UNIVERZITET U TUZLI

EKONOMSKI FAKULTET

Seminarski rad

Predmet: Razvoj ekonomske misli

Tema: Fiziokratizam kao pravac izučavanja ekonomije

Profesor: Student:
dr.sc. Zijad Džafić, redovan profesor Eldina Arapčić
Merisa Bleković
 SADRŽAJ:

UVOD.........................................................................................................................................2
1. IDEJE „ŠKOLA EKONOMISTA“.........................................................................................3
2.TEORIJA I POLITIKA FIZIOKRATSKE ŠKOLE.................................................................4
2.1.PRIRODNI POREDAK I LAISSE-FAIRE.......................................................................5
2.2.ČISTI PRINOS - PRODUIT NET....................................................................................6
3. NAJZNAČAJNIJI FIZIOKRATSKI DOPRINOSI................................................................6
4. PREDSTAVNICI FIZIOKRATIZMA.....................................................................................7
4.1.Fransoa Kene........................................................................................................................7
4.2.Dipon de Nemur................................................................................................................9
4.3.Viktor Riketi Mirabo.........................................................................................................9
4.4.Mersije de la Rivijer........................................................................................................10
4.5.An Rober Žak Tirgo........................................................................................................10
5. KENEOV MODEL REPRODUKCIJE.................................................................................11
5.1.EKONOMSKA TABLICA..............................................................................................12
ZAKLJUČAK...........................................................................................................................14

Strana~1~
 UVOD

Fiziokratizam je ekonomski pravac nastao u Francuskoj u XVIII vijeku, koji se temelji

na tvrdnji da je poljoprivreda jedini izvor bogatstva zemlje. Nastao je kao kritika feudalizma i
zapostavljanja poljoprivrede. To je dovelo do teškog položaja seljaštva pa je kao reakcija u
Francuskoj, gdje je dugo očuvan sitni posjed, na scenu stupila fiziokratska škola, poznata kao
Škola ekonomista.

Ime je dobio od grčkih riječi “fysis” (priroda) i “kratein” (vladati) jer je zastupao tezu o
organizaciji društva na temelju prirodnog poretka. Elementi prirodnog poretka su privatno
vlasništvo, sloboda poduzetništva, slobodna konkurencija i privatni interes. Osnovni cilj
fiziokrata je očuvanje društva zemljovlasnika, njihovih prednosti ali i povlastica pomoću
reformi, odnosno zaštititi taj sloj od trgovačkog kapitalizma i uopšte industrijskih sila koje se
sve više počinju javljati. Temeljno načelo je bilo načelo “laissez faire, laissez passer”,(“Treba
pustiti stvari da idu kako idu”, slobodno - prepustiti stvari njima samima.).

Fiziokratizam po Marksu je bio prvo sistematsko shvatanje kapitalističke proizvodnje.

Za razliku od merkantilizma, fiziokrate izvor bogatstva nalaze u proizvodnji, ta proizvodnja je
poljoprivreda, koja je po njima jedino produktivna, s obzirom da stvara čist proizvod.

Glavne ideje, koncepcije, teorije i politike fiziokratske škole su bile: kritika

merkantilizma, monopola i laissez-faire doktrina; učenje o ekvivalentnoj razmjeni;
koncepcije o primatu poljoprivrede i čistom proizvodu; koncepcija o prirodnom pravu i
institucionalnom pravu; doktrina o prirodnom poretku i vladavini prirodnih zakona u društvu;
teorija socijalne strukture i ekonomske reprodukcije društva; Quesnayove Ekonomske tablice
i kružni tok privrede; koncepcija slobodne trgovine; fiziokratska ekonomska politika i njene
posljedice u Francuskoj.

Strana~2~
 1. IDEJE „ŠKOLA EKONOMISTA“

Fizioktrati su francuski pisci, okupljeni oko F. Kenea. Tokom XVIII vijeka, formirali su
jednu od najhomogenijih škola, poznatu i kao Škola ekonomista. Prirodni poredak kod
fiziokrata označava:

1. Organizaciju privrede u čijem se središtu nalazi poljoprivreda koja je jedina

produktivna djelatnost i
2. Društveni poredak koji je prirodan, imanentan ljudskoj prirodi, najracionalnoj
organizaciji društva.

Politika merkantilizma osiguravala je povlašteni položaj izvoznoj industriji i trgovini, a

zapostavljala poljoprivredu. To je dovelo do teškog položaja seljaštva, pa je kao reakcija u
Francuskoj gdje je dugo očuvan sitni posjed, na scenu stupila fiziokratska škola kao zaštitnik
poljoprivrede, u užem smislu riječi a na širem planu.

Fiziokrate nisu za ukidanje privatnog zemljoposedništva jer je ono, kao i svako drugo
vlasništvo, prirodno pravo I kao takvo ugrađeno u osnove državnog i društvenog uređenja.

Fiziokrate prihvataju prosvećeni apsolutizam, kao i njihovi savremenici prosvetitelji, a

po njima je Kina kao zemlja azijskog načina proizvodnje sa razuđenim državnim aparatom,
državnim zemljoposedništvom, jedinstvom zanata i poljoprivrede, krupnim javnim, posebno
irigacionim radovima, prototip uređenja kome bi trebalo da streme iz Zapadne zemlje.

Karl Marks je visoko ocjenio doprinose: Buržoazijki oblici proizvodnje nužno su za

njih postali neni prirodni oblici. Njihova velika zasluga bila je u tome što su te oblike shvatili
kao fiziološke oblike društva, kao oblike koji su proizlazili iz same prirodne potrebe za
proizvodnjom, nezavisno od volje, politike itd. Greška fiziokrata je samo u tome što
materijalni zakon jednog određenog stupnja u istoriji društva shvataju kao apstraktni zakon,
koji podjednako vlada u svim društvenim oblicima”.

Strana~3~
2.TEORIJA I POLITIKA FIZIOKRATSKE ŠKOLE

Fiziokratizam je veoma zaslužan što je odbačeno merkantilističko shvatanje da je

promet izvor bogatstva. Po njemu je izvor vrijednosti i bogatstva u proizvodnji. ˝Fiziokratski
sistem prvo je sistematsko shvatanje kapitalističke proizvodnje.˝(Marks).

Obilježja fiziokratske škole:

 zastupaju tezu organizacije društva na temelju prirodnog poretka – život društva

treba se odvijati prema zakonitostima prirode
 zbog promicanja liberalnih načela možemo ih smatrati pretečom liberalne škole
 temeljna greška njihove teorije je proglašavanje poljoprivrede jedinom
produktivnom aktivnošću ljudi
 fiziokrati su smatrali da se nova vrijednost stvara jedino u poljoprivredi dok ostale
grane samo prerađuju rezultate poljoprivrede, a preradom se ne stvara nova
vrijednost već se samo mijenja oblik.

Dva su polazišta dominirala fiziokratskim shvatanjima:

 priroda, tj. Zemlja, kao jedini izvor bogatstva,

 rad; dijeli se na proizvodni i neproizvodni.

Fiziokrati su naglasili važnost proizvodnje u stvaranju nove vrijednosti, a ne samo

trgovine kao kod merkantilista. Za njih je tržišna vrijednost bila u drugom planu, a potpuno su
se usredsredili na upotrebnu vrijednost proizvoda.

Fiziokrati su vjerovali da sve bogatstvo izvire iz poljoprivrede. Samo u poljoprivredi, i

to zahvaljujući darežljivosti prirode, proizvodni napor (tj. rad) stvara višak proizvoda, ono što
premašuje troškove proizvodnje. (Trgovina i manufaktura ne stvaraju višak; one su doduše
nužne, ali su sterilne). Višak stvara poljoprivreda i izdržava sve druge proizvodače.

Industrija samo preobražava već postojeće vrijednosti. Zbog toga ona ne utiče na promjenu
materijalnog bogatstva zajednice i nju treba osloboditi svakog mešanja države jer bi se ono
negativno odrazilo na poslovnost industrije. Država treba da interveniše samo u oblasti
oporezivanja zemlje.

Dakle, fiziokrati su merkantilističkom načelu sveobuhvatne državne intervencije

suprotstavili načelo „laissez faire - laissez-passer˝.

Strana~4~
2.1.PRIRODNI POREDAK I LAISSE-FAIRE

Osnovna koncepcija ovog shvatanja bila je da sistem treba da bude u vidu prirodnog poretka, i
to shvaćen kao prirodno stanje koje ne treba mjenjati i prilagođavati civilizaciji, jer su
smatrali da je ono vještačko. Fiziokrati su tvrdili da ljudima vladaju prirodni zakoni koji se ne
mogu izmjeniti nikakvim državnim zakonima. Prirodni zakoni su vječni i nepromjenjivi.
Prirodni poredak je isti za sve ljude i sva vremena. On je jedinstveno, vječno, nepromjenljivo
i univerzalno zakonodavstvo, ono je očevidno božansko savršenstvo. Prava ljudi prema
Tirgou nisu zasnovana na njihovoj istoriji, već na njihovoj prirodi.

Suština prirodnog poretka ogleda se u tome što se interes pojedinca podudara za

zajedničkim interesom svih. Pojedinac će sam, na prirodan način, da nađe najkorisniji put, a
želja za uživanjem pokreće društvo ka najboljem mogućem stanju. Ekonomski život treba da
se zasniva na principu laisser-faire koje zahtjeva ukidanje svih oblika državne intervencije. To
je bio izraz shvatanja i težnji već ojačane trgovačke i industrijske buržoazije. U tom smislu E.
Rol (Eric Roll) zapaža da „upravo zato, što se zemlja smatrala kao jedini izvor bogatstva,
praktični zaključak bio je protiv posedničkih interesa - jedinstven porez. Taj je zaključak,
zajedno s neintervencionističkom politikom, postao snažna pomoć razvitku industrije, premda
u shvatanjima fiziokrata nije nikad imao tu namjenu“.

Strana~5~
2.2.ČISTI PRINOS - PRODUIT NET

Centralnu tačku njihove analize predstavljalo je traganje za čistim prinosom u poljoprivredi.

Fiziokrati su smatrali da čist prinos postoji samo u poljoprivredi, jer samo u njoj proizvedeno
bogatsvo premašuje utrošeno bogatstvo. Ni u jednoj drugoj privrednoj djelatnosti ljudski rad
ne stvara ništa novo. U manufakturnoj industriji radom se mjenja samo oblik ili dodaje nešto
prvobitnoj materiji. Zato fiziokrati djele rad na dvije vrste: proizvodni i sterilni.

Prvi predstavlja rad koji može proizvesti višak, odnosno nešto iznad bogatstva koje se
troši da bi se proizvodilo. Sterilan rad je svaki drugi rad, tj.sve nepoljoprivredne djelatnosti,
jer one ne stvaraju novo bogatstvo. Pošto su poljoprivredni višak izražavali u naturalnim
pokazateljima, fiziokratima nije bila potrebna teorija vrijednosti, posebno teorija radne
vrijednosti.

3. NAJZNAČAJNIJI FIZIOKRATSKI DOPRINOSI

Najznačajniji fiziokratski doprinosi usredsređeni su oko ideje prirodnog poretka:

1. Ideje o poljoprivrednoj proizvodnji kao izvoru bogatstva, izvore bogatstva premješta iz

sfere prometa u sferu trgovine;
2. Ideje o neto produktu, prvi je oblik viška neophodnog za društvenu reprodukciju;
3. Ideje o ekvivalentnosti razmjene;
4. Podjela društva na klase – nosioci reprodukcije koji imaju svaki i zasebno, al i združenu
ulogu;
5. Neophodnost uspostavljanja i održavanja ravnoteže u odnosima sektora;
6. Zakon o opadajućim prinosima u poljoprivredi koji nameće potrebu državne podrške
poljoprivrednoj proizvodnji.

Fiziokratija je težište ekonomije vezala za proizvodnju, istakla potrebu ravnoteže al i

stvaranja viška, ukazala na individulne motive koji se najpunije ispunjavaju u sistemu
leseferovske privrede. Svojom idejom o neto produktu u domenu načina proizvodnje i
liberalizmu u domenu društvene nadgradnje fiziokrate su pripremile teren klasičnoj političkoj
ekonomiji, a time i za pojavu Marksove teorije. Ideja viška koja će u klasičnoj političkoj
ekonomiji biti vezana za rad uopšte kod fizioktrata biva shvaćena u njenom najočiglednijem
obliku, u poljoprivredi, kao dar prirode a ne proizvod rada uopšte.

Poljoprivredni višak, kao transformacija sjemena u prinos najlakše se mogao uočiti u

poljoprivredi u svom materijalnom obliku tokom ciklusa jednogodišnje proizvodnje tokom
koga prelaze prvobitni u godišnji avansi.

Strana~6~
 U XVIII vijeku krupna ekonomska promjena vezana je za prodor kapitalizma na selo: u
Francuskoj se pojavljuju novi društveni akteri-zakupci, koji svoj novac ulažu u poljoprivredu i
usavršavanje tehnika proizvodnje, uređenje zemljišta.

Fiziokratizam je imao dvije važne političke posljedice:

1. postoji prirodna sposobnost ekonomskog sistema da se samo-reprodukuje, sve dok u

tome nije onemogućen od strane intervencije političkih vlasti, tu reprodukciju F. Kene je
odredio kao stanje u kome svaki sektor snadbjeva sve druge sektore vrstom i količinom inputa
koji su njima potrebni.

2. ekonomskom sistemu je potreban jedinstveni porez. Država najbolje i najviše može

da učini za dobrobit privrede ako je oslobodi komplikovanog i neefikasnog srednjovjekovnog
poreskog sistema i da uvodeći jedinstven porez koji bi se plaćao na jedini proizvodni faktor –
zemlju, podstakne privatnu inicijativu i slobodni protok dobara.

4. PREDSTAVNICI FIZIOKRATIZMA

4.1.Fransoa Kene

Fransoa Kene (1694-1774), najpoznatiji predstavnik francuske fiziokratske škole. Bio

je ljekar-hirurg, kasnije dvorski ljekar koji je dobio plemićki status, a ekonomskim pitanjima
počeo da se bavi kasno, tek u 60. godini. Najpoznatij djela: „Zakupci“ i „Žitarice“ (1756.,
1757.) za Enciklopediju, Prirodno pravo, O radu zanatlije, Opšte maksime ekonomske vlade u
jednoj zemljoradničkoj državi. Najpoznatije djelo: Analiza aritmetičke formule
Ekonomskog pogleda o godišnjoj raspodjeli troškova jednog zemljoradničkog naroda
(skraćeno Ekonomske tablice, 1758.)

Kenova ideja vodilja je da je „zemlja jedini izvor bogatstva i da ih poljoprivreda

uvećava“.Poljoprivreda, kao ekonomska osnovica društva je djelatnost koja osigurava najveći
sklad između prirode i društva i omogućava postojanje prirodnog poretka.

Mora se razlikovati stvaranje bogatstva (jedino u poljoprivredi) od dodavanja bogatstva

(transformacija jednog u drugi oblik vrijednosti, zanati). Postoje tri središnje ideje Fransao
Kenea:

1. čist proizvod;
2. ekvivalentnost razmjene i
3. analiza reprodukcije.

Jedino poljoprivreda može da stvori višak iznad onog što je u nju uloženo.To je čist
proizvod, koji kao višak, u formi rente prisvaja klasa vlasnika. Bogatstvo nije otuda, kako su
mislili merkantilisti, već u upotrebnim vrijednostima koje stvara poljoprivreda.

Strana~7~
 Fiziokratski ideal prirodnog poretka oličavaju i načela na kojima se on temelji: jedinstvo
vlasti, prosvećivanje naroda, zemlja – jedini izvor bogatstva, bezbjednost svojine, ne smije
biti štetnog poreza, povlastice za produktivne avanse, zemljoradnji treba dati prvenstvo,
korisno je imati bogate zakupce, umnožavanje stoke, dobra cijena itd.
Ekvivalentnost razmjene znači da se u prometu, kroz nejednaku razmjenu ne može
stvoriti bogatstvo, jer se razmenjuju jednake vrijednosti, a kroz trampu, ili posredstvom novca
učesnici dolaze do željene upotrebne vrijednosti. Isto važi i za zanatsku djelatnost koja je
sterilna.

Nastojanje merkantilista da ostvare aktivni trgovinski bilans Kene smatara štetnim, jer
se izvoze robe radi novca, i time se daju korisnije stvari za one koje su manje korisne, daju se
robe kao stvarno bogatstvo za novac koji je samo posrednik u razmjeni. Svrha novca je da
olakša razmjenu plodova zemlje, služeći kao posrednički zalog između prodaje i kupovine, jer
novac nije nikako konačna svrha razmjene. Novac utvrđuje vrijednost predmeta koji se
razmenjuju i nije pravo bogatstvo naroda. Analiza reprodukcije objedinjava Keneove ideje u
jedan zaokruženi sistem. Fiziokratski prirodni poredak Keneovom delu, analogno
homeostatskom organizmu sposoban je da uspostavi, održava i reprodukuje svoju ravnotežu.
Reprodukcije je poput metabolizma, a njeni nosioci su organi – klase: proizvodna, sterilna i
klasa vlasnika. Podjela na subjekte reprodukcije – proizvodnu, sterilnu i klasu vlasnika ne
može se poistovetiti sa Marksovim shvatanjem klasa, kao što se i ideja o naturalnom
poljoprivredom „čistom proizvodu“ razlikuje od viška vrijednosti. Činjenica je, međutim, da
su ideje o subjektima reprodukcije, agrarnom višku nesumljivo uticale na Marksovo shvatanje
reprodukcije načina proizvodnje.

Mada se dugo mislilo da numerički primjer koji je u Eknomskim tablicama ostavio

Kene važi samo za prostu reprodukciju, skorašanja istraživanja su pokazala da njegov model
obuhvata i umanjenu i proširenu reprodukciju.

Uslov za postojanje jednog od ova tri oblika je dio čistog proizvoda koji klasa vlasnika
namjenjuje za tražnju za poljoprivrednim proizvodima klase vlasnika. Ako je to jedna
polovina, onda se radi o prostoj reprodukciji, ako je iznos veći od jedne polovine postoji
proširena reprodukcija, odnosno za iznos manji od polovine umanjena reprodukcija. Analiza
reprodukcije objedinila je Keneove ideje: o društvenom organizmu koji, analogno
organizmima u prirodi održava ravnotežu; klasama reprodukcije koji, kao organi, to
omogućavaju održavanju mase i energije kroz neprekidno odvijanje proizvodnje i
akumuliranje viška isključivo kroz proizvodnju, a ne trgovini, proizvodnji kao jedinom izvoru
stvaranja vrijednosti i ekvivalentnosti razmjene.

4.2.Dipon de Nemur

Strana~8~
 Dipon de Nemur (1739-1817) francuski ekonomista i političar, bio je u krugu pisaca
okupljenih oko Fransoa Kenea i propagirao njegove ideje. Svoje pobjede izložio je u
sistematizovanom vidu u knjizi O velikom poreklu i napretku jedne nove nauke. Od 1768. do
1772. bio je urednik fiziokratskog časopisa Epheremides duciyoen. Dipon de Nemur je izdao i
Tirgova djela kao i biografiju Tirgoa.

4.3.Viktor Riketi Mirabo

Viktor Riketi Mirabo (1715-1789), francuski ekonomista, otac H. G. Miraboa, pa je zato

nazvan Mirabo stariji ili Mirabo otac. Bio je oštar kritičar kraljeve ekonomske politike, a kao i
ostali fiziokrati mjesto poljoprivrede u azijskom načinu proizvodnje, u Kini, smatrao je
inkarnacijom ideala fiziokratskog prirodnog poretka. Keneovu Ekonomsku tablicu, ubrajao je
u najznačajnije pronalaske čovječanstva, po značaju jednake otkriću pisma i novca. U prvim
radovima Mirabo je bio pristalica merkantilizma, da bi se kasnije okrenuo fiziokratizmu. U
svom prvom radu teorija poreza (1760.) Mirabo je istupio protiv zemljoposjednika feudalaca;
djelo je naišlo na široki odjek a sam autor je izvesno vrijeme bio zatočen u Vensenskom
zamku. Mirabo se zalagao za nemješanje države u privredni život, kritikovao je poreski sistem
i zalagao se za uvođenje samo jednog poreza na „čist proizvod“ zemljoradnika.

Zalažući se za održavanje sitnog posjeda Mirabo je elemente kapitalističke proizvodnje

dodavao feudalnom tkivu. Najvažnija Mirabova djela su: Prijatelj, Ljudi ili rasprava o
stanovništvu (1756), Teorija poreza (1760), Poljoprivredna filozofija (1763).

4.4.Mersije de la Rivijer

Mersije de la Rivijer (1720-1793), jedan od urednika fiziokratskog časopisa Journal d'

agriculture, de commerce et des finances. Najvažnije djelo Prirodni i bitni poredak
političkih društava. Od 1747. do 1758. bio je savjetnik u pariskom parlamentu, a od 1759.
do 1764. guverner ostrva Martinik. Po povratku u Pariz pridružio se Keneu. U svojoj
najvažnijoj knjizi Prirodni i bitni poredak političkih društava kritikuje merkantilističku
doktrinu o izvoru bogatstva u prometu, i kao zastupnik interesa nastupajuće buržoazije
zalagao se za slobodnu konkurenciju i ukidanje svih ograničenja u trgovini. Njemu se
pripisuje ideja o prirodnom poretku koji počiva na privatnoj svojini i državi. Pravičnost i
racionalnost ovog poretka ogledaju se u tome što društvo stupa na put profresa a ljudi imaju
potpunu slobodu djelovanja.

Strana~9~
4.5.An Rober Žak Tirgo

An Rober Žak Tirgo (1727-1781), francuski državnik i ekonomista, aristokratskog

porijekla, studirao je teologiju na Sorboni, ali nije postao sveštenik, već se opredijelio za
činovnički poziv. Prateći podatke o prinosima tokom niza godina ustanovio je nesrazmjeru
ulaganja i prinosa: dvostruko opadajući avansi izazivaju više nego dvostruki pad prinosa. To
se smatra osnovom čuvenog Zakona o opadajućim prinosima. Godine 1774.posatao je
ministar mornarice, a uskoro potom ministar finansija Luja XIV. Rukovodi kroz 2 godine
čitavom privrednom politikom. Godine 1776.otpušten je iz službe i povlači se iz javnog
života. Najvažnije mu je djelo Razmatranje o prirodi i obrazovanju bogatstva(1766).

5. KENEOV MODEL REPRODUKCIJE

Strana~10~
Kenov model reprodukcije objavljen je 1758.u njegovom najpoznatijem djelu Ekonomske
tablice, sadrži pregled svih tokova proizvoda i novca preko kojih se vrši promet godišnjeg
nacionalnog bruto proizvoda i ostvaruju uslovi za njegovu ponovnu proizvodnju.
Šema reprodukcije počiva na jedinstvenoj šemi društva koga čine:
1. poljoprivrednici (zakupci zemlje i poljoprivredni radnici čiji je rad smatrao jedinim
stvaraocem viška),
2. zemljoposednici, višak iz poljoprivrede prisvajaju u obliku rente, poreza i drugih
dažbina, (vladar, državni službenici, duhovna i vojna lica),
3. sterilna klasa - manufakturni proizvođači, zanatlije (nihov rad ne stvara višak, već
postojećoj vrijednosti sirovina iz poljoprivrede samo dodaje vrijednost sredstava za
život koja oni troše prilikom njihove prerade), trgovci.
Kene to opisuje na slijedeći način: „Narod se svodi na tri klase građana: proizvođačku
klasu, sopstveničku klasu i neproizvodnu klasu“.

Proizvođačka klasa je ona koja obdjelavanjem zemlje svake godine nanovo stvara
bogatstvo naroda, koja stvara avanse za pokrivanje izdataka koji se ulažu u poljoprivredne
radove i koja godišnje zemljoposednicima isplaćuje prihod. Svi radovi i svi troškovi koji se u
toj klasi načine zavise od nje, sve do prve prodaje proizvodnje, upravo se putem te prodaje
saznaje koliki iznosi vrijednost godišnjeg prinosa narodnih dobara.
U sopstveničku klasu spadaju: vladar, zemljoposednici i sveštvenostvo. Ta se klasa
izdražava prihodom ili neto proizvodom od obrade zemlje, koji joj godišnje plaća
proizvođačka klasa.
Neproizvodnu klasu čine svi građani koji se bave ostalim službama i radovima izvan
zemljoradnje, a čije troškove plaća proizvođačka klasa i sopstvenička klasa koja i sama svoj
dohodak izvlači od proizvođačke klase.
Da bi se pratili i jasno odmjerili uzajamni odnosi ovih različitih klasa, treba uzeti neki
običan primjer, jer na pukim apstarkcijama ne možemo ustanoviti neku pozitivnu činjenicu.
U zemlji postoji zakupni sistem u kome su jedini reprezentanti proizvodne klase zakupci
zemlje, zemljoposednici prisvajaju čist proizvod iz poljoprivrede u obliku rente, koju im
proizvodna klasa isplaćuje u novcu. Proizvodna klasa raspože osnovnim kapitalom od 10
milijarde franaka, od kojih su 2 milijarde obrtni kapital koji se mora svake godine obnoviti,
cijene su nepromenjene, promjene se vrše samo između klasa a ne i unutar njih.

5.1.EKONOMSKA TABLICA

Analiza prometa F. Kene započinje godišnjim društvenim proizvodom ostvarenim u

poljoprivredi u iznosu od 5 milijarde franaka, koji se sastoji od 3 milijarde franaka namernica
i 2 milijarde franaka sirovina. Realizacije celeokupnog proizvoda u iznosu od 5 milijarde
odvija se u pet činova razmjene:

Strana~11~
 1. Vlasnici kupuju od proizvodne 1 milijardu namirnica,
2. Vlasnici kupuju od sterilne 1 milijardu manufakturnih izrađevina,
3. Sterilna klasa kupuje od proizvodne 1 milijardu namirnica,
4. Proizvodna klasa kupuje od sterilne 1 milijardu sirovina,
5. Sterilna kupuje od proizvodne 1 milijardu sirovina.
Poljoprivrednici od 5 milijarde društvenog proizvoda zadržavaju za sebe 2 milijarde
(namernice i seme), a ostatak od 3 milijarde (2 milijarde namernica i 1 milijardu sirovina)
razmenjuju za dohotke ostale dve klase.

Zemljoposednici za svoj raspoloživi dohodak od 2 milijarde franaka ( naplaćena renta

za korišćenje zemlje) kupuju namernice (1 milijarda od poljoprivrednika) i manufakturne
izrađevine (1 milijarda od sterilne klase).

Sterilna klasa za 2 milijarde kupuje namjernice (1 milijardu od poljoprivrednika) i

sirovine (1 milijarda od poljoprivrednika). Pošto su ovakvom razmjenom proizvodnoj klasi
vraćene 3 milijarde u novcu – koliko je iznosio i njen čist proizvod koji je na početku godine
pustila u razmjeni, to se cijeli tok prometa godišnje društvenog proizvod ovim i završava.
Tako se, prema tablici, u društvu vječito ostvaruje pretpostavke za ponovnu proizvodnju i
potrošnju, odnosno uslovi reprodukcije. Te međusobne odnose Kene opisuje na sljedeći način:
„Eknomske tablice obuhvataju ove tri klase i njihov godišnji imetak, a njihove međusobne
odnose opisuju u obliku koji slijedi:

Proizvođačka klasa Sopstvenička klasa Neproizvodna klasa

Godišnji avansi ove
klasepenju se na 2 milijarde
kojima je proizvedeno 5
milijardi, od čega 2 milijarde
neto proizvoda ili prihoda
Prihod od 2 milijarde pripada
ovoj klasi, od njega se utroši
1 milijarda na kupovinu od
proizvođačke klase, a druga
milijarda na kupovinu od
neproizvodne klase
Avansi ove klase iznose 1
milijardu koju neproizvodna
klasa utroši na kupovinu
sirovina od proizvođačke
klase.

Ekonomske tablice su bile genijalna konstrukcija, koja je trebala pokazati tijek

proizvoda od poljoprivrednika do trgovaca, prerađivača i drugih, te kako se novac vraća
poljoprivredniku. Godine 1930. američki ekonomist ruskog podrijetla Wassily Leontief
izradio je nešto slično “input-output tablice” (ili međusektorska analiza), za što mu je
dodijeljena Nobelova nagrada za ekonomiju.
Fiziokratizam u prioritete razvoja ubraja predujmove ili investicije da bi se povećao
prinos. Predujmovi u poljoprivredi mogu se povećati povećanjem cijena poljoprivrednih
proizvoda, smanjivanjem poreza, smanjivanjem kupovina sterilne klase itd. U strukturi

Strana~12~
potrošnje fiziokrati su preferirali proizvodnu potrošnju, smatrajući da veća proizvodna
potrošnja znači veće bogatstvo.
Seljaci treba da su slobodni, da imaju sigurnu imovinu i sigurnu zaradu.
Ekonomija obima kod fiziokrata podrazumijeva ukrupnjavanje posjeda, bolju
mehanizaciju, motivaciju itd. Oni nisu bili za značajniji razvoj vanjske trgovine i osvajanja
kolonija jer bi uvozom jeftinijih poljoprivrednih proizvoda sami sebi stvarali konkurenciju.

ZAKLJUČAK

Fizioktratizam je škola koja izvor bogatstva zemlje nalazi u poljoprivrednoj proizvodnji,

s obzirom da stvara čist proizvod. Jedino poljoprivreda može da stvori višak iznad onog što je
u nju uloženo. Bogatstvo nije otuda, kako su mislili merkantilisti u novcu, već u upotrebnim

Strana~13~
vrijednostima koje stvara poljoprivreda. Sve druge djelatnosti ne stvaraju višak, nego samo
mijenjaju oblik vrijednosti.
Najznačajniji predstavnik fizioktratizma je Fransoa Kene. Njegova ideja vodilja je bila
da je zemlja jedini izvor bogatstava i da ih poljoprivreda uvećava. Njegovo najvažnije djelo
je Ekonomska tablica kaja sadrži pregled svih tokova proizvoda i novca preko kojih se vrši
promet godišnjeg nacionalnog bruto proizvoda. Kene je pisao da se narod svodi na tri klase:

- proizvođačku klasu,
- sopstveničku klasu i
- neproizvodnu klasu.

Proizvođačka klasa je ona koja obdjelavanjem zemlje svake godine nanovo stvara
bogatstvo naroda, kaja stvara avanse za pokrivanje izdataka koji se ulažu u poljoprivredne
radove i koja godišnje zemljoposednicima isplaćuje prihod. Svi radovi i svi troškovi koji se u
toj klasi načine zavise od nje, sve do prve prodaje proizvodnje, upravo se putem te prodaje
saznaje koliki iznosi vrijednost godišnjeg prinosa narodnih dobara.
U sopstveničku klasu spadaju: vladar, zemljoposednici i sveštvenostvo. Ta se klasa
izdražava prihodom ili neto proizvodom od obrade zemlje, koji joj godišnje plaća
proizvođačka klasa.
Neproizvodnu klasu čine svi građani koji se bave ostalim službama i radovima izvan
zemljoradnje, a čije troškove plaća proizvođačka klasa i sopstvenička klasa koja i sama svoj
dohodak izvlači od proizvođačke klase.

Fiziokratizam je bio kratkog daha i imao mali broj sljedbenika van Francuske. Ali
nezavisno od toga, on je od posebne važnosti za razvoj ekonomske misli: jedan je od
najranijih primjera stroge primjene naučnog metoda na ekonomske pojave, prebacuje predmet
istraživanja ekonomske nauke iz oblasti prometa u oblast proizvodnje, daje prvo sistematsko
shvatanje kapitalističke proizvodnje i ukazuje da je dobijanje viška vrijednosti pobuda koja
pokreće pojedinca. Fiziokratizmu odgovara nerazvijeno stanje kapitalističke proizvodnje iako
njegovi pripadnici mnoge kapitalističke odnose prekrivaju feudalnom formom. Svojim
učenjem on doprinosi razvoju kapitalističke industrije i priprema put francuskoj revoluciji.
Njihova jedina greška je bila u tome što materijalni zakon određenog stepena u historiji
društva shvataju kao apstraktni zakon, koji podjednako vlada u svim oblicima društva i u
tvrdnji o nepromjenjivosti prirodnih zakona u proizvodnji.

LITERATURA

1. Prof. dr Jakšić M: Razvoj ekonomske misli, Beograd, 1999.godina

2. dr Jakšić M., Pejić L.: Doktrine velikih ekonomista, Univerzitet u Beogradu,

Ekonomski fakultet, Beograd, 1994.godina

Strana~14~
3. dr Stojadinović D.: Makroekonomska analiza, Ekonomski fakultet, Zubin Potok,
2003.godina
4. Ekonomska enciklopedija, Beograd, 2003.god
5. Internet
6. http://ns.ekof.bg.ac.yu/predmeti/rem/knjige/mjak/citanka/CITANKA.PDF

7. http://hr.wikipedia.org/wiki/Povijest_ekonomske_misli

8. http://www.knowledgebank1.org/trzisna_ekonomija_fpsvs_1_svi_05/lekcije/lekcija3.h
tm

Strana~15~