Xegan Marija

DORSKA SEOBA

1. MIGRACIJE

Istoqno Sredozemlje krajem XIII, poqetkom XII veka p. n. e. zahvaeno je

velikim seobama. Egipat, u vreme vladavine Ramzesa III, ugroavaju tzv. narodi
sa mora. Hetsko carstvo se kloni padu. U ovom periodu razorena je Troja, koja
nikad vixe nee povratiti svoj nekadaxnji sjaj.
Mikenska civilizacija nestaje u periodu izmeu 1200 i 1100. godine p. n. e.
Populacija nekad monih gradova primetno opada sve dok nije nestalo graanske
kulture na teritoriji kopnene Grqke. Veliki broj gradova je unixten. Umexnim
zanatlijama se gubi trag, jer druxtvo ne moe da ih podrava.
Koliko je od mikenske civilizacije zaista izgubljeno? U ovom periodu nestaje
Mikensko pismo, poznato jox i pod nazivom Linear B. Posledica raspada miken-
skog sveta nije samo u gubitku pisma, ve dolazi i do prekida globalne komer-
cijalne mree koju su Mikenjani ostvarili sa teritorijama van kopna. Prestaje
trgovina sa Malom Azijom, Bliskim istokom, Egiptom... Interesantno da i
gore pomenute zemlje meusobno prekidaju veze. Kako nema trgovine, privreda u
Grqkoj nazaduje, jer ova teritorija raspolae ograniqenim resursima. Jedina
povoljna okolnost je ta, xto u ovom periodu za teritoriju Grqke nije zaintereso-
vana nijedna od veih stranih sila.
Bez pisanih dokumenata texko je utvrditi xta je prouzrokovalo kolaps mikenske
civilizacije. Period od pet vekova ostaje misterija, poznata pod nazivom Mra-
qno doba Grqke. Danas je usvojeno mixljenje, xto znaqi da ne mora biti pravilo,
da je ovaj period uslovljen usled seobe Doraca, jednog od grqkih plemena.

2. TRADICIJA O SEOBI DORANA

Mada jedna grupa nauqnika, a meu njima i J. Beloh, smatra da su Dorci

oduvek naseljavali oblast Peloponeza, antiqka tradicija ne deli taj stav. O
dorskoj seobi svedoqe Herodot, Tukidid, Apolodor, Diodor, Pausanije, kao i
arheoloxki nalazi.
Tukidid smatra da su Dorani zauzeli Peloponez osamdesete godine posle pada
Troje. Eratosten, koji je iveo u III veku p. n. e., u svom delu Hronologija
tvrdi da je Prijamova Troja razorena 1184. godine p. n. e. Ako prihvatimo ovu
godinu kao taqnu, sledi da su Dorani nastanili Peloponez oko 1104. godine p.
n. e. Atinski govornik Isokrat i njegov uqenik Efor1 su bili uverenja da je
dorska seoba poqela 1069. godine p. n. e.
Seoba Doraca je najverovatnije vezana za seobu Tesalaca i Beoana, koja se,
prema Tukididu, odigrala xesdeset godina posle trojanskog rata. Tesalci,
predvoeni Heraklidima, napuxtaju Tresprotiju, koja se nalazila u junom
Epiru, i naseljavaju oblast koja e po njima dobiti ime Tesalija. Tesalci
su potisnuli Beoane, koji su do tada naseljavali jz. deo Tesalije. Beoani
napuxtaju Tesaliju i naseljavaju Kadmejevu zemlju, koja e po njima dobiti ime
Beotija.

1
Efor iz Kime je bio besednik i dravnik, a iveo je u V/IV veku p. n. e. Napisao je
prvu opxtu istoriju Grka koja poqinje od povratka Heraklida na Peloponez.

–1–
Herodot u svom delu pixe da su Dorani u vreme Deukaliona, savremenika grqkog
potopa, stanovali u zemlji Fijotidi (Tesalija), a za vreme Dora u zemlji ispod
Ose i Olimpa, zvanoj Histijeotidi. Kad su ih Kadmejci proterali, nastanili
su se u oblasti Pinda pod imenom makednoi. Pindar, horski liriqar VI/V veka
p. n. e., takoe svedoqi da su Dorci nastanjivali obronke Pinda. Sa ovog
prostora prelaze u Driopidu, koja e potom biti preimenovana u Doridu. U
vreme seobe Tesalaca i Beoana, Dorci, predvoeni Heraklidima, napuxtaju
Doridu, s ciljem da prodru na Peloponez.

Prodor Doraca na Peloponez antiqka tradicija objaxnjava kao povra-

tak Heraklida. U mitu o Heraklidima odravaju se istorijska zbivanja s kraja
II milenijuma p. n. e. vezana za dorsku seobu.
Posle Heraklove smrti, Euristej, vladar Mikene, Tirinta i Mideje i davnaxnji
neprijatelj Herakla, nastojao je da unixti Heraklovo potomstvo. Heraklidi,
beei pred gnevom Euristeja, bili su primorani da napuste Peloponez. An-
tiqka tradicija razlikuje Dorce od Heraklida. Herakle je ahajski junak, iz
Persejevog roda. Egimije, sin rodonaqelnika dorskih plemena — Dora, jed-
nom prilikom pozvao je u pomo Herakla radi zajedniqke borbe protiv Lapita.
Herakle se odazvao pozivu i u znak zahvalnosti Egimije mu je darovao treinu
svog kraljevstva. Kada je Heraklov sin Hil, posle smrti oca, bio prinuen da
napusti Peloponez, on odlazi na sever Doranima i deli vlast sa Egimijevim
sinovima — Pamfilom i Dimanom. Otuda potomci Hila jesu Hileji, a druga
dva dorska plemena su Pamfili i Dimani.
Apolodor2 svedoqi da se Hil, poxto je ubio Euristeja, vratio na Peloponez.
Jedna godina je protekla u miru, a sledee godine razne nesree su se sruqile
na Peloponez. Proroqixte je objavilo da je to krivica Heraklida jer su se pre
vremena naselili u oqinskoj zemlji. Heraklidi su bili primorani da ponovo
napuste Peloponez.
Nije proxlo mnogo vremena a nestrpljivi Hil je prexao preko Istma na Pelo-
ponez. Heraklide je saqekao Euristejev naslednik sa velikom vojskom; da ne bi
doxlo do krvoprolia Hil je predloio da se sukob rexi dvobojem i pri tom
je obeao da, u sluqaju poraza, Heraklidi sto godina nee ponoviti napad na
Peloponez. Na dvoboj je izaxao Ehem, kralj Tegeje, i ubio je Hila. Poxto je
mir sklopljen Heraklidi su napustili Peloponez.
Meutim, Hilovi potomci nisu odrali obeanje. Pokuxali su da preu na
Peloponez preko Istma, ali su doiveli poraz. Treba pomenuti da su otkopani
ostaci odbrambenog zida na Istmu, koji potiqe iz XIII veka p. n. e. Prvi
pokuxaji Doraca da osvoje Peloponez preko Istma datuju se u vreme verovatno
pre trojanskog rata.
Posle ovog vremena Heraklidi su neko vreme mirovali. Polibije i Pausanije
svedoqe da su Dorci ponovo krenuli na Peloponez iz Doride, predvoeni braom
Temenom, Aristodemom i Kresfontom. Odluqili su da ovaj put na Peloponez
prodru preko morskog tesnaca izmeu Etolije i Ahaje (Rion i Antirion). Poxto
su im bili potrebni brodovi zamolili su za pomo Lokriane. Mesto u Lokr-
idi, na kome su graene lae, nazvano je Naupakt. Ovde je ubijen Aristodem,
koji je za sobom ostavio sinove blizance Euristena i Prokla. Qini se da su
Dorci zaista prexli iz Etolije u Ahaju kod Riona. Tada se Temen utvrdio u
Argolidi, Aristodemovi sinovi u Lakoniji, a Kresfont u Meseniji.

Prva saopxtenja o Doranima, koja nalazimo u homerskim poemama, ve-

zana su za ostrva Krit i Rodos. Prema Odiseji Dorani su naselili istoqni deo
Krita. U drugom pevanju Ilijade, iako se Dorani tu ne pominju direktno, nalazi
se zanimljiva priqa o njihovom voi Tlepolemu, Heraklovom sinu, koji je zbog
nehotiqnog ubistva napustio ota
binu i otplovio na Rodos, gde je osnovao tri
dorska grada Jalizos, Lindos i Kamiros.
2
iveo je u II veku p. n. e. Sastavio je jednu hroniku koja obuhvata vreme od propasti
Troje do polovine II veka p. n. e.

–2–
 D. G. Reder, na osnovu navedenog, u Istoriji stare Grqke pixe:
,,Tako bi se mogle rekonstruisati, razume se samo kao verovatne, prve etape dorske
seobe: iz june Makedonije neki Dorani su krenuli na ostrva Krit i Rodos, a drugi,
kopnenim putem, u Tesaliju i Epir...
...(poxto) su prexli Krisejski (Korintski) zaliv iz Naupakta prema rtu Riju... bez
zadravanja su proxli Ahaju i Arkadiju (Pausanija, V, 4, 1) i zauzeli najplodnije
i najguxe naseljene delove Peloponeza: Argolidu, Lakoniju, Meseniju, a takoe i
Istamsku prevlaku.
Osvajanje nove teritorije odvijalo se postepeno... Napad s kopna podravan je i
s mora — brodovima koji su krstarili Egejskim morem. Tako je napad na Korint
poqeo iskrcavanjem u Soligeji na obali Saronijskog zaliva (Tukidid, IV, 42, 4), a
prilikom osvajanja kao uporixte Doranima je sluio primorski grad Temenij (Pau-
sanija, II, 38, 1). Megara je nastanjena mnogo kasnije nego Korint... Dorani su i Ar-
golidu osvajali postepeno. Domae stanovnixtvo saquvalo je svoja graanska prava
i obrazovalo dopunske file, koje su se prikljuqile trima dorskim filama. Mirnim
putem prikljuqeni su Flinut (Pausanija, II, 38, 1), Trezen (isti 30, 10) i Sikion
(isti 6, 5); stanovnixtvo ovih gradova podelilo je svoja imanja s doxljacima, a
kasnije se posve slilo sa njima. U drugim sluqajevima Ahajci su napuxtali svoju
domovinu kao xto se, na primer, desilo u Epidauru (Pausanija, II, 26, 1 – 2)... Mnogo
sporije...odvijalo se osvajanje Lakonije.
U zapadnom delu Peloponeza Dorani su naselili Meseniju... U tradiciji postoji
pomen o obrazovanju posebnog dorskog polisa (Stenik-lar) na mesenskoj terito-
riji...”.3

3. ARHEOLOZI O SEOBI DORANA

Arheoloxkim istraivanjima je utvreno da su krajem XIII, poqetkom

XII veka p. n. e. gradovi na prostoru kontinentalne Grqke doiveli talas
razaranja. Nauqnici su doxli do tri objaxnjenja:
a. Posle trojanskog rata na prostoru kontinentalne Grqke dolazi do un-
utraxnjih nemira xto dovodi do razaranja gradova.
b. Usled promene klime dolazi do migracije stanovnixtva sa severa na
jug, usled qega dolazi do propasti mikenske civilizacije.
g. Invazija jednog ratobornog plemena, u ovom sluqaju Doraca, dovodi do
unixtenja gradova.
Nedostatak prve teorije objasniemo na primeru grada Pila. Ovaj grad ra-
zoren je u periodu kada i svi ostali gradovi mikenske civilizacije. Ako pri-
hvatimo da je doxlo do unutraxnjih nemira, obiqno posle borbi, situacija se
manje-vixe sredi i narod nastavi sa ivotom. Meutim, Pil vixe nikad nije
ponovo nastanjen. Mnogi drugi gradovi su takoe zauvek napuxteni. Malo je
verovatno da prva teorija odgovara stvarnom sledu dogaaja. Meutim, gotovo
je privlaqno prihvatiti ovakvo objaxnjenje: usled promene klime jedan narod
napuxta svoje stanixte i osvaja nova. Tako Dorci su usled nepovoljne klime
na severu napustili svoju prapostojbinu i stali zaposedati nove teritorije na
jugu. Svojom seobom Dorci pokreu i druga manja plemena. Treba imati na umu
da je ovo samo jedna smela pretpostavka.
Dorska seoba trajala je nekoliko decenija, a osvajaqi su nadirali u talasima.
Navedenu pretpostavku potvruje tradicija o brojnim prelazima Heraklida pre-
ko Istma. Isto tako, arheoloxkim istraivanjima je utvreno da je Mikena
razorana u tri navrata: u prvom naletu neprijatelja razorene su samo kue
ispred zidina grada, u drugom naletu, mada je napadnuta, tvrava je uspela da
se odri i u treem naletu, dakle oko 1150. godine p. n. e., Mikena je konaqno
unixtena.
3
D. G. Reder, Grqka naselja ranog perioda na Balkanskom poluostrvu i u Maloj Aziji,
Istorija stare Grqke, Sarajevo 1959.

–3–
Seobu Doraca mogli su pokrenuti Brigi, pleme koje je sa severa upalo u Make-
doniju i Trakiju, a potom u severnu Grqku.

4. POSLEDICE SEOBE DORANA

1. Pad mikenske civilizacije

2. Raspored grqkih plemena se gotovo vixe ne menja
- Jonci naseljavaju:
— Atiku, Eubeju
— Kiklade, Sporada, Hios, Samos
— Joniju (Lidija i severna Karija)
— gradovi: Milet, Prijena, Efes, Klazomena, Fokeja, Smirna
- Eolci naseljavaju:
— Beotiju, Tesaliju
— Lemnos, Lezbos (grad Mitilena), Samotraku, Imbros
— Eoliju (Troada i Mizija
— gradovi: Antisa, Metimna, Kima Frikonska, Larisa
- Ahajci naseljavaju:
— Arkadiju
- severozapadna plemena naseljavaju:
— Ahaju, Elidu
— Etoliju, Akarnaniju, Lokride, Fokidu
- Dorci naseljavaju:
— Megaridu, Korintiju, Argolidu, Lakedemoniju, Meseniju
— Korkiru, Leukadu
— Kiteru, istoqni deo Krita4 , Kos, Rodos
— Doridu (juna Karija)
— gradovi: Knid, Halikarnas.

5. SUDBINA STAROSEDEOCA

Deo starosedeoca se asimilirao sa doxljacima, dok je deo odluqio da

napusti svoje staro stanixte i naseli novo.
Starosedeoci:
a. Sparta — heloti — Ahajci
b. Tesalija — penesti — Eolci koji nastanjivali Tesaliju pre dolaska
Doraca.
Beanija:
a. Atika:
— Tukidid — svi koji su isterivani usled pobune, rata dolaze u Atinu
— Pausanija — potomci Meleja doxli u Atinu
b. Arkadija
v. priobalni deo Ahaje
g. Mesenija, Tragames (?) u blizini Pilosa.
Otpor:
Najvixe pobuna bilo je u Lakoniji. Pausanije svedoqi o borbi izmeu Doraca
i stanovnika grada Amikle, koji se nalazio u blizini Sparte. Otpora je bilo
i u Meseniji.

Izvori:
— Herodotova Istorija I, preveo sa starogrqkog Milan Arseni, Novi
Sad 1980.
4
Odiseja

–4–
Literatura:
— D. G. Reder, Grqka naselja ranog perioda na Balkanskom poluostrvu i
u Maloj Aziji, Stara Grqka, Sarajevo 1959.
— Dragoslav Srejovi, Aleksandrina Cermanovi-Kuzmanovi, Reqnik
grqke i rimske mitologije, Beograd 19893.
— N. G. L. Hammond, A history of Greece to 322 B. C., Oxford 1959.
— Skripta iz istorijske geografije
Belexke:
— sa predavanja S. Ferjanqi u toku zimskog semestra 2001/2002.

–5–