UVOD U ORGANSKU HEMIJU

prof. Goran Poš

 HEMIJSKA JEDINJENJA
neorganska organska
jedinjenja svih elemenata jedinjenja ugljenika
>60000 jedinjenja >50 miliona jedinjenja
molekulska formula strukturna formula
sve vrste veza kovalentna veza
mineralno poreklo i neživi svet živi svet i sintetička jedinjenja
ORGANSKA HEMIJA........... GRANA HEMIJE KOJA SE BAVI
IZUČAVANJEM UGLJENIKOVIH JEDINJENJA
NISU ORGANSKA JEDINJENJA:
Ugljenik (dijamant, grafit, C60)
Oksidi ugljenika
Ugljena kiselina i karbonati
Karbidi (sa metalima)
Cijanovodonik i cijanidi

2 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Vrste hemijskih formula
organska hemija
neorganska hemija
molekulska formula

molekulska formula C2H6O strukturna formula

H2SO4 etanol

sumporna kiselina racionalna formula

C2H5OH etanol

etanol

3 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 U ORGANSKIM JEDINJENJIMA
UGLJENIK JE UVEK ČETVOROVALENTAN

Veze između ugljenikovih atoma

jednostruke dvostruke trostruke

4 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Nizovi ugljenikovih atoma
otvoreni zatvoreni

O
O

Z O
Z

5 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Vrste ugljenikovih atoma

primarni (1o) 1o 1o
sekundarni (2o)
1o 2o 3o 2o 4o 1o
tercijarni (3o)

kvaternerni (4o)
1o

6 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Podela organskih jedinjenja
1. prema strukturi
2. prema zasićenosti
3. prema pripadnosti klasama

acikličan
ORGANSKA JEDINJENJA
prema strukturi

aciklična

ciklična
karbociklična heterociklična karbocikličan heterocikličan

7 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 ORGANSKA JEDINJENJA Z
prema zasićenosti
N
zasićena

nezasićena N
N
N
N
Z N

8 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 ORGANSKA JEDINJENJA
PRIRODNA JEDINJENJA
prema pripadnosti klasama ugljeni hidrati
proteini
OSNOVNE KLASE masne kiseline
ugljovodonici: trigliceridi
alkani terpenoidi
alkeni vitamini
alkini hormoni
dieni enzimi
cikloalkani alkaloidi
aromatični ugljovodonici nukleinske kiseline

halogeni derivati ugljovodonika

alkoholi SINTETIČKA JEDINJENJA
fenoli polimeri:
etri plastika
aldehidi guma
ketoni
karboksilne kiseline lekovi
amidi bojni otrovi
estri
nitro jedinjenja
aminokiseline

9 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Osnovni pojmovi u organskoj hemiji

Radikal (R)

RADIKAL ≠ JON
jedinjenje radikal

DEO ORGANSKOG JEDINJENJA KOJI POSEDUJE NESPARENE ELEKTRONE,

A NASTAJE RASKIDANJEM VEZE SA JEDNIM ILI VIŠE ATOMA ILI ATOMSKIH GRUPA

10 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Funkcionalna grupa

jednostruka C-C veza

__OH __COOH

hidroksilna karboksilna

__NH dvostruka C-C veza

2
amino karbonilna

trostruka C-C veza

GRUPA U ORGANSKIM JEDINJENJIMA KOJA DAJE

KARAKTERISTIČNE OSOBINE TIM JEDINJENJIMA I NJIHOVIM REAKCIJAMA

11 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Homologi niz

2 2 CH4
4 6 C2H6
10 10 C3H8
16 14 C4H10
18 18 C5H12
26 22 C6H14
32 26 C7H16
34 30 C8H18
niz homologi niz homologi niz
parnih brojeva parnih brojeva organskih jedinjenja - alkana

TIP HEMIJSKIH JEDINJENJA ČIJI SE SUSEDNI ČLANOVI

RAZLIKUJU ZA JEDNU UVEK ISTU GRUPU

12 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Izomerija
strukturna prostorna (stereo)
izomerija niza geometrijska izomerija
izomerija položaja optička izomerija
izomerija veze

POJAVA JAVLJANJA JEDINJENJA ISTE MOLEKULSKE FORMULE

U DVA ILI VIŠE RAZLIČITIH STRUKTURNIH OBLIKA

optička izomerija
kod opt. aktivnih supstanci
izomerija niza izomerija veze
kod butana kod butena geometrijska izomerija
(cis/trans izomerija)
izomerija položaja
kod hlor-propana

13 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 Supstitucija supstitution (eng) = zamena

AC + BD AD + BC
VRSTA HEMIJSKE REAKCIJE KOD KOJE DOLAZI DO ZAMENE
ATOMA ILI ATOMSKIH GRUPA U ORGANSKOM MOLEKULU

Adicija addition (eng) = sabiranje, dodavanje

AB + C ABC
VRSTA HEMIJSKE REAKCIJE KOD KOJE DOLAZI DO DODAVANJA
ATOMA ILI ATOMSKIH GRUPA U ORGANSKOM MOLEKULU

14 UVOD U ORGANSKU HEMIJU

 ELIMINACIJA elimination (eng) = uklanjanje, oduzimanje

ABC AB + C
VRSTA HEMIJSKE REAKCIJE KOD KOJE DOLAZI DO ODUZIMANJA
ATOMA ILI ATOMSKIH GRUPA U ORGANSKOM MOLEKULU

ZAKLJUČAK:

Eliminacija = Suprotna adicija

Adicija + Eliminacija = Supstitucija

15 UVOD U ORGANSKU HEMIJU