Vladimir Gaćinović

Biografija:

Rođen je 1890. godine u selu Kačnju (Meka Gruda kod Bileće). Osnovnu školu završio u
Bileći, a gimnaziju u Mostaru. Neko vrijeme je radio u redakciji lista Narod. Maturirao je
1910. godine u Beogradu i započeo je studije kao Skerlićev đak. Početkom 1911. nastavlja
studije u Beču. 1913. godine stiže u Švicarsku i u Lozani studira socijalne nauke. Učestvuje
u revolucionarnoj akciji Mlade Bosne na pripremi atentata 1913-14. godine. U ljeto 1917.
godine završava studije u Friburgu diplomskim radom o Gijou. Iznenada obolijeva i umire
11. augusta 1917. godine u Friburgu.

Pripada najrelevantnijim idejnim formulatorima i praktičnim akterima srpskog političkog

pokreta koji se artikulirao u okvirima organizacije „Mlada Bosna“. On je bio nepomirljivi
pristalica najljuće nacionalne borbe i revolucije.

Nakon Drugog svjetskog rata, unutar etabliranog marksističkog diskursa, uglavnom u duhu
glorifikacije, dominirajuće interpretacije identificirale su Vladimira Gaćanovića i pripadnike
Mlade Bosne kao „revolucionare“, „demokrate“ i „jugoslovene“. Iako rijetka, postojala je
provokativna predstava da je pokret Mlade Bosne bio svebosanskohercegovački,
svenacionalan, djelo inteligencije sva tri naroda BiH, ali ta predstava nema nikakvo
činjeničko utemeljenje budući da je pokret i po svom vlastitom samorazumjevanju bio
srpski pokret.

Ekspanzivni pansrbizam

Postoje dva temeljna pitanja koja je historija postavila u BiH pod AU vladavinom:
nacionalno pitanje i pitanje državnopravnog i političkog statusa BiH, kako u Monarhiji, a
tako i u oslobođenoj BiH.

Unutar Gaćinovićeve političke koncepcije, on svoju temeljnu, izvorišnu komponentu

koncepcija i predstava o povijesnom identitetu i individualitetu BiH čini sa stanovništa
etničkog pansrbizma. On ga formulira eksplicitno, za njega je BiH „stara srpska zemlja“. On
ovim stajalištem recipira vladajuću političku koncepciju unutar srpske obrazovane i
političke elite tog doba, koja je posebno popularizirana u Bosanskoj vili. Taj list je stajao na
stanovištu da je BiH srpska zemlja i da u njoj živi jedan, srpski narod, razdjeljen u tri vjere.
Dosljedno tome, list poriče postojanje Hrvata i hrvatskog imena. No, Vladimir Gaćinović ne
zauzima ovako radikalno nihilističkog stanovište spram Hrvata (pitanje srpsko-hrvatskog
jedinstva ne smatra aktuelnim i prema Hrvatima „stoji u pasivi“). Mada se mjestimice
identificira i ako Bosanac, Gaćinovićeva početna pansrpska pozicija nužno će rezultirati
negacijom državno-pravnog individualiteta BiH, pa će se rješenje njenog statusa nakon
oslobođenja vidjeti u aneksiji Srbiji.

Dezindividualizacija Bošnjaka muslimana

Sa pozicija etničkog pansrbizma, formuliraće i promovirati radikalno nacionalno stanovište

koje, po njemu, treba da stoji u političkom programu srpske inteligencije. U njegove bitne
komponente ulaze: Prvo, ono treba da zastupa kooperaciju srpske omladine: pravoslavnih
i muslimana, a prema Hrvatima stajaće u pasivi; Drugo, propovjedati će kult nacionalne
dogme, nacionalizam kao religiju, kao najveću tendenciju života; Treće, ovaj nacionalizam
će biti ekspanzivan i primati će neizrađene i nedovršene elemente (muslimane); Četvrto,
zajedničkim mješanjem će stvoriti novi tip srpskih ljudi.

Kao što se vidi, sastavni dio i konzekvenca ovog stanovišta jest misao i politika nacionalne
dezindividualizacije Bošnjaka muslimana BiH i njihove srbizacije, odnosno, asimilacije u
srpski nacionalni korpus. U njegovoj pansrpskoj opsesiji, muslimani su „neosvješteni u
svojoj srpskoj identifikaciji, oni su nacionalno neizrađeni i nedovršeni element“.

Rasna „teorija“ nacije

Za Gaćinovića nacionalizam i posebno, srpski nacionalizam, počiva na recepciji rasne

teorije nacije.

On govori o „slovenskoj rasi“ i o „rasnosti srpskoj“. (Ova recepcija rasne teorije nacije nije u
to doba ništa atipično, Gaćinović dijelu ovu predstavu sa većinom srpske inteligencije tog
vremena).

Gaćinović ovdje termin rasa ne upotrebljava kao metaforu, on hoće da identificira zbiljski
bit nacije. U njegovoj percepciji, nacija je jedna ekskluzivna prirodna datost, jedan rasno
profilirani entitet, jedno naturalističko bivstvujuće koje u sebi uključuje nacionalni
individualitet krajolika i totalnu „nacionalizaciju“ prirode i geografije. Kao rasno-biološka
datost, nacija i nacionalno osjećanje su i nešt misteriozno: počivaju na tajanstvenoj
identifikaciji nacije i zemlje. Rasni individualitet nacije dat je, primarno, u seljačkom
stratumu. Za njega, nacija je utemeljena na rasnnom ekskluzivitetu, dakle, na „zemlji i krvi“,
jest i duhovno-kulturni i moralni entitet. Slika ga romantičarskim i mističnim jezikom. Kako
je nacija jedan rasni individualitet, to ona, kao organski individuum mora imati i opšte
zajedniče atribute. U toj sintezi rasnog i duhovnog u njegovoj percepciji nacije figuriraju
sklonosti ka etničkim stereotipijama.
Elita i mase

U njegovu percepciju srpske nacije ulaze još dva važna elementa: kao rasno-kulturna
datost, nacije se može ne samo preoblikovati nego se može „stvarati novi tip ljudi srpskih“. I
drugo, recipira ideju mesijanizma, odnosno, ekskluzivne srpske misije.

Ideja „stvaranja“ kao spravljanja novog srpskog tipa proizilazi i iz podjele nacije na elite i
mase. Njegov rukopis je ispunjen predstavama o dekadenciji koja prožima srpske gomile i
srpske mase. I seljački stratum percipira se u negativnim konotacijama, iako je on za njega
unutar rasne teorije nacije sakriliziran kao njen noseći supstrat. No, u centru kritike i ovih
opštih degradirajućih predstava stoji srpska građanska klasa i njena političko-kulturna
reprezentacija. Ta rigorozna kritika, u stvari, iza sebe krije odbacivanje legalizma i
institucionalizma u javnom angažmanu i preferira vanpravne oblike političkog aktiviteta,
što će u „Mladoj Bosni“ biti prihvaćeno kao temeljna forma i metoda njenog djelovanja.

Kult heroja

Na tlu takvih predstava, može da se izdigne kultu inteligencije i kultu nacionalnog heroja.
On, zapravo, i jeste protagonist srpskog mesijanizma uopšte i mesijanizma unutarnjeg
vaskrsnuća srpskog naroda. Razvijajući kul nacionalnog heroja, Gaćinović u njegovoj
deskripciji upotrebljava jezik religije. Sudbinu srpskog heroja veže za pojavu heroja. „Oni
uzimaju predodređeni položaj vjesnika novih ideja, novog rada i novih akcija, propovjedaju
revoluciju duha i mišljenja, stvaranja novog života na najširoj nacionalnoj osnovici, novi
svjetliji moral umiranja za ideju, slobodu, okovani narod.“ Otuda je i kult žrtve
supstancijalno određenje ove mistične vizije nacionalnog Heroja.

Nacionalni heroji, ustvrđuje Gaćanović, znaju za razliku između mase i elite, ali, oslanjaju se
na rasni instinkt mase-gomile, pa vjeruju „da revolucija ne dolazi iz očajanja, nego iz
revolucionarne misli koja raste u narodnoj duševnosti, bogata entuzijazmom koji stoje u
mističnoj psihologiji gomile. Nacionalni heroj kao revolucionarni mesija, pripremajući
revoluciju, opsjednut je stvaranjem novog tipa srpstva i srpskih ljudi.“ U ovom njegovom
uvidu Gaćinović smatra da nacija treba da sudjeluje kao apsolutni homogenitet, nema
mjesta unutarnjem pluralizmu, nema ljudskih prava, ostaju samo mitološki pojmljene
vrijednosti dužnosti i žrtve za Naciju. On je sklon mistifikaciji jednonacionalnih država, a
sve multinacionalno je dekadentno. Kao čovjek „zapadnih manira“ srpski nacionalni heroj
ima svoje europske uzore u Garibaldiju ili Maciniju i „Mladoj Italiji“.

Gaćinović je sakramentalni jezik nacionalnog heroja je elaborirao omamljujućom

retorikom, literarnom imaginacijom, raskošnim jezikom emocija i pobuđivanja, pisao je
„buntovne, nacionalističke članke vjere i požrtvovanja“,
Na tlu takvih teorijskih i političkih predstava Gaćinović sudjeluje kao najuticajnija ličnost, u
profiliranju politike i prakse velikog pregnuća – oslobođenja srpskog naroda i „srpskih
oblasti Austrije“. To „oslobođenje“ je vodeća ideja njihovog ukupnog angažmana.