HISTOLOGIJA I ORGANOGRAFIJA

Nauena disciplina koja proucava biljna i , fivotinjska tkiva zove sc hisloiogija,

a organografija je nauka 0 organima zivih bica Skup istovrsnih stanica (celija) sa-
cinjava tkivo. Sto je organizam slozenije graden, broj tkiva je u njemu veCi. Tkiva
se medusobno razhl.'Uju po gradi i ulozi (funkciji) njihovih stanica: jedna vrse zaStitu,
druga provodenje, treea uevrscuju organizam itd. Organ je dio biIjnog iii fivotinjskog
organizma s jednom iIi vise uloga, a sastoji se najcesCe od vise tkiva. Biljni organi
su: korijen, stabljika, list, cvijet, a fivotinjska su: srce, mozak, zeludac, pluca i dr.
Kod fivotinja obieno vise organa vrSi nelm zajedniCku funkciju, te tada izgraduju
sistem organa kao sto su: skeletni, zivcani, misicni, polni i dr,

Tvoma (meristemska) tkiva

Biljna Trajna tkiva: kozno, osnovno,
tkiva mehanicKo, provodno, tkivo za izluCivanje

trajna tkiva sticu nak.'l1adno sposobnost

Tvorna tkiva
Sva biIjna tkiva svrstavaju se u dvije
grupe: tvoma i trajna. Stanice tvomih iIi
meristemskih tkiva (meristos=podjeljiv,
gre.) raspolaz.u moguenoseu neprestane
diobe. NastaIe stanice, zatim, rastu, dobi-
vaju razliCite oblike i uloge (diferenciraju
se) i gube daIju moe diobe.
Tvoma tkiva su smjeStena na vrbu
stabljike i korijena, te svojom aktivnoseu
doprinose da biljka raste u duzinu. Neka
neprestanog dijeljenja stanica. To su se-
kundama tvorna tkiva koja se naIaze u
stabljici i korijenu visegodisnjih biIjaka.
Njihovom aktivnoseu biljka raste u siri-
nu, tj . deblja Tako, kod visegodisnjih
drvenastih biIjaka u stabljici i korijenu
postoji sekundamo meristemsko tkivo .-
kambij, u vidu prstena, koji svojom aktJ-
vnoseu stvara slojeve novih tkiva, i to u
najveCoj kolieini u toku proljeca i Ijeta.
ZabvaIjujuCi tome, ovi organi svak,e go-
dine postaju deblji, odnosno povecavaJu
svoj volumen.

41
 Trajna tkiva
Kozna tkiva
Na povrSini biljnih organa nalaze se
tkiva cij a je osnovna uloga ZaStita od
isusivanja, povreda i ulaska stetnih mi-
kroorganizama. Postoje dvije vrste ko-
znog tkiva: primamo i sekundamo. Epi-
demw je primamo kozno tkivo (s1. 19).
NajceSce je jednoslojna i sastavljena od
stanica priljubljenih jedna uz drugu. Obi-
cno stanice nemaju kloroplasta, a vanjska
stijenka im je deblja od unutraSnjih. Na
povrsini epiderme nalazi se sloj zaStitne
kutikule, a ponekad i vostana prevlaka
Kod kopnenib biljaka, u epide:nni nad-
zemnih organa nalaze se parovi stanica
(zapornice) s otvorom izmedu njib, sto
se zajedno oznacava kao storrw iIi puc
(s1. 20). Stanice zapomice, za razliku od
stanica epiderme, sadrie kloroplaste, a
njihove stijenke su nejednake debljine.
Zahvaljujuci tim svojstvima, stome se
mogu otvarati i zatvarati i tako regulirati
SI. 20. Stome u epidermi razlicitih vrsta biljaka
42
p
SI. 19. Epiderma (E) i parenhim (P)
stabljike ljutiea (Ranuncttlus) na
poprecnom presjeku
ulazak i izlazak plinova (CO2, 02, vode-
ne pare). Dakle, preko stoma se vrSi po-
vezivanje unutraSnjosti biljnog organizma
i spoljasnje sredine. Osim stoma, u epi-
dermi se nalaze i razliCite dlake. Stanice
dlaka su sa zivim sadriajem ili bez nje-
ga, ali su tada ispunjene zrakom. Dlake
irnaju ulogu zaStite od pretieranog ispa-
ravanja biljke; neke sluze za penjanje, a
neke vrse upijanje (apsorpciju) vode s
mineralima (nalaze se na korijenu).
J~(
~ ~..b ~
1~'n T
 Kod vi~egodisnjib biljaka i na stari-
jim dijelovirna jednogodisnjib, epiderma
biva zamijenjena peridennom. Periderm a
nastaje aktivnoscu sekundamog meri-
stemskog !kiva. Vanjski povrsinski dio
periderme-pluto sastoji se od nekoliko
slojeva stanica koje su bez protoplasta i
ovaj sloj mrtvih stanica z~ticuje biljne
organe od spoljasnjih u~ecaja

SI. 21. Sklerenhimsko mehaniCko tkivo

Osnovno tkivo

Tijelo zeljaste biljke u najveeoj mJen
je izgradeno od osnovnog ili parenhim-
skog tkiva Stanice ovog tkiva su zive, s
tank.im stijenkama, a izmedu njib se na-
laze manji iii veti rnedustanicni prostori
(sl. 19). One su napete te tako daju cvr-
stocu biljci. Osim ove funkcije, paren-
himsko !kivo ima jo~ niz drugib flmkci-
ja. Parenhim koji se nalazi u listovima
bogat je klorofilorn te vrsi fotosintezu. U
korijenu, sjemenkarna, stabljici i plodovi-
ma u parenhernskim stanicama se nalaze
seeeri, masti, bjelancevine i dr. te one
imaju spremisnu ulogu. Osnovno tkivo
koje jzgraduje organe mo.cvamib biljaka
ima vel ike medustanicne prostore ispu-
njene zrakom i vrli prozracivanje.
Mehanicka tkiva
pruzaju se duz slabljike dajuCi joj cvrsto-
cu. Potpuno razvijene sklerenhimske sta-
nice imaju jako zadebljale zidove i u nji-
ma nema zivog sadrZaja.
Provodna tkiva
Kopnene biljke imaju razvijeno pro-
vodno tkivo, a uloga mu je provodenje
vode s mineralima od korijena prema vr-
bu stabljike i organskih tvari u supro-
tnom smjeru. Voda s mineralnim supsta-
ncama se krece kroz ksilem, a organske
tvari kroz floem . Ksilem i floem su slo-
zena tkiva U ksilemu ulogu provodenja
imaju mrtvi elementi traheje i traheide
koji predstavljaju sistem cjevCica s razli-
citim zadebljanjiJ;n.a na njibovim zidovi~
rna (s1. 22). U flOemu ulogu provodenja

Potreba za ucvrstivaojem biljnog or-

ganizma dolazi do izra!aja kod kopnenib
biljaka. Tu ulogu ima mehaniCko tkivo.
Stanice mehaniCkog tkiva su zive iii su
bez protoplasta Njibove stijenke su u
veeoj iii manjoj mjeri zadebljale i medu
njima nema medustanicnih prostora, jer
su stanice povezane.
Kolenhim je mehaniCleo tkivo koje je
smjesteno obicno ispod epiderme iIi pe- 1
1 2 1 3 3 1 4
riderme. Karakteristicno je za mlade or-
gane. Stijenke stanica su nejednako zade-
bljaIe, a stanice su sa Zivim sadnajem. SI. 22. Provodni eiementi ksilema-trabeje i
Dublje u stabIjici smjesteno je mehani- trabeide s razlicitim zadebljanjima na
Cleo tkivo sklerenhim (s1. 21). Stanice zidovima (mreZasta, spiralna i dr.) -
sklerenhima su u grupama i poput vrpce 2, 3, 4, 5 i parenhim ksilema - 1

43

A
VIse sitaste cljevl sa stanicama pratilica-
rna koje su sa zivim sadnajem (sl. 23).
Kod nekib biljaka ksilem i floem su pro-
stomo vezani i izgraduju zajedno s me-
baniCkim i parenhimskim tkivom provo-
dne snopice iIi file. S obzirom na to da
Ii provodne f ile posjeduju sekundamo
rneristemsko tkivo - kambij, dijele se na
otvorene (imaju kambij) i zatvorene (nc-
rnaju kambij), sl. 24 i 25. Aktivnoscu
-iJ;;:f-- C
~~~?~~~~~--D
\.
SI. 24. Zatvoreni provodni snopic (ziJa)
kukuruza (Zeya mays)
na popreenom presjeku
A. Sklerenhimski ovoj, B. floem,
C. ksilem, D. prstenasta trnheida
44
B
SI. 23. Roemski elementi
- sitaste cij ev i (1,2) i stani.ce pra-
tilice (3) na uzd uznom presjeku
(A) i popreenom presjcku (B)
kambija u zilama nastaju novi elementi
ksilem a i floema. Kod drugih, pak, bilja-
ka floem i ksilcm su rasporedeni u vidu
prstenova.
Tkiva za lucenje i izlucivanje
U odnosu na to gdje se vrsi odlaga-
nje supstanci koje su nastale kao proi-
zvod brojnib biohemijskib procesa (rneta-
SI. 25. Otvorcni provodni snopic Jjutica
(RanllIlClllllS) na poprccnom presjeku
A. sklercnhimski ovoj, B. floem,
C. karnbij, D. ksilcm
bolizma) biljke, postoje tkiva za lucenje
i tkiva za izlucivanje. U nekim stanica-
rna nagomilavaju se kapljice ulja, smole,
kri stali kaIcijum-oksalata itd. To su pro-
izvodi lueenj a. Medu njih treba ubrojati
i rnlij eeni sok koji luee stanice za luee-
nj e (mlijeene cij evi) kao kod srnoi.:ve,
naprimjer. Pri povredi , ovaj sok isticc
van.

Zljezdane stani cc i zljezdana !kiva

svoj sadnaj izbacuju aktivno u spolj a-
snost, dakle, izlueuju gao U epidermi se
eesto j avlj aju zljezdane dlake cij a je vr-
sna stan ica zljezdan a. Pucanj em ove sta-
nice prazni se nj en sadnaj . Kod drugih,
pak, stanica, kao sto je slueaj kod zlj e-
zdanog epidermisa smolnih kanala iii
SI. 26. Smolni kanal 1. supljina smoln og
kanala, 2. zlj ezdani epidermi s
smolnica eetinara, proizvodi izlueivanj a
se ne izbacuju van nego u sistem kan a-
lica kojim je prozeta bilj ka (sl. 26).

Stabljika, list i korijen

Biljni Vanjska i unutrasnj a g rada
orgam• (anato ll1ska grada); uloga ovih organa

Kod bilj aka na nizoj razvoj noj raZInt , Ct -
tavo biljno tijclo vrSi sve zivotn e funkci-
je. Taho tij elo se ozn aeava kao tal us iii
steljka, a biljkc s talusom se oznaeavaju
kao talofita (Tllflllophyta ). U ovu grupu
bilj aka spadaju, naprimj cr, al ge. Kod bi-
Ijaka na viscm razvojnom nivou tijelo se
sastoji od organa (gre. organ on= orude).
NjilJO vo tijelo se oznacava kao konnus.
Biljke s kormu sorn se oznaeav aju kao
korrnofita (Co mlOphyta ). Kormofi te po-
sjeduj u dvije vrste organa: vegetati vne i
generativne. U vcgetativne organe spada-
ju: korijen, stablj ika i lis t i sluze odna-
vanju zivota jedinke biljke (individue).
Generati vni organi sluze za razrnnoZava-
nje, tj . za odrzavanje zivota vrste koj oj
bilj ka pripada a tu ulogu ima cvijel.
Stabljika
Izdanak se sas toji od osi, tj . stabljike
i Iistova. U vrsnom dijelu stabljike nalazi
se vrSni iii tjerneni pup s tvomim tki vom
koje omogucava rast stabljike u duzinu.
U vrsnom pupu se nalaze i zarneci listo-
va (sl. 27). U pazuhu mladih listova na-
laze se zameci bocnih ogranaka koji

45
 II

SI. 27. Tjemeni pup izdanka:

I - uzdliZni presjek, II - izgled spolja
(lijevo) i anatomska grada (des no)
l. vrsni meristem (tvorno tkivo)
2. lisni zameci, 3. zameci bocnib ogranaka

omogucavaju grananje izdanaka na baCne tara do vise od slolinu metara. Najvecu

izdanke. ZahvaljujuCi rnogucnosti grana-
nja izdanka, jedan biljni organizam nosi
veliki broj listova. Osim tjernenog pupa,
na izdanku se nalaze jos pazusni i uspa-
. .
vam pupov!.
Stabljika je u presjeku najceSce okru-
gla. Kod nekih biljaka je trokutasta, ce-
tverokutasta iii mnogokutasta S obzirom
na poloz.aj u odnosu na tlo, javlja se
nadzemna i podzemna stabljika Duzina
stabljike je razlicita: od nekoliko milime-
duzinu stabljike poslizu auslralijski euka-
liplusi (oko 150 rn). Precllik stabljike je
takoder razlicit, a najveCi je kod arncri-
eke sekvoje (oko 12 rn).
Podzcmni izdanci razvijaju se u tlu.
Njibovi listovi ncmaju zclcnu boju i Iju-
spasti su. Javljaju se tri vrste podzcmnib
izdanaka: gomolj iii krtola (ima ograni-
cen rast), rizom iii podanak (ncogranice-
no raste) i lukovica sa socnim listovirna
(sl. 28). U podzcmnim stabljikama nalazi

D ~'///Jl/l

1 B --r-"1

SI. 28. Podzemni izdanci: I. lukovica, 2. gomolj. 3. podanak

A. vrsni pup. B. korijen, C. nadzcmni izdanak. D. ' socni podzemni listovi.
E. adventni korijen

46
se dosta rezervnih tvari te one imaju
spremisnu ulogu. Prema svojoj ~vrstini
stabljike se dijele na drvenaste i zeljaste.
Drvenasle slabljike su ~vrs te , zive vi~e
god in a, a ponekad jako dugo, npr. ma-
mUlovac, vise od 3 SOO godin a. Javljaju
sc u vise zivotn ih oblika; drvo, grm i
polugrm.
Kod nekih biljaka doslo je do preo-
braZaja (metamorfoze) grade i uloge sta-
bljike. Naprimjer, kod kaktusa j e mesna-
ta i ima ulogu sakupljanja vode, kod j a-
gode je polegla (stolon i) i sluzi za raz-
mnoZavanje, kod vinove loze sluzi za
penjanje (raSlj ike ili vitice) itd.
Analomska grada
(unutarnja grada)
Od vrba stabljike prema dnu razlikuje
se nekoliko zona koje su gradene od ra-
zliCitih tkjva. Na samom vrhu, tj. U po-
drucju 0emeni~ta nalazi se zona tvornog
tkjva. Diobom ovih stanica prema van
oblikuju se zameci listova, a prema unu-
Ira stan ice osnovnog tkjva gdje je vee
odreden budu Ci gradevni plan stablj ike.
Ispod ove zone slijedi zona u kojoj se
oblikuju razna lrajna tkjva. Prilikom
obrazovanja ovih tkjva stabljika neznatno
raste u ~irinu . Ova vrsta debljanja se
oznacava kao prill/aTrIa debljanje, a gra-
da stabljike 5 tom sposobnosc u rasta kao
primarna grada. Postoje izvjesne razlike
izmedu primame grade biljaka jednosu-
pnica i dvosupni ca (51. 29).
51. 29. Raspored provodnih snopiea u stab!jici
I. floem. 2. ksilem. 3. kambij
A. jednostupnica (nepravilno porazbacan i).
B. dvostupnica (kruzno rasporedeni)
Drvenaste biljke imaju mogucnost
znatnog povecanja volumena stabljikc,
odnosno rasta u siri nu. To se postiZe pu-
tcm sekundarnog deb/janja koje je pove-
zano sa stvaranj em novih koliCina razH-
~i tih tkiva uz pomoc djelovanja sekun -
damog tvornog tkjva kambija. Vee u pri-
mamoj gradi, ove biljke imaju takozvani
prokambij, iz kojeg nastaje kambij. Kam-
bij je smjeSten izmedu floema i ksilema
i ima prstenast oblik. Pri diobi j edne sta-
ni ce kambija nastaj u dvije, od kojih je-
dna zadrZava svoj stvo da se dalje dijeli
a druga se oblikuje u element floema ili
ksilema. Floemski elementi se uvijek
odvajaju prema periferiji stabljike, 5 ksi-
lemski prema unutraSnj osti, i na taj naCin
slabljika deblja (51. 30).
51. 30. Anatomska grada dvogodisnje
stabljike jablana (sekundarna grada);
I. periderma. 2. kolenbim. 3. parenbim.
4 . primarni floem. 5. sekundarni floem.
6. kambij. 7. ovogodgnji sekundarni
ksilem. 8. pros!ogodisnji sekundarni ksilem.
9. prirnami ksilem. 10. sreika od parenbima.
11. granica goda
47
 Tokom Ijeta i proljeca kambij naii ace
djeI uje te i stabljika tada najviSc deblja.
U jesenjem i zimskom periodu on ne
djeIuj e. Ovakva ritmiCka aktivnost kam-
bija se na popreenom presjeku stabljike
ocituje u vidu godova, i na osnovu nj ih
se moze izraeunali starosl drvenasle biljke.
Uloga sekundarnog ksilema iji drveta
je dvojaka: provodi vodu i ucvrscuje
biljku, a djeIim icno ima sprem isnu funk-
eiju. Sekundarno debljanje stabljike pra-
Ceno je pojavom periderma na povrSini.
Kod starijib stabala ulogu zaSrile preuzi-
rna mrtva kora koja nastaje djelovanjem
tvomog tkiva dublje ispod povrSine. Ona
se s vremenom Ijusti i puca, a njen iz-
gled je specifican za pojedine vrste drve-
nastih biljaka, po cemu se daju meduso- 51. 31 . Dijelovi lista: 1. plojka, 2. drska
bno razlikovati . (pctcljka). 3. os nova (baza), 4. glavni nerv,
5. bocni nerv

osnovice i ruba) je vrlo raznovrstan. Pro-

List vodni snopici koji prozirnaju plojku oso-
bilO su vidljivi sa naJicja. RazliCito su
Iz lisnib zametaka u ljemenistu razvi- rasporedeni i postoje dva osnovna oblika
jaju se lis tovi - organi ogranicenog rasta, nervature: lllfez.asla i uporedna (paraleI-
cija je osnovna uloga proizvodnja organ-
skih supstanci u proces u fotosinteze. List
je rasclanjen na slijedece dijeIove: ploj-
ka, petelj ka (drSka) i lisna osnova (sl. 31).
Osnova lista je kod nekib biljaka razvi-
jena kao Iisni rukavac, a kod nekih se u
osnovi javljaju palistici. Na istoj bi ljci
razlikuje se nekoliko vrsta listova (sl. 32):
1. supke ili kotiJedoni, 2. donji ili Ijuspa-
sri, 3. prav i (zeleni koj i vrse ishranu bilj- 3
ke), 4. gomj i (u podrucju cvijeta i listovi
koj i izgraduju cvijet).
\~--- 2
S obzirom na grad u plojke, Iistovi se ~-1
. dij ele na j edn osravne (sl. 33) i sasravlje-
ne (sl. 34). Ied nostavni imaju iii cjeIovi-
tu ili razdijeIj enu ploj ku. Kod sastavlj e-
nih listova plojka je podijeIj ena na neko-
liko lisaka, a svaka od njib je peteIjci-
com vezan a za glavnu os Iista iIi zaj e-
dniCku peteljku. Postoj e perasto i dlana- 51. 32. Vrste listova: 1. supke (kotiJedoni),
sto sastavljeni Iistovi. Oblik plojke kao i 2. Ijuskasti. 3. pravi,
oblik pojedinih njenih dijeIova (vrh a, 4. gornji (pricvjelni i cvjetni)

48
 A

j~~~
1 2 3 4 5 6 A B c o E

SI. 34. Sastavljeni listov i

A. nepam o peTasto sastavljcn. D. parnaslo
perasto sastavlj en. C. lroj ni list.,
D. dlanasto sastavljen , E. dvos truko perasto
sastavljen: 1. liska. 2. petelj cica,
1 2 3 4 5 6 3. os !ista. 4. peleljka, 5. palistici.
6. os odsjei:ka liskc
SI. 33. lednostavni Iistovi Anatomska grada
A. ncrnzdijcljeni listovi s cjelovitom
plojkom : 1. iglieast, 2. srcast, 3. bubrefust. Na popreenorn prcsj eku lista dvosu-
4. strelicast, 5. kopljast, 6. srpast pnica uocava se da je list s objc strane
B. rnzdijeljeni listovi: I. perasto krpast.,
zaSticen epidelmom (sl. 36) . Izmed u go-
2. dlanasto iscjepkan. 3. pcrnsto iscjepkan.
4. perasto razrc7..an. 5. dlanas to razdijeljen. rnje i donjc cpiderme jc lIlezojii koji se
6. perasto razd ijeljen sastoji od d\·a sloja: palisadnog i spulva-
slOg parellhillla . Palisadno tkivo je od
produzenill slan ica, kojc su prilj ubljcnc
na). Mrcz.asla ncrvalura se najceSce javlja jedna uz drugu, bogatc hloroplastima · i
kod biljaka iz grupa dvosupnica, a paralelna vrse osnovnu ulogu !ista - proces foto si-
kod jednosupni ca. LislOvi se takoder raz- ntezc (asilllilacijski parenhilll). Spuzvas Li
likuju po poloz.aju na slabljici (sl. 35). parenhim sc sastoji od stanica vise ili
NajcesCi jc naizmjcnicni (zavojiti ili spi-
ralni) raspored .
Katkada se pravi listov i n a istoj biljci
razlikuju po ob lik."U. a vrlo CCSIO i po vc-
liCini . Ova pojava se oznazava kao hele-
rofilija (grc. hCleros = razlicit + filum =
list) . Kod dud a, naprimjer, posloje li stovi
s cje!ovitim i s reznj ev itim rubom , a kod
vodcnog Ijuti ca li stovi iznad vode su cje-
loviti, a pod vodom su re sa~ ti .
Duzina zivota listova jc razlicita i
spccificna za pojcdi ne bi ljne vrsle. Kod
listopadnib biljaka list zivi nckoliko mje-
seci, a kod cetinara nekoliko godina (kod
srnrce 5-6). Y c!icina Iistova j e takoder
svojstvo biljne vrs te, mada j e u od rcde-
nim granicama promjenljiva. Opeenito, 1
velicina listova je izmedu nekoliko m ili - SI. 35. Polozaj listova na stabljici:
mctara i nekoliko me lara (kod palm i do I. naizmje niean (=zavojit, spiralan).
20 m) . 2. pr~ljenas t. 3. naspraman (nasuprotan)

49
 SI. 36. Analo mska grada liSla bukvc
(Fagus) na poprccnom prcsjcku: SI. 37 . Analomska grada iglice bora
(ep) cpiderma, (pI) palisadni parenhim, (P illus silveslris) na popreenom presjeku:
(s) spuhasli parcnbim, (pz) provodna wa, (E) epiderma, (Sp) sloma, (Sk) sklerenbim ,
(k) stanica s lai slalom, (sp) sloma (Pa) asimilacijski parenhim (naborani
parcnhim), (I-I) smolni kana!. (L) provodni
snopic (zi la)
manje loptas tog oblika, u kojima ima
malo h loroplasta, ali se izmedu njih na-
laze veti ili manji medustanicni prostori . odnosno s upijanj em vode s mineralima
Ovaj dio lista ima ulogu u procesu ra.? - iz tla (zemIjista). Korijen takoder vrsi
mjene plinova izmedu bi Ijke i spoIja.snje ucvrsCivanje biIj ke, a kod nekih ima i
sredine. Stome, preko koj ih sc vrSi ta raz- spremisnu ul og u. Ovaj organ razlicito
mjena, nalaze se s donje strane Iista Za- duboko i siroko prodire u tlo zahvaljuju-
visno od toga u kaj.,.-vim uvjetima zivi bi- Ci tome sto se, pored gla VllOg korijena.
Ij ka, stome imaju razlicit poIozaj u od- grananjcm stvara i bae no korijenj e i na-
nosu na epidermu. Kod biljaka sus nih staje korij enov sistem. Kod dvos upnica
krajeva one su jako uvucene, a kod bi- su dobro izraieni glavni korijen i bocno
lj aka vlainih stanista su, naprotiv, is pup- korijenje, a kod jednosupnica iz stabIj ike
cene.
S obzirom na to da li se na listu ra-
zlikuje lice i nalicje, listovi se dijelc na
1. bijacijalne (imaju lice i nalicje), kakav
j e bio prethod no opisan i list, i unijacijal-
ne (nemaju lice i nalicje). Ovaj posIjed-
nji tip Iista se, naprirnjer, javIj a kod igIi-
castih Iistova cetinara (sl. 37).
L istovi takoder mogu biti preobraieni
(m atamorfozirani) . Kod kaktusa su preo-
braieni u bodIj e, pojedine liske gra.ska u
vitice koje sluze za prihvacanje, na pod-
zemnim iz dancima su u vidu Ijuspi itd.

Korijen
Korijen je organ koji ~(" \I;tiazi nasu-
prot izdanku. Pojava ovog ,_,i Ijnog organa
Je u vezi s njihovim zivo tom na kopnu,
SI. 38. Korijenov sistem : 1. dvosupnice
korl koje gIavni korijen prod ire duboko u
tIo, 2 . jednosupnice s cupavim buse naslim
adventivnim korij enj em

so
izbija adventivno korijenje, posto glavni
korijen rano izumire (sl. 38). Kod nckih
biljaka utvrdcno je da korijcn dopirc cak
do oko 30 m duboko. Ukupna du zina
korijcna pojcdinih individua (jcdinki) jc
takodcr vclika. lzracunato je da kod jc-
dnc individue pscnice ona iz nosi oko 80
krn . Kod nckih biljaka k Olijen posti zc
vcliku zapreminu ukoliko je odebljao u
vidu vretena (mrkva) ili gomolja (rcpa) .
Na samom vrhu mladog korijena na-
lazi se korijenova kapa koja zasLicuje
tjernenis te gradcno od tvomog tkiva
(sl. 39). Iznad ove zone nalazi se zona
rasta ili izduzivanja. Na zonu izduziva-
nj a, na udaljenos Li od 1-3 rnrn od vrha
nastavlj a se zona korijenoviiz dlaCica iii
apsorpciona zona. Vclikim brojcm dlaka,
koje izbijaju iz rizodermc na povrSini.
korijcn postize vcliku dodimu pov rsinu s
110m i na taj nac in us pjcsno obav lja svo-
ju 05novnu ulogu, 0. upij anjc vodc 5 mi -
2
nc ra li ma (apsorpciju). Na I mm povrs inc
korijcna prosjecno ib im a 425 .
Analomska grada
KOIijen ispoljava primm-nu i sckun-
darnu graclu. Tki va su ras porcclcn a u
konccntricnim krugovima (51. 40). Na
povrsini je rizodenll(J (grc. rizos = kori-
jen + derma = koza). U zoni provodcnja
rizoderma izumire i zamjenjuje je egzo-
derma. Najvccu rnasu korijcna Clni pa-
rcnbimsko tkivo primamc korc, na koju

3a)ll, 11\
\\ ~ i~:~i~\
jP'lW,V
1 IV

'V , tl ~~---~
27.._ _H 1\1{'\r: !l(l\ _~ __
I \
,
I I ' 11 '
: --~~~ I 1 . (\ C~~
) (d III
"' ~- ~P~I~ i l) 1
3~ ;I\' I ~4
.,n}~ \i :{ ~
~nu . IS 5
~ Il; , ' I \: .
" llllllf, .,l() 6

I
I \I
I
\

ill .
!
f
r d
t-
' II

Yf~4ill
B \~~
Sl. 39. Grada korijena: A. spolja~nja i B. unUlr~nja posmatrana na .uzduZnom presjcku
I _ tjcmeniste zastieeno korjenovom kapom, II -. zona rasta I . IzduzlvanJ~ III - .. zo~a
,. ili apsorpciona zona IV - zona provodenJa (u tOJ ZOIll IzblJa bocno kOflJcnJe)
dl aClca ' . -' 3 ' d od 4 pnmama
l. 7..acetak boenog korijena, 2. kOlJenova dlaka, . Cpl crm~ Ja. egz erma, ',.
0 -
..
kora, 5. endodcrma. 6. pcricikl. 7. ccnlralni cilindar s radlJalnom provodnom zilom Iii
snopieem

5J
se prema pov rsini nastavlja rizodenna, a
prema un ulra j c jed noslojna endodcnn a.
Endodenna obavija centrallli cilindar.
Vrl o vaZan sloj slanica jc pericikl koji sc
nalazi uz cndoderrnu . Iz stani ca pericikla
razv ija se boe no korijenje b o i sckun-
dame kozno !kivo. Provodna zil a se na-
laz i unutar ccntraln og cilindra. Ksilcm i
Doem se u primalll oj gradi ko rij e na na-
laze jedan pored dru gog, lj. u sllljeru ra-
dijusa, i ova vrsta zilc se oznaeava bo
Sl. 40. Anatomska gracta korijena cmog
radija lno . lu ka (Allium eepa) na poprecnom presjeku
- primama gracta (rh) rizoderrna,
Povecanje de bljine korijena, kao i
(ex) egzoderrna, (e) kora, (en) endoderm a,
kod stabljike, vezano je za pojavu rasta
(ee) een train i eilindar s
u debljinu , odnosno aktivnosti kambija. radijalnom provodnom :mom
Tokom sekundarnog rasta nas taju nove
kolieine il oclll a i ksilema. Kambij proi- Uz ove prollljene javlja se i sekundarno
zvod i prema povrsini korijena floelll, a kozno tkivo - peridenna (pluto) koja za-
prema unulIa~njosti ksilem, te je raspo- s ticuje spolj aSnost ovog podzclIlnog or-
red ovill !kiva jednak s onim u stab ljici. gana.

Koje vrstc tvornih (mcristcmskih) lkiva imaju biljkeO

Kakvc uloge imaju meristcmska tkiva?
Kakva je uloga koznog, mcbanickog i provodnog tkiva')
Kako se oznacava tip provodne Zile (s nopica) u kojoj. osim /lacma i
ksi lema, postoji jos i kambij?
Kakve sve uloge im a osnovno tkivo?
U koju gru pu biljnih organa spadaj u korijen, stabljika i list?
Zbog cega stabljika najjacc deb lj a tokom proljeea i Ijeta?
Koja je razlika u gracti jednostavnih i sas tavljenih li stova?
Kakvu ulogu u listu vrsi palisaclno lkivo?
Pos toji Ii razlika u rasporedu li snih nerava izmcctu jcdnos upni ca
(monokoti la) i dvosupnica (dikotila)?
Kakvu ulogu imaju korij enovc dIaCiec?
Koj i tip provodne zi Ie se susrcce kod korijcna?

52