c

nauczania gry na fortepianie

przezn aczo n y

dla młodych wstępujących do zawodu nauczycielek

n a p is a ł a

JOANNA LAURECKA
u c z e n n i c a K a r o la M ik u le g o

k i e r o w n ic z k a s z k o ł y m u zy c zn e j w e Lw ow ie,

C e n a 1 Kor,

LWÓW.
Z d r u k a r n i W. A. SzyjkowskiegO
nauczania gry na fortepianie
przeznaczony

dla młodych wstępujących do zawodu nauczycielek

n a p is a ł a

J O ANNA LAURECKA
u c z e n n i c a K a r o l a M ik u le g o

k i e r o w n ic z k a s z k o ł y m u z y c z n e j w e Lw ow ie.

C e n a 1 Kor.

I. w ó w.
Z dru k a rn i W. A. Szyjk ow skie go
 SoLS ct

mm
T

V-oe. aJ , ^Aoua.dm <u>jo k 1 MS

1^, A^GS) r.
T
3 r ■^
 N iniejszem poświadczam , że czytałem z wiel-
kiem zajęciem m a łe to dziełko, ułożone i wydane
przez p. Joannę Laurecką, a traktujące o nauce
g ry na fortepianie. D ziełko to przeznaczone je st
dla osób młodych, zaczynających zaw ód nauczy­
cielski. Myślę, że ono w ypełni z pewnością swe za ­
danie, g d yż wprowadza dzieci w tok n a u k i w spo­
sób praktyczny i nacechowany gorącem um iłow a­
niem przedm iotu. Ufny w najlepszy wynik życzę
d ziełku powodzenia.

P rofesor Teodor L e s z e tiz k y .

✓

We W iedniu, 3. sierpnia 1905.

 Pani j. Laurecka, uczennica śp. dyrektora K.
Mikulego, spisała w dziełku tem, skrom nem co do
formy, bogatem co do treści, swe wiadomości i do­
świadczenia z dziedziny nauki gry fortepianowej,
których nabyła jako długoletnia nauczycielka i kie­
rowniczka szkoły. Kto tak oddawał się z zamiło­
waniem pracy pedagogicznej jak P. Laurecka, p o ­
zostawi niewątpliwie w spuściźnie posiew, który
powrotną falą obudzi w nauczycielstwie naszem
miłość zawodu i, nadewszystko, miłość przedmiotu.
Praca nauczycielska, choćby najsumienniejsza i naj-
gruntowniejsza, nie ogrzana jednak zamiłowaniem,
nie rozbudzi miłości do przedmiotu i, w skutkach,
nie rozkrzewi prawdziwej muzykalności. Kto chce
wglądnąć w świat zwłaszcza młodych dusz, niech,
obok studyowania metod epokowych, nie omieszka
przeczytać tych skromnych uwag; one go zagrzeją
i napełnią wiarą w powodzenie pracy.

We Lwowie, 24. kwietnia 1908.

M ieczysław S o łty s.
 Metoda nauczania gry na fortepianie.

Uczeń siada przed środkiem klawiatury t. j.

przed raz kreśloną oktawą, przed klawiszami e, f ;
małe dziecko, które niedostaje jeszcze nogami p o ­
sadzki, powinno otrzymać m ocno przymocowany
podnóżek, ażeby nogi mogło stale on oprzeć. Starsi
uczniowie powinni również spokojnie siedzieć, opie­
rając nogi na posadzce, (a nie na pedale), cały tu­
łó w powinien być naturalnie trzymany, łokcie przy
sobie i wiszące (a nie odstające), ręka swobodna,
bez najmniejszej sztywności. Przy uderzeniu kla­
wiszów powinna tylko siła palców działać bez p o ­
mocy ruchów lub skurczów ręki i przedramienia.

I. Lekcya.
Dzieciom 5 i 6-letnim opowiada się zajmu­
jąco w krótkości, z czego się fortepian składa.
Kolejno opowiada się, że klawiatura składa się
z białych i czarnych klawiszy, że białe położone
są rzędem obok siebie, czarne zaś są ugrupowane
po dwa i po trzy. Te grupy każe się dziecku od-
naleść lewą ręką począwszy od basu do raz kre­
ślonego c, a prawą od raz kreślonego c, aż do
końca klawiatury. Ponieważ lekcya nie powinna
trwać dłużej, jak p ół godziny, przeto z najmłod­
szymi dziećmi, na pierwszej lekcyi, m ożna na tern
poprzestać. Jeśli dziecko starsze i nie zmęczone,
a nadto rodzice życzą sobie, aby lekcya całą g o ­
dzinę trwała, trzeba zatrudnić dziecko przez drugie
pół godziny przy stoliku. Podaje mu się duży ar­
kusz papieru i rączkę prowadząc, liniuje 5 linij,
na wzór papieru nutowego, tylko w odstępach
szerokich.
Czwarty kwadrans trzeba z dzieckiem po p o ­
koju chodzić, mówiąc doń: „Zmęczyłoś się, więc
będziemy trochę m arszerow ać!“ Lewą nogą p o ­
stępując nauczycielka liczy r a z , a prawą d w a .
Jeśli dziecko to cieszy, niech sam o też rachuje
i wedle tego chodzi. To je przysposobi do zrozu­
mienia taktu i urozmaici lekcye.

11. Lekcya.
Powtarza się poprzednią lekcyę w krótkości.
Gdy uczeń grupy 2 i 3. czarnych klawiszów dobrze
oznaczy, można go zacząć uczyć, jak się nazywają
białe klawisze. Na tej lekcyi podaje się nazwę tylko
jednego klawisza z tern określeniem, że przed grupą
dwu czarnych klawiszów leży biały klawisz, który
się nazywa c. Następnie każe się dziecku lewą ręką
odnaleść wszystkie c do raz kreślonego, a dalej
prawą do końca klawiatury i uderzać je pierwszym
palcem (bokiem) tak głęboko, jak paznogć sięga.
Klawisz należy palcem przytrzymać, inne palce u ło ­
żyć na obok leżących klawiszach, bez uderzania
takowych. Wytłumaczyć należy, że te palce później
 9

będą grały, a na razie niech trochę gimnastykują.

Więc, gdy pierwszy palec przyciska c, pozostałe
wyciągają się trzy razy nad odpowiednimi klawi­
szami, (2-gi nad d, 3-ci nad e, 4-ty nad / , 5-ty nad
g), i znów do równej linii z pierwszym się ścią­
gają, zawsze nie uderzając klawiszów. Gdy palce
obudwu rąk tę gimnastykę wykonają przez całą
klawiaturę i wyszukają pierwszym palcem c, za­
kończy się półgodzinną lekcyą.

III. Lekcya.
Rozpoczyna się lekcyę tę powtórzeniem lek-
cyi poprzednich, a gdy dziecko dobrze je pamięta,
postępuje się naprzód i uczy, że przed trzema czar­
nymi klawiszami biały nazywa się / , i jak p o ­
przednio kazało się wszystkie c poszukać pierw­
szym palcem lewą i prawą ręką osobno, tak i te­
raz wszystkie / musi uczeń znaleść, układając
znów palce na sąsiednich klawiszach i gimnasty­
kując je trochę. Zwykle czas półgodzinny już mija,
więc znów liniuje się kilka linii, numeruje wedle
wzoru 2, marszeruje trochę po pokoju licząc jak
poprzednio r a z , d w a . Gdy liczenie na dwa idzie
równo, liczy się na trzy, wciąż marszerując i kła­
dąc nacisk na raz.

IV. Lekcya.
Tym sposobem postępuje się co lekcyi o je­
den klawisz. Na czwartej zatem lekcyi uczy się,
powtarzając poprzednie, że biały klawisz między
dwom a czarnymi klawiszami nazywa się d. Da­
wniejszym sposobem uczeń wyszuka wszystkie d.
 10

V. Lekcya.
Na 5. lekcyi każe się oznaczyć wszystkie e
mówiąc, że po dwóch czarnych klawiszach (z pra­
wej strony grupy) znajduje się e. Równocześnie
idzie się w pisaniu nut dalej i stawia obok liczb
kółka (całe nuty) wedle wzoru 3, przyczem zaw­
sze zadaje się do napisania i liniowania nowe za­
danie. Gdy dziecko jeszcze sam o nie umie linio­
wać, trzeba mu rękę prowadzić, a liczby bladziutko
napisać. Dziecko sam o je poczerni, albo koloro-
wemi kredkami w ślad zatem pociągnie. Po kilku
lekcyach dziecko z przyjemnością sam o chętnie
pisze i liniuje.

VL Lekcya.
Szósta lekcya jest przeznaczona do nauczania
w powyższy sposób wszystkich g i powtarzania
poprzednich lekcyi w krótkości. W pisaniu można
nuty, przy numerach napisane, kazać podpisywać
i na pamięć się uczyć.

ViL Lekcya.
Na siódmej lekcyi uczeń w ten sam sposób
wskaże wszystkie a, znów powtarzając i pisząc,,
marszerując i licząc.

VIII. Lekcya.
Nareszcie na ósmej lekcyi wskazuje się h
i każe uderzać również 1. palcem tak jak do­
tychczas.
W ten sposób postępuje się na lekcyi z pię-
cio i sześcioletniemi dziećmi. Z uczniami starszymi.
 11

już znającymi klawiaturę, trzeba też tak sam o p o ­

stąpić, łącząc wskazywanie klawiszów z ćwiczeniem
pewności w rzutach i trafiania klawiszy. Gdy to
nie napotka na trudność, uczeń nazwie każde C,
do jakiej mianowicie o no oktawy należy. W basie
niech (znów 1. palcem) uderzy, przetrzyma i po­
wie, że najniższe C nazywa się K o n t r a C (AjC),
drugie nazywa się W i e l k i e C (C), trzecie nazywa
się M a ł e c (c), czwarte (uderza się je 1. pal­
cem prawej ręki) nazywa się raz kreślone c ( c ),
następujące — dwa razy kreślone c ( c ) , dalej —
trzy razy kreślone c (c), dalej — cztery razy kre­
ślone c (c).
Tak postępuje się z każdym klawiszem, a gdy
nazywanie dobrze idzie, przyśtępuje się do wyja­
śnienia pojęcia oktawy. Ośm klawiszów razem
wziętych zwie się oktawą. Każe się oktawy nazy­
wać w ten spo só b :
Pierwsza basowa Kontra oktawa,
Druga „ Wielka „
Trzecia „ Mała „
Czwarta wiolinowa Raz kreślona,
Piąta „ Dwa razy kreślona,
Szósta ,, Trzy razy kreślona,
Siódma ,, Cztery razy kreślona okta­
wa i stąd każdy klawisz nazywa się wedle oktawy,
do której należy.
IX. Lekcya.
Gdy już oznaczanie klawiszów dobrze idzie
trzeba w późniejszych lekcyach przez cały rok
szkolny przynajmniej po jednej nucie to trafianie,
powtarzać, ale już każdym razem innym palcem.
 12

Z kolei po trafianiu pierwszym palcem, za­

czyna się wszystkie klawisze drugim palcem trafiać.
Drugi palec winien jednak być bardzo zaokrąglony
w pierwszem zgięciu, i, w miarę nabywania siły,
mocniej przyciskać klawisz. Z tern połączyć na­
leży 5-cio palcowe ćwiczenie wykonywane p o ­
czątkowo bardzo krótko, ale dokładnie wedle
kombinacyi liczb. 19. 20.
Pisania nut w szerszym zakresie nie należy
zaniechać.

X. Lekcya.
Tak przygotowawszy ręce dobrze i nauczyw­
szy poznawania nut, zaczyna się naukę wedle
szkoły Reisera op. 40. I. zeszyt. Można z innej
szkoły uczyć, ale ta jest dlatego, mojem zdaniem,
najlepsza, bo posiada 5-cio palcowe ćwiczenia
ujęte w liczbach i wstępne ćwiczenia w nutach
ćwierciowych, co jest najprzystępniejsze dla m a­
łych dzieci; nie muszą one w początkach grać nut
długiej wartości, bo to przytępia uwagę i słuchu nie
kształci. W szkole tej zawsze są ustępy do grania
jedną i drugą ręką osobno i to tak długo, dokąd
dziecko z łatwością nie czyta nut. Potem następują
ćwiczenia do grania obydwiema rękami razem bez
patrzenia na klawiaturę i na ręce. Patrzenie to jest
tak wielką przeszkodą w grze, że uczeń, nie odu ­
czony od tego nawyknienia, nigdy z łatwością prędko
czytać nie będzie. Nawet gdy się na pamięć utworu
nauczy zawsze patrzy na rękę i klawisze. Ażeby
tego uniknąć, trzeba stopniowo postępować z da­
waniem trudniejszych utworów wogóle u uczniów
wszystkich stopni. Gdy utwór jest zatrudny, uczeń
 13

zaraz pom aga sobie patrzeniem na klawisze, szcze­

gólnie przy rozległych pozycyach. Jest to miaro-
dajnem: Gdy uczeń przy odczytywaniu nowego
utworu patrzy na klawiaturę, utwór jest stanowczo
dlań za trudny, uczeń nigdy grać go dobrze nie bę­
dzie. Nadzwyczaj pom ocnem dla oryentacyi jest ćwi­
czenie śmiałych rzutów ręki i trafianie wszystkich
klawiszy, interwałów harmonicznych, wreszcie ako r­
dów i oktaw. To wyrabia pewność i znajomość
terenu, na którym ma się pracować.

XI. Lekcya.
W szkole Reisera po kilku lekcyach przycho­
dzą małe ustępy na 3 ręce, (jedną ręką gra uczeń,
a dwiema nauczycielka), słyszy więc dziecko już
więcej tonów i pochwytuje melodyę, co go cieszy
i zachęca, przytem uczy się już wartość nut wy­
trzymywać, pomimo, że niezna jeszcze taktu. D o ­
piero później następują małe utwory, gdzie takt
jest już oznaczony.
Teraz już dziecko dużo nut pisało, więc je
już rozróżnia, zatem można wytłómaczyć rzecz
0 takcie i znów kazać pisać nuty takiej wartości
jakie przychodzą w szkole.
Rachowania kroków już się zaniecha, tylko
poda się dzieciom coś odmiennego. A więc wprawia
się je w wypukiwanie taktu ołówkiem, albo małą
batutką. Tą batutką dziecię uderza napisaną nutę
niezbyt głośno (nie o fortepian 1) i rachuje jak przy
marszerowaniu. Bez tłómaczenia matematycznego
poucza się ucznia, że nuta tego kształtu, toćwierćnuta
1 każe mu się w każdą cwierćnutę tą laseczką uderzyć
i trzymać przez czas wymówienia raz. T ożsam o
 14

drugą nutę ćwierciową uderzyć i wymówić dw'a.

Tu miejsce powiedzieć, że dwie nuty ćwierciowe,
odgrodzone kreskami (prostopadtemi) tworzą takt
2li dwu ćwierciowy. Gdy uczeń dobrze wypuka, to
i grać będzie dobrze, wytrzymując, jak nauczycielka
liczy.
W początkach nie można pozwolić przy gra­
niu dziecku liczyć, bo dla dziecka za trudno
czytać, grać i rachować. Tylko przez chodzenie
w takt, przez pukanie przygotowuje się na później
równe liczenie. Dopiero, gdy gra dobrze idzie,
można spróbować kazać dziecku liczyć. Jeżeli spra­
wia mu to trudności, zaniechać tego — co jednak
nie uwalnia nauczycielki od liczenia i lekkiego
uderzania taktu o łó w k ie m ; uczeń wymawia licze­
nie za nauczycielką. Pukanie w nuty i liczenie trwa
tak długo, dopóki uczeń wartości wszystkich nut
nie nauczy się dobrze pukać, wytrzymywać laseczką
na papierze i liczyć. Wtedy takt będzie dobrze
przygotowany. Z punktami przy nutach tak sam o
postępuje się, zwłaszcza, gdy się tłómaczy p o ­
przednio wytrzymywanie punktów.

XII. Lekcya.

O pauzach.
Gdy w szkole Reisera przychodzą pauzy,
trzeba znaczenie ich wytłumaczyć i kazać pisać we­
dle wzoru.
Tłumaczy się więc, że do każdej nuty odnosi
się stosowna pauza, która zastępuje jej miejsce,
gdy w ciągu utworu ma nastąpić chwilowe mil­
czenie lub wypoczynek. Małym dzieciom tłómaczy
 15

się to króciej i zadaje się tylko po jednej pauzie pisać,

mówiąc, że wtedy, gdy uczeń taki znak napotka
w utworze, to rękę odejmie od klawiatury i tak długo
w górze trzyma, dopokąd wartości pauzy nie wy­
liczy. Starszym uczniom tłómaczy się, że pauza jest
oddechem muzycznym, tak jak w śpiewie i dekla-
macyi, że jest ona wypoczynkiem dla ucha i uwy­
datnieniem deseniu muzycznego. Ważność wytrzy­
mywania pauzy jest tak wielka, że zaniechanie o d ­
jęcia palca od klawisza równa się uderzeniu fał­
szywego klawisza. Gdy się pauz wedle ich war­
tości nie wytrzymuje, gra nabiera charakteru ast­
matycznego, pozbawionego wyrazistości, urozmai­
cenia i oddechu.

XIII. Lekcya.

Gdy dziecko już dobrze czyta i pisze na sy­

stemie 5-cio linijnym nuty wiolinowe, gdy nadto
przeszło już w szkole Reisera do nut basowych,
trzeba z niem zacząć pisać nuty basowe. Gdy uczeń
już umie doskonale ze swego pisania czytać i d o ­
syć kombinacyj napisał, daje mu się ustępy z kluczem
basowym. Zawsze jednak trzeba najpierw lewą rękę
dobrze wyćwiczyć osobno, a prawą osobno i d o ­
piero pozwolić grać dwiema rękami pom ału i z wielką
uwagą (bez patrzenia na klawiaturę). Gdy uczeń
tylko trochę patrzy na klawiaturę, to znów jedną
i drugą ręką o sobno musi ćwiczyć, dopokąd gra
z łatwością nie idzie, a wtedy z pewnością na kla­
wiaturę nie będzie patrzył i grać będzie swo­
bodnie.
 16

XIV. Lekcya.

O ułożeniu ręki.
Przy nauce małych dzieci, trzeba bardzo uwa­
żać układając rękę, ażeby nie za wiele mówić otem,
jak rękę trzymać, tylko przy każdej lekcyi regulo­
wać rękę, uważając, ażeby była bez sztywności,
łokcie żeby były wiszące, te palce, które grają,
bardzo zaokrąglone (ale nie skurczone), żeby pusz­
kami uderzały, gdy jeden palec uderza, żeby reszta
palców pozostawała wolno zaokrąglona, bez sztyw­
ności.
Ażeby rękę dobrze ułożyć, trzeba długi czas
z cierpliwością i łagodnością poprawiać, najmniej­
szych wybryków nie pozwolić, ale też, gdy dziecko
nie może czego zaraz potrafić, nie gniewać się, bo
często dzieci delikatne i dobre, aby dogodzić nau­
czycielce, formalnie ręce kurczą i ze strachu szty­
wnieją, od czego później bardzo trudno je od­
zwyczaić.
Największa trudność leży w zachowaniu s p o ­
koju ręki i uderzaniu wyłącznie palcami. Dziecko m a
słabe palce, a gdy je bardzo zaokrągli, to jeszcze mniej
w nich siły posiada. Trzeba więc w początkach grać
piano, a dopiero w miarę wzrostu siły trochę na­
ciskać, zatrzymywać się na tonie, by palec odpoczął
i ograniczył się do siły palcowego muszkułu. Prawda,
że postęp w grze takiej jest powolny, ale palcowa
metoda jest niezawodnym środkiem do doskonałej
gry z czasem. Gra prędka i pobieżna, nie p o ­
prawna jest niedokładną i „bez to n u “, jak mówią,
co sprawia, że, nawet najbieglejsza, staje się nudną-
 XV. L ekcya.

Początki zatem są najważniejsze i trzeba p o ­

mału i oględnie iść.
Ręka czyli napięsttk powinna być jak stoli­
czek, a palce jak nóżki, aby ta dłoń zm uszoną
była stać równo. -- Dłuższe palce więcej się zao­
krąglają niż krótsze, przez to powierzchnię na-
pięstka utrzyma się w poziomie.

XVI. Lekcya.

O uderzeniu.
Uderzeń mamy kilka rodzajów.
I. Uderzenie palcowe. Uderza się puszką bardzo
zaokrąglonego palca, tak, ażeby pierwsze zgięcie palca
było widoczne, to daje siłę i wyrazistość w grze,
przytem uważa się, ażeby każdy palec po uderze­
niu wstał do pewnej wysokości i zaokrąglony p o ­
został, i nie wyciągał się; w tejże chwili drugi pa­
lec uderza zaokrąglony. („Chwila uderzenia jednego,
jest chwilą podniesienia drugiego palca“). Bardzo
ważne jest, ażeby każdy palec po uderzeniu wsta­
wał (to jest podnosił się), a nie do uderzenia;
(podnoszenie do uderzenia robi uderzenie niespo-
kojnem i opóźnionem). Z tego wywiązuje się re­
gularna spokojna gra.
II. uderzenie jest z przegubu ręki, to jest od
zgięcia (poignet). Używa go się przy tercyach sta-
kato, przy akordach i oktawach.
III. uderzenie może być przez podniesienie
ręki do łokcia — tego używa się przy rzucaniu
z wysoka akordów, oktaw i przeważnie przy
 18

fortissim ach, przedziel' nych pauzami i przy

ostrych stakatach, jednak trzeba bardzo uważać,
ażeby nigdy ramienia nie podnosić. P om im o naj­
większego fortissima uderzać miękko, ażeby gra
nie była drewnianą i przykrą dla ucha — tylko
pełną, mocną i jędrną. Taka gra nigdy nie robi
przykrego wrażenia.
Dla starszych rozróżniamy jeszcze trzy ro ­
dzaje główne uderzeń :
I. Pasażowe.
II. Stakatowe.
III. Legato.
Uderzenia pierwszego (pasażowego), w którem
palce tak jak zwykle zaokrąglone, wstają i upadają
prostopadle bez najmniejszych ruchów (tj. bez wy­
ciągania się) w którym chwila podniesienia jednego
palca jest chwilą uderzenia drugiego palca, używa
się tam, gdzie potrzebna jest wielka wyrazistość,
a więc w pasażach, gamach, lub arpeggiach.
W uderzeniu drugiem (stakkato), w którem
jeden palec wstaje z a n i m jeszcze drugi uderzy,
palce mają być tak zaokrąglone jak w uderzeniu
poprzedniem, a ręka zupełnie spokojna.
Trzecie uderzenie (legato) jest najważniejsze.
W uderzeniu tern jeden palec wstaje dopiero
po uderzeniu drugiego, przyczem palce mogą
być mniej zaokrąglone i dotykać klawiszów
tylko puszkami palców. Śpiewnych ustępów nie
można grać młotkowato, tylko więcej naciskać
i głaskać ciężarem ręki. Jeśli bowiem palce są za­
okrąglone wydają ton krótki, tu zaś, przy uderze­
niu legato, ton musi brzmieć długo i naśladować
dobrze śpiew.
 19

XVII. Lekcya.
O krzyżykach i bemolach wspomina się d o ­
piero wówczas, gdy uczeń doskonale nauczy się
nut, a bierze się je stopniowo według szkoły Reisera.
Dobrze jest małymi kawałeczkami, utworami
charakterystycznymi („do słuchu“), przeplatać ćwi­
czenia zawarte w szkole, jednak zawsze trzeba uwa­
żać, by były łatwe i przyjemne, (patrz w spisie nut
dla kursu elementarnego strona 27).
XVIII. Lekcya.
Ćwiczenia 5 cio palcowe gra się rozmaicie:
Kalkbrenner każe uderzyć jednym palcem dwa­
dzieścia razy jeden ton. Tausig pięćdziesiąt razy,
Czerny czterdzieści razy. Wszystko to jest za m ę­
czące i monotonne. Mikuli słusznie polecał tylko
cztery razy uderzać ten sam ton jednym palcem
1 to z największą uwagą, ażeby nie wyginać pierw­
szego zgięcia i nie ruszać ręką, z początku lekko,
dobrze podnosząc każdy palec po uderzeniu, a d o ­
piero po wzmocnieniu go kreszendo, to jest sto­
pniowo mocniej. Gdy palec przy mocniejszej grze
nie zmęczy się, to postępuje się do forte, ale
zawsze z uwagą, by grać tylko palcem, a nie ręką.
Wzory ćwiczeń pięciopalcowych.
I. ćwiczenie 1, 2, 3, 4, 5 (każdy palec po
4 ra z y );
II. ćwiczenie 1 2, 1 3, 1 4, 1 5, 2 3, 2 4,
2 5,3 4, 3 5 i 4 5.
III. ćwiczenie 1 2 3, 1 2 4, 1 2 5, 1 3 2,
13 4, 1 3 5, 1 4 2, 1 4 3 i 14 5;
IV. ćwiczenie 1 2 3 4, 1 2 4 3, I 3 2 4,
1 3 4 2, 1 4 2 3 i l 4 3 2;
2*
 20

V. ćwiczenie 1, 2, 3, 4, 5, 1, 3, 2, 4, 5,
1, 2, 3, 5, 4, 1, 3, 2, 5, 4,
1, 2, 4, 3, 5, 1, 3, 4, 2, 5,
1, 2, 4, 5, 3, 1, 3, 4, 5, 2,
1, 2, 5, 3, 4, 1, 3, 5, 2, 4,
1, 2, 5, 4, 3, 1, 3, 5, 4, 2,
1, 4, 2, 3, 5, 1, 5, 2, 3, 4,
1, 4, 2, 5, 3, 1, 5, 2, 4, 3,
1, 4, 3, 2, 5, 1, 5, 3, 2, 4,
1, 4, 3, 5, 2, 1, 5, 3, 4, 2,
1, 4, 5, 2, 3, 1, 5, 4, 2, 3,
1, 4, 5, 3, 2, 1, 5, 4, 3, 2.
Uczniowie, którzy technicznie postąpili, grają
te pięciopalcowe ćwiczenia z akcentami i t a k : je­
żeli grają ćwiczenia trzypalcowe — to liczą na 4
i akcentują „raz“ ; jeżeli zaś grają 4-palcowe ćwi­
czenia, to liczą na 3 lub 5, zawsze akcentując raz.
Tą drogą „wyrównują technikę“, wyrabiają
jednakową siłę w każdym palcu.
Te ćwiczenia zadaje się częściami, po trochę,
ażeby ucznia nie znudzić, a ręki nie zmęczyć.
Ćwiczenia pięciopalcowe powinny się ćwiczyć
w trzech sto p n ia c h :
I. s to p ie ń : raz na dzień całkiem powolnie,
kilka minut, z ręką giętką w zgięciu;
II. stopień: pom ału i m ocno, również nie
długo, by ręki nie zm ęczy ć;
III. stopień: po pewnym dopiero czasie, gdy
ćwiczenia I. i II. stopnia dobrze idą — prędko i m o ­
cno i to co dzień w pewnych odstępach czasu i ze
zmianą dynamiczną. Ćwiczeń drugiego i trzeciego
stopnia używa się dopiero wówczas, gdy uczeń
upewni się w dobrem graniu ćwiczeń stopnia I.
 21

XIX. Lekcya.

O gam ach.

ja k o ćwiczenia wstępne do gam dobrze

jest przerobić ćwiczenia w rzutach z dodawanym
stopniowo jednym tonem, i to we wszystkich
tonacyach. Następnie ćwiczy się podkładanie
i przekładanie, co lekcyi w innej tonacyi. Gdy
i one dobrze idą można je połączyć z po-
czątkowemi ćwiczeniami. Jednak trzeba uważać
przy tych połączonych ćwiczeniach na trzyma­
nie ręki.
1.) Zwracać się ją musi w zgięciu w pozio­
mej płaszczyźnie w tę stronę bocznie, w którą gra
się gamę.
2.) Grając posuwa się rękę w kierunku gamy
nie tylko gdy się palce podkłada, lecz bez ustanku,
przez całą gamę. Inaczej ręka musiałaby ciągle
zmieniać swoje położenie. To posuwanie ręki sta­
nowi t. zw. „ruch nieprzerwany“ (mouvement
continu). Ręka przy tym ruchu płynie bez żadnegó
na ten ruch wpływu uderzających swoją drogą
samoistnie palców.
Rękę dziecka bardzo łatwo przyzwyczaić do
bocznego trzymania.
Ręce starszych uczni musimy stopniowo
zwolna naginać, gdyż przez gwałtowne wygięcie
ręka stałaby się jeszcze sztywniejszą.
3.) Przy podkładaniu uważać trzeba na drugi
palec, ażeby go nie prostować.
4.) Pierwszym palcem przy podkładaniu ude­
rzać n i s k o i s ł a b o i posuwać go zaraz dalej.
 22

5.) W miejscach gdzie się przekłada trzeci

palec przez pierwszy, musi go się przesunąć po­
między pierwszym a drugim („otrzeć się nim
o pierwszy“).
Najłatwiejszą jest gam a z pięcioma krzyży­
kami ; długie palce idą tu na czarne klawisze,
a krótkie na białe. Od niej to powinno się wła­
ściwie zaczynać. Wskazówka powyższa odnosi się
do uczni, którzy już grają gamy, a chodzi im tylko
o wyrobienie biegłości.
Gdy już gamy gładko idą bez myłki palców,
dobrze jest później ćwiczyć je w rytmach, ko­
niecznie z początku bardzo pomału, a dopiero
stopniowo prędzej, jednak wracając zawsze do
grania powolnego i dokładnego. Powinien je
umieć każdy uczeń dokładnie, gdyż one są pod­
stawą biegłości i muzykalności.

X X . L ekcya.

O Arpeżjach.

Arpeżje trzeba ćwiczyć podług tych samych

reguł co gamy. O tyle są one trudniejsze od
gam, że palce muszą być rozciągnięte w sze­
rokiej pozycyi. Jako wstępne ćwiczenie do arpeżii,
trzeba wyćwiczyć odległość oktawy.
Gdy już jest pewność, że ręka nie weźmie
ani mniej, ani więcej, tylko oktawę, do dalszych
ćwiczeń następującym sposobem przygotowywać
się n ależy:
h, dis, fis, h
1, 2, 3, 1.
 23

XXL Lekcya.

O tercyach i palcow aniu tychże.

Jako pierwszy warunek poprawnego grania

tercyi — przyjąć należy, że nigdy jej nie wolno ł a ­
mać. (W miejsce harmonicznej nie wolno brać m e ­
lodyjnej). Najlepiej jest grać tercye 2. i 4. palcem,
nie źle też 1. i 3. palcem, gra się również 3. i 5.
Tymi ostatnimi bardzo trudno uderzać równocze­
śnie, bo długość ich nie r ó w n a ; chcąc równo ude­
rzyć trzeba piąty palec przez małe wyprostowaie
przedłużyć. — W graniu tercyami bardzo ważne
jest palcowanie. Grę łączoną (legato) uzyskamy,
gdy rękę i palce zaokrąglimy, nadto palce prze­
kładać będziemy z góry i jak najniżej nad kla­
wiszami.
W gamiu c-dur, g-dur i d-dur bierze się palce
następujące :
3, 4, 5, 2, 3, 4, 5,
1, 2, 3, 1, 1, 2, 3 i t. d.
Niektóre gamy zaczynamy 2. i 4. palcem,
n. p. Ges-dur (Fis-dur). Dobrze jest grać tę gamę
następującymi palcam i: 2, 3, 2, 3, 1, 2, 3
4, 5, 4, 5, 3, 4, 5 i t. d.
Chopin zaczynając od Cis-dur używał nastę­
pujących p a lc ó w :
3, 4, 5, 3, 4, 3, 4, 3,4,5
1, 2, 1, 2, 1,. 1, 2, 1, 2, 1 i t. d.
Do gamy chromatycznej pojedynczej mamy
rozmaite p a l c e :
I. Czernego są 1, 2, 1, 2, 1, 2, 3,
 24

II. Również Czernego są 1, 2, 1, 2, 1, 2, 3,

1, 2, 3, 4, 1, 2, 3, 1, 2.
III. K a lkb rennera: 1, 3, 1, 3, 1, 2, 3, 1, 3.
Niedogodność gry palcami Czernego leży
w tem, że nie utrzymana jest równowaga czyn­
ności p a l c ó w : 12 palce zanadto są czynne. —
Czernego palce są dobre w bardzo wielkiem
legato.
Najlepsze palce są Kalkbrennera, są też po­
wszechnie teraz używane.

L ekcya XXII.

O sekstach.
I w sekstach, równie jak w tercyach, ważne
jest bardzo równoczesne uderzenie. Palce dzielimy
zwykle przy grze gam w sekstach na dwie pary
t. j. 1 4 , 2 5, tymi seksty powinno się grać zawsze
przy sw obodnem zgięciu. Wzór dobrych palców
dał Chopin w op. 25.

XXm. Lekcya.

O oktawach.
Przy ćwiczeniu oktaw trzeba uważać, ażeby
również były razem wzięte (nie łamane). Powinne
też być wytrzymane : to znaczy podnosić rękę aż
■w chwili, gdy mam y następującą oktawę uderzyć.
Ręki nie wolno ani ściągać, ani rozciągać, lecz trzy­
mać stale rozpiętą w objętości oktawy, palce
środkow e i piąty, którym gramy, o ile możności
zaokrąglone, pierwszy palec ściągnięty.
 25

Do czasów Chopina grano oktawy tylko

1. i 5. palcem. Chopin dopiero w swojej wielkiej
etudzie H-dur zaczął używać 1—3. 1—4 palca.
Przy oktawach trzeba bardzo uważać, ażeby
ręka już od ramienia nie miała sztywności.
Oktawowe ćwiczenia powinny być przedmio­
tem codziennej pracy.

XXIV. Lekcya.

O akordach.
Akord powinien być także uderzony razem.
Gdy ręka jest za małą, uderza się te nuty
z akordu, które m ożna równocześnie uderzyć,
a dźwięki opuszczone uderza się dodatkowo z naj­
większą szybkością.

XXV. Lekcya.

Tryl.
Tryl składa się z dwóch tonów obok siebie
stojących i uderzonych jeden po drugim w bardzo
szybkiem tempie.
Dawny tryl zaczynał się od nuty pom ocni­
czej — dziś zaczyna się czasem od pomocniczej,
cżasem od głównej, tam gdzie ona należy do ry­
sunku melodyjnego. Piękność trylu zależy od jego
równości. Ażeby tryl był równy ćwiczyć go trzeba
trójkami, zrazu z wolna.
Tak więc ćwiczenia początkowe w ósemkach,
później przechodzą w ruch szesnastkowy, a wre­
szcie trzydziestodwójkowy. Palce najlepsze dla
 26

trylu są 2. i 3. Trudniejsze są 3. i 4 .; wyjątkowo

tylko używane w trylu 4. i 5. a i to, tylko po­
mocniczo, przejściowo. Najważniejszą tu rzeczą
i najtrudniejszą jest zakońcżenie.
Gdy sam tryl musi być zawsze bardzo równy,
nigdy nie przyspieszony, to zakończenie trylu może
już być wzięte wolniej. Jest także tryl łańcuszkowy
bez zakończenia. Najlepsze etudy podali: Clementi
(C-dur, F-dur, H-dur) i Chopin (H-dur).

Tych kilka uwag metodycznych, opartych

przeważnie na doświadczeniu własnem, uważałam
za stosowne zebrać w tern dziełku i przekazać
pamięci m łodszego pokolenia a życzliwej ocenie
ludzi, którzy je kształcą. Niech ta pierwsza orygi­
nalna praca u nas, będzie punktem wyjścia dla
dalszych doświadczeń : niema tu rzeczy nowych
z punktu widzenia ludzi wymagających niezwy­
kłości, ale to co jest, opiera się na pewnikach,
które każda metoda musi przyjąć za podstawę
rozwoju.
 KLASA EL E M E N T A R N A .

Oddział I.

K u rs p rz y g o to w a w c z y .

M a teryał naukowy.

Poznanie klawiatury.
Liniowanie, numerowanie linii na papierze zwy­
kłym.
Ćwiczenia pięciopalcowe.
Szkoła Reisera op. 40, pierwszy zeszyt, albo każda
inna z niżej podanych.
Karol Zuschneid.
Hugo Riemann : Normalschule für Anfänger.
Max H e s s : Clavierschule für die Jugend.
Wagner, Op. 45. Kinder-Clavier-Schule.
Skończywszy I. zeszyt jakiejkolwiek szkoły, należy
dać 5-cio palcowe ćwiczenia Hansa Schmitta
op. 9.
Utwory dla uprzyjemnienia na 2 ręce w kluczu
wiolinowym.
Wenzel, zeszyt I. (Portus w Lipsku).
 28

S tre a b b o g : „La corbeille de Roses“ op. 117.

Nr. I., II., III., IV., V.
Streabbog: „Les Papillons“ op. 108. Nr. I., II.,
III., IV., V., VI.

N a 4 ręce:
W a g n e r: „Kinder-Freund“ (Peters).
W underer: „Gusti-polka“.
Behr, I. zeszyt (Steingräber).

KLASA E L E M E N T A R N A .

Oddział II.

Dalszy ciąg szkoły Reisera, op. 40. II. zeszyt.

Ćwiczenia pięciopalcowe z pamięci i dalszy ciąg
H. Schmitta op. 9.
Gurlitt, op. 82. Die ersten Schritte des jungen
Clevierspielers.
Wenzel, zeszyt II. w kluczu wiolinowym.
(Band II. Der junge Clavier-Virtuos).
31 utworów łatwych w kluczu wiolinowym.
Lichner, op. 95.
F. Schmitt, op. 30. (Das erste Jah r beim Clavier).
Reinecke, op. 54., I. zeszyt (doskonałe do kształ­
cenia taktu) Senf— Lipsk.

N a 4 ręce:
K n o r r : Anfangs-Stunden am Piano-Forte. Leichte
Stücke im Umfang von 5 Tönen, zeszyt I.
Kant w Lipsku.
 29

Köhler, op. 124.

Kretschmer, op. 6.
Leichte melodische Übungen op. 6.
F aust: Wale op. 30. Kadryl op. 107.

K lasa I. — O d d z ia ł 1.

M ateryał naukowy.

Dalszy ciąg szkoły Reisera op. 40. albo innej

z wyż podanych.
Pięciopalcowe ćwiczenia.
Pisanie nut na liniach dodanych.
H. Schmitta ciąg dalszy.
W ie c k : Piano-Studien (Peters Nr. 375.)
Dusseck : Premiere Leęon.
Streabbog, op. 254., op. 117.
Alberti, op. 23. Nr. X., XII., XVIII., XXV.
Peters : Melodye polskie.

N a 4 ręce:

A d o lf: „Straszny dw ó r“.

„ „Prządka“.
Hummel, op. 162.
Hans Schmitt 12 utworów w objęciu kwinty, op. 13.
Hummel, op. 208. „Der lustige Postillon“.
Wunderer, op. 124.
Hans Schmitt, op. 30. (O hne Oktavenspannung).
Qänschals, op. 36.
Popp : Salon-Album für kleine Leute. (Steingräber
Nr. 787).
 30

Klasa I. — O ddział II.

Dalszy ciąg szkoły Reisera, op. 40, zeszyt 111.

Ćwiczenia pięciopalcowe w dalszych tonacyach.
H. Schmitt: ciąg dalszy.
Pisanie nut na papierze nutowym tylko w szero­
kich liniach ; podział nut.
Gam a C. w jednej oktawie każdą ręką z osobna.
W iec k: dalszy ciąg (Peters Nr. 375).
Pięciopalcowe ćwiczenia.
S c h m itt: Sonatiny (Edition Universal albo Petersa)
na 2 lub 4 ręce.
F. Burgmüller: op. 100.
Behr: Album, 11. zeszyt (Steingräber).
Wenzel : op. 92.
L eic h n er: op. 3. Nr. I., II., 111., IV., V., VI.
M o rtie r: op. 10., „Mairosen“ op. 10.

D la wyćwiczenia rytmu.

Tańce:
S tr e a b b o g : „Amen-Valzer“.
„ „Traum-Valzer“.
„ „G asp aro ne“ (Marsz).
Peters: „Der kleine Rubinstein“.
Bogucki: „Wiejskie wesele“, zbiór łatwych oberków.
Adolf, op. 230.
Faust, op. 114., op. 282.

N a 4 ręce:
Rummel, op. 143.
Eghard, op. 256. Valse- „Mignon“ (bez oktaw).
Dlabelli, op. 149. Leęon melodique.
 31

Löschhorn, op. 51.

Kiel, op. 6.
W agner: „Frere et so e u r“.
Behr, op. 451. „Schneeglöcklein“.

Klasa II. — O ddział I.

Dalszy ciąg szkoły Reisera.
Przygotowanie przechodów*) do dalszych gam G.
i F., oraz gama G. przez jedną oktawę, każdą
ręką z osob na a następnie razem.
Pięciopalcowe ćwiczenia z pamięci.
Hansa Schmitta pięciopalcowe ćwicz, oddział II.,
op. 19. 1., II., III., IV., V.
Löschner (Kinder-Etüden).
Czerny (Erster Lehrmeister).
N a 2 ręce:
Rode, op. 86. „K ołysanka“.
C lem enti: Sonatiny (ciąg dalszy).
Hiller, op. 130. Nr. I. Ballada.
S c h m itt: Sonatiny (ciąg dalszy).
B e h r : „W m aju“.
Kuhlau : Sonatiny 1. zeszyt.
Wenzel, op. 26. „Ptaszek leśny“.
Löschhorn : Romantisches-Album.
Lernikow, op. 6.
N oskow ski-M oniuszko: „W iosna“.
S tre a b b o g : „Les etoiles d ’ o r “
op. 130. „Priere du m atin“.
,, op. 119. „Les feuilles du printem ps“.
„ „Le co u c o u “.
*) P o d przechodam i r o z u m i e m y ćw iczenia w p o d ­
k ł a d a n i u p i e r w s z e g o palca.
 32

Adolfsohn, op. 143. Nr. 13.

G änsc h als: „Abendläuten“.
K iel: „Bolero“.

Utwory na 4 ręce:
Löv : Praktischer Lehrgang des 4 Händigen Cla-
vierspiels.
A dolfsohn: „Petit bijoux“ (2 zeszyty).
W olfahrt: „Alpenklänge“
Behr, op. 451. „Schneeglöcklein“.
D iabelli: Melodische Übungsstücke.

Klasa II. — O dd ział II.

Ćwiczenia pięciopalcowe w dalszych tonacyach.

Przechody do gam dalszych i ćwiczenie tonacyi
D. i B-dur w jednej oktawie, każdą ręką
z osobna.
H. Schmitta. op. 9. dalszy ciąg.
Czerny, op. 599. albo
op. 139. „100 ćwiczeń“ (100 Übungsstücke).
„ op. 777. „24 Übungsstücke“ .

Utwory na 2 ręce:
Kuhlau : Sonatiny —• ciąg dalszy.
Tschaikow sky: Album.
Dusseck: Sonatiny.
Eilenberg, op. 13. „Tęsknota“.
Hor, op. 6. Sonatiny (łatwe).
Durand, op. 80.
Bertini: „12 petits m orceaux“ .
L an g e: „Mimosen“
 33

D u vernoy : „B olero“.
V. G a e l : Album „Le laurier“.
Hünten : Rondino (Peters).
Verdi-Rummel: „La bonboniere du pianistę“.
Lange: op. 150.
Schubert: Kinder-Marsch.

N a 4 ręce:
Różycki: „Les deux am ies“, zbiór łatwych kom -
pozycyi, wydanych w Warszawie.
Lichner: op. 153. Nr. 6. Polonez.
„ op. 157. Rondino.
Schubert: op. 94. „Moment musical“.
Reinecke: Sonatiny.
Alberti: op. 23. Nr. 10., 18.
Z aw ad zk i: op. 280.

Klasa III. — O ddział I.

Przygotowanie przechodów do dalszych gam A.

i Es dur.
Gamy poprzednie w dwóch oktawach, każdą
ręką osobno, następnie razem, — nadto gam a
chromatyczna przez jedną oktawę, również
każdą ręką osobno.
Pięciopalcowe ćwiczenia według liczb — ciąg
dalszy.
Pięciopalcowe ćwiczenia Kleina, Pischny z nut.
Lütsch g : I. zeszyt z postępowo ułożonych 12 ze­
szytów.
K o h le r: zeszyt I. Praktischer Lehrgang. Heft I.
Burgmüller: op. 109. od I. zeszytu — ćwiczenia
stylistyczne.
3
 34

Utwory na 2 ręce:
M ozart: Najłatwiejsze sonaty (XV-ta).
F. K iel: Bolero.
Haydn : sonata D-dur.
Fink : op. 295. (dla małych rąk).
Beethoven : op. 49.
Bach : Petits Preludes (najłatwiejsze dwugłosowe).
Reinecke : Sonatiny.
Schumann : Jugend-Album.
W e n zel: Album „Bal beim Minister'1 Band I.

N a 4 ręce:
Tedesco : „Valse espagnol“.
M oszkow ski: „Hiszpańskie tańce“ (Peters).
S c h m id t: „La Reine des fleurs“.
Alberti: op. 25. Nr. 64. „Fleurs m elodieuses“.
Kafka: op. 82.
Eilenberg: op. 176. „Serenada“.
L ich n e r: „Nabożeństwo wieczorne“ (Abend An­
dacht).

Klasa HI. — Oddział H.

Ćwiczenia pięciopalcowe.
Różyckiego, Kleina albo Pischny dalszy ciąg.
Przechody do dalszych gam. Gamy E. i A s-d u r;
poprzednie wszystkie przez 2 oktawy:
-Łamane trójgłosy.
H. Schmitta, op. 9.
Pisanie nut i podziału (rytmika).
II. zeszyt Liitschga: Szkoła studyów techniki forte­
pianowej.
 35

C z e rn y : Vorschule der Geläufigkeit — zeszyt I.

Bach : 20 leichte Clavierstücke.
Czerny: 160 ćwiczeń ośmiotaktowych.

Utwory na 2 ręce:
Mozarta łatwiejsze sonaty.
Beethovena łatwiejsze sonaty.
Hummel, op. 107. „Bagatelles“.
Scharwenka, op. 20. Nr. 3. Mazurka.
Spindler, op. 29., op. 56., op. 66.
Field : Nokturn.
W a c h s : Valse-etude.
Böhm : Serenada.
Wenzel, op. 207. „H aiderose“ (łatwe).
Krug, op. 196.
Gänschals, op. 101. (łatwe, ale z użyciem oktaw).
Gänschals, op. 73. „Süsses Hoffen“.
Eilenberg, op. 100. „Ach, bitte um einen Walzer!“
„ op. 102. „Intermezzo“.
Schmitt, op. 314. „Musikalisches Schatzkästlein“.
Winterberger, op. 23— 72. „Für Grosse und Kleine“.

N a 4 ręce:
Beethoven, op. 6. Allegro.
Jungm ann, op. 328.
Schytte.
Ascher, op. 40.
Dietrich, op. 43. „Galop de b rav our“ .
O g iń sk i: Polonezy.
Koczalski, op. 47. Rapsodya, polonez.
Schumann : Kinder-Album.
Tedesco : Valse espagnol.
3*
 36

Klasa IV. O ddział 1.

Ćwiczenia.
Przygotowanie przechodów w dalszych tonacyach
H. i Des, — każdą ręką z osobn a w jednej
lub dwu (jeśli można) oktawach, — nadto
gam a chromatyczna.
Löschhorn, op. 181.
Dalszy ciąg pięciopalcowych ćwiczeń Kleina, Pischny
lub Różyckiego.
T rójgłosy łam ane i pasaże.
H. Schmitt, op. 9.
Pisanie nut we wszystkich oktawach.

Ćwiczenia.
Dalszy ciąg Szkoły studyów.
Lütschg — zeszyt II.
Pięciopalcowe ćwiczenia wedie num erów i II. ze­
szyt Różyckiego.
C z e r n y : dalszy ciąg ćwiczeń ośmiotaktowych.
„ „Schule der Geläufigkeit“.
Lemoine : „Etudes enfantines“.
Burgmüller, op. 199. Ciąg dalszy.
Heller, op. 47.
Döring, op. 8. zeszyt I.

Łatw e utwory do c z y ta n ia :
L au z ian i: „25 Petits m o ręeaux“, szczególniej dobre
Nr. I„ VII., XVI., XIX., XX.
Lichner, op. 84., op. 111., op. 230.
Tymolski : Dz. 150. Polonez.
L o d w igow sk i: „Wiosenne siewy“, na tematy pol­
skie (łatwe).
 37

Streabbog: op. 97. Rondino.

„ op. 286, Six petits morceaux Nr. II.,
V., VI.
S tr e a b b o g : op. 290.

Utwory na 2 ręce klasyczne i salonowe.

Bach : „Petits preludes“ (ciąg dalszy).
Massenet: „Air de Ballet“.
Beethoven : Sonata op. 49. Nr. 2.
Tschaikowsky: op. 40. Nr. 2.
M o z a r t: Waryacye (Peters).
Helmond : op. 95. „W ohnetraum“.
Beethoven : Souvenir ä Elise.
Hum m el: op. 125.
Bachmann : Valse.
Schytte : Canzonetta.
Beethoven : Waryacye łatwiejsze z edycyi Petersa.
„ Koncert I-szy C-dur.

Utwory na 4 ręce:
Kuhlau : Sonatiny (edycya Petersa).
V ilb ac: „Traviata“ Verdi’ego.
S p in d le r: op. 11. Nr. 2. Mazurek.
Schytte : „Norwegische Tänze“.
N iew iadom ski: Pieśni polskie.
Elgar: „Salut d ’ am o u r“, op. 12.
H u m m e l: „Romance“.
Roselen : „Air varie“.
Ascher: op. 64. „Souvenir des Alpes“.

M uzyka taneczna dla rozwinięcia rytmiczności.

Czibulka: op. 365. Valse (łatwy).
Strauss: op. 307., 338., 238.
 38

Faust: op. 179., 184., 129., 179.

Eghard: op. 137. „Course de Jockeys" Galop
brillant.
Eghard: op. 155. „P olka“.
„ op. 200., op. 209.
L o r b e r g : G alop koncertowy (Concert-galop).
K u rpińsk i: „Kadryle“ — arrange pour le Piano
ä quatre mains par Lodwigowski — Varsovie,
Gebethner et Wolf.

Klasa IV. - O ddział II.

Gamy w dalszych tonacyach, przechody gam

w Fis i Ges, każdą ręką z osobna. — Wszystkie
poprzednie gamy w dwu oktawach.
Pięciopalcowe ćwiczenia, dalszy ciąg Pischn’y albo
Różyckiego.
Trójgłosy łam ane w dalszych tonacyach wedle
H. Schmitta.
Kohler, op. 50. „Für jeden Clavierspieler“.
„ op. 20., 24., op. 88.
L ü tsch g: Szkoła studyów (ciąg dalszy).
C zerny: ciąg dalszy ćwiczeń ośmiotaktowych
i „Schule der Geläufigkeit“.

Utwory na 2 rę c e :

Vollstedt: op. 54. „Spanisch“.

B e h r : „Chant d ’ adieu“ .
Eilenberg: op. 190.
Sawath : „Le printem ps“.
N icolai: Mazurek (ładny i krótki).
Eghard : „W ärblommen“.
 39

Utwory do czytania „ä vista“.

W e n zel: zeszyt I. „Aus der goldenen Jugendzeit".

Reinhold : „Miniaturbilder“ (ułatwione przez Ber-
tini’ego).
K ullak: Kinder-Stücke.
H e lle r: Notenbuch für Kleine und Grosse.
Löschhorn : Papageno.
Damm : op. 39. Transkrypcya z „Lohengrina“.
Z aw ad zk i: „Szumka ukraińska“ (łatwe).
K rüger: op. 32. „Die sechs Tage der Woche“.
B e r e n s : op. 61. edycya Petersa Nr. 2133 a.
C ram er: — zeszyt I. edycya Petersa Nr. 184 a.
„Wieniec ulubionych melodyi narodow ych“, 6 ze­
szytów progressyjnie ułożonych w edycyi
Petersa.
Beaumont P . : „Une nuit ä Lido“.
Streabbog : op. 91. Nr. I., H., 111.

Utwory do c zy ta n ia :

Krug : op. 63. Nr. 1.

Espen : op. 10. „Liebesgruss“.
O g iń sk i: Polonez „Pożegnanie“.
Alberti : op. 23. od Nr. 10-go.
L ich n e r: „Auf ins G r ü n e ! “
S tr e a b b o g : „Fuksya“ Polka.
Gänschals: op. 36.
Suchg: „Frühlingsreigen“.
S ch u lze: „Mała tarantella“.
Adolfsohn : „Klejnoty muzyczne“.
Eilenberg: op. 218 „Gavotte“.
 40

W agner: op. 36. Nr. IV., V., VI.

Hiller: „Ballada“.
W e n z e l: Album III.
H erz: op. 109. „La Cracovienne“.

Trudniejsze utwory do studyow ania na 2 ręce:

Dalszy ciąg sonat.
Mozarta Nr. 12. i 13. B-dur i D-dur.
G rieg: op. 57. Nr. I. Menuet.
Haydn : Sonaty Nr. 10. i 7.
Schubert: op. 90. Impromptu.
Bach F. E m . : Sonaty.
H erz: op. 85. „Bagatelles“ Nr. Nr. I., IV.
R a v in a : op. 62. „B o lero “.
Lange: op. 196. Nr. 2.
Tschaikowsky: op. 35. „Barcarolla“ .
H u m m e l : Rondo węgierskie.

Utwory na 4 ręce:
S chubert: W eber: „Für die J u g e n d !“
W eber: „Vorstufe“, doskonały wybór sonatin.
Richard : „Der Vöglein Abendlied“.
Leybach : „Aida“ Verdi’ego.
D iab elli: Sonaty (Peters).
B e h r : op. 408. „Fanfare royale“.
Adolf: „Les petits bijoux“.
Dusseck : Sonatiny op. 7. Polonaise brillante.
Schum ann : Jugend-Album (ciąg dalszy).

Tańce dla wyćwiczenia r y tm u :

F au st: op. 71., op. 256., op. 105.
Strauss: op. 411. „Lagunen-Valzer“.
S o u p p e e : Album marszów.
 41

W ro ń s k i: op. 137. Trzy kołomyjki.

„ op. 135. Valse.
Ziehrer: op. 202. „Hommage-Valse“.
S tr a u s s : „Album ta ń c ó w 1 (Peters).
Hermann : Nr. 21.
G u m m e l: op. 242. galop „Der lustige T a m b o u r“.

Klasa V — Oddz.iał I.

Dalszy ciąg przechodów do gam, gamy wedle

H. Schmitta op. 14.
Gamy w tercyach we wszystkich tonacyach twar­
dych.
Ćwiczenia pięciopalcowe „Der grosse Pischna11 lub
Różyckiego szkoła studyów — dalszy ciąg —
zeszyt 11-gi.

Ć w iczenia:

Mikuli K . : op. 12. (z akom paniam entem har­

monium).
Berens: op. 61.
Bach : Dwugłosowe inwencye.
Jensen : „Etudes de piano preparatoires ä 1’ ecole
m od ern e“.
Czerny: „Schule der Geläufigkeit“ (dalsze zeszyty).
L u tsch g : „Szkoły studyów“ (ciąg dalszy).
Löschhorn : op. 52.
C lem ent!: „Preludes et exercices“ zeszyt 1.
Divernoy: op. 120.
Heller: „Etudes“.
P a c h e r : Oktaven-Übungen — zeszyt I.
 42

Utwory na 2 i 4 ręce do czytania „ä vista11

w d a r i m o ll :
Kania: op. 40. Valse Impromptu.
V o s s : „Un petit m o ręe au “ .
W ach s: rVa!se-etude“ .
„a la M azourka“.
H e lle r : Nr. 23. „Der W anderer“.
W e n z e l: „Alpen-Blumen“.
A lb e rti: op. 20. „Fantazya“.
„ op. 20. Nr. 3.
„ op. 8. „Fantazya“.
B e h r : op. 59. „R om ance“.
S artorio: op. 22.
„ op. 86.
G rim a ld i: op. 37. Nr. 3. „Reverie“.
H ess: op. 17.
j a r o ń s k i : „Kaliniuszka“ dumka.
Czteroręczne utwory do studyow ania :
H erz: Fantazya z „H u g o n o tó w “.
Fiori : Galop.
Haydn : „Andante“ ze symfonii.
Vilback : „Barbier de Sevilla“ Rosini’ego.
Schum ann : „W dzień urodzin“ (marsz).
Lange: op. 22.
R u m m e l: Fantazya z opery „Faust“.
Schubert: Marsze (edycya Petersa).
R aff: Sonata a-moll.
Leybach : Fantazya z opery „Aida“.
Friedrich : „Polonaise brillante“.
T rudniejsze utwory na 2 ręce do s tu d y u m :
Dalszy ciąg sonat (w odpowiednim wyborze).
M o z a rta : Sonata D-dur.
 43

H a y d e n a : Nr. 7. D-dur.
B e e th o v e n a: op. 28.
S c h ü t t : „Scherzino“ Nr. 3.
Rosellen : „Trois Reveries“.
Heller: op. 81. Nr. 4. „Gigue“ op. 36.
Richard : „W spomnienia“.
W ieniawski: „Pieśń bez słó w “ op. 14. Nr. 4.
Paderewski : op. 5. Nr. 2. Mazurka,
op. 9. zeszyt 1.
„ op. 10, „Album de Mai“.
Puttier: op. 21. „Le Rossignol“.
Wild H . : „Regret“ .
Raff: op. 43. „La Z ion“ .
Leschetizky: op. 44. Nr. 1. „Prelude“.
„ op. 43. „Serenada“ ,
op. 40. „Mazurka“ ,
op. 39.
H ä n d e l: (Bülow) Nr. 4. Waryacye E-dur.

Klasa V — Oddział H.

Gamy we wszystkich tonacyach dur w tercyach

i sekstach, nadto gamy moll harmoniczne
i melodyjne każdą ręką z osobna.
Dalszy ciąg H. Schmitta, op. 14.
„ ćwiczeń pięciopalcowych.
„ „ „Der grosse Pischna“ lub Różyckiego.
„ H. Schmitta, op. 9.
Trójgłosy łam ane i akordy septymowe.

Ć w iczenia:
Chrysander 323. „Technische Übungen I. Modula­
tions-Vorübungen“ .
 44

Bach : Dwugłosowe inwencye.

Czerny : Ciąg dalszy.
Liitschg: Szkoła studyów.
Berens : op. 100.
M ayer: op. 254. „Toccata brillant“ Handgelenks-
Studie.
Schm itt: op. 16. Etude.
Hiller: op. 163. „Sechs zweistimmige Inwentionen“ .
Heller, op. 47. i 125., op. 45.
B ü l o w : Nr. 63. „Fünfzig ausgewählte Klavier-
Etüden“ .

Utwory do c zy ta n ia :
Hünten : Rondino (edycya Petersa).
K a fk a : op. 80. „Polnisches Ständchen“.
Wolf: op. 11. Sonatina.
Gänschais : op. 36. „Tausendschön“.
H u m m e l: „Frülingstraum“ .
Hess: op 17.
G rim a ld i: Scherzino.
S c h m itt: ,.Fleurs de Mai“ .
K r u g : op. 63. (od 1. numeru).
R einecke: Sonatina.
Alberti: op. 23. (od Nr. X. dobre).
Lack: op. 190. „Caprice-Tarantelle“ .
G rosm ann : „Klänge aus Polen“ Nr. 5.
Löschhorn : „Romantisches-Album“ .

Trudniejsze utwory do studyów na 2 ręce:

Hummel: Sonaty Universal-Edition Nr. 91. (I. zeszyt).
Chopin : w odpowiednim wyborze.
Beethoven : Waryacye (edycya Petersa).
 45

G r ie g : Le Papilion.
M o z a rt: Waryacye (edycya Petersa).
Leschetizky : „Piccolo“.
„ op. 39. „Barcarolla“.
S o łt y s : „Gavotte“ .
N iew iadom ski: „H um oresques“.
Rubinstein: op. 82. „Album de danses“ .
Sartorio : op. 15.
op, 22.
J a e l : „Rigoletto“ .
S c h u lh o f: „Souvenir de Varsovie“ .
Schumann : „Gesänge der F rühe“ edycya Petersa
Nr. 1117., op. 133.
Reinhold: op. 28. Nr. I. Impromptu.
„ op. 28. Nr. II. „
Haydn : Waryacye.
Hiller: op. 81. Nr. 4. „Gigue“ .
Hermann : Nr. 63., walc „La Sympathie“.
Leschetizky: op. 39. „Souvenir de 1’ Italie“ .
Stojowski: op. 24.
S chy tte: Nr. I. „Capricioso“.
„ Nr. II. „Canzonetta“.
P aderew ski: „Melodya“ Nr. II.
,, „Legenda“ Nr. I.
,,Them e varie“ Nr. III.
„N okturn“ Nr. IV.

Utwory na 4 ręce:
Z aw adzki: op. 280. Marsz.
Dworzak: op. 46. „Slavische Tänze“.
S c h arw en k a: op. 6. Sonata.
A lberti: op. 68. „Englischer Zapfenstreich“ .
Hummel: op. 243. galop „Der lustige Tam bur“.
 46

Klasa VI — O ddział I.

G am y we wszystkich tonacyach dur i moll, — częśe

w tercyach, sekstach i decymach.
Ćwiczenia pięciopalcowe w rozmaitych tonacyach
z przykładów podanych.
Dalszy ciąg „Der grosse Pischna“ albo Różyckiego
II. zeszyt.
Akordy septym owo-dom inantowe łam ane i septy-
m owe zmniejszone.

Ć w iczenia:
Berens: op. 89. zeszyt 1., wyłącznie na lewą rękę.
M oschelesa: II. zeszyt.
C lem en ti: „Preludes“ zeszyt II.
Bach : Dwu i trzy głosowe inwencye.
Ravina: op. 50. „Etudes harm onieuses“ 25 nu­
merów.
C lem en ti: „G radus ad P arnassum “ I. część.
R aff: Etude „La Fileuse“ .
Chopin : Etudy łatwiejsze op. 25.
C z e r n y : „Schule der Geläufigkejt“ .
„ na lewą rękę (edecya Petersa).

Utwory do c z y ta n ia :
H e lle r: „Lob der T hränen“ .
„La Chasse“ ,
op. 267.
M e tz : „Marche de Volontaires“ .
Leybach : N octurne“.
„ op. 259. „Valse elegante“ .
Talexy: op. 92.
Field : Nocturne B. i A-dur.
 47

R einecke. Sonata op. 45.

S zek li: Rapsodya węgierska.
Świerczyński: „Sielanka“ Polka.
Löffler: „Spinnerlird“ .
Besendakl: op. 21. „Grossteufelchen“.
H e r z : „Bagatellen“ .

Utwory do stu d yó w :
Dalszy ciąg sonat i waryacyi.
M o z a rta : Nr. 4. i 6. sonaty.
H a y d n a : Waryacye w f.
B eeth ovena: 6 Waryacyi na temat „Ich denke dein
Litolf“ .
Chopin : Mazurek op. 68. Nr. II. a-mol.
G r ie g : Sonata op. 7.
Schütt: op. 17. Nr. II. „Valse lente“ .
H u m m e l: Fantazya Es-dur.
Chopin : op. 24. Nr. I. g-moll.
Bach : Fuga a-moll.
Raff: Sonatina Nr. I.
Talberg: „Campanella“ .
Grünfeld : „Gavotte“ .
„Petite Serenade“.
,.Węgierskie tańce“ .

Utwory na 4 ręce:
M oszkow ski: „Tańce hiszpańskie“ .
Zawadzki : op. 321.
Z e lle r : „Vagabunden-Marsch.
Adolfsohn : Mazur z „Halki“ .
(wyd. Petersa).
Nr. 118. „Z am pa“.
 48

Adolfsohn : Nr. 1375 „Martha“.

„ Nr. 1359 „Trovatore“'.
Wydanie Petersa.
Scharwenka : op. 44. Valse.
Tschaikowsky : op. 37. Nr. 6.
Zarem bski: op. 2. „Trois danses galiciennes“ .
M e lz e r: op. 5. „Andante con m o to “ .
Strauss: (ojciec): „Beliebte Tänze“ .
Helmond : op. 95. „W onnetraum “ Intermezzo.

Klasa VI. — O ddział H.

Gamy we wszystkich tonacyach przez 4 oktawy
i w ruchu przeciwnym.
Pięciopalcowe ćwiczenia — dalszy ciąg „D er grosse
Piszna“ lub Różyckiego.
Akordy łam an e sep tym ow o-d om inanto w e wedle
H. Schmitta op. 17. każdą ręką o so bno a n a­
stępnie razem.

Ć w iczen ia :
C lem en ti: „G radus ad parnassum “.
Bach : Trzygłosow e inwencye.
Henselt: op. 5. „Sieben Etüden“.
Nr. III., Nr. IV.
Nr. V., Nr. VIII.
Nr. IX., Nr. XIV.
Nr. XI. „Liebeslied“.
Chopin : Etudy op. 25. (ciąg dalszy).
Heller: op. 45.
Utwory do czytania:
H e r m a n n : „Reverie russe“.
O ttokar Pelikan: op. 21.
 49

Gall-Reinhold: „G ondoliera“.
Lange: „Hortensia-Valse“ .
Gilet: „Loin du Bai“ .
L an g e: „Sensuchts-Klänge“ .
Smith S . : „Souvenir de S p a a “ .
Voss: op. 265. „Miserere“ de 1’ opera „Trova-
tore“ .
Sartorio : „Die Zigeuner der Pusta“ op. 42.
Voss: op. 95. „La pluie de Perles“ .
Leybach: op. 48. „Puritani“ .
Schubert: op. 11. „N octurne“.
Hess: op. 53. „H ymne“.
Durand: A., op. 62. „C haconne“.
Leybach: op. 4. „Nocturne“.
Netterer: op. 21. „Mazurka Fantasie“.
Lange: op. 267. „C arm en“.
Netterer: op. 222.
Croize: op. 88.
Lamott: op. 68.
Richards: op. 21. Fantazya z opery „Trubadur“.
D usseck : Nr. 110 („Universal-Edition“ ).
Reinhold: op. 28. Impromptu.

Utwory do studyów :

Dalszy ciąg sonat i fantazyi.

Mozarta: Nr. 16. a-moll.
Haydna: ulubionych 10 sonat.
B eethovena: op. 26. i op. 14. Nr. 2.
•Łatwiejsze koncerty.
Herza : Violeta waryacye.
Hummla: op. 85. Noncert a-moll.
Fielda : Noncerta.
4
 50

Bach : Fugi.
Haydn : Waryacye.
Kullak: op. 62

Utwory salonowe i koncertow e:

L is z t: Rapsodya węgierska Nr. II.
Jael: op. 20. „ N o rm a“ .
Leybach : op. 158. „Aida“.
Wieniawski: op. 18. „Valse“.
Sm ith: op. 119. „Martha“.
„ op. 103. „Traviata“.
„ op. 6. „Dame blanche“.
Madejski: op. 19. „Nocturne“.
S chubert: „Des Mädchens Klage“ Nr. 19.
J a r o ń s k i : Nr. 1. (Doskonałe ćwiczenia na lewą ręką).
Chopin: (w odpowiednim wyborze).

Utwory do studyów na 4 ręce:

Hummel.
Beethoven : op. 13. Sonata patetyczna V. A. Henselt.
L is z t: Rakoczy-Marsch.
B o cch e rin i: Menuet z kwartetu smyczkowego.

K lasa VII. — O dd ział I.

Mertke : Oktaven-Technik (Ed. Steingräber).

C lem en ti: Ciąg dalszy „Gradus ad P arn assu m “.
Ćwiczenia pięciopalcowe: „D er grosse Pischna“
lub Różyckiego.
G amy we wszystkich tonacyach przez całą klawia­
turę ; (lewą ręką dwa razy osobno, a trzeci
raz obiema), ponadto gamy w ruchu przeci­
wnym i z cieniowaniem.
 51

D la wypoczynku oraz do czytania „a vista" :

Jungmann : „Serenada hiszpańska“.
Kirchner: Tarantella.
Godard : Mazurka.
Krispin : „Ein flüchtiger Gedanke“.
Moscheies : Rondino.
M o rley : „Blütenduft“.
„Alpengruss“.
„ „Tändelei“.
Hiller: „Ballada“.
B e h r : Impromptu.
S a rto rio : op. 42.
Löw: op. 219. „Frülingsnahen“.

Ć w iczenia:
Bach J. S.: „Wohltemperiertes Clavier“ dalszy ciąg.
Chopin : op. 10. i Etudes op. 25, ciąg dalszy.
M oscheies: op. 95.
Pacher: op. 29. „Die Fundamente der Technik“
I. Theil (Spina).
Pacher : Oktaven-Studien II. zeszyt.
Mendelssohn : Etude.

Trudniejsze utwory do stu d yó w :

Beethoven : Sonaty op. 10. Nr. 2. i 3.
Bach F. Em. : Sonaty.
W e b e r: Sonaty.

K o n certy:
Webera.
Mendelssohna.
Mozarta.
4*
 52

Chopina.
Scarlatti’ego.
Hummla.
Griega.
Rubinsteina.
Beethovena.

Trudniejsze utwory sa lo n o w e :

Bach : Fuga Cis-dur.

Schubert: op. 90. Impromptu.
„ Nr. 4. Allegretto as-moll.
H e n s e lt: op. 32. „G on do la“.
G r i e g : op. 57. Nr. 1. Menuet.
Leschetizky: op. 46. Nr. 5. „Toccata“.
M o sz k o w s k i: „Caprice espagnoi“.
L öffler: op. 42.
Dietrich : op. 38. „Po lon aise“.
Netterer: op. 170. ,,L’ Africaine“.
Raff: „La S on n am b u la“.
Rubinstein : Valse-Caprice.
Lebeau : op. 107. „Au printem ps“.
Sinding: op. 32. Nr. III.
Hess : op. 53. „H ym ne“.
H u m m e l : Allegro z koncertu h-moll.
Beethoven: dalszy ciąg Waryacyi.
Moscheies : Allegro z koncertu g-moll.
P ru d en t: „Rigoletto“.
T h a lb e rg : Fantazya z opery „Hugonoci“.
„ „La S onn am b ula“.
„ Barcarolla.
D re y s c h o c k : Polonaise.
Heller: Scherzo „Jugendlust“ . .
 53

H eller: „Bagatellen“.
Raff: Fantazya z „Lunatyczki“.
E. W elti: op. 7. Valse brillante.

K lasa VH. — O ddział II.

Czteroręczne utwory do studyow ania:

Schumann, op. 46. „Andante eon Variazioni“,

Brahm s: op. 52. — 2 zeszyty.
„ „Liebeslieder-Walzer“ .
„ „Wiegenlied“.
Hofmann H . : op. 45. „Zug zum Schloss“ , Polo­
naise und Marsch aus der Oper „Aschen­
brödel“.
Dworzak: op. 54. „Slavische Tänze“.
,, op. 59. Legendy.
Schumann: op. 9., op. 16. dla Chopina.
„ op. 44. Quintet.
Rubinstein: op. 42. „O cean“ (symfonia)'.

K lasa VII. — O ddział II.

Czteroręczne utwory do czytania:

A u b e r: Ouvertüre de Osmański, Nr. I. „Marsz

Żuaw ów “ .
Riotte: Uwertura „Der Türke in Italien“ (Ros­
sini).
R u m m e l: Souvenir de 1’ Africaine“ .
Vilbac : Duo dramatique.
K etterer: „Flick et Flock“ op. 36. (galop).
 54

K lasa VIII. — O dd ział I.

Gamy we wszystkich tonacyach, (lewą ręką dwa

razy przez całą klawiaturę, następnie obiema),
nadto gamy akcentowane i w rytmach, w ter-
cyach, sekstach i decymach.
C lem enti: „G radus ad parnassum “ część 11.
Trójgłosy łamane, akordy septym ow o-dom inan­
towe łamane, -— akordy septymowe zmniej­
szone łamane.

Ć w iczenia:
Dalszy ciąg pięciopalcowych ćwiczeń „D er grosse
Pischna“ , także num erow ane wedle wskazó­
wek Dr. K. Mikulego — dalej Cramera, Briilla
op. 61.
Hellera, Pachera, Gurlitta op. 100.
I. Terzen-Schule.
II. Sexten-Schule.
III. Oktaven-Schule.
Chopin: op. 10. ciąg dalszy.
op. 25..................

Utwory do czytania „prima vista“.

T schaikow sky: „Die Jahreszeiten“ 12 numerów.
„Juni“ (Barcarolle).
„September" (Jagdlied).
„Dezember“ (Weihnachten).
Richard: Victoria, Nocturne Nr. 5.
H eller: op. 22. Nr. III. „Favorita“ .
L an g e: „Sensuchts-Klänge“ .
R ain h ard : „Wspomnienie".
„ „Wspomnienie“ II.
 55

R ainh ard: „Scaram ouche“ .

M essager: Walc z pantominy i 1. Stretta.
Schytte: op. 79. Nr. 10.
Schulhoff: op. 35. ,,L’ O ndine“ (na lewą rękę).
Dietrich : op. 32.
H eller: Nr. 23. „Der W anderer“.
„ Dreissig Lieder von Schubert.
Henselt: op. 32. Nr. 11. „G ondola“.
P a u l o : op. 27. „Mein Wunsch“.
Gollino : op. 4. „II T rovatore“.
Fecher: op. 23. „Salut au Rossignol“ (Valse).
Ascher: „La Perle du N o rd“ .
Spindler: op. 43. Nr. 5. „Lilie“ .
„ op. 43. „Alpenröslein“.
op. 155. Nr. 3. „Reseda“.
L a n g e : „Chant des Fleurs“ .

Utwory do studyow ania:

Sonaty klasyczne, ciąg dalszy w stosownym wy­
borze.
Beethoven: op. 10. (1) 2 (2) 2 (3).
Haydn : Waryacje (F. Schulze).
M o z a rt: Fantazya i sonata C.
C hopin: Nocturne Nr. 6., 9„ 11.
Mendelssohn : Rondo capriccioso.
W e b e r: Polacca brillante.
Field : Nocturne Leschitizky.
H u m m e l: Album Tom I. i II. Litolf.
„ op. 73. Concertino G-dur.
H a n d e l: Suita d-moll.
Rubinstein: op. 6. Tarantella.
H e rz : Koncert c-moll.
Raff: Impromptu op. 94.
 56

Hummel: op. 8..,

H e r z : Koncert VI-ty E-dur.
Henselt: op. 13.
„ op. 162., op. 208., op. 242., 243-, 234.
Raff: Sonata a-moll.
Liszt: Rapsodya w odpowiednim wyborze.
Mendelssohn : Koncert g-moll.
C h o p in : Fantaisie-lmpromptu cis-moll.
H u m m e l: Fantazya.
T h a lb e rg : Waryacye z opery „Liebestrank“ .
Rubinstein : „Soirees de P etersbourg“ .
D u s se c k : „Consolation“ .
Schulhoff: „Valse brillante“ .
op. 17. „G alop“ (bardzo pouczający ze
względu na oktawy).
M. Sołtys : op. 18. Romance.
Paderewski: op. 9. Krakowiak Nr. I. F-dur.
,, op. 5. E-dur.

Tańce do czytania i do g ra n ia dla wprawy.

Faust: op. 184.
op. 163.
op. 142.
op. 125.
op. 182.
S tr a u s s : Album Pajace (Peters) — (tańce te są
ułożone również na 4 ręce).

K lasa VIII. — O ddział I.

Utwory salonowe na 4 ręce:

P o ld in i: V. „Zigeunermarsch“ .
F in k : op. 226. „Kozakenritt“ .
 57

Witwicki : „D ruga szum ka“ .

Liszt: „Grand Galop chromatique“ .
Rubinstein : „Lichtertanz“ .
„Bal costum e“.
Rubinstein : „Cozaque et petite Russienne“.

K lasa VIII. — O ddział 11.

Gamy cieniowe przez całą klawiaturę, nadto

z akcentami i w rytmach, później legato
i staccato.
Pięciopalcowe ćwiczenia jak w 1. oddziale, num e­
rowane z akcentami i „D er grosse Piszna“.
B a c h : „Woltemperirtes Klavier“ II. z. (wydanie
Busoniego).

Utwory do c zy ta n ia :
Docker: op. 15., IV. zeszyt.
H e s s : op. 17.
Moszkowski : op. 15. Serenada.
H e rz : „Premiere Caprice“ .
Petrow: op. 100.
Durand : op. 62. „C haconne“ .
D ö h le r: Nocturne.
Ludovic: op. 33. „Les Clochettes“ .
Gobarts: op. 31. „La Traviata“ .
Eghard: op. 2. „La Campanella“ .

Ć w iczen ia :
Chopin: op. 10., op. 25. stopniowo w o d p o ­
wiednim wyborze.
Heller: op. 45. H. 1. 25. Etudes Nr. 1., 3.
 58

Moscheies: op. 95.

Mendelssohn : Klavierwerke (Peters).
K u llak : Oktaven-Schule.
Mayer: op. 167.
op. 119.
Bach : Francuskie suity.
Taussig: Tägliche Übungen.

K lasa Vlll. — O dział 11.

Tańce na 2 i 4 ręce, celem osiągnięcia wprawy:

Strauss: op. 338.

„ op. 300.
op. 231.
F aust: op. 189., 214., 269., 152., 280., 132.
T y m o lsk i: Dz. 137. „Hahułki“.
,, Dumka i kołomyjki.
173. „Haliczanka“ .
,, Dumka i 4 kołomyjki.
Wroński: 88. „Na falach Wisły“.

Trudniejsze utwory do studyow ania :

Field : Koncert op. 23.
Schumann: op. 124. Nr. 16. (Schlummerlied).
Wieniawski: op. 23. Nr. I. Mazurek.
Leschetizky: op. 22. „Valse chrom atique“.
Tausig-Schubert: Marsz wojskowy (Peters).
Bach : Fuga Cis-dur.
Heller: op. 45. Nr. 4., 5., 6.
„ Nr. 7., 8., 9.
R eiss: Koncert cis-moll.
Jael : Walc z opery „D in orah“ .
 59

Hummel: Koncert h-moll.

Thalberg: „Moise“ fantazya.
Rubinstein : „Tarantella“ h-moll.
Tausig: H. I. Nr. 1— 13. Steingräber.
Jen se n : op. 59. „Abendmusik“ .
Mendelssohn : „Som m ernachts-Traum “.
Jadassohn : „Air de Ballet“ .
Thalberg: „Andante“ .
,, op. 57. Nr. 4. „N o rm a“ .
Schytte: op. 17.
Liszt: „Galop chromatique“ .
A rigo: „Scherzo“ .
Schumann: op. 9. „Carneval“ .
„ op. 12. „Phantasiestücke“ .
„ op. 21. „Novellette“
Mikuli : op. 21. Ballade B-dur.
Paderewski: op. 10. „Album de Mai“.
Niew iadomski: op. 12. Nr. 3. Valse.
Pollak : Menuet (Marquise).
Mendelssohn : op. 16. „Scherzo“.
W eb er: Koncert II.
M ozart: Rondo a-moll.
Beethoven : Rondo C-dur.
„ „Bagatellen“ (Universal-Edition).
M endelssohn: „Pieśni bez słów “ (Univeral-Edi-
tion).
Bach : „Kleine Stücke“.
Schuman : „Album-Blätter“ .
Reinhold : „Im prom ptus“ .
„ op. 55. „Barcarolle“ .
Schubert: „Im prom ptus“ (Es-dur, As-dur).
Schytte: „Melodie“ , „Valse lente“ .
Grieg, op. 43. „Lyrische Stücke“.
 60

Utwory na 4 ręce :

Jansen : op. 45. „Hochzeits-Musik“ .

R ubinstein: „Ballet-Musik“ und Hochzeitszug aus
der Oper „F eram o rs“ .
I. Bajaderen-Tanz.
II. Irrlichter-Tanz.
III. Hochzeitszug (arrange par Kleinmichel).
Schumann: op. 48. Andante und Variationen.
Gade: op. 48. (arrange par Jansen).
L iszt: „Einzug der Gäste auf die Wartburg“
Nr. I. a (R. Wagner).
L iszt: Nr. II. „Elsas Brautzug zum Münster“ .
Onslow : Sonata (Peters).
Moszkowski: op. 12. „Tańce hiszpańskie“ (Peters).
K aliw oda: op. 27. Nr. 169.
Loeschhorn : op. 51. „Tonbilder“.
 D odatek u tw o ró w znanych i dobrych.

K lasa I. i II. na 2 ręce ćw iczenia:

Köhler: I. Abtheilung „Die ersten Übungen“.

Czerny: 100 cwiczeń 139. I., 11., III. i IV. zeszyt
w stosownym odstępie czasu.
H erz: Nr. 290, edycya Petersa.
Müller: „Übungsstücke“ .
Loeschhorn : „K inderübungen“ op. 181.

Ćwiczenia dla klasy II.

D uvernoy: op. 179.

Bertini: 12. petits morceax.
Köhler: op. 180.
Bertini: op. 100.
Heller: 125. (najłatwiejsze).
Müller: „Instruktive Übungstücke fär Pianoforte“
(Peters).
Diabelli: op. 149. Übungsstücke über 5 Noten —
na 4 ręce.

Ćwiczenia dla klasy II. i III.

Loeschhorn : op. 52.

C hryzander: Technische Studien.
 62

Duvernoy : op. 120.

Schm itt: op. 16.
Berens : op. 61., zeszyt I. (Peters).

Ćwiczenia dla klasy IV . i V.

Loeschhorn : Klavier-Technik.
C r a m e r : I. zeszyt.
D ö r i n g : op. 30.
K ö hler: op. 70. Mechanische und Technische Kla­
vierstudien.
L ü ts c h g : Szkoła studyów od I. z. do XII., u ło ­
żone stopniowo.

Ćwiczenia dla klasy VI. i VII.

C r a m e r : II. zeszyt.
Heller: op. 121.
B ra h m s : 51. Übungen.
M ayer: op. 119.
Brüll : op. 61.
M o sche le s: op. 95.
Schum ann : Etudy.

Ćwiczenia dla klasy VIII.

M en d e lsso h n : Etudy.
R ubinstein: op. 33.

D od atek u tw orów m ięszan ycłi.

S tr e a b b o g : „Marche turque“ .
,, „Ruines d ’ Athenes“ .
 63

Streabbog: op. 108.

„ „La belle Helene.
„ „La Cancane“ .
op. 77.
Czibulka : „Waldesflüstern“ (ładne i łatwe).
Gänschals : „Spieldose“ (ładne i łatwe).
Adolfsohn: op. 142. Nr. 2.
Lange: op. 196. Nr, 1. „Valse“.
op. 196. Nr. 2. „Soldatenchor“ (łatwe
efektowne).
Lange: op. 10. „Lamentation d ’ une jeune fille“ .
op. 57. „Stille Wünsche“ (łatwe iładne),
op. 185.
,, op. 203. „Waldlieder“ (dobre).
„ op. 25. „W anda“ Mazurka.
„ op. 32. „H erzensklänge“ (łatwe).
„ op. 116. „La P alom a“.
„ op. 90. Nr. 10. „Erlkönig“ (łatwe i ładne).
Jungmann: op. 324.
„ op. 297. „Mandolinata“ .
op. 136. „Maurisches Ständchen“.
„ op. 138. „Air de Louis XIII.“
Talexy: op. 19. Mazurka (dużo oktaw).
B erb ot: op. 23. „Fleurs des Alpes“ (bardzo ładne
i niedługie).
Spindler: „Miserere“ .
„ op. 132. „Valse brillante“,
op. 316.
Schubert: op. 10. na 4 ręce Waryacye.
Schmitt: Nr. 5.
Durand: op. 70. Nr. I., op. 71. Nr. II.
>, op. 75. do op. 80.
od op. 81— 86.
 64

Dietrich : op. 32. „Le chateau mysterieux“ de St.

Moniuszko Romance.
Dietrich: op. 25. „Talism an“.
„ op. 68. „La Fileuse“ .
Herz: op. 109. „Petit Divertissement“ Krakowiak.
Witwicki : „Chanęon d ’ Ukraina“ .
L ö ffler: op. 74. „Le C ou cou “ .
Richard: op. 21. „T ru bad our“ .
Paula: op. 31.
„ op. 15. „Gedenke m ein“ .
S zekelly: „La Serene“ (bardzo pouczający utwór).
C zerw iński: „Le voyage su r le lac“ .
» 4.
Voss : op. 95. (Peters).
Sauer: „Couplets sans paroles — style franęais“ .
E g h a r d : op. 2, „La Campanella“ .
J a e l : op. 32. (oba utwory dość trudne).
 K atalog d z ie ł w ed le szk o ły H. R iem anna.

Stop ień i.

Kühner-Album I. zeszyt. Litolff.

Hummel, op. 42. Six pieces faciles.
Hummel-Album I. zeszyt. Litolff.
Tschaikowsky : Jugend-Album. Qermer-Hug.
B o s s i: Kinder-Album. Hug.

N a 4 ręce:

Gurlitt, op. 211. „D er Anfänger“. Litolff.

S top ień II. i III.

Kühner-Album II. zeszyt.

Beethoven : Łatwiejsze kompozycye.
„ op. 49. Nr. 2.
Mendelsohn : Kinderstücke 2. i 4.
M o za rt: Sonata C-dur.
Beethoven: op. 49. Nr. 1.
op. 51. Rondo C-dur, między temi
Kuhlau, Ronda 1—4 albo Germ er wydanie
Hug’a.
Beethoven : Waryacye „Nel cor piu“ G-dur.
5
 66

Hummel-Album I. zeszyt Nr. 2 —8. Litolff.

Heller: op. 119. 32. Preludien. Breitkopf.
Schumann : Jugend-Album 1— 11. Peters, Kühner
albo O. Neitzel. Rühle, — najlepiej użyć wy­
dania O. Neitzla, które jest zaopatrzone
w dokładne oznaczenie wykonania dzieł Schu­
manna.
B o s s i: op. 102 Jugend-Album. Hug.

N a 4 ręc e:
Diabelli: op. 149. Melodische Übungsstücke. Ger-
mer-Hauzer.
Volkmann: op. 11. Musikalisches Bilderbuch.
Schubert F r . : Kindermarsch.
Weiss P . : op. 20. Herbstblumen.

Stopień IV.

Haydn : M o z a rt: Łatwiejsze sonaty.

Beethoven: op. 14. Nr. 2. i1., op. 79., op. 2.,
op. 10. Nr. 2 ,op. 33. Bagatellen Nr. 1., 2.,
3., 4., 6.
Beethoven: Bagatellen op. 119. Nr. 1., 4., 9., 11.
Wydanie Bülow-Cotta.
Beethoven: Rondo G-dur. Germer-Hug.
op. 34. 6 Waryacyi F-dur.
op. 76. 6 Waryacyi D-dur.
(Türkischer Marsch).
„ Waryacye na temat rosyjski. Peters,
Bülow-Cotta albo Germer-Hug.
Hummel-Album: Zeszyt 1. i 2. Litolff.
H ändel: Ausgewählte Stücke. Bülow-Aibl.
 67

Heller: op. 119. Preludya 2 zeszyty. Germer-Breit-

kopf.
Kuhlau : Rondo 5. i 9. Peters albo Germer-Hug.
Chopin: op. 28. Preludya Nr. 4., 6., 7. ] Mjku!i
” o p - 3 4 ‘ N r' 2 -
op. 69. Nr. 1. i 2. i
> Kistner
rvismer,
,, Nocturne Nr. 9., 6 , 11. ipSv'
(Chopina kompozycye można dawać na tym
stopniu tylko dojrzalszym).
G ade: op. 19. Aquarellen 1 zeszyt. Bering-Kistner.
Heller: op. 7. Rondo-Caprice. ]
„ op. 85. 2 Tarantelle. > Germer-Breitkopf.
op. 15. Fantasiestück. >
Mendelssohn : Pieśni bez słów. Kühner.
Mächtig: op. 18. Nr. 3.
„ Nr. 6. Erinnerungen an Mozart. Germer-
Breitkopf.
Schumann : Jugend-Album, op. Nr. 20. zacząwszy.
„ Kinderscenen.
, ...^ , Neitzel-Rühle.
Albumblatter. I
T sch a ik o w sk y : Album I. Germer-Bosworth.
Schubert: op. 94. Moments musicaux. Peters.
Henselt: op. 10. Romanze b-moll. Germer-Breitkopf.

N a 4 ręce:

Beethoven : 6 Waryacyi na temat „Ich denke

dein“. Litolff.
Volkmann : op. 39. Jareszeiten I. i II.
Schubert: op. 10. 8 Waryacye E-moll.
„ op. 82. Waryacye B-dur. Litolff.
G o l d n e r : op. 38., 42., 49. Suites modernes. Fritz
Schubert jr.
 68

Stop ień V.
Sonaty: Sonaty op. 10. (Nr. 1., 2., 3.), 13., 22.,
28., 7., 78., 26., 31. Klindwort. Bote i Bock.
d ’Albert, op. 13., 26., 27., (2), 31. (3) Otto Forberg
lubBülow-Cotta.
Mozart: Sonata D-dur. i
n , . c , n a Kuhner-Litolff.
Fantasie u. Sonata C-dur. |
„ Rondo a-moll. Cotta.
„ Fantasie c-moll. Germer.
„ Gigue g-moll. Hauser.
3. Fantasie C-dur. Bülow-Aibl.
Haydn : Waryacye f-moll. Schulze-Litolff.
Mendelssohn : Rondo capriccioso. Bülow-Aibl.
Dalszy ciąg pieśni bez słów.
„ op. 5. Capriccio fis-moll. Bülow-Aibl.
op. 7. Carakterstücke. |
op. 16. Fantasie. I peters_
op. 33. Caprices. j
op. 35. i 119. Preludya. I
Weber: Polacca brillante. 1 0 .., «...
.. . . Bulow-Aibl,
Momente capriccioso. 1 „ , 1ff
n p , .. > Germer-Litolff
Perpetuum mobile z so- ,, n _
nats- C i albo Peters.
Rameau : Gavotte i Waryacye w a. E. Pauer.
Alte Meister. H. 1. Senff.
Alte Klaviermusik. E. Pauer. 2 Folge. H. 5 Senff.
C ouperin: Alte Klaviermusik. E. Pauer. 1 Folge.
H. 6 Senff.
Heller: Klavierwerke. Germer-Breitkopf.
Schubert: op. 94. Moments musicaux.
„ op. 90. i 142. Impromptus. p etei-s
„ op. 78. Fantasie-Andante.
„ Menuette i Finale G-dur.
 69

Schum ann: op. 15. Kinderscenen.

,, op. 121. Albumblätter.
op. 2. Papillons. Peters, Küh-
op. 12. Fantasiestücke. [ ner, Litolff,
,, op. 82. Waldscenen. Neitzel-Rühle.
,, op. 99. Bunte Blätter,
op. 111. Fantasiestücke.
H e n se lt: Pianofortewerke.
Q a d e : 3 Albumblätter. Germer-Breitkopf.
Field : Nocturnos. Kant-Breitkopf.
Kjerulf: Komp. f. Pianoforte. Hug-Breitkopf.
L is z t: Consolations. Bering-Kistner.
„ Liebesträume.
Tschaikowsky-Album 11. Germer-Hug.
op. 37. Jareszeiten. Germer-Hug.

N a 4 ręce:

M o z a r t : 2 Fantazye F-dur.
S chubert: op. 82. Nr. 1.
Them a von Herold mit Variationen.
V olkm ann : op. 39. Tageszeiten zesz. 3. i 4.
J en se n : op. 45. Hochzeitsmusik. Hainauer.

S top ień Vä.

Beethoven: Variationen Es-dur über das

Eroicathema mit Schlussfuge. R.
B eetho ven: op. 32. Variationen C-dur, „u
„ op. 120. Variationen na te- 0 a'
mat Walca Diabellego.
Beethoven : Sonaty. Bülow-Cotta. Klindworth, Bote
i Bok, d ’Albert, O. Forbery.
 70

Mendelssohn : Klavierwerke. Peters patrz „F ührer“

von Eschmann-Ruthardt.
W e b e r : op. 79. Koncertstück. Bülow-Senff.
Chopin : Dzieła. Mikuli-Kistner.
Schumann : Dzieła. Peters, Kühner-Litolff, Neitzel-
Rühle patrz Eschmann-Ruthardt.
R a ff: op. 72. Suita w C. Bülow-Salzer.
L is z t: Spienerlied. { Germer-
„ Einzug der Gäste auf Wartburg. 1 Breitkopf.

N a 4 ręce:

B r a h m s : Tańce węgierskie.
D w o rak : op. 46. Tańce słowiańskie. .
. , 0 ... Simrok.
„ op. 68. Aus dem Bohmer- |
walde. I
Schubert: op. 54. Divertissement hongrois.
„ op. 55. Marsze.
„ op. 140. Duet C-dur.
op. 103. Fantazya w f.

Stop ień VII.

B eetho ve n: Pięć ostatnich sonat. Bülow, Klind-

worth, d ’Albert.
Beethoven : Koncert Es i G-dur (d’Albert).
B rahm s: op. 24. Waryacye na temat Händla.
„ op. 9., op. 35- na temat Schumanna.
,, op. 9. II. zeszyt.
„ op. 15. Koncert w d.
„ op. 83. Koncert B-dur. > Simrok.
„ Tańce 2 h. d. g. j
 71

S c h u m a n n : Klavierwerke. Kühner-Litolff, Neitzel-

Rühle, Peters.
S chubert: op. 15. Fantazya C-dur. Peters.
C ho pin: Liszt, Tausig, Rubinstein, S a in t-S aen s,
Henselt, Scharwenka, Tschaikowsky, patrz
„Führer durch die Klavierliteratur“ . Eschmann,
Ruthard, Hug.
B i b l i o t e k a Ś lą s k a w K atow icach
I d : 0030000605163

II 174270