Professional Documents
Culture Documents
Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ
http://vizantinaistorika.blogspot.gr/2015/06/blog-post_27.html
Πρόσβαση στις 04/05/2018
Ενότητες:
1
Α') ΙΣΟΡΙΚΟΙ, ΥΙΛΟΛΟΓΟΙ, ΛΟΓΙΟΙ, ΥΙΛΟΟΥΟΙ, ΠΟΤ ΑΝΑΥΕΡΟΝΣΑΙ
ΣΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΒΤΖΑΝΣΙΟΤ
Κάνει λόγο για την «εξουσία της εξελληνισμένης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας» (σ.
71) «Οι Έλληνες είχαν ταυτιστεί με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και την είχαν
οικειοποιηθεί» (σ. 116)
«Οι Έλληνες κατέστησαν τελικά δική τους τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» (σ. 212)
2
ως ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούσε κανείς να σταδιοδρομήσει, και να
διαπρέψει χωρίς να είναι πια ανάγκη να αφήνει τα κοινά στους Λατίνους» (Η
βυζαντινή Φιλιετία, σ. 38).
«Δε νομίζω ότι οι σύγχρονοι Έλληνες είναι περισσότερο Έλληνες από τους
Βυζαντινούς» (υνέντευξη στην Λ. Θωμά)
6. L. Brehier, ιστορικός:
8. Ostrogorsky, ιστορικός:
Γράφει για την εποχή του Ηράκλειου (7ος αι.) «Σο Βυζάντιο, αν και παραμένει
πάντα σταθερά προσκολλημένο στις ρωμαϊκές πολιτικές ιδέες και παραδόσεις,
μεταβάλλεται σε ένα μεσαιωνικό ελληνικό κράτος» (Ιστορία του Βυζαντινού
Κράτους, τ. Α’, σ. 217)
3
9. J. B. Bury, ιστορικός:
ε μια μελέτη του τονίζει ότι η Αυτοκρατορία ήταν ελληνική, αν και περιείχε
μερικές μειονότητες, Αρμενίους, Ιταλούς, λάβους (Alexander Kazhdan and
Antony Cutler, "Continuity and Discontinuity in Byzantine History", Byzantion
τόμ. 32 (1982), σ. 465)
4
ε διεθνές συνέδριο Βυζαντινολογίας «επανειλημμένα τονίστηκε από τον
καθηγητή Hunger ότι δεν πρέπει να γίνεται πλέον διάκριση μεταξύ
Byzantinistik και Neogräzistik, μεταξύ δηλαδή βυζαντινολογίας και
νεοελληνικής φιλολογίας, διότι Βυζάντιο και Νέος Ελληνισμός αποτελούν
ενότητα» (Θ. Ν. Ζήση, Επόμενοι τοις θείοις πατράσι. Αρχές και κριτήρια της
Πατερικής Θεολογίας, σ. 88).
i) «Δεν μπόρεσα να κάνω ποτέ μου το διαχωρισμό ανάμεσα στο Βυζάντιο και
τον νέο ελληνισμό» (Κ.Θ. Δημαρά και Νίκου βορώνου, Η μέθοδος της
ιστορίας, σ. 104).
ii) Ο ελληνικός λαός στον Μεσαίωνα στην Αν. Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία «γίνεται
ο κυρίαρχος λαός ενός νέου πολιτικού σχηματισμού» (Ανάλεκτα Νεοελληνικής
ιστορίας και ιστοριογραφίας, σ. 110)· ο ελληνικός χαρακτήρας της Ρωμ.
Αυτοκρατορίας «εδραιώνεται όλο και περισσότερο» (ό.π.)· «η διοίκηση [της
Ρωμανίας] περνάει στα χέρια των Ελλήνων και των εξελληνισμένων» (ό.π.)·
και «ο ρωμαϊκός χαρακτήρας [του Βυζ. Κράτους] μετατρέπεται σε ένα μακρινό
και ουσιαστικό ιδεώδες» (ό.π., σ. 111) ιδίως μετά τον Ιουστινιανό.
iii) «Σα στοιχεία της αδιάκοπης πολιτιστικής και ως ένα σημείο της
εθνολογικής συνέχειας … εμποδίζουν να δούμε στον μεσαιωνικό Ελληνισμό
έναν νέο λαό, μια καινούργια εθνότητα, άσχετη, ή με κάποια μόνο μακρινή
σχέση με τον αρχαίο Ελληνισμό, αλλά μας κάνουν να βλέπουμε σε αυτόν μια
5
νέα φάση του ίδιου λαού» (Σο ελληνικό έθνος. Γένεση και διαμόρφωση του
Νέου Ελληνισμού, σ. 64)
Κάνει λόγο για «τη λεγόμενη Ανατολική μετά, τη Βυζαντινή μας Αυτοκρατορία
τη μεστή ελληνισμού» (πρόλογος στην Ιστορία του Μ. Αλεξάνδρου, του
Ντρόυζεν).
6
19. Κ. Κρουμμπάχερ, φιλόλογος:
«το Βυζαντινό Κράτος ο Ελληνισμός… πήρε άλλη μια φορά κρατική μορφή»
και «Σα ουσιώδη χαρακτηριστικά της ελληνικής φυλής γίνονται όλο και
περισσότερο εντονώτερα στο βυζαντινό κράτος, κι’ έτσι μ’ όλες τις ανατολικές
επιδράσεις έμεινε ένα κράτος ελληνικό» (Ιστορία του Βυζαντινού πολιτισμού,
σ. 5, 99).
Γράφει για τον 10ο αι. ότι «Η αυτοκρατορία με την ποικιλία των λαών και των
εθνών που περιελάμβανε προηγούμενα το Βυζάντιο, παραχώρησε τη θέση
της σε μια ελληνορθόδοξη Αυτοκρατορία, με μια ενιαία παιδεία» (Η πολιτική
ιδεολογία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, σ. 60).
7
Σο «Ελληνική» στο προηγούμενο απόσπασμα δεν έχει πολιτισμικό αλλά
εθνικό χαρακτήρα, κι αυτό φαίνεται από τις προηγούμενες σελίδες, στις οποίες
η Αρβελέρ χαρακτηρίζει το Βυζάντιο για τα έτη 330-641:
«Η μεγάλη ρωμαϊκή ιδέα είχε φτάσει στο τέλος της» (ό.π., σελ. 38)
«…τις πράξεις των ορθόδοξων Ελλήνων, των Βυζαντινών δηλαδή» (ό.π., σελ.
78)
8
«…τα γεγονότα του 1204 υπήρξαν για τον ελληνικό λαό τόσο αποφασιστικά
όσο κι εκείνα του 1453» (ό.π., σελ. 126)
«…τον "ιερό πόλεμο" των Ελλήνων, των Βυζαντινών στο σύνολό τους…»
(ό.π., σελ. 126)
«…την Αυτοκρατορία της Νικαίας, την πιο σημαντική εστία της ελληνικής
αντίστασης» (ό.π., σελ. 129)
«…θα πρέπει να εξετάσουμε την ιδεολογία της Αυτοκρατορία της Νικαίας, που
περισσότερο από κάθε άλλο ελληνικό κράτος…» (ό.π., σελ. 131)
«..η ένωση των Εκκλησιών που θέλησε να επιβάλει θεωρήθηκε από τον κλήρο
και τον ελληνικό λαό προσβολή…» (ό.π., σελ. 143)
«Από την 11η Μαίου του 330...ώς τον Μάη του 1453 οριοθετείται και
χρονολογείται ο βίος της παγκόσμιας αυτοκρατορίας του μεσαιωνικού
ελληνισμού» (ό.π., σελ. 68)
9
«...η επίσης ελληνική αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών» (ό.π., σελ. 92)
Επίσης:
10
22. Β. Σατάκης, φιλόλογος:
1. «Η βυζαντινή εποχή αποτελεί κατά κύριο λόγο μία περίοδο της ιστορίας του
ελληνικού λαού» (Η Βυζαντινή Υιλοσοφία, σ. 22).
«Οι Έλληνες του λεγόμενου [ελληνικού] βασιλείου, καθώς κι όσοι ζουν στα
Ιόνια νησιά υπό βρεταννική κυριαρχία.....Υθάνουν μάλιστα να ονειρεύονται και
την παλινόρθωση του Βυζαντίου» (29-3-1854)
«Ακόμα και οι ερευνητές που αρνούνται την ιδέα μιας απόλυτης συνέχειας στο
Βυζάντιο, θα πρέπει να πιστοποιήσουν ότι στην Ανατολή υπήρχαν
περισσότερα στοιχεία της αρχαιότητας απ’ ό,τι στη Δύση» (Ιστορία του
Βυζαντινού Πολιτισμού, σ. 124).
11
«Ανεξάρτητα από το πώς θέλει να δει κανείς τον βυζαντινό πολιτισμό σε
σχέση με τον αρχαίο ελληνικό, συνήθως τον βλέπει σαν μια ενότητα» (ό.π., σ.
262)
12
να παραβλέπωμεν το γεγονός ότι πρέπει να ιεραρχηθή η προσφορά των. Και
κατά την ιεράρχησιν αυτήν προβάλλει επιβλητική η προσφορά του ελληνισμού
και της ελληνικής παιδείας: η ελληνική παιδεία εγένετο το άλας του κόσμου,
είπεν ο H. Bengtson. Ας προσπαθήσωμεν ν’ αναλογισθώμεν τι θα ήτο το
Βυζάντιον, ας διερωτηθώμεν εάν θα ήτο Βυζάντιον άνευ της ελληνικής
γλώσσης και παιδείας. Εκτός τούτου όμως πρέπει ν’ αναγνωρισθεί έν
αδιαφιλονίκητον γεγονός: εφ’ όσον και καθ’ όσον οι διάφοροι λαοί ελάμβανον
συνείδησιν εαυτών, απεχωρίζοντο βαθμηδόν του κράτους.η ενίσχυσις της
εθνικής συνειδήσεως, λέγει ο H. Bengtson ομιλών περί των Ν.Α. και των
αιγυπτιακών περιοχών του πρωτοβυζαντινού κράτους "συνωδεύετο με
οπισθοδρόμησιν του ελληνισμού και κυρίως της ελληνικής παιδείας"» (Ιστορία
του Βυζαντινού Κράτους, τ. Α’, σ. 25)
13
28. Jac. Ph. Fallmerayer, ιστορικός.
Γίνεται λόγος για «γένος των Ελλήνων» (Ιστορία της αυτοκρατορίας της
Σραπεζούντας, εκδ. Κυριακίδη, σ. 53)
Μετά τα 1204 και την Πρώτη Άλωση της Πόλης «οι Έλληνες είχαν
εγκαθιδρύσει ένα νέο κράτος στην Σραπεζούντα» (ό.π., σ. 79)
«Σο Βυζάντιο αποτελεί μια δεύτερη άνθηση του ελληνισμού» (Βυζαντινή και
ρωσική ζωγραφική, σ. 24)
14
31. Νίκος Χυρούκης, ιστορικός.
Κάνει λόγο για «Σο ελληνικό αίμα στις φλέβες των Βυζαντινών» (Greek
Mythology in Byzantine Art, σ. 207)
i «Δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει συνέχεια στην ελληνική ιστορία. Αντίθετα,
υπάρχει συνέχεια τόσο στο θέμα της φυλετικής καταγωγής, όσο και σε ό,τι
αφορά τη γλώσσα και τον πολιτισμό. (...) Παρά το γεγονός ότι οι κάτοικοι
έφτασαν στο σημείο να αυτοαποκαλούνται Ρωμαίοι, παρέμειναν
αναμφισβήτητα Έλληνες» (Η ενοποίηση της Ελλάδας, σ. 19)
15
αποδοχή ενός παραλογισμού: ότι η ελληνική Εκκλησία διέθετε ένα
πολυσύνθετο και τέλεια οργανωμένο κύκλωμα σχολείων, και έναν αληθινό
στρατό από δασκάλους που δίδαξαν τα ελληνικά στους σλαβικούς
πληθυσμούς» (ό.π., σ. 20)
16
iv. «Από την εποχή του Ψριγένη και σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής
περιόδου, ώς τα χρόνια των Κομνηνών και των Παλαιολόγων, αναβίωσαν
συχνά οι κλασσικές ιδέες». (ό.π., σ. 22)
vi. «Οι οπαδοί του ελληνικού πνεύματος των Αθηνών είχαν εμποτισθεί βαθιά
με την πεποίθηση ότι η Εκκλησία είχε διασώσει το Έθνος στα χρόνια της
Σουρκοκρατίας, ενώ στους κύκλους του Πατριαρχείου ... αναπτύχθηκε ένα
δυνατό ελληνικό συναίσθημα, ένα συναίσθημα ότι ανάμεσα στους περιούσιους
λαούς του Θεού οι "Έλληνες" κατείχαν την τιμητική θέση. Γι' αυτό, αντί να
δώσουμε ιδιαίτερο βάρος στη διαμάχη ανάμεσα στην Αθήνα και την
Κωνσταντινούπολη, πρέπει να δούμε το θέμα ξεκινώντας από τη βάση ότι
υπήρχαν δύο μορφές "Ελληνισμού", ο εθνικός "Ελληνισμός" και ο
εκκλησιαστικός "Ελληνισμός", και οι δύο με κοινές σε μεγάλο βαθμό, αν και
κάπως ακαθόριστες επιδιώξεις, που δεν συμφωνούσαν όμως αναγκαστικά σε
ό,τι αφορούσε τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν εκείνη την ώρα» (ό.π., σ. 26).
17
«Μεγάλο μέρος από τη διασωθείσα κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας
πράγματι διαφυλάχθηκε ή αναβίωσε. Ακόμα και κατά την περίοδο των
σλαβικών μεταναστεύσεων ... κυρίως στην Κωνσταντινούπολη σημειώθηκε μια
αυξανόμενη έμφαση στην ελληνική γλώσσα, φιλοσοφία, φιλοσοφία και
λογοτεχνία και μια στροφή προς τα κλασικά μοντέλα σκέψης και μάθησης.
Παρόμοιες "ελληνικές αναγεννήσεις" επανεμφανίστηκαν τον 10ο και τον 15ο
αιώνα αλλά και μετέπειτα». (σ. 51)
18
σε Ελληνικές Πηγές, περ. Πεμπτουσία, τχ. 7, 8, 9, Δεκέμβριος 2001 -
Νοέμβριος 2002)
i) Άραβες
2. ε ένα απόσπασμα της Ιστορίας του Ibn Zabala που γράφτηκε γύρω στο
814 μ,Φ. αναφέρεται ότι ο βασιλεύς των Γραικών έστειλε στον Αl-Walid
βοήθεια, δηλαδή εργάτες, δινάρια και φορτία κύβων μωσαϊκού για την
αναστήλωση του Σζαμιού του Προφήτη στη Μεδίνα.
19
7. Για τον Άραβα ταξιδιώτη Ίμπν Μπατούτα ο αυτοκράτορας που βασιλεύει
στην Κωνσταντινούπολη είναι ο βασιλεύς των Γραικών. Πόλεις όπως η
ινώπη, Προύσα, ΄Εφεσος και μύρνη ονομάζονται πόλεις των Γραικών.
8. το Μαρτύριο των εξήντα τριών ανδρών που μαρτύρησαν στα Ιεροσόλυμα
από τους Αγαρηνούς κατά το πρώτο ήμισυ του 8ου αιώνα οι μάρτυρες
κατάγονταν από την «των Γραικών γην» και ήσαν από «το των Γραικών
γένος», ο δε βασιλεύς τους ήταν « ο των Γραικών τους άρχων».
9. Κατά τον 11ο αιώνα, το 1047 ένας υψηλός κυβερνητικός αξιωματούχος από
την επαρχία Κοιρασάν της Περσίας ταξίδευσε διά της υρίας στην Παλαιστίνη
όπου παρατήρησε ότι «από όλα τα μέρη της Ελληνικής αυτοκρατορίας
Φριστιανοί και Ιουδαίοι είχαν έλθει προσκυνητές στα Ιεροσόλυμα.
10. Tο χρονικό του Al-Tabari που πέθανε το 923 κάνει λόγο για το Βυζαντινό
Αυτοκράτορα ως άρχοντα των Γραικών.
11. Σον 11ο αιώνα, ο al Mubash-Shir [γεννηθείς Fatik] εξυμνεί τους Έλληνες
αυτοκράτορες για τα μεγάλα έργα τους τους δρόμους, τις γέφυρες, τα τείχη, τα
υδραγωγεία, τα εγγειοβελτικά έργα, τη φροντίδα τους για την καλή διοίκηση
της Αυτοκρατορίας, τις επιστήμες και την ιατρική.
ii) Αρμένιοι
20
4. Σον 5ο αι. ο Μωυσής ο Φωρηνός (Movses Khorenatzi) αποκαλεί το
Βυζάντιο χώρα των Ελλήνων.
5. Σον 5ο αι. ο Ελισαίος (Yeghisheh) αναφέρεται στην χώρα των Ελλήνων έως
της Νισίβης. Οι Βυζαντινοί καλούνται Έλληνες.
8. Σον 7ο αι. ο Ανανίας ο ιρακηνός αναφέρεται στην χώρα των Ελλήνων και
στα στρατεύματα των Ελλήνων.
12. Σον 11ο αι. ο Γρηγόριος Μάγιστρος (Grigor Magistros) αναφέρεται στην
χώρα των Ελλήνων.
14. Σον 13ο αι. ο Βαρδάν εξ Ανατολής (Vardan Areveltzi) αναφερόμενος στα
1151 κάνει λόγο για στρατηγό των Ελλήνων.
21
15. Σον 13ο. αι. ο Κοντόσταυλος εμπάτ (Smbat Sparepet) αναφέρεται στην
κατάργηση στα 1204 του βασιλείου των Ελλήνων.
16. Σον 15ο. αι. ο Αβραάμ εξ Αγκύρας κάνει λόγο για τον
Σο συμπέρασμα είναι ότι η αρμενική καταγωγή στα μάτια των ίδιων των
Βυζαντινών, και αυτό έχει μεγαλύτερη σημασία σχετικά με το πώς έβλεπαν
εθνοτικά τον εαυτό τους και τους βασιλείς τους, δεν σήμαινε απουσία
ελληνικότητας, το αντίθετο: ήταν οι Αρμένιοι που εντάσσονταν σε μια
αρχαιοελληνική φυλετική οικογένεια έτσι ώστε τελικά –πάντοτε, στα μάτια των
Βυζαντινών– δεν υπήρχε ζήτημα αφελληνισμού και απορωμαϊσμού λόγω της
αρμενικής καταγωγής.
Σο ίδιο συμβαίνει και με το «Αύσονες». Κατά τον ουΐδα, ο Αὔσων ήταν γιος
του Οδυσσέα και της Καλυψώς, που βασίλεψε στην Ιταλία· η σικελική
θάλασσα ήταν ο «Αυσόνιος πόντος». Δηλαδή, το «Αύσονες» για τους
Βυζαντινούς δεν σημαίνει απλώς «οι αρχαίοι κάτοικοι της Ιταλίας», δηλαδή
κάτι άσχετο με τους αρχαίους Έλληνες, αλλά πάλι συσχετίζεται με την ελληνική
μυθολογία και τους αρχαίους Έλληνες - κι όχι με τους αρχαίους Ρωμαίους της
Ρώμης.
iii) Εβραίοι
23
1. Εβραϊκά κείμενα του δεκάτου, αιώνα από τη Φαζαρία όπου υπήρχαν πολλοί
Εβραίοι, είτε μετανάστες εκεί ή και προσήλυτοι κάνουν λόγο για τη χώρα της
Γραικίας κι ότι ο Ρώσος Πρίγκηπας Ολέγ σε εκστρατεία του εναντίον της
Γραικίας «ηττήθη κατά κράτος από τους Γραικούς»
3. ο Ισπανοεβραΐος Βενιαμίν από την Σουδέλα κατά τον 12ο αιώνα ταξίδευσε
στην Ανατολή και επισκέφθηκε πολλές πόλεις της Αυτοκρατορίας. Για τον
Βενιαμίν ολόκληρη η Βαλκανική χερσόνησος και η Μικρά Ασία ονομάζονται
Γραικία. Η Κωνσταντινούπολη για τον Βενιαμίν είναι πρωτεύουσα της Γιαβάν η
οποία ονομάζεται Γραικία. Ο Βενιαμίν προσθέτει ότι «οι Γραικοί δεν είναι
πολεμοχαρείς. Διά τους πολέμους των έχουν μισθοφόρους...Εις την
Κωνσταντινούπολη είναι η εκκλησία της Αγίας οφίας και η έδρα του πάπα
των Γραικών... Οι Γραικοί δεν υπάγονται εις τον πάπα της Ρώμης». Οι Γραικοί
περιγράφονται ως «πολύ πλούσιοι, κάτοχοι χρυσού και πολύτιμων λίθων,
καλοντυμένοι και με πλούσια αγαθά άρτου, κρέατος καί οίνου. Ο πλούτος της
Κωνσταντινουπόλεως δεν ευρίσκεται στον υπόλοιπο κόσμο. Εδώ ευρίσκονται
άνθρωποι που έχουν μελετήσει όλα τα βιβλία των Γραικών». Ο Βενιαμίν
παρουσιάζει μία λίαν κολακευτική εικόνα της Κωνσταντινουπόλεως, της
πρωτεύουσας των Γραικών".
iv) Δυτικοί
24
2. O επισκοπος Βιέννης γράφει προς τον Φλωροβίκο (Κλόβις), πρώτο βασιλιά
των Υράγκων που βαφτίστηκε Φριστιανός στα τέλη του 5ου αι.: «Η Ελλάδα
μπορεί να χαίρεται που έχει εκλέξει ένα δικό μας (ορθόδοξο) αυτοκράτορα»
(Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, τ. Ζ’ σ. 144).
- (σ. 43, κεφ. 30): Σώρα όμως, κύριοί μου [Γερμανοί αυτοκράτορες], των
Δαναών τους δόλους.....το μεταξύ, ο αδελφός του Αδάλβερτου Κώνας θα
κινηθεί εναντίον σας με το δικό του στρατό και με εκείνο των Αργείων
25
- (σ. 46, κεφ. 35): ...πόσο έτοιμοι είναι οι Έλληνες να ορκιστούν στο κεφάλι
κάποιου άλλου -άρχισε να ορκίζεται μα το κεφάλι του αυτοκράτορα..
- (σ. 62, κεφ. 57): των Αργείων η πίστη αβέβαιη....για να κερδίσει το Άργος
πόσο ψευδορκεί! ...Η ψεύδορκος Ελλάδα
[το τελευταίο είναι στίχος του Ιουβενάλη, ο οποίος έζησε τον 1ο μ.Φ.
αιώνα, και φυσικά αναφερόταν στους αρχαίους Έλληνες. μως ο
Λιουπράνδος χρησιμοποιεί την ίδια φράση, την οποία ξέρει σε ποιους την
απευθύνει ο Ιουβενάλης, για τους σύγχρονούς του ελληνόφωνους. Μήπως ο
Λιουπτάνδος... ήταν αρχαιολάτρης όπως και οι Βυζαντινοί;]
- (σ. 67, κεφ. 63): ...Ο τσιγκούνικους δείπνος τους αρχίζει και τελειώνει με
μαρούλια, που κάποτε έκλειναν τους δείπνους των προγόνων τους
6. Σον 9ο αἰώνα, στὸ δυτικὸ μεσαιωνικὸ ποίημα “De mutata Romae fortuna”
(incerti auctoris, ed. N. E. Lemaire, Poetae Latini Minores vol. 4 (Paris, 1825),
pp. 537-538), ο ανώνυμος Δυτικός υποστηρίζει ότι το όνομα και ο τίτλος της
Ρώμης έχουν δοθεί στους Έλληνες, και μάλιστα –το κυριότερο– αποκαλεί
«Πελασγική γη» την "Ελλάδα", δηλαδή το Βυζάντιο, ενάντια στα φληναφήματα
πως τάχα οι μεσαιωνικοί Δυτικοί αποκαλούσαν τους Βυζαντινούς
Γραικούς=απλώς ελληνόφωνους και, συνεπώς, πως δεν τους συσχέτιζαν με
τους Αρχαίους Έλληνες:
27
vendere nunc horum mortua membra soles.
(Once upon a time you had been built up by noble patrons; now, alas, Rome,
you are shamefully subjected to your (former) slaves (i.e. the Goths). The
emperors who ruled here for such a long time have abandoned you, and
YOUR NAME AND TITLE HAVE BEEN CEDED TO THE GREEKS).
v) Ρώσσοι
vi) Σούρκοι
1. τα χρόνια του Μπατούτα ο Γαζής Σσελεμπί, που ήταν διοικητής της
ινώπης, πόλεως περικυκλωμένης από έντεκα χωριά κατοικούμενα από
«απίστους Γραικούς», συνήθιζε να εκστρατεύει «εναντίον των Γραικών». Η
28
Έφεσος, μεγάλη και αρχαία πόλη «ελατρεύετο από τους Γραικούς». Η Προύσα
πάρθηκε «από τους Γραικούς». ταν η μύρνη πολιορκούνταν από τους
Σούρκους υπό την πίεση της πολιορκίας «οι Γραικοί έκαμαν έκκλησι για
βοήθεια στον Πάπα»
vii) ύριοι
1. Για τον ύριο μοναχό Ιησού τυλίτη (αρχές 6ου αι.) οι βυζαντινοί στρατιώτες
είναι «Γραικοί στρατιώτες». Η υριακή Αποκάλυψη ταυτίζει Ρωμηούς και
Γραικούς.
viii) Πέρσες
οἱ Rum ἦταν οἱ ἀπόγονοι τῶν ἀρχαίων καὶ βιβλικῶν "Ἰώνων" καὶ τοὺ Μ.
Ἀλεξάνδρου:
“In Persian literature, the term Rum and its ethnic connotations were primarily
from Arab geographers. Rum variously signified the ancient Greeks (known
also as Yunani [from Ionians]), occasionally the ancient Romans (known also,
just like the people from western Europe, as Farangi [from Franks]), and the
Byzantines. From the 11th century, the term al-Rum (i.e., Rum with the
definite article ) was used to denote Asia Minor. In addition, theological writers
regarded the Rum as descendants of the biblical Yonan (Genesis 10:2,4)
and/or a certain Romal(n)us (this detail is of Byzantine/Christian origin).
Those writing in national genres, such as Firdausi in the Shah-nama and
Nizami in the Iskandar-nama, connected the Rum with Alexander the Great.
[…] the Rum were considered equals since they derived their origins from
Alexander the Great and possessed an ancient culture as noble as that of the
29
Iranians. In poetry and folklore Byzantine warriors appear as knights,
equipped with gleaming weapons, banners, trumpets, cymbals, and the
obligatory cross. […] In Persian literature the Rum are distinguished by their
Christian faith….Some features of the Christian cult were regarded favorably.
…The same texts extols Alexander the Great because he was wedded “in
Christian prayer”. The attitude of Persian writers toward Byzantine cultural
achievements was ambivalent. In a negative vein, they considered the
Byzantines to be pale imitators of the ancient Greeks, a view that can be
traced to Arab authors. This perception of byzantine inadequacy was
heightened because of the empire’s location in the west- in Sufi thought, the
source of all evils. Byzantine emperors, moreover, were seen as too harsh. In
a positive vein, the Rum were also viewed as the heirs of the ancient Greeks,
and as such were bearers of good. Like the Greeks, they were depicted as
skilled musicians, artisans, and even doctors, rivaled only by the Chinese.
Persian authors often mention the Rum as superb painters and describe their
icons. Rum was also considered to be the land of wisdom. The wealth of
Byzantium was central to the positive image of Rum, which was popularly
depicted as a land rich in gold, jewels, furs, silks, etc., and its luxury products
were considered as valuable as those coming from China” (Nikolaj I. Serikoff,
“Persian literature”, στο Alexander Kazhdan (επ.), The Oxford Dictionary of
Byzantium, Oxford UP, Ν. Τόρκη-Οξφόρδη 1991, σ. 1632-3)
30
διάφορες στιγμές) Γραικούς τους Βυζαντινούς, η αντιδιαστολή «ητικής» και
«ημικής» αντίληψης δεν έχει νόημα στους Βυζαντινούς.
2. Επίσης χρησιμοποιείται με την ίδια έννοια, μετά το 1204, από τον θεολόγο
Καβάσιλα, από τον Νικηφόρο Βλεμμύδη, από τον Θεόδωρο Μετοχίτη (που
έχτισε τη μονή της Φώρας στην Πόλη) και από πολλούς άλλους Φριστιανούς
διανοούμενους.
31
νόμους των αρχαίων Ελλήνων. Η σχέση της μαζί τους δεν περιορίστηκε
μονάχα στο όνομα. Γιατί παραλείπω την φιλοσοφία κι όσους ασχολήθηκαν
εδώ μ’ αυτήν· είναι τόσοι πολλοί, που ούτε σε ολόκληρη την υπόλοιπη Ελλάδα
δεν υπάρχουν τόσοι» (Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες, η
καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους, (1204 – Μέσα 15ου
αιώνα), σ. 98).
6. το α’ μισό του 10ου αι. ο Ιωσήφ Γενέσιος γράφει (Περί βασιλειών, Γ’, 9) ότι,
κατά τη διάρκεια μιας μάχης μεταξύ Ρωμηών και Αράβων, έναν αιώνα πριν, το
ηθικό των πρώτων αναπτερώθηκε επειδή κάποιος αξιωματούχος τους
ανέφερε στους στρατιώτες του μια φράση από την Ιλιάδα (Ε, 529).
7. Ο Δημήτριος Κυδώνης γράφοντας στα 1345 στον Ιωάννη Σ’ λέει «την
Μακεδονία υπάρχουν και πόλεις μεγάλες και στρατός πολύς και συνηθισμένος
να τρέπη σε φυγή τους βαρβάρους .. και το όνομά της μόνο προξενεί φρίκη σ’
αυτούς, επειδή θυμούνται τον Αλέξανδρο και τους λίγους Μακεδόνες που μαζί
του σκέπασαν την Ασία. Δείξε λοιπόν σ’ εκείνους, βασιλιά μου, ότι υπάρχουν
32
και οι Μακεδόνες και ο βασιλιάς Αλέξανδρος, μόνο που ζη σε άλλα χρόνια»
(Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων
και η διαμόρφωση του έθνους, (1204 – Μέσα 15ου αιώνα), σ. 101).
ε μια άλλη επιστολή του γράφει «τὰ ἔθνη μάχεται καθ’ ἡμῶν. καὶ τίς ὁ
βοηθήσων ἡμῖν; Πέρσης πῶς βοηθήσει τῷ Ἕλληνι; Ἰταλὸς καὶ μάλιστα
μαίνεται, Βούλγαρος προφανέστατα, έρβος τῆ βία βιαζόμενος καὶ
συστέλλεται… Μόνον δὲ τὸ λληνικὸν αὐτὸ βοηθεῖ ἑαυτῷ». (N. Festa,
Theodori Ducae Lascaris Epistulae CCXVII, σελ. 58, στο Βακαλόπουλου Α.
Ε., Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση
του έθνους, (1204 – Μέσα 15ου αιώνα), σ. 77). Πράγμα που καταρρίπτει, 500
χρόνια πριν από τον αιώνα του Διαφωτισμού, τον 18ο, τον ισχυρισμό ότι οι
33
Βαλκάνιοι Ορθόδοξοι ήταν ώς τον 18ο αι. ένας λαός, και ότι εξαιτίας των
δυτικών ιδεολογικών και αντιλήψεων διασπάστηκαν τον 19ο αι. σε Έλληνες,
Βούλγαρους, έρβους κοκ.
Μάλιστα, αναγγέλοντας στον δάσκαλό του τις νίκες του εναντίον του βασιλιά
της Βουλγαρίας, τον προτρέπει να θαυμάσει «ἐκ βάθους καρδίας τὰ ὑψηλὰ
κατορθώματα τῆς ἑλληνικῆς ἀνδρείας» (N. Festa, Theodori Ducae Lascaris
Epistulae CCXVII, σσ. 62-63, στο Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος Ελληνισμός, οι
ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους, (1204 – Μέσα
15ου αιώνα), σελ. 78).
34
10. Ο Ιωάννης Βατάτζης, Ρωμηός αυτοκράτορας της Νίκαιας (στο διάστημα
κατά το οποίο η Κωνσταντινούπολη ήταν υπόδουλη στους Υράγγους), γράφει
στην απαντητική του επιστολή προς τον πάπα Γρηγόριο μεταξύ άλλων τα εξής
(πρωτοδημοσιευμένη στο περιοδικό Αθήναιον, τόμος 1ος, Αθήνα 1872, σσ.
372-378) : «σήμαινε δὲ τὸ τοιοῦτον γράμμα, ὅτι τε ἐν τῶ γένει τῶν λλήνων
ἡμῶν ἡ σοφία βασιλεύει [...] κεῖνο δὲ πῶς ἠγνοήθη, ἢ καὶ μὴ ἀγνοηθέν, πῶς
ἐσιγήθη, τό, συν τῆ βασιλευούση παρ' ἡμῖν σοφία, καὶ τὴν κατὰ κόσμον ταύτην
βασιλείαν τῶ ἡμῶν προσκεκληρῶσθαι γένει παρὰ τοὺ μεγάλου Κωνσταντίνου
[...] ἡμεῖς δὲ οὐκ ἀνταπαιτήσομέν σε διαβλέψαι τε καὶ γνῶναι τὸ προσὸν ἡμῖν
δίκαιον ἐς τὴν ἀρχήν τε καὶ τὸ κράτος τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὃ τὴν ἀρχὴν
μὲν ἔλαβεν ἀπὸ τῶν χρόνων τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου, διὰ πλείστων δὲ
ὁδεῦσαι τῶν ἀρξάντων μετ' ἐκεῖνον ἐκ τοῦ ἡμετέρου γένους, καὶ ἐς ὅλην
χιλιετηρίδα παραταθέν, ἄχρι καὶ ἡμῶν ἔφθασεν; Αὐτίκα οἱ τῆς βασιλείας μου
γενάρχαι, οἱ ἀπὸ τοῦ γένους τῶν Δουκῶν τε καὶ Κομνηνῶν, ἵνα μὴ τοὺς
ἑτέρους λέγω, τοὺς ἀπὸ γενῶν ἑλληνικῶν ἄρξαντας· οὗτοι γοῦν οἱ ἐκ τοῦ ἐμοῦ
γένους, εἰς πολλὰς ἐτῶν ἑκατοστ[ύας] τὴν ἀρχὴν κατέσχον τῆς
Κωνσταντινουπόλεως [...] ἔθνους καὶ γὰρ ὁ βασιλεύων, καὶ λαοῦ, καὶ πλήθους
ἄρχειν λέγεται καὶ κρατεῖν, ἀλλ' οὐ τῶν λίθων τε καὶ ξύλων, ἃ τὰ τείχη
συνιστῶσι καὶ τὰ πυργώματα [...] οὐδέποτε παυσόμεθα μαχόμενοι καὶ
πολεμοῦντες τοῖς κατάγουσι τὴν Κωνσταντινούπολιν. Ἦ γὰρ ἂν ἀδικοίημεν καὶ
φύσεως νόμους, καὶ πατρίδος θεσμούς, καὶ πατέρων τάφους, καὶ τεμένη θεῖα
καὶ ἱερά, εἰ μὴ ἐκ πάσης τῆς ἰσχύος τούτων ἕνεκα διαγωνισόμεθα»
11. Ο Νικήτας Φωνιάτης, σταματά προσωρινά την Ιστορία του με την άλωση
της Πόλης από τους σταυροφόρους, θεωρεί τους Ρωμαίους Έλληνες και ως
αιτία του τερματισμού της διήγησής του έχει: «Πῶς ἂν εἴην ἐγὼ τὸ βέλτιστον
χρῆμα, τὴν ἱστορίαν, τὸ κάλλιστον εὕρημα τῶν λλήνων, βαρβαρικαῖς καθ’
λλήνων πράξεσι χαριζόμενος;» (σελ. 768, Bekker, Βόννη 1835). Οι
βαρβαρικές πράξεις κατά των Ελλήνων, που γράφει ο Φωνιάτης, δεν είναι
άλλες από τις πράξεις των ταυροφόρων κατά των Ρωμηών. Ρωμηός και
Έλλην ταυτίζονται.
36
Επίσης: ὡς τὴν παρὰ βαρβάροις ἀποικίαν πόλεις ὅλας λληνίδας ἑλέσθαι καὶ
τῆς πατρίδος ἀσμένως ἀλλάξασθαι·
13. Ο Ιωάννης Ευγενικός λέει «κορυφὴ μὲν γὰρ τῆς καθ’ ἡμᾶς οἰκουμένης ἡ
λλάς, ὀφθαλμὸς δὲ ἡ τοῦ Πέλοπος» (γκωμιαστική ἔκφρασις Κορίνθου, στο
π. Λάμπρου, Παλαιολόγεια και Μεσαιωνικά, τόμ. Α', σελ. 48.
37
«πατρίδα μοναδική και κοινή του τωρινού ελληνικού έθνους» («πατρίδος τῷ
νῦν ἑλληνικῷ γένει μιᾶς τε καὶ κοινῆς») ενώ αλλού αναφέρεται σε «Γραικούς»
για να δηλώσει το ίδιο έθνος. Αλλά και πριν την Άλωση «στον
"παραμυθητικόν" προς τον Κωνσταντίνο που εξεφώνησε στα 1450 και έγραψε
λίγο αργότερα "επί τη κοιμήσει" της μητέρας του Ελένης μεταχειρίζεται τα
ονόματα «Ρωμαίος» και «Έλλην» μάλλον αδιάφορα («…καὶ ὅσοι τῶν Ρωμαίων
ἢ τῶν λλήνων τοῦ πράγματος ὕστερον συναισθήσονται….» και «…οὕτω δὲ
ὠφελιμωτάτη τῷ κοινῷ τῶν λλήνων καὶ χωρὶς ἑκάστῳ ἐντυγχανόντων
γεγενημένη»), ενώ σε λόγο του προς τον Δημ. Παλαιολόγο χρησιμοποιεί μόνο
το «Έλλην», καθώς και το παράγωγό του "ελληνικός"» (Βακαλόπουλου Α. Ε.,
Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του
έθνους, (1204 – Μέσα 15ου αιώνα), σ. 305). Με τη σημασία του εθνικά
Έλληνα ο ίδιος «γράφη στα 1449 ή στα 1450 στον βασιλιά της Σραπεζούντας
Ιωάννη Δ’, ότι με την ακτινοβολία της αρχής και των αρετών του κοσμεί "τὸ
γένος ἅπαν τῶν λλήνων"» (Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες,
η καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους, (1204 – Μέσα 15ου
αιώνα), σ. 305).
υγκεκριμένα:
Επιστολή 458, Εὐφροσύνῃ ἡγουμένῃ τοῦ Κλουβίου: «τῶν ἀφ' ἡλίου ἀνατολῶν
τὸ γένος καὶ κατὰ τόπον καὶ τρόπον, εἴπερ ἡ Ἀρμενία ὅθεν καὶ ἡ ἀρετή, εἰδὲ καὶ
τὸ αἷμα δεῖ ζητεῖν, ἐκ βασιλικοῦ κράματος· στρατηγίαι καὶ δημαγωγίαι καὶ ἐν
Ἀρμενίᾳ καὶ ἐν Γραικίᾳ».
39
ἀνατέλλει ὁ ἥλιος, ἐκτὸς τοῦ κράτους – γιὰ τοὺς Βυζαντινοὺς) «γένος» τῆς
Ἀρμενίας. Αὐτὸ καθιστᾶ ἀβάσιμη τὴ θρησκευτικὴ ἑρμηνεία τοῦ στουδιτικοῦ
«Γραικὸς» (=«οἱ εἰκονόφιλοι») ὡς ἀντίθετου πόλου τοῦ (δῆθεν θρησκευτικὰ
νοούμενου -«ὁ εἰκονομάχος») «Ἀρμένιος». Ἡ Εἰκονομαχία βρῆκε πρόσφορο
ἔδαφος ὄχι στὴ υρία ἢ στὴν Ἀρμενία ἀλλὰ στὴν Κ.-Δ. Μικρὰ Ἀσία , καὶ ὁ
τουδίτης δὲν διάκειται ἀρνητικὰ πρὸς τοὺς Ἀρμένιους: Ἁπλῶς, ὁ ἄνδρας τῆς
Εὐφροσύνης (ἐπ. 458) ἦταν στρατηγὸς στὴν Ἀρμενία καὶ τὴν Γραικία: βλ. τὰ
σχόλια τοῦ Γ. Υατούρου, ὅ.π., τ. 1, σ. 423. Ἡ ἐπ. 458 γράφηκε ἀφότου εἶχε
πεθάνει ὁ Λέων Ε’ καὶ εἶχαν σταματήσει οἱ εἰκονομαχικὲς διώξεις. τέφανος
Ἀσικρήτης ἦταν εἰκονόφιλος καὶ ἀνώτερος ὑπάλληλος (Υατοῦρος, ὅ.π., τ. 1, σ.
400). Ἂν οἱ Γραικοὶ στὸ Βυζάντιο θεωροῦνταν ἁπλῶς μία γλωσσικὴ ὁμάδα,
τότε δὲν θὰ μποροῦσε ὁ τουδίτης νὰ κάνει λόγο γιὰ χώρα Γραικία. Μόνο
σοφιστεία θὰ συνιστοῦσε ἡ ἄποψη ὅτι ὁ τουδίτης δημιούργησε τέτοιον ὅρο
καὶ κανεὶς δὲν μπῆκε στὸν κόπο νὰ τὸν ἐλέγξει ἢ νὰ ἀπορήσει. Ὅποιος
ὑποστηρίζει τὴν ὕπαρξη νεράιδων, ἂς μὴν περιμένει ἀπὸ τοὺς ἀντίθετους σ'
αὐτὸν νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀνυπαρξία τῶν νεράιδων. Καὶ τέλος, ἡ ὑπόθεση ὅτι ὁ
τουδίτης δανείζεται τὴν ὁρολογία ἀπὸ τοὺς Δυτικοὺς εἶναι ἀτεκμηρίωτη, ἀφοῦ
δὲν γνώριζε λατινικά· ὁ ἴδιος δὲν ἀναγνώρισε ποτὲ τὸ λεγόμενο πρωτεῖο τοῦ
Πάπα, καὶ φυσικὰ οἱ σχετικὲς ἐπιστολὲς δὲν ἀπευθύνονται σὲ εἰκονόφιλους
Δυτικοὺς τοὺς ὁποίους προσπαθοῦσε νὰ κολακεύσει(;) ἀποκαλώντας Γραικία
τὴ Ρωμανία.
Σι διαβάζουμε επ’ αυτού; τι «Οι δυτικοί από την άλλη, ξεκίνησαν και αυτοί
αυθόρμητα να ονομάζουν τους βυζαντινούς «Γραικούς», αλλά…»
40
απολατινισμένοι Ρωμαίοι; Και συνεπώς οι Δυτικοί δεν πίστευαν πως απέναντί
τους ήταν πλέον οι ίδιοι Γραικοί=Έλληνες;
Αυτό όμως δεν αναιρεί διόλου το συμπέρασμα ότι αντικειμενικά για τους
Δυτικούς υπήρχαν οι Έλληνες=Γραικοί. Η υποτίμηση δεν εξαφάνισε την
προηγούμενη σημασία παρά την εμπλούτισε.
Πέρα από τις ανοησίες των αρνητών της ελληνικότητας των Βυζαντινών, οι
τελευταίοι ήξεραν πολύ καλά πως οι "Γραικοί" είναι οι απόγονοι των αρχαίων
Ελλήνων:
Γραικός· Ἕλλην
41
Γραικός, ὁ Ἕλλην, ὀξυτόνως, ὁ Θεσσαλοῦ υἱός, ἀφ’ οὗ Γραικοί οἱ Ἕλληνες
Γραικοί· οἱ Ἕλληνες
17. Ο Κωνσταντέλος γράφει: «Ο Θεοφάνης, που έγραψε στις αρχές του 9ου
αιώνα, διηγείται ότι όταν πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη μετέβη στην
Αυλή του Καρλομάγνου για να ζητήσει την κόρη του Ερυθρώ ως σύζυγο του
Κωνσταντίνου του 6ου άφησε πίσω τον διδάσκαλο και μοναχό Ελισσαίο για να
διδάξει στην Ερυθρώ τη γλώσσα και την παιδεία των Γραικών και τους νόμους
της Ρωμαϊκής Πολιτείας. Για τον Θεοφάνη ο λαός, η γλώσσα, η παιδεία είναι
Γραικοί και Γραικικοί (Θεοφάνης, Φρονογραφία AM 6274, επ. C. de Boor,
Theophanis Chronographia (Lipsiae, 1883) τόμ. Ι, σ. 455)».
τι η γλώσσα των Γραικών δεν είναι απλώς η ελληνική γλώσσα κάποιου λαού
που δεν υφίσταται πια, αλλά η γλώσσα που μιλούν οι Γραικοί, που
εξακολουθούσαν τότε να υφίστανται, φαίνεται από τα θαύματα του αγίου
Δημητρίου
42
α) Θαῦμα τέταρτον, περὶ τῆς κατὰ τὸν Περβοῦνδον λιμοῦ καὶ ἀνεκδότου
πολιορκίας:
«…ένας από τους άρχοντές του…γνώριζε και τη δική μας γλώσσα και των
Ρωμαίων κι επίσης των κλάβων και των Βουλγάρων...» [καὶ τὴν καθ’ ἡμᾶς
ἐπιστάμενον γλῶσσαν καὶ τὴν Ρωμαίων, κλάβων καὶ Βουλγάρων…]
Σον καιρό της συγγραφής του τελευταίου κειμένου οι Βούλγαροι υφίστανται και
υπάρχει η γλώσσα τους, οι (κ)λάβοι υφίστανται και το ίδιο υφίσταται κι η
γλώσσα τους, οι Ρωμαίοι το ίδιο. Θα περίμενε κανείς ότι όσοι μιλούν την
ἡμετέρα διάλεκτο είναι κάτι άλλο εκτός από Ρωμαίοι=Λατίνοι, Βούλγαροι και
λάβοι.
Σο αστείο είναι ότι διάφοροι υποστηρίζουν στα σοβαρά ότι εκφραζόμενος στα
ελληνικά ο Θεοφάνης «αυτό που γράφει είναι ότι η Ερυθρώ διδάχθηκε αυτό
που στη δύση ονομαζόταν «Γραικικό» αλφάβητο και την «Γραικική» γλώσσα»,
λες και ο Θεοφάνης ήταν κάποιος Δυτικός που έκανε αρχικά λόγο στα λατινικά
για Graeci και έπειτα, λόγω άγνοιας των όρων ή άρνησης να δεχτεί τους
Βυζαντινούς για Ρωμαίους, το μετέφρασε στην ελληνική χρονογραφία του ως
«Γραικούς».
Σο πιο αστείο είναι όταν κάποιοι από τη μία υποστηρίζουν (υπονοώντας την
εξαφάνιση του ελληνικού στο ρωμαϊκό, την ανυπαρξία ελληνικού) ότι οι
Βυζαντινοί (κυλίτζης) αποκαλούσαν "ρωμαϊκή" την ελληνική της εποχής τους
και από την άλλη ότι οι Βυζαντινοί (Πορφυρογέννητος) δεν είχαν πρόβλημα να
αποκαλέσουν "ελληνική" την ελληνική της εποχής τους (εδώ η ονομασία
"ελληνική" δεν σημαίνει τίποτε αντίστοιχο για τους ρωμαϊστές με ό,τι οι ίδιοι
παραπάνω εμμέσως διακηρύσσουν ότι σημαίνει όταν οι Βυζαντινοί
χαρακτηρίζουν τα ελληνικά "ρωμαϊκή").
44
η γλώσσα ενός λαού, των Γραικών/Ελλήνων. Κανόνικά, θα έπρεπε να γράψει
ότι ο χαλίφης ἐκώλυσε γράφεσθαι γραικιστὶ....
19. Ο Χελλός «περιγελά τον Ιωάννη Λογγιβάρδο για το γεγονός ότι είναι
Ρωμαίος, παιδί της Ρώμης, ἀφ’ ἧς οὐδεὶς … ἐγεωμέτρησε πώποτε» (Σατάκη,
Η Βυζαντινή Υιλοσοφία, σ. 188).
ε επιστολή της Ευδοξίας, η οποία κατά τον άθα έχει γραφεί από τον
Χελλό, το Βυζάντιο καλείται Ελλάδα: ...οὐ μόνον ἐν τῆ τῶν πόλεων βασιλίδι
ἀλλὰ καὶ ἐν πάση τῆ λλάδι» (άθα, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, 5, σελ. με').
45
Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι η άποψη πως το i) δεν σημαίνει την παραδοχή
από τον Χελλό της ύπαρξης Ελλήνων στο Βυζάντιο του 11ου αι. αλλά απλώς
ότι κάποιος "δεν ήταν στο γένος Αρχαίος Έλληνας αλλά είχε τις αρετές των
Αρχαίων" έρχεται σε αντίθεση τόσο με τα ii) και iii) όσο και με τις επιστολές του
στις οποίες χαρακτηρίζει Ελλάδα το Βυζάντιο. Αν έτσι χαρακτηριστεί το
Βυζάντιοι, οι Βυζαντινοί συνεπακόλουθα χαρακτηρίζονται Έλληνες, και κατά
συνέπεια η περίπτωση i) δεν εξηγείται με την ερμηνεία της προαναφερθείσας
άποψης.
22. Ο Αγαθίας τον 6ο αι. γράφει (Ιστορίαι, Α’, 2) «Σώρα, όμως, η Μασσαλία,
που ήταν ελληνική, έχει εκβαρβαριστεί, διότι έχοντας ξεχάσει το
πατροπαράδοτο πολίτευμα, κυβερνάται με τους νόμους των κατακτητών
[=Υράγγων]».
46
24. Ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος σε ομιλία του υπογραμμίζει τη «δόξα της
Ελληνικής παραδόσεως» και υπερηφανεύεται επειδή οι κάτοικοι της
Κωνσταντινουπόλεως: «Ου μιξοβάρβαρου λαού το φθέγμα φύρδην
προϊεμένου».
Επίσης, «τον βλέπουμε να εκφράζει την αισιοδοξία ότι οι Έλληνες στο μέλλον
θα ιδρύσουν ένα κράτος, καλά όμως οργανωμένο, το οποίο ώς τότε δεν είχαν
προλάβει να σχηματίσουν...Οραματίζεται την προσεχή ανάσταση ενός
ελληνικού βασιλείου, όπου συγκεντρωμένοι οι Έλληνες θα διοικηθούν "ὡς
ἥδιστα" και σύμφωνα με τα έθιμά τους» (Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος
Ελληνισμός, οι ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους,
(1204 – Μέσα 15ου αιώνα), σελ. 375). Ενάντια στην άποψη ότι η Μεγάλη Ιδέα,
της απελευθέρωσης των Ελλήνων και δημιουργίας Ελληνικού κράτους είναι
δημιούργημα του 18ου αιώνα, βρίσκουμε την ιδέα για ένα Κράτος των
Ελλήνων ήδη αμέσως μετά το 1453.
Σο όνομα Ρωμαῖος δεν αφορά θρησκεία αλλά γένος: XXVIII, 5 Ο Πύλλης ήταν
Ρωμαίος το γένος και χριστιανός το θρήσκευμα (Ρωμαῖος τῶ γένει, τὸ σέβας
χριστιανός)
27. τον Πανηγυρικό εις Μανουήλ και Ιωάννην Η’, τους Παλαιολόγους,
κάποιου ανωνύμου, παρατηρούμε τη λέξη «Ρωμέλληνες» (Λάμπρου,
Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά, Αθήνα 1926, τόμ Γ', σελ. 152).
Εδώ, και όσον αφορά στο θέμα της θεωρίας της διπλής καταγωγής, δηλαδή
της θεωρίας ότι οι Βυζαντινοί πίστευαν πως είναι το προϊόν της ανάμιξης δύο
λαών, Ελλήνων και Ρωμαίων, οφείλουμε προς αποκατάσταση της ιστορικής
αλήθειας να διευκρινίσουμε το εξής: Αν υπάρχει ένας λόγος για τον οποίο η
θεωρία αυτή δεν στέκει, είναι επειδή από όλους τους τοτεινούς συγγραφείς
48
αναγνωριζόταν η ελληνική καταγωγή των Ρωμαίων της παλαιάς Ρώμης και της
ίδιας της παλιάς Ρώμης:
i) Ιουλιανός:
«(..) γνωρίζω ότι κι εσείς [οι Ρωμαίοι] από αυτούς [τους Έλληνες]
κατάγεστε» (υμπόσιον ή Κρονιάς, 324a)
«ο Ήλιος αναγνώρισε την πολιτεία μας [τη Ρώμη] Ελληνική τόσο στην
καταγωγή όσο και στο πολίτευμα» (Εις τον βασιλέαν Ήλιον, 39 (153a)).
ii) Ιουστινιανός:
ύμφωνα με τον Ιω. Ρωμανίδη (...!) γράφει στο Περί ψυχής: «πόλιν
Ελληνίδα Ρώμην»
Αλλά, αν όντως πίστευαν αυτό οι συγγραφείς μεταξύ 300 μ.Φ. και 1453 μ.Φ.,
τότε προκύπτουν τα ερωτήματα:
49
(α) ποιος ο λόγος να ισχύει η άποψη ότι οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τον εαυτό
τους "Ρωμαίο+Έλληνα" και όχι "Ρωμαίο=Έλληνα", δηλαδή γιατί να ισχύει η
θεωρία της διπλής καταγωγής των Βυζαντινών;
(β) αφού η καταγωγή των αρχαίων Ρωμαίων της παλιάς Ρώμης ανάγεται -
κατά τους μεσαιωνικούς "Ρωμαίους"- στους Έλληνες, και όχι το ανάποδο, γιατί
να είναι Ρωμιοί κι όχι Έλληνες οι Έλληνες; και γιατί να μην είναι Έλληνες οι
Ρωμιοί και οι Βυζαντινοί;
28. Κατά την πρώτη πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Σούρκους (1383-
87) ο βασιλιάς Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος στον υμβουλευτικόν προς τους
Θεσσαλονικείς προτρέπει τους τελευταίους να αγωνιστούν μέχρι θανάτου,
γιατί αυτό επιτάσσει η ιστορική τους παράδοση: «Ὅτι Ῥωμαῖοι ἐσμέν, ὅτι ἡ
Υιλίππου καὶ Ἀλεξάνδρου ἡμῖν ὑπάρχει πατρίς».
29. «Ο Ιωσήφ Βρυέννιος π.χ. δημηγορώντας μετά το 1415 στο παλάτι εμπρός
στους επισήμους και στον λαό ανατρέχει στα παραδείγματα του παρελθόντος:
αρχίζει από τον Λυκούργο και τον Θεμιστοκλή και καταλήγει, μέσω των
Ρωμαίων, στους διαδόχους των Βυζαντινούς αυτοκράτορες» (Βρυεννίου, Σα
ευρεθέντα, 2, σελ. 272, Λειψία 1768, στο Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος
Ελληνισμός, οι ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους,
(1204 – Μέσα 15ου αιώνα), σ. 214).
50
31. Ο πατριάρχης Γερμανός Β’ σε επιστολή προς τον πάπα Γρηγόριο Θ’ στα
1213 γράφει: «εἰ μὲν τοὺς Γραικοὺς ἡμᾶς κινδυνεύοντες ἀπολέσθαι…διὸ καὶ
ἡμεῖς οἱ Γραικοὶ ἄπληγες…» (άθα, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, 2, σσ. 17, 43)
34. την Φρονική υγγραφή του Γεώργιου Ακροπολίτη (13ος αι.) διαβάζουμε
51
ii) A, 17. Σὰ δὲ ἐπέκεινα τούτων, ἀπὸ τοῦ λεγομένου Λεκτοῦ καὶ ἕως Ἀβύδου
καὶ αὐτῆς Προποντίδος καὶ μέχρι Κυζίκου καὶ τοῦ ποταμοῦ τοῦ λεγομένου
Γρανικοῦ, πάντες Γραικοὶ ὀνομάζονται καὶ κοινῇ διαλέκτῳ χρῶνται
ii) 50 οἱ τοῦ κάστρου Μαΐνης οἰκήτορες οὐκ εἰσὶν ἀπὸ τῆς γενεᾶς τῶν
προρρηθέντων κλάβων, ἀλλ' ἐκ τῶν παλαιοτέρων Ῥωμαίων, οἳ καὶ μέχρι τοῦ
νῦν παρὰ τῶν ἐντοπίων Ἕλληνες προσαγορεύονται διὰ τὸ ἐν τοῖς προπαλαιοῖς
χρόνοις εἰδωλολάτρας εἶναι καὶ προσκυνητὰς τῶν εἰδώλων κατὰ τοὺς
παλαιοὺς Ἕλληνας
36. Ο Πρίσκος (5oς αιώνας), ρωτώντας κάποιον στα σύνορα βόρεια του
Δούναβη ο οποίος ήταν ντυμένος βαρβαρικά, πώς και ήξερε τόσο καλά τα
ελληνικά, έλαβε την απάντηση πως "Γραικὸς εἶναι τὸ γένος" (C. Müller,
Fragmenta Historicum Graecorum, τ. 4, Paris 1868, σ. 86).
το σημείο αυτό φαίνεται το πόσο επικίνδυνη μπορεί να είναι η άρνηση των
Ρωμαϊστών να αποδεχτούν την ύπαρξη ελληνικής εθνότητας. Ο μεν
Καλδέλλης υποστηρίζει ότι «ο «Γραικός» αυτός ήταν φανταστικό πρόσωπο
επινοημένο από τον Πρίσκο για να εκφράσει εμμέσως (άρα χωρίς κίνδυνο
τιμωρίας) την κριτική του στον Αυτοκράτορα». Βέβαια, το βάρος της απόδειξης
52
ότι υπάρχουν νεράιδες πέφτει σε όσους πιστεύουν ότι υπάρχουν κι όχι σε
όσους υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν νεράιδες! Άλλος Ρωμαϊστής πάλι,
υποστηρίζει ότι εφόσον ο Γραικός αυτός ζούσε μόνιμα σε εδάφη στα οποία οι
γηγενείς αποκαλούσαν «Γραικία» την (ανατολική) Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο
Γραικός αυτός «εν τέλει ενστερνίστηκε το εξωνύμιο με το οποίο τον
αποκαλούσαν οι λαοί με τους οποίους συζούσε»! Ξεχνάει ο δεύτερος
Ρωμαϊστής ότι η συνομιλία του Πρίσκου με τον «Γραικό» γίνεται στα ελληνικά
(στα οποία ο υποτιθέμενος σωστός αυτοχαρακτηρισμός θα ήταν «Ρωμαίος»)
και όχι στα λατινικά (στα οποία ο σωστός αυτοχαρακτηρισμός θα ήταν
«Graecus»). Εφόσον η συζήτηση έγινε στα ελληνικά, ο έμπορος (του 5ου
αιώνα, δηλαδή σε πολύ πρώιμη φάση) κανονικά –αν ισχύει η άποψη για
ανυπαρξία Ελλήνων– δεν θα έλεγε «Γραικός» αλλά «Ρωμαίος».
Αυτοχαρακτηρίζεται όμως ως Γραικός (σε μια περίοδο όπου το «Έλλην»
άρχισε να σημαίνει τον μη Φριστιανό) παρ’ όλο που γνώριζε ότι πολιτικά είναι
«Ρωμαίος».
ii) εθνοτική σημασία του Γραικός (Τπέρ των πολέμων, λόγος τέταρτος,
27, 38) «τοὺς Γραικοὺς ἅπαντας οὐδὲν ὑπολογισαμένω κτεῖναι».
53
iii) εθνοτική σημασία του Γραικός (Τπέρ των πολέμων, λόγος πέμπτος,
18, 40-41: Ῥωμαίους τῆς ἐς Γότθους ἀπιστίας κακίσας τὴν προδοσίαν
ὠνείδιζεν, ἣν αὐτοὺς ἐπί τε τῇ πατρίδι πεποιῆσθαι καὶ σφίσιν αὐτοῖς ἔλεγεν, οἳ
τῆς Γότθων δυνάμεως Γραικοὺς τοὺς σφίσιν οὐχ οἵους τε ἀμύνειν ὄντας
ἠλλάξαντο, ἐξ ὧν τὰ πρότερα οὐδένα ἐς Ἰταλίαν ἥκοντα εἶδον, ὅτι μὴ
τραγῳδούς τε καὶ μίμους καὶ ναύτας λωποδύτας)
iv) υποτιμητική χρήση του Γραικός (Τπέρ των πολέμων, λόγος πέμπτος,
29, 11: ῥᾷστα μὲν τοὺς ἐναντίους νικήσετε, ὀλίγους τε ὄντας καὶ Γραικούς)
vii) εθνοτική σημασία του Γραικός (Τπέρ των πολέμων, λόγος έβδομος,
9, 12: τὴν Γραικῶν ἐς τὸ ὑπήκοον ἀρετὴν ἢ ἀκοῇ λαβόντες ἢ πείρᾳ μαθόντες
οὕτω δὴ προήσεσθαι αὐτοῖς τὰ Γότθων τε καὶ Ἰταλιωτῶν πράγματα ἔγνωτε;)
viii) εθνοτική σημασία του Γραικός (Τπέρ των πολέμων, λόγος έβδομος,
21, 4: τοῖς ἐς ἀγῶνας καθισταμένοις ξυμφορώτατον εἶναι δοκεῖ, πρὸς ἀνδρῶν
ἑπτακισχιλίων Γραικῶν ἡσσηθέντες)
ix) εθνοτική σημασία του Γραικός (Τπέρ των πολέμων, λόγος έβδομος,
21, 12: ἐς Γότθους τοὺς εὐεργέτας πολλῇ ἀγνωμοσύνῃ ἐχόμενοι, ἐς ἀπόστασίν
τε οὐ δέον ἐπὶ τῷ σφετέρῳ πονηρῷ ἴδοιεν καὶ τοὺς Γραικοὺς ἐπὶ τῇ πατρίδι
ἐπαγάγοιντο, προδόται σφῶν αὐτῶν ἐκ τοῦ αἰφνιδίου γεγενημένοι)
54
xi) Υαίνεται να μην συμφωνεί με την άποψη ότι το Έλλην σημαίνει οπαδό
της αρχαίας θρησκείας (Τπέρ των πολέμων, λόγος πρώτος, 20, 1: δόξαν τὴν
παλαιὰν σέβοντας, ἣν δὴ καλοῦσιν λληνικὴν οἱ νῦν ἄνθρωποι).
xii) Σο ίδιο (Τπέρ των πολέμων, λόγος πρώτος, 25, 10: τῆς παλαιᾶς
δόξης, ἣν νῦν λληνικὴν καλεῖν νενομίκασι).
38. Ο Ιωάννης Σζέτζης (12ος αι.) παραπονείται επειδή μερικοί αντί Γραικών
αποκαλούν Αύσονες τους Έλληνες: «Οἱ δὲ ἡμᾶς τοὺς Γραικοὺς Ἕλληνας
Αὔσονας λέγοντες αὐθεντικῆ ἀδεία καὶ ποιητικῆ τοῦ ποιοῦσιν» (χόλια εις
Αλεξάνδραν Λυκόφρονος, ed. Scheer, τ. 2, Berlin 1908, σελ. 34).
39. Ο Μανουήλ Καλέκας γράφοντας στα 1404 προς τον Μανουήλ Φρυσολωρά
χρησιμοποιεί την λέξη Ελλάς με τη σημερινή σημασία, γιατί εννοεί την Λέσβο
(Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων
και η διαμόρφωση του έθνους, (1204 – Μέσα 15ου αιώνα), σελ. 86).
40. Ο επίσκοπος Αλανίας Θεόδωρος μετά την πτώση της Πόλης (1204) γράφει
στον αδερφό του: «άλω μὲν ἡ πατρίς, ἀλλ' ἀνδρὶ σοφῶ πᾶς τόπος λλάς»
(PG, 140, 414), στο Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες, η
καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους, (1204 – Μέσα 15ου
αιώνα), σελ. 65).
41. Ο αδερφός του Νικήτα Φωνιάτη, Μιχαήλ Φωνιάτης γράφει μετά το 1204:
«Ἡ γάρ τοι πονηρὰ τυραννὶς καὶ Ἡ πάλαι τεθρυλημένη τῶν λλήνων
ἀποβαρβάρωσις παραβιάζεται πλείστους μεταναστεύειν ἐκ πόλεως ἐπὶ πόλιν
55
καὶ τῆς ἐνδαπῆς τὴν ἀλλοδαπὴν ἀλλάττεσθαι» (π. Λάμπρου, Μιχαήλ
Ακομινάτου τα σωζόμενα, τ. 2, σελ. 292 στο Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος
Ελληνισμός, οι ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους,
(1204 – Μέσα 15ου αιώνα), σελ. 63)
42. Ο Γεώργιος Βαρδάνης (13ος αι.) γράφει για την επισκοπή Βόνιτσας
(Βονδίτζης) ότι χαρακτηριστικό της είναι "ο πέρα για πέρα ελληνικός
χαρακτήρας της και το ότι βρίσκεται ανάμεσα σε Έλληνες" (Vasilievski,
Epirotica, σελ. 252 στο Βακαλόπουλου Α. Ε., Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες, η
καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους, (1204 – Μέσα 15ου
αιώνα), σελ. 69).
56
44. Από την Επιτομή Ιστοριών του Ιωάννη Ζωναρά (12ος αι.)
(Θράκες και Μακεδόνες θεωρούνται Ρωμαίοι και συνεπώς δεν ισχύει η άποψη
ότι μόνο οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης είχαν βυζαντινή συνείδηση)
«...Καὶ μηδὲν οἴεσθαι μικρὸν καὶ ἀδρανὲς τὸ Γραικῶν εἶναι γένος...Αὐτὸ μὲν
γὰρ ἴσως καθ' ἑαυτό, χρόνους ἤδη συχνοὺς πολιορκηθέν, ὠλιγώθη τε καὶ
ἐκακώθη, ἀλλ' οὐκ ἐκ τέλος ἐξετρίβη· φυλάττει γὰρ ἐκ μέρους αὐτὸ
Κύριος......καὶ πᾶσα δὲ ἡ περὶ τὴν Ἀσίαν ἀρχὴ πάντων βαρβάρων τὰ πλεῖστα
Γραικοῖς ὤκισται...» (π. Λάμπρου, Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά, τόμ.
Α', σελ. 9)
βιβλίο Ι', viii, 6: Ἡ δὲ τζάγγρα τόξον μέν ἐστι βαρβαρικὸν καὶ Ἕλλησι
παντελῶς ἀγνοούμενον (= ἡ τζάγγρα εἶναι τόξο βαρβαρικὸ ἐντελῶς ἄγνωστο
στοὺς Ἕλληνες)
57
βιβλίο ΙΓ', x, 4: Ἦν δὲ τοιοῦτος ὁ ἀνὴρ οἷος, ὡς ἐν βραχεῖ μὲν εἰπεῖν, οὐδεὶς
κατ' ἐκεῖνον ὤφθη ἐν τῇ τῶν Ῥωμαίων γῇ οὔτε βάρβαρος οὔτε Ἕλλην (=
Ἄνθρωπος σὰν αὐτὸν δὲν εἶχε ξαναφανεῖ στὴ γῆ τῶν Ρωμαίων, οὔτε
βάρβαρος οὔτε Ἕλληνας)
βιβλίο ΙΕ', vii, 9: Καὶ ἔστιν ἰδεῖν καὶ Λατῖνον ἐνταῦθα παιδοτριβούμενον καὶ
κύθην ἑλληνίζοντα καὶ Ῥωμαῖον τὰ τῶν λλήνων συγγράμματα
μεταχειριζόμενον καὶ τὸν ἀγράμματον Ἕλληνα ὀρθῶς ἑλληνίζοντα ( = κεῖ
μπορεῖς νὰ δεῖς καὶ Λατίνο νὰ ἐκπαιδεύεται καὶ κύθη νὰ μαθαίνει ἑλληνικὰ καὶ
Ρωμαῖο νὰ μελετᾶ τὰ συγγράμματα τῶν λλήνων καὶ τὸν ἀγράμματο Ἕλληνα
νὰ μαθαίνει τὰ σωστὰ ἑλληνικά)
Εδώ οι αρνητές της ύπαρξης έθνους Ελλήνων κατά τον Μεσαίωνα και οι
υποστηρικτές της ταυτότητας Ρωμαίος=Λατίνος καθ' όλη τη διάρκεια του
Μεσαίωνα υποχρεώνονται να καταπιούν την γλώσσα τους. Ακόμη και αν
δεχόταν κανείς ότι το Ρωμαίος δεν είναι κρατικό αλλά εθνικό και συνεπώς ότι
οι εθνικά Έλληνες ήταν υποταγμένοι στους εθνικά Ρωμαίους του 12ου αιώνα,
δεν μπορούν παρά να παραδεχτούν ότι για τους "Ρωμαίους" του 12ου αι.
αυτοί οι Έλληνες ήταν κάτι τόσο χειροπιαστό και ξεχωριστό ώστε να φαινόταν
(για τους "Ρωμαίους" στον 12ο αιώνα) λάθος η απουσία ξεχωριστού ονόματος
γι' αυτούς. Ακόμη πιο αβάσιμη θα ήταν η ιδέα ότι αυτοί οι Έλληνες χρειαζόταν
-στα μάτια των "Ρωμαίων"- ένα ξεχωριστό όνομα την ίδια στιγμή κατά την
οποία υποτίθεται ότι οι Έλληνες αυτοαποκαλούνταν Ρωμαίοι. Για ποιο λόγο η
Κομνηνή αντιδιαστέλλει Ρωμαίους και Έλληνες αφού υποτίθεται ότι οι δεύτεροι
αυτοαποκαλούνταν Ρωμαίοι; Αλλά το ότι το Ρωμαίος είναι κρατικό φαίνεται
από ότι Λατίνοι, κύθες και Έλληνες κατοικούν την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αν
υπήρχαν ξεχωριστοί εθνικά Ρωμαίοι, τότε πού κατοικούσαν αυτοί και πού
58
βρίσκονταν τα εθνολογικά όριά τους; Ήταν μια μηδαμινή μειονότητα
κυρίαρχων περιορισμένοι μέσα στα τείχη της Πόλης ανάμεσα στο τεράστιο
πλήθος των υποτελών τους; Μήπως διατηρείτο κάποια αριστοκρατία λατινική
και μήπως απαγορευόταν σε υποτελείς η είσοδος σε αυτήν; Κάτι τέτοιο δεν
προκύπτει από τις βυζαντινές πηγές. Εξάλλου, αν η βυζαντινή ελίτ τόνιζε την
καταγωγή της από την λατινική Ρώμη, τότε η Κομνηνή δεν θα αντιδιέστελε
Λατίνους και Ρωμαίους, και οι λατινόφωνοι θα ήταν ομοεθνείς της. υνεπώς το
Ρωμαίος στο παραπάνω απόσπασμα είναι κρατικό.
48. Ο Ιωάννης Λυδός (6ος αι.) γράφει (Περί των αρχών της Ρωμαίων
Πολιτείας)
Νόμος ἀρχαῖος ἦν πάντα μὲν τὰ ὅπως οὖν πραττόμενα παρὰ τοῖς ἐπάρχοις,
τάχα δὲ καὶ ταῖς ἄλλαις τῶν ἀρχῶν, τοῖς Ἰταλῶν ἐκφωνεῖσθαι ῥήμασιν. οὗ
παραβαθέντος, ὡς εἴρηται, οὐ γὰρ ἄλλως, τὰ τῆς ἐλαττώσεως προὔβαινεν. τὰ
δὲ περὶ τὴν Εὐρώπην πραττόμενα πάντα τὴν ἀρχαιότητα διεφύλαξεν ἐξ
ἀνάγκης διὰ τὸ τοὺς αὐτῆς οἰκήτορας, καίπερ Ἕλληνας ἐκ τοῦ πλείονος ὄντας,
τῇ τῶν Ἰταλῶν φθέγγεσθαι φωνῇ, καὶ μάλιστα τοὺς δημοσιεύοντας.
59
51. Κωνσταντίνος τιλβὴς (12ος αἰ.) γράφει ὅτι ὁ Κωνσταντίνος στήριξε
στὴν ὀρθόδοξη πίστη «καὶ αὐτοὺς [τοὺς Δυτικοὺς] καὶ Γραικοὺς καὶ πᾶν
ἔθνος» κι ὅτι «ὡς ἔχθιστον ἀποστρέφονται ὅτι φασὶν ἰδίαν βασιλείαν τῆς νέαρ
Ῥώμης τάυτης ἐκείνης» (Λέοντος Φοιροσφάκτου πιστολαί, Γ. Κόλιας, Léon
Choerosphactès, magistre, proconsul et patrice, Αθήνα 1939 , ΚΓ' (σ. 397)).
τιλβὴς μιλάει γιὰ ἔθνος, ἄρα δὲν στέκει ἡ θεωρία ὅτι οἱ Γραικοὶ εἶναι γενικὰ οἱ
ρθόδοξοι (κι ὄχι οἱ Ἕλληνες) χαρακτηριζόμενοι μὲ βάση τὴν εἰκόνα τῶν
Δυτικῶν γι' αὐτούς.
52. Ο Μέγας Βασίλειος καυχιόταν ότι η μητέρα του Εμμέλεια καταγόταν από
τους Μολιονίδες-Ηρακλείδες (Γεώργιου Δ. Μεταλληνού, Παγανιστικός
Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;, σ. 26)
53. Ο υνέσιος (επιστολή 113, στα 401 μ.Φ.) ισχυρίζεται ότι η καταγωγή του
είναι από τη πάρτη.
55. λαρισαῖος Νικόλαος Μάγιστρος (10ος αἰ.) καυχιόταν ὅτι εἶχε καταγωγὴ
ἀπὸ τὴν Ἀθήνα καὶ τὴ πάρτη: Καὶ ἡμεῖς, ὧ φιλότης, παρτιᾶται μὲν πρὸς
πατρὸς Ἀθηναῖοι δὲ πρὸς μητρὸς γεγονότες, καὶ ἀποδίδει τὶς λακωνικὲς
ἐπιστολές του στὴν σπαρτιατικὴ καταγωγή του. πίσης, γράφει ὅτι «δὲν
παρήκμασε ἡ πόλη μας οὔτε γέρασε ἡ πατρίδα μας, ἀλλὰ πάντα φέρει τὰ
κάλλιστα, ὅπως παλιὰ ὅταν ὁ Θετταλὸς Ἀχιλλέας μόνος του κατατρόπωσε ὅλη
60
τὴν Ἀσία στὸ Ἴλιον»: «ῶ τὸν Θετταλὸν ἐκεῖνον τὸν πᾶσαν τὴν Ἀσίαν σχεδὸν
εἰπεὶν ἐν Ἰλίω μονήρη τρεψάμενον...Οὔκουν ἐμοὶ νῦν δοκεῖ παρακμάσαι τὸ
πόλισμα οὐδ΄ ὡς γεγηρακυίαν τὴν πατρίδα μὴ φέρειν τὰ κάλλιστα» (Westerink,
Nicetas Magistros, Lettres d'un exile (928-946), Παρίσι 1973)
56. Λέων Φοιροσφάκτης (10ος αἰ.) γράφει στὸν Λέοντα Σ’ γιὰ τὸν
τερματισμὸ τῆς αἰχμαλωσίας τῶν Γραικῶν στοὺς Ἄραβες παρὰ τὸ ὅτι κάνει
λόγο ἀμέσως πρὶν γιὰ τὴν «Ρωμαίων ἀρχή», καὶ θὰ ἦταν παράξενο ἂν
ἐνδιαφερόταν μόνο γιὰ ἑλληνόφωνους αἰχμαλώτους ἢ ἂν ὅλοι ἦταν
ἑλληνόφωνοι (Λέοντος Φοιροσφάκτου πιστολαί, Γ. Κόλιας, Léon
Choerosphactès, magistre, proconsul et patrice, Ἀθήνα 1939, ΚΓ' (σ. 397)).
61
Μικρή υποσημείωση, δεύτερη: Προκειμένου να αρνηθούν την ελληνικότητα
των Βυζαντινών, υποστηρίζουν την σολιψιστική αντίληψη για το έθνος,
δηλαδή ότι έσχατη και μέγιστη σημασία έχει η συνείδηση. Με βάση τη λογική
αυτήν αν σήμερα είμαστε Έλληνες και αμέσως αύριο επιλέξουμε να είμαστε
Αζτέκοι, τότε όντως καθιστάμεθα Αζτέκοι, ακόμη κι αν δεν έχουμε αλλάξει
τίποτε πέρα από το όνομα. Η σολιψιστική αντίληψη αρνείται ότι συγκυρίαρχο
στοιχείο εθνότητας και ταυτοπροσωπίας δεν είναι μόνο η εικόνα του Εγώ για
τον εαυτό του (π.χ. είμαι ο μέγας Ναπολέων) αλλά και η εικόνα που έχουν οι
άλλοι για το Εγώ. Τποτίθεται ότι επιλέγουν την σολιψιστική αντίληψη για το
έθνος ως λογική εναντίωση σε "αντικειμενικές" θεωρίες όπως η φυλετική κ.ά.,
κάτι όμως που δεν χρειάζεται απαραίτητα.
62
πρότυπό τους ήταν ο Θουκυδίδης και οι Έλληνες ποιητές και ρήτορες και όχι
οι Λατίνοι ιστορικοί, ποιητές και ρήτορες. υνειδησιακή ρήξη τύπου άλλαξε ο
Μανωλιός και αντί Έλληνας καλείται Ρωμαίος δεν είναι συνειδησιακή ρήξη.
2. Ο Νικόλαος εκουνδινός από την Εύβοια (απεβ. 1464) κάνει λόγο για
Ελλάδα και για «παίδες Ελλήνων».
3. Ο Ζυγομαλάς γράφει τον 16ο αι. «οι δυστυχείς ημείς Έλληνες» και «Ημείς
γαρ ονόματι Έλληνες».
4. το ποίημα του Ιέρακος (16ος αι., Μεγάλου Λογοθέτη του Οικουμενικού
Πατριαρχείου) Φρονικόν περί της των Σούρκων βασιλείας/ Δια την των
Σούρκων βασιλείαν, διαβάζουμε: (στίχος 5) Ρωμαΐδος ως Γραικών πτώσιν,
(13) Μέρους Ελλήνων των Γραικών, (49/51) ο βασιλεύς της πόλεως Ρωμαίων
ο αυτάναξ.../εφάνη μέγας αριστεύς, ως Έλλην των Ελλήνων, (65) και βασιλεί
δε των Γραικών, (417) Γραικοίς τε και Λατίνοις.
63
6. τον πρόλογο των διδαχών του Αλεξίου Ραρτούρου (Βενετία 1560), από
τον Θεωνά έξαρχο του Πατριαρχείου διαβάζουμε: «το ημέτερον Ελλήνων
γένος, το των χριστιανών δηλαδή» (Ν.Γ. Πολίτη, Έλληνες ή Ρωμιοί, σ. 14).
10. Σο 1662 ο Θωμάς Υλαγγίνης κάνει λόγο στη διαθήκη του για «ελληνικό
έθνος».
64
12. Λίγα χρόνια νωρίτερα ο Λέων Αλλάτιος δηλώνει «τέκνον της Ελλάδος» και
«Έλλην».
13. «Πάλαι μὲν λλήνων, νῦν δὲ Γραικῶν καὶ Νέων Ρωμαίων διὰ τὴν Νέαν
Ρώμην καλουμένων» γράφουν οι Ορθόδοξοι Πατριάρχες σε σύνοδο στα 1716,
(I. Ν. Καρμίρη, Σα δογματικά και τα συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου
Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Β’, σ. 789). τις ίδιες απαντήσεις οι Ορθόδοξοι
Πατριάρχες κάνουν λόγο περί «Γραικών, Ρωσσών, Ιβήρων, Αράβων,
Βουλγάρων, Αλβανών, Βλάχων, Μολδαβών» Ορθοδόξων Φριστιανών (ό.π., σ.
816)· περί «εὐγενεστάτων περιδόξων γενῶν, Ἄγγλων τε καὶ λλήνων» (ό.π.,
σ. 817).
65
16. Ο Νεκτάριος, Πατριάρχης Ιεροσολύμων, στα 1660 (σε επιστολή προς τους
Καθολικούς) αναφέρεται στην «ταπεινωμένη Ελλάδα» και στην Άλωση του
1453.
17. O Μάρκος Μουσούρος σε επιστολή του προς τον Ιανό Λάσκαρη, του
γράφει, μεταξύ άλλων, ότι του στέλνει νέους από διάφορα μέρη της Ελλάδας,
ώστε να τους μορφώσει. Και αναμένει από αυτούς, ως ανταπόδοση προς τον
Λάσκαρι να «…κηρύξουσι τὴν λαμπρότητα τοῦ γένους, ὧ σὺ μάλιστα δίκαιος
εἶ σεμνυνόμενος· ὑμνήσουσι τῶν προγόνων σου, τῶν πανσεβάστων τῆς
λλάδος αὐτοκρατόρων, τὴν ἀρετήν· οὓς ὠμῶς διεδέξαντο καὶ ἀπανθρώπως
οἱ διὰ τὴν σφετέραν αὑτῶν μοχθηρίαν τὸ μὲν Σούρκων ἔθνος τηλικοῦτον
καταστήσαντες ἡλίκον ὁρῶμεν, τὸ δ’ ἡμέτερον ἐκ βάθρων καθελόντες» (Emile
Legrand, Bibliographie Hellenique, 1885, Α’ τόμος, σελ. 144)
19. τον πρόλογο της Ιστορίας του Δωρόθεου Μονεμβασίας (1631) από τον
Απόστολο Σζηγαρά από τα Γιάννενα: «…συμβουλεύω πάντας τοὺς Ἕλληνας
καὶ ὀρθοδόξους χριστιανοῦς (Ἕλληνας ἀπὸ τὸ γένος, καὶ ὀρθοδόξους
χριστιανοὺς ἀπὸ τὴν πίστιν) νὰ ἀγοράσουν τοῦτο τὸ βιβλίο»
66
Σι λέει ο Κιτρομηλίδης. Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σσ. 86-7: «Σις αφηγήσεις
των γεγονότων της Παλαιάς Διαθήκης ακολουθούσε η ιστορία των αρχαίων
Εβραίων ώς την εποχή των πολέμων τους με τους άλλους αρχαίους λαούς της
Μέσης Ανατολής καθώς και η ιστορία της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου. Μ’
αυτόν τον τρόπο ένα κομμάτι ελληνικής ιστορίας παρεμβαλλόταν στην
αφήγηση. Είναι αξιοσημείωτο, ότι η ελληνική ιστορία δεν εμφανιζόταν στο
προσκήνιο παρά μόνο στην ελληνιστική της φάση, εποχή στην οποία τεμνόταν
με την αρχαία εβραϊκή ιστορία….’ όλη την αφήγηση…έλειπαν αναφορές στην
αρχαία Ελλάδα και στον πολιτισμό της. Οι Οθωμανοί σουλτάνοι της
Κωνσταντινούπολης προβάλλονταν ως οι φυσικοί διάδοχοι των χριστιανών
αυτοκρατόρων»
67
1. Αναφορικά με την Ελληνική Βιβλιοθήκη του Άνθιμου Γαζή (Βενετία 1807)
«το σχήμα του Γαζή, τις βιογραφίες των κλασικών συγγραφέων
ακολουθούσαν βιογραφίες ελλήνων συγγραφέων της ελληνιστικής και της
ρωμαϊκής περιόδου μέχρι τη βυζαντινή εποχή και την άλωση της
Κωνσταντινούπολης (…) Οι Νεοέλληνες λόγιοι, συμπεριλαμβανομένων και
των μεγάλων σύγχρονων εκφραστών του Διαφωτισμού, μνημονεύονταν από
τον Γαζή ως συνεχιστές και κληρονόμοι της βυζαντινής γραμματείας»[1]. Ο
Άνθιμος Γαζής γράφει στην προκήρυξή του στις 7 Μαΐου 1821, για την κήρυξη
της Επανάστασης στο Πήλιο: «Η Κωνσταντινούπολις δεν είναι μακράν η
ημέρα κατά την οποίαν θα γίνη ελληνική και εις την Αγίαν οφίαν θα στηθή
πάλιν ο ταυρός».
4. Κατά τον Δημ. Καταρτζή (1730-1807) οι Ρωμηοί της εποχής του ανήκαν στο
ίδιο έθνος –και το συνέχιζαν– με τους Περικλή, Θεμιστοκλή, Θεοδόσιο,
Βελισάριο, Ναρσή, Βασίλειο Β', Ιωάννη Σσιμισκή. υγκεκριμένα:
68
ii) «...ἀφ' οὗ ἕνας Ρωμηὸς συλλογιστῆ μιὰ φορὰ πὼς κατάγεται ἀπὸ τὸν
Περικλέα, Θεμιστοκλέα καὶ ἄλλους παρόμοιους Ἕλληνες, ἢ ἀπτοὺς συγγενεῖς
τοῦ Θεοδόσιου, τοῦ Βελισάριου, τοῦ Ναρσῆ, τοῦ Βουλγαροκτόνου, τοῦ
Σζιμισκῆ κ' ἄλλων τόσων μεγάλων Ρωμαίων...πῶς νὰ μὴν ἀγαπᾶ τοὺς
ἀπογόνους ἐκείνων κ' αὐτωνῶν τῶν μεγάλων ἀνθρώπων;» ("υμβουλὴ στοὺς
νέους πῶς νὰ ὠφελιοῦνται καὶ νὰ μὴ βλάπτωνται ἀπτὰ βιβλία τὰ φράγκικα καὶ
τὰ τούρκικα, καὶ ποιὰ νά 'ναι ἡ καθ' αὐτό τους σπουδή" στο Σα ευρισκόμενα,
Ερμής, Αθήνα 1970, σελ. 45).
iv) «...εἶναι τρία ἔθνη ὁμόπιστοι καὶ σύνδουλοί μας ποὺ τὰ μεταχειρίζουνται
[σημ.: τα σλαβικά] στῆς ἐκκλησίαις τους, ἤγουν Βουργάροι, ίρμποι καὶ
Μποσνάκοι» ("Λόγος προτρεπτικὸς στὸ γνῶθι σαὐτὸν καὶ στὴν κοινὴ
παιδαγωγία τοῦ ἔθνους, ἢ σοφός, ἡμιμαθής, ἀμαθής" στο Δ. Καταρτζή, Σα
ευρισκόμενα, Ερμής, Αθήνα 1970, σελ. 201)
5. Κατά τον Π. Κοδρικά (Μελέτη της κοινής ελληνικής διαλέκτου - Παρίσι 1818)
«η περίοδος της "Ρωμαϊκής βασιλείας" συνέβαλε να διατηρηθεί η πολιτική
ελευθερία του "Ελληνικού γένους" και έσμιξε με επιτυχία το προϋπάρχον
ελληνικό στοιχείο με την χριστιανική πίστη»[3]. Η «Πολιτική του Γένους
ελευθερία εξολοθρεύθη» στα 1453, οπότε και το «Ελληνικόν Γένος» έχασε την
εθνική του ανεξαρτησία[4].
70
Βυζαντινούς που επανέκτησαν στα 1261 την Πόλη (άρα και –κατά τους
συγγραφείς– αυτοί που κατείχαν πριν το 1204 την Πόλη ήταν Έλληνες): «Εις
τα 1261 οι Έλληνες εκατόρθωσαν και τους [Λατίνους] έδιωξαν, και ξαναπήραν
την πόλι». Για να την «ξαναπάρουν» οι Έλληνες, Έλληνες την είχαν χάσει,
Έλληνες λοιπόν θεωρούνται οι Βυζαντινοί πριν τα 1204. Οι Βυζαντινοί
αυτοκράτορες χαρακτηρίζονται «οι βασιλείς μας». Για τους ίδιους συγγραφείς
οι ανδριάντες των Λατίνων οι οποίοι μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη
από τον Κωνσταντίνο «εις την παλαιά Ρώμη ήταν ζωντανοί, και ενέσπερναν
εις τους Ρωμάνους μια καρδιά … εις την νέα [ = Νέα Ρώμη = Κων/πολη] όμως
νεκροί και κόσμος άχρηστος». Οι Υιλιππίδης/Κωνσταντάς κάνουν αυστηρή
διάκριση μεταξύ «Ρωμάνων» δηλαδή Λατίνων, πριν τον Κωνσταντίνο Α’, και
«Ρωμαίων»˙ οι δυο Διαφωτιστές στο έργο τους αναφέρουν πόλεις και
περιοχές της Ελλάδας (π.χ. Αθήνα, Θήβα, Λειβαδιά, άλωνα, Ζητούνι,
Λάρισα, Ιωάννινα, Φανιά, Κάρυστος, Εύριπος, Ιόνια νησιά κ.ά.) που
κατοικούνται από «Ρωμαίους».
71
10. το έργο του Δημήτριου Αλεξανδρίδη Ελληνικός καθρέπτης (Βιέννη 1806)
γίνεται αναφορά από τα προομηρικά χρόνια ώς τον 15ο αιώνα. Ο ίδιος λόγιος
μεταφράζοντας μια «Ιστορία της Ελλάδος» ενός ξένου πρόσθεσε (1807) κι
έναν τρίτο τόμο με την ιστορία της Ρωμανίας.
11. τα 1824, εκδίδεται στη Βενετία η Κωνσταντινιάς, παλαιά τε και νεωτέρα˙
ήτοι περιγραφή Κωνσταντινουπόλεως συνταχθείσα «παρά ανδρός φιλολόγου
και φιλαρχαιολόγου». τον πρόλογό της ο συγγραφέας γράφει «λείψανα και
ερείπια ταύτης της θαυμασίας πόλεως, εις την οποίαν ίσταντο ποτέ τα
σκήπτρα της Ανατολικής ημών Αυτοκρατορίας (...) Αυτά λοιπόν τα σεβαστά
λείψανα, τα οποία η φιλότιμος χειρ των ημετέρων Αυτοκρατόρων ανήγειρε
μεγαλοπρεπώς κατά διάφορας εποχάς».
--------------------------------------------------------------------------------
72
αμφισβητήσεις το μόνον ακριβές κριτήριον είναι η γλώσσα, μάλιστα όταν ήναι
ενωμένη με την θρησκείαν»[2] και «Η γλώσσα πλέον παρά την θρησκείαν
χαρακτηρίζει και ενώνει και φιλιώνει και αδελφοποιεί τα έθνη. Παράδειγμα οι
ομόθρησκοι Ρ., τους οποίους δεν κρίνομεν ομογενείς»[3]. Γράφει ότι «Αν
εφάνη τι το ηρωϊκόν εις την θλιβεράν εκείνην της αλώσεως ημέραν,
ασυγκρίτως ηρωϊκώτερος εδείχθη ο τελευταίος δυστυχέστατος των
Γραικορωμαίων Αυτοκράτωρ, όστις μη δυνάμενος να βοηθήση
αποθνήσκουσαν ελευθερίαν, επροτίμησε να συνενταφιασθή μ’ αυτήν, παρά να
ίδη την πατρίδα του καταπατούμενην από Σούρκους»[4], επιδοκιμαστικά
θεωρεί ότι η Εκκλησία εύχεται υπέρ των Γραικορωμαίων («..τίνες είναι οι
βάρβαροι ούτοι, τους οποίους καταράται η Εκκλησία, πλην οι Σούρκοι; Σίνες
είναι οι βασιλείς, εις τους οποίους εύχεται νίκας κατά βαρβάρων, πλην οι
Γραικορωμαίοι της Κωνσταντινουπόλεως αυτοκράτορες, πριν της
καταστροφής των;…»)[5]. Γράφει «…οι Σούρκοι, τούτο μόνον διαφέροντες
από τους Γραικορωμαίους θείους δεσπότας, ότι ήσαν αλλόφυλοι και
αλλόγλωσσοι»[6]· όμως οι «Γραικορωμαίοι» ήταν για αυτόν ομόγλωσσοι των
Ελλήνων και στο παραπάνω απόσπασμα δεν ξεκαθαρίζεται αν εννοεί ότι οι
Σούρκοι ήταν «…αλλόφυλοι και αλλόγλωσσοί των [=των Γραικορωμαίων, κι
όχι των Ελλήνων]» ή –σε αντίθεση με τους Γραικορωμαίους– «…αλλόφυλοι
και αλλόγλωσσοι [των Ελλήνων]» (πάντως η φράση σταματά στο
«αλλόγλωσσοι», δεν υπάρχει «των» στη συνέχεια, άρα πιθανότατα ισχύει η
δεύτερη εκδοχή, οπότε εδώ θεωρεί τους Γραικορρωμαίους ομόφυλους και
ομόγλωσσους των Ελλήνων). Γράφει «οι Αυτοκράτορες ημών δεν έκβαιναν
από το Παλάτιον…»[7]. Η βυζαντινή «βασιλεία» είναι «του γένους» στο οποίο
ανήκει και ο Κοραής και το γένος θα μπορούσε να την κρατήσει («Η αναλαμπή
αύτη ήτον τόσον σφοδρά, ώστε αν εγίνετο μίαν εκατονταετηρίδα αρχήτερα, ή
αν οι Σούρκοι ήρχοντο μίαν εκατονταετηρία βραδύτερον, το γένος ήθελε και
την βασιλείαν φυλάξει, και ακολουθήσει την αυτήν οδόν εις το βέλτιον των
λοιπών εθνών Ευρώπης»[8])· συνεπώς οι Γραικοί/Έλληνες δεν ήταν
υπόδουλοι στους Βυζαντινούς, αλλά το βυζαντινό κράτος ήταν των
Γραικών/Ελλήνων. τη βυζαντινή εποχή αναφέρεται στους «τότε Γραικούς».
Επανειλλημένα στις επιστολές του[9] αναφέρεται στην «δική μας» ρωμαϊκή
γλώσσα· σε Ρωμαίους της εποχής του, οι οποίοι είναι οι νεώτεροι
73
Έλληνες[10]. Και βέβαια θεωρεί τους Ρωμαίους της εποχής του Γραικούς και
ανέκαθεν Έλληνες[11]. Επαινεί τον Υώτιο, τον Ευστάθιο, τον Πρόδρομο, τον
Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο και τον πατέρα του Λέοντα οφό[12], τους
βυζαντινούς ιατρούς Αέτιο και Αλέξανδρο Σραλλιανό[13], όπως φυσικά τους
βυζαντινούς Πατέρες του 4ου αιώνα.
--------------------------------------------------------------------------------
[13] Προλεγόμενα στην έκδοση Ξενοκράτους και Γαληνού «περί της από των
ενύδρων αποχής» (1814).
74
13. To 1802, ο Δανιήλ στη Μοσχόπολη γράφει: «Αλβανοί, Βλάχοι, Βούλγαροι
αλλόγλωσσοι χαρήτε / κι' ετοιμασθήτε όλοι σας Ρωμαίοι να γενήτε.... να
τιμήσετε...και τας πατρίδας / τας Αλβανοβουλγαρικάς κάμνοντας Ελληνίδας»
(Απ. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δ’, σ. 321).
75
3. Νόμος της Επιδαύρου, ήτοι Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος, κατά την
εν Άστρει Β’ Εθνικήν υνέλευσιν, 1823: «Ἄχρι δὲ τῆς κοινοποιήσεως τῶν
εἰρημένων Κωδήκων, κατὰ μὲν τὰ γκληματικὰ καὶ Πολιτικὰ ἰσχύουσιν οἱ
Νόμοι τῶν ἡμετέρων ἀειμνήστων Φριστιανῶν αὐτοκρατόρων τῆς
Κωνσταντινουπόλεως».
6. Σην τακτική αυτή συνέχισαν όχι μόνο ο Καποδίστριας αλλά και το Ελληνικό
Βασίλειο ώς το 1946, θεσπίζοντας την Εξάβιβλο του βυζαντινού νομικού
Αρμενόπουλου ως νόμο του ελληνικού κράτους.
1) τις αρχές του 18ου αι. γράφει για τους Έλληνες κατοίκους της Κων/πολης
ένας ξένος: «Η όψη των υπολειμμάτων του αρχαίου τους μεγαλείου [= των
βυζαντινών κτισμάτων της Πόλης], αν και θλιβερή και ταπεινωτική, τους γεμίζει
το κεφάλι με δεν ξέρω ποιες υπεροπτικές ιδέες, που τους κάνουν απείθαρχους
76
και ματαιόδοξους». (Απ. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δ',
σ. 115)
3) τα τέλη του 18ου αι. ο υποπρόξενος της Γαλλίας στη Φίο Louis Jouvin
γράφει για τους Έλληνες υπηρετούσαν τους Ρώσσους διότι «ίσως τρέφονταν
με την χιμαιρική ιδέα ν' αποκατασταθούν στην παλιά αυτοκρατορία τους. Αυτοί
άλλωστε ήταν οι ενδόμυχοι πόθοι τους» (Απ. Βακαλόπουλου, Ιστορία του
Νέου Ελληνισμού, τ. Δ', σ. 413).
77
οποία ανηγέρθη και ανεκαινίσθη από τον καιρόν του αειμνήστου Κομνηνού
του βασιλέως..." (Απ. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δ', σ.
125).
6) την Άρτα τον 17ο αι. οι κάτοικοι γνωρίζουν ότι η εκκλησία της
Ευαγγελίστριας κτίστηκε από τον Μιχαήλ Δούκα Κομνηνό (Απ.
Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δ', σ. 159).
7) ε δήλωσή του προς την τσαρίνα στα 1792 ο Λάμπρος Κατσώνης «ενώ
χρησιμοποιεί συνήθως τη λέξη "Ρωμαίοι", μεταχειρίζεται μολαταύτα δυο φορές
την έκφραση "ελληνικό γένος"» (Απ. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου
Ελληνισμού, τ. Δ', σ. 579)
9) "Οι Έλληνες ήταν πάρα πολύ μεγάλοι άνθρωποι, το κεφάλι τους έφτανε ως
τα σύννεφα. Ήταν ψηλότεροι και χοντρότεροι από το βούνι της ιούτιστας.
ταν έχτιζαν τα κάστρα που φαίνονται ακόμα στην Κρετσούνιστα και ο άλλος
από τη Βελτσίστα και εδανείζονταν τα σύνεργά τους. Σότες που ζούσαν οι
Έλληνες δεν χρειάζονταν γιοφύρια, γιατί αυτοί πηδούσαν τον Καλαμά σαν που
πηδούμε εμείς σήμερα τες αυλακιές στο χωράφι. Υώναζαν από δω κι
απηλογιόνταν από την Άρτα. Με εκατό δρασκέλες πάγαιναν από δω ως τα
Γιάννενα. ταν πολεμούσαν αναμεταξύ τους, έριχναν ο ένας στον άλλο ραϊδιά,
γιατί δεν είχαν ντουφέκια τότες. Σέτοιοι θα ήμασταν και εμείς, αλλά ανάθεμα
στη Μονοβύζα, που μας κατάντησε σαν που είμαστε σήμερα" (Κακριδής)
78
Εδώ φαίνεται η συνέχεια μεταξύ των μυθικών Ελλήνων και των Ελλήνων του
19ου-20ού αιώνα.
10) το Μπεράτι καταγράφηκε ενθύμηση του περάσματος του Κοσμά του
Αιτωλού στα 1779: «αφού εγύρισεν εις όλα τα μέρη εις Γραικίαν και
Αρβανιτίαν» (Απ. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δ', σ. 434-
5).
11) τα 1511 οι Φιώτες σε αναφορά τους ονομάζουν την Νέα Μονή «το
αγαπητόν και ευλαβέστατον κατοικητήριον πάσης Ελλάδος» (Απ.
Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δ', σ. 306).
79