Professional Documents
Culture Documents
Vormgeving-Dreigende Faillissementonderwijs PDF
Vormgeving-Dreigende Faillissementonderwijs PDF
NL
Terwijl de wereld zich doorlopend vernieuwt door innovatieve technologieën, verse inzichten en het besef dat we een leven lang
leren, probeert het basisonderwijs angstvallig vast te houden aan een systeem dat duidelijke symptomen van versletenheid vertoont.
Een systeem dat ten onder dreigt te gaan aan struisvogelpolitiek en doofpotbeleid. Maar niet door de overheid; die kijkt met lede
ogen toe en doet haar best weer wat water naar de zee te dragen. Het doofpotbeleid bevindt zich voornamelijk binnen de
onderwijsorganisaties zelf. Als het basisonderwijs niet in staat is om komend schooljaar de schellen van de ogen te laten vallen en
systemische veranderingen aan te gaan, zal een dreigend faillissement niet te voorkomen zijn.
Hij zwaait opzwepend met zijn armen en duidt het Uiteraard zal de ‘school’ niet zomaar Dat die collectieve behoefte baat heeft bij een
probleem vooral met lichaamstaal, de uitgesproken failliet gaan: Het is een eeuwenoud gestolde, georganiseerde vorm, is niet eens zo
bestuurder van een Amsterdamse scholengroep, die concept, dat altijd nieuwe vormen zal gek bedacht. Maar hoe is het ons, als
niet benauwd is voor de immense effecten van het vinden. Afgeleid van de oude Grieken, samenleving dan toch gelukt om datzelfde
lerarentekort; ‘Laat de leerlingen maar thuis inspirerende wijsgeren die flanerend leerproces te smoren met bureaucratische
blijven, dan voelt de maatschappij hettenminste!’. door de Stoa hun levenskennis deelden. regelgeving en starre opvattingen over de
Er moet meer Maar dat het - hoe dan ook - veranderen ‘uitverkorenen’ die dat proces mogen
geld komen, vindt hij, terwijl de open data pagina zal is evident. Elke tijd kent immers vormgeven? En waarom dreigt er aan de
van DUO vertelt dat zijn jaarsalaris rond de haar eigen gestolde vorm van onderwijs. horizon een faillissement, terwijl we best
€130.000 ligt. Knap geregeld in een persoonlijke Of je nou in een tribe bij een natuurvolk zouden kunnen reorganiseren en het concept
arbeidsovereenkomst. vertoeft, of tussen de monniken in in stand houden?
In de tussentijd werken leraren binnen ‘zijn’ scholen kloosters. We zullen altijd leren.
zich drie slagen in de rondte, geeft de gemeente hem
DE STILLE RESERVE
BESTAAT NIET.
Onlangs betoogde een basisschoolleraar in het Parool dat er met gemak genoeg leraren tevinden zijn, al zien we ze niet. Maar is dat wel waar? Ze
had het niet overgetalenteerde levenskunstenaars die je avontuurlijk de dagen door laten dansen. Over verhalenvertellers waar je stil van wordt.
Ze had het níet over de mensen die je optillen naar de betere versie van jezelf en je inspireren om meer kennis op te doen dan je denkt dat je aan
kan.
Ze sprak over mensen die les-mogen-geven, maar het niet doen. De ‘Stille Reserve’ worden ze gekscherend genoemd. Alsof ze ergens op een
bankje zwijgend zitten te wachten. Ongeveer 63.000 mensen (31.000 primair en 32.000 voortgezet onderwijs). Mensen met een diploma-
om-les-te-mogen-geven. Maar laten we eerlijk zijn; een diploma maakt je nog geen leraar. Een echte leraar, iemand die het onderwijzen in de
vezels heeft, laat zich niet leiden door een papiertje. Laat zich niet beperken door een schoolgebouw, een bureaucratisch kader of lestijden tussen
acht en drie. En veel van die echte onderwijzers, die ooit een lerarenopleiding volgden om hun talent meer draagkracht te geven, zijn nu allang
ergens aan het onderwijzen.
Freek de Jonge, Bert Visscher, Harry Jekkers – allemaal mensen met een lerarendiploma die een andere vorm kozen. Ogenschijnlijk iets anders,
maar stiekem hetzelfde. Want leren doen we levenslang en overal. Vooral in het theater. De mannen van NUHR, Vigo Waas en Peter Heerschop,
idem dito. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. De Stille Reserve? Theoretisch een voltreffer. En volgens de juf uit de krant moeten ze
meteen terugkomen naar het schoolgebouw. Maar terugkomen doen ze niet. Net zoals de tienduizenden oud-leraren die coach, psycholoog,
bloemist of alpine klimmer werden. Allemaal mensen met een diploma-om-les-te-mogen-geven, maar die allang weten dat een diploma niet
het noodzakelijke ingrediënt is om te kunnen onderwijzen. Als je het eenmaal kunt, blijf je het je hele leven kunnen. Net als fietsen en vrijen.
Daar hangt geen diploma of schoolgebouw aan vast. En aangezien je overal les kunt geven, kun je dus ook overal les krijgen.
WWW.NOOITAFINHETONDERWIJS.NL WWW.PIXIECREATIONS.NL
Het Oplopende
Op 30 augustus stonden er in Amsterdam 98 vacatures open voor de functie leerkracht
basisonderwijs. Als je uitgaat van groepen rond de 25 leerlingen, was er volgens deze feiten op 1
september voor zo’n 2.450 Amsterdamse kinderen geen leraar. Stopt hun leren dan? Nee,
Lerarentekort.
natuurlijk niet. Maar hoe hun dagen er dan wel uit zien is een vaag raadsel. In Amsterdam zijn
negen grote schoolbesturen actief (>12 scholen) en een twintigtal kleinere, die gezamenlijk
ongeveer 200 basisonderwijsscholen besturen. Hoe zij zullen handelen komend schooljaar is
onbekend. We kunnen enkel raden. Het tekort laat verschillende scenario’s zien die per
schoolbestuur zullen verschillen. Onderwijsbesturen zijn namelijk onafhankelijke werkgevers die
eigen keuzes maken. Maar niet kiezen is ook een keuze. En kies je niet, dan is het maar al te vaak
zo dat de pijnlijke realiteit je inhaalt en jij met de gebakken peren zit...
Bovendien zijn struisvogelpolitiek en doofpotbeleid geen aanraders binnen het publiek domein
(politie, onderwijs, zorg en gemeente). Het levert op den duur vooral veel gedoe. Een
onderbelicht kenmerk van dat publiek domein is namelijk dat veld-specifieke problematiek
regelmatig andere velden in haar ondergang meesleept. Staakt de politie? Dan merkt niet alleen
de burger dat, maar ook de ambulante zorg en brandweer. Zijn de ziekenhuisbedden op? Dan
merkt niet alleen de burger dat, maar ook de gemeente. Zijn de leraren boos? Dan merkt niet
alleen de burger dat, maar ook de gemeente en politie. Kortom: Als er één schakel in het publieke
domein verschuift, moeten alle velden mee. Waardoor de gehele samenleving op den duur in de
knoop raakt.
Daarnaast is de burger – klant van het publiek domein - niet meer net als vroeger volgzaam en
afwachtend. De burger van vandaag is ondernemend en luid. Die kent zijn wegen op het digitale
web en weet, dankzij technologie, snel verbinding te leggen met gelijkgestemden. Een burger van
vandaag kan bovendien sneller schakelen dan bureaucratische processen kunnen bewegen. In
kortere tijd dan de overheid heeft de burger allang bottom-up iets opgezet en een versnelling
gecreëerd. Zo ontstonden o.a. Thuisafgehaald, Peerby en tientallen apps die diensten bieden om
samenleven simpeler te maken, zonder inmenging van politiek of overheid. Waarom zou dat
straks met zo’n gigantisch lerarentekort dan niet gebeuren? Natuurlijk lost de burger ook dat, in
samenwerking met de markt, wel op.
WWW.NOOITAFINHETONDERWIJS.NL WWW.PIXIECREATIONS.NL
KOFFIEDIK KIJKEN.
1.
Als de schellen binnenkort niet van de ogen van de onderwijs-
bestuurders vallen en er geen systemische verandering plaatsvindt,
zal de ‘school’ als concept niet failliet dreigen te gaan; maar enkel
de huidige vorm. Oude problemen los je niet op met oude
methodes. Je zult nieuwe interventies en creatieve noodgrepen
Zo zou een eerste oplossing kunnen liggen in de moeten toepassen. Op zijn minst voor de korte termijn tot het
verbinding tussen school en kinderdagopvang. Het fundament hernieuwd is. De vraag is enkel of de onafhankelijke
merendeel van de buitenschoolse opvangen (BSO’s) biedt onderwijswerkgevers zich dat beseffen.
al jaren educatieve elementen aan. Ook bestaan er
kinderdagverblijven waar kinderen van vier jaar (nog niet
leerplichtig) langer mogen blijven. Waarom overwegen
scholen die kampen met een tekort niet om tijdelijk groep 1
weg te bezuinigen en leerlingen te laten beginnen als ze vijf
zijn? Dat genereert op jaarbasis zo een paar duizend
leraren, die vanzelfsprekend in de hogere klassen aan de
slag kunnen. De staatskosten tussen de dagopvang (€6,95)
en de school (€6,91) verschillen slechts €0,04
belastingcenten per dag en één ministerieel gebouw in Den
Haag. Waarbij wel opgemerkt moet worden dat ouders een
toelage in de kinderopvang kunnen blijven ontvangen. Dit
mag tot vijf jaar verlengd worden.
'Easycratiseren' is een manier van werken waarbij papier en geld zoveel mogelijk wordt
vermeden om kansen vrij te spelen, vaak met behulp van digitale oplossingen.
WWW.NOOITAFINHETONDERWIJS.NL WWW.PIXIECREATIONS.NL
2.
En wellicht is die boswandeling zelfs gezonder, interactiever en opent het meer
KOFFIEDIK KIJKEN. nieuwsgierigheid dan een boek, dat nota bene van diezelfde boom gemaakt is...
WWW.NOOITAFINHETONDERWIJS.NL WWW.PIXIECREATIONS.NL
3.
Een derde oplossing: Alle overbodige taken van het
befaamde ‘normjaartaakurenlijstje’ weg strepen. Dat
"VANUIT levert je zo een paar uur per week extra. Een leraar die voltijd op
papier staat, werkt 1659 uur per jaar. Alle uren die niet ‘direct’ weg
INTRINSIEKE te schrijven zijn in directe lessen, worden in werkgroepjes,
MOTIVATIE commissies, vergaderingen, onderhoud van de eigen professie,
voorbereiden en nakijken gestopt. Regelmatig moeten
BIJDRAGEN AAN EEN teamleiderstaken bedenken, omdat iemand anders ‘niet aan zijn
SYSTEEM, uren komt’. Het moet immers wel eerlijk blijven naar de collegae.
BETERE geworden. Juist dit laatste slurpt energie van de betrokkenen. Een
reguliere schooldag vraagt zoveel alertheid van een mens dat het
GEZONDHEID EN daarom geen gek idee zou zijn om deze ureneis terug te schroeven
MEER WERKGELUK. naar 1400 uur per jaar, waarbij onnodige bureaucratie geschrapt
wordt. Oneerlijk? Welnee, de intensiteit van het vak verschilt
ZOWEL VOOR immers met die van een kantoorbaan. Als de school zou kiezen
LEERLINGEN ALS voor efficiëntie in plaats van urenregistratie, kan dat met gemak
geregeld worden. Vanuit intrinsieke motivatie bijdragen aan een
LERAREN." systeem, genereert bewezen een betere gezondheid en meer
KOFFIEDIK KIJKEN.
werkgeluk. Zowel voor leerlingen als voor leraren.
WWW.PIXIECREATIONS.NL WWW.NOOITAFINHETONDERWIJS.NL
Dan zou er nog een vierde, tijdelijke oplossing kunnen schuilen in Artikel 5 sub B.
Een voor u, vermoedelijk onbekend artikel uit één van onze onderwijswetten. Afkomstig
uit de Leerplichtwet 1969, duidt Artikel 5 sub B het recht op thuisonderwijs. Ouders die "ALS REGELS BEPERKEN
geen aansluiting vinden tussen de stroming van een school en opvoeding thuis, kunnen EN ZE NIET SNEL TE
aan de hand van uitgebreide documentatie, om vrijstelling van onderwijs vragen. Los VERANDEREN ZIJN, MOET
van ideologische overwegingen, loont het de gedachte wat zo’n wet voor het collectief in
penibele tijden zou kunnen doen? Het antwoord is: veel. Bovendien hebben alle
JE ZE CREATIEF INZETTEN
schoolbesturen geld over als ze leraren tekort komen. De Lumpsum wordt immers EN VOOR JE LATEN
bepaald aan de hand van de teldatum op 1 oktober; het schooljaar daarvoor. Waar gaan WERKEN."
al die overgebleven euro’s naartoe als er geen leraren zijn om salaris aan uit te betalen?
Regels (lees: wetten) zijn ooit bedacht met goede intenties, om te beschermen. En bij
stoplichten doen ze hun werk uitermate goed. Maar als regels beperken en ze niet
te veranderen zijn, moet je ze creatief inzetten en voor je laten werken.
Werkt de BSO niet mee of heerst ook daar een personeelstekort? Dan is het voor ouders
niet onmogelijk om een groepje kinderen te verzamelen en op die manier een
KOFFIEDIK
mini-schoolconcept na te bouwen. Op het moment dat je als ouder onder Artikel 5 sub B
thuisonderwijs start, raak je los van het systeem en is er meer ruimte voor
zelforganisatie. Stel dat een aantal ouders uit dezelfde wijk dit doet, er vervolgens een
zelfstandige pedagogisch werker en een digitaal lesprogramma aan koppelt, met
concrete leerdoelen, dan speel je het spelletje nog volgens de wet ook. Niks aan de hand. KIJKEN.
4.
Dan heb je, voor je het weet, een mini eco-systeem gebouwd dat de functie van
onderwijs vervult en ook nog eens meehelpt de kinderopvang te hacken. Kind kan de
was doen!
WWW.NOOITAFINHETONDERWIJS.NL WWW.PIXIECREATIONS.NL
KANSEN.
Eén van de diepst gewortelde struisvogels in het basisonderwijs is het feit dat school in de 21ste eeuw tevens de functie van kinderopvang
heeft. Ssst... Het is vloeken in de onderwijskerk. Want de school moet er voor de ontwikkeling van de kinderen zijn, in plaats praktische
problemen van werkende volwassenen op te lossen. Maar, wist u dat ‘in den beginne’ de leerplicht (die eigenlijk ‘schoolplicht’ had moeten
heten) helemaal niet zo gewenst was in de samenleving? Volwassenen vonden het buitengewoon lastig dat hun kinderen niet meer konden
meehelpen in de winkel of op het land en dat ze naar school moesten. Maar een kind had recht op onderwijs – punt. Heel charmant is zo de
zomervakantie ontstaan; dan kon er in ieder geval zomers geholpen worden met de oogst.
Het is niet de intentie geweest, vast ook niet het verlangen. Maar het is nou eenmaal zo gelopen dat, door de komst van
tweeverdieners, emancipatie en een hogere levensstandaard, het buitengewoon handig is dat een school je kinderen ‘onderhoudt’ tot jij klaar
bent met werken. Dat ze er ook nog iets leren is mooi meegenomen, maar het is een kip-of-het-ei-gevalletje over wat straks meer pijn doet als
de klassen leeg blijven: Het besef dat de leercurve onderbroken wordt of dat de maatschappelijke opvang logistieke rampen teweeg brengt?
Om haar functie te behouden en dreigende faillissementen te voorkomen, zal de school op korte termijn helder en doortastend haar
toegevoegde waarde moeten tonen en – net als de rest van de wereld – doen wat nodig is. Innoveren, openheid tonen en meegaan met de
realiteit van vandaag. De kans ligt er.
TEKST: Annette Dölle BESTEL 'NOOIT AF IN HET ONDERWIJS'
VORMGEVING: Annette Dölle
BOEK: Nooit Af in het Onderwijs - Annette Dölle & Martijn Aslander.
Copyleft.
Je mag dit kopiëren, overschrijven, door fluisteren,
Zingen, tekenen, fotograferen en delen. Zoveel je wilt.
Je hoeft geen toestemming te vragen. Just do as we do.