Univerzitet u Novom Sadu

Tehnički fakultet „Mihajlo Pupin“

Zrenjanin

MEHANIČKA SVOJSTVA ČELIKA

- seminarski rad -

Predmet: Mašinski materijali

Profesor: Doc. dr Jasmina Pekez Student: Miroslav Mitrović

Asistent: Ivan Palinkaš Broj indeksa: MI 34-17

Smer: Mašinsko inženjerstvo

Zrenjanin, 2017. godina

1
 SADRŽAJ

1. UVOD ....................................................................................................................................................3
2.0 Ispitivanje mehaničkih svojstva čelika u brodogradnji ...................................................4
2.1 Ispitivanje tvrdoće .........................................................................................................................5
2.2 Ispitivanje zatezanjem ..................................................................................................................6
2.3 Ispitivanje dinamičke izdržljivosti..........................................................................................7
2.4 Ispitivanje savijanjem..................................................................................................................8

2.5 Ispitivanje zamaranjem.............................................................................................................10

3.0 Rezime i literatura.......................................................................................................................11

2
 1.0 UVOD

Mehanička svojstva materijala su svojstva koja su usko povezana sa njihovom

strukturom materijala. Strukturno stanje nekog materijala, dobija se obradom
hemijskog sastava tog materijala, određenim tehnološkim postupkom. Te samim tim se
može ciljano odrediti mikrostruktura samog materijala, biranjem određenim
tehnološkim postupkom obrade.

Da bi se odredila odgovarajuća struktura materijala, neophodno je prvo odrediti u

kojim uslovima, pod kakvim opterećenjima i zahtevima će biti izložen taj materijal.

Za primer ćemo u ovom slučaju koristiti čelike u brodogradnji.

U brodogradnji se od eksploatisanog materijala zahteva da ima malu speficičnu težinu,
visoku dinamičku izdržljivost, otpornost na koroziju, trajnost i naravno niska cena.

Najvažniji materijal za izradu brodske konstrukcije je čelik. Čelik za brodogradnju može

da bude običan ili povišene čvrstoće, a sam čelik zadovoljava skoro sve uslove koji se
zahtevaju od materijala osim nemagnetičnosti i korozije.
Problem sa korozijom rešavamo specijalnim premazima kojima sprečava nastanak
korozije. Što se tiče samog čelika, neophodno je da bude pogodan za elektrolučno
zavarivanje kao i da se pri udaru ne lomi već deformiše. Zbog toga se u ovom slučaju
smatra pratećim elementima ugljenik, magnan i silicijum koji svojim udelom
obezbeđuju ovo svojstvo. Nažalost, zbog visoke cene čelika, štedi se na materijalu zbog
čega u brodogradnji vrlo često na niskim temperaturama je moguć lom.

3
 2.0 Ispitivanje mehaničkih svojstva čelika u brodogradnji

Slika 1.

Ispitivanjem mehaničkih svojstva čelika osim što ćemo saznati karakteristike

materijala, možemo ih i odrediti i prema vrsti tj. Klasifikaciji gde će se oni primenjivati,
kao što su alatni čelici, konstrukcioni, vatrootporni čelici itd..
Ispitivanje moraju da vode isključivo obučene osobe, na specijalnim mašinama, i samo
ispitivanje je neophodno da se obavlja temeljno i strogo u skladu sa nacionalnim i-ili
međunarodnim normama i pravilima. Takođe, ispitivanja moraju da se izvode u
laboratorijama i moraju biti uvek dostupni proveri.

Za ispitivanje mehaničkih svojstva potrebna su sledeća ispitivanja:

-ispitivanje tvrdoće
4
-ispitivanje zatezanjem
-ispitivanje dinamičke izdržljivosti
-ispitivanje savijanjem
-ispitivanje zamaranjem

S obzirom da se u brodogradnji koriste čelici od kojih se zahteva da imaju visoku

dinamičku izdržljivost, kroz ispitivanje mehaničkih svojstva koristićemo kao primer
sledeće čelika: Č0363, Č0463, Č0483.

Ovi čelici spadaju u opšte konstrukcione čelike koji osim visoke dinamičke izdržljivosti
imaju i sposobnost rada na izuzetno niskim temperaturama (do -30°C).

2.1 Ispitivanje tvrdoće

Pod tvrdoćom smatramo otpor materijala kojim se jedno telo odupire prodiranju
drugog tela u njegovu površinu.

U ovom slučaju imamo čelik kojim je obložen trup broda i od izuzetne važnosti je da
primera radi brod koji se kreće severnim morima, može da izdrži udare manjih santi
leda ili u većih talasa.

Tvrdoću možemo odrediti na tri načina: statičkim dinamičkim i specijalnim metodama.

Statičke metode:
-Brinelovom, Vikersovo, knupovom i rokvelovom metodom

Dinamičke metode:
-Poldijeva, skleroskopska i duroskopska metoda
Za navedene čelike vrednosti ispitivanjem tvrdoćom po brinelovoj metodi:

𝐹 2𝐹
𝐻𝐵 = 𝐷𝜋ℎ =
𝜋𝐷(𝐷−√𝐷2 −𝑑2

Koristimo utiskivač sa čeličnom kuglicom prečnika 10, 5, 2,5mm koju utiskujemo u

ispitivani materijal nakon čega se meri prečnik otiska kuglice.

Dobijamo da je za čelike Č0363, Č0436, Č0563 tvrdoća po brinelu:

-Č0363 = 1050-1250HB,MPa
-Č0463 = 1200-1400HB,MPa
-Č0563 = 1400-1700HB,MPa
5
Odakle sledi da je:
Č0363 - HB = 9500 - 12500 daN/mm2
Č0463 - HB = 12000 - 14000 daN/mm2
Č0563 - HB = 14000 - 17000 daN/mm2

2.2 Ispitivanje zatezanjem

Slika 2.

Zatezna čvrstoća, predstavlja maksimalan napon koji materijal može da izdrži a da pri
tom ne dođe do loma ispitivanog materijala.
Za merenje zatezne čvrstoće postoje više uslova od kojih zavisi rezultat odnosno
svojstvo materijala. Uzimaju se u obzir atmosferske temperature (u ovom slučaju
sobne), vrsta i način izvođenja eksperimenta itd..

𝑅𝑀
𝑅𝑚 =
𝑆0
Rm – zatezna čvrstoća
Ispitivanje se izvodi tako što se na kidalici postavi epruveta za ispitivanje ili neki od
neproporcijonalnih uzorka za ispitivanje, a zatim kidalica vrši zatezanje na ispitivanom
uzorku uz postepeno povećanje sile do momenta loma ispitivanog materijala. Za
beleženje rezultata tokom testa, koristimo ekstenzometre, uglavnom u paru u
zavisnosti od vrste koje koristimo (mehanički, optički ili električni).

6
U ovom slučaju, čelici koje koristimo kao primer imaju sledeće vrednosti:

Č0363 - Rm = 370 – 450MPa

Č0463 - Rm = 420 – 500MPa
Č0563 - Rm = 520 – 620MPa

2.3 Ispitivanje dinamičke izdržljivosti

Dinamička izdržljivost ili žilavost definišemo kao količinu energije koja je potrebna da
bi izazvalo razaranje strukture materijala tj da bi došlo do loma materijala. Da bi smo
dobili vrednost količine energije koja je potrebna da bi razorila materijal, koristimo kao
osnovu Šarpijevo klatno.

Slika 3.

Nakon pripreme epruvete i uređaja, počinje se sa ispitivanjem tako što nakon što
postavimo epruvetu na oslonce, podižemo klatno na početni položaj i tu ga fiksiramo.
Nakon toga, aktivira se klatno koje udara u epruvetu i razara je i zaustavlja se kočnicom
na uređaju. Zatim se očitava položaj obe kazaljke i odgovarajućim izrarom
izračunavamo parametre žilavosti.

7
Dinamička izdržljivost je za bodogradnju jedna od ključnih osobina koju je potrebno da
imaju čelici i ostale legure koje se koriste. Primera radi imamo brod koji se kreće
nemirnim morem i koji je konstantno izložen udarima talasima, manjim ili većim.

U našem, odnosno ovom slučaju vrednosti za ispitivani materijal Č0363, Č0463 i Č0563
su:

Č0363 – 0,35 MJ na temperaturi od +20 stepeni celzijusa

Č0463 – 0,35 MJ na temperaturi od -20 stepeni celzijusa
Č0563 – 0,35 MJ na temperaturi od -20 stepeni celzijusa

2.4 Ispitivanje savijanjem

Slika 4.

Dinamičku izdržljivost definišemo kao najveće naprezanje koje materijal pri

određenom broju opterećenja može da izdrži a da ne dođe do loma.

8
Jedan od glavnih problema danasnjih prekookeanskih brodova su nemirna mora, koja
izvijaju brodove do krajnjih granica što može rezultovati katastrofom, što možemo
videti na slici 5. Zbog toga je jako važno da se za konstrukciju broda koristi
odgovarajući mašinski materijal.

Ispitivanje se vrši specijalnim mašinama kojima se ispituje reakcija materijala. Materijal

se ispituje do momenta kada se pojavi prva pukotina. Nakon toga, mašina se zaustavlja
a ispitivani materijal uzima radi vizuelnog ispitivanja i merenja ugla nastalog
savijanjem materijala.

Slika 5.

Za čelike Č0363, Č0463 i Č0563, dopušteni naponi za jednosmerno savijanje je:

Č0363 - 𝜎𝐷𝑗𝑠 = 130𝑀𝑃𝑎

Č0463 - 𝜎𝐷𝑗𝑠 = 150𝑀𝑃𝑎
Č0563 - 𝜎𝐷𝑗𝑠 = 150 − 185𝑀𝑃𝑎 (Napomena: u tablicama nepostoji tačna vrednost već je
vrednost proizvoljno uzeta s obzirom da se nalazi između Č0471 i Č0545 čije su
vrednosti 150 i 185MPa).

9
 2.5 Ispitivanje zamaranjem

Slika 6.

Zamor materijala, definišemo kao proces postepenog razaranja materijala preko

naprsline do njegovog loma.

Kao što vidimo na slikama 4. i 6. gde sujedni od glavnih razloga koji su doveli do loma,
zamor materijala. Sam zamor materijala osim što zavisi od samog materijala, zavisi i od
spoljašnih uticaja, kao što su izloženost materijala velikim koncentracijama napona i
konstantnim dinamičkim udarima, koje inženjer treba da svede na minimum tj da
uticaji ne budu koncentrisani vec ravnomerno rasporedjeni.

10
 3.0 Rezime

Danas u svetu, 90% svih proizvedenih metalnih materijala spada u čelike.

Od čelika se u brodogradnji očekuje da ima veliku žilavost, čvrstoću, otpornost na
koroziju kao i mnoge druge osobine ali da pored toga ima što manju masu, odnosno da
bi mogao da ponese što više tereta.
Pored svega toga, potrebno je da zadrži većinu svojih osobina na niskim
temperaturama, pogotovo žilavost. Samim tim dolazi do toga da su takve vrste čelika sa
specijalnim osobinama izuzetno skupe pa je potrebno da se pronađe balans tj idealan
odnos između cene i njegovih osobina, što dovodi do toga da su potrebna visoko
precizna ispitivanja materijala.
Zbog kompleksnosti samih materijala,tek nakon završetka svih ispitivanja i testova
može se početi ozbiljnije razmatranje o upotrebi nekog materijala u brodogradnji.

Literatura:
- Skripta Mašinskih Materijala [Tehnčki fakultet Zrenjanin]

11
- Otpornost Materijala, Mašinski fakultet beograd, 2010 [Rastko Čukić, Dobroslav Ružić,
Momčilo Dunjić, Milorad Milovančević, Nina Anđelić, Vesna Milošević-Mitić]
-Mašinski Materijali prvi deo, Mašinski fakultet Beograd 2003 [Vitomir Đorđević]

12