OSNOVNA FIZIČKA SVOJSTVA PROTOPLAZME

Protoplazma (protoplast) je složeni koloidni sistem. Uopće, pod koloidima se podrazumijevaju smjese,
koje u osnovnoj tečnoj masi sadrže čestice, čvrste, tečne ili gasovite, veličine iznad 0,001 mikrona.
Protoplazma kao cjelina ima svojstva koloida (polutečno agregatno stanje, neprekidno kretanje čestica
itd.) ali svi njeni sastojci u tom pogledu nisu jednaki. Za sve koloide je karakteristična
pojava koagulacije – zgrušavanja koloidnih čestica. Koagulacija, međutim, ima različit tok i posljedice u
raznim koloidnim rastvorima; s obzirom na to, koloidi se dijele na hidrofobne i hidrofilne. Hidrofobni
koloidi su nestalni i lahko koaguliraju, a koagulacija im je nepovratna. Hidrofilni koloidi su mnogo
stabilniji i teže koaguliraju; koagulacija njihovih čestica je povratna (reverzibilna), što znači da se one i
nakon zgrušavanja mogu ponovo raspršiti u otapalu.

Ove naročite odlike hidrofilnih koloida potječu otuda što između čestica faze i molekula sredstva
postoji jako privlačenje. Protoplazma spada u hidrofilne koloide. Glavninu koloidnih čestica protoplazme
predstavljaju proteinske makromolekule. Bjelančevine stupaju u vezu s molekulama vode, tako
da voda (sredstvo) zajedno s bjelančevinama formira koloidne čestice (fazu). Zahvaljujući tome, pojedini
dijelovi protoplazme mogu tako prelaziti iz žitkog stanja (sol) u pihtijasto (polučvrsto - gel), procesom
reverzibilne koagulacije. Pihtijasti makromolekularni dijelovi protoplazme većinom postaju od
dugačkih lanaca polimera; ti lanci obrazuju svojevrsne mreže u čijim se očicama nalazi vezana voda.
Ovakva mrežasta struktura omogućava da u gel-stanje prelaze koloidi s vrlo visokim sadržajem vode, čak
do 85%.

Ćelijska opna, struktura putem koje protoplazma saobraća s okolnim svijetom, ispoljava izvjesna
karakteristična svojstva. Od osobitog značaja je njena propustljivost (permeabilnost). Kroz ćelijsku
opnu mogu, u oba smjera, prolaziti ioni, voda i mnoge supstance malih molekula; krupnije čestice, npr.
makromolekule, ćelijska opna ne propušta (osim putem specijalnih procesa fagocitoze i pinocitoze, ali
to, zapravo, nije prolaženje kroz ćelijsku opnu). Zato se kaže da je ćelijska opna semipermeabilna (tj.
polupropustljiva; tačnije bi bilo reći da je selektivno propustljiva, što bi značilo da "bira" šta će
propustiti).

Prolaz materija kroz ćelijsku opnu bazira se na pojavi difuzije. Difuzija je kretanje čestica raznih
supstanci iz mjesta gdje ih ima više, na mjesta gdje ih ima manje; drugim riječima, čestice date supstance
kreću se iz prostora veće koncentracije, u prostor gdje je koncentracija te supstance manja. Ukoliko ne
postoje neke zapreke, difuzija vodi ravnomjemoj raspršenosti čestica unutar izvjesnog jedinstvenog
prostora. Difuzija kroz semipermeabilne membrane ima određene osobenosti i označava se kao osmoza;
za osmozu je karakteristično kretanje molekula supstance – rastvarača, a to je u živim sistemima
redovno – voda.
Stavljene u čistu vodu, ćelije nabubre, pošto protoplazma sadrži mnogo raznih molekula koje su
prevelike da bi slobodno prolazile kroz ćelijsku opnu, dok male molekule vode relativno lahko prolaze
kroz opnu i ulaze u ćeliju. U takvoj situaciji, koncentracija molekula vode unutar ćelije je manja od
koncentracije napolju, jer je voda u ćeliji "razrijeđena" zbog prisustva krupnih molekula, koje ne mogu
proći kroz ćelijsku membranu (opnu). Stoga voda, putem osmoze, prodire u ćeliju, izazivajući njeno
bubrenje. Ukoliko ćelija dospije u vodenu sredinu gdje ima više rastvorenih molekula nego što ih sadrži
protoplazma, dolazi do obratne pojave: koncentracija molekula vode u ćeliji je veća nego spolja i voda
napušta ćeliju. Navedeni primjeri prikazuju ekstremne posljedice osmoze, u sasvim naročitim uslovima.
Inače, osmotski procesi se do neke mjere odvijaju u gotovo svim ćelijama svih živih bića i predstavljaju
važan put razmjene materije između protoplazme i okolne sredine.

DIFUZIJA
Difuzija (lat. diffusio: širenje, rasprostiranje, raspršenje) je prijenos kemijskih

tvari u plinovima, kapljevinama i čvrstim tvarima. Nastaje zbog razlike

u koncentracijama koje se spontanim toplinskim gibanjem čestica izjednačuju. Za razliku od

plinova i kapljevina, gdje toplinsko gibanje čestica (molekula, iona, koloidnih čestica) uzrokuje

međusobno miješanje dviju ili više tvari, u čvrstim tvarima atomi i ioni difuzijom mijenjaju mjesta

u kristalnoj rešetki. Difuzija je najbrža u plinovima, sporija u kapljevinama, a najsporija u čvrstim

tvarima. Brzina difuzije neke tvari u danom smjeru proporcionalna je njezinu koncentracijskom
gradijentu (1. Fickov zakon difuzije), a općenito se povećava s porastom temperature (jer se čestice
gibaju brže) i smanjuje s porastom gustoće. Kapljevine različitih molekularnih masa koje se

međusobno mogu miješati (na primjer voda i alkohol) difundirat će jedna u drugu. Ioni ili molekule

čvrstih tvari otopljenih u otapalu (na primjer sol ili šećer u vodi) difundirat će dok se ne postigne

njihova jednolika koncentracija u otopini. Dva metala u dodiru pokazuju malu ali jasnu težnju
međusobne difuzije. Bitno je napomenuti da je difuzija miješanje kemijskih tvari bez ikakvog vanjskog
utjecaja. Ta se pojava zbiva uslijed gibanja molekula, koje zbog svoje brzine prodiru u susjedne tvari. Na

primjer ako u epruvetu ulijemo otopinu modre galice CuSO4, a iznad nje nalijemo vodu, te
epruvetu pustimo neko vrijeme na miru, vidjet ćemo da će otopina modre galice, i ako je teža od vode,
prodirati u vodu.

OSMOZA
Difuzija se ne zbiva samo između kemijskih tvari koje se dodiruju, nego također između tvari koje su
odijeljene nekom pregradom, odnosno membranom. Osim toga, difuzija tekućine može postojati i

kroz pregrade nasuprot sili teži, i to s izvjesnim tlakom koji se naziva osmotski tlak. Ako na primjer

odijelimo otopinu modre galice i vodu nekom membranom (na primjer životinjskim mjehurom) vidjet

ćemo da voda mnogo brže prodire kroz membranu u modru galicu nego modra galica u vodu. Voda će

dotle prodirati dok ne nastupi ravnoteža između hidrostatskog i osmotskog tlaka.

Difuzija kroz propusne ili polupropusne membrane (stijenke) naziva se osmoza. Tlak koji zbog različite
koncentracije otopina tjera tekućinu u smjeru veće koncentracije naziva se osmotski tlak. Pri dodiru dviju
tekućina različitih koncentracija tekućine nastoje svoju koncentraciju izjednačiti difuzijom. Budući da
molekule modre galice ne mogu tako brzo prolaziti kroz polupropusnu membranu u vodu, to se
koncentracija izjednačuje na taj način da voda prodire u otopinu modre galice i njezinu koncentraciju
izjednačuje.

Osmotski tlak je kod nekih otopina vrlo velik, tako je na primjer kod šećerne otopine 60

000 N/mm2 (0,6 bar). Osmoza je važna za žive organizme. Stijenke stanica su opne koje propuštaju
samo one tvari koje su organizmu potrebne za hranu

U prirodi postoji više primjera osmoze, kao što je uzimanje vode iz zemljišta od strane biljaka ili ulaženje
vode u ćeliju itd. Ako se ćelije nalaze u vodenom rastvoru, voda (koja u ćeliji vrši funkciju rastvarača) će
težiti da prođe kroz ćelijsku membranu u cilju da se izjednače koncentracije sa obe strane membrane.
Tako, ako ćeliju stavimo u hipotoničan rastvor (rastvor koji je manje koncentracije u odnos na samu

ćeliju) doći će do ulaženja vode u ćeliju, do njenog bubrenja i prskanja. U hipertoničnom

rastvoru (koncentrovaniji od rastvora u samoj ćeliji), voda će izlaziti iz ćelije i ona će se smežurati. Zbog
toga je veoma važno da se održava stalan osmotski pritisak, odnosno količina vode u organizmu što se
naziva osmoregulacija. Kod sisara se osmoregulacija vrši preko bubrega – višak vode iz krvi prelazi

u mokraću.

ERITROCITI
Eritrociti su crvene krvne stanice koje nastaju u koštanoj srži[1], a razgrađuju se u stanicama

histiomonocitnog sustava u koštanoj srži, slezeni i jetri.[2][3] Uloga eritrocita je: u prenošenju kiska,
u prenošenju CO2 koji se najvećim dijelom nalazi u vidu bikarbonata kao i u regulaciji PH krvi.
Broj eritrocita kod zdravih osoba iznosi 4-5.000.000 u jednom mm³ krvi i najbrojnije su krvne stanice.
Kod muškaraca (4,6-6,2x1012 ) je ovaj broj nešto veći nego kod žena (4,2-5,4x1012). Broj se povećava
boravkom na velikim visinama i mišićnom radu.

U litri krvi muškarca ima ih oko 5·1012, a u litri krvi žene oko 4,5·1012. Životni vijek im je 120 dana, a

razgradnja se vrši u jetri.

Stvaranje eritrocita naziva se eritropoeza i regulirana je potrebama tkiva za kisikom. Stvaranje

eritrocita ubrzano je u svim stanjima u kojima postoji apsolutni ili relativni manjak kisika (npr.
slabokrvnost, duži boravak na velikim visinama, bolesti respiracijskog i cirkulacijskog sustava). Stvaranje
eritrocita se vrši u koštanoj srži gdje se odvija razvoj proeritroblasta do eritrocita. Na stvaranje eritrocita
utiču razni čimbenici: bjelančevine, željezo i dr. Eritrociti žive u normalnim uvjetima 100-120 dana, a
zatim se najprije rastavljaju da bi se u jetri i slezini raspali na svoje sastojke.Oblik eritrocita je sličan
disku, kada je u svježem stanju.Eritrociti nemaju jezgru i bikonkavni su (udubljeni) s promjerom oko
7 mikrometara. Kod eritrocita razlikujemo membranu i citoplazmu. To je stanica bez jezgre. Membranu
čini tanak sloj sastavljen od bjelančevina, lipida i steroida. Citoplazma je mrežaste strukture koja se zove
stroma.

RASTVOR
Rastvor je homogena smjesa sastavljena od dvije ili više supstanci. Supstance, koje čine rastvor, zovu se
komponente rastvora. Supstanca koja je u višku zove se rastvarač ili otapalo, dok se ostale
komponente zovu otopljene ili rastvorene supstance. Otapalo može biti smjesa dvije ili više supstanci.
Najčešći rastvarač je voda, ali rastvarač može biti u bilo kojem agregatnom

stanju (plin, tečnost ili čvrsta supstanca).Izotoničan • pridev Zove se u fiziologiji vodeni rastvor
izvesnih materija (soli, šećera i dr.) koje osmozom sa jednako jakim osmoznim pritiskom upijaju i privlače
još više vode (izosmotični rastvori). Ćelični sok morskih biljaka izotoničan je sa morskom vodom, inače bi
u ćelijama morala nastupiti plazmoliza i na te biljke štetno delovati; tzv. fiziološki rastvor kuhinjske soli
izotoničan je sa ćelijama crvenih krvnih zrnaca i prema tome neškodljiv.

KOLOIDI
Koloidi (ili koloidne disperzije, koloidni rastvori, solovi) su smjese kod kojih disperzne čestice imaju
veličinu 1 - 200 nm[1]. Koloidni rastvori prema veličini čestica se nalaze između pravih rastvora i grubo

disperznih sistema. Izraz koloid je u hemiju uveo engleski naučnik Thomas Graham, od grčke
riječi kόlla koja znači tutkalo. Koloidi se stabiliziraju zahvaljujući prisustvu električnog naboja na površini
čestica i sloju molekula rastvarača. Zbog toga se razlikuju liofobni koloidi (koji se ne obavijaju
molekulama rastvarača) i liofilni koloidi (obavijeni molekulamarastvarača). Ako je rastvarač

(disperzno sredstvo) voda, nazivaju se hidrofobni i hidrofilni koloidi.

Koloidni sustav je svaki sustav koji ovisi o veličini čestica, i o njihovoj vrsti. Koloidni sustavi su veličine

između 1 i 100 nm, npr. vodena otopina vode i deterdženta.

Za razumijevanje pojma koloidnih sustava treba najprije istaći da se sve otopine mogu podjeliti na
dvofazne (to su ustvari homogene smjese) te višefazne. Kod jednofaznih otopina odnosno sustava
čestice otapala i otopljene tvari su toliko slične (naročito u pogledu veličine) da ih više niti ne
razlikujemo. Za razliku od njih, kod višefaznih sustava postoji jasna razlika između otopljene tvari i
otapala.

GRAĐA ĆELIJSKE MEMBRANE I ĆELIJSKOG ZIDA

Ćelijska membrana ili plazma membrana je spoljni – polupropustljivi – omotač i dio protoplazme.
Protoplazma svake ćelije, bez obzira na njenu unutrašnju diferencijaciju i bez obzira na to da li se radi
o prokariotskoj ili eukariotskoj ćeliji, ima na svojoj površini posebnu strukturu – ćelijsku membranu

ili opnu.Ćelijska membrana je sastavljena od tri sloja. Unutrašnji je građen od lipida, dok su spoljašnji

slojevi proteinske strukture. Plazma membrana je poglavito građena od lipida i velikog broja raznih

vrsta proteina (lipoproteinski kompleks). Od lipida, najčešće se javljaju fosfolipidi. Ispitivanja su

pokazala da se u membrani nalaze i enzimi, koji učestvuju u

membranskim metaboličkim aktivnostima. Debljina plazmatične membrane, kao i

njen molekulski sastav, mogu znatno varirati u zavisnosti od tipa ćelija i vrste organizma.

Ćelijski zid, za razliku od životinjskih, imaju biljne ćelije. Na površini protoplazmatske membrane
biljke imaju poseban vanjski omotač - ćelijski zid. Poćetni je primarni, a njega kasnije oblažu – prvo
sekundarni, a zatim i tercijarni.Ćelijski zid je omotač koji ćelijama pruža zaštitu, daje im čvrstinu i
određuje oblik. Ćelijski zid se uglavnom sastoji od ugljičnih hidrata, a plazmolemaje

od lipoproteina. Osnovna materija primarnog ćelijskog zida je celuloza. Njene

duge molekule (micele) okupljene su u fina duga vlakna, mikrofibrile, koje su povezane u veće

skupine, makrofibrile. One su međusobno izukrštane u raznim pravcima i sačinjavaju njegovu tipičnu
skeletnu strukturu, koja zidu daje čvrstinu i elastičnost. U prostorima između celuloznih fibrila nalaze se
srazmjerno velike količine vode, zatim hemiceluloza, pektinske materije, a prema najnovijim

podacima i proteini.Primarni zidovi susjednih ćelija su povezani međućelijskim vezama od slijepljenih

pektinskih materija koje grade tzv. srednju lamelu. Kroz nju i kroz primarne zidove prolaze veoma tanka
citoplazmatična vlakna – plazmodezme koje povezuju protoplazmu susjednih ćelija.