijajui opstaju zato što doprinose održavanju veće cjeline. Organicisti
smatraju da je porodica najtemeljnija institucija društva i u mnogim pogledima model za sve
druge društvene institucije.. porodica svojim članovima, a naročito djeci, pruža bezbjednost i
sigurnost i uči pojedince o vrijednosti dužnosti i potrebi da se poštuju drugi. Zbog ovoga
konzervativci smatraju da je zdrav porodični život od suštinskog značaja za stabilnost društva,
porodica treba da se štiti i jača. Konzervativci smatraju da su multikuklturalna društva
nestabilna i zalažu se za zajedničku kulturu i vrijednosti. Naročito cijene naciju. Nacije su
formirane prirodno iz prirodne naklonosti koja se razvija među ljudima koji dijele isti jezik,
kulturu i tradicije. Stoga patriotizam pruža neophodan osjećaj identiteta i pripadanja.

Hijerarhija i autoritet

Konzervativci tradicionalnu vjeruju da je društvo po prirodi hijerarhijsko, karakteristično po

fiksiranim i ustanovljenim društvenim gradacijama. Zato se društvena jednakost odbacuje koa
nepoželjna i nedostižna. Nejednakost je neizbježno svojstvo organskog društva, a ne
posljedica individualnih razlika. Raličite klase i grupe koje čine društvo imaju sopstvene
specifične uloge. Mora biti vođa i mora biti sljedbenika, mora biti i onih koji kod kućeo
dgajaju djecu. Zato je autentična društvena jednakost mit, a u stvarnosti postoji prirodna
nejednakost bogatstva i društvenog položaja opravdana odgovarajućom nejednakošću
društvenih odgovornosti. Vjerovanje u hijerarhiju pojačava naglasak koji konzervativci
stavljaju na autoritet. Oni vjeruju da se autoritet razvija prirodno. Roditleji imaju autoritet nad
djecom. Autoritet je ukorijenjen u prirodi društva i svim društvenim institucijama. Autoritet je
neophodan pošto je svakome potrebno vodstvo i podrška. Konzervativci naročito ističu
liderstvo i disciplinu. Disciplina nije samo poslušnost već dobrovoljno i zdravo poštovanje
autoriteta.

Svojina

Svojina je faktor koji za konzervativce ima duboki i skoro mistički značaj. Po

konzervativcima ona pruža sigurnost i izvor je zaštite. Konzervativci smatraj uda je štednja
vrlina i nastoje da ohrabre privatnu štednju i ulaganje u svojinu. Vjerovatnije je da će oni koji
posjeduju sopstvenu svojinu poštovati i svojinu drugih. Svojina mora biti zaštićena od nereda
i bezakonja. Dublji i ličniji razlog zbog koga konzervativci podržavaju vlasništvo nad
svojinom je taj što se svojina može smatrati kao proširenje ličnosti pojedinca. Posjedi nisu
samo spoljašnji objekti nego i reflektuju nešto od ličnosti i karaktera vlasnika. Udarac na
svojinu je jedan od najtežih zločina.

Autoritarni konzervativizam

Unutar konzervativizma postoji tradicija koja naročito u kontinentalnoj Evropi, favorizuje

autoritarnu vladavinu. Jedan od glavnih predtsavnika tog pravca je bio Francuz Joseph de
Maistre koji je bio žestoki protivnik Revolucije i želio je da povrati apsolutnu moć monarhije.
Tokom 19. stoljeća, konzervativci u Evropi su vjerni hijerahijskim vrijednostima autokratkse
vladavine. Autoritarizam nigdje nije bio ukorijenjen kao u Rusiji, gdje je car Nikolaj I
obznanio principe „ortodoksije, autokratije i nacionalnosti“. Njegovi nasljednici su odbijali
ograničenje moći putem ustava. U Njemačkoj se ustavna vlast razvila za vrijeme Bizmarka.
Također je ostao jak u katoličkim zemljama. Papa Pije IX je uporno odbijao da prihvati
činjenicu da je izgubio svjetovnu moć i nazivao se „zatočenikom Vatikana. Konzervativne
elite su između dva svjetska rata pružale podršku fašistima i nacisitma. U drugim slučajevima
su autoritarni režimi podršku tražili od masa čto se desilo u Francuskoj za vrijeme revolucije
1848. godine. Luj Napoleon je pobijedio na predsjedničkim izborima, kasnije se proglasio za
cara Napoleona III. Paralela bonapartizma u 20. stoljeću je peronizam. Huan Peron je bio
argentinski diktator i proklamovao je teme poslušnosti, poretka i nacionalnog jedinstva.
Osnova njegove politike su bili interesi siromašnih masa. Njegov režim je bio populistički jer
je svoju politiku oblikovao u skladu sa željama običnog naroda. Slični režimi su se razvili i u
Africi i na Bliskom istoku.

Paternalistički konzervativizam

Reforsmki pravac u konzeravtivizmu je tijesno povezan s opstankom neofeudalnih

paternalističkih vrijednosti u 19. I 20. stoljeću. Postoje dvije glavne tradicije paternalističkog
konzervativizma, a to su konzervativizam jedne nacije i kršćanksa demokratija.

Konzervativizam jedinstvene nacije; osnivačem ovog pravca se smatra Benjamin Disraeli,

bivši britanski premijer. On je pokušao da skrene pažnju na opasnost od podjelke Britanije na
dvije nacije: bogatu i siromašnu. U najboljoj konzervativnoj tradiciji, Dizraelijev argument se
zasnivao na kombinaciji mudrosti i principa. Dizraeli se plašio da siromašni neće prihvatiti
svoju bijedu i reforme bi prema njemu bile razumne da ne bi došlo do revolucije. Njegove
ideje su imale značajan uticaj na konzervativizam i doprinijele su radikalnoj i reformskoj
tradiciji koaj jse još uvijek poziva na pragmatične instinkte konzervativaca i na njihov osjećaj
društvene dužnosti. Vrhunac tradicije jedinstvene nacije je postignut 50-tih i 60-tih godina 20.
stoljeća kada je konzervativna vlada u Britaniji i drugim zemljama počela da praktikuje jednu
verziju kejnzijanske socijaldemokratije upravljajući ekonomijom u skladu sa ciljem pune
zaposlenosti i podržavajući uvećanu socijalnu zaštitu. U Britaniji je ova ideja najbolje
izražena u „Srednjem putu“ Harolda Mekmilama koji je bio premijer od 1957. Do 1963.
godine. Svrha konzervativizma koji zastupa jednu naciju je da učvrsti hijerarhiju, a njegova
želja za poboljšanjem uslova manje imućnih je ogranilena na nastojanje da se obezbijedi
situacija u kojoj siromašni više nikad neće biti prijetnja etabliranom poretku.

Kršćanske demokratkse stranke se formiraju nakon završetka Drugog svjetskog rata.

Najvažnije su bile Kršćansko-demokratksa unija u Zapadnoj Njemačkoj i Kršćanska
demokratksa partija u Italiji. Nakon rata je napuštena autoritarna ideja i ovaj oblike je bio
privržen demokratiji i pod uticajem paternalističkih društvenih tradicija katolicizma. Jedna od
razlika između kršćanskih demokrata i konzervativaca jedinstvene nacije je taj što ovi drugi
isitšu partnerstvo i saradnju u ekonomiji, a ovi prvi se zasnivaju na nesputanim radovima
tržišne ekonomije.

Libertarijanski konzervativizam

Ovaj tip konzervativizma je pod uticajem čiberalnih, naročito klasičnih liberalnih ideja.
Liberalne doktrine su ipak usavršili konzervativci i može se reći da čine tradiciju koaj je
takmac paternalističkom konzervativizmu. Te ideje su libertarijankse jer brane najveću
moguću ekonomsku slobodu i najmanju moguću vladinu regulaciju društvenog života.
Libertarijanci vjeruju da je liberalna ekonomija kompatibilna sa tradicionalnijom
konzervativnom društvenom filozofijom, zasnovanom na vrijednostima kao što su autoritet i
dužnost. Ovaj pravac je najjači u onim zemljama gdje liberalne ideje imaju najjači uticaj kao
u Velikoj Britaniji i SAD-u. Libertarijanski konzervativci nisu dosljedni liberali. Oni vjeruju u
ekonomski individualizam i poslove kojima se vlada skinulas grbače, ali su manje spremni da
ovaj princip individualne slobode prošire na druge aspekte društvenog života. I libertarijanci
imaju negativno viđenje ljudske prirorde. Njih privćae određeni aspekti teorije slobodnog
tržišta zato što obećavaju osiguranje društvenog poretka.

Nova desnica

Posljednji ostaci autoritarnog konzervativizma su dođivjeli propast obaranjem španske i

portugalske diktature ranih 70-tih godina. Ali tokom iste decenije se u konzervativizmu razvio
skup mnogo radikalnijih ideja kojima se direktno osporavala kejnzijanska ortodoksija
velferizma. Ove ideje nove desnice su u početku bile najuticajnije u SAD i Velikoj Britaniji,
ali su počele da dobijaju uticaj i udijelovima kontitnentalne Evrope, Australiji, Novom
Zelandu itd. Nova desnica je širok pojam i koristi se da opiše ideje koje sežu od zahtjeva za
kresanjem poreza do zahtjeva za većom cenzurom na televiziji i filmu, čak i kampanje protiv
imigracije ili u korist repatrijacije. Nova desnica je spoj dvije suprotne ideološke tradicije.
Prva je klasična liberalna ekonomija, a drugi je tradicionalna konzervativna društvena teorija
o odbrani poretka, autoriteta i discipline. Ovo je nazvano konzervativna nova desnica. Nova
desnica pokušava da ekonomski libertarijanizam spoji s državnim i društvenim
autoritarizmom. Kao takva, ona je mješavina radikalnih, reakcionarnih i tradicionalnih crta.
Sam začetak nove desnice se veže uz reakciju na navodnu kulturnu hegemoniju ljevice i uz
ekonomsku i političku krizu 70-tih godina. Razlikuju se američki i evropski tipovi nove
desnice. Evropska se javlja kao alternativa kapitalizmu i komunizmu, a njeni pobornici se
zalažu za očuvanje etničkih kultura i napadaju globalizaciju koja dovodi u pitanje nacionalni
identitet. Takvu retoriku često preuzimaju neofašističke stranke kao Nacionalni front u
Francuskoj i Slobodarska stranka u Austriji i to kao izgovor za netrpljeviost prema manjinama
i strancima. Američki tip nove desnice je inspirisan neokonzervativizmom i okuplja razne
pokrete kao što je kršćanska desnica i zagovara obnovu tradicionalnih vrijednosti kao što su
porodica, moral i amerikanizam.
 Zaključak

Pojam konzervativan se u politici počinje korisititi od početka 19. stoljeća i to u cilju da

opiše odrećeno političko stajalište ili ideologiju. Konzervativne ideje su se razvijale kao
reakcija na sve brže promjene koje su se dešavale u evropskim drćavama. Konzervativizam se
najprije razvio u Velikoj Britaniji i ostatku kontitnentalne Evrope dok je u SAD-u
konzervativizam ostao na marginama politike sve do polovine 20. stoljeća kada ga političari
sve više preuzimaju. Neki od glavnij konzervativnih političara kroz historiju su bili Benjamin
Disraeli, Margaret Tačer u Velikoj Britaniji i Ronald Regan u SAD-u. Od konzervativaca u
drugim državama svakako vrijedi istaći argentinskog diktatora Huana Perona.

Konzervativna ideologija ima odrećene karakteristike koje je određuju, a to su tradicija,

ljudska nesavršenost, autoritet, hijerarhija i svojina. Tokom vremena su se također razvili
različiti tipovi konzervativne misli kao što su autoritarni konzervativizam, libertarijanski,
paternalistički i jedan novi tip koji je zamijenio autoritarni, a koji se razvio u Evropi nakon
završetka Drugog svjetskog rata, a to je kršćanska demokratija koja je najzastupljenija u
zemljama kao što su Njemačka i Italija. Također, nova desnica je politički pravac koji je u
zadnje vrijeme sve učestaliji i koji sadrži neke elemente koji bi se mogli poistovjetit s
fašizmomi ekstremnom desnicom.

Konzervativna ideologija je jedna od najfleksibilnijih jer je u stanju da se prilagođava raznim

političkim okolnostima i tako preživljava kroz različite periode. U 21. stoljeću ideja
konzervativizma i dalje živi, a narolito se aktivirala zadnjih nekoliko godina kada je u Evropi
sve prisutniji strah od terorizma i takve okolnosti predstavljaju plodno tlo za djelovanje
konzervativnih, čak i ekstremno desno orijentisanih političara, i na taj način pridobijaju sve
veću podršku biračkog tijela.
 Literatura

 Freeden, Michael: Političke ideologije, Algoritam, Zagreb, 2006.

 Haywood, Andrew: Političke ideologije – uvod, Zavod za udžbenike i nastavna
sredstva, Beograd, 2005.
 Nizbet, Robert: Konzervativizam – san i stvarnost, CID, Podgorica, 1999.
 Ravlić, Slaven: Suvremene političke ideologije, Politička kultura, Zagreb, 2003.