Professional Documents
Culture Documents
Catecismo de Trento
Catecismo de Trento
ROMANUS
†
Franciscus praeparavit
MMX
2
seu catechismus
ex decreto concilii tridentini
ad parochos
pii quinti pont. max. iussu editus.
3
culum affuturum esse pollicitus est 14 rent, idem alia ratione aggressi, mul-
. to facilius ac latius impietatis erro-
At vero, cum haec divini verbi res disseminarunt. Nam praeter illa
praedicatio numquam intermitti in ingentia volumina quibus catholicam
Ecclesia debeat, tum certe hoc tem- fidem evertere conati sunt, a quibus
pore maiori studio et pietate ela- tamen cavere, cum apertam haeresim
borandum est, ut sana et incorrup- continerent, non magni fortasse labo-
ta doctrina, tamquam pabulo vi- ris ac diligentiae fuit, infinitos etiam
tae, fideles nutriantur et confirmen- libellos conscripserunt, qui, cum pie-
tur. Exierunt enim falsi prophetae in tatis speciem prae se ferrent, incredi-
mundum, de quibus dixit Dominus: bile est quam facile incautos simpli-
Non mittebam prophetas, et ipsi cu- cium animos deceperint.
rrebant; non loquebar ad eos, et ipsi Quamobrem Patres oecumenicae
prophetabant 15 , ut variis doctrinis et Tridentinae Synodi, cum tanto et tam
peregrinis christianorum animos de- pernicioso huic malo salutarem ali-
pravarent. quam medicinam adhibere maxime
Qua in re illorum impietas, om- cuperent, non satis esse putarunt gra-
nibus Satanae artibus instructa, tam viora catholicae doctrinae capita con-
longe progressa est ut nullis fere cer- tra nostri temporis haereses decerne-
tis finibus contineri posse videatur. re; sed illud praeterea sibi faciendum
Ac nisi Salvatoris nostri praeclara illa censuerunt, ut certam aliquam for-
promissione niteremur, qui se adeo mulam et rationem christiani popu-
stabile Ecclesiae suae fundamentum li ab ipsis fidei rudimentis instituendi
posuisse affirmavit, ut portae infe- traderent, quam in omnibus Ecclesiis
ri adversus eam praevalere numquam illi sequerentur quibus legitimi pasto-
possint 16 , maxime verendum esset ris et doctoris munus obeundum es-
ne, hoc tempore, tot undique hosti- set.
bus obsessa, tot machinis tentata et Multi quidem adhuc in hoc scrip-
oppugnata, concideret. Nam ut omit- tionis genere cum magna pietatis et
tamus nobilissimas provincias quae doctrinae laude versati sunt; sed ta-
olim veram et catholicam religionem, men Patribus visum est maxime refe-
quam a maioribus acceperant, pie et rre, si liber sanctae Synodi auctorita-
sancte retinebant, nunc autem dere- te ederetur, ex quo parochi, vel om-
linquentes viam rectam erraverunt, nes alii quibus docendi munus imposi-
atque in eo se maxime pietatem cole- tum est, certa praecepta petere atque
re palam profitentur, quod a patrum depromere ad fidelium aedificationem
suorum doctrina quam longissime re- possint; ut, quemadmodum unus est
cesserunt; nulla tam remota regio aut Dominus, una fides 17 , ita etiam una
tam munitus locus, nullus christia- sit tradendae fidei ad omniaque pie-
nae reipublicae angulus inveniri po- tatis officia populum christianum eru-
test, quo haec pestis occulte irrepere diendi communis regula atque praes-
non tentarit. criptio.
Qui enim fidelium mentes corrum- Ergo, cum multa sint quae ad
pere sibi proposuerunt, cum fieri nu- hanc rationem pertinere videantur,
llo modo posse intelligerent ut cum nemo existimet illud sanctae Syno-
omnibus coram colloquerentur et in do propositum fuisse, ut omnia ch-
eorum aures venenatas voces infunde- ristianae fidei dogmata, uno libro
15 Jer 23
16 Mt 16
17 Ef 4
5
32 1 Tim 4; 2 Tim 3
8
9
Pars prima
De Symbolo
10
11
paratur, multo certior atque ab omni minus Deus noster Deus unus est 25
errore purior in mentibus nostris in- . Praeterea est Domini iussum: Non
sideat, quam si eas ipsas res, huma- habebis deos alienos coram me 26 .
nae scientiae rationibus comprehen- Deinde per Prophetam saepe admo-
sas, animus intelligeret. Sed quanto net: Ego primus, et ego novissimus ;
praestantior divini numinis cognitio et absque me non est Deus 27 . Apos-
censenda est, ad quam non commu- tolus etiam palam testatur: Unus Do-
niter omnibus naturae contemplatio, minus, una fides, unum baptisma 28
sed proprie credentibus fidei lumen
aditum patefecit? Haec autem Sym- 8 Creatis naturis Dei nomen in-
boli articulis continetur, qui nobis terdum tribuitur, sed improprie
divinae essentiae unitatem et trium
personarum distinctionem, tum vero Neque vero nos moveat quod inter-
ipsum Deum esse ultimum hominis fi- dum sacrae litterae Dei nomen creatis
nem, aperiunt, a quo caelestis aeter- etiam naturis imponunt. Nam, quod
naeque beatitudinis possessio exspec- prophetas et iudices deos appellarunt
tanda sit; siquidem a divo Paulo di- 29
, non gentium more factum est,
dicimus Deum inquirentibus se remu- quae sibi plures deos stulte et impie
neratorem esse 23 . Haec quanta sint, finxerunt, sed quadam loquendi con-
et an eius generis sint bona ad quae suetudine significare voluerunt exce-
humana cognitio adspirare potuerit, llentem aliquam virtutem vel functio-
multo ante eundem Apostolum Isaias nem, quae Dei munere illis conces-
propheta his verbis ostendit: A saecu- sa sit. Deum igitur natura, substan-
lo non audierunt, neque auribus per- tia, essentia unum, quemadmodum
ceperunt; oculus non vidit, Deus, abs- ad confirmandam veritatem in Sym-
que te, quae praeparasti exspectanti- bolo Nicaeni Concilii dictum est, ch-
bus te 24 . ristiana fides credit et profitetur; sed
altius etiam ascendens, ita unum in-
7 Unum Deum esse, non plures telligit, ut unitatem in trinitate et tri-
deos confitendum est nitatem in unitate veneretur. De quo
nobis mysterio nunc dicere incipien-
dum est; sequitur enim in Symbolo:
Sed ex iis quae diximus, unum
etiam Deum esse, non plures deos
confitendum est. Nam cum Deo sum-
mam bonitatem et perfectionem tri- Patrem
buamus, fieri non potest ut id quod
summum atque absolutissimum est 9 Deus generaliter omnium homi-
inveniatur in pluribus. Quod si cui num, peculiariter christianorum Pa-
aliquid ad summum deest, eo ipso im- ter dicitur
perfectus est; quare nec Dei natura
illi convenit. Hoc autem multis sa- Sed quoniam Patris vox non una
crarum litterarum locis comprobatur; ratione Deo tribuitur, illud prius de-
scriptum est enim: Audi, Israel, Do- clarandum erit, quae sit magis pro-
23 Heb 11
24 Is 64 y 1 Cor 2
25 Dt 6
26 Éx 20
27 Is 44,48; Ap 1,22
28 Ef 4
29 Ex 22
16
pria huius loci significatio. Deum Verum praeter eas notiones quas
nonnulli etiam, quorum tenebris fides explicavimus, Patris nomine audito,
lucem non attulit, aeternam substan- ad altiora mysteria mentem erigen-
tiam esse intellexerunt a qua res ortae dam esse parochus docebit. Quod
essent, et cuius providentia omnia gu- enim in luce illa inaccessibili, quam
bernarentur suumque ordinem et sta- inhabitat Deus, magis reconditum et
tum conservarent. Ex humanis igitur abstrusum est, quodque humana ra-
rebus ducta similitudine, quemadmo- tio et intelligentia non consequi aut
dum eum a quo familia propagata ne suspicari quidem poterat, id Pa-
est, cuiusque consilio et imperio regi- tris vocabulo divina Oracula nobis
tur, Patrem vocabant, ita hac ratione aperire incipiunt. Indicat autem hoc
factum est ut Deum, quem omnium nomen in una divinitatis essentia non
rerum opificem et rectorem agnosce- unam tantum personam, sed perso-
bant, Patrem appellari,voluerint. Eo- narum distinctionem credendam esse.
dem nomine sacrae etiam litterae Tres enim sunt in una divinitate per-
usae sunt, cum de Deo loquentes sonae: Patris, qui a nullo genitus est;
universorum creationem, potestatem, Filii, qui ante omnia saecula a Patre
admirabilemque providentiam ei tri- genitus est; Spiritus Sancti, qui iti-
buendam indicarent. Legimus enim: dem ab aeterno ex Patre et Filio pro-
Numquid non ipse est Pater tuus, qui cedit. Atqui Pater est in una divinita-
possedit te et fecit et creavit te? 30 Et tis substantia prima persona, quicum
alibi: Numquid non Pater unus om- unigenito Filio suo et Spiritu Sanc-
nium nostrum? Numquid non Deus to unus est Deus, unus est Dominus,
unus creavit nos? 31 At vero mul- non in unius singularitate personae,
to frequentius et peculiari quodam sed in unius Trinitate substantiae.
nomine, praesertim in Novi Testa- Iam vero hae tres personae, cum
menti libris, Deus Pater christiano- in iis quidquam dissimile aut dispar
rum dicitur, qui non acceperunt spi- cogitare nefas sit, suis tantummodo
ritum servitutis in timore, sed acce- proprietatibus distinctae intelligun-
perunt spiritum adoptionis filiorum tur. Pater siquidem ingenitus est; Fi-
Dei in quo clamant, Abba, Pater; eam lius a Patre genitus; Spiritus Sanc-
enim charitatem dedit nobis Pater, ut tus ab utroque procedit. Atque ita
filii Dei nominemur et simus; quod si trium personarum eandem essentiam,
filii et heredes, heredes quidem Dei, eandem substantiam confitemur, ut
coheredes autem Christi, qui est pri- in confessione verae sempiternaeque
mogenitus in multis fratribus 32 , nec Deitatis, et in personis proprietatem,
confunditur vocare nos fratres 33 . et in essentia unitatem, et in Trinita-
Sive igitur communem creationis et te aequalitatem pie et sancte colen-
providentiae, sive praecipuam spiri- dam credamus. Nam quod Patris pri-
tualis adoptionis causam spectes, me- mam esse personam dicimus, hoc non
rito fideles Deum Patrem se credere ita accipiendum est perinde ac si ali-
profitentur. quid in Trinitate prius aut posterius,
maius aut minus cogitemus. Absit
10 Ex hac voce Patris quae colli- enim haec a fidelium mentibus impie-
genda mysteria; et de distinctione tas, cum eandem aeternitatem, ean-
personarum in divinis dem gloriae maiestatem in tribus per-
30 Dt 32
31 Mal 2
32 Rom 8
33 Heb 2
17
sonis christiana religio praedicet. Sed divino beneficio haec credit, ut ali-
Patrem, propterea quod ipse sit prin- quando in aeterna tabernacula recep-
cipium sine principio, primam esse tus, dignus sit qui videat quae tan-
personam vere et sine ulla dubita- ta sit Dei Patris fecunditas, ut, seip-
tione affirmamus; quae quidem, uti sum intuens atque intelligens, parem
Patris proprietate distincta est, ita et aequalem sibi Filium gignat, quove
in unam illam praecipue hoc conve- modo duorum idem plane et par cha-
nit, quod Filium ab aeterno genuerit; ritatis amor, qui Spiritus Sanctus est,
semper enim Deum simul et Patrem a Patre et Filio procedens, genitorem
fuisse, nobis significatur, cum Dei et et genitum aeterno atque indissolubi-
Patris nomina coniuncta in hac con- li vinculo inter se connectat; atque ita
fessione pronuntiamus. divinae Trinitatis una sit essentia, et
Verum, quoniam in nullius rei, trium personarum perfecta distinctio.
quam huius, omnium altissimae ac
difficillimae, notitia atque explicatio-
ne, aut periculosius versari aut gra- Omnipotentem
vius errare possumus, doceat paro-
chus religiose retinenda esse essentiae 11 Nomine Omnipotentis quid hic in-
et personae propria vocabula, quibus telligamus
hoc mysterium significatur, et sciant
fideles unitatem esse in essentia, dis- Solent sacrae litterae multis nomi-
tinctionem autem in personis. Sed nibus Dei summam vim et immen-
haec subtilius exquirere nihil oportet, sam maiestatem explicare, ut osten-
cum meminerimus illius vocis: Qui dant quanta religione et pietate illius
scrutator est maiestatis, opprimetur sanctissimum Numen colendum sit;
a gloria 34 . Satis enim videri de- sed imprimis doceat parochus illi om-
bet, quod fide certum et exploratum nipotentem vim frequentissime tri-
habeamus nos a Deo, cuius oraculis bui. Ipse enim de se dicit: Ego Do-
non assentiri, extremae stultitiae at- minus omnipotens 37 ; et rursus Ia-
que miseriae est ,ita edoctos esse: Do- cob, cum filios ad Ioseph mitteret, ita
cete, inquit, omnes gentes, baptizan- illis precatus est: Deus autem meus
tes eos in nomine Patris et Filii et omnipotens faciat vobis eum placabi-
Spiritus Sancti 35 . Rursus: Tres sunt lem 38 . Deinde vero in Apocalyp-
qui testimonium dant in caelo, Pater, si scriptum est: Dominus Deus qui
Verbum et Spiritus Sanctus, et hi tres est, et qui erat, et qui venturus est,
unum sunt 36 . Oret tamen assidue ac omnipotens 39 ; et alibi: Dies mag-
precetur Deum et Patrem, qui uni- nus Dei omnipotentis appellatur 40
versa ex nihilo condidit disponitque . Nonnumquam etiam pluribus ver-
omnia suaviter, qui dedit nobis po- bis illud idem significari solet. Atque
testatem filios Dei fieri, qui Trinitatis huc pertinet quod dicitur: Non erit
mysterium humanae menti patefecit; impossibile apud Deum omne verbum
41
oret, inquam, sine intermissione qui . Numquid manus Domini invalida
34 Prov 25
35 Mt 28
36 1 Jn 5
37 Gén 17
38 Gén 43
39 Ap 1
40 Ap 16
41 Lc 1
42 Núm 11
18
est? 42 ; item: Subest tibi, cum vo- cuntur, hoc unum nobis credendum
lueris, posse 43 ; et alia generis eius- in Symbolo proponeretur. Nam, cum
dem. Ex quibus variis dicendi formis Deum Omnipotentem agnoscimus, si-
id percipitur, quod uno Omnipotentis mul etiam fateamur neccesse est eum
verbo comprehendi perspicuum est. omnium rerum scientiam habere, om-
Intelligimus autem hoc nomine nia item eius ditioni et imperio sub-
nihil esse, nihil animo et cogitatio- iecta esse. Cum vero omnia ab eo fie-
ne fingi posse, quod Deus efficere ne- ri posse non dubitemus, consequens
queat; etenim non solum haec quae, est ut cetera etiam explorata de illo
tametsi maxima sunt, aliquo tamen habeamus, quae si desint, quomo-
modo in cogitationem nostram ca- do omnipotens sit prorsus intellige-
dunt, efficiendi potestatem habet, ni- re non possumus. Praeterea nulla res
mirum ut omnia ad nihilum recidant, tam ad fidem et spem nostram con-
atque ut plures mundi ex nihilo re- firmandam valet, quam si fixum in
pente exsistant; verum etiam multo animis nostris teneamus nihil non fie-
maiora in illius potestate sita sunt, ri a Deo posse; quidquid enim dein-
quae humanae menti et intelligentiae ceps credere oporteat, quamvis mag-
suspicari non licet. num et admirabile sit, rerumque or-
dinem ac modum superet, illi tamen
12 Cum Deus sit omnipotens, pec- facile humana ratio, postquam Dei
care tamen nec falli non potest omnipotentis notitiam percepent, si-
ne ulla haesitatione assentitur; quin
potius, quo maiora sint quae divina
Neque vero, cum omnia Deus pos-
Oracula doceant, eo libentius fidem
sit, mentiri tamen aut fallere, aut fa-
eis habendam esse existimat. Quod
lli, aut peccare, aut interire, aut igno-
si boni etiam aliquid exspectandum
rare aliquid potest. Haec enim in eam
sit, numquam animus rei magnitudi-
naturam cadunt, cuius imperfecta ac-
ne quam exoptat, frangitur; sed erigit
tio est; Deus vero, cuius perfectissima
sese atque confirmat, saepe illud cogi-
semper est actio, ideo haec non pos-
tans: nihil esse quod ab omnipotenti
se dicitur, quia posse ea infirmitatis
Deo effici non possit. Quare hac fide
est, non summae et infinitae omnium
praecipue munitos nos esse oportet,
rerum potestatis quam ille habet. Ita
vel cum admiranda aliqua opera ad
igitur Deum omnipotentem esse cre-
proximorum usum et utilitatem ede-
dimus, ut ab eo tamen longe omnia
re cogimur, vel cum a Deo precibus
abesse cogitemus, quae perfectae eius
impetrare aliquid volumus. Alterum
essentiae maxime coniuncta et conve-
enim ipse Dominus docuit, cum apos-
nientia non sunt.
tolis incredulitatem obiiciens diceret:
Si habueritis fidem sicut granum si-
13 Cur aliis nominibus, quae de napis, dicetis monti huic: transi hinc
Deo dicuntur, praetermissis, solius illuc, et transibit, et nihil impossibile
omnipotentiae in Symbolo fiat men- erit vobis 44 . De altero autem sanc-
tio: quaeque sint eius fidei utilitates tus Iacobus ita testatus est: Postu-
let in fide, nihil haesitans; qui enim
Recte autem sapienterque factum haesitat, similis est fluctui maris, qui
parochus ostendat, ut, praetermis- a vento movetur et circumfertur; non
sis aliis nominibus quae de Deo di- ergo aestimet homo ille quod accipiat
43 Sab 12
44 Mt 17
45 ?Jacob 1
19
16 Quid per caelum et terram hoc eam rem, saepe in sacris litteris vir-
loco intelligendum sit tutes et exercitus Domini appellan-
tur. Sed quamvis omnes in caelesti-
Verum caeli et terrae nomine, quid- bus donis ornati fuerint, plurimi ta-
quid caelum et terra complectitur, in- men qui a Deo parente et creatore
telligendum est. Nam praeter caelos, suo defecerunt, ex altissimis illis sedi-
quos opera digitorum eius Propheta bus deturbati atque in obscurissimum
appellavit, solis etiam splendorem lu- terrae carcerem inclusi, aeternas su-
naeque et ceterorum siderum orna- perbiae suae poenas luunt; de quibus
tum addidit; atque, ut essent in signa, Princeps apostolorum scribit in hunc
et tempora, et dies, et annos, ita cae- modum: Angelis peccantibus non pe-
lorum orbes certo et constanti cursu percit, sed rudentibus inferni detrac-
temperavit, ut nihil perpetua eorum tos in tartarum tradidit cruciandos,
conversione mobilius, nihil mobilitate in iudicium reservari 55 .
illa certius videri possit.
18 De terrae creatione
17 De creatione caelorum spiritua-
lium, idest Angelorum At vero terram etiam super sta-
bilitatem suam fundatam Deus ver-
Praeterea spiritualem naturam in- bo suo iussit in media mundi par-
numerabilesque angelos, qui Deo mi- te consistere, effecitque ut ascende-
nistrarent atque adsisterent, ipse ex rent montes et descenderent campi
nihilo creavit, quos deinde admirabili in locum quem fundavit eis; ac, ne
gratiae suae et potestatis munere au- aquarum vis illam mundaret, termi-
xit atque ornavit. Nam cum illud sit num posuit, quem non transgredien-
in divinis litteris, diabolum in veritate tur neque convertentur operire te-
non stetisse 51 , perspicuum est eum rram. Deinde non solum arboribus
reliquosque desertores angelos ab or- omnique herbarum et florum varieta-
tus sui initio gratia praeditos fuisse. te convestivit atque ornavit, sed in-
De quo ita est apud sanctum Au- numerabilibus etiam animantium ge-
gustinum: Cum bona voluntate, idest, neribus, quemadmodum antea aquas
cum amore casto, quo illi adhaerent, et aera, ita etiam terras complevit.
angelos creavit, simul in eis et con-
dens naturam et largiens gratiam 52 19 De creatione hominis
. Unde sine bona voluntate, hoc est,
Dei amore, numquam sanctos ange- Postremo ex limo terrae hominem
los fuisse credendum est. Quod autem sic corpore affectum et constitutum
ad scientiam attinet, exstat illud sa- effinxit, ut non quidem naturae ipsius
crarum litterarum testimonium: Tu, vi, sed divino beneficio immortalis es-
domine mi rex, sapiens es, sicut ha- set et impassibilis. Quod autem ad
bet sapientiam angelus Dei, ut inte- animam pertinet, eum ad imaginem
lligas omnia super terram 53 . Potes- et similitudinem suam formavit libe-
tatem denique eis tribuit divinus Da- rumque ei arbitrium tribuit; omnes
vid illis verbis: Potentes virtute, fa- praeterea motus animi atque appeti-
cientes verbum illius 54 ; atque ob tiones ita in eo temperavit, ut rationis
51 Jn 8
52 De civitate Dei; Liber XII, caput 9
53 2 Re 14
54 Sal 102
55 2 Pe 2
21
imperio numquam non parerent. Tum ab initio constitutae sunt illas conser-
originalis iustitiae admirabile donum varet, statim ad nihilum reciderent.
addidit, ac deinde ceteris animanti- Atque id Scriptura declarat, cum in-
bus praeesse voluit; quae quidem fa- quit: Quomodo posset aliquid perma-
cile erit parochis ad fidelium institu- nere, nisi tu voluisses; aut quod a te
tionem ex sacra Genesis historia cog- vocatum non esset conservaretur? 57
noscere.
22 Deus sua gubernatione secun-
20 Caeli et terrae nomine visibilia darum causarum vim non evertit
omnia et invisibilia comprehenduntur
Non solum autem Deus universa
Haec igitur de universorum creatio- quae sunt providentia sua tuetur at-
ne, caeli et terrae verbis, intelligen- que administrat, verum etiam quae
da sunt; quae omnia breviter quidem moventur et agunt aliquid, intima
Propheta complexus est illis verbis: virtute ad motum atque actionem
Tui sunt caeli et tua est terra, orbem ita impellit, ut, quamvis secundarum
terrae et plenitudinem eius tu fundas- causarum efficientiam non impediat,
ti 56 . Sed multo etiam brevius Patres praeveniat tamen, cum eius occultis-
Nicaeni Concilii, additis in Symbolo sima vis ad singula pertineat, et que-
duobus illis verbis visibilium et invi- madmodum Sapiens testatur: Attin-
sibilium significaverunt. Quaecumque gat a fine usque ad finem fortiter, et
enim rerum universitate comprehen- disponat omnia suaviter 58 . Quare ab
duntur atque a Deo creata esse con- Apostolo dictum est, cum apud athe-
fitemur, ea vel sub sensum cadunt et nienses annuntiaret Deum quem ig-
visibilia dicuntur, vel mente et intelli- norantes colebant: Non longe est ab
gentia percipi a nobis possunt, quae unoquoque nostrum; in ipso enim vi-
invisibilium nomine significantur. vimus, et movemur, et sumus 59 .
21 Res Dei virtute conditae citra 23 Rerum creatio soli Patri tri-
ipsius gubernationem et providentiam buenda non est
subsistere non possunt
Atque haec de primi articuli expli-
Nec vero ita Deum creatorem at- catione satis fuerint, si tamen illud
que effectorem omnium credere opor- etiam admonuerimus, creationis opus
tet, ut existimemus, perfecto abso- omnibus sanctae individuae Trinita-
lutoque opere, ea, quae ab ipso ef- tis personis commune esse. Nam hoc
fecta sunt, deinceps sine infinita eius loco, ex apostolorum doctrina, Pa-
virtute constare potuisse. Nam que- trem creatorem caeli et terrae confi-
madmodum omnia ut essent, Crea- temur; in Scripturis sacris legimus de
toris summa potestate, sapientia et Filio: Omnia per ipsum facta sunt 60
bonitate effectum est, ita etiam, ni- ; et de Spiritu Sancto: Spiritus Domi-
si conditis rebus perpetua eius pro- ni ferebatur super aquas 61 ; et alibi:
videntia adesset, atque eadem vi qua Verbo Domini caeli firmati sunt, et
56 Sal 88
57 Sab 11
58 Sab 8
59 He 17
60 Jn 1
61 Gén 1
62 Sal 32
22
Spiritu oris eius omnis virtus eorum comede, de ligno autem scientiae bo-
62
. ni et maii ne comedas, in quocum-
que enim die comederis ex eo, morte
morieris 3 , in summam illam incidit
calamitatem, ut sanctitatem et iusti-
tiam in qua constitutus fuerat, amit-
teret, et reliqua subiret mala quae
Capitulum III sancta Tridentina Synodus uberius
explicavit 4 . Propterea vero pecca-
Et in Iesum Christum Filium tum et peccati poenam in uno Adam
Eius unicum, Dominum non constitisse commemorabit, sed ex
nostrum eo, tamquam ex semine et causa, ad
omnem posteritatem iure permanas-
1 De secundo articulo, et de pro- se.
fessionis eius utilitate
3 Nullus praeter Christum genus
Mirificam et uberrimam esse uti- humanus potuit restaurare
litatem, quae ex huius articuli fide
et confessione confluxit ad humanum
genus, et illud sancti Ioannis testi- Cum igitur ex altissimo dignita-
monium ostendit: Quisquis confessus tis gradu concidisset nostrum genus,
fuerit quoniam Iesus est Filius Dei, sublevari inde et in pristinum locum
Deus in eo manet et ipse in Deo 1 restitui nullo modo poterat, homi-
; et beatitudinis praeconium declarat num aut angelorum viribus; quare re-
quod a Christo Domino tributum est liquum erat illud ruinae et malorum
Principi apostolorum: Beatus es, Si- subsidium, ut Dei Filii infinita virtus,
mon Bar Iona, quia caro et sanguis assumpta carnis nostrae imbecillita-
non revelavit tibi, sed Pater meus, qui te, infinitam tolleret peccati vim et
in caelis est 2 . Hoc enim fundamen- nos reconciliaret Deo in sanguine suo.
tum firmissimum est nostrae salutis
ac redemptionis. 4 Citra redemptionis fidem nullus
umquam salvari potuit, et propter ea
2 Unde magnitudo beneficii hoc ar- Christus a mundi initio saepe prae-
ticulo propositi potissimum cognosca- nuntiatus est
tur
Huius autem redemptionis fides et
Sed quoniam admirabilis huius uti- confessio hominibus ad salutem con-
litatis fructus maxime ex felicissimi sequendam necessaria est semperque
illius status ruina intelligitur in quo fuit, quam Deus initio praemonstra-
Deus primos homines collocarat, in- vit; nam in illa damnatione humani
cumbat in hanc curam parochus, ut generis quae statim peccatum con-
fideles communium miseriarum et ae- secuta est, ostensa etiam fuit spes
rumnarum causam cognoscant. redemptionis illis verbis quibus pro-
Cum enim a Dei oboedientia des- prium diabolo damnum, quod ex li-
civisset Adam interdictumque vio- beratione hominum facturus erat, de-
lasset illud: Ex omni ligno paradisi nuntiavit: Inimicitias ponam inter te
11 Jn 4
2 Mt 16
3 Gén 2
4 Ses. 5, cap. 1&2
23
est, de Spiritu Sancto est; pariet au- cat, et honoris et officii nomen est,
tem filium, et vocabis nomen eius Ie- nec unius rei proprium, sed commu-
sum; ipse enim salvum faciet popu- ne multorum; nam veteres illi patres
lum suum a peccatis eorum 9 . nostri christos appellabant sacerdotes
et reges, quos Deus propter muneris
6 Non est eadem ratio, cur aliis dignitatem ungi praeceperat. Sacer-
quibusdam hominibus sit tributum dotes enim ii sunt qui populum assi-
duis precibus Deo commendant, qui
sacrificia Deo faciunt, qui pro popu-
Ac multi quidem hoc nomine fue-
lo deprecantur. Regibus autem popu-
runt in divinis litteris; nam idem
lorum gubernatio commissa est, ad
nomen Nave filio fuit, qui Moysi suc-
eosque pertinet maxime legum auc-
cessit et populum a Moyse ex Aegyp-
toritatem, innocentium vitam tueri,
to liberatum in terram promissionis,
et nocentium audaciam ulcisci. Quo-
quod illi negatum fuerat, deduxit; eo-
niam igitur utraque harum functio-
dem etiam nomine Iosedech sacerdo-
num Dei maiestatem referre in terris
tis filius appellatus est. Sed quan-
videtur, ideo qui vel ad regium vel ad
to verius Salvatorem nostrum hoc
sacerdotale munus obeundum delecti
nomine appellandum existimabimus?
erant unguento ungebantur. Prophe-
Qui non uni alicui populo, sed uni-
tas etiam ungendi mos fuit, qui Dei
versis omnium aetatum hominibus,
immortalis interpretes et internuntii
non quidem fame aut aegyptiaco vel
caelestia arcana nobis aperiunt, at-
babylonico dominatu oppressis, sed
que ad emendandos mores salutari-
in umbra mortis sedentibus et du-
bus praeceptis et futurorum praedic-
rissimis peccati et diaboli vinculis
tione hortantur.
obstrictis, lucem, libertatem et salu-
At vero, cum Iesus Christus sal-
tem dederit; qui eis caelestis regni
vator noster in mundum venit, trium
ius et hereditatem acquisiverit; qui
personarum partes et officia susce-
eos Deo Patri reconciliaverit. In illis
pit: prophetae, sacerdotis ac regis; at-
Christum Dominum adumbratum vi-
que ob eas causas Christus dictus est,
demus, a quo iis beneficiis quae di-
et unctus ad illorum munerum func-
ximus cumulatum est genus huma-
tionem, non quidem alicuius morta-
num. Quae praeterea nomina prae-
lis opera, sed caelestis Patris virtute,
dicta sunt Dei Filio divinitus impo-
non terreno unguento, sed spiritua-
nenda, ad unum hoc Iesus nomen re-
li oleo; quippe cum in sanctissimam
feruntur; cum enim cetera salutem
eius animam Spiritus Sancti pleni-
quam nobis daturus erat, aliqua ex
tudo gratiaque et omnium donorum
parte attingerent, hoc ipsum univer-
uberior copia effusa sit, quam ulla
sae salutis humanae vim rationemque
alia creata natura capere potuerit;
complexum est.
atque id praeclare Propheta osten-
dit, cum Redemptorem ipsum affatus
7 Quid sibi hic velit Christi diceret: Dilexisti iustitiam et odisti
nomen, et quot rationibus Iesu nos- iniquitatem, propterea unxit te Deus,
tro conveniat Deus tuus, oleo laetitiae prae consor-
tibus tuis 10 . Idem etiam ac mul-
Iesus nomini Christi etiam nomen to apertius Isaias iis verbis demons-
additum est, quod unctum signifi- travit: Spiritus Domini super me, eo
9 Mt
2
10 Sal 44
11 Is 61
25
quod unxerit Dominus me; ad annun- illi regnum hereditario aut humano
tiandum mansuetis misit me 11 . iure obtigit, tametsi genus a claris-
Itaque Iesus Christus summus simis regibus duceret; sed Rex fuit,
Propheta et Magister fuit, qui nos Dei propterea quod Deus in illum Ho-
voluntatem docuit, et a cuius doc- minem contulit quidquid potestatis,
trina orbis terrarum Patris caelestis amplitudinis, dignitatis, hominis na-
cognitionem accepit; quod ei nomen tura capere posset. Illi igitur totius
praeclarius ac praestantius conve- mundi regnum tradidit, eique omnia,
nit, quod omnes quicumque prophe- quod iam fieri coeptum est, plene per-
tae nomine dignati sunt, eius disci- fecteque in die iudicii subiicientur.
puli fuerunt, atque ob illam prae-
cipue causam missi, ut prophetam
hunc, qui ad salvandos omnes ventu-
Filius Eius unicum
rus erat, praenuntiarent.
Christus item Sacerdos fuit, non 8 Quo acto Iesum Christum Filium
quidem ex ordine ex quo in veteri Dei unicum nos credere et confiteri
lege leviticae tribus sacerdotes exs- conveniat
titerunt, verum ex illo de quo Da-
vid propheta cecinit: Tu es sacerdos His verbis altiora mysteria de Iesu
in aeternum secundum ordinem Mel- credenda et contemplanda fidelibus
chisedech 12 . Cuius rei argumentum proponuntur, nimirum Filium Dei es-
Apostolus ad Hebraeos scribens accu- se et verum Deum, sicuti Pater est,
rate persecutus est 13 . qui eum ab aeterno genuit. Praete-
Sed Christum, non solum ut rea illum divinae Trinitatis secundam
Deus, verum ut homo ac nostrae na- personam aliis duabus omnino aequa-
turae particeps est, Regem etiam ag- lem confitemur; nihil enim impar et
noscimus, de quo Angelus testatus dissimile in divinis personis aut es-
est: Regnabit in domo Iacob in aeter- se aut fingi animo debet, cum unam
num, et regni eius non erit finis; quod omnium essentiam, voluntatem, po-
quidem Christi regnum spirituale est testatem agnoscamus; quod cum mul-
atque aeternum, in terrisque inchoa- tis pateat divinae Scripturae oracu-
tur, in caelo perficitur. Ac Regis lis, tum praeclarissime illud ostendit
quidem officia admirabili providentia sancti Ioannis testimonium: In prin-
suae praestat Ecclesiae; ipse eam re- cipio erat Verbum, et Verbum erat
git, ipse ab hostium impetu atque in- apud Deum, et Deus erat Verbum 14
sidiis tuetur; ipse ei leges praescri- .
bit; ipse non solum sanctitatem, ius- Sed cum Iesum Filium Dei esse
titiam largitur, verum etiam ad per- audimus, nihil terrenum aut morta-
severandum facultatem et vires prae- le de eius ortu cogitandum est; ve-
bet. Quamquam autem huius regni fi- rum ortum illum, quo ab omni ae-
nibus tam boni quam maii continean- ternitate Pater Filium genuit, quem
tur, atque adeo omnes homines iure ratione percipere atque perfecte in-
ad illud pertineant; ii tamen prae ce- telligere nullo modo possumus, cons-
teris summam Regis nostri bonitatem tanter credere et summa animi pieta-
et beneficentiam experiuntur, qui ex te colere debemus, ac veluti mysterii
eius praeceptis integram atque inno- admiratione obstupefacti, illud cum
centem vitam degunt. Neque vero hoc Propheta dicere: Generationem eius
12 Sal 109
13 Heb 5
14 Jn 1
26
mensam Dei erga nos benignitatem nis diceretur, quod eodem momento
declarat, ob eam rem peculiari qua- Deum et hominem concepisset. Hoc
dam ratione hoc opus Spiritui Sancto autem ab Angelo ei significatum est
tribuitur. cum ait: Ecce concipies in utero, et
paries Filium, et vocabis nomen eius
4 Omnia supra naturae ordinem in Iesum; hic erit magnus, et filius Al-
Christi conceptione facta non sunt, tissimi vocabitur 5 . Et eventu com-
sed plurima probatum est quod Isaias praedixit:
Ecce Virgo concipiet, et pariet Filium
6
. Idem quoque Elisabeth, cum Spi-
In hoc mysterio quaedam supra
ritu Sancto repleta, Filii Dei concep-
naturae ordinem, quaedam naturae
tionem intellexisset, his verbis decla-
vi effecta esse animadvertimus. Nam,
ravit: Unde hoc mihi, ut veniat Mater
quod ex purissimo Virginis matris
Domini mei ad me? 7
sanguine Christi corpus formatum
Sed quemadmodum Christi cor-
credimus, in eo naturam humanam
pus ex purissimis integerrimae Vir-
agnoscimus, cum illud omnium homi-
ginis sanguinibus, sine ulla viri ope-
num corporibus commune sit ut ex
ra, ut antea diximus, verum sola Spi-
matris sanguine formentur. Quod ve-
ritus Sancti virtute formatum est;
ro et naturae ordinem et humanam
ita etiam, ut primum conceptus est,
intelligentiam superat, illud est: si-
illius anima uberrimam Spiritus Dei
mul atque beata Virgo Angeli verbis
copiam atque omnem charismatum
assentiens dixit: Ecce ancilla Domi-
abundantiam accepit. Neque enim, ut
ni, fiat mihi secundum verbum tuum
4 aliis hominibus, qui sanctitate et gra-
, statim sanctissimum Christi cor-
tia ornantur, ipsi ad mensuram, ut
pus formatum, eique anima rationis
testatur sanctus Ioannes, dat Deus
compos coniuncta est; atque ita in ip-
Spiritum; sed omnem gratiam tam af-
so temporis articulo perfectus Deus
fluenter in eius animam infudit, ut de
et perfectus homo fuit. Hoc autem
plenitudine eius nos omnes acceperi-
novum fuisse atque admirabile Spi-
mus 8
ritus Sancti opus nemo dubitare po-
test, cum, servato naturae ordine, nu-
llum corpus, nisi intra praescriptum 5 Christus dici non potest Filius
temporis spatium, hominis anima in- Dei adoptivus
formari queat.
Deinde vero illud accedit maxima Neque tamen Filium Dei adopti-
admiratione dignum, quod, ut pri- vum appellare licet, quamvis Spiri-
mum cum corpore anima coniuncta tum illum habuerit quo sancti homi-
fuit, ipsa etiam divinitas cum corpo- nes filiorum Dei adoptionem conse-
re et anima copulata est; quare si- quuntur; nam, cum natura Filius Dei
mul corpus formatum atque anima- sit, adoptionis gratiam aut nomen in
tum est, corpori et animae divinitas eum convenire nullo modo existiman-
coniuncta; ex quo fit ut eodem tem- dum est.
poris puncto perfectus Deus et per-
fectus homo esset, et Virgo sanctissi- 6 Quid circa priman articuli par-
ma vere et proprie Mater Dei et homi- tem meditandum sit
4 Lc 1
5 Lc 1
6 Is 7
7 Lc 1
8 Jn 1
30
Haec sunt quae de admirabili con- ut in eius semine omnes gentes be-
ceptionis mysterio explicanda visa nedicerentur. Maria enim, quam vere
sunt; ex quibus, ut salutaris fructus Matrem Dei praedicamus et colimus,
ad nos redundare possit, illa impri- quod eam personam quae simul Deus
mis fideles memoria repetere ac sae- et homo erat peperit, a Davide rege
pius cogitare cum animis suis de- originem duxit.
bent: Deum esse, qui humanam car-
nem assumpsit; ea vero ratione homi- 8 Christum secundum communem
nem factum, quam mente nobis asse- naturae cursum non est natus
qui non licet, nedum verbis explica-
re; ob eum denique finem hominem
Sed quemadmodum conceptio ipsa
fieri voluisse, ut nos homines filii Dei
naturae ordinem prorsus vincit, ita in
renasceremur. Haec cum attente con-
ortu nihil non divinum licet contem-
sideraverint, tum vero omnia myste-
plari. Praeterea, quo nihil admirabi-
ria quae hoc articulo continentur, hu-
lius dici omnino aut cogitari potest,
mili ac fideli animo credant et ado-
nascitur ex matre sine ulla maternae
rent; nec curiose, quod sine periculo
virginitatis diminutione; et quomodo
vix unquam fieri potest, illa investi-
postea ex sepulcro clauso et obsigna-
gare ac perscrutari velint.
to egressus est, atque ad discipulos
clausis ianuis introivit; vel, ne a re-
bus etiam quae natura quotidie fie-
ri videmus discedatur, quomodo solis
Natus ex Maria Virgine radii concretam vitri substantiam pe-
netrant, neque frangunt tamen, aut
7 Christum ex Maria Virgine natum aliqua ex parte laedunt; simili, in-
quid sit quam, et altiori modo, Iesus Christus
ex materna alvo, sine ullo maternae
virginitatis detrimento, editus est; ip-
Haec altera est huius articuli pars,
sius enim incorruptam et perpetuam
in qua explicanda parochus diligenter
virginitatem verissimis laudibus cele-
versabitur, cum fidelibus credendum
bramus. Quod quidem Spiritus Sancti
sit Iesum Dominum non solum con-
virtute effectum est, qui, in Filii con-
ceptum Spiritus Sancti virtute, sed
ceptione et partu, Matri ita affuit ut
etiam ex Maria Virgine natum et in
ei et fecunditatem dederit et perpe-
lucem editum esse. Cuius mysterii
tuam virginitatem conservant.
fides quanta cum laetitia et iucun-
ditate animi meditanda sit, Angeli
vox, qui primus felicissimum nuntium 9 Christus secundus Adam, et Ma-
mundo attulit, declarat; inquit enim: ria altera Eva recte dicitur
Ecce evangelizo vobis gaudium mag-
num, quod erit omni populo 9 ; tum ex Solet interdum Apostolus Chris-
illius caelestis militiae cantico: Glo- tum Iesum novissimum Adam ap-
ria in altissimis Deo, et in terra pax pellare, eumque primo Adam confe-
hominibus bonae voluntatis 10 , quod rre; nam, ut in primo omnes homi-
Angeli cecinerunt, facile est intellige- nes moriuntur, ita in secundo omnes
re. Hinc etiam amplissimum illud Dei ad vitam revocantur; atque ut Adam,
promissum ad Abraham impleri in- quod ad naturalem conditionem per-
cepit, cui dictum est fore aliquando tinet, humani generis parens fuit, ita
9 Lc 2
10 Lc 2
31
Dei mori, ut per mortem destrueret magni beneficii loco a nobis ponetur;
eum qui habebat mortis imperium 13 , verum, si nostro tantum nomine mor-
id est, diabolum; et liberaret eos qui tem, quam defugere poterat, libenter
timore mortis per totam vitam obno- occumbat, profecto hoc beneficii ge-
xii erant servituti. nus tantum est, ut omnem non solum
referendae, sed etiam habendae gra-
7 Invitus et coactus Christus mor- tiae facultatem vel gratissimo cuique
tem no subiit eripiat; ex quo Iesu Christi summa et
eximia charitas, eiusque divinum et
Sed illud in Christo Domino sin- immensum in nos meritum perspici
gulare fuit, quod tunc mortuus est, potest.
cum ipse mori decrevit; et mortem
non tam aliena vi illatam, quam vo-
8 Cur Christum non modo mor-
luntariam obiit. Nec vero mortem so-
tuum, sed etiam sepultum esse dici-
lum, sed locum etiam et tempus in
mus
quo moreretur, ipse sibi constituit;
ita enim Isaias scripsit: Oblatus est,
quia ipse voluit 14 . Atque idem Do- Iam vero, quod sepultum fuisse
minus de se ante passionem dixit: confitemur, hoc quidem veluti articu-
Ego pono animam meam, ut iterum li pars non constituitur, quod novam
sumam eam; nemo tollit eam a me, aliquam difficultatem habeat, prae-
sed ego pono eam a me ipso; potes- ter ea quae iam de morte dicta sunt.
tatem habeo ponendi eam, et potesta- Nam, si Christum mortuum credi-
tem habeo iterum sumendi eam 15 . mus, facile etiam nobis persuaderi po-
Quod autem ad tempus et locum at- test eum sepultum esse. Verum hoc
tinet, cum Herodes eius vitae insidia- additum est, primum, ut minus du-
retur, ipse inquit: Dicite vulpi illi: Ec- bitare de morte liceat, cum maximo
ce eiicio daemonia, et sanitates per- argumento sit aliquem mortuum es-
ficio hodie et cras, et tertia die con- se, si eius corpus sepultum probemus;
summor; verumtamen oportet me ho- deinde, ut resurrectionis miraculum
die et cras et sequenti die ambulare, magis declaretur atque eluceat. Ne-
quia non capit prophetam perire ex- que vero hoc solum credimus, Ch-
tra Ierusalem 16 . Ille igitur nihil in- risti corpus sepultum esse, sed illud
vitus aut coactus fecit, sed ipse sese praecipue his verbis credendum pro-
volens obtulit, atque inimicis suis ob- ponitur, Deum sepultum esse; que-
viam procedens dixit: Ego sum 17 ; et madmodum ex fidei catholicae regula
sponte sua ea omnia supplicia pertu- verissime etiam dicimus Deum mor-
lit quibus illum iniuste et crudeliter tuum et ex Virgine natum esse; nam,
affecerunt. Quo quidem nihil ad com- cum divinitas numquam divisa fuerit
movendos animi nostri sensus maio- a corpore quod in sepulcro conditum
rem vim habere potest, cum poenas est, recte confitemur Deum sepultum
tormentaque eius omnia cogitatione esse.
perpendimus. Nam, si quispiam nos-
tra causa omnes dolores patiatur, non
quos ipse sua voluntate suscipiat, sed 9 Quae circa mortem et sepultu-
quos vitare nequeat, hoc vero haud ram Christi sint maxima observanda
14 Is53
15 Jn 10
16 Lc 13
17 Jn 18
36
Ac de genere quidem et loco sepul- vis; patitur is per quem angeli, ho-
turae illa parocho satis erunt, quae mines, caeli, elementa facta sunt; ille,
a sanctis evangelistis dicta sunt. Duo inquam, in quo, per quem et ex quo
vero imprimis observanda sunt: alte- sunt omnia. Quare mirandum non est
rum, Christi corpus in sepulcro nu- si, eo tot passionum tormentis com-
lla ex parte corruptum esse, de quo moto, totum etiam aedificium con-
Propheta ita vaticinatus erat: Non cussum est; nam, ut inquit Scriptu-
dabis Sanctum tuum videre corrup- ra, terra mota est et petrae scissae
tionem 18 ; alterum est, quod ad om- sunt; tenebrae etiam factae per uni-
nes huius articuli partes attinet, se- versam terram, et sol obscuratus est
20
pulturam scilicet, passionem etiam et . Quod si mutae etiam res et sensu
mortem Christo Iesu ut homini, non carentes Creatoris sui passionem lu-
ut Deo, convenire; nam pati et mo- xerunt, cogitent fideles quibus lacri-
ri in humanam tantum naturam ca- mis ipsi, tamquam vivi lapides huius
dunt, quamvis Deo etiam haec omnia aedificii, dolorem suum declarare de-
tribuantur, quoniam de illa persona beant.
quae simul perfectus Deus, perfectus
homo fuit, recte dici perspicuum est.
11 Cur Christus voluerit extrema
pati, quidque sentiendum de his sit,
10 Qua ratione contemplari opor- qui christianismum professi in pecca-
teat passionis Christi beneficium tis sordescunt
His cognitis, ea de Christi passione Iam vero causae etiam passionis ex-
et morte parochus explicabit, ex qui- ponendae sunt, ut eo magis divinae
bus tanti mysterii immensitatem, si erga nos charitatis magnitudo et vis
non comprehendere, contemplari sal- appareat. Si quis igitur quaerat quae
tem fideles possint. causa fuerit cur Filius Dei acerbissi-
Ac primum quidem consideran- mam passionem subierit, hanc potis-
dum est quis ille sit qui haec om- simum fuisse inveniet: praeter here-
nia patitur. Et quidem nullis verbis ditariam primorum parentum labem,
eius dignitatem explicare aut men- vitia et peccata quae homines a mun-
te comprehendere possumus. Sanc- di origine usque ad hanc diem ad-
tus Ioannes Verbum esse dicit, quod miserunt, ac deinceps usque ad con-
erat apud Deum. Apostolus magnifi- summationem saeculi admissuri sunt.
cis verbis describit in hunc modum: Hoc enim in passione et morte Fi-
esse eum quem Deus constituit he- lius Dei Salvator noster spectavit, ut
redem universorum, per quem fecit omnium aetatum peccata redimeret
et saecula; qui est splendor gloriae ac deleret, et pro eis Patri abunde
et figura substantiae eius; qui portat cumulateque satisfaceret. Illud etiam
omnia verbo virtutis suae. Hic igitur accedit ad augendam rei dignitatem,
purgationem peccatorum faciens, se- quod non solum Christus pro pecca-
det ad dexteram maiestatis in excelsis toribus passus est, sed etiam poena-
19
. Atque, ut uno verbo complecta- rum omnium quas pertulit, peccato-
mur, patitur Iesus Christus, Deus et res et auctores et ministri fuerunt. De
homo; patitur Creator pro iis quos ip- quo Apostolus nos admonet, ita ad
se condidit; patitur Dominus pro ser- Hebraeos scribens: Recogitate eum,
18 Sal15
19 Heb 1
20 Mt 27; Lc 23
37
qui talem sustinuit a peccatoribus ad- liceat; inquit enim: Qui etiam proprio
versus semetipsum contradictionem, Filio suo non pepercit, sed pro nobis
ut ne fatigemini animis vestris defi- omnibus tradidit illum, quomodo non
cientes 21 . Atque hac culpa omnes etiam cum illo omnia nobis donavit?
25
teneri iudicandum est qui in peccata
saepius prolabuntur. Nam, cum pec-
cata nostra Christum Dominum im-
13 Christus tormentorum acerbi-
pulerint ut crucis supplicium subiret,
tatem corpore et animo vere sensit
profecto qui in flagitiis et sceleribus
volutantur, rursus, quod in ipsis est,
crucifigunt in semetipsis Filium Dei Sequitur nunc ut, quanta fuerit
et ostentui habent. Quod quidem sce- passionis acerbitas, parochus doceat;
lus eo gravius in nobis videri potest quamquam, si memoria teneamus su-
quam fuerit in iudaeis, quod illi, eo- dorem Domini, factum ut guttas san-
dem Apostolo teste, si cognovissent, guinis decurrentis in terram, cum ille
numquam Dominum gloriae crucifi- tormenta et cruciatus animo percipe-
xissent; nos autem et nosse eum profi- ret quibus paulo post afficiendus erat,
temur, et tamen factis negantes, quo- facile ex eo unusquisque intelliget
dammodo violentas ei manus vide- nihil ad illum dolorem addi potuisse.
mur inferre. Nam, si malorum imminentium cogi-
tatio tam acerba fuit, id quod sangui-
nis sudore declaravit, quid ipsam per-
12 Christus a Patre et a semetipso pessionem fuisse existimandum est?
etiam traditus est Sed tamen Christum Dominum sum-
mis tum animi, tum corporis dolori-
Sed a Patre etiam et a semetip- bus affectum esse constat.
so Christum Dominum traditum es- Ac primum quidem nulla fuit eius
se sacrae litterae testantur; inquit corporis pars, quae gravissimas poe-
enim apud Isaiam: Propter scelus po- nas non senserit; nam et pedes et ma-
puli mei percussi eum 22 . Et paulo nus clavis cruci affixae, caput spinis
ante idem Propheta, cum Dominum compunctum et arundine percussum,
plagis et vulneribus affectum Spiri- facies sputis foedata, alapis caesa, to-
tu Dei plenus videret, dixit: Omnes tum corpus flagellis verberatum est.
nos quasi oves erravimus, unusquis- Praeterea omnium et generum et or-
que in viam suam declinavit, et po- dinum homines convenerunt in unum
suit Dominus in eo iniquitatem om- adversus Dominum et adversus Ch-
nium nostrum 23 . De Filio autem ristum eius 26 . Gentes enim et iudaei
scriptum est: Si posuerit pro peccato passionis suasores, auctores, ministri
animam suam, videbit semen longae- fuerunt. Iudas eum prodidit, Petrus
vum 24 . Sed eamdem rem Aposto- negavit, ceteri omnes deseruerunt 27
lus gravioribus etiam verbis expressit, . Iam vero in cruce ipsa acerbitatem
cum tamen ex altera parte vellet os- ne, an ignominiam, an utrumque si-
tendere quantum nobis de immensa mul queremur? Ac profecto nullum
Dei misericordia et bonitate sperare aut turpius genus mortis aut acerbius
21 Heb 12
22 Is 53
23 Is 53
24 Is 53
25 Rom 8
26 Sal 2
27 Mt 26; Mc 15; Lc 23; Jn 19
38
excogitari eo potuit, quo affici non ni- Reliquum modo est, ut commoda
si nocentissimi et sceleratissimi ho- etiam et bona quae ex passione Do-
mines consueverunt, et in quo sum- mini percepimus, a parocho accura-
mi doloris et cruciatus sensum mortis te explicentur. Primum igitur Domi-
diuturnitas vehementiorem efficiebat. ni passio peccati liberatio fuit; nam,
Augebat autem poenarum magnitu- ut est apud sanctum Ioannem: Di-
dinem ipsa Christi Iesu corporis cons- lexit nos et lavit nos a peccatis nos-
titutio et habitus, quod quidem cum tris in sanguine suo 30 . Et Aposto-
Spiritus Sancti virtute formatum es- lus inquit: Convivificavit vos, donans
set, multo perfectius et temperatius vobis omnia delicta, delens quod ad-
fuit, quam aliorum hominum corpo- versum nos erat chirographum decre-
ra esse possunt; atque ideo acriorem ti, quod erat contrarium nobis, et ip-
quoque sentiendi vim habuit, et gra- sum tulit de medio, affigens illud cru-
vius tormenta illa omnia perpessum ci 31 . Deinde a daemonis tyrannide
est. nos eripuit; ipse enim Dominus in-
Quod vero ad intimum animi do- quit: Nunc iudicium est mundi, nunc
lorem pertinet, nemo dubitare potest princeps huius mundi eiicietur foras;
quin summus in Christo fuerit; sanc- et ego, si exaltatus fuero a terra, om-
tis enim hominibus quicumque sup- nia traham ad me ipsum 32 . Poe-
plicia et cruciatus pertulerunt, non nam praeterea peccatis nostris debi-
defuit animae solatium, divinitus da- tam persolvit. Tum vero, quid nullum
tum, quo recreati tormentorum vim gratius et acceptius Deo sacrificium
aequo animo ferre possent; immo ve- offerri potuit, Patri nos reconciliavit,
ro in cruciatibus plerique intima lae- eumque nobis placatum et propitium
titia efferebantur, inquit enim Apos- reddidit. Postremo, quoniam pecca-
tolus: Gaudeo in passionibus pro vo- ta sustulit, caelorum etiam aditum,
bis, et adimpleo ea quae desunt pas- communi humani generis peccato in-
sionum Christi in carne mea, pro cor- terclusum, nobis patefecit. Atque id
pore eius, quod est Ecclesia 28 ; et ali- Apostolus significavit illis verbis: Ha-
bi: Repletus sum consolatione, super- bemus fiduciam in introitu sanctorum
abundo gaudio in omni tribulatione in sanguine Christi 33 . Neque vero in
nostra 29 . Verum Christus Dominus Veteri Lege huius mysterii figura et
amarissimae passionis calicem quem imago quaedam defuit, nam illi qui-
bibit, nulla suavitate permixta tem- bus interdictum erat ne in patriam
peravit; humanae enim naturae quam ante summi sacerdotis mortem rever-
assumpserat, sentire omnia tormenta terentur 34 , hoc significabant, nemi-
permisit, non secus, ac si homo, non ni, quamvis iuste et pie vixisset, adi-
etiam Deus, fuisset. tum in caelestem patriam patere, an-
tequam summus ille atque aeternus
sacerdos Christus Iesus mortem obi-
ret; qua quidem obita, statim caeli fo-
14 Quae potissimum commoda et res patuerunt iis qui sacramentis ex-
bona christiano generi Christi passio piati, fideque, spe et charitate prae-
pepererit
28 Col 1
29 2 Cor 7
30 Ap 1
31 Col 2
32 Jn 12
33 Heb 10
34 Núm 35
39
diti, passionis eius participes fiunt. doloribus, sed etiam in morte oppe-
tenda ita ostendit, ut vere dicere pos-
15 Unde vim habuerit Christi pas- simus Salvatorem nostrum, quaecum-
sio ad tanta nobis bona promerenda que vitae praecepta toto praedicatio-
nis suae tempore verbis nos docuit,
ea omnia uno passionis die in seipso
Haec autem omnia maxima et di-
expressisse.
vina bona parochus docebit ex Do-
Atque haec breviter de Christi
mini passione ad nos pervenisse: pri-
Domini saluberrima passione et mor-
mum quidem, quia est integra atque
te dicta sunt. Utinam vero haec mys-
omnibus numeris perfecta satisfactio,
teria in animis nostris assidue versen-
quam admirabili quadam ratione Ie-
tur, et una cum Domino pati et mori
sus Christus pro peccatis nostris Deo
et sepeliri discamus; ut deinde, abiec-
Patri persolvit; neque vero pretium
ta omni sorde peccati, ad novam vi-
quod pro nobis persolvit, debitis nos-
tam cum illo resurgentes, aliquando
tris par solum et aequale fuit, verum
tandem ipsius gratia et misericordia
ea longe superavit. Deinde, sacrifi-
digni simus, qui caelestis regni et glo-
cium Deo acceptissimum fuit; quod
riae participes efficiamur.
cum illi Filius in ara crucis obtu-
lit, Patris iram atque indignationem
prorsus mitigavit; atque hoc nomine
Apostolus usus est, cum inquit: Ch-
ristus dilexit nos, et tradidit semetip-
sum pro nobis oblationem et hostiam
Deo in odorem suavitatis 35 . Praete- Capitulum VI
rea, redemptio, de qua est apud apos-
tolorum Principem: Non corruptibi- Descendit ad inferos, tertia die
libus auro vel argento redempti estis resurrexit a mortuis
de vana vestra conversatione pater-
nae traditionis, sed pretioso sanguine 1 Prima pars huius articuli quo-
quasi agni immaculati Christi et in- modo sit intelligenda
contaminati 36 ; et Apostolus docet:
Christus nos redemit de maledicto le-
Maxime quidem refert nosse glo-
gis, factus pro nobis maledictum 37 .
riam sepulturae Domini nostri Iesu
Christi, de qua proxime dictum est;
16 In Christi passione sunt omni- sed plus interest fidelis populi cog-
um virtutum exampla noscere illustres triumphos, quos ex
devicto diabolo et spoliatis inferorum
Verum praeter haec immensa bene- sedibus deportavit, de quibus simul-
ficia, illud etiam vel maximum con- que de resurrectione dicendum est;
secuti sumus, ut in hac una passione qui locus, etsi separatim per se rec-
omnium virtutum clarissima exempla te tractari possit, nos tamen sanc-
habeamus; nam et patientiam et hu- torum Patrum auctoritatem secuti,
militatem et eximiam charitatem et eum cum descensu ad inferos coniun-
mansuetudinem et oboedientiam et gendum putavimus.
summam animi constantiam, non so- Eius igitur priori parte hoc nobis
lum in perferendis propter iustitiam credendum proponitur: Christo iam
35 Ef 5
36 1Pe 1
37 Gál 3
40
in nomine eius omne genu flectere- Sed resurrectionis voce non illud
tur caelestium, terrestrium et infer- solum intelligendum est, Christum a
norum 10 . Quo loco quis summam mortuis excitatum esse, quod multis
Dei benignitatem in genus humanum aliis commune fuit, sed sua vi ac vir-
non admiretur et obstupescat, qui tute resurrexisse, quod proprium in
non modo pro nobis acerbissimam illo fuit et singulare. Neque enim na-
mortem subire, sed infimas etiam te- tura patitur, nec ulli homini conces-
rrae partes penetrare voluerit, ut si- sum est ut seipsum possit virtute sua
bi carissimas animas, inde ereptas, ad a morte ad vitam revocare. Hoc ve-
beatitudinem traduceret? ro summae Dei potestati tantummo-
do reservatum est, ut ex illis Aposto-
Tertia die resurrexit a mortuis li verbis intelligimus: Etsi crucifixus
est ex infirmitate, sed vivit ex virtu-
te Dei 12 . Quae quoniam neque a
7 Alterius partis quinti articuli Christi corpore in sepulcro, neque ab
sensus anima, cum ad inferos descendisset,
seiuncta unquam fuit, divina vis tum
in corpore inerat, qua animae iterum
Sequitur altera articuli pars, in qua coniungi, tum in anima, qua ad cor-
explicanda quantum laborare paro- pus denuo reverti posset; qua et li-
chus debeat, declarant illa Aposto- cuit sua virtute reviviscere atque a
li verba: Memor esto Dominum Ie- mortuis resurgere. Id vero David, Spi-
sum Christum resurrexisse a mortuis ritu Dei plenus, praedixit his verbis:
11
. Quod enim Timotheo praecepit, Salvavit sibi dextera eius et brachium
idem etiam reliquis animarum cura- sanctum eius 13 . Deinde ipse Domi-
toribus praeceptum esse dubitandum nus divino oris sui testimonio confir-
non est. mavit: Ego pono animam meum, ut
Ea autem articuli est sententia: iterum sumam eam; et potestatem ha-
postquam Christus Dominus sexta fe- beo ponendi eam, et potestatem ha-
ria, hora diei nona, in cruce spiritum beo iterum sumendi eam 14 . Iudaeis
emisit, et eadem die vespere sepul- etiam ad confirmandam doctrinae ve-
tus est ab eius discipulis, qui Pila- ritatem dixit: Solvite templum hoc,
ti praesidis permissu corpus Domini et in tribus diebus excitabo illud 15 .
e cruce depositum in propinqui horti Quod quidem, tametsi de templo illo
monumentum novum intulerunt; ter- magnifice ex lapidibus structo intelli-
tio a morte die, qui fuit dominicus, geret, ille tamen, ut scripturae verbis
summo mane illius anima corpori ite- eodem in loco declaratum est, dice-
rum coniuncta est; atque ita is qui tri- bat de templo corporis sui. Quamvis
duum illud mortuus fuerat, ad vitam, autem in scripturis interdum legamus
ex qua moriens discesserat, rediit et Christum Dominum a Patre suscita-
surrexit. tum esse, hoc ad eum ut ad homi-
nem referendum est; quemadmodum
illa rursus ad eumdem ut Deum spec-
8 Non aliena virtute, ut caeteri ho-
tant, quibus significatur eum sua vir-
mines, sed propria vi Christus resu-
tute resurrexisse.
rrexit
11 2 Tim 2
12 2 Cor 13
13 Sal 97
14 Jn 10
15 Jn 2
43
de passione sua cum discipulis collo- rrexit. Deinde, ut spes nostra alere-
cutus est, quin de resurrectione lo- tur atque sustentaretur. Cum enim
queretur; quare, cum dixisset: Filius Christus resurrexerit, certa spe niti-
hominis tradetur gentibus et illudetur mur fore ut nos etiam resurgamus,
et flagellantur et conspuetur et, post- siquidem membra, capitis sui con-
quam flagellaverint, occident eum; ad ditionem consequantur necesse est;
extremum addidit: et tertia die resur- ita enim Apostolus argumentationem
get 21 ; et cum iudaei ab eo peterent concludere videtur cum ad Corinthios
ut aliquo signo et miraculo doctrinam et Thessalonicenses scribit 24 , et a
suam comprobaret, respondit nullum Principe apostolorum Petro dictum
aliud signum eis datum iri, quam Io- est: Benedictus Deus et Pater Domi-
nae prophetae signum; sicut enim fuit ni nostri Iesu Christi, qui secundum
Ionas in ventre ceti tribus diebus et misericordiam suam magnam regene-
tribus noctibus, sic futurum affirma- ravit nos in spem vivam, per resurrec-
vit Filium hominis in corde terrae tri- tionem Iesu Christi ex mortuis, in he-
bus diebus et tribus noctibus 22 . reditatem incorruptibilem 25 . Postre-
Verum ut huius articuli vim et mo, ob eam etiam rem Domini resu-
sensum melius perspiciamus, tria rrectionem necessariam fuisse docen-
nobis investiganda et cognoscenda dum est, ut salutis et redemptionis
sunt: primum quidem, quare neces- nostrae mysterium absolveretur. Ch-
se fuerit Christum resurgere; deinde, ristus enim morte sua nos a pecca-
qui resurrectionis finis et scopus sit; tis liberavit; resurgens vero praecipua
et quae ab ea utilitates et commoda nobis bona restituit quae peccando
in nos sint profecta. amiseramus. Quare est apud Apos-
tolum dictum: Christus traditus est
12 Quas ob causas necesse fuerit propter delicta nostra, et resurrexit
Christum resurgere propter iustificationem nostram 26 .
Ne quid igitur humani generis salu-
ti deesset, quemadmodum illum mo-
Quod igitur ad primum attinet, ne- ri, ita resurgere etiam oportuit.
cesse fuit eum resurgere, ut Dei ius-
titia ostenderetur, a quo maxime de-
cebat eum extolli qui, ut illi obtem- 13 Quae commoda ex resurrectio-
peraret, depressus atque omni igno- ne Christi ad homines redeant
minia affectus erat; hanc Apostolus
causam attulit, cum ad Philippenses Ex iis vero, quae hactenus dic-
inquit: Humiliavit semetipsum, fac- ta sunt, perspicere possumus quan-
tus oboediens usque ad mortem, mor- tum utilitatis Christi Domini resu-
tem autem crucis; propter quod et rrectio fidelibus attulerit. In resurrec-
Deus exaltavit illum 23 . Praeterea, tione enim Deum esse immortalem,
ut fides nostra conformaretur, sine plenum gloria, mortis et diaboli vic-
qua hominis iustitia constare non po- torem agnoscimus; quod de Christo
test; illud enim maximo argumento Iesu sine ulla dubitatione credendum
esse debet Christum Filium Dei fuis- et confitendum est. Deinde, Christi
se, quod sua virtute a mortuis resu- resurrectio nobis etiam corporis re-
21 Lc 18
22 Lc 11; Mt 12
23 Flp 2
24 1 Cor 15; 1 Tes 2
25 1 Pe 1
26 Rom 4
45
est in dextera Dei sedens 30 , pla- solum fide et mente percipiant, sed,
ne ostendit eos qui vitam, honores, quoad eius fieri poterit, iuvante Do-
otium, divitias ibi maxime ubi Ch- mino, factis etiam et vita exprimere
ristus est habere cupiunt, vere cum studeant. Quod igitur ad sexti articu-
Christo surrexisse; cum vero addit: li explanationem attinet, in quo po-
Quae sursum sunt sapite, non quae tissimum de divino hoc mysterio agi-
super terram , alteram etiam hanc tur, a priori eius parte incipiendum
veluti notam apposuit, qua perspice- est, et quae eius sit vis atque senten-
re possimus num vere cum Christo tia aperiendum.
surreximus. Ut enim corporis affec- De Christo enim Iesu illud etiam
tionem et valetudinem gustus indica- fideles sine ulla dubitatione credere
re solet, ita, si quaecumque sunt ve- oportet, eum, perfecto iam et absolu-
ra, quaecumque pudica, quaecumque to redemptionis nostrae mysterio, ut
iusta, quaecumque sancta 31 alicui sa- homo est, in caelum corpore et anima
piant isque caelestium rerum iucundi- ascendisse; nam ut Deus est, num-
tatem intimo mentis sensu percipiat, quam ab eo abfuit, ut qui divinitate
hoc maximo argumento esse potest sua loca omnia compleat.
eum qui ita affectus sit, ad novam et
spiritualem vitam una cum Christo
Iesu surrexisse. Ascendit ad caelos
7 Commoda, quae Christus sua as- ret, eumque terrena quadam benevo-
censione nobis attulit lentia prosequeremur; verum in cae-
lum ascendens, amorem nostrum spi-
Hanc caelestium munerum admira- ritalem reddidit, effecitque ut quem
bilem copiam salutaris illa commodo- nunc absentem cogitamus, eum ut
rum series consecuta est. Deum veneremur et diligamus. Id au-
Primum enim, fidei nostrae meri- tem partim apostolorum exemplo in-
to maximus cumulus accessit; nam fi- telligimus, quibus dum praesens af-
des earum rerum est quae sub adspec- fuit Dominus, humano fere sensu de
tum non cadunt, atque ab hominum illo iudicare videbantur; partim ve-
ratione ac intelligentia remotae sunt. ro ipsius Domini testimonio confir-
Quare, si Dominus a nobis non disces- matum est, cum inquit: Expedit vobis
sisset, fidei nostrae meritum minuere- ut ego vadam 21 . Nam imperfectus
tur; siquidem a Christo Domino beati ille amor, quo Christum Iesum prae-
praedicantur qui non viderunt et cre- sentem diligebant, divino amore per-
diderunt 18 . ficiendus erat, idque Spiritus Sancti
Praeterea, Christi in caelum as- adventu; quare statim addit: Si enim
census ad confirmandam spem in cor- non abiero, Paracletus non veniet ad
dibus nostris magnum momentum vos .
habet; nam, quoniam Christum ho-
minem in caelum ascendisse et huma- 9 Post Christi ascensionem Eccle-
nam naturam in dextera Dei Patris sia maxime amplificata fuit
collocasse credimus, magna in spe su-
mus fore ut nos etiam eius membra Accedit etiam, quod in terris do-
illuc ascendamus atque ibi cum capi- mum suam, id est, Ecclesiam, am-
te nostro coniungamur, quod ipse Do- plificavit, quae Spiritus Sancti vir-
minus his verbis testatus est: Pater, tute et ductu gubernaretur; eius ve-
quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego ro universae inter homines pastorem
et illi sint mecum 19 . et summum antistitem Petrum apos-
Deinde, hoc quoque vel maximum tolorum principem reliquit; tum ve-
beneficium consecuti sumus, quod ro dedit quosdam quidem apostolos,
amorem nostrum ad caelum rapuit ac quosdam autem prophetas, alios vero
divino Spiritu inflammavit; nam ve- evangelistas, alios autem pastores et
rissime dictum est ibi cor nostrum es- doctores 22 , atque ita, ad dexteram
se, ubi thesaurus noster est 20 . Patris sedens, aliis atque aliis diversa
dona semper impertitur; nam testa-
8 Non fuit nobis utile Christus in tur Apostolus unicuique nostrum da-
terris manere tam esse gratiam, secundum mensu-
ram donationis Christi. Ad extremum
Ac profecto, si Christus Domi- vero, quod antea de mortis et resu-
nus in terris versaretur, omnis nos- rrectionis mysterio docuimus, idem
tra cogitatio in ipso hominis adspec- etiam de ascensu fidelibus cogitan-
tu et consuetudine defixa esset, et dum est; quamvis enim Christi pas-
illum dumtaxat hominem spectare- sioni salutem et redemptionem nos-
mus qui nos tantis beneficiis affice- tram debeamus, qui merito suo adi-
18 Jn 20
19 Jn 17
20 Mt 6
21 Jn 16
22 Ef 4
50
tum iustis ad caelum aperuit, tamen quo Apostolus ait: Dies Domini, si-
eius ascensus non solum veluti exem- cut fur in nocte, ita veniet 1 ; et Sal-
plar nobis propositum est, quo alte vator ipse: De die autem illa et ho-
spectare et spiritu in caelum ascende- ra nemo scit 2 . Ac de summo iudi-
re discamus, sed divinam etiam virtu- cio satis sit illa auctoritas Apostoli:
tem qua id efficere possimus largitus Omnes nos manifestari oportet an-
est. te tribunal Christi, ut referat unus-
quisque propria corporis, prout ges-
sit, sive bonum sive malum 3 . Ple-
na enim est sacra Scriptura testimo-
niorum, quae passim parochis occu-
rrent, ad rem non solum comproban-
Capitulum VIII dam, sed etiam fidelium oculis subii-
ciendam; ut, quemadmodum a mun-
Inde venturus est iudicare vivos di initio dies ille Domini quo huma-
et mortuos nam carnem induit, omnibus optatis-
simus semper fuit, quod in eo mys-
terio liberationis suae spem positam
1 Christi in suam Ecclesiam bene-
haberent; ita deinceps, post Filii Dei
ficia, et articuli septimi sententia
mortem et ascensum in caelum, al-
terum diem Domini vehementissimo
Tria sunt Domini nostri Iesu Chris- studio desideremus, exspectantes bea-
ti, ad suam Ecclesiam decorandam et tam spem et adventum gloriae magni
illustrandam, insignia officia et mune- Dei 4 .
ra, redemptionis, patrocinii et iudicii.
Cum autem superioribus articulis ab 3 Quoties quilibet homo Christi iu-
eo genus humanum passione et mor- dicis sententiam coram subire debeat
te redemptum esse, ascensu etiam in
caelum nostram causam et patroci-
Sed duo tempora parochis ad rei
nium in perpetuum susceptum cons-
explicationem observanda sunt, in
tet, sequitur ut eius iudicium hoc ar-
quibus unicuique necesse est in cons-
ticulo declaretur; cuius articuli ea vis
pectum Domini venire et singula-
est et ratio, summo illo die Christum
rum cogitationum, actionum, verbo-
Dominum de universo hominum ge-
rum denique omnium rationem red-
nere iudicaturum esse.
dere, demumque Iudicis praesentem
subire sententiam. Primum est, cum
2 Duplex est Christi adventus unusquisque nostrum migrat e vita;
nam statim ad Dei tribunal sistitur,
Sacrae enim Litterae duos Filii ibique de omnibus iustissima quaes-
Dei adventus esse testantur: alterum, tio habetur quaecumque aut egerit
cum salutis nostrae causa carnem as- aut dixerit aut cogitarit umquam;
sumpsit, et homo in Virginis alvo ef- atque hoc privatum iudicium voca-
fectus est; alterum, cum in consum- tur. Alterum vero, cum uno die at-
matione saeculi ad iudicandos omnes que uno in loco omnes simul homi-
homines veniet. Hic adventus in sa- nes ad tribunal Iudicis stabunt, ut,
cris litteris dies Domini appellatur, de omnibus omnium saeculorum homi-
11 Tes 5
2 Mt 24; Mc 13
3 2 Cor 5
4 Tit 2
51
lis aeterni supplicii metu atque exs- ferebatur audire possent, et omnino
pectatione revocarentur. Quare Do- iudicium illud sensibus percipere. Ac
minus et Salvator noster, cum de ex- praeterea aequissimum erat ut homo
tremo die loqueretur, declaravit fu- ille, qui iniquissimis hominum sen-
turum aliquando generale iudicium 7 tentiis condemnatus fuerat, omnium
, signaque adventantis eius temporis deinde iudex sedere ab omnibus cons-
descripsit, ut, cum illa viderimus, fi- piceretur. Quamobrem apostolorum
nem saeculi prope esse intelligamus; Princeps, cum in Cornelii domo sum-
ac deinde, in caelum ascendens, an- ma christianae religionis capita expo-
gelos misit qui apostolos eius absen- suisset, docuissetque Christum a iu-
tia maerentes his verbis consolaren- daeis in ligno suspensum atque occi-
tur: Hic Iesus qui assumptus est a vo- sum, tertia vero die ad vitam resu-
bis in caelum, sic veniet quemadmo- rrexisse, subiunxit: Et praecepit nobis
dum vidistis eum euntem in caelum 8 praedicare populo et testificari quia
. ipse est qui constitutus est a Deo iu-
dex vivorum et mortuorum 10 .
5 Iuxta utramque naturam Chris-
to tributa est potestas iudicandi genus 7 Quibus indiciis extremum iudi-
humanum cium imminere agnoscetur
tis personam intelligi, quo modo in tur, a rebus creatis mutuari cogimur;
sacris litteris tum Veteris nonnum- in quibus quoniam nullam aliam na-
quam, tum Novi Testamenti frequen- turae et essentiae communicandae ra-
ter accipitur; nam David precatur: Et tionem quam generandi virtute ag-
Spiritum Sanctum tuum ne auferas a noscimus, ob eam causam fit ut ra-
me 2 ; in libro Sapientiae legimus: tionem, qua seipsum totum Deus vi
Sensum tuum quis sciet, nisi tu de- amoris communicat, proprio vocabu-
deris sapientiam et miseris Spiritum lo exprimere non possimus. Quare
Sanctum tuum de altissimis? 3 Et ali- communi Spiritus Sancti nomine ter-
bi: Ipse creavit illam in Spiritu Sanc- tia persona appellata est; quod qui-
to . In Novo vero Testamento iube- dem illi maxime convenire ex eo inte-
mur baptizari in nomine Patris et Fi- lligimus, quia spiritalem vitam in nos
lii et Spiritus Sancti 4 ; et sanctissi- infundit, ac sine eius sanctissimi nu-
mam Virginem de Spiritu Sancto con- minis afflatu nihil aeterna vita dig-
cepisse legimus 5 ; tum vero a sancto num efficere possumus.
Ioanne ad Christum mittimur qui nos
Spiritu Sancto baptizat 6 ; ac pluri- 4 Spiritus Sanctus Deus est, eius-
mis praeterea aliis in locis ea vox le- dem omnino cum Patre et Filio po-
gentibus occurrit. tentiae et naturae
pretatur: Divisiones, inquit, operatio- tola Ioannis: Tres sunt qui testimo-
num sunt, idem vero Deus qui ope- nium dant in caelo: Pater, Verbum
ratur omnia in omnibus 8 ; deinde et Spiritus Sanctus, et hi tres unum
subiungit: Haec autem omnia opera- sunt 12 ; tum ex praeclaro illo sanctae
tur unus atque idem Spiritus, divi- Trinitatis elogio quo divinae laudes
dens singulis prout vult 9 . Praete- et psalmi concluduntur: Gloria Pa-
rea in Actis apostolorum, quod uni tri, et Filio, et Spiritui Sancto . Pos-
Deo prophetae tribuunt, ille Spiritui tremo, quod ad eam veritatem confir-
Sancto adscribit; dixerat enim Isaias: mandam maxime pertinet, quaecum-
Audivi vocem Domini dicentis: Quem que Dei propria esse credimus, ea Spi-
mittam? Et dixit mihi: Vade et di- ritui Sancto convenire sacrae litterae
ces populo huic: Excaeca cor populi testantur. Quare illi templorum ho-
huius, et aures eius aggrava et oculos norem tribuunt, ut cum Apostolus
eius claude, ne forte videat oculis suis ait: An nescitis quoniam membra ves-
et auribus suis audiat 10 . Quae ver- tra templum sunt Spiritus Sancti? 13
ba cum Apostolus citaret, bene, in- Item sanctificationem 14 , et vivifica-
quit, Spiritus Sanctus locutus est per tionem 15 , et scrutari profunda Dei 16
Isaiam prophetam 11 . Deinde vero, , et per prophetas loqui 17 , et ubique
cum Scriptura Spiritus Sancti perso- esse 18 : quae omnia divino tantum
nam cum Patre et Filio coniungit, ut Numini tribuenda sunt.
cum Patris et Filii et Spiritus Sanc-
ti nomen in baptismo adhiberi prae- 5 Certo credendum est, Spiritus
cipit, nullus nobis de huius mysterii Sancti vocabulum tertiam Divinitatis
veritate dubitandi locus relinquitur; personam per se subsistentem signifi-
nam si Pater Deus est, et Filius Deus, care
omnino fateri cogimur etiam Spiri-
tum Sanctum, qui cum eis pari ho-
noris gradu coniungitur, Deum esse. Sed illud praeterea fidelibus ac-
Accedit autem quod is qui in nomi- curate explanandum est: Spiritum
ne cuiusvis rei creatae baptizatur, nu- Sanctum ita Deum esse, ut eum ter-
llum ex eo fructum consequi potest. tiam personam in divina natura, a
Numquid in nomine Pauli, inquit, Patre et Filio distinctam et volun-
baptizati estis?, ut ostenderet hoc eis tate productam, confiteri oporteat;
nihil ad comparandam salutem pro- nam, ut alia Scripturarum testimonia
futurum esse. Cum igitur baptizemur omittantur, baptismi forma, quam
in nomine Spiritus Sancti, eum esse Salvator noster docuit, apertissime
Deum fateri oportet. Sed hunc eun- ostendit Spiritum Sanctum tertiam
dem trium personarum ordinem, quo esse personam, quae in divina natu-
Spiritus Sancti divinitas comproba- ra per se constet et ab aliis distincta
tur, licet animadvertere, tum in epis- sit. Quod etiam Apostoli verba decla-
rant, cum inquit: Gratia Domini nos-
82
Cor 12
91
Cor 12
10 Isa 6
11 He 28
12 1 Jn 5
13 1 Cor 6
14 2 Tes 2; 1 Pe 1
15 Jn 6
16 1 Cor 2
17 2 Pe 1
18 Sab 1
57
Iam vero quod sequitur: Qui ex Pa- 7 Cum opera Trinitatis sint indivi-
tre Filioque procedit, docendi sunt fi- sa, quare peculiariter quidam effectus
deles Spiritum Sanctum a Patre et et dona spiritui Sancto tribuantur
Filio, tamquam ab uno principio, ae-
terna processione procedere; id enim Docere praeterea oportebit quos-
ecclesiastica regula, a qua christiano dam esse Spiritus Sancti admirabiles
non licet aberrare, credendum nobis effectus et amplissima quaedam mu-
proponit, et divinarum litterarum et nera quae ab ipso, tamquam a pe-
19 2 Cor 13
20 Heb 1
21 Jn 6
22 Jn 14
23 Jn 15
24 Rom 8
25 Gal 4
26 Mt 10
27 Jn 15
28 Jn 14
58
dem Spiritus Sancti afflatu, qui corda tolus ad Corinthios; idem ad Ephe-
hominum aperit, extrinsecus autem sios: Viri, diligite uxores vestras, si-
pastorum et praedicatorum opera ac cut et Christus dilexit Ecclesiam 9 ;
ministerio. Praeterea, ex hac voca- ac de matrimonio: Sacramentum hoc,
tione quis nobis finis propositus esse inquit, magnum est, ego autem dico
debeat, nimirum aeternarum rerum in Christo et in Ecclesia 10 . Dici-
cognitio et possessio, is optime pers- tur denique Ecclesia corpus Christi,
piciet qui animadverterit cur olim fi- ut ad Ephesios 11 et Colossenses 12 li-
delis populus sub lege positus synago- cet videre. Et haec singula plurimum
ga, id est, congregatio diceretur; nam, valent ad fideles excitandos ut se dig-
ut docet sanctus Augustinus, hoc ei nos immensa Dei clementia et bonita-
nomen impositum est, quia pecudum te praebeant, qui eos, ut populus Dei
more, quibus magis congregari con- esset, elegit.
venit, terrena et caduca tantum bo-
na spectaret 5 . Quare merito chris-
tianus populus non synagoga sed Ec- 5 Duae praecipuae Ecclesiae par-
clesia dicitur, quia, terrenis et mor- tes recensentur, triumphans una, mi-
talibus rebus contemptis, caelestes et litans altera
aeternas tantummodo consectatur.
De quo fuit illa omnium Patrum ra- episcopalem esse collatam, in qua se-
tio et sententia consentiens: hoc vi- derit omnium apostolorum caput Pe-
sibile caput ad unitatem Ecclesiae trus; in quo uno cathedrae unitas ab
constituendam et conservandam ne- omnibus servaretur, ne ceteri aposto-
cessarium fuisse. li singulas sibi quisque defenderent;
ut iam schismaticus et praevarica-
Quod praeclare et vidit et scrip-
tor esset qui contra singularem cathe-
sit sanctus Hieronymus, et contra Io-
dram alteram collocaret 29 . Post ve-
vinianum iis verbis: Unus eligitur ut,
ro Basilius sic scriptum reliquit: Pe-
capite constituto, schismatis tollatur
trus collocatus est in fundamento, di-
occasio 26 ; et ad Damasum: Faces-
xit enim: ”Tu es Christus Filius Dei
sat invidia; romani culminis recedat
vivi”, et vicissim audivit se esse pe-
ambitio; cum successore piscatoris et
tram; licet enim petra esset, non ta-
discipulo crucis loquor. Ego nullum
men petra erat ut Christus. Nam Ch-
primum nisi Christum sequens, Bea-
ristus vere immobilis petra, Petrus
titudini tuae, id est, cathedrae Petri,
vero propter petram. Dignitates enim
communione consocior; super illam
suas Iesus largitur aliis: Sacerdos est,
petram aedificatam Ecclesiam scio.
et facit sacerdotes; Petra est, et pe-
Quicumque extra hanc domum ag-
tram facit; et quae sua sunt, largi-
num comederit, profanus est; si quis
tur servis suis 30 . Postremo vero
in arca Noe non fuerit, peribit, reg-
sanctus Ambrosius idem ait: ⋆ Mag-
nante diluvio 27 .
na sunt enim Dei munera, qui non
Quod et longe antea ab Irenaeo solum nobis, quae nostra fuerant, re-
probatur, et Cypriano, qui, de uni- paravit; verum etiam quae sua sunt
tate Ecclesiae loquens, ait: Loquitur propria, concessit; deinde paucis in-
Dominus ad Petrum: ”Ego”, Petre, teriectis, sequitur: Magna autem Ch-
”dico tibi, quia tu es Petrus, et su- risti gratia, qui omnia prope vocabula
per hanc petram aedificabo Ecclesiam sua discipulis ipsis donavit. Ego sum,
meam”. Super unum aedificat Eccle- inquit, lux mundi: id tamen, quo ip-
siam; et quamvis apostolis omnibus, se gloriatur, discipulis nomen indul-
post resurrectionem suam, parem po- sit, dicens: Vos estis lux mundi 31 .
testatem tribuat, et dicat: ”Sicut mi- Ego sum panis vivus 32 ; et nos om-
sit me Pater, et ego mitto vos; accipi- nes unus panis sumus 33 : ego sum
te Spiritum Sanctum”; tamen, ut uni- vitis vera 34 . Et tibi dicit: Planta-
tatem manifestaret, unitatis eiusdem vi te vitem fructuosam omnem veram
originem, ab uno incipientem, auc- 35
. Petra est Christus, bibebant enim
toritate sua disposuit, etc. 28 Opta- de spirituali sequenti petra, petra au-
tus deinde Milevitanus ait: Ignoran- tem erat Christus 36 . Et iam discipu-
tiae tibi adscribi non potest, scienti lo suo huius vocabuli gratiam not ne-
in urbe Roma Petro primo cathedram
26 Lib. I ad Med.
27 Epist. 57
28 De unit Eccles. ad princip.
29 Lib. II contra Parmen. ad princip.
30 Homil. 29 de poenit.
31 Mt 5
32 Jn 6
33 1 Cor 10
34 Jn 15
35 Jer 2
36 1 Cor 10
37 mt 16
64
gavit, ut et ipse sit Petrus 37 , quod enim humanum corpus multis constat
de petra habeat soliditatem constan- membris eaque ab una anima alun-
tiae fidei firmitatem.⋆ 38 39 tur, quae oculis visum, auribus au-
ditum et aliis sensibus diversas vires
13 Quomodo praeter Christum Ec- subministrat, ita corpus Christi mys-
clesia uno capite visibili indigeat ticum, quod est Ecclesia, ex multis fi-
delibus compositum est. Una quoque
est spes, ut in eodem loco idem Apos-
Si quis obiiciat Ecclesiam, uno ca-
tolus testatur, ad quam vocati sumus,
pite et sponso Iesu Christo conten-
siquidem omnes eandem rem, nem-
tam, praeterea nullum requirere, in
pe aeternam et beatam vitam, spera-
promptu responsio est. Ut enim Ch-
mus. Una est denique fides, quae om-
ristum Dominum singulorum sacra-
nibus tenenda est ac prae se ferenda:
mentorum non solum auctorem, sed
non sint, inquit Apostolus, in vobis
intimum etiam praebitorem habemus
schismata 42 ; atque unum baptisma,
nam ipse est qui baptizat et qui absol-
quod quidem est christianae fidei sa-
vit, et tamen is homines sacramento-
cramentum.
rum externos ministros instituit, sic
Ecclesiae, quam ipse intimo Spiritu
regit, hominem suae potestatis vica- 15 De secunda nota Ecclesiae, qua
rium et ministrum praefecit; nam, dicitur Sancta
cum visibilis Ecclesia visibili capite
egeat, ita Salvator noster Petrum uni-
Altera proprietas Ecclesiae est ut
versi fidelium generis caput et pasto-
sit Sancta; quod a Principe aposto-
rem constituit, cum illi oves suas pas-
lorum accepimus eo loco: Vos autem
cendas verbis amplissimis commen-
genus electum, gens sancta 43 .
davit, ut qui ei successisset eandem
Appellatur autem sancta, quod
plane totius Ecclesiae regendae et gu-
Deo consecrata dedicataque sit; sic
bernandae potestatem habere volue-
enim cetera huiuscemodi, quamquam
rit.
corporea sint, sancta vocari consue-
verunt cum divino cultui addicta et
14 Cur Ecclesia Una dicatur; alias dedicata sunt; cuius generis sunt in
rationes subiungit Lege veteri vasa, vestes et altaria; in
qua primogeniti quoque, qui Deo al-
Unus praeterea idemque est Spiri- tissimo dedicabantur, sancti sunt ap-
tus, inquit Apostolus ad Corinthios pellati 44 . Nec mirum cuiquam videri
40
, qui fidelibus gratiam, perinde at- debet Ecclesiam dici sanctam, tamet-
que anima corporeis membris vitam, si multos peccatores continet; sanc-
impertitur. Ad quam unitatem ser- ti enim vocantur fideles, qui popu-
vandam, cum Ephesios hortaretur in- lus Dei effecti sunt, quive se, fide et
quit 41 : Solliciti servare unitatem baptismate suscepto, Christo conse-
Spiritus in vinculo pacis: unum cor- crarunt, quamquam in multis offen-
pus et unus Spiritus. Quemadmodum dunt et quae polliciti sunt non praes-
38 El texto entre ⋆ no se halla en todas las ediciones. En particular, no se encuentra en la
primera.
39 Lib. 6 in Luc. cap. 9
40 1 Cor 12
41 Ef 4
42 1 Cor 1
43 1 Pe 2
44 Éx 13; Lc 2
65
dicitur, quod omnes qui salutem ae- 19 Quibus praecipue figuris Ch-
ternam consequi cupiunt, eam tene- risti Ecclesia in veteri testamento
re et amplecti debeant, non secus ac adumbrata sit
qui arcam, ne diluvio perirent, ingres-
si sunt. Sed quoniam magnam vim ha-
Haec igitur veluti certissima regu- bent figurae Veteris Testamenti ad
la tradenda est, qua vera et falsa Ec- excitandos fidelium animos revocan-
clesia iudicetur. damque rerum pulcherrimarum me-
moriam, cuius rei potissimum cau-
sa apostoli his usi sunt illam quoque
17 Quo pacto Ecclesia Christi
doctrinae partem, quae magnas utili-
etiam apostolica dicatur
tates habet, parochi non praetermit-
tent. In his autem illustrem significa-
Sed ex origine etiam, quam reve- tionem habet arca Noe, quae ob eam
lata gratia ab apostolis ducit, Ec- rem tantum divino iussu constructa
clesiae veritatem agnoscimus; siqui- est, ut nullus dubitandi locus relin-
dem eius doctrina veritas est, non re- quatur quin Ecclesiam ipsam signifi-
cens neque nunc primum orta, sed cet, quam Deus sic constituit, ut qui-
ab apostolis iam olim tradita et in cumque per baptismum illam ingre-
omnem orbem terrarum disseminata. derentur ab omni mortis aeternae pe-
Ex quo fit, ut nemo dubitare pos- riculo tuti esse possent; qui vero ex-
sit impias haereticorum voces longe tra illam essent, quemadmodum iis
a verae Ecclesiae fide abesse, cum evenit qui in arcam recepti non sunt,
doctrinae Ecclesiae, quae ab aposto- suis sceleribus obruerentur. Alia fi-
lis ad hanc diem praedicata est, ad- gura est magna illa civitas Ierusa-
versentur. Quare, ut omnes intelli- lem, cuius nomine Scripturae saepius
gerent quaenam esset Ecclesia cat- sanctam Ecclesiam significant; nimi-
holica, Patres in Symbolo illud divi- rum in illa solum offerre Deo sacrificia
nitus addiderunt: Apostolicam. Ete- licebat, quia in sola etiam Dei Eccle-
nim Spiritus Sanctus, qui Ecclesiae sia, neque extra eam usquam, verus
praesidet, eam non per aliud genus cultus verumque sacrificium reperitur
ministrorum, quam per apostolicum, quod Deo placere ullo modo possit.
gubernat. Qui Spiritus primum qui-
dem apostolis tributus est; deinde ve- 20 Qua ratione credere Christi Ec-
ro summa Dei benignitate semper in clesiam ad articulos pertineat
Ecclesia mansit.
Iam illud etiam extremo loco de
18 Ecclesia in fidei, aut morum Ecclesia docendum erit, quanam ra-
dogmatibus errare non potest tione nos credere Ecclesiam ad articu-
los fidei pertineat. Nam etsi quivis ra-
tione et sensibus percipit Ecclesiam,
Sed quemadmodum haec una Ec- id est, hominum conventum in terris
clesia errare non potest in fidei ac mo- esse qui Christo Domino addicti et
rum disciplina tradenda, cum a Spiri- consecrati sunt, neque ad eam rem
tu Sancto gubernetur; ita ceteras om- animo concipiendam fide opus esse
nes, quae sibi Ecclesiae nomen arro- videatur, cum nec iudaei, nec tur-
gant, ut quae diaboli spiritu ducan- cae quidem de eo dubitent; tamen illa
tur, in doctrinae et morum pernicio- mysteria quae in sancta Dei Ecclesia
sissimis erroribus versari necesse est. contineri partim declaratum est, par-
67
27 Gratiae gratis datae, et cetera Nemo est qui, cum videat hunc ar-
Dei dona toti Ecclesiae sunt commu- ticulum de remissione peccatorum in
nia ceteris fidei articulis numeratum es-
se, dubitare possit eo non solum divi-
num aliquod mysterium, sed etiam ad
Nec vero tantum communia sunt ea salutem comparandam maxime ne-
dona quae homines caros Deo ac ius- cessarium contineri; nam antea de-
tos reddunt, sed gratiae etiam gratis claratum est sine certa eorum fide
datae, in quibus numerantur scien- quae in Symbolo credenda proponun-
tia, prophetia, donum linguarum ac tur, nemini ad christianam pietatem
miraculorum, et cetera huius gene- aditum patere. Verum, si id quod per
ris; quae dona malis etiam homini- se omnibus notum esse debet, aliquo
bus, non privatae sed publicae uti- etiam testimonio confirmandum vi-
litatis causa, ad aedificandam Eccle- deatur, satis illud erit quod Salvator
siam conceduntur; nam sanitatis gra- noster, paulo ante ascensum in cae-
tia, non illius qui ea praeditus est, sed lum, de ea re testatus est, cum disci-
aegroti curandi causa tributa est. Ac pulis sensum aperuit ut intelligerent
nihil tandem a vere christiano homine Scripturas: Oportebat, inquit, Chris-
possidetur, quod sibi cum ceteris om- tum pati, et resurgere a mortuis ter-
nibus commune esse non existimare tia die; et praedicari in nomine eius
debeat; quare ad sublevandam indi- paenitentiam et remissionem peccato-
gentium miseriam prompti ac parati rum in omnes gentes, incipientibus
esse debent; nam qui huiusmodi bonis ab Ierosolyma 1 . Quae verba si paro-
ornatus est, si viderit fratrem suum chi animadverterint, facile intelligent,
egere nec illi subvenerit, is Dei cha- cum cetera quae ad religionem perti-
ritatem non habere plane convincitur nent fidelibus tradenda sint, tum ve-
61
. Quae cum ita se habeant, satis ro praecipue huius articuli diligenter
constat eos qui in hac sancta commu- explicandi magnam eis a Domino ne-
nione sunt, quadam felicitate perfrui, cessitatem impositam esse.
et vere illud dicere posse: Quam dilec-
ta tabernacula tua, Domine virtutum,
2 In Ecclesia veram esse remitten-
concupiscit et deficit anima mea in
dorum peccatorum potestatem
atria Domini, et: Beati qui habitant
in domo tua, Domine 62 .
Munus igitur parochi erit, quod ad
hunc locum attinet, docere non so-
lum peccatorum remissionem in cat-
holica Ecclesia reperiri, de qua Isaias
praedixerat: Populus, qui habitat in
61 1 Jn 3
62 Sal 83
1 Lc 24
2 Is 33
70
pretiosissimum hoc munus esse, quod est, et, huius articuli fide confirmati,
Christi Domini benignitate Ecclesiae oblatam unicuique facultatem creda-
donatum est. mus ut possit divina ope adiutus in
pristinum dignitatis statum restitui,
10 Qua virtute homines peccato- tunc vero cogimur summo gaudio et
rum suorum veniam consequantur laetitia exsultare et immortales Deo
gratias agere. Ac profecto, si grata
Sed ipsa etiam ratio qua Deus, et iucunda medicamenta videri solent
clementissimus Pater, mundi pecca- quae nobis medicorum arte et indus-
ta delere constituit, animos fidelium tria, cum gravi aliquo morbo labora-
ad huius beneficii magnitudinem con- mus, parantur, quanto iucundiora es-
templandam vehementer excitabit; se debent ea remedia quae Dei sapien-
sanguine enim unigeniti Filii sui sce- tia ad animorum curationem atque
lera nostra expiari voluit, ut poe- adeo ad vitam reparandam instituit?,
nam quam nos pro peccatis comme- cum praesertim non quidem dubiam
ruimus, ultro ille persolveret, iustus- salutis spem, ut medicinae illae quae
que pro iniustis damnaretur, inno- corporibus adhibentur, sed certissi-
cens pro reis morte acerbissima affice- mam, iis qui sanari cupiunt, salutem
retur. Quare, cum animo cogitabimus afferant.
nos non corruptibilibus auro et argen-
to redemptos esse, sed pretioso san- 12 Cur, ac quomodo remedia in
guine quasi agni immaculati Christi potestate clavium Eccleiae tributa ch-
et incontaminati 9 , facile statuemus ristiani frequentare debeant
nihil nobis salubrius contingere po-
tuisse hac remittendi peccata potes- Erunt igitur fideles hortandi, post-
tate, quae inexplicabilem Dei provi- quam tam ampli et praeclari mune-
dentiam summamque erga nos chari- ris dignitatem cognoverint, ut illud
tatem ostendit. Ex hac autem cogita- etiam studeant ad suum commodum
tione maximus fructus ad omnes per- religiose convertere. Vix enim fieri
veniat necesse est. potest ut qui re utili et necessaria non
utatur, eam contemnere non existi-
11 Quo maxime pacto cernatur metur; praesertim vero, cum Domi-
amplitudo beneficii, quod in potesta- nus hanc potestatem remittendi pec-
te clavium offertur cata ea re tradiderit Ecclesiae, ut om-
nes hoc salutari remedio uterentur;
Nam qui Deum mortali aliquo pec- nam quemadmodum nemo sine bap-
cato offendit, quidquid meritorum ex tismo expiari potest, ita quicumque
Christi morte et cruce consecutus baptismi gratiam mortiferis sceleri-
est statim amittit, et omnino para- bus amissam recuperare voluerit, ad
disi aditu, quem prius interclusum aliud expiationis genus, nimirum pae-
Salvator noster passione sua omni- nitentiae sacramentum, confugiat ne-
bus patefecit, prohibetur. Quod qui- cesse est.
dem cum in mentem venit, facere Verum hoc loco admonendi sunt
non possumus quin humanae mise- fideles, ne, tam ampla veniae facul-
riae consideratio vehementer sollici- tate proposita quam etiam nullius
tos nos habeat. Verum, si animum ad temporis termino definiri declaravi-
hanc admirabilem potestatem refera- mus, vel ad peccandum faciliores,
mus quae Ecclesiae divinitus tributa vel ad resipiscendum tardiores red-
91 Pe 3
73
dantur; in altero enim, cum iniurio- Sed hoc imprimis attendere oporte-
si et contumeliosi in hanc divinam bit, resurrectionem hominum in hoc
potestatem manifeste deprehendan- articulo carnis resurrectionem appe-
tur, indigni sunt quibus Deus mise- llari; quod quidem sine causa factum
ricordiam suam impertiatur; in al- non est. Nam docere voluerunt apos-
tero vero magnopere verendum est toli id quod necessario ponendum est:
ne, morte praeoccupati, frustra pec- animam esse immortalem; quare, ne
catorum remissionem confessi fuerint quis forte eam simul cum corpore in-
quam tarditate et procrastinatione teriisse, utrumque vero in vitam revo-
merito amiserunt. cari existimaret, cum animam pluri-
mis sacrarum litterarum locis immor-
talem esse plane constet, ob eam rem
carnis tantum suscitandae mentio in
articulo facta est. Et quamquam sae-
pe etiam in sacris Scripturis caro in-
Capitulum XII tegrum hominem, ut est apud Isaiam:
Carnis resurrectionem Omnis caro foenum 2 , et apud sanc-
tum Ioannem: Et Verbum caro fac-
1 Quantum referat de hoc articulo tum est 3 , significet; hoc tamen lo-
exploratam habere cognitionem co carnis vox corpus declarat, ut dua-
rum partium, animae et corporis, qui-
Magnam huius articuli vim esse ad bus homo constat, alteram tantum,
fidei nostrae veritatem stabiliendam, nempe corpus, corrumpi et in pulve-
id maxime ostendit quod divinis lit- rem terrae ex qua compactum est re-
teris non solum credendus fidelibus dire, animam vero incorruptam ma-
proponitur, sed multis etiam rationi- nere intelligamus.
bus confirmatur; quod quidem cum At vero, cum nemo, nisi mortuus
in aliis Symboli articulis vix fieri vi- fuerit, ad vitam revocetur, anima
deamus, intelligi potest hoc veluti fir- proprie non dicitur resurgere. Carnis
missimo fundamento, salutis nostrae quoque mentio facta est illius haeresis
spem nixam esse; nam ut Apostolus confutandae causa quae, vivo Apos-
ratiocinatur: Si resurrectio mortuo- tolo, Hymenaei et Phileti fuit 4 , qui
rum non est, neque Christus resurre- asserebant, cum de resurrectione in
xit; quod si Christus non resurrexit, Scripturis sacris ageretur, non de cor-
inanis est praedicatio nostra, inanis porea sed de spirituali, qua a morte
est et fides vestra 1 . In eo igitur ex- peccati ad vitam innocentem resurgi-
plicando parochus non minus operae tur, accipiendum esse. Itaque his ver-
et studii ponet, quam in eo everten- bis planum fit eum errorem tolli et
do multorum impietas laborant; mag- veram corporis resurrectionem confir-
nas enim et praeclaras utilitates ex mari.
ea cognitione ad fidelium fructum re-
dundare paulo post demonstrabitur.
Verum parochi partes erunt hanc Sed quamvis hoc fide certissimum
veritatem illustrare exemplis ex Ve- sit, multum tamen proderit vel exem-
teri Novoque Testamento, et ex omni plis vel rationibus ostendere id quod
ecclesiastica historia depromptis; alii fides credendum proponit, a natura
enim ab Elia 5 et Eliseo 6 in Vete- aut ab humanae mentis intelligen-
ri Testamento; alii, praeter eos quos tia non abhorrere; itaque Apostolus
Christus Dominus a morte excitavit, quaerenti quomodo resurgerent mor-
a sanctis apostolis aliisque permultis tui, sic respondit: Insipiens, tu quod
ad vitam revocati sunt. Quae resu- seminas non vivificatur, nisi prius
rrectio multorum huius articuli doc- moriatur; et quod seminas, non cor-
trinam confirmat; ut enim plures a pus quod futurum est, seminas, sed
morte excitatos credimus, ita univer- nudum granum, ut puta tritici aut ali-
sos ad vitam revocatum iri creden- cuius ceterorum; Deus autem dat illi
dum est; quin etiam praecipuus fruc- corpus sicut vult 12 ; et paulo post in-
tus quem nos ex huiusmodi miraculis quit: Seminatur in corruptione, sur-
capere debemus, ille est, ut summam get in incorruptione 13 . Ad eam si-
fidem huic articulo tribuamus. Sunt militudinem multas praeterea adiun-
multa testimonia quae parochis qui gi posse, sanctus Gregorius osten-
in sacris litteris mediocriter versati dit: Lux enim, inquit, quotidie quasi
sunt, facile occurrent. Illustriora vero moriendo, oculis subtrahitur, et rur-
loca sunt in Veteri quidem Testamen- sus quasi resurgendo revocatur; et ar-
to, quae leguntur apud Iob, cum ait busta viriditatem amittunt, et rursus
se in carne sua conspecturum Deum quasi resurgendo reparantur; et semi-
suum 7 ; et apud Danielem, de iis na putrescendo moriuntur, et rursum
qui in pulvere terrae dormiunt, alios germinando resurgunt 14 .
in vitam aeternam, alios in oppro-
brium sempiternum evigilaturos 8 . In 5 Rationes quibus haec ipsa veritas
Novo autem Testamento, quae sanc- comprobatur
tus Matthaeus refert de disputatione
quam Dominus cum sadducaeis ha-
Rationes illae praeterea quae ab
buit 9 ; praeterea quae evangelistae
ecclesiasticis scriptoribus afferuntur,
narrant de extremo iudicio 10 ; atque
satis ad eam rem probandam accom-
huc etiam referenda sunt quae Apos-
modatae videri possunt.
tolus, ad Corinthios et ad Thessalo-
Ac primum quidem, cum animae
nicenses scribens, accurata oratione
immortales sint et tamquam pars ho-
disseruit 11 .
minis ad humana corpora naturalem
propensionem habeant, eas a corpori-
bus seiunctas perpetuo manere prae-
ter naturam existimandum est. Quo-
4 Quibus similitudinibus eadem niam vero quod naturae adversatur
veritas stabiliri possit ac violentum est, diuturnum esse non
53
Re 3
64
Re 4
7 Job 19
8 Dan 12
9 Mt 22
10 Mt 25; Mc 13; Jn 5
11 1 Cor 15; 1 Tes 4
12 1 Cor 15
13 1 Cor 15
14 Lib. 14 mor. c. 28,29,30
75
Cum vero multum referat nobis Neque vero corpus tantum resur-
certo persuaderi hoc ipsum atque get, sed quidquid ad illius naturae
adeo idem corpus quod uniuscuiusque veritatem atque ad hominis decus
proprium fuit, quamvis corruptum sit et ornamentum pertinet, restituen-
et in pulverem redierit, tamen ad vi- dum est. Praeclarum ea de re sancti
tam suscitandum esse, illud etiam pa- Augustini testimonium legimus: Nihil
rochus accurate explicandum susci- tunc vitii, inquit, in corporibus exsis-
piet. Haec Apostoli est sententia, cum tet . Si aliqui plus pinguedine obesi et
inquit: Oportet corruptibile hoc in- crassi exstiterint, non totam corporis
duere incorruptionem 23 , ea voce, molem assument, sed quod illam ha-
hoc, proprium corpus aperte demons- bitudinem superabit, reputabitur su-
trans. Iob etiam de eo clarissime va- perfluum; et e diverso, quaecumque
ticinatus est: Et in carne mea, inquit, vel morbus vel senium confecit in cor-
videbo Deum, quem visurus sum ego pore, reparabitur per Christum virtu-
ipse, et oculi mei conspecturi sunt, te divina, ut si aliqui propter mae-
et non alius 24 . Hoc idem colligi- rorem fuerint graciles; quia Chris-
tur ex ipsius resurrectionis definitio- tus non solum nobis corpus reparabit,
ne; est enim resurrectio, auctore Da- sed quidquid per miseriam huius vi-
masceno 25 , ad eum statum, unde tae fuerit nobis ademptum 26 . Item
20 Epist. 152
21 Lib. 20 De Civ. Dei; cap. 20
22 1 Tes 4
23 1 Cor 15
24 Job 19
25 Lib. 4 de fide orthod. cap. 28
26 De Civ. Dei; Lib. 22, cap 19
77
alio loco: Non resumet homo capi- Quod de improbis quoque verissi-
llos quos habuerit, sed quos decue- me dicitur, etsi illorum culpa mem-
rit, iuxta illud: ((Omnes capilli capi- bra amputata fuerint; nam quo plu-
tis vestri numerati sunt)) 27 , qui se- ra membra habebunt, tanto acerbiori
cundum divinam sapientiam sunt re- dolorum cruciatu conficientur. Quare
parandi 28 . Imprimis vero, quoniam illa membrorum restitutio non ad eo-
membra ad veritatem humanae natu- rum felicitatem, sed ad calamitatem
rae pertinent, simul restituentur om- ac miseriam est redundatura, cum
nia. Qui enim vel ab ipso ortu ocu- merita non ipsis membris, sed per-
lis capti sunt vel ob aliquem morbum sonae cuius corpori coniuncta sunt,
lumina amiserunt, claudi atque om- adscribantur; nam iis qui paeniten-
nino manci et quibusvis membris de- tiam egerunt, ad praemium; illis ve-
biles, integro ac perfecto corpore re- ro qui eandem contempserint, ad sup-
surgent; aliter enim animae desiderio, plicium restituentur. Haec vero si a
quae ad corporis coniunctionem pro- parochis attente considerentur, num-
pensa est, minime satisfactum esset, quam eis rerum et sententiarum copia
cuius tamen cupiditatem in resurrec- deerit ad excitandos inflammandos-
tione explendam esse sine dubitatio- que pietatis studio fidelium animos,
ne credimus. Praeterea satis constat ut, vitae huius molestias et aerumnas
resurrectionem aeque ac creationem cogitantes, beatam illam resurrectio-
inter praecipua Dei opera numerari. nis gloriam, quae iustis et piis propo-
Quemadmodum igitur omnia a Deo sita est, avide exspectent.
initio creationis perfecta fuerunt, ita
etiam in resurrectione futurum om-
12 Corpora hominum postquam
nino affirmare oportet.
resurrexerint qualia sint futura
tur; facillimeque in quamcumque par- lentia coniuncti sunt, facile tum alios,
tem anima voluerit, ita moveri pote- tum nos ipsos consolabimur; quo qui-
rit, ut ea motione nihil celerius esse dem genere consolationis Apostolum
queat; quemadmodum aperte sancti usum esse constat, cum ad Thessalo-
Augustinus in libro de Civitate Dei nicenses de dormientibus scriberet 44
39
et Hieronymus 40 in Isaiam do- . Sed in omnibus etiam aliis aerum-
cuerunt. Quare ab Apostolo dictum nis et calamitatibus futurae resurrec-
est: Seminatur in infirmitate, surget tionis cogitatio summam nobis do-
in virtute 41 . loris levationem afferet; quemadmo-
His vero addita est quae voca- dum sancti Iob exemplo didicimus,
tur subtilitas, cuius virtute corpus qui una hac spe afflictum et mae-
animae imperio omnino subiicietur, rentem animum sustentabat, fore ali-
eique serviet et ad nutum praesto quando ut in resurrectione Dominum
erit; quod ex illis Apostoli verbis os- Deum suum conspiceret 45 . Praete-
tenditur: Seminatur, inquit, corpus rea hoc plurimum valebit ad persua-
animale, surget corpus spirituale 42 . dendum fidelibus populis, ut rectam
Haec fere sunt praecipua capita vitam, integram, ab omnique prorsus
quae in huius articuli explicatione peccati labe puram agere quam dili-
tradenda erunt. gentissime curent; si enim cogitave-
rint ingentes illas divitias, quae re-
surrectionem consequuntur, ipsis pro-
14 Quem fructum ex tantis resu- positas esse, facile ad virtutis et pie-
rrectionis mysteriis capient tatis studia allidentur. Contra vero
nulla res maiorem vim habitura est
Ut autem fideles sciant quem fruc- ad comprimendas animi cupiditates,
tum ex tot tantorumque mysterio- hominesque a sceleribus avocandos,
rum cognitione capere possint, pri- quam si saepius admoneantur quibus-
mum declarare oportebit maximas a nam malis et cruciatibus improbi af-
nobis Deo gratias agendas esse, qui ficiendi sunt, qui extremo illo die pro-
haec sapientibus absconderit et reve- cedent in resurrectionem iudicii 46 .
laverit parvulis 43 . Quot enim vi-
ri, vel prudentiae laude praestantes
vel singulari doctrina praediti, in hac
tam certa veritate caeci plane fue-
runt? Quod igitur nobis illa pate-
fecerit quibus ad eam intelligentiam
adspirare non licebat, est quod sum-
Capitulum XIII
mam eius benignitatem et clemen-
tiam perpetuis laudibus celebremus. Vitam aeternam
Deinde magnus etiam ille fructus ex
huius articuli meditatione conseque- 1 Cur postremo loco hic fidei arti-
tur, quod scilicet in eorum morte culus sit positus, et quantum referat
qui nobis necessitudine vel benevo- illum frequenter populo explicari
39 Lib. 3; cap. 18,20
40 Sup. cap. 40
41 1 Cor 15
42 1 Cor 15
43 Mt 11
44 1 Tes 4
45 Job 19
46 Jn 5
80
1
Sancti apostoli, duces nostri, Sym- animadvertere .
bolum, quo fidei nostrae summa con-
tinetur, aeternae vitae articulo clau-
di et terminari voluerunt: tum quia 3 Cur vitae aeternae nomine sum-
post carnis resurrectionem nihil aliud ma illa beatitudo designetur
fidelibus exspectandum est, nisi ae-
ternae vitae proemium; tum vero, ut Hoc vero potissimum nomine sum-
perfecta illa felicitas et bonis omni- ma illa beatitudo appellata est, ne
bus cumulata nobis semper ante ocu- quis existimaret eam in rebus cor-
los versaretur, doceremurque in ea poreis et caducis, quae aeterna esse
mentem et cogitationes nostras om- non possunt, consistere. Neque enim
nes defigendas esse. Quare parochi in haec ipsa beatitudinis vox satis expli-
erudiendis fidelibus numquam inter- care poterat quod quaerebatur; prae-
mittent praemiis aeternae vitae pro- sertim cum non defuerint homines,
positis eorum animos accendere, ut, inanis cuiusdam sapientiae opinione
quaecumque vel difficillima christiani inflati, qui summum bonum in iis re-
nominis causa subeunda esse docue- bus ponerent quae percipiuntur sen-
rint, facilia atque adeo iucunda exis- sibus. Haec enim pereunt et veteras-
timent, promptioresque ad parendum cunt, beatitudo vero nullo temporis
Deo et alacriores reddantur. termino definienda est; quin potius
terrena haec longissime a vera felici-
2 Quid hic per vitam aeternam sig- tate absunt, a qua is quam maxime
nificetur recedit qui mundi amore ac deside-
rio tenetur; scriptum est enim: Noli-
Sed quoniam sub his verbis quae ad te diligere mundum, neque ea quae in
beatitudinem nostram declarandam mundo sunt; si quis diligit mundum,
hoc loco usurpantur, plurima myste- non est charitas Patris in eo 2 ; et
ria in occulto latent, ea sic aperien- paulo post: Mundus transit et concu-
da sunt ut, quantum cuiusque inge- piscentia eius. Haec igitur parochi fi-
nium ferat, omnibus patere possint. delium mentibus imprimenda diligen-
Admonendi igitur sunt fideles his vo- ter curabunt, ut mortalia contemnere
cibus vitam aeternam, non magis per- nullamque in hac vita, in qua non ci-
petuitatem vitae, cui etiam daemo- ves sed advenae sumus 3 , felicitatem
nes sceleratique homines addicti sunt, obtineri posse, in animum inducant.
quam in perpetuitate beatitudinem, Quamquam hic etiam spe beati me-
quae beatorum desiderium expleat, rito dicemur, si abnegantes impieta-
significari. Atque ita intelligebat le- tem ac saecularia desideria, sobrie et
gis peritus ille qui a Domino Salva- iuste et pie vixerimus in hoc saecu-
tore nostro, quid sibi faciendum es- lo, exspectantes beatam spem et ad-
set ut vitam aeternam possideret, in ventum gloriae magni Dei et Salvato-
Evangelio quaesivit, perinde ac si di- ris nostri Iesu Christi 4 . Haec autem
ceret: Quaenam mihi praestanda sunt cum permulti qui sibi ipsi sapientes
ut ad eum locum, ubi perfecta felici- videbantur minus intelligerent, et in
tate frui liceat, perveniam? In hunc hac vita felicitatem quaerendam pu-
vero sensum sacrae litterae haec ver- tarent, stulti facti sunt et in maximas
ba accipiunt, ut multis in locis licet calamitates inciderunt.
1 Mt 19, 25; Jn 17; Rm 2
21 Jn 2
3 1 Pe 2
4 Tit 2
81
Iam vero beatorum inmensa gloria in- et quem misisti Iesum Christum 16 .
numeraque solidae laetitiae et volup- Quam sententiam sanctus Ioannes vi-
tatis genera futura sunt; cuius gloriae detur interpretari, cum ait: Charissi-
magnitudinem cum animus noster ca- mi, nunc filii Dei sumus et nondum
pere, aut illa in animos nostros pene- apparuit quid erimus; scimus quo-
trare nullo modo possit, necesse est niam, cum apparuerit, similes ei eri-
nos in illam, nempe in gaudium Do- mus, quoniam videbimus eum sicu-
mini introire 14 , ut, eo circumfusi, ti est 17 . Significat enim beatitudi-
mentis desiderium cumulate explea- nem ex iis duobus constare, tum quod
mus. Deum intuebimur qualis in natura
sua ac substantia est, tum quod veluti
6 Quibus praecipue bonorum gene- dii efficiemur. Nam qui illo fruuntur,
ribus beati perfruentur quamvis propriam substantiam reti-
neant, admirabilem tamen quamdam
et prope divinam formam induunt, ut
Quamvis autem, ut sanctus Augus- dii potius quam homines videantur.
tinus scribit 15 , facilius mala qui-
bus carituri sumus, quam bona ac
voluptates quas hausuri sumus, nu- 8 Beati quomodo Dei formam et
merari posse videantur; danda ta- naturam quodammodo induant
men erit opera, ut quae fideles sum-
mae illius felicitatis adipiscendae cu- Hoc autem cur ita fiat, ex eo pers-
piditate inflammare poterunt, brevi- picuum est, quod unaquaeque res vel
ter et dilucide explicentur. Sed illa ex eius essentia, vel ex eius similitudi-
imprimis distinctione uti oportebit, ne et specie cognoscitur. At quoniam
quam a gravissimis divinarum rerum nihil est Dei simile cuius similitudi-
scriptoribus accepimus; ii enim duo nis adiumento ad perfectam eius noti-
bonorum genera esse statuunt, quo- tiam pervenire possimus, consequens
rum alterum ad beatitudinis natu- est ut eius naturam et essentiam vide-
ram pertinet, alterum ipsam beatitu- re nemini liceat, nisi haec eadem divi-
dinem consequitur; quare illa essen- na essentia se nobis coniunxerit. At-
tialia, haec vero accessoria bona, do- que id Apostoli verba illa significant:
cendi causa, appellarunt. Videmus nunc per speculum in aenig-
mate, tunc autem facie ad faciem 18 ;
7 In quo consistat esentialis, et nam quod inquit in aenigmate, inter-
primaria aeternae beatitudinis causa pretatur sanctus Augustinus 19 , in
Ac solida quidem beatitudo quam similitudine ad Deum intelligendum
essentialem communi nomine licet accommodata. Quod etiam sanctus
vocare, in eo sita est, ut Deum videa- Dionysius aperte ostendit 20 , cum
mus eiusque pulchritudine fruamur, affirmat nulla inferiorum similitudine
qui est omnis bonitatis ac perfectio- superiora percipi posse; neque enim
nis fons et principium. Haec est vi- ex alicuius rei corporeae similitudi-
ta aeterna, inquit Christus Dominus, ne, eius quae corpore careat, essen-
ut cognoscant te, solum Deum verum, tia et substantia cognosci potest; cum
14 Mt 25
15 Serm. 64 de verb. Domini
16 Jn 17
17 Jn 1 Jn 13
18 1 Cor 15
19 Lib. 15 de Trinit. cap. 9
20 cap. 1 de div. nom.
83
praesertim necesse sit rerum simili- Divina haec plane sunt, neque ullis
tudines minus concretionis habere et verbis explicari aut cogitatione com-
magis spirituales esse quam res ipsas prehendi a nobis possunt. Verum, li-
quarum imaginem referunt, quemad- cet aliquam huius beatitudinis ima-
modum in omnium rerum cognitione ginem, in iis etiam rebus quae sen-
facile experimur. Quoniam vero fieri su percipiuntur, cernere; nam que-
non potest ut alicuius rei creatae si- madmodum ferrum, admoto igni, ig-
militudo aeque pura et spiritualis, ac nem concipit, et quamvis eius subs-
Deus ipse est, reperiatur, ita fit ut ex tantia non mutetur, fit tamen ut di-
nulla similitudine divinam essentiam versum quidpiam, nimirum ignis, es-
perfecte intelligere possimus. Accedit se videatur; eodem modo, qui in cae-
etiam quod omnes creatae res certis lestem illam gloriam admissi sunt,
perfectionis terminis circumscribun- Dei amore inflammati, ita afficiun-
tur; at Deus infinitus est, neque ullius tur, cum tamen id quod sunt esse
rei creatae similitudo eius immensita- non desinant, ut multo magis dista-
tem capere potest. re ab iis qui in hac vita sunt me-
Quocirca una illa ratio divinae rito dici possint, quam ferrum can-
substantiae cognoscendae relinqui- dens ab eo quod nullam caloris vim
tur, ut ea se nobis coniungat et in- in se contineat. Ut igitur rem paucis
credibili quodam modo intelligentiam complectamur, summa illa et absolu-
nostram altius extollat, atque ita ido- ta beatitudo, quam essentialem voca-
nei ad eius naturae speciem contem- mus, in Dei possessione constituenda
plandam reddamur. est. Quid enim ei ad perfectam felici-
tatem deesse potest, qui Deum opti-
mum et perfectissimum possidet?
9 Lumine gloriae beati illustran-
tur, et ad Deum videndum tota spes 11 Quae sint accidentalia bona,
omnes conmoveri debent quibus beati circumfluent
cum non amplius servi, sed amici, tate exsaturabitur. Quis vero pretio-
fratres ac filii Dei vocentur? Quare sas vestes aut regales corporis orna-
ita electos suos amantissimis et hono- tus desiderare poterit, ubi nullus ha-
rificentissimis verbis Salvator noster rum rerum usus futurus sit, omnes-
compellabit: Venite, benedicti Patris que immortalitate et splendore amic-
mei, possidete paratum vobis regnum ti, et sempiternae gloriae corona or-
22
; ut merito liceat exclamare: Ni- nati erunt? Sed si amplae etiam et
mis honorificata sunt amici tui, Deus magnificae domus possessio ad huma-
23
; sed laudibus etiam a Christo Do- nam felicitatem pertinet, quid cae-
mino coram Patre caelesti et angelis lo ipso, quod Dei claritate undique
eius celebrabuntur. Praeterea, si hoc collustratur, vel amplius vel magnifi-
commune omnibus hominibus deside- centius cogitari potest? Quare Prop-
rium natura ingenuit honoris qui a vi- heta, cum eius domicilii pulchritudi-
ris sapientia praestantibus habeatur, nem sibi ante oculos poneret et ad
quod eos locupletissimos virtutis suae beatas illas sedes perveniendi cupi-
testes fore existiment; quantum bea- ditate arderet: Quam dilecta, inquit,
torum gloriae accessurum putamus, tabernacula tua, Domine virtutum.
quod alius alium summo honore pro- Concupiscit et deficit anima mea in
sequetur? atria Domini; cor meum et caro mea
exsultaverunt in Deum vivum 24 .
12 Quibus bonorum copiis beati in Atque ut hic sit omnium fidelium
aeternis illis sedibus cumulabuntur animus, haec communis omnium vox,
quemadmodum parochi vehementer
Infinita esset omnium oblectatio- optare, ita etiam omni studio curare
num enumeratio, quibus beatorum debent.
gloria cumulata erit, ac ne cogitatio-
ne quidem fingere eas possumus. Sed 13 Praemiis iisdem citra ullum
tamen hoc fidelibus persuasum esse discriminem beati non afficientur
debet, quaecumque nobis iucunda in
hac vita contingere vel etiam opta- Nam in domo Patris mei, inquit
ri queant, sive ea ad mentis cognitio- Dominus, mansiones multae sunt; in
nem, sive ad corporis perfectum ha- quibus maiora et minora praemia,
bitum pertineant, earum rerum om- ut quisque promeritus erit, redden-
nium copiis beatam caelestium vi- tur. Qui enim parce seminat, parce
tam circumfluere, quamvis hoc altio- et metet, et qui seminat in benedic-
re quodam modo, quam oculus vidit tionibus, de benedictionibus et metet
25
aut auris audivit aut in cor homi- . Quare, non solum ad eam bea-
nis ascendit, fieri Apostolus affirmat; titudinem fideles excitabunt, verum
nam corpus quidem, quod antea cras- etiam eius consequendae certam ra-
sum et concretum erat, cum in caelo, tionem hanc esse frequenter mone-
detracta mortalitate, tenue et spirita- bunt, ut fide et charitate instructi et
le effectum fuerit, nullis amplius ali- in oratione et sacramentorum salu-
mentis indigebit; animus autem ae- tari usu perseverantes, ad omnia be-
terno gloriae pabulo, quod magni nignitatis officia in proximos se exer-
illius convivii auctor transiens omni- ceant; ita enim Dei misericordia fiet,
bus ministrabit, cum summa volup- qui beatam illam gloriam diligentibus
22 Mt 25
23 Sal 138
24 Sal 83
25 1 Cor 19
85
26 Is 32
86
87
Pars secunda
De Sacramentis
88
89
Sed quemadmodum signa in mul- tione non unam aliquam rem, sed plu-
tiplici varietate esse ostendimus, ita res simul significent. Quod in singu-
etiam res sacra non unius modi exis- lis sacramentis licet cognoscere, quae
timanda est. Quod vero ad proposi- non solum sanctitatem et iustitiam
tam sacramenti definitionem attinet, nostram, sed praeterea duo alia cum
divinarum rerum scriptores sacrae rei ipsa sanctitate maxime coniuncta de-
nomine Dei gratiam, quae nos sanc- clarant, Christi scilicet Redemptoris
tos efficit ac omnium divinarum vir- passionem, quae sanctitatis causa est,
tutum habitu exornat, demonstrant; et vitam aeternam caelestemque bea-
huic enim gratiae propriam sacrae titudinem, ad quam sanctitas nos-
rei appellationem tribuendam meri- tra, tamquam ad finem, referri debet.
to putarunt, quippe cum eius bene- Quod quidem cum in omnibus sa-
ficio animus noster Deo consecretur cramentis perspici possit, merito sa-
et coniungatur. cri doctores unicuique sacramento-
rum triplicem significandi vim ines-
11 Sacramenti uberior definitio, et se tradiderunt, tum quia alicuius rei
qua ratione a reliquis signis sacris praeteritae memoriam afferat, tum
illud differat quia aliam praesentem indicet ac de-
monstret, tum quia aliam futuram
praenuntiet. Neque vero existiman-
Quare, ut explicatius quid sacra-
dum est hoc ita ab illis doceri, ut
mentum sit declaretur, docendum
etiam sanctarum Scripturarum testi-
erit rem esse sensibus subiectam,
monio non probetur; nam cum Apos-
quae ex Dei institutione sanctitatis et
tolus ait: Quicumque baptizati sumus
iustitiae tum significandae, tum effi-
in Christo Iesu, in morte ipsius bap-
ciendae vim habet. Ex quo sequitur,
tizati sumus 12 , plane ostendit idcir-
ut facile quivis possit intelligere, ima-
co baptismum signum dicendum es-
gines sanctorum, cruces et alia id ge-
se, quod dominicae passionis et mor-
neris, quamvis sacrarum rerum sig-
tis nos admoneat. Deinde cum inquit:
na sint, non ideo tamen sacramen-
Consepulti enim sumus cum illo per
ta dicenda esse. Huius autem veri-
baptismum in mortem, ut quomodo
tatis doctrinam facile erit omnium
Christus surrexit a mortuis per glo-
sacramentorum exemplo comproba-
riam Patris, ita et nos in novitate vi-
re, si, quod antea de baptismo ad-
tae ambulemus 13 , ex iis verbis pers-
monuimus, cum dicebamus solemnem
picuum est baptismum signum esse
illam corporis ablutionem signum es-
quo caelestis gratia in nos infusa de-
se et efficientiam habere rei sacrae
claratur, cuius munere nobis datum
quae interius Spiritus Sancti vi fieret,
est ut, novam vitam instituentes, om-
idem etiam in aliis sacramentis exer-
nia verae pietatis officia facile et li-
cere aliquis velit.
benti animo exsequamur. Postremo
cum addit: Si enim complantati facti
12 Sacramenta non unam tantum sumus similitudini mortis eius, simul
rem, sed plures significant et resurrectionis erimus 14 , appa-
ret baptismum vitae etiam aeternae
Iam vero hisce mysticis signis, quae quam per illum consecuturi sumus,
a Deo instituta sunt, illud etiam prae- non obscuram significationem dare.
cipue convenit, ut ex Domini institu-
12 Rm 6
13 Rom 6
14 Rom 6
93
ex passione Christi manat, hoc est, simo nos vinculo colligatus et unius
gratiam quam ille nobis in ara Crucis corporis membra effectos esse ex sa-
meruit, per sacramenta, quasi per al- crorum mysteriorum communione re-
veum quemdam, in nos ipsos deriva- cordamur.
re oportet; aliter vero nemini ulla sa- Postremo, quod in christianae pie-
lutis spes reliqua esse poterit. Quare tatis studio plurimi faciendum est,
clementissimus Dominus sacramenta humanae mentis superbiam edomant
verbo suo et promissione sancita re- ac comprimunt, nosque ad humilita-
linquere in Ecclesia voluit, per quae tem exercent, dum sensibilibus ele-
passionis suae fructum nobis re ipsa mentis subiicere nos cogimur, ut Deo
communicari sine dubitatione crede- obtemperemus, a quo antea impie de-
remus, si modo unusquisque nostrum feceramus ut mundi elementis servi-
ad se eam curationem pie et religiose remus.
admoveret. Haec sunt quae potissimum de sa-
Sed quarta etiam causa accedit cramenti nomine, natura, institutione
cur sacramentorum institutio neces- fideli populo tradenda esse visa sunt;
saria videri possit, ut scilicet notae quae posteaquam a pastoribus accu-
quaedam et symbola essent quibus rate exposita fuerint, docere deinceps
fideles internoscerentur; cum prae- oportebit quibus ex rebus singula sa-
sertim in nullum nomen religionis, cramenta constent, quaeve sint illo-
sive verum, sive falsum, ut a di- rum partes, ac praeterea qui ritus et
vo Augustino traditum est, colliga- caeremoniae additae illis fuerint.
ri homines possint, nisi aliquo sig-
norum, vel sacramentorum visibilium 15 Partes ad constituendum
foedere coniungantur. Utrumque igi- unumquodque Sacramentum neces-
tur praestant novae legis sacramen- sariae
ta, quae et christianae fidei cultores
ab infidelibus distinguunt, et ipsos fi-
Primum igitur explicandum est
deles sancto quodam vinculo inter se
rem sensibilem, quae supra in sa-
connectunt.
cramenti definitione posita est, non
Praeterea aliam etiam iustissi- unam tantum esse, quamvis unum
mam fuisse causam sacramenta ins- signum constitui credendum sit. Duo
tituendi, ex illis Apostoli verbis: Cor- enim sunt ex quibus quodlibet sa-
de creditur ad iustitiam, ore autem cramentum conficitur, quorum alte-
confessio fit ad salutem 18 , ostendi rum materiae rationem habet, atque
potest. Sacramentis enim fidem nos- elementum dicitur; alterum formae
tram in hominum conspectu profiteri vim, et verbum communi vocabulo
et notam facere videmur. Quare ad appellatur; sic enim a Patribus ac-
baptismum accedentes, palam testa- cepimus. Qua in re notum est atque
mur nos credere eius aquae virtute apud omnes pervulgatum illud sancti
qua in sacramento abluimur, spiritua- Augustini testimonium: Accedit ver-
lem animae purgationem fieri. Mag- bum ad elementum et fit sacramen-
nam deinde vim habent sacramenta, tum 19 . Rei igitur sensibilis nomi-
non solum ad fidem in animis nostris ne, tum materiam sive elementum in-
excitandam et exercendam, sed etiam telligunt, ut in sacramento baptismi
eam charitatem inflammandam qua aquam, confirmationis chrisma et ex-
amare inter nos debemus, cum arctis- tremae unctionis oleum, quae omnia
18 Rom 10
19 Tract. 80 in Ioann.
95
sub aspectum cadunt; tum praeterea Hae igitur sunt partes quae
verba, quae formae rationem habent ad naturam et substantiam sacra-
atque ad aurium sensum pertinent. mentorum pertinent, et ex quibus
Apostolus vero utrumque aperte in- unumquodque sacramentum necessa-
dicavit, cum inquit: Christus dilexit rio constituitur.
Ecclesiam, et seipsum tradidit pro ea,
ut illam sanctificaret, mundans eam 18 Quae sit caeremoniarum in Sa-
lavacro aquae in verbo vitae 20 . Quo cramentis virtus et natura
in loco materia et forma sacramenti
exprimitur. His accedunt caeremoniae, quae ta-
metsi praetermitti sine peccato non
16 Cur elemento verba addita fue- possunt, nisi aliud facere ipsa neces-
rint sitas cogat, tamen, si quando omit-
tantur, quoniam rei naturam non at-
Addenda autem erant verba ad tingunt, nihil de vera sacramenti ra-
materiam, ut apertior clariorque rei tione imminui credendum est. Ac me-
quae gerebatur significatio fieret. Ver- rito quidem a primis usque Eccle-
ba enim inter omnia signa maximam siae temporibus illud semper serva-
vim habere perspicuum est; ac si ip- tum est, ut sacramenta solemnibus
sa desint, plane obscurum erit quid- quibusdam caeremoniis ministraren-
nam materia sacramentorum desig- tur. Primum enim maxime decuit sa-
net ac demonstret. Nam, ut in bap- cris mysteriis eum religionis cultum
tismo licet videre, cum aqua non mi- tribuere, ut sancta sancte tractare vi-
nus refrigerandi quam abluendi vim deremur; praeterea, quae sacramen-
habeat, et utriusque rei symbolum es- to efficiuntur, caeremoniae ipsae ma-
se possit, nisi verba addantur, utrum gis declarant ac veluti ante oculos
horum in baptismo significet, aliquis ponunt, et earum rerum sanctitatem
fortasse coniectura aliqua diiudicabit, in animos fidelium altius imprimunt;
nemo autem ea de re quidpiam certi deinde vero mentes illorum qui eas
affirmare audebit; at cum verba adhi- intuentur et diligenter observant, ad
bentur, statim intelligimus abluendi sublimium rerum cogitationem eri-
vim et significationem habere. gunt, fidemque in eis et charitatem
excitant. Quo maior cura et diligentia
17 Excellentia Sacramentorum adhibenda erit, ut fideles vim caere-
novae legis moniarum, quibus singula sacramen-
ta conficiuntur, cognitam et perspec-
In hoc autem nostra sacramenta tam habeant.
antiquae legis sacramentis plurimum
praestant, quod in illis administran- 19 Quot sint Catholicae Ecclesia
dis nulla, quod quidem acceperimus, Sacramenta
definita forma servaretur; quo etiam
fiebat ut incerta admodum et obscura Sequitur ut sacramentorum etiam
essent; nostra vero formam verborum numerus explicetur; quae quidem
ita praescriptam habent, ut, si for- cognitio hanc utilitatem affert, quod
te ab ea discedatur, sacramenti ratio populus eo maiori pietate omnes
constare non possit; ob eamque rem animi sui vires ad laudandam et prae-
clarissima sunt ac nullum relinquunt dicandam Dei erga nos singularem
dubitandi locum. beneficentiam convertet, quo plura
20 Ef 5
96
28
. Ex quo loco satis intelligitur, que- apud Prophetam, dixit Deus: Qua-
madmodum arboribus nihil obest eo- re tu enarras iustitias meas, et assu-
rum improbitas quorum manu satae mis testamentum meum per os tuum?
sunt, ita nihil vitii aliena culpa con- tu vero odisti disciplinam 31 . Quod
trahi illis posse qui, malorum homi- si homini peccatis contaminato mi-
num ministerio, Christo insiti sunt. nus licet de rebus divinis agere, quan-
Quare, ut ex divi Ioannis Evangelio tum ab eo scelus concipi existiman-
sancti Patres nostri docuerunt 29 , dum erit, qui sibi multorum scelerum
Iudas etiam Iscariotes plures bapti- conscius est, nec tamen sacra myste-
zavit, ex quibus tamen neminem ite- ria polluto ore conficere, vel in foe-
rum baptizatum fuisse legimus; ita ut das manus sumere, contrectare, at-
praeclare divus Augustinus scriptum que aliis porrigere et ministrare ve-
reliquerit: Dedit baptismum Iudas, et reatur?, cum praesertim apud sanc-
non baptizatum est post Iudam; dedit tum Dionysium scriptum sit, malis
Ioannes, et baptizatum est post Ioan- symbola (ita enim sacramenta appe-
nem; quia si datum est a Iuda, baptis- llat) ne contingere quidem permissum
ma Christi erat; quod autem a Ioan- esse 32 . Sanctitatem igitur sacra-
ne datum est, Ioannis erat; non Iu- rum rerum ministri imprimis secten-
dam Ioanni, sed baptismum Christi, tur, pure ad sacramenta ministran-
etiam per Iudae manus datum, bap- da accedant, atque ita se ad pieta-
tismo Ioannis, etiam per manus Ioan- tem exerceant, ut ex eorum frequenti
nis dato, recte praeponimus 30 . tractatione et usu uberiorem in dies
gratiam, adiuvante Deo, consequan-
26 Quid de illis sentiendum sit qui tur.
impura conscientia Sacramenta ad-
ministrant 27 De duobus praecipuis Sacra-
mentorum effectibus
Neque vero pastores aliive sacra-
mentorum ministri, cum haec au- Sed iam, his rebus explicatis, do-
diunt, satis sibi esse arbitrentur, cendum erit quinam sacramentorum
si posthabita morum integritate ac effectus sint; id enim sacramenti de-
conscientiae munditia, illud tantum finitioni quae supra tradita est, non
cogitent, quomodo sacramenta ab ip- parum lucis allaturum videtur; ii au-
sis rite ministrentur; id enim etsi di- tem duo praecipue numerantur.
ligenter curandum est, in hoc tamen Ac principem quidem locum me-
omnia quae ad eam functionem perti- rito gratia illa obtinet, quam, usita-
nent posita non sunt. Meminisse au- to a sacris doctoribus nomine, iusti-
tem semper debent sacramenta divi- ficantem vocamus; ita enim Aposto-
nam quidem virtutem quae illis inest, lus apertissime nos docuit, cum in-
numquam amittere; at vero impu- quit Christum dilexisse Ecclesiam, et
re ea ministrantibus aeternam perni- se ipsum tradidisse pro ea, ut illam
ciem et mortem afferre. Sancta enim, sanctificaret, mundans eam lavacro
quod semel atque iterum ac saepius aquae in verbo 33 . Quo autem pacto
admonere oportet, sancte et religio- tanta res et tam admirabilis per sa-
se tractanda sunt. Peccatori, ut est cramentum efficiatur, ut, quemadmo-
29 Jn 4
30 Tract. 5 in Joann.
31 Sal 49
32 De Eccless. Hierarch. c. 1
33 Ef 5
99
cant ac summa animi pietate vene- soliti essent. Quod vero sacerdotes
rentur; praesertim vero cum cogita- iure suo hanc functionem exerceant,
rint praeclara illa et amplissima mu- ita ut praesente etiam episcopo mi-
nera quae, cum Christus Dominus nistrare baptismum possint, ex doc-
baptizaretur, miraculorum significa- trina Patrum et usu Ecclesiae cons-
tionibus declarata sunt, singulis, cum tat. Nam cum ad Eucharistiam con-
baptizantur, intima Spiritus Sancti secrandam instituti sint, quae est pa-
virtute donari atque impertiri. Ut cis et unitatis sacramentum, consen-
enim, si, quemadmodum Elisaei 33 taneum fuit potestatem iis dari om-
puero contigit, nobis oculi ita aperi- nia illa administrandi, per quae ne-
rentur ut caelestes res intueri posse- cessario huius pacis et unitatis quili-
mus, nemo adeo communi sensu ca- bet particeps fieri posset. Quod si ali-
rere putandus esset quem tot divina quando Patres sacerdotibus sine epis-
baptismi mysteria in maximam admi- copi venia baptizandi ius permissum
rationem non traducerent, cur idem non esse dixerunt, id de eo baptismo
etiam eventurum non existimamus, qui certis anni diebus solemni caere-
cum a pastoribus huius sacramenti monia administrari consueverat, inte-
divitiae ita expositae fuerint, ut eas lligendum videtur.
fideles, si non corporis oculis, at men- Secundum ministrorum locum ob-
tis acie, fidei splendore illuminatae, tinent diaconi, quibus, sine episco-
contemplari queant? pi aut sacerdotis concessu, non licere
hoc sacramentum administrare plu-
23 Quot hominum genera Baptis- rima sanctorum Patrum decreta tes-
mum administrare possint tantur.
facit Ecclesia, non esse verum baptis- fideiussores, communi vocabulo, a re-
mum. In quo profecto summam Do- rum divinarum scriptoribus vocaban-
mini nostri bonitatem et sapientiam tur. De quorum munere, quoniam ad
licet admirari; nam cum hoc sacra- omnes fere laicos pertinet, accurate
mentum necessario ab omnibus perci- a pastoribus agendum erit, ut fideles
piendum sit, quemadmodum aquam intelligant quae potissimum ad illud
eius materiam instituit, qua nihil ma- recte perficiendum necessaria sint.
gis commune esse potest, sic etiam
neminem ab eius administratione ex- Imprimis vero explicare oportet,
cludi voluit; quamvis, ut dictum est, quae causa fuerit cur ad baptismum
non omnibus liceat solemnes caere- praeter sacramenti ministros, patri-
monias adhibere; non quidem quod ni etiam et susceptores adiugerentur.
ritus aut caeremoniae plus dignitatis, Quod quidem optimo iure factum es-
sed quod minus necessitatis quam sa- se omnibus videbitur, si meminerint
cramentum habeant. baptismum esse spiritualem regene-
rationem per quam filii Dei nascimur;
25 Quis ordo in baptizando a fide- de ea enim ita loquitur divus Petrus:
libus servandum sit Sicut modo geniti infantes, rationa-
biles sine dolo lac concupiscite 35 .
Ut igitur, postquam aliquis in hanc
Neque vero hoc munus ita omni-
lucem editus est, nutrice et paedago-
bus promiscue permissum esse fide-
go indiget, quorum ope atque opera
les arbitrentur, quin ordinem aliquem
educetur ac doctrina et bonis arti-
ministrorum statuere maxime deceat.
bus erudiatur, ita etiam necesse est ut
Mulier enim, si mares adsint, laicus
qui ex baptismi fonte vitam spiritua-
item praesente clerico, tum clericus
lem vivere incipiunt, alicuius fidei et
coram sacerdote, baptismi adminis-
prudentiae committantur, a quo ch-
trationem sibi sumere non debent.
ristianae religionis praecepta haurire,
Quamquam obstetrices, quae bapti-
ad omnemque pietatis rationem ins-
zare consueverunt, improbandae non
titui possint, atque ita paulatim in
sunt, si interdum praesente aliquo vi-
Christo adolescere, donec tandem vi-
ro qui huius sacramenti conficiendi
ri perfecti, iuvante Domino, evadant;
minime peritus sit, quod alias viri
cum praesertim pastoribus qui publi-
magis proprium officium videretur,
cae parochiarum curationi praeposi-
ipsae exsequantur.
ti sunt, tantum temporis non super-
sit, ut privatam illam curam pueros
26 Cur praeter eos, qui bapti- in fide erudiendi suscipere possint.
zant, in regenerationis mysteriis pa- Huius autem vetustissimae consuetu-
trini adhibeantur dinis praeclarum testimonium a divo
Dionysio habemus, cum inquit: Di-
Accedit autem ad eos ministros vinis nostris ducibus (sic enim apos-
qui, ut hactenus declaratum est, bap- tolos vocat) in mentem venit, et vi-
tismum conficiunt, aliud etiam minis- sum est suscipere infantes secundum
trorum genus, qui ad sacram et sa- istum sanctum modum, quod natura-
lutarem ablutionem celebrandam ex les parentes pueri eum cuidam doc-
vetustissima catholicae Ecclesiae con- to in divinis, veluti paedagogo, trade-
suetudine adhiberi solent; ii nunc pa- rent, sub quo sicut sub divino patre
trini, olim susceptores, sponsores seu et salvationis sanctae susceptore, re-
35 1 Pe 2
36 De eccles. Hier. cap. 12
110
liquum vitae puer degeret 36 . Ean- mulieres, qui filios in baptismate sus-
dem vero sententiam confirmat Hygi- cepistis, moneo, ut cognoscatis fi-
ni auctoritas. deiussores apud Deum exstitisse pro
illis quos visi estis de sacro fonte sus-
27 Cognatio spiritualis in Baptis- cipere 37 . Ac profecto decet maxi-
mo contracta matrimonium impedit me eum qui aliquod officium suscepit,
et dirimit in eo diligenter exsequendo numquam
defatigari; et qui se alterius paedago-
gum et custodem professus est, mi-
Quamobrem sapientissime a sanc-
nime pati illum esse desertum quem
ta Ecclesia constitutum est, ut non
semel in fidem et clientelam suam re-
solum is qui baptizat cum baptiza-
cepit, donec illum opera et praesidio
to, sed etiam susceptor cum eo quem
suo egere intellexerit. Quae autem fi-
suscipit et cum eius veris parentibus
liis spiritualibus tradenda sint, paucis
affinitate devinciantur; ita ut legiti-
divus Augustinus comprehendit, cum
ma nuptiarum foedera inter hos om-
de hoc ipso susceptorum officio loque-
nes iniri non possint, atque inita di-
retur; inquit enim: Debent eos admo-
rimantur.
nere ut castitatem custodiant, iusti-
tiam diligant, charitatem teneant, et
28 Quae sint Patrinorum partes, ante omnia Symbolum et Orationem
quidque ab illis exigatur Dominicam eos doceant; Decalogum
etiam, et quae sint prima christianae
Praeterea docere oportet fideles religionis rudimenta 38 .
quae sint susceptoris partes. Etenim
hoc munus adeo negligenter in Eccle-
sia tractatur, ut nudum tantum huius 29 Quivis promiscue ad Suscepto-
functionis nomen relictum sit; quid ris munus non est admittendus
autem sancti in eo contineatur, ne
suspicari quidem homines videantur. Quae cum ita se habeant, facile
Hoc igitur universe susceptores sem- intelligimus cuinam hominum gene-
per cogitent, se hac potissimum le- ri sanctae huius tutelae administratio
ge obstrictos esse, ut spirituales fi- committenda non sit, nimirum iis qui
lios perpetuo commendatos habeant, eam gerere aut fideliter nolint, aut se-
atque in iis quae ad christianae vi- dulo et accurate non queant. Quocir-
tae institutionem spectant, curent di- ca praeter naturales parentes, quibus
ligenter ut illi tales se in omni vita non licet eam curationem suscipere,
praebeant, quales eos futuros esse so- ut ex eo magis appareat quantum
lemni caeremoma spoponderunt. Au- haec spiritualis educatio a carnali dis-
diamus quid ea de re sanctus Diony- tet, haeretici imprimis, iudaei, infide-
sius scribat, verba sponsoris expri- les ab hoc munere omnino prohibendi
mens: Spondeo puerum inductururn, sunt, ut qui in ea cogitatione et cu-
cum ad sacram intelligentiam vene- ra semper versentur, ut fidei verita-
rit, sedulis adhortationibus meis, ut tem mendaciis obscurent atque om-
abrenuntiet contrariis omnino, profi- nem christianam pietatem evertant.
teatur, peragatque divina quae polli-
cetur.
Item divus Augustinus: Vos, in- 30 Quis Patrinorum numerus esse
quit, ante omnia, tam viros quam debeat
37 Serm. 163 de temp.
38 Serm. 163 de temp.
111
47
rit, non recedet ab ea . eam suscipiendam cohortandi, alli-
ciendi, invitandi sunt. Quod si ad Do-
minum Deum convertantur, tum vero
33 Infantes in Baptismo gratiam
monere oportet ne ultra tempus ab
spiritualem percipiunt
Ecclesia praescriptum baptismi sa-
cramentum differant; nam cum scrip-
Neque enim dubitare licet quin fi- tum sit: Non tardes converti ad Do-
dei sacramenta, cum abluuntur, acci- minum, et ne differas de die in diem,
piant; non quia mentis suae assensio- docendi sunt perfectam conversionem
ne credant, sed quia parentum fide, in nova per baptismum generatione
si parentes fideles fuerint, sin minus positam esse; praeterea, quo serius ad
fide, ut divi Augustini verbis loqua- baptismum veniunt, eo diutius sibi
mur 48 , universae societatis sancto- carendum esse ceterorum sacramen-
rum, muniuntur. Etenim ab iis om- torum usu et gratia, quibus christiana
nibus recte dicimus eos baptismo of- religio colitur, cum ad ea sine baptis-
ferri quibus placet ut offerantur, et mo nulli aditus patere possit; deinde
quorum charitate ad communionem etiam maximo fructu privari quem ex
Sancti Spiritus adiunguntur. baptismo percipimus; siquidem non
solum omnium scelerum quae antea
34 Infantum Baptismus non diffe- admissa sunt maculam et sordes bap-
rendus tismi aqua prorsus eluit ac tollit, sed
divina gratia nos ornat, cuius ope et
auxilio in posterum etiam peccata vi-
Hortandi autem sunt magnopere fi- tare possumus, iustitiamque et inno-
deles ut liberos suos, quam primum id centiam tueri; qua in re summam ch-
sine periculo facere liceat, ad Eccle- ristianae vitae consistere facile omnes
siam deferendos et solemnibus caere- intelligunt.
moniis baptizandos curent. Nam cum
pueris infantibus nulla alia salutis
36 Adultis Baptismum differen-
comparandae ratio, nisi eis baptismus
dum esse demonstratur
praebeatur, relicta sit, facile intelligi-
tur quam gravi culpa illi sese obstrin-
gant qui eos sacramenti gratia, diu- Sed quamvis haec ita sint, non con-
tius quam necessitas postulet, care- suevit tamen Ecclesia baptismi sacra-
re patiantur, cum praesertim propter mentum huic hominum generi statim
aetatis imbecillitatem infinita paene tribuere, sed ad certum tempus diffe-
vitae pericula illis impendeant. rendum esse constituit. Neque enim
ea dilatio periculum quod quidem
pueris imminere supra dictum est,
35 Adulti quomodo ante Baptis-
coniunctum habet, cum illis qui ra-
mum instruendi sint
tionis usu praediti sunt, baptismi sus-
cipiendi propositum atque consilium,
Diversam vero rationem in iis ser- et male actae vitae paenitentia sa-
vandam esse qui adulta aetate sunt et tis futura sit ad gratiam et iustitiam,
perfectum rationis usum habent, qui si repentinus aliquis casus impediat
scilicet ab infidelibus oriuntur, anti- quominus salutari aqua ablui possint.
quae Ecclesiae consuetudo declarat. Contra vero haec dilatio aliquas vide-
Nam christiana quidem fides illis pro- tur utilitates afferre. Primum enim,
ponenda est, atque omni studio ad quoniam ab Ecclesia diligenter pro-
48 Enchyr. cap. 42
113
videndum est ne quis ad hoc sacra- cuiquam aut recusanti, sed illis tan-
mentum ficto et simulato animo ac- tum qui sponte sua et libenti animo
cedat, eorum voluntas qui baptismum accipiunt, baptismum praeberi. Qua-
petunt, magis exploratur atque pers- re ex sancta traditione semper serva-
picitur; cuius rei causa, in antiquis tum animadvertimus, ut nemini bap-
Conciliis decretum legimus, ut qui ex tismus ministretur, nisi prius interro-
iudaeis ad fidem catholicam veniunt, gatus fuerit an velit baptizari. Nec
antequam baptismus illis administre- vero in pueris quoque infantibus eam
tur, aliquot menses inter catechume- voluntatem deesse existimandum est,
nos essent. Deinde in fidei doctri- cum Ecclesiae voluntas, quae pro illis
na quam profiteri debent, et christia- spondet, obscura esse non possit.
nae vitae institutionibus erudiuntur
perfectius. Praeterea maior religionis
39 Amentes quando possint, vel
cultus sacramento tribuitur, si, cons-
non possint baptizari
titutis tantum Paschae et Pentecos-
tes diebus, solemni caeremonia bap-
tismum suscipiant. Praeterea amentes et furiosos, qui
cum aliquando compotes mentis es-
37 Baptismus non semper est sent in insaniam deinde inciderunt,
adultis differendus ut qui eo tempore nullam baptismi
suscipiendi voluntatem habeant, ni-
si vitae periculum immineat, bapti-
Sed interdum tamen baptismi tem-
zandos non esse; cum autem in vi-
pus iusta aliqua et necessaria de cau-
tae discrimine versantur, si antequam
sa differendum non est; veluti si vitae
furere inciperent, eius voluntatis sig-
periculum instare videatur, ac prae-
nificationem dederunt, abluendi sunt;
sertim, si illi abluendi sint qui iam fi-
sin minus, a baptismi administratione
dei mysteria plene perceperint. Quod
abstinendum est. Idemque iudicium
quidem Philippum 49 et apostolo-
de dormientibus fieri debet. Quod si
rum Principem 50 fecisse satis cons-
in mentis potestate numquam fue-
tat, cum alter Candacis reginae eu-
runt, ita ut nullum rationis usum ha-
nuchum, alter Cornelium, nulla inter-
buerint, eos in fide Ecclesiae, non se-
posita mora, sed statim ut se fidem
cus ac pueros qui ratione carent, bap-
amplecti professi sunt, baptizavit.
tizandos esse Ecclesiae auctoritas et
consuetudo satis declarat.
38 Quomodo affecti esse debeant
qui sunt baptizandi
40 Quae praeterea ad Baptismum
suscipiendum requirantur
Docendum praeterea et populo ex-
plicandum erit quo modo affecti esse
debeant qui baptizandi sunt. Verum praeter baptismi volunta-
Imprimis itaque opus est ut ve- tem, fides etiam, ea ratione qua de
lint propositumque illis sit baptis- voluntate dictum est, ad consequen-
mum suscipere. Nam cum unusquis- dam sacramenti gratiam maxime ne-
que in baptismo peccato moriatur et cessaria est. Etenim Dominus et Sal-
novam vivendi rationem et discipli- vator noster docuit: Qui crediderit, et
nam suscipiat, aequum est, non invito baptizatus fuerit, salvus erit 51 .
49 He8
50 He10
51 Mc 16
114
sam huius rei figuram et imaginem li- ieiunarent. Neque enim illud insti-
bet intueri, proponat sibi ad contem- tutum ad satisfactionem pertinebat,
plandum Naaman syrii leprosi histo- sed qui baptismum percepissent, ea
riam, qui cum septies Iordanis aqua ratione admonebantur ut sacramen-
se abluisset, testante Scriptura, ita a ti dignitatem venerantes, ieiuniis et
lepra mundatus est, ut eius caro caro orationibus aliquandm sine intermis-
pueri videretur. sione operam darent.
82
cupiditates pugna adversus spiritum , hoc videtur aperte significare: si-
relicta est 78 ; in qua tamen conten- cut ille mori iterum non potest, ita
tione animo frangi aut debilitari ch- nobis denuo mori per baptismum non
ristianum hominem non decet, cum, licere. Quare sancta etiam Ecclesia se
Dei benignitate freti, optima spe ni- unum baptismum credere palam pro-
ti debeamus fore ut quotidiana rec- fitetur; quod quidem rei naturae et
te vivendi exercitatione quaecumque rationi vehementer consentaneum es-
pudica sunt, quaecumque iusta, quae- se ex eo intelligitur, quod baptismus
cumque sancta, eadem etiam facilia est quaedam spiritualis regeneratio.
et iucunda videantur 79 . Haec liben- Quemadmodum igitur naturali virtu-
ter cogitemus, haec alacri animo aga- te semel tantum generamur et in lu-
mus, ut Deus pacis sit nobiscum 80 cem edimur, atque, ut divus Augusti-
. nus ait, Uterus non potest repeti 83 ,
sic etiam una est spiritualis generatio,
nec baptismus ullo umquam tempore
54 In Baptismo character indele-
iterandus est.
bilis imprimitur
60 Quotuplices sint Baptismi ritus enim, vel etiam adducuntur, qui bap-
tismo initiandi sunt, ad ecclesiae fores
Sed omnes caeremoniae et praeca- atque ab eius introitu omnino prohi-
tiones quibus in baptismi administra- bentur, quod indigni sint qui domum
tione Ecclesia utitur, ad tria capita Dei ingrediantur antequam a se tur-
redigendae sunt, ut in eis explican- pissimae servitutis iugum repulerint,
dis certus ordo a pastoribus servari et totos se Christo Domino eiusque
possit, et quae tradita ab illis fuerint, iustissimo imperio addixerint.
auditorum memoria facilius retinean-
tur. Ac primum quidem illarum ge- 63 Cur baptizandi, quid petant in-
nus est, quae, antequam accedatur ad terrogentur, et instruantur
baptismi fontem, servantur; alterum
earum quae, cum ad ipsum fontem Tum vero sacerdos ab eis exqui-
ventum est, adhibentur; tertium ea- rit quidnam ab Ecclesia petant; quo
rum quae, peracto iam baptismo, ad- cognito, primum eos christianae fidei
di solent. doctrina, quam in baptismo profiteri
debent, instituit; id autem catechis-
61 Quo tempore aqua ad Bap- mo efficitur. Cuius institutionis mo-
tismum necessaria communi ritu sit rem a Domini Salvatoris praecepto
consecranda manasse nemo dubitare potest, cum
ipse apostolis iusserit: Ite in mun-
dum universum, et docete omnes gen-
Imprimis igitur aqua paranda est,
tes, baptizantes eos in nomine Pa-
qua ad baptismum uti oportet. Con-
tris, et Filii, et Spiritus Sancti, do-
secratur enim baptismi fons, addi-
centes eos servare omnia quaecumque
to mysticae unctionis oleo. Neque id
mandavi vobis. Ex quo licet cognosce-
omni tempore fieri permissum est,
re baptismum non esse administran-
sed more maiorum festi quidam dies,
dum, priusquam summa saltem reli-
qui omnium celeberrimi et sanctissi-
gionis nostrae capita exponantur.
mi optimo iure habendi sunt, exspec-
tantur, in quorum vigiliis sacrae ablu-
tionis aqua conficitur; quibus etiam 64 Quo pacto ex veteri Ecclesiae
tantum diebus, nisi necessitas aliter instituto catechizari debeant rudiores
facere coegisset, in veteris Ecclesiae
more positum fuit ut baptismus ad- Quoniam vero catechismi ratio ex
ministraretur. Sed quamvis Ecclesia multis interrogationibus constat, si is
hoc tempore, propter communis vitae qui instituitur adulta aetate fuerit,
pericula, eam consuetudinem retinen- ad ea quae rogantur ipse per se res-
dam non iudicant, tamen solemnes pondet; si autem infans sit, pro illo
illas dies Paschae et Pentecostes, qui- sponsor rite respondet, solemnemque
bus baptismi aqua consecranda est, sponsionem facit.
summa cum religione adhuc observat.
65 Quis sit Exorcismi usus
62 Baptizandi cur mox in Eccle-
siam non admittantur Sequitur exorcismus, qui ad expe-
llendum diabolum eiusque vires fran-
Post aquae consecrationem, alia gendas et debilitandas, sacris et re-
deinceps quae baptismum antece- ligiosis verbis ac precationibus confi-
dunt, explicare oportet. Afferuntur citur. Proinde sacerdos ter in faciem
122
eius, qui initiandus est, spirat, ut ser- 69 Quid doceat abrenuntiatio illa
pentis antiqui potestatem expellat, et Satanae facta ab illo, qui baptizandus
amissae vitae spiraculum consequa- offertur
tur 86 .
His peractis, ad baptismi fontem
66 Cur eius, qui baptizatur, ori sal veniunt, ibique aliae caeremoniae et
admoveatur ritus adhibentur, ex quibus christia-
nae religionis summam licet cognos-
cere. Sacerdos enim ter conceptis ver-
Accedunt ad exorcismum aliae cae- bis eum qui baptizandus est interro-
remoniae, quarum singulae, ut quae gat: Abrenuntias Satanae, et omni-
mysticae sint, propriam atque illus- bus operibus eius, et omnibus pompis
trent significationem habent. eius? At ille, aut eius nomine patri-
Nam cum sal in illius os qui ad nus, ad singulas interrogationes res-
baptismum adducendus est inseritur, pondet: Abrenuntio. Igitur qui Chris-
hoc significari perspicuum est eum fi- to nomen daturus est, hoc primum
dei doctrina et gratiae dono consecu- sancte et religiose polliceri debet, se
turum esse, ut a peccatorum putre- diabolum et mundum deserere, ac nu-
dine liberetur, saporemque bonorum llum umquam tempus fore in quo
operum percipiat et divinae sapien- utrumque veluti hostem teterri mum
tiae pabulo delectetur. non detestetur.
Postea vero illi nares et aures sali- 71 Cur ab eo, qui aqua salutari
va liniuntur, statimque ad baptismi proxime tingendus est, petatur, num
fontem mittitur, ut quemadmodum baptizari velit
caecus ille evangelicus quem Dominus
iusserat oculos luto illitos Siloes aqua Sed cum iam baptismum adminis-
abluere 87 , lumen recuperavit, ita trare oportet, quaerit sacerdos ab eo
etiam intelligamus sacrae ablutioms qui baptizandus est, num baptiza-
eam vim esse, ut menti ad caelestem ri velit; quo quidem per se, vel eius
veritatem perspiciendam lumen affe- nomine, si infans sit, patrino annuen-
rat. te, statim in nomine Patris, et Filii,
86 La última frase, desde Proinde, no se encuentra en la edición de Roma, pero sı́ en la de
Padua
87 Jn 9
123
et spiritus, quod per sacram unctio- servatum esse. Quin etiam ubicum-
nem fidelibus ad salutem tribuitur; que sacrae Scripturae huius sacra-
deinde signum, quo notatur is qui in menti mentionem faciunt, idem ob-
certamen christianae militiae descen- servari potest.
surus est. Ac primum quidem, verba
illa: In nomine Patris, et Filii, et Spi-
14 Idem etiam Pontificum Maxi-
ritus Sancti, quae extremo loco posi-
morum decretis ostenditur
ta sunt; alterum, ea: Confirmo te ch-
rismate salutis, quae in medio sunt;
tertium, quae in principio formae lo- Neque ad eam rem demonstran-
cantur: Signo te signo crucis, satis dam desunt sanctorum Patrum atque
declarant. Quamquam si etiam ratio- Pontificum, Urbani, Eusebii, Dama-
ne aliqua probari non possit hanc esse si, Inocentii, Leonis clarissima testi-
huius sacramenti veram et absolutam monia, quemadmodum ex eorum de-
formam, Ecclesiae catholicae auctori- cretis perspicuum est. Divus quoque
tas, cuius magisterio ita semper edoc- Augustinus 20 graviter queritur de
ti fuimus, non patitur nos ea de re corrupta aegyptiorum et alexandri-
quidquam dubitare. norum consuetudine, quorum sacer-
dotes audebant confirmationis sacra-
mentum administrare.
13 Quis sit proprius Sacramenti
Ac iure quidem hoc factum es-
Confirmationis minister
se, ut eiusmodi munus ad episcopos
deferretur, hac similitudine possunt
Docere etiam pastores debent qui- pastores declarare. Ut enim in exs-
bus potissimum huius sacramenti ad- truenda aedificiis, etsi fabri, qui in-
ministratio commissa sit. Nam cum feriores ministri sunt, caementa, cal-
multi sint, ut est apud Prophetam, cem, ligna et reliquam materiam pa-
qui currant neque tamen mittantur rant atque componunt, absolutio ta-
18
, necesse est qui veri et legitimi men operis ad architectum spectat;
eius ministri sint tradere, ut fidelis ita etiam hoc sacramentum, quo ve-
populus confirmationis sacramentum luti spirituale aedificium perficitur, a
et gratiam consequi possit. nullo alio, nisi a summo sacerdote,
Solum itaque episcopum huius sa- administrari opus erat.
cramenti conficiendi ordinariam po-
testatem habere sacrae litterae osten-
15 Cur in Confirmatione Patrini
dunt. Nam in Actis apostolorum le-
assumantur, et quae in Confirmatio-
gimus, cum Samaria verbum Dei ac-
ne affinitas contrahatur
cepisset, Petrum et Ioannem ad eos
missos esse, qui oraverunt pro ipsis
ut acciperent Spiritum Sanctum; non- Additur vero etiam patrinus, que-
dum enim in quemquam illorum ve- madmodum in baptismo fieri de-
nerat, sed baptizati tantum erant 19 . monstratum est. Nam si qui gladiato-
Quo in loco licet videre, eum qui bap- riam dimicationem subeunt, alicuius
tizaverit, quod tantum esset diaco- indigent, cuius arte et consilio do-
nus, confirmandi potestatem nullam ceantur quibus ictibus ac petitioni-
habuisse, sed munus illud perfectiori- bus, salvis ipsis, conficere adversa-
bus ministris, hoc est, apostolis, re- rium possint; quanto magis fideles,
18 Jer 23
19 He 8
20 In quaest. Nov. Test. quaest. 42
129
venirentur, cum nobis pro Christi fi- tiani effecti sunt, quasi infantes modo
de pugnandum esset; ad quod sane geniti 22 teneritatem adhuc et molli-
pugnae genus pueros, qui adhuc usu tiem quandam habent, ac deinde ch-
rationis carent, nemo aptos esse iudi- rismatis sacramento adversus omnes
cant. carnis, mundi et diaboli impetus ro-
bustiores fiunt, et eorum animus in
19 Quo pacto, qui iam aetate sunt fide omnino confirmatur ad confiten-
provectiores, se ad hoc Sacramentum dum et glorificandum nomen Domi-
praeparare debeant ni nostri Iesu Christi, ex quo etiam
nomen ipsum inventum esse nemo
dubitant.
Ex his igitur efficitur, ut qui adul-
ta iam aetate confirmandi sunt, siqui-
dem huius sacramenti gratiam et do- 21 Confirmationis nomen unde
na consequi cupiant, eos non solum ductum sit
fidem et pietatem afferre, sed gravio-
ra etiam peccata quae admiserunt, ex
Neque enim, ut quidam non mi-
animo dolere oporteat. Qua in re ela-
nus imperite quam impie finxerunt,
borandum est ut peccata etiam prius
confirmationis vocabulum ab eo de-
confiteantur; et pastorum cohortatio-
ducitur, quod olim qui infantes bap-
ne ad ieiunia et alia pietatis opera
tizati erant, cum iam adulti essent,
suscipienda incitentur, admoneantur-
ad episcopum adducebantur, ut fi-
que laudabilem illam antiquae Eccle-
dem christianam quam in baptismo
siae consuetudinem renovandam es-
susceperant confirmarent, ita ut con-
se, ut non nisi ieiuni hoc sacramen-
firmatio nihil a catechesi differre vi-
tum susciperent; quod quidem fideli-
deatur; cuius consuetudinis nullum
bus facile persuaderi posse existiman-
probatum testimonium afferri potest,
dum est, si huius sacramenti dona ad-
sed ab eo nomen rei impositum est,
mirabilesque effectus intellexerint.
quod huius sacramenti virtute Deus
in nobis id confirmat quod baptis-
20 Quot sint Confirmationis effec- mo operari coepit, nosque ad christia-
tus nae soliditatis perfectionem adducit.
Nec vero confirmat solum, sed auget
Itaque pastores docebunt confir- etiam, de quo Melchiades ita testa-
mationem hoc cum ceteris sacramen- tur: Spiritus Sanctus, qui super aquas
tis commune habere, ut, nisi impe- baptismi salutifero descendit illapsu,
dimentum aliquod ex parte eius qui in fonte plenitudinem tribuit ad in-
recipit, inferatur, novam gratiam tri- nocentiam, in confirmatione augmen-
buat. Etenim haec sacra et mysti- tum praestat ad gratiam 23 . Dein-
ca signa eiusmodi esse demonstratum de non auget modo, sed admirabi-
est, quae gratiam declarant atque ef- li quadam ratione auget. Hoc au-
ficiunt. tem pulcherrime indumenti transla-
Sed praeter haec quae cum aliis tione Scriptura significavit atque ex-
communia censenda sunt, primum pressit; inquit enim Dominus Salva-
quidem illud proprie confirmationi tor, cum de hoc sacramento loquere-
tribuitur, quod baptismi gratiam per- tur: Sedete in civitate, quoad usque
ficit. Qui enim per baptismum chris- induamini virtute ex alto 24 .
22 1Pe 2
23 De Consecr. dist. 5 c. Spiritus
24 Lc 24
131
5
postquam coenavit, dicens: Hic calix sio et magnificentia opus eius .
novum testamentum est in meo san-
guine; hoc facite, quotiescumque bi- 4 Quare hoc Sacramentum Com-
betis, in meam commemorationem 3 munio, pacis et charitatis Sacramen-
. tum nominetur
tia vero quod panis et vinum ante Tria vero sunt quae nobis hoc sa-
consecrationem erat, confecta conse- cramento indicantur. Primum est Ch-
cratione, vere est corporis et sangui- risti Domini passio, quae iam prae-
nis Domini substantia. teriit; ipse enim docuit: Hoc faci-
te in meam commemorationem 12 ;
et Apostolus testatus est: Quoties-
10 Duplex eucharistiae materia cumque manducabitis panem hunc et
duo Sacramenta non constituit calicem bibetis, mortem Domini an-
nuntiabitis, donec veniat 13 . Alte-
Licet autem duo sint elementa, pa- rum est divina et caelestis gratia,
nis scilicet et vinum, ex quibus inte- quae praesens ad animam alendam et
grum Eucharistiae sacramentum con- conservandam hoc sacramento tribui-
ficitur, non tamen plura sacramen- tur. Quemadmodum enim baptismo
ta, sed unum tantum esse, Ecclesiae in novam vitam gignimur, confirma-
auctoritate docti confitemur. Aliter tione roboramur ut Satanae repugna-
enim septenarius sacramentorum nu- re et palam Christi nomen profiteri
merus, quemadmodum semper tra- possimus, ita Eucharistiae sacramen-
ditum atque a Conciliis Lateranen- to alimur ac sustentamur. Tertium
si, Florentino et Tridentino decretum est, quod futurum praenuntiat, ae-
est, constare non poterit. Nam cum ternae iucunditatis et gloriae fructus,
huius sacramenti gratia unum cor- quem in caelesti patria ex Dei pro-
pus mysticum efficiatur, ut sacramen- missione capiemus. Haec igitur tria,
tum ipsum rei quam efficit conveniat, quae instantis, praeteriti et conse-
unum esse oportet; atque unum qui- quentis temporis varietate distingui
dem, non quia individuum sit, sed perspicuum est, sacris mysteriis ita
quia unius rei significationem habet. significantur, ut totum sacramentum,
Nam quemadmodum cibus et potio, quamvis ex diversis speciebus cons-
quae duae diversae res sunt, ad unam tet, ad singula horum declaranda,
tantum rem adhibentur, ut scilicet tamquam ad unius rei significatio-
vires corporis reficiantur, ita etiam nem, referatur.
duas illis diversas sacramenti spe-
cies respondere consentaneum fuit, 12 Quae sit huius Sacramenti ma-
quae cibum spiritualem significarent, teria, et cuiusmodi panis sit conse-
quo mentes sustinentur et recrean- crandus
tur. Quare a Domino Salvatore dic-
tum est: Caro mea vere est cibus, et
sanguis meus vere est potus 11 . Sed imprimis cognoscenda est a
Sed diligenter explicandum est pastoribus huius sacramenti materia,
quid Eucharistiae sacramentum sig- tum ut ipsi rite illud possint confi-
nificet, ut fideles, sacra mysteria ocu- cere, tum etiam ut fideles admonean-
lis intuentes, simul etiam divinarum tur cuius rei symbolum sit, atque eius
rerum contemplatione animum pas- rei quam significat, studio et deside-
cant. rio exardescant.
Duplex itaque est huius sacra-
menti materia: altera panis ex triti-
11 Quarum rerum significatio hoc co confectus, de qua primo agetur; de
Sacramento includatur altera postea dicendum erit. Nam, ut
11 Jn 6
12 Mt 26
13 1 Cor 11
136
docent evangelistae Matthaeus, Mar- tatem opponat, qui haec omnia ante
cus et Lucas, Christus Dominus pa- festum diem Paschae acta esse com-
nem in manus accepit, benedixit et memorat 18 , ea ratio facile dissolvi
fregit, dicens: hoc est corpus meum 14 potest. Etenim, quem primum azy-
. Apud Ioannem quoque idem Salva- morum diem ceteri evangelistae ap-
tor noster se ipsum panem appellavit, pellarunt, quod feria quinta vesperi
cum inquit: Ego sum panis vivus, qui dies festi azymorum inciperent, quo
de caelo descendi 15 . tempore Salvator noster Pascha cele-
Cum autem varia sint panis ge- bravit, eum ipsum diem Ioannes pri-
nera, vel quia materia differunt, ut die Paschae fuisse describit, ut qui
cum alius ex tritico, alius ex hordeo, diei naturalis spatium, quod ab orien-
aut ex leguminibus ceterisque terrae te sole inchoatur, imprimis notan-
fructibus confectus est; vel quia di- dum existimant. Quapropter divus
versis qualitatibus praediti sunt uni etiam Chrysostomus primum azymo-
enim fermentum additur, alter vero rum diem interpretatur eum diem,
fermenti omnino expers esse potest quo ad vesperam azyma comeden-
; quod ad primum attinet, Salvato- da essent 19 . Sed azymi panis con-
ris verba ostendunt panem ex triti- secratio, quantum conveniat integri-
co confici oportere; communi enim lo- tati et mentis munditiae quam fide-
quendi consuetudine, cum panis ab- les ad hoc sacramentum afferre de-
solute dicitur, panem ex tritico inte- bent, ab Apostolo docemur, cum in-
lligi satis constat. Id etiam Veteris quit: Expurgate vetus fermentum, ut
Testamenti figura declaratur; prae- sitis novo, conspersio, sicut estis azy-
ceptum enim a Domino fuerat ut pa- mi. Etenim Pascha nostrum immola-
nes propositionis, qui hoc sacramen- tus est Christus: itaque epulemur non
tum significabant, ex simila confice- in fermento veteri, neque in fermen-
rentur 16 . to malitiae et nequitiae, sed in azymis
sinceritatis et veritatis 20 .
13 Panem ex quo Eucharistia con-
ficitur azymum esse conveniens est 14 Panis azymus ad Eucharistiam
non omnino necessarius
Sed quemadmodum nullus panis,
nisi triticeus, apta ad sacramentum Neque tamen ea qualitas adeo ne-
materia putandus est hoc enim apos- cessaria existimanda est, ut si illa
tolica traditio nos docuit, et Eccle- pani desit, sacramentum confici non
siae catholicae auctoritas firmavit, ita possit; utrumque enim panis genus
etiam ex iis quae Christus Dominus veram et propriam panis rationem et
gessit, azymum esse debere facile in- nomen habet; quamquam nemini li-
telligitur. Ipse enim primo azymorum cet privata auctoritate, vel potius te-
die 17 , quo nihil fermentati domi ha- meritate, laudabilem Ecclesiae suae
bere iudaeis licebat, hoc sacramen- ritum immutare. Atque eo minus id
tum confecit atque instituit. Quod facere latinis sacerdotibus permissum
si quis Ioannis evangelistae auctori- est, quibus praeterea pontifices maxi-
14 Mt 26
15 Jn 6
16 Lev 24
17 Mt 26; Mc 14
18 Jn 13
19 Hom. 83 in Natth.
20 1 Cor 5
137
cum hoc loco tantummodo de fructi- Tria enim sunt maxime admiran-
bus passionis sermo esset, quae salu- da atque suspicienda, quae in hoc
tis fructum delectis solum attulit. At- sacramento verbis consecrationis effi-
que huc spectant verba illa Apostoli: ci, fides catholica sine ulla dubitatio-
Christus semel oblatus est ad multo- ne credit ac confitetur. Primum est,
rum exhaurienda peccata 37 ; et quod verum Christi Domini corpus, illud
Dominus apud Ioannem inquit: Ego idem quod natum ex Virgine in caelis
pro eis rogo; non pro mundo rogo, sedet ad dexteram Patris, hoc sacra-
sed pro his quos dedisti mihi, quia mento contineri. Alterum est: nullam
tui sunt 38 . Plurima alia in huius in eo elementorum substantiam re-
consecrationis verbis latent mysteria, manere, quamvis nihil magis a sensi-
quae pastores assidua rerum divina- bus alienum et remotum videri possit.
rum meditatione et studio ipsi per se, Tertium est, quod ex utroque facile
iuvante Domino, facile assequentur. colligitur, etsi verba consecrationis id
maxime exprimunt: accidentia, quae
aut oculis cernuntur aut aliis sensi-
25 Non expedit in hoc Sacramen- bus percipiuntur, sine ulla re subiecta
tum sensuum adhibere iudicium esse mira quadam atque inexplicabili
ratione. Ac panis quidem et vini ac-
cidentia omnia licet videre, quae ta-
Sed iam ad earum rerum explica- men nulli substantiae inhaerent, sed
tionem oratio revertatur, quae ut a per se ipsa constant; cum panis et vi-
fidelibus ignorentur nullo modo com- ni substantia in ipsum Domini corpus
mittendum est. Ac quoniam Apos- et sanguinem ita mutetur, ut panis et
tolus admonet 39 gravissimum sce- vini substantia omnino esse desinat.
lus admitti ab iis qui non diiudicare
corpus Domini, hoc imprimis doceant
27 Cerum est, idem Christi cor-
pastores, animum atque rationem a
pus, quod natum est de Maria Virgi-
sensibus omni studio avocandam es-
ne, in Eucharistia contineri
se. Si enim fideles ea tantum in hoc
sacramento contineri sibi persuase-
rint quae sensibus percipiunt, in sum- Verum ut prius de primo agatur,
mam impietatem adducantur necesse conentur pastores explicare quam
est; cum nihil aliud praeter panis ac perspicua et clara sint Salvatoris nos-
vini speciem oculis, tactu, odoratu, tri verba, quae corporis eius veri-
gustu sentientes, panem tantummodo tatem in sacramento demonstrant.
ac vinum in sacramento esse iudicave- Nam cum inquit: Hoc est corpus
rint. Curandum igitur est ut fidelium meum, hic est sanguis meus, nemo
mentes, quam maxime fieri potest, a qui modo sanae mentis sit, ignora-
sensuum iudicio abstrahantur, atque re potest quid nobis intelligendum
ad immensam Dei virtutem et poten- sit, praesertim cum de humana na-
tiam contemplandam excitemur. tura sermo habeatur, quam in Chris-
to vere fuisse catholica fides dubita-
re neminem patitur; ut vir sanctissi-
26 Quid mysticae consecrationis mis atque doctissimis Hilarius prae-
virtute in hoc sacramento potissimum clare scripserit, de veritate carnis et
efficiatur sanguinis Christi, cum ex ipsius Do-
37 Heb 9
38 Jn 15
39 1 Cor 11
142
mini professione et fide nostra caro incerti relictum esse; praesertim cum
eius vere sit cibus, relictum non esse haec Ecclesiae Dei sacrosancta auc-
ambigendi locum 40 . toritas interpretata sit. Ad cuius sen-
tentiae cognitionem duplici via et ra-
28 Quomodo item verum Christi tione possumus pervenire.
corpus in Eucharistia esse convinca-
tur 29 Ecclesiae Christi sententia de
sensu Scripturarum et veritate corpo-
Verum alter praeterea locus a pas- ris Domini in Eucharistia, quomodo
toribus enucleandus est, ex quo aper- sit perquirenda
te licet cognoscere verum Domini cor-
pus et sanguinem in Eucharistia con- Prima est, cum Patres, qui ab ini-
tineri. Nam Apostolus, posteaquam tio Ecclesiae atque omni deinceps ae-
commemoravit panem et vinum a Do- tate floruerunt et ecclesiasticae doc-
mino consecratum et sacra mysteria trinae optimi testes sunt, consulimus.
apostolis suis administrata esse, sub- Hi vero summo consensu omnes huius
iungit: Probet autem se ipsum homo, dogmatis veritatem apertissime tra-
et sic de pane illo edat et de cali- diderunt; quorum singula testimonia
ce bibat; qui enim manducat et bi- afferre quoniam operosi laboris esset,
bit indigne, iudicium sibi manducat satis erit pauca notare, vel indicare
et bibit, non diiudicans corpus Do- potius, ex quibus iudicium de cete-
mini 41 . Quod si, ut haeretici dic- ris facile fieri poterit. Primus igitur
titant, nihil aliud in sacramento ve- divus Ambrosius fidem suam profe-
nerandum esset praeter memoriam et rat, qui in libro de iis qui initiantur
signum passionis Christi, quid opus mysteriis, testatus est verum Christi
erat tam gravibus verbis fideles hor- corpus in hoc sacramento sumi, sicut
tari ut se ipsos probarent? Gravi enim verum ex Virgine assumptum est, id-
illa iudicii voce declaravit Apostolus que certissima fide tenendum esse 43
nefarium aliquod scelus ab eo admit- ; et alio loco docet ante consecratio-
ti qui impure sumens corpus Domini, nem panem ibi esse, post consecratio-
quod in Eucharistia occulte latet, ab nem autem carnem Christi 44 . Acce-
alio ciborum genere non distinguit. dat alter testis, divus Chrysostomus,
Quod etiam supra in eadem epistola non minoris fidei et gravitatis; qui
uberius explicavit Apostolus his ver- quidem cum multis aliis in locis hanc
bis: Calix benedictionis, cui benedici- ipsam veritatem profitetur et docet,
mus, nonne communicatio sanguinis tum vero praecipue homilia 60 de iis
Christi est? Et partis quem frangi- qui sacra mysteria impure sumunt,
mus, nonne participatio corporis Do- itemque homilia 44 et 45 in sanctum
mini est? 42 Quae quidem verba ve- Ioannem; inquit enim: Pareamus Deo
ram corporis et sanguinis Christi Do- neque contradicamus, licet vel cogi-
mini substantiam demonstrant. tationibus vel oculis nostris videatur
Haec igitur Scripturae loca pasto- adversari quod dicitur; ipsius enim
ribus explicanda erunt, atque impri- sermo infallibilis est, sensus noster
mis docendum nihil in eis dubii aut facile seducitur 45 . His vero om-
40 Lib. 8 de Trin.
41 1 Cor 11
42 1 Cor 10
43 cap. 9
44 Lib. 4 de Sacr. cap. 4
45 Hom. 60 ad Pr. Ant.
143
angeli erant 61 ; et duo illi qui aposto- nis et vinum in corpus et sanguinem
lis, ascendente in caelum Christo Do- Christi transmutentur 64 .
mino, apparuerunt, cum essent ange-
li, viri dicuntur 62 . 42 Commode nomen impositum es
transubstantiatio
41 Quomodo fiat tam admiranda
substantiarum conversio
Haec itaque admirabilis conversio
convenienter et proprie a sancta cat-
Difficillima est omnino huius mys- holica Ecclesia transubstantiatio est
terii explicatio. Sed tamen conabun- appellata, quemadmodum sacra Tri-
tur pastores iis qui magis in divi- dentina Synodus docuit 65 . Ut enim
narum rerum cognitione proiecerunt generatio naturalis, quod forma in ea
nam qui adhuc imbecilliores sunt, mutatur, recte et proprie transforma-
verendum esset ne rei magnitudine tio dici potest, ita etiam, quod in sa-
opprimerentur; conabuntur, inquam, cramento Eucharistiae tota unius rei
tradere huius admirabilis conversio- substantia in totam alterius rei subs-
nis modum, quae ita sit, ut tota pa- tantiam transeat, verbum transubs-
nis substantia divina virtute in to- tantiationis recte et sapienter a maio-
tam corporis Christi substantiam, to- ribus nostris inventum est.
taque vini substantia in totam san-
guinis Christi substantiam, sine ulla
Domini nostri mutatione, converta- 43 Modus transubstantiationis et
tur. Neque enim Christus aut ge- loci, quo Christus est in hoc Sacra-
neratur, aut mutatur, aut augescit, mento curiosius non inquiriendus
sed in sua substantia totus permanet.
Quod mysterium cum divus Ambro- Sed illud saepissime a sanctis Pa-
sius declararet: Vides, inquit, quam tribus repetitum, fideles admonendi
operatorius sit sermo Christi. Si er- sunt ne curiosius inquirant quo pac-
go tanta vis est in sermone Domi- to ea mutatio fieri possit, nec enim
ni Iesu, ut inciperent esse quae non percipi a nobis potest, nec in natu-
erant, mundus scilicet, quanto magis ralibus mutationibus aut in ipsa re-
operatorius est, ut sint quae erant, rum creatione eius rei exemplum ali-
et in aliud commutentur? In quam quod habemus. Verum quid hoc sit,
sententiam alii etiam veteres et gra- fide cognoscendum est; quomodo fiat,
vissimi Patres scriptum reliquerunt; curiosius non inquirendum. Non mi-
divus quidem Augustinus: Fideliter norem vero cautionem pastores adhi-
fatemur ante consecrationem panem beant oportet in eo etiam mysterio
esse et vinum, quod natura formavit; explicando, quomodo Christi Domi-
post consecrationem vero carnem Ch- ni corpus vel in minima panis par-
risti et sanguinem 63 , quod benedic- ticula totum contineatur. Vix enim
tio consecravit. Damascenus: Corpus unquam huiusmodi disquisitiones ins-
secundum veritatem coniunctum est tituendae erunt; sed tamen, quando
divinitati, corpus ex sancta Virgine; christiana charitas hoc postulaverit,
non quod ipsum corpus assumptum primum quidem, meminerint fidelium
de caelo descendat, sed quod ipse pa- animos illa voce praemunire: Non erit
62 He 1
63 De Consecr. dist. 2 cap. Nos autem
64 Lib. 4 de Fide Orthodox. cap. 14
65 Sess. 13 cap. 4 can. 2
66 Lc 1
148
73
ne et vino . spiritus divinarum rerum delectatio-
ne magis ac magis commoveatur; ob
eam causam fit ut gratiam hoc sa-
50 Homo peccatis foedatus, ac
cramento tribui recte et verissime di-
mortuus, Eucharistiae sumptione
catur. Iure enim mannae comparari
non vivificatur, etiamsi hoc Sacra-
potest, ex quo omnis saporis suavitas
mentum gratia conferre dicatur
percipiebatur 75 .
, cum olim a tyrannis fideles ad tor- rum tecta mortalis receptus est, vel
menta et caedem propter christiani qui illius vestis aut fimbriae tactu sa-
nominis confessionem vulgo raperen- nitatem recuperarunt, multo nos bea-
tur, ne illi forte dolorum acerbitate tiores et feliciores esse, in quorum
victi in salutari certamine deficerent, animam immortali gloria praeditus
vetus in Ecclesia catholica mos fuit ingredi non gravetur, ut eius vulne-
ut eis ab episcopis dominici corporis ra sanet omnia eamque amplissimis
et sanguinis sacramenta praeberen- muneribus ornatam sibi coniungat.
tur. Sed carnis etiam libidinem cohi-
bet ac reprimit; dum enim charitatis
igne animos magis incendit, concu- 55 Quot modis corpori et sanguini
piscentiae ardorem restinguat necesse Domini communicemus
est.
Verum docendum est a quibus in-
54 Quomodo per hoc Sacramen- gentes illi sacrae Eucharistiae fructus,
tum aditus ad aeternam gloriam pa- qui modo commemorati sunt, perci-
teat pi possint, neque unam tantum es-
se communicandi rationem, ut fide-
Postremo, ut uno verbo omnes lis populus discat meliora charisma-
huius sacramenti utilitates et bene- ta aemulari. Recte igitur et sapienter
ficia comprehendantur, dicendum est maiores nostri, ut in Tridentina Syno-
sacrae Eucharistiae summam vim es- do legimus 80 , tres huius sacramenti
se ad aeternam gloriam comparan- sumendi rationes distinxerunt.
dam. Scriptum est enim: Qui man- Alii enim sacramentum tantum
ducat meum carnem et bibit meum accipiunt, ut peccatores qui sacra
sanguinem, habet vitam aeternam et mysteria impuro ore et corde accipe-
ego resuscitabo eum in novissimo die re non verentur, quos Apostolus ait
78
. Huius videlicet sacramenti gra- indigne manducare et bibere corpus
tia fideles, dum hanc vitam degunt, Domini. De his divus Augustinus ita
summa conscientiae pace et tranqui- scribit: Qui non manet in Christo,
llitate perfruuntur; deinde eius virtu- et in quo non manet Christus, procul
te recreati, non secus atque Elias, qui dubio non manducat spiritualiter eius
subcinericii panis fortitudine ambula- carnem, licet carnaliter et visibiliter
vit usque ad montem Dei Horeb 79 , premat dentibus sacramenta corporis
cum ex vita emigrandi tempus adve- et sanguinis 81 . Qui itaque hoc modo
nit, ad aeternam gloriam et beatitu- affecti sacra mysteria accipiunt, non
dinem ascendunt. solum ex his nullum capiunt fructum,
Haec omnia a pastoribus latissime sed, ipso Apostolo teste, iudicium sibi
explicabuntur, si vel divi Ioannis ca- manducant et bibunt.
put 6, in quo multiplices huius sacra- Alii vero spiritu tantummodo Eu-
menti effectus aperiuntur, tractan- charistiam sumere dicuntur; ii sunt
dum sumpserint, vel admiranda Ch- qui desiderio et voto propositum cae-
risti Domini facta percurrentes, os- lestem illum panem comedunt, fi-
tenderint; cum eos iure ac merito bea- de viva incensi quae per dilectionem
tissimos fuisse existimamus, in quo- operatur 82 ; ex quo, si non omnes,
78 Jn 6
79 3 Re 19
80 Sess. 13 cap. 8
81 Tract. 26 in Ioann.
82 Gal 5
152
Neque tamen fideles hoc satis ha- nam fidem profitebantur, vera et sin-
beant se, huius decreti auctoritati ob- cera charitate ita ardebant, ut cum
temperantes, semel tantummodo cor- sine intermissione orationibus et aliis
pus Domini quotannis accipere, ve- pietatis officiis vacarent, quotidie ad
rum saepius iterandam Eucharistiae sacra dominici corporis mysteria su-
communionem existiment. Utrum au- menda parati invenirentur. Eam pos-
tem singulis mensibus, vel hebdoma- tea consuetudinem, quae intermit-
dis, vel diebus id magis expediat, cer- ti videbatur, Anacletus sanctissimus
ta omnibus regula praescribi non po- martyr et pontifex aliqua ex parte re-
test; verumtamen illa est sancti Au- novavit. Praecepit enim ut ministri
gustini norma certissima: Sic vive, qui Missae sacrificio interessent, com-
ut quotidie possis sumere 95 . Qua- municarent, quod ab apostolis consti-
re parochi partes erunt fideles crebro tutum esse affirmaret. Diu etiam in
adhortari, ut quemadmodum corpori Ecclesia ille mos fuit, ut sacerdos,
in singulos dies alimentum subminis- peracto sacrificio, cum Eucharistiam
trare necessarium putant, ita etiam sumpsisset, ad populum qui aderat
quotidie hoc sacramento alendae et conversus, his verbis ad sacram men-
nutriendae animae curam non abii- sam fideles invitaret: Venite, fratres,
ciant; neque enim minus spirituali ci- ad communionem; tunc, qui parati
bo animam qua naturali corpus indi- erant, summa cum religione sacro-
gere perspicuum est. Vehementer au- sancta mysteria sumebant. Sed, cum
tem proderit hoc loco repetere ma- deinde charitas et pietatis studium
xima illa et divina beneficia quae, adeo refrixisset, ut raro admodum
ut antea demonstratum est, ex Eu- ad communionem fideles accederent,
charistiae sacramentali communione sancitum est a Fabiano pontifice ut
consequimur; illa etiam figura erit ter quotannis: Natali Domini et Re-
addenda, cum singulis diebus corpo- surrectione et Pentecoste, omnes Eu-
ris vires manna reficere oportebat; charistiam sumerent; id quod postea
itemque sanctorum Patrum auctori- a multis conciliis, praesertim vero ab
tates quae frequentem huius sacra- Agathensi primo, confirmatum est.
menti perceptionem magnopere com- Ad extremum, cum eo res adducta es-
mendant. Neque enim unius sanc- set ut non modo sancta illa et saluta-
ti Patris Augustini ea fuit sententia: ris praeceptio non servaretur, sed in
Quotidie peccas, quotidie sume 96 ; plures etiam annos sacrae Eucharis-
sed, si quis diligenter attenderit, eun- tiae communio deferretur, decretum
dem omnium Patrum qui de hac re est in Lateranensi Concilio ut semel
scripserunt sensum fuisse, facile com- ad minus singulis annis in Pascha fi-
periet. deles omnes sacrum Domini corpus
acciperent; qui vero id facere negle-
xissent, Ecclesiae aditu prohiberen-
61 Communicandi morem in Ec-
tur.
clesia olim frequentem fuisse, de-
monstratur
72 Quo tempore istud Novi Testa- est, tunc sacerdotes instituit, praece-
menti Sacrificium sit institutum pitque ut ipsi, et qui eis in sacerdo-
tali munere successuri essent, corpus
Iam de huius sacrificii institutione eius immolarent et offerrent. Atque
nullum ambigendi locum sancta Tri- id etiam Apostoli verba ad Corint-
dentina Synodus reliquit 104 . Decla- hios scripta satis demonstrant, cum
ravit enim in extrema coena a Ch- ait: Non potestis calicem Domini bi-
risto Domino institutum esse; simul- bere, et calicem daemoniorum; non
que anathemate eos damnavit qui as- potestis mensae Domini participes es-
serant verum et proprium sacrificium se, et mensae daemoniorum 106 . Ut
Deo non offerri, aut offerre nihil aliud enim pro daemoniorum mensa altare
esse quam Christum ad manducan- in quo eis immolabatur intelligendum
dum dari. est, ita etiam ut quod Apostolus pro-
ponit, probabili argumentatione con-
73 Non licet Sanctis aut ulli crea- cludatur mensa Domini nihil aliud,
turae Sacrificium offerri nisi altare in quo sacrificium Domino
fiebat, significare potest.
Nec vero illud praetermisit, quin
diligenter explicaret uni Deo sacrifi- 75 Quibus potissimum figuris et
cium fieri. Nam etsi Ecclesia inter- prophetiis istum Sacrificium olim sig-
dum missas in memoriam et honorem nificatum fuerit
sanctorum celebrare consuevit, non
tamen illis sacrificium, sed uni Deo, Quod si ex Veteri Testamento
qui sanctos immortali gloria corona- huius sacrificii figuras et oracula re-
vit, offerri docuit. Quare nec sacerdos quiramus, primum quidem de eo Ma-
unquam dicere solet: offero tibi sacri- lachias apertissime vaticinatus est his
ficium, Petre, vel Paule; sed dum uni verbis: Ab ortu solis usque ad occa-
Deo immolat, gratias illi agit pro bea- sum magnum est nomen meum in
tissnnorum martyrum insigni victo- gentibus, et in omni loco sacrificatur
ria, eorumque patrocinium ita implo- et offertur nomini meo oblatio mun-
rat, ut ipsi pro nobis intercedere dig- da, quia magnum est nomen meum in
nentur in caelis, quorum memoriam gentibus, dicit Dominus exercituum
facimus in terris. 107
. Praeterea haec hostia tam ante
quam post latam Legem variis sacri-
74 Unde doctrina illa Sacrificii, et ficiorum generibus praenunciata est.
sacerdotii novae legis hauriatur Etenim bona omnia, quae iis sacrifi-
ciis significabantur, haec una victima,
Haec autem, quae de huius sacri- tamquam omnium perfectio et abso-
ficii veritate a catholica Ecclesia tra- lutio, complexa est. Verumtamen nu-
dita sunt, ex Domini verbis accepit, lla in re eius imaginem magis expres-
cum extrema illa nocte haec ipsa sa- sam licet videre, quam in Melchisede-
cra mysteria apostolis commendans: ch sacrificio 108 . Ipse enim Salvator
Hoc facite, inquit, in meam comme- sacerdotem secundum ordinem Mel-
morationem 105 ; eos enim, quemad- chisedech se in aeternum constitutum
modum a sancta Synodo definitum declarans, corpus et sanguinem suum
104 Sess.22 cap. 1
105 Lc 22; 1 Cor 11
106 1 Cor 10
107 Mal 1
108 Heb 7
159
in extrema coena sub speciebus panis quod in cruce factum est, sed ve-
et vini Deo Patri obtulit. re etiam propitiatorium sacrificium,
quo Deus nobis placatus et propitius
redditur. Quare si puro corde et ac-
76 Idem Sacrificium, quod in cru-
censa fide et intimo nostrorum sce-
ce fuit oblatum in Missa peragitur
lerum dolore affecti, hanc sanctissi-
mam hostiam immolemus et offera-
Unum itaque et idem sacrificium mus, dubitandum non est quin mise-
esse fatemur et haberi debet, quod ricordiam a Domino consecuturi si-
in Missa peragitur et quod in Cruce mus, et gratiam in auxilio oppor-
oblatum est; quemadmodum una est tuno 109 . Huius enim victimae odo-
et eadem hostia, Christus videlicet re ita delectatur Dominus ut, gratiae
Dominus noster, qui se ipsum in ara et paenitentiae donum nobis imper-
Crucis semel tantummodo cruentum tiens, peccata condonet. Quamobrem
immolavit. Neque enim cruenta et in- et solemnis est illa Ecclesiae precatio:
cruenta hostia duae sunt hostiae, sed Quoties huius hostiae commemoratio
una tantum, cuius sacrificium, post- celebratur, toties opus nostrae salu-
quam Dominus ita praecepit: Hoc fa- tis exercetur; nimirum uberrimi illi
cite in meam commemorationem, in cruentae hostiae fructus per hoc in-
Eucharistia quotidie instauratur. cruentum sacrificium ad nos manant.
Sed unus etiam atque idem sa- Deinde vero huius sacrificii eam
cerdos est Christus Dominus. Nam vim esse parochi docebunt, ut non
ministri qui sacrificium faciunt, non solum immolanti et sumenti prosit,
suam, sed Christi personam susci- sed omnibus etiam fidelibus, sive illi
piunt, cum eius corpus et sanguinem nobiscum in terris vivant, sive iam in
conficiunt. Id quod et ipsius consecra- Domino mortui nondum plane expia-
tionis verbis ostenditur. Neque enim ti sint. Neque enim minus ex apos-
sacerdos inquit: Hoc est corpus Ch- tolorum certissima traditione pro his
risti, sed: Hoc est corpus meum, per- utiliter offertur, quam pro vivorum
sonam videlicet Christi Domini ge- peccatis, poenis, satisfactionibus ac
rens, panis et vini substantiam in ve- quibusvis calamitatibus et angustus.
ram eius corporis et sanguinis subs-
tantiam convertit. 80 Nulla Missa ex communi usu
Ecclesiae celebrata dicenda est priva-
78 Missa ut laudis, ita etiam pro- ta
pitiationis est Sacrificium
Ex quo facile perspicitur omnes
Quae cum ita sint, sine ulla dubi- missas communes censendas esse, ut
tatione docendum est id quod etiam quae ad communem omnium fidelium
sancta Synodus explicavit, sacrosanc- utilitatem et salutem pertineant.
tum Missae sacrificium esse non so-
lum laudis et gratiarum actionis, aut 81 Quonam huius Sacrificii cere-
nudam commemorationem sacrificii moniae pertineant
109 Heb 9
160
tra accenduntur, ex qua liberalis ille causa fuit, ut nobis de remissione pec-
timor probis et ingenuis filiis dignus catorum, quam Deus pollicitus est,
oritur: atque ita unum illud veriti, ne cum ait: Si impius egerit paeniten-
qua in re Dei maiestatem laedamus, tiam, etc, minus dubitare nobis lice-
peccandi consuetudinem omnino de- ret. Vehementer enim pendere animo
serimus. Hisce igitur quasi gradibus de intima paenitentia opus esset, cum
ad hanc praestantissimam paeniten- de suo cuique iudicio in iis quae agit
tiae virtutem pervenitur. merito timendum sit. Ut igitur Domi-
nus huic nostrae sollicitudini subveni-
ret, paenitentiae sacramentum insti-
9 Qui sit praecipuus virtutis pae-
tuit, quo per sacerdotis absolutionem
nitentiae fructus
peccata nobis remissa esse confide-
remus, conscientiaeque nostrae ob fi-
Quae prorsus divinis et caelestis dem quae sacramentorum virtuti me-
virtus existimanda est, cui scilicet rito habenda est, pacatiores redde-
Regnum caelorum sacrae litterae po- rentur. Neque enim aliter accipienda
llicentur. Nam apud S. matthaeum est vox sacerdotis peccata nobis legi-
scriptam est: Paenitentiam agite, ap- time condonantis, quam Christi Do-
propinquavit enim regnum caelorum mini, cum ait paralytico: Confide, fili,
12
; et apud Ezechielem, Si impius ege- remittuntur tibi peccata tua 15 . Dein-
rit paenitentiam ab omnibus peccatis de vero, cum nemo salutem nisi per
suis, quae operatus est, et custodierit Christum eiusque passionis beneficio
omnia praecepta mea, et fecerit iudi- consequi possit, consentaneum nobis-
cium, et iustitiam, vita vivet 13 , et que utilissimum fuit eiusmodi sacra-
alio loco: Nolo mortem impii, sed ut mentum institui, cuius vi et efficientia
convertatur impius a via sua, et vivat Christi sanguis ad nos defluens pecca-
14
. Quod quidem de aeterna et beata ta post baptismum admissa elueret,
vita intelligendum esse plane constat. atque ita reconciliationis beneficium
illi uni Salvatori nostro acceptum re-
ferre profiteremur.
10 Quid de externa paenitentia
sentiendum sit, quaque de causa Ch-
11 Quod vero paenitentia verum
ristus eam in numerum Sacramento-
sit Novae Legis Sacramentum
rum referri voluerit
Quod vero paenitentia sacramen-
De externa vero paenitentia docen- tum sit, pastores ita facile ostendent.
dum est eam esse in qua sacramen- Ut enim baptismus sacramentum est,
ti ratio consistit, habereque externas quia peccata omnia, ac praesertim
quasdam res sensibus subiectas, qui- quod origine contractum fuit, delet,
bus declarantur ea quae interius in eadem ratione paenitentia, quae pec-
anima fiunt. cata omnia post baptismum volunta-
Imprimis autem explanandum fi- te vel actione suscepta tollit, vere et
delibus videtur, quare factum sit ut proprie sacramentum dicendum est.
Christus Dominus paenitentiam in Deinde, quod caput est, cum illa quae
numerum sacramentorum referri vo- extrinsecus tum a paenitente tum a
luerit. Huius autem rei illa omnino sacerdote fiunt, declarent ea quae in-
12 Mt 4
13 Ez 18
14 Ib. 33
15 Mt 6
164
terius efficiuntur in anima, quis neget Iam quoniam nihil fideli populo
paenitentiam vera et propria sacra- notius esse debet quam huius sacra-
menti ratione praeditam esse? Siqui- menti materia, docendum est in eo
dem sacramentum sacrae rei signum maxime hoc sacramentum ab aliis
est; peccator autem quem paenitet, differre, quod aliorum sacramento-
rerum et verborum notis plane expri- rum materia est res aliqua natura-
mit se animum a peccati turpitudine lis vel arte effecta; sacramenti vero
abduxisse; itemque ex iis quae a sa- paenitentiae quasi materia sunt actus
cerdote geruntur et dicuntur, miseri- paenitentis, nempe contritio, confes-
cordiam Dei peccata ipsa remittentis sio et satisfactio, ut a Tridentina Sy-
facile cognoscimus. Quamquam hoc nodo declaratum est 18 ; qui quate-
aperte indicant illa Salvatoris ver- nus in paenitente ad integritatem sa-
ba: Tibi dabo claves regni caelorum; cramenti et plenam ac perfectam pec-
et quodcumque solvens super terram, catorum remissionem ex Dei institu-
erit solutum et in caelis 16 . Absolu- tione requiruntur, hac ratione partes
tio enim, sacerdotis verbis enuntiata, paenitentiae dicuntur. Neque vero hi
remissionem illam peccatorum signat actus quasi materia a sancta Synodo
quam in anima efficit. appellantur, quia verae materiae ra-
tionem non habeant; sed quia eius ge-
neris materia non sint quae extrinse-
12 Paenitentiae Sacramentum ite-
cus adhibeatur, ut aqua in baptismo
rari potest
et chrisma in confirmatione. Quod
autem ab aliis dictum est peccata ip-
Neque vero solum fideles docendi sa huius sacramenti materiam esse,
sunt paenitentiam in numero sacra- nihil plane diversum dici videbitur, si
mentorum habendam esse, sed eorum diligenter attendamus. Ut enim ignis
etiam quae iterari possunt. Quaeren- materiam ligna esse dicimus quae vi
ti enim Petro num septies venia pec- ignis consumuntur, ita peccata quae
cati danda esset, Dominus respondit: paenitentia delentur, recte huius sa-
Non dico tibi usque septies, sed us- cramenti materia vocari possunt.
que septuagies septies 17 . Quare, si
cum eiusmodi hominibus agendum sit 14 Quae sit Sacramenti paeniten-
qui summae Dei bonitati et clemen- tiae forma
tiae diffidere videantur, confirmandus
erit illorum animus atque ad spem
Sed formae etiam explicatio pasto-
divinae gratiae erigendus. Quod qui-
ribus praetermittenda non est, quod
dem facile consequentur tum huius
eius rei cognitio excitet fidelium
loci et aliorum tractatione qui in sa-
animos ad percipiendam summa cum
cris Litteris permulti occurrent, tum
religione huius sacramenti gratiam.
vero iis rationibus et argumentis quae
Est autem forma: Ego te absol-
ex sanctorum Chrysostomi libro de
vo, etc. Quam non solum ex illis ver-
Lapsis, Ambrosii libris de Paeniten-
bis licet colligere Quaecumque solve-
tia petere licebit.
ritis super terram, erunt soluta et in
caelis 19 , sed ex eadem Christi Do-
13 Materia paenitentiae quae et mini doctrina ab apostolis traditam
qualis accepimus. Ac quoniam sacramenta
16 Mt 16
17 Mt 16
18 Sess. 14 cap. 13
19 Mt 18
165
id significant quod efficiunt, illa Ego Diligenter vero ritus etiam qui ad
te absolvo ostendunt peccatorum re- hoc sacramentum, adhibentur, fideles
missionem huius sacramenti adminis- observabunt. Ita enim fiet, ut animo
tratione effici, planum est hanc esse magis haereant quae hoc sacramen-
paenitentiae perfectam formam; sunt to consecuti sunt, nimirum se tam-
enim peccata tamquam vincula, qui- quam servos clementissimo Domino,
bus constrictae animae tenentur, et vel filios potius optimo Parenti re-
ex quibus paenitentiae sacramento la- conciliatos esse; et simul facilius in-
xantur. Quod quidem non minus vere telligant quid eos facere oporteat, qui
de illo etiam homine sacerdos pronun- velint, velle autem omnes debent, se
tiat, qui prius ardentissimae contri- tanti beneficii gratos et memores pro-
tionis vi, accedente tamen confessio- bare. Nam quem peccatorum paeni-
nis voto, peccatorum veniam a Deo tet, is se humili ac demisso animo ad
consecutus sit. pedes sacerdotis deiicit, ut, cum se
tam humiliter gerat, facile possit ag-
15 Quo fructu ad formam Sacra- noscere superbiae radices evellendas
menti preces aliae adiiciantur esse, a qua omnia scelera quae de-
flet, ortum habuerint et enata sint;
Adduntur praeterea complures in sacerdote autem, qui in eum legiti-
preces non quidem ad formam neces- mus iudex sedet, Christi Domini per-
sariae, sed ut ea removeantur quae sonam et potestatem veneratur. Sa-
sacramenti vim et efficientiam, illius cerdos enim quemadmodum in aliis,
culpa cui admmistratur, impedire ita in paenitentiae sacramento admi-
possent. nistrando Christi munus exsequitur.
Deinde peccata sua paenitens ita enu-
merat, ut se maxima et acerbissima
16 Quantum differat potestas sa-
animadversione dignum esse fateatur,
cerdotum Christi in diiudicanda pec-
supplexque delictorum veniam petit;
cati lepra a potestate sacerdotum Ve-
quae sane omnia vetustatis suae cer-
teris Legis
tissima testimonia a sancto Dionysio
habent 21 .
Quamobrem peccatores Deo ingen-
tes gratias agant, qui tam amplam
potestatem in Ecclesia sacerdotibus 18 Quos praecipue fructus ex Sa-
tribuerit. Neque enim, ut olim in ve- cramento paenitentiae homines ca-
teri lege sacerdotes testimonio suo piant
aliquem a lepra liberatum esse dum-
taxat renuntiabant 20 , ita nunc in Sed nihil profecto tam proderit fi-
Ecclesia ea tantum potestas sacer- delibus, nihilque maiorem illis alacri-
dotibus facta est, ut aliquem pecca- tatem paenitentiae suscipiendae affe-
tis absolutum esse declarent; sed ve- ret, quam si a parochis saepe expli-
re tamquam Dei ministri absolvunt: catum fuerit quantam ex ea utilita-
id quod Deus ipse, gratiae et iustitiae tem capiamus. Vere enim de paeni-
auctor ac parens, efficit. tentia illud dici posse intelligent, eius
quidem radices amaras, fructus vero
17 Quo habitu, quibusve ritibus suavissimos esse.
suam actione commendare paeniten- Paenitentiae itaque omnis in eo
tes debeant vis est, ut nos in Dei gratiam res-
20 Lev 13, 14
21 Epist. ad Demoph.
166
Sed quoniam de iis rebus quae ali- Harum autem trium partium eam
quo modo in actionem cadunt, non rationem afferre possumus, quod
satis est universe loqui, curabunt pas- animo, verbis et re ipsa peccata in
tores sigillatim ea tradere ex quibus Deum committantur. Quare consen-
verae et salutaris paenitentiae ratio a taneum fuit ut nos ipsos Ecclesiae
fidelibus percipi queat. clavibus subhcientes, quibus rebus
Est autem huius sacramenti pro- Dei sanctissimum numen a nobis vio-
prium ut, praeter materiam et for- latum esset, iisdem etiam eius iram
mam, quae omnibus sacramentis placare et peccatorum veniam ab
communia sunt, partes etiam, ut an- eo impetrare conaremur. Sed idem
tea diximus, illas habeat quae tam- etiam alio argumento confirmari po-
quam totam integramque paeniten- test. Etenim paenitentia est velu-
tiam constituant, contritionem scili- ti quaedam delictorum compensatio
cet, confessionem et satisfactionem. ab eius voluntate profecta qui deli-
De quibus divus Chrysostomus his quit, ac Dei arbitrio, in quem pecca-
verbis loquitur: Paenitentia cogit pec- tum commissum est, constituta. Qua-
catorem omnia libenter sufferre; in re et voluntas compcnsandi requiri-
corde eius contritio, in ore confessio, tur, in quo maxime contritio versa-
in opere tota humilitas vel fructifera tur; et paenitens sacerdotis iudicio,
satisfactio 27 . Hae autem partes ex qui Dei personam gerit, se subiiciat
earum partium genere esse dicuntur, necesse est, ut pro scelerum magnitu-
quae ad aliquod totum constituen- dine poenam constituere in eum pos-
dum necessariae sunt; quoniam que- sit; ex quo tum confessionis tum sa-
madmodum hominis corpus ex plu- tisfactionis ratio et necessitas perspi-
ribus membris constat, manibus, pe- citur.
dibus, oculis et aliis huiusmodi par-
tibus, quarum aliqua si desit, merito 23 Quid in hac materia propie sit
imperfectum videatur, perfectum ve- contritio
ro, si nulla desideretur; eodem etiam
modo paenitentia ex hisce tribus par-
Quoniam vero harum partium vim
tibus ita constituitur ut, quamvis,
et naturam tradere fidelibus oportet,
quod ad eius naturam attinet, contri-
prius incipiendum est a contritione,
tio et confessio, quibus homo iustus
eaque diligenter explicanda. Neque
efficitur, satis sit; tamen nisi tertia
enim ad ullum temporis punctum,
etiam pars, id est satisfactio, accedat,
cum in memoriam praeterita peccata
aliquid ei omnino ad perfectionem de-
redeunt, vel cum aliquid offendimus,
sit, necesse sit. Quare adeo inter se
contritione animus debet vacare.
hae partes connexae sunt, ut contri-
tio, confitendi et satisfaciendi consi- Hanc Patres in Concilio Triden-
lium et propositum inclusum habeat; tino ita definiunt: Contritio est animi
confessionem contritio et satisfacien- dolor ac detestatio de peccato com-
di voluntas, satisfactionem vero duae misso, cum proposito non peccandi de
reliquae antecedant. cetero 28 . Et paulo post, de contritio-
nis motu subiicitur: Ita demum prae-
parat ad remissionem peccatorum, si
cum fiducia divinae misericordiae et
22 Quo modo hae tres paenitentiae voto praestandi reliqua coniunctus sit
partes colligantur quae ad rite suscipiendum hoc sa-
27 Hom. 9 de Paenit.
28 Sess. 14 cap. 4
168
sit erumpere, ita corda quasi scalpe- bent, illud sequitur, ut quam ob cau-
llo contritionis adhibito inciduntur, sam Deum summe diligendum esse
ut peccati mortiferum virus queant confitemur, ob eandem rursus pecca-
eiicere. Quare et scissio cordis a Ioele ti summum odium nos capiat necesse
propheta appellata est: Convertimi- sit. Omnibus vero rebus Dei amorem
ni, inquit, ad me in toto corde vestro, anteponendum esse, ita ut ne vitae
in ieiunio et in fletu et in planctu, et quidem conservandae causa peccare
scindite corda vestra 34 . liceat, aperte nos docent illa Domini
verba: Qui amat patrem aut matrem
plus quam me, non est me dignus 37
27 Cur dolor de peccatis vocabu-
; et: Qui voluerit animam suam sal-
lo contritionis inclusus maximus et
vam facere, perdet eam 38 . Sed illud
vehementissimus esse debeat
etiam animadvertendum est, ut que-
madmodum, sancto Bernardo teste,
Summum vero et maximum do- nullus finis et modus charitati praes-
lorem ex peccatis quae commissa cribitur: Modus enim, inquit ille, di-
sunt suscipiendum esse, ita ut nullus ligendi Deum est ipsum diligere sine
maior excogitari possit, facile erit his- modo 39 , ita peccati detestationi nu-
ce rationibus demonstrare. Nam cum llus modus definiatur.
perfecta contritio sit charitatis actio Sit praeterea non solum maxima,
quae ab eo timore qui filiorum est sed vehementissima atque adeo per-
proficiscitur, patet eundem charita- fecta, omnemque ignaviam et socor-
tis et contritionis modum statuen- diam excludat. Etenim in Deuterono-
dum esse. At quoniam charitas, qua mio scriptum est: Cum quaesieris Do-
Deum diligimus, perfectissimus est minum Deum tuum, invenies eum, si
amor, hinc fit ut contritio vehemen- tamem toto corde quaesieris et tota
tissimum animi dolorem coniunctum tribulatione animae tuae 40 ; et apud
habeat; ut enim maxime diligendus Ieremiam: Quaeretis me, et invenie-
est Deus, ita quae nos a Deo alienant tis, cum quaesieritis me in toto corde
maxime detestari debemus. In quo vestro; et inveniar a vobis, , ait Do-
etiam illud observandum est, eodem minus 41 .
loquendi genere charitatis et contri-
tionis magnitudinem in sacris Litteris
28 Contritio vera esse non des-
significari. De charitate dictum est:
init, etiamsi sensibilis dolor de pec-
Diliges Dominum Deum tuum ex toto
catis non fuerit absolutus
corde tuo 35 ; rursus, quod ad con-
tritionem pertinet, clamat Dominus
per Prophetam: Convertimini ad me Quamquam si id minus consequi
in toto corde vestro 36 . Praeterea, nobis liceat ut perfecta sit, vera ta-
si uti Deus summum bonum est in- men et efficax contritio esse potest.
ter omnia quae diligenda sunt, ita Saepe enim usu venit ut quae sensi-
etiam peccatum summum est malum bus subiecta sunt, magis quam spi-
inter omnia quae odisse homines de- ritualia nos afficiant. Quare non nu-
34 Jl 2
35 Mt 22
36 Jl2
37 Mt 10
38 Mc 8
39 De dilig. Deo cap. 1
40 Dt 4
41 Jer 29
170
lli interdum maiorem ex filiorum obi- nus inquit: Consideret peccator quali-
tu, quam ex peccati turpitudine do- tatem criminis in loco, in tempore, in
loris sensum capiunt. Idem etiam iu- varietate, in persona 46 .
dicium faciendum est, si lacrimae do-
loris acerbitatem non consequantur; 30 Sufficit universe quandoque
quae tamen in paenitente summope- peccata sua detestari
re optandae et commendandae sunt.
Praeclara est enim ea de re sancti Au-
Neque tamen hac in re desperent
gustini sententia: Non sunt, inquit,
fideles de summa Dei bonitate et cle-
in te christianae chantatis viscera, si
mentia; is enim cum nostrae salu-
luges corpus a quo recessit anima,
tis cupidissimus sit, nullam moram
animam vero a qua recessit Deus, non
ad tribuendam nobis veniam inter-
luges 42 . Atque huc spectant illa Sal-
ponit; sed peccatorem paterna cha-
vatoris nostri verba, quae supra alla-
ritate complectitur simul atque ille
ta sunt: Vae tibi, Corozain; vae tibi
se collegerit, et, universe peccata sua
Bethsaida, quia si in Tyro et Sido-
detestatus quae deinde alio tempore,
ne factae essent virtutes quae factae
si facultas erit, singula in memoriam
sunt in vobis, olim in cinere et cili-
reducere ac detestari in animo ha-
cio paenitentiam egissent 43 . Tametsi
beat, ad Dominum se converterit. Ita
ad eam rem comprobandam satis esse
enim nos per Prophetam iubet spe-
debent clarissima ninivitarum, Davi-
rare, cum inquit: Impietas impii non
dis, peccatricis, apostolorum Princi-
nocebit ei, in quacumque die conver-
pis exempla, qui omnes plurimis lacri-
sus fuerit ab impietate sua 47 .
mis Dei misericordiam implorantes,
peccatorum veniam impetrarunt.
31 Quae ad veram contritionem
sint in primis necessaria
29 Peccate capitalia singillatim in
contritione detestanda sunt
Ex his igitur colligi poterunt quae
ad veram contritionem maxime sunt
Maxime autem hortandi et monen- necessaria, de quibus fidelem popu-
di sunt fideles, ut ad singula mortalia lum accurate oportebit docere, ut
crimina proprium contritionis dolo- quisque intelligat qua ratione compa-
rem adhibere studeant; ita enim Eze- rare eam possit, regulamque habeat
chias contritionem describit, cum ait: qua diiudicet quantum absit ab eius
Recogitabo tibi omnes annos meos in virtutis perfectione.
amaritudine animae meae 44 . Ete- Primum enim necesse est pecca-
nim recogitare omnes annos est si- ta omnia quae admisimus, odisse et
gillatim peccata excutere, ut ea ex dolere, ne si quaedam tantum dolea-
animo doleamus. Sed apud Ezechie- mus, ficta et simulata neque salutaris
lem quoque scriptum legimus: Si im- paenitentia a nobis suscipiatur. Nam,
pius egerit paenitentiam ab omnibus ut a sancto Iacobo apostolo dictum
peccatis suis, vita vivet 45 . Atque est, Quicumque totam legem servave-
in hanc sententiam sanctus Augusti- rit, offendit autem in uno, factus est
42 Serm. 41 de Sanct.
43 Mt 11
44 Isa 38
45 Ez 18
46 Lib. De vera et falsa paenit. cap. 14
47 Ez 33
48 Sant 2
171
omnium reus 48 . Alterum est, ut ip- ria aliqua affecerit, et doleat oportet
sa contritio confitendi et satisfacien- quod in eum iniuriosus et contume-
di voluntatem coniunctam habeat, de liosus fuerit, et diligenter reliquo tem-
quibus postea suo loco agetur. Ter- pore provideat ne qua in re amicitiam
tium est, ut paenitens vitae emen- laesisse videatur. Quae duo oboedien-
dandae certam et stabilem cogitatio- tiam adiunctam habeant necesse est;
nem suscipiat. Hoc vero Propheta his hominem enim legi sive naturali et di-
verbis aperte nos docuit: Si impius vinae sive humanae, quibus subiectus
egerit paenitentiam ab omnibus pec- est, parere convenit. Quare, si quid
catis suis quae operatus est, et custo- paenitens alteri per vim aut per frau-
dierit omnia praecepta mea, et fece- dem abstulit, restituat oportet; item-
rit iudicium et iustitiam, vita vivet et que alicuius aut commodi aut officii
non morietur. Omnium iniquitatum compensatione illi satisfaciat, cuius
eius quas operatus est, non recorda- dignitatem aut vitam dicto factove
bor 49 . Et paulo post: Cum averterit violavit. Tritum enim est omnium
se impius ab impietate sua quam ope- sermone quod apud sanctum Augus-
ratus est, et fecerit iudicium et iusti- tinum legimus: Non remittitur pecca-
tiam, ipse animam suam vivificabit. tum, nisi restituatur ablatum 52 .
Ac paucis interiectis: Convertimini,
inquit, et agite paenitentiam ab om- 33 Indulgendum est aliis, si nobis
nibus iniquitatibus vestris, et non erit volumus indulgeri
vobis in ruinam iniquitas. Proiicite a
vobis omnes praevaricationes vestras, Neque vero, inter cetera quae ad
in quibus praevaricati estis, et facite contritionem maxime pertinent, mi-
vobis cor novum et spiritum novum. nus diligenter et necessario curandum
Idem etiam Christus Dominus mulie- est ut, quidquid iniuriarum ab alte-
ri quae in adulterio deprehensa est, ro acceperis, id totum remittatur ac
praescripsit: Vade, inquit, et iam am- condonetur. Ita enim Dominus et Sal-
plius noli peccare 50 . Item paralyti- vator noster monet atque denuntiat:
co illi quem ad probaticam piscinam Si dimiseritis hominibus peccata eo-
curaverat: Ecce, ait, sanus factus es, rum, dimittet et vobis Pater vester
iam noli peccare 51 . caelestis delicta vestra; si autem non
dimiseritis hominibus, nec Pater ves-
32 Dolorem praeteritae culpa et ter dimittet vobis peccata vestra 53 .
cavendae in posterum propositum Haec sunt quae fidelibus in con-
contritioni necessarium esse ostendi- tritione observanda sunt; cetera, quae
tur ad hanc rem colligi a pastoribus faci-
le poterunt, efficient quidem ut in suo
Sed natura quoque ipsa et ratio genere contritio sit magis perfecta et
plane ostendunt duo illa ad contritio- absoluta; verum adeo necessaria exis-
nem esse imprimis necessaria, dolo- timanda non sunt, ut sine his verae
rem scilicet peccati admissi et propo- et salutaris paenitentiae ratio consta-
situm cautionemque, ne quid huius- re non possit.
modi in posterum committatur. Nam
qui amico reconciliari velit quem iniu- 34 Quae sit propria contritionis
49 Ez 18
50 Jn 8
51 Jn 8
52 Epist. 54
53 Mt 6
172
niam hoc iudicium longe dissimile est sacerdotes plus iam possunt profice-
forensibus capitalium rerum quaes- re, plus confitentibus parcere, quibus
tionibus, in quibus confessioni poe- crimen remittit Dominus, scilicet per
na et supplicium, non culpae libe- ipsos apostolos. Lazarum, quem iam
ratio et errati venia constituta est. suscitaverat, obtulit discipulis solven-
In eandem fere sententiam, quamvis dum, ostendens potestatem solvendi
aliis verbis, sanctissimi Patres viden- esse concessam sacerdotibus 60 . Quo
tur confessionem definisse, veluti cum etiam pertinet quod iis qui a lepra in
sanctus Augustinus inquit: Confessio itinere curati sunt, praeceperat ut sa-
est per quam morbus latens spe ve- cerdotibus se ostenderent, illorumque
niae aperitur 57 ; et sanctus Grego- iudicium subirent 61 .
rius: Confessio est peccatorum detes-
tatio 58 ; quarum utraque quod in 41 Quomodo ex verbis Domini ne-
superiori definitione continetur, facile cessario confessio sacerdoti facienda
ad eam referri poterit. colligatur et quod sint Iudices Apos-
tolorum successores
39 Qua ex causa et quando insti-
tuta sit a Christo confessio
Cum igitur Dominus potestatem
remittendi et retinendi peccata sacer-
Sed iam quod omnium maximi fa- dotibus tribuerit, perspicuum est ip-
ciendum est, docebunt parochi, ac si- sos etiam ea de re iudices constitutos
ne ulla dubitatione fidelibus tradent, fuisse. At quoniam, ut sancta Triden-
hoc sacramentum a Christo Domino, tina Synodus sapienter admonuit 62
qui bene omnia et unius salutis nos- , de qualibet re verum iudicium fie-
trae causa fecit, ob eius summam bo- ri, atque in repetendis criminum poe-
nitatem et misericordiam institutum nis iustitiae modus teneri non potest,
esse. nisi plane cognita et perspecta causa
Apostolis enim post resurrectio- fuerit, ex eo sequitur ut paenitentium
nem unum in locum congregatis, in- confessione singillatim peccata omnia
sufflavit, dicens: Accipite Spiritum sacerdotibus patefacienda sint.
Sanctum; quorum remiseritis peccata, Haec igitur pastores docebunt
remittuntur eis; et quorum retinueri- quae a sancta Tridentina Synodo de-
tis, retenta sunt 59 . creta, ac perpetuo a catholica Ec-
clesia tradita sunt. Si enim sanctis-
40 Ex quibus aliis Scripturae lo- simos Patres attente legimus, nus-
cis confessionem a Christo institutam quam non apertissima testimonia oc-
esse colligatur current, quibus confirmetur hoc sa-
cramentum a Christo Domino insti-
Atque idem significare visus est tutum esse, et confessionis sacramen-
Dominus cum apostolis id negotii de- talis legem, quam illi exomologessin
dit, ut Lazarum a mortuis excita- et exagoreusin graeco vocabulo ap-
tum a vinculis solverent, quibus cons- pellant, tamquam evangelicam acci-
trictus erat. Nam sanctus Augustinus piendam esse. Quod si etiam Vete-
eum locum ita explanat: Ipsi, inquit, ris Testamenti figuras exquirimus, si-
57 Serm. 8 de Verb. Dom.
58 Hom. 40 in Evang.
59 Jn 20
60 Lib. De vera et falsa paenit. cap. 10
61 Lc 17
62 Sess. 14 cap. 5
175
Iam vero nemo existimet confessio- Sed cum minime dubitari possit
nem a Domino quidem institutam, confessionis legem ab ipso Domino
sed ita tamen ut eius usum neces- latam et constitutam esse, sequitur
sarium esse non edixerit. Etenim sic ut videndum sit quinam, quo aeta-
statuant fideles oportere, eum qui tis et anni tempore ei parere debeant.
mortali scelere premitur, confessionis Primum itaque ex Lateranensis Con-
sacramento ad spiritualem vitam re- cilii canone, cuius initium est: Om-
vocandum esse; quod quidem pulche- nis utriusque, sexus, perspicitur ne-
rrima translatione a Domino aper- minem confessionis lege adstrictum
63 Mt 18
64 Hom. 49, 50
65 Lib. I de paenit. cap. 2
176
esse ante eam aetatem qua rationis Sed quoniam multa in confessione
usum habere potest. Neque tamen ea observanda sunt, quorum alia ad sa-
aetas certo aliquo annorum numero cramenti naturam pertinent, alia non
definita est; sed illud universe sta- ita necessaria sunt, de his accurate
tuendum videtur, ab eo tempore con- agendum erit; neque enim desunt li-
fessionem puero indictam esse, cum belli et commentarii, ex quibus facile
inter bonum et malum discernendi est horum omnium explicationem de-
vim habet, in eiusque mentem do- promere.
lus cadere potest. Nam cum ad id vi- Illud autem imprimis doceant pa-
tae tempus quisque pervenerit, in quo rochi, in confessione curandum esse
de salute aeterna deliberandum est, ut integra et absoluta sit; etenim om-
tum primum sacerdoti peccata confi- nia mortalia peccata sacerdoti aperi-
teri debet, cum aliter salutem sperare re oportet. Nam venialia, quae nos a
nemini liceat qui scelerum conscientia Dei gratia non divellunt et in quae
premitur. frequentius labimur, tametsi recte at-
Quo vero potissimum tempore que utiliter, quod piorum usus de-
confiteri oporteat, eo canone de quo monstrat, confitemur, tamen sine cul-
antea diximus, sancta Ecclesia decre- pa praetermitti multisque aliis ratio-
vit; iubet enim semel saltem quotan- nibus expiari possunt. At mortifera
nis fideles omnes peccata sua confite- peccata, ut iam diximus, singula enu-
ri. meranda sunt, quamvis etiam occul-
tissime lateant, et eius generis sint
quae duobus tantum extremis De-
45 Quoties Christiani hoc benefi- calogi capitibus interdicuntur. Saepe
cio uti debeant enim evenit ut ea gravius animam
vulnerent, quam illa quae aperte ac
Verum si quid salutis nostrae ratio palam peccare homines solent. Ita
postulet consideremus, profecto quo- vero a sancta Tridentina Synodo 66
ties vel mortis periculum imminet, definitum atque a catholica Ecclesia
vel aliquam rem tractare aggredimur semper traditum est, quemadmodum
cuius tractatio homini peccatis conta- sanctorum Patrum testimonia decla-
minate non conveniat, veluti cum sa- rant. Est enim apud sanctum Am-
cramenta administramus aut percipi- brosium in hunc modum: Non potest
mus, toties confessio praetermittenda quis iustificari a peccato nisi confes-
non est. sus fuerit peccatum 67 . Sanctus etiam
Atque idem omnino servare opor- Hieronymus in Ecclesiaste idem pla-
tet, cum veremur ne nos alicuius cul- ne confirmat; inquit enim: Si quem
pae quam admiserimus, oblivio ca- serpens diabolus occulte momorderit
piat. Neque enim peccata confiteri et, nullo conscio, eum peccati veneno
possumus quae non meminimus, ne- infecerit; si tacuerit et paenitentiam
que peccatorum veniam a Domino non egerit, nec vulnus suum fratri
impetramus, nisi ea paenitentiae sa- aut magistro voluerit confiteri, ma-
cramentum per confessionem deleat. gister, qui linguam habet ad curan-
dum, prodesse non poterit 68 . Prae-
terea sanctus Cyprianus in sermone
46 Omnia peccata sigillatim in de Lapsis apertissime hoc docet his
confesione apperienda verbis: Quamvis nullo sacrificii aut li-
66 Sess.14 cap. 5
67 Lib.de Parad. cap. 4
68 Suppl. cap. 10
177
belli facinore constricti sint, quoniam sunt; quae vero pravitatem rei mag-
tamen de eo cogitaverunt, id ipsum nopere non augent, sine crimine omit-
apud sacerdotes Dei dolenter confi- ti possunt.
teantur. Denique haec omnium Eccle-
siae doctorum communis vox est at-
48 Confessio in qua sponte aliquid
que sententia.
gravius reticetur, iteranda est
47 Peccatorum circunstantiae,
Sed ad confessionem adeo necessa-
dum quis confitetur sunt patefacien-
rium est ut, quod antea diximus, inte-
dae
gra et absoluta sit, ut si quis, dedita
opera, alia quidem ex iis quae explica-
Sed in confessione summa illa cu- ri debent praetermittat, alia vero tan-
ra et diligentia adhibenda est, quam tummodo confiteatur, non solum ex
in rebus gravissimis ponere solemus, ea confessione is commodum nullum
omneque studium ita eo conferen- consequatur, sed etiam novo scelere
dum, ut sanemus animae vulnera et se obstringat. Neque eiusmodi pecca-
peccati radices evellamus. Neque ve- torum enumeratio confessionis nomi-
ro solum peccata gravia narrando ex- ne, in qua sacramenti ratio insit, ap-
plicare oportet, verum illa etiam quae pellanda est; quin potius paenitenti
unumquodque peccatum circumstant confessionem repetere est necesse, se-
et pravitatem valde augent vel mi- que ipsum illius peccati reum facere,
nuunt. Quaedam enim circumstan- quod sacramenti sanctitatem simula-
tiae adeo graves sunt, ut peccati mor- tione confessionis violaverit.
tiferi ratio ex illis tantum constet;
quare haec omnia semper confiteri
49 Confessio, in que per oblivio-
oportet. Si quis enim hominem in-
nem vel incuriam levem aliquid omis-
teremerit, explicandum est utrum ille
sum est, non iteranda
sacris initiatus an profanus fuerit;
itemque si cum muliere concubuit,
matrimonii ne lege libera, aut alte- At vero, si alia de causa confessio-
rius uxore, aut propinqua, aut ali- ni aliquid defuisse videatur, vel quia
cuius voti sponsione Deo consecra- paenitens nonnulla crimina oblitus
ta, aperiat necesse est. Haec enim di- fuerit, vel quia conscientiae suae la-
versa peccatorum genera constituunt; tebras non ita accurate perquisiverit,
ita ut primum quidem simplex for- cum tamen illud in animo haberet ut
nicatio, alterum adulterium, tertium integre peccata omnia confiteretur,
incestus, quartum sacrilegium a divi- nihil ei opus erit confessionem iterare;
narum rerum doctoribus appelletur. satis autem habebit, si quando pec-
Furtum etiam in peccatis numeran- cata quae oblitus erat in memoriam
dum est; verum si quis aureum num- reduxerit, ea sacerdoti alio tempore
mum furetur, levius omnino peccat confiteri. In quo tamen animadver-
quam is qui centum vel ducentos vel tendum est ne forte nimis dissolute et
ingentem aliquam auri vim, praeser- remisse conscientiam nostram scruta-
tim vero qui sacram pecuniam abs- ti simus, adeoque negligenter peccata
tulit. Quae etiam ratio ad locum et admissa memoria repetere studueri-
ad tempus pertinet, quorum exem- mus, ut ea ne recordari quidem vo-
pla notiora sunt ex multorum libris, luisse merito videri possimus. Id enim
quam ut a nobis commemorentur. si factum fuerit, confessionem iterare
Haec igitur, ut diximus, enumeranda omnino oportebit.
178
ribus Patrum decretis facile intelligi- dendum est ut ea remedia aegroto ad-
tur, quibus cautum est ne quis episco- hibeantur, quae ad illius animam sa-
pus aut sacerdos in alterius parochia nandam, et in posterum contra mor-
aliquid gerere auderet sine eius aucto- bi vim muniendam aptiora esse vi-
ritate qui illi praeesset, aut nisi mag- deantur. Ex quo poterunt fideles in-
na necessitas cogere videretur. Ita ve- telligere cuivis maximo studio curan-
ro ab Apostolo sancitum est, cum Ti- dum esse, ut eum sibi sacerdotem de-
to 70 praecepit ut in singulis civitati- ligat quem vitae integritas, doctrina,
bus sacerdotes constitueret, qui scili- prudens iudicium commendet; qui, et
cet doctrinae et sacramentorum cae- quantum in eo officio cui praeest,
lesti pabulo fideles alerent et educa- ponderis ac momenti sit, et quae cui-
rent. que sceleri poena conveniat, et qui vel
solvendi vel ligandi sint, optime nove-
55 Potest quivis sacerdos quem- rit.
cumque peccatorem in necessitate ab-
solvere 57 Numquam quae inter confiten-
dum sunt audita verbo aut signo pa-
Quamquam si mortis periculum tefacere licet
imminet, et proprii sacerdotis facul-
tas non datur, ne hac occasione ali- Sed quoniam nemo est qui non
quis pereat, in Ecclesia Dei custodi- vehementer cupiat scelera et turpitu-
tum fuisse Concilium Tridentinum 71 dinem suam occultari, monendi sunt
docet ut unicuique sacerdoti liceret fideles nihil esse quod timeant, ne
non solum omni peccatorum genere, ea quae ipsi confessione patefecerint,
cuiuscumque potestatis sit, illa con- a sacerdote ulli umquam indicentur,
donare, sed etiam ab excommunica- neve aliquod ex ea periculi genus si-
tionis vinculo solvere. bi ullo tempore creari possit; sacrae
enim sanctiones gravissime in eos sa-
56 Qualis cuique de sua salute so- cerdotes animadverti voluerunt, qui
llicito diligendus sit confessionis mi- peccata omnia quae aliquis eis con-
nister fessus fuerit, perpetuo et religioso si-
lentio compressa non tenuerint. Qua-
re in Concilio Lateranensi magno ita
Iam praeter ordinis et iurisdictionis
legimus: Caveat omnino sacerdos ne
potestatem, quae prorsus necessaria
verbo, vel signo, vel alio quovis mo-
sunt, imprimis opus est ut huius sa-
do, prodat aliquatenus peccatorem.
cramenti minister tum scientia et eru-
ditione, tum prudentia praeditus sit;
iudicis enim et medici simul perso- 58 Quae sint praecipue observan-
nam gerit. Ac quod ad primum atti- da sacerdoti aliorum confessiones ex-
net, satis constat non vulgarem scien- cipienti
tiam necessariam esse, qua et pecca-
ta investigare, et ex variis peccato- Sed iam ordo rerum postulat, cum
rum generibus, quae gravia, quae le- de ministro dictum sit, ut quaedam
via sint, pro cuiusque hominis ordine praecipua capita explicentur quae ad
et genere iudicare possit. Ut autem confessionis usum et tractationem
medicus est, summa quoque pruden- non parum sunt accommodata. Mag-
tia indiget; etenim diligenter provi- na enim fidelium pars, quibus vulgo
70 Tit 1
71 Sess. 14 cap. 7
180
nihil longius videri solet quam ut dies 59 Quomodo se gerere debeat Con-
illi qui ecclesiastica lege confessioni fessarius erga eos, qui sua peccata ex-
praefiniti sunt effluant, tantum ab- cusant
sunt a christiana perfectione, ut vix
peccatorum suorum meminerint quae Imprimis autem reprimenda est
sacerdoti patefacienda essent, nedum quorumdam superbia, qui scelera sua
cetera diligenter curent quae ad divi- excusatione aliqua vel defendere vel
nam gratiam conciliandam vim habe- minora facere nituntur. Nam exem-
re maximam perspicuum est. Quare, pli causa, cum aliquis fateatur se ira
cum illorum saluti omni studio succu- vehementius commotum fuisse, sta-
rrendum sit, hoc primum sacerdotes tim huius pertubationis causam in
in paenitente diligenter observabunt, alium confert, a quo prius sibi iniu-
si veram peccatorum suorum contri- riam factam esse queritur. Monendus
tionem habeat, certumque illi sit ac itaque est hoc elati animi, et hominis
deliberatum in posterum a peccatis peccati sui magnitudinem vel despi-
abstinere. cientis vel plane ignorantis, signum
esse; tum vero eiusmodi excusatio-
Quod si ita animo affectum es- nis genus ad augendum potius quam
se animadvertennt, moneam et vehe- minuendum peccatum pertinere; nam
menter hortentur ut pro tanto et tam qui ita factum suum probare conten-
singulari beneficio maximas gratias dit, hoc videtur profiteri, se tunc pa-
Deo agat, ab eoque caelestis gratiae tientia usurum esse, cum a nemine
praesidium petere numquam desinat, iniuria laedetur; quo quidem nihil ho-
quo munitus ac tectus facile poterit mine christiano indignius esse potest.
pravis cupiditatibus resistere ac re- Etenim cum illius vicem dolere maxi-
pugnare. Docendus est etiam ut nu- me debuerit qui iniuriam fecit, tamen
llum patiatur esse diem, quin aliquid non peccati pravitate commovetur,
de passionis Domini nostri mysteriis sed fratri irascitur, ac cum ei praecla-
meditetur, ad eumque imitandum et ra occasio oblata fuerit ut Deum pa-
summa charitate amandum ipse se tientia colere, et fratrem mansuetudi-
excitet atque inflammet; hac enim ne sua corrigere possit, salutis mate-
meditatione assequetur ut ab omni- riam ad perniciem suam convertit.
bus daemonis tentationibus in dies
se tutiorem esse sentiat. Neque enim
ulla alia est causa cur tam cito vel 60 Quomodo his consulet Confes-
leviter ab hoste impugnati, animo et sarius, qui peccata sua confiteri eru-
viribus succumbamus, quam quod ex bescunt, vel imparati eum adeunt
caelestium rerum meditatione divini
amoris ignem concipere non stude- Perniciosior autem est illorum cul-
mus, quo mens recreari atque erigi pa existimanda qui, stulta quadam
possit. verecundia impediti, peccata confite-
ri non audent. Iis igitur, hortando,
Sin autem sacerdos intellexerit animos addere oportet, monendique
eum qui velit confiteri, adeo peccata sunt nihil esse quod vitia sua ape-
sua non dolere ut vere contritus di- rire vereantur quae perpetuo, ut di-
cendus sit, conetur magno contritio- ximus, occulta futura sunt, nullique
nis desiderio eum afficere, ut, deinde mirum videri debere, si intelligat ho-
huius praeclari doni cupiditate incen- mines peccare, qui quidem communis
sus, illud a Dei misericordia petere et est omnium morbus et in humanam
efflagitare in animum inducat. imbecillitatem proprie cadit.
181
Alii sunt qui, vel quod raro pec- dotem non audeant redire, quod ve-
cata confiteri solent, vel quod nullam reantur ne vel in suspicionem mag-
curam et cogitationem in pervesti- nae improbitate populo veniant vel
gandis suis sceleribus posuerunt, nec singularis religionis laudem quaerere
commissa confessione expedire, nec existimentur, saepe tum publice tum
unde eius officii initium ducendum sit privatim docendum est neminem tan-
satis sciunt. Quos certe acrius obiur- ta memoria esse, qui omnia sua fac-
gare opus est atque imprimis doce- ta, dicta et cogitata meminisse queat;
re, prius quam ad sacerdotem aliquis quapropter fideles nulla re deterren-
adeat, omni studio curandum esse ut dos esse quominus ad sacerdotem re-
peccatorum suorum contritione com- vertantur, si in memoriam alicuius
moveatur; id vero praestari nullo mo- criminis redierint, quod antea fue-
do posse, nisi ea reminiscendo sigilla- rit praetermissum. Haec igitur, atque
tim recognoscere studeat. alia huius generis multa, in confessio-
Quare, si sacerdos huiusmodi ho- ne a sacerdotibus observanda erunt.
mines prorsus imparatos esse cogno-
verit, humanissimis verbis a se di-
mittet, hortabiturque ut ad cogitan- 62 Quid in genere, quidve in mate-
da peccata aliquod spatium sumant, ria confessionis significet satisfactio
ac deinde revertantur. Quod si for-
te affirmaverint se in eam rem omne
studium et diligentiam suam contu- Nunc ad tertiam paenitentiae par-
lisse quoniam sacerdoti maxime ve- tem, quae satisfactio appellatur, ve-
rendum est, ne semel dimissi amplius niendum est.
non redeant, audiendi erunt; praeser- Primum itaque satisfactionis
tim vero si emendandae vitae stu- nomen et vis exponenda est. Hinc
dium aliquod prae se ferant, addu- enim catholicae Ecclesiae hostes am-
cique possint ut negligentiam suam plam occasionem dissidii et discor-
accusent, quam se alio tempore di- diae cum maxima christiani populi
ligenti et accurata meditatione com- pernicie arripuerunt.
pensaturos promittant. In quo tamen Est autem satisfactio rei debitae
magna cautio adhibenda est; si enim integra solutio; nam quod satis est,
audita confessione iudicaverit, neque ei nihil videtur deesse. Quare cum
in enumerandis peccatis diligentiam, de gratiae reconciliatione loquimur,
neque in detestandis dolorem paeni- idem satisfacere significat, quod al-
tenti omnino defuisse, absolvi poterit; teri tantum praestare, quantum irato
sin autem utrumque in eo desiderari animo ad ulciscendam iniuriam satis
animadverterit, auctor illi et suasor esse possit atque ita satisfactio nihil
erit ut maiorem curam, quod antea aliud est quam iniuriae alteri illatae
dictum est, in excutienda conscientia compensatio. Quod autem ad hunc
adhibeat, hominemque, ut blandissi- locum pertinet, satisfactionis nomen
me poterit, tractatum dimittet. divinarum rerum doctores ad decla-
randam eam compensationem usur-
parunt, cum homo pro peccatis com-
61 Pudori quorundam quomodo
missis Deo aliquid persolvit.
consulendum
Quo in genere quoniam multi gra- cerdote constitutam, sed sponte nos-
dus esse possunt, hinc fit ut satisfac- tra susceptam atque a nobis ipsis re-
tio varie accipiatur. petitam, sustinemus.
Ac prima quidem et praestantis-
sima illa est, qua pro scelerum nos- 64 Quid sit haec satisfactio, quae
trorum ratione, etiamsi Deus summo ad Sacramentum poenitentiae perti-
iure nobiscum velit agere, quidquid net
a nobis debebatur, cumulate persolu-
tum est. Haec vero eiusmodi esse di-
citur quae nobis Deum propitium et Verum haec ad paenitentiam, ut
placatum reddidit, eamque uni Chris- sacramentum est, minime pertinet;
to Domino acceptam ferimus, qui, in sed illa tantum sacramenti pars cen-
cruce pretio pro peccatis nostris so- senda est quam diximus ex praecep-
luto, plenissime Deo satisfecit. Neque to sacerdotis Deo pro peccatis depen-
enim ulla res creata tanti esse potuit di, hoc adiuncto ut statutum cum
quae nos tam gravi debito liberaret, animo et deliberatum habeamus pec-
atque, ut sanctus Ioannes testatur, cata in posterum omni studio vitare.
Ipse est propitiatio pro peccatis nos- Ita enim nonnulli definierunt: satis-
tris, non pro nostris autem tantum, facere est Deo debitum honorem im-
sed etiam pro totius mundi 72 . Haec pendere 74 ; quod autem nemo debi-
igitur plena et cumulata est satisfac- tum honorem Deo possit tribuere, ni-
tio, scelerum omnium rationi quae in si qui peccata omnino vitare consti-
hoc saeculo commissa sunt pariter ae- tuat, satis apparet; et: satisfacere est
qualiterque respondens; cuius ponde- causas peccatorum excidere, et eorum
re hominum actiones apud Deum plu- suggestiom aditum non indulgere. In
rimum valent, ac sine eo nulla pror- quam sententiam alii senserunt satis-
sus aestimatione dignae haberentur. factionem esse purgationem qua elui-
Atque huc Davidis verba videntur tur quidquid sordium propter pecca-
spectare, qui postquam, secum ipse ti maculam in anima resedit, atque a
reputans, illud protulisset: Quid re- poenis tempore definitis quibus tene-
tribuam Domino pro omnibus, quae bamur, absolvimur.
retribuit mihi?, nihil praeter hanc sa- Quae cum ita sint, facile erit fi-
tisfactionem quam calicis nomine ex- delibus persuadere quam necessarium
pressit, dignum tot tantisque bene- sit ut paenitentes in hoc satisfactionis
ficiis invenire potuit; cuare subiecit: studio se exerceant.
Calicem salutans accipiam, et nomen
Domini invocabo 73 . Alterum est sa-
65 Non semper cum remissio-
tisfactionis genus, quae et canonica
ne poenae aeternae, quae consequitur
appellatur, et certo temporis spatio
condonationem culpae, poena tempo-
definita perficitur. Quare antiquissi-
ralis remittitur
mae Ecclesiae usu receptum est ut,
cum paenitentes a peccatis solvun-
tur, poena aliqua eis irrogetur, cuius Docendi enim sunt duo esse quae
poenae solutio satisfactio vocari con- peccatum consequuntur, maculam et
suevit. Eodem vero nomine quodli- poenam. Ac quamvis semper, culpa
bet etiam poenae genus significatur, dimissa, simul etiam mortis aeternae
quam pro peccatis, non quidem a sa- supplicium apud inferos constitutum
72 1 Jn 2
73 Sal 115
74 S. Anselmus Cantuariensis, Cur Deus homo, cap. 11
183
in Deum charitas efficit ut quae per- commodi Deus immiserit ferant, am-
pessu gravissima sunt, ne sentiantur plam satisfaciendi et merendi ma-
quidem. Neque tamen idcirco fit quo- teriam nactos esse; qui autem invi-
minus ea ipsa opera satisfaciendi vim ti et repugnantes poenam huiusmodi
habeant; siquidem hoc proprium est sustineant, omni satisfactionis fructu
filiorum Dei, ita eius amore et pieta- privari, sed Dei tantum, peccata iusto
te inflammari, ut acerbissimis dolori- iudicio ulciscentis, animadversionem
bus cruciati aut nihil fere incommodi et supplicium perferre.
sentiant, aut omnia laetissimo animo
perferant. 76 Unus pro alio satisfacere, non
autem confiteri, aut conteri potest
74 Quot sint opera satisfactionis
In eo vero summa Dei bonitas et
Verum omne satisfactionis genus clementia maximis laudibus et gratia-
pastores docebunt ad haec tria prae- rum actionibus praedicanda est, qui
cipue referendum esse, orationem, humanae imbecillitati hoc condona-
ieiunium, eleemosynam; quae qui- vit, ut unus posset pro altero satisfa-
dem tribus bonis, animae, corporis et cere; quod quidem huius partis pae-
iis quae externa commoda dicuntur, nitentiae maxime proprium est. Ut
quae omnia a Deo accepimus, respon- enim, quod ad contritionem et con-
dent. Nihil vero aptius et convenien- fessionem attinet, nemo pro altero
tius ad excidendas omnium peccato- dolere aut confiteri potest, ita qui
rum radices esse potest. Nam cum divina gratia praediti sunt, alterius
omne quod est in mundo, concupis- nomine possunt quod Deo debetur
centia carnis sit aut concupiscentia persolvere; quare fit ut quodam pac-
oculorum aut superbia vitae 88 , ne- to alter alterius onera portare videa-
mo non videt hisce tribus morbi cau- tur. Nec vero de hoc cuiquam fide-
sis totidem medicinas, priori scilicet lium dubitandi locus relictus est, qui
ieiunium, alteri eleemosynam, tertiae in Apostolorum Symbolo sanctorum
orationem, rectissime opponi. Prae- communionem confitemur. Nam cum
terea si eos etiam qui peccatis nos- omnes eodem baptismo abluti Chris-
tris offenduntur spectemus, facile erit to renascamur, eorundem sacramen-
intelligere cur ad haec tria potissi- torum participes simus, imprimis ve-
mum omnis satisfactio referatur; hi ro eiusdem corporis et sanguinis Ch-
vero sunt Deus, proximus, nos ipsi. risti Domini cibo et potu recreemur,
Quare Deum oratione placamus, pro- hoc apertissime demonstrat nos om-
ximo eleemosyna satisfacimus, nos ip- nes eiusdem esse corporis membra.
sos vero ieiunio castigamus. Quemadmodum igitur neque pes suae
tantum, sed etiam oculorum utilita-
75 Afflictiones quae extrinsecus tis causa munere suo fungitur, neque
hominibus immituntur, sunt etiam rursus, quod oculi videant, ad illorum
satisfactoriae propriam, sed ad communem omni-
um membrorum utilitatem referen-
Sed quoniam multae variaeque ae- dum est, ita communia inter nos sa-
rumnae et calamitates, dum in hac tisfactionis officia existimari debent.
vita sumus, nos premunt, illud maxi-
me fideles docendi sunt, eos qui pa- 77 Non omnis satisfactionis virtus
tienti animo quidquid laboriosi et in- aliis communicari potest
88 1 Jn 2
187
quae dividi non possint, sed perfectio- tam unctionem indulgeat tibi
ne, cuiusmodi sunt cetera omnia quae Deus quidquid oculorum, sive
ex pluribus rebus constant. Nam que- narium, sive tactus vitio deli-
madmodum domus, quae ex multis quisti. Quod autem haec vera sit et
et diversis rebus composita est, una propria huius sacramenti forma, sanc-
tantum forma perficitur, ita hoc sa- tus Iacobus apostolus significat, cum
cramentum, etsi ex pluribus rebus et ait: Et orent super eum, et oratio fi-
verbis constituitur, unum tamen sig- dei salvabit infirmum. Ex quo licet
num est, et unius rei quam significat cognoscere formam precationis modo
efficientiam habet. proferendam esse, tametsi quibus po-
Docebunt praeterea parochi quae tissimum verbis concipiendi sit, apos-
sint huius sacramenti partes, elemen- tolus non expresserit. Verum hoc ad
tum, inquam, et verbum. Haec enim a nos fideli Patrum traditione perma-
sancto Iacobo praetermissa non sunt, navit, ita ut omnes Ecclesiae eam for-
in quibus singulis sua mysteria licet mae rationem retineant, qua, omni-
animadvertere. um mater et magistra, sancta Eccle-
sia Romana utitur. Nam etsi aliqui
5 Quae sit Extremae Unctionis nonnulla verba immutant, cum pro
materia indulgeat tibi Deus, ponunt remittat,
vel parcat, interdum etiam sanet quid-
quid commisisti; tamen, quoniam nu-
Eius igitur elementum sive ma-
lla fit sententiae immutatio, constat
teria, quemadmodum Concilia ac
eandem ab omnibus formam religiose
praecipue Tridentinum decrevit, est
servari.
oleum ab episcopo consecratum, li-
quor scilicet, non ex quavis pingui et
crassa natura, sed ex olearum bac- 7 Cur huius Sacramenti forma
cis tantummodo expressus. Aptissime precationis modo contineatur
autem haec materia illud significat
quod vi sacramenti interius in anima
Nec vero quisquam miretur cur fac-
efficitur; nam ut oleum ad mitigandos
tum sit ut aliorum sacramentorum
corporis dolores magnopere proficit,
forma vel absolute significet quod ef-
ita sacramenti virtus animae tristi-
ficit, ut cum dicimus: Ego te bap-
tiam ac dolorem minuit. Oleum prae-
tizo, aut Signo te signo crucis; vel
terea sanitatem restituit, hilaritatem
tamquam ab imperantibus pronuntie-
affert, et lumini tamquam pabulum
tur, ut cum in sacramento ordinis ad-
praebet; tum vero ad recreandas de-
ministrando dicitur: Accipe potesta-
fatigati corporis vires maxime accom-
tem, haec una vero extremae unctio-
modatum est. Quae omnia, quid in
nis forma precatione quadam absol-
aegroto divina virtute per huius sa-
vatur. Id enim optimo iure constitu-
cramenti administrationem efficiatur,
tum est; nam cum hoc sacramentum
declarant. Haec de materia satis sint.
propterea adhibeatur ut praeter spiri-
tualem gratiam quam tribuit, sanita-
6 Qua forma perficiatur hoc Sacra- tem etiam restituat aegrotis, tamen,
mentum quia non semper sequitur ut aegri a
morbis convalescant, ob eam causam
Forma vero sacramenti est verbum, precatione forma conficitur, ut a Dei
et solemnis illa precatio quam sa- benignitate id impetremus quod sa-
cerdos ad singulas unctiones adhi- cramenti vis constanti et perpetuo or-
bet, cum inquit: per istam sanc- dine efficere non solet.
190
piendum apti non sunt; et pueri, qui Quod si post susceptam hanc unctio-
nulla peccata admittunt quorum reli- nem aeger convaluerit, quoties postea
quias sanare huius sacramenti reme- in id vitae discrimen inciderit, toties
dio opus sit; amentes item et furio- eiusdem sacramenti subsidium ei po-
si, nisi interdum rationis usum ha- terit adhiberi. Ex quo patet in eorum
berent, et eo potissimum tempore sacramentorum numero quae iterari
pii animi significationem darent, pe- solent, reponendam esse.
terentque ut sacro oleo ungerentur;
nam qui ab ipso ortu numquam men- 12 Qua religione et praeparatione
tis et rationis compos fuit, ungendus debeat istud Sacramentum suscipi
non est; secus vero si aegrotus, cum
mente adhuc integra huius sacramen-
Quoniam vero omni studio curare
ti particeps fieri voluisset, postea in
oportet ne quid sacramenti gratiam
insaniam et furorem incidit.
impediat, ei vero nihil magis adver-
satur quam alicuius peccati mortife-
10 Quae corporis partes hic de- ri conscientia, servanda est catholi-
beant iniungi cae Ecclesiae perpetua consuetudo,
ut ante extremam unctionem, Pae-
Non sunt autem omnes corporis nitentiae et Eucharistiae sacramen-
partes ungendae, sed eae tantum tum admmistretur. Ac deinde aegro-
quas veluti sensuum instrumenta na- to persuadere parochi studeant ut ea
tura homini attribuit: oculi propter fide se ungendum sacerdoti praebeat,
visionem, aures propter auditum, na- qua olim qui ab apostolis sanandi
res propter odoratum, os propter gus- erant, se ipsos offerre consueverant.
tum vel sermonem, manus propter Imprimis autem animae salus, dein-
tactum, qui, tametsi toto corpore ae- de corporis valetudo cum illa adiunc-
quabiliter fussus est, in ea tamen par- tione, si ea ad aeternam gloriam pro-
te maxime viget. Hunc autem un- futura sit, expetenda est. Nec vero
gendi ritum universalis Ecclesia reti- dubitare fideles debent quin sanctae
net, atque etiam huius sacramenti na- illae et solemnes preces a Deo audian-
turae optime convenit, medicamenti tur, quibus sacerdos, non suam sed
enim est instar. Ac quoniam in cor- Ecclesiae et Domini nostri Iesu Chris-
poris morbis, quamvis universum cor- ti personam gerens, utitur. Qua una
pus male affectum sit, tamen illi tan- maxime re cohortandi sunt ut huius
tum parti curatio adhibetur, a qua saluberrimi olei sacramentum sancte
tamquam a fonte et origine morbus et religiose sibi administrandum cu-
manat; idcirco non totum corpus, sed rent, cum et acrior pugna instare et
ea membra in quibus potissimum sen- vires, tum animi tum corporis, defi-
tiendi vis eminet. Renes etiam, veluti cere videantur.
voluptatis et libidinis sedes, ungun-
tur; tum pedes, qui nobis ingressus et 13 Quo ministrante hoc Sacra-
ad locum movendi principium sunt. mentum percipiendum sit
lex iubeat ut qui altari servit ex altari alicui certo Ecclesiae ministerio ad-
vivat 8 , tamen quaestus et lucri cau- dicti, in sanctitate et iustitia illi ser-
sa ad altare accedere maximum sacri- viant. Nam ut in exercitu omnes qui-
legium est. Alios honorum cupiditas dem milites imperatoris legibus pa-
et ambitio ad sacerdotalem ordinem rent, sed inter eos tamen alius centu-
ducit. Alii vero, ut divitiis affluant, rio, alius praefectus est, alii alia mu-
initiari volunt; cuius quidem rei illud nera obeunt; ita, quamvis omnes fi-
argumento est, quod nisi opulentum deles pietatem et innocentiam secta-
aliquod ecclesiasticum beneficium iis ri omni studio debeant, quibus rebus
deferatur, nullam sacri ordinis cogita- maxime Deus colitur, eos tamen qui
tionem habent. Hi vero sunt quos Sal- ordinis sacramento sunt initiati, prae-
vator noster mercenarios 9 appellat, cipua quaedam munera et functiones
et quos Ezechiel dicebat semetipsos, in Ecclesia exsequi oportet. Nam et
et non oves 10 , pascere; quorum tur- sacra pro se ipsis et pro omni populo
pitudo et improbitas non solum sa- faciunt; et divinae legis vim tradunt,
cerdotali ordini magnas tenebras of- ad eamque prompto et alacri animo
fundit, ita ut iam nihil fere a fideli servandam fideles hortantur et insti-
populo haberi possit contemptius et tuunt; et Christi Domini sacramenta,
abiectius; verum etiam efficit ut ip- quibus omnis gratia impertitur et au-
si nihil amplius ex sacerdotio conse- getur, administrant; et, ut uno ver-
quantur, quam Iudas ex apostolatus bo complectamur, a reliquo populo
munere, quod illi sempiternum exi- segregati, in omnium longe maximo
tium attulit. et praestantissimo ministerio se exer-
Illi autem ostio in Ecclesiam in- cent.
troire merito dicuntur, qui, a Deo His igitur explicatis, accedent pa-
legitime vocati, ecclesiastica munera rochi ad ea tradenda quae propria
eius unius rei causa suscipiunt, ut Dei huius sacramenti sunt; ut intelligant
honori inserviant. fideles, qui in ecclesiasticum ordinem
cooptari volunt, ad quodnam officii
5 Qui per Ordines Sacros se Ec- genus vocentur, quantaque ipsi Eccle-
clesiae dedicarunt qua parte caeteros siae eiusque ministris potestas divini-
e populo superare et excellere debeant tus tributa sit.
8 Christi Sacerdotium legis na- 9 Quid sit Ordo, cur et functio Ec-
turae, vel etiam Moysis sacerdotio clesiastica Ordo vocetur
sublimius est
Placuit autem sanctis Patribus hoc
Haec autem potestas plurimum illi vocabulo uti, quod latissimam signi-
praestat, quae in naturae lege certis ficationem habet, ut dignitatem et
hominibus, qui res sacras curarent, excellentiam ministrorum Dei indica-
tributa est. Nam et illa aetas, quae rent. Est enim ordo, si propriam eius
scriptam Legem antecessit, suum sa- vim et notionem accipiamus, disposi-
cerdotium suamque potestatem spi- tio superiorum et interiorum rerum,
ritualem habuerit necesse est, cum quae inter se ita aptae sunt, ut una ad
legem habuisse satis constet. Haec alteram referatur. Cum itaque in hoc
duo enim ita coniuncta esse testa- ministerio multi sint gradus et variae
tur Apostolus, ut, eorum altero trans- functiones, omnia vero certa ratione
lato, simul etiam alterum transferri distributa sint et collocata, recte et
necesse sit 13 . Cum igitur naturali commode ordinis nomen ei imposi-
instinctu homines agnoscerent Deum tum videtur.
11 Jn20
12 Mt 18
13 Heb 7
14 Heb 7
197
turnam psalmodiam legi solent. Eius quibus aqua et vinum in sacrificio mi-
quoque partes erant prima religionis nistratur: Accipe urceolos ad sugge-
christianae rudimenta fidelibus trade- rendum vinum et aquam in Eucha-
re. Episcopus itaque, praesente popu- ristiam sanguinis Christi in nomine
lo, in eius ordinatione librum quo des- Domini.
cripta sunt quae ad hanc functionem
attinent, illi tradens, inquit: Accipe,
19 Quodnam sit Subdiaconi mi-
et esto verbi Dei relator, habiturus, si
nisterium, ac cuiusmodi ritus in eius
fideliter et utiliter impleveris officium
consecratione adhibeantur
tuum, partem cum iis qui verbum Dei
bene ministrarunt ab initio.
A minoribus ordinibus iisdemque
non sacris, de quibus hactenus dic-
17 Exorcistis quid ex officio in-
tum est, ad maiores et sacros legiti-
cumbat
mus aditus et ascensus patet. In eo-
rum primo gradu subdiaconus collo-
Tertius est ordo exorcistarum, qui- catur, cuius munus est, ut nomen ip-
bus potestas data est nomen Domi- sum declarat, diacono ad altare in-
ni invocandi in eos qui ab immun- servire. Sacra enim lintea, vasa, pa-
dis spiritibus obsidentur. Quare epis- nem et vinum ad sacrificii usum ne-
copus, cum eos instituit, librum in cessaria, parare debet. Nunc episcopo
quo exorcismi continentur eis porri- et sacerdoti aquam praebet, cum ma-
git, usus ea formula verborum: Ac- nus in Missae sacrificio abluunt. Epis-
cipe et commenda memoriae, et ha- tolam etiam, quae olim a diacono in
be potestatem imponendi manus su- Missa recitabatur, subdiaconus legit,
per energumenos, sive baptizatos, si- ac tamquam testis ad sacrum assistit,
ve catechumenos. prohibetque ne sacerdos sacra faciens
a quopiam perturbari possit.
Haec autem quae ad subdiaco-
18 Quae sint Acolythi partes
ni ministerium spectant, ex solemni-
bus caeremoniis quae in illius conse-
Acolythorum quartus est gradus et cratione adhibentur, licet cognoscere.
ultimus eorum omnium qui minores, Primum enim episcopus legem per-
et non sacri, appellantur. Eorum mu- petuae continentiae huic ordini im-
nus est ministros maiores, subdiaco- positam esse admonet; edicitque ne-
nos et diaconos, in altaris ministerio minem in subdiaconorum ordinem
assectari, eisque operam dare. Prae- cooptandum esse cui ultro hanc le-
terea lumina deferunt et asservant, gem accipere non sit propositum.
cum Missae sacrificium celebratur, Deinde, post solemnem litaniarum
praecipue vero cum evangelium legi- precationem, quae subdiaconi mune-
tur; ex quo et ceroferarii alio nomine ra et functiones sint enumerat atque
vocati sunt. Cum itaque ordinantur, exponit. His peractis, eorum singuli
hic ritus ab episcopo servari consue- qui ordinantur, ab episcopo quidem
vit. Primum quidem, postquam eos calicem et sacram patenam accipiunt;
officii sui diligenter admonuit, lumi- ab archidiacono vero, ut intelligatur
na eorum singulis tradit in hunc mo- subdiaconum diaconi officio subser-
dum: Accipe ceroferarium cum cereo, vire, urceolos vino et aqua plenos,
et scias te ad accendenda Ecclesiae una cum lebete et linteolo quo manus
luminaria mancipari in nomine Do- absterguntur, dicente episcopo: Vide-
mini. Deinde item urceolos vacuos, te cuiusmodi ministerium vobis tradi-
200
tur; ideo vos admoneo ut ita vos ex- absit episcopus et sacerdos, evange-
hibeatis, ut Deo placere possitis. Ad- lium explanare, non tamen e superio-
duntur praeterea aliae preces. Ad ex- ri loco, ut intelligatur hoc eius pro-
tremum, cum episcopus sacris vesti- prium munus non esse.
bus subdiaconum ornavit, ad quarum
singulas propria verba et caeremoniae
21 Quales Diaconi eligendi sint
adhibentur, tradit ei epistularum li-
brum ac dicit: Accipe librum epistu-
larum, et habe potestatem legendi eas Quanta vero diligentia adhibenda
in Ecclesia sancta Dei, tam pro vivis sit, ne quis eo munere indignus ad
quam pro defunctis. hunc ordinis gradum ascendat, Apos-
tolus ostendit, cum ad Timotheum
diaconi mores, virtutem et integri-
20 Quod sit Diaconi munus
tatem exposuit 19 . Hoc idem satis
etiam declarant ritus et solemnes cae-
Secundum autem sacrorum ordi- remoniae, quibus ab episcopo conse-
num gradum diaconus obtinet, cuius cratur. Pluribus enim et sanctioribus
ministerium latius patet, sanctusque precibus ad diaconi quam ad subdia-
semper habitum est. Ad eum enim coni ordinationem utitur episcopus,
pertinet episcopum perpetuo sequi, et alia addit sacrarum vestium or-
concionantem custodire, eique et sa- namenta. Praeterea manus ei impo-
cerdoti sacra facienti, vel alia sacra- nit, quod quidem ab apostolis factita-
menta administranti, praesto esse, et tum esse legimus, cum primos diaco-
in Missae sacrificio evangelium lege- nos instituerunt. Denique evangelio-
re. Olim vero fidelium animos saepius rum librum ei tradit, his verbis: Ac-
excitabat ut sacra attenderent; san- cipe potestatem legendi evangelium in
guinem etiam Domini ministrabat, in Ecclesia Dei tam pro vivis quam pro
quibus ecclesiis ea consuetudo erat ut defunctis in nomine Domini.
fideles Eucharistiam sub utraque spe-
cie sumerent. Diacono praeterea ec-
22 Quae sit dignitas et amplitudo
clesiasticorum bonorum dispensatio
Sacerdotii
commissa erat, ut unicuique necessa-
ria ad victum subministraret. Ad dia-
conum etiam attinet, tamquam epis- Tertius, omniumque sacrorum or-
copi oculum, pervestigare quinam in dinum summus gradus est sacerdo-
urbe pie et religiose, quive secus vi- tium. Qui vero illo praediti sunt, eos
tam traducant; qui ad sacrificium et veteres Patres duobus nominibus vo-
concionem statis temporibus conve- care solent. Interdum enim presby-
niant, qui rursus non conveniant; ut teros appellant, quod graece senio-
cum de omnibus episcopum certio- res significat, non solum propter ae-
rem fecerit, ille vel privatim unum- tatis maturitatem, quae huic ordi-
quemque hortari, admonere, vel pa- ni maxime necessaria est, sed mul-
lam corrigere et obiurgare possit, ut to magis propter morum gravitatem,
se magis profecturum esse intellexe- doctrinam et prudentiam; ut enim
rit. Catechumenorum etiam nomina scriptum est, Senectus venerabilis est,
recitare debet, et eos qui ordinis sa- non diuturna neque annorum nume-
cramento initiandi sunt, ante episco- ro computatae eam autem sunt sen-
pum statuere. Licet ei praeterea, si sus hominis, et aetas senectutis vita
19 1 Tim 3
20 Sab 4
201
scelere obstringit; sed etiam quia vir- ad suscepti officii et ministerii func-
tutis et innocentiae lumen aliis prae- tionem unicuique satis esse possit.
ferre debet. Ea de re quid Aposto-
lus Tito 30 et Timotheo 31 praecipiat, 33 Quinam ad Sacerdotii dignita-
pastoribus declarandum erit, et si- tem non sint admittendi
mul illud docendum, ea corporis vitia
quae in veteri Lege ex Domini praes-
criptione aliquem ab altaris ministe- Pueris autem, et furiosis vel amen-
rio excludebant, in evangelica Lege tibus, quod usu rationis carent,
ad animae vitia praecipue transferen- hoc sacramentum dandum non est,
da esse. Quare sanctam illam consue- quamvis, si iis quoque administrare-
tudinem in Ecclesia servari animad- tur, sacramenti characterem in eo-
vertimus, ut qui sacris initiandi sunt, rum animam imprimi certo creden-
prius paenitentiae sacramento cons- dum sit. Qui vero aetatis annus in sin-
cientiam purgare diligenter studeant. gulis ordinibus sit exspectandus, ex
sacri Tridentini Concilii decretis fa-
cile erit cognoscere 33 . Excipiuntur
32 In Sacerdote quae et quanta etiam servi; neque enim divino cultui
doctrina requiratur dedicari debet qui non sui iuris, sed in
alterius potestate est. Viri praeterea
sanguinum et homicidae, quia eccle-
Praeterea in sacerdote non solum siastica lege repelluntur atque irregu-
ea cognitio requirenda est, quae ad lares sunt. Spurii quoque et ii omnes
sacramentorum usum et tractatio- qui ex legitimis nuptiis non sunt pro-
nem pertinet, sed etiam sacrarum creati; decet enim ut qui sacris ad-
Litterarum scientia ita instructum es- dicuntur, nihil in se habeant quo ab
se oportet, ut populo christianae fi- aliis merito contemni ac despici posse
dei mysteria et divinae legis praecep- videantur. Ad extremum, etiam ad-
ta tradere, ad virtutem et pietatem mitti non debent, qui aliquo insig-
incitare, a vitiis revocare fideles pos- ni corporis vitio deformes aut man-
sit. Sacerdotis enim duo sunt mune- ci sunt; ea enim foeditas et debilita-
ra, quorum alterum est ut sacramen- tio tum offensionem habet, tum ve-
ta rite conficiat et administret; alte- ro sacramentorum administrationem
rum, ut populum fidei suae commis- impediat necesse est.
sum iis rebus et institutis quae ad sa-
lutem necessaria sunt, erudiat. Mala-
chias enim ita testatur: Labia sacer- 34 Qui sint praecipui huius Sacra-
dotis custodient scientiam, et legem menti effectus
requirent ex ore eius, quia Angelus
Dormini exercituum est 32 . Ut igitur Sed iam his rebus expositis, super-
in horum altero, si mediocre cognitio- est ut pastores doceant qui sint huius
ne sit ornatus, praestare quod debet, sacramenti effectus.
possit; alterum certe non vulgarem, Constat vero, quamvis ordinis sa-
sed exquisitam potius doctrinam des- cramentum, ut antea dictum est, ma-
iderat; quamvis aeque ab omnibus sa- xime ad Ecclesiae utilitatem et pul-
cerdotibus summa reconditarum re- chritudinem spectet, tamen in eius
rum scientia non exigatur, sed quae quoque anima qui sacris mittatur,
30 Tit 1
31 1 Tim 2
32 Mal 2
33 Sess. 23 cap. 12
205
sum, verbis opus esse perspicuum est. et uxorem indissolubili vinculo cons-
Si enim ex interiori tantum consen- trictos tenet.
su, sine aliqua externa significatione,
matrimonium constare posset, illud 7 Si pudore, aut alio impedimento
etiam sequi videretur, ut, cum duo consensus verbis non exprimatur, nu-
qui disiunctissimis et maxime diver- tus et signa verborum locum habent
sis in locis essent, ad nuptias consen-
tirent, antequam alter alteri volunta-
Sed verborum loco tum nutus et
tem suam vel litteris vel nuntiis decla-
signa quae intimum consensum aper-
rasset, veri et stabilis matrimonii lege
te indicent, satis ad matrimonium es-
coniungerentur; quod tamen a ratio-
se possunt, tum ipsa etiam taciturni-
ne et sanctae Ecclesiae consuetudine
tas, cum puella propter verecundiam
et decretis alienum est.
non respondet, sed pro ea parentes lo-
quuntur.
6 Mutuus consensus verbis futu-
ri temporis expressus Matrimonium
8 Ad verum Matrimonium concu-
non efficit
bitus non requiritur
Prima igitur est haec ipsa diversi trimonii remedio ad vitanda libidinis
sexus naturae instinctu expetita so- peccata utatur. De quo ita Apostolus
cietas, mutui auxilii spe conciliata, scribit: Propter fornicationem unus-
ut alter alterius ope adiutus vitae in- quisque suam uxorem habeat et una-
commoda facilius ferre et senectutis quaeque suum virum habeat 12 ; ac
imbecillitatem sustentare queat. paulo post, cum docuisset interdum
Altera est procreationis appeti- orationis causa a matrimonii debito
tus, non tam quidem ob eam rem abstinendum esse, subiecit: Et iterum
ut bonorum et divitiarum heredes re- revertimini in idipsum, ne tentet vos
linquantur, quam ut verae fidei et Satanas propter incontinentiam ves-
religionis cultores educentur. Quod tram.
quidem maxime sanctis illis Patriar- Hae igitur sunt causae, quarum
chis, cum uxores ducerent, proposi- aliquam sibi proponere quisque de-
tum fuisse ex sacris Litteris satis ap- bet, qui pie et religiose, ut sanctorum
paret. Quare angelus, cum Tobiam filios decet, nuptias velit contrahere.
admoneret quo pacto mali daemonis Quod si ad eas causas aliae etiam
vim posset repellere, Ostendam, in- accedant, quibus homines inducti
quit, tibi qui sunt quibus praevale- matrimonium ineant, atque in haben-
re potest daemonium. Ii namque qui do uxoris delectu hanc illi praepo-
coniugium ita suscipiunt ut Deum nant, ut heredis relinquendi deside-
a se et a sua mente excludant, et rium, divitiae, forma, generis splen-
suae libidini ita vacent sicut equus dor, morum similitudo, huiusmodi
et mulus, quibus non est intellectus, sane rationes damnandae non sunt,
habet potestatem daemonium super cum matrimonii sanctitati non repug-
eos. Deinde subiecit: Accipies virgi- nent. Neque enim in sacris Litteris
nem cum timore Domini, amore fi- Iacob patriarcha reprehenditur, quod
liorum magis quam libidine ductus, Rachelem, eius pulchritudine illectus,
ut in semine Abrahae benedictionem Liae praetulerit.
in filiis consequaris 11 . Atque una
etiam haec causa fuit cur Deus ab ini-
15 Cur Matrimonium Sacramenti
tio matrimonium instituerit. Quare
dignitate per Christum sit auctum
fit ut illorum sit scelus gravissimum,
qui, matrimonio iuncti, medicamentis
vel conceptum impediunt, vel partum Haec de matrimonio, ut naturalis
abigunt. Haec enim homicidarum im- coniunctio est, docenda erunt. Ut au-
pia conspiratio existimanda est. tem sacramentum est, explicare opor-
tebit eius naturam multo praestantio-
rem esse et omnino ad altiorem finem
14 Post peccatum cur Matrimo-
referri. Quemadmodum enim matri-
nium institutum fuerit
monium, ut est naturalis coniunc-
tio, ad propagandum humanum ge-
Tertia est quae post primi parentis nus ab initio institutum est; ita dein-
lapsum ad alias causas accessit, cum de, ut populus ad veri Dei et Salva-
propter iustitiae in qua homo condi- toris nostri Christi cultum et religio-
tus erat amissionem, appetitus rectae nem procrearetur atque educaretur,
rationi repugnare coepit; ut scilicet, sacramenti dignitas illi tributa est.
qui sibi imbecillitatis suae conscius Cum enim Christus Dominus vellet
est, nec carnis pugnam vult ferre, ma- arctissimae illius necessitudinis, quae
11 Tob 6
12 1 Cor 7
210
etsi gentes matrimonio divini aliquid priscis Patribus accusandi non sunt,
inesse arbitrabantur, atque ob eam quod non sine Dei indulgentia plures
rem vagos concubitus a naturae lege uxores ducerent , Christus Dominus
alienos esse, itemque stupra, adulte- ostendit illis verbis: Propter hoc di-
ria et alia libidinis genera vindican- mittet homo patrem, et matrem, et
da esse iudicabant; tamen eorum con- adhaerebit uxori suae, et erunt duo
nubia nullam prorsus sacramenti vim in carne una 19 ; ac deinde subiungit:
habuerunt. Itaque iam non sunt duo, sed una ca-
Apud iudaeos vero religiosius om- ro . Quibus verbis planum fecit ma-
nino nuptiarum leges servari con- trimonium ita a Deo institutum es-
sueverant; neque dubitandum quin se, ut duorum tantum, non plurium
eorum matrimonia maiori sanctitate coniunctione definiretur. Quod etiam
praedita essent. Cum enim promis- alibi apertissime docuit, inquit enim:
sionem accepissent fore aliquando ut Quicumque dimiserit uxorem suam et
omnes gentes in semine Abrahae be- aliam duxerit, adulterium committit
nedicerentur 17 , magnae apud eos super eam; et si uxor dimiserit vi-
pietatis officium merito esse videba- rum suum et alii nupserit, moecha-
tur filios procreare, electi populi so- tur. Nam si viro liceret plures uxo-
bolem, ex qua Christus Dominus Sal- res ducere, nulla omnino causa esse
vator noster, quod ad humanam na- videretur cur magis adulterii reus di-
turam attinet, ortum habiturus esset, cendus esset, quod praeter eam uxo-
propagare. Sed illae quoque coniunc- rem quam domi haberet aliam duce-
tiones vera sacramenti ratione carue- ret, quam quod, priore dimissa, cum
runt. alia coniungeretur. Atque ob eam rem
fieri intelligimus, ut si infidelis quis-
piam gentis suae more et consuetu-
19 Matrimonium in Lege naturae
dine plures uxores duxisset, cum ad
post peccatum, ut in Lege Moysis, ori-
veram religionem conversus fuerit, iu-
ginis suae, quam ex Deo habuit, deco-
beat eum Ecclesia ceteras omnes re-
rem non retinuit
linquere, ac priorem tantum iustae et
legitimae uxoris loco habere.
Huc accedit quod, sive natu-
rae post peccatum sive Moysis Le-
20 Vinculum Matrimonii divortio
gem spectemus, facile animadverti-
disrumpi non potest
mus matrimonium a primi ortus sui
decore et honestate decidisse. Dum
enim naturae lex vigebat, multos ex Verum eodem Christi Domini tes-
antiquis Patribus fuisse comperimus timonio facile comprobatur nullo di-
qui plures simul uxores ducerent. vortio vinculum matrimonii dissolvi
Deinde vero in lege Moysis permis- posse. Si enim post libellum repudii
sum erat, dato repudii libello si cau- mulier a viri lege soluta esset, lice-
sa fuisset 18 , divortium cum uxore ret ei sine ullo adulterii crimine alte-
facere; quorum utrumque ab evange- ri viro nubere. Atqui Dominus aper-
lica Lege sublatum, matrimoniumque te denuntiat: Omnis qui dimittit uxo-
in pristinum statum restitutum est. rem suam et alteram ducit, moecha-
Nam quod polygamia a matrimo- tur. Quare coniugii vinculum nulla re,
nii natura aliena esset etsi aliqui ex nisi morte, dirumpi perspicuum est.
17 Gén12
18 Mt 19
19 Mt 19
212
Quod quidem Apostolus etiam con- possunt, et facile, per amicos recon-
firmat, cum inquit: Mulier alligata ciliati, ad eius convictum redeunt.
est legi, quanto tempore vir eius vi-
vit; quod si dormierit vir eius, libe- 22 Per libellum repudii separati
rata est a lege; cui vult, nubat, tan- possunt rursum coniungi
tum in Domino 20 . Et rursus: His
qui matrimonio iuncti sunt, praecipio
non ego, sed Dominus, uxorem a vi- Sed hoc loco praetermittenda non
ro non discedere; quod si discesserit, erit pastoribus sancti Augustini salu-
manere innuptam, aut viro suo recon- taris admonitio. Is enim, ut ostende-
ciliari. Eam vero optionem Apostolus ret fidelibus haud gravate faciendum
mulieri quae iusta de causa virum re- esse ut cum uxoribus quas adulterii
liquisset detulit, ut aut innupta ma- causa dimisissem, si eas delicti paeni-
neat, aut viro suo reconcilietur; ne- teret, in gratiam reducerentur, Cur,
que enim sancta Ecclesia viro vel uxo- inquit, vir fidelis non recipiet uxorem
ri permittit ut sine gravioribus causis quam recipit Ecclesia? aut cur uxor
alter ab altero discedat. viro adultero, sed, paenitenti, non ig-
noscat, cui etiam ignovit Christus?
21
Nam quod Scriptura stultum vo-
21 Cur nulla ratione dissolvi Ma-
cat qui tenet adulteram, de ea sentit
trimonium expediat
quae, cum deliquerit, paenitere et a
coepta turpitudine desistere recusat.
Ac, ne forte alicui videatur durior Ex iis itaque perspicuum est fi-
matrimonii lex, quod nulla umquam delium coniugia perfectione et nobi-
ratione dissolvi possit, docendum est litate tum gentilium, tum iudaeorum
quae sint cum ea utilitates coniunc- matrimoniis longe praestare.
tae. Primum enim homines in coniun-
gendis matrimoniis virtutem potius
et morum similitudinem, quam di- 23 Quae sint bona, quae ex hoc Sa-
vitias et pulchritudinem spectandam cramento ad coniugatos redeunt
esse intelligant; qua quidem re com-
muni societati maxime consuli nemo Docendi praeterea sunt fideles tria
dubitare potest. Praeterea, si divor- esse matrimonii bona: prolem, fidem,
tio matrimonium dissolveretur, vix sacramentum, quorum compensatio-
umquam dissidendi causae hominibus ne illa incommoda leniuntur quae
deessent, quae eis ab antiquo pacis Apostolus indicat his verbis: Tribu-
et pudicitiae hoste quotidie obiiceren- lationem carnis habebunt huiusmodi
22
tur. Nunc vero, cum fideles secum ; efficiturque ut coniunctiones cor-
cogitant, quamvis etiam coniugis con- porum, quae extra matrimonium me-
victu et consuetudine careant, se ta- rito damnandae essent, cum honesta-
men matrimonii vinculo constrictos te coniunctae sint.
teneri, omnemque alterius uxoris du- Primum igitur bonum est proles,
cendae spem sibi praecisam esse, ea hoc est, liberi qui ex iusta et legiti-
re fit ut ad iracundiam et dissidia ma suscipiuntur uxore. Id enim tanti
tardiores esse consueverint. Quod si fecit Apostolus, ut diceret: Salvabitur
interdum etiam divortium faciant, et mulier per filiorum generationem 23 .
diutius coniugis desiderium ferre non Nec vero hoc de procreatione solum,
20 1 Cor 7
21 Lib.1 de Adult. Con. cap. 6 et 9
22 1 Cor 7
23 1 Tim 2
213
ipsos libros numquam fere e mani- Extrema illa restat pars, quae ad
bus deponere. Itaque tum illas prae- matrimonii usum pertinet; de quibus
ceptiones, tum quae a sancta Synodo ita agendum est a pastoribus, ut nu-
sancita sunt de impedimento, quod llum ex eorum ore verbum excidat
vel a cognatione spirituali, vel a ius- quod fidelium auribus indignum es-
titia publicae honestatis, vel a forni- se videatur, aut pias mentes laedere,
catione oritur, attente legent et tra- aut risum movere queat. Ut enim elo-
denda fidelibus curabunt. quia Domini, eloquia casta sunt, ita
etiam maxime decet christiani popu-
31 Quo animo affecti esse debeant li doctorem eiusmodi orationis genere
qui ad Matrimonium accedunt uti, quod singularem quamdam gravi-
tatem et mentis integritatem prae se
ferat.
Ex quibus perspici potest quo
animo affectos esse oporteat fideles, Quare duo illa maxime docendi
cum matrimonium contrahunt. Ne- sunt fideles: primum quidem, non vo-
que enim se humanam aliquam rem luptatis aut libidinis causa matrimo-
aggredi, sed divinam putare debent, nio operam dandam esse, sed eo uten-
in qua singularem mentis integrita- dum intra illos fines qui, ut supra de-
tem et pietatem adhibendam esse Pa- monstravimus, a Domino praescripti
trum veteris Legis exempla satis os- sunt. Meminisse enim convenit quod
tendunt; quorum matrimonia tamet- Apostolus hortatur: Qui habent uxo-
si sacramenti dignitate praedita non res, tamquam non habentes sint 33 ;
erant, ea tamen maxima semper cum tum vero a sancto Hieronymo dictum
religione et sanctimonia colenda esse esse: Sapiens vir iudicio debet ama-
existimarunt. re coniugem, non affectu; reget impe-
tus voluptatis, nec praeceps feretur ad
coitum. Nihil est foedius quam uxo-
32 Parentum consensus ad Matri- rem amare quasi adulteram 34 .
monium soliditatem requirendus
35 Rom 5
217
Pars tertia
occurrent. Nemo enim est quin sibi cepta, sed ad gratiarum etiam ac-
a Deo legem in animo insitam esse tionem, quod suam Deus, quae sa-
sentiat, qua bonum a malo, hones- lutem nostram contineret, volunta-
tum a turpi, iustum ab iniusto pos- tem explicarit. Quare non uno loco
sit secernere; cuius vis et ratio legis, Scriptura, maximum hoc beneficium
cum ab ea quae scripta est, diversa declarans, populum commonefacit ut
non sit 8 , quis est qui ut intimae sic suam dignitatem ac Domini benefi-
scriptae legis auctorem Deum negare centiam cognoscat, veluti in Deute-
audeat? Hanc igitur divinam lucem, ronomio: Haec est, inquit, vestra sa-
paene iam pravis moribus et diuturna pientia et intellectus coram populis,
perversitate obscuratam, cum Deus ut audientes universi praecepta haec,
Moysi legem dedit, eam potius illus- dicant: En populus sapiens et intelli-
triorem reddidisse quam novam tulis- gens, gens magna 11 ; et rursus in
se docendum est; ne forte cum popu- Psalmo: Non fecit taliter omni natio-
lus audit legi Moysis derogatum esse, ni, et iudicia sua non manifestavit eis
12
putet his legibus se non teneri. Cer- .
tissimum enim est non propterea his
praeceptis parendum esse, quod per 6 Quare tanta maiestatem legem
Moysen data sunt, sed quod omnium suam Israelitis olim Deus tradere vo-
animis ingenita et per Christum Do- luerit
minum explicata sunt et confirmata.
Verum si parochus rationem prae-
4 Quomodo ad legem servandam terea latae legis ex Scripturae aucto-
ab ipso legis auctore populus excita- ritate demonstrarit, facile intelligant
ri possit fideles quam pie ac suppliciter accep-
tam Dei legem colere oporteat. Tri-
Iuvabit tamen plurimum, et ad duo enim antequam ferretur lex, Dei
persuadendum magnum habebit mo- iussu dictum est omnibus ut vesti-
mentum illa cogitatio: Deum esse qui menta lavarent, uxores non attinge-
legem tulit, de cuius sapientia et ae- rent 13 , quo sanctiores ac paratiores
quitate dubitare non possumus, nec essent ad accipiendam legem, ut ad
eius infinitam vim atque potentiam diem tertium adessent. Deinde, cum
effugere. Quare cum per prophetas ad montem essent adducti unde Do-
Deus iuberet servari legem, dicebat se minus illis per Moysen leges erat latu-
Dominum Deum esse; et in ipso Deca- rus, uni Moysi dictum est ut in mon-
logi exordio: Ego sum Dominus Deus tem ascenderet, quo Deus maxima
tuus 9 ; et alibi: Si Dominus ego sum, cum maiestate venit, et locum toni-
ubi est timor meus? 10 truis, fulgoribus, igne, densisque ne-
bulis circumfudit, ac loqui cum Moy-
5 Quantum sit beneficium legem a se cepit eique leges dedit. Quod di-
Deo accepisse vina Sapientia nullam aliam ob cau-
sam factum voluit, nisi nos ut mone-
Non solum autem excitabit fide- ret casto humilique animo legem Do-
lium animos ad servanda Dei prae- mini accipiendam esse; quod si prae-
8 Éx 20
9 Éx 20
10 Mal 1
11 Dt 4
12 Sal 147
13 Éx 19
221
Ad extremum vero, ne quid prae- re, voluit tamen suam gloriam cum
termittat parochus quo fidelis popu- utilitate nostra coniungere, ut quod
lus adducatur ut legem servet, quam homini utile, idem esset Deo glorio-
sint eius uberes suavesque fructus de- sum. Quoniam igitur id maximum
monstrabit; quod facile poterit, ex et praeclarissimum est, docebit paro-
iis quae psalmo decimo octavo scrip- chus, ut a Propheta ultimo loco dic-
ta sunt, probare. In eo enim legis tum est, in custodiendis illis retribu-
Dei laudes celebrantur, quarum haec tionem multam esse. Non enim tan-
est vel maxima, quae Dei gloriam et tum illae nobis benedictiones promis-
maiestatem multo amplius explicat sae sunt quae ad terrenam magis fe-
quam decore suo atque ordine faciant licitatem spectare videbantur, ut be-
ipsa caelestia corpora; quae ut omnes, nedicti simus in civitate, benedicti in
quamvis barbaras, nationes in sui ad- agro; sed copiosa merces in caelis,
mirationem rapiunt, ita efficiunt ut et mensura bona, conferta, coagitata
rerum omnium opificis et conditoris et superfluens 23 proposita est, quam
gloriam, sapientiam ac potentiam ag- piis et iustis actionibus meremur, di-
noscant. Ac lex quidem Domini con- vinae misericordiae adiumento.
vertit animas ad Deum; agnoscen-
tes enim vias eius et Dei sanctissi-
11 Quo pacto lex Moysis omnium
mam voluntatem per legem, conver-
aetatum homines obliget, quaque oc-
timus pedes nostros in vias Domini.
casione Israelitis promulgata fuerit
At quia soli timentes Deum vere sa-
pientes sunt, hoc illi deinceps tribuit,
ut sapientiam praestet parvulis. Hinc Quamvis haec lex iudaeis in mon-
veris gaudiis et mysteriorum divino- te a Domino data fuerit, tamen, quo-
rum cognitione, ingentibus praeterea niam natura omnium mentibus multo
voluptatibus et praemiis, et in hac vi- ante impressa et consignata erat, at-
ta et in futuro saeculo, illi cumulantur que ob eam rem Deus universos homi-
qui Dei legem observant. nes illi perpetuo parere voluit, pluri-
mum proderit verba illa quibus, Moy-
se ministro atque interprete, hebraeis
10 Cum omnia voluntatem Dei fa-
promulgata est, et populi lsraelitici
ciant, hominem eandem voluntatem
historiam, quae mysteriorum est ple-
sequi aequissimum ostenditur
na, diligenter explicare.
Principio narrabit, ex omnibus
Nec vero tam nostrae utilitatis gra- nationibus quae sub caelo erant unam
tia quam Dei causa nobis est ser- Deum delegisse, quae ortum habuit
vanda lex, qui suam hominum gene- ab Abraham, quem peregrinum esse
ri in lege voluntatem aperuit; quam voluit in terra Chanaam; cuius pos-
cum ceterae creaturae sequantur, ho- sessionem cum ei pollicitus esset, ta-
minem ipsum eandem sequi multo est men et ille et posteri eius amplius
aequius. quadringentos annos vagi fuerunt, an-
Ne id quidem silentio praetereun- tequam promissam terram incolerent;
dum est; vel in hoc maxime suam in qua quidem peregrinatione num-
in nos Deum clementiam et summae quam eorum curam dimisit. Transi-
bonitatis divitias ostendisse; quod, bant quidem illi de gente in gentem
cum sine ullo praemio nos potuis- et de regno ad populum alterum 24
set ut suae gloriae serviremus coge- ; sed nullam umquam illis iniuriam
23 Mt 5
24 Sal 104
223
28
fieri passus est, immo vero in reges carnem suam provocare .
animadvertit. Priusquam autem in
Aegyptum descenderent, virum prae- 13 Cur hebraei diu multumque ve-
misit, cuius prudentia et illi et Aegyp- xati sint, antequam legem acciperent
tii fame liberarentur 25 . In Aegyp-
to vero ea illos benignitate comple-
xus est ut, repugnante et incumbente Deinde fideles docebit Deum he-
ad illorum perniciem Pharaone, mi- braeos patres diu peregrinari passum
rum in modum augerentur 26 ; et cum esse, posteros etiam durissima servi-
valde affligerentur ac tamquam servi tute premi divexarique permisisse ob
durissime tractarentur, ducem Moy- eam rem, uti doceremur amicos Dei
sem excitavit, qui eos in manu potenti fieri non nisi mundi inimicos ac pe-
educeret. Huius praecipue liberatio- regrinos in terris; itaque in Dei fami-
nis, initio legis meminit Dominus his liaritatem facilius recipi, si nihil om-
verbis: Ego sum Dominus Deus tuus, nino nobis sit commune cum mundo;
qui eduxi te de terra Aegypti, de domo tum vero ut, ad Dei cultum transla-
servitutis. ti, intelligeremus quanto feliciores de-
mum sint ii qui Deo, quam qui mun-
do serviunt; cuius rei nos Scriptura
12 Cur Iudaei in populum a Deo
commonet, inquit enim: Verumtamen
electi fuerint
servient ei, ut sciant distantiam ser-
vitutis meae, et servitutis regni terra-
Ex his vero illud maxime paro- rum 29 .
cho animadvertendum est, unam ex Praeterea explicabit post amplius
universis nationibus a Deo delectam quadringentis annis Deum promissa
esse, quam populum vocaret suum, praestitisse, ut ille populus fide ac spe
et cui se cognoscendum et colendum aleretur. Alumnos enim suos Deus
praeberet; non quod ceteras iustitia a se perpetuo pendere vult, atque
aut numero vinceret, quemadmodum in eius bonitate omnem spem suam
hebraeos monet Deus 27 ; sed quod collocare, ut in primi praecepti expla-
ipsi Deo sic placuit, potius ut gentem natione dicetur.
exiguam et inopem augeret et locu-
pletaret, quo eius potentia et boni-
tas notior apud omnes esset et illus- 14 Cur tali loco et tempore lex da-
trior. Cum igitur ea esset illorum ho- ta fuerit
minum conditio, iis conglutinatus est
et hos amavit ita ut, cum esset Domi- Postremo locum ac tempus nota-
nus caeli et terrae, non confunderetur bit, quibus hanc legem populus Is-
vocari Deus eorum, quo ceteras gen- rael a Deo accepit, nempe postquam
tes ad aemulationem provocaret, ut, eductus ex Aegypto in desertum ve-
perspecta israelitarum felicitate, om- nit, ut beneficii recentis memoria
nes homines ad veri Dei cultum se- allectus, et loci asperitate in quo
se conferrent; quemadmodum etiam versabatur deterritus, ad accipien-
Paulus testatur se, gentium felicita- dam legem aptior redderetur. Ho-
te proposita et vera Dei cognitione mines enim iis maxime devinciuntur
qua eas instruxerat, ad aemulationem quorum beneficentiam experti sunt,
25 Gén 45
26 Éx1
27 Dt 9
28 Rom 11
29 2 Crón 12
224
explicata sunt qui de vitiis et peccatis suos esse voluit et quorum opera non
conscripserunt. modo ad Ecclesiae suae, sed etiam
ad reliquamm rerum gubernationem
8 Non adversatur huic praecepto utitur, quorumque ope maximis tum
cultus qui ex recepto Ecclesiae usu animae tum corporis periculis quo-
Sanctis tribuitur tidie liberamur, etiamsi se nobis in
conspectum non dent, tanto maiorem
Verum illud etiam in huius prae- honorem non habebimus, quanto bea-
cepti explicatione accurate docen- tae illae mentes dignitate regibus ip-
dum est, venerationem et invocatio- sis antecellant? Adde charitatem, qua
nem sanctorum angelorum, ac bea- nos diligunt, qua ducti pro iis provin-
tarum animarum quae caelesti glo- ciis quibus praesunt, ut ex Scriptura
ria perfruuntur, aut etiam corporum facile intelligitur, preces fundunt 7 ;
ipsorum sanctorumque cinerum cul- quod etiam praestare iis quorum sunt
tum, quem semper catholica Ecclesia ipsi custodes, ne dubitandum quidem
adhibuit, huic legi non repugnare. est; nostras enim preces Deo offerunt
Quis enim adeo demens est qui, et lacrimas 8 . Quamobrem in Evan-
edicente rege ne se pro rege quisquam gelio docuit Dominus pussillos scan-
gerat aut regio cultu atque honore af- dalizandos non esse, quod angeli eo-
fici patiatur, continuo putet nolle re- rum in caelis semper vident faciem
gem suis ut magistratibus honos de- Patris, qui in caelis est 9 .
feratur? Etsi enim angelos christiani
adorare dicuntur exemplo sanctorum 10 Invocandos esse sanctos ange-
Veteris Testamenti, non eam illis ve- los, ex Scripturis probatur
nerationem adhibent quam Deo tri-
buunt. Quod si legimus interdum an- Invocandi itaque sunt, quod et per-
gelos recusasse ne se homines venera- petuo Deum intuentur, et patroci-
rentur 6 , eo fecisse intelligendum est, nium salutis nostrae sibi delatum li-
quod sibi eum honorem haberi nole- bentissime suscipiunt. Exstant divi-
bant qui soli Deo deberetur. nae Scripturae testimonia huius invo-
catione, Iacob enim ab angelo, qui-
9 Quomodo sanctos angelos colere cum luctatus fuerat, petit ut sibi be-
liceat ex Scripturis ostenditur nedicat, immo etiam cogit; se enim
non dimissurum illum profitetur, nisi
Spiritus enim Sanctus qui ait: So- benedictione accepta 10 , neque so-
li Deo honor et gloria, idem praece- lum sibi ab eo tribui quem intueba-
pit ut honore parentes et seniores af- tur, sed ab eo etiam quem minime
ficeremus. Sancti praeterea viri, qui videbat, tum cum dixit: Angelus qui
Deum unum colebant, reges tamen, eruit me de cunctis malis, benedicat
ut est in divinis Litteris, adorabant, pueris istis 11 .
id est, supplices venerabantur. Quod
si reges, per quos Deus mundum gu- 11 Sanctorum invocatione, et reli-
bernat, tanto honore afficiuntur, an- quiarum veneratione nihil honori Dei
gelicis spiritibus, quos Deus ministros detrahitur
6 Ap 19 et 22
7 Dan 10
8 Tob 11
9 Mt 18
10 Gén 32
11 Gén 48
227
Iesum Christum, numquam id com- Quod vero sequitur: Non facies ti-
misisset Apostolus, ut se Deo, tan- bi sculptile, neque omnem similitudi-
to studio fratrum viventium preci- nem, quae est in caelo et quae in te-
bus adiuvari vellet; neque enim mi- rra deorsum, nec eorum quae sunt in
nus vivorum preces, quam eorum qui aquis, sub terra; non adorabis ea, ne-
in caelis sunt sanctorum deprecatio, que coles; quidam hoc alterum prae-
Christi mediatoris gloriam et digni- ceptum existimantes, duo postrema,
tatem imminuerent. ipsa unius praecepti vi contineri vo-
luerunt. At sanctus Augustinus 23 illa
extrema dividens, haec ipsa verba ad
15 Unde reliquiarum virtus confir- primum praeceptum pertinere voluit;
metur, et quanta sit eorum vis et efi- quam sententiam, quia in Ecclesia ce-
cacia demonstratur lebris est, libenter sequimur. Etsi in
promptu ratio est illa verissima, con-
sentaneum fuisse praemium et poe-
Sed cui fidem non faciant, et ho-
nam cuiusque cum primo praecepto
noris qui sanctis debetur, et patroci-
coniungi.
nii quod nostri suscipiunt, mirabiles
effectae res ad eorum sepulchra: et
oculis, ei manibus, membrisque om- 17 Adversus hoc praeceptum non
nibus captis in pristinum statum res- pugnat receptus in Ecclesia imaginum
titutis, mortuis ad vitam revocatis, usus
ex corporibus hominum eiectis dae-
moniis? Quae non audisse, ut mul- Nec vero quis existimet omnino
ti, non legisse, ut plurimi gravissimi pingendi, fingendi aut sculpendi ar-
viri, sed vidisse, testes locupletissi- tem hoc praecepto prohiberi; nam in
mi sancti Ambrosius 17 et Augusti- Scripturis iussu Dei simulacra et ima-
nus 18 litteris prodiderunt. Quid mul- gines effectas legimus cherubim 24 ,
ta? si vestes 19 , sudaria 20 , si um- serpentis aenei 25 . Superest igitur ut
bra sanctorum 21 , priusquam e vi- imagines ob eam rem vetitas interpre-
ta migrarent, depulit morbos vires- temur, ne quid, simulacris quasi diis
que restituit; quis tandem negare au- colendis, de vero Dei cultu detrahere-
deat Deum per sacros cineres, ossa ce- tur.
terasque sanctorum reliquias eadem
mirabiliter efficere? Declaravit id ca-
18 Quibus praesertim modis per
daver illud, quod forte illatum in se-
imagines divinum Numen violari pos-
pulchrum Elisaei, eius tacto corpore,
sit
subito revixit 22 .
Qua autem ratione haec legis ver- 34 Quid sit illud: faciens miseri-
ba sententiae illi quae est apud Prop- cordiam iis qui diligunt me
hetam non adversentur: Anima quae
peccaverit, ipsa morietur 48 , sancti
Gregorii auctoritas, cum reliquis om- Quod vero extremum est: Et iis
nibus antiquis Patribus consentiens, qui diligunt me, servandae legis mo-
aperte ostendit; inquit enim: Quis- dum ac rationem docet. Necesse est
quis pravi parentis iniquitatem imi- enim eos qui legem Dei servant, ea-
tatur, etiam ex eius delicto constrin- dem charitate atque amore, quo in
gitur; quisquis autem parentis iniqui- Deum sunt, ad eius oboedientiam ad-
tatem non imitatur, nequaquam de- duci; quae deinceps in singulis prae-
licto illius gravatur. Unde fit ut ini- ceptis commemorabuntur.
quus filius iniqui patris non solum
sua, quae addidit, sed etiam patris
peccata persolvat, cum vitiis patris,
quibus iratum Dominum non ignorat,
etiam suam adhuc malitiam adiunge- Capitulum III
re non formidat; et iustum est ut qui
sub districto iudice vias parentis ini- Non assumes nomen Domini
qui non timet imitari, cogatur in vita Dei tui in vanum
praesenti etiam culpas parentis iniqui
persolvere 49 . Commemorabit deinde
parochus quantum Dei iustitiam su- 1 Cur Deus de suo ipsius nomine
peret eiusdem bonitas ac misericor- honorando ferre voluerit
dia: irascitur tertiae quartaeque ge-
nerationi Deus, misericordiam vero in
Quamquam primo divinae legis
millia impertit.
praecepto, quo Deum pie sancteque
colere iubemur, hoc, quod secundo
loco sequitur, necessario continetur
33 Quomodo divinarum legum (nam qui sibi honorem tribui vult,
praevaricatores Deum odisse cen- idem postulat se ut summo verbo-
seantur rum honore prosequamur, prohibet-
que contraria; quod et illa Domini
apud Malachiam verba aperte indi-
In eo autem quod dictum est: Eo- cant: Filius honorat patrem, et ser-
rum qui oderunt me, peccati magni- vus dominum suum: si ergo Pater ego
tudo ostenditur. Quid enim flagitio- sum, ubi est honor meus? 1 ), Deus
sius ac detestabilius quam summam tamen pro rei magnitudine hanc de
ipsam bonitatem, summam veritatem suo ipsius divino et sanctitatis ple-
odisse? Hoc vero ad omnes peccato- nissimo nomine honorando legem se-
res idcirco pertinet, quod quemadmo- paratim ferre, idque nobis disertis et
dum qui habet mandata Dei et servat perspicuis verbis praescribere voluit.
ea Deum diligit 50 , ita qui legem Do-
mini contemnit et mandata eius non
servat, Deum odisse merito dicendus 2 Quantum niti parochi debeant in
est. huius praecepti explicatione
48 Ez 18
49 Lib.15 Mor. cap. 31
50 Jn 14
1 Mal 1
234
Quod sane parocho ipsi argumento 4 Quid Dei nomine hic intelligatur
imprimis esse debet, nequaquam sa-
tis fore, si hac de re generatim loqua-
tur; sed eiusmodi locum hunc esse, in In ea itaque parte qua iubemur di-
quo ipse diutius commorari, et quae- vino nomini honorem tribuere, paro-
cumque ad hanc tractationem perti- chus fidelibus praecipiat Dei nomen,
nent, distincte, dilucide accurateque ipsius, inquam, litteras et syllabas,
apud fideles explicare necesse sit. Ne- aut omnino per se nudum verbum
que vero nimia haec diligentia cen- tantummodo attendendum non esse,
senda est, cum non desint qui adeo sed in eam cogitationem veniendum,
errorum tenebris obcaecati sint, ut quid valeat illa vox quae omnipo-
quem angeli glorificant, ei maledice- tentem ac sempiternam maiestatem
re non vereantur; neque enim lege se- unius et trini Numinis significat. Ex
mel lata deterrentur, quominus Dei his autem facile colligitur inanem esse
maiestatem quotidie imminuere, im- nonnullorum iudaeorum superstitio-
mo singulis paene horis ac momentis nem, qui quod scriberent Dei nomen,
impudentissime audeant. Quis enim pronuntiare non auderent; quasi in
non videat omnia iureiurando affir- quattuor illis litteris, non in re, di-
mari? omnia imprecationibus et exse- vina vis esset. Sed quamvis singula-
crationibus referta esse? usque adeo ri numero prolatum sit: Non assu-
ut nemo fere vel vendat aliquid, vel mes nomen Dei, id non de uno ali-
emat, vel negotium aliquod gerat, qui quo nomine, sed de omnibus quae
non iurisiurandi religionem interpo- Deo tribui solent, intelligendum est.
nat, Deique sanctissimum nomen mi- Multa enim Deo imposita sunt nomi-
llies vel in re levissima et inani temere na, ut Domini, Omnipotentis, Domi-
non usurpet? Quo maior parocho cu- ni exercituum, Regis regum, Fortis, et
ra et diligentia adhibenda est, ut sae- alia id genus quae in Scripturis legun-
pe fideles admoneat quam grave hoc tur, quae parem eamdemque venera-
scelus sit et detestabile. tionem habent omnia.
Deinde docendum est quomodo
divino nomini debitus honor adhibea-
3 Quid secundum istud praeceptum tur; neque enim christiano populo,
imperet vel prohibeat cuius ore Dei laudes assidue celebran-
dae sunt, rem utilissimam et perne-
Iam vero in huius praecepti ex- cessariam ad salutem ignorare fas est.
plicatione id primum constet, cum
eo quod lex fieri prohibet, earum 5 Qua ratione divinum nomen ve-
etiam rerum praeceptionem coniunc- nerari aut honorari censeamur
tam esse quas praestare homines de-
bent. Utrumque autem separatim do-
cendum est: primum quidem, ut ea Quamvis autem multiplex sit ratio
quae tradenda sunt facilius exponan- laudandi divini nominis, tamen in iis
tur, quid iubeat lex; mox etiam, quid de quibus deinceps hic dicetur, vis et
vetet. Nam quae imperat, illa sunt: pondus omnium videtur esse.
nomen Dei esse honorandum, ac per Primum igitur laudatur Deus,
illud sancte iurandum; haec rursus, cum in omnium conspectu Deum
quae prohibet: nemo divinum nomen ac Dominum nostrum fidenter con-
contemnat, nemo illud in vanum as- fitemur, Christumque salutis nos-
sumat, neve per ipsum aut falso aut trae auctorem quemadmodum agnos-
frustra aut temere iuret. cimus ita etiam praedicamus.
235
Itemque cum verbo Dei, quo vo- Praeterea Dei nomen honore pro-
luntas eius enuntiatur, sancte et dili- sequimur, cum fidei faciendae cau-
genter operam damus, in eius medita- sa testamur Deum. Qui modus a su-
tione assidue versamur, studiose illud perioribus valde differt; nam quae su-
addiscimus aut legendo aut audiendo, pra enumeravimus, ita suapte natura
perinde ut cuiusque personae et mu- bona sunt atque expetenda, ut nihil
neri aptum et consentaneum est. beatius, nihil homini optabilius possit
Deinde divinum nomen venera- esse, quam si in illis sedulo exsequen-
mur et colimus, cum officii et religio- dis se ipsum dies noctesque exerceat:
nis causa divinas laudes celebramus, Benedicam, inquit David, Dominum
ac de omnibus rebus, tum prosperis in omni tempore; semper laus eius in
tum adversis, illi singulares gratias ore meo 5 ; at iusiurandum licet bo-
agimus. Inquit enim Propheta: Bene- num sit, eius tamen frequens usus mi-
dic, anima mea, Domino, et noli obli- nime est laudabilis.
visci omnes retributiones eius 2 ; exs-
tantque plurimi David psalmi, qui- 7 Quare iurisiurandi frequentior
bus egregia quadam erga Deum pie- usus non sit probandus
tate illius divinas laudes suavissime
decantat. Exstat admirabile illud pa- Huius autem discriminis ratio in eo
tientiae exemplum Iob, qui, cum in posita est, quod iusiurandum ea tan-
maximas illas horribilesque calamita- tum de causa institutum est, ut es-
tes incidisset, Deum tamen excelso et set tamquam remedium quoddam hu-
invicto animo laudare numquam in- manae imbecillitatis, et ad proban-
termisit. Nos itaque cum animi cor- dum quod dicimus necessarium ins-
porisque doloribus cruciamur, cum trumentum. Ut enim corpori medica-
miseriis et aerumnis torquemur, sta- menta adhibere non expedit, nisi ne-
tim ad Deum laudandum omne stu- cesse sit, eorundem vero frequentatio
dium et animi nostri vires converta- perniciosa omnino est, ita etiam, nisi
mus, illud Iob dicentes: Sit nomen cum gravis et iusta causa subest, iu-
Domini benedictum 3 . reiurando uti non est salutare; quod
si saepius adhibeatur, tantum abest
6 Quomodo huic item praecepto ut prosit ut magnum detrimentum
alias pareamus afferat. Quamobrem praeclare docet
sanctus Chrysostomus, non nascente
sed iam adulto mundo, cum mala lon-
Neque vero minus Dei nomen hono- ge lateque propagata universum terra-
ratur, si fidenter opem eius implora- rum orbem occupassent, nihilque suo
mus, quo scilicet aut nos ab illis libe- loco et ordine consisteret, sed pertur-
ret, aut ad eadem fortiter perferenda bata et permixta omnia sursum deor-
constantiam et robur largiatur. Hoc sum magna rerum confusione ferre-
enim fieri vult Dominus: Invoca, in- mur, et, quod malorum omnium gra-
quit, me in die tribulationis; et eruam vissimum est, mortales fere omnes in
te, et honorificabis me 4 ; cuius im- foedam idolorum servitutem se ipsos
plorationis cum multis aliis in locis abiecissent; tum denique longo sane
tum praecipue in Psalmis 16, 43 et intervallo iusiurandum in hominum
118 illustria reperiuntur exempla. consuetudinem irrepsisse; nam cum
2 Sal 102
3 Job 1
4 Sal 49
5 Sal 33
236
rare liceat qui haec omnia servave- bili providentia consulit, mundumque
rit, quique hisce conditionibus, tam- administrat. Hac igitur fide homines
quam praesidiis quibusdam, iusiuran- imbuti Deum veritatis testem adhi-
dum munierit. Sed et multis argu- bent, cui fidem non habere impium
mentis id probare facile est; nam lex ac nefarium erit.
Domini, quae immaculata est et sanc-
ta, hoc praecepit: Dominum, inquit, 17 Iusiurandi finis est controver-
Deum tuum timebis, et illi soli ser- siarum et litium finis
vies, ac per nomen illius iurabis 14 .
Et a Davide scriptum est: Laudabun-
Quod vero ad finem attinet, eo
tur omnes qui iurant in eo 15 . Praete-
tendit iusiurandum atque id omnino
rea sacrae Litterae indicant ipsa Ec-
spectat, ut hominis iustitiam et in-
clesiae lumina, sanctissimos aposto-
nocentiam probet, finemque litibus
los, iureiurando nonnumquam usos
et controversiis imponat; quod etiam
esse, idque ex Apostoli epistolis ap-
Apostolus in epistola ad Hebraeos do-
paret. Adde quod et angeli ipsi in-
cet 19 .
terdum iurant, nam a sancto Ioan-
ne evangelista in Apocalypsi 16 scrip-
tum est angelum iurasse per viventem 18 Quomodo Christus iuramentum
in saecula. Quin etiam et Deus ipse prohibuerit
iurat, angelorum Dominus; et in Ve-
teri Testamento multis in locis Deus Neque huic sententiae verba illa
promissiones suas iureiurando confir- Salvatoris nostri apud sanctum Matt-
mat 17 , ut Abrahae et Davidi, qui haeum repugnant: Audistis quia dic-
illud de Dei iureiurando prodidit: Iu- tum est antiquis: Non periurabis; red-
ravit, inquit, Dominus, et non paeni- des autem Domino iuramenta tua.
tebit eum: tu es sacerdos in aeternum Ego autem dico vobis, non iurare om-
secundum ordinem Melchisedech 18 . nino, neque per caelum, quia thronus
Dei est; neque per terram, quia scabe-
llum pedum eius; neque per Ierosoly-
16 Iusiurando rite praestitum esse
mam, quia civitas est magni Regis;
in laude reponendum probatur
neque per caput tuum iuraveris, quia
non potes unum capillum album face-
Neque vero obscura est ratio ad re aut nigrum. Sit autem sermo ves-
explicandum cur iusiurandum lauda- ter: est, est; non, non; quod autem his
bile sit, si quis attentius totam rem abundantius est, a malo est 20 .
consideret, et ipsius ortum finemque His enim verbis iusiurandum ge-
intueatur. Etenim iusiurandum a fi- neratim universeque damnari non est
de originem ducit, qua homines cre- dicendum; cum iam supra viderimus
dunt Deum totius veritatis esse auc- Dominum ipsum apostolosque fre-
torem, qui nec decipi unquam possit quenter iurasse; sed perversum iu-
nec alios decipere; cuius oculis nu- daeorum iudicium redarguere Domi-
da sunt omnia et aperta; qui deni- nus voluit, quo sibi in animum in-
que universis rebus humanis admira- duxerunt, nihil in iureiurando caven-
14 Dt 6
15 Sal 62
16 Ap 10
17 Gén 22; Sal 131; Lc 1
18 Sal 109
19 Heb 6
20 Mt 5
239
nus; in quod peccatum sacra Triden- nomen Domini Dei sui frustra 27 .
tina Synodus animadverti iubet 24 . Ac primum quidem doceat, summa
ratione factum esse ut huic praecep-
28 Qui Deum in suis calamitatibus to minae adiungerentur; quo quidem
non invocent, ut peccent et peccati gravitas et in nos Dei be-
nignitas agnoscitur, qui cum homi-
Deinde, ut ii Deum honorant qui num perditione non delectetur 28 ,
eius opem atque auxilium in suis ca- ne ipsius iram et offensionem sub-
lamitatibus implorant, ita debitum eamus, hisce salutaribus minis nos
Deo honorem is negat qui illius subsi- deterret, nimirum, ut illum benevo-
dium non invocat; quos redarguit Da- lum potius quam iratum experiamur.
vid, cum inquit: Deum non invoca- Urgeat hunc locum pastor, instetque
verunt; illic trepidaverunt timore, ubi summo studio ut populus sceleris gra-
non erat timor 25 . vitatem agnoscat, et illud detestetur
vehementius, et in eo evitando maio-
rem diligentiam et cautionem adhi-
29 Gravissima omnium horum beat.
peccatorum est in Deum, eisuque
Sanctos blasphemia Ostendat praeterea quanta sit ho-
minum proclivitas ad hoc peccatum
committendum, ut non satis fuerit
At vero longe magis detestabili legem ferre, nisi etiam minae adde-
scelere seipsos adstringunt qui sa- rentur. Incredibile enim est quantum
crosanctum Dei nomen, ab omni- haec cogitatio utilitatis habeat; nam
bus creaturis benedicendum et sum- ut nihil aeque nocet atque incauta
mis laudibus extollendum, aut etiam quaedam animi securitas; ita propriae
sanctorum nomen cum Deo regnan- imbecillitatis cognitio plurimum pro-
tium, impuro et contaminato ore dest. Tum illud etiam declaret, nu-
blasphemare atque exsecrari audent. llum a Deo certum supplicium cons-
Quod quidem peccatum usque adeo titutum fuisse, sed tantum universe
atrox atque immane est, ut inter- minari, quicumque se hoc scelere ads-
dum sacrae Litterae, si de blasphemia trinxerit, non impune laturum. Qua-
sermo incidat, benedictionis nomine propter diversa supplicia quibus quo-
utantur 26 . tidie affligimur, huius peccati admo-
nere nos debent. Hinc enim facile li-
30 Cur huic praecepto suae quae- cet coniicere homines ea re in maxi-
dam minae sint subiectae mas calamitates incidere, quod huic
praecepto non obtemperent; quibus
Quoniam vero poenae et supplicii sibi propositis, cautiores eos in poste-
terror peccandi licentiam vehemen- rum fore verisimile est. Fideles itaque
ter coercere solet, idcirco parochus, sancto timore perterriti omni studio
ut hominum animos magis permoveat peccatum hoc fugiant; nam si omnis
atque ad hoc praeceptum servandum verbi otiosi in extremo iudicio red-
facilius impellat, alteram illius par- denda ratio est, quid de gravissimis
tem et quasi appendicem diligenter sceleribus dicendum quae magnam
explicabit: Nec enim habebit inson- divini nominis despicientiam prae se
tem Dominus eum qui assumpserit ferunt?
25 Sal 13
26 3 Re 21; Iob 1,2
27 Éx 20
28 Tob 2; Sab 1
242
to causam ille rationemque cognos- ita scripsit, cum mosaici ritus culto-
cet, quare non sabbatum, sed diem res reprehenderet: Dies observatis, et
dominicum colamus sanctumque ha- menses, et tempora, et annos; timeo
beamus. vos ne forte sine causa laboraverim
in vobis; in quam etiam sententiam
4 Qua ratione hoc praeceptum a scripsit ad Colossenses 8 . Et haec de
caeteris Decalogi legis discrepet differentia.
Certa igitur illa differentia videtur, 6 Quo pacto tertium hoc praecep-
quod reliqua Decalogi praecepta na- tum cum reliquis novem consentiat
turalia sunt et perpetua, neque mu-
tari ulla ratione possunt; quo factum
Convenit autem hoc praeceptum
est ut, quamvis lex Moysis abroga-
cum reliquis, non ritu et caeremoniis,
ta sit, omnia tamen praecepta quae
sed quia aliquid habet quod ad mores
duabus tabulis continentur, populus
naturaeque ius attineat. Nam Dei cul-
christianus servet. Quod ideo fit, non
tus ac religio, quae hoc praecepto ex-
quia Moyses ita iusserit, sed quod na-
primitur, a naturae iure exsistit, cum
turae conveniunt, cuius vi homines ad
illud natura comparatum sit, ut ali-
illa servanda impelluntur. Hoc autem
quot horas in iis quae ad Dei cultum
de sabbati cultu praeceptum, si sta-
pertinent versemur. Cuius rei argu-
tutum tempus spectatur, non fixum
mento est, quod apud omnes nationes
et constans est, sed mutabile; neque
statas quasdam ferias easque publi-
ad mores, sed ad caeremonias perti-
cas fuisse cernimus, quae sacris rebus
net; neque naturale, quoniam non a
ac divinis obeundis erant consecratae.
natura ad id docti aut instituti su-
Est enim naturale homini ut is cer-
mus ut illo die potius quam alio ex-
tum quoddam tempus necessariis re-
ternum cultum Deo tribuamus, sed ex
rum functionibus det, veluti corporis
eo tempore quo populus israeliticus
quieti, somno et aliis eiusmodi rebus;
a Pharaonis est servitute liberatus,
et quemadmodum corpori, ita eadem
diem sabbati coluit.
naturae ratione factum est ut men-
ti aliquid etiam temporis concederet,
5 Tempore mortis Christi legis cae- quo in Dei contemplatione sese refi-
remoniis sublatis, etiam sabbatum, ceret; atque ita, cum aliqua tempo-
qua parte fuit caeremoniale, sublatum ris pars esse debeat quo res divinae
est colantur cultusque Deo debitus tri-
buatur, hoc sane ad morum praecep-
Tempus autem, quo sabbati cultus ta pertinet.
tollendus erat, illud idem est quo ce-
teri hebraici cultus caeremoniaeque
7 Diem dominicum pro dies sabba-
antiquandae erant, morte scilicet Ch-
ti Apostoli colendum ordinaverunt
risti. Nam cum illae caeremoniae sint
quasi adumbratae imagines lucis et
veritatis, illud utique necesse erat ut Quam ob causam apostoli ex illis
lucis ac veritatis, quae Iesus Chris- septem diebus eum qui primus est
tus est, adventu removerentur. Qua ad divinum cultum consecrare statue-
de re sanctus Paulus ad Galatas 7 runt, quem dominicum diem dixere.
7 Gál4
8 Col2
9 Ap 1
244
et desides vitam traducant; sed po- altare instruere, templa alicuius festi
tius apostolicae vocis memores, ne- diei causa ornare, et reliqua huius ge-
gotium suum quisque agat et opere- neris. Ideoque a Domino dictum est
tur manibus suis, sicut ab eo praecep- sacerdotes in templo sabbatum viola-
tum fuerat 24 . Praeterea hoc prae- re, et sine crimine esse 25 .
cepto illud Dominus iubet ut sex ip-
sis diebus opera nostra efficiamus, ne 23 Quaedam etiam servilia opera
aliquid eorum quae aliis hebdomadae ob necessitatem diebus festis conce-
diebus fieri agive oporteat, in diem duntur
festum reliciatur, atque ita animus a
rerum divinarum cura studioque avo-
Sed neque earum rerum opera hac
cetur.
lege prohiberi existimandum est, quo-
rum iactura facienda sit, si die festo
21 Quid maxime diebus festis age- praetermittantur, quemadmodum sa-
re sit prohibitum cris etiam canonibus permissum est.
Multa alia Dominus in Evangelio fes-
Tertia deinde praecepti pars expli- tis diebus fieri posse declaravit, quae
canda est, quae quodammodo descri- facile parochus apud sanctos Matt-
bit qua ratione sabbati diem colere haeum et Ioannem observabit 26 .
debeamus, praecipue autem explicat
quid illo die facere prohibemur. Qua- 24 Cur iumenta quiescere Domi-
re inquit Dominus: Non facies omne nus voluerit
opus in eo tu, et filius tuus et filia tua,
servus tuus et ancilla, tua, iumentum Sed, ut nulla res praetermitteretur,
tuum, et advena qui est intra por- cuius actione hic sabbati cultus impe-
tas tuas. Quibus verbis ad id primum diretur, facta est iumenti mentio, quo
instituimur, ut quaecumque divinum animalium genere impediuntur homi-
cultum impedire possunt, omnino vi- nes quominus sabbatum diem colant.
temus; facile enim perspici potest om- Si enim die sabbati alicui operis ac-
ne servilis operis genus prohiberi, non tioni iumenti usus destinatur, neces-
quidem ea re, quod sua natura aut saria est etiam ad id hominis opera
turpe aut malum sit, sed quoniam qui iumentum agat; itaque solum per
mentem nostram a divino cultu, qui se opus facere non potest, sed homi-
finis praecepti est, abstrahit; quo ma- nem qui illud molitur adiuvat. Eo au-
gis peccata a fidelibus vitanda sunt, tem die nemini opus facere licet; ergo
quae non solum animum a divinarum neque iumentis, quorum opera ad id
rerum studio avocant, sed nos a Dei homines utuntur. Itaque huius prae-
amore prorsus seiungunt. cepti lex eo etiam spectat, ut, si iu-
mentorum laboribus homines parcere
22 Externae actiones, quae ad Dei Deus vult, eo certe magis ipsi cavere
cultum referuntur, sabbato non inter- debeant ne inhumani sint in eos quo-
dicuntur rum opera atque industria utuntur.
Neque vero parochus illud praeter- 26 Cur necesse fuerit certos quos-
mittere debet, ut diligenter doceat dam dies divino cultui deputare
quibus in operibus atque actionibus
christiani homines diebus festis exer-
cere se debeant. Illae vero eiusmo- Parochi vero officium in eo item
di sunt, ut ad Dei templum acceda- esse debet, ut certos quosdam locos
mus, eoque loco sincera piaque animi in promptu habeat unde rationes at-
attentione sacrosanctae Missae sacri- que argumenta sumat, quibus populo
ficio intersimus, divina Ecclesiae sa- illud maxime persuadeatur, ut huius
cramenta, quae ad salutem nostram praecepti legem summo studio accu-
instituta sunt, ad animae vulnerum rataque diligentia servet.
curationem crebro adhibeamus. Nihil Ad hoc plurimum valet ut popu-
vero est quod opportunius aut me- lus scilicet intelligat ac plane perspi-
lius christianis hominibus fieri pos- ciat quam iustum et rationi consenta-
sit, quam si peccata sua sacerdoti- neum sit nos certos quosdam dies ha-
bus saepe confiteantur. Ad quam rem bere, quos totos divino cultui tribua-
perficiendam poterit parochus popu- mus, Dominumque nostrum, a quo
lum adhortari, sumpta huius proban- summa et innumerabilia beneficia ac-
dae rei ratione et copia ex iis quae de cepimus, agnoscamus, colamus et ve-
paenitentiae sacramento suo loco tra- neremur. Si enim iussisset nos quo-
dita ac praecepta sunt. Neque solum tidie sibi religionis cultum tribuere,
ad hoc sacramentum populum exci- nonne pro suis erga nos beneficiis,
tabit, sed sedulo etiam atque etiam quae maxima et infinita sunt, omnis
ad illud adhortabitur, ut sacrosanc- opera danda esset, ut prompto alacri-
tum Eucharistiae sacramentum cre- que animo eius dicto audientes esse-
bro percipiant. Attente praeterea di- mus? Nunc vero, paucis ad eius cul-
ligenterque sacra concio fidelibus au- tum institutis diebus, non est cur nos
dienda est; nihil enim minus feren- negligentes atque difficiles in eius offi-
dum est, neque tam profecto indig- cii functione simus, quod sine gravis-
num, quam Christi verba contemne- sima culpa praetermittere non possu-
re aut negligenter audire. Exercitatio mus.
item atque studium fidelium in preci-
bus divinisque laudibus frequens esse 27 Quae utilitas ad eos redeat,
debet, praecipuaque eiusdem cura, ut qui sedulo huic praecepto obtempera-
quae ad christianae vitae institutio- verint
nem pertinent ea diligenter addiscat,
seduloque se exerceat in iis officiis
quae pietatem continent, pauperibus Demonstret deinde parochus quan-
et egenis eleemosynam tribuendo, ae- ta huius praecepti virtus sit, cum ii
gros homines visitando, maerentes, qui illud recte servaverint, in cons-
quique dolore afflicti iacent, pie con- pectu Dei esse cum eoque colloqui
solando; nam, ut est apud sanctum videantur. Nam et precibus facien-
Iacobum: Religio munda et immacu- dis Dei maiestatem contemplamur et
lata apud Deum et Patrem, haec est: cum eo colloquimur; et, concionatori-
visitare pupillos et viduas in tribula- bus audiendis, Dei vocem accipimus,
tione eorum. quae ad aures nostras eorum opera
pervenit qui de rebus divinis pie sanc-
Ex his quae dicta sunt, facile erit teque concionantur; tum in altaris sa-
colligere quae contra huius praecepti crificio praesentem Christum Domi-
regulam committuntur. num adoramus. Et his quidem bonis
249
illi maxime fruuntur, qui hoc prae- 1 Quae sit huius praecepti dignitas
ceptum servant diligenter. et quomodo cum superioribus conve-
niat
4 Quomodo charitas erga Deum Accedit quod Deo nullus honor, nu-
tribus primis praeceptis et charitas lla pietas, nullus cultus satis digne
erga proximum caeteris contineatur; tribuitur, in quem amor augeri infi-
et quae sit inter utraque differentia nite potest; proptereaque nostra erga
illum charitas in dies fiat ardentior
Nam superioribus tribus praecep- necesse est, quem eius iussu ex to-
tis, de quibus dictum est, quasi sub- to corde, ex tota anima, ex omnibus
3 Mt 10
4 Ef 6
251
27
bis, quia, si fieri posset, oculos vestros . Nam si quem eis cultum tribui-
eruissetis et dedissetis mihi 22 . mus, is ad Deum refertur; habet enim
venerationem hominum excellens dig-
14 Quomodo sacerdotibus necessa- nitatis gradus, quia divinae potestatis
ria ad victum suppeditari debeant est instar; in quo etiam Dei providen-
tiam veneramur, qui publici muneris
procurationem iis attribuit, quibus-
Quin etiam sacerdotibus ea sup-
que utitur tamquam potestatis suae
peditanda sunt, quae ad vitae usus
ministris.
necessarios requiruntur. Quare Apos-
tolus: Quis, inquit, militat suis sti-
pendiis umquam? 23 et in Ecclesiasti- 16 Cur magistratibus politicis
co scriptum est: Honorifica sacerdo- etiam improbis sit obtemperandum, et
tes et propurga te cum brachiis. Da quando non sit
illis partem, sicut mandatum est ti-
bi, primitiarum et purgationis 24 . Nec enim hominum improbitatem
Illis etiam obtemperandum esse do- aut nequitiam, si tales sint magistra-
cet Apostolus: Oboedite, inquit, prae- tus, sed divinam auctoritatem quae
positis vestris, et subiacete eis; ipsi in illis est reveremur; ut, quod permi-
enim pervigilant quasi rationem pro rum fortasse videatur, quamvis in nos
animabus vestris reddituri 25 . Quin sint inimico infensoque animo, quam-
potius a Christo Domino praeceptum vis implacabiles, tamen non satis dig-
est ut vel improbis pastoribus obtem- na causa sit cur eos non perofficio-
peremus, cum dicat: Super cathedram se observemus. Nam et Davidis mag-
Moysi sederunt scribae et pharisaei; na in Saulem officia exstiterunt, cum
omnia ergo quaecumque dixerint vo- ei tamen esset offensior; quod innuit
bis, servate et facite; secundum ope- illis verbis: Cum iis qui oderunt pa-
ra vero eorum nolite facere: dicunt cem eram pacificus 28 . At vero, si
enim, et non faciunt 26 . quid improbe, si quid inique impe-
rent, cum id non ex potestate, sed
15 Magistratibus politicis honorem ex iniustitia atque animi perversita-
deferendum ostenditur te agant, omnino non sunt audiendi.
Ubi haec parochus sigillatim ex-
posuerit, deinceps consideret quod-
Idem de regibus, de principibus, de
nam praemium, quamque consenta-
magistratibus, et reliquis quorum po-
neum, iis propositum sit qui divino
testati subiicimur, dicendum est. Iis
huic praecepto oboediunt.
vero quod honoris, cultus, observan-
tiae genus tribuendum sit, Apostolus
ad Romanos late explicat, pro qui- 17 Quod praemium oboedientiae in
bus etiam orandum esse monet; et parentes divinitus sit propositum
divus Petrus: Subiecti, inquit, esto-
te omni humanae creaturae propter Nam in eo fructus est maximus,
Deum, sive regi, quasi praecellenti, ut diu vivant, propterea quod dig-
sive ducibus, tamquam ab eo missis ni sunt qui beneficio quam diutissime
22 Gál 4
23 1 Cor 3
24 Si 7
25 Heb 13
26 Mt 23
27 1 Pe 2
28 Sal 119
255
perfruantur, cuius memoriam perpe- Haec autem bona eis suppetere di-
tuo conservant. Cum igitur qui paren- cimus quorum pietati Deus gratiam
tes colunt, iis gratiam referant a qui- referat; aliter enim divini promissi fi-
bus lucis et vitae usuram habent, iure des et constantia non erit, cum inter-
et merito vitam ad summam senectu- dum qui maiorem pietatem parenti-
tem perducunt. Tum adiungenda est bus praestiterunt, iis vita brevior sit.
divinae promissionis illustris explana- Quibus id quidem contingit, vel quod
tio; neque enim solum sempiternae iis optime consulitur qui prius vita
ac beatae, sed huius etiam quam in excedunt, quam a virtutis et officii re-
terris agimus vitae usus promittitur; ligione discedant rapiuntur enim, ne
cuius sententiae interpres est divus malitia mutet intellectum eorum, aut
Paulus cum inquit: Pietas ad omnia ne fictio decipiat animam illorum 35 ,
utilis est, promissionem habens vitae, vel quia dum pernicies et rerum om-
quae nunc est et futurae 29 . nium perturbatio impendet, e corpo-
ribus evocantur ut communium tem-
porum acerbitatem evadant: A fa-
18 Diuturnae vitae promissio cie enim malitiae, inquit Propheta,
quanti hic facienda sit collectus est iustus 36 . Quod fit ne eo-
rum aut virtus aut salus periclitetur,
cum a mortalibus flagitiorum poenas
Nec vero haec merces aut exigua repetit Deus; vel ne tristissimis tem-
est aut contemnenda, etiamsi sanctis- poribus ex propinquorum amicorum-
simis viris, ut Iob 30 , ut Davidi 31 , ut que calamitatibus acerbissimos luc-
Paulo 32 , mors fuerit optabilis; et ae- tus sentiant. Quare metuendum est
rumnosis ac miseris hominibus vitae maiorem in modum, cum viris bonis
propagatio sit iniucunda; nam illo- immatura mors accidit.
rum verborum adiunctio: Quam Do-
minus Deus tuus dabit tibi, non mo-
20 Quibus poenis ii afficiantur, qui
do temporis diuturnitatem ad viven-
huius praecepti praevaricatores exis-
dum, sed otium, quietem, incolumi-
tunt
tatem ad bene vivendum pollicetur.
Nam in Deuteronomio non solum in-
quit: Ut longo vivas tempore; sed illud Ac quemadmodum iis qui grati in
etiam addit: Ut bene sit tibi 33 ; quod parentes sunt, officii merces et fruc-
deinde ab Apostolo repetitum est 34 tus est a Deo propositus, sic ingrati et
. impii filii gravissimis poenis reservan-
tur. Scriptum est enim: Qui maledixe-
rit patri suo vel matri, morte moria-
19 Quomodo qui parentes hono- tur 37 ; et: Qui affligit patrem et fugit
rant etiamsi cito moriuntur, huius matrem, ignominiosus est et infelix 38
praecepti praemium capiunt ; et: Qui maledicit patri suo vel matri,
29 1 Tim 4
30 Job 3
31 Sal 119
32 Flp 1
33 Dt 5
34 Ef 6
35 Sab 4
36 Is 57
37 Éx 21
38 Lev 20
39 Prov 19
256
4 Licet homines in iudicio vel mor- to, sed fortuito hominem occidit. Qua
ti adiudicare vel interimere de re in Deuteronomii libro ita est:
Qui percusserit proximum suum nes-
Alterum permissum caedis genus ciens, et qui heri et nudiustertius nu-
est quod ad eos magistratus pertinet llum contra eum odium habuisse com-
quibus data est necis potestas, qua probatur, sed abiisse cum eo simpli-
ex legum praescripto iudicioque in fa- citer in silvam ad ligna caedenda, et
cinorosos homines animadvertunt, et in succisione lignorum securis fuge-
innocentes defendunt. Quo in mune- rit manu ferrumque lapsum de manu-
re dum iuste versantur, non modo ii brio amicum eius percusserit, et oc-
caedis non sunt rei, sed huic divinae ciderit... 7 Hae caedes eiusmodi sunt,
legi qua caedes vetatur maxime oboe- quae, quia non voluntate neque de in-
diunt. Cum enim legi huic finis is pro- dustria inferuntur, propterea non om-
positus sit, ut hominum vitae saluti- nino in peccatis numerantur. Quod
que consulatur, magistratuum item, sancti Augustini sententia comproba-
qui legitimi sunt scelerum vindices, tur: Absit enim, inquit, ut ea quae aut
animadversiones eodem spectant, ut, propter bonum aut licitum facimus,
audacia et iniuria suppliciis repres- siquidem praeter nostram voluntatem
sa, tuta sit hominum vita. Quare Da- quidquam mali acciderit, nobis impu-
vid: In matutino, inquit, interficie- tetur 8 .
bam omnes peccatores terrae, ut dis-
perderem de civitate Domini omnes 7 Quomodo homicidii reus sit, qui
operantes iniquitatem 5 . casu caedem fecit
Non resistere malo, sed si quis te per- versum Dei opus evertunt, cum ho-
cusserit in dextram maxillam tuam, minem tollant, cuius causa is omnia
praebe illi et alteram; et ei, qui vult quaecumque procreata sunt se fecis-
tecum in iudicio contendere, et tuni- se testatur 14 . Immo vero in Genesi
cam tuam tollere, dimitte ei et pa- cum prohibitum sit hominem occidi,
llium; et quicumque te angariaverit quia illum Deus ad imaginem suam et
mille passus, vade cum illo alia duo similitudinem creavit, insignem Deo
11
. iniuriam is facit quasique violentas illi
Ex his quae iam commemorata manus afferre videtur, qui eius imagi-
sunt, animadverti licet quam procli- nem e medio tollit. Hoc divina animi
ves sint homines ad ea peccata quae cogitatione meditatus David, gravis-
hoc praecepto vetita sunt; quamve sime de sanguinariis hominibus con-
multi reperiantur qui, si minus ma- questus est illis verbis: Veloces pedes
nu, animo saltem caedis scelus com- eorum ad effundendum sanguinem 15
mittunt. ; neque simpliciter dixit occidunt, sed
effundunt sanguinem; quae verba ad
14 Quantum in sacris Litteris ho- detestabilis illius sceleris amplifica-
micidium Deus detestetur tionem immanemque illorum crude-
litatem ostendendam protulit; utque
Et quoniam huic tam periculoso declararet imprimis quam praecipites
morbo remedia in sacris Litteris ad- illi diabolico quodam impulsu ad id
hibita sunt, parochi est officium ea facinus ferantur, dixit: Veloces pedes
diligenter fidelibus tradere; praeci- eorum.
puum autem illud est, ut intelligant
quam nefarium sit peccatum hominis 16 Quid in hoc praecepto Deus fa-
caedes; idque vel plurimis maximis- ciendum imperet
que sanctarum Litterarum testimo-
niis perspici potest; usque enim adeo Iam vero, quae in hoc praecepto
homicidium detestatur Deus in sanc- servanda esse Christus Dominus iu-
tis Litteris, ut a bestiis hominum cae- bet, eo spectant ut pacem cum om-
dis poenam se repetiturum dicat 12 nibus habeamus; inquit enim, cum
; ac belluam quae hominem laeserit, hunc locum interpretaretur: Si offers
occidi iubeat 13 . Neque aliam ob cau- munus tuum ad altare, et ibi recorda-
sam a sanguine hominem abhorrere tus fueris quia frater tuus habet ali-
voluit, nisi ut omni ratione a nefaria quid adversum te, relinque ibi munus
hominis caede et animum et manus tuum ante altare, et vade prius re-
abstineret. conciliari fratri tuo; et tunc veniens
offeres munus tuum 16 , et quae se-
15 Quantum sit scelus hominis quuntur. Quae ita a parocho explica-
caedes, ratione demonstratur buntur, ut doceat sine ulla exceptione
omnes charitate complectendos esse,
Sunt enim homicidae humani gene- ad quam in huius praecepti explica-
ris atque adeo naturae hostes acer- tione fideles, quam maxime poterit,
bissimi, qui, quantum in eis est, uni- incitabit, quod in eo proximi diligen-
11 Mt 5
12 Gén 9
13 Éx 21
14 Gén 1
15 Sal 13
16 Mt 5
261
di virtus maxime elucet. caput eius. Noli vinci a malo, sed vin-
Cum enim odium hoc praecepto ce in bono malum 21 . Denique, si cha-
aperte vetetur, quoniam: Qui fratrem ritatis legem spectemus, quae benig-
suum odit, homicida est 17 , certe na est, omnia quaecumque ad man-
illud consequitur, ut amoris et cha- suetudinem, lenitatem aliasque id ge-
ritatis praeceptum detur. neris virtutes pertinent, officia colere,
ea lege praescribi intelligemus.
Verum haec potissimum tria ex- iniuriam aut damnum accepisse; et-
plicanda sunt. Primum est ut qui si enim, quibus ipsi laeduntur, ea ex-
se iniuriam accepisse putat, ei maxi- trinsecus eveniunt, tamen se maxime
me persuadeatur illum detrimenti aut ipsi offendunt, cum animum odio, cu-
iniuriae praecipuam causam non fuis- piditate, invidia nefarie contaminant.
se, quem ipse ulcisci cupit. Sic ad-
mirabilis ille Iob fecit, qui a sabaeis 22 Quae ad eos commoda prove-
hominibus, a chaldaeis et a daemo- niant, qui iniuarias libenter condo-
ne graviter laesus, nulla tamen eorum nant
habita ratione, ut vir rectus et homo
admodum pius, recte pieque iis ver-
bis usus est: Dominus dedit, Domi- Alterum est quod duo praecipua
nus abstulit 22 . Itaque patientissimi commoda complectitur quae ad illos
illius viri oratione et exemplo, chris- pertinent qui, pio erga Deum stu-
tiani homines sibi persuadeant quod dio adducti, iniurias libenter remit-
verissimum est, omnia quaecumque tunt. Quorum primum illud est, quod
in hac vita patimur, a Domino, qui aliena debita remittentibus promi-
iustitiae omnis misericordiaeque pa- sit Deus fore ut ipsi etiam peccato-
rens est et auctor, proficisci. rum veniam impetrent; ex quo pro-
misso, quam gratum illi sit hoc pie-
tatis officium, facile apparet. Alte-
21 Homines nos persequentes Dei
rum commodum est quod nobilita-
ministri ac satellites sunt quamvis id
tem quandam et perfectionem asse-
ex mala voluntate faciant
quimur, quoniam, condonandis iniu-
riis, quodammodo Dei similes effici-
Neque vero ille nos, quae eius est mur, qui solem suum oriri facit super
immensa benignitas, ut inimicos pu- bonos et malos, et pluit super iustos
nit, sed uti filios corrigit et castigat. et iniustos 26 .
Nec profecto, si recte animadverti-
mus, in hisce rebus homines aliud om-
nino sunt, nisi ministri et quasi sa- 23 Quae et quot incommoda ex
tellites Dei; et quamquam homo po- odio inimicorum proveniant
test male aliquem odisse pessimeque
illi cupere, tamen ei, nisi permissu Postremo explicanda sunt incom-
Dei, nocere nullo modo potest. Hac moda illa in quae nos tum incidimus,
ratione adductus Ioseph fratrum im- cum iniurias quae nobis illatae sunt
pia consilia 23 , sic David iniurias si- condonare nolumus. Itaque parochus
bi a Semei illatas aequo animo tu- illis qui sibi in animum inducere non
lit 24 . Ad hanc item rem illud ar- possunt ut inimicis ignoscam, ob ocu-
gumenti genus valde pertinet, quod los ponat odium non solum pecca-
sanctus Chrysostomus graviter atque tum grave esse, sed etiam diuturni-
erudite pertractavit, neminem scili- tate peccandi gravius inhaerere. Cum
cet nisi a seipso laedi 25 . Nam qui se enim is in cuius animo hic affectus in-
iniuriose tractatos esse opinantur, si sederit, inimici sui sanguinem sitiat,
rem recta secum via reputent, com- illius ulciscendi spe plenus, dies noc-
perient profecto nullam se ab aliis tesque in perenni quadam mala men-
22 Job 1
23 Gén45
24 2 Re 16
25 Hom. Quod nemo laedit
26 Mt 13
263
tis agitatione ita versatur, ut num- nes peti possunt, alia quoque reme-
quam a caedis aut nefariae alicuius dia, et ea profecto maxime opportu-
rei cogitatione cessare videatur. Quo na, sanctarum Litterarum monumen-
fit ut is vel numquam vel maximo ne- tis tradita sunt. Ac primum omnium
gotio ad id impellatur, ut aut prorsus remedium et maximum est Salvato-
ignoscat, aut aliqua saltem ex parte ris nostri exemplum, quod ad imi-
iniurias remittat; quare merito vulne- tandum nobis proponere debemus. Is
ri comparatur cui telum infixum hae- enim, cum ne minima quidem peccati
ret. suspicio in eum cadere posset, virgis
caesus, spinis coronatus et cruci de-
24 Multa peccata ex odio nasci de- nique affixus, eam habuit orationem
monstratur plenissimam pietatis: Pater, dimitte
illis, non enim sciunt quid faciunt 30
Multa praeterea incommoda et ; cuius aspersionem sanguinis testa-
peccata sunt, quae hoc uno odii pec- tur Apostolus melius loquentem quam
cato, quasi vinculo quodam, iuncta Abel 31 . Alterum autem remedium ab
tenentur; ideoque divus Ioannes in Ecclesiastico propositum est, ut mor-
hanc sententiam ita dixit: Qui fra- tem atque illum iudicii diem recorde-
trem suum odit, in tenebris est et mur: Memorare, inquit ille, novissi-
in tenebris ambulat, et nescit quo ma tua, et in aeternum non pecca-
eat, quia tenebrae obcaecaverunt ocu- bis 32 . Quae sententia eodem spec-
los eius 27 ; itaque saepius labatur ne- tat ac si dicat: illud saepe etiam at-
cesse est. Etenim quo pacto fieri po- que etiam cogita brevi fore ut mor-
test ut dicta aliquis aut facta illius tem obeas; proinde, quia tali tempo-
probet quem oderit? Hinc temeraria re tibi optatissimum erit et maxime
et iniqua iudicia exsistunt, irae, in- necessarium summam Dei misericor-
vidiae, obtrectationes et alia eiusmo- diam impetrare, eam tibi ob oculos
di, quibus illi quoque implicari solent iam nunc perpetuoque proponas ne-
qui aut cognatione, aut amicitia iunc- cesse est; ita enim fiet ut immanis
ti sunt. Itaque saepe fit ut ex uno illa ulciscendi cupiditas tibi exhauria-
peccato multa exsistant. Neque iniu- tur, cum ad misericordiam Dei implo-
ria dicitur hoc peccatum esse diabo- randam nullum aptius maiusve reme-
li, quandoquidem ipse ab initio ho- dium invenias, quam oblivionem iniu-
micida fuit 28 . Quamobrem Dei Fi- riarum, et amorem in eos qui te aut
lius Dominus noster Iesus Christus, tuos, re aut oratione, violarint.
cum sibi mortem pharisaei afferre cu-
perent, illos a patre diabolo genitos
esse dixit 29 .
Capitulum VII
25 Remedia adversus peccatum Non moechaberis
odii
1 Quo pertineat istud praeceptum,
Sed praeter haec quae dicta sunt, quaque ratione a parochis tractandum
unde sceleris huius detestandi ratio- sit
27 Jn 2
28 Jn 8
29 Ib.
30 Lc 23
31 Heb 12
32 Sir 7
264
8
et: Ne commisceamini fornicariis 9 6 Quid praeter ea quae prohi-
. Fornicatio autem, inquit, et omnis bentur, hic necessario observandum
immunditia aut avaritia, nec nomi- praescribitur
netur in vobis 10 ; et: Neque fornica-
rii, neque adulteri, neque molles, ne-
Sequitur nunc ut ea explicentur
que masculorum concubitores regnum
quae iubendi vim habent. Docendi
Dei possidebunt 11 .
igitur sunt fideles ac vehementer hor-
tandi ut pudicitiam et continentiam
5 Cur praecipue in hoc praecepto omni studio colant, mundentque se
adulterii sit facta mentio ab omni inquinamento carnis et spi-
ritus, perficientes sanctificationem in
Praecipue vero ob eam rem adulte- timore Dei 14 . Imprimis autem ad-
rium diserte vetitum est, quia prae- monendi sunt, quamvis castitatis vir-
ter turpitudinem quae illi cum aliis tus in eorum hominum genere ma-
intemperantiae generibus communis gis eluceat qui pulcherrimum illud
est, iniustitiae quoque peccatum non ac plane divinum virginitatis proposi-
solum in proximum, sed etiam in civi- tum sancte et religiose colunt, tamen
lem societatem adiunctum habet. Est iis etiam convenire qui vel caelibem
illud item certum, qui se a ceterarum vitam agunt vel matrimonio iuncti,
libidinum intemperantia non absti- a vetita libidine puros se et integros
net, eum ad hanc quae adulterii est servant.
incontinentiam facile labi. Quare hoc
adulterii interdicto facile intelligimus
7 Quae sint potissimum cogitanda
omne impuritatis et impudicitiae ge-
volenti libidines suas edomare
nus quo polluitur corpus prohiberi.
Immo vero omnem intimam animi li-
bidinem hoc praecepto vetitam esse, Quoniam vero multa a sanctis Pa-
tum ipsius legis vis significat, quam tribus tradita sunt quibus docemur
spiritualem esse constat, tum Chris- domitas habere libidines et coercere
tus Dominus docuit illis verbis: Au- voluptates, ea parochus studeat po-
distis quia dictum est antiquis: Non pulo accurate exponere, atque in hac
moechaberis; ego autem dico vobis, tractatio ne diligentissime versetur.
quia omnis qui viderit mulierem ad Haec autem eiusmodi sunt, partim
concupiscendam eam, iam moechatus quae in cogitatione consistunt, par-
est eam in corde suo 12 . tim quae in actione.
Haec sunt quae fidelibus publice Quod in cogitatione remedium
tradenda duximus, si tamen ea ad- positum est, id in eo maxime versa-
dantur quae a sancta Tridentina Sy- tur, ut intelligamus quanta sit huius
nodo 13 in adulteros et eos qui scorta peccati turpitudo et pernicies; qua
et pellices alunt decreta sunt, prae- cognita, facilior fiet eius detestandi
termissis multis aliis ac variis impu- ratio. Perniciosum vero scelus esse in-
dicitiae et libidinis generibus, de qui- telligi ex eo potest, quoniam propter
bus privatim unusquisque a parocho hoc peccatum e Dei regno pelluntur
admonendus erit, ut temporis et per- atque exterminantur homines; quod
sonarum ratio postulabit. malorum omnium ultimum est.
10 Ef 5
11 1 Cor 6
12 Mt 5
13 Sess. 24 de Reform. Matrim. cap. 8
14 2 Cor 7
266
Et haec quidem calamitas omni- sunt ita eorum alter alterius potesta-
um scelerum communis est, illud au- ti mancipatus est, ut neuter sui cor-
tem huius peccati proprium: quod qui poris potestatem iusque habeat, sed
fornicantur, in sua ipsi corpora pec- mutuo quodam sint inter se quasi ser-
care dicuntur, ex sententia Apostoli vitutis vinculo ita devincti, ut vir ad
ita scribentis: Fugite fornicationem. uxoris voluntatem contraque uxor ad
Omne enim peccatum quodcumque fe- viri nutum voluntatemque se accom-
cerit homo, extra corpus est; qui au- modare debeat; certe si alteruter cor-
tem fornicatur, in corpus suum pec- pus suum, quod est alieni iuris, ab eo
cat 15 . Quod ob eam causam dictum cui illud adstrictum est, disiungit, is
est, quoniam illud iniuriose tractat, admodum iniquus est et nefarius.
cum eius violat sanctitatem. Qua de Et quoniam infamiae metus, et ad
re ad Thessalonicenses ita divus Pau- ea quae iussa sunt vehementer incitat
lus: Haec est, inquit, voluntas Dei: homines, et a vetitis magnopere dete-
sanctificatio vestra; ut abstineatis vos rret, docebit parochus adulterium ho-
a fornicatione, ut sciat unusquisque minibus insignem turpitudinis notam
vestrum vas suum possidere in sanc- inurere; nam sacris Litteris ita pro-
tificatione et honore; non in passione ditum est: Qui adulter est, propter
desiderii, sicut et gentes, quae igno- cordis inopiam perdet animam suam;
rant Deum 16 . turpitudinem et ignominiam congre-
Deinde, id quod scelestius est, si gat sibi, et opprobrium illius non de-
homo christianus meretrici turpiter se lebitur 19 .
dedat, membra quae Christi sunt ea Verum huius sceleris magnitudo
meretricis facit; ita enim divus Pau- ex supplicii severitate facile perspi-
lus ait: Nescitis quoniam corpora ves- ci potest; adulteri enim, lege a Do-
tra membra sunt Christi? Tollens er- mino in Veteri Testamento praescrip-
go membra Christi, faciam membra ta, obruebantur lapidibus 20 .
meretricis? Absit. An nescitis quo-
niam qui adhaeret meretrici, unum 9 Cuiusmodi poenae impuras libi-
corpus efficitur? 17 dines fere consequi solent
Est praeterea homo christianus,
ut idem testatur, templum Spiritus Quin etiam ob unius libidinem, non
Sancti; quod violare nihil aliud est, solum qui scelus admisit, sed univer-
nisi ab eo Spiritum Sanctum eiicere. sa interdum civitas, ut de sichimitis
legimus 21 , deleta est. Multa divi-
8 Quibus rationibus adulterii enor- nae animadversionis exempla in sa-
mitatem intelligere liceat cris Litteris prodita sunt, quae ad de-
terrendos a nefaria libidine homines
parochus colligere poterit, ut Sodo-
In adulterii autem scelere mag- mae et reliquarum finitimarum ur-
na inest iniquitas; si enim, ut vult bium interitus 22 ; israelitarum, qui
Apostolus 18 , qui matrimonio iuncti fornicati sunt cum filiabus Moab in
15 1 Cor 6
16 1 Tes 4
17 1 Cor 6
18 1 Cor 7
19 Prov 6
20 Lev 20; Jn 8
21 Gén 34
22 Gén 19
23 Núm 25
267
2 Quae sit huic praecepto subiecta 4 Cum omnem iniustam rei alie-
sententia nae usurpationem Deus hic prohibere
velit, cur potius furti quam rapinae
Quam enim haec verba subiectam meminerit
habent notionem, nisi eam quam su-
pra diximus, cum de aliis praeceptis Quamquam vero maius peccatum
loqueremur? Vetare videlicet Deum rapinae sint quam furtum, quae,
bona haec nostra, quae in eius tute- praeter rem quam alicui adimunt,
la sint, a quoquam auferri aut vio- praeterea vim afferunt et maiorem
lari. Quod divinae legis beneficium imponunt ignominiam, mirandum ta-
quo maius est, eo nos in ipsius be- men non est quod leviori hoc fur-
neficii auctorem Deum gratiores es- ti nomine notatum sit divinae legis
se oportet. Et quoniam et haben- praeceptum, non rapinae. Id enim
dae et referendae gratiae nobis opti- summa ratione factum est, quia fur-
ma ratio proposita est, ut non tan- tum latius patet et ad plura pertinet
tum praecepta libenter auribus acci- quam rapinae, quas tantummodo illi
piamus, sed etiam re ipsa probemus, facere possunt qui potentia et viribus
11 Cor 6
21 Cor 6
3 Ib.
270
praestant, quamquam nemo non vi- Sed quam grave scelus furtum sit,
det, exclusis eiusdem generis leviori- ipsa naturae vis et ratio satis os-
bus peccatis, graviora etiam facinora tendit; est enim iustitiae contrarium,
prohiberi. quae suum cuique tribuit. Nam bono-
rum distributiones et assignationes,
iam inde ab initio iure gentium cons-
5 Enumerantur furti latius sumpti
titutas, divinis etiam et humanis le-
species
gibus confirmatas, ratas esse oportet;
ut unusquisque nisi convictum huma-
Variis autem nominibus notatur num et societatem tollere velimus ea
iniusta possesio et usus rerum alie- teneat quae ei iure obtigerunt; nam,
narum ex varietate eorum quae et ut Apostolus ait: Neque fures, neque
invitis et insciis dominis auferuntur; avari, neque ebriosi, neque maledi-
nam si privatum quid privato adimi- ci, neque rapaces regnum Dei possi-
tur, furtum dicitur; si surripitur pu- debunt 5 . Etsi huius sceleris impor-
blico, peculatus appellatur; plagiatum tunitatem et immanitatem permulta
vocant, si homo liber vel servus alie- declarant quae furtum consequuntur;
nus in servitutem abducitur; si ve- fiunt enim iudicia temere et inconsul-
ro sacra res eripitur, nominatur sa- to multa de multis; erumpunt odia;
crilegium, quod facinus maxime nefa- suscipiuntur inimicitiae; exsistunt in-
rium ac scelestum adeo in mores in- terdum acerbissimae innocentium ho-
ductum est, ut bona, quae necessario minum damnationes.
et sacrorum cultui et Ecclesiae minis-
tris et pauperum usui pie ac sapienter 8 Quomodo sint ablata necessario
fuerant attributa, in privatas cupidi- restituenda
tates perniciosasque libidines conver-
tantur. Quid dicemus de ea necessitate,
quae divinitus imposita est omnibus,
6 Non illi dumtaxat hoc praecep- satisfaciendi ei cui aliquid ademp-
tum transgrediuntur, qui re ipsa alie- tum sit? Non enim, inquit Augusti-
na possident, sed etiam animo nus, remittitur peccatum nisi restitua-
tur ablatum 6 . Quae restitutio, cum
quis assueverit ex alienis locupletari,
Sed praeter ipsum furtum, id est,
quantam habeat difficultatem, prae-
externam actionem, furandi etiam
ter id quod unusquisque et ex alio-
animus et voluntas Dei lege prohi-
rum consuetudine et de suo sensu iu-
betur; est enim spiritualis lex, quae
dicare potest, ex testimonio Haba-
animum, fontem cogitationum et con-
cuc prophetae licet intelligere; inquit
siliorum, inspicit. De corde enim, in-
enim: Vae ei qui multiplicat non sua;
quit Dominus apud sanctum Matt-
usquequo et aggravat contra se den-
haeum, exeunt cogitationes malae ho-
sum lutum 7 ? Lutum appellat den-
micidia, adulteria, fornicationes, fur-
sum rerum alienarum possessionem,
ta, falsa testimonia 4 .
unde emergere et expedire se homi-
nes difficile possint.
7 Unde potissimum furti gravita- Furtorum autem tam multa sunt
tem metiri possimus genera, ut ea dinumerare sit diffici-
4 Mt 15
51 Cor 6
6 Ep. 54
7 Hab 2
271
llimum; quare de his duobus, furto Furtum etiam apertum est opera-
et rapinis, dixisse satis erit, ad quae riorum et artificum, qui totam et in-
tamquam ad caput, reliqua quae di- tegram mercedem exigunt ab iis qui-
cemus, referuntur. Ad ea igitur detes- bus ipsi iustam ac debitam operam
tanda, et ad fidelem populum a sce- non dederunt. Nec vero distinguuntur
lesto facinore deterrendum, conferent a furibus servi dominorum rerumque
omnem curam ac diligentiam parochi. custodes infidi; quin etiam eo sunt
Verum huius generis partes persequa- detestabiliores quam reliqui fures qui
mur. clavibus excluduntur, quod furaci ser-
vo nihil domi obsignatum aut occlu-
9 Quae sint praecipua furtorum sum esse potest.
genera, quique furibus sint ennume- Furtum praeterea facere videntur
randi qui fictis simulatisque verbis, quive
fallaci mendicitate pecuniam extor-
quent; quorum eo gravius est pecca-
Sunt igitur fures etiam qui furto tum, quod furtum mendacio cumu-
sublatas res emunt, vel aliquo modo
lant.
inventas, occupatas aut ademptas re-
Illi quoque in furum numero repo-
tinent; ait enim sanctus Augustinus:
nendi sunt qui, cum ad privatum ali-
Si invenisti et non reddidisti, rapuis-
quod vel publicum officium conduc-
ti. Quod si rerum dominus nulla ra-
ti sunt, nullam vel parvam operam
tione inveniri potest, illa sunt bona
navantes, munus negligunt, mercede
in usus pauperum conferenda. Quae
tantum ac pretio fruuntur.
ut restituat qui adduci non potest, ea
re facile probat se undique ablaturum Reliquam furtorum multitudinem
omnia, si possit. a solerti avaritia, quae omnes pecu-
Eodem se alligant scelere qui in niae vias novit, excogitat am perse-
emendis vendendisque rebus frau- qui longum est et, ut diximus, diffici-
des adhibent et vanitatem orationis; llimum.
horum fraudes vindicabit Dominus.
Graviores et iniquiores in hoc fur- 10 Quae sint rapinarum genera,
torum genere sunt ii qui fallaces et quique raptores dicendi
corruptas merces vendunt pro veris
et integris; quive pondere, mensura,
numero ac regula decipiunt emptores; Itaque de rapinis, quod est alte-
est enim in Deuteronomio: Non ha- rum horum scelerum caput, dicen-
bebis in sacculo diversa pondera 8 ; dum videtur, si prius monuerit paro-
et in Levitico: Nolite facere iniquum chus christianum populum ut memi-
aliquid in iudicio, in regula, in pon- nerit illius Apostoli sententiae: Qui
dere, in mensura; statera iusta et ae- volunt divites fieri, incidunt in ten-
qua sint pondera, iustus modius ae- tationem et laqueum diaboli 11 ; nec
quusque sextarius 9 . Est et alio loco: ullo sibi loco patiantur excidere prae-
Abominatio est apud Dominum pon- ceptum hoc: Quaecumque vultis ut fa-
dus et pondus, statera dolosa non est ciant vobis homines, et vos facite illis
bona 10 . 12
; et illud cogitent perpetuo: Quod
8 Dt 25
9 Lev 19
10 Prov 20
11 1 Tim 6
12 Mt 7; Tob 4
13 Lc 14
272
ab alio oderis fieri tibi, vide ne tu ali- hominem, inquit, occidere? Nam qui
quando alteri facias 13 . fenerantur, bis idem vendunt, aut id
Rapinae igitur patent latius; nam vendunt quod non est.
qui debitam operariis mercedem non
persolvunt, sunt rapaces, quos sanc- 12 Iudices venales et creditorum
tus Iacobus ad paenitentiam invitat fraudatores rapinas committunt
illis verbis: Agite nunc, divites, plora-
te ululantes in miseriis vestris quae
advenient vobis; cuius paenitentiae Item rapinas faciunt nummarii iu-
causam subiungit: Ecce enim merces dices, qui venalia habent iudicia, et
operariorum qui messuerunt regiones pretio muneribusque deliniti, optimas
vestras, quae fraudata est a vobis, cla- tenuiorum et egentium causas ever-
mat; et clamor eorum in aures Domi- tunt.
ni Sabaoth introivit 14 . Quod genus Fraudatores creditorum et inficia-
rapinarum in Levitico 15 , in Deute- tores, quique, sumpto temporis spatio
ronomio 16 , apud Malachiam 17 et ad solvendum, sua vel aliena fide mer-
apud Tobiam 18 vehementer impro- ces emunt neque fidem liberant, dam-
batur. In hoc crimine rapacitatis in- nabuntur eodem crimine rapinarum.
cluduntur qui, quae Ecclesiae praesi- Quorum etiam delictum gravius est,
dibus et magistratibus debentur vec- quod mercatores, illorum destitutio-
tigalia, tributa, decimas et reliqua nis ac fraudationis occasione, magno
huius generis, non dissolvunt, vel in- detrimento civitatis vendunt omnia
tervertunt, et ad se transferunt. carius; in quos illa Davidis sententia
videtur convenire: Mutuabitur pecca-
tor et non solvet 21 .
11 Foenerari est rapinam commit-
tere, et quam grave scelus illud sit
13 Locupletes, qui ablatis pignori-
Huc etiam referuntur feneratores, bus pauperes comprimunt, inter rap-
in rapinis acerrimi et acerbissimi, qui tores numerantur
miseram plebem compilant ac truci-
dant usuris. Est autem usura quid- Quid de locupletius dicemus iis
quid, praeter sortem et caput illud qui, ab illis qui solvendo non sunt,
quod datum est, accipitur, sive pecu- quod commodarunt exigunt acerbius;
nia sit sive quidvis aliud quod emi aut et pignora etiam ea auferunt contra
aestimari possit pecunia. Sic enim Dei interdictum, quae ad eorum cor-
apud Ezechielem scriptum est: Usu- pus tuendum sunt necessaria? Inquit
ram et superabundantiam non accepe- enim Deus: Si pignus a proximo tuo
rit 19 ; et Dominus apud Lucam: Mu- acceperis vestimentum, ante solis oc-
tuum date, nihil inde sperantes 20 . casum reddes ei; ipsum enim est so-
Gravissimum semper fuit hoc facinus, lum quo operitur, indumentum carnis
etiam apud gentes, et maxime odio- eius, nec habet aliud in quo dormiat;
sum; hinc illud: Quid fenerari? quid si clamaverit ad me, exaudiam eum,
14 Sant 5
15 Lev 19
16 Dt 24
17 Mal 3
18 Tob 5
19 Ez 18
20 Lc 6
21 Sal 36
22 Éx 22
273
quia misericors sum 22 . Horum exac- qui cum iubere non possint, suasores
tionis acerbitatem iure rapacitatem, sunt atque impulsores furtorum.
atque adeo rapinas, appellabimus. Tertium genus est eorum qui cum
furibus consentiunt.
14 Frumenta necessitatis tempore Quartum genus est eorum qui,
comprimentes sunt raptores participes furtorum, inde lucrum ip-
si etiam faciunt, si lucrum dicendum
est quod, nisi resipuerint, eos addi-
Ex numero eorum qui raptores di- cit aeternis cruciatibus; de quibus sic
cuntur a sanctis Patribus, sunt qui in loquitur David: Si videbas furem, cu-
frugum inopia comprimunt frumen- rrebas cum eo 24 .
tum, faciuntque ut sua culpa carior ac Quintum genus est furum qui,
durior sit annona; quod etiam valet cum furta possint prohibere, tantum
in rebus omnibus ad victum et ad vi- abest ut illis occurrant et obsistant,
tam necessariis; ad quos illa Salomo- ut eorum licentiam permittant atque
nis pertinet exsecratio: Qui abscondit concedant.
frumenta, maledicetur in populis 23 . Sextum genus est eorum qui, cum
Quos suorum scelerum admonitos pa- et furtum factum et ubi factum sit,
rochi liberius accusabunt, ac proposi- certo sciant, non indicant rem, sed
tas illis peccatis poenas explicabunt eam se scire dissimulant.
uberius. Postremum genus est quod om-
nes complectitur furtorum adiutores,
15 Quosnam ad restitutionem obi- custodes, patronos, quique illis recep-
gari iudicandum sit taculum praebent ac domicilium; qui
omnes et satisfacere debent iis quibus
Haec de vetitis; nunc ad iussa ve- aliquid detractum est, et ad illud ne-
niamus, in quibus satisfactio vel res- cessarium officium vehementer cohor-
titutio primum locum habet; pecatum tandi sunt. Ne huius quidem scele-
enim non remittitur, nisi restituatur ris omnino sunt expertes approbato-
ablatum. Sed quoniam non is solum res furtorum et laudatores. Nec vero
qui furtum fecit, ei cui furatus est, etiam ab eadem culpa sunt alieni fi-
id debet restituere, sed omnes praete- lii familias et uxores qui pecunias a
rea qui furti participes fuerunt hac le- patribus et viris surripiunt.
ge restitutionis tenentur, aperiendum
est qui sint illi qui hanc satisfaciendi 16 Quid de eleemosynis, quae in-
vel restituendi necessitatem effugere volute hic etiam praescribuntur, sen-
non possint. tiendum
Sunt autem plura hominum gene-
ra, ac primum est eorum qui furari Iam vero huic praecepto illa sub-
imperant, qui non modo sunt ipsi fur- iecta sententia est, ut pauperum et
torum socii et auctores, sed etiam in inopum misereamur, eorumque diffi-
illo furum genere deterrimi. cultates et angustias nostris facultati-
Alterum genus, par voluntate pri- bus et officiis sublevemus. Quod argu-
mis, potestate dispar, in eodem ta- mentum quia saepissime et copiosissi-
men furum gradu ponendum, eorum me tractandum est, petent ea parochi
23 Prov 11
24 Sal 40
25 Lib. de oper. et eleem.
26 Hom. 32 ad popul. Antioch.
27 Lib. de paup. amore
274
in divo Paulo, cuius illud est ad Thes- 21 Quid de illis sentiendum sit,
salonicenses: Memores estis, fratres, qui vano praetextu sua furta et sacri-
laboris nostri et fatigationis; nocte legia excusant
et die operantes, ne quem vestrum
gravaremus, praedicavimus in vobis
Evangelium Dei 37 . Atque idem alio Sed quia non desunt qui etiam se
loco Apostolus: In labore et in fatiga- in furtis excusem, admonendi sunt fo-
tione, nocte et die operantes, ne quem re ut nullam eorum peccati excusatio-
vestrum gravaremus 38 . nem accipiat Deus, immo vero futu-
rum ut illa purgatione non modo non
levetur peccatum, sed mirum in mo-
20 Quibus rationibus populus ch- dum augeatur.
ristianus in detestationem furtorum
Ecce nobilium hominum non fe-
et studio benignitatis adducendus sit
rendae deliciae, qui culpam extenuare
sibi videntur, si se affirmarint non cu-
Sed ut ab universo hoc genere ne- piditate aut avaritia ad detrahendum
fariorum facinorum abhorreat fidelis alteri sua descendere, sed tuendae
populus, parochis a prophetis pete- causa amplitudinis familiae et maio-
re et a reliquis divinis Libris sume- rum suorum, quorum existimatio ac
re par erit detestationem furtorum et dignitas rueret, nisi rerum alienarum
rapinarum, et horribiles minas a Deo accessione fulciretur. Quibus perni-
propositas eis qui illa scelera commit- ciosus error eripiendus est, simulque
tunt. Clamat Amos propheta: Audite demonstrandum unam esse rationem
hoc qui contentis pauperem et deficere conservandi et amplificandi copias et
facitis egenos terrae, dicentes: Quan- opes maiorumque gloriam: si Dei vo-
do transibit mensis et venundabimus luntati paruerint, si eius praecepta
merces, et sabbatum et aperiemus fru- servarint; quibus contemptis, funda-
mentum, ut imminuamus mensuram tae et optime constitutae opes ever-
et augeamus siclum et supponamus tuntur, reges ex regio solio et sum-
stateras dolosas? 39 Sunt in eadem mo gradu honoris praecipites extur-
sententia multa apud Ieremiam 40 , in bantur; in quorum locum infimi in-
Proverbiis 41 et apud Ecclesiasticum terdum homines et qui summo in odio
42
. Nec vero dubitandum est quin illis fuerunt divinitus vocantur. Incre-
haec malorum semina, quibus malis dibile est quantopere his succenseat
opprimitur haec aetas, magna ex par- Deus, cuius rei testis est Isaias, apud
te in his inclusa sint causis. quem sunt illa Dei verba: Principes
Verum, ut assuescant christiani tui infideles, socii furum, omnes di-
homines prosequi omni liberalitatis ligunt munera, sequuntur retributio-
ac benignitatis officio egentes et men- nes. Propter hoc ait Dominus Deus
dicos, quod ad alteram huius prae- exercituum, fortis Israel: Heu, conso-
cepti partem pertinet, proferent pa- labor super hostibus meis, et vindi-
rochi maxima praemia quae beneficis cabor de inimicis meis; et convertam
et largis, et in hac et in altera vita, manum meam ad te, et excoquam ad
daturum se Deus pollicetur. purum scoriam tuam 43 .
37 1 Tes 2
38 2 Tes 3
39 Am 8
40 Jer 5,21,22
41 Prov 2
42 Sir 10
43 Is 1
276
22 Quomodo eis respondendum qui Nonnulli sunt qui excusant se, oc-
commoditate se ad aliena rapienda casione data, alteri aliquid ademisse;
affigi affirmant est enim illud tritum sermone prover-
bium: fures, qui non sint, fieri occa-
Non desunt qui non iam illam affe- sione. Qui hac ratione sunt de nefaria
rant causam splendoris et gloriae, sed sententia deducendi: resistendum es-
victus et vitae commodiorem faculta- se pravis cupiditatibus. Nam si conti-
tem et elegantiam. Qui refellendi sunt nuo est re perficiendum id quod libi-
docendique quam impia sit eorum et do persuaserit, quis modus, quis finis
actio et oratio, qui ullam commodita- erit scelerum ac flagitiorum? Turpis-
tem anteferant Dei voluntati et glo- sima igitur est illa defensio, vel sum-
riae, quam negligendo eius praecepta mae potius intemperantiae et iniusti-
offendimus mirandum in modum. Et- tiae confessio; nam qui dicit se non
si quae potest esse in furto commo- ideo peccare quia nullam habet pec-
ditas, quod summa incommoda con- candi occasionem, idem propemodum
sequantur? Super furem enim, inquit fatetur se semper, oblata occasione,
Ecclesiasticus, est confusio et paeni- peccaturum.
tentia. Sed fac esse ut cum illis non Sunt qui furari se dicant ulciscen-
agatur incommode; dedecorat fur di- di causa, quod ab aliis eadem iniu-
vinum nomen, repugnat eius sanctis- ria sint affecti. Quibus ita responden-
simae voluntati, salutaria ipsius prae- dum est: primum nemini licere iniu-
cepta contemnit; quo ex fonte omnis rias persequi; deinde non posse quem-
error, omnis improbitas, omnis fluit quam rei suae iudicem esse, tum mul-
impietas. to minus concedi ut poenas ab aliis
repetant eorum quae alii in eum pec-
23 Quid dicendum sit iis, qui locu- caverunt.
pletibus expoliandis, vel consuetudine
sua furta obtegunt 25 Quid illis dicendum, qui ut aere
alieno liberentur, furantur
Quid, quod audire licet interdum
fures, qui nihil se eo peccare conten- Postremo quidam furtum satis illa
dant, quod detrahant aliquid locuple- ratione defensum tectumque arbi-
tibus et copiosis hominibus, qui ea de- trantur, quod, cum sint aere alieno
tractione nihil damni faciant, ne sen- oppressi, aliter eo liberari non pos-
tiant quidem? Misera sane et pestife- sint, nisi illud furto dissolvant. Qui-
ra defensio. buscum ita agendum est: nullum es-
Putat alius satisfactionem suam se gravius aes alienum et quo magis
accipi debere, quod eam furandi con- prematur humanum genus, quam de-
suetudinem cepit, ut non facile pos- bitum illud cuius in divina precatione
sit ab illa mente et actione desistere. quotidie meminimus: Dimitte nobis
Qui, nisi audierit Apostolum dicen- debita nostra; quare illud insanissimi
tem: Qui furabatur, iam non furetur hominis esse, plus velle Deo debere,
44
velit nolit etiam consuetudinem ca- id est plus peccare, ut quod debet
piet aeternorum suppliciorum. hominibus dissolvat; multoque praes-
tare coniici in carcerem, quam man-
24 Quid rursus illis dicendum sit, dari suppliciis inferorum sempiternis;
qui vel occasione, vel ulciscendi libi- longe etiam esse gravius Dei quam
dine ad furandum induci excusantur hominum iudicio condemnari; porro
44 Ef 4
277
autem supplices ipsos ad Dei opem fideles erunt, ut quantas possunt ma-
ac pietatem confugere debere, a quo, ximas Deo gratias agant de hoc salu-
quid opus sit, possint impetrare. tari praecepto non dicendi falsi testi-
Sunt alia excusationum genera, monii, quo non solum ipsi aliis iniu-
quibus parochi prudentes ac sui offi- riam facere vetamur, sed etiam hac
cii diligentissimi facile poterunt occu- oboedientia ab aliorum iniuria prohi-
rrere, ut aliquando habeant populum bemur.
sectatorem bonorum operum.
2 Quae sit huic praecepto subiecta
sententia
Capitulum IX
Verum hoc praecepto eadem ra-
Non loqueris contra proximum tione et via progrediendum est qua
tuum falsum testimonium in ceteris progresi sumus, ut videli-
cet animadvertantur in eo duae le-
1 Quam utilitatem hoc praeceptum ges: altera prohibens ne falsum dica-
comprehendat tur testimonium; iubens altera ut, si-
mulatione fallaciisque sublatis, dicta
Quantam non modo utilitatem, sed et facta nostra simplici veritate me-
etiam necessitatem habeat assidua tiamur. Cuius officii Apostolus Ephe-
huius et praecepti explicatio et offi- sios illis verbis admonuit: Veritatem
cii admonitio, nos divi Iacobi monet facientes in charitate, crescamus in
auctoritas illis verbis: Si quis in ver- illo per omnia 3 .
bo non offendit hic perfectus est vir
1
; et idem: Lingua modicum quidem
3 Quid maxime hoc praecepto ca-
membrum est, et magna exaltat; ec-
veatur
ce quantus ignis quam magnam sil-
vam incendit! et quae sequuntur in
eandem sententiam. Quibus duo mo- Sed prior huius praecepti pars ha-
nemur: primum, latissime patere hoc bet hanc rationem, ut quamvis nomi-
linguae vitium, quod etiam illa Prop- ne falsi testimonii significetur qui-
hetae sententia confirmatur: Omnis quid in bonam vel in malam par-
homo mendax 2 , ut propemodum tem de altero constanter dicatur, si-
sit unum hoc peccatum quod ad om- ve in iudicio sive extra iudicium, ta-
nes homines pertinere videatur. Al- men praecipue prohibeatur illud tes-
terum, inde proficisci mala innume- timonium quod in iudicio, falso dici-
rabilia, cum saepe maledici hominis tur a iurato; iurat enim per Deum
culpa facultates, fama, vita, animae testis, quod ita testificantis et divi-
salus amittatur, vel eius qui laedi- num nomen interponentis oratio plu-
tur, quod contumelias patienter ferre rimum fidei habet et ponderis. Ita-
non possit, sed eas impotenti animo que quia periculosum est hoc testi-
persequatur; vel eius qui laedit, quod monium, idcirco praecipue prohibe-
pravo pudore et falsa cuiusdam exis- tur; iuratos enim testes, nisi excep-
timationis opinione deterritus addu- tionibus legitimis excludantur aut eo-
ci non possit ut illi qui offensus sit rum sit aperta improbitas atque per-
satisfaciat. Quare hoc loco monendi versitas, ne iudex quidem ipse potest
1 Sant 3
2 Sal 115
3 Ef 4
278
liis. Praeterea ioco vel officii causa inquit Apostolus: Caesos nos publice,
fallere mendacio, ut si nemo in illo indemnatos, homines romanos mise-
vel damnum vel lucrum fecerit, ta- runt in carcerem, et nunc occulte nos
men omnino indignum est; ita enim eiiciunt 25 Ne condemnent innocen-
nos Apostolus admonet: Deponentes tes, aut nocentes absolvant; ne pre-
mendacium loquimini veritatem 21 . tio aut gratia, ne odio aut amore
Nam in eo est ad frequens gravius- moveantur. Sic enim Moyses seniores
que mendacium magna proclivitas et admonet quos populi iudices consti-
ex iocosis mendaciis capiunt homines tuerat: Quod iustum est, iudicate, si-
mentiendi consuetudinem, unde ve- ve civis sit ille sive peregrinus. Nu-
niunt in opinionem non esse veraces; lla erit distantia personarum; ita par-
quamobrem, ut fidem faciat eorum vum audietis ut magnum; nec accipie-
oratio, necesse habent iurare perpe- tis cuiusquam personam, quia Dei iu-
tuo. dicium est 26 .
Postremo, priore parte huius
praecepti simulatio repudiatur; nec
15 Rei per legitimum Magistratum
modo quae simulate dicuntur, sed
interrogati non possunt mentiri
quae ita fiunt, cum scelere coniunc-
ta sunt; tam enim verba quam fac-
ta notae ac signa quaedam sunt eo- De reis autem et sontibus vult eos
rum quae sunt in animo cuiusque; ob Deus verum confiteri, cum ex iudicii
eamque causam Dominus saepe pha- formula interrogantur; est enim testi-
risaeos arguens hypocritas appellat 22 monium ac praedicatio quaedam, illa
. Et haec de priore praecepti lege, confessio laudis et gloriae Dei, ex ip-
quae ad vetandum spectat. sius Iosuae sententia, qui, Achan ad
veri confessionem adhortatus, inquit:
Fili mi da gloriam Domino Deo Is-
14 Quidnam in altera huius legis
rael, et confitere, atque indica mihi,
parte verbis involuta de iudiciis fo-
quid feceris, ne abscondas 27 .
rensibus praescribitur
quam testimoniorum veritas in iis re- illud propositum habere debeant, si-
bus, quas nec ipsi scimus, neque ta- bi cum illis eam necessitudinem et so-
men licet ignorare. De quo exstat illa cietatem intercedere ut membra sint
sancti Augustini sententia: Qui veri- eiusdem corporis.
tatem occultat et qui prodit menda-
cium uterque reus est: ille, quia pro- 19 Quibus rationibus christiani ad
desse non vult; hic, quia nocere des- agnitionem foeditatis, quae mendacio
iderat. Licet vero interdum verum ta- inest, perduci poterunt
cere, sed extra iudicium; nam in iu-
dicio, ubi testis legitime interrogatur
Ut autem libentius hoc mendacii
a iudice, vera omnino patefacienda
vitium caveant fideles, proponet eis
sunt. Quo loco cavendum tamen est
parochus summam huius sceleris mi-
testibus ne, suae memoriae nimium
seriam ac turpitudinem. Nam in sa-
confisi, quod exploratum non habent
cris Litteris mendacii pater 28 dae-
id pro certo affirment.
mon dicitur; quod enim daemon in
Reliqui sunt patroni causarum et
veritate non stetit, mendax est et
advocati, actores deinceps et petito-
mendacii parens.
res.
Adiunget, ad eiiciendum tantum
flagitium, ea mala quae mendacium
17 Qua ratione advocati, et causa- consequuntur; et quoniam sunt innu-
rum procuratores suum officium ex- merabilia, fontes et capita incommo-
plere poterunt dorum et calamitatum commonstra-
bit.
Illi igitur opera ac patrocinio suo Ac primum, in quantam cadat Dei
non deerunt necessariis hominum offensionem, quantumve eius odium
temporibus, et egentibus benigne incurrat homo vanus et mendax, Sa-
subvenient; tum iniustas causas de- lomonis auctoritate declarabit eo lo-
fendendas non suscipient, neque ca- co: Sex sunt quae odit Dominus,
lumnia lites protrahent, nec alent et septimum detestatur anima eius:
avaritia. Quod ad mercedem attinet oculos sublimes, linguam mendacem,
laboris et operae suae, illa iure et ae- manus effundentes innoxium sangui-
quo metiantur. nem, cor machinans cogitationes pes-
simas, pedes veloces ad currendum in
18 Petitores et accusatores quo malum, proferentem mendacia, tes-
pacto suo officio non recte fungantur tem fallacem 29 , et quae sequuntur.
Quis igitur ei praestet incolumitatem,
qui in insigni odio sit apud Deum,
Petitores vero et accusatores mo-
quominus gravissimis addiciatur sup-
nendi sunt ne cuiquam, amore aut
pliciis?
odio aut cupiditate aliqua adduc-
ti, periculum iniquis criminationibus
creent. Iussum hoc denique divinitus 20 Quae incommoda mendacia hu-
descriptum est piis omnibus, ut in manae societati inferunt
congressibus et colloquiis vere sem-
per et ex animo loquantur; nihil di- Deinde, quid impurius aut foedius,
cant quod alterius existimationi pos- ut sanctus inquit Iacobus, quam in
sit officere, ne de illis quidem a quibus eadem lingua qua benedicimus Deum
laedi se et exagitari intelligunt; cum et Patrem, maledicere homines, qui
28 Jn 8
29 Prov 6
283
dum divus Augustinus declarat. Nam ficium, quod nobis legis huius manda-
ex iis altera solum spectat quid uti- tum est collatum
le sit, quid fructuosum; alteri propo-
sitae sunt libidines et voluptates. Si Sed illud imprimis, antequam ad
quis igitur fundum aut domum con- praecepti explicationem veniamus, fi-
cupiscit, is lucrum potius et quod uti- deles docendi erunt nos hac lege non
le est consectatur quam voluptatem; ad id solum institui ut cupiditates
si vero alienam uxorem appetit, non nostras cohibeamus, sed etiam Dei er-
utilitatis sed voluptatis cupiditate ar- ga nos pietatem, quae immensa est,
det. cognoscamus. Nam cum superioribus
legis praeceptis nos quibusdam qua-
3 An sexto et septimo praecepto si praesidiis munisset, ne quis nos ip-
satis fuerit explicatum, quod his duo- sos aut nostra violaret, hoc adiunc-
bus postremis comprehenditur to praecepto illud maxime provide-
re voluit, ne appetitionibus nostris
Verum horum praeceptorum du- nos ipsi laederemus; quod facile futu-
plex fuit necessitas; altera, ut sex- rum fuit, si omnia cupere atque opta-
ti septimique praecepti sententia ex- re liberum nobis atque integrum es-
plicaretur. Nam etsi quodam naturae set. Hac igitur non concupiscendi le-
lumine intellectum est alienae uxoris ge praescripta, illud a Deo provisum
potiundae cupiditatem prohiberi, ve- est, ut cupiditatum aculei, quibus ad
tito adulterio nam si concupiscere li- perniciosa quaeque incitari solemus,
ceret, fas item esset potiri, tamen ple- huius legis vi quodammodo excussi,
rique ex iudaeis, peccato obcaecati, in nos minus urgeant; maiusque prop-
eam opinionem adduci non poterant, terea temporis spatium nos, molesta
ut crederent id a Deo prohibitum es- illa cupiditatum sollicitudine liberati,
se; immo vero, lata et cognita hac Dei ad ea praestanda pietatis et religionis
lege, multi qui se legis esse interpre- officia habeamus quae ipsi Deo multa
tes profitebantur in eo errore versa- maximaque debemus.
ti sunt; id quod animadvertere licet
ex illo Domini sermone apud sanctum 5 Quod discrimen haec duo prae-
Matthaeum: Audistis quia dictum est cepta inter leges divinas et humanas
antiquis: Non moechaberis; ego autem esse insinuent
dico vobis... 1 , et quae sequuntur. Al-
tera est horum praeceptorum neces- Neque id solum haec lex nos do-
sitas, quod aliqua distincte explicate- cet, verum etiam illud ostendit, le-
que vetantur, quae sexto et septimo gem Dei eiusmodi esse, quae non ex-
explicate non prohibebantur. ternis solum munerum functionibus,
Nam, exempli causa, septimum sed etiam intimo animi sensu servan-
praeceptum prohibuit ne quis iniuste da sit; hocque inter divinas et hu-
concupiscat aliena, aut eripere cone- manas leges interest, quod hae rebus
tur; hoc autem vetat ne ullo modo tantum externis contentae sunt; illae
quis concupiscat, etsi iure legeque as- vero, quoniam animum Deus intuetur
sequi id possit, ex cuius adeptione 2
, ipsius animi puram sinceramque
proximo damnum importari videat. castitatem atque integritatem requi-
runt. Est igitur divina lex, quasi spe-
4 Quale, quantumque sit Dei bene- culum quoddam, in quo naturae nos-
1 Mt 5
21 Re 16
286
9 Quae concupiscentia hic omnino natura sua malae non sunt, causa ta-
non prohibeatur nec peccati rationem men aliunde exstat quare illas concu-
habeat piscere nefas sit. Quo in genere sunt
ea quae ne possideamus, Deus aut Ec-
clesia prohibet. Non enim ea nobis
Naturalis igitur illa cupiditatis vis
appetere licet, quae possidere omnino
et moderata, quae fines suos non
nefas sit; qualia olim in veteri Lege
egreditur, non vetatur, multoque mi-
fuerunt aurum et argentum, ex qui-
nus spiritalis illa rectae mentis cu-
bus idola conflata erant, quae Domi-
piditas, qua ad eorum appetitionem
nus in Deuteronomio 11 vetuit ne quis
incitamur quae carni repugnant; ad
concupisceret. Ob eam praeterea cau-
hanc ipsam enim sacrae Litterae nos
sam haec cupiditas vitiosa prohibe-
adhortamur: Concupiscite sermones
tur, quoniam quae appetuntur aliena
meos 8 , et: Transite ad me omnes
sunt, ut domus, servus, ancilla, ager,
qui concupiscitis me 9 .
uxor, bos, asinus et alia multa quae,
cum aliena sint, ea concupiscere vetat
10 Quae sit concupiscentia hic in- divina lex; rerumque eiusmodi cupi-
terdicta ditas nefaria est, et in peccatis gra-
vissimis numeratur, cum illis concu-
piscendis animi praebetur assensus.
Itaque hoc interdicto non ipsa con-
cupiscendi vis, qua tum ad bonum
tum ad malum uti licet, sed usus pra- 12 Concupiscentiae peccatum ubi
vae cupiditatis, quae carnis concupis- maxime consistat
centia et peccati fomes vocatur ac,
si animi assensionem adiunctam ha- Nam tum peccatum natura exsis-
beat, semper in vitiis numeranda est, tit, cum post malarum cupiditatum
omnino prohibetur. Ergo ea tantum impulsum animus rebus pravis delec-
concupiscendi libido vetita est, quam tatur, atque his vel assentitur, vel
carnis concupiscentiam vocat Apos- non repugnat; id quod divus Iacobus,
tolus, illi scilicet concupiscendi motus cum peccati originem et progressio-
qui nullum rationis modum habent, nem ostendit, illis verbis docet: Unus-
neque finibus a Deo constitutis conti- quisque tentatur a concupiscentia sua
nentur. abstractus et illectus; deinde concu-
piscentia, cum conceperit, parit pec-
catum; peccatum vero, cum consum-
11 Quibus ex causis agnoscatur matum fuerit, generat mortem 12 .
concupiscentiam esse peccatum
13 Quae sit duorum extremorum
Haec cupiditas damnata est; vel praeceptorum sententia
quia malum appetit, veluti adulte-
ria, ebrietates, homicidia, et alia eius- Cum igitur lege ita caveatur: Non
modi nefaria scelera, de quibus ita concupisces, haec verba ad eum sen-
Apostolus: Non simus, inquit, concu- sum referuntur, ut nostras cupidita-
piscentes malorum, quemadmodum et tes a rebus alienis cohibeamus. Alie-
illi concupierunt 10 ; vel quia, etsi res narum enim rerum cupiditates sitis
8 Sab 6
9 Sir24
10 Cor 10
11 Dt 7
12 Sant 1
288
immensa est atque infinita, neque un- 16 De quibus servis in hoc prae-
quam satiatur, ut scriptum est: Ava- cepto sit sermo
rus non implebitur pecunia 13 ; de quo
ita est apud Isaiam: Vae, qui coniun- Sequitur deinceps: Neque servum,
gitis domum ad domum, et agrum quod intelligendum est tam de capti-
agro copulatis 14 . Sed ex singularum vis quam de reliquo genere servorum,
vocum explicatione facilius intellige- quos, ut cetera alterius bona, con-
tur huius peccati foeditas et magni- cupiscere non debemus. Liberos vero
tudo. homines qui voluntate serviunt, vel
mercede conducti, vel amore obser-
14 Quid ”domus” vocabulo in vantiaque impulsi, nullo modo, neque
huius praecepti forma intelligendum verbis, neque spe, neque pollicitatio-
sit nibus, neque praemiis quis corrum-
pere aut sollicitare debet, ut eos de-
serant quibus se ipsi sponte addi-
Quare parochus docebit domus vo- xerunt; immo vero, si ante id tem-
cabulo non locum modo quem incoli- pus quo se in illorum famulatu fore
mus, sed universam hereditatem sig- promiserant ab illis recesserint, huius
nificari, ut ex divinorum scriptorum praecepti auctoritate admonendi sunt
usu consuetudineque cognoscitur. In ut ad eos ipsos omnino revertantur.
Exodo scriptum est obstetricibus a
Domino domos esse aedificatas 15 ; 17 Cur etiam in hoc praecepto
sententia eo spectat ut illarum facul- mentio proximi fiat
tates ab eo auctas esse atque ampli-
ficatas interpretemur. Ex hac igitur
interpretatione animadvertimus hac Quod autem in praecepto mentio
praecepti lege vetitum nobis esse ne fit proximi, id eo pertinet ut homi-
divitias avide expetamus, neque alie- num vitium demonstretur qui vici-
nis opibus, potentiae, nobilitati invi- nos agros aut proximas domos, aut
deamus, sed statu nostro, qualis qua- aliam rem eiusmodi quae secum con-
lis ille sit, sive humilis sive excelsus, tinens sit, appetere solent. Vicinitas
contenti simus. Alienae deinde gloriae enim, quae in parte amicitiae poni-
appetitionem vetitam esse intelligere tur, ab amore ad odium, cupiditatis
debemus; nam hoc item ad domum vitio, traducitur.
pertinet.
18 Non praevaricantur istam le-
gem qui res venales proximi iusto pre-
15 Quid bovis et asini vocibus con- tio emere cupiunt
tineatur
Hoc vero praeceptum ii minime
Quod vero sequitur: Nec bovem, violant qui res quas proximi vena-
nec asinum, id ostendit non solum les habent, emere de illis cupiunt aut
quae magna sunt, ut domus, nobili- iusto pretio emunt; ii enim non mo-
tas et gloria, ea cum aliena sint, con- do proximum non laedunt, sed valde
cupiscere nobis non licere, sed etiam adiuvant, cum ei pecunia maiori com-
parva, qualia illa sint sive animata si- modo usuique futura sit, quam res
ve inanimata. illae quas ipse venditat.
13 Sir 5
14 Is 5
15 Éx 1
289
atque ab omni labe purum integrum- bum Dei, quod in animis nostris a
que conservemus, et exerceamus nos magno illo agricola Deo insitum est;
in iis mentis ac spiritus officiis quae sic enim apud divum Marcum scrip-
corporis repugnant sensibus; horum- tum est: Alii sunt qui in spinis semi-
que edomitis appetitionibus, ratione nantur; hi sunt qui verbum audiunt,
ac spiritu duce, rectum vitae cursum et aerumnae saeculi, et deceptio divi-
teneamus; quive praeterea sensus ma- tiarum, et circa reliqua concupiscen-
teriam cupiditatibus nostris libidini- tiae introeuntes suffocant verbum, et
que praebent, eorum vim maxime re- sine fructu efficitur 21 .
primamus.
23 Qui cupiditatum laqueis maxi-
22 Quae sint potissimum christia-
me implicentur
nis meditanda, ut vim concupiscenti-
ae refrenent
Iam vero qui prae ceteris hoc
Sed ad hunc cupiditatum ardorem cupiditates vitio laborant, quosque
restinguendum, plurimum etiam hoc propterea parochus ad colendum hoc
potest, si quae incommoda ex illis praeceptum diligentius cohortari de-
accidunt, ea nobis ob oculos propo- bet, illi sunt qui lusionibus non ho-
namus. Primum vero illud incommo- nestis delectantur, aut qui ludis im-
dum est, quod quoniam eiusmodi cu- moderate abutuntur; mercatoresque
piditatibus paremus, in anima nostra item qui rerum penuriam annonae-
regnat summa peccati vis ac potes- que caritatem expetunt, atque id ae-
tas; quamobrem monuit Apostolus: gre ferunt, ut alii praeter ipsos sint
Non regnet peccatum in vestro morta- qui vendant aut emant, quo carius
li corpore, ut oboediatis concupiscen- vendere aut vilius emere ipsi possint;
tiis eius 19 . Nam quemadmodum, si qua in re item peccant qui alios egere
cupiditatibus resistimus, peccati vi- cupiunt, ut aut vendendo aut emen-
res concident, ita si iisdem succum- do ipsi lucrentur. Peccant etiam mi-
bimus, Dominum a regno suo expelli- lites qui bellum expetunt ut furari
mus, et in eius locum peccatum intro- ipsis liceat; medici item qui morbos
ducimus. Alterum praeterea incom- desiderant; iure consulti qui causa-
modum est, quod ab hac concupis- rum litiumque vim copiamque con-
cendi vi veluti fonte quodam omnia cupiscunt; tum artifices qui, quaes-
peccata manant, ut divus Iacobus do- tus avidi, omnium quae ad victum
cet. Divus item Ioannes: Omne, in- cultumque pertinent penuriam exop-
quit, quod est in mundo, concupiscen- tant, ut inde plurimum lucri faciant.
tia carnis est, et concupiscentia ocu- In hoc praeterea genere graviter ii
lorum, et superbia vitae 20 . Tertium peccant qui alienae laudis gloriaeque
incommodum in eo est, quoniam rec- avidi atque appetentes sunt, non si-
tum animi iudicium his cupiditati- ne aliqua famae alterius obtrectatio-
bus obscuratur; homines enim iis cu- ne, idque praesertim si qui illam ap-
piditatum tenebris obcaecati, hones- petunt ignavi nulliusque pretii homi-
ta et praeclara putant omnia quae- nes sunt; fama enim et gloria virtu-
cumque ipsi concupiscunt. Opprimi- tis atque industriae, non ignaviae aut
tur praeterea concupiscendi vi ver- inertiae praemium est.
19 Rom 6
20 1Jn 2
21 Mc 4
291
Pars quarta
De Oratione
292
293
Posset vero Deus non petenti- cumbere. Valent autem maxime haec
bus, ne cogitantibus quidem, abun- tamquam orationis arma contra na-
de nobis omnia dilargiri; quomodo turae nostrae hostes acerrimos; inquit
et animantibus rationis expertibus enim sanctus Hilarius: Adversus dia-
cuncta suppeditat ad usus vitae ne- bolum armaque eius orationum nos-
cessarios; sed beneficentissimus Pa- trarum sonitu certandum est 12 .
rens vult a filiis invocari; vult nos
quotidie rite petendo, petere fiden-
tius; vult, impetratis iis quae postula- 10 Quae sit quarta utilites ex ora-
mus, in dies magis testificari ac prae- tione in homines profluens
dicare suam in nos ipsos benignita-
tem.
Praeclarum praeterea illum oratio-
8 Quomodo nostra in Deo charitas nis fructum assequimur, quod, cum
per orationem exerceatur proclives simus ad malum et ad libi-
dinis varios appetitus vitio infirmita-
tis ingenitae, patitur se nostris cogi-
Amplificatur etiam charitas; nam
tationibus concipi, ut, dum illum ora-
illum auctorem agnoscentes omnium
mus et mereri eius contendimus mu-
bonorum utilitatumque nostrarum,
nera, accipiamus innocentiae volun-
quanta eum possumus maxima cha-
tatem, et ab omni labe, delictorum
ritate complectimur; et ut amantes
omnium amputatione, purgemus.
colloquio et congressu magis ad amo-
rem incenduntur, sic pii homines, quo
saepius Deo facientes preces et eius 11 Quis sit postremos orationis
implorantes benignitatem, quasi cum fructus
ipso colloquuntur, eo maiori in singu-
las precationes affecti laetitia ad eum
amandum et colendum incitantur ar- Postremo, ex sancti Hieronymi sen-
dentius. tentia, irae divinae resistit oratio; ita-
que sic ad Moysen locutus est Deus:
9 Precationis assiduitate tum digni Dimitte me 13 , cum quidem poe-
divina gratia evadimus tum humilita- nas eum ab illo populo petere volen-
tem, et arma contra diabolum compa- tem precibus impediret. Nihil enim
ramus est quod aeque Deum leniat iratum,
aut etiam paratum ad plagas scelera-
Propterea nos hac uti vult exercita- tis inferendas, aeque retardet et revo-
tione precationis, ut flagrantes peten- cet a furore, ac preces piorum homi-
di studio quod optamus, tantum ea num.
assiduitate et cupiditate proficiamus,
ut digni simus in quos illa conferantur
beneficia, quae antea ieiunus et an-
gustus animus noster capere non po-
terat. Vult praeterea nos id quod est Capitulum III
intelligere ac prae nobis ferre: si gra-
tiae caelestis auxilio deseramur, nos-
tra opera nihil consequi posse, prop- 1 Quibus partibus constet christia-
tereaque toto animo ad orandum in- na oratio
12 In Psalm. 63
13 Éx 32
297
pervenit ad Deum, quem omni gra- immo vero huiusmodi homines libe-
tiarum et laudum honore prosequi- ralissime misericors Deus invitat: Ve-
tur, quod summis ab eo beneficiis af- nite, inquit, ad me omnes qui labo-
fecta sit; tum vero, singulari adhibi- ratis et onerati estis, et ego reficiam
ta pietate ac veneratione, quasi fi- vos 9 . Ex horum hominum numero
lius unicus charissimo parenti, quid fuit ille publicanus qui, cum oculos
sibi sit opus non dubitanter exponit. ad caelum tollere non auderet, exiit
Quem precandi modum effundendi tamen, inquit, e templo magis iustifi-
voce exprimunt divinae Litterae; in- catus quam pharisaeus 10 .
quit enim Propheta: Effundo in cons-
pectu eius orationem meam, et tribu- 6 Quo in gradu tertium genus de-
lationem meam ante ipsum pronuntio precatorum consistat
5
. Quae vox eam vim habet ut nihil
reticeat, nihil occultet, sed effundat
Est praeterea eorum gradus qui
omnia is qui ad orandum venit, fiden-
nondum fidei lucem acceperunt; ve-
ter confugiens in sinum amantissimi
rumtamen divina benignitate exi-
parentis Dei. Ad id enim nos doctri-
guum illorum naturae lumen accen-
na caelestis hortatur illis verbis: Ef-
dente, vehementer excitantur ad stu-
fundite coram illo corda vestra 6 ; et:
dium cupiditatemque veritatis, quam
Iacta super Dominum curam tuam 7 .
ut doceantur, summis precibus pe-
Hunc autem precationis gradum sig-
tunt; qui si manent in voluntate, a
nificat sanctus Augustinus, cum in-
Dei clementia eorum studium non re-
quit in eo libro qui inscriptus est En-
pudiatur, quod exemplo Cornelii cen-
chiridion: Quod fides credit, spes et
turionis comprobatum videmus; ne-
charitas orat 8 .
mini enim id ex animo petenti clausae
sunt fores divinae benignitatis 11 .
5 Quae sit altera orandi ratio
7 Quinam inter deprecatores extre-
Alius est eorum gradus qui, mor- mo in gradu haereant
tiferis peccatis oppressi, fide tamen
ea quae mortua dicitur, nituntur se- Postremus est gradus eorum quos
se erigere et ad Deum ascendere; sed non modo facinorum ac flagitiorum
propter intermortuas vires summam- non paenitentes, sed etiam sceleribus
que fidei imbecillitatem se altius a te- scelera cumulantes, tamen non pu-
rra tollere non possunt; verumtamen det saepe a Deo petere peccatorum
sua peccata recognoscentes, et eorum veniam in quibus volunt perseverare;
conscientia ac dolore cruciati, humi- qui tali statu ne ab hominibus qui-
liter ac demisse ex illo maxime lon- dem audere deberent, ut sibi ignosce-
ginquo loco paenitentes, scelerum a rent postulare. Horum oratio a Deo
Deo veniam et pacem implorant. Ho- non auditur; sic enim de Antiocho
rum oratio suum obtinet locum apud scriptum est: Orabat autem hic sce-
Deum, nam eorum preces audiuntur; lestus Dominum, a quo non esset mi-
5 Sal 140
6 Ib. 61
7 Ib. 54
8 Cap. 17
9 Mt 11
10 Lc 18
11 He 10
12 3 Mac 9
299
res ab impietatis errore liberentur; ut tum, ut, salvis hominibus, peccati vis
iudaei, discussa animorum caligine, intereat.
lucem veritatis accipiant; ut haereti-
ci, redeuntes ad sanitatem, catholicae 7 Quis sit usus gratiarum actionis
doctrinae praeceptis erudiantur; ut
schismatici, a qua desciverunt sanc- In altera parte precationis maxi-
tissimae parentis Ecclesiae commu- mas Deo gratias agimus pro divinis
nione, cum ea iterum verae charitatis eius immortalibusque beneficiis, qui-
nodo iuncti copulentur. Quantam au- bus et semper affecit et quotidie af-
tem vim habeant preces pro huiusmo- ficit humanum genus. Maxime autem
di hominibus factae ex animo, cons- fungimur hoc munere gratiarum ac-
tat tam multis exemplis omnis homi- tionis, sanctorum omnium causa, quo
num generis, quos quotidie ereptos a in officio singulares Deo laudes tribui-
potestate tenebrarum transfert Deus mus et eorum victoriae et triumphi,
in regnum Filii charitatis suae, et ex quem de omnibus et intimis et exter-
vasis irae facit vasa misericordiae; in nis hostibus eius benignitate depor-
quo plurimum valere piorum obsecra- tarunt.
tionem, nemo qui recte sentiat dubi-
tare potest.
8 Inter eas gratulationes, quae
Sanctorum causa Deo exhibentur,
4 Quomodo etiam ad mortuos ex- quaenam in Ecclesia primas partes
tendi possit hoc beneficium obtineant
Preces autem quae pro mortuis Huc pertinet prima illa pars ange-
fiunt, ut ab igne purgatorii liberen- licae salutationis, cum ea ad precan-
tur, ex apostolorum doctrina fluxe- dum utimur: Ave, Maria, gratia ple-
runt; qua de re satis dictum est, cum na, Dominus tecum, benedicta tu in
de sacrificio Missae loqueremur. mulieribus. Nam Deum summis et ha-
bendis laudibus et gratiis agendis ce-
5 Non prodest illis aliena oratio, lebramus, quod sanctissimam Virgi-
qui peccant ad mortem nem omni caelestium donorum mune-
re cumulavit; ipsique Virgini singula-
rem illam gratulamur felicitatem.
In iis autem qui peccare dicuntur
Iure autem sancta Dei Ecclesia
ad mortem 7 , vix quidquam precibus
huic gratiarum actioni preces etiam
votisque proficitur; verumtamen est
et implorationem sanctissimae Dei
christianae charitatis et precari pro
Matris adiunxit, qua pie atque sup-
illis et lacrimis contendere, an eis pos-
pliciter ad eam confugeremus, ut
sint reddere pacatum Deum.
nobis peccatoribus sua intercessione
conciliaret Deum, bonaque tum ad
6 Quomodo execrationes quae in hanc, tum ad aeternam vitam ne-
Scripturis leguntur, sint accipiendae cessaria impetraret. Ergo nos exsu-
les filii Evae, qui hanc lacrimarum
Exsecrationes vero sanctorum ho- vallem incolimus, assidue misericor-
minum quibus in impios utuntur, ex diae Matrem ac fidelis populi advo-
Patrum sententia constat esse vel catam invocare debemus, ut oret pro
praedictiones eorum quae illis even- nobis peccatoribus, ab eaque hac pre-
tura sunt, vel adhibitas contra pecca- ce opem et auxilium implorare, cuius
71 Jn 1
302
tionis, non denique reliquorum scele- Multa sunt quibus nos confidere
rum, si ignoscendi venia petatur. oportet in hoc officio precationis. Est
ipsa Dei in nos perspecta voluntas
ac benignitas, cum iubet nos se Pa-
3 De fide in Deum, quae ad ora-
trem appellare, ut eius nos esse filios
tionem necessaria censetur
intelligamus. Est prope infinitus nu-
merus eorum qui Deum exoraverunt.
Est vero ad hanc quoque praepa- Est summus ille deprecator qui nobis
rationem animi fides necessaria; quae semper praesto est, Christus Domi-
si desit, neque de summi Patris omni- nus, de quo sic est apud sanctum
potentia, neque de illius misericordia, Ioannem: Si quis peccaverit, advoca-
unde tamen orantis fiducia oritur, ha- tum habemus apud Patrem Iesum Ch-
betur cognitio, quemadmodum do- ristum, iustum; et ipse est propitia-
cuit ipse Christus Dominus: Omnia, tio pro peccatis nostris 17 ; item Pau-
inquit, quaecumque petieritis in ora- lus apostolus: Christus Iesus qui mor-
tione credentes, accipietis 12 . De tuus est, immo qui et resurrexit, qui
huiusmodi fide scribit sanctus Augus- est ad dexteram Dei, qui etiam inter-
tinus de verbis Domini: Si fides de- pellat pro nobis 18 ; item ad Timot-
ficit, oratio periit 13 . Caput igitur heum: Unus enim Deus, unus et Me-
est ad rite orandum quod iam dictum diator Dei et hominum, homo Chris-
est, ut fide firmi ac fixi simus; quod tus Iesus 19 ; tum ad Hebraeos: Unde
Apostolus ex contrario ostendit: Quo- debuit per omnia fratribus assimilari,
modo invocabunt in quem non credi- ut misericors fieret, et fidelis Ponti-
derunt? 14 Itaque credamus oportet fex ad Deum 20 . Quare etsi nos in-
ut et orare possimus, et ne nos fi- digni sumus qui impetremus, tamen
des ipsa deficiat qua salutariter ora- optimi dignitate interpretis ac depre-
mus; fides enim est quae preces fun- catoris Iesu Christi sperare et magno-
dit; preces faciunt ut, omni dubitatio- pere confidere debemus, nobis omnia
ne sublata, stabilis ac firma sit fides. quae per illum rite petierimus, con-
In hanc sententiam sanctus hortaba- cessurum Deum.
tur Ignatius eos qui ad Deum adirent
oraturi: Noli dubio esse animo in ora-
tione; beatus est qui non dubitaverit 5 Spiritus Sanctus nostrarum ora-
15
. Quare ad impetrandum quod ve- tionum auctor est
limus a Deo, maximum pondus affert
fides et certa spes impetrandi; quod
Denique nostrae auctor est preca-
monet sanctus Iacobus: Postulet in fi-
tionis Spiritus Sanctus, quo duce pre-
de, nihil haesitans 16 .
ces nostras audiri necesse est. Acce-
pimus enim Spiritum adoptionis filio-
4 Quae nos ad fidem impetrandi rum Dei in quo clamamus: Abbay Pa-
ea, quae in oratione petimus, induce- ter; qui quidem Spiritus infirmitatem,
re possint qui inscitiam nostram adiuvat in hoc
12 Mt 21
13 Serm. 36 de Verb. Dom. cap. 1
14 Rom 10
15 Epist. ad Hier.
16 Sant 1
17 1 Jn 2
18 Rom 8
19 1 Tim 2
20 Heb 2
305
orandi munere; immo vero, inquit: Ip- quae sit optima ratio bene petendi,
se postulat pro nobis gemitibus ine- et privatim ac publice orandi; quae
narrabilibus. praecepta christianae orationis tradi-
ta sunt ex Christi Domini disciplina.
6 Quomodo in fide iuvari ad impe- Est igitur orandum in spiritu et
tranda Dei beneficia debeamus veritate; nam caelestis Pater tales
quaerit qui adorent eum in spiritu
Quod si qui titubant interdum nec et veritate 2 . Orat autem eo modo,
se satis esse firmos in fide sentiunt, qui intimum ac flagrans animi stu-
utantur illa voce apostolorum: Domi- dium adhibet. A qua spirituali pre-
ne, adauge nobis fidem 21 ; et caecis candi ratione vocalem non excludi-
illius: Adiuva incredulitatem meam 22 mus; verumtamen principatum iure
. tribuendum ducimus illi quae a vehe-
Sed tum maxime et fide et spe menti animo proficiscitur obsecratio-
vigentes, omnia a Deo optata con- ni; quam Deus, cui patent occultae
sequemur, cum ad ipsius Dei legem hominum cogitationes, audit, etiam-
ac voluntatem omnem mentem, actio- si non ore proferatur. Audivit Annae
nem et orationem nostram conforma- eius quae fuit mater Samuelis, inti-
bimus: Si manseritis enim, inquit, in mas preces, de qua illud legimus flen-
me et verba mea in vobis manserint, tem orasse et tantum labia moventem
3
quodcumque volueritis petetis, et fiet . Oravit hoc modo David; inquit
vobis 23 . Quamquam ad hanc impe- enim: Tibi dixit cor meum, exquisivit
trandi a Deo omnia facultatem, im- te facies mea 4 . Huiusmodi exempla
primis necessaria est, ut antea dixi- in divinis Libris passim legentibus oc-
mus, oblivio iniuriarum et benevolen- currunt.
tia ac benefica voluntas in proximos.
2 Quis sit usus orationis vocalis
praecipuus
Capitulum VIII
Habet autem vocalis oratio pro-
1 De optima orandi ratione docen- priam utilitatem et necessitatem;
dum esse populum et quid sit orare in nam incendit animi studium, et re-
spiritu et veritate ligionem orantis inflammat; quod ad
Probam scripsit sanctus Augustinus
Maxime autem refert quomodo sa- hoc modo: Nonnumquam verbis et
cris precibus utamur; nam etsi pre- aliis signis ad augendum desiderium
catio bonum est salutare, tamen, ni- sanctum nos ipsi acrius excitamus.
si recte adhibeatur, minime prodest; Cogimur interdum, vehementi animi
quod enim petimus, saepe non asse- cupiditate et pietate, verbis efferre
quimur, ut sanctus inquit Iacobus, ob sententiam; nam exsultante animo
eam causam quia male petimus 1 . Er- laetitia, par etiam est linguam ex-
go docebunt parochi fidelem populum sultare; et vero decet nos cumulatum
21 Lc 17
22 Mc 9
23 Jn 15
1 Sant 4
2 Jn 4
3 1 Re 1
4 Sal 26
5 He 4,16
306
7 Christus, si quid a coelesti Patre Quis enim, cui facultas sit benigne fa-
postulare velimus illud in suo nomine ciendi ei qui aliena misericordia vivat,
postulandum iussit nec opituletur proximo et fratri suo,
se charitate praeditum dicere audeat?
Aut quo ore is qui expers sit charita-
Vult etiam Dei Filius orationem
tis, Dei auxilium implorabit, nisi tum
nostram ad Patrem suo nomine per-
peccati veniam precatur, simul et a
venire; quae eius merito et gratia de-
Deo suppliciter postulat charitatem?
precatoris id pondus assequitur, ut
Quare divinitus factum est ut saluti
a caelesti Patre audiatur. Est enim
hominum triplici hoc remedio subve-
eius illa vox apud sanctum Ioannem:
niretur: cum enim peccando vel of-
Amen, amen dico vobis: si quid pe-
fendamus Deum, vel proximos viole-
tieritis Patrem in nomine meo, dabit
mus, vel nos ipsos laedamus, sacris
vobis . Usque modo non petistis quid-
precibus placatum reddimus Deum,
quam in nomine meo; petite, et acci-
eleemosyna redimimus hominum of-
pietis, ut gaudium vestrum sit plenum
12 fensiones, ieiunio proprias vitae sor-
; et iterum: Quodcumque petieritis
des eluimus. Et quamquam singula
Patrem in nomine meo, hoc faciam 13
prosint ad omnium scelerum gene-
.
ra, tamen proprie singulis iis peccatis
quae diximus, apposita et accommo-
8 Fervor Sanctorum in oratione data sunt.
imitandus et petitioni gratiarum ac-
tio adiungenda
Ac prima quidem vox qua Dei ius- 4 Dei providentia illud negotium
su et institutione utimur in hac pre- Angelis datum est, ut custodiant
catione, est Pater; nam etsi Salva-
tor noster divinam hanc orationem Est enim Dei providentia datum
praetexere potuit aliquo verbo quod hoc negotium angelis, ut custodiant
plus maiestatis haberet, exempli cau- humanum genus singulisque homini-
sa, Creatoris aut Domini, tamen haec bus praesto sint, ne gravius aliquod
omisit quae timorem simul nobis af- detrimentum accipiant; nam ut pa-
ferre possent; illud autem adhibuit rentes, si infesta et periculosa via filiis
quod orantibus et aliquid a Deo pe- iter faciendum sit, custodes adhibent
tentibus, amorem fiduciamque conci- et periculorum adiutores; sic caeles-
liat; quid enim iucundius est Patris tis Parens in hoc itinere quo ad cae-
nomine, quod indulgentiam sonat et lestem patriam contendimus, singu-
charitatem? lis nobis praeposuit angelos, quorum
ope ac diligentia tecti, furtim para-
2 Quae sit prima ratio ob quam tos ab hostibus laqueos vitaremus, et
homines Deum merito Patrem hic factos in nos horribiles impetus repe-
apellant lleremus; iisque ducibus rectum iter
teneremus, ne obiectus aliquis error a
fallaci adversario, nos de via posset
Quibus autem rationibus Patris deducere quae ducit in caelum.
nomen Deo conveniat, suppeditabit
facultas docendi fidelem populum ex
locis creationis, gubernationis ac re- 5 Quibus argumentis clare intelli-
demptionis. gamus magnitudinem utilitatis, quae
Nam cum Deus hominem creave- ab homines ex custodia Angelorum
rit ad imaginem suam nec illam cete- redeat
ris animantibus imperaverit, ex hoc
singulari munere quo hominem orna- Quam vero habeat utilitatem haec
vit, iure omnium hominum, nec fide- de hominibus Dei cura ac providen-
lium modo sed etiam infidelium, Pa- tia singularis, cuius munus et admi-
ter in divinis Scripturis appellatur. nistratio mandata est angelis, quo-
rum inter Deum et homines media est
et interiecta natura, patet exemplis,
3 Quae sit altera ratio, ob quam
quorum copiam suppeditant divinae
Deus Pater hominum dicatur
Litterae, quae testantur saepe Dei be-
nignitate factum esse ut, inspectan-
A gubernatione vero sumere po- tibus hominibus, angeli mirabiles res
terit argumentum, quod prospicien- efficerent quibus moneremur innume-
do et consulendo utilitati hominum, rabilia eius generis quae sub oculos
praecipuo quodam curae et providen- non caderent, a custodibus nostrae
tiae modo, nobis praestat patriam salutis angelis effici utiliter ac saluta-
charitatem. riter. Raphael angelus Tobiae comes
Sed ut in huius explicatione argu- et dux itineris divinitus adiunctus,
menti paternam Dei de hominibus cu- illum duxit et reduxit incolumem 1
ram melius agnoscat, de custodia an- ; cui et adiumento fuit ne ab imma-
gelorum, in quorum tutela sunt ho- ni pisce devoraretur; et quanta esset
mines, aliquid dicendum videtur. in eius piscis iecore, felle et corde vis
1 Tob 5
2 Ib. 8
309
li populo persuadeatur nullum pos- aperuit: Quis, Deus, similis tui, qui
se tempus accidere quo deponat Deus aufers iniquitatem, et transfers pec-
hominum memoriam, quo eis non tri- catum reliquiarum hereditatis tuae.
buat patriae charitatis officia, paro- Non immittet ultra furorem suum,
chi rem clarissimo primorum homi- quoniam volens misericordiam est 12
num exemplo comprobabunt; quos, . Omnino res ita se habet, cum maxi-
post neglectum violatumque Dei ius- me perditos nos et Dei praesidio spo-
sum, cum acerbius accusatos et horri- liatos arbitramur, tum maxime pro
bili illa sententia condemnatos audis: immensa sua bonitate nos quaerit et
Maledicta terra in opere tuo, in la- curat Deus; sustinet enim in ira gla-
boribus comedes ex ea cunctis diebus dium iustitiae, nec cessat effundere
vitae tuae, spinas et tribulos germi- inexhaustos misericordiae thesauros.
nabit tibi et comedes herbas terrae 9 ;
cum vides e paradiso expulsos et, ut 10 Quae sit tertia ratio qua patriae
omnis reditus spes adimeretur cum in charitatis beneficium in genus huma-
aditu paradisi collocatum legis cheru- num Deus cumulate ostendit
bim, flammeum tenentem et versati-
lem gladium; cum ab ulciscente suam
iniuriam Deo illos intimis et exter- Magnam igitur vim habent ad de-
nis molestiis conflictatos intelligis: an clarandam praecipuam Dei rationem
non actum de homine putes? an non in amando tuendoque hominum ge-
credas non modo divino illum auxi- nere creatio et gubernatio. Sed ta-
lio nudatum, sed etiam cuivis iniuriae men illud opus redimendi hominem
propositum? Verumtamen in tantis sic eminet inter duo superiora, ut be-
divinae irae et ultionis indiciis, obor- neficentissimus Deus parensque nos-
ta est lux quaedam Dei in eos charita- ter summam in nos benignitatem ter-
tis. Fecit enim, inquit, Dominus Deus tio hoc beneficio cumulatam illustra-
Adae et uxori eius tunicas pelliceas, rit.
et induit eos; quod maximum fuit ar- Quare tradet spiritualibus filiis
gumentum hominibus nullo unquam parochus et assidue eorum auribus in-
tempore defuturum Deum. culcabit hanc praestantissimam Dei
erga nos charitatem, ut intelligant
se, quia redempti sint, admirabilem
9 Nullis quantumvis magnis homi- in modum Dei filios evasisse. De-
num sceleribus Dei benignitatem ex- dit enim, inquit Ioannes, eis potes-
hauriri posse probatur tatem filios Dei fieri, et ex Deo na-
ti sunt 13 . Quam ob causam bap-
Huius etiam sententiae vim, non tismus, quod primum redemptionis
exhauriri Dei amorem ulla hominum pignus et monumentum habemus, sa-
iniuria, David expressit illis verbis: cramentum regenerationis dicitur; in-
Numquid continebit Deus in ira sua de enim nascimur Dei filii, nam in-
misericordias suas? 10 Hanc Habacu- quit ipse Dominus: Quod natum est
ch, Deum affatus, exposuit, dum in- ex Spiritu, spiritus est 14 ; et: Oportet
quit: Cum iratus fueris, misericordiae vos nasci denuo; item Petrus aposto-
recordaberis 11 ; hanc sic Michaeas lus: Renati non ex semine corruptibili
9 Gén 3
10 Sal 76
11 Hab 3
12 Miq 7
13 Jn 1
14 Ib. 3
311
sed incorruptibili, per verbum Dei vi- natae a nobis divinae voluntatis; de-
vi 15 . mostrandum erit, cum tangit nos ma-
nus Domini, minime id hostiliter face-
11 Singulari Dei beneficio per re- re Dominum, verum percutiendo sa-
demptionem filii Dei effecti sumus nare et plagam a Deo venientem es-
se medicinam. Castigat enim peccan-
tes, ut ea disciplina meliores faciat et
Huius pondere redemptionis et Spi-
praesenti animadversione redimat ab
ritum Sanctum accepimus et Dei gra-
exitio sempiterno. Nam visitat qui-
tia dignati sumus. Quo munere Dei
dem in virga iniquitates nostras et
filii adoptamur, quemadmodum ad
in verberibus peccata nostra, mise-
Romanos scripsit apostolus Paulus:
ricordiam autem suam non aufert a
Non accepistis spiritum servitutis ite-
nobis. Quare monendi sunt fideles ut
rum in timore, sed accepistis Spiri-
in eiusmodi castigatione patriam Dei
tum adoptionis filiorum, in quo cla-
charitatem agnoscant, et illud apud
mamus, Abba, Pater 16 . Cuius vim et
patientissimum Iob in memoria et in
efficaciam adoptionis explanat sanc-
ore habeant: Ipse vulnerat et mede-
tus Ioannes ad hunc modum: Videte
tur; percutit, et manus eius sanabunt
qualem charitatem dedit nobis Pater, 18
; ut illud usurpent quod sub perso-
ut filii Dei nominemur et simus 17 .
na israelitici populi scripsit Ieremias:
Castigasti me, et eruditus sum qua-
12 Quid christiani, filii Dei iam ef- si iuvenculus indomitus; converte me,
fecti, post tot accepta paternae chari- et convertar, quia tu Dominus Deus
tatis officia, vicissim Patri praestare meus 19 ; ut Tobiae exemplum sibi
debeant proponant, qui cum in illa plaga cae-
citatis paternam Dei manum caeden-
His expositis, admonendus est fi- tem sensisset, exclamavit: Benedico
delis populus quid ipse vicissim de- te, Domine Deus Israel, quia tu cas-
beat amantissimo Patri Deo, ut in- tigasti me, et tu salvasti me 20 .
telligat quem amorem ac pietatem,
quam oboedientiam ac venerationem
13 Deum numquam nostri oblitum
creatori, gubernatori ac redemptori
esse fidelibus inculcandum
praestare; qua spe ac fiducia illum in-
vocare oporteat.
Sed ad erudiendam inscitiam diri- In quo maxime cavendum est fi-
gendamque sententiae perversitatem delibus ne, etiamsi quovis incommo-
eorum, si qui tantummodo secundas do affecti, quavis calamitate afflic-
res et prosperum vitae cursum argu- ti sint, Deum id ignorare existiment;
mento esse existimant Deum conser- ait enim ipse: Capillus de capite ves-
vare nobis amorem suum, rebus au- tro non peribit 21 . Immo vero se ip-
tem adversis et calamitatibus cum a si illo divini oraculi solatio consolen-
Deo exercemur, id esse signum hos- tur quod in Apocalypsi dictum est:
tilis in nos animi et prorsus abalie- Ego quos amo, arguo et castigo 22 ;
15 1 Pe 1
16 Rom 8
17 1 Jn 3
18 Job 5
19 Jer 31
20 Tob 11
21 Lc 21
22 Ap 3
312
Quam vero hanc ex animo vo- simus filii Dei, et eiusdem heredita-
cem noster proferre debeamus, sanc- tis coheredes. Nec vero alium Chris-
ti Chrysostomi sententia declaratur, tum Deum habent copiosi et poten-
qui Deum, inquit, libenter christia- tes homines, alium tenuiores et infi-
num audire non solum pro se, sed pro mi; non aliis sacramentis sunt initia-
altero deprecantem; quod pro se ora- ti, nec aliam hereditatem regni cae-
re naturae est, pro altero gratiae; pro lestis expectant. Fratres sumus om-
se necessitas cogit, pro altero fraterna nes; et, ut inquit Apostolus ad Ephe-
charitas hortatur. Quibus illa subiun- sios, membra sumus corporis Chris-
xit: iucundior est Deo quam charitas ti, de carne eius, et de ossibus eius
33
fraterna commendat, quam ea quae . Quod idem in epistola ad Gala-
necessitate pronuntiat 32 . tas significat Apostolus: Omnes filii
In hac tanta materia salutaris ora- Dei estis per fidem in Christo Iesu;
tionis monere et hortari debet pa- quicumque enim in Christo baptizati
rochus omnes omnis aetatis, generis, estis, Christum induistis. Non est iu-
ordinis, ut communis huius frater- daeus, neque graecus, non est servus,
nae necessitudinis memores comiter neque liber, non est masculus, neque
et fraterne se gerant; neque se aliis femina. Omnes enim vos unum estis
alii praeferant insolentius. Nam etsi in Christo Iesu 34 .
in Ecclesia Dei diversi sunt officio- Haec autem accurate versanda res
rum gradus, tamen illa varietas gra- est pastoribus animarum, et scien-
duum et munerum fraternae neces- ter illis in hac sententia commoran-
situdinis coniunctionem minime to- dum; est enim accommodatus locus
llit, quemadmodum in hominis corpo- non minus ad confirmandos et exci-
re varius usus et diversa functio mem- tandos inopes et abiectos homines,
brorum nihil agit quamobrem haec quam ad coercendam deprimendam-
vel illa corporis pars membri munus que arrogantiam locupletum atque
et nomen amittat. potentium. Cui hominum incommo-
do uti mederetur, urgebat Apostolus
fraternam hanc charitatem, et incul-
17 Quibus de causis christiani
cabat fidelium auribus.
sint tanta necessitudinis coniunctio-
ne copulati
18 Quid christianus, ubi exordium
precationis illud, Pater Noster, pro-
Propone tibi eum qui regia sit po-
nuntiabit, meditari debeat
testate: an is igitur, si fidelis est, fra-
ter non est omnium qui christianae
fidei communione continentur? Maxi- Cum igitur has Deo preces factu-
me; quid ita? quia non est Deus alius rus es, christiane, memineris te tam-
is ex quo divites et reges nati sunt, quam filium ad Patrem Deum acce-
ab eo a quo pauperes et qui in regum dere. Itaque, cum precationem ordi-
potestate sunt, exstiterunt; sed unus ris, et illud Pater noster pronuntias,
Deus et Parens et Dominus omnium. cogita quem in locum te summa Dei
Itaque una spiritualis onus omnium benignitas extulerit, qui non ut ser-
nobilitas, una dignitas, unus splendor vum ad dominum adire, invitum ac
generis, cum omnes ex eodem Spiri- timidum, sed ut ad patrem filium, vo-
tu, ex eodem fidei sacramento nati luntarium securumque confugere ius-
32 Hom. 14 op. imperf.
33 Ef 5
34 Gál 3
314
quae sursum sunt quaerite, ubi Ch- 2 Cum divina natura nulla re au-
ristus est in dextera Dei sedens; quae geri aut carere possit, cur necesse fue-
sursum sunt sapite, non quae super rit sanctificationem nominis Dei hic
terram 39 . postulare
nos divinitus esse delatum; quo tem- 9 Qua ratione nomen Dei a chris-
perantiam, iustitiam, vitam, salutem, tianis hodie polluatur
omnia denique animi, corporis, exter-
na, vitalia ac salutaria bona illi ac-
Verum parochi maxime hunc lo-
cepta referant a quo, quemadmodum
cum urgere debebunt, boni esse filii
praedicat Ecclesia, bona cuncta pro-
non solum Patrem Deum orare Ver-
cedunt. Nam si quid luce sua sol, si
bis, sed re etiam et actione conari
quid reliqua sidera motu et cursu pro-
ut eluceat in ipso sanctificatio divi-
sunt hominum generi, si circumfuso
ni Nominis. Utinam non essent qui,
hoc alimur spiritu, si terra frugum
cum oratione hanc Dei nominis sanc-
et fructuum ubertate vitam sustinet
tificationem assidue postulent, factis,
omnium, si opera magistratuum quie-
quantum in ipsis est, illud violant at-
te ac tranquillitate fruimur: et haec,
que contaminant, quorum culpa in-
et huius generis bona innumerabilia
terdum ipsi etiam Deo maledicitur. In
nobis suppeditat immensa Dei benig-
quos dictum est ab Apostolo: Nomen
nitas. Quin etiam, quas philosophi se-
Dei per vos blasphematur inter gen-
cundas causas appellant, interpreta-
tes 5 ; et apud Ezechielem legimus:
ri debemus mirabiliter effectas quas-
Ingressi sunt ad gentes, ad quas in-
dam, et ad usum nostrum accommo-
troierunt, et polluerunt nomen sanc-
datas, Dei manus, quibus nobis sua
tum meum, cum diceretur de eis: Po-
bona distribuit ac longe lateque dif-
pulus Domini iste est, et de terra eius
fundit.
egressi sunt 6 . Qualis enim est vita,
et ut sunt eorum mores qui religio-
8 Quomodo maxime per agnitio- nem profitentur, sic de religione ip-
nem et venerationem Ecclesiae catho- sa deque eius auctore religionis mul-
licae Dei nomen sanctificetur titudo imperita iudicare solet. Qua-
re qui vivunt ex christiana religione
quam susceperunt, et ad eius regu-
Quod autem maxime rem conti- lam orationem et actiones dirigunt
net in hac petitione illud est, ut om- suas, magnam facultatem praebent
nes agnoscant et venerentur sanctissi- aliis laudandi nomen caelestis Paren-
mam Iesu Christi sponsam et paren- tis, et omni honore et gloria celebran-
tem nostram Ecclesiam, in qua una di. Nobis enim ipse has partes impo-
est fons ille amplissimus atque perpe- suit Dominus, ut illustribus virtutis
tuus ad eluendas et expiandas omnes actionibus excitemus homines ad lau-
peccatorum sordes, unde hauriuntur dem et praedicationem divini Nomi-
universa salutis et sanctificationis sa- nis, ad quos loquitur in hunc mo-
cramenta, quibus, quasi caelestibus dum apud Evangelistam: Sic luceat
quibusdam fistulis, in nos a Deo ille lux vestra coram hominibus, ut vi-
sanctitatis ros et liquor effunditur; ad deant opera vestra bona, et glorificent
quam solam, et ad eos quos suo si- Patrem vestrum, qui in caelis est 7 ;
nu et gremio complexa est, pertinet et Princeps apostolorum: Conversa-
divini illius imploratio nominis, quod tionem vestram inter gentes habentes
unum sub caelo datum est hominibus, bonam, ut ex bonis operibus vos con-
in quo oporteat nos salvos fieri 4 . siderantes glorificent Deum 8 .
4 He 4
5 Rom 2
6 Ez 36
7 Mt 5
8 1 Pe 2
318
Verum minime satis est vehemen- 5 Quanta sit hominis miseria per
ter petere Dei regnum, nisi ad pe- aliarum rerum cum homine collatio-
titionem nostram adhibeamus omnia nem demonstratur
tamquam instrumenta quibus illud
quaeritur et invenitur; nam et quin- Haec infelicitas nostri generis,
que fatuae virgines, studiose illae qui- quamquam per se cognoscitur, tamen
dem, petierunt ad hunc modum: Do- ex contentione reliquarum naturarum
mine, Domine, aperi nobis 9 ; verum- et creatarum rerum facilius intelligi
tamen, quod illius postulationis prae- potest. In illis, sive rationis sive etiam
sidia non haberent, exclusae sunt; nec sensus expertibus, raro fieri videmus
iniuria, est enim illa Dei ore pronun- ut aliqua natura a propriis actioni-
tiata sententia: Non omnis qui di- bus, a sensu vel motu insito decli-
cit mihi Domine, Domine, intrabit in net sic, ut a proposito et constitu-
regnum caelorum 10 . to fine deflectat. Hoc apparet in bes-
tiis agrestibus, nantibus, volucribus,
ut res declaratione non egeat. Quod
4 Quibus rationibus regni Dei des-
si caelum suspexeris, nonne verissi-
iderium hominibus sit excitandum
mum id esse intelligis quod a Davi-
de dictum est: In aeternum, Domi-
Quamobrem haurient animarum ne, verbum tuum permanet in cae-
curatores sacerdotes ex uberrimis lo 12 ? Nempe illud continenti mo-
divinarum Litterarum fontibus ea tu et perpetua conversione fertur ut
quae fidelibus desiderium studium- ne minimum quidem a praefinita di-
que commoveant regni caelorum; vinitus lege discedat. Si terram et re-
quae calamitosam status nostri con- liquam universitatem consideres, fa-
ditionem illis ob oculos ponant; quae cile videas aut nulla aut exigua ex
sic eos afficiant ut, respicientes et parte deficere. At miserrimum homi-
colligentes se, in memoriam redeant num genus saepissime labitur; raro
summae beatitudinis et inexplicabi- quae recte sunt cogitata persequitur;
lium bonorum quibus redundat aeter- plerumque susceptas bonas actiones
na parentis Dei domus. Exsules enim abiicit atque contemnit; quae mo-
sumus et plane eius loci incolae in quo do placuerat optima sententia, sub-
habitant daemones, quorum odium in ito displicet et, illa reiecta, ad turpia
nos nulla ratione mitigari potest, nam consilia sibique perniciosa delabitur.
sunt infestissimi et implacabiles in ge-
nus humanum. Quid domestica intes- 6 Quae sit omnium miseriarum
tinaque proelia quae inter se corpus causa potissima
et anima, caro et spiritus assidue ge-
runt, quibus perpetuo timendum est Quaenam igitur est huius incons-
ne concidamus? Timendum autem? tantiae miseriaeque causa? Contemp-
Immo vero statim concideremus, nisi tio plane divini afflatus; claudimus
propugnaculo divinae dexterae defen- enim aures Dei monitis; oculos tolle-
deremur. Quam vim miseriarum cum re nolumus ad ea quae nobis lumina
sentiret Apostolus: Infelix, inquit, ego divinitus praeferuntur, nec caelestem
homo; quis me liberabit de corpore Patrem salutariter praecipientem au-
mortis huius? 11 dimus. Quare huc incumbendum erit
9 Mt 25
10 Ib. 7
11 Rom 7
12 Sal 118
320
parochis, ut et miserias oculis sub- non est qui possit tuae resistere vo-
iiciant fidelis populi, et commemo- luntati. Dominus omnium es, nec est
rent causas miseriarum, et remedio- qui resistat maiestati tuae 16 .
rum vim ostendant. Quorum omni-
um illis facultas non deerit, compara- 8 Christi regnum in pios, quale
ta ex viris sanctissimis Ioanne Chry-
sostomo 13 et Augustino 14 , maxime
Item Dei regno declaratur praeci-
vero ex iis quae in Symboli exposi-
pua illa ac singularis providentiae ra-
tione posuimus. Nam, illis cognitis,
tio qua Deus pios et sanctos homines
quis erit e facinorosorum hominum
tuetur et curat; de qua propria et exi-
numero, quin, adiumento Dei gratiae
mia quadam Dei cura dictum est illud
praeeuntis, evangelico illo prodigi filii
a Davide: Dominus regit me, et nihil
exemplo conetur exsurgere et erigere
mihi deerit 17 ; tum ab Isaia: Domi-
se atque in caelestis Regis Patrisque
nus Rex noster, ipse salvabit nos 18
conspectum venire?
.
In qua Dei regia potestate, etsi
7 Quidnam Dei regnum in Sacris praecipua ratione sunt in hac vita
Litteris designet ii quos diximus sancti ac pii homi-
nes, tamen monuit Pilatum ipse Ch-
ristus Dominus regnum suum non es-
His explicatis quo sit fidelium fruc-
se ex hoc mundo 19 , hoc est, mi-
tuosa petitio, aperient quid sit quod
nime ex hoc mundo qui et conditus
his verbis a Deo postulemus; praeser-
est et interiturus ortum habere. Nam
tim cum vocabulum regni Dei multa
eo quem diximus modo dominantur
significet, quorum declaratio et ad re-
imperatores, reges, reipublicae duces,
liquam Scripturae intelligentiam non
omnesque ii qui, vel expetiti ac delec-
erit inutilis, et est ad huius cognitio-
ti ab hominibus praesunt civitatibus
nem loci necessaria.
atque provinciis, vel per vim et iniu-
Communis igitur quaedam regni
riam dominatum occupaverunt. Ch-
Dei significatio, quae frequens est in
ristus autem Dominus constitutus est
divinis Litteris, est non solum eius
rex a Deo, ut ait Propheta; cuius reg-
potestatis quam habet in omnem ho-
num, ex Apostoli sententia, iustitia
minum rerumque universitatem, sed
est; inquit enim: Regnum Dei est ius-
etiam providentiae qua cuncta regit
titia, et pax, et gaudium in Spiritu
et moderatur: In manu enim eius, in-
Sancto 20 .
quit Propheta, sunt omnes fines te-
rrae 15 . Quibus finibus intelligun-
tur etiam quae occulta sunt et abdi- 9 Qua ratione Christus in suis reg-
ta in intimis terrae ac rerum omnium net fidelibus
partibus. In hanc sententiam Mardo-
chaeus loquebatur illis verbis: Domi- Regnat autem in nobis Christus
ne, Domine, Rex omnipotens, in di- Dominus per virtutes intimas, fidem,
tione enim tua cuncta sunt posita, et spem, charitatem; quibus virtutibus
13 Hom. 52 ad popul. Antioch.
14 Lib. 10 Conf. cap. 28
15 Sal 94
16 Est 13
17 Sal 22
18 Is 33
19 Lc 18
20 Rom 14
321
suis! Nam et nostra omnia et nos ip- a Deo ad otium et ad inertiam voca-
sos venundaremus, ut emptam illam ti sumus, quinimmo inquit: Regnum
tueremur; tum enim denique nobis id caelorum vim patitur, et violenti ra-
non dubitanter dicere liberet: Quis piunt illud 34 ; et: Si vis ad vitam in-
nos separabit a charitate Christi? 31 gredi, serva mandata 35 .
Praestantem vero regni gloriae exce- Itaque non est satis petere reg-
llentiam, si quae sit scire volumus, num Dei, nisi suum ipsi etiam stu-
eandem de illa et Prophetae et Apos- dium et operam adhibeant homines;
toli vocem atque sententiam audia- nam adiutores sint oportet et admi-
mus: Oculus non vidit, neque auris nistri Dei gratiae in eo tenendo cur-
audivit, neque in cor hominis ascen- su quo pervenitur in caelum. Num-
dit, quae praeparavit Deus iis qui di- quam nos deserit Deus, qui nobis-
ligunt illum 32 . cum se futurum perpetuo pollicitus
est 36 ; unum ut nobis videndum
17 De humilitate, quam in hac pe- sit, ne Deum et nos ipsos deseramus.
titione et aliis prae nobis ferre debe- Ac Dei quidem sunt in hoc Ecclesiae
mus regno omnia quibus et vitam tuetur
hominum et salutem perficit sempi-
Proficiet autem ad impetrandum ternam; et quae sub adspectum non
maxime quod petimus, si qui si- cadunt, angelorum copiae, et plenis-
mus, ipsi nobiscum reputemus, id est, simum virtutis caelestis visibile hoc
Adam progenies, iure e paradiso eiec- munus sacramentorum. In his tantum
ti et exsules, quorum indignitas ac nobis praesidii est divinitus constitu-
perversitas summum Dei odium ac tum, ut non modo ab acerrimorum
sempiternas poenas postularet. Qua- hostium regno tuti esse, sed ipsum
re demisso tum et abiecto animo si- etiam tyrannum eiusque nefarios sa-
mus oportet; nostra etiam erit plena tellites prosternere et conculcare pos-
christianae humilitatis oratio; et om- simus.
nino nobis ipsi diffidentes, illius mo-
re publicani confugiemus in Dei mi- 19 Conclusio huius petitionis, et
sericordiam totumque eius benignita- brevis illius alia expositio
ti tribuemus, et ipsi gratias agemus
immortales, qui nobis suum spiritum Quare vehementer ad extremum
sit elargitus, quo freti clamare audea- petamus a Dei Spiritu nos ut omnia
mus: Abba, Pater 33 . iubeat e sua voluntate facere; Sata-
nae ut tollat imperium, nullam ut in
18 Quanto studio nobis incumben- nobis summo illo die potestatem ha-
dum sit ut tandem caelorum regno po- beat; ut vincat, ut triumphet Chris-
tiamur tus; ut vigeant eius leges toto orbe te-
rrarum; ut decreta serventur; nullus
Suscipiemus etiam illam curam et ut proditor aut desertor eius sit, sed
cogitationem quid agendum, quid tales se praebeant omnes, ut in regis
contra vitandum sit ut ad caeleste Dei conspectum non dubitanter ve-
regnum pervenire possimus; non enim niant, et constitutam illis ex omni ae-
31 Rom 8
32 Is 64; 1 Cor 2
33 Rom 8
34 Mt 19
35 Ib. 28
36 Mt 28
324
abiecta oboedientia et Dei volunta- non habitat in me, hoc est, in came
te neglecta, in has miserias incideri- mea, bonum 10 . Nam ut semel primus
mus, unum illud tantorum malorum homo iustitiam originalem, quo tam-
remedium nobis divinitus propositum quam fraeno quodam cupiditates re-
est, ut ex Dei voluntate, quam pec- gebantur, amisit, minime eas postea
cando contempsimus, aliquando viva- ratio ita continere potuit in officio, ut
mus omnesque cogitationes et actio- ea non appeterent quae etiam rationi
nes nostras ea regula metiamur; quod repugnant. Itaque in ea hominis par-
ut assequi possimus, suppliciter illud te peccatum, id est, peccati fomitem,
a Deo petimus: Fiat voluntas tua. habitare scribit Apostolus, ut intelli-
gamus eum non ad tempus, quasi hos-
9 Etiam a iustificatis, qui iam Deo pitem, diversari apud nos, sed quam-
parent usurpanda haec precatio est diu vivimus, tamquam incolam nos-
tri corporis, in domicilio membrorum
haerere perpetuo. Ergo domesticis et
Id vero illis etiam vehementer pe-
intestinis hostibus assidue oppugnati,
tendum est in quorum animis iam
facile intelligimus confugiendum esse
regnat Deus, quique iam sunt radiis
ad Dei auxilium, petendumque ut fiat
divini luminis illustrati, cuius gratiae
in nobis voluntas eius.
beneficio Dei obtemperent voluntati.
Quibus, licet ita comparatis, propriae
tamen cupiditates adversantur prop-
ter proclivitatem ad malum insitam 11 Quomodo voluntad Dei in hac
in hominum sensibus, ut etiam si ta- petitione accipiatur
les simus, magnum tamen hoc loco
nobis periculum sit a nobis ipsis, ne
abstracti et illecti a concupiscentiis
Iam vero faciendum est ut sciant
quae militant in membris nostris, ite-
fideles, quae sit huius petitionis vis.
rum de salutis via deflectamus. De
Quo loco, multis omissis quae a doc-
quo nos periculo Christus Dominus
toribus scholasticis de Dei voluntate
admonuit illis verbis: Vigilate et orate
utiliter et copiose disputantur, volun-
ut non intretis in tentationem; spiri-
tatem hic accipi dicimus pro ea quam
tus quidem promptus est, caro autem
signi appellare solent, hoc est, pro
infirma 9 .
eo quod Deus a nobis fieri aut ca-
veri iusserit aut monuerit. Quare vo-
10 In iustificatis adhuc viget cons- luntatis nomine hoc loco comprehen-
cupiscentia quam quidem nemo peni- sa sunt universa quae nobis ad cae-
tus potest extinguere lestem beatitudinem comparandam
proponuntur, sive illa ad fidem sive
Non enim est in hominis potestate, ad mores pertineant; omnia denique
ne in eius quidem qui per Dei gratiam quaecumque nos Christus Dominus
est iustificatus, ita domitos habere per se vel per Ecclesiam suam facere,
carnis affectus ut numquam illi pos- aut imperarit aut prohibuerit; de qua
tea excitentur; quippe cum eorum qui voluntate ita scribit Apostolus: Noli-
iustificati sunt mentem sanet Dei gra- te fieri imprudentes, sed intelligentes
tia, non etiam carnem, de qua illud quae sit voluntas Dei bona, benepla-
scripsit Apostolus: Scio enim quia cens et perfecta 11 .
9 Mt 26
10 Rom 7
11 Ef 5
327
vitare non possunt. Ergo confugien- eo cui dant operam nihil spectant ni-
dum est ad hanc precationem, et pe- si illius bonitatem atque virtutem,
tendum a Deo ut in nobis ipse institu- cuius cogitatione et admiratione se
ta perficiat; ut exsultantes cupiditatis beatos arbitrantur, quod ei suum of-
motus comprimat; ut appetitus ratio- ficium praestare possint.
ni oboedientes efficiat; ut nos denique
totos ad suam conformet voluntatem. 21 Aliae item eius clausulae expo-
Precamur etiam ut Dei voluntatis sitiones
cognitionem totus orbis terrarum ac-
cipiat, quo divinum mysterium, abs- Et hanc habet sententiam illa ap-
conditum a saeculis et generationi- positio: sicut in caelo et in terra.
bus, notum ac pervulgatum sit apud Maxime enim nobis enitendum est
omnes . ut Deo simus oboedientes, quemad-
modum beatas mentes esse diximus,
Sicut in coelo et in terra quorum laudes in illo summae oboe-
dientiae munere obeundo eo Psalmo
19 Quid sibi ista clausula velit persequitur David: Benedicite Do-
mino, omnes virtutes eius, ministri
eius qui facitis voluntatem eius 22 .
Formam praeterea et praescriptio-
Quod si quis, sanctum Cyprianum se-
nem huius oboedientiae postulamus,
cutus, sic illa interpretatur ut dicat:
ut videlicet ad eam regulam diriga-
in caelo, in bonis et piis; in terra, in
tur, quam in caelo et servant bea-
malis et impiis; nos vero etiam eius
ti angeli, et colit reliquus caelestium
sententiam comprobamus, ut pro cae-
animarum chorus; ut quemadmodum
lo spiritus, pro terra caro intelligatur,
illi sponte et summa cum volupta-
ut et omnes et omnia in omnibus Dei
te oboediunt divino Numini, sic nos
voluntati oboediant.
Dei voluntati, quomodo ipse maxime
vult, libentissime pareamus.
22 Quomodo etiam gratiarum ac-
tionem contineat haec petitio
20 Deo non pretii alicuius causa
sed amore ipsius parendum est Gratiarum item actionem continet
haec petitio; veneramur enim eius
Et vero in opera et studio quod sanctissimam voluntatem, et maximo
Deo navamus, summum a nobis amo- perfusi gaudio, summis laudibus et
rem Deus et eximiam charitatem re- gratulationibus omnia eius opera ce-
quirit; ut etiam si spe caelestium lebramus, qui certo sciamus eum om-
praemiorum totos nos ei dicaverimus, nia bene fecisse. Cum enim constet
tamen ideo illa speremus, quod, ut esse omnipotentem Deum, necessario
in eam spem ingrederemur, placuit sequitur ut omnia eius nutu facta es-
divinae Maiestati. Quare tota nita- se intelligamus. Cum vero etiam ip-
tur illo in Deum amore nostra spes, sum, sicuti est, summum bonum es-
qui mercedem amori nostro proposuit se affirmemus, nihil ex eius operibus
aeternam beatitudinem. Sunt enim non esse bonum, cum omnibus ipse
qui amanter alicui serviant, sed ta- suam impertiverit bonitatem, confi-
men pretii causa quo amorem refe- temur. Quod si in omnibus divinam
runt. Sunt praetera qui, tantummo- rationem non assequimur, in omni-
do charitate et pietate commoti, in bus tamen, et ambigui causa neglec-
22 Sal 102
330
2 Cur humanae vitae bona a Deo rios, ad Dei gloriam referri oportere.
licite optentur et petantur Sive enim manducatis, inquit, sive bi-
bitis sive aliud quid facitis, omnia in
Quae quidem ideo optanda ac pe- gloriam Dei facite 2 .
tenda sunt, vel quod ita divinus ordo
postulat, vel quod illis adiumentis ad 4 Quot, quantisque commoditati-
divinorum bonorum adeptionem in- bus in statu innocentiae homo sit po-
digemus, ut iis adminiculis proposi- titus
tum finem consequamur, qui regno et
gloria caelestis Patris atque iis prae-
ceptis colendis servandisque contine- Sed, ut videant fideles quantam ha-
tur, quae Dei voluntatis esse non ig- beat haec petitio necessitatem, com-
noramus. Quare omnem vim et ratio- memorabunt parochi quanta ad vic-
nem huius petitionis ad Deum eius- tum et ad vitam colendam indigentia
que gloriam referre debemus. sit externarum rerum. Quod magis
intelligens si comparatio fiet eorum
3 Quo fine et modo temporalia bo- quae primo illi parenti nostri gene-
na sint postulanda ris et reliquis deinceps hominibus fue-
runt ad vivendum necessaria; nam et-
si ille in amplissimo innocentiae sta-
Praestabunt igitur suum officium tu, unde et ipse et eius culpa omnis
parochi fidelibus auditoribus, ut in- posteritas corruit, necesse habuisset
telligant in iis petendis quae ad usum adhibere cibum ad reficiendas vires,
ac fructum pertinent rerum terrena- tamen inter illius et nostrae vitae ne-
rum, esse intendendum animum ac cessitates multum interest. Non enim
studium nostrum ad Dei praescriptio- ei vestibus ad tegumentum corporis
nem, nec inde ulla ex parte declinan- opus fuisset, non tecto ad perfugium,
dum. Nam in eo quod scribit Aposto- non armis ad defensionem, non reme-
lus: Quid oremus, sicut oportet, nes- diis ad valetudinem, non aliis multis
cimus 1 , maxime peccatur his postu- quorum subsidio nos ad hanc naturae
lationibus terrenarum et caducarum imbecillitatem ac fragilitatem tuen-
rerum. Ergo petenda sunt bona haec dam egemus; satis ei fuisset ad im-
ut oportet, ne perperam aliquid pos- mortalem vitam ille fructus quem fe-
tulantes, responsum illud a Deo fe- licissima vitae arbor nullo eius aut
ramus: Nescitis quid petatis. Erit au- posterorum labore praebuisset. Ne-
tem certa iudicandi nota, quae prava que vero futurus erat homo in tan-
sit, quaeve recta petitio, consilium et tis paradisi deliciis otiosus, quem ad
propositum postulantis. Nam si quis agendum Deus in eo voluptatis domi-
terrena petit eo animo ut illa omnino cilio collocarat; verum nulla ei ope-
bona existimet et, in illis tamquam in ra molesta, nullum officii munus non
optato fine conquiescens, nihil prae- iucundum fuisset; tulisset ille perpe-
terea requirat, sine dubio non orat si- tuo suavissimos fructus ex cultura fe-
cut oportet. Non enim, inquit sanctus licium hortorum, nec eum umquam
Augustinus, petimus temporalia haec opera aut spes fefellisset.
tamquam bona nostra, sed tamquam
necessaria nostra. Apostolus etiam in
epistola ad Corinthios docet omnia 5 Quanta mala Adae praevarica-
quae spectant ad usus vitae necessa- tionem sint secuta
1 Rom 8
21 Cor 10
332
est in divinis Litteris hoc panis nomi- trum oret; aequo animo est? psallat.
ne multa quidem significari, sed illa Quid de Apostolo? qui sic cum Ro-
duo praecipue: primum, quidquid in manis agebat: Obsecro vos, fratres,
victu ceterisque rebus ad corpus vi- per Dominum nostrum Iesum Chris-
tamque tuendam adhibemus; deinde, tum et per charitatem Sancti Spiri-
quidquid nobis ad spiritus et animae tus, ut adiuvetis me in orationibus
vitam ac salutem Dei munere tri- vestris pro me ad Deum, ut liberer ab
butum est. Petimus autem hoc lo- infidelibus qui sunt in Iudaea 9 . Qua-
co huius quam in terris agimus vitae re cum et divinitus concessum sit fi-
subsidia, sanctorum Patrum ita sen- delibus ut petant haec subsidia rerum
tientium auctoritate. humanarum, et perfecta haec a Chris-
to Domino tradita sit orandi formu-
la, ne illud quidem dubium relinqui-
9 Temporalia a Deo beneficia peti
tur unam ex septem hanc esse peti-
posse demonstratur
tionem.
mitur vi naturalis caloris. Est deni- bus corpori prosit et corpus animae
que illa huius ratio nominis, quod as- serviat 23 .
sidue petendus est ut in hac consue-
tudine amandi et colendi Deum reti- 16 Cur ”da nobis”, non ”da mihi”,
neamur nobisque omnino persuadea- dicamus
mus, id quod est, vitam ac salutem
nostram ex Deo pendere.
Sed quid est quamobrem da nobis
numero multitudinis dicimus, non au-
14 Quid haec duo verba, da nobis, tem mihi? Quia proprium illud est ch-
sibi velint ristianae charitatis, non ut quisque de
se uno sollicitus sit, sed ut praeterea
Quantam hae duae voces materiam de proximo laboret et in cura suae
praebeant ad cohortandum fideles ut utilitatis meminerit etiam aliorum.
infinitam Dei potentiam pie sancte- Accedit eo, quod quae alicui mune-
que colant et venerentur, in cuius ma- ra divinitus tribuuntur, non idcirco
nu sunt omnia 20 , et ut nefariam tribuuntur ut solus is ea possideat,
illam Satanae ostentationem detes- vel in illis luxuriose vivat, sed ut cum
tentur: Mihi tradita sunt omnia et cui aliis communicet, quae necessitati su-
volo do illa 21 , nemo non videt. Nam, perfuerint. Nam, inquiunt sancti Ba-
unius nutu Dei distributa, cuncta et silius et Ambrosius: Esurientium par-
conservantur et augentur. tis est quem tu detines; nudorum in-
dumentum est quod tu recludis; mise-
15 Cur divites, etiamsi rebus om- rorum redemptio est et absolutio pe-
nibus abundent, his verbis uti debeant cunia quam tu in terram defodis. Tot
te ergo scias invadere bona, quod pos-
sis praestare et nolis 24 .
Sed quae divitibus haec est impo-
sita necessitas, dixerit quispiam, pe-
tendi quotidianum panem, cum rebus 17 Quid vocabula ”hodie”, hic ap-
omnibus abundent? Haec illis neces- posita, insinuet
sitas est orandi in hunc modum, non
ut dentur eis quorum Dei benignita- Admonet nos haec vox communis
te habent copiam, sed ne quae abun- infirmitatis. Quis enim est qui, si mi-
de illis adsunt amittant. Quamobrem, nus sua unius opera providere se pos-
ut scribit Apostolus, hinc discant di- se sperat in longinquum tempus ne-
vites non sublime sapere neque spera- cessarios vitae sumptus, saltem in
re in incerto divitiarum, sed in Deo diem victus subsidia paraturam non
vivo qui praestat nobis omnia abunde confidat? Sed ne huius quidem fidu-
ad fruendum 22 . Huius autem neces- ciae facultas nobis a Deo permittitur,
sariae petitionis hanc causam affert qui nos singulorum etiam dierum ci-
sanctus Chrysostomus, non solum ut bum a se petere iussit. Quae senten-
nobis suppetat cibus, sed ut eum nobis tia habet illam necessariam rationem,
suppeditet Domini manus, quae, salu- quia quotidiano pane egemus omnes,
brem atque adeo salutarem vim inse- quotidie etiam dominica precatione
rens pani quotidiano, efficit ut et ci- singulis utendum esse.
20 Est 13
21 Lc 4
22 1 Tim 6
23 Hom. 14 oper. imperf.
24 Serm. 81
336
Haec de pane, qui ore perceptus . In hoc furore animi et mentis cae-
corpus alit atque sustentat; qui com- citate versantur illi qui, neglectis iis
munis fidelium et infidelium, piorum qui legitime eis praesunt catholicis et
et impiorum, admirabili Dei bonita- episcopis et sacerdotibus, et a sancta
te, qui solem suum oriri facit super romana Ecclesia desciscentes, corrup-
bonos et malos, pluit super iustos et toribus Dei verbi haereticis se in dis-
iniustos, omnibus impertitur 25 . ciplinam tradiderunt.
Reliquus est spiritualis panis, quem Iam vero panis est Christus Domi-
etiam hoc loco petimus; quo signifi- nus, animae cibus; inquit enim ipse de
cantur omnia quaecumque in hac vi- se: Ego sum panis vivus, qui de cae-
ta ad spiritus et animae salutem et lo descendi 29 . Incredibile est quan-
incolumitatem requiruntur. Ut enim ta voluptate ac laetitia perfundat pio-
multiplex est cibus quo corpus alitur rum animas hic panis, tum cum ma-
et sustentatur, sic non est unius gene- xime terrenis molestiis et incommodis
ris esca quae spiritus et animae vitam conflictatur. Exemplo nobis est sanc-
continet. tus ille chorus apostolorum, de qui-
Nam et verbum Dei cibus est bus exstat: Illi quidem ibant gauden-
animae; Sapientia enim inquit: Veni- tes a conspectu concilii 30 . Referti
te, comedite panem meum et bibite sunt huiusmodi exemplis libri de vita
vinum quod miscui vobis 26 . Huius sanctorum hominum; et de intimis his
autem verbi facultatem cum adimit bonorum gaudiis ita loquitur Deus:
Deus hominibus, quod efficere solet Vincenti dabo manna absconditum 31
cum gravius nostris sceleribus offen- .
ditur, fame dicitur premere genus hu-
manum; sic enim est apud Amos: 20 Christus in eucharistiae Sa-
Emittam famem in terram; non fa- cramento vere continetur, atque ideo
mem panis neque sitim aquae, sed au-
proprie ”panis noster” dicitur
diendi verbum Domini 27 . Ut au-
tem illud est certum propinquae mor-
tis signum, cum non possint homines Praecipue autem panis noster est
vel cibum sumere vel sumptum reti- ipse Christus Dominus, qui in sa-
nere; sic magnum est desperatae sa- cramento Eucharistiae substantiali-
lutis argumentum, cum vel non quae- ter continetur. Hoc inexplicabile pig-
runt verbum Dei vel, si adsit, non nus charitatis dedit nobis rediturus
sustinent et illam impietatis vocem ad Patrem, de quo dixit: Qui mandu-
in Deum effundunt: Recede a nobis, cat meam carnem, et bibit meum san-
scientiam viarum tuarum nolumus 28 guinem, in me manet, et ego in illo 32
25 Mt 5
26 Prov 9
27 Am 8
28 Job 21
29 Jn 6
30 He 5
31 Ap 2
32 Jn 6
33 Mt 26
337
3 Quomodo hic non sit eadem pre- Facile autem adducemur ut pecca-
candi ratio quae in superioribus fuit tum nostrum agnoscamus, si ipsum
audierimus Deum nos in sacris Lit-
Ingredimur autem novam precandi teris huius rationis admonentem. Est
rationem; nam hactenus a Deo non enim illud apud Davidem: Omnes de-
solum aeterna et spiritualia bona, sed clinaverunt, simul inutiles facti sunt;
caduca et quae ad hanc vitam perti- non est qui faciat bonum, non est
nent commoda petivimus; nunc vero usque ad unum 5 . In eandem sen-
mala deprecamur et animae et corpo- tentiam loquitur Salomon: Non est
ris, et huius et sempiternae vitae. horno iustus in terra qui faciat bo-
1 Is 27
2 Sal 31
3 Gén 4
4 Mt 27
5 Sal 13
6 Sir 7
7 Prov 20
339
num, et non peccet 6 . Quo illud etiam angantur intimis sensibus, conferant
pertinet: Quis potest dicere: Mundum se ad Patrem Deum, a quo ut inhae-
est cor meum, purus sum a peccato? 7 rentes evellat scelerum aculeos sup-
Quod idem a sancto Ioanne ad dete- pliciter petant. Nec vero solum erra-
rrendos homines ab arrogantia scrip- torum turpitudinem studebunt subii-
tum est: Si dixerimus quoniam pec- cere oculis fidelis populi, verum etiam
catum non habemus, ipsi nos seduci- indignitatem ac sordes hominum, qui,
mus, et veritas in nobis non est 8 . cum nihil simus nisi putida caro, nisi
Et a Ieremia: Dixisti: absque pecca- summa foeditas, incomprehensibilem
to et innocens ego sum, et propterea illam Dei maiestatem et inexplica-
avertatur furor tuus a me. Ecce ego bilem praestantiam, incredibilem in
iudicio contendam tecum eo quod di- modum audeamus offendere; praeser-
xeris: non peccavi 9 . Quorum sen- tim a quo procreati, liberati, innume-
tentias omnium idem qui eas illorum rabilibus maximisque beneficiis aucti
ore protulerat Christus Dominus hoc simus.
petitionis praescripto confirmat, quo
iubet nos delicta nostra confiteri. Id 7 Quomodo per peccatum gravissi-
enim secus interpretari prohibuit auc- mae diaboli servituti nos tradamus
toritas Milevitani concilii in hunc mo-
dum: Placuit ut quicumque verba ip- Ut quid? ut abalienati a Patre Deo,
sa Dominicae orationis, ubi dicimus: qui summum bonum est, turpissima
Dimitte nobis debita nostra, ita vult peccati mercede diabolo nos addica-
a Sanctis dici ut humiliter, non vera- mus in miserrimam servitutem; neque
citer hoc dicatur, anathema sit. Quis enim dici potest quam crudeliter ille
enim ferat orantem, et non homini- dominetur in eorum animis qui, re-
bus sed ipsi Domino mentientem, qui pulso suavi iugo Dei ruptoque chari-
labiis sibi dicit dimitti velle, et cor- tatis amabilissimo nodo quo parenti
de dicit quae sibi dimittantur debita Deo spiritus noster adstringitur, ad
non habere? hostem acerrimum desciverunt; qui
eo nomine princeps et rector mundi
10
6 Quo pacto post agnitum pecca- , et princeps tenebrarum 11 , et rex
tum dolor remordens, et vera iusdem super universos filios superbiae 12 di-
paenitentia in animo excitetur citur in divinis Litteris. In eos autem
qui daemonis tyrannide opprimuntur,
Verum in necessaria recognitione vere convenit illa vox Isaiae: Domine
peccatorum non est satis illa leviter Deus noster, possederunt nos domini
recordari; nam, ut acerba nobis sit ea absque te 13 .
memoria, ut cor pungat, animum sti-
mulet et dolorem inurat, necesse est. 8 Quanta mala peccatum in
Quare pertractabunt locum hunc di- animam invehat
ligenter parochi, ut non solum faci-
norum ac flagitiorum suorum memi- Haec si nos minus movent rupta
nerint fideles auditores, sed ut moles- foedera charitatis, moveant certe ca-
te dolenterque meminerint; ut, cum lamitates et aerumnae in quas per
81 Jn 1
9 Jer 2
10 Jn 12
11 Ef 6
12 Job 41
13 Is 26
340
oboediant. Hic igitur pastores contra- sunt ab ea opinione, qui inani et pra-
ria studia carnis et spiritus explica- vo illo timore commoventur ne sibi
bunt; quod illius sensus sit ad vin- Deum reddant offensionem hac pre-
dicationem proclivis, huius ratio pro- catione; contraque etiam cohortandi
pensa ad ignoscendum; hinc inter ip- ad frequentem precationis usum, quo
sos perpetuam turbam ac rixam ex- a parente Deo postulent ut sibi det
sistere. Quare saluti minime diffiden- eam mentem, ut iis qui laeserint ig-
dum esse demonstrabunt, reclamitan- noscam et inimicos diligant.
tibus et adversantibus rationi corrup-
tae naturae appetitionibus, modo spi- 22 Quid illi sit faciendum qui ora-
ritus perstet in officio et voluntate re- tione de remissione peccatorum sibi
mittendi iniurias proximumque dili- cupit esse fructuosam
gendi.
Sed ut precatio omnino fructuosa
21 Qui appetitum vindictae adhuc sit, primum haec in ea est cura me-
retinent, possunt et debent orationem ditatioque adhibenda, nos Deo sup-
dominicam absque culpa recitare plices esse, et ab eo veniam petere
quae non datur nisi paenitenti; ita-
Quod autem aliqui fortasse fuerint que nos ea charitate et pietate prae-
qui, cum nondum animum inducere ditos esse oportere quae paenitenti-
possint ut, obliti iniurias, ament ini- bus conveniat; convenire autem maxi-
micos, propterea deterriti ea quam di- me iis, subiecta quasi oculis, propria
ximus conditione huius petitionis, do- flagitia atque facinora lacrimis expia-
minica precatione non utantur, duas re. Cum hac cogitatione coniungenda
has rationes afferent parochi quibus est cautio in posterum earum rerum
exitiosum hunc errorem illis eripiant. in quibus fuit aliqua occasio peccan-
Nam quivis unus e fidelium numero di, quaeque nobis ansam dare possint
preces has facit totius Ecclesiae nomi- ad offendendum parentem Deum. In
ne, in qua pios esse aliquot necesse his curis versabatur David, cum di-
est qui debitoribus ea quae hic com- ceret: Et peccatum meum contra me
memorantur debita remiserunt. Acce- est semper 29 ; et alio loco: Lavabo
dit eo quod, id a Deo petentes, una per singulas noctes lectum meum; la-
etiam petimus quiquid ad illud impe- crimis meis stratum meum rigabo 30
trandum in eam petitionem a nobis . Proponat sibi praeterea unusquis-
necessario conferendum est. Petimus que ardentissimum orandi studium
enim et veniam peccatorum et do- eorum qui a Deo precibus impetra-
num verae paenitentiae; petimus fa- verunt veniam delictorum; ut publi-
cultatem intimi doloris; postulamus cani illius, qui, longe consistens prae
ut a peccatis abhorrere et illa sacer- pudore ac dolore, et oculis humi defi-
doti vere ac pie confiteri possimus. xis, tantum pulsabat pectus, eam ha-
Itaque, cum necesse etiam nobis sit bens orationem: Deus, propitius esto
parcere iis qui damnum aut malum mihi peccatori 31 ; tum illius pecca-
aliquod dederint, cum ut nobis Deus tricis mulieris, quae, Christo Domino
ignoscat precamur, simul oramus ut retro stans, rigatos a se eius pedes,
facultatem largiatur reconciliandi nos capillis etiam abstersos, osculabatur
32
illis quos odimus. Quare deterrendi ; Petri denique Principis apostolo-
29 Sal 30
30 Ib. 6
31 Lc 18
32 Ib. 7
345
rum, qui, egressus foras, flevit amare posse quam eum qui cum hominibus
33
. durus sit ut nemini se det ad lenita-
tem, idem postulet ut in se sit mitis
23 Quae sint praecipua ad sanan- et benignus Deus.
da animae vulnera remedia
vaferrimi hostis laqueis irretiti tenea- firmavit; nimirum illi in summa spi-
mur. Neque vero solum in hac orandi ritus alacritate non respondebant vi-
regula iussit a Deo petere, ne patiatur res. Quod si viri sanctissimi huma-
nos induci in tentationem, sed in illa nae naturae fragilitate, cui confide-
etiam oratione quam ad sacros apos- bant, graviter peccaverunt, quid non
tolos habuit sub ipsum mortis tem- timendum est ceteris, qui ab eorum
pus; cum quidem ipsos mundos esse sanctitate absunt longissime?
dixisset, eos huius officii his verbis ad-
monuit: Orate ut non intretis in ten-
4 Quot quantisque tentationum pe-
tationem. Quae iterum a Christo Do-
riculis hominum vita sit exposita
mino adhibita admonitio magnum di-
ligentiae onus imponit parochis exci-
tandi fidelem populum ad frequentem Quare proponat fideli populo pa-
huius usum precationis, ut cum tanta rochus proelia ac pericula in quibus
hominibus ab hoste diabolo in singu- assidue versamur, dum anima est in
las horas pericula huius generis inten- hoc mortali corpore, quos undique ca-
dantur, a Deo, qui solus illa propul- ro, mundus et Satanas oppugnant.
sare potest, petant illud assidue: Ne Quid ira, quid cupiditas in nobis pos-
nos inducas in tentationem. sit, quotus quisque est qui magno
suo malo non experiri cogatur? Quis
non his lacessitur stimulis? Quis hos
3 Quibus praecipue rationibus ho-
non sentit aculeos? Quis subiectis non
mines huius petitionis necessitatem
uritur ardentibus facibus? Et qui-
intelligere possint
dem tam varii sunt ictus, tam di-
versae petitiones ut difficillimum sit
Intelliget autem fidelis populus gravem aliquam plagam non accipe-
quantopere egeat divini huius adiu- re. Ac praeter hos inimicos qui habi-
menti, si suae imbecillitatis inscitiae- tant et vivunt nobiscum, sunt prae-
que meminerit; si recordabitur illam terea illi hostes acerrimi de quibus
Christi Domini sententiam: Spiritus scriptum est: Non est nobis colluc-
quidem promptus est, caro autem in- tatio adversus carnem et sanguinem,
firma; si ei venerit in mentem quam sed adversus principes et potestates,
graves sint et exitiales hominum ca- adversus mundi rectores tenebrarum
sus, impellente daemone, nisi sus- harum, contra spiritualia nequitiae in
tineantur dexterae caelestis auxilio. caelestibus 2 .
Quod illustrius esse possit humanae
infirmitatis exemplum, quam sacer
5 Quam graves sint in nos daemo-
ille chorus apostolorum, qui magno
num insultus, ex sententia divi Pauli
antea animo cum essent, primo quo-
exponitur
que obiecto terrore, relicto Salvato-
re, diffugerunt? Etsi illustrius etiam
est illud Principis apostolorum, qui Accedunt enim ad intimas pugnas
in tanta professione singularis et for- externi impetus et impressiones dae-
titudinis et amoris in Christum Do- monum, qui et aperte nos petunt et
minum, cum paulo ante, sibi bene fi- per cuniculos influunt iri animas nos-
dens, ita dixisset: Si oportuerit me tras vix ut ab illis cavere possimus.
mori tecum, non te negabo, statim Illos et principes appellat Apostolus
unius voce mulierculae perterritus, se propter naturae excellentiam (nam
Dominum non nosse iureiurando af- natura hominibus et ceteris quae sub
2 Ef 6
347
homines, qui praebitam sibi ab eo di- lem coronam gloriae 29 . Nam et qui
vinitus uberem materiam recte facto- certat in agone, non coronatur, ni-
rum, ad vitia, illo permittente, con- si legitime certaverit; et, ut inquit
vertunt. sanctus Iacobus: Beatus vir qui suf-
fert tentationem, quoniam, cum pro-
13 Quomodo Scripturae verba in- batus fuerit, accipiet coronam vitae,
telligenda sint, quae de permissione quam repromisit Deus diligentibus se
30
Dei operationem significantia loquun- . Quod si urgemur nonnumquam
tur hostium tentationibus, magnae nobis
erit levationi illa cogitatio: habere
nos adiutorem Pontificem, qui possit
Sed oportet hunc divinae Scriptu- compati infirmitatibus nostris, tenta-
rae morem diligenter attendere, quae tum ipsum per omnia.
Dei permissionem his interdum verbis Quid hic igitur petimus? Ne, di-
significat, quae, proprie si accipian- vino praesidio deserti, tentationibus
tur, tamquam actionem in Deo signi- vel decepti assentiamur vel cedamus
ficant; nam in Exodo sic est: Indura- afflicti; ut praesto sit nobis Dei gra-
bo cor Pharaonis 25 ; et apud Isaiam: tia, quae, cum defecerint nos propriae
Excaeca cor populi huius 26 ; et ad vires, in malis recreet ac reficiat.
Romanos scribit Apostolus: Tradidit
illos Deus in passiones ignominiae et
15 Quomodo a Deo in nostris ten-
in reprobum sensum 27 . Quibus in lo-
tationibus opem implorare debeamus
cis aliisque similibus, non id omnino
esse actum a Deo, sed permissum in-
telligendum est. Quare et generatim Dei opem im-
plorare debemus in omnibus tenta-
tionibus, et nominatim cum singulis
14 In hac precationis parte non affligimur, ad precationem confugere
postulatur, ut prorsus ab omni tenta- oportet. Quod a Davide factum legi-
tione immunes simus, sed ne in ten- mus paene in unoquoque tentationum
tationibus a Deo deseramur genere; nam in mendacio sic preca-
batur: Ne auferas de ore meo verbum
His positis, non erit difficile sci- veritatis usquequaque 31 ; in avaritia
re quid in hac precationis parte pos- ad hunc modum: Inclina cor meum in
tulemus. Nec vero petimus ne om- testimonia tua, et non in avaritiam 32
nino tentemur; est enim hominum vi- ; in rebus vero inanibus huius vitae
ta tentatio super terram 28 . Est au- et illecebris cupiditatum hac prece
tem ea res utilis et fructuosa homi- utebatur: Averte oculos meos ne vi-
num generi; nam in tentationibus nos deant vanitatem 33 . Ergo postulamus
ipsos, id est, vires nostras cognosci- ne morem geramus cupiditatibus, ne-
mus. Quamobrem etiam humiliamur ve defatigemur in tentationibus susti-
sub potenti manu Dei, viriliterque de- nendis, ne declinemus de via Domini,
certantes exspectamus immarcessibi- ut tam in rebus incommodis quam in
25 Éx 4
26 Is 6
27 Rom 1
28 Job 7
29 1 Pe 5
30 Sant 1
31 Sal 118
32 ib.
33 Ib.
351
enim desunt qui contra Christi Domi- Petunt vehementer illi etiam a Deo
ni iussum praepostero utantur ordi- ut possint ex morbis vulneribusque
ne precationis; nam qui iussit nos ad convalescere, sibi ut ex urgentibus vel
se confugere in die tribulationis, idem imminentibus malis evadere liceat;
orationis ordinem nobis praescripsit; sed tamen illius praecipuam spem li-
voluit enim ut, prius quam precare- berationis ponunt in remediis natu-
mur ut nos liberaret a malo, pete- ra vel hominum industria comparatis;
remus uti nomen Dei sanctificaretur quin etiam sibi datum a quovis me-
et adveniret regnum eius, et reliqua dicamentum, etiam si cantionibus, si
postularemus quibus quasi gradibus veneficiis, si daemonum opera confic-
quibusdam in hunc locum pervenitur. tum sit, sine ulla religione adhibent,
Sed quidam, si dens, si caput, si la- modo aliqua valetudinis spes osten-
tus, si pes condoluit, si rei familiaris datur. Longe alia est ratio christia-
iacturam faciunt, si minae, si pericu- norum, qui in morbis et in omnibus
la ab inimicis intenduntur, in fame, adversis rebus habent summum per-
in bello, in pestilentia, omissis me- fugium et praesidium salutis Deum;
diis dominicae precationis gradibus, unum illum omnis auctorem boni et
tantum petunt ut ex illis eripiantur liberatorem suum agnoscunt ac vene-
malis. At huic consuetudini repugnat rantur; remediis vero quae inest ad
Christi Domini iussum: Quaerite pri- sanandum vis, insitam a Deo esse pro
mum regnum Dei 7 ; itaque qui recte certo habent; tantumque illa aegro-
preces faciunt, cum deprecantur cala- tis prodesse existimant quantum ipse
mitates, incommoda, malorum depul- voluerit Deus; est enim a Deo data
sionem, id referunt ad Dei gloriam. hominum generi medicina qua mor-
Sic David illi precationi: Domine, ne bos sanaret. Hinc est illa Ecclesias-
in furore tuo arguas me 8 , subie- tici vox: Altissimus creavit de terra
cit rationem qua se Dei gloriae cupi- medicinam et vir prudens non abho-
dissimum ostendit; inquit enim: Quia rrebit illa 11 . Itaque qui Iesu Chris-
non est in morte qui memor sit tui; to nomen dederunt, non in illis reme-
in inferno autem quis confitebitur ti- diis summam spem reponunt recupe-
bi? 9 Et idem, cum oraret Deum sibi randae valetudinis, sed ipsi medicinae
ut misericordiam impertiret, subiun- auctori Deo maxime confidunt.
git illud: Docebo iniquos vias tuas, et
impii ad te convententur 10 . 5 Quomodo in morbis soli Deo fi-
Ad hanc orandi salutarem ratio- dendum sit, qui plurimos a praesen-
nem et ad exemplum Prophetae inci- tissimis periculis liberavit
tandi sunt fideles auditores, et simul
docendi quantum intersit inter infide- Quare etiam in divinis Litteris re-
lium et christianorum hominum pre- prehenduntur ii qui, medicinae fidu-
ces. cia, nullum Dei auxilium requirunt;
immo vero qui vitam agunt ex di-
vinis legibus, abstinent omnibus re-
mediis quaecumque ad curationem a
4 Infideles se liberare a malo, ac Deo non adhibita esse constet. Quod
christiani non perinde petunt si etiam eorum usu medicamento-
7 Mt 6
8 Sal 6
9 Ib.
10 Ib. 50
11 Sir 38
355
rum illis sit explorata spes sanita- ciunt; tantum abest ut a Deo petant
tis, tamen ab iis, ut cantionibus et ut auferantur. Quare tantum ea mala
daemonum artificiis, abhorrent. Ad deprecamur quae nullam animae uti-
id autem fideles cohortari oportet, litatem afferre possunt; reliqua mini-
ut Deo confidant; ea enim re iussit me, modo aliquis inde salutaris fruc-
nos beneficentissimus Parens libera- tus exsistat.
tionem malorum postulare, ut in eo
ipso quod iussit, spem etiam impetra-
tionis haberemus. Multa sunt in sa-
7 Quot et quanta sint malorum ge-
cris Litteris huius rei exempla, ut qui
nera a quibus liberari cupimus
minus rationibus adducuntur ad bene
sperandum, exemplorum multitudine
confidere cogantur. Abraham 12 , Ia-
cob 13 , Loth 14 , Ioseph 15 , David Omnino igitur huic voci ea subiec-
16 ta vis est, ut, a peccato liberati, a
sunt in oculis locupletissimi tes-
tes divinae benignitatis. Sacrae Novi tentationis etiam periculo, ab intimis
Testamenti Litterae tam multos enu- externisque malis eripiamur; ut tu-
merant qui ex maximis discriminibus ti simus ab aqua, ab igne, a fulgure;
erepti sunt piae pondere precationis, ne grando noceat frugibus; ne anno-
ut res exemplorum commemoratione nae caritate, seditionibus, bello labo-
non egeat. Una igitur illa Prophetae remus; petimus a Deo ut morbos, pes-
sententia contenti erimus, quae vel in- tem, vastitatem arceat; vincula, car-
firmissimum quemque confirmare po- cerem, exsilium, proditiones, insidias,
test: Clamaverunt enim, inquit, iusti ceteraque omnia prohibeat incommo-
et Dominus exaudivit eos, et ex om- da quibus maxime terreri ac premi
nibus tribulationibus eorum liberavit solet hominum vita; omnes denique
eos 17 . flagitiorum et facinorum causas aver-
tat. Neque haec solum quae omnium
consensione mala sunt deprecamur,
6 Quid mali nomine hic intelliga-
sed illa etiam quae paene omnes bo-
tur et quae huius petitionis sit sen-
na confitentur: divitias, honores, va-
tentia
letudinem, robur, hanc ipsam vitam;
petimus, inquam, ne ad malum et ad
Sequitur huius vis et ratio peti- animae nostrae exitium haec conver-
tionis, ut fideles intelligant non om- tantur. Oramus etiam Deum ne mor-
nino petere nos hoc loco ut a malis te opprimamur repentina; ne in nos
omnibus liberemur. Sunt enim quae- iram Dei concitemus; ne, quae impios
dam quae communiter mala putan- manent, supplicia subeamus; ne ig-
tur, quae tamen sunt illis fructuo- ne purgatorii torqueamur, a quo ut
sa qui patiuntur, ut ille stimulus qui alii liberentur, pie et sancte preca-
Apostolo 18 erat adhibitus ut, Dei mur. Hanc petitionem et in Missa et
gratia adiuvante, virtus in infirmitate in litaniis sic interpretatur Ecclesia,
perficeretur. Haec, si cognita sit eo- nos videlicet ea praeterita, praesen-
rum vis, summa voluptate pios affi- tia, futura mala deprecari.
12 Gén 12
13 ib. 28
14 Ib. 14
15 Ib. 41
16 1 Re 21
17 Sal 33
18 2 Cor 12
356
dictum est. Non solum autem conse- clarissima illa luce circumfusi, quan-
quimur, postrema hac parte precatio- ta sit eorum humilitas, quanta sit Dei
nis, ut nostrae preces audiantur, sed maiestas considerant; est enim illa
quaedam etiam maiora ac praeclario- sancti Augustini regula: Noverim te,
ra quam ut verbis explicari possint. noverim me. Itaque fit ut, suis viri-
bus diffidentes, totos se committant
Dei benignitati, minime dubitantes
2 Quanta bona ex oratione ad ho-
quin is ipsos paterna illa sua et ad-
mines promanent
mirabili charitate complexus, abun-
danter iis omnia suppeditet quae sint
Nam, cum orando homines cum ad vitam et salutem necessaria; hinc
Deo colloquantur, ut sanctus Cy- se ad agendas Deo gratias conver-
prianus ait, fit quodam inexplicabi- tant quantas animo maximas capere
li modo oranti divina Maiestas pro- possunt, quantas oratione complecti;
pior quam ceteris; quem praeterea quod magnum Davidem fecisse legi-
singularibus ornat muneribus, ut qui mus, qui, cum ita precationem ins-
pie Deum orant, quodammodo cum tituisset: Salvum me fac ex omnibus
iis qui ad ignem accedunt compara- persequentibus me, sic eam absolvit:
ri possint: qui si algent, calescunt; Confitebor Domino secundum iusti-
si calent, aestuant; sic illi assisten- tiam eius, et psallam nomini Domini
tes ad Deum, pro modo pietatis ac altissimi 5 .
fidei ardentiores evadunt, inflamma-
tur enim eorum animus ad Dei glo-
3 Qua ratione fiat ut Sanctorum
riam, mens illustratur admirabilem in
preces a timore inchoatae, laetitia
modum, omnino cumulantur divinis
concludantur
muneribus; est enim illud proditum
sanctis Litteris: Praevenisti eum in
benedictionibus dulcedinis 1 . Exem- Sunt eiusmodi sanctorum preces
plo est omnibus magnus ille Moyses, innumerabiles, quarum exordium est
qui a Dei congressu et colloquio digre- timoris plenum, clausula spei bonae
diens, divino quodam fulgore collu- laetitiaeque referta; sed mirabile est
cebat sic ut Israelitae eius oculos et quam eo in genere eniteant Davidis
os intueri non possent 2 . Omnino ipsius precationes. Nam, cum metu
qui vehementi illo studio preces fa- perturbatus sic orare esset exorsus:
ciunt, Dei benignitate ac maiestate Multi insurgunt adversum me, mul-
admirabiliter perfruuntur: Mane as- ti dicunt animae meae: non est salus
tabo, inquit Propheta, et videbo, quo- ipsi in Deo eius 6 , confirmatus ali-
niam non Deus volens iniquitatem tu quando gaudioque perfusus subiunxit
es 3 . Haec quo magis noscunt ho- paulo post: Non timebo millia popu-
mines, eo Deum vehementiori cultu li circumdantis me. Alio etiam psal-
ac pietate venerantur; eo etiam sen- mo suam cum deplorasset miseriam,
tiunt iucundius quam suavis sit Do- ad extremum Deo confisus, incredi-
minus, et quam vere beati sint om- biliter laetatur spe sempiternae bea-
nes qui sperant in eo 4 ; tunc vero, titudinis: In pace in idipsum, inquit,
1 Sal 20
2 Éx 34
3 Sal 5
4 Ib. 33
5 Sal 7
6 Ib. 3
7 Sal 4
359
auxilii, illud una cum Propheta cani- saepissime is usus est moveatur Deus,
mus: Ecce enim Deus adiuvat me, et qui semper, ut ait Apostolus, exaudi-
Dominus susceptor est animae meae tus est pro sua reverentia cuius est
10
. Nec est quod quisquam dubitet regnum, et potestas, et imperium in
quin et nomine Filii sui et verbo quo saecula saeculorum. Amen.
10 Sal 53