Arthur John Evans

PJEŠKE KROZ BOSNU I HERCEGOVINU TOKOM USTANKA AVGUSTA I SEPTEMBRA

1875.

Jedna okuka na putu nenadano nam je otkrila bivšu prijestolnicu Bosne – džamije, minerete i kuće, kao
planinski ljetnikovci bile su u skladu sa visokim planinskim vrletima. U sredini grada kameniti akropolj
krunisan je drugim zamskom starih bosanskih kraljeva.

Tad smo vidjeli i ono što ranije nismo vidjeli u bosanskom gradu – kamene kupole na kupatilima i većim
mošejama ili džamijama. Neka predvorja ovih muslimanskih bogomolja pretrpjela su samo male izmjene
onih ranijih hrišćanskih crkava i ta predvorja i kupole u sasvim vizantijski. Kod nekih zidova neobično
sjajsni, ali se ne bi moglo reći da su i spolja gizdavi. Iznutra su išarani onim što bi predstavljalo prijatne
vizije raja: palmama natovarenim hurmama, rodnom vinovom lozom koja izbija iz vazna, ili je tu slatka
lubenica nožem zabodenim za rezanje. Slični ukrasi mogu se vidjeti na stranama između svodova, na
paviljonima koji su podignuti iznad grobova svetitelja, ali koji su većinom, neobično sjajnih i neskladnih
boja.

I pravo je čudo šta se sve dešava pod turskim utjecajem od ovih travničkih građana. Predveče mnogi
ozbiljni trgovci sjede u kafanskim baštama, tu neposredno izvan grada, i dok naizmjenično puše nargilu,
oni bez riječi i nijemo posmatraju savršeno lijep prizor ispred sebe: planine, zelenu dolinu i pjenušavi
potok koji žubori pored njihovih nogu.