6 LEHEN HEZKUNTZA

Proposamen didaktikoa
Gizarte
Zientziak

Egileak

Cálamo&Cran
Gustavo Trébol

Lankidetzan ikasi

Pere Pujolàs Maset

Teresa Portilla del Río
Antonio Vela Tafalla

Ekintzailetza

César García-Rincón de Castro

Jerónimo García Ugarte

PBL proiektua eta askotariko adimenak

Juan Enrique Redondo Cantueso

Askotariko adimenak

M.ª del Carmen Márquez Jiménez

IBAIZABAL
 Mapa mentala

Gizartean
Historia bizitzen ikastea,
interpretatzea, demokraziaren mekanismoak
oraina ulertzeko bide den ezagutuz eta bizikidetzaren
aldetik, gertakizun arauak errespetatuz.
historikoen arrazoiak eta
ondorioak aztertuz.

IKTak Gizarte 4 gai multzotan

Zientziak
erabiltzea, banatuta
informazioa bilatzeko
baliabide gisa; bai eta,
geografiari eta historiari
buruz irakurtzean, idaztean
eta hitz egitean, gako hitzak
erabiltzeko tresna
gisa ere.

Balioak
eguneroko bizitzan
Zenbait aplikatzea,
jarrera sustatzea, indarra eman diezaieten
hala nola esfortzua, askatasun pertsonalari,
norberarenganako konfiantza, erantzukizunari, herritartasun
izaera kritikoa, ekimen demokratikoari, elkartasunari,
pertsonala, jakin-mina, interesa, tolerantziari, berdintasunari,
sormena eta izaera errespetuari
ekintzailea. eta justiziari.

6 Proposamen didaktikoa
 Arlo osorako oinarrizko
Eduki curriculumeko ezaugarriak eta
komunak teknikak lantzea.

Zenbait informazio iturri

erabiltzea (testuak, grafikoak, irudiak…),
Gure unibertsoa, Lurraren adierazpena,
mundu hau kontsumo arduratsua, klima aldaketa,
paisaia eta gizakiak ingurumenean
duen eragina aztertzeko.

Gizarteko zenbait talderen

ezaugarriak identifikatzea: espazio
fisikoaren banaketa; lana eta
Gizartean kontsumo ondasunak; gizartearen,
bizitzea politikaren eta lurraldearen
antolaketa; eta gizarteko kideen
gaitasuna ekimenak aurrera
eramateko.

Denbora historikoa
zer den eta nola neurtzen den
ulertzea eta gertakizun
Denboraren historikoak ordenatzea.
arrastoa Historiaren bost aldiak
denboran kokatzea eta
aztertzea.
 Ikaslearentzako
materiala

Ikaslearen liburaua sei

eta hiru
unitate, hasierako unitate
hiruhilekoen atalak ditu.
Denok ikasten dugu Lan taldearen plangintza
elkarrengandik Karpetan, lan taldearen plangintzak gordeko dituzue.
Dokumentu horietan, denbora tarte jakin baterako lana
planifikatuko duzue (hilabeteko lana edo). Plangintza
horiek egiteko, irakasleak taula bat emango dizue eta
zuek honako hauek idatzi beharko dituzue taulan:

Liburuak unitate berezi bat

• Lan taldearen helburuak. Badira beti errepikatzen di­
ren bi helburu, lan talde guztiek bete beharrekoak eta,
Lankidetzan ikasten dugu beraz, txantiloian gehituta egongo direnak:

du hasieran, ikasgelan
Denok elkarrengandik ikasteko, lankidetzan ikastea komeni 1. Arloetako edukiak ikastea.
da. Horretarako, lan talde txikitan banatuko gara; taldekide
2. Elkarri ikasten laguntzea.
bakoitzak egiteko jakin bat izango du eta gainerakoei lagunduko

lankidetza ikaskuntza
die beraienetan. Oinarrizko lan talde bakoitza lau edo bost tal­ Lan talde bakoitzak helburu zehatzen bat gehituko du,
dekidez osatuta egongo da. Lankidetzan ikasteko, teknika eta beharrezko iruditzen bazaio. Adibidez: «Harira joatea,
egitura izeneko lanerako prozesu batzuk erabiliko ditugu. denborarik galdu gabe».
Irakasleak azalduko dizue prozesu horietako bakoitza, bai eta

sustatzen duena.
• Lan taldeko karguak. Kargu bakoitzaren ondoan, kargu
lan taldeak nola osatu ere. Gainera, lan talde bakoitzak karpeta
hori zer taldekidek beteko duen idatziko duzue. Lan tal­
bat izango du, egindako lanak behar bezala antolatzeko.
dearen plangintzak dirauen bitartean bete beharko du.

• Konpromiso pertsonalak. Funtzionamendu arauak

kontuan izanik beti, zuetako bakoitzak konpromiso
pertsonal bat hartuko du, lan taldeak behar bezala fun­
Lan taldearen karpeta Funtzionamendu arauak tziona dezan: baxu hitz egitea, ez haserretzea, enbarazu
ez egitea…
Lan talde bakoitzak bere Lan taldean lan egitean, funtzionamendu arau ba­
karpetan gordeko ditu tzuk beteko ditugu, banaka lan egitean betetzen di­
dokumentuak eta gainerako gunak ez bezalakoak. Arau horiek pixkanaka ikasle
material guztiak. Karpeta­ guztion artean erabakiko badituzue ere, badira beti
ren portadan, lan taldearen izena eta logotipoa ager­ kontuan hartu beharreko oinarrizko arau batzuk: Lan saioen egunerokoa Lan taldearen plangintza berrikustea
tuko dira. Honako dokumentu hauek jaso beharko Saio bakoitzaren ondoren, berrikusiko duzue nola Lan taldearen plangintzan erabakitako denbora amai­
• Gure taldekideek beren kargua betetzean ematen
dira, besteak beste, karpetan: funtzionatu duen lan taldeak; zenbat ahalegindu den tutakoan, berrikusi egin beharko duzue plangintza,
dizkiguten jarraibideak beteko ditugu.
zuetako bakoitza helburuak lortzen eta bere konpro­ lan saioen egunerokoan idatzi duzuena kontuan har­
• Taldekideen fitxak: taldekide bakoitzaren datu

Lankidetza jarduerak
pertsonalak azalduko dira fitxan, bai eta argazki bat
edo autorretratu bat ere.
• Taldekide bakoitzak zer kargu izango duen jaso­
• Gizabidez eskatuko diegu laguntza taldekideei.
• Laguntza eskatzen digun taldekideari ahalik eta
ondoen lagunduko diogu.
miso pertsonala betetzen; nola bete dituzuen kargu tuta. Hausnartu beharko duzue zer egin duzuen ongi
bakoitzari dagozkion egitekoak; eta nola portatu den eta zer hobetu behar duzuen. Horretarako, irakasleak
lan talde osoa. Hori izango da lan saioen egune­ emandako taula bat beteko duzue, eta, gero, karpetan
rokoa. Egunkari hori osatzeko, irakasleak taula bat gordeko duzue. Informazio horrek lan taldearen

sustatzen dira, arreta bereziz tzen duen dokumentua: zehaztu behar da nor izango
den koordinatzailea, nor idazkaria, nor laguntzailea
eta nor intendentea (lan taldeak bost kide baditu, bo
bo­
• Ez dugu ozen hitz egingo. emango dizue; betetakoan, zuen karpetan gordeko hurrengo plangintza egiten lagunduko dizue.
duzue taula hori ere.
• Lan taldearen helburuak lortzen saiatuko gara.

azalduta lan taldeen

zeramailea ere izendatuko da), bai eta bakoitzak zer
egiteko dituen ere. Kargu horiek txandakatu egingo
dituzue, hau da, zuetako bakoitzak kargu guztiak bebe­
teko ditu ikasturtean zehar.
• Hitz eginez adostuko ditugu gauzak, gehiengoaren Zorionak! Dagoeneko badakizue
iritzia errespetatuz, gurearekin bat ez badator ere. nola egin taldearen karpeta. Orain,
emango dizkizue,
• Arduraz jokatuko dugu gure gain ditugun erantzu­ Irakasleak taulak betetzeko jarraibideak martxan jarriko duzue ikasitakoa,
errazago berrikus
saioak edo lan taldearen plangintzak joko dibertigarri batekin.

antolaera eta taldekide

kizunekin eta egin beharreko lanekin. dituzue gero.
ditzazuen. Zuek karpetan gordeko

bakoitzaren zereginak.

ak!
Jarrai dezala joko ratzen duzuen
Klima eta egur
al­
a
rikusteko joko Ikus dezagun
orain zer gogo
Ikasitakoa ber dia gai multzoar
i buruz. Aurr
era! arkatzak erdir
a

dik ikasteko asko

ete jada, eta orain o
ren amaieran zaud guztia berrikustek A
Lehen Hezkuntza dagoeneko. Hori 2. GAI MULTZO
a asko dakizkizue detzan arituz, joan
ldia
Klima eta egura
baduzue ere, gauz orain. Hartara, elkarrekin lanki
egingo dugu e gogo ra.
joko bat akoa ekarriko duzu
urtea n ikasit
den ikast

1 2
elementu hauetako hauek beren ohiko
Adierazi honako
Jokoaren arauak o horietako bakoi
ko diezue. Gai multz u bati dagokio.
tza
zein erabiltzen ditug
un toki bateko Lotu honako klima
ori erantzun behar . landarediekin.
o garrantzits klima aztertzeko

Gai multzo bakoitza

• Lau gai multz ikasitako eduki multz taiga
joan den ikasturtean txartel aurkeztuko dira. • Tenperatura
lau galdera
• Gai multzo bakoi
tzean, e, eta orri horretan • Klima ekuatoriala
kopiatu behar dituzu • Prezipitazioak sabana
koak orri batean

teknika
• Txarteletan jasota • Landaredia • Klima tropikala
zungo diezue.
bertan galderei erant o, behar bezala erant
zun behar
oihana
multz o bakoi tza gainditutzat jotzek • Haizea • Basamortuko klima
• Gai rei.
bi txarteletako galde a jakin bat erabil
iko • Biztanleria
diezue gutxienez la kaktusak
lankidetzan ikasteko teknik a. • Klima kontinenta
• Gai multzo bakoi tzean ,
aplikatu teknik • Hezetasuna
azalduko dizue nola .

eta
duzue. Irakasleak uen idatziko duzue • Fauna
ren, zenba t puntu lortu dituz oa
du ondo • Presio atmosferik
• Taldean zuzen

Has dadila jokoa! 3

lankidetzarako
galde­
a gai multzoko Aukeratu
ertsoa eta Lurr uen! kaltegarria al da?
rri ongi Unib lortzen dituz Berotegi efektua
Hasteko, iraku n. Ea punt u asko
beste orri batea erantzun zuzena.
rak, eta kopiatu o tenperatura

egitura
1-2-4 uak atmo sferak
• Bai; berotegi efekt zkoa egiten du bizia egotea.
A igotzen du, eta ezine
1. GAI MULTZO ua areagotzea,
1 o litzateke efekt

Lotu termino haue

tako bakoitza dago
kion definizioar
ekin.
inguruan biratzen
Unibertsoa • Ez; arazoa izang erabiltzeagatik.
erregai fosil gehie
gi
n du
planeta
• Planeta baten
den zeruko gorpu
tza. eta Lurra • Bai; berotegi efekt
pixkanaka ozono
uak suntsitu egite
geruza, eta horre k Lurrera
du.
k iristea eragiten

batekin landuko dugu.

zeruko gorputza;
• Forma ia esferikoko
biratzen da.
2 erradiazio kaltegarria
izar baten inguruan eguzki sistemako
satelitea Idatzi zer izen duten k
erraldoiz osatutako gertuen dagoeneti
• Gas masa
energia askatzen planetek, Eguzkitik 4
zeruko gorputza; hasita. o
igortzen du. n eta klimaren artek k
asteroidea du eta argia Zein da eguraldiare horie
i bat, bi termino

Lankidetza teknikak eta

tua, planeta baino aldea? Idatzi esald
• Harrizko objek inguruan 3 marrazkian?
txikiagoa; izar baten dago adierazita erabiliz.
Lurraren zer zati hura osatzen duten
izarra biratzen da.
Idatzi zer izen duten

egiturak praktikan jartzen 4

eklipseak eta eguz
ki
geruzek.
9

dira, jolas moduan, aurreko

ilargi
Azaldu zer diren
eklipseak.

ikasturteko edukiak
berrikusiz.

10 Proposamen didaktikoa
 Unitate didakt ikoa berdin Unitateen hasieran,
motibatzeko irudiak
da beti.
egituratzen eta testuak daude.

Hasi

4 Hirugarren sektorea Espainian

Gizarte bat industrializatuz joaten den heinean, lehen
sektorea eta bigarren sektorea garrantzia galduz joaten dira

eta Europan. Enpresa

pixkanaka, eta biztanleria aktiboaren gero eta zati txikiagoa
aritzen da haietan. Gainera, hirugarren sektorea edo
zerbitzuen sektorea garatzeak aldaketa handia eragiten du
gizartean eta kontsumo ohituretan.

Asmakizunen balioa
Ekonomiaz hitz egiten dugunean, ahalegina, lana, dirua
eta bulegoetako eta lantegietako jarduna etortzen zaizkigu
normalean burura. Baina bada ekonomian
errentagarritasun eta garrantzi handia duen beste jarduera
bat ere: pentsatzea. Hor ditugu, esaterako, zenbait
asmakizun espainiar, hala nola urpeko ontzia, grapagailua
eta chupa-chupsa, mundu osoan arrakasta izan dutenak.
Nolanahi ere, lanbasa izango da, ziur asko, espainiar
Sarrerako testuak
asmakizunen artetik ezagunena. Asmakizun horrek lana
erraztu zien lehen zorua makurtuta edo belauniko garbitzen
zuten milioika pertsonari. Lanbasaren sortzaileei deigarria
eta galderak are
gehiago hurbilduko
egin zitzaien nola garbitzen zituzten Estatu Batuetan

Testuarekin batera
hegazkinen hangar erraldoiak: trapu busti bati makila bat
lotuta. Ideia horretan oinarrituta, buruari eragin eta eragin

dituzte ikasleak
ibili ondoren, xukadera sortu zuten, eta gero trapua hobetuz
joan ziren, gaur egun ezagutzen dugun eta Espainia osoko

zenbait jarduera daude, eta mundu erdiko etxeetan dagoen lanbasa lortu arte. Tresna
hori asmatu zuen enpresak etekin handiak lortu zituen.

edukietara.
idatziaren
Gainera, denbora asko aurreztu zien erabiltzaileei eta beste
lan batzuk egiteko aukera eman zien horrek. Gauza bakar bat
behar izan zen aberastasun hura guztia sortzeko: pentsatzea.

ulermena eta 1 Nola bururatu zitzaien lanbasa

egiteko ideia sortzaileei?

balioak lantzeko.
2 Zertarako aukera eman zien
lanbasak erabiltzaileei?
4 Lanbasa asmatu zenean, ia-ia emakumeek soilik egiten zituzten
3 Zer-nolako eragina izan zuen Zerbait erostea erabakitzen
etxeko lanak; beraz, zorua garbitzea haien lana zen nagusiki.
lanbasa asmatzeak ekonomian duzunean, benetan behar
Bidezkoa iruditzen al zaizu lanen banaketa hori? Zergatik? Zure
eta aberastasunean? duzulako erosten al duzu? Zer
ustez, etxeko lan berak egin al ditzakete gizonek eta emakumeek?
faktorek eragiten dute zugan,
5 Nola banatzen dira etxeko lanak zure inguruan? Ba al dago erosketak egitean?
berdintasunik gizonen eta emakumeen artean?

64

entuak

garapena,
o enpres
a departam n
aten zai artamentuta
ndia em handiek dep
Ekintzailetza
baita. Enpresa
iletza rantzi ha modu bat kizunak. Ho-
a ekintza lde garatu
etan, gar
eta lana
sortzeko
banatzen
dituzte egin
ek izan di-
Enpresa et n, her ria per tze ko mentu hau

Edukien
Gaur egu ari , eko nomia sus otz at jotzen da. tea k nak o departa
tze oso pos itib uzte. Bes idez:
berriak sor zai letza batzuk dit tzakete, adib a.
ik, ek int rera jakin arta me ntu
Horregat un eta jar ilit ate dep

orrialde bikoitzetan.
tea? ek gaitas • Kon tab diru sarre-
ailea iza ekintzaile direnei gastuak eta
tsona eki
ntz
Per tsona existitzen Enpresaren .
Zer da per hon ako hauek: edo dagoeneko rak kon trol atzen ditu
ke. Zer beste, asmatzeko mentua. Enp
re-
ude? n daitez ber ria k
a mota da ak zenbait motatakoakuteiza zio departa
a: gauza una. ltzatzen
ko gaitas • Produk duktuak egi-
Zer enpres
tola- • Sormen atzera bu
eta zer an langile zuk emate dituen pro
ard n resak. 10 bilera bat na k disein sak saltzen
en, enpres eta n dih k: Mikroenp beste era k egiter
a eta pla
rri dit uzt nomia sek
tor ikoena o dituzte. ten ditu.
Zer ezauga piderik oh posamena l- re-
a duten
, zer eko atzeko iriz da kon- baino gutxiag • Ek imen
a: pro egi ter a bu
departamen
tua . Enp
tamain ak taldek hartzen gogotsuen • Finant za a lort zeaz
a enpres e dit uen ugarria. ahali k eta duen kapital
duten dir bat langil duen eza iek tua k sak behar
mendu ak zen tsona k pro
enpres rera ja-
are n arabera: tib azioa: per art ea. ean aur ard ura tzen da.
• Tamain teko. • Mo
uen gogo
ald iektu bat tzen eta an-
eizketa egi tzatzen dit arren, pro Sailak arau
tuan, ber ak sor tu • Gerentzia.
zailtasun .
era ntzia: jarrera. txi kia k tolatzen ditu
• Pertseb em aten duen a da enpresa en dep artamen-
era tsu ide
rraitzeko
auk gar rantzi • Giz a bal
iab
tratatzeaz
berezi ki berriak kon
een lana tua. Langile anak arau-
eki ntz ail tzeko. kiko harrem
250 langile Per tsona Ea k) sor eta langilee
handiak. ak (ET da.
Enpresa eta ert ain tzeaz ardura
tzen
o dituzte. rtuta;
dikoa. Enp
resa-
51-250 baino gehiag pide jak
in bat ha zer mentu juri
ertainak. tezke, iriz uten edo • Departa arri diren
le-
Enpresa egin dai n dihard an aplikag
zte. sailkatu sek toreta ren jarduer z arduratzen
50 langile langile ditu Enpresak ten, zer aholkatzea
txikiak. 11- aina du bur uz
Enpresa tuan. adibidez,
zer tam
tasuna da.
gee i
ten. gai
dituzte. tzen da kon antolam
en du du
eta garatz
eko da.
duera har sor tzeko besteak
ten duen jar iektuak dit uzte,
resak egi letza pro un hauek
bera: enp Ek intzai ko gaitas ebera ntz
ia.
earen ara

Edukiak aurkeztu aurretik,

• Sektor ek hona eta perts
ekintzaile tibazio
Per tsona , ek im ena, mo
mena
beste: sor du baten
, hel fila.
sozial batean baten pro
Sartu sare bilatu enpresa handi mitzaileen

zenbait galdera egiten dira.

4 tsu
n sektoreko
, eta zuak eta kon zun duten
zer enpres
a laguntzaz
Hirugarre tako lak? Ikertu e autonomia resaren me zer eginki
enpresak. Zenbait era ltinaziona Aztertu enp hausnartu atean.
sektoreko enpresak. zte. Zer dira mu egiten duten lan zur en jatorriko k, eta en pub lizit
Bigarren ustrialaz ematen ditu 1 erantzuna k enpres
ekoizpen ind zerbitzuak lek
multinaziona aurkitu zein dire
n hai sare soziale
resak. Ondasunen n, eta gaur egun a batek
toreko enp ide goa itzo enpres en
Lehen sek ten dute arduratzen
dira. erk rritasun der
ekoizten egi herrialdea
k. da Enplegaga tatzean eskatzen ditu , heldu
Lehengaiak an soilik al mutan 5
kontra rneten
per- en mundu beste ere lan gileak Bilatu Inte eta
lan. en duen ez, enpres n multzoari. un horiek
eta kude
atz 2 Zure ust ailetza? Zer duzun iritzia gaitas une n gai tas n
sor tzen sua ekintz uz zaz, zein dire ea baduzu
enpresa garrantzit e? Azaldu horri bur baten lagunt a. Ondoren, azaldu akezun.
arabera: tek
enduaren kontuan. aplika dai oitz
zer den bak bat eta nola gara ditz
• Antolam rtzen da ean. ru
urua ha idazlan bat enpresabu horieta kor en
tsonen kop arko lituzke zer abantaila
hartu beh eta
Zer arrisku Zer aukera tearen aldean?
3
jardueran? langile iza
batek bere iza teak,
aburu
ditu enpres ila?
nta
anonimoak ko
. Zer desaba
Sozietate tuta
e batek sor
zun mugat
uko Bazkide tald kudeatutako
Erantzuki e batek unek
Bazkide tald eta akziod dira.
Pertsona enpresak. hura enpresa han
diak
enpresak. enpresa eta
Banakako : sortzen du n dira.
osatzen ditu olatze
bakar batek uratzen da kudeatzek
o ant
Bera ard
jabeak.
osoaz.
kudeaketa

74
 Edukiak ulertzen laguntzen duten
ikusgarriak: irudi
historikoak…
mapak, grafikoak, argazkiak, eszena

Lehen sektorea Espa

inian eta Europan

Zure ustez, oso garran

tzitsua al da gaur
Zergatik? egun lehen sektor
ea Espainian?
130. eta 131.
Lehen sektorea Espainian orrialdeetako eranski
na
Lehen sektorea Europan
Espainiako jarduera Europa munduko lurrald
xx. mendearen erdial erik aberatsenetako 132. eta 133.
dera arte, lehen sektor ekonomikoen mapa leria aktiboaren bat da. Hori dela eta,
miako sektorerik ea zen Espain iako % 4k soilik dihard biztan- orrialdeetako eranski
garrantzitsuena. Baina ekono- lehen sektorea oso u lehen sektorean na
pen ekonomiko handi , ordutik hona, Espain mekanizatuta dago lanean. Europan,
a izan du eta lanak iak gara- eta oso produktiboa Europako jarduera
eraldaketa izugarria da. ekonomikoen mapa
Espainiako lehen sektor bizi izan du.
ea izugarri modernizat

Eranskinean
teknika berriak erabilt u da, mekanizazio Europak munduko nekaz
zen hasteari esker. ari eta aritza aurreratuena
soilik dihardu sektor Biztan leria aktibo eta produktiboena du. Meatzaritzak garrant
e horretan lanean aren % 6k Zerealak, patatak eta zi gutxi du Europan, baina
nera, biztanleria hori , eta kontuan hartu
behar da, gai- erremolatxak dira nagusi azpimarratzekoak dira
gero eta zahar tuago Europako Lautada ikatzaren ekoizpena
dagoela. Handian eta Errusian; eta Britainia Handian, Frantzia
olibondoak, n eta Alemanian; eta
mahatsondoak eta barazk petrolio hobiak, Ipar
iak, Mediterraneoan. itsasoan eta Errusian.

jasotako mapei 1 Nekazaritzak,

pisua galdu badu ere, funtsez
jarraitzen du. Egia esan,
Europako garrantzitsuen
koa izaten
Espainiako lehen sektore
a
etako bat da, eta era askotak
1
Abeltzaintzan, animali
errentagarriak erabiltzen
a espezie
dira.
Zerealak,
patatak eta
erremolatxak
Barazki, mahats
eta olibondoak

erreferentziak laboreak lantzen ditu; besteak o Europaren iparraldean eta Abeltzaint za

intentsiboa
beste, zerealak,
mahatsondoak, olibond erdialdean, abeltzaintza Abeltzaint za
oak, fruta eta barazkiak. intentsiboa estentsiboa
egiten da, eta behi, ardi Ikatza
eta txerri Petrolio
aziendak dira nagusi. Mediter hobiak
2 Abeltzaintza, raneo
nekazaritzaren moduan,
ez da erabakigarria, 2 inguruan, berriz, abeltza Baso

baina bai garrantzitsua. intza ustiaketa

Artzaintza, txerrizaintza, estentsiboa dago zabaldu Arrantza ontziak

eta hegaztizaintza azpima behizaintza en, eta

rratu behar dira.
3 Arrantzak ere
garrantzia galdu du Espaini
ekonomiaren guztizkoan. ako
Hala ere, Espainiak mundu
arrain ekoizlerik eta kontsum
itzailerik handienetako
izaten jarraitzen du. Arrantz
a ontzi espainiarrek ez
Espainiako uretan soilik
arrantzatzen: Europar Batasu
uretan eta mundu osoko
nazioarteko uretan ere
dira arrantzan. ibiltzen
4 Meatzaritzak
nabarmen egin du behera
. Mineralak
erauztea gero eta zailago
a da, eta lortutako minera
kalitate baxukoak izaten lak
dira askotan. Hori dela
eta,
ardi eta behi aziendak
dira nagusi.
Basogintza garrantzitsua
da;
ko 3 batez ere, iparraldeko
bat herrialdeetan, hala nola
Errusian,
dute Finlandian eta Norvegian.
Egurra
neko eta papera dira azpima Europan, Espainiak,
rratzekoak.
Irlandak, Britainia
Handiak, Norvegiak,
Europan, kontinente Islandiak eta
4 garatu bat den aldetik
zati txiki batek baino , biztanleria aktibo Danimarkak dituzte
ez dihardu lehen sektor aren
sektorea meka nizatu ean. Europako lehen arrantza flota nagusia
ta dago, eta oso errent k.
produ ktiboa da. agarria eta Arrantza industriala egiten

Gogoratu
meatzaritza ez da oso negozio
errentagarria gaur egun, dute, munduko itsaso
eta xx. mendeko azken
hamarkadetan meategi guztietan.
eragin du horrek. ugari ixtea
5
5 Basogintzak garape Zer esan nahi dugu, biztanl
eria gero eta

eta Zabaldu
n handia izan du, baina zahartuago dagoela esaten 3 Pentsatu zer desberdintasu
egur kantitate handiak Espainiak ?
inportatu behar ditu atzerrit n dauden Espainiako
oraindik ere. ik
Aro Garaikidearen aurretik…

atalak Zer unitate erabiltzen dute historialariek denbora historikoa neurtzeko?

Historia gizateriaren iragana ikertzen duen zientzia da. Ikerketa lan ho

Gogoratu

Historialariek ordena kronolo- 1 Marraztu denboraren lerro bat, eta kokatu honako gertaera historiko
hauek: Granadaren konkista, Amerikaren aurkikuntza, sua egiten
Historiaurrea hiru arotan
banatzen da: Paleolitoa,
rretan, denboran zehar gertatzen diren gertakizunen kausak gikoan kokatzen dituzte gertaera
historikoak, hau da, denboran izan ikastea, Espainiar Inperioaren gainbehera, erromatarrek Iberiar Neolitoa eta Metal Aroa.
ondorioak bilatzen dituzte historialariek. Historia ikertzeak orainaldia
duten ordenari jarraituz. Horretarako, penintsula konkistatzea, lehenengo herrixka iraunkorrak agertzea. Idazketarekin batera,
ulertzen eta ikuspegi kritikoagoa izaten laguntzen du.
neurri unitate nagusi bat erabiltzen Historia hasten da. Hauek
2 Egin Espainiako gizarteak Historiaurretik Ondorengotza Gerrara
Historiaren ikerketa errazteko, historialariek bi garai handi bereizten di­ dute: mendea. Mende bat ehun ur- dira Historiaren lehen hiru
tuzte: Historiaurrea eta Historia. Era berean, bi garai handi horiek zen­ bitartean izandako bilakaerari buruzko mapa mental bat. aroak: Antzinaroa, Erdi
teren baliokidea da.
bait etapatan edo arotan zatitzen dituzte. 3 Heldu baten laguntzaz, deskargatu Espainiako mapa mutu bat Aroa eta Aro Modernoa.
Internetetik, eta adierazi non gertatu diren Espainiako historiako
Historiaurrea gertaerarik garrantzitsuenak. Gehitu legenda bat. Historia

1789
1492 Aro Modernoaren
Erdi Aroaren amaiera
1. urtea. amaiera
Kristoren
jaiotza

Paleolitoa Neolitoa Metal Aroa Antzinaroa Erdi Aroa Aro Modernoa

xix. mendeko gizartea Espa
inian Duela bi milioi urte baino gehiago K.a. 8000. urtea K.a. 5000. urtea K.a. 3500. urtea K.o. 476. urtea K.o. 1492. urtea

Afrikan lehen gizakiak agertu Neolitoan, gizakiek erabat aldatu Gizakia zenbait metalekin tresnak Idazketarekin batera hasi zen Erromatar Inperioaren Amerikaren aurkikuntzarekin Aro
zirenean hasi zen Paleolitoa. zuten bizimodua: egiten hasi, eta metalurgia sortu Antzinaroa. Hiriak agertu ziren gainbeheraren ondoren, Erdi Aroa Modernoa hasi zen. Espainian,
Zer da klase gizart Gizakiek Europara eta Asiara zenean hasi zen Metal Aroa.
ea? eta zenbait zibilizazio garatu ziren; hasi zen. Iberiar penintsulan, hiru garaitan zati daiteke:
• Ehizatzeari eta jakiak biltzeari
Zabaldu emigratu zuten gero. Garai hau hiru etapatan zatituta Egiptokoa eta Mesopotamiakoa, honako fase hauek izan zituen:
utzi, eta lurra lantzen eta • Errege-erregina Katolikoen
Klase gizartea dago: adibidez. Greziaren eta Erromaren
Legeak aldarrikatzea
eta
Bizimodu berriak • Talde txikitan antolatzen ziren animaliak etxekotzen hasi ziren.
garaia da. Iberiar penintsulan, bi
• Bisigodoen garaia. Erresuma erreinaldia. Iberiar penintsulako
Erreforma liberalen
ondorioz, Antzinako indargabetzea eta nomadak ziren. • Kobre Aroa. Kobrea erabiltzen bateratu bat sortu zuten. erresumak bateratu ziren.
Erregimeneko gizart Gertaera politikoen • Sedentario bihurtu ziren eta etapatan zatitzen da Antzinaroa:
tala desagertzen hasi
zen Espainian; izan e estamen­ eta erreforma ekono hasi zirelako deitzen zaio horrela.
Legeak ezagutzera eman bizimoduak zenba • Ehizaren,
mikoen ondor arrantzaren eta
ioz, herrit herrixkak sortu zituzten • Al Andalusen garaia. • xvi. mendea. Karlos I.a eta
sun juridi koa ezarri ere, erreforma horiek behar dira, it aldaketa izan zituen arren • Erromatarren aurreko garaia.
zuten eta kendu egin berdinta­ guztiek bete ditzaten. Horrega bilketaren bidez lortzen zituzten lehendabiziko aldiz. • Brontze Aroa. Aro honetan,
arteko pribilegioak. zizkioten nobleziari tik, lege horiek gizarte klase
guztietan izan zuten
Musulmanen inbasioarekin hasi Filipe II.a izan ziren errege.
Gainera, xix. mende ordura berri bat egiten den bakoitze eragina. jakiak. gizakiak metalak nahasten Zenbait herri bizi ziren Iberiar
miko sakonen ondor ko aldaketa politik an, alda- • Harri leunduzko tresnak egiten
zen. Erresuma bisigodoaren Espainiako monarkiak inoiz izan
ioz, klase gizartea o eta ekono­ rrikatu egin behar izaten ikasi zuen. Brontzea, adibidez, penintsulan, hala nola zeltak,
sunaren arabera bereiz deritzona agertu zen: da, hau da, 1830etik aurrera, biztan • Harri zizelkatuz egindako hasi ziren. amaiera izan zen. duen lurralderik zabalena
itako gizarte taldee aberas ta­ publiko egin behar da, leria hazten hasi zen; kobrea eta eztainua nahasiz iberiarrak eta tartesostarrak.
n multzoa. aplikatzeko. Madrilen eta Euskad tresnak erabiltzen zituzten. bereganatu zuen mende hartan.
Bestalde, legeak kendu in. Dena den, biztanleriaren Feniziarrek, kartagotarrek eta • Kristau erresumen sorrera.
Klase gizartean honak ere ken dai- hazkundea Europako beste • Zenbait lanabes sortu zituzten; lortzen da.
o klase hauek zeude tezke; kasu horretan,
herrialde batzuetakoa baino greziarrek zenbait kolonia sortu Iparraldean sortu ziren hasieran, • xvii. mendea. Espainiar
mailako klasea eta n: goi maila ko klasea legea indar- motelagoa izan zen. • Haitzuloetan edo oso txabola adibidez, goldea, gurpila eta
klase herritarra. , erdi • Burdin Aroa. Aro honetan, zituzten Mediterraneo inguruan. eta pixkanaka-pixkanaka Inperioaren gainbehera etorri zen,
gabetu egin dela esaten Gainera, haurren heriot sinpleetan bizi ziren. zeramika lanak.
dugu. za tasak oso handia izaten
jarraitzen zuen. burdina erabiltzen hasi ziren, hegoalderantz zabaldu ziren. eta Borboiko etxeak Austriako
• Sua egiten ikasi zuten. • Megalito izeneko monumentuak • Erromatarren garaia.
aurrekoak baino gogorragoa eta etxea ordezkatu zuen,
Goi mailako klasea. Nekazarien bizi baldint Erromatar Inperioak herri • Errege-erregina Katolikoek
Talde honetan sartzen zak oso eskasak zirenez egin zituzten, harri handiekin. erresistenteagoa den metal bat. Ondorengotza Gerra amaitzean.
zen goi noblezia, pribileg hau da, nekazariak landa , • Artea sortzen hasi ziren, bai prerromanikoak konkistatu zituen Granada konkistatzea.
galdu arren, botere ekonom ioak ingurunea utzi, eta hirietar
ikoa izaten jarraitu baitzue Industria Iraultzak ekarrita haitzuloetako
a joan ziren bizitzer paretetan, bai Metalurgia agertzean, herriak eta bere kulturara ekarri zituzten, Musulmanek penintsulan zuten
eta, desamortizazioei esker, n. Lur jabe nagusiak ziren, ko lan aukera berrien bila a.
are eta lur gehiago izatea horren ondorioz, Madri harrizko
joan ziren, zehazk edo hezurrezko aldatu egin ziren, pertsonak erromanizazio izeneko prozesu azken gunea zen Granada, eta hura
lortu zuten. len, Bartzelonan eta i. Exodo
Goi nobleziarekin batera, hirietako biztanleria, immigr objektuetan. erauzketa guneetatik gertu baten bidez. Obra publiko konkistatzeak lurraldea bateratzea
goi burgesia agertu zen, ante asko jaso baitzituzten.
enpresariek osatua. Goi negozio gizonek eta finkatzen hasi baitziren. handiak eraiki ziren garai hartan. eta aro hau amaitzea ekarri zuen.
nobleziaren bizimodu bera Galiziako, Asturiaseko,
izaten saiatu ziren. Kantabriako eta Kanarie
Elizak, antzinako botere emigratu zuten, batez ere tako biztanle askok atzerrir
eta pribilegioen zati handi Kubara, Argentinara 86 a
Espainiako gizartearenga bat galdu bazuen ere, Uruguaira, han eskulan , Brasilera, Mexikora
n eragin ideologiko handia a behar baitzen. eta
izaten jarraitu zuen.
Lanaldiak luzeak ziren,
lan baldintzak txarrak,
dela eta, langile mugim eta soldatak, berriz, baxuak
enduak sortu ziren proleta . Hori
egon ziren lehenengo aldiz, rioen artean. Grebak
Erdi mailako klasea. eta langileen egunkariak
Oso gutxi garatuta zegoen egiteko. 1868an, elkarte agertu ziren, presioa
ak sortzeko eskubidea
Espainian, aurrerapen ekonom langile erakundeak sortu aitortu zenez, lehendabiziko
ikoak ere urriak zirelako ziren.
oraindik. Eskulangileak
ez ziren langileek, finantz
legeen eta osasunaren en,
arloko profesionalek eta
funtzionarioek osatzen Estatuko
zuten talde hau.
xix. mendean, gizarte
estamentala desage
gizarte klaseak agertu rtu egin zen Espain
ziren: goi mailako ian, eta
eta klase herritarra. klasea, erdi mailak
Bizimoduak aldake o klasea
adibidez, lehenengo ta handiak izan zituen
langile mugimendua ;
hazkunde motela k sortu ziren. Biztan
izan zuen, eta nekaz leriak
ari exodo bat egon
zen.
Klase herritarra. Gizarte
talderik behartsuena zen.
Hauek sartzen ziren:
• Nekazariak. Biztanl
eriaren % 60 ziren. Oso
txikiak eta jornalariak zeuden bizimodu gogorra zuten. 1 Heldu baten laguntzaz,
nekazarien artean. Jabe sartu Interneten,
aztertzeko zer bizimodu 3 Gogoratu nolakoa zen
zuen
• Eskulangileak, mirabe
ak eta zerbitzuetako klase bakoitzak xix. mende Espainiako gizarte gizartea, eta alderatu
Antzinako Erregimeneko
Hirietan bizi ziren nagusik beste profesional batzuk an. Egin mapa mental xix. mendean garatu
i. . bat, CmapTools erabiliz gizarte berriarekin. zen
, eta alderatu zure
• Proletarioak. Industr ikaskideenekin.
iako langileak ziren. Oso 4 Ikertu zer diren sindika
eta oso baldintza gogorre lanaldi luzeak izaten zituzten tuak eta zer langile
tan egiten zuten lan. , 2 Zure ustez, zergatik zegoen alderdi sortu ziren xix.
gutxi garatuta xix. mende erdi mailako klasea mendean. Kokatu
an? denboraren lerro batean
.

12 Proposamen didaktikoa
 Gerra Zibila eta diktadura

Ezagutzen al duzu Gerra Zibila

bizi izan zuen inor?
Francoren diktadura Mundura begira
Gerra Zibila Gerraren ondoren, Francisco Franco
jeneralaren diktadura hasi zen. Itxaropenez betetako jaiotza
1936an, Fronte Popularra k irabazi Francisco Franco hiru urte lehenago
zituen hauteskunde orokorrak, matxinatu zen militarreta ko bat
da, errepublikaren erreformak bultzatzen hau zen. Erregimen berriak Konstituzi Francok Espainiako Gerra Zibila ira-

Mundura begira
eta defendatzen zituzten alder oa kendu eta lege batzuk egin zituen:
dien taldeak. alder- bazi ondoren, espainiar askok atze-
• Prentsa askatasuna indargabet rrira joan behar izan zuten. Mexiko
u zuen.
Hauteskunde horiek zatiketa handia izan zen erbesteratuei gehien la-
sortu zuten Espainiako gizartean, • Hautesku nde askeak debekatu
eta, hurrengo hilabeteetan, gatazka zituen, bai eta alderdi politikoak gundu zien herrialdeetako bat, ia
sozial eta politiko ugari egon ziren. sindikatuak ere. eta
Gerraren aurreko uneak ziren.
30.000 pertsonak emigratu baitzu-
• Herritar asko beren ideiengatik

atalak irakurgai interesgarri bat

1936ko uztailean, Marokon zeuden jazarriak izan ziren. ten hara. Diktaduratik ihes egin zute
zute-
armadako kideak Gobernuaren
altxatu ziren, erreformen aurka aurka nen artean, irakasleak, ingeniariak,
zeudenen babesarekin. Haien asmoa Diktadura ren hasierako urteak
boterea eskuratzea berehala, baina zen gogorrak izan ziren. Gerrak pobrezia, filosofoak eta, oro har, Espainiako
herrialdearen zati baten kontrola goseteak eta eskasia utzi zituen,
lik lortu zuten. soi
soi- eta, gainera, nazioarteko blokeo pertsona argienetako batzuk zeuden.
per
ba-
ba

jasotzen du, urruneko lekuren

Espainiar askok Espainiatik alde egin behar tek Espainia isolatu zuen. Hori
dela eta, hainbat espainiarrek Sinaia izan zen erbesteratuak Espai-
Altxamendu horren ondorioz, Espainian izan zuten, Gerra Zibilaren garaian. emigratu zuten. Errepresioagatik atzerrira
hiru urteko gerra bat piztu zen egiten zuten ihes nagusiki, baina niatik atera zituen lehen itsasontzia.
bi bandoren artean: baita arrazoi ekonomikoengatik
ere, aukera bila joan baitziren. Itsas bidaia hartan, neskato bat jaio

batean kokatutakoa, bai eta

• Bando errepublikanoa. 1936ko 50eko hamarkadatik aurrera, zen: Susana Sinaia Caparrós.
hauteskundeetan sortutako Gober- egoerak hobera egin zuen. Nazioartek
nuko alderdiek osatzen zuten. blokeoa kendu zitzaion Espainiari o
, eta Nazio Batuen Erakundean
zuten. Herrialdearen barnealdea onartu
• Bando matxinatua edo nazionala. n, nekazari exodo bat egon zen;
Errepublikaren aurka zeudenek nekazari
gehienak Madrilera eta Bartzelona

ikertzen hasteko galdera bat ere.

osatzen zuten. ra joan ziren.
60ko hamarkadan, hazkunde ekonomiko
ko garai bat egon zen, garape-
nerako joera nagusitu baitzen,
eta bizi mailak gora egin zuen.
Franco 1975ean hil zen eta haren
heriotzarekin batera amaitu zen
dura ere. dikta-

Gerra Zibilak (1936) hiru urtez SEAT autoen fabrika bat 60ko hamarkadan,
iraun zuen, eta kostu handia izan
Mallorcakoa zuen, bai giza kostu handia, bai garapenerako joeraren garaian
eta kostu material handia ere. Bando
errepublikanoa eta nazionala egon
ziren aurrez aurre. 1939tik
1975era bitartean, Franco jeneralare
n diktadura ezarri zen; garai
horretan, askatasunak kendu eta
0 100 km alderdi politikoak debekatu ziren.
Nazionalen eremua
Gudu garrantzitsuak

1 Zerrendatu Espainiako Gerra Zibilaren

egin, eta Madril hartzen saiatu ziren, egin zuten, eta matxinatuek gerra kausa eta 4 Zer da diktadura bat?
zuen eta Mediterraneoko irabazi zuten. Errepublikano askok ondorio nagusiak.
baina han erresistentzia zegoen.
kostarantz abiatu zen. 5
Frantziara ihes egin zuten. 2 Ikertu zer bilakaera izan zuen Gerra Zibilak Marraztu denboraren lerro bat, eta kokatu
eta 1939tik
zer-nolako bizimodua zuten bando bakoitzeko 1975era bitarteko gertaera nagusiak.
Gerra Zibilak kostu handia zuen,
bai giza kostu handia, bai eta kideek. Heldu baten laguntzaz, Internet
material handia ere. Gainera, Espainiako kostu erabil 6 1936tik 1975era bitartean, Espainiak gerra
azpiegituren, industriaren eta dezakezu, informazioa lortzeko. zibil bat
arte ondarearen zati bat suntsituta eta diktadura bat bizi izan zituen, eta kostu
geratu zen. handia
3 Zer etapa bereiz daitezke Francoren izan zuen guztientzat. Zer balio landu behar
ditugu,
106 erregimenean? ez dadin berriro horrelakorik gerta etorkizunea
n?
Prestatu aurkezpen bat, eta azaldu gelan.

Bloomen
taxonomia
kontuan hartuta
graduatutak
Hirugarren sektorea
o
Zer lanbidek ematen diete zerbitzu
bat herritarrei? Ondasun materialak Turismoa. Zerbitzuak ematen dizkiete,
aisialdi garaian edo, beste toki
daude; besteak beste, eguzki
Gogoratu

Zerbitzu publikoak eta

jarduerak
batzuetara joaten direnei. Zenbait mota pribatuak
sortzen al dituzte zuzenean? eta landa turismoa.
eta hondartza turismoa, turismo kulturala Hirugarren sektorean, era askotako
zerbitzuak daude, eta bi kategoriatan
Zerbitzuak Turismo kulturalaren Landa turismoa bana daitezke: publikoak eta priba-
hirugarren sektorean sartzen dira. Eguzki eta tuak.
Zerbitzu bat ematen duten jarduerak helburua da leku naturaz eta paisaiaz
k sartzen dira hemen: hondartza turismoa
Jarduera asko eta era askotakoa gozatzeko aukera Zerbitzu publikoak administrazio
klima atsegineko interesgarriak bisitatzea;
ematen duten publikoak kudeatutako zerbitzuak
kostaldeetan egiten da; adibidez, katedralak,
herrietan egiten da. dira. Oinarrizko zerbitzu jakin batzuk
adibidez, Espainiako aztarnategi arkeologikoak
herritar guztien eskura daudela ber-
Mediterraneoko kostan. eta museoak bisitatzea.
matzea dute helburu. Zerbitzu pu-
blikoetan sartzen dira, esaterako,
osasungintz a eta hezkuntza pu-
blikoak.
toki batetik
Garraioa. Pertsonak, animaliak eta salgaiak Zerbitzu pribatuak enpresa priba-
k hiru tuek (publizitate agentzia batek edo
beste batera eramatean datza. Garraiobidea
diren kontuan denda batek, adibidez) sortu eta ku-
Komunikabideak. Mezuak distantzia luzeetara
bidal motatakoak izan daitezke, nondik mugitzen
nola telefonoaren hartuta: lehorrekoak, uretakoak edo airekoak. deatutako enpresak dira. Irabazi eko-
ditzakegu, zenbait baliabideren bidez, hala merkataritza nomiakoak lortzea dute helburu.
eta posta elektronikoaren bidez. Prentsak,
irratiak, telebistak eta Garraioaren garapenari esker, mundu osoko
dira,
Internetek ere berehala zabaltzen dute munduan gertatzen ari harremanak gero eta azkarragoak eta ugariagoak
dugu.
denari buruzko informazioa, eta, gainera,
entretenimendu iturri eta gure lantokitik urrun bizitzeko aukera
aldaketa bultzatzeko
dira. Bestalde, komunikabideek gizartearen

Edukien orrialde bikoitz

ideia berriak.
indarra dute, berehala transmititzen baitituzte

bakoitzaren amaieran, eduki

Osasungintza. Gure osasuna zaintzeko zerbitzu
guztiak
Hirugarren sektoreak edo zerbitzuen
sortzen. Sektore honetakoak dira
sektoreak ez du objekturik
garraioa, komunikabideak
tza eta hezkuntza.
garrantzitsuenen
laburpena
tan egiten merkataritza, turismoa, osasungin
sartzen dira hemen. Ospitaleetan eta anbulatorioe
n egindako n datza.
dira lan horiek. Medikuntzan eta osasungintza Hezkuntza. Ikasleei ezagutzak transmititzea
esker, gure bizi itxaropenak eta bizi kalitateak gora Ikastetxeetan egiten da jarduera hori.
aurrerapenei ko
egin dute. aldeak. 4 Ezagutzen al duzu kobratu gabeko borondatez
1 Aipatu hiru ekoizpen sektoreen arteko lanik? Zer gertatuko litzateke, jarduera
mota horiek
eta zerbitzuak Idatzi zerbitzu hauekin lotutako bosna
lanbide: egiteari utziko balitzaio? Eztabaidatu gelan.
Merkataritza. Kontsumitzaileek ondasunak 2
a, turismoa,
lor ditzakete, haiek erosiz. Bi merkataritza
mota daude: komunikabideak, garraioa, merkataritz 5 Nolakoak izango dira zerbitzuak, garapen
bidean
kanpokoa (zenbait osasungintza eta hezkuntza. kin.
barnekoa (herrialdearen barrukoa) eta dauden herrialdeetan? Alderatu Espainiakoe
n, inportazio
herrialderen artekoa). Kanpoko merkataritza Bilatu Interneten, heldu baten laguntzaz,
zer den
esaten zaio beste herrialde batzuetako produktuak
erosteari, 5
3
6 Zerrendatu turismoarekin lotuta bururatzen
herrialdeei ongizate estatua eta zer zerbitzu eta jarduera zaizkizun jarduera batzuk.
eta esportazio, produktu nazionalak atzerriko motarekin dagoen lotuta.
saltzeari.

66

Berrikusketa jarduerak eta, ikonoen

bidez nabarmenduta, IKT jarduerak,
ikertzekoak eta arrazoitzekoak
 aieran,
Unitate bakoitzaren am
atal espezifikoak
PISApolis PISApolis atalak, fokua
JARRI PRAKTIKAN
Zinemaren historia aztertuko dugu
Zineman, oso zabalduta dago film
historikoen generoa. Film horiek
na­
di­
Erakusketa batera bisitaldia
Jokinek eta Iñigok oso gustuko
dute artea, eta, Aro Garaikidea ikas­
ten ari direnez, xix. mendeko Europako
pinturari buruzko erakus­
gaitasunetan jarrita,
bertako zein nazioarteko
dituzte, normalean, benetan gertatu margolanek informazio asko
hiko modu zehatzean kontatzen keta batera joan dira. Ikusi dute
duten zenbait gertaera. Era
ren eta historiaren ibilbidea baldintzatu ikas dezakegu ematen dutela.
pasatzeaz gain, asko
horretako film bat aztertuz, ongi (Los fan-
buruz. Goyaren mamuak
erakusten duen gizarteari eta garaiari
tasmas de Goya) filma, adibidez,
Espainiako pintura ulertzeko.
lagungarri izan dakiguke xix. mendeko
frogak gainditzeko gai izan
Egiteko modua Joan Planella
daitezen lagundu egingo die
1 Lehenik eta behin, ikusi filma. Behin filma
ikusitakoan, egin haren fitxa
teknikoa. Fitxa horretan, izenburua, zuzendaria
beharko dituzu.
eta grabaketa urtea adierazi
ikasleei.
Claude Monet

2 Ondoren, egin filmaren edukiaren laburpen

adierazi lerro gutxi batzuetan argumentuar
motz bat. Horretarako,
en alderdirik garrantzitsuenak.
Gustav Cailebotte

Honoré Daumier

3 Deskribatu filmeko kontakizunaren testuinguru

ekarri gogora garai horri buruz ikasi duzuna,
historikoa. Horretarako,
eta bilatu informazio gehiago
1 Claude Moneten margolanak eman
die atentzioa 4 Nola deitzen zaio xix. mendean agertu
zen gizarte
du, zure mota berri eta modernoago horri?
entziklopedietan edo Interneten. lehendabizi. Historiako zer une adierazten
eta
ustez? Zer informazio atera dezakete Jokinek a. Gizarte estamentala
Iñigok margolan horretatik? b. Klase gizartea

Jarri praktikan atalak Gizarte

4 Aztertu beste alderdi batzuk, hala nola jantziak
antzeztokiak. Azkenik, bildu informazioa
eta filmazioaren tokiak edo
zuzendariari edo aktoreei buruz.
2 Honoré Daumier-en margolanak treneko
barrualdea erakusten du. Lehen planoan,
hartako gizarte klaseetako bat ageri da.
bagoi baten
garai
Zein? 5
c. Gizarte pribilegiatua
Jokinek eta Iñigok ikasi dute xix. mendeko
izan zuela
Espainiako ekonomiak garapen motela

Zientzien arloko lanerako Zure txanda!

a. Goi mailako klasea
b. Erdi mailako klasea
Europako gainerako herrialdeetakoarekin
gero. Joan Planellaren margolana ikusita,
industria izan zen bereziki garrantzitsu
alderatuz
zer
a Espainian

tresna eta teknika

c. Klase herritarra hartan? Non gailendu zen? Zer beste industria
garai
filmak historia ezagutzeko? Cailebotte mota izan ziren garrantzitsuak Espainian?
1 Zure ustez, lagungarriak izan al daitezke 3 Aurreko margolanaren ondoan, Gustav
ikertzeko? gizarte
Azaldu erantzuna. Eta grabazioaren unea pintorearen lan bat dago. Zure ustez, zer 6 Nork egiten zuten lan industrian?

espezifikoak aurkezten ditu. dituzu? Zein gomendatuko zenieke klasetakoak izango dira margolan horretako
2 Zer beste film historiko ezagutzen
pertsonaiak? a. Zerbitzuetako profesionalek
Historiako zer une kontatzen du zuk gomendatu duzun
ikaskideei? b. Proletarioek
filmak? a. Nobleziakoak
b. Burgesiakoak c. Eskulangileak ez ziren langileek
de Goya eta haren lana
3 Zer historia iturri erabil daitezke Francisco
aztertzeko? c. Erdi mailako klasekoak
99

Ikasten ikasi atalak edukiak Adi, galderak! ataleko ebaluazio jarduerek

finkatzen laguntzen du, ikaskuntzaren estandar ebaluagarriak
ikasteko teknikak eta dituzte oinarrian.
ikaskuntza estrategiak
baliatuz. ikaSten ikaSi
ika
1
Ordenagailua ere balia dezakezu, aDi, GaLDerak! Egin jarduerak koadernoan edo
orri bereiz batean.
Kopiatu honako diagrama hau, eta osatu.

Adierazi zuzenak ala okerrak diren honako

Europako ibaiak esaldi 7 Begiratu klimagramari, eta erantzun. Zer
hauek. Ondoren, zuzendu esaldi okerrak. klima
izango du hiri honek?
Erliebearen eraketa prozesu azkarra da.
Hegoaldeko isurialdeko ibaiak Iparraldeko eta mendebaldeko isurialdeko Benasque
ibaiak Erliebea eta paisaia gauza bera dira. 70
140
Ekialdeko isurialdeko ibaiak 65
130
Izaki bizidunek aldaketak eragiten dituzte
9 ºC)

60

.....an itsasoratzen dira. erliebean. 55

120
mm)
TTenperaturak ºC-tan (batez bestekoa:

110
.....an eta .....an itsasoratzen dira. Alde handia dago kostaldeko erliebearen 50
.....an eta .....an itsasoratzen dira. eta 100
Prezipitazioak mm-tan (guztira 1.175

45
barrualdeko erliebearen artean. 40
90
80
35
Emari Luzeraz, 70
Emari Luzeraz, 2 Izendatu mapan adierazitako sakonuneak 30

..... dute. ..... dira. Emari Luzeraz, eta 25

60

..... dute. ..... dira. mendikateak. 50

..... dute. ..... dira.
20
15
40
30
10
3.500-2.000 20
5
3.500-2.000 10
0
Konparazio taulen bidez, zutabetan U 0
lerrokatutako laukietan antola 1.400-1.000 O M A M E U A I U A A
daitezke kontzeptu jakin bati buruzko 999-700

datuak; adibidez, klima bakoitzaren 699-400

Idatzi termino bat definizio bakoitzerak
tenperaturari eta prezipitazioei buruzkoak. o.
Konparazio taulak lagungarriak 399- 0

dira ikasi beharreko kontzeptuak Ibaiak daraman ur kantitatea

lotzeko eta buruz ikasteko. I

Ibaiak egiten duen bidea

2 Orain, egin Espainiako eta Europako ibaiak Ibaiak eta haren ibaiadarrek igarotako lur
alderatzeko konparazio taula bat. eremua
Ibaiaren emariak urtean zehar dituen gorabeherak
Ibaiak bere bidean zeharkatzen duen lurra
Zuzendu Europako erliebeari eta ibaiei
buruzko
esaldi okerrak.
Lautada handiek ia Europa osoa hartzen

GOGOan aL DUZU?
Kopiatu aurreko jarduerakoaren moduko dute.
GOGO mapa bat, adierazi hiru isurialdeak, eta
honako ibai hauen izenak: Miño, Tajo,
Espainiako
idatzi
Guadiana,
b. Mendikateak iparraldean daude.
c. Europako aintzirek jatorri glaziarra dute.
Ebro, Guadalquivir, Duero, Segura eta d. Fiordoak Frantziako eta Portugalgo kostaldean
Júcar. Esleitu
3 Begiratu argazkiei. Espainiako zer zonatakoa kolore bat klima bakoitzari; eta margotu daude.

Amaierako
da mapa, kode
bakoitza, zure ustez? horri jarraituz. Ondoren, gehitu itsasoak,
Ozeano 10 Lotu Europako isurialdeak eta isurialde
Atlantikoa, Finisterre lurmuturra, Cádizko bakoitzeko
golkoa eta ibaien ezaugarriak.
a b Ibaizabalen itsasadarra.
4

5
Zenbat klima hotz daude Europan? Zenbat
epel? Zenbat klima bero?
Zeri egiten diote erreferentzia honako
klima
Ibai motzak,
emari gutxikoak
Iparraldeko eta
mendebaldeko isurialdea jarduerak
metakognizioa
termino Ibai luzeak eta emaritsuak
hauek? Inguratu erantzun zuzena. Hegoaldeko isurialdea
• Eguraldia: denbora tarte labur/luze bati.
4 Zergatik itsasoratzen dira Ozeano Atlantikoan Ibai ertainak,

sustatzen du
Iberiar • Klima: denbora tarte labur/luze bati. Ekialdeko isurialdea
goi lautadako ibai guztiak? emari handikoak
6 Zer ibairen ibaiadarrak dira honako hauek?
5 Espainiako zer klimak dute itsasoa gertu
izatearen
eragina? Adierazi nola ikus daitekeen eragin a. Jarama

–arrazoibidea bera
hori
tenperaturetan. Pisuerga Zerk laguntzen dizu gehiago erliebea ikasten,
mapek eta argazkiek ala irakaslearen azalpenek?

Gogoan al duzu? arrazoitzea–,

Aurrez landutako ikasten ikasteko
edukien berrikusketa tresna den aldetik.

14 Proposamen didaktikoa
 Eta hiruhileko
amaieran,
bakoitzaren
honako atal hauek:
PISApolis atalak ikasleak prestatuko
ditu, bertako zein nazioarteko
gainditzeko gai izan daitezen,
hiruhileko bakoitzeko edukiei lotutako
proposamenen bidez.
Eta hiruhileko bakoitzaren
amaieran, lankidetza tailer
bat, taldeka egiteko, urratsez
urrats azalduta.
lankidetzan ikasi
Gure planeta aldatzen ari da
Dagoeneko badakizue gizakiaren ekintza
hori ez da beti positiboa izaten.
Entzun al duzue inoiz klima aldaketa terminoa?
eta hala izango da datozen urteetan ere.
tan, fenomeno horri buruzko dokumenta
egiteko. Irakasleak emango dizkizue jarraibideak
Klima aldaketa ikertuko dugu
eskuratzeko,
Klima aldaketari buruzko informazioa
lankidetza teknika erabiliko dugu.
1. Lana banatuko dugu
Taldekide bakoitzak gai hauetako bat ikertuko
Klima aldaketaren
kausak
• Zer da kutsadura
• Zer da klima aldaketa?
atmosferikoa?
• Zerk eragiten du?
• Nola eragiten die
animaliei, landareei eta
inguruneari?
2. Informazioa bilatuko dugu
Taldekide bakoitzak honako informazioa
edo egunkarietan. Interneten ere egin
ten gainbegiradapean betiere. Zuei egokitu
zioa aurkitzen baduzue,
diezaiokezue.
gai hori
3. Adituen taldeak osatuko ditugu
Beste taldeetan zuen gai bera ikertzeaz
dituzue datuak. Sakondu funtsezko kontzeptue
tuen mapak, eta idatzi lortutako informazioa
4. Taldera itzuliko gara eta txostena
Elkartu berriro ere zuen oinarrizko lan
duzuen zatia, eta lotu guztion paragrafoa
rrezkoa iruditzen bazaizue, osatu txostena.
48
PISApolis
Utzitako fabrika
Sararen etxe ondoan bada fabrika
eta utzita dagoena.
zahar-zahar
bat, hura jaio baino askoz lehenagoti
k geldirik
6 Lagundu Sarari erkidegoko
gobernuari buruzko baieztapen zuzenak
aukeratzen.
9 Erreparatu irudi hauei, eta, ondoren,
ordenatu kronologikoki haietan jasotzen
gertakizun historikoak.
diren
a. Erkidegoko legeak egiteko ardura duen
erakundea da.
b. Legeak betearazteko ardura duen erakundea
da.
c. Gobernu zentrala da, egoitza Madrilen
duena.
7 Orain, pentsatu zuri dagokizula erabakitzea
zer
argazki erakutsiko diren fabrikako erakusketan
,
Aro Garaikidea irudiz azaltzeko. Zer gertakizune
n
argazkiak aukeratuko zenituzke? Azaldu
zergatik.
8 Erakusketa iraunkorrak, argazkiez gain,
Aro Garaikideko zenbait artistaren lanak
berreskuratuko ditu.
Zein izan daitezke artista horiek?
ekin eta ikasi
1 Historiako zer unetakoa izan
2
daiteke fabrika hori?
Aitak esan izan dionez, fabrika hartan
4 Sarak jakin du bere arbasoetako askok
egin zutela lan fabrika hartan eta, hain
zuzen,
horrexegatik joan zirela herritik hirira bizitzera.
Honezkero jabetuko zinenez, ekintzailet
ekintzaileei buruzko albisteak ematen
ekonomikoak helburu dituzten
zari eta proiektu
direnean, irabazi
enpresa berriak aipatzen dira
ehungintzan aritzen ziren. a. Nola deritzo fenomeno horri? gehientsuenetan. Alabaina, bada
Azaldu al diezaiokezu Sarari gizartearen bestelako ekintzailetza mota
zer • Inportazioa bat, gizartearen aldeko onurak
lortzea eta eskuzabaltasunez
klasetako jendeak ziharduen ehungintza
n • Immigrazioa laguntzea helburu duena.
xix. mendean? Zer ezaugarri
zituen gizartearen
sektore horren lanak? • Nekazari exodoa
• Exodo nazionala
3 Ehungintzak berebiziko garrantzia izan 10 Egin lauzpabost kideko taldeak, eta jaso
zuen zerrenda batean bost arazo
Sararen hiriaren garapen ekonomikoan. b. Zer beste ondorio izan zituen industrializa sozial, zuen inguruan hauteman ditzakezuen
Zer zioak ak eta, ustez, GKE bat
autonomia erkidegotan bizi da ziurrenik Espainian? sortuz arindu edo konpondu ditzakezuen
Sara? ak.
Azaldu zergatik.
5 Erkidegoko gobernuaren erabakiz, fabrika
a. Katalunian berriro 11 Aukeratu bost arazo horietako bat.
c. Gaztela eta Leonen irekiko da, Aro Garaikideari buruzko erakusketa
b. Andaluzian iraunkor bat egiteko. Zer mende barne
d. Galizian hartzen 12 Eztabaidatu zer GKE mota izan daitekeen
ditu barnean historiako etapa horrek? egokiena arazo hori
konpontzeko. Asmatu izen bat GKE horrentzat,
eta adierazi zer
urrats emango zenituzketen.
118
Ekin eta ikasi atalak ekintzaile
izateko sena indartzen du.
ko bizitzan
Klima aldaketari aurre egingo diogu egunero
Asko dakizuenez jada klima aldaketari buruz,
zuen eguneroko bizitzan klima al-
askok eragina dutela Lurrean. Eragin dezakezuen erabakitzeko unea iritsi da.
daketa geldiarazten laguntzeko zer egin
Gaurkotasun handiko gaia da,
Horregatik, lauko edo bosteko talde-
zioa bilduko duzue, gero txosten bat
.
BURU HAUSGARRIA
die ideiei: zenbat
egin 2 Talde bakoitzak kalifikazio bat emango
1 Taldeka, pentsatu hamar minutuz zer eta garrantzitsuagoa iruditu ideia, orduan
eta puntu
aldaketari
dezakezuen zuen eguneroko bizitzan klima gehiago emango dizkio. Eztabaidatu gelan
boto gehien
ak arbelera
du. aurre egiteko. Talde bakoitzeko bozeramaile jaso dituzten ideiei buruz, eta, aurrerantzea
n, aplikatu
irtengo dira txandaka, eta bururatu zaizkizuen
ideia
bizitzan!
Klima aldaketa neurri horiek zuen eguneroko
Kutsadura Klima aldaketari aurre guztiak idatziko dituzte.
egiten dioten erakundeak geldiarazteko neurriak
atmosferikoa
klima aldaketa
• Zer dira? • Nola murriztu klima Zorionak! Taldeka lanean aritu zarete,
bat idatzi
aldaketaren ondorioak? ikertu duzue eta hari buruzko txosten
• Zer da Kyotoko Protokoloa? zenbait neurri har
• Zer egin daiteke duzue. Gainera, zuen esku dauden
borrokatzeko.
• Zer ondorio ateratzen dituzte ditzakezue, klima aldaketaren aurka
kutsadura atmosferikoa la!
konferentzietan? eragozteko?
Bejondeizue
bilatuko du liburuetan, aldizkarietan
ditzakezue kontsultak, baina heldu ba-
ez zaizuen gaiari buruzko informa-
egokitu zaion taldekideari jakinaraz
PBL PRoIeKTuA PBL proiektuak
arduratzen diren ikasleekin trukatuko
Enpresa boteretsu batek erabaki du turismorako
Gune horrek golf zelai bat, 5 izarreko hotel
gune bat eraikitzea.
bat eta saltokiguneak izango
enuntziatu bat jasotzen
tan, egin eskemak eta kontzep- ondoko natura ingurune ba-
ba
laburbiltzen duen paragrafo bat.
egingo dugu
ditu. Arkitektoak pentsatu du gure herriaren
tean gauzatzea proiektua. Han, ibaiaren
terraneoaren azken guneetako bat dago,
ondoan, Espainiako baso medi-
medi
eta animalia eta landare espezie
aisialdirako gune hori eraikitzeak
du, problematan
babestuak bizi dira. Gure beldurra da
taldean, azaldu taldekideei prestatu
k, txostena idazteko. Azkenik, beha-
natura eta erliebe elementu batzuk kaltetuko
tokiko eta autonomia erkidegoko agintariei
arriskua ikusaraztea. Bururatzen al zaizue
ote dituen. Aukera bat da
proiektu horrek sortzen duen
nola?
oinarritutako proiektu
bat garatzeko.
 Eta gainera, liburuaren
amaieran, Eranskina,
Espainiako biztanleria
Europako biztanleria egindako lana mapen
Gaur egun, Espainiak
ditu. Jaiotza tasa oso
bakoitzak 1,3 haur izaten ditu, batez
ez dago modu orekatuan banatuta,
Europa osoan zehar. Zenbait herrialdetan,
biztanleria dentsitatea oso altua da; Alemanian,
bidez finkatzeko
beste. . Beste zenbait
herrialdeetan, berriz, oso baxua da; Islandian,
I

H 000
Espainiako
eta Europa
ko paisaia mo
tak
Norvegiako
itsasoa
klimaren,
faunaren, Poloetako
P nahasketare erliebearen paisaia
eta giza jard
n ondorio
z eratzen da. ueren egoten da Europar Bat
ia urte osoa
n zehar. asuneko her
Udan, elurr
a urtu egite rialdeak eta
OZEANO tundra sortz n da eta
en da, landa
hiriburuak
ARTIKOA osatutako re txikiz
paisaia bat.
Ipar Tenperatura
itsasoa baxuen eragi
fauna gutx nez, oso
Baltikoa i dago. banatzen dituz
OZEANO te

ATLANTIKOA Norvegiako
itsasoa
hiriburua
Ipar
itsas oa
Balti koa

Biztanle kopurua km2-ko Ipar

itsasoa
20 baino gutxiago OZEANO OZEANO
20tik 80ra bitartean I
ATLANTI
80tik 120ra bitartean M KOA
ATLATIKOA
120tik 500era bitartean Mediterraneo itsasoa Baltikoa
H
Azov eko
500 baino gehiago itsas oa

Espainiako biztanleak ez
daude herrialdean modu Paisaia ozea
nikoan,
orekatuan banatuta.
Med
Gehienak kostaldean eta 1 Erreparatu mapari. Zer probintziak dituzte biztanle 1 it
hiriburu handietan bizi dira; gehien? Eta gutxien? Kaspiar
eo itsasoa
Itsaso
Madrilen eta Bartzelonan, Beltza

esaterako. 2 Zure ustez, zer gertatuko da Espainiako biztanleriak 2 Kanaria uharteak

M e
d i
t e
r r
zahartzen jarraitzen badu? eremuetan fauna aldat
u egiten dira
M
I
a n
, ugariak dira altueraren
e
o
eperrak eta erbiak, Espainian izedi arabera. Paisaia ozeanik
oa edo atlantik
ugari daud
H

Paisaia kontine
katamotzak zuhaixkak ere; e, baita ntala
oa
askoko erem . Baso Goi mendik
uetan, berri besteak beste Poloetako
o paisaia
i t
z, beste , ipurua. paisaia s a s o a
127
animalia batzu
k daude; adibi
basurdeak dez,
eta orkatzak.
1 Erreparatu
mapari, eta
dauden Espa identifikatu 1
inian. zer paisaia
2 Mediterraneo
egoteak harr ko basoetan
apariak —ka erbien kop kokatu herr
uru handia ialde
eragiten du. tamotza, horiek. Azk
Zergatik? adibidez— enik , idatzi bako
egotea
itzaren
2 Zure ustez,
zergatik ez
Europako dira Europar
zenbait herr Batasuneko
zaizu? Zerg ialde? Bide kide
atik? zkoa dela
iruditzen
al

125

Superpixepolis unibertsoko
pertsonaiak protagonista dituen
komiki bat, irakurzaletasuna
sustatzeko

Mortierren laborategian gauza asko gertatzen ziren beti. Hainbeste gertatu

ere, egun batean ez baikinen jabetu non sartzen zen nire Makarena bihurria… Makarena?

Konponketa
txiki hauei esker aise
bidaiatuko duzue
espazioan zehar, nork
bere ontzian.

earen Makarenak ere

Irakurtz
zkuntza

badu berea.
abentura Nork
bere ontzia.
BAL
IBAIZA
Lehen He

Bikain!
Aparta
zara,
Mortier!
BAL
IBAIZA

13:06
26/02/15

O, ez!
Makarena
bere kapsulan
m joan da!
erpixepolis.co
www.sup
Noiz egongo
dira prest? Ez daki
Zer egingo dugu
orain? Makarena espazio ontzia
gure ondoan gidatzen!
behar dugu!

16 Proposamen didaktikoa
 Material hauek
guztiak ikaslearen
liburuarekin doaz.

Pla neta hon ek oso Mak are na

dibe rtig arr ia diru di. gustur a ibili ko
litz atek e hem en.

Bar katu, jaun a. Han dia al den ?

Lag un bate n bila Eee ez, txik i-txikia!
gab iltz a. Gal duta dabi len
Mun str o
arm iarm a bat da.
83 gala xiar a
hur bilt zen ari
gar a.

Tira … Jar rai

diez aiog un.
Beg ira deza gun
Pla netaz plan eta urd in hor reta n...
bilatu beh ark o
dug u.

13

Ooo o!
Sine stez ina da!

Bad irud i plan eta

oso a dago ela urp ean .
 Irakaslearentzako
materiala

rekin lot uta adierazten

Programazioeaanklantau latan jaso dira, eta elkar
dutako Edukiak, Ebaluaz
io irizpideak, Ikaskuntza
ren
dituzte unitate bakoitz ko ga itasunak eta Askotariko
adimenak.
alu ag ar ria k, Ga
estandar eb

iRAILA URRIA AZAROA ABENDUA URTARRILA OTSAILA MARTXOA APIRILA MAIATZA EKAINA

1. unitatea. Espaziora bidaia

proG
pro GrAmAzIoA
Gako
Edukiak Ebaluazio adierazleak Ikaskuntzaren estandar ebaluagarriak IL, or. gaitasunak AA Ebaluazioa
Lurra eguzki sisteman eta eguzki sistema osatzen duten astroak 1. Ea deskribatzen duen unibertsoa nolakoa den eta nola eratu zen. 1.1. Ea deskribatzen duen unibertsoa nolakoa den eta nola 14-15 IL: 25. or., 1. jar.
sortu zen, eta ea badakien unibertsoaren osagai nagusiak EO: 83. or., 3. jar.
zein diren, galaxia, izarra, planeta eta satelitea identifikatuz.

2. Ea identifikatzen dituen eguzki sistemako astroak eta Lurraren eta 2.1. Ea kokatzen duen Eguzkia eguzki sistemaren erdigunean 14-15 IL: 25. or., 1. eta 2. jar.
Ilargiaren kokapena. eta ea izendatzen dituen eguzki sistema osatzen duten planetak. EO: 83. or., 1. jar.

Ikaskuntzaren estandarrak
2.2. Ea kokatzen dituen planetak Eguzkiarekiko duten 14-15 IL: 25. or., 2. jar.
hurbiltasunaren arabera.

2.3. Ea deskribatzen duen Lurra unibertsoan non kokatuta dagoen. 15 IL: 25. or., 1. jar.

2.4. Ea deskribatzen dituen Lurrak espaziotik ikusita dituen

forma eta ezaugarriak.
15 IL: 25. or., 1, jar.
ikaslearen liburuko Adi, galderak!
2.5. Ea identifikatzen duen Lurra Eguzkiaren inguruaren
biraka dabiltzan zeruko gorputzen arteko bat dela.

2.6. Ea deskribatzen eta ezagutzen dituen eguzki sistemaren, haren

15

14-15
IL: 25. or., 1, jar.
EO: 83. or., 3. jar.

IL: 25. or., 1. jar.

atalean eta proposamen didaktiko
honetako ebaluazio osagarrian
osagaien, ezaugarrien eta mugimenduen eskemak eta irudiak. EO: 83. or., 2. jar.

Lurraren errotazioa eta haren ondorioak. Ardatz eta polo 3. Ea azaltzen dituen Lurraren eta haren mugimenduen oinarrizko 3.1. Ea azaltzen dituen Lurraren errotazio mugimendua, 16 IL: 25. or., 8. jar.
geografikoak. Eguna eta gaua ezaugarriak, eta ea identifikatzen dituen errotazio mugimendua eta biratze ardatza eta polo geografikoak.
haren ondorioak.
3.2. Ea definitzen dituen eguna eta ordua denbora neurtzeko
unitate gisa eta ea badakien hainbat ordu eremu daudela.
16-17 IL: 25. or., 8. jar.
EO: 83. or., 4. jar. ebalua daitezke.
3.3. Ea deskribatzen dituen eguna eta gaua Lurraren errota- 16-17 IL: 25. or., 8. jar.
zioaren ondorio gisa eta ea adierazten dituen inguruko bizitza EO: 83. or., 6. jar.
biologikoa erritmo horretara egokitzearen adibideak.

Lurraren translazio mugimendua. Urtaroak 4. Ea azaltzen dituen Lurraren eta haren mugimenduen oinarrizko 4.1. Ea azaltzen dituen translazio mugimendua eta haren ondorioak, 18-19 IL: 25. or., 7. jar.
ezaugarriak eta ea identifikatzen dituen translazio mugimendua eta eta ea adierazten duen bizitza biologikoari egokitzearen adibiderik. EO: 83. or., 5. jar.
haren ondorioak. 4.2. Ea identifikatzen dituen urtaroak, duten iraupena eta 18-19 IL: 25. or., 5. eta 10. jar.
bakoitzaren eguzki argia.

4.3. Ea definitzen duen urtea eta ea badakien zenbat egun dituen, 18-19 IL: 25. or., 9. jar.
hilabeteek zer iraupen duten eta egutegian nola irudikatzen diren. EO: 83. or., 7. jar.

4.4. Ea definitzen eta irudikatzen dituen Lurraren translazio 18-19 IL: 25. or., 9. jar.
mugimendua, biratze ardatza eta polo geografikoak eta ea
lotzen dituen urtaroak aurreko horien efektuen konbinazioarekin.

5.1. Ea deskribatzen duen Ilargiaren errotazioa. 20-21 EO: 83. or., 10. jar.
Ilargia: Lurraren inguruan egiten duen mugimendua. Ilargiaren 5. Ea deskribatzen dituen Ilargiaren eta haren mugimenduen
faseak. oinarrizko ezaugarriak, eta ea identifikatzen dituen ilargiaren faseak
eta haien ondorioak. 5.2. Ea deskribatzen duen Ilargiaren translazioa eta ea iden- 20-21 IL: 25. or., 4. eta 6. jar.
tifikatzen dituen Ilargiaren faseak eta Lur eta Ilargi eklipseak. EO: 83. or., 8. eta 10. jar.

OHARRA: IL: Ikaslearen liburua EO: Ebaluazio osagarria (proposamen didaktikoan)

Proposamen didaktikoa 63
62 Proposamen didaktikoa

1. unitatea. Espaziora bidaia

Horiez gain, beste Irakurzaletasuna sustatzea

hainbat alderdi jasotzen

LExIKoA
• Egin lau edo bost ikasleko taldeak eta diseinatu Nazioarteko • Bilatu egunkarietan eta aldizkarietan landutako edukien inguruko
Eguzki sistema: astroa, planeta, barneko planetak, kanpoko Ilargia: ilargiaren faseak, Ilargi betea, ilbehera, ilberri, ilgora. Espazio Estaziora eta Ilargira espazio bidaiak sustatzeko albisteak eta egin ikasitako gaiei lotutako horma irudiak.
planetak, satelitea, kometa, Esne Bidea, galaxia. liburuxkak. Horretarako, bilatu informazioa Interneten,

dira, hala nola

Egutegia: eguna, urtea, hilabetea, laneguna, jaieguna, bisurtea. • Atlas del espacio. La astronomía en tus manos (SM, 2008)
Astroak: Eguzkia, Merkurio, Artizarra, Marte, Jupiter, Saturno, entziklopedietan, galdetu familian eta abar. Robin Scagell idazlearen liburuan unibertsoari, eguzki sistemari
Urano, Neptuno. • Irakurri taldean Julio Verneren De la Tierra a la Luna liburuko eta zeruko gorputzei buruzko oso informazio bisuala kontsulta
Lurra: atmosfera, errotazioa, Lurraren ardatza, translazioa, kapitulu batzuk. daiteke.

aniztasunari arreta, urtaroak, eklipsea. • Jean Lemieux idazlearen Los conquistadores del infinito
liburua irakurtzea gomendatzen da (Ala Delta Azul, Edelvives,
2003).

lexikoa, IKTak
mEToDoLoGIA ETA IKASTEKo zAILTASUNAK Plastika Hezkuntzarekin ere lotuta dago, eguzki sistema mugikor
bat eraikiko dugulako eta sistema horretako mapak egin eta
Unitatearen edukia oso motibagarria da hasieratik, zerua eta interpretatuko ditugulako.
espazioa behatzearekin lotuta baitago.
baliabideak
erabiltzeko eta Galdetu ikasleei ea zer dakiten izarrei eta konstelazioei buruz; ea
zer dakiten planetei, sateliteei, kometei eta abarri buruz ere. Eskatu
ekartzeko gelara etxean gaiari buruz duten materiala eta
bALIoAK ETA jArrErAK

Lankidetza.Zailtasunak gainditzeko taldean lan egiteko beharrari Superpixepoliseko materialak

irakurzaletasuna
informazioa. balioa ematea eta bakarrik nekez edo inoiz lortuko ez genituzkeen • SPX digitala
erronkak lortzeko duen garrantziaz jabetzea. Taldeko lanean egin
Zailtasun nagusiak planeten eta sateliteen mugimenduak ulertzeko - Jarduera elkarreragileak
behar diren lanak identifikatzea.
eta irudikatzeko sor daitezke; baita urtaroen sekuentzia ulertzeko - Dokumentu didaktikoak

sustatzeko
eta egutegia erabiltzeko ere. Begirunea. Lanetan kide ditugunekiko eta haien iritziekiko
begirunez jokatzea. Besteen iritziei balioa ematea, parte hartzea • Horma irudia, 1
eta denek parte hartzeko ahaleginak egitea.
ANIzTASUNArI ArrETA
Web baliabideak

iradokizunak, beste
Finkatzeko IKT-AK ErAbILTzEA • Honako helbide honetatik Madrilgo planetarioaren webgunera sar
Planeten eta sateliteen mugimenduak azaltzen laguntzeko, daiteke eta bertan dago ordutegiei, erakusketa iraunkorrei eta aldi
Ikasleekin landuko da dokumentuak gordetzeko karpetak sortzea,
egokia da ikasleei mugimendu horiek adierazteko aukera batekoei, film emanaldiei eta beste datu interesgarri batzuei
uler dezaten informazioa antolatuta gordetzeak zer garrantzi

baliabide batzuk... Web baliabideen

emango dieten dinamikak erabiltzea. Eguzkiaren eta Ilargiaren buruzko informazioa.
duen.
eklipseak azaltzeko, egin gauza bera linternak erabiliz. • Hurrengo estekak unibertsoari eta eguzki sistemari buruzko
Word dokumentu bat sortzea proposa daiteke eta, ondoren, http://link.edelvives.es/klvyk
informazioa ematen du.
Era berean, hainbat motatako egutegiak erabil daitezke ikasleak
karpeta batean gorde.

QR kodeak,
horiek erabiltzeko ohitura hartzen has daitezen. link.edelvives.es/pkwbq

Sakontzeko GUrASoEN ESKU HArTzEA

Azaldu espazioa konkistatzea herrialde askoren helburu
Eskaini denbora eskola ordutegitik kanpo ilargiaren faseak eta
handietako bat dela eta hainbat programa espazial abian direla,
izarrak behatzeari.
bai tripulaziodunak, bai tripulaziorik gabeak. • Hurrengo estekan Halley kometari buruzko informazioa irakur

haietara sarbidea
Behatu ilargi mapen edo konstelazio ezagunenen adierazpenak. daiteke. Ondoren, idatzi idazlan labur bat kometa horren
DIzIpLINArTEKoTASUNA nukleoari buruz.
Mugikorretarako edo tabletetarako izarren mapen aplikazioak
erabil daitezke, familian ikusteko. http://link.edelvives.es/vkjkj
Unitate didaktiko honetako edukiak Hizkuntza arloarekin lotuta

errazteko
daude, hiztegia landu eta termino berriak identifikatuko baititugu. Egokia litzateke inguruko planetario batera joatea ere.
Matematikarekin ere bai, eklipsea terminoaz gain denbora
unitateak eta neurtzeko unitateak erabiliko baititugu. Arte eta

Proposamen didaktikoa 65
64 Proposamen didaktikoa

18 Proposamen didaktikoa
 k u n t z a b e r rikuntza
Hez o k izunak Askotariko
sus ta tz e ko ir a d
adimenen
1. unitatea.LaEspaziora
Tierra en bidaia
el universo
Askotario adimenen paleta paleta bat
unitateko
ASKoTArIKo ADImENAK
Edukia: Eguzki sistema

AA Zereginak

Askotariko adimenak
Orrialdeak Zereginak AA
Bateratzea
12-13 Binaka Bikoteka jarrita, prestatu jokabide arau batzuk espazio ontzi bateko bizikidetza
Ikastalde osoan Eztabaida: aurretiazko ideiak aztertzea/ideiak argitzea.
bertan dauden guztientzako atsegina izan dadin. Ondoren, partekatu gainerako ikaskideekin
eta hitz egin gaiari buruz. • Egin ideia zaparrada bat eguzki sistemak zer adierazten duen aztertzeko eta sortu eskema bat

garatzeko jarduera
ideia horietatik abiatuta.
14-15 Ikastalde osoan Duela gutxira arte, eguzki sistemako bederatzigarren planeta Pluton zela
esaten zen. Azalduko al zenieke ikaskideei zergatik esaten den ez dela gainerako planetak • Egin zerrenda bat eguzki sistema osatzen duten planeta guztiekin eta aztertu ea nondik
bezalakoa? Ikertu gaiari buruz eta justifikatu azalpenak. datozkien izenak.
• Egin eguzki sistemari buruzko laburpen bat, planetei, asteroideei, meteoritoei eta kometei

iradokizunak, ikaslearen
16-17 Binaka Aukeratu kontinente bakoitzetik herrialde bateko hiriburu bat. Ordu eremuen mapa
hartuta, egin taula bat eta adierazi zer ordu den hiri bakoitzean, gauden tokian 12ak direla erreferentzia eginez.
pentsatuta. Grafiko bat egingo dugu
Ikastalde osoan Egin barra grafiko bat eta adierazi zer dagoen planeta bakoitzaren eta Eguzkiaren artean.

liburuko orrialde bikoitzeko

Pentsa dezagun
18-19 4naka edo 5naka Diseinatu panel edo horma irudi bat Lurrak translazio mugimendua egitean
hartzen dituen kokapenak adierazteko. Binaka Pentsatu ea Lurrean zer ezaugarriri esker dagoen bizia eta ea zergatik beste planetetan bizia
Adierazi zein den urtaro bakoitzaren hasiera eta apaindu horma irudia urtaro bakoitzari garatzea ezinezkoa den. Ondoren, egin zerrenda bat ideia guztiekin eta partekatu ideiak ikaskideekin.
lotutako argazki adierazgarriekin (urtaro bakoitzeko paisaia, zuhaitzak eta fruituak, etab.). Eguzki sistema eraikiko dugu
20-21 4naka edo 5naka Ikertu «Ilargiaren alde ezkutua» esapidearen esanahiari buruz (galdetu Ikastalde osoan Ikusi honako esteka honen bideoa Eguzki sistema adierazteko.
etxean, bilatu Interneten heldu baten laguntzaz, kontsultatu ikastetxeko ikaskide http://link.edelvives.es/irvmr
zaharragoei edo beste irakasle batzuei eta abar) eta egin esanahiaren adierazpen plastikoa Karaokea
ikasgelan; baloiak, paperezko bolak, zuen gorputza eta abar erabil ditzakezue.
Ikastalde osoan Ikasi buruz honako abesti hau eta abestu.
22-23 Ikastalde osoan Denoi gustatzen zaigu Eguzki eklipseren bat denean zerura begira egotea. http://link.edelvives.es/xuzhk
Arriskutsua da ordea. Azaldu gelan (ideia zaparrada) ea zergatik hartu behar diren neurriak, Astro bihurtuko gara
zer hartu behar den kontuan eklipse bati begiratzean, nola begiratu behar zaion eta abar.
4naka edo 5naka
24-25 Binaka Ilargiari abestuko diogu. Binaka jarrita, bilatu eta aukeratu Ilargiari buruzko abesti IImajinatu astroak zaretela eta irakaslea Eguzkia dela. Irakasleak planetak izendatuko ditu. Mugitu espazioan
edo poema bat. Ondoren, ikasi buruz eta antzeztu ikaskideen aurrean. irakasleak adierazitakoaren arabera. Planeta bakoitza bi, hiru edo lau ikaslek osatuko dute eta, elkarri
besarkatuta, Eguzkiaren inguruan ibiliko dira, orbitatzen.
Jarduera hau Gorputz Hezkuntzako eskoletan egin daiteke, Karaokearekin batera.
Gogoeta egingo dugu
Banaka Egin gelako txosten labur bat eta adierazi ea zer ikasi duzun Eguzki sistemari buruz eta ea ikasitakoa
nola ikasi duzun: gure planetak Eguzki sisteman duen presentzia, unibertsoan bakarrik ote gauden edo ez,
ea gizakiontzat zer esan nahi duen beste planeta batzuetan gurea bezalako bizia aurkitzeak.
Ikertuko dugu
Binaka Bilatu informazioa Interneten (heldu baten laguntzaz) edo entziklopedietan eta egin taula bat Eguzki
sistemako zortzi planetei buruzko datuekin: diametroa, errotazio denbora, Eguzkiarekiko distantzia, translazio
denbora eta satelite kopurua (sateliterik izanez gero). Eta, gainera:
PBL proiektu bat
(Problem based learning)
66 Proposamen didaktikoa
Proposamen didaktikoa
eta IKT tailer bat
unitateko

IKT tailerra
1. unitatea.LaEspaziora
Tierra en bidaia
el universo
LANKIDETzzAN IKASTEA
LANKIDET INTErNETEN EGUzKI SISTEmArI bUrUzKo INFormAzIo bILA

Unitate bakoitzaren Unitate honetako helburuak lankidetzan ikasiz lortzeko, honako

egitura hauek erabiliko dira.
Proposamen didaktiko honetako hasierako orrietan edo dokumentu
didaktiko digitaletan dago egituron deskribapena.
Helburuak
• Interneteko Google bilatzailearen oinarrizko funtzionamenduaren berri izatea eta haren erabileran urratsak ematea.

programazioa, lankidetza
Oinarrizko lankidetza egiturak Orrialdeak Lankidetza egitura espezifikoak Orrialdeak • Informazioa bilatzeko eta artxibatzeko oinarrizko trebetasunak garatzea.
Irakurgai elkarbanatua 12, 13, 18 eta 19 Zenbakia 22 eta 23
Iradokizun metodologikoak
1-2-4 20, 21 eta 23 Zenbaki berdinak elkarrekin 15, 19, 24 eta 25
Unitate honetan, ikasleek Google bilatzailearen oinarrizko funtzionamendua ikasiko dute eta hori erabilgarria izango

ikaskuntza oinarritzat
Orri birakaria 15 eta 23 Bat guztiongatik 20 eta 21
dute ikerketa lanak eta proposatutako jarduerak egiteko.
Hiru minutuko etena 14, 15, 16, 17, 20, 21, Hobe elkarrekin 12 eta 22
22 eta 24 Lehen unitatea denez, komeni da ikasleei gogoraraztea Internet mundu osoan elkarri konektatuta dauden
Arkatzak erdira 25 ordenagailuek osatutako sare bat dela eta ordenagailu horien bidez informazioa partekatzen dugula. Interneten

hartuta Hitzen jokoa

Substantzia
Binaka
20 eta 21
18 eta 19
17, 19 eta 24
bilaketak egiteko, nabigatzaile bat behar da; adibidez, Internet Explorer edo Mozilla Firefox.
Garrantzitsua da Internet desegoki erabiltzeak dakartzan arriskuez ikasleak ohartaraztea eta beti heldu baten
begiradapean erabiltzea komeni dela azaltzea.

Proposatutako helburuak lortzeko unitate didaktikoa hasi baino lehen autoebaluazioa egitea gomendatzen dugu eta horretarako honako Tailerra egiteko, irakasleak bi taldetan banatuko ditu ikasleak eta bi taldeek eguzki sistemari buruzko informazioa
ikasleek zer jakin behar duten jakin ahal izateko, eta unitatea taula hau erabiltzea. bilatuko dute Interneten. Talde batek barneko planetak ikertuko ditu, eta besteak, berriz, kanpokoak. Horretan hasi
amaitzean egindako aurrerabidea ebaluatu ahal izateko, ikasleek aurretik, ikasleek liburuko 14. eta 15. orrialdeetako edukiak ulertuta eta ikasita izan behar dituzte.
Hemen adieraziko ditugun urratsei jarraitzeaz gain, tutoretzak ere kontsulta daitezke euskarri digitalean.
Hasierakoa Amaierakoa Irakaslearen azken
Ikaskuntzaren estandar ebaluagarriak
1 2 3 4 1 2 3 4 balorazioa
Prozesua, urratsez urrats
Ea deskribatzen dudan unibertsoa nolakoa den eta nola sortu zen eta ea badakidan azaltzen
1 Adierazi talde bakoitzari ea zer planetari buruz bilatu behar 4 Googlek zenbat emaitza eta zenbat denboran bilatu dituen
unibertsoaren osagai nagusiak: galaxia, izarra, planeta eta satelitea.
duen informazioa. adieraziko digu. Lehen pantailan lehen hamar emaitzak
Ea kokatzen dudan Eguzkia eguzki sistemaren erdigunean eta ea izendatzen ditudan planetak.
bakarrik azalduko dira. Gainerako emaitzak ere ikus daitezke,
Ea kokatzen ditudan planetak Eguzkiarekiko duten hurbiltasunaren arabera. 2 Zabaldu Interneteko nabigatzailea, adibidez Internet Explorer,
orrialdearen beheko aldeko zenbaki zerrenda erabiliz edo
eta idatzi bilatzailearen helbidea helbide barran:
Ea deskribatzen dudan Lurra unibertsoan non kokatuta dagoen. Hurrengoa aukeran klik eginez.
www.google.es.
Ea deskribatzen ditudan Lurrak espaziotik ikusita dituen forma eta ezaugarriak.
5 Bilaketaren emaitzetan, orriaren izenburua urdinez azalduko
Ea identifikatzen dudan Lurra Eguzkiaren inguruaren biraka dabiltzan zeruko gorputzen arteko bat dela. 3 Idatzi bilatu nahi den hori Googleren bilaketa laukian gako
zaigu; bilatutako hitzak, beltzez, eta informazioaren jatorria
hitzak erabiliz; hau da, bilatu nahi duguna zehatz adierazten
Ea deskribatzen ditudan eguzki sistemaren, haren osagaien, ezaugarrien eta mugimenduen eskemak eta irudiak. den helbidea edo URLa, berriz, berdez.
duten terminoak; adibidez eguzki sistemako barneko planetak.
Ea azaltzen ditudan Lurraren errotazio mugimendua, biratze ardatza eta polo geografikoak.
Ondoren, sakatu Sartu tekla edo egin klik Googleren Bilatu 6 Izenburuan klik eginda, web orrialdera sartuko gara.
Ea definitzen ditudan eguna eta ordua denbora neurtzeko unitate gisa eta ea ezagutzen dituen ordu eremuak. botoian.
7 Irudiak ikusi nahi izanez gero, egin klik Irudiak aukeran,
Ea deskribatzen ditudan eguna eta gaua Lurraren errotazioaren ondorio gisa eta ea adierazten
Esaldi bat zehatz bilatzeko, esaldia komatxo artean idatziko bilaketa laukiaren azpian.
ditudan bizitza biologikoa erritmo horretara egokitzearen adibideak.
dugu eta horrek asko mugatuko du bilaketa.
Ea azaltzen ditudan Lurraren translazioa eta haren ondorioak. Ea jartzen ditudan bizia ezaugarri
horretara egokitzearen adibideak.
Ea identifikatzen ditudan urtaroak eta haien iraupena eta ea urtaro bakoitzeko eguzki argia
deskribatzen dudan.
Ea definitzen dudan urtea, badakidan zenbat egun dituen eta ea badakidan hilabeteek zer iraupen
duten eta nola adierazten diren.
Ea definitzen eta irudikatzen ditudan Lurraren translazio mugimendua, biratze ardatza eta polo
geografikoak eta ea lotzen ditudan urtaroak aurreko horien efektuen konbinazioarekin.
Ea deskribatzen dudan Ilargiaren errotazioa.
Ea deskribatzen dudan Ilargiaren translazioa, ea identifikatzen eta izendatzen ditudan Ilargiaren
faseak eta ea identifikatzen dudan eklipseak Lurraren eta Ilargiaren mugimenduen ondorio direla.
GUZTIRA

1: Ez dakit. 2: Badakit zerbait. 3: Nahiko ondo dakit. 4: Oso ondo dakit.

Proposamen didaktikoa 69
68 Proposamen didaktikoa
 t z a r en
s, unita te bakoi
Ur r a t s
dida k t ikoa
ez ur r a t

lanketa Gizarte Zientziak 3

Eguzki sistema
Gizarte Zientziak 3

1. UNITATEA 1. UNITATEA
Zer dago eguzki sisteman? Bizitoki dugun planeta
1 Zer planetak behar du
Eguzki sistema izar nagusi batek, Eguzkiak, eta haren inguruan Gure planeta eguzki sisteman dago; eta eguzki sistema, berriz,
denbora gehien
biraka dabiltzan zortzi planetek osatzen dute. Beste astro batzuk Esne Bidean. Unibertsoak dituen galaxia edo izar multzo asko- Eguzkiaren inguruan
ere baditu; esaterako, izarrak, sateliteak, kometak eta asteroideak. ren arteko bat da Esne Bidea. Lurra, gainerako planetekin alde- bira bat emateko?
ratuta, dakigula, bizia duen planeta bakarra da. Honako ezauga- Zergatik?
• Izarrak, Eguzkia kasu, gas masak dira, tenperatura altua dute,
eta argitasuna eta berotasuna igortzen dituzte.
rri hauek ahalbidetzen dute bizia: proIEKTUKo mATErIALAK
pro
EDUKIAK Eguzkiarekiko distantzia. Horri esker, Lurrean ez du ez bero 2 Ordenatu handienetik
• Planetak zeruko zortzi gorputz dira; Eguzkiarekiko dauden txikienera: Esne Bidea,
handiegirik, ez hotz handiegirik egiten.
• Eguzki sistema eta haren osagaiak distantziaren, osaeraren eta tamainaren arabera, barnekoak Lurra, eguzki sistema, HormA IrUDIAK, 1. Eguzki sistema

1 • Barneko eta kanpoko planetak eta horien

ezaugarriak
edo kanpokoak izan daitezke.
– Barneko planetak Eguzkitik gertu daude, tamaina ertaina
dute eta arrokaz osatuta daude.
Kometak astroak dira, hauts eta
Uraren presentzia. Urik gabe bizia ez litzateke posible izango.
gas nahasketa batez osatutakoakAtmosfera. Gure planeta inguratzen duen gas geruza bat da
eta, Eguzkira inguratzean, lurrundueta oxigenoa du, arnasa hartzeko. 3
unibertsoa eta Ilargia.

Zergatik ezingo
6
eta isats berezi eta deigarri hori ginateke Merkurion
• Sateliteak – Kanpoko planetak Eguzkitik urrun daude, tamaina handia bizi?
sortzen dute. ErANTzUNAK
dute eta gasez osatuta daude. Eguzki sistema izar batek, Eguzkiak, eta haren inguruan
• Lurra planetaren ezaugarriak • Sateliteak astroak dira (adibidez, Ilargia) eta planeta batzuen biraka dabiltzan beste astro batzuek osatzen dute. Horien 4 Zer da asteroide 1 Neptunok, hura baita Eguzkitik urrutien dagoena eta hark
artean daude planetak, sateliteak, kometak eta gerrikoa? baitu orbitarik luzeena.
inguruan biraka ibiltzen dira.
asteroideak. Lurra eguzki sisteman dago eta bizia izatea
• Asteroideak objektu harritsuak dira, hainbat tamainatakoak. 5 Marraztu taula bat 2 Unibertsoa, Esne Bidea, eguzki sistema, Lurra eta Ilargia
posible den planeta bakarra da.
IrADoKIzUN mEToDoLoGIKoAK testu prozesadore
3 Eguzkitik gertuegi dagoelako, tenperatura altuegia duelako
baten bidez, sailkatu
barneko eta kanpoko
eta ez duelako ez urik, ez atmosferarik.
• Orrialdeko edukiak irakurri aurretik, galdetu
Kanpoko planetak planetak, eta azaldu 4 Eguzki sistemako eremu bat da, gutxi gorabehera Materen
ikasleei ea badakizkiten beste astro edo astro
multzo batzuek izenak (izarrak, planetak,
sateliteak, galaxiak, etab.).
Eguzkia izar bat da eta
Barneko planetak
eguzki sistemako planeta
zer ezaugarri dituzten. eta Jupiterren orbiten artean dagoena eta asteroide asko
daude bertan. 7
2
Urano eraztun sistema guztiak inguruan biraka ditu. 5 Begiratu taula nola egina dagoen.
• Begiratu bi orrialdeko ataleko ilustrazioari eta mehe batez inguratua Neptuno da Eguzkitik urrutien
dago eta 27 satelite ditu. Merkurio planetarik txikiena eta
adierazi hor ikusten diren lerroak orbitak direla eta dagoen planeta. Horregatik,
Eguzkitik gertuen dagoena da.
oso-oso tenperatura baxua du.
azaldu zer diren. Artizarrak Lurraren 14 satelite ditu.
Ilargia da Lurraren satelite
antzeko tamaina du.
bakarra eta Lurraren
• 1. jarduera egin ondoren, galdetu ikasleei ea Gertuen dugun planeta da.
inguruan bira egiten du.
eguzki sistemako zer planeta dauden gasez
Saturnok hainbat eraztun ditu
osatuta. inguruan, arkaitz eta izotz zatiz
da eguzki sistemako osatuak. 30 satelitetik gora ditu.
• Jarri ikasleak bikoteka eta eskatu bikote bakoitzari
planetarik handiena eta 67
marraztu eta margotzeko eguzki sistemako astro satelite baino gehiago ditu. Marte gorria da
bat bi aldeetatik: planeta bat, Eguzkia, Ilargia eta eta bi satelite ditu.
Pluton planeta nanoa. Moztu marrazkiak, eraiki
denen artean eguzki sistema mugikor bat eta
zintzilikatu gelako sabaitik.

jjA
ArDUErAK GAKo GAITASUNAK eta ASKoTArIKo ADImENAK
GAK bALIAbIDEAK
b
HEzKUNTzA bErrIKUNTzA
Finkatzeko Ea planetak Eguzkiarekiko distantziaren arabera ordenatzen • Diccionario visual Altea del universo (Santillana,

3 Lankidetzan ikatea
HIrU mINUTUKo ETENA egituraren bidez, azaldu bi
orrialdeko atalaren edukiak eta ilustrazioak. Bi galdera
txanda egin daitezke.
Jarduerak.Erabili orrI bIrAKArIA egitura 15. orrial-
deko jarduerak egiteko. Gogorarazi ikasleei batek idaz-
ten duen bitartean, besteek adi begiratu behar diotela
eta, behar izanez gero, zuzendu. Bateratu denek eman-
dako informazioa zENbAKI bErDINAK ELKArrEKIN
egiturarekin.
Adimen espaziala
Erakutsi 5. jardueran egindako taulak, bildu taula
bakoitzaren alde on nagusiak eta osatuago bat alderdi
sendoak indartuz.
• Azaldu zer astrok osatzen duten eguzki sistema eta zer ezaugarri
nagusi dituzten.
dituen.
• Eskatu ikasleei ikertu eta idatz dezatela eguzki sistemako
1994) hiztegian ikasleek unibertsoari, galaxiei eta
eguzki sistemari buruzko informazio osoa eta oso
bisuala eskuratuko dute.
planeta bakoitzaren eta Eguzkiaren arteko distantzia. Ondoren,
Sakontzeko • 1001 secretos del espacio (Larousse Planeta, 1995)
egin zerrenda bat denekin eta ordenatu Eguzkiarekiko
lanean, ikasleek astronomiarekin lotutako
• Jarri ikasleak taldetan eta eskatu bilatzeko honako hauei buruzko distantziaren arabera.
informazioa: informazioa eta bitxikeriak aurkituko dituzte.
Ea bizitoki duen planeta eta haren ezaugarriak ezagutzen dituen.
– Konstelazioak • Honako esteka honetan, ikasleek eguzki sistemari
– Galaxiak eta Esne Bidea
– Pluton planeta nanoa
• Eskatu ikasleei azal ditzatela 3. jardueran emandako
erantzunetatik abiatuta eguzki sistemako gainerako planetek
bertan bizia izateko izan beharko lituzketen ezaugarriak.
eta hura osatzen duten gorputzei buruzko
informazioa, ilustrazioak eta argazkiak kontsultatu 8
ahal izango dituzte.
– Halley kometa. http://link.edelvives.es/fgotm
– Zulo beltzak.
Ondoren, azaldu informazio guztia denen aurrean..

72 Proposamen didaktikoa 4 5 Proposamen didaktikoa 73

1 Orrialde bikoitzetan jasotako edukiak

2 Iradokizun metodologikoak
3 Edukien lanketa, hezkuntza berrikuntza ardatz hartuta (lankidetza ikaskuntza,
askotariko adimenak, metakognizioa, antolatzaile bisualak, pentsamendu trebetasunak…)
4 Aniztasuna lantzeko jarduerak
5 Gako gaitasunak eta askotariko adimenak garatzeko beste jarduera batzuk
6 Erabilgarri izan daitezkeen proiektuko material guztiak, orrialde bikoitz bakoitzari lotuta
7 Jarduera guztien erantzunak
8 Erabil daitezkeen beste baliabide batzuk

20 Proposamen didaktikoa
 Ikaslearen liburuko ebaluazioa osatze aldera,
proposamen didaktikoan jasotako ebaluazio osagarria erabil daiteke,
zenbait estandar zorroztasun handiagoz ebaluatzeko.

Adi, galderak! orri bereiz batean.

1. UNITATEA
Ordenagailuan ere egin
dezakezu, CmapTools program
aren
Begiratu marrazkiari, eta esan zer ikusten duzun. 6 Markatu erantzun zuzena. Zer dira ilargi
1. UNITATEA
Gai bati buruzko fitxak egitea bidez.
faseak?
Fitxak paperak edo kartoi meheak dira, de- a. Ilargiak Eguzkiaren argitasuna hartzen duen
nak neurri berekoak, eta hor idazten ditugu moduaren arabera hartzen dituen formak.
gogoratu edo azkar kontsultatu nahi ditugun b. Ilargiak Eguzkiaren argitasuna hartzen duen
hitzen esanahiak edo beste bestelako datu ga- Edukia moduaren arabera hartzen duen itxura.
identifikatzen duen
rrantzitsuak. c. Ilargiak egiten dituen mugimenduak.
EDUKIAK izenburua edo hitza.
Eguzkia, Merkurio, Artizarra, Lurra, Ilargia eta Marte
Eduki batzuk fitxen bidez ikasteko bereziki
2 Kopiatu eta lotu Eguzkiarekiko 7 Lurraren zer mugimenduren ondorioz
egokiak dira; esaterako, eguzki sistema, pai-
• Fitxak egitea kontzeptuak gogorarazteko. hurbiltasunaren arabera. izaten dugu udaberria?
saia motak edo historiaren aroak. Eduki ho-
a. Errotazio mugimenduaren ondorioz.
HEzKUNTzA bErrIKUNTzA
• Autonomia eta jardueren plangintza rietako batzuk hurrengo unitateetan ikasiko
Barneko Jupiter, Saturno b. Translazio mugimenduaren ondorioz.
dituzu.
• Gaiarekin lotutako informazioaren azterketa.. planetak eta Neptuno Lankidetzan ikastea
Marrazki bat eta 8 Kopiatu eta osatu testuak. Erabili ArKATzAK ErDIrA egitura jarduerak egiteko.
ezaugarri garrantzitsuenak – Lurra zeharkatu eta Ipar polo eta Hego
Kanpoko Merkurio, Venus, Aplikatu zENbAKI bErDINAK ELKArrEKIN
ere jar daitezke.
planetak Lurra eta Marte polo geografikoak lotzen dituen irudizko egitura bi orrialdeko ataleko emaitzak partekatzeko.
1 Prestatu fitxa batzuk unitate honetako edukiarekin.
lerroa: lurraren
...... ardatza
..... .....

IrADoKIzUN mEToDoLoGIKoAK – Lurra bere buruaren inguruan birarazten metakognizioa

3 Zergatik esaten zaio Lurrari planeta
urdina?
• Hitz egin ikasleekin kontzeptuak ikasten eta
m
errotazioa duen mugimenduaren izena: ...... 24
..... ordu
Galdera honen bidez, ikasleek ikaskuntzari buruz eta,
behar ditu, eta denbora horri esaten diogu:
eguna....... Lurra ilunpetan gelditzen denean, ..... da. kasu jakin honetan, azalpen bati laguntzeko irudia

gogorarazten lagun dezaketen ikasketa teknikei
buruz.
• Banatu ikasleei Lurraren errotazio mugimenduari
buruzko fitxa, eginda, zer egitura duen eta ideiak
fitxan nola idazten diren ikus dezaten.
• Eskatu ikasleei egin dezatela beste fitxa bat
Lurraren translazio mugimenduari buruz. Partekatu
emaitzak.
SoLUCIoNES
1 Begiratu emaitza.
2 Merkurio. Ez duelako ez urik, ez atmosferarik eta Eguzkitik
oso gertu dagoenez, oso tenperatura altuak dituelako.
3 Lurraren errotazio mugimendua
4 Lurrak Eguzkiaren inguruan egiten duen translazio
mugimenduagatik.
5 a. Ilargiak hartzen dituen itxurak; b. Ilbeheran; c. Ilberri
fasean.
6 Hamabi hilabete. Urtarrilak, martxoak, maiatzak, uztailak,
abuztuak, urriak eta abenduak 31 egun dituzte. Apirilak,
ekainak, irailak eta azaroak
HEzKUNTzA bErrIKUNTzA
Lankidetzan ikastea
Azaldu nola egiten diren gai jakin bati buruzko fitxak
HIrU mINUTUKo ETENA . egituraren bidez. Hasierako
jarduera eta Gogoan al duzu? atalekoak egiteko, erabili
bINAKA egitura.
gogoAN AL DUZU?
a. Atmosfera duelako. gaua
erabiltzeari buruz gogoeta egitea nahi dugu.
b. Itxura biribilagatik.
9 Zer denbora unitate erabiltzen dugu Erantzunak lagunduko du ikasle bakoitzarentzako
c. Lurrak gainazalean duen ur kantitateagatik. Lurrak Eguzkiari bira emateko behar irakaskuntza mota egokiena zein den jakiten ere.
2 Zein da Eguzkitik gertuen dagoen planeta? 4 Zergatik ditugu urtaroak?
dituen 365 egunak adierazteko? Urtea
Zergatik ezingo ginateke han bizi? 4 Sartu biribilean bi termino arrotzak.
10 Aukeratu aukera zuzena. Egutegia...
5 Begiratu argazkiari, eta erantzun
3 Lurraren zer mugimendu adierazten du honako galdera hauei. Ilargiaren mugimendua Uda
Ordutan eta Hilabeteetan, astetan
honako marrazki honek? a. Zer dira Ilargiaren faseak?
Ilargi betea Udaberria 28 egun
minututan eta egunetan
ErANTzUNAK
b. Zer fasetan dago argazkiko banatuta dago. banatuta dago. 1 Barneko planetak: Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte
Ilargia?
5 Adierazi dagokion urtaroa.
c. Gau batean, Ilargia ikusten
2 Orbita
Negua a. Egun laburragoak eta tenperatura hotzak.
ez badugu, zer fasetan dago? Zure ustez, Ilargi faseei buruzko 3 Kosmologoen arabera, Big Bang izeneko leherketa baten
Udazkena b. Irailaren 21etik abenduaren 21era. azalpenarekin datozen ilustrazioek ondorioz sortu zen.
6 Zenbat hilabete ditu urteak? Zenbat Uda c. Gau laburrak eta tenperatura altuak. laguntzen al dute testua errazago
egun dituzte hilabeteek? Udaberria d. Egun eta gau antzekoak. Tenperatura ulertzen? Zergatik? Erantzun irekia 4 24
leunak. 5 Ez genukeela urtarorik izango.
6 Bizidunen bizi erritmoari eragingo liokeela horrek.
7 Ez, ez da posible. Igandeak ez direlako lanegunak.
8 a. dugu ikusten; b. Ilgora; c. Ilbehera.
GAITASUNAK eta ASKoTArIKo ADImENAK EbALUAzIo oSAGArrIA
Eb 9 Begiratu marrazkia.
10 Begiratu marrazkia.
1 Idatzi Eguzki sistema osatzen duten barneko planeten eta
Ea kontzeptuak erregistratzeko eta buruz ikasteko fitxak
erabiltzen dituen. kanpoko planeten izenak.
• Egin Ilargiaren faseei buruzko fitxa bat eta beste fitxa bana 2 Zer izen du planetek Eguzkiaren inguruan egiten duten
ikasitako eklipse bakoitzari buruz.. ibilbideak?
Ea eskema bat egiten duen Lurraren eta Ilargiaren 3 Deskribatu nola eratu zen unibertsoa eta aipatu unibertsoak
mugimenduen ezaugarri nagusiekin. dituen osagai batzuk. 8 Osatu esaldiak.
4 Zenbat ordu ditu egun batek? a. Ilberri denean, gure satelitea ez...
• Egin eskema bat Lurraren eta Ilargiaren errotazio mugimenduekin
eta lotu kontzeptuak dagozkien ondorioekin. 5 Zer gertatuko litzateke Lurrak Eguzkiaren inguruan birarik b. … denean, Ilargiak D forma hartzen du.
egingo ez balu? c. … denean, Ilargiak C forma hartzen du.
6 Zer gertatuko litzateke beti eguna balitz? 9 Azaldu marrazki baten bidez Lurraren translazioa.
7 Pedrok esan du azaroan 30 lanegunetan egin behar duela lan. 10 Azaldu marrazki eskematiko baten bidez Ilargiaren translazioa.
Posible al da hori? Zergatik?

Ebaluazio
osagarriko jardueren
erantzunak
 Hiruhileko atalaetan
Hiruhilekoaren am
aierakoak 1 IRAILA
URRIA
AZAROA
ABENDUA
URTARRILA

ere badira jarduer

OTSAIL A
MARTXOA
APIRILA
MAIATZ A
EKAINA

iradokizunak, proposamen
didaktikoan.
PROGRAMAziOA

Edukiak ERRubRikA
Ebaluazio adier
Informazioa biltzea
azleak ikaskuntzaren estan
, 1. Ea lortzen duen dar ebaluagarriak Gako
hainbat iturri erabili informazio iL, or.
ta zehatza eta garran 1.1 Ea bilatzen, gaitasunak
tzitsua aukeratzen eta
antolatzen AA Estandarra
klimaren azterk
etari buruz,
duen informazio
zehatza eta 46-47 bikain
hainbat iturri erabili garrantzitsua, eta 1.1 Gutxienez, lau Ongi
ta. ea hura aztertu, iturritako Nahikoa
ondorioak aterat eta informazioa lortze Gutxienez bi iturrita
zen dituen. n du, eta ko Iturri bateko inform Gutxi
horietatik ondor informazioa lortze azioa
io n du, eta lortzen du, eta Ez du ondorio garran
2. Ea erabiltzen garrantzitsuak aterat horietatik ondor horretatik tzitsurik
dituen zen ditu. io ateratzen inform
Informazioaren 2.1 Ea erabiltzen garrantzitsuak aterat ondorio garrantzitsua azio
eta dituen Informazioar zen ditu. k bilaketatik.
Komunikazioaren eta Komunikazi en 46-47 ateratzen ditu.
Teknologiak, oaren Teknologiak 2.1
informazioa eskura egiteko, klimaren lanak Klimari buruzko
eta estazio lanak egiten
tzeko eta ditu, IKTetatik aterat Informazioa aterat
edukiak ikasteko. meteorologikoen ako zen du
azterketari egokit IKTetatik, eta bere IKTak erabiltzen
Ekintzailetza. terminologia erabili utako informazioa behar lanetan ditu
ta. bezala informazioa bilatze Ez ditu IKTak erabilt
3. Ea garatzen aplikatuta. Hainb erabiltzen du. ko, baina zen lanak
Sormena dituen sormena at iturri egiteko.
eta ekintzaile izaera 3.1 Ea erakusten informazio hori
, dituen bere burua erabiltzen ditu. ez du behar
informazioa eta konfiantza, zentzu rekiko 45 bezala erabiltzen
ideiak kritikoa, norberaren 3.1 lanerako.
baliatzeko gaitas ekimena, jakin-m Konfiantza, ekime
unak garatuz, ina, sormena ikaste na, jakin- Jarrera hauetako
eta ondorio berritz eta ekintzaile izaera an mina, interesa eta bat edo
aileak , era askotako ideia sormena batzuk erakusten Neurri batean baino
aurkeztuz. berritzaileak sortuz erakusten ditu, ditu, neurri ez ditu
. jarduerako erakusten konfia Ez du konfiantzarik
batean edo erabat , ekimenik,

Hiruhileko proposamenetan
Lankidetzan ikaste zenbait proposamen : ntza,
a: egitean. ekimena, jakin-m jakin-minik, intere
4. Ea garatzen konfiantza, ekime ina, interesa sik eta
taldeko ikerketa dituen na, jakin- sormenik erakus
bat lankidetzarako 4.1 Ea garatzen mina, interesa edo eta sormena. ten.
egitea, estazio eta talde dituen lankidetzara 4.1 sormena.
lanerako jarrera talde lanerako jarrera ko eta 46-47 Lankidetzan ikaste
meteorologikoei k. k, ea hartzen dituen ko Lankid
eta aintzat besteen estrategiak aplika etzan ikasteko

landutako edukien
eguraldiaren ideiak, eta ea erantz tzeko Lankidetzan ikaste
uten argibideei jarrait estrategiak aplika ko
dien intuizioz, irekita zeko gai da. tzeko Ez die lankidetzan
azterketari buruz sunez eta argibide gehien estrategiak aplika ikasteko
malgutasunez ideia ei jarraitzeko tzeko
horiei. argibide errazenei estrategiak aplika
gai da. jarraitzeko tzeko
4.2 Lankidetzazko jardue gai da. argibideei jarrait
4.2 Ea egiten duen ra zen.

programazioa
talde lanen plangi egiteko zereginak Lankid etzazko jarduera
ea koordinatzen ntza, 46-47 banatzean
dituen taldeak, egitek o zereginak banat Lagun tza behar
hartzen dituen ea egokitutako paper izaten du
erabakiak eta ea a betetzen zean lankidetzazko jardue Ez du betetzen
hartzen du, eta ikaskideei egokitutako paper ra lankidetzazko
PBL proiektua: dituen bere gain laguntzen a betetzen jarduera egiteko
5. Ea zenbait iturrita ardurak. du. egiteko zereginak zereginak
espazio bidaiei tik lortutako 5.1 die beren paper banatzean
eta a betetzen. egokitutako paper banatzean egokit
informazioa lantze Ea espazioareki a utako
eguzki sistemari n duen. n eta eguzki 5.1 Aurrez bilatutako, papera.
sistemarekin lotuta 47 betetzeko.
buruzko inform ko informazioa hautatutako eta Aurrez bilatutako,
azioa bilatzeko eta antola antolatutako
bilatzea tzeko estrategiak hautatutako eta Aurrez bilatutako,
garatzen dituen informazioa ahoz antolatutako
. edota hautatutako eta Ez du informazioa
idatziz jakinarazten informazioa ahoz antola ahoz edo
du. edota tutako idatziz jakinarazten
idatziz jakinarazten informazioa ahoz , eta ez du
du, edota parte hartzen inform
gehienetan. idatziz jakinarazten azioa
116 Proposamen du, bilatzen, hautatzen
didaktikoa batzuetan soilik. eta
antolatzen.

Proposamen didaktik
oa 117

Ebaluazio
errubrikak

Lankidetza
tailerraren
programazioa DENbORALiz
izAAzi OA
ziOA
2 aste

PBL proiektua

aierakoak 1
Hiruhilekoaren am biDAiA MARTERA Garapena
uaren enuntziatua,
eta
, irakurri PBL proiekt
Helburuak Lehenengo saioan zalantzak argitze
aldera.
ezaugarriak bereizt
ea. ikasleei sortutako
planetak eta haien sustatu ideia-jasa, aurrez prestatutako
• Eguzki sistemako galderak kategoriatan,
EA behar izango lituzkee
n Sailkatu ikasleen zeko emandako kazeta
ritza
LANkiDETzAN ikAST bidaia baterako zer Gero, esan irakurt
o, egitura hauek
erabiliko dira. • Gizakiak espazio gidoiari jarraituz. talde, eta hitz gain gaiari
tzan ikasiz lortzek i ondoren, egin bi da
helburuak lankide tan aztertzea. artikuluak. Irakurr : «Garrantzitsua al
Unitate honetako entu didaktiko digitale duten baldint zak
abiapuntu hartuta
ko orrietan edo dokum n bizia egotea ahalbidetzen buruz, galdera hauek nahi dute Martera?».
ko honetako hasiera • Lur planeta «Zergatik bidaiat u
Proposamen didakti Martera bidaiatzea?»; ikus daiteke
apena. aztertzea. ko dokumentala
dago egituron deskrib Orrialdeak ko, esteka honeta
espezifikoak Solasaldia abiatze
Lankidetza egitura Enuntziatua
Orrialdeak
44 eta 45 baterako egindako aurrez:
tza egiturak Zenbaki berdinak
elkarrekin a batek misio berri
Oinarrizko lankide Espazio bidaien enpres : Marten giza kolonia http:/ /link.edelviv
es.es/drsan
44 eta lur utzi du gizadia Talde
proposamenak zur ua da, lehenengoz ikasleko taldeak.
Irakurgai elkarban
atua
Anbizio handiko proiekt egin lau edo bost
46
bat sortu nahi dute! n herrixka bat Hurrengo saioan, o alderdi bat aztertu
ko du,
planeta batean gizakie ako misioari buruzk
Orri birakaria 44 eta 45 saiatuk o baitira beste bakoitzak Marter utako kategoria batekin
ko gidoian zehazt
Arkatzak erdira eraikitzen. o aurreko saioan eginda ari dagoki on edukiaren
Orrialdeak horretan parte hartzek kategoria bakoitz
k dute esperientzia lotua. Eman taldeei n, egokitu zaizkien alderdi
Lankidetza teknika Pertsona askok agertu bihurtuko dute beren zehaztapena. Hurren
go bi saioeta erabil
47 horiek agian egia Celestia programa
Ikerketa taldeak interesa. Boluntario Lurra ez bezalako horiek aztertuko
dituzte. Horretarako,
zehatz dezaten, a itzela dute, Marte jasotako Interneteko
a gomendatzen da, ametsa, baina erronk te zeri aurre Baliabideak atalean
taula hau betetze
unitatea amaitzean, oso desberdina, eta
ez baitaki dezakete, bai eta
aluaziorako honako behar duten eta, planeta bat baita,
Ikasle bakoitzak autoeb lortzeko zer jakin Martera iristean. edukiak ere.
lehen, helburuak bidaian zehar eta
unitatea hasi baino egin beharko dioten
n. Amaierakoa Irakaslearen iek? Aztertu, eta pena: produktua
penak egin dituzte Hasierakoa azken balorazioa lukete kontuan bidaiar Emaitzen aurkez
zer-nolako aurrera Zer hartu beharko diren bidaiariei eman
1 2 3 4 , Martera joango
ar ebaluagarriak
1 2 3 4
lagundu zehazten. Aurkezpena egiteko uko dituzte taldeek
, eta
Ikaskuntzaren estand ak bideoan grabat
beharreko aholku ikasgelan.
itsua, eta ea hura Metodologia guztiak ikusiko dira
zehatza eta garrantz amaitzeko, bideo
duen informazio
zen eta antolatzen Aldez aurreko lanak
Ea bilatzen, aukerat
ak ateratzen dituen. egiteko, klimaren
eta jasotako Marterako Baliabideak
aztertu, eta ondorio Teknologiak lanak ari Baliabideak atalean edo antzeko bat.
Informazioaren eta
Komunikazioaren Eman ikasle bakoitz kopiak. • Bideo kamera bat
Ea erabiltzen dituen tako terminologia
erabilita. ritza artikulu guztien :
azterketari egokitu ina, bidaiari buruzko kazeta n deskargatu daiteke
estazio meteoro logikoen ren ekimena, jakin-m k kategoriatan ma. Esteka honeta
konfiantza, zentzu
kritikoa, norbera
ere ikasleentzat, edukia • Celestia progra
n dituen bere buruarekiko berritza ileak sortuz. Prestatu gidoi bat es.es/tuhlj
Ea erakuste era askotako ideia ko, honela: http:/ /link.edelviv
eta ekintzaile izaera, aintzat besteen sailkatuta; esatera u
sormena ikastean , ea hartzen dituen rri dituen, eta alderat ritza artikuluak:
talde lanerako jarrerak zehaztu zer ezauga ri buruzko kazeta
lankidetzarako eta sunez ideia horiei. – Marte planeta: • Mars One misioa
Ea garatzen dituen , irekitasu nez eta malguta
GUZTIR A
ten dien intuizioz
ideiak, eta ea erantzu beste planetekin. es.es/f tntb

Ikasliburuan, hiruhilekoen
ditzaketen, zenbat
iraungo http:/ /link.edelviv
Bidaia: zehazt u zer zailtasun izan , zer elikaga i, es.es/lkxhd
–
4: Oso ondo dakit. ontzi mota behark
o luketen http:/ /link.edelviv
3: Nahiko ondo dakit. lukeen bidaiak, zer
. bitarteko.
1: Ez dakit. 2: Badakit zerbait eta aisialdirako zer • Web baliabideak:
, ura
eremuak; energia

amaieran, proposatutako
itzak eta bizitzeko es.es/oidue
– Kokale kua: etxebiz ikazio sistema ; eta http:/ /link.edelviv
o sorgailuak; komun es.es/drsan
eta oxigenoa lortzek http:/ /link.edelviv
ustiapena.
Marteko baliabideen atzaile es.es/kdfxg
amendua, koloniz http:/ /link.edelviv
ien aurretiko entren

PBL proiektuen lanketa

– Biztanleria: bidaiar
ditzaketen lanak. Kalifikazioa
kopurua eta egin erainoko parte-
ak asetzeko zailtasu
nak, n hartuko da zenbat
– Arriskuak: oinarriz
ko beharr Kalifikaziorako, kontua nola egin duten
derik eza eta abar. ikasleek saioetan,
gaixotasunak, baliabi hartzea izan duten

didaktikoa
n aurkezpena.
programa ikaslee
k erabiliko dituzte produktua, eta nola,
Instalatu Celestia
ordenagailuetan. oa 119
Proposamen didaktik

didaktikoa
118 Proposamen

22 Proposamen didaktikoa
 Gizarte Zientziak 5
PISApolis
Hiruhilekoen amaieran proposatutako PiSAPOLiS
Lehen hiruhilekoa
Oporrak kostaldean 3 Izarok paisaiari buruz egindako
galderari
Gizarte Zientziak 5

PiSAPOLiS
PISApolis atalen lanketa didaktikoa:
erantzuteko, bi argazki bidali dizkiozu. a
Izaro izeneko lagun bat duzu Ciudad
Real hirian eta mezu batzuk Batean, ageri da zer ikus daitekeen Ciudad
bidali dizkizu, bidaia bat prestatzen
ari dela kontatzeko.
Lehen hiruhilekoa
Realetik Madrilerako bidean; eta bestean,
Irakurri Elenaren mezuak. Ondoren, berriz, zer topatuko duen Kanariar uharteetara
erantzun galderei, jarraian
ageri den maparen laguntzaz. heltzean.
EDukiAk
ED a. Erreparatu eskuinaldean ageri diren bi

edukiak, iradokizun metodologikoak,

irudiei. a: Kanariak
Zein da bakoitza? b: Madril.
• Mapak eta haien interpretazioa. b. Zer klima motarekin lotzen da irudietako
PROiEkTukO MATERiALAk
15:37 bakoitza? a: klima subtropikala / b: klima mediterraneoa. b
• Klima eta paisaia. c. Azaldu eskualde bakoitzeko klimaren
Izaro zer
ezaugarrik eragiten duten argazkietako paisaian. LAN kOADERNOA , 24. eta 25. or.

erantzunak, beste jarduera eta

• Koordenatu geografikoak: latitudea
eta longitudea.
40°

d. Esan zer beste klima dauden Espainian,

en, Santa Cruz Teneri- eta
T adierazi klima horietako bakoitzarekin lotutako
• Ekintzailetza. Sormena: ideiak sortzea. ekora goaz oporretan! landare espezie bat, gutxienez.
er eguraldi izango dugu Klima ozeanikoa (pagoa eta haritza),
eta HEzkuNTzA bERRikuNTzA
mendiko klima (izeia eta ipurua).

baliabide batzuk...
35°

PROiEkTukO MATERiALAk
PRO Lankidetzan ikastea
44. orrialdeko hasierako testua eta
Ekin eta ikasi atala
LAN kOADERNOA , 24. eta 25. or. irakurtzeko, erabili iRAkuRGAi
30°
Ekin eta ikasi egitura.
ELkARbANATuA

Jarduerak. Egin ditzatela bi orrialde

horietako
iRADOkizuN METODOLOGikOAk jarduerak, ARkATzAk ERDiRA
Elkarrekin bizitzeko eta gozatzeko, egitura erabiliz. Gero,
gure artean gatazkarik zENbAki bERDiNAk ELkARREkiN egitura
sortu gabe, garrantzitsua da arau
batzuk betetzea. Jolasetan balia
• Hiruhilekoaren amaierako jarduerak ere badaude arauak eta nola jolastu daiteke, bateratze lana egiteko.
egiten hasi dute. Jolastean, arauak bete behar
behar den adierazten
aurretik, ekarri gogora kontzeptu hauek: dira, liskarrik ez izateko
latitudea, 1 Erreparatu mapari, eta erantzun
Izaroren
eta dibertitzeko eta gozatzeko. Ekin eta ikasi
longitudea, mapa, klima eta paisaia. bidaiarekin lotutako galderei.
Jolas berrien arauak azaldu eta gero,
a. Adierazi honako hiru hiri hauen gutxi esan hartzeko jolas
• 1. jarduera. Jarduera egin aurretik, gorabeherako latitudea eta longitudea: Idatzi koadernoan ezagutzen dituzun hamar batean aritzeko beharrezko materiala,
berrikusi jolasen eta jolasteko,
eskala kontzeptua eta zehaztu zer • Ciudad Real 38° I 4° M Erantzun irekia. zehaztutako arauak betez. Tarte batez
adierazten duen • Madril 40° I 3° M jolastu ondoren,
mapetan. Sailkatu zerrendako jolasak honako talde ikastaldean azalduko dute ea ezarritako
• Santa Cruz Tenerifekoa 28° I 16° M hauetan: arauak egokiak
etxean jolastekoak, etxetik kanpo jolastekoak, iruditu zaizkien, edota beren ustez
b. Kalkulatu, maparen arabera, Ciudad Realetik zenbait lagunekin jolastekoak, bi lagun aldatu egin beharko
• 2. jarduera. Hasteko, zehaztu Espainiako Madrilera eta Madriletik Santa Cruz Tenerifekora
soilik Erantzun irekia. liratekeen. Horrez gain, solasaldia
klimak jolastekoak. Kontuan izan jolasak talde
horietako egin daiteke, denen
eta klima bakoitzaren ezaugarriak. zuzenean dauden benetako distantziak. batean baino gehiagotan sailka daitezkeela. artean aztertzeko ea araurik gabe
jolastu ahal izango
Horretarako, erabili erregela bat eta maparen 7 Egin zenbait talde, eta asmatu
eskala (1:19.000.000 da). Zerrendatik, hautatu gehien gustatzen jolas bana. liratekeen jolas horietan.
jarduera gehiago. zaizun jolasa, Ondoren, talde bakoitzeko taldekideen
Lotu 2. jardueraren erantzuna b. Ciudad Realetik Madrilera: 152 km eta azaldu koadernoan nola jolasten den,
gehienez azaldu gainerako ikaskideei nolakoa den
artean,
eguraldi eta klima kontzeptuen arteko (0,8 cm × 19.000.000). Madriletik Santa hamar lerroko laburpen batean. jolasa
Cruz Erantzun irekia. eta zer arau dituen. Erantzun irekia.
Tenerifekora: 1.653 km (8,7 cm × 19.000.000).
desberdintasunekin.
45
• 3. jarduera. Jarduera egin ondoren,
galdetu ikasleei
ea badakiten zer zuhaitz den argazkian Kanarietako kliman, zuhaitzak tenperatura
ageri dena. altuetara eta
Gero, bilatu dezatela hari buruzko informazioa: oso prezipitazio urrietara egokituta
GAkO GAiTASuNAk eta ASkOTARikO
GA daude. Klima
izenaren jatorria, ezaugarriak eta erabilera. ADiMENAk mediterraneoan, berriz, udaren eta
neguaren arteko
tenperatura aldeetara eta prezipitazio
Ea internet erabiltzen duen, kanarietako urrietara egokituta
laurisilva zer den
Erantzun diezaietela galdera hauei. ikertzeko.
ERANTzuNAk
2 a. Desberdintasunak tenperaturan:
Lurreko zer zona klimatikotik irtengo Zenbait taldetan, iker dezatela zer
Kanarietan
da Izarok hartuko duen den Kanarietako laurisilva.
tenperaturak hegazkina? Gero, lortutako irudiak eta informazioa
altuak dira urte guztian; Ciudad Realen, erabiliz, egin dezatela
aldatu egiten dira,
zer urtaro den. Desberdintasunak prezipitazioetan - Zer zona klimatikora iritsiko da? Izendatu horma irudi bat eta jar dezatela ikusgai
ikasgelan. bALiAbiDEAk
b
: zona klimatiko horretako
Kanarietan prezipitazioak oso urriak
dira; Ciudad Realen, euri klima motak. Ea ahozko nahiz idatzizko iturriak baliatzen • Esteka honetan, munduko hainbat
gutxi egiten du, eta batez ere udaberrian dituen, bere hiritako datu
eta udazkenean.
b. Kanarietan bero egiten du urte • Bilatu ditzatela mapan Lanzaroteren eskualdeko tokiko landareei eta landare meteorologikoak eskaintzen dira. 1929.
guztian, Ekuatoretik koordenatu geografikoak. endemikoei buruzko urtetik
hurbilago baitago Penintsulako eremuak lan bat egiteko. aurrerako informazioa biltzen du; beraz,
baino. Gainera, ez • Bil dezatela informazioa, zenbait egokia da
dago tenperatura alderik egunetik
gauera, itsasoarekiko
iturritatik. zenbait alditako datuak alderatzeko.
• Esan ikasleei bilatzeko beren eskualdeko
hurbiltasuna dela eta.
zabaltzeko tokiko landareei edo http://link.edelvives.es/ nlbin
c. Klima aldi luze batean (gutxienez, landare endemikoei buruzko informazioa
30 urte) leku batean liburutegi batean,
nagusi den eguraldia da. Une jakin • Egin dezatela ikerketa, aztertzeko edo galdetzeko inguruko helduei. Azal • Andaluziako Astrofisika Institutuaren
batean zer eguraldi zergatik den ezinbestekoa dezatela zer izen duten, esteka
egingo duen jakiteko, eguraldi iragarpenak hegazkin pilotuek eta aireportuetak zertarako erabiltzen diren eta abar. honetan, eguzki orbanek kliman duten
kontsultatu o langileek iragarpen Gero, bil dezatela lortutako eragina
behar dira. meteorologikoen berri jakitea, beren informazioa orri batean eta, ahal izanez azaltzen da. Beraz, hiruhileko honetako
lana egoki egiteko. gero, jar ditzatela bi
landareen marrazkiak edo argazkiak unitateetako edukiak lotzeko balia
ere. daiteke.
http://link.edelvives.es/ qjtxr
120 Proposamen didaktikoa

Proposamen didaktikoa 121

Lankidetzan ikasi atalean Gizar te Zient

TAiLERRA
ziak 5

LANkiDETzA
proposatutako lankidetza EUSKALMET
• Zer esan nahi
• Zure herriko
iragarpena
du?
asteko
Lehen hiruhilekoa

tailerraren nondik norakoa LANKIDETZAN IKA

SI Ikertu eta ikasi Horreta- • Definizioa
egingo duzue.
buruzko ikerketa Estazio eta gailuak
iaren iragarpenari tza teknika erabilik
o duzue.
Jarraian, egurald izeneko lankide meteorologikoak • Erregistroa
Zer behar dugu? ikerketa taldeak
rako, • Eginkizunak
ziak 5 tikoak ezagu tzen ditugu plastikozko • Zer informazio eko,
Informazioa bilatz
en dugu Satelite
Gizar te Zient Elementu klima • Kartoizko edo

TAiLERRA atzea da, iragarp

enak 1. Lana banatz batez arduratuko
ioa bilatzea.
o alderdi logikoak biltzen duten
n aldaketei errepar enarekin lotutak
LANkiDETzA
5 edalontzi meteoro
2 Informaz
datuak ditu.
lanetako bat klimare ologikoetatik eskuratzen dituzten edateko 4 lastotxo meteorologia iragarp alderdiak aztertu beharko • Hilegunak
; esaterako, Talde bakoitza
Meteorologoen
rako, estazio meteor n, zenbait gailu dituzte
• Freskagarriak
ko taulan ageri
diren Beste
eta tenporak balia ditzakete:
egiteko. Horreta horieta • Guraizeak da eta eskuine iragarpen mota • Atsotitzak zenbait iturri
Lehen hiruhilekoa
dituzte. Leku buruak.
kontsultatzen eta anemometroak. bilatzen dugu beharko duzue
liburuetan, batzuk zietako ikasli
plubiometroak,
termometroak
egurald ia iragartzeari • Zinta itsaskorra 2. Informazioa
, informazioa bilatu lagunduta. Halaber, adi- Gizarte Zient mate riala
tegitik ekarritako
uta, aduna egiteko
taldetan antolat metro bat egin Arkatz borragom
Egokitu zaizuen
ataza
pertsona heldu
batek
edo bost kideko Lehenik eta behin, anemo
Jarraian, lau
egingo duzue. entziklopedieta
n eta Interneten, Etxetik edo liburu ak eta abar).
buruzko ikerketa lan taldeetan hori
egiteko, kezue. kariak, liburu
beharko duzue.
Lankidetzarako tuei galde diezaie
dugu
logiari buruzko
Zorionak! Meteorobat egin duzue. (aldizkariak, egun bilaketak egine
z
egitura erabilik
o duzue.
3. Aztertu eta
laburbildu egiten
du. Txostenean,
egokitu ikerketa proiektu itzak Interneten
bat egin behar ue, Lantalde bako
amaierako txosten ak idatzi beharko dituzte. oak azter ditzakez mazioa.
EDukiAk Talde bakoitzak Elementu klimatik eta beste gailu lortutako infor elan azaldutako
ondorio
gaiari buruzko
zaien ikerketa zuen anemometroa i buruz ikasg
orologikoak. egingo dugu Aditu batek gaiar aurretik,
Anemometro bat batzuk erabiliz.
ditugu k edo arazi
• Estazio mete komun ikatzen atzailea etorr
4. Emaitzak Aditua ikasgelara
eko koordin
rako, talde bakoitz Gainerako zko
bat eraikitzea
. , azaldu emaitzak. Horreta eta ondorioak irakurriko ditu. eskatu. informazioa. zaion gaiari buru
• Anemometro
Azkenik a
amaierako txosten ditzakezue edo informazio gehiago itzak egokitu
oa lortzea.
bozeramaileak galderak egin lantalde bako galdetzeko.
tatik informazi taldeetako ikasleek atuko ditu, hari
• Zenbait iturri galderak prest programak.
ako planetak. edo dibulgazio
ki sistem Dokumentalak rbilt zea.
• PBL: eguz eta labu
eta taldeak. ioa aztertzea tu,
tekni ka: Ikerk 3 Informaz mazioa sailka
• Lankidetza lortutako infor hasieran
Talde bakoitzak rko du, gero
hautatu beha ko
PBL PROIEKTUA
laburbildu eta zuteko (ikasliburu
galderei erant oa
proposatutako rak). Informazi
MATERiALAk dira galde
PROiEkTukO taulan jaso
kolonia
PRO txunditu du: giza
47. orrialdeko zunak,
berriak gizadia planeta o dituzte erant
didaktikoak, Espazio proiekt
u baten misio
Asmo handiko
proiektua da, beste ren, idatziz jasok egitura
dute Marten! . hautatu ondo HiTzEN JOkOA
, Dokumentu bat sortu nahi eraiki nahi baitute tarak o,
SPX DiGiTALA batean gizakie
n lehenbiziko herria
ntzia horretan
parte hartzeko
in-
txosten batea
n. Horre
itzak txostenare
n zati
oso kide bako
ikasi. adierazi dute esperie egia bihur dezakete, baina talde dute,
Lankidetzan Pertsona askok
rioek beren ametsaaurre: Lurraz oso bestelako
planeta erabil daiteke: k gainbegiratuko
teresa. Bolunta eta taldekidee batzuk
i egin beharko
diote
n zer aurkituko
duten jakin bat idatziko du, eko, ñabardura
erronka handiar
tzea, bidaian eta
Martera heltzea izanez gero osatz
beharrezkoa .
TARikO uela haiei nola a zuzentzeko
Ak eta ASkO bidaiariek? Ziur badakiz
eransteko edot
GA O GAiTASuN
GAk Zer izan beharko
lukete kontuan
araz tea.
jakin
ADiMENAk
AD 4 Emaitzak
ikastaldean jakin
arazi
buruzko ikerk
eta itzak, emaitzak
ko eguraldiari Lantalde bako du, HiTzEN JOkOA
Ea bere herri zpena prestatuko a nola
. aurretik, aurke itzak aurkezpen
bat egiten duen liz. Ikasle bako denen
herriko egitura erabi die taldekideei, eta
talde, beren n azald uko
• Egin zenbait ditzaten. egingo lukee saiatuko dira.
ezaugarriak azter Ikastaldean lau enak hobetzen
eguraldiaren ko aldia. n banatzea. daiteke artean proposam
z datuak biltze ldeen artea u batean egin bozeramaileak
Zehaztu aurre Ikergaiak lanta ude, beste mod inatzaileak edo n.
gehiago bada Lantaldeko koord ditu ikastaldea
lantalde baino rioak azalduko
keta; esaterako: ikerketaren ondo tu badute, bako
itzak atal
gaien bana bera azter
oa orri bera azter deza
kete. Bi taldek gai la, aurkezpen
a taldekide
gai
ez da beharrezk Bi lanta ldek
tan bana daite
zke. bat azal deza
ke. Beste a (bi
ataza egiteko ke ataza batzuk bi atale o. ke, edota binak
proposatutako egokitu dakio Ikergai bat edo gaia hautatzek n egin daite
ATSEz uRR ATS Tailer honetan egitura hau ongi ikertu nahi duten guztien artea en ahoz
TAiLERRA , uRR baina lankidetza ra izango dute tu aurrez gaiak aka). Hala, ikasle
LANkiDETzA batean idaztea, Lantaldeek auke hori, edota bana bikotek, txand daiteke.
ditu, k egitea. aketa prozesu itzak argi izate
a gaitasuna azter
tailerrak bi atal ntzietan zuloa Koordinatu haut da lantalde bako komunikatzeko tutakoan,
tako lankidetza egingo du: edalo Garrantzitsua aurkezpena amai
Hiruhileko hone urrat sa artea n.
Talde bakoitzak o dute galde
rak
k: Ikasle batek lehen o du: lastotxoa lantaldeen
z egin behar
duen ikerketa. aukera izang
elkarrekin lotua ometro bat eraik
i urratsa eging lanta ldeek
batek bigarren zer edukiri buru gainerako TukO ETENA
eta behin , ikasleek anem Gero, beste ikasle Horre tarako, HiRu MiNu
1. Lehe nik lankidetza ea eta lotzea. sak egin arte. Estazioak egite ko. -hartzea eta
ORRi biRAk ARiA zuloetan sartz daiteke, parte
beharko dute, z ondo, lau urrat EuSk ALMET egitu ra balia
liz. tuko dute, ondo rako sustatuz.
egitura erabi iraga rpen ei Eta horrela jarrai bitartean, gaine elkarrekintza
ren, eguraldi egiten duen z gero Eguraldi
roa egin ondo itu zaion lana rrezkoa izane
2. Anemomet beharko dute. Ikasle batek egok tuko dute, beha iragarpena
buruzko ikerk
eta bat egin egiten duena gainbegira este
beste
Ak lankidetza taldekidee k
ikERkETA TALDE uak emateko. batzuk
Horretarako, iritziak eta aholk Sateliteak
tuko dute.
teknika balia

Lankidetza
123
atal horietan ak (iT)
( metodo edo didaktikoa
tan, tailerraren bi kerketa talde
ikerk arloan proiektuen
Proposamen
Hurrengo atale atu zehaztu da. ka hau hezkuntza antzekoa da.
untza nola aplik Lankidetza tekni teknikaren oso
lankidetza ikask ei hasieratik lan esaten zaion ziak.
ntzitsua da ikasle proiektukako ditu, ongi berei
Bestalde, garra nahi diren tailer
ra entziak lau fase
zer helburu lortu den lan seku
jakin araztea Proposatzen
.
atazen bidez
osatzen duten

ikaskuntza 122 Proposamen

didaktikoa

Eta gainera, Ekin eta ikasi atalean

praktikan jartzeko,
urratsez urrats proposatutako jarduera egiteko
iradokizunak
 on line
eta off line
baliabide

SPX digitala guztiak

SPX proiektuaren potentzial osoa, ingurune digitalean!

e oro, sistema
Baliab i d Hainbat ekin
on-lin
e eragiler o:
k
et a erabiltze AC,
e s, M
off-lin Window iOS
,
Android
x
IrAKASLEA IKASLEA
eta Linu
EDUKI DIGITALAK
Ikaslearen liburuko unitate didaktikoak • •
Unitate bakoitzeko interakzio jarduera guztiak • •
Autoebaluazio interaktiboaren testa unitate guztietan • •
Multimedia baliabideak: audioak, bideoak, animazioak... • •
Gako hitzen bidez bilaketak egiteko bilatzailea • •

PErTSoNALIZAZIoA
Markak, azpimarratzeak, oharrak eta abar egitea • •
Liburuko edukiak zabaltzea eta ikasleekin partekatzea •
Irakasleak emandako azalpen gehigarrietara sartzeko aukera • Hainbat
Probak prestatzea ebaluazio sortzailearekin • gailutan
Kalifikazioetarako sarbidea • erabiltze
Ikasleen irakasteko eta ikasteko prozesua pertsonalizatzeko aukera •
ordenag ko:
ail
tabletan uan,
Irakasleari ariketak bidaltzea •
Ikasle bakoitzaren lanaren jarraipena egitea • , arbel
Ikasteko prozesuari buruzko informazioa • digitalea
Egindako jarduera guztiak erregistratzeko aukera •
n.
BALIABIDE DIDAKTIKoAK
Proposamen didaktikoak •
Hezkuntza berritzeko proposamenak •
Ebaluaziorako jarduerak •
Jarduera guztien erantzunak •

IKASGELArEN ANToLAKETA
Taldeak egitea eta kudeatzea •
Ikasleei lan pertsonalizatuak bidaltzea •
Ikasleen ebaluazioak kudeatzea •
Jarraipena ikasleek egindako jarduerei •
Ikasle bakoitzaren kalifikazioen azterketa konparatiboa •

27

24 Proposamen didaktikoa
 Hasiera
pantaila

Berrikusteko Ebaluazio sortzailea

Liburu digitalera sarbidea jarduera
elkarreragileak

6
LMH
Gizarte Zientziak 6

ISBN 978-84-8394-943-6
BK 1 0 8 3 6 2

9 7 88 48 3 9 49 43 6

Pri_IBAI.indd 1 24/04/15 11:55

Kalifikazioak Multimedia
galeria Azken ekintzak: oharrak,
markatzaileak, jarduerak…
Esteka Office 365
baliabidera
 Liburu
digitala

Edukien aurkibidea

Gako hitzen
bilatzailea

Azken ekintzak
Bistaratze aukerak:
zabalera edo altuera
Azpimarratu doituta, edo orrialde
Markatur bikoitza

Oharrak gehitu

26 Proposamen didaktikoa
 Pertsonalizatu edukiak
baliabideak txertatuz (PPT,
Hezkuntza berrikuntza lantzeko
irudiak, bideoak…) eta,
proposamenak (PBL, LI, AA…)
nahi baduzu, partekatu
orrialde bikoitzeko, edukiak beste
edukiok ikasleekin
modu batera lantzeko

Gehitu oharrak,
azpimarratu,
markatu…

Miniaturak
 ib uru
L ren
ta la
digi ste
be ide
ab Edukiak, inprimatutako liburuaren
bali zuk epigrafeak bezala izendatuta. Eduki bat
bat aukeratzean, hari dagokion orrialdea
bistaratuko da.

Zenbakiak unitateko jarduera

elkarreragileetara estekak dira.
Edukien orrialdeetatik ere jo daiteke
jarduera horietara.

Unitateko proposamen didaktikoa

eta hari dagokion programazioaren
Word formatudun bertsioa

Unitate bakoitzeko multimedia baliabideak,

zerrendatuta: bideoak, animazioak,
lokuzioak…

6
LMH
Gizarte Zientziak 6

Berrikusteko
jarduera
elkarreragileak
ISBN 978-84-8394-943-6
BK 1 0 8 3 6 2

9 7 88 48 3 9 49 43 6

108362_AAFF_CubSPX_CCSS6toPri_IBAI.indd 1 24/04/15 11:55

Jarduera elkarreragileak, unitateei jarraituz antolatuta. Ikaskuntza ebaluatzeko

aukera ematen dute, sistemak berak ematen baitu ondo eta gaizki egindakoen berri.

28 Proposamen didaktikoa
 6

LMH
Gizarte Zientziak 6
Ebaluazio
sortzailea

ISBN 978-84-8394-943-6

BK 1 0 8 3 6 2
9 7 88 48 3 9 49 43 6

108362_AAFF_CubSPX_CCSS6toPri_IBAI.indd 1 24/04/15 11:55

Kalifikazioak

6
LMH
Gizarte Zientziak 6

Ikasleek nork berak egindako jarduera

ISBN 978-84-8394-943-6
elkarreragileen erregistroa kontsultatu dezakete.
BK 1 0 8 3 6 2

Irakasleak, berriz, ikasle guztiek egindako

9 7 88 48 3 9 49 43 6

24/04/15 11:55

jarduera elkarreragile guztietara jo dezake, bai

eta berak txertatutako ohar guztietara ere.
 Baliabideak
webgunean
www.superpixepolis.com

Gida sorta oparoa dago eskuragarri, Hainbat artikulu daude,

bideotan zein PCF formatuan, ikasgelan
hezkuntza berrikuntza
IKTak erabiltzeko (blog bat ildotzat hartuta, arlo bakoitzeko
sortzeko, posta elektronikoa erabiltzeko, espezialista onenek idatzitakoak,
kontzeptuen mapak egiteko…). jardun didaktikoan laguntzeko.

30 Proposamen didaktikoa
Horrez gain:
• Programazioak
• 3. eta 6. mailetako probak
eta abar prestatzeko
jarraibideak
 Hamar urtetik hamabi urtera
bitarteko haurrak
Hamar urtetik hamabi urtera bitartean, haurren aldaketa fisiko handiek
eragin itzela izango dute gainerakoekin harremanak izateko moduan, eta-
pa horretan egiten baitira, benetan, izaki sozial.
Garapen psikomotorea
1. Koordinazioa eta muskuluen gaineko kontrola areagotzen di-
tuzte, motrizitate xehea hobetu ahala.
2. Oso aktiboak dira eta ariketa fisiko nekagarriak egiteko premia
dute. Hala, jolas horietan energia asko erretzen dutenez, ongi
eta asko jan behar dute; batez ere, karbohidrato konplexuak.
3. Jarrera ausarta eta abenturazalea dute, kideen onespenaren be-
harra dutelako.
4. Aldaketa handiak gertatzen dira haurraren gorputzean: izerdi
eta sebo guruinek aktibitatea areagotzen dute, eta hormonak
jariatzen dira, pubertaroan gertatuko diren aldaketa azkarreta-
rako organismoa prestatzeko.
32 Proposamen didaktikoa
Garapen afektiboa eta soziala
1. Izaera zehazteko eta finkatzeko prozesu batean sartzen ari dira
haurrak eta, horrenbestez, ez da harritzekoa zenbait alditan esa-
neko izatetik menderakaitz izatera pasatzea.
2. Mugak eta jarraibideak behar-beharrezkoak dituzte, apurka-
apurka beren buruarengan segurtasuna eta konfiantza hartzeko.
3. Gizartearen parte izateko behar diren abileziak garatzeko gai
dira, gero eta autonomia handiagoz, eguneroko bizitzako zen-
bait egoeratan gurasoen eta irakasleen beharra duten arren.
4. Talde heterogeneoetako kide izan daitezke. Talde horiek garran-
tzitsuak izan daitezke haurren garapenean, errituak eta arauak
izaten baitituzte, eta partaidetza sentimendua sortzen baitute.
5. Lankidetzan aritzen dira, eta gainerakoei gertatzen zaizkienak
eta haien ikuspuntuak ulertzen dituzte.
Hizkuntzaren garapena
1. Ezin hobeki ikasi dituzte fonema guztiak.
2. Idazkera heldua eta orekatua erdietsi dute eta, ondorioz, etapa
kaligrafikoa gainditu eta abiadura handiagoz idazten dituzte be-
ren adierazpenak.
3. Sintaxia eta ahoskera hobetzen dituzte eta gero eta esaldi kon-
plexuagoak erabiltzeko gai dira.
4. Ondoz ondo emandako bost jarraibideri ere jarrai diezaiekete eta
ondo ulertzen dituzte irakurritakoak.
Garapen kognitiboa

1. Ekintza konkretuen fasearen amaieran daude. Beraz, gai dira sis-

tema matematiko soilak garatzeko, bai eta multzoen segidak eta
ordena buruz zehazteko eskema logikoak garatzeko ere.

2. Ezagutzak antolatzeko gai dira, inklusio, elkarrekikotasun eta

itzulgarritasun erlazio logikoak baliatuz.

3. Gai dira adierazpenak behatu ezin diren datuetan edo norbera-

renak ez diren esperientzietan oinarritzeko.

4. Irudimen bizia eta azkar garatzen den oroimena dituzte eta, ho-
rrenbestez, ikasteko eta datu andana oroitzeko gaitasuna.

5. Imitazio grina dela eta, interes handia dute garrantzi handiko

pertsonengan, gauzen jatorrian, biografietan eta mitoetan. Ho-
rregatik, gertakari historiko-biografikoak ikasten hasiko dira, ba-
tez ere espazioari lotuta, denboraren joanaren ulermen mugatua
baitute, iraganeko gertakizunak identifikatzeko gai diren arren
ez baitituzte ordenatzen sekuentziari eta ordena kronologikoari
jarraituz.
Garapen morala
1. Aurrerapen handiak egiten dituzte zentzu moralean, gero eta
gaitasun handiagoa baitute besteen lekuan jartzeko, beste ikus-
puntu batzuk kontuan hartzeko eta gizarteak ezarritako arauak
ulertzeko.

6. Urratsez urrats, objektibotasun handiagoz behatzeko gaitasuna
eta kokatzeko prozesua garatzen dituzte, eta beren ingurua
aztertzera bideratzen dute. Hala, errealitate global izatetik azter-
gai izatera pasatzen da inguru hori, eta azterketa baliagarria
izango zaie naturako eta giza bizitzako fenomenoak ulertzeko.
7. Beren inguruarekin harremana abiarazten dute eta behar den
heldutasun maila erdiesten dute, beren burua ingurutik at ikus-
teari uzteko eta gainerakoekin harremanetan dauden eta
pentsatzeko gaitasuna duten izaki aktibo gisa aintzat hartzekoa.
2. Ustez helduek autoritate printzipioa baliatuta ezarritako araue-
kiko esanekotasuna gainditu eta errespetuan eta berdintasunean
oinarritutako moral autonomoa erdiesten dute.
3. Absolutismo txikiagoz jokatzen dute, eta berezko zuzentasunean
sinesten, hots, arau-hausteek zigorrak dakartzatela. Hala, gizar-
tean ezarritako ordenarekiko adostasun maila konbentzionala
erdiesten dute.
4. Nork bere buruaz duen kontzeptuak garrantzia hartzen du,
hezkuntzari zein gizarteak lehenetsitako alderdi fisikoari lotuta.
 Gizarte Zientzien arloko
metodologia
Proiektu honek zenbait diziplinaren tresna integratzailetzat ditu
Gizarte Zientziak, pertsonak aztergai dituzten zenbait diziplina uztar-
tzen dituen tresnatzat. Diziplina horiek gizakiak aztertzen dituzte,
izaki sozial diren heinean, bai eta haien arteko harremanak eta beste
zenbait alderdi ere, hala nola geografia, historia eta ekonomia.
Zentzu horretan, Gizarte Zientzien arloaren helburu nagusia da
ikasleen zenbait gaitasun eta tresna garatzea, lagungarri gerta da-
kizkien honako helburu hauetarako:
• Aurretiazko esperientzien eta berrien artean loturak egiteko.
• Ikasleen ikuspegia zabaltzeko eta pertzepzioak aberasteko.
• Gizartean bizitzen ikasteko eta norberaren inguruko egitura
sozial konplexuarekiko jakin-mina pizteko.
• Zenbait erreferentzia historiko ikasteko, eta gertakizun azpima-
rragarriak denboran eta espazioan kokatzeko.
• Gainerako kulturak ulertzeko eta errespetatzeko.
• Bere inguru soziala interpretatzeko gaitasuna garatzeko, eta
modu independentean eta eraikitzailean esku hartzeko, askata-
suna, tolerantzia eta herritartasuna sustatzen dituzten balioak
erabiliz.
Proposamen didaktiko honek honako hauek hartu ditu abiapuntu-
tzat: Lehen Hezkuntzaren gaur egungo curriculum esparruan eza-
rritako edukiak, ebaluazio adierazleak, ikaskuntzaren estandar eba-
luagarriak eta gako gaitasunak. Honako gai multzo hauek barne
hartzen ditu:
• Eduki komunak. Gai multzo honen helburua da ikasleek lehen
aldiz heltzea ezagutza zientifikoari eta hark Gizarte Zientzietan
duen aplikazioari; bai eta zenbait metodo eta iturri erabiliz infor-
mazioa lortzeko eta aukeratzeko zein nork bere ondorioak
ateratzeko estrategiak bilatzea ere.
• Gure mundu hau. Ikasleek geografia ikasten jarrai dezaten nahi
da, inguru hurbila abiapuntu hartuta, ikuspegi orokorrago bat iza-
ten lagunduko dieten beste inguru batzuetara hurbilduz. Horretan,
34 Proposamen didaktikoa
irudiak, mapak, planoak, grafikoak eta abar erabiliko dituzte.
• Gizartean bizitzea. Gizarte talde baten partaide izatea zer
den azpimarratzen da, aniztasuna eta besteenganako errespe-
tua balioetsiz. Oso garrantzitsua da ikasleak beren gizartearen
funtzionamendua eta antolaketa nolakoak diren ikasten hastea,
gai izan daitezen haren hobekuntzan esku hartzeko, modu era-
ginkorrean eta koherentean.
• Denboraren arrastoak. Gai multzo honen xedea da ikasleek
denbora historikoarekin lotutako kontzeptuak ulertzea. Horreta-
rako, bistakoa denez, orokorrenetatik hasiko dira, historiaren
etapa nagusiei buruzko nozioak abiapuntutzat hartuta eta, aldi
berean, kultura ondarearen garrantzia aintzat hartuta, balioetsi
eta errespetatu beharrekoa baita.
Lau gai multzo horiek elkarrekin koordinatuta eta erlazionatuta
landuko dira, honako gako ardatz hauek oinarritzat hartuta:
• Idatziaren ulermena. Hezkuntza egituraren giltzarrietako bat
da irakurketa eta, bistakoa denez, ez da mugatzen Hizkuntza
arloetara; aitzitik, hezkuntza eraginkorra izateko funtsezko tres-
na da arlo guzti-guztietan. Hori horrela izanik, ikasleak motiba-
tzeko testu bat dago unitate bakoitzaren hasieran eta, horrez
gain, beste bat gomendatzen da proposamen honetako Irakur-
tzen jarraitu atalean.
• Gako gaitasunak lortzea. Proiektu honetan proposatzen den
irakasteko eta ikasteko ereduaren helburu nagusietako bat da
ikasleek Lehen Hezkuntzarako oinarrizko curriculum berrian
proposatutako gako gaitasunak lortzea eta, horretarako,
planteamendu integratzaile eta funtzional batetik abiatzen da,
eta zeharkakotasuna eta edukien dinamismoa hartzen ditu
oinarritzat. Horrek garapen prozesu bat eskatzen du, gako
gaitasun horiek zereginetan baliatzeko ahalmen handiagoa
lortzeko.
Ildo berean, unitate guztietan zein hiruhileko bakoitzaren amaie-
rako orrialdeetan PISApolis izena duen atal bat txertatu da, zen-
bait galdera jasotzen dituena, Matematika eta Zientziak Ikasteko
 Nazioarteko Joeren (TIMMS) eta PISAren arabera egituratuta eta
idatzita.
• Ikaskuntza autonomoa garatzea. Ikasleek modu autono-
moan ikasteko behar diren ezagutzak eta gaitasunak eskuratzea
helburutzat hartuta, Ikasten ikasi izeneko atal espezifiko bat
txertatu da proiektu honetan. Atal horretan, ikasteko teknikak,
antolatzaile bisualak eta ordenaz pentsatzeko ohiturak lantzen
dira.
• Lankidetzaren balioa. Hiruhileko bakoitzaren amaierako orrial-
deetan Lankidetzan ikasi izeneko atal bat txertatu da. Atal ho-
rren xedea da ikasleek talde lan bat egitea, lankidetza ikaskuntza
baliatuz, hiruhilekoan jorratutako ezagutzak aplikatzeko.
Bukatzeko, egoki da esatea proposamen didaktiko honek irakaste-
ko eta ikasteko metodologiaren honako printzipio hauek dituela
oinarrian:
• Edukien aukeraketa eta sekuentziazio egokia. Metodoaren
egiturak sustatu egiten ditu kontzeptuen eta edukien elkarrekiko
erlazioak, jorratutako gaiak finkatzeko.
horien bidez, ikasleek aintzat hartuko dute ikasitakoen eta lorpe-
nen erabilgarritasuna eta, horrez gain, finkatu egingo dute arra-
zoibide induktiboaren eta deduktiboaren erabilera, edukiei lotu-
tako zenbait galdera espezifikotatik abiatuta.
• Ikaskuntzaren aurrerabidea eta finkapena. Edukiak eta
jarduerak aurreratze irizpideen arabera sekuentziatu dira, irakas-
teko eta ikasteko prozesua behar bezala egokitu dakion edukien
zailtasun mailari. Horrez gain, Gogoan al duzu? izeneko atal bat
txertatu da, ikasleek aurretiaz ikasitakoak berrikusteko eta
finkatzeko jarduerekin.
• Aniztasunari eta ikasleen ikaskuntza estiloei arreta. Irakas-
teko eta ikasteko prozesua ikastaldearen aniztasunari eta ikasle
bakoitzaren ikasteko estiloari egokitze aldera, proiektu honek
material eta baliabide didaktikoen sorta zabal bat jartzen du
irakasleen eskura. Besteak beste, honako hauek aipa daitezke,
ikaslearen liburuaz eta proposamen didaktikoaz gain: horma iru-
diak eta material digitala (ikaslearen eta irakaslearen liburu digi-
talak, weba.. ), jarduera elkarreragileak, dokumentu didaktikoak
eta beste eduki batzuk barnean hartzen dituztenak.

• Ikaskuntza esanguratsua. Ikaskuntzaren abiapuntutzat ikas-

leen aurretiazko ezagutzak eta esperientziak hartu dira, ikasten
ikas dezaten. Zentzu horretan, aipatzekoa da hiruhilekoaren
amaierako orrialdeetan txertatutako Ekin eta ikasi atalaren
erabilgarritasuna, aukera ematen baitie ikasleei loturak
egiteko,beren ezagutzen eta proposatutako egoera praktikoen
artean.

• Ikuskera funtzionala. Gizartea ikuspegi praktiko eta kritiko

batetik aztertuko dute ikasleek, harekin eta haren osagaiekin
erlazionatzeko behar diren ezagutzak eta abileziak eskuratzeko.

• Ikasleen motibazioa. Beharrezkoa da ikasleek parte hartze

aktiboa izatea irakasteko eta ikasteko prozesuan. Horregatik,
premia hori asetze aldera, ikaskuntza esperientzia motibatzaile
bihurtzen laguntzen duen proposamen bat egin dugu. Horreta-
rako, besteak beste, zenbait jarduera proposatu dira. Jarduera
 Lankidetzan
ikastea
Pere Pujolàs
José Ramón Lago

Lankidetzan ikastea ikasleek ikasgelan egiten duten lana beste era batean antolatzeko modu bat da, askoz
ere motibatzaileagoa –eta beraz, eraginkorragoa–. Gure proiektuaren bidez, ikasgeletan lankidetza egitura
aplikatzea proposatzen dugu, honako hiru arrazoi nagusi hauek direla eta: aniztasunari zor zaion arreta,
balioen garapena eta gako gaitasunen garapena.
Gure asmoa da egitura indibidualisten eta lehiakorren ordez lankidetza egiturak ezartzea. Jakin badakigu ez
dela aldaketa erraza eta, horregatik, ikasgelan erabiltzeko proposatzen ditugun lankidetza egiturak soilik aur-
keztuko ditugu proposamen didaktiko honetan. Alabaina, irakasleak hobeto jakin nahiko balu nola aplikatu
lankidetza ikaskuntza bere eguneroko lanean, liburu digitalean berariaz txertatutako dokumentu didaktikoa
kontsultatu lezake.
Dokumentu horretako ekarpenen multzoak "Lankidetzan jardun, ikasteko / Ikasi, lankidetzan jarduteko"
programa eratzen du. Programa hori Vic-eko (Bartzelona) Unibertsitateko GRAD (Grup de Recerca sobre Aten-
ció a la Diversitat) taldeko Pere Pujòlasek eta José Ramón Lagok garatu eta koordinatu dute, PAC 2 deritzon
I+G proiektu baten baitan (Hezkuntza laguntza inklusiboen programak garatzeko eta kudeatzeko prozesuen
adibideen azterketa. Erreferentzia: EDU2010-19140).

Oinarrizko lankidetza egiturak

Irakurgai elkarbanatua Orri birakaria

PROZEDURA
Honela erabil daiteke testuak elkarrekin irakurtzeko lanki-
detza egitura hau:
1. Taldekideetako batek lehen paragrafoa irakurriko du,
eta hurrengoak (esate baterako, erlojuaren orratzen no-
ranzkoari jarraituz ondoan duenak) hark irakurri berri
duena bere hitzekin azalduko du edo laburbilduko du.
Beste bi taldekideek bigarren taldekide horren laburpe-
na berretsiko, zehaztuko edo zuzenduko dute, ahoz.
2. Bigarren taldekideak bigarren paragrafoa irakurriko du,
eta hurrengoak (hirugarrenak) haren laburpen bat egin-
go du. Beste biek (lehenak eta laugarrenak) laburpen
zuzena den edo ez esango dute.
3. Eta, horrela, gainerakoak, testu osoa irakurri arte.
PROZEDURA
1. Irakasleak zeregin bat jarriko die oinarrizko taldeei:
hitzen zerrenda bat egitea; ipuin bat idaztea; aurretiaz
dituzten ideiak ezagutze aldera, gai jakin bati buruz
dakizkitenak idaztea; irakurri duten testu edo landu
duten gai bateko ideia nagusia laburbilduko duen esal-
di bat idaztea...
2. Ondoren, taldekideetako batek bere ekarpena edo
zatia idatziko du orri birakari batean. Bitartean, gaine-
rakoek nola egiten duen ikusiko dute; eta behar badu,
lagundu, zuzendu edo animatu egingo dute.
3. Jarraian, erlojuaren orratzen noranzkoari jarraituz on-
doan duen taldekideari pasatuko dio, hark bere za-
tia idatz dezan. Eta, horrela, gainerakoek, taldekide
guztiek zeregina ebazten parte hartu arte.

36 Proposamen didaktikoa
 Arkatzak erdira
PROZEDURA
Irakasleak orri bat emango dio oinarrizko talde bakoitzari,
lantzen ari diren gaiari buruzko taldekide adina galderarekin
(eskuarki, lau). Ikasle bakoitzak galdera baten ardura hartuko
du bere gain.
1. Galdera irakurri eta bere iritzia eman behar du, galderari
erantzuteko edo jarduera egiteko moduari buruz. Urrats ho-
netan eta hurrengo hiruretan (2., 3. eta 4. urratsetan), tal-
dekide guztien arkatzak edo bolalumak mahaiaren erdian
egon behar dute, argi gera dadin une horretan ezin dela ida-
tzi, soilik entzun edo hitz egin baizik.
2. Jarraian, iritzia eskatuko die taldekide guztiei, ordena jakin
bati jarraituz (esate baterako, erlojuaren orratzen noranz-
koari), eta ziurtatu egingo du guztiek egiten dutela informa-
zio ekarpenen bat edo ematen dutela iritzia.
Hitzen jokoa
PROZEDURA
Irakasleak zenbait gako-hitz idatziko ditu arbelean, jorratzen
ari diren edo landu berri duten gaiari buruzkoak.
1. Oinarrizko talde bakoitzeko kideek esaldi bana idatzi behar
dute hitz horiekin, edo haien atzean dagoen ideia nagusia
adierazi. Esaldiak neurri txikiko orrietan idatzi behar dira,
erabilerrazak izan daitezen (folio baten herena edo laurdena
izan daiteke).
2. Behin guztiek nork bere esaldia idatzitakoan, taldekideetako
batek bere lana gainerakoei erakutsiko die. Haiek esaldi hori
zuzendu, zehaztu edo osatuko dute eta, horrela, nolabait,
beren egingo dute. Taldearen esaldia izango da.
3. Iritzi horiek guztiak oinarritzat hartuta, eztabaida egingo
dute eta guztien artean erantzun egokiena aukeratuko.
4. Ondoren, egiaztatu egingo du guztiek ulertu dutela eran-
tzuna, adostu duten modu berean.
5. Behin guztiek argi dutenean zer egin edo erantzun behar
den, arkatzak hartu eta koadernoan idatziko dute. Une
horretan, ezin da hitz egin, soilik idatzi baizik.
6. Jarraian, arkatzak mahaiaren erdian jarri behar dira berriro
ere, eta era berean jarraituko da gainerako galderekin edo
jarduerekin, aldi bakoitzean dagokion ikaslea gidari dela.
3. Irakasleak lau hitz baino gehiago idatzi baditu, egin beha-
rreko txanda guztiak egingo dira, prozedura berari jarraituz.
4. Ondoren, irizpide logiko bati jarraituz ordenatuko dira ma-
haiaren gainean, gaiaren eskema bat, laburpen bat edo
kontzeptuen mapa bat osatuz.
5. Behin irakasleak ordena horri oniritzia emandakoan, esaldiak
zenbatuko dituzte, eta, binaka (behin bikote batek, hurre-
na besteak), garbira pasatu eta taldekide bakoitzarentzako
kopia bana egingo dute. Txandaka, bikotekideetako batek
esaldiak diktatuko ditu beste bikoteak idatz ditzan, eta arre-
ta jarriko du, behar bezala idazten dituela egiaztatzeko.
 1-2-4
PROZEDURA
Irakasleak galdera bat egingo dio ikastalde osoari eta erantzu-
nen txantiloi bat emango dio parte hartzaile bakoitzari. Txanti-
loiak hiru lauki izango ditu, bat prozeduraren egoera bakoitze-
ko (1, 2 eta 4 egoeretarako), galdera horren erantzunak idatz
ditzaten.
1. Hasteko, oinarrizko talde bakoitzeko kide bakoitzak bere
aldetik pentsatuko du zein izan daitekeen irakasleak egin-
dako galderaren erantzun zuzena, eta lehen laukian idatziko
du (1 egoera).
Orri birakaria, binaka
PROZEDURA
Orri birakaria lankidetza teknikaren aldaera bat da, talde-
kideak itxaroten urduri jarri ez daitezen pentsatutakoa.
Aldaera honetan, horrenbestez, taldekide guztiek izango
dute zereginen bat uneoro.
1. Oinarrizko taldeak bikotetan banatuta hasiko da jardue-
ra, bikoteko orri birakari bat baliatuz (idazlan bat hasi,
beste bikoteak jarrai dezan; problema bat pentsatu edo
galdera bat egin, beste bikoteak ebatz edo erantzun
dezan... ).
2. Behin denbora tarte jakin bat igaro ondoren (jarduera
motaren edo ikasleen adinaren arabera), orri birakariak
elkarri eman, eta elkarren jarduerei jarraipena emango
diete bikoteek (idazlana egiten jarraitu, problema eba-
tzi, galderari erantzun...). Aurrez, beste bikoteak orri
birakarian idatzitakoen zuzenketa formala egingo du
(ortografia, sintaxia...).
3. Eta, horrela, orria biraka ibiliko da, oinarrizko lan talde
bakoitzeko bikoteen artean.
38 Proposamen didaktikoa
2. Ondoren, binaka jarriko dira (2 egoera), erantzunen berri
emango diote elkarri eta haiei buruz hitz egingo dute. Biko-
tekideek ados jarri behar dute erantzun komun bat emate-
ko, eta nork bere txantiloiko bigarren laukian idatziko dute.
3. Bukatzeko, taldekide guztiak elkartuko dira (4 egoera) eta
bikoteek emandako erantzunen bateratze lana egingo dute,
guztien artean, ahalik eta erantzun egokiena emateko. Ikas-
leek hirugarren laukian idatziko dute erantzun hori.
Hiru minutuko etena
PROZEDURA
1. Irakasleak hiru minutuko eten batzuk egingo ditu ikas
talde osoari egindako azalpenetan. Denbora tarte ho-
rretan, oinarrizko lan talde bakoitzak gogoeta egin-
go du ordura arte azaldutakoei buruz, eta, taldekide
guztien artean, bi edo hiru galdera edo zalantza pres-
tatuko ditu, aztergai den gaiari buruz.
2. Behin hiru minutuak igarotakoan, taldeko bozeramai-
leak galdera horietatik bat egingo du (talde bakoitzeko
bat, txanda bakoitzeko). Talderen batek beste batek
egindako galdera bat egiteko asmoa bazuen, hurren-
gora pasatuko da.
3. Behin galdera guztiak egindakoan, irakasleak azalpe-
nak ematen jarraituko du, hiru minutuko beste eten bat
egin arte.
 Binaka
PROZEDURA Lau kideko taldeetan (1, 2, 3 eta 4) hainbat konbinazio egin
daitezke, jarduera bakoitzean edo jardueraz jarduera biko-
Oinarrizko lan talde bakoitzean bi bikote egingo dira (bikote
teak aldatzeko (egitura hau erabiliz egiten direnetan); besteak
bat eta hirukote bat, taldea bost kidekoa bada). Lana binaka
beste, honako hauek:
egingo dute, baina ez aldi berean, txandaka baizik: bikoteki-
deetako batek diktatu egingo du, eta besteak, idatziko; batek 1 2
Oinarrizko
paragrafo bat irakurriko du, eta besteak, ahots ozenez haren
taldea 3 4
edukia errepikatuko; batek agindu bat irakurriko du, eta bes-
teak, agindu hori beteko; batek testuren bat idatziko du, eta
besteak, behar bezala egiten duela egiaztatuko. 1. jarduera 1 2 3 4

Jarduera bakoitzean, rolak txandakatu behar dira (lehen diktatu 2. jarduera 1 3 2 4

duenak, idatzi egingo du; lehen agindua irakurri duenak, bete
egingo du...), eta era berean, bikoteak aldatu egingo dira. Horre- 3. jarduera 1 4 2 3
la, taldekide guztiek izango dute aukera beren taldeko kide guztie-
kin jarduteko eta guztiek izango dute aukera parte hartzeko.

Substantzia
PROZEDURA
Hitzen jokoa lankidetza egituraren antzekoa da, egokia testu 3. Gauza bera egingo da gainerako taldekideek idatzitako
bateko edo unitate bateko ideia nagusiak zein diren zehazteko. laburpen esaldiekin. Behar adina txanda egingo dira, fun-
tsezkotzat jotzen diren ideia guzti-guztiak adierazi arte.
1. Irakasleak testu edo gai bateko ideia nagusietako bati
buruzko esaldi bat idazteko eskatuko dio oinarrizko talde 4. Bukatzeko, guztien artean idatzitako esaldiak modu logiko
bakoitzeko kide bakoitzari. batean ordenatuko dituzte, eta ordenatutako esaldi sorta
horren kopia bat egingo dute taldekide bakoitzarentzat.
2. Behin esaldiak idatzitakoan, eta, ordena jakin bati jarraituz,
Horrela, landutako testu edo unitate horretako ideia nagu-
taldekideetako batek zer idatzi duen erakutsiko die gaine-
sien oinarrizko laburpen bat izango dute.
rakoei, eta, guztien artean, zuzena edo okerra den ezta-
baidatuko dute, zuzenduko, zehaztuko... Esaldia zuzena ez
bada edo ideia nagusiekin bat ez datorrela uste badute, baz-
tertu egingo dute.
Lankidetza egitura espezifikoak

Zenbaki berdinak elkarrekin

Bat guztiongatik
PROZEDURA
PROZEDURA
1. Irakasleak zeregin bat aginduko die taldeei, talde bakoi-
tzeko kideek erabaki dezaten (Arkatzak erdira lankidetza Behin ikasleek taldean egin beharreko jarduera bat egin
teknikan bezala) nola ebatzi eta egin behar den, eta nola ondoren (oinarrizko lankidetza teknikaren bat erabiliz
ziurtatuko duten guztiek dakitela nola egin behar den. egindakoa izan daiteke), irakasleak taldekideren baten
koadernoa hartuko du ausaz, eta jarduera zuzenduko du.
2. Behin aurrez zehaztutako denbora tartea igarota, irakas-
Ikasle horren kalifikazio bera jasoko dute haren taldekide
leak 1etik 4ra arteko zenbaki bat aukeratuko du, ausaz.
guztiek.
Zenbaki hori duten talde bakoitzeko kideek arbelera ir-
ten, eta zeregina egin behar dute (problema ebatzi, gal- Ebaluatzean, irakasleak ikasle horren erantzunen edukia
derari erantzun...). hartu behar du kontuan, ez erantzun horiek adierazteko
modua, taldea ebaluatzeko hartu duen koadernoan.
3. Zeregina behar bezala egiten dutenek sariren bat jasoko
dute (irakaslearen laudorioren bat, ikastaldearen txa-
loak, bere taldearentzako punturen bat…).

Galderen katea
PROZEDURA
Lankidetza egitura hau apropos-aproposa da landutako uni-
tatea berrikusteko eta ebaluazioa prestatzeko edo, besterik
gabe, ebaluazio formatibo bat egiteko eta, horrela, aurreikusi-
tako helburuak zer neurritan erdietsi diren ikusteko, eta, beha-
rrezkoa bada, programazioa zuzentzeko edo doitzeko.
1. Talde bakoitzak ordura arte landutako unitateari edo uni-
tateei buruzko galdera bat prestatuko du. Hiru bat minutu
izango ditu horretarako. Ikasgelan landutako gaiei buruzko
funtsezko galderak izango dira (azterketa batean agertzeko
modukotzat jotzen dituztenak).
2. Hiru minutuak igaro ondoren, taldeko bozeramaileak hu-
rrengo taldeari helaraziko dio galdera (erlojuaren orratzen
noranzkoan ondoko taldea izan daiteke), erantzun dezan.
3. Jarraian, erantzuna eman duen talde horretako bozeramai-
leak galdera bat egingo dio hurrengo taldeari. Eta, horrela,
gainerakoek, galderen kate horretako azken taldeak lehena-
ri galdera bat egin arte.
4. Behin lehen txanda amaituta, beste hiru minutu emango
zaizkie beste galdera batzuk pentsa ditzaten. Ondoren, bes-
te galdera kate bat abiatuko da, aurrekoaren aurkako noran-
zkoan, hau da, talde bakoitzak lehen txandan galdera egin
dion taldeari galdetuko dio.

40 Proposamen didaktikoa

Lauko kontzeptuen mapa
PROZEDURA
Unitate bakoitza amaitutakoan, eta hura laburbiltze alde-
ra, talde bakoitzak unitatearen kontzeptuen mapa edo es-
kema bat egin dezake. Ikasleek guztien artean erabakiko
dute zer atal jasoko diren eta zein ez, eta, horrela, irakas-
lea izango dute gidari.
1. Talde bakoitzak bere taldekideen artean banatuko
ditu maparen edo eskemaren atalak, bakoitzak dago-
kion zatiari buruz pentsa dezan etxean (edo ikasgelan,
banaka edo binaka).
2. Ondoren, banaka landutako atalen bateratze lana egin-
go dute, egindako maparen edo eskemaren koheren-
tzia berraztertuko dute, eta, beharrezkoa bada, azken
ukituak emango dizkiote, ontzat eman aurretik.
3. Bukatzeko, eskemaren kopia bat egingo dute taldekide
bakoitzarentzat, ikasteko material gisa erabil dezaten.
Lau jakintsuak
PROZEDURA
Geroago deskribatuko den Buru hausgarria lankidetza te-
knikaren sinplifikazio bat da. Irakasleak ikastalde osotik lau
ikasle aukeratuko ditu, gai jakinen bat ondo dakitenak, abi-
lezia jakinen bat dutenak edo prozeduraren bat aise erabiltzen
dutenak (zerbaitetan jakintsu direnak). Dagokien egitekoa
ongi prestatzeko eskatuko die, gainerako ikaskideei irakatsi
beharko baitiete dakitena.
Ondoren, lan saio berezi bat antolatuko da. Saio horretan, lau
kideko aldi baterako taldetan antolatuko dira ikasle guztiak,
jakintsuak izan ezik.
Lan saio horretan, honela jardungo dira:
Zenbakia
PROZEDURA
1. Irakasleak zeregin bat jarriko dio ikastalde osoari (galdera
batzuei erantzutea edo problema batzuk ebaztea). Parte
hartzaileek zeregin hori egin behar dute, nork bere
oinarrizko taldean eta oinarrizko teknikaren bat erabiliz.
Ziurtatu egin behar dute taldekide guztiek dakitela nola
egiten den zeregin hori. Ikasle bakoitzak zenbaki bat
izan behar du (esaterako, ordena alfabetikoari jarraituz
dagokiona).
2. Behin zeregina egiteko ezarritako denbora tartea amai-
tuta, irakasleak zenbaki bat aterako du, ausaz, ikasle
adina zenbaki duen zorro batetik.
3. Zenbaki hori duen ikasleak ikastalde osoari azaldu behar
dio nola egin duen zeregina, edo arbelean ebatzi.
4. Behar bezala egiten badu, gainerako taldeek zorion-
du egingo dute, eta taldeak ordainsariren bat jasoko
du (izar bat, puntu bat...), aurrerago sariren batengatik
trukatuko duena.
1. Saioaren lehen fasean, talde bakoitzeko kide bakoitzak ja-
kintsu batengana joko du, eta jakintsuak dakiena irakatsiko
edo azalduko die harengana jo duten ikasleei.
2. Ondoren, saioaren bigarren fasean, nor bere taldera itzu-
liko da, eta jakintsuak irakatsitakoak azalduko edo irakat-
siko dizkie taldekideei. Horretan, ikastalde bakoitzeko ki-
deek elkarri irakatsiko dizkiote nork bere aldetik eta egokitu
zaion jakintsuarengandik ikasitakoak.
 Hobe elkarrekin
PROZEDURA
Talde lanaren eraginkortasuna azpimarratu eta lan mota horre-
tan banaka egindakoan baino ideia gehiago eta hobeak sor-
tzen direla erakuste aldera eta, betiere, lantzen ari den jarduera
edo zeregin motak aukera ematen badu, komeni da jardunbide
honi jarraitzea:
1. Hasteko, ikasleek nork bere aldetik, banaka, erantzungo dio-
te irakasleak egin dien galderari. Lehen urrats honetan, lite-
keena da zenbait ikasle behar adina ez saiatzea edo eman
dezaketen guztia ez ematea, jakintzat eman dezaketelako
taldekideek erantzunak emango dizkietela. Saiatu horrelako
egoerak ekiditen.
Zalantzen zakua
PROZEDURA
Elkarrekintza, elkartasuna edo elkarri laguntzea den heinean,
behar-beharrezkoa da, talde bakoitzean ez ezik, ikastalde
osoan ere. Egitura hau apropos-aproposa da premia hori age-
riko egiteko.
1. Ikasle bakoitzak unitate jakinen bat lantzean sortutako zalan-
tza bat idatzi behar du folio heren batean. Norberaren izena
eta taldearena ere idatzi behar ditu.
2. Ondoren, guztiek beren zalantzak idazteko adina denbora
igaro ondoren, ikasle bakoitzak bere zalantza helaraziko die
taldekideei, inork laguntzerik badu zalantza argitu diezaion.
42 Proposamen didaktikoa
2. Behin lehen urratserako zehaztutako denbora tartea amaitu-
takoan, talde bakoitzeko kideek banaka emandako erantzu-
nen bateratze lana egingo dute, eta oinarri, horretatik abiatu-
ta, hasieran emandako erantzunak osatuko dituzte.
3. Ondoren, bigarren urratserako aurreikusitako denbora tartea
amaitutakoan, talde bakoitzeko bozeramaileak haien eran-
tzunaren berri emango die gainerako taldeei, eta, horrela,
talde guztiek nork bere erantzuna osatuko dute gainerakoen
ekarpenekin.
3. Taldekideren batek zalantza argitzen badio, koadernoan ida-
tziko du erantzuna; aldiz, taldean inork ez badio galdera horri
erantzuten, irakasleari helaraziko dio galdera, ikastaldearen
zalantzen zakuan gorde dezan.
4. Lan saioaren bigarren fasean, irakasleak galdera horietako
bat aterako du zalantzen zakutik eta ea inork erantzun die-
zaiokeen galdetuko du. Inor ez bada gai galdera horri eran-
tzuteko, irakasleak berak argituko du.
Lankidetza teknikak
Ikerketa taldeak
PROZEDURA
Buru hausgarria lankidetza egituraren antzeko teknika bat da,
baina hura baino konplexuagoa, gure hezkuntza esparruan
proiektuetan oinarritutako metodoa edo proiektuetan oina-
rritutako lana esanez ezagutzen denaren oso antzekoa. Argi
bereiz daitezkeen honako fase hauek osatzen dute:
Atariko fasea
• Taldeak osatzea. Ahalik eta heterogeneoen izan behar du-
te, ahal dela hiru kidetik bost kidera artekoak.
• Gai espezifikoak aukeratzea eta banatzea. Ikastalde osoak
ikertu edo ebatzi beharreko gai edo arazo jakin baten barruan
(normalean, irakasleak aukeratutakoa, programazioaren ara-
bera), taldeek gai espezifikoak aukeratuko dituzte, nork bere
gaitasunak edo zaletasunak kontuan hartuta.
A C
Gai
nagusia
B D
• Gai espezifikoaren azterketaren plangintza egitea. Tal-
deek, irakaslearen laguntzaz, lortu nahi dituzten helburuak
zehaztuko dituzte, bai eta haiek lortzeko erabiliko dituzten
prozedurak ere. Horrez gain, honako fase hauetan egingo
diren zereginak banatuko dituzte.
1. fasea
• Informazioa bilatzea. Ikasleek behar duten informazioa
lortzeko egindako plangintza beteko dute. Irakasleak taldeen
aurrerapenei erreparatuko die, eta laguntza eskainiko.
2. fasea
• Azterketa eta sintesia. Ikasleek lortutako informazioa
aztertuko eta laburbilduko dute.
3. fasea
• Lana aurkeztea. Gainerako ikaskideei aurkeztuko diete
lor tutako informazioa. Ondoren, galderarik egiten badiete,
galdera horiek erantzungo diete, sortutako zalantzak argi-
tu, edo informazioa zabaltzeko eskaerei erantzungo diete.
• Ebaluatzea. Irakasleak eta ikasleek elkarrekin ebaluatuko
dituzte talde lana eta aurkezpena. Banakako ebaluaziorekin
osa daiteke.
 Buru hausgarria
PROZEDURA
Oso teknika erabilgarria da hainbat zatitan banatu daitezkeen 4. Ondoren, ikasle bakoitza beste taldeetan gai espezifiko hori
jakintza arloetarako. Laburbilduz, honako urrats hauek osatzen bera jorratu duten ikaskideekin elkartuko da, informazioa
dute teknika hau: partekatzeko, funtsezko kontzeptuak hobeto aztertzeko,
kontzeptuen mapak eta eskemak egiteko, eta zalantzak ar-
1. Hasteko, ikasleak taldetan banatuko ditugu, lau edo bost
gitzeko.
kideko talde hetereogenotan.
5. Bukatzeko, ikasle bakoitza bere oinarrizko taldera itzuliko
2. Gai nagusia banatuko dugu, taldekide adina gai espezi-
da, eta prestatu duen gai espezifikoa azalduko die gainerako
fikotan.
taldekideei.
3. Taldekide bakoitzak bere zatia prestatuko du, bere kasa aur-
A B A B A A B B A B A B
kitutako edo irakasleak helarazitako informazioa oinarritzat
hartuta. C D C D A A B B C D C D

A B A B C C D D A B A B

C D C D C C D D C D C D

TGT
PROZEDURA
TGT (Teams, Games, Tournaments) lankidetza teknika honako 4. Lehiatzen hasteko, irakasleak fitxak nahastu eta buruz
urrats hauek osatzen dute: behera jarriko ditu mahai gainean. Txandak erlojuaren orra-
tzen noranzkoari jarraituz egingo dira.
1. Hasteko, ikasleak oinarrizko talde hetereogenotan banatuko
dira, taldekideen mailari erreparatuta. Irakasleak azalduko 5. Amaitutakoan, oinarrizko taldeetako kideek nork bere hi-
die prozedura honen helburua taldekide guztiek dagokien rukotean lortutako puntuen batura kalkulatuko da. Puntu
materiala ikastea dela. gehien lortzen duen oinarrizko taldeak irabaziko du.
2. Oinarrizko taldeko kideek elkarrekin aztertuko dute material
hori. Behin ikasi beharrekoak ikasita, lehia hasiko da, arauak
ondo baino hobeto zehaztuta (hurrengo orrialdean azaldu OINARRIZKO TALDEAK TGT JOLASERAKO TALDEAK
dira). Lehia horretan, irakasleak galdera bana jasotzen duten
fitxak eta erantzun guztiak biltzen dituen orri bat erabiliko A B A A C C
ditu. C D A C

3. Ondoren, hiru ikasleko taldeak egingo dira, talde bateko eta

besteko antzeko maila duten ikasleekin. Horretarako, ikas- A B A B B B D D
gelan egindako azken probetan edo azterketetan lortutako
C D C D B D
kalifikazioak har daitezke erreferentziatzat.

44 Proposamen didaktikoa
 TGT (Arauak)
PROZEDURA
Behin ikastalde osoa hirukotetan banatutakoan, lehia hasiko da, honako urrats hauei jarraituz:
1. Irakasleak fitxa sorta bat emango dio hirukote bakoitzari, ordura arte oinarrizko taldeetan landu
dituzten edukiei buruzko galderekin.
2. Hirukoteko ikasleetatik batek fitxa bat hartu (buruz behera egongo dira), galdera irakurri eta eran-
tzungo du. Behar bezala erantzuten ez badu, piloaren azpian jarriko du. Erantzuteko gai ez bada,
beste jokalarietako bati galdetuko dio ea erantzun nahi duen. Inork ez badaki erantzuna, piloaren
azpian jarriko dute fitxa.
3. Galderari erantzun dion ikasleak galdetu egingo du ea inork erantzuna gezurtatu nahi duen. Eskui-
nean duen jokalariak du horretarako lehen aukera.
4. Fitxak amaitutakoan amaituko da jolasa, eta fitxa gehien duen jokalariak irabaziko du. Irabazleak
6 puntu eskuratuko ditu bere oinarrizko taldearentzat; bigarrenak, 4 puntu; eta hirugarrenak, 2
puntu. Hiruko berdinketa badago, 4na puntu eskuratuko dituzte. Lehen bien arteko berdinketa ba-
dago, 5na puntu lortuko dituzte; eta hirugarrenak, 2 puntu. Azken bien arteko berdinketa badago,
berriz, 3na puntu jasoko dituzte; eta lehenak, 6 puntu.

Egoera hauek sor daitezke:

— Norbaitek erantzuna gezurtatzea erabakitzen badu baina ez erantzutea erabakitzen badu,
erantzuna egiaztatuko da. Lehen erantzuna okerra bada, fitxa piloaren azpian jarriko da.
— Norbaitek erantzuna gezurtatzea erabaki eta erantzun bat ematen badu, erantzuna
egiaztatuko da. Lehen erantzuna gezurtatu duenak erantzun zuzena eman badu, fitxa
gordeko du; lehen erantzuna gezurtatu duenak erantzun okerra eman badu eta lehen
erantzuna zuzena bada, gezurtatu duenak bere fitxetako bat piloaren azpian jarri beharko
du (aurrez fitxarik irabazi badu); biak okerrak badira, piloaren azpian jarriko da fitxa.
— Inork erantzuna gezurtatzen ez badu, beste hirukote bateko jokalari batek egiaztatuko du
erantzuna. Zuzena bada, erantzun duenak fitxa gordeko du; okerra bada, aldiz, piloaren
azpian jarriko du.