MINISTARSTVO SIGURNOSTI/MINISTARSTVO BEZBJEDNOSTI

AGENCIJA ZA ŠKOLOVANJE I STRUČNO USAVRŠAVANJE KADROVA

Dženan Andelija

INDICIJE I VERZIJE
- Z a v r š n i r a d-

Mentor: Ljubiša Tamindžija

Mostar, septembar 2018. godine

1
 SADRŽAJ

UVOD....................................................................................................................................1

1. INDICIJE.......................................................................................................................3

2. KRIMNALISTIČKE VERZIJE.................................................................................11
2.1. Pojam kriminalističkih verzija..................................................................................11
2.2. Klasifikacija kriminalističkih verzija........................................................................16

3. ZAKLJUČAK..............................................................................................................18

LITERATURA......................................................................................................................20

2
 UVOD

Kriminalitet kao negativna društvena pojava pokazuje tendenciju stalnog širenja i

ispolјavanja kroz nove oblike, među kojima su sa najvećim stepenom društvene opasnosti
organizovani oblici vršenja krivičnih djela sa elementom inostranosti.

Suprotstaviti se savremenim oblicima kriminaliteta moguće je jedino sistematskom

primjenom adekvatnih i preventivnih i represivnih mjera, uz korišćenje naučnih i
tehničkih dostignuća i njihovom ugradnjom u kriminalističke metode. 1

Kriminalistika je nauka koja se bavi izučavanjem metoda otkrivanja i istraživanja

krivičnih djela i njihovih učinilaca kao i razvojem strategija suprotstavlјanja
kriminalitetu.

Ona proučava načine izvršenja krivičnih djela; metode praktičnog suzbijanja

kriminaliteta (represivne i preventivne); unapređuje informacione tokove u okviru svih
faza krivičnog postupka; pronalazi najefikasnije načine preduzimanja operativnih radnji i
radnji dokazivanja u okviru važećih zakonskih okvira; optimizuje upotrebu tehničkih
metoda i sredstava i doprinosi stvaranju novih i izučava zakonomjernosti nastanka,
pronalaženja, obrade i vrednovanja dokaznih informacija.

Drugim riječima, kriminalistika je nauka koja se bavi izučavanjem strategije,

taktike, metodike i tehnike otkrivanja, suzbijanja i prevencije kriminaliteta na nivou
pojedinog krivičnog djela i pojave u cjelini. 2

Kriminalistika se kod nas uobičajeno određuje kao nauka koja proučava, pronalazi i
usavršava naučne i na praktičnom iskustvu zasnovane metode i sredstva, koja su
najpogodnija da se otkrije i razjasni krivično djelo, otkrije i privede krivičnoj sankciji
učinilac, obezbjede i fiksiraju svi dokazi radi utvrđivanja (objektivne) istine, kao i da se
spriječi izvršenje budućih planiranih i neplaniranih krivičnih djela. 3 Drugim riječima, to
je nauka o tehnici, taktici i metodici operativnih, i drugih sudskih radnji, kao i o

1
Bošković, M., Jovičić, D. (2002). Kriminalistika metodika, Viša škola unutrašnjih poslova, Banja Luka, str.
21.
2
Simonović, B., Matijević, M. (2007). Kriminalistika taktika, Internacionalna asocijacija kriminalista, Banja
Luka, str. 17.
3
Ibid.
1
sprečavanju kriminaliteta. 4 Kriminalistika je samostalna nauka koja ima jasno određen
predmet izučavanja, precizno definisane zadatke i osoben spektar metoda kojima se
služi.5 Pripada porodici krivičnih nauka, s obzirom na to da objekt njenog naučnog i
praktičnog bavlјenja čini kriminalitet, odnosno razvoj i unapređenje metoda njegovog
suzbijanja. Kriminalistika nije pravna nauka jer ne istražuje pravnu stranu krivičnog
događaja, već je činjenična nauka jer se bavi realnom stranom krivičnog postupka. 6
Dakle, kriminalistika je nauka koja se uz pomoć praktičnih metoda i sredstava bavi
sprečavanjem i suzbijanjem krimijaliteta. 7

Predmet kriminalistike. - Sve krivične nauke povezuje isti opšti objekt naučnog
istraživanja - kriminalitet.

Isti objekt naučnog istraživanja, tj. kriminalitet, svrstava ih u istu grupu, odnosno
porodicu krivičnih nauka. Krivične nauke izučavaju različite aspekte kriminaliteta,
odnosno imaju svoj predmet istraživanja što ih čini posebnim naukama. 8

Svaka krivična nauka pokušava da u okviru opšteg objekta istraživanja, tj.

kriminapiteta, utvrdi objektivne zakone i zakonomjernosti koje čine predmet samo njenog
interesovanja, koristeći se svojim metodama naučne spoznaje.

Kriminalistika u okviru kriminaliteta (kao pojave shvaćene u širem smislu),

istražuje zakonomjernosti značajne za otkrivanje i dokazivanje krivičnih djela i učinilaca,
kao i prevenciju primjenom kriminalističkih metoda (postoje metode prevencije koje nisu
kriminalističke). 9

4
Vodinelić, V. (1996). Kriminalistika, Beograd.
5
Simonović, B., Matijević, M. (2007). Kriminalistika taktika, Internacionalna asocijacija kriminalista, Banja
Luka, str. 17.
6
Ibid.
7
Krivokapić, V., Žarković, M., Simonović, B. (2003). Kriminalistika taktika, Viša kola unutrašnjih poslova
Zemun, Beograd, str. 13.
8
Ibid.
9
Ibid.
2
 1. INDICIJE

Ima mnogo krivičnih djela koja ostaju neotkrivena ili su učinjena tako da su vidljive
samo posljedice. U većini tih slučajeva nije moguće odmah utvrditi i prikupiti potrebne
podatke, dokaze i obavijesli o učinjenom krivičnom djelu (o svim potrebnim znacima
krivičnog djela) i o učiniocu. To su osnovni razlozi da prilikom otkrivanja i istraživanja
krivičnih djela sami sebi pomažemo indicijalnom metodom otkrivanja i istraživanja. Ta
metoda obuhvata traženje i prikupljanje najrazličitijih indicija na osnovi kojih možemo
većom ili manjom vjerovatnoćom zaključivati o postojanju značajnih činjenica koje
obilježavaju krivično djelo i ukazuju na vezu između određene osobe (učinioca) i tih
činjenica.10 Kriminalističko istraživanje počinje s polaznim stupnjem saznanja koji se
označuje kao osnove sumnje i izjednačuje s pojmom indicija. Prema svom sadržaju i
stepenu vjerovatnoće ta prva obavještenja o vjerovatnom krivičnom djelu može biti vrlo
različita.11

Indicije (činjenice koje pobuđuju sumnju) jesu okolnosti i činjenice što ukazuju na
krivično djelo, na određenu vezu između krivičnog djela i neke osobe ili neke druge
okolnosti.12 Na osnovi njih možemo npr. sa većom ili manjom sigurnošću pretpostavljati da
je određena osoba učiniiac krivičnog djela. Naime, ponekad če se neke indicije pojaviti kod
određene osobe te nas upozoriti na krivično djelo, a ponekad ćeino najprije saznati za
krivično djelo i zatim pomoću indicija tražiti nepoznatog učinioca. Naš će uspjeh najčešće
ovisiti samo o uspješnom prikupljanju i upotrebi indicija.13

Indicije, osnovi sumnje, osnovi podozrenja, činjenice su koje ukazuju na postojanje

krivičnog djela, na bližu ili dalju vezu između tog djela i nekog lica, na osnovu kojih se
može sa manjom ili većom vjerovatnoćom zaključiti da li je krivično djelo izvršeno ili nije,
kakva je veza između određenog (određenih) lica i krivičnog djela, kao i na druge okolnosti
značajne za razjašnjavanje krivične stvari.14

10
Žerjav, C. (1986). Kriminalistika, Zagreb, str. 209.
11
Pavišić, B., Modly, D., Veić, P. (2006). Kriminalistika, Golden marketing – Tehnička knjiga, Zagreb, str.
132.
12
Petrović, B. (2016). Kriminalistika, Pravni fakultet, Sarajevo.
13
Žerjav, C. (1986). Kriminalistika, Zagreb, str. 209.
14
Ljevaković, R. (2017). Minimalni stepeni utvrđenosti činjenica i obezbjeđenosti dokaza (stepeni sumnje) u
fazama krivičnog postupka, Analiz pravnog fakulteta u Zenici, 19/2017, str. 232.
3
 Osnovi sumnje postoje kao pojam u svim zakonima o krivičnom postupku u BiH, ali
nisu definisani kao pojam ni u jednom od tih zakona, iako se ovaj stepen utvrđenosti
činjenica najčešće pominje u ovim zakonima, što je i za očekivati, jer se radi o osnovnom
(baznom) stepenu utvrđenosti činjenica.

Osnovi sumnje (indicije) predstavljaju bitnu kariku, jer faktički bez osnova sumnje
nema ni istrage. Osnovi sumnje se javljaju kao vid kretanja subjekata krivičnog postupka
(prije svega tužioca, ali i policijskih službenika, u širem značenju) preko njegovog objekta
(krivične stvari) prema osumnjičenom.15

Nekada zakon koristi pojam „osnov sumnje“, a nekad „osnovi sumnje“, a treba reći
da postoji i jedan i drugi pojam. Osnov sumnje je samo jedan elemenat osnova sumnje i
minimalan stepen sumnje da bi mogli početi provoditi istragu. Ako se istraga provodila
protiv određenog lica potrebno bi bilo da postoji bar jedan osnov sumnje u odnosu na djelo
i drugi u odnosu na počinioca.16

Kriminalistička djelatnost u istrazi, ali i u krivičnom postupku, nezamisliva je bez

rada sa indicijama. Najteža krivična djela po pravilu vrše se potajno i bez svjedoka, s
obzirom na to da učinioci nastoje da nakon njegovog izvršenja ostvare „skok u tamu“ koji
se ogleda u potajnom pripremanju, izvršenju, i uživanju plodova krivičnog djela, tako da su
organi unutrašnjih poslova i sudovi nerijetko upućeni da otkrivaju, razjašnjavaju, a ponekad
i da presuđuju krivična djela jedino na osnovu indicija.

Indicije se prikupljaju svim operativno-taktičkim radnjama (razgovorom sa

građanima, specijalnom opservacijom, korišćenjem psa tragača, racijom itd.) i radnjama
dokazivanja, (saslušanjem sumnjičenog, uviđajem, vještačenjem, pretresom itd.).

Indicije predstavljaju najraznovrsnije činjenice koje mogu da se podijele u nekoliko

grupa.

15
Šikman, M. (2011). Primjena indicijalnog metoda u otkrivanju i razjašnjavanju krivičnog djela
organizovanog kriminala, Krminalističke teme, časopis za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije,
br. 3-4, str. 101.
16
Ljevaković, R. (2017). Minimalni stepeni utvrđenosti činjenica i obezbjeđenosti dokaza (stepeni sumnje) u
fazama krivičnog postupka, Analiz pravnog fakulteta u Zenici, 19/2017, str. 232.
4
 Prema okolnostima na koje usmjeravaju kriminalističku djelatnost mogu se podijeliti
na one koje ukazuju na postojanje krivičnog djela i na one koje ukazuju na određeno lice
kao mogućeg učinioca.

Indicije mogu da ukazuju na postojanje krivičnog djela (vrstu djela, način izvršenja,
uzroke koji su pogodovali ili doprinjeli njegovom izvršenju, moguće (tipične) motive iz
kojih je djelo moglo da bude izvršeno, na vrijeme izvršenja djela, upotrebljeno sredstvo
izvršenja itd.).

Indicije mogu da ukazuju na mogućeg izvršioca, i da olakšaju njegovo otkrivanje,

pronalaženje, upoznavanje i identifikaciju (npr., na osnovu načina izvršenja mogu se
donijeti zaključci o psihičkim osobinama i stručnim znanjima učinioca, na osnovu tragova
može se izvršiti njegova identifikacija).

Po svojoj prirodi, indicije se dijele na materijalne, psihičke i moralne.

Materijalne indicije čine kriminalističke informacije koje su odražene na

materijalnim nosiocima (predmetima i tragovima krivičnog djela, situaciji krivičnog djela).
Da bi se „dešifrovala“ kriminalistička informacija, u pojedinim slučajevima je neophodno
preduzimanje vještačenja, dok je u jednostavnijim dovoljno logičko zaključivanje i opšte
stručno iskustvo (npr., na licu mjesta pronađena je tabakera koja pripada osumnjičenom).

Psihičke indicije predstavljaju promjene u ponašanju izvršioca, kao i lica koja imaju
bilo kakvu vezu sa krivičnim djelom ili im je poznato ko ga je izvršio.

Moralne indicije su vrsta psiholoških, i temelje se na procjeni karaktera

osumnjičenog ili okrivljenog. Zasnivaju se na analizi njegovog ranijeg ponašanja u sličnim
prilikama kao što je i bila situacija krivičnog djela (ranije vršio ili osumnjičen za ista ili
slična krivična djela) i na osnovu toga se pokušava odrediti vjerovatnoća izvršenja
konkretnog krivičnog djela koje se dovodi u vezu sa njim.

Smatra se da je indicijalni dokaz potpun samo kada obuhvata istovremeno

materijalne, psihološke i moralne indicije. Sve one zajedno prikazuju događaj u cjelini:
njegovu spoljnju i unutrašnju stranu. Bez prve slučaj je pogrešno određen, bez druge ostaje
neobjašnjen.

Po vremenu nastanka, dijele se na:

5
a) indicije koje su nastale prije izvršenja krivičnog djela;

b) indicije koje se ispoljavaju za vrijeme izvršenja krivičnog djela i

c) indicije koje se ispoljavaju poslije izvršenja krivičnog djela.

Indicije koje nastaju prije izvršenja krivičnog djela sačinjavaju:

1) moralna sposobnost za ivršenje krivičnog djela (indicija po karakteru);

2) motiv krivičnog djela kao indicija;

3) ispoljavanje volje za izvršenje krivičnog djela kao indicija;

4) sumnjivo ponašanje kao indicija, druženje sa licima na rđavom glasu;

5) ranije kazne;

6) tjelesna i duševna svojstva po dobna za izvršenje djela, znanja, sposobnost,

zanatsko i stručno iskustvo, vještina i navike i

7) poznavanje izvesnih okolnosti koje nisu svima poznate ili nepoznavanje izvjesnih
okolnosti koje bi morale da budu nekome poznate.

U indicije koje se ispoljaaaju prilikom izvršenja krivičnog djela ulaze:

1) prisutnost na mjestu izvršenja krivičnog djela;

2) posjed sredstava i oruđa krivičnog djela;

3) tjelesne i duševne osobine i karakteristike, navike, vještine, sposobnosti i znanja;

4) karakter koji je učinilac ispoljio prilikom izvršenja krivičnog djela kao indicija;

5) poznavanje izvjesnih okolnosti koje nisu svima poznate ili nepoznavanje

izvjesnih okolnosti koje bi morale biti nekome poznate i koje su se ispoljile
prilikom izvršenja krivičnog djela;

6) motiv krivičnog djela koji se ispoljio prilikom izvršenja i

7) učestvovanje u izvršenju krivičnog djela.

Indicije koje se ispoljavaju poslije krivičnog djela su:

1) tragovi krivičnog djela na izvršiocu;

6
 2) učestvovanje u djelu;

3) koristi od krivičnog djela;

4) psihičko dejstvo krivičnog djela na učinioca;

5) indicije po sumnjivom ponašanju i

6) indicije po lošem pravdanju (kontradikcije u iskazu, lažan alibi i slično).

Po vrijednosti koju imaju u kriminalističkoj djelatnosti indicije se dijele na:

a) indicije kao orijentaciono-eliminacione činjenice i

b) indicije sa pravnim važenjem, tj. dokaznom snagom (posredni dokazi).

Indicije kao orijentaciono-eliminacione činjenice su nezamenljive u postupku u fazi

kriminalističke kontrole i kriminalističke obrade. Prikupljaju ih ovlašćena lica organa
unutrašnjih poslova u vanprocesnoj djelatnosti preduzimajući operativno-taktičke radnje.
Na taj način pribavljene kriminalističke informacije nemaju karakter dokaza u pravnom
smislu te riječi, ali imaju neprocjenjiv značaj jer usmjeravaju kriminalističku djelatnost u
određenim pravcima. Na osnovu tako pribavljenih indicija mogu da se planiraju i
provjeravaju različite kriminalističke verzije kojima se objašnjavaju i utvrđuju moguća
značenja pronađenih indicija.

Većina pronađenih indicija u istrazi ima prevashodno heurističku ulogu pomoću koje
se traga za novim (do tada) nepoznatim nosiocima dokaznih informacija koje će u
krivičnom postupku imati snagu dokaza (npr., korišćenjem psa tragača došlo se do
materijalnih predmeta nosilaca dokaznih informacija koje će biti obezbjeđene dokaznim
radnjama, recimo uviđajem).

Indicije sa dokaznom snagom (posredni dokazi) prikupljaju se primjenom procesnih

(sudskih radnji) i predstavljaju dokaze u pravnom smislu riječi. Proces dokazivanja
pomoću indicija je drugačiji i duži nego pomoću neposrednih dokaza. Za razliku od
neposrednog dokaza koji je jednoznačan (npr., izjava svjedoka očevica), indicijalan dokaz
je višeznačan, tako da je neophodno planirati i provjeravati verzije o svakom od mogućih
značenja. Na drugoj strani svaka indicijalna činjenica posmatrana izolovano, sama za sebe,
nema veliku dokaznu vrijednost, upravo zbog svoje višeznačnosti. Zato se indicijalni dokaz

7
gradi povezivanjem svih indicija u cjelinu, njihovim uzajamnim analiziranjem, procjenom i
vrednovanjem. Indicijalni dokaz je sastavljen dokaz, koji sačinjava ukupnost svih indicija
koje zajedno treba da čine mozaik, sliku, cjelovito objašnjenje čitavog krivičnog događaja.
Ovdje se sreće prelazak kvantiteta (moguće višeznačno objašnjenje svake pojedine indicije)
u novi kvalitet kada sve indicije zajedno posmatrano, grade cjelovitu dokaznu zgradu, jer
sve one u cjelini, isključuju različita objašnjenja događaja (verzije), i nameću samo jedno
tumačenje. Indicijalni dokaz je potpun samo kada se različita tumačenja svake indicije
međusobno isključuju i kada ostaje samo jedno, koje logički ne dozvoljava planiranje
drugih verzija.

Dokazivanje pomoću indicija ne određuje samo broj indicija u procesu njihovog

međusobnog upoređivanja nego i kvalitet (težina) svake pojedine indicije. Veću dokaznu
snagu ima manji broj značajnijih indicija (tzv. glavne indicije) koje ukazuju na bližu i jaču
vezu između krivičnog djela i nekog lica, nego veći broj manje značajnih indicija (tzv.
sporedne indicije) kod kojih je ta veza dalja, slabija i manje specifična.

U radu sa indicijama, pri formiranju indicijalnog dokaza, zapaža se nekoliko faza.

Prva faza je otkrivanje (uočavanje) indicijalne činjenice, fiksiranje i provjera njene
vjerodostojnosti. U drugu fazu ulaze analiza i procjena značenja indicijalne činjenice.
Planiraju se i proveravaju verzije o njenim mogućim značenjima.

Indicijalna činjenica se posmatra i proučava neodvojivo od drugih indicijalnih

činjenica i neposrednih dokaza. Treću fazu sačinjava analiza svih raspoloživih dokaza i
procjena, da li zajedno grade sistem, cjelovitu i jednoznačnu dokaznu zgradu koja
isključuje bilo koje drugo tumačenje krivičnog događaja.

Pogrešno je mišljenje da se direktni dokazi smatraju vrijednijima od indicijalnih.

Kada se povežu sa drugim indirektnim dokazima, indicije u krivičnom postupku posjeduju
veliku snagu.

Dokazna građa je najkvalitetnija kada je sačinjava sistem, cjelina međusobno

povezanih neposrednih i posrednih (indicijalnih) dokaza, i kada se postojanje odlučnih
činjenica ustanovljava kombinovanim dokazom.

8
 O kombinovanom dokazu treba govoriti kada su za istu činjenicu, koju treba
dokazati, povezane različite vrste dokaza. U vezi sa jednom određenom činjenicom
saslušani su svjedoci i vještaci, primjenjena objektivna dokazna sredstva, isprave i tragovi.

Najvažnije indicije koje se sreću u kriminalističkoj praksi su:

 karakter kao indicija,

 motvi krivičnog djela kao indicija,

 volja kao indicija,

 profesionalne navike, znanja, vještine, tjelesna svojstva kao indicija,

 indicija poznavanja izvjesnih okolnosti koje nisu svima poznate ili

nepoznavanje okolnosti koje bi morale da budu poznate određenim licima,

 indicije psihičkog djelovanja krivičnog djela na učinioca,

 pristupnost na mjestu izvršenaj krivičnog djela kao indicija,

 predmeti ostavljeni na licu mjesta i predmeti pribavljeni izvršenjem krivičnog

djela kao indicija,

 učestvovanje u izvršenju krivičnog djela kao indicija, odnosno fizičko dejstvo

krivičnog djela na učinioca kao indicija,

 tragovi izvršenja krivičnog djela kao indicija,

 posjedovanje sredstava izvršenja krivičnog djela kao indicija,

 ostale indicije koje se sreću u kriminalističkoj praksi.17

Do indicija najčešće dolazimo pomoću radnji kojima istražujemo krivična djela, a to

su ponajprije:

1) uviđaj,

2) pretraga stana i osoba,

3) stručno mišljenje,
17
Simonović, B., Matijević, M. (2007). Kriminalistika taktika, Internacionalna asocijacija kriminalista, Banja
Luka, str. 112.
9
 4) prikupljanje obavještenja,

5) opažanje, prismotra i praćenje osunnijičenih, operativne evidencije itd.18

Te mogućnosti traženja indicija upotrebljavamo gotovo pri svakom razjašnjavanju

krivičnih djela. Najprije utvrđujemo sve što je za učinioca karakteristično, a potom tražimo
osobu s određenim, već unaprijed utvrdenim karakteristikama.19

18
Žerjav, C. (1986). Kriminalistika, Zagreb, str. 209.
19
Ibid.
10
 2. KRIMNALISTIČKE VERZIJE

2.1. Pojam kriminalističkih verzija

Kriminalistička verzija (presumpcija, pretpostavka, radna hipoteza) jedno je od više

mogućih tumačenja nekog događaja ili činjenice, s tim što treba naglasiti da je broj verzija
jedan od bitnih elemenata ovog pojma. 20 O značenju svakog krivičnog događaja, ili
činjenice (npr., otiska prsta), treba uvek planirati više verzija, odnosno postaviti sve
moguće verzije. „Jedna verzija jednako nijedna verzija”. 21 S obzirom na to da istragu
karakteriše informacioni deficit, odnosno nepostojanje ili gubitak kriminalističkih
relevantnih informacija, to jest praznine u znanju kriminaliste, kriminalističke verzije služe
da upotpune neznanje, odnosno nesigurno znanje o relevantnim činjenicama i okolnostima.

Verzije su misaone rekonstrukcije mogućih načina izvršenja krivičnog djela ili

objašnjenja značenja pojedinih činjenica, i one upućuju kriminalistu gdje i koje dokaze
treba da traži. Pošto je verzija vjerovatno znanje, u trenutku njenog planiranja kriminalista
ne zna da li je ona istinita ili nije, i zato je obavezan da planira više verzija istovremeno
(sve realne verzije, sve objektivno moguće verzije), jer mu jedino takav način rada
garantuje da neće postupiti sa predubjeđenjem. Ovakav način rada sa verzijama osigurava
da se prikupe svi dokazi i daju sva moguća objašnjenja spornih činjenica. Mada su verzije
samo proizvodi mašte (fikcije), do istine se dolazi samo pomoću tih zamišljenih
objašnjenja. Događaj se mora tako dugo u mislima okretati i obrtati dok se ne nađe pravo
rješenje.

Sačinjavanje verzija nije misaona djelatnost lišena svake osnove. Verzije moraju biti
životno moguće varijante ili objašnjenja. Planiraju se na osnovu činjenica (činjeničnog
stanja) koje su proizašle ili su u vezi sa krivičnim djelom (tragovi, izjave itd.).

Za sačinjavanje kriminalističkih verzija pored intelektualnih i organizatorskih

sposobnosti, potrebne su samokritika, fleksibilnost, intuitivnost. Neophodno je i
kriminalističko znanje u vezi sa metodikom izvršenja pojedinih vrsta krivičnih djela, kao i
o tipičnim i atipičnim tragovima koji ostaju iza njih. Pored kriminalističkog, važno je i
opšte životno iskustvo.
20
Modly, D., Korajlić, N. (2002). Kriminalistički rječnik, Centar za kulturu, Tešanj.
21
Vodinelić, V. (1996). Kriminalistika, Beograd, str. 36.
11
 Prilikom sačinjavanja verzija treba wegovati timski rad. Verzije ne treba nikad da
sačinjava samo operativac kome je povjeren slučaj. Iskustvo drugih kriminalista,
kriminalističkih tehničara, vještaka, naučnika ili drugih specijalista, može da bude od
neprocjenjive koristi i zato ga treba koristiti.

Sve moguće verzije kojima se objašnjava neka okolnost treba staviti na papir i
posebno analizirati u sklopu poznatih materijalnih činjenica ili psihičkih karakteristika
aktera krivičnog događaja koje su se iskazale u tragovima, načinu izvršenja ili koje je uočio
svjedok.

Verzije se moraju konkretno formulisati, alternativno sastavljati i jasno odvojiti jedna

od druge. Verzije treba da budu konkrktne, kratke, jasne i provjerljive kriminalističkim
metodama. To je zato što one čine osnovu planiranja kriminalističke istražne djelatnosti.

Verzije se planiraju u pogledu zlatnih pitanja kriminalistike. U odnosu na svako

„zlatno pitanje“ kriminalistike treba postaviti i provjeriti sve objektivno moguće verzije.

Subjekti koji postavljaju verzije u krivičnom postupku mogu se podjeliti na primarne

i sekundarne. Primarni subjekti su: ovlašćena lica organa unutrašnjih poslova, tužilac i
sudija na glavnom pretresu. Sekundarni subjekti su osumnjičeni, branilac osumnjičenog,
svjedok, vještak. Primarne subjekte je ovlastila država da otkrivaju, razjašnjavaju, i
presuđuju krivična djela. Planiranje i provjeravanje verzija proizlazi iz njihove obaveze da
budu objektivni i da utvrđuju podjednako otežavajuće i olakšavajuće okolnosti. Oni su
ovlašćeni da spoznaju istinu. Sekundarni subjekti postavljaju verzije u skladu sa svojim
procesnim položajem koji imaju u postupku. Primarni subjekti su dužni da uzmu u
razmatranje verzije sekundarnih subjekata (sud je dužan na provjeri verzije odbrane koje
navodi osumnjičeni).

Verzije se pravilno moraju postavljati samo na osnovu provjerenih i utvrđenih

indicija. U procesu operativne djelatnosti, operativni radnici prikupljaju brojna
obavještenja, podatke koji su različitog kvaliteta u pogledu stepena sumnje za kriminalne
radnje. Iz tog razloga postavlja se pitanje kada tj. u kojoj kvalitativnoj fazi postojeća
saznanja stiču uslove za pristupanje postupku planiranja operativnih verzija. Neki
kriminalistički teoretičari, a i praktičari smatraju da se već na osnovu opšte sumnje o
postojanju krivičnog djela, ili o licu kao učiniocu krivičnog djela mogu postavljati verzije u
12
cilju preduzimanja konkretnih operativno taktičkih mjera i radnji tj. radi njihovog
provjeravanja.

Opšta sumnja kao početni indicijalni stepen sumnjanja na posredan način ukazuje tek
na mogućnost postojanja krivičnog djela, te se s toga smatra da neobezbjeđuje dovoljan
kvantum saznanja da se na osnovu tog i takvog fonda saznanja pristupa planiranju i
provjeravanju verzija. Značaj takvog obima sumnje može biti u okviru kriminalističke
kontrole kroz koju se može vršiti dodatno prikupljanje i utvrđivanje postojanja konkretnije
sumnje, tj. osnova sumnje o postojanju krivičnog djela i učinioca, što bi predstavljalo
kriminalistički i krivičnopravni osnov za oficijelnu aktivnost policije i tužilaštva.

U slučaju pristupanja planiranju i provjeravanju verzija na osnovu nedovoljno

kvalitetnog fonda saznanja i podataka može se stvoriti širok front sumnjanja što opet može
doprinjeti stvaranju atmosfere sumnjanja u sve i svašta, što bi stvaralo atmosferu opšte
sumnjičavosti, dok sa kvalitativnog stanovišta ne bi obezbjeđivao traženi fond podataka i
obavještenja o kriminalnoj djelatnosti. Sa praktičnog stanovišta takva djelatnost bi
zahtjevala mnogo više operativnih snaga i vremena za preduzimanje konkretnih mjera i
radnji. Kada se raspolaže određenim stepenom sumnje za postojanje krivičnog događaja
polazeći, od kriminalističkom kontrolom, pronađenih prvih orijentaciono eliminacionih
indicija, koje su na samom početku veoma oskudne u pogledu kvaliteta, operativni radnik u
masi pojava nastavlja traganje u onim činjenicama i postupcima nepoznatih i poznatih lica
koji će na samom početku biti nepotpuni, da bi kasnije postali formirani dokazi.

Višeznačnost indicija zahtjeva postavljanje većeg broja verzija, što je poznato manje
činjenica, indicije su time višeznačnije, čime stvaraju više mogućnosti tumačenja, te se na
osnovu takvog činjeničnog stanja mora planirati i veći broj kriminalističkih verzija. U
suprotnoj situaciji kada je poznato više činjenica koje imaju skoro jednoznačan karakter, ali
su još indicijalne prirode, a ne omogućavaju široka tumačenja događaja i stanja, onda je
moguće postaviti manji broj kriminalističkih verzija (npr. ako za osimnjičenog raspolažemo
sa više indicijalnih dokaza o njegovoj krivici, to omogućuje planiranje manjeg broja verzija
o mogućem učiniocu).

U cjelokupnom sistemu svih postavljenih verzija opšte verzije imaju ulogu armature
(opšte verzije optužbe, odbrane). Pretpostavke o neposrednim i posrednim dokazima
13
(istinitosti dokaznih činjenica i odnosu indicijalnih činjenica prema predmetu dokazivanja)
nazivaju se posebnim verzijama. Posebne verzije moraju bigi saglasne sa opštim verzijama,
tj. sa verzijom o predmetu dokazivanja. Proces planiranja opštih i posebnih verzija
prestavlja značajno induktivno prikupljanje i uopštavanje činjenica, naročito tragova i
predmeta krivičnog djela.

Kriminalistički istražilac tj. operativni radnik planira verzije na osnovu poznatih

činjenica, tek posle iscrpne i brižljive analize svake pojedine činjenice ponaosob i svih u
tom trenutku raspoloživih činjenica zajedno. Ova analiza se vrši paralelno sa prikupljanjem
činjenica, jer su, kao što je već rečeno, oba ova procesa međusobno povezana i uzajamno
zavisna. Tako, operativni radnik pri vršenju pretresa ili uviđaja fiksira samo one činjenica
koje su, po njegovom mišljenju relevantne (neposredno ili posredno povezane u toj
krivičnoj stvari). Isti je postupak pri saslušanju svjedoka kada sudija iz mnoštva
svjedokovih navoda bira samo one za koje smatra da su u vezi sa krivičnim događajem.

Ovaj osjetljivi problem verzija o relevantnosti činjenica komplikovan je saznanjem

da neke činjenice među onima, i čija je veza sa krivičnom stvari u trenutku fiksiranja
nejasna i nesagledna. Takve činjenice mogu u toku daljeg operativnog rada da budu
shvaćene kao važni dokazi, jer kasnije ustanovljene okolnosti tada prvi put bacaju takvo
svjetlo na njih. Da bi se izbjegla ova latentna opasnost nepopravljivog informativnog
deficita, potrebno je pridržavati se pravila od trenutno nepostojeće očigledne povezanosti
utvrđene činjenice sa krivičnim događajem ne sme biti protumačeno kao nepostojanje veze
uopšte, što dovodi do njenog eliminisanja iz kompleksa relativnih činjenica, nego je
neophodno da se stvari i kontraverzija o verovatnoj vezi (uprkos ne postojanju obilježja
očigledne povezanosti).

Verzije moraju biti zasnovane, što znači da ne smiju biti plod produktivne mašte. Za
planiranje svake verzije mora postojati neki osnov u činjenicama. Ti osnovi jesu ukupnost
tih činjenica, koji dopuštaju da se krivični događaj objašnjava ovako, ali i onako. Sva
objašnjenja moraju biti, ne samo praktično moguća, nego i vjerovatna. Operativni radnik
stvara verzije već kada postoji opšta sumnja. On postavlja verzije i kada se dobije
anonimno pismo ili kada do njega dođe javnim pogovaranjem, kao i kada izvještaj
opservanta sadrži podatak da se opservant sastao sa za policiju interesantnim licem.

14
 Operativna djelatnost koja bi se ograničila samo na jednu pretpostavku (onda ona ne
zaslužuje naziv verzije, jer smo pluralitet verzije učinili jednim od njenih bitnih elemenata)
ne bi bila u skladu sa načelom objektivne istine, kao ni sa kriminalističko-taktičkim
principima objektivnosti, temeljitosti, metodičnosti i planiranja. Vođenje kriminalističke
obrade samo po jednom kolosijeku (tragom samo jedne pretpostavke) bila bi suprotna
zahtjevu za svestrano i potpuno istraživanje činjeničnog stanja. Nije dovoljno da operativni
radnik raspolaže samo sa podacima koji pripadaju predmetu dokazivanja i prvim nosiocima
operativne ili dokazne informacije, a drugi dokaznim činjenicama. Pored toga, oni moraju
poznavati načine, sredstva izvršenja prikrivanja krivičnog djela, mehanizme postanka,
karakteristike tragova i predmeta krivičnog djela. Posebno je značajna vrijednost
operativnih izvora (izjave, iskazi).

Operativni radnik u okviru kriminalističke obrade nije ograničen nikakvim unaprijed

određenim i omeđenim predmetom dokazivanja. Naime, on je osnovni otkrivački organ
koji ima pred sobom na početku preduzimanja kriminalističke kontrole najminimalniju
operativnu informaciju, koja je potpuno nejasna kako u pogledu svoje pouzdanosti, tako i
po svojoj mnogoznačnosti. To je neka opšta sumnja. Preduzimanjem prvih operativno-
taktičkih mjera i radnji, on će eventualno doći do osnova sumnje, i preduzeti višu fazu svog
rada - kriminalističku obradu. Proces otkrivanja upravo traži postavljanje ne samo svih
vjerovatnih, nego i svih mogućih verzija.

2.2. Klasifikacija kriminalističkih verzija

Po opsegu (krugu objašnjavanih činjenica) najprihvatljivija je trodiobna podjela

verzija na opšte, posebne i pojedinačne. Opšte verzije obuhvataju krivični događaj u cjelini
(pretpostavke o predmetu dokazivanja. Posebne verzije su pretpostavke o subjektu,
subjektivnoj strani, objektu i objektivnoj strani krivičnog djela. Pojedinačne verzije su
pretpostavke o pojedinim činjenicama iz theme probandi i dokaznim činjenicama (npr.,
verzije o nastanku pojedinog traga ili njegovom značenju).

15
 Potrebno je ukazati na postojanje tipičnih verzija kao podvrsti opštih verzija. Tipične
verzije postavljaju se na osnovu minimalnog broja informacija (npr., telefonske dojave da
je nađen leš čovjeka). One obuhvataju sva moguća (tipična) objašnjenja konkretnog
krivičnog događaja (npr., u pitanju su ubistvo, samoubistvo, prirodna smrt, nesrećni slučaj).
Svaka od tih verzija je hipotetičko, nesigurno tumačenje, ali sve zajedno daju jedino
moguća objašnjenja konkretnog krivičnog događaja, odnosno sigurno znanje. Tipične
verzije postavljaju se na osnovu: poznavanja posebnog djela krivičnog zakona kojim su
određena bića pojedinih krivičnih djela; kriminalističke metodike otkrivanja i dokazivanja
pojedine vrste krivičnih djela i konkretnog kriminalističkog iskustva operativnog radnika ili
tužioca. Značaj tipičnih verzija je u tome što daju orijentire i pravce organizovanja
kriminalističkih radnji prvog zahvata, upućuju na potencijale (ljudske, stručne i tehničke)
koje treba angažovati na samom početku, kada se raspolaže minimalnim brojem
informacija. Tipične verzije prerastaju u opšte i posebne.

Prema vremenu u koje spada pretpostavljena okolnost, verzije se dijele na

retrospektivne i prognozne. Retrospektivne verzije objašnjavaju krivični događaj iz
prošlosti u cjelini ili u pojedinim činjenicama (šta se desilo, kojim je putem učinilac došao
na lice mjesta). Prognozne verzije odnose se na činjenice i okolnosti koje treba utvrditi ili
provjeriti u budućoj kriminalističkoj djelatnosti. Prognozne verzije su moguće jer postoje
činjenice stanja. Predmet dokazivanja je u prošlosti, ali on obuhvata i činjenice koje postoje
i u vrijeme dokazivanja. To su predmeti i tragovi krivičnog djela kao njihovi relikti čije
postojanje treba utvrditi i dokazati (npr., verzije o tome gdje treba obaviti pretresanje kako
bi se našlo oružje ili oruđe kojim je izvršeno krivično djelo). 22 Potražne verzije su takođe
vrsta prognoznih verzija (npr., verzije o mjestu sakrivanja učinioca, na osnovu čega se
preduzimaju operativne i sudske radnje kao, na primjer zasjeda, lišenje slobode. Značaj
prognoznih verzija je u tome što se one nalaze u osnovi (u cilju) preduzimanja svih
operativnih i dokaznih (sudskih) radnji

U pogledu međusobne saglasnosti, verzije se dijele na podudarne i konkurirajuće.

Podudarne verzije su međusobno saglasne i dopunjujuće u okviru jedne opšte verzije.
Konkurirajuće verzije su međusobno isključujuće i pripadaju različitim opštim verzijama.

22
Više u: Vodinelić, V. (1999). Kriminalistika, otkrivanje i dokazivanje, 1. tom, Beograd, str. 169-242;
Krivokapić, V., Krstić, O. (1999). Kriminalistika taktika, Beograd, str. 169-189.
16
Kao vid konkurirajućih su kontraverzije. Kontraverzije treba planirati u situaciji kada je
činjenično stanje na prvi pogled očigledno u duhu jedne verzije koja se nameće.
Kontraverzije sadrže značajno metodsko uputstvo koje treba uzeti u razmatranje: nije li se
krivični događaj ipak odvijao drugačije, a ne onako kako to prikazuje privid na licu mjesta
i iskazi svjedoka?

U odnosu na subjekte koji ih postavljaju, verzije se najčešće dijele na operativne

(planiraju ih ovlašćena lica organa unutrašnjih poslova); istražne (postavlja ih tužilac u
istrazi); verzije sa glavnog pretresa (donosi ih predsjednik sa članovima vijeća za vrijeme
planiranja i odvijanja glavnog pretresa) i ekspertizne (postavljaju se u toku vještačenja radi
objašnjenja nastanka, ili mehanizma formiranja tragova, međusobne veze između pojedinih
tragova, ili obilježjima, karakteristikama objekata koji se istražuju radi objašnjenja uzroka
nastanka traga ili krivičnog djela).

Prema predmetu dokazivanja verzije se dijele na: verzije optužbe i verzije odbrane.

17
 3. ZAKLJUČAK

Indicije ne ukazuju samo na određenu osobu koja bi mogla biti učinilac krivičnog
djeia, već pomoću indicija utvrđujemo i druge značajne okolnosti krivičnog djela (način
izvršenja, motiv, mjesto izvršenja itd). Dešava se da pomoću indicija pretpostavimo kako je
u nekom slučaju učinjeno krivično djelo, a kad prikupimo sve moguće indicije te ih kritički
i realno procijenimo, onda tu našu pretpostavku potvrđujemo ili odbacujemo.

Ponekad indicije omogućuju više pretpostavki (više verzija) o nekoj okolnosti. Npr.,
utvrđujemo nerazmjerno bogaćenje privrednika (materijalne posljedice krivičnog djela kod
učinioca) koje može biti posljedica različitih nezakonitih postupaka (utaja poreza ili
izvršenje provalnih krađa, prevara itd). Tek provjeravanjem i utvrđivanjem drugih činjenica
i okolnosti spozanje se koja je od naših verzija bila ona prava. Verzije su, dakle, naše
pretpostavke o najrazličitijim okolnostima i činjenicama koje su značajne za krivični
postupak. O nekoj okolnosti ili činjenici možemo postaviti više verzija (više različitih
pretpostavki) a kada ih provjerimo tek onda spoznamo koja je od njih tačna. Uspjeh će biti
potpun i siguran ako o određenoj okolnosti imamo više mogućih verzija, jer tada postoji
veća vjerovatnoća da će jedna od njih biti pravilna.

Verzija kao kriminalistička hipoteza jedna je od više hipoteza koja objašnjava

nastanak, svojstva, međusobne veze, odnose i okolnosti pojave krivičnog djela,
karakteristika, stanja i odnosa izvršioca, žrtve te druge okolnosti u vezi s predmetom
kriminalističkog istraživanja. Istraživanje u kriminalistici znači odabir između više rješenja
na temelju ne sasvim pouzdanih saznanja.

Kao i svako drugo racionalno istraživanje, utemeljuje se na hipotezi o predmetu

istraživanja koja nastoji pronaći što uvjerljiviju podršku postavci koju sadrži. Hipoteze u
kriminalistici imaju neke posebne karakteristike. One slijede iz okolnosti da se
kriminalističke hipoteze odnose na pojedinačne činjenice i da su utemeljene na vrlo
ograničenom posmatranju. Važnost naučnih zakona kod tih je hipoteza manja nego kod
hipoteza u naučnim istraživanjima. Kao i svaka druga hipoteza, i verzija je složen,
uslovljen, implikativan sud. Za nju vrijede opšti i posebni uslovi stvaranja hipoteza. Ona
mora biti postavljena prema logičkim i metodološkim uslovima spoznaje.

18
 U kriminalistici se hipoteze označuju kao verzije. Verzije u krivičnom postupku,
prema svemu što je navedeno, moraju se postaviti prema osnovnim logičkim pravilima.
Postavljanje verzija nije formalna, postepena, već kriminalistička (parapostepena)
djelatnost.

19
LITERATURA

(1) Bošković, M., Jovičić, D. (2002). Kriminalistika metodika, Viša škola

unutrašnjih poslova, Banja Luka.

(2) Krivokapić, V., Krstić, O. (1999). Kriminalistika taktika, Beograd.

(3) Krivokapić, V., Žarković, M., Simonović, B. (2003). Kriminalistika taktika, Viša
kola unutrašnjih poslova Zemun, Beograd.

(4) Ljevaković, R. (2017). Minimalni stepeni utvrđenosti činjenica i obezbjeđenosti

dokaza (stepeni sumnje) u fazama krivičnog postupka, Analiz pravnog fakulteta
u Zenici, 19/2017.

(5) Modly, D., Korajlić, N. (2002). Kriminalistički rječnik, Centar za kulturu, Tešanj.

(6) Pavišić, B., Modly, D., Veić, P. (2006). Kriminalistika, Golden marketing –
Tehnička knjiga, Zagreb.

(7) Petrović, B. (2016). Kriminalistika, Pravni fakultet, Sarajevo.

(8) Simonović, B., Matijević, M. (2007). Kriminalistika taktika, Internacionalna

asocijacija kriminalista, Banja Luka.

(9) Šikman, M. (2011). Primjena indicijalnog metoda u otkrivanju i razjašnjavanju

krivičnog djela organizovanog kriminala, Krminalističke teme, časopis za
kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije, br. 3-4.

(10) Vodinelić, V. (1996). Kriminalistika, Beograd.

(11) Vodinelić, V. (1999). Kriminalistika, otkrivanje i dokazivanje, 1. tom, Beograd.

(12) Žerjav, C. (1986). Kriminalistika, Zagreb.

20