Cingolani, Stefano) Diplomatari de Pere El Gran. 1. Cartes I Pergamins (1258-1285) PDF

FUNDACIÓ NOGUERA
Diplomataris, 62
Diplomatari de
Pere el Gran
1. Cartes i Pergamins
(1258-1285)
Edició i estudi a cura de

STEFANO M. CINGOLANI
BARCELONA, 2011
WH[WRV HGLHYDOV
FDWDODQV
www.tmcat.net
© Stefano M. Cingolani, 2011

Edita: Pagès Editors, S L
Edita: Sant Salvador, 8 - 25005 Lleida
editorial@pageseditors.cat
www.pageseditors.cat
Primera edició: juliol de 2011
ISBN: 978-84-9975-135-1
Dipòsit legal: L-680-2011
Impressió: Arts Gràfiques Bobalà, S L
Per a Jaume Riera i Sans,
en record de les rialles, els comentaris
i els consells gairebé de cada dia
680$5,
Pàgina
Introducció. . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Premissa . . . . . . . . . . . . . . . . 11
L’infant Pere . . . . . . . . . . . . . . . 12
El rei Pere el Gran. . . . . . . . . . . . . 14
Judicis i sentències. . . . . . . . . . . . . 15
Tractats . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Documents diferents . . . . . . . . . . . . 19
Testaments i jurament i codicil testamentari del rei
Pere . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Apèndix. . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . 40
Documents. . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Índex toponomàstic . . . . . . . . . . . . . . 811
Índex onomàstic. . . . . . . . . . . . . . . 821
INTRODUCCIÓ
PREMISSA
En aquest volum es publiquen els pergamins i les cartes
datats al regnat de Pere el Gran que són a l’Arxiu de la Corona
d’Aragó, als fons de Cancelleria, Pergamins Pere II, Cartes Reials
Diplomàtiques Pere II, i Consell de Cent. A més s’hi inclouen un
cert nombre de pergamins del regnat de Jaume I, on la interven-
ció de l’infant Pere és directa, i algun altre document que hi ha
registrat a les Cartes Reials Diplomàtiques de Jaume I i d’Alfons II,
i al fons de l’Hospital de Sant Joan de Jerusalem. Tal vegada, els
criteris que dirigeixen la formació d’aquesta col·lecció documental
mereixen algunes consideracions, ja que se situa al mig de dos
models diferents. Ateses les característiques de catalogació dels
fons de l’Arxiu de la Corona d’Aragó, aquest diplomatari segueix
el criteri ja seguit en la publicació dels volums dels pergamins de
l’Arxiu Comtal.1 Com es podrà comprovar, en la col·lecció no sols
consten documents directament o indirectament reials, sinó també
dels seus funcionaris, de vegades operant amb independència d’una
ordre del monarca, i de la noblesa, alta i baixa. Així mateix, el
segueix tan sols en part ja que no es publiquen tots els pergamins
catalogats en la sèrie de Pere II. De fet, en són exclosos una sèrie
de pergamins i cartes de caràcter privat (inclosos alguns pergamins
originals sicilians)2 o dels ordes militars, especialment del Temple,
que he pres en consideració tan sols quan fan referència al rei,
perquè en bona part són objecte de publicacions específiques.
1. Feliu-Salrach 1999 i Baiges-Felius-Salrach 2010.

2. Publicats a Sciascia 1994.
12 STEFANO M. CINGOLANI
D’aquesta manera pretén apropar-se al model de diplomatari reial.

Al mateix temps, la presència de nombrosa documentació relativa
a la noblesa adquireix significació en tant que aspecte de la go-
vernació i administració dels estats i de l’estratificació del poder,
sobretot a Aragó i Catalunya, a més de ser un bon exemple de la
complexitat i la meticulositat que, a l’època, regeix el registrament
de qualsevol transacció econòmica.
Fins ara ja es disposava almenys de tres àmplies col·leccions
documentals íntegrament o parcialment dedicades al rei Pere el
Gran. Es tracta de les aplegades per Isidoro Carini,3 per Luis
González Antón4 i per Ferran Soldevila.5 Tanmateix, les tres són
parcials, perquè afecten tan sols alguns aspectes o moments
concrets del regnat de Pere (el govern de la Sicília acabada de
conquerir, a Carini; les relacions del rei amb la Unió aragonesa,
a González Antón, o l’etapa de Pere com a infant i els primers
dos anys de regnat, a Soldevila, que tampoc no és complet al mo-
ment de publicar la documentació del període com a apèndix dels
sengles capítols). Aquest diplomatari representa tan sols un petit
pas endavant, tenint en compte l’enorme quantitat de documen-
tació encara per publicar, sobretot perquè, tot i l’extrema síntesi
i parcialitat de la documentació aplegada, palesa molts i diferents
aspectes tant de l’acció política com de l’administrativa del rei.
A part d’això, dóna a conèixer l’edició íntegra d’algunes sèries de
documents, com ara els tractats amb Jaume de Mallorca, a Perpin-
yà, o els de Campillo-Ágreda amb Alfons el Savi i l’infant Sanç de
Castella, i de nombrosos judicis, o altres exemples de diferent tipo-
logia tant diplomàtica com administrativa, entre d’altres documents
d’interès que no apareixien a les col·leccions suara esmentades. És
una petita mostra d’una realitat molt més complexa de la que es
pot percebre exclusivament llegint les col·leccions ja publicades.
L’INFANT PERE
Del cinquanta-set documents que pertanyen a l’etapa de Pere
com a infant, trenta-quatre eren inèdits (tot i que uns quants,
pocs, no afecten directament l’infant). En aquesta secció tan sols
3. Carini 1882, amb la publicació íntegra dels registres dedicats a l’etapa

siciliana, parcialment revisada i acrescuda, en uns casos, per La Mantia 1918.
4. González Antón 1975.
5. Soldevila 1995.
DIPLOMATARI DE PERE EL GRAN 13
he publicat aquells que veuen l’infant, o algun funcionari seu, com

a actor directe, i no he tornat a editar tots aquells, ja reunits a
Huici6 o a Soldevila, en què l’infant Pere és l’objecte d’alguna decisió
del seu pare, o es limita a firmar algun document emès pel rei
Jaume. Finalment, a l’apèndix hi són inclosos tres documents més
inèdits que provenen de l’Archivo Histórico Nacional de Madrid.
Entre aquests documents de l’etapa com a infant em semblen
d’especial rellevància, també perquè no han merescut atenció als
estudis sobre Pere el Gran, alguns documents que manifesten
una precoç independència d’acció de l’infant respecte al seu pare,
com ara la testimoniada pel doc. 15, l’adquisició de la potestat
del castell de Calonge de l’11 de setembre 1269; pel doc. 16, en
què el rei Jaume invalida la temptativa de l’infant d’encunyar un
nou tipus de moneda a Barcelona (i serà un dels molts elements
de fricció entre pare i fill que duran als greus enfrontaments dels
anys 1272-1273), del 21 d’octubre del mateix any; pel doc. 17,
en què és l’infant que dóna guiatge a un mercader genovès, del
29 de març de 1270, o, encara més important, pel doc. 29, del
9 d’octubre 1273, en què es pacta el matrimoni entre una filla
del rei Eduard d’Anglaterra i un fill de l’infant Pere. El projecte
s’allargarà fins al 1291, quan la mort d’Alfons II el farà impossi-
ble. El fet, però, que ja el 1273 l’infant Pere plantegi una aliança
amb el rei d’Anglaterra és una clara mostra dels plans polítics i
de posicionament en l’escaquer de poder europeu de l’infant en
direcció antifrancesa. S’ha de dir que Soldevila en parla, però
a la biografia d’Alfons i no pas a la de Pere,7 i es perd així la
importància del fet, mentre que jo mateix (a Cingolani 2010) no
en vaig fer esment.
Aquesta aliança lliga amb la temptativa d’intervenció de l’infant
al sud de França, en concret almenys amb la de 1271 en ocasió de
la mort del comte de Tolosa, tot i que de dubtosa interpretació.8
Les relacions establertes per Jaume I amb Castella i França, grà-
cies als matrimonis de les seves filles Violant amb Alfons i Isabel
amb Felip III, es veien ampliades amb una preferent relació de
l’infant amb el rei d’Anglaterra.
6. Huici 1916-1922 i Huici-Cabanes 1876-1888.

7. Soldevila 1963, p. 287.
8. Vg. Cingolani 2010, pp. 87-88.
Un altre aspecte de l’acció de l’infant al llarg d’aquests anys,

més evident als anys setanta, és la seva penetració a l’Empordà.
L’adquisició de terres a Figueres (doc. 12), així com les complexes
operacions d’adquisició de Torroella de Montgrí (docs. 21-24 i 40),
de Pals (docs. 26, 41) i de Creixell i de Pontós (docs. 42-45, 47-51,
149) són prova de dues tendències en la política de Pere com a
infant i, després, com a rei. D’una banda, la temptativa de recupe-
rar el domini sobre parcel·les importants de terres a l’interior de
Catalunya, com representen els pactes amb Bernat Roger de Foix
pel matrimoni entre la filla d’aquest, Constança, i l’infant Jaume,
que havia d’aportar al domini reial el vescomtat de Castellbò o
les terres que Gastó de Bearn tenia a Catalunya (docs. 147, 151,
153), o el pactes amb Sibília, comtessa d’Empúries i vescomtessa
de Bas, per l’adquisició dels drets damunt el vescomtat de Bas
(docs. 137-138, 222, 224). Aquesta última operació, juntament
amb l’adquisició de castells, com els de Sant Esteve i de Palamós
(docs. 106-107, 110) i l’ampliació de les seves propietats a Figueres
(docs. 113-114, 141-143, 208) havien de controlar i pressionar
el comte d’Empúries, tot i que aquest, finalment, serà un fidel
col·laborador del rei.9 D’altra banda, l’adquisició de Torroella amb
la millora de les seves salines (doc. 76), mostra l’atenció que ja
l’infant dedicava a l’augment de les rendes reials (docs. 97-98).
EL REI PERE EL GRAN

Els documents que pertanyen al regnat de Pere el Gran són
en bona part inèdits i presenten una considerable varietat pel
que fa a tipologia. Entre aquests n’hi ha un cert nombre que no
té directa relació amb el rei sinó que es refereixen a la noblesa,
en especial són conspicus els grups de documents relatius a les
possessions catalanes de Gastó, vescomte de Bearn, els relatius a
Sibília, comtessa d’Empúries i vescomtessa de Bas, i a Dalmau de
Palol, del qual es pot apreciar un notable creixement, a l’empara
reial, d’influència i poder.
Em sembla significatiu aïllar algunes tipologies dels documents,
gairebé tots vinculats a l’activitat governamental, bé per la seva
importància històrica, bé perquè em sembla que adquireixen una
especial significació respecte a altres regnats precedents quant a
nombre conservat. En aquesta segona categoria hem de fer una
9. Cingolani 2009 i 2010b.

llista dels nombrosos judicis, sentències o accions legals prèvies a

l’establiment d’un judici. A la segona categoria, a més del document
previ a la coronació del rei Pere a Saragossa, hi ha tres grups de
documents relatius a tractats (amb el comte de Foix, amb el seu
germà Jaume, rei de Mallorca, i amb el rei de Castella, Alfons X,
i el seu hereu Sanç). A més d’aquests dos grans grups hi ha altres
documents aïllats que aniré comentant més endavant.
JUDICIS I SENTÈNCIES
La importància dels jutges i dels judicis en la vida admi-

nistrativa del comtat de Barcelona, ja des de temps antics, és
testimoniada mitjançant la difusió del Liber Iudicum,10 amb una
redacció especial compilada a Barcelona el 1010, o a través de les
figures de nombrosos jutges comtals. D’altra banda, també hi va
haver un cert retrocés en la pràctica al llarg de la segona meitat
del segle XI, i l’aparició d’altres formes de solució de conflictes.11
L’extraordinària quantitat de documents que es refereixen
a plets, judicis i sentències, acompanyats pels primers quaderns
relatius a investigacions i interrogatoris, conservats en la secció
Processos en Quart de l’ACA, permeten un estudi més detallat
no sols de la importància de la pràctica judicial, aparentment
en augment també respecte al regnat del rei Jaume I, sinó tam-
bé d’investigar-ne el desenvolupament i les característiques.12
I això tant pel que fa als procediments com a les figures dels
jutges, alhora notaris o cancellers, investigadors i jutges, sovint
eclesiàstics, com els principals personatges del regnat de Pere el
Gran. Pere de Gualba, sagristà de Vic (doc. 52), Ricard d’Osca
(doc. 77), Bernat Aimeric (doc. 187), Bernat de Prato i Arnau
Taverner (doc. 260), encarregats de la sentència contra Arnau Ro-
10. I el canvi de designació de Liber iudiciorum a Liber iudicum es podria

atribuir a aquest fenomen. També hi ha va haver almenys dues traduccions parcials
al català ja al segle XII, vg. Alturo et alii 2003.
11. SALRACH 1997, 2000, 2001 i Kosto 2001; als 963 documents de la primera
part publicada anys 981-1076 (Feliu-Salrach 1999), d’Els pergamins de l’Arxiu Comtal de
Barcelona, hi ha quatre judicis (docs. 142, 223, 321, 664) datats entre 1019 i 1065, i a
la segona part (Baiges-Feliu-Salrach 2010), de 1.149 documents, tan sols n’hi ha dos,
els docs. 52 (c. 1071), i el 277 (de 1095), i en trobem onze casos més al Diplomatari
de la Catedral de Barcelona (Baucell 2006), sempre al segle XI. Al diplomatari de Pere
I (Alvira 2010), els docs. 391, 848 i 1050 són més aviat composicions.
12. L’edició completa dels registres permetrà aportar més dades, sobretot
respecte als noms dels jutges, les seves funcions i la freqüència d’investigacions de
diferents característiques.
ger, comte de Pallars, Ramon Gil, sagristà de Vic, i Bernat Lloret,

jurisperit (docs. 267-268), Ramon de Toilà, jutge de la cúria reial
(docs. 296, 335, 428),13 Guillem Aimeric, jurisperit (docs. 378,
387), Ramon de Besalú, ardiaca de Ribagorça i jutge de la cúria
reial (docs. 381, 382), Bernat de Mataró, jurisperit (doc. 426).
A més d’aquests, entre els quals n’hi ha un dels més actius, tal
com resulta als registres, Ramon de Toilà, que exerceix també de
canceller, hi ha Jaume de Bianya, jurisperit i, després, canonge
de la Seu d’Urgell (doc. 428), i Jaume de Montjuïc, ciutadà de
Barcelona, que és també notari reial.14
Dos casos interessants, per il·lustrar algunes pràctiques, o la
seva lentitud és el cas testimoniat pels docs. 164, 204 i 387, que
comença l’1 de febrer de 1279 amb la protesta de Bernat de Paó
contra l’injust empresonament del seu pare, també dit Bernat de
Paó, i Guillem de Reials, i que conclou l’1 de març de 1284, amb
l’absolució dels acusats els quals, mentrestant, havien passat cinc
anys a les presons de Montblanc. Així com també és d’un cert
interès el cas contra un nombrós grup de ciutadans de Tortosa
que havien format unions o fraternitats (docs. 422, 436, 437,
439), on, tanmateix, trobem àrbitres i no pas jutges. L’explicitació
dels procediments és extremadament minuciosa, malauradament,
però, falta la sentència i, sobretot, no és clar en què consistien
aquestes unions, tot i que la terminologia i l’origen social dels
imputats, contra els quals es personen la senyoria, amb Ramon
de Montcada, i la universitat de Tortosa, l’apropa, aparentment, a
la contemporània unió de Barcelona encapçalada per Berenguer
Oller i que els cronistes van qualificar de revolta, seguits pels
historiadors contemporanis.15
En l’àmbit de les pràctiques judicials és també interessant
un grup de documents relatius a la concessió al rei de la potestat
d’alguns castells per part del noble que n’era senyor i dels castlans
que els administraven. En uns casos foren pacífiques, com la de la
nombrosa sèrie de castells de Ramon de Vilamur (docs. 312-327),
13. La causa és llarga i presenta diferents apel·lacions, vg. docs. 328, 367, 371.
14. Altres documents relacionats, apel·lacions o arbitratges, són els docs. 64,
148, 179, 256, 275, 354, 443, 452, 453, 455 (sentència de Berenguer de Manso, de la
casa del rei).
15. Els únics estudis disponibles, basats en una documentació molt limitada,
són els de Wolff 1968 i Batlle 1970; per a un nou enfocament, en espera d’una
publicació monogràfica que tenim prevista qui signa juntament amb Ramon Sarobe,
vg. Cingolani 2010, pp. 333-344.
a més molt esquemàtica, o el cas de Guillem Ramon de Josa, pels

castells de Cambrils, Padrinàs, Saranyana, Cornellana, Alinyà, Josa,
l’Espluga de Lavansa, Orsera, Oliana i Fornells, en una sèrie de
grans pergamins d’alta qualitat on es detallen totes les operacions
de cessió dels castells i d’alliberament de la fidelitat que li deuen
els habitants del terme del castell (docs. 287-295, 297-306).
Un cas especial és el del castell de Lluçà, del qual el rei re-
quereix la potestat a Bernat de Portella (doc. 157). El document
és una relació del porter reial Garcia Eiximén, entre exhilarant
i desesperant, de totes les infructuoses pràctiques per obtenir la
potestat del castell. És un document valuós tant per la descripció
dels procediments administratius com per la ullada que ens permet
fer a les dificultats i les resistències que podia trobar l’autoritat
reial. Completen el dossier el doc. 179, on Bernat de Portella i la
seva esposa Elisenda es posen a les mans del rei perquè els jutgi,
i el doc. 184, en què Timbors, filla de Ramon de Lluçà i Sibília,
germana d’Elisenda, cedeix els seus drets al rei.
TRACTATS
Les convinences signades i referendades entre el rei Pere i
el comte de Foix (docs. 129 i 130), foren seguides ben aviat pel
pacte de matrimoni entre l’infant Jaume, fill del rei, i Constança,
filla del comte (docs. 147, inèdit, 151), amb els acords relatius a
la temptativa de recuperació, per part del comte, de les terres que
Gastó, vescomte de Bearn, tenia a Catalunya (doc. 153) i amb la
cessió que el rei fa a l’infant de les seves terres a la Ribagorça
i al Pallars (iniciant així la política de dotar els fadristerns amb
terres a l’interior del domini reial, doc. 155, inèdit). Els pactes
fracassaren, i no sols perquè l’infant Jaume es negà al matrimoni
(doc. 232).
Més complexos i llargs foren els tractes entre el rei Pere i el
seu germà, el rei Jaume de Mallorca, per reglar la dependència
feudal dels dominis del rei de Mallorca respecte al rei d’Aragó.
La llarga sèrie de documents comença amb els acords entre els
dos reis, segons els quals Jaume rep els seus dominis com a feu
honrat de Pere, tot i que amb unes condicions menys oneroses
que els seus descendents, ja que ell, per exemple, no ha d’acudir a
la convocatòria a Corts (doc. 158, l’únic publicat, juntament amb
el següent, tot i que no de l’original), segueix el jurament dels
nobles que es fan garants que es respectaran els pactes entre tots
dos reis (doc. 159), l’elecció dels representants de la universitat

de Perpinyà (doc. 160), la promesa de Jaume de Mallorca que
rebrà en feu del seu germà la ciutat de Montpeller (doc. 161), el
jurament dels representants de Perpinyà de fer respectar els acords
(doc. 162) i la versió catalana dels acords (doc. 163), document
del qual no és clara la funció, ja que hi falten la validació nota-
rial i la firma dels testimonis. Tot això s’esdevenia el dia 20 de
gener de 1279 a Perpinyà. Pocs dies més tard, el 5 de febrer, el
rei Jaume prometia al seu germà que, quan el seu fill primogènit
arribés a l’edat legal, li faria jurar els pactes (doc. 166), l’acord
entre ambdós reis, que cadascú pagarà els deutes del seu pare el
rei Jaume als territoris que governen (doc. 167), i el dia 7, un grup
de nobles, per manament del rei Pere, es compromet amb Jaume
de Mallorca que observaran i faran observar els acords (doc. 169),
i fan el mateix per manament del rei Jaume (doc. 170). El 10
de desembre la universitat de Palma de Mallorca elegeix els seus
representants per prestar jurament al rei Pere (doc. 208), i el rei
Jaume confirma l’elecció (doc. 202). El 2 de febrer de 1280 el rei
Pere jura fidelitat al bisbe de Magalona pel feu de Montpeller i
Lates, en tant que senyor eminent del seu germà (doc. 207). Però
el 18 de febrer la universitat de Palma torna a designar els seus
representants (doc. 209), i Jaume els confirma i autoritza a prestar
el jurament (doc. 210). Aparentment també aquesta segona elecció
acaba en no res, ja que el 27 de gener de 1282, finalment, el rei
Jaume envia al seu germà els representants de Palma (doc. 268),
que juren el 18 de febrer, mentre el rei Pere es troba a València,
en plens preparatius de l’expedició a Sicília (doc. 272). Encara més
tard, el 26 de febrer, és quan la universitat de Puigcerdà designa
els seus representants (doc. 273). La conclusió, inefectiva, dels
acords es demostra l’1 de juny de 1283, que és quan el rei Jaume
nomena els seus procuradors per tractar acords de col·laboració
amb el rei de França (doc. 347), això el dia mateix en què s’havia
de celebrar el desafiament a Bordeus.
El tercer bloc de documents que tracten d’acords és el dels
tractats de Campillo-Ágreda entre Alfons X de Castella, l’infant
Sanç i el rei Pere. Publicats, i no tots, fa un segle i mig a la vella
col·lecció del Memorial Histórico Español, semblaria que l’edició
no fos coneguda a bastament, perquè, per exemple, Soldevila no
la cita. L’interès del grup de documents rau sobretot en el fet que
mostra la capacitat del rei Pere de mantenir relacions diferen-
ciades, i per tant la possibilitat d’obtenir tractes més favorables,
amb el rei Alfons, que li és coetani, i l’infant Sanç, que d’allí a

poc seria rei i que estava sota control pel fet que Pere tenia en
el seu poder els fills de Ferran, el difunt germà de Sanç, els In-
fants de la Cerda. La sèrie comença amb el solemne tractat del
dia 27 de març de 1281, redactat en castellà, de mútua amistat i
col·laboració entre tots dos reis, els seus germans i fills (doc. 242)
davant d’un impressionant nombre de nobles i prelats. El mateix
dia, aquest cop en llatí, els reis Alfons i Pere, i els infants Sanç i
Alfons, es prometen que ajudaran qui, d’ells, obtingui el regne de
Navarra (doc. 243, inèdit), i ara solament els dos reis reafirmen,
en llatí, els pactes d’ajuda recíproca (doc. 244); a canvi, Alfons
cedeix a Pere certes localitats, situades a la frontera entre Castella
i el regne de València: Pueyo, Ferrión, Pozuelo, Ayora, Palazuelos,
Teresa, Jarafuel, Zarra, Jalance i Cofrentes (doc. 245); mentre que
Pere cedeix a Alfons els seus drets damunt Albarrasí (doc. 246,
que no s’ha conservat). L’endemà, ja a Ágreda, Pere estableix per
separat, i en castellà, les condicions d’acord mutu amb l’infant
Sanç (doc. 247, inèdit), i l’infant Sanç li cedeix els seus drets
damunt Albarrasí (doc. 248), declarant que, si l’hagués de con-
querir el seu pare, li cediria la ciutat quan fos rei, li confirma la
cessió de les localitats que li havia cedit el seu pare (doc. 249) i
li cedeix també els seus drets damunt Navarra (doc. 250). El dia
29 li renova la cessió d’Albarrasí, malgrat que el rei Pere l’hagués
cedida a Alfons, i es fa esment del document perdut (doc. 251). Es
pot apreciar com, si els acords amb Alfons eren paritaris, amb la
cessió d’Albarrasí a canvi d’uns castells, en els tractes amb Sanç
li són completament favorables, ja que a més dels castells obté
Albarrasí i també la llibertat de conquerir Navarra.
DOCUMENTS DIFERENTS
Hi ha un fet que no sé explicar. Ferran Soldevila va explorar

amb deteniment els registres de la cancelleria, tant els de l’època
de Pere com a infant com els de quan és rei; igualment va exa-
minar la sèries de pergamins de Jaume I, tot i que l’omissió a
publicar-ne, i sobretot citar-ne, uns quants relatius a l’adquisició
de castells i possessions a l’Empordà es fa difícil de valorar, si
no és que se li van escapar o, senzillament, no en va percebre el
significat. Tanmateix, semblaria que no hagués mirat la sèrie de
pergamins de Pere II.16 De fet, en publica tan sols dos, els docs. 129
i 131, i pel segon només dóna la referència del registre i de la
sèrie de les Cartes Reials, mentre que el primer ho podria haver
agafat de l’edició de Baudon de Mony. Aquest fet comporta que no
hagi conegut, aparentment, alguns pergamins que haurien d’haver
cridat la seva atenció i segurament per això no els va citar.
Al reg. 38, el «XVIIIº kalendas decembris», és a dir el 14 de
novembre, Pere és encara infant (f. 80v), el «XV kalendas», és a
dir el dia 17, ja es titula rei, i el copista del registre encapçala la
nova sèrie, com notava Soldevila (1995, II, p. 20), amb «Hic rex»
a dalt del foli (f. 81r). No hi ha documents, als registres, datats
als dies 15 i 16 de novembre. Això, però, no vol dir, com dedueix
Soldevila, que fos coronat rei d’Aragó el mateix dia 17. Un dels
documents importants dels quals no parla és el doc. 67,17 del dia 15,
on Pere, que encara es defineix «primogenitus et successor illustris
domini Iacobi», al moment de rebre «uncionem, benediccionem
et coronam» a l’església de Sant Salvador i de les mans de Pere,
bisbe de Saragossa, protesta que ni la ciutat ni el seu bisbe han
de ser vinculants pels seus successors, els quals podran «recipere
uncionem, benediccionem et coronam in quacumque civitate eis
placuerit tocius nostre iurisdiccionis et per ministerium cuiuscumque
[archiepiscopi] vel episcopi nostri districtus». En primer lloc, això
significa que la coronació es va esdevenir, possiblement, el mateix
diumenge dia 15, o, com a molt, el dilluns següent. En segon lloc,
però, i com he comentat,18 el document és important perquè es
comencen a manifestar les idees del rei respecte a l’organització
dels seus estats, amb voluntat d’una evident reforma de les tradi-
cions, tot i que no es portà a terme, perquè ens proporciona els
noms d’uns quants nobles catalans que permeten de caracteritzar
la participació del Principat molt més completa i representativa
d’allò que creia Soldevila sobre la base d’altres documents, mentre
que sembla que falten representants del regne de València.
Dos documents més que són interessants, malgrat l’aparent
insignificança, són el doc. 189, una venda d’arbres feta pel comte
d’Empúries al rei Pere que marca sens dubte el començament dels
preparatius de la invasió de Sicília, i el doc. 445, on apareixen,
amb noms i cognoms, els cent vint ballesters que havien de de-
16. Tot i així a Soldevila 1971, p. 636, cita el doc. 231.

17. Publicat per Palacios 1975, diria de Blancas i no pas de l’original.
18. Cingolani 2010, pp. 112-115.
fensar, i amb bons resultats, la ciutat de Girona dels francesos

que estaven a punt de posar-li setge.
Un altre grup de documents té importància per l’evolució del
notariat (docs. 281, 325-327, 329-330), ja que tant l’infant Alfons
com el comte de Pallars, arran de la confirmació del testament
de la seva esposa, estableixen que la documentació emesa per
escrivans eclesiàstics ha de tenir la mateixa validesa que els ins-
truments públics redactats per notaris.
TESTAMENTS I JURAMENT I CODICIL TESTAMENTARI DEL REI PERE

No n’hi ha gaires de testaments a la col·lecció. De privats
hi ha el d’Ermengol de Banyeres, que vol ser enterrat a Santes
Creus (doc. 217).19 Després, n’hi ha una sèrie de la família reial:
el conegut del rei Pere, redactat abans d’embarcar-se cap a Sicí-
lia (doc. 282), i el del seu fill natural Jaume Pere, redactat en la
imminència de l’atac francès, que estableix que vol ser enterrat
a Poblet (doc. 440). L’interès dels tres testaments rau en els llocs
d’enterrament escollits: el del rei confirma la promesa del seu pare
i la seva posterior acceptació trenta anys abans (apèndix 1 i 2), i
el fet que Ermengol de Banyeres també triï Santes Creus és una
senyal de la importància i representativitat que anava adquirint
el monestir com a lloc d’enterrament. Més significativa, potser, és
l’elecció de Jaume Pere. Aquest no vol ser enterrat al costat del seu
pare, sinó del seu avi, del qual du el nom, i del rebesavi, Alfons I.
Podríem veure en aquest acte com una voluntat de legitimació,
atès, a més, que Jaume Pere era, molt possiblement, més gran
d’edat que l’infant Alfons, fill com era d’una dama de companyia
de la reina Constança, Maria Nicolosa (i no pas Nicolau com
apareix en algunes genealogies).20 Finalment, hi ha el de la reina
Constança (apèndix 4). La reina estableix que vol ser enterrada a
la casa dels Frares Menors de la ciutat on es mori, tanmateix, si
s’hagués ultimat el convent dedicat a santa Clara que estava fent
construir a Barcelona, és allí que volia ser tumulada. Rere l’elecció
de la reina hi hem de veure, com he comentat, el distanciament
del seu espòs i la fidelitat a una fe força primerenca, ben aviat
dirigida cap als franciscans.21 D’altra banda, fins al mausoleu de
19. Papell 2009, p. 460.

20. Cingolani 2010, p. 55.
21. Cingolani 2010, pp. 469-475.
Jaume II i Blanca d’Anjou, no era costum que les reines fossin

enterrades al costat dels seus marits.22
Un document, força conegut, que mereix comentaris més ex-
tensos és el jurament i codicil testamentari del rei Pere (doc. 458),
que ha generat moltes sospites en el passat i respecte de les quals,
darrerament, s’ha fet cas omís. Això ho dic perquè a l’edició Udi-
na no se’n diu res, malgrat que més d’un cop hagi estat posada
en dubte l’autenticitat del doble document. El primer a fer-ho
fou Michele Amari (1886, I, p. 155) sense trobar, a Catalunya,
gaire ressò,23 fins que sobre el tema hi tornà Santiago Sobrequ-
és al 1954 (1980a, pp. 13 i 46-47). L’historiador trobava estrany
que el Papa «no fes mai retret a Alfons de no haver complert la
darrera voluntat» del pare; era també estrany per ell, que no se’n
faci esment a la documentació posterior ni ningú l’utilitzi mai; i,
finalment, també que el mateix dia el rei Pere fes jurar a Alfons
que confirmés la cessió del regne de Sicília al germà i, alhora, el
tornés al Papa. Aquestes incongruències el duien a concloure que
«podria tractar-se d’una falsificació feta posteriorment».
Ferran Soldevila cita els dos historiadors que l’han precedit,
Amari i Sobrequés, però sembla que no vol prendre una decisió
explícita (1963, pp. 259-261 i 319). Malgrat això, o per sortir al
pas, proposa que el document en si mateix és autèntic, però el
jurament «va ser arrencat» al rei moribund «sota la pressió del
seu confessor». Soldevila pensava, doncs, que havia estat man-
tingut en secret, i que, posteriorment, se l’havia jutjat com a no
vàlid, i per això mateix havia estat esborrat del registre on havia
estat copiat.24 És a dir que, en substància, Soldevila creia que el
document en si era autèntic, però no vàlid, perquè havia estat
obtingut amb la força o l’engany.
Malauradament, ni Sobrequés ni Soldevila esmenten el parer
de Giuseppe La Mantia, expert diplomatista sicilià, tot i conèixer-
ne l’obra, perquè, si ho haguessin fet, potser les coses s’haguessin
aclarit abans. La Mantia (1918, pp. 249-255) creu rotundament
que els dos documents són falsos i escriu:
Ho collocato tra i documenti falsi questo documento,
nel senso che esso, formato dall’umile monaco guardia-
22. Un resum de la situació a Viladomiu 2009.

23. A La Mantia 1918, pp. 249-250, hi ha un resum d’edicions antigues i de
la discussió crítica precedent.
24. Udina 2001, p. 168, no cita aquest testimoni.
no di Villafranca, e da alcuni prelati, non corrisponde

affatto alle volontà estreme del re Pietro, anzi contiene
risoluzioni che costui non avrebbe mai accolto, oltre le
frasi irriverenti verso il Re.
La Mantia també, com Sobrequés, insisteix en la incompati-
bilitat d’aquests dos documents amb la confirmació de la renúncia
als drets sobre Sicília de l’infant Alfons signada el mateix dia del
jurament,25 i continua dient que:
aggiungerò qui le prove che fanno ritenere falso il
documento. Per la forma è da notare che la natura del
documento è del tutto anormale, nè i testimoni che si di-
cono sottoscritti apposero le loro firme, forse per vergogna
di un simile atto. Le linee di cancellazione, che sono nel
registro, indicano evidentemente che il documento non
ha valore per la Cancelleria regia, e certamente furono
tracciate nello stesso tempo. La pergamena conservata a
rotolo fra molte altre, come ancora è costume nell’Archivio
di Barcellona, restò obliata e non fu cancellata [...].
È strano poi che due atti, compiuti in giorni diversi (2 e
3 di novembre), si siano scritti in una stessa pergamena,
contro i sistemi notarili e giuridici prevalenti dovunque,
e che nel primo documento si siano omessi i nomi dei
testimoni ed aggiunti nell’altro.
En fi, La Mantia parla d’una «origine ecclesiastica del falso
documento», redactat principalment per obtenir les donacions i les
almoines deixades al codicil. Jo mateix he comentat llargament
el document, les seves incongruències i el paper que juga en la
composició del darrer capítol de la crònica de Bernat Desclot.26
Es poden comentar alguns dels arguments proposats pels
historiadors que m’han precidit i afegir altres consideracions. El
registre en què es transcriuen els dos documents, el reg. 55, és
el Liber Notularum de Ramon Escorna, i és veritat que tots dos
documents estan barrats; d’altra banda, bona part dels documents
copiats ho han estat sense que el copista en doni la raó. És
25. Vg. el doc. 454. Es diria que els redactors del document del dia 2 no
sabien que el rei havia fet deixar Sicília a Jaume, o haurien proveït d’anul·lar la
donació, mentre l’única reserva que fan a decisions precedents afecta les propietats
eclesiàstiques, propietats que van ser requisades en els casos de traïció (vg. Cingolani
2010, pp. 439-440).
26. Cingolani 2006, pp. 666-676.
possible que, en lloc de ser senyal d’anul·lació, signifiqui que del

document en qüestió se n’ha fet còpia oficial en pergamí. I, en
efecte, el notari que fa escriure el pergamí és el mateix Ramon
Escorna, tot i que no apareix el nom del copista material del
document. És veritat, com assenyala La Mantia, que no és cos-
tum transcriure dos documents originals al mateix pergamí (altra
cosa és un trasllat). De fet, els dos darrers codicils de Jaume I
corresponen a dos pergamins diferents (també si tan sols en con-
servem el trasllat). El pergamí original que transmet el jurament
i el codicil és un pergamí de grans dimensions, mentre que el
text del jurament és força breu, així que entre el text d’aquest i
el del codicil hi ha deixat un ampli espai buit. També és digna
de consideració l’observació relativa als testimonis: al jurament
es parla de testimonis subscrits i dels prelats davant els quals
aquell seria pronunciat, però els testimonis són presents només al
final del codicil, i cap dels pressuposats assistents hi posa la seva
signatura, mentre als codicils de Jaume I sí que els prelats que
acompanyaven la mort del rei figuren almenys entre els testimonis.
Això, podria fer creure que es tractés d’un document que s’hagués
projectat com si fos únic, o que el jurament hagués estat afegit
a un codicil autèntic. Perquè, si és veritat que del jurament se’n
farà completament cas omís, no serà el mateix amb el codicil.27
Alfons II manarà fer un trasllat, el 3 d’abril de 1286, del codicil,
i al mateix document confirmava les donacions que el seu pare
havia fet al monestir de Santes Creus.28
27. És evident que a la nombrosa sèrie de trasllats que es va dur a terme

al 1293 de tota la documentació que afectava les voluntats testamentàries dels reis
Jaume I, Pere II, els acords entre aquest i Jaume de Mallorca, i altres que afectaven
la possessió dels regnes de Sicília i de Mallorca, no es van incloure ni el jurament
ni el codicil, i que aquest havia de ser desconegut a la Cúria papal. D’altra banda,
els prelats que havien de ser presents a la mort del rei i a la redacció del document
haurien pogut difondre la notícia i cridar-hi l’atenció, si encara era intenció de l’Església
de la Corona d’Aragó arribar a la pau desfent l’obra del rei Pere.
28. «Noverint universi quod nos Alfonsus, Dei gracia rex Aragonum, Maiorice
et Valencie ac comes Barchinone, visis codicillis factis per dominum Petrum, inclite
recordacionis regem Aragonum patrem nostrum, apud Villamfrancham tempore mortis
sue, in quibus dimittebat monasterio Sanctarum Crucum, ubi sepulturam suam elegit,
castra vocata Fores, Ça Real et Cabra, cum hominibus, feminis, redditibus, exitibus,
proventibus et omnibus iuribus universis que ibi habebat et habere debebat, et quod
homines predictorum locorum et castrorum erant inmunes a prestacione cene regalis,
et exercitus et redepcione exercitus, et questie et ab omni exaccione regali, ita etiam
quod racione deffensionis terre vel alia quacumque racione, prout hoc melius dici seu
excogitari possit, successores sui et officiales eorum quocumque nomine censeantur,
non possint a dictis locis et hominibus eorundem aliquid petere, exigere nec habere
ex predictis de causis vel aliqua alia racione, prout hoc melius et plenius in codicillis
Això que queda per aclarir, cosa que no estic en condició de

fer, és qui, quan i perquè va concebre aquest fals document, si al
moment de la malaltia i mort del rei o més tard, i quines eren
exactament les seves intencions. És molt possible que aquestes
fossin, en efecte, a part de beneficiar-se de les donacions i im-
munitats catalogades al codicil del 3 de novembre, fixar les bases
de la pau amb el Papa. A propòsit de «qui» ho va promoure,
són possiblement els mateixos testimonis i executors dels dos
documents: el confessor del rei; Hug de Mataplana, prebost de
Marsella, i, a partir del 1289, bisbe de Saragossa; Ponç, prebost
de Solsona, i Bertran de Vilafranca, camerari de Tarragona. Tot
i així, ¿no hi seran implicats també altres eclesiàstics, com l’abat
mateix de Santes Creus o el bisbe de València?
Ja he comentat en altres publicacions que no tota l’Església
catalana havia estat fidel al rei i havia col·laborat amb els fran-
cesos, i de retruc amb Roma, així que no hauria d’estranyar una
solució «política» del conflicte que salvés la pau del país i la fi-
delitat a l’Església, tot i trair la voluntat del rei, dels seus hereus
i de molts súbdits.
dicti domini patris nostri continentur, ideoque nos Alfonsus predictus dictum legatum
in omnibus et per omnia approbamus, per nos et nostros confirmamus et ratificamus
legatum predictum vobis Ianuario, Dei gracia abbati, et conventui monasterii
Sanctarum Crucum et eidem monasterio, in perpetuum, ob remedium anime dicti
domini patris nostri, prout melius et plenius dimissa sunt dicta castra et loca dicto
monasterio per dictum dominum patrem nostrum, ita quod vos et successores vestri
abbates dicti monasterii, et ipsum monasterium et conventus eiusdem, de cetero in
perpetuum habeatis dicta castra et loca, cum militibus, hominibus et feminis ibidem
habitantibus et habitaturis, et cum toto iure et pleno dominio, et cum redditibus,
exitibus et proventibus, terminis et pertinenciis ac iuribus universis. Inducentes vos
dictum abbatem, testimonio huius nostri publici instrumenti, in possessionem castrorum
et locorum aliorum predictorum, sicut melius intelligi potest, ad vestrum comodum
vestrorumque bonum et sincerum intellectum. Mandantes militibus et hominibus
dictorum locorum quod abbati Sanctarum Crucum et dicto monasterio respondant et
obediant de eidem. Et mandamus etiam universis officialibus et aliis subditis nostris
quod predicta observent et faciant inviolabiliter observari et non contra veniant nec
aliquem contra venire permittant aliqua racione. Datum Ilerde tercio nonas aprilis
anno Domini MºCCº octogesimo sexto. Sig(+)num Alfonsi, Dei gracia regis Aragonum,
Maiorice et Valencie et comitis Barchinone. Testes sunt: Raimundus de Montechatano
de Albalato, Berengarius de Podioviridi, Arnaldus Rogerii comes Paliarensis, Guilelmus
de Anglaria, Bernardus de Anglaria. Sig(+)num Raimundi Escorna, dicti domini regis
scriptoris, qui mandato eiusdem hoc scribi fecit, cum raso in IIª linea et emendato
in fine dictionis ubi dicitur monasterio, et clausit, die et anno et loco prefixis (ACA,
Cancelleria, Pergamins Alfons II, carpeta 119, perg. 62 i registre 64, f. 28v).
APÈNDIX
En aquest apèndix publicaré quatre documents més. Els tres
primers perquè no són conservats a l’ACA, perquè són, a més
d’inèdits, desconeguts,29 i perquè són d’una certa importància, a
més de reflectir les primeres aparicions públiques de l’infant. Es
tracta de la primerenca decisió del rei Jaume que el seu fill fos
enterrat a Santes Creus. No se’n conserva l’original, almenys no
l’he localitzat, i estan copiats en un cartulari de Santes Creus.
També em sembla el cas d’incloure en aquest apèndix un al-
tre document, que sí que es conserva a l’ACA, però sobresurt dels
límits cronològics d’aquesta col·lecció: es tracta del testament de la
reina Constança, que, al meu entendre, és inèdit30 i d’extraordinària
importància, tant per copsar quelcom de la personalitat de la rei-
na com de les relacions entre ella i el seu marit, amb totes les
implicacions que això comporta en la influència que la reina va
tenir en l’acció del rei.
Ja he comentat aquests documents en un altra publicació,
tot i així em sembla que s’hauria de tornar a considerar en el
conjunt el significat global de l’elecció dels llocs d’enterrament
dels comtes i dels monarques, el de les diferents formes (allí on
encara tenim testimonis) de sepultures i, en general, el canviant
significat dels conceptes de panteó i del valor de la tomba reial.
1252, juliol, 9. Barcelona

El rei Jaume ofereix al monestir de Santes Creus que quan el seu
fill, l’infant Pere, mori, hi sigui enterrat, i, si hagués de prendre
l’hàbit religiós, ho faria al mateix monestir.
A Original no localitzat.
B Madrid, AHN, Códices L 1192, f. 51r-v.31
29. Miret 2004, p. 296, els havia vist, però tan sols en cita el número 3 sense
donar la referència, de manera que a Soldevila se li van escapar.
30. És citat al Dizionario Biografico degli Italiani (<http://www.treccani.it/Portale/
elements/categoriesItems.jsp?pathFile=/sites/default/BancaDati/Dizionario_Biografico_
degli_Italiani/VOL30/DIZIONARIO_BIOGRAFICO_DEGLI_ITALIANI_Vol30_050148.xml>)
però sense esmentar-ne ni el lloc de conservació ni cap edició.
31. Al Compendium de Berenguer Mallol, es troba la següent notícia que fa
referència a aquest document i en dóna una explicació prou fantasiosa: “Privilegium
eiusdem domini regis Iacobi primi in quo mandat sepeliri filium suum dominum infantem
Privilegium domini regis Iacobi in quo continetur quod offe-

rebat monasterio Sanctarum Crucum dominum infantem Petrum,
filium suum, et eidem in eodem monasterio sepulturam eligebat.
Nos Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, Maioricarum et Va-
lencie, comes Barchinone et Urgelli et dominus Montispessulani,
concedimus vobis venerabilibus et dilectis Geraldo, abbati, et toti
conventui Sanctarum Crucum quod ubicumque filius noster infans
donnus Petrus decesserit in monasterio vestro et non alibi sepelia-
tur, et eidem, tanquam filio nostro in potestate nostra consti/tui\to,
in eodem monasterio eligimus sepulturam. Obtulimus eciam Deo et
ipsi monasterio eundem donnum Petrum, ut si contingerit ipsum
alicuius religionis suscipere abitum, ipse eligat et suscipiat habi-
tum vestri ordinis et ibidem Deo serviat, et statim cum venerit ad
etatem suam legitimam ipse proprio suo nomine predicta omnia
attendere promitat, et ad attendendum ea se obliget et vovat.
Nos igitur infans donnus Petrus, de voluntate domini regis
patris nostri, grato animo concedimus omnia supradicta, et pro-
mitimus observare et non contra venire.
Data Barchinone VIº idus iulii, anno Domini millesimo du-
centesimo quinquagesimo secundo.
Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis Aragonum, Maioricarum et
Valencie, comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani.
Testes sunt: Raimundus de Cardona, Petrus de Montecathano,
Bertrandus d’Ahones, Eximenus de Focibus, Guilelmus de Aquilone.
Petrum in monasterio Sanctarum Crucum. Idem dominus rex Iacobus primus, ob

devotionem quam habebat erga monasterium Sanctarum Crucum, elegit sepeliri filium
suum dominum infantem Petrum, in sua potestate constituum, in predicto monasterio
et non alibi, ut in suo privilegio clare specificatur, datum Barchinone sexto idus iulii
anno Domini MºCCLIIº. Causa vero que induxit predictum dominum regem, ut audivi
narrare ab antiquis, fuit ista: dictus dominus infans Petrus, ex odio et malevolencia quam
habebat contra unum suum fratrem spurium, ipsum interfecit, de qua morte predictus
dominus rex non inmerito iratus, exosum habuit predictum dominum infantem Petrum,
in tantum quod eiecit eum a Pace et Treuga, ita quod nullus ausus erat ei dare nec
facere auxilium, consilium et favorem, solum secrete et occulte sustentabatur ab abbate
et conventu predicti monasterii Sanctarum Crucum, cui succurrebant secundum eorum
possibilitatem in suis necessitatibus. Tandem una die predictus dominus rex fuit in
eodem monasterio, et ad preces et rogatu dicti abbatis et conventus, qui provoluti ad
pedes ipsius domini regis petentes et rogantes in singulare donum, ut dictum crimen
dicto domino infanti Petro, filio suo, remiteret, ei pepercit, et ut filium suum et heredem
universalem deinde habuit, et in signum tante gracie sibi facte per intercessionem
dictorum abbatis et conventus, ut memoria perpetuis temporibus haberetur, voluit et
ordinavit quod in predicto monasterio Sanctarum Crucum sepeliretur, sicuti est sepultus
et honorifice tumulatus.” (AHN, Códices L 302, ff. 91v-92r, ed. Papell 2009, p. 336,
revisada damunt l’original, vg. Cingolani 2010, p. 45).
1259, febrer, 2. Santes Creus

L’infant Pere confirma la decisió paterna de ser enterrat a Santes
Creus
B Madrid, AHN, Códices L 1192, f. 162r.
Carta domini regis Petri, hic sepulti, quam fecit dum erat
infans et heres Cathalonie tantum, in qua continetur quo modo
elegit sepulturam suam in monasterio supradicto
Noverint universi quod nos infans Petrus, illustris regis Ara-
gonum filius et heres Cathalonie, gratis et spontanea voluntate ac
in etate legitima constituti, offerimus corpus nostrum Deo et beate
Marie monasterii Sanctarum Crucum et ibidem nostram eligimus
sepulturam in manibus et potestate vestri fratris Eymerici abbatis
eiusdem monasterii, promitentes vobis et conventui eiusdem loci
quod ubicumque nos mori contigerit, quod ad predictum monas-
terium nostrum corpus afferatur et ibidem sepeliatur, et quod
nullo tempore de predictis voluntatem nostram mutemus, nec in
loco alio sepulturam nostram eligamus. Promitentes eciam quod
si alicuius ordinis habitum suscipere nos contingat, quod vestri
ordinis et non alterius, et specialiter in monasterio vestro habitum
suscipiamus et eligamus et ibidem Deo serviamus. Et ut supradicta
omnia melius et firmius attendantur facimus inde votum Deo et
beate Marie, in manibus vestri abbatis predicti, et iuramus super
sancta quatuor Dei Euvangelia nostris propriis manibus tacta
supradicta attendere et complere, et in aliquo non contra venire
aliquo tempore, aliquo modo vel aliqua racione.
Datum apud monasterium Sanctarum Crucum quarto nonas
ffebroarii anno Domini millesimo CCº quinquagesimo octavo.
Kalendas febroarii, anno Domini millesimo ducentesimo octua-
gesimo tercio, dominus Petrus, Aragonum et Sicilie rex, mandavit
poni huic instrumento sigullum suum maius appendicium.
Scriptum fuit hoc in Barchinona per me Petrum Marchesii,
scriptorem suum.
Signum (+) infantis Petri, illustris regis Aragonum filii et
heredis Cathalonie.
Testes sunt: Guilelmus de Castronovo, Hugetus de Cervilione,
Guilelmus de Turriliiis, Petrus de Offegato, Berengarius de Canellis.
Sig(+)num Guilelmi de Turre, qui mandato domini infantis,

pro Michaele Lupi de Bolas, notario suo, hoc scribi fecit, loco,
die et anno prefixis.
1259, desembre, 5. Barcelona

L’infant Pere rep el monestir de Santes Creus i els seus homes sota
la seva protecció.
B Madrid AHN, Códices L 1192, f. 89r-v.
Carta domini infantis Petri, domini regis Aragonum filii et

heredis Cathalonie, directa vicariis et quibusdam aliis officialibus,
in qua continetur quod receperat monasterium Sanctarum Cru-
cum et omnia bona eius homines et bona eorum, et specialiter
homines de Montetornesio, sub guidatico suo et custodia speciali.
Infans Petrus, illustris regis Aragonum filius et heres Cathalonie,
ffidelibus suis vicariis, baiulis, curiis Villefranche, Terrachone, Cerva-
rie et Montisalbi, et aliis ad quos presentes pervenerint, salutem et
graciam. Noveritis quod, bono animo et ex certa sciencia, recepimus
monasterium Sanctarum Crucum et omnia bona eius, et homines
eius et bona eorum ubicumque sint sub guidatico nostro et custodia
speciali. Volentes eciam quod homines predicti monasterii racione
istius guerre vel alterius possint intrare et exire salvi et securi in
villis nostris, et se et omnia bona eorum sine contradiccione aliqua
deffendere, salvare, et quod nullus possit cogere eos vel bona eorum
in eundo ad cavalcatam sive in exercitum extra villas. Et speciali-
ter recognoscimus et recepimus in guidatico nostro Raymundum
Ferrari, Guilelmum Aragones, Arnaldum Ruvira, Raymundum de
Puigsadoll et omnes alios adquisitores et populatores presentes et
futuros honoris de Montetornes et bona omnia eorundem. Et cum
frater Petrus de Valta, procurator monasterii predicti, firmaverit ius
in posse nostro pro quingentis aureis, quod aliqui qui querimonia
habuerint de monasterio vel hominibus eiusdem, quod faciet eis
iusticie complementum in posse vicariorum nostrorum, mandamus
vobis firmiter et districte quatenus, si aliquis ausu temerario istud
guidaticum nostrum fregerit aut violaverit, vel monasterium in
aliquo molestaverit, vel homines dicti monasterii agravaverit, aut
bona eorum rapuerit, cum vobis per fratres eius certum fuerit, eis
malefactam incontinenti reddere faciatis, insuper penam positam
in privilegio domini regis ab eisdem sine ullo remedio exigatis.

Et cum nos inter alia pia loca monasterium Sanctarum Crucum
specialius diligamus, volumus et mandamus quod predicta omnia
observetis et compleatis et faciatis ab omnibus observari, si de
nostra gracia confiditis et amore.
Data Barchinone nonas decembris anno Domini millesimo
ducentesimo quinquagesimo nono.
1300, febrer, 2. Barcelona

Testament i inventari dels béns de la reina Constança.
B ACA, Cancelleria, Vària 21/4 [ff. 7r-12v], còpia, molt menjada pels bibliòfags.
In nomine Domini nostri Ieh Ihesu Christi. Quia tunc ulti-

me voluntati[s] iudicium salubrius providetur cum mens interior
pleniori utitur racione, idcirco nos Constancia, Dei gracia regina
A[ragonum] et humilis ancilla Christi, licet debilis corporis sana
tamen men[tis], ex certa sciencia, nostrum ordinamus ultimum
testamentum.
In prim[i]s eligimus nobis sepulturam si contingat nos mori
in C[a]thalonia [in domo] fratrum Minorum civitatis Barchinone; si
autem co[ntin]geret nos m[ori] in regno Aragonie, volumus sepeliri
apud fratres Minores civ[it]atis Cesarauguste; si vero contingeret
nos d[e]cedere infra re[gnum] V[a]l[encie] eligimus sepulturam
nostram in domo fratrum Minorum civitatis Valencie. C[u]m
vero nos prop[o]namus facere monasterium dominarum ordinis
sancte clar Clare, si monasterium ipsum perficitur in vita nostra,
et postea contingeret nos mori, volumus et eligimus sepeliri in
dicto monasterio.
Ut autem voluntas nostra sive testamentum possi[t] et valeat
liberius adimpleri iuxta ordinationem per nos factam eligimus
manumissores nostros, videlicet illustrem dominum Iacobum,
Dei gracia regem Aragonum, filium nostrum karissimum, et
archiepiscopum Terrachonensis, et ministrum fratrum Minorum
provincie Aragonie, et [g]uar[dia]num illius loci ubi corpus nos-
trum sepelietur, nobilis Petrum Q[u]eralt, Raimundum Fulchonis,
vicecomitem Cardone et Guilelmum de Angu[la]ria, [da]ntes ei
plen[a]m licenciam et liberam potestatem exequendi et complendi
hanc nostram ultimam voluntatem et ea que per nos ordinata
fuerint seu legata, tam ad pias causas quam alia etiam legata
diversis personis facta et dimisa, prout nos in hoc nostro testa-
mento dimitimus et ordinamus.
Volumus tamen quod dominus Iacobus, rex Aragonum supra-
dictus, possit exequi ea que per nos fuerint ordinata seu legata in
hac nostra ultima voluntate solus cum archiepiscopo vel ministro
seu guardiano superius nominato, et quicquid per ipsos manumis-
sores nostros, sub forma superius expressa, factum fuerit volumus
ratum haberi. Ita quod non possit ab aliqua persona instringi32
vel in aliquo rericari.33 Dantes eisdem manumissoribus potestatem
agendi contra omnes et s[ingu]l[a]s personas detinent[e]s bona
nostra, quousque ea que per nos fuerint ordinata sint plene per-
fecta et completa.
Preterea volumus et ordin[a]mus quod in die obitus noster
expendantur in exequiis sepulture nostre [...]a fratris et clericis se-
cularibus, qui interfuerint sepulture nostre, et pauperibus centu[m
unci]as auri, secundum quod manumissoribus supradictis visu[m]
fuerit expendere.
Ite[m], dimitimus pro una capella edificada in illo loco ubi
[c]o[n]tingerit nos sepeli[ri] [centu]m uncias auri.
Item, dimitimus [rac]ione legitime et [h]ereditatis d[ict]o do-
mino Iacobo reg[e A]ragonum, fili[o] nostro, omnia iocalia nostra
que illustrissimus dominus Petrus, rex Aragonum inclite memorie,
maritus noster, pignori obligavit. Ita videlicet quod ipse fi[l]ius
noster habeat ea desobligar[e].
Item, dimitimus nomine legitime et hereditatis Ffrederico,
filio nostro, si tamen redierit ad mandata sacro sancte Romane
Ecclesie, omnes ius, acciones et voces reales et personales et mix-
tas et quaslibet aliis que et quas habemus vel habere debemus in
castris seu villis de las Çelas et de Ponsano, in hiis eciam ipsum
Frredericum, filium nostrum, nobis heredem instituimus.
Item, legamus item pro parte legitime et hereditatis domine
Elisabet, karissime filie nostre regine Po[r]tugalie, centum uncias
auri.
Item, legamus domine Yolant, karissime filie nostre ducisse
Calabrie, pro parte legitime et hereditatis centum uncias auri.
32. Error per infringi.

33. Error per revocari.
In predictis enim legatis que facimus dictis filiabus nostris,

ipsas filias nostras nobis heredes instituimus et eas contentas esse
volumus predictis ducentis unciis auri per nos superius eis dimissis.
Item, volumus et mandamus quod per manumissores superius
nominatos dentur quadringente uncie auri procuratori fratrum
Minorum Barchinone, qui de predicta pecunia, iuxta consilium
ministri fratrum Minorum provincie Aragonie et guardiani con-
ventus Barchinone, hedificet in Barchinona unum hospitalem pro
pauperibus recipiendis, in quo sint quinquaginta lecti, et quod
emantur redditus sive possessiones pro manutenendis lectis et aliis
que [a]d ipsum hospitalem pertinebunt. Quod quidem hospitalem
mandamus fieri iuxta locum fratrum Minorum, si poterit comode
fieri, [...] edificetur dictum hospitalem in alio loco dicte civitatis
Barchinone Barchinone ad arbitrium ministri et guardiani eiusdem
conventus. Et volumus ut dictum hospitalem sit semper sub ordi-
nacione et custodia procuratoris p[re]dicti, qui de ipso disponat
et ordinet iuxta consilium dicti guardiani c[o]nventus Barchinone
qui pro tempore fuerit.
Volumus eciam [et o]rdinamus [hedificare] consimilis hospi-
talis in civitate Valencie, sub [fo]rma, modo predicti hospi[tal]is
quod fieri mandamus in civitate Barchinone predicta. Quod qui-
dem hospitalem fiat de [c]onsilio ministri et guardiani fr[atr]um
Minorum conventus Valencie. [I]ta tamen quod trecente uncie
auri tamen dentur pro ipso hospitali edificando in civitate Va-
lencie supradicta.
Item, legamus quingentas uncias auri pro missis celebrandis
pro anima nostra et pro animab[us] parentum nostrorum et filio-
rum nostrorum, et pro legatis eciam que facimus Manfredo, filio
quondam domine Lombarde, et Guilelmo de Calabria et Simoni
de Iaca, aragonensi, de familia nostra. Ita quod de predictis quin-
gentis unciis auri dentur post decessum nostrum viginti quinque
uncie auri primo capitulo generali fratrum Minorum ubicumque
c[e]lebretur, et alie viginti quinque uncie auri alii sequenti capitulo
generali ipso[rum] fratrum M[i]norum.
Item, dentur de predictis quingentis unciis auri primo capi-
tulo provinciali fratrum Minorum provincie Aragonie duodecim
uncie et media auri, et sequenti capitulo eiusdem provincie alie
duodecim uncie et media auri.
Item, legamus de predictis quingentis unciis auri loco et
conventui ubi contingerit nos sepeliri centum uncias auri.
Item, conventibus omnibus fratrum Minorum provincie

Aragonie centum quinquaginta uncias auri, que dividantur inter
eosdem secundum numerum fratrum qui in conventibus et locis
commorantur.
Item, de predictis quingentis unciis auri legamus fratribus
Predicatoribus qui sunt in dominio regis Aragonie centum uncias
auri, que inter eosdem consimiliter dividantur.
Item, ffratribus ordinis Sancte Marie de Carmelo viginti quin-
que uncias auri, que inter eos consimiliter dividantur.
Item, de predictis quingentis unciis auri legamus predicto
Manfredo, filio quondam domine Lombarde, viginti uncias auri; et
dicto Guilelmo de Calabria sep[t]e[m] uncias auri; et dicto Simoni
de Iacha quinque uncias auri.
Relique autem decem et octo uncie de predictis quingentis
uncis auri c[on]scribuantur et dividantur religi[o]sis et pauperibus
qui celebrent pro anima nostra.
Item, legamus monasterio domin[arum] ordi[ni]s sancte Clare
civitatis Barchinone centum uncias [au]ri.
Item, monasterio earum[dem] dominarum civitatis Osce tre-
centas uncias auri.
Item, monast[eri]o earumdem do[mina]rum [T]errachone
viginti quinque uncias auri.
Item, monaster[io] earumdem dom[inarum] Ilerde v[ig]inti
qu[in]que unci[as] [a]uri.
Item, monaster[io] earumdem dominarum Dertuse viginti
uncias auri.
Item, monasterio e[a]rumdem dominarum Calataiubi viginti
quinque uncias auri.
Item, monasterio earumdem domina[rum] Cesarauguste trin-
ginta quinque uncias auri.
Item, monasterio earumdem dominarum Valencie quadraginta
uncias auri.
Item, monasterio earumdem dominarum Castilionis de Im-
puriis viginti uncias auri.
Item, monasterio earumdem dominarum Sancte Marie de
Serra, loci Montisalbi, decem uncias auri.
Item, legamus sorori Benigne triginta uncias auri.
Item, sorori Iacobe triginta uncias auri.
Item, sorori Go Constancie triginta uncias auri.

Item, sorori Berengarie triginta uncias auri.
Item, sorori Margarite quadraginta uncias a[u]ri.
Monemus et ortamur in Domino predictas quinque sorores
nobiscum commorantes quod intrent aliquid monastrium ordinis
sancte Clare in quo serviant Deo et rogent Deum pro anima nostra,
vel saltem vivant in castitate et penitencia sicut nobiscum usque
modo vixerunt.
Item, legamus fratri Romeo de provincia Castelle qui moratur
in domo nostra quinque uncias auri.
Item, mandamus et ordinamus quod omnia suppellectilia
domus nostre, videliilicet matalafia, tapicia, linteamina et panni
alii, tam lanei quam linei, et omnia utensilia coquine, tam erea
quam ferrea et lignea, dividantur et ponantur in supradictis duo-
bus hospitalibus que mandamus fieri Barchinone et Valencie pro
pauperibus hospitandis.
Item, legamus duabus filiabus nobilis domine Beatricis, ka-
rissime neptis nostre, cuilibet earum centum uncias auri.
Item, legamus Marie, servitrici nostre, pro maritanda filia
sua decem uncias auri.
Item, mandamus quod pro maritacione cuiusdam puelle
quam sciunt frater Constantinus de Messana et frater Iohannes
de Messana dentur viginti uncias auri.
Item, legamus Iohanne Nane decem uncias auri.
Item, Katerina ser[vitrici] nostre decem uncias auri.
Item, legamus opus ecclesie fratrum Minorum Cesarauguste,
ubi corpus karissimi filii nostri infantis Petri [d]ebet transferri [u]t
elegit sepeliri, centum uncias auri, ut autem tollant [...] quicquid
[...]onis.
Volumus et ordinamus quod omnibus legatis [super]ius per
nos factis, ubi facta est mencio unciarum, solvantur per qua[dam
u]ncia auri sex[a]ginta solidis monete Barchinone de terno.
Item, le[gamus m]ona[steri]o dominarum ordinis sancte Cla-
re civitat[is] Osce c[a]p[e]llam nostram minor[em] cum cru[cem
ma]gna[m] de argento et calice de argento et turibulo parvo de
argento.
Item, legamus capellam nostram maiorem illi loco ubi corpus
nostrum contingerit sepelliri.
Capellas autem maiorem et minorem intellegimus sicut

continetur in [inve]ntario seu memoriali quod volumus inseri in
presenti testamento, ut omnia s[int] manifesta que erunt penes
nos in die obitus nostri.
Item, legamus Bib[li]am nostram conventum fratrum Mino-
rum civitatis Osce.
Volumus tamen et ordinamus quod, incontinenti corpore
nostro tradito sepulture, omnia bona nostra mobilia, videlicet
iocalia et quecumque alia, preter capellas et Biblia, et si qua
alia legamus al[iqui]bus personis, tradantur ministro et guardia-
no fratrum Minorum, et duobus fidelibus viris secularibus illius
civitatis ubi contigerit corpus nostrum sepeliri. Qui quidem duo
viri seculares eligantur per ministrum et guardianum predictos,
et predicti minister et guardianus cum dictis duobus secularibus
habeant potestatem recipiendi et vendendi dicta iocalia et alia
bona mobilia, et vendicio facta de predictis iocalibus et aliis bonis
mobilibus volumus quod sit firma et rata, ita quod non possit per
aliquam personam in totum vel in partem revocari. Et de precio
quod inde habebitur satisfiat prout superius ordinavimus. Volumus
tamen et ordinamus quod ante omnia satisfiat de legatis factis
monialibus nobiscum commorantibus et aliis de familia nostra.
Et quousque dictis monialibus nobiscum commorantibus et aliis
de familia nostra legata eis per nos facta fuerunt plene soluta,
dominus Iacobus, rex Aragonum, filius noster predictus, teneatur
eis providere de suo in victualibus et aliis necessariis. Redditus
autem [...] regno Valencie, cum omnibus pactis et condicionibus
inter nos et dictum dominum regem filiu[m] n[ostr]u[m] initis,
tradantur duobus vel tribus bonis viriis, quo[s] minister et g[uardia]-
nus fratrum Minorum Valencie duxerint eligendos, et illi quibus
tra[d]entur dicti re[d]ditus per dictos ministrum et guardianum,
ut d[ictum e]st, teneant ipse redditus quousque omnia per nos
ordinata in hac nostra ultima voluntate fuerint in omnibus et per
omnia completa, prout nos s[u]perius ordinavimus. Dantes potes-
tatem dictis ministro et guardiano quod possint mutare et eligere
quocienscumque voluerint qui dictos redditus recipiant, prout
eis videbitur expedire in bon omnibus autem aliis bonis nostris
mobilibus et inmobilibus et aliis iuribus quocumque modo nobis
pertinentibus et pertinere debentibus.
Instituimus nobis universalem heredem predictum dominum
Iacobum, regem Aragonum, karissimum filium nostrum, volentes
et rogantes, ea instancia qua possumus, ipsum dominum Iacobum,

filium nostrum, ut ipse hanc nostram ultimam voluntatem debeat
firmare et approbare, et in nullo contra venire. Et ad maiorem
firmitatem et ut securium sit nobis quod ordinata per nos habeant
roboris firmitatem, placeat ipsi filio nostro, per fidem filialem qua
tenetur nobis, hoc testamentum nostrum seu ultimam voluntatem
suo sacramento firmare.
Insuper volumus quod hec sit ultima voluntas nostra, quam
volumus in omnibus valere iure testium, et si forsan non valet vel
valebit iure testium, saltem valeat et valere possit iure codicillorum
vel iure cuiuslibet alterius ultime voluntatis.
Ad hec nos Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, supradictus,
concedentes hoc presens testamentum et omnia in eo contenta fore
ordinata de assensu et voluntate nostra. Ideo ipsum testamentum
seu ultimam voluntatem, et omnia et singula in eo contenta, lau-
damus, approbamus et confirmamus, promitentes vobis excellen-
tissime domine Constancie, Dei gracia regine Aragonum, karissime
matri mee nostre, predicte, quod predicta omnia et singula, prout
superius contenta et ordinata sunt, tenebimus et observabimus in-
violabiliter, et quod contra predicta non veniemus aliqua racione.
Et ad maiore[m] securitate[m] omnium predictorum iuramus per
Deum et eius sancta quatuor Evangelia, manibus nostris corpo-
raliter tacta, predicta tenere et observare, et non in aliquo contra
venire al[i]quo [i]ure, causa vel racione.
Nos autem Constancia, Dei gracia regina Aragonum, supra-
dicta, ff[...] inventar[ium] seu [m]emorialem de bonis infrascriptis
que habemus.
In pr[imi]s enim rogamus recognoscimus nos habere decem
et octo scutellas argenti m[a]gnas, et decem scutellas argenti
mediocres, et [s]ex platteria argenti magna, et quatuor incisoria
arg[enti] magna, et duo incisoria a[r]genti parva, et unum inci-
sorium argenti mediocrem.
Item, quatuor cupas argenti deauratas cum cohopertoriis sive
sobrecops, et duas cupas argenti parvas sine sobrecops.
Item, unam cupam magnam de auro cum c[oh]opertorio
sive sobrocop quam nobis dedit inclita domina Blancha, regina
Aragonum, nurus nostra.
Item, quinque saseria argenti.
Item, duos bacinos argenti magnos et duos bacinos argenti
parvos.
Item, quatuor picheria argenti magna et tria picheria argenti

parva, et duodecim taceas argenti, et duas cefanias argenti magnas,
et sexdecim cloquaria, et unam piscem argenti pro sale tenendo,
et unum cloquar argenti pro sale accipiendo.
Item, unam cupam de cristallo quam nobis dedit et transmisit
inclita regina Portugalie, filia nostra, et aliam cupam de cristallo
quam nobis dedit ffrater Bonifacius de Calamandrana.
Item, unum bassinum argenti concavum, et duos flascones
argenti, et quatuor marraxias argenti deauratas, et una scalam
argenti, et unam canatellam de cristallo, et unam palam argenti
deauratam parvam, et duo pallia quam nobis dedit, et unum fla-
bellum ornatum perlis, et unum pallium de auro vetus, et alium
pallium de serico mixti coloris, et unam glipeam de auro magnam,
et unam coronam auri ornata lapidibus preciosis, et duas noschas
parvas et alias duas noschas magnas.
Item quatuor inaures ornatis lapidibus preciosis, et unam
ymaginem auri ad modum simulacri.
Item, sex bottonos de ambra grossos, et unam perlam et
unum lapidem preciosum magnum, et alios paucos lapides pre-
ciosos parvos.
Item, centum et duos esmalts operatos magnos, et centum
triginta quatuor clausuras eiusdem op[eris].
Item, ornamenta vestium de esmautis munitis extram quam
quod circumquaque perlis grosis, et sunt esmauti m[a]gni triginta,
et per latera esmauti parvi quinquaginta unus [...] et[iam] orn[a-
m]en[tis] predictis sunt decem lapides preciosi et quatuor alii
lapides preciosi inclusi in aur[i ..]e unam piscem in quam sunt
ampolle de balsamo.
Item, ornamenta capelli in qu[ibu]s s[u]nt una magna perla
ornata circumquaque lapidibus p[re]ciosis par[v]is.
Item, s[ex]deci[m] es[maut]os parvos, et duos esmautos mag-
nos, et unum lapidem preciosum, et quatuor aliq aguilas [a]uri
mu[ni]tas perlis grossis, et alios lapides preciosos novem, et unam
rosam parvam ornatam lapidibus preciosis parvis.
Item, septem anulos auri ornatos lapidibus preciosis, et unum
anulum de calsidonia sine lapide, et unam ampullam parva de
lapide precioso munitam de argento.
Item, Agnus Dei in argento conclusum.
Item, safirum orientalem unum munitum de argento.
Item, ornamentum capelli in quo sunt decem et octo lapides

preciosi muniti de auro et perlis.
Item, quatuor rosas de auro magnas cum aquilis esmautatis,
et sex esmautis de auro parvos.
Item, unam peciam de samito rubeo pro capella magna.
Item, unam pecia panni de serico mixti coloris, scilicet vi-
ridis et lividi.
Item, duodecim lapides preciosos mediocres inclusos in auro,
et triginta duos lapides preciosos non munitos, et viginti duo lapi-
des preciosos parvulos, et octo lapides preciosos clausos in auro,
et tres lapides preciosos non clausos in auro, et novem perlas, et
sex esmautos simplices.
Item, quindecim esmautos mediocres cum aquilis, et septem
esmautos parvos cum liliis, et quatuordecim lapides preciosos vi-
ridis, et lapides preciosos munitos cum modicis perlis.
Item, unam stolam de auro esmautatam cum lapidibus pre-
ciosis, computatam cum iocalibus nostris.
Item, unam dalmaticam regiam de serico rubeo ornata perlis
et esmautis, et unam tunicellam de diaspro.
It[em], de[cem] munimenta pro maniciis regiis muntata la-
pidibus preciosis et perlis.
Item, tr[ia] tovallias de serico cum listis de auro, et una
ipsarum tovalliarum est med[iocris] pro capella mayori.
Item, quatuor pulvinaria operta operata de serico ad acus.
Item, bottonos grossos de amber, et quendam pavonem auri
ornatum lapidibus preciosis.
Item, sexdecim rosellas auri munitas lapidibus preciosis, et
medietatem unius serti sive garlande cum perlis grossis, et duos
pettines de ebore magnos.
Item, unam canatellam de cristallo pro capella magna.
Item, quanda[m] magna[m] piscem de cristallo pro capella
magna, et duo candelabara de c[ris]tallo [pro magna] capella, et
duas marraxas de cristallo.
Item, quan[dam c]rucem de cristallo pa[rva pro] magna ca-
pella, et duas cruces de cristallo pro [ea]dem capellam.
Ite[m], unam Bibliam.
Item, unum Missalem pro magnam capellam.
[It]e[m], un[u]m Gradual[em p]ro magna capella.

Item, unum Breviarium.
Item, unum Ps[al]terium cohoperto de argento, et alia dua
Psalteria.
Item, Legendas Sanctorum in uno volumen, et unum librum
Confessionum Augustini, et unum Librum Sintillarii, et unum li-
brum parvum cum cohopertorio rubeo.
Item, unum calicem de argento magnum pro capella magna,
et alium calicem parvum pro capella parva, et duas ampullas de
argento, et unum turibulum de argento parvum pro capella parva,
et duo candelabra lignea magna cohoperta tecis argenti, et duo
candelabra de argento parva pro magna capella.
Item, unam crucem de auro ubi est Lignum Crucis.
Item, unum angelum auri pro capella magna.
Item, una situlam pro aqua benedicta, cum spongia, de ar-
gento pro magna capella.
Item, aparamentum altaris cum frontali magno, et pallio de
auro, et unam magnam tovalliam de auro pro magna capella.
Item, aliud pallium de serico virgine, et tovallias pro altari
pro capella parva.
Item, indumenta magna pro missa ordinata omnia completa,
et tres tovallias de auro et serico, et tres de lino laboratas seu
operatas ad acus, et duas alias de serico parvulinas pro magn[a
c]apella.
Item, duo mansupia de auro et serico pro corporalibus re-
ponendis pro magna capella.
Item, duo apparamenta sacerdotalia pro cotidianis missis.
Item, unam piscem de ebore parva pro parva capella.
Item, unum turibulum de argento magnum pro magna capella,
et unam piscem de argento parva.
Item, una crucem de argento magna pro parva capella.
Item, unam casullam de samito et alno sive croceo, et dal-
maticam de samito rubeo et tunicellam de samito viridi pro parva
capella.
Item, unam casullam de camelloto garci fillato, et dalmaticam
et tunicellam pro capella maiori.
Item, sex yconias sive ymagines de ebore, scilicet quatuor
maiores pro magna capella, et duas minores pro parva capella, et
duas yconias [siv]e ymagines de lig[n]o cum iaspide et perlis, et

unam yconiam sive ymagi[ne] cohoperta de ar[gento], [de]cem
plures alias yconias sive ymagines de ligno.
[It]em, duo magna can[d]alabra de cristallo pro magna capella,
et unam capam de samito rubeo [p]ro magna capella.
In testimonium autem predictorum omnium nos Constancia,
D[ei] gracia regina Aragonum, predicta, et nos Iacobus, Dei gra-
cia rex, predictus, presentes testium, sigillis nostris appendiciis
fecimus sigillari.
Actum est hoc Barchinone quarto idus febroarii, anno Domini
millesimo ducentesimo nonagesimo nono.
Signum [espai en blanc] Constancie. Dei gracia regine Arago-
num, supradicte, que hoc testamentum, quod est ultima voluntas
nostra, laudamus et firmamus.
Signum [espai en blanc] Iacobi, Dei gracia regis Aragonum,
supradicti, qui hec firmamus et iuramus.
Testes rogati spontanei huius testamenti sunt: frater Arnaldus
Olibe, minister fratrum Minorum provincie Aragonie, frater Petrus
de Spelunciis, guard[ianus] fratrum Minorum conventus Barchinone,
frater Iohannes de Messana, frater Romerius Martini de Castella,
frater Iacobus de Bononia et frater Dalmacius de Mansulivo, de
ordine Minorum, Natalis Raymeri, legum [pro]fessor, Gualcerandus
de Villanova, Guilelmus Scribe, Bonanatus Mar[...], Petrus de Suria,
Arnaldus Raymeri, Petrus de Rosta et Raimundus [de] Fabricha.
Recipe S.
Sig(+)num Iacobi de Malivino, [n]otarii pub[l]ici Barchinone,
qui hoc scribi fecit et clausit, cum litt[eris] ra[sis] [...]atis in linea
secunda ubi dicitur tres, et in linea IXª ubi d[icitur] contingerit,
et in linea [q]uingagesima prima ubi dicitur magnos, die et anno
[pre]fix[is].
BIBLIOGRAFIA
ALTURO et alii 2003: Liber Iudicum popularis. Ordenat pel jutge
Bonsom de Barcelona, a cura de Jesús ALTURO, Joan BELLÈS,
Josep M. FONT I RIUS, Yolanda GARCÍA, Anscari M. MUNDÓ,
Barcelona, 2003 (Textos jurídics catalans. Lleis i costums I/1).
ALVIRA 2010: Martín ALVIRA CABRER, Pedro el Católico, Rei d’Aragó
y Comte de Barcelona (1196-1213). Documentos, Testimonios
y Memoria Histórica, 6 vols. Saragossa, 2010.
AMARI 1886: Michele AMARI, La Guerra del Vespro Siciliano, 3 vols.,

9ª ed, Milà 1886.
ARAGÓ-COSTA 1971: Privilegios reales concedidos a la ciudad de Bar-
celona, Antonio Mª ARAGÓ i Mercedes COSTA (eds.), Federico
UDINA MARTORELL (dir.), Barcelona 1971, CODOIN XLIII.
ARNALL-BAIGES 1983: M. Josepa ARNALL, Ignasi BAIGES, «El testament
de Pere II el Gran: estudi diplomàtic», Actes del XIII Congrés
d’Història de la Corona d’Aragó, Palerm, 1983, vol II, pp. 29-34.
BAIGES-FELIU-SALRACH 2010: Els pergamins de l’Arxiu Comtal de
Barcelona, de Ramon Berenguer II a Ramon Berenguer IV,
Ignasi J. BAIGES, Gaspar FELIU, Josep M. SALRACH (dirs.), Pere
BENITO, Rafael CONDE, Víctor FARÍAS, Pere GALCERAN, Margot
PONS, Núria SADURNÍ, Alberto TORRA, 4 vols., Barcelona, 2010.
BATLLE 1970: Carme BATLLE, «Aportacions a la història d’una re-
volta popular: Barcelona 1285», Estudis d’Història Medieval
2, 1970, 21-29.
BAUCELL 2006: Diplomatari de l’Arxiu Capitular de la Catedral de
Barcelona. Segle XI, edició i estudi a cura de Josep BAUCELL I
REIG, Àngel FÀBREGA I GRAU, Manuel RIU I RIU, Josep HERNANDO
I DELGADO, Carme BATLLE I GALLART, Barcelona, 2006.
BAUDON DE MONY 1896: Ch. BAUDON DE MONY, Rélations politiques
des comtes de Foix avec la Catalogne jusqu’au commencement
du XIVe siècle, 2 vols., París 1896.
BLANCAS 1641: Jerónimo DE BLANCAS, Coronaciones de los reyes y
reynas de Aragón, Saragossa, 1641 [1854, ed. facsímil 2006].
BOFARULL 1850: Pròsper DE BOFARULL, Colección de documentos in-
éditos del Archivo de la Corona de Aragón, Barcelona, 1851,
CODOIN VI.
BOFARULL 1866: Pròsper DE BOFARULL, Colección de documentos
inéditos del Archivo de la Corona de Aragón, Barcelona 1866
CODOIN XXIX.
CARINI 1882: Isidoro CARINI, De rebus Regni Siciliae (9 settembre
1282-26 agosto 1283), Palerm, 1882 (Documenti per servire
alla storia di Sicilia, V).
CINGOLANI 2006: Stefano Maria CINGOLANI, Historiografia, propaganda,
comunicació. Bernat Desclot i les dues redaccions de la seva
Crònica, Barcelona, 2006.
CINGOLANI 2009: Stefano M. CINGOLANI, «El comte Ponç Hug IV
d’Empúries i la invasió francesa de 1285», Mot so razo, 8,
2009, 27-40.
CINGOLANI 2010: Stefano Maria CINGOLANI, Pere el Gran. Vida, actes

i paraula, Barcelona, 2010.
CINGOLANI 2010b: Stefano Maria CINGOLANI, «Encara sobre Ponç
Hug V i el rei Pere II», Mot so razo, 9, 2010, 39-48.
COLL I ALENTORN 1951: Bernat Desclot, Crònica, ed. Miquel COLL I
ALENTORN, 5 vols., ENC, Barcelona, 1949-1951 (vol. 5).
FELIU-SALRACH 1999: Els pergamins de l’Arxiu Comtal de Barcelona
de Ramon Borrell a Ramon Berenguer I, estudi i edició a cura
de Gaspar FELIU, Josep M. SALRACH (dirs.), M. Josepa ARNALL,
IGNASI J. BAGES (coords.), Pere BENITO, Rafael CONDE, Victor
FARÍAS, Lluís TO, 3 vols., Barcelona, 1999.
FONDEVILLA, Fernando, «La nobleza catalano-aragonesa capitanea-
da por Ferran Sánchez de Castro en 1274», Primer Congrés
d’Història de la Corona d’Aragó, vol. II, Barcelona, 1912,
pp. 1061-1169.
GIRONA 1909: Daniel GIRONA, «Mullerament del Infant En Pere de
Cathalunya ab Madona Constança de Sicilia», Primer Con-
grés d’Historia de la Corona d’Aragó, vol. I, Barcelona, 1909,
pp. 232-299.
GONZÁLEZ ANTÓN 1975: Luis GONZÁLEZ ANTÓN, Las Uniones Aragonesas
y las Cortes del reino (1283-1301), 2 vols., Saragossa, 1975.
GONZALVO 1994: Les Constitucions de Pau i Treva de Catalunya
(segles XI-XII), Gener GONZALVO I BOU (ed.), Barcelona, 1994
(TJC, Lleis i costums, II/3).
HUICI 1916-22: Ambrosio HUICI MIRANDA, Colección diplomatica de
Jaime I, el Conquistador, 3 vols, València, 1916-1922.
HUICI-CABANES 1976-88: Ambrosio HUICI MIRANDA (†) - María Desam-
parados CABANES PECOURT, Documentos de Jaime I de Aragón,
5 vols., Textos Medievales, València-Saragossa, 1976-1988.
KOSTO 2001: Adam J. KOSTO, Making Agreements in Medieval Cata-
lonia. Power, Order, and the Written Word, 1000-1200, Cam-
bridge, 2001.
LA MANTIA 1918: Giuseppe LA MANTIA, Codice Diplomatico dei re
Aragonesi di Sicilia (1282-1355), I, Palerm, 1918.
LECOY DE LA MARCHE 1892: Albert LECOY DE LA MARCHE, Les relations
politiques de la France avec le royaume de Majorque, 2 vols.
París, 1892.
MEMORIAL 1851: Memorial Histórico Español. Colección de documen-
tos, opúsculos y antigüedades que publica la Real Academia
de la Historia, I-II (Documentos de la época de Alfonso el

Sabio), Madrid 1851.
MIRET 2004: Joaquim MIRET I SANS, Itinerari de Jaume I el Conque-
ridor, pròleg de Maria Teresa Ferrer Mallol, Barcelona, 2004
(1ª ed. 1918).
PALACIOS 1975: Bonifacio PALACIOS MARTÍN, La coronación de los reyes
de Aragón, 1204-1410. Aportación al estudio de las estructuras
medievales, València, 1975.
PAPELL 2009: Compendium abreviatum, Còdex del monestir de Santa
Maria de Santes Creus dels segles XV i XVI, de fra Bernat Ma-
llol i fra Joan Salvador, transcripció i notes complementàries
a cura de Joan PAPELL I TARDIU, Barcelona, 2009.
ROMANO 1983: David ROMANO, Judíos al servicio de Pedro el Grande
de Aragón (1276-1285), Barcelona, 1983.
SALRACH 1997: Josep M. SALRACH, «Prácticas judiciales, transfor-
mación social y acción política en Cataluña (siglos IX-XIII)»,
Hispania, 57 (1997), 1009-1045.
SALRACH 2000: Josep M. SALRACH, «“Multa placita et contenciones”.
Conflictos de los siglos X-XII en el Cartulario de Sant Cugat
del Vallès», Joseph PÉREZ-Santiago AGUADÉ NIETO (ed.), Les
origines de la feodalité. Hommage à Claudio Sánchez Albor-
noz, (Collection de la Casa de Velázquez, 69), Madrid, 2000,
pp. 197-228.
SALRACH 2001: Josep M. SALRACH, «Les modalités du règlement de
conflits en Catalogne aux XIe et XIIe siècles», Le règlement des
conflits au Moyen Âge. Actes du XXXIe congrès de la SHMESP
(Angers 2000), París, 2001, pp. 117-134.
SCIASCIA 1994: Pergamene siciliane dell’Archivio della Corona d’Ara-
gona (1188-1347), a cura de Laura SCIASCIA, Società Siciliana
per la Storia Patria, Palerm, 1994.
SOBREQUÉS 1980ª: J. Ernest MARTÍNEZ I FERRANDO, Santiago SOBREQUÉS,
Enric BAGUÉ, Els descendents de Pere el Gran, Barcelona, 1980
(1ª ed. 1954), Biografies Catalanes 6
SOLDEVILA 1963: Ferran SOLDEVILA, Vida de Pere el Gran i d’Alfons
el Liberal, Barcelona, 1963.
SOLDEVILA 1971: Ferran SOLDEVILA, Les Quatre Grans Cròniques,
Selecta, Barcelona, 1971.
SOLDEVILA 1995: Ferran SOLDEVILA, Pere el Gran, 2 vols., IEC, Bar-
celona, 1995 (1ª ed. 1950-1962).
UDINA 2001: Antoni UDINA I ABELLÓ, Els testaments dels comtes de

Barcelona i dels reis de la Corona d’Aragó. De Guifré Borrell
a Joan II, Barcelona, 2001.
VILADOMIU 2009: Pilar VILADOMIU I CANELA, Guia de les tombes reials
del Casal de Barcelona. Corona d’Aragó, Regne de València,
Regne de Mallorques, Regne de Sicília (del segle XII al segle
XV), 2ª ed., Abadia de Montserrat, 2009.
WOLFF 1968: Philippe WOLFF, «L’épisode de Berenguer Oller à Bar-

celone en 1285. Essai d’interprétation sociale», Anuario de
Estudios Medievales, 5 (1968), 207-222.
DOCUMENTS
1
1258, juny, 1. Girona

L’infant Pere concedeix a Ramon de Pompià que li pagarà totes les
despeses que tindrà per custodiar el castell d’Hostoles.
A ACA, Cancelleria, Cartes Rieals Diplomàtiques Jaume I, caixa 1, carta 79.1
Nos Petrus infans, illustris regis Aragonum filius et heres Ca-

talonie, promittimus et concedimus vobis fideli nostro Raimundo
de Pompiano vos custodire indepnem ab omnibus missionibus
et expenssis quas actenus fecistis pro nobis in tenendo castrum
de Estoles, quod vobis comendavimus; ac etiam custodiemus vos
ab omni dampno et gravamine de expenssis et missionibus om-
nibus quas de cetero feceritis in dicto castro, nisi dominus rex
pater noster vobis non redderet satisfaccionem de missionibus et
expenssis predictis. Quas expenssas sive missiones vobis paccare
sive reddere promitimus in pace et vestre voluntati.
Datum Gerunde kalendas iunii anno Domini MCCL octavo.
1. Vegeu ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Jaume I, caixa 1, carta
82, partida per abc: Raimundus de Pompiano, baiulus domini regis et tenens castrum
de Stolos pro domino rege, universis et singulis hominibus castri de Stolos, salutem
et dileccionem. Cum iam dictus dominus rex vobis mandaverit quod solveretis census
et usaticos castlano dicti castri et faceretis fidelitatem eidem, et hoc ffacere noluistis,
mandamus vobis ex parte domini regis et nostra amonemus quatinus visis hiis literis
census et usaticos quos facere debetis dicto castro castlano eiusdem castri solvatis et
eidem fidelitatem faciatis. Quod nisi feceritis diffidamus vos et res vestras, scientes
quod capiemus vos et res vestras ubicumque racionibus supradictis. Datum kalendas
februarii anno Domini MCCLVIIIº.
1 bis
1259, setembre, 1. Lleida

L’infant Pere es compromet a pagar la suma de quatre mil marques
d’argent a la seva germana Maria dins els quatre anys subse-
güents a la mort del seu pare.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 93, perg. 1577.
Ed. Soldevila 1995, vol. I, doc. 3a.
Noverint universi quod nos infans Petrus, filius illustris do-

mini Iacobi, Dei gracia regis Aragonum, Maioricarum et Valencie,
comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani, sollempni
ac legitima stipulacione, de assensu et voluntate atque expresso
consilio ipsius patris mei, promittimus vobis domine infanti Marie,
sorori nostre, quod a die obitus ipsius patris nostri usque ad qua-
tuor annos solvemus et trademus vobis quatuor milia marcharum
argenti boni et legalis, que de mandato ipsius patris nostri vobis
dare et solvere promisimus et tenemur. Pro quibus marchis obli-
gamus vobis, et titulo firmi pignoris tradimus, castrum et villam
de Siurana et totam montaneam de Pratis, et castrum et villam de
Sancto Stephano de Littera, et castrum et villam de Monclus,
cum hominibus et feminis habitantibus in ipsis castris et villis
et habitaturis, et cum omnibus exitibus, redditibus, proventibus
et aliis omnibus ad ipsa castra et loca pertinentibus et pertinere
debentibus, et cum pleno iure et dominio nostro. Tali scilicet con-
dicione, quod nisi termino supradicto solverimus vobis marchas
predictas, statim non expectato mandato vel licencia nostra, aut
in aliquo requisita, Ferrandus Sancii, qui pro nobis tenet castra
de Sancto Stephano de Littera et de Monclus, et Petrus Lazano,
filius Iohannis Lazano, qui tenet pro nobis castrum de Siurana, vel
qui post ipsos illa castra tenuerint, teneant ea pro vobis et nomine
vestro, et teneantur illa tradere et tradant vobis, vel quibuscumque
volueritis vel mandaveritis, et colligant et percipiant pro vobis et
nomine vestro exitus et redditus ac proventus predictos, et respon-
deant inde vobis et quibuscumque mandaveritis et non aliquibus
aliis personis, ita quod illa habeatis et percipiatis quousque de
marchis predictis sit vobis penitus satisfactum. Promittentes vobis
quod aliquid de illis non tangemus vel accipiemus, nec tangi aut
accipi faciemus, gratis vel vi, nec impediemus vobis vel impediri
faciemus per nos vel per interpositam personam. Immo faciemus
vos et vestros ea omnia habere, tenere ac percipere, et facie-
mus inde vobis et vestris bonam et legalem garenciam contra omnes
personas quousque de marchis eisdem sit vobis integre satisfactum.

Mandantes dictis Ferrando Sancii et Petro Lazano ut incontinenti
recipiant a vobis dicta castra, et faciant inde vobis homagium pro
predictis omnibus et singulis attendendis et complendis, et iurent
eciam super sanctis quatuor Evangeliis et cruce Domini ea omnia
attendere et complere. Volentes etiam et concedentes quod si morte
vel aliquo alio casu vel causa contingerit dictos Ferrandum Sancii et
Petrum Lazano, vel aliquem illorum, dimittere castra predicta non
possint, vel teneantur illa dimittere quousque eorum substituti vel
substituendi fecerint vobis homagium et iuramentum pro predictis
omnibus et singulis attendendis et complendis. Statim vero cum
nos solverimus vobis marchas predictas, idem Ferrandus Sancii
et Petrus Lazano, vel eorum substituti, teneantur michi restituere
castra superius memorata. Et ut omnia predicta et singula a no-
bis infante predicto melius et firmius attendantur et compleantur,
tactis a nobis corporaliter et libenter sanctis quatuor Evangeliis
et cru+ce Domini, iuramus omnia predicta et singula attendere et
complere, et in aliquo non violare, sic Deus nos adiuvet et hec
sancta Dei Evangelia coram nobis posita. Et ad maiorem vestram
securitatem facimus vobis homagium ore et manibus pro predictis
omnibus et singulis attendendis et complendis.
Nos vero Fferrandus Sancii et Petrus Lazano predicti, habito
speciali mandato a dicto domino nostro infante Petro, recipimus
a vobis domina infante Maria castra supradicta sub condicionibus
supradictis, promittentes attendere vobis cum illis castris et villis,
irati et paccati, et universa alia et singula supradicta attendere et
complere ut expressa sunt superius et notata. Et ut tucior inde
sitis, facientes vobis homagium et tactis ab unoquoque nostri cor-
poraliter et libenter sanctis quatuor Evangelis et cru+ce Domini,
iuramus omnia predicta et singula attendere et complere, et in
aliquo non violare, sic unumquemque nostrum Deus adiuvet et
hec sancta Dei Evangelia coram posita.
Quod est actum kalendas septembris anno incarnacionis
Christi millesimo CCº quinquagesimo nono.
Sig(+)num illustris domini Iacobi, Dei gracia regis Aragonum,
Maioricarum et Valencie, comitis Barchinone et Urgelli et domini
Montispessulani. Sig(+)num infantis Petri, eius filii, iuranti.
[Espai] Ferrandi Sancii, [espai] Petri Lazano, predictorum
iuratorum, qui hoc concedimus et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Bernardi Guilelmi de Intenza, Sig(+)num Sancii

Martini d’Oblites, militum, Sig(+)num Guilelmi de Sala, notarii
domini regis, Sig(+)num Guilelmi de Sala, iuriste, testium.
Stephanus Novelli scripsit hoc sub iussione Berengarii Bardina,
notarii publici ilerdensis, et hoc Sig(+)num fecit.
Sig(+)num mei Berengarii Bardina, notarii publici ilerdensis,
qui hoc scribi feci.

Pactes pel matrimoni entre l’infant Pere, fill del rei Jaume, i Cons-
tança, filla del rei Manfred de Sicília. El matrimoni s’ha de
celebrar l’1 de maig vinent a Montpeller i el rei Manfred ha
d’entregar 50.000 unces d’or pel dot.
Ed. Bofarull 1850, CODOIN VI, doc. 35; Girona 1909, apèndix doc. 1.
Sit omnibus manifestum quod nos Giraldus de Posta, Maior

de Iovenacio, Iacobus Mustacii, socii illustris domini Manfredi,
regis Cicilie, et magister Stephanus de Manopolo, eiusdem magne
regie curie iudex, nuncii et procuratores eiusdem domini regis
Manfredi, promitimus vobis domino Iacobo, illustri regi Arago-
num, Maioricarum et Valencie, comiti Barchinone et Urgelli et
domino Montispessulani, et infanti Petro, filio vestro, ex parte
dicti regis Manfridi, a quo mandatum et potestatem habemus cum
carta procurationis quam vobis tradidimus, quod ipse Manfredus
collocabit in matrimonium filiam suam Constanciam cum vobis
infante Petro predicto. Promitentes nos facturos et curaturos quod
dictum matrimonium complebitur inter ipsos, bona fide ac sine
fraude et dolo, hinc usque ad primam diem proximi mensis may,
intus villam Montispessulani.
Item, promitimus vobis quod dictus rex Manfredus dabit
in dotem vobis dicto tempore quinquaginta milia unciarum auri
racione dicti matrimonii, inter aurum et argentum et lapides pre-
ciosos, ad cognitionem quatuor proborum hominum, duorum de
parte regis Manfredi et duorum ex parte vestra.
Et quod predicta omnia firmius compleantur, nos omnes predicti
iuramus predicta omnia et singula in animam dicti regis Manfredi
quod dictus rex Manfredus predicta omnia attendet et complebit
et in aliquo non contra veniet, si Deus nos adiuvet et hec sancta

Dei quatuor Evangelia, et sub virtute dicti sacramenti promitimus
nos curaturos et facturos quod predicta omnia compleantur.
Actum est hoc in Barchinona, in palacio domini regis predicti,
quinto kalendas augusti anno Domini millesimo CC sexagesimo.
In testimonium vero huius rei presentem cartam subscrip-
cionibus nostris et sigillorum nostrorum munimine roboramus (+)
ego Giraldus de Posta, qui supradicta confirmo, (+) ego Iacobus
Mustacius, qui suprapredicta confirmo, (+) ego Maior de Iuvenacio,
qui suprapredicta confirmo, (+) Stephanus de Manopolo, magne
regie curie iudex, qui suprapredicta confirmo.1
Testes vocati et rogati ad hoc presentes fuerunt: Iaufridus,
vicecomes de Rochabertino, Eximinus de Fossibus, Bernardus de
Sancta Eugenia, Iaufridus de Crudillis et Bertrandus de Castelleto.
Sig(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone, qui hoc
scripsit et clausit, die et anno quo supra.
1. Les quatre signatures són autògrafes.

L’infant Pere estableix amb els enviats del rei Manfred les garanties
pel dot de Constança i la donació propter nuptias de la seva
futura esposa.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 94, perg. 1620, partit per abc.
Ed. Girona 1909, apèndix doc. 2.
Noverint universi quod nos Petrus, infans, filius domini Iaco-

bi, Dei gracia illustris regis Aragonum, Maioricarum et Valencie,
comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani, presenti
scripto fatemur quod in presentia testium subscriptorum ad hoc
specialiter vocatorum et rogatorum, de mandatu, consensu et vo-
luntate dicti domini patris nostri, presentis, promitimus stipulacione
solempni dominis Guiraldo de Posta, Maioro de Iovenancio, Iacobo
Mostacio, sociis illustris domini Manfridi, regis Sicilie, et magistro
Stephano de Monopolo, eiusdem magne regie curie iudici, nunciis
et procuratoribus eiusdem domini regis Manfridi pro tractando et
confirmando matrimonio inter nos et illustrem mulierem dominam
Constanciam, filiam suam, specialiter destinatis, de quorum procu-
ratione nobis constitit, recipientibus pro parte et nomine eiusdem

domini regis Manfridi, quod postquam predictus rex Manfridus vel
heredes eius solvent vel solvi facient nobis, vel procuratori nos-
tro vel cui mandaverimus recipienti pro parte et nomino nostro,
quinquaginta milia uncias auri ad generale pondus Cicilie, inter
aurum, argentum et lapides preciosos incastatos in auro et argento,
quorum extimacio fiat ad cognicionem IIIIor proborum virorum,
duorum pro parte domini regis Manfridi et duorum pro parte
nostra, primissas nobis a predictis nunciis et procuratoribus pro
parte et nomine eiusdem domini regis Manfridi dari in dotem a
predicto rege Manfrido pro predicta domina Constancia, filia sua,
tenebimus et tractabimus eam honorifice sicut rex debet tenere
et tractare reginam uxorem suam, et assecurabimus predictum
dominum regem Manfridum et heredes eius de predictis unciis
auri modo et condicionibus inferius denotatis, videlicet quod nos
in pignore pro predictis unciis ypotecabimus et obligabimus eidem
domino regi Manfrido, recipienti pro parte et nomine predicte
domine Constancie, filie sue, uxoris nostre, comitatum Rossilio-
nis, comitatum Cerritanie et Confluentis et Vallisspirii, comitatum
Bisulduni et Pratis, villas Calidarum et Lacustarie, cum omnibus
iuribus, iusticiis et racionibus suis, tali modo quod si contingerit,
quod absit, ut dicta Constancia decederet sine filiis legitimis ex
ipso coniugio procreatis nobis superstitibus, dicta quinquaginta
milia uncias auri restituamus nos et heredes nostri eidem domi-
no regi Manfrido, patri suo, et heredibus suis, eo excepto quod
dicta domina Constancia, uxor nostra, pro anima sua in ultima
sua voluntate legabit de unciis supradictis.
Item, si contingeret nos premori filiis superstitibus ex am-
bobus procreatis, dicta domina Constancia, uxor nostra, teneat
et gubernet regna, comitatus et terras nostras, et percipiat ex eis
omnes proventus et redditus, et quod ipsa nutriat et gubernet filios
nostros ex ambobus procreatos donec filii compleverint etatem XX
annorum, dumtamen vixerit sine marito.
Item, si contingeret nos premori sine liberis, predicta domina
Constancia, uxore nostra, superstite, liceat eidem domine Cons-
tancie et heredibus suis, sine voluntate heredum vel successorum
nostrorum, capere, tenere, possidere et usufructuare predictos
comitatus et villas, eidem a nobis pro predictis Lª millibus unciis
obligatos, ut in eis et de eis suam ex inde faciat voluntatem donec
heredes vel successores nostri solvant et restituant eidem domine
Constancie vel heredibus suis predicta Lª milia uncias auri. Quibus

quinquaginta milibus unciis auri eidem domine Constancie, uxori
nostre, vel suis heredibus, solutis et restitutis, predicti comitatus
et ville perveniant ad manus heredum vel successorum nostrorum.
Item, promitimus quod in die nuptiarum dabimus, donabimus
et assignabimus ei in dodario et pro dodario suo sive donatione
propter nuptias civitatem Gerunde, cum iudeis et redditibus, iuris,
iusticiis et pertinenciis suis, tam in militibus quam in aliis; castrum
et villam Cauquiliberi, cum pertinenciis suis, iuribus, iusticiis ac
redditibus suis, tam in militibus quam in aliis, ut in eis et de eis
suam ex inde faciat voluntatem, ut consuetum est mulieres de
earum dodario sive donatione propter nupcias facere.
Que omnia predictus dominus pater noster /et nos\ iuravimus
ad sancta Dei Euvangelia, bona fide, sine fraude et dolo, attendere
et complere, domino tamen Manfrido rege complente nobis omnia
ut superius continetur.
Actum est hoc in Barchinona, in Palacio domini regis, V ka-
lendas augusti anno Domini millesimo CC sexagesimo.
Testes vocati et rogati ad hoc presentes fuerunt: Iaufridus,
vicecomes de Rocabertino, Eximinus de Focibus, Bernardus de
Sancta Eugenia, Berengarius de Cardona, Iaufridus de Crudillis,
Carrocius, dominus Rebolleti, Artaldus de Focibus et Berengarius
de Castelleto.
Sig(+)num Petri Marchesii, publici Barchinone notarii, qui
hoc scripsit, cum litteris appositis in linea XIXª ubi scribitur et
nos, die et anno quo superius.
1260, octubre, 15. Barcelona

L’infant Pere protesta contra la partició dels regnes operada pel seu
pare, i declara que si accepta formalment la voluntat paterna
tan sols ho fa coaccionat per por a les reaccions del rei.
B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 28, trasllat
de finals del segle XIV.1
C ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 94, perg. 1636, trasllat del
20 d’octubre de 1277.2
Ed. Bofarull 1850, CODOIN VI, doc. 37 (ex C); Girona 1909, apèndix doc. 17
(ex C).
Noverint universi quod nos Petrus, filius domini Iacobi, Dei

gratia illustris regis Aragonum, Maioricarum et Valencie, comitis
Barchinone et Urgelli et domini Montispesulani, protestamur quod
si dominus rex pater noster mandat vel dicit vel facit, sive manda-
verit, dixerit vel fecerit quod nos concedamus vel iuremus ratum
et firmum habere testamentum ab eo factum et contra ipsum in
aliquo non veniamus, vel mandaverit, dixerit aliquo tempore vel
fecerit quod nos concedamus, confirmemus vel iuremus firmum
habere aliquod testamentum, donationem seu quamlibet alienatio-
nem quam ipse fecerit alicui vel aliquibus, quod illud testamentum
vel testamenta, donationes seu alienationes non concedecimus,3
confirmabimus vel iurabimus animo concedendi4 vel complendi vel
non contra veniendi, set illas concessiones, confirmationes et iura-
menta que fecerimus, si forte contingat aliquod promissorum fieri,
faciemus metu paterno, timentes quod si denegaverimus prestare
assensum votis eius, quod ipse exheredet nos in parte forte vel in
toto quantum in eo feuerit, vel forte moveatur in tantum contra
nos quod faciat vel procuret vel machinetur aliquid contra nos in
nostrum, et regnorum et terram sue dicioni subiectarum, preiudi-
cium et gravamen. Et ideo hanc protestationem duximus faciendam
ne in posterum nobis vel regnis, comitatibus sive dominatonibus
dicto patri nostro subiectis possit ex consensu confirmatione seu
iuramento nostro in aliquo aliquod preiudicium generari.
Facta fuit ista protestatio in Barchinona idus octobris anno
Domini MºCCºLXº.
Presentibus testibus ad hec vocatis: ffratre Raymundo de
Pennaforti, magistro Berengario de Turri, archidiacono Barchinone,
Eximino de Focibus, Guilelmo de Turrille, Stephano Egidii Tarini,
et Iohanne Egidi Tarini, civibus Cesarauguste.
mandato dicti domini Petri, filii illustris regis Aragonum, hanc
protestationem scripsit, loco, die et anno quo supra.
1. Trasllat de la protestació que fo l’infant en Pere + VIII. 2. Hoc est translatum
bene et fideliter factum tertiodecimo kalendas novembris anno Christi incarnationis
millesimo ducentesimo septuagesimo septimo, a quodam instrumento cuius tenor talis
est: [...] Sig(+)num Berengarii de Ripullo, publici notarii Valencie, testis. Sig(+)num
Iacobi de Castro Sarraceno, notarii publici Valencie, testis. Sig(+)num Ianuarii Rabacie,
notarii publici Valencie, testis. Sig(+)num Ferrarii Pellicerii, publici notarii Valencie,
testis. Sig(+)num Arnaldi Astruch, notarii publici Valencie, qui hoc translatum fecit
fideliter translatari et cum originali de verbo ad verbum comprobavit, die et anno
prefixis. 3. B concedemus. 4. B attendendi.
1260, desembre, 10. Terol

L’infant Pere aprova i confirma totes les donacions que el seu pare,
el rei Jaume, havia fet a Teresa Gil de Vidaure i als seus fills.1
B ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 94, perg. 1643, trasllat del
Noverint universsi quod nos inffans Petrus, illustris domini

Iacobi, Dei gracia regis, filius, laudamus, concedimus et aproba-
mus omnes donaciones castrorum, villarum et quorumlibet pos-
sessionum quas predictus dominus rex, pater noster, fecit vobis
dompne Taresie Egidii de Vidaure et filiis et filiabus vestris, scili-
cet donacionem castri et ville de Xerica cum omnibus iuribus et
pertinenciis suis universsis, castri et ville de Arquos, et de Pigna
de Affia, et de castro de Çancharias, similiter cum omnibus iuri-
bus, terminis, redditibus et pertinenciis suis universsis, et castro-
rum etiam et villarum de Çufera, et de Ffanizara, similiter cum
omnibus iuribus sibi pertinentibus, et castrorum et villarum de
Ayn et de Veyo, cum omnibus iuribus ad easdem pertinentibus,
domorum etiam que ffuit Regeri Luppi in alqueria Valencie, et
hereditatis que fuit quoddam Salamonis, alffaquimi in terretorio
eiusdem civitatis, et hereditatis, censsum ac domorum que ffuerunt
quondam archiepiscopi Narbone in eadem civitate et terminis
suis, nec non et castrorum et villarum de Ayerbe, de Luesia, de
Ahuro et de Burueta cum omnibus iuribus et pertinenciis suis.
Quas quidem universsas et singulas donaciones suprascriptas lau-
damus, concedimus et aprobamus scienter et consulte per nos et
omnes successores nostros sicut eas vobis ffecit predictus pater
noster, et sicut in instrumentis de ipsis donacionibus conffectis
melius et plenius continetur. Promittentes vobis quod nec nos nec
successores nostri nec aliquis nomine nostro contra vos vel ffilios
vestros, aut alios successores vestros et eis decendentes, racione
predictorum castrorum, et villarum, et possessionum, et iurium et
pertinenciarum suarum aliquam questionem, demandam, causam
vel litem movebimus nec moveri ffaciemus aliqua racione. Imo ex
nunc renunciamus per nos et successores nostros omni iuri, siquid
nobis in predictis competit vel competere poterat in futurum, nec
non et omni iuri canonico et civili, foro et consuetudini quod con-
tra predictam approbacionem seu concessionem et promissionem
ffacere posset. Promitimus eciam vobis et successoribus vestris
predictis quod nos deffendemus vos contra omnem perssonam

que vobis, occasione dictorum castrorum, villarum et locorum
predictorum, inquietare vel molestare presumserit, dum vos vel
successores vestri predicti parati ffueritis de vobis conquerentibus
ffacere iusticium complementum.
Datum apud Turolium IIIIº idus decembris anno Domini
MºCCº sexssagesimo.
Signum (+) inffantis Petri, illustris regis Aragonum filii.
Testes sunt: [1ª columna] Bernardus Guilelmi de Entença,
[2ª columna] Geraldus, vicecomes Caprarie, Gilabertus de Crudillis,
[3ª columna] Eximenus Petri de Arenoso, Martinus Petri, iusticie
Aragonie.
Sig(+)num Iacobi de Monteiudaico, notarii inffantis Petri, qui
mandato ipsius hoc scripssit, loco, die et anno prefixis.
1. La donació de Jaume I de Xèrica és del 9 de maig de 1255 (Huici-Cabanes
1976-1988, doc. 673), la d’Arcos, Zancarés i Penya d’Ahija és del 2 de gener de 1258,
doc. 902, la de Fanzara, del 5 d’abril de 1260, doc. 1171, les d’Eslida, Veo i Aín, del
30 de juny de 1260, doc. 1194, però no renova les de Terrassa (doc. 608), de les cases
que tenia dins la ciutat de València (doc. 671), d’Alcublas (doc. 731) i de Flix (doc.
744). 2. Hoc est translatum bene et fideliter ffactum in villa de Xerica, XXªVIIª
die menssis octobris anno a nativitate Domini millesimo CCCºLXº primo, sumptum a
quodam privilegio sive carta conffirmacionis incliti ac magniffici domini inffantis Petri,
illustrissimi domini Iacobi recolende memorie regis Aragonum filii, in pergameno scripto
ac sigillo cereo albi coloris impresso eiusdem incliti domini inffantis in filiis sericis
rubei croceique coloris pendenti, in quo erat quoddam scutum ad signum regalem,
scripto et subsignato manu Iacobi de Monteiudaico, dicti incliti domini inffantis notarii,
tenoris et continencie subsequentis: [...] Sig(+)num venerabilis Eximini de Cucalon,
iusticie civitatis Segobrensis, qui viso privilegio originali in sui prima figura a quo
presens translatum fuit abstractum, in dicto translato suam prestitit auctoritatem et
decretum. Sig(+)num mei Bartholomei de Castilione, notarii publici auctoritate regia
per totam terram et dominacionem illustrissimi domini regis Aragonum regentisque
scribania civitate Segobrice, qui auctoritatem dicti venerabilis iusticie de eius iussu
in dicto translato apposui et scripssi, et meo assueto signo signavi in testis. Sig(+)-
num mei Ffrancisci Cipardi, auctoritate illustrissimi domini regis Aragonum notarii
publici per totam terram et dominacionem eiusdem, qui hoc translatum a privilegio
sive confirmacione predicta extrahi feci et cum eidem diligenter comprobavi et clausi,
cum literis rasis in prima linea ubi dicitur de, et in VIª linea ubi legitur Çufera.
1261, febrer, 8. València

L’infant Pere confirma a Teresa Gil de Vidaure i als seus fills la
donació del castell de Xèrica amb totes les seves possessions.
Noverint universsi quod nos infans Petrus, illustris regis

Aragonum ffilius, heres Cathalonie et procuratore Aragonie, scien-
ter et conssulte ac spontanea voluntate, per nos et sucessores
nostros, damus, laudamus, concedimus et conffirmamus vobis
karissime nostre dompne Taresie Egidi de Vidaure, et filiis vestris
a predicto pater noster in vobis preocreatis et procreandis, et
eorum successoribus, et castro /ac\ ville de Xerica in perpetuum,
omnes terminos quoscumque ad ipsum castrum pertinent et
pertinere debent, cum omnibus alcheriis, turibus et quibuslibet
aliis edifficiis in ipsis terminis constructis et construendis, cum
omnibus eciam et singulis iuribus et pertinenciis que ad pre-
dictum castrum et villam et ad predictos terminos pertinent vel
pertinere debent quolibet modo vel qualibet racione, integre et
sine aliquo retentu, et sicut predictum castrum et villam ipsos
terminos cum omnibus et singulis supradictis melius et plenius
habuerunt vel habere debuerunt tempore ssarracenorum, et prout
dictus rex pater noster predicta omnia vobis dedit et concessit
cum privilegio suo, prout in ipso privilegio melius et plenius con-
tinetur, ad habendum, tenendum, possidendum et expletandum,
et ad omnes vestras voluntates et dictorum vestrorum ffiliorum
eorumque sccessorum, cui et quibus volueritis, libere perpetuo
faciendas, et sicut ad utilitatem et salvamentum vestrorum filio-
rum ac vestrum et eorum successorum melius et ffirmius potest
dici et intelligi ullo modo.
Datum Valencie VIº idus ffebruarii anno a nativitate Domini
MºCCº sexssagesimo.
Signum (+) inffantis Petri, illustris regis Aragonum filii.
Testes sunt: [1ª columna] Geraldus, vicecomes Caprarie,
[2ª columna] Iazbertus, vicecomes Castrinovi, Guilelmus Raimundi
de Montecathano.
Sig(+)num Iacobi de Monteiudaico, notarii domini inffantis
Petri, qui mandato ipsius hoc scripssit, loco, die et anno prefixis.
1. Hoc est translatum bene et fideliter ffactum in villa de Xerica, XXVIIª die
menssis octobris anno a nativitate Domini MºCCCºLXº primo, sumptum a quodam
privilegio sive carta conffirmacionis incliti ac magniffici domini inffantis Petri, illustrissimi
domini Iacobi, recolende memorie regis Aragonum, filii, tuncque se gerentis pro
ffilio et herede in Catalonia et pro procuratore in Aragonia, in pergameno scripto et
sigillo cereo albi coloris impresso, in quo erat quoddam scutum ad signum regalem
eiusdem incliti domini inffantis, in filiis sericis rubei croceique coloris pendenti,
signatoque manu Iacobi de Monteiudaico, dicti incliti domini inffantis notarii, tenoris
et continencie subsequentis: [...] Sig(+)num venerabilis Eximini de Cucalon, iusticie
civitatis Segobricensis, qui viso privilegio originali in sui prima figura a quo presens
translatum fuit abstractum, in dicto translato suam prestitit auctoritatem et decretum.
Sig(+)num mei Bartholomei de Castilione, notarii publici auctoritate regia per totam
terram de dominacionem illustrissimi domini regis Aragonum regentisque scribania
civitate Segobricensis, qui acutoritatem dicti venerabilis iusticie de eius iussu in dicto
translato apposui et scripssi, et meo assueto signo signavi in testis. Sig(+)num mei
Ffrancisci Cipardi, auctoritate illustrissimi domini regis Aragonum notarii publici
per totam terram et dominacionem eiusdem, qui hoc translatum a privilegio sive
confirmacione predicta extrahi feci et cum eidem diligenter comprobavi et clausi, cum
literis suprapositis in Vª linea ubi dicitur ac.
1262, juny, 13. Montpeller

Acta d’esponsalici de l’infant Pere amb Constança.
B Vg. doc. 8.
C Vg. doc. 9.
D Vg. doc. 10.
E Vg. doc. 11.
1263, agost, 28. Barcelona

Atès que part de les garanties del dot de Constança, a causa del
repartiment dels regnes fet pel rei Jaume, han passat a ser
heretat de l’infant Jaume, l’infant Pere les substitueix per unes
altres terres.

comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani, confitemur
et recognoscimus vobis domine Constancie, filie illustris Manfredi,
regis Sicilie, dilecte uxori nostre, quod tempore quo vobiscum
contraximus matrimonium assignavimus vobis, de voluntate et
assensu predicti domini regis patris nostri, atque obligavimus et
ypothecavimus pro dote vestra, que est in summa quinquaginta
milium unciarum auri, comitatum Rossilionis, comitatum Ceritanie
et Confluentis et Vallisspirii, comitatum Bisuldoni et de Pratis,
villas Calidarum et Lagustarie, cum omnibus iuribus et iusticiis,
racionibus et pertinenciis suis, sicut hec continentur in instrumento
inde confecto, cuius series sic se habet:
In nomine domini nostri Ihesu Christi, anno eiusdem incar-

nacionis millesimo ducentesimo sexagesimo secundo, scilicet idus
iunii. Pactorum declaracio pacem nutrit, sepelit materiam iurgiorum
et specialiter in matrimonii federe, in quo per parentele vinculum,
veri amoris et pacis concordia, concordie puritas est, puritatis in-
tegritas copulatur. Ideoque nos Iacobus, Dei gracia rex Aragonum,
Maioricarum et Valencie, comes Barchinone et Urgelli et dominus
Montispessulani, et nos Petrus, infans eiusdem domini regis filius, in
presencia subscriptorum virorum obtimatum terrarum et Guidonis
Capitisporci, iudicis curie Montispessulani, presenti scripto fatemur,
pro contractu matrimonii inter nos predictum Petrum et illustrem
dominam Constanciam, filiam domini Matfridi, illustris regis Sicilie
filiam, nos presencialiter recepisse et recepimus a vobis domino
Bonifacio de Aglano, egregio comite Montisalbani et avunculo
dicti domini regis Cicilie, speciali nuncio et procuratore ipsius, de
quo plene /constitit\ numerantibus, solventibus et assignantibus,
pro parte ipsius domini regis Matfridi, nomine dotis pro predicta
Constancia filia eius, uxore nostri predicti Petri, inter aurum et
argentum et lapides preciosos incastatos ad pondus regni Cecilie,
viginti quinque mille unciarum auri, videlicet in auro novem mi-
lle centum octuagintas uncias, et in auro et argento et lapidibus
preciosis incastatis comuni estimacione estimatis quindecim mille
octingentas et viginti ad dictum pondus, de summa quinquaginta
mille unciarum quas dominus Giroldus de Posta, dominus Maior
de Iovenacio, voluntate et consensu predicti domini regis Arago-
num, partis nomine dotis pro dicta domina Constancia. Alia vero
viginti quinque mille unciarum auri, tam in auro ponderato quam
in auro, argento et lapidibus preciosis estimandis, idem dominus
rex Matfridus solvet nobis in terminis subscriptis, videlicet in festo
Resurrectionis Dominice primo futuro presentis quinte indiccionis,
in civitate Ianue duodecim milia et quingentas uncias, et reliqua
duodecim milia et quingentas uncias solvet nobis in eadem civi-
tate in fine unius anni a predicto festo Resurrexionis numerandi,
licet dictus dominus rex Matfridus obligasset se soluturum nobis
predicta viginti quinque milia unciarum auri reliqua breviori ter-
mini, quia placuit nobis terminum ipsum dicto domino comiti
pro parte dicti domini regis Matfredi velut suo nuncio prorogare.
Predictam autem quantitatem viginti quinque milia unciarum auri
integraliter recepimus et penes nos habemus, renunciantes excep-
cioni non numerate dotis, doli et non electi aut ponderati auri, ex
exceptioni non electorum lapidum preciosorum seu minus iusta
estimacionem estimatorum. Pro quibus dotibus sponte et expresse

obligamus et impignoramus eidem domino regi Matfridi, pro par-
te dicte domine regine Constancie, et eidem domine, comitatum
Rossilionis, comitatum Ceritanie et Confluentis et Vallisspirii, et
comitatum Besaldini et Pratis, villas Calidarum et Lagustarie,
cum omnibus iuribus et racionibus suis pro dicta dote. Si casus
restituicionis acciderit, tali scilicet pacto quod si dictam dominam
reginam premori contingerat, integraliter predictam quantitatem
quinquaginta milia unciarum auri, excepto eo quod dicta domina
Constancia legabit pro anima sua usque ad sumam decem milia
unciarum auri, et si contingerit nos predictium Petrum premori,
eadem domina superstite sine comunibus legitimis liberis et prole,
obligamus nos nostrosque heredes eidem domino regi Matfrido et
domine Constancie integras predictas dotes, tam in peccunia quam
in rebus estimatis, restituere, concessa eis licencia et plenaria
potestate predictos comitatus, villas et terras obligatas, capiendi,
possidendi et usufruendi donec dotes ipse eidem domino regi et
domine Constancie vel eorum heredibus integre restituantur, et per-
cipiant interim redditus et proventus ex eis. Et retentis ex eis pro
victu et necessariis eiusdem domine annuatim duobus milibus li-
brarum turonensium, reliquam quantitatem reddituum computent
ipsi in sortem dotium predictarum, contradiccione nostra nostro-
rumque heredum seu successorum omnino remota.
Item, quod si contigerit nos predictum Petrum premori, su-
perstitibus nostris filiis et prole ex eadem domina regina susceptis,
eadem domina tenebit et gubernabit comitatus et terras predictas,
et percipiet redditus et proventus ex eis, et nutriet et gobernabit
comunes filios usque dum pervenerint ad etatem viginti annorum,
dum tamen eadem domina ad secunda vota non convolet.
Que omnia prescripta pacta promitimus et iuramus bona
fide servare sine fraude et dolo, et in nullo contra venire vel in
aliquo predictorum. Renunciantes omni auxilio iuris, tam canonici
quam civilis, quo contra predicta vel predictorum aliquid venire
possemus, renunciantes etiam auxilio iuris consuetudinarii. Unde
ad futuram memoriam, et prefati domini regis Matfridi et predicte
domine Constancie et ipsorum heredum cautelam, presens scriptum
publicum exinde fieri iussimus per manum Raimundi de Oscha,
publici notarii Montispessulani, sigillis et subscriptionibus nobilium
et dicti iudicis, qui rogati interfuerunt, roboratum.
Acta sunt hec sollempniter et laudata apud Montispessulanum
anno et die prefixis.
Ego Raimundus d’Oscha, publicus Montispessulani notarius,

predicta omnia et singula, mandato predicti domini regis Arago-
num et dicti domini Petri, infantis filii eiusdem, hec scripsi, et ad
maiorem firmitatem et fidem in hoc presenti instrumento apposui
signum meum (+).
Verum quia post predicta dominus rex pater noster fecit or-
dinacionem et divisionem regnorum et terrarum suarum inter nos
et karissimum infantem Iacobum, fratrem nostrum, et predicti
comitatus Rossilionis, Ceritanie et Confluentis et Vallisspirii, de-
venerunt in partem et in hereditatem predicti infantis Iacobi, ka-
rissimi fratris nostri, nos, de voluntate et assensu predicti domini
regis, patris nostri, ad vestram utilitatem et maiorem securitatem,
respectum habentes ut in terris et regnis pro nostra hereditate
nobis assignatis obligacionem dotis vestre predicte habeatis, hanc
vobiscum permutacionem facimus, quod pro omni obligacione
et assignacione que racione dicte dotis vestre vobis facta erat in
predictis comitatus Rossilionis, Ceritanie et Confluentis et Vallisspi-
rii, et Bisuldoni et de Pratis, et in villis Callidarum et Logustarie,
assignamus, obligamus et ypothecamus vobis de presenti, pro dic-
ta dote vestra, in regno Valencie castrum et villam de Peniscola,
castrum et villam de Onda, castrum de Almenar, castrum de Uxo,
castrum et villam de Exativa, et castrum et villam de Alfandec
de Maraynen, cum alqueriis, villis, et pertinenciis ac iuribus suis
universis. Que omnia, iure vestre obligacionis predicte, habeatis
et teneatis, ita tamen quod, si contingerit vos premori nobis sine
filiis ex nobis ambobus legitime procreatis, tota dicta dos vestra
revertatur ad illustrem regem Matfredum, patrem vestrum, exceptis
decem milibus unciarum de quibus vestram possitis facere libere
voluntatem. Si autem nos premori vobis contingerit, omnia predicta
vobis obligata habeatis et teneatis, et omnes fructus, redditus et
proventus integre percipiatis, ita tamen quod, pro sumptibus et
alimentis vestris, habeatis et recipiatis quolibet anno de predictis
fructibus et proventibus duo milia librarum turonensium. Reliquam
vero quantitatem dictorum fructuum et proventuum omnium habea-
tis et recipiatis vos et vestri successores in solucionem sortis dotis
vestre predicte. Qua quidem dote vobis soluta, per percepcionem
dictorum reddituum et proventuum, vel per solucionem vobis vel
vestris factam ab heredibus nostris, omnia predicta castra, ville,
et omnia alia que vobis obligavimus pro dicta dote vestra, nostris
heredibus integre revertantur.
Item, si filii ex nobis et vobis procreati post mortem nostram

superessent, vos teneatis et habeatis predicta castra et villas vobis
superius obligata, et percipiatis integraliter omnes fructus, redditus
et proventus ex eisdem castris et villis provenientes pro sumptibus
vestris et filiorum nobis et vobis comunium, quos quidem filios
nutriatis et gubernetis quousque pervenerint ad etatem viginti an-
norum, dum tamen vos ad secunda non convoletis vota. Postquam
autem filii pervenerint ad dictam etatem viginti annorum, vos ex
fructibus et proventibus predictorum castrorum et villarum habea-
tis dicta duo milia librarum quolibet anno, et residuum ipsorum
reddituum et proventuum recipiatis in solucionem dotis vestre
predicte, ut superius dictum est.
Et ut predicta maiori gaudeant firmitate, iuramus per Deum et
eius sancta IIIIor Evangelia manibus nostris corporaliter tacta pre-
dicta omnia inviolabiliter observare et non in aliquo contra venire.
Ad hec nos infans Iacobus, filius predicti domini regis, de
assensu et voluntate eiusdem domini regis patris nostris, gratis,
consulte et ex certa sciencia, laudamus, approbamus et confirmamus
omnia supradicta et singula ut superius continetur. Et ad maio-
rem securitatem promitimus et iuramus per Deum et eius sancta
IIIIor Evangelia manibus nostris corporaliter tacta quod nunquam
contra predicta vel aliqua de predictis veniemus, per nos vel per
interpositam personam, aliquo iure vel aliqua racione.
Nos eciam Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, Maioricarum
et Valencie, comes Barchinone et Urgelli et dominus Montispes-
sulani, laudamus, aprobamus et confirmamus vobis dicte domine
Constancie omnia supradicta et singula, prout superius continen-
tur. Et ut predicta maiori gaudeant firmitate promitimus vobis et
iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia manibus nostris
corporaliter tacta quod contra predicta vel aliqua de predictis non
veniemus, immo ea inviolabiliter observabimus.
Acta sunt hec in Barchinona sexto kalendas septembris anno
Domini millesimo CCº sexagesimo tercio.
Signum (+) infantis Petri, filii illustris domini regis Aragonum
Signum (+) infantis Iacobi, filii illustris domini regis Aragonum, qui
hec omnia firmamus, concedimus et iuramus. Signum (+) Iacobi,
Dei gracia regis Aragonum, Maioricarum et Valencie, comitis Bar-
chinone et Urgelli et domini Montispessulani, qui predicta omnia
laudamus, firmamus et iuramus.
Testes sunt: [1ª columna] Iazbertus, vicecomes de Castronovo,
Raimundus, vicecomes Cardone, [2ª columna] Berengarius Arnaldi
de Angularia, Bernardus Guilelmi de Entenza, Guilelmus de Caneto,

[3ª columna] Raimundus de Guardia, Bernardus de Sancta Euge-
nia, Gaucerandus de Pinos, [4ª columna] Guilelmus de Cervilione,
Bernardus de Scintillis, Ferrarius de Minorisa.
Sig(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone, qui hec
scripsit et clausit de mandato dicti domini regis et dicti domini
infantis Petri et dictis infantis Iacobi, cum litteris appositis in linea
VIIª ubi scribitur constitit, die et anno quo supra.
1264, novembre, 12. Barcelona

Atès que a l’esponsalici l’infant Pere havia assignat a la seva espo-
sa, Constança, la ciutat de Girona juntament amb el castell
i la vila de Cotlliure, i ara aquesta pertany a l’heretat del seu
gemà, l’infant Jaume, la substitueix per la renda de 30.000 sous
reials de València.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 97, perg. 1786 dupl., trasllat
del 31 de juliol de 1293.1
C ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 97, perg. 1786 tripl., trasllat

et recognoscimus vobis domine Constancie, filie illustris Matfredi,
regis Sicilie, dilecte uxori nostre, quod tempore quo vobiscum
contraximus matrimonium concessimus et assignavimus vobis in
dodarium et pro dodario sive donacione propter nuptias civitatem
Gerunde cum iudeis, redditibus, iusticiis et omnibus pertinenciis
eidem civitati, tam in militibus quam in aliis, castrum eciam et
villam Cauquiliberi, cum hominibus, iuribus, iusticiis, tenimentis
et pertinenciis suis, tam in militibus quam in aliis, sicut hec con-
tinentur in carta publica inde confecta, cuius series sic se habet:
veri amoris et pacis concordia, concordie puritas et puritatis inte-
gritas copulatur. Ideoque nos Iacobus, Dei gracia rex Aragonum,

Montispessulani, et nos Petrus, infans eiusdem domini regis filius,
in presencia subscriptorum virorum obtimatum terrarum et Gui-
donis Capitisporci, iudicis curie Montispessulani, presenti scripto
fatemur, pro contractu matrimonii inter nos predictum Petrum et
illustrem dominam Constanciam, filiam domini Matfridi, illustris
regis Cecilie filiam, nos presencialiter recepisse et recepimus a
vobis domino Bonifacio de Aglano, egregio comite Montisalbani
et avunculo dicti domini regis Cecilie, speciali nuncio et procu-
ratore ipsius, de quo plene constitit numerantibus, solventibus et
assignantibus, pro parte ipsius domini regis Matfridi, nomine dotis
pro dicta Constancia filia eius, uxore nostri /predicti\ Petri, inter
aurum, argentum et lapides preciosos incastatos ad pondus regni
Cecilie viginti quinque milia unciarum auri, videlicet in auro novem
mille centum octuagintas uncias, et in auro, argento et lapidibus
preciosis incastatis comuni estimacione extimatis quindecim milia
milia unciarum quas dominus Giroldus de Posta, dominus Maior
viginti quinque milia unciarum auri, tam in auro ponderato quam
tate in fine unius anni a predicto festo Resurreccionis numerandi,
mino, quia placuit nobis terminum ipsum dicto domino comiti
pro parte dicti domini regis Matfridi velut suo nuncio prorogare.
extimacione estimatorum. Pro quibus dotibus sponte et expresse
comitatum Besaudini et Pratis, villas Calidarum et Lagustarie,
cum omnibus iuribus et rationibus suis pro dicta dote. Si casus

quinquaginta milium unciarum auri, excepto eo quod dicta domina
Constantia legabit pro anima sua usque ad sumam decem milium
obligamus nos nostrosque heredes eidem domino regi Matfredo
et domine Constancie integras predictas dotes, tam in peccunia
quam in rebus estimatis, restituere, concessa eis licentia et plenaria
possidendi et usuffruendi donec dotes ipse eidem domino regi et
domine Constantie vel eorum heredibus integre restituantur, et
percipiant interim redditus et proventus ex hiis. Et retentis ex eis
pro victu et necessariis eiusdem domine annuatim duobus milibus
librarum turonensium, reliquam quantitatem reddituum computent
et percipiat redditus et proventus ex eis, et nutriet et gubernabit
domine Constantie et ipsorum heredum cautelam, presens scriptum
signum meum (+).
Verum quia post predicta dominus rex pater noster fecit or-
dinationem et divisionem regnorum et terrarum suarum inter nos
et karissimum infantem Iacobum, fratrem nostrum, et predictum
castrum Cauquiliberi, a nobis assignatum et concessum vobis,
simul cum civitate Gerunde in dodario seu donacione propter
nuptias devenit in partem seu hereditatem dicti infantis Iacobi,
fratris nostri, nos, in emendam et conambium dicti castri et ville
de Cauquolibero damus et assignamus vobis in dodarium et pro
dodario seu donationem propter nuptias in tota vita vestra, de
assensu et voluntate dicti domini regis patris nostri, in civitate
Valencie triginta milia solidorum regalium Valencie. Que quidem
triginta milia solidorum habeatis et recipiatis integre quolibet
anno in redditibus et exitibus tabule Albufarie et salis Valencie.
Ita quod, facta licuitacione publice per vos et baiulum vestrum,
et per baiulum heredum nostrorum, de predictis redditibus, reti-
neatis et habeatis inde vos ad manum vestram dicti triginta milia
solidorum. Reliquam autem quantitatem que supererit de dictis
redditibus recipiant heredes nostri vel baiulus eorum. Predicta
vero triginta milia solidorum singulis annis recipienda et dictam
civitatem Gerunde, cum iudeis et aliis hominibus, et cum iuribus et
pertinenciis suis, habeatis et teneatis post obitum nostrum in tota
vita vestra. Volentes et mandantes quod nobilis Eximinus Petri de
Arenoso, Guilelmus Raimundi de Montecathano, Petrus Ferrandi
et carrocius, dominus Reboleti, cives etiam et habitatores Valencie,
iurent et homagium prestent vobis dicte domine Constancie quod
predicta triginta milia solidorum faciant vobis habere et percipere
singulis annis, ut superius dictum est.
Et ut predicta omnia maiori gaudeant firmitate, iuramus per
Deum et eius sancta quatuor Evangelia manibus nostris corpora-
liter tacta predicta omnia inviolabiliter observare et non in aliquo
contra venire aliquo iure vel aliqua ratione.
consulte et ex certa sciencia, laudamus, approbamus et confirmamus
omnia supradicta et singula ut superius continetur. Concedentes
et promitentes vobis predicte domine Constancie quod si predic-
tus infans Petrus, karissimus frater noster, decederet sine filiis
legitimis, mquod absit, et contingeret nos ei succedere in regnis
et terris suis, faciemus vos tenere et habere et possidere in pace
in tota vita vestra predictum dodarium vestrum seu donacionem
propter nuptias, Et si forte aliquo casu contingeret de iure vel de

facto quod vos non possetis habere predictum dodarium vestrum
seu donationem propter nuptias in tota vita vestra redeatis ad
primum dodarium vestrum seu donationem propter nuptias, et
vestra propria auctoritate possitis capere et accipere castrum et
villam de Cauquolibero sicut vobis superius fuerat assignatum
sine contradiccione nostra et heredum nostrorum. Et ad maio-
rem securitatem iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia
manibus nostris corporaliter tacta hec omnia supradicta attendere
et observare et non in aliquo contravenire.
Nos etiam Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, Maioricarum
et Valencie, comes Barchinone et Urgelli ac dominus Montispes-
sulani, laudamus, approbamus et confirmamus vobis dicte domine
Constancie omnia supradicta et singula, prout superius continentur.
Et ut predicta omnia maiori gaudeant firmitate promitimus vobis
et iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia manibus nos-
tris corporaliter tacta quod contra predicta vel aliqua de predictis
non veniemus, immo ea inviolabiliter observabimus. In huiusmodi
autem rei testimonium presentem cartam sigillo nostro et sigillis
dictorum infantis Petri et infantis Iacobi facimus roborari.
Datum apud Barchinonam pridie idus novembris anno Domini
millesimo CCº sexagesimo quarto.
Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis Aragonum, Maioricarum
et Valencie, comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessu-
lani, qui hec laudamus, firmamus et iuramus. Signum (+) infantis
Petri, filii illustris domini regis Aragonum supradicti, qui predicta
omnia laudamus, firmamus et iuramus. Signum (+) infantis Iacobi,
filii predicti domini regis, qui predicta omnia omnia laudamus,
firmamus et iuramus.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Vico, iudex ordinarius
domini regis in Gerunda, Ferrarius de Minorisa, iudex predicti
domini infantis Petri, Martinus Lopis de Bolas, notarius eiusdem
infantis Petri, Guilelmus de Rochafolio de Montepessulano et
Guilelmus Draperii, scriptor predicti infantis Iacobi.
Sig(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone, qui in
absencia predicte domine Constantie, de mandato dicti domini
regis et dictorum infantis Petri et infantis Iacobi, hec scripsit et
clausit cum litteris rasis et emendatis in linea undecima ubi dici-
tur terrarum, et cum litteris appositis in linea XIIIIª ubi scribitur
notarii, die et anno quo supra.
1. In nomine Domini, amen. Anno Eiusdem incarnacionis millesimo ducentesimo

nonogesimo tercio, ultimo die mensis iulii, sexte indicionis, regnante domino nostro
rege Iacobo, Dei gracia excellentissimo rege Aragonum, Sicilie, Maioricarum, Valencie
et comitatus Barcilonie, domino regnorum suorum Aragonum, Maioricarum, Valencie et
comitatus Barcilonie anno tercio, Sicilie vero anno octavo, feliciter, amen. Nos infrascripti
iudices Messane Philippus de Montanei, regius puplicus eidem civitatis notarius, et testes
subscripti ad hoc specialiter vocati et rogati, presenti scriptus puplici notum facimus
et testamur quod serenissima domina, domina Constancia, illustris Aragonum et Sicilie
regina, nos faciens ad eius presencia evocari, coram nobis ostendit quoddam scriptum
puplicum, subpendentibus sigillis illustrium quondam domini regis Iacobi, regis Aragonum,
Maioricarum et Valencie, comitis Barcilone et Urgelli et domini Montispessulani, nec
non et domini regis Petri, regis Aragonum et Sicilie, domini viri sui clare memorie
tunc infantis, et domini Iacobi, olim Maioricarum regis, tunc infantis, filiorum dicti
domini regis Iacobi, regis Aragonum, subscripti tenoris. Et cum oporteat eandem
dominam reginam transuptum predicti scripti ad partes Catalonie et alia loca remota
in puplicam formam transmittere, pro facienda exinde aput omnes et singulos ex nunc
im posterorum plena fide predicto originali scripto penes eam remanente, peciit et
requisivit nos infrascriptos iudices ut auctoritatem nostram iudiciariam et decretum
nostrum interponere deberemus ad scriptum ipsum exemplandi et in scripturam publicam
redigendi. Cuius requisicionis iusta utpote admissa, quia predictum originale scriptum
puplicum nobis per predicta domina regina ostensum et insinuatum inspeximus et
legimus diligenter, et vidimus ipsum sigillatum notis et consuetis sigillis pendentibus
predictorum dominorum, de cera comuni, et signis propriis ipsorum dominorum
conmuniter, non abolitum, non cancellatum, immo esse in prima sui figura, ac omni
vicio et suspicione carere, ipsumque ascultare fecimus per notari[os] infrascriptos
cum eo autentico, et invenimus cum ipso per omnia concordare, ut adhibeatur eidem
exemplo de cetero plena fides ad ipsum puplicandum nostra auctoritate interposuimus
et decretum, et ipsum scriptum per manum predicti notarii Philippi exemplari et in
presentis formam puplicam fideliter redigi fecimus et transcribi, nichil in eo addito,
mutato vel eciam diminuto quod sensum mutet vel eciam intellectum, cuius predicti
originalis scripti tenor per omnia talis est: […] (+) Ego Goffridus de Imperatore, iudex
Messane, (+) Nos Corradus Lancea, regni Sicilie magister iusticiarius, testamur, (+) Ego
Franciscus Coppula, iudex Messane, (+) Ego Guilelmus de Pactis, magne regie curie
iudex, (+) Ego notarius Iohannes de Ponte, regius puplicus civitatis Messane notarius,
hoc exemplum una cum predicto notario Iohanne coram iudicibus supradictis, iuxta
autenticum et originale ipsius fideliter ascultavi et quia utrumque concordare inveni, me
subscripsi et testor, (+) Ego Iohannes Guercius, miles, testis sum, (+) Ego Fredericus
Murrutus, miles, testis sum, (+) Ego Philippus de Ricco testor [les signatures són
totes autògrafes]. (+) Ego Philippus de Montanei, regius puplicus civitatis Messane
notarius, qui hoc exemplum cum autentico ascultavi coram iudicibus supradictis una
cum predicto notario Iohanne de Ponte, ipsumque cum eodem originali concordare
inveni iuxta tenorem ipsius autentici, in formam puplicam redigi et meo signo signavi
(+). 2. In nomine Domini, amen. Anno Eiusdem incarnacionis millesimo ducentesimo
nonogesimo tercio, octavodecimo die mensis iulii, sexte indicionis, regnante domino nostro
rege Iacobo, Dei gracia excellen[ti]ssimo rege Aragonum, Sicilie, Maioricarum, Valencie
iudices Messane Philippus de Montanei, regius puplicus eidem civitatis notarius, et
testes subscripti ad hoc specialiter vocati et rogati, presenti scripto puplico notum
facimus et testamur, quod nobilis et egregius vir dominus Iohannes de Procida, miles,
domini regis consiliarius et familiaris, ac regnorum Aragonum et Sicilie cancellarius,
ostendit nobis quoddam scriptum puplicum subscripti tenoris, roboratums tribus notis
et consuetis sigillis pendentibus de cera comuni, scilicet sigillo magno cum imagine
serenissimi domini regis Iacobi, Dei gracia regis Aragonum, Maioricarum et Valencie,
comitis Barcilonie et Urgelli et domini Montispessulani memorie recolende, sigillo
illustris domini regis Petri, tunc infantis, et sigillo domini regis Iacobi, olim regis
Maioricarum, tunc infantis, filiorum ipsi domini r[e]gis Iacobi, regis Aragonum, ut
cum vellet dictus dominus Iohannes de omnibus et singulis in predicto intrumento

contentis im posterum facere plenam fidem ubicumque necesse fuerit aput omnes et
singulos, requisivit nos nomine predictorum iudicum et notarii officium implorando ut
predictum instrumentum exemplare et in forma puplica redigi deberemus. Nos autem
i[ps]ius domini Iohannis requisicionibus iustis utpote inventis, viso et diligenter inspecto
predicto originale intrumento seu scripto puplico quod vidimus et legimus diligenter
omni vicio et suspicione carere tam in scriptura quam in sigillis, ac roboratus predictis
tribus notis et consuetis sigillis predictorum dominorum de cera comuni pendentibus,
predictum instrumentum de verbo ad verbum, nichil addito, mutato vel eciam diminuto
exemplare et in presenti formam puplicam fideliter redigi fecimus et transcribi per
manum mei predicti notarii Philippi ad fidem de hiis que continet aput omnes et
singulos ubicumque necesse fuerit im posterum faciendi nostra iudiciali auctoritate
decemento, presens scriptum ex dicto originali eadem vim et auctoritatem habeat in
iudicio et extra iudicium ubicumque necesse fuerit que habere dignoscitur originalem
instrumentum predictum, cuius predicti originalis instrumenti seu scripti puplici tenor
per omnia talis est: […] [1ª columna] (+) Ego Robbertus Calciamira, iudex Messane, (+)
Ego Goffridus de Imperatore, iudex Messane, [2ª columna] (+) Nos Corradus Lancea,
regni Scicilie magister iusticiarius, testamus, (+) Nos Berardus de Serro, magnne regie
curie magister racionalis, testamus, (+) Ego Guilelmus de Pactis, magne regie curie
iudex, (+) Ego Guilelmus Carbonit de Panormo, magne regie curie iudex, (+) Ego
Bartholomeus de Insula, magne regie curie iudex [les signatures són totes autògrafes].
10

Atès que a l’esponsalici l’infant Pere havia assignat a la seva esposa,
Constança, els comtats de Rosselló, Cerdanya i Conflent, i ara
aquests comtats pertanyen a l’heretat del seu germà, l’infant
Jaume, els substitueix per possessions al regne de València:
els castells i viles de Peníscola, Onda, Almenar, Uixó, Xàtiva
i Alfàndec.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 97, perg. 1787 dupl., trasllat

comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani, confi-
temur et recognoscimus vobis domine Constancie, filie illustris
Matfredi, regis Sicilie, dilecte uxori nostre, quod tempore quo
vobiscum contraximus matrimonium assignavimus, de voluntate
et assensu predicti domini regis patris nostri, atque obligavimus
et ypothecavimus pro dote vestra, que est in suma quinquaginta
milium unciarum auri, comitatum Rossilionis, comitatum Ceritanie
et Confluentis et Vallisspirii, comitatum Bisuldoni et de Pratis,

villas Calidarum et Lagustarie, cum omnibus iuribus et iusticiis,
inde confecto, cuius series sic se habet:
veri amoris et pacis concordia, concordie puritas et puritatis inte-
gritas copulatur. Ideoque nos Iacobus, Dei gracia rex Aragonum,
illustrem dominam Constanciam, filiam domini Matfridi, illustris
regis Cecilie filiam, nos presencialiter recepisse et recepimus a
vobis domino Bonifacio de Aglano, egregio comite Montisalbani
et avunculo dicti domini regis Cecilie, speciali nuncio et procu-
ratore ipsius, de quo plene constitit numerantibus, solventibus et
assignantibus, pro parte ipsius domini regis Matfridi, nomine dotis
pro dicta Constancia filia eius, uxore nostri /predicti\ Petri, inter

possidendi et usuffruendi donec dotes ipse eidem domino regi et
domine Constantie vel eorum heredibus integre restituantur, et

signum meum (+).
Verum quia post predicta dominus rex pater noster fecit
ordinationem et divisionem regnorum et terrarum suarum inter
nos et karissimum infantem Iacobum, fratrem nostrum, et predicti
comitatus Rossilionis, Ceritanie et Confluentis et Vallisspirii, /et
locus de Pratis\ devenerunt in partem et in hereditatem predicti
infantis Iacobi, karissimi fratris nostri, nos, de voluntate et as-
sensu predicti domini regis, patris nostri, ad vestram utilitatem
et maiorem securitatem, respectum habentes ut in regnis et terris
pro nostra hereditate nobis assignatis obligacionem dotis vestre
predicte habeatis, hanc vobiscum permutacionem facimus, quod
pro omni obligatione et assignatione que racione dicte dotis vestre
vobis facta erat in predictis comitatibus Rossilionis, Ceritanie et
Confluentis et Vallisspirii, assignamus, et obligamus et ypotheca-
mus vobis de presenti, pro dicta dote vestra, in regno Valencie
castrum et villam de Paniscola, castrum et villam de Onda, cas-
trum de Almenar, castrum de Uxo, castrum et villam de Exativa,
et castrum et villam Alfandec de Maraynen, cum alqueriis, villis,
ac pertinentiis et iuribus suis universis, et etiam predictum co-
mitatum Bisuldoni et supradictas villas Calidarum et Lagustarie,
cum omnibus iuribus, terminis et pertinenciis suis. Que omnia,
iure vestre obligacionis predicte, habeatis et teneatis, ita tamen
quod, si contingerit vos premori nobis sine filiis ex nobis ambo-
bus legitime procreatis, tota dicta dos vestra revertatur ad illus-
trem regem Matfredum, patrem vestrum, exceptis decem milibus
unciarum de quibus vestram possitis facere libere voluntatem. Si
autem nos premori vobis contingerit, omnia predicta vobis obli-
gata habeatis et teneatis, et omnes fructus, redditus et proventus
integre percipiatis, ita tamen quod, pro sumptibus et alimentis
vestris, habeatis et recipiatis quolibet anno de predictis fructibus
et redditibus duo milia librarum turonensium. Reliquam vero
quantitatem dictorum fructuum et proventuum omnium habeatis

et recipiatis vos et vestri successores in solutionem sortis dotis
vestre predicte. Qua quidem dote vobis soluta, per perceptionem
vestris factam ab heredibus nostris, omnia predicta castra, comi-
tatus, ville, et omnia alia que vobis obligavimus pro dicta dote
vestra, nostris heredibus integre revertantur.
superessent, vos teneatis et habeatis predictos comitatus, castra
et villas vobis superius obligatos, et percipiatis integraliter omnes
fructus, redditus et proventus ex eisdem comitatus, castris et vi-
llis provenientes pro sumptibus vestris et filiorum nobis et vobis
comunium, quos quidem filios nutriatis et gubernetis quousque
pervenerint ad etatem viginti annorum, dum tamen vos ad se-
cunda non convoletis vota. Postquam autem filii pervenerint ad
dictam etatem viginti annorum, vos ex fructibus et proventibus
predictorum castrorum, comitatus et villarum habeatis dicta duo
milia librarum quolibet anno, et residuum ipsorum reddituum
et proventuum recipìatis in solucionem dotis vestre predicte, ut
superius dictum est.
Et ut predicta maiori gaudeant firmitate, iuramus per Deum
et eius sancta IIIIor Evangelia manibus nostris corporaliter tacta
predicta omnia inviolabiliter observare et non in aliquo contra
venire.
consulte et ex certa sciencia, laudamus, approbamus et confir-
mamus omnia supradicta et singula ut superius continetur. Et ad
maiorem securitatem promitimus et iuramus per Deum et eius
sancta quatuor Evangelia manibus nostris corporaliter tacta quod
nunquam contra predicta vel aliqua de predictis veniemus, per
nos vel per interpositam personam, aliquo iure vel aliqua racione.
Constancie omnia supradicta et singula, prout superius continen-
tur. Et ut predicta maiori gaudeant firmitate promitimus vobis et
iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia manibus nostris
veniemus, immo ea inviolabiliter observabimus. In huiusmodi

autem rei testimonium presentem cartam sigillo nostro et sigillis
dictorum infantis Petri et infantis Iacobi, filiorum nostrorum,
facimus roborari.
Datum apud Barchinonam pridie idus novembris anno Domini
millesimo CCº sexagesimo quarto.
Valencie, comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani,
qui predicta omnia laudamus, firmamus et iuramus. Signum (+)
infantis Petri, filii illustris domini regis Aragonum, qui hec omnia
supradicta laudamus firmamus et iuramus. Signum (+) infantis
Iacobi, filii predicti domini regis Aragonum, qui hec omnia lau-
damus, firmamus et iuramus.
Testes sunt: Bernardus de Vico, iudex ordinarius predicti do-
mini regis in Gerunda, Ferrarius de Minorisa, iudex predicti domini
infantis Petri, Martinus Lopis de Bolas, notarius eiusdem infantis
Petri, Guilelmus de Rochafolio de Montepessulano et Guilelmus
Draperii, scriptor predicti infantis Iacobi.
Sig(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone, qui in
absencia dicte domine Constantie, de mandato dicti domini regis
et dictorum infantis Petri et dictis infantis Iacobi, hec scripsit et
clausit cum litteris appositis in linea VIIª ubi scribitur predicti, et
in linea XXªIIIIª ubi scribitur locus de Pratis, et emendatis in linea
XXªVIª ubi dicitur supradictis, die et anno quo supra.
nonogesimo tercio, ultimo die mensis iulii, sexte indicionis, regnante domino nostro
testes subscripti ad hoc specialiter vocati et rogati, presenti scripto puplico notum
facimus et testamur quod serenissima domina, domina Constancia, illustris Aragonum
et Sicilie regina, nos faciens ad eius presencia evocari, coram nobis ostendit quoddam
scriptum puplicum, subpendentibus sigillis illustrium quondam domini regis Iacobi,
regis Aragonum, Maioricarum et Valencie, comitis Barcilone et Urgelli et domini
Montispessulani, nec non et domini regis Petri, regis Aragonum et Sicilie, domini viri
sui clare memorie tunc infantis, et domini Iacobi, olim Maioricarum regis, tunc infantis,
filiorum dicti domini regis Iacobi, regis Aragonum, subscripti tenoris, et cum oporteat
eandem dominam reginam transuptum predicti scripti ad partes Catalonie et alia loca
remota in puplicam formam transmittere, pro facienda exinde aput omnes et singulos
ex nunc im posterorum plena fide predicto originali scripto penes eam remanente, peciit
et requisivit nos infrascriptos iudices ut auctoritatem nostram iudiciariam et decretum
nostrum interponere deberemus ad scriptum ipsum exemplandi et in scripturam publicam
redigendi. Cuius requisicionis iusta utpote admissa, quia predictum originale scriptum
puplicum nobis per predicta domina regina ostensum et insinuatum inspeximus et

predictorum dominorum de cera comuni, et signis propriis ipsorum dominorum
conmuniter, non abolitum, non cancellatum, immo esse in prima sui figura, ac omni
vicio et suspicione carere, ipsumque ascultare fecimus per notari[os] infrascriptos
cum eo autentico, et invenimus cum ipso per omnia concordare, ut adhibeatur eidem
exemplo de cetero plena fides ad ipsum puplicandum nostra auctoritate interposuimus
et decretum, et ipsum scriptum per manus predicti notarii Philippi exemplari et in
mutato vel eciam diminuto quod sensum mutet vel eciam intellectum, cuius predicti
Messane, (+) Nos Corradus Lancea, regni Sicilie magister iusticiarius, testamur, (+) Ego
Franciscus Coppula, iudex Messane, (+) Ego Guilelmus de Pactis, magne regie curie
iudex, (+) Ego notarius Iohannes de Ponte, regius puplicus civitatis Messane notarius,
autenticum et originale ipsius fideliter ascultavi et quia utrumque concordare inveni, me
Murrutus, miles, testis sum, (+) Ego Philippus de Ricco testor [les signatures són
totes autògrafes]. (+) Ego Philippus de Montanei, regius puplicus civitatis Messane
notarius, qui hoc exemplum cum autentico ascultavi coram iudicibus supradictis una
cum predicto notario Iohanne de Ponte, ipsumque cum eodem originali concordare
inveni iuxta tenorem ipsius autentici, in formam puplicam redigi et meo signo signavi
(+). 2. In nomine Domini, amen. Anno Eiusdem incarnacionis millesimo ducentesi-
mo nonogesimo tercio, octavodecimo die mensis iulii, sexte indicionis, regnante domino
nostro rege Iacobo, Dei gracia excellen[ti]ssimo rege Aragonum, Sicilie, Maioricarum,
Valencie et comitatus Barcilonie, domino regnorum suorum Aragonum, Maiorica-
rum, Valencie et comitatus Barcilonie anno tercio, Sicilie vero anno octavo, feliciter,
amen. Nos infrascripti iudices Messane Philippus de Montanei, regius puplicus eidem
civitatis notarius, et testes subscripti ad hoc specialiter vocati et rogati, presenti scripto
puplico notum facimus et testamur, quod nobilis et egregius vir dominus Iohannes de
Procida, miles, domini regis consiliarius et familiaris, ac regnorum Aragonum et Sicilie
cancellarius, ostendit nobis quoddam scriptum puplicum subscripti tenoris, roboratum
tribus notis et consuetis sigillis pendentibus de cera comuni, scilicet sigillo magno cum
imagine serenissimi domini regis Iacobi, Dei gracia regis Aragonum, Maioricarum et
Valencie, comitis Barcilonie et Urgelli et domini Montispessulani memorie recolende,
sigillo illustris domini regis Petri, tunc infantis, et sigillo domini regis Iacobi, olim
regis Maioricarum, tunc infantis, filiorum ipsi domini r[e]gis Iacobi, regis Aragonum,
ut cum vellet dictus dominus Iohannes de omnibus et singulis in predicto instrumento
contentis im posterum facere plenam fidem ubicumque necesse fuerit aput omnes et
singulos, requisivit nos nomine predictorum iudicum et notarii officium implorando ut
predictum instrumentum exemplare et in forma puplica redigi deberemus. Nos autem
i[ps]ius domini Iohannis requisicionibus iustis utpote inventis, viso et diligenter inspecto
predicto originale instrumento seu scripto puplico quod vidimus et legimus diligenter
omni vicio et suspicione carere tam in scriptura quam in sigillis, ac roboratus predictis
tribus notis et consuetis sigillis predictorum dominorum de cera comuni pendentibus,
predictum instrumentum de verbo ad verbum, nichil addito, mutato vel eciam diminuto
exemplare et in presenti formam puplicam fideliter redigi fecimus et transcribi per
manus mei predicti notarii Philippi ad fidem de hiis que continet aput omnes et
singulos ubicumque necesse fuerit im posterum faciendi nostra iudiciali auctoritate
decemento, presens scriptum ex dicto originali eadem vim et auctoritatem habeat in
iudicio et extra iudicium ubicumque necesse fuerit que habere dignoscitur originalem
instrumentum predictum, cuius predicti originalis instrumenti seu scripti puplici tenor
per omnia talis est: […] [1ª columna] (+) Ego Robbertus Calciamira, iudex Messane, (+)
Ego Goffridus de Imperatore, iudex Messane, [2ª columna] (+) Nos Corradus Lancea,
regni Scicilie magister iusticiarius, testamur, (+) Nos Berardus de Serro, magne regie
curie magister racionalis, testamur, (+) Ego Guilelmus de Pactis, magne regie curie
iudex, (+) Ego Guilelmus Carbonit de Panormo, magne regie curie iudex, (+) Ego
Bartholomeus de Insula, magne regie curie iudex [les signatures són totes autògrafes].
11

Atès que a l’esponsalici l’infant Pere havia assignat a la seva esposa,
Constança, els comtats de Rosselló, Cerdanya i Conflent, i Besalú,
i les viles de Caldes i Llagostera, i ara els comtats de Rosselló,
Cerdanya i Conflent pertanyen a l’heretat del seu gemà, l’infant
Jaume, els substitueix per possessions al regne de València: els
castells i viles de Cocentaina, Biar, Castalla, Almenar, Xàtiva i
Alfàndec, i en lloc de les viles de Caldes i Llagostera li assigna
les viles i els castells d’Alfamén i Épila a Aragó.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 99, perg. 1853, partit per
abc.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 99, perg. 1853 dupl., partit
per abc.
Ed. Soldevila 1995, I, doc. 28.

et recognoscimus vobis domine Constancie, filie illustris Manfredi,
regis Cicilie, dilecte uxori nostre, quod tempore quo vobiscum
contraximus matrimonium assignavimus vobis de voluntate et
assensu predicti domini regis, patris nostri, atque obligavimus et
ypothecavimus pro dote vestra, que est in summa quinquaginta
milium unciarum auri, comitatum Rossilionis, comitatum Cerri-
tanie et Confluente et Vallisspirii, comitatum Bisuldoni, de Pratis,
villas Calidarum et Locustarie, cum omnibus iuribus et iusticiis et
inde confecto cuius series sic se habet:
nacionis millessimo CCº sexagessimo secundo, scilicet idus iunii.
Pactorum declaracio pacem nutrit, sepelit materiam iurgiorum et
specialiter in matrimonii federe, in quo per parentele vinculum,
veri amoris et pacis concordia, concordie puritas et puritatis in-
tegritas copulatur. Ideoque nos Iacobus, Dei gracia rex Aragonum,

illustrem dominam Constanciam, filiam domini Manfredi, illustris
regis Cecilie, nos presencialiter recepisse et recepimus a vobis do-
mino Bonifacio de Aglano, egregio comite Montisalbani et avunculo
dicti domini regis Cecilie, speciali nuncio et procuratore ipsius,
de quo plene constitit numerantibus, solventibus et assignantibus,
pro parte ipsius domini regis Manfridi, nomine dotis pro predicta
domina Constancia filia eius, uxore nostra predicti Petri, inter

possidendi et usuffruendi donec dotes ipse eidem domino regi
et domine Constantie vel eorum heredibus integre restituantur, et
signum meum (+).
Verum quia post predicta dominus rex pater noster fecit
ordinationem et divisionem regnorum et terrarum suarum inter
nos et karissimum infantem Iacobum, fratrem nostrum, et predicti
comitatus Rossilionis, Ceritanie et Confluentis et Vallisspirii, et
vallis de Pratis devenerunt in partem et in hereditatem predicti

infantis Iacobi, karissimi fratris nostri, nos, de voluntate et as-
sensu predicti domini regis, patris nostri, ad vestram utilitatem
et maiorem securitatem, respectum habentes ut in regnis et terris
pro nostra hereditate nobis assignatis obligacionem dotis vestre
predicte habeatis, hanc vobiscum permutacionem facimus, quod
pro omni obligatione et assignatione que racione dicte dotis vestre
vobis facta erat in predictis comitatibus Rossilionis, Ceritanie et
Confluentis et Vallisspirii et de Pratis, et in villis Calidarum et Lo-
custarie, assignamus, et obligamus et ypothecamus vobis de presenti,
pro dicta dote vestra castra et villas de Consentaina, de Biar et de
Castayla, de Almenar, de Xativa et de Alfandech de Marayen, que
sunt in regno Valencie, cum omnibus alcheriis, villis ac pertinen-
tiis suis, et comitatum Bisuldoni cum omnibus iuribus, terminis
et pertinenciis suis, exceptis predictis villis et locis de Calidis et
Locustaria, cum terminis et pertinenciis suis, set pro emenda et
permutacione obligacionis predictarum villarum et locorum de
Calidis et de Locustaria, assignamus et obligamus vobis castra et
villas de Alphamen et de Epila, que sunt in regno Aragonum, cum
eorum terminis et pertinenciis et iuribus universis. Que omnia,
iure vestre obligacionis predicte, habeatis et teneatis, ita tamen
quod, si contingerit vos premori nobis sine filiis ex nobis ambo-
bus legitime procreatis, tota dicta dos vestra revertatur ad illus-
trem regem Manfridum, patrem vestrum, exceptis decem milibus
unciarum de quibus vestram possitis facere libere voluntatem. Si
autem nos premori vobis contingerit, omnia predicta vobis obli-
gata habeatis et teneatis, et omnes fructus, redditus et proventus
integre percipiatis, ita tamen quod, pro sumptibus et alimentis
vestris, habeatis et recipiatis quolibet anno de predictis fructibus
et redditibus duo milia librarum turonensium. Reliquam vero
quantitatem dictorum fructuum et proventuum omnium habeatis
et recipiatis vos et vestri successores in solutionem sortis dotis
vestre predicte. Qua quidem dote vobis soluta, per perceptionem
vestris factam ab heredibus nostris, omnia predicta castra, comi-
tatus, ville, et omnia alia que vobis obligavimus pro dicta dote
vestra, nostris heredibus integre revertantur.
superessent, vos teneatis et habeatis predicta castra et villas vobis
superius obligata, et percipiatis integraliter omnes fructus, redditus
et proventus ex eisdem castris et villis provenientes pro sumptibus
vestris et filiorum nobis et vobis comunium, quos quidem filios

nutriatis et gubernetis quousque pervenerint ad etatem viginti an-
norum, dum tamen vos ad secunda non convoletis vota. Postquam
autem filii pervenerint ad dictam etatem viginti annorum, vos ex
fructibus et proventibus predictorum castrorum et villarum habea-
tis dicta duo milia librarum quolibet anno, et residuum ipsorum
reddituum et proventuum recipiatis in solucionem dotis vestre
predicte, ut superius dictum est.
Et ut predicta maiori gaudeant firmitate, iuramus per Deum
et eius sancta quatuor Evangelia manibus nostris corporaliter tacta
predicta omnia inviolabiliter observare et non in aliquo contra
venire.
consulte et ex certa sciencia, laudamus, approbamus et confirma-
mus omnia supradicta et singula ut superius continetur. Et ad
maiorem securitatem promitimus et iuramus per Deum et eius
sancta quatuor Evangelia manibus nostris corporaliter tacta quod
nunquam contra predicta vel aliqua de predictis veniemus, per
nos vel per interpositam personam, aliquo iure vel aliqua racione.
Constancie omnia supradicta et singula, prout superius continentur.
Et ut predicta maiori gaudeant firmitate promitimus vobis et iura-
mus per Deum et eius sancta quatuor Evangelia manibus nostris
veniemus, immo ea inviolabiliter observabimus. Set quare post
primam solucionem viginti quinque milium unciarum nobis factam
de dicta dote, recepimus inter nos et dictum infantem Petrum,
filium nostrum, quatuordecim milia unciarum auri et sic confite-
mur nos habuisse de dicta dote triginta quatuor milia unciarum,
protestamur quod nolumus nos vel bona nostra obligari nisi ad
solucionem dictarum triginta quatuor milium unciarum cum locus
fuerit repeticioni dicte dotis.
Actum est hoc apud Barchinonam kalendas augusti anno
Domini millessimo ducentessimo sexagessimo sexto.
Signum (+) infantis Petri, illustris domini regis Aragonum filii,
Signum (+) infantis Iacobi, illustris domini regis Aragonum filii,
Valencie, comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani,

nos omnes qui omnia supradicta concedimus, firmamus et iuramus.
Testes sunt: Arbertus de Lavanya, Iohannes Blanch, Iacobus
de Rocha, sacrista Ilerdensis, Guilelmus Karuli, iurisperitus, Ferra-
rius de Minorisa, Bernardus de Vico et Iacobo de Monteiudaico,
cives Barchinone.
Sig(+)num Petri Marchesii, publici Barchinone notarii, qui de
mandato domini regis et predictorum infantum, filiorum suorum,
fecit et clausit, cum litteris appositis in linea XVª ubi scribet et
retentis, et in XXXVIª ubi scribet dicte dotis, die et anno quo supra.
nonagesimo tercio, ultimo die mensis iulii, sexte indicionis, regnante domino nostro
et comitatus Barcilone, domino regnorum suorum Aragonum, Maioricarum, Valencie et
testes subscripti ad hec specialiter vocati et rogati, presenti scripto puplico notum
facimus et testamur, quod serenissima domina, domina Constancia, illustris Aragonum
et Sicilie regina, nos faciens ad eius presencia evocari, coram nobis ostendit quoddam
scriptum puplicum, subpendentibus sigillis illustrium quondam domini regis Iacobi,
regis Aragonum, Maioricarum et Valencie, comitis Barcilone et Urgelli et domini
Montispesulani, nec non et domini regis Petri, regis Aragonum et Sicilie, domini viri
sui clare memorie tunc infantis, et sigillo domini Iacobi, olim regis Maioricarum, tunc
infantis, filiorum dicti domini Iacobi, regis Aragonum, subscripti tenoris, et cum oporteat
eadem dominam reginam transuptum predicti scripti ad partes Catalonie et alia loca
remota in puplica forma transmittere, pro facienda exinde aput omnes et singulos ex
nunc et im posterum plena fide predicto originali scripto penes eam remanentem, peciit
et requisivit nos predictos infrascriptos iudices ut auctoritatem nostram iudiciariam et
decretum nostrum interponere deberemus ad scriptum ipsum exemplandi et in scripturam
publicam redigendi. Cuius requisicione utpote iusta admissa, quia predictum originale
scriptum puplicum nobis per eadem reginam ostensum et insinuatum inspeximus et
predictorum dominorum de cera comuni, ac signis propriis dominorum ipsorum
munitum, non abolitum, non cancellatum, inmo esse in prima sua figura, ac omni vicio
et suspicione carere, ipsumque ascultari fecimus per notarios infrascriptos cum eodem
autentico, et invenimus cum ipso per omnia concordare ut adhibeatur ipsi exemplo
de cetero plena fides ad ipsum puplicandum nostram auctoritatem interposuimus
et decretum, et ipsum scriptum per manus predicti notarii Philippi exemplare et in
mutato vel eciam diminuto, quod sensum mutet vel eciam intellectum, cuius predicti
Messane, (+) Nos Corradus Lancea, regni SCicilie magister iusticiarius, testamur, (+)
Ego Franciscus Coppula iudex Messane, (+) ego Guilelmus de Pactis, magne regie curie
iudex, (+) Ego notarius Iohannes de Ponte regius puplicus civitatis Messane notarius,
autenticum et originale ipsum fideliter ascultavi et quia uterque concordare inveni
Murrutus, miles, testis sum, (+) Ego Philippus de Ricco testor [les signatures són totes
autògrafes]. (+) Ego Philippus de Montanei, regius puplicus civitatis Messane notarius,
qui hoc exemplum cum autentico ascultavi coram iudicibus supradictis una cum
predicto notario Iohanne de Ponte, ipsumque cum eodem originali concordare inveni
iuxta tenorem ipsius autentici, in formam puplicam redigi et meo signo signavi (+).
12
1268, juny, 1
Ramon de Paó ven a l’infant Pere totes les possessions que té a la
parròquia de Sant Pere de Figueres per 17.100 sous de Melgueil.
Notum sit omnibus quod ego Raymundus de Pavo, miles,

gratis et ex certa sciencia, atenta etiam utilitate mea non modi-
ca, per me et per omnes meos presentes atque futuros, vendo,
et cum hoc presenti publico instrumento omni tempore valituro,
libero et trado vobis domino infanti Petro, illustris regis Aragonum
filio, licet absenti tanquam presenti, et vestris et cui vel quibus
dare, vendere, stabilire, dimitere seu quolibet alio modo alienare
volueritis, in perpetuum pro franco et libero alodio, et vobis Gi-
laberto de Crudiliis, presenti, pro dicto domino infante stipulanti
et recipienti, totum honorem meum quem habeo in tota parrochia
Sancti Petri de Figeriis, tam scilicet mansos et bordas, mansove-
rias et habitaciones et domos constructas et construendas, quam
etiam redditus, exitus et proventus, agraria, terre merita, iura et
omnia utilia et directa, et homines et feminas ibi habitantes vel
alibi etiam comorantes ad dictum honorem pertinentes et debentes
pertinere, cum omnibus redempcionibus eorum, et cum omnibus
honoribus et possessionibus, et terris cultis et heremis, montibus
et planis, pratis, pascuis et pasturis, boschis et garricis, et cum
monariis molendinorum, aquis et aqueductibus, et cum iuvis, tra-
ginis, aradis, cuguciis, exorchiis, intestacionibus, et cum placitis
et firmanciis iusticiis et bannis, et cum omnibus obvencionibus
et exaccionibus, et cum omnibus aliis specialibus et generalibus,
tacitis et expressis, ad me in predictis omnibus et aliquo predicto-
rum pertinentibus et debentibus pertinere, sicut melius Raimundus
de Figeriis, quondam avunculus meus, predicta omnia dimisit in
suo testamento Flandine, quondam matri mee, sorori sue, et sicut
melius et plenius dicta mater mea predicta omnia michi dedit, et
sicu melius et plenius ego ea teneo et habeo quocumque modo,
sic predicta omnia vobis, dicto domino infanti Petro, et vestris
perpetuo vendo pro franco et libero alodio, et vobis dicto Gila-
berto de Crudiliis, pro ipso recipienti et stipulanti, precio decem
et septem milium et centum solidorum melguriensis, de quibus a
vobis me teneo per paccatum et contentum. Renuncians excepcioni
non numerate peccunie et precii non soluti. Et si forte predicta
vendicio plus dicto precio valet vel valebit, illud plus totum dicto
domino infanti dono et remito, renuncians expresse auxilio et
beneficio illius legis per quam deceptis ultra dimidiam iusti precii
subvenitur, et omni excepcioni doli et metus, et accioni in factum,
et restitucioni in integrum, et omni alii iuri michi competenti, Et
ideo de predictis omnibus mito vos dictum Gilabertum, nomine
dicti domini infantis Petri, in corporalem et vacuam possessionem,
tam de iure quam de facto, ad habendum et tenendum et omni
tempore possidendum ad omnes voluntates vestri, domini infantis
Petri, et vestrorum perpetuo faciendas, sine aliquo meo meorumque
retentu et revocacione aliqua. Omnibus meis meorumque vocibus
et racionibus ibi et inde perpetuo extinctis et sopitis, et penes
vos dictum dominum infantem Petrum et vestros remanentibus
et translatis. Cedendo et dando vobis et vestris perpetuo in omni-
bus supradictis omnia loca mea et iura, voces, vices, raciones et
acciones meas, reales et personales, directas, utiles atque mixtas,
speciales et generales, michi competentes et competituras, faciendo
et constituendo vos ibi et inde verum dominum et procuratorem ad
omnes vestras et vestrorum voluntates pro franco et libero alodio
perpetuo faciendas. Et sic convenio supradicta omnia et singula
facere semper vobis domino infanti Petro et vestris perpetuo habere,
tenere et possidere in sana pace contra cunctam personam pro
franco alodio, obligando inde vobis et vestris pro omni eviccione
et interesse me et omnia bona mea. Hec omnia supradicta vendo
vobis, dicto domino infanti Petro, et vestris perpetuo pro alodio
franco, salvo iure Mascarosii de Ortali, per quem teneo ad feudum
duos campos vocatos de Regs, et quoddam ospicium quod fuit
Bernardi de Figeriis, et mansatam Petri Analec, et mansatam d’en
Figeres Momir, que tenentur ad feudum pro dicto Mascarosio de
Ortali. Retineo etiam michi et excipio de dicta vendicione quandam
feminam meam nomine Borrellam que moratur apud Petramlatam.
Et sic iuro per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia corporaliter
tacta predicta omnia rata et firma semper habere, atendere, tene-
re firmiter et perpetuo observare et nunquam revocare vel contra
venire iure aliquo sive causa.
Ad hec ego Beatrix, uxor dicti Raimundi de Pavo, ex certa
sciencia, laudans et concedens vobis dicto domino infanti Petro
et vestris perpetuo vendicionem supradictam a dicto Raimundo de
Pavo, viro meo, vobis superius factam, iuro sponte per Deum et
eius sancta IIIIor Evangelia corporaliter tacta eandem vendicionem
et omnia alia supradicta rata et firma semper habere et nunquam
revocare vel contra venire iure aliquo sive causa. Renuncians

scienter super hiis iuri mee ipothece et beneficio senatus consulti
Velleyani et omni alii iuri michi competenti.
Actum est hoc kalendas iunii anno Domini MCCLX octavo.
Sig(+)num Raimundi de Pavo, Sig(+)num Beatricis, eius uxoris,
qui hoc firmamus et laudamus pariterque iuramus.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Lanciano, et Bernardus de
Rivismortuis, milites, et Raimundus Precentor et Bernardus Domi-
nici de Castilione.
Sig(+)num Guilelmi de Matha, qui hoc scripsit.
(+) Ego Matheus Eymerici, notarius publicus Castilionis,
subscribo.
13
1269, gener, 27
Tractat d’aliança entre Roger Bernat III, comte de Foix, Ramon, ves-
comte de Cardona, Arnau Roger, comte de Pallars, i l’infant Pere.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 101, perg. 1959, trasllat.1
Ed. Baudon de Mony 1896, II, doc. 53.
Noverint universi quod nos Rogerius Bernardi, comes Fuxen-

sis et vicecomes Castriboni, et Raimundus, vicecomes Cardone, et
Arnaldus Rotgerii, comes Pallariensis, Petrus de Berga, Berengarius
de Cardona et Raimundus Rogerii, quisque nostrum in solidum,
per nos et omnes successores nostros, et etiam amicos et ho-
mines nostros, promitimus et convenimus in bona fide et bona
legalitate nostra, et sub omagiis et iuramentis que iam /fecimus\
vobis domino infanti Petro, excellentissimo filio illustris domini
regis Aragonum, quod faciemus et exequemur mandatum vestrum
et voluntatem vestram, et deffendemus vos et heredem vestrum
quem post obitum vestrum concedimus in dominum nostrum,
et tenemus et deffendemus etiam omnia iura vestra et regaliam
vestram, et specialiter dominam Constanciam, uxorem vestram,
in iure suo. Et hec omnia promitimus attendere et complere sub
omagio quod nos et quisque nostrum vobis domino infanti Petro
iam fecimus, secundum Usaticum Barchinone, et facimus inde nos
et quemque nostrum vassallos vestros. Promitimus etiam vobis,
excellentissimo domino infanti Petro predicto, mitere et ponere
in istis convenientiis, promissionibus omagii ac iuramentis omnes

de parentela nostra, illos tamen quos poterimus, sub condicione
tamen et forma predictis.
Item, promitimus nos et quisque nostrum in solidum, per
nos et omnes successores nostros, valere de gerra vobis, domino
infanti Petro predicto, et vestris successoribus, et iuvare vos et ves-
tros, salva tamen in predictis omnibus et singulis fide et dominio
domini regis, patris vestri. Ad maiorem inde omnium predictorum
et singulorum securitatem renunciamus omni excepcioni, tam iuris
quam facti, et omni Usatico et Consuetudini, et omni alii iuris
auxilio, tam canonico quam civili, scripto et non scripto, nobis vel
alicui nostrum competenti vel competituro, tactisque a nobis et
ab unoquique nostrum propriis manibus nostris sanctis quatuor
Euvangeliis et cru+ce Domini, iuramus predicta omnia et singula
atendere et complere et in aliquo non contra venire, sic nos et
unumquemque nostrum Deus adiuvet et hec sancta Dei Euvangelia
et crux Domini coram nobis posita.
Versa vice nos infans Petrus, domini illustris regis Aragonum
filius, recipientes vos omnes nobiles predictos et unumquemque
vestrum in vassallos nostros, promitimus, per nos et nostros, vos et
vestros deffendere, iuvare et manutenere, et omnia alodia vestra, et
feuda vestra, et franquesias vestras omnes, et omnia bona vestra,
consuetudines, usaticos et usus vestros, sicut vos et antecessores
vestri unquam hoc melius habuistis et tenuistis.
Item, promitimus ac convenimus nos infans Petrus predictus
vobis Rogerio Bernardi, comiti Fuxensi et vicecomiti Castriboni,
quod, si forte contingerit vos habere guerram cum rege Francie
vel cum aliis quibuslibet personis de terra vestra ultra portus, et
si aliquis vel aliquid de terra et dominio nostro contra vos vel
vestros venerint, illud erit nobis grave, et ille vel illi qui hoc facere
attemptaverint erunt et incurrent iram et indignacionem nostram.
Immo volumus et concedimus quod per totam terram nostram
vos et vestri possitis ire, exire, intrare et stare salve et secure,
et pertreitum inde habere, et omnes nobiles nostri vel alii qui
vobis vel vestris valere voluerint a nobis inde amorem et gratum
habebunt. Hec quidem omnia predicta et singula promitimus nos
infans Petrus predictus vobis Rogerio Bernardi, comiti Fuxensi et
vicecomitis Castriboni, Raimundo, vicecomiti Cardone, Arnaldo
Rotgerii, comiti Pallariensi, Petro de Berga, Berengario de Car-
dona et Raimundo Rogerii, nobilibus predictis, et unicui<cui>que
vestrum et vestris, prout superius expressa sunt et notata, atten-

dere, et complere et observare sub fide et pena omagii. Et hoc
iuramus ad sancta Dei Euvangelia a nobis corporaliter propria
manu nostra tacta, renunciantes exprese omni excepcioni, tam
iuris quam facti, et omni Consuetudini et Usatico et omnis iuris
beneficio, tam canonico quam civili, scripto et non scripto, nobis
vel nostris competenti vel competituro.
Actum est hoc sexto kalendas febroarii anno incarnacionis
Christi MCCLX octavo.
Sig(+)num Rogerii Bernardi, comitis Fuxensis et vicecomitis
Castriboni, Sig(+)num Raimundi, vicecomitis Cardone, Sig(+)num
Arnaldi Rotgerii, comitis Pallariensis, Sig(+)num Petri de Berga,
Sig(+)num Berengarii de Cardona, Sig(+)num Raimundi Rogerii
iuratorum predictorum, Sig(+)num domini infantis Petri, illustris
domini regis Aragonum filii, iurati predicti, qui hoc concedimus
et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Guilaberti de Cruillis, Sig(+)num Guilelmi de Cas-
troaulino, Sig(+)num Berengarii Guinardi, archidiaconi Urgellensis,
Sig(+)num Periconi, scriptoris dicti domini infantis, testes.
Sig(+)num mei Salvatoris de Bayna, notarii publici Ilerdensis,
qui de mandato Petri de Solerio, notarii publici eiusdem loci, hoc
scripsi cum supraposito in secunda linea ubi dicitur fecimus.
Sig(+)num mei Petri de Solerio, notarii publici Ilerdensis,
1. Hoc est translatum a suo originali fideliter sumtum, cuius tenor talis est: [...].
14
1269, juny, 26. Daroca

L’infant Pere reconeix que deu al seu pare la suma de 100.000 sous
pel monedatge de Jaca que el rei li ha venut, i li promet pagar-
la en forma de queviures.
Ed. Soldevila 1995, vol. I, doc. 29.

gonum filius, recognoscimus et confitemur nos debere vobis pre-
dicto domino regi patri nostro centum milia solidorum de precio
vendicionis quam nobis fecistis de monetatico monete iaccensis.
Que quidem centum milia solidorum promitimus vobis solvere in

victualibus per totum mensem iulii proximo venturum, per quem-
cumque loca riparie ipsa victualia habeamus de Valencia usque
Barchinonam.
Datum Daroce VIº kalendas iulii anno Domini MºCCºLXº nono.
Signum infantis Petri, illustris regis Aragonum filius.
Testes sunt: Atho de Focibus, Blascho de Alagon, Lupus Fer-
rench de Luna, Petrus Martini de Luna, Gilabertus de Crudiliis.
Signum Petri de Sancto Clemente, scriptoris predicti domini
infantis Petri, qui mandato eius hoc scribi fecit.
15
1269, setembre, 11
Gaufré de Cruïlles reconeix al rei Jaume i a l’infant Pere, en nom
del seu pare, la potestat sobre el castell de Calonge.
Sit omnibus notum quod ego Gaufridus de Crudiliis confiteor

et recognosco vobis domino infanti Petro, filio illustrissimi domini
regis Aragonum, recipienti hoc instrumentum nomine domini regis
patris vestri, absentis, quod teneo in feudum per dictum dominum
regem patrem vestrum et suos successores castrum de Colonge
de Maritimo cum omnibus suis terminis tam per mare quam per
terram, unde convenio et promito vobis, stipulanti nomine dicti
domini regis patris vestri, bona fide et sine omni inganno quod
dabo de illa forcia que modo ibi est vel in antea erit potestatem
dicto domino regi et suis successoribus iratus et paccatus, quo-
cienscumque habere volueritis, tam ego quam omnes successores
mei, et quod alium nisi dictum dominum regem et successo-
res suos seniorem ibi non proclamabimus, et quod de illa forcia
que modo ibi est vel in antea erit nullo modo exiet malum, de-
trimentum seu iactura aliqua ecclesiis seu ecclesiarum rebus, vel
honoribus seu monasteriis, nec etiam aliis domibus religionum,
sive etiam in aliquo quod ad regnum spectet honorem et pertineat.
Si vero in aliquo predictorum delinquam, tam ego quam aliquis
ex meis successoribus, convenimus et promittimus ea restituere
infra viginti dies ex quo predictum dominum regem vel nuncium
suum admoniti fuerimus. Set si infra viginti dies admonitus, tam
ego quam aliquis successorum meorum, ea non restitueremus,

promittimus et convenimus bona fide et sine dampno reddere
potestatem predicti castri dicto domino rege et successoribus suis
ut tamdiu predicti castri potestatem teneant usque dum male fac-
tum et dampnum illatum in integrum restituantur. Promitto etiam
vobis dicto domino infanti Petro, stipulanti nomine dicti domini
regis patris vestri, et eidem domino regi absenti, supradicta om-
nia tenere et observare, tam per me quam per omnes successores
meos. Et ut hoc etiam prout superius declaratum est ratum et
firmum habeatur et incomvulsibile, et quod ita per me et meos
omne tempore observetur, ego dictus Gaufridus de Crudiliis facio
vobis dicto domino infanti Petro, recipienti nomine dicti domini
regis patris vestri, homagium et sacramentum per me et omnes
successores meos, eo pacto et convenientia quod successores mei
idem teneantur facere dicto domino regi et successoribus suis.
Actum est hoc IIIº idus septembris anno Domini MºCCºLXº
nono.
Sig(+)num Gaufridi de Crudiliis, quo hoc laudo, firmo et iuro.
Testes huius rei sunt: Berengarius de Quexans, Bernardus de
Reairo, Petrus de Sancto Clemente, scriptori dicti domini infantis
Petri, et Petrus de Capellades.
hoc scribi fecit et clausit, cum litteris emendatis in linea IXª ubis
scribitur domino infanti, die et anno quo supra.
16

El rei Jaume confirma que l’única moneda de Barcelona és la perpè-
tua de tern, invalidant la temptativa de l’infant Pere d’encunyar
una nova moneda d’argent.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Consell de Cent, carpeta 390, perg. 379.
B AHCB 1-G10, Llibre Verd, I, ff. 231v-232v.
Ed. Huici 1916-1922, doc. 1332 (ex A).
Anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo nono, die

lune, que est duodecimo kalendas novembris, in capitulo novo
domus Fratrum Predicatorum Barchinone convenuerunt illustrissi-
mus dominus Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, Maioricarum et
Valencie, comes Barchinone et Urgelli et dominus Montispessulani,
et dominus infans Petrus, eius filius, et dominus Arnaldus, Dei

gracia Barchinone episcopus, vocati a domino rege, et magister
Berengarius de Turri, archidiachonus, Petrus de Olivella, decanus,
Petrus de Insula, Paschalis Arberti et Arnaldus de Bacho, canonici
Barchinone, ffrater Raimundus de Pennaforti, nobiles viri Guilelmus
de Cervilione et Hugetus de Cervilione, fratres, et abbas Sancti
Iohannis de Ripullo, et consiliarii civitatis Barchinone, scilicet
Bernardus Durfortis, Guilelmus de Monteiudayco, Bernardus Poncii
et Guilelmus Lulli, et plures probi homines eiusdem civitatis, sci-
licet Iacobus Grunni, Poncius de Alesto, Bernardus Andree, Petrus
Ferrarii, Guilelmus de Laceria, Raimundus Ricardi, Berengarius de
Riaria, Bernardonus de Riaria, Iacobus de Rocha, sacrista Ilerdensis,
Ferrarius de Minorisa, Iohannes Blanch, Ferrarius Mayolli, vicarius
Barchinone, Guilelmus Grunni, baiulus Barchinone, Albertus de
Lavanya, Arnaldus Lulli, Antichus Ticionis, Philipus de Spiellis,
Bonanatus Sabaterii, Guilelmus Umbaldi, Guilelmus de Sancto
Felice, Raimundus de Oliverdar, Bernardus de Fontibus, Ferrarius
Garinii, Petrus Natalis, Berengarius de Capellatis, Bernardus de
Vico, Petrus de Prato, Petrus Carbonelli, notarius, et Petrus Marci,
notarius, Petrus de Bonastre, Guilelmus de Ollesia et plures alii
cives Barchinone, et ibidem in presencia omnium predictorum
Poncius de Alesto, ad preces et mandatum predictorum consilia-
riorum et domini Arnaldi, Dei gracia Barchinone episcopi, cum
reverencia proposuit coram domino rege et domino infante Petro
et omnibus supradictis quod dominus infans Petrus volebat et in-
tendebat facere cudi et fieri in civitate Barchinone novam monetam
de argento, ita quod denarius argenteus valeret duodecim denarios
monete Barchinone perpetue de terno, que perpetuo currere debet,
et iam in cudenda dicta moneta de argento multum processerat,
hostens pluribus racionibus et per instrumentum dicte monete de
terno, quod erat firmatum et iuratum ab ipso domino rege et ab
ipso domino infante Petro, cum voto sollempni ab eisdem emisso,
vallatum ac bulla plumbea domini regis corroboratum, quod aliam
monetam cuiuscumque ponderis, signi vel legis iidem dominus
rex et dominus infans Petrus et successores eorum non poterant
nec deberent facere cudi vel fieri, nisi tantum predictam monetam
Barchinone de terno, que nunc currebat, que perpetua erat, et sub
illo pondere, forma, lege et signo tantum quibus a principio fuit
facta et publicata sive sparsa, et quod de ipsa moneta de terno
non debebant facere cudi, nisi quando necessitas et utilitas esset
terre, et de consilio et requisicione proborum hominum civitatis

Barchinone, prout hec omnia in dicto instrumento confecto de
dicta moneta de terno, quod ibidem fuit coram omnibus publica-
tum et lectum, dictus Poncius de Alesto plenius asseruit contineri.
Asseruit etiam dictus Poncius de Alesto quod intentio et intellectus
domini regis fuit a principio, quando dicta moneta Barchinone de
terno fuit facta, quod numquam alia moneta cuderetur vel fieret
vel curreret Barchinone, nisi tantum dicta moneta Barchinone de
terno, propter maximum damnum quod cives Barchinone et alii
de comitatu Barchinone sustinuerant propter mutacionem alterius
monete Barchinone de duplo. Et nichilominus idem Poncius de
Alesto fidem et legalitatem domini regis, quem asseruit predicta
omnia super intencione predicti instrumenti, pro se et tota uni-
versitate in testem elegit. Quibus omnibus diligenter propositis et
racionibus utriusque partis auditis, dominus rex traxit se ad partem,
expulsis omnibus aliis qui in dicto capitulo erant, super premissis
deliberavit cum domino infante Petro, et cum domino episcopo,
et cum ffratre Raimundo de Pennaforti, et cum archidiacono Bar-
chinone, et Guilelmo de Cervilione, et Hugueto de Cervilione, et
cum Iacobo Rocha, sacrista Ilerdensi et notario domini regis,
et cum Ferrario de Minorisa, Alberto de Lavanya, Iohanne Blanch,
Ferrario Mayolli, vicario Barchinone, et Guilelmo Grunni, baiulo
Barchinone, super facto dicte monete nove de argento. Et habita
deliberacione, in publico et coram omnibus, et vocatis consiliariis
et omnibus probis hominibus civitatis Barchinone qui ibi conve-
nerant, dixit dictus dominus rex quod ipse et filius eius Petrus
firmaverant et iuraverant monetam Barchinone de terno, et quod
erat sue intencionis et fuerat semper quod ipsa moneta de terno
tantum curreret in Barchinona et aliis civitatibus et locis in ins-
trumento ipsius monete contentis, et quod si necessitas vel utilitas
esset, quod amplius cuderetur de ipsa moneta Barchinone de terno,
quod hoc fieret usque ad certam temperatam quantitatem et de
consilio er requisicione proborum hominum Barchinone, quia nollet
pro meliori regno quod ipse habebat, contra suum sacramentum
venire. Et ideo dixit, voluit et mandavit quod de dicta moneta de
argento, quam dominus infans Petrus volebat facere cudi, non
cuderetur neque fieret nec etiam de aliqua alia cuiscumque pon-
deris, signi vel legis, nisi tantum de illa de terno que per eum et
filium suum Petrum extitit iurata. Et his peractis, consiliarii et tota
universitats civium Barchinone, et dominus episcopus et nobiles
et alii qui in dicto capitulo convenerant, regraciando domino regis

super premissis, recesserrunt inde.
Acta sunt hec loco, die et anno predictis.
17
1270, març, 29. Barcelona

L’infant Pere dóna guiatge al mercader genovès Arrighetto Spínola
perquè pugui comerciar lliurement per totes les seves terres.

gonum primogenitus et tenens locum eiusdem, recipimus et cons-
tituimus sub nostra proteccione, custodia, comanda et guidatico
speciali vos Ariguetum Spinola, civem ianuensem, et homines et
mercatores vestros, et naves, ligna et marinarios euntes in eis, et
res ac merces vestras, omnes quecumque fuerint et ubicumque,
in eundo, stando et redeundo per loca predicti domini regis et
nostra, per terram, mare, videlicet stagnum et quamlibet aquam
dulcem, ita quod nemo de nostri confidens gracia vel amore au-
deat vel presumat vos vel homines, mercatores vestros aut naves,
ligna, marinarios aut aliquas merces vel res vestras in aliquo loco
iurisdicionis et dominationis dicti domini regis et nostre invadere,
capere, detinere, marchare vel eciam pignorare, culpa, crimine vel
debito alieno, nisi vos principalis fueritis debitor vel fideiussor pro
aliis constitutus, nec eciam in hiis casibus, nisi prius in vobis fatica
inventa fuerit de directo. Mandantes firmiter vicariis, baiulis, curiis
et universis aliis officialibus et subditis predicti domini regis et
nostris, presentibus et futuris, quod presens guidaticum nostrum
firmum habeant et observent, et faciant ab omnibus inviolabiliter
observari, et non contra veniant, nec aliquem contra venire per-
mittant aliqua racione, vobis tamen faciente querelantibus vestris
iusticie complementum. Quicumque autem contra hoc guidaticum
nostrum venire in aliquo attemptaverit, iram et indignacionem
nostra et penam mille morabetinorum in auro absque remedio
aliquo se noverit incursurum, d[amno] illato vobis primitus et
plenarie restituto.
Datum Barchinone quarto kalendas aprilis anno Domini mil-
lesimo ducentesimo septuagesimo.
18
1270, abril, 13.

Ferrer de Soler reconeix que ha rebut, en nom de l’infant Pere, set-
centes quarteres de blat de fra Gallart de Josa, comanador de
la casa del Temple de Barberà.
Sit notum cunctis quod ego Ferrarius de Solerio confiteor

et in veritate recognosco vobis fratri Galart de Iosa, comandatori
domus Milicie Templi vocate Barberanum, me habuisse et recepis-
se a vobis, nomine et racione domini infantis Petri, septingentas
quarterias frumenti ad mensuram quarterie Templi, quas domus
Milicie Templi eidem domino infanti Petro, racione mutui, debe-
bat. Idcirco renuncians omni excepcioni non traditi frumenti et
non recepti, et doli, per dominum infantem Petrum et per omnes
successores eiusdem, et per me et omnes successores meos, voco
vos, et omnes successores vestros comandatores dicte domus
Barberani, et universam Miliciam Templi, tam presentem quam
futuram, cum omnibus bonis eiusdem habitis sive habendis, quitos,
absolutos et liberos de septingentis quarteriis frumenti antedictis,
ita quod de cetero non possint ab aliqua persona iterum vobis vel
successoribus vestris, nec alicuis persone vel rebus Milicie Templi,
exigi vel demandari. Ymmo faciendo vobis et successoribus ves-
tris, et universis fratribus domus Milicie Templi, tam presentibus
quam futuris, pactum ipsum de non iterum petendo. Et apocham
de soluto domino infanti et omnibus successoribus suis, et michi
et omnibus successoribus meis, quia dictas septingentas quarte-
ria frumenti a vobis, prout superius dictum est, habui et recepi,
perpetuo silencium impono.
Actum est hoc idus aprilis anno Domini MCCLXXº.
Sig(+)num mei Fferrarii de Solerio predicti, que hoc laudo
et firmo.
Sig(+)num Arnaldi de Ocello, Sig(+)num Petri de Artusa,
Sig(+)num Guilelmi Mari, testium huius rey.
Sig(+)num mei Petri de Podio, notarii de Vallibus publici pro
Guilelmo de Alarich, capellano eiusdem ville, qui hoc scripsi, die
et anno ut supra.
19
1271, maig, 15
Jucef Ravaia, en nom de l’infant Pere, ven a Miquel Jaufré, per
150 sous de Barcelona, el primer terç de la primera venda de
les cases, els furcats i les taules que havien estat de Ramon
de Calassò i de la seva filla Tolosa, dins la ciutat de Girona.
Sit notum cunctis quod ego Iuceffus Ravayla, baiulus Gerunde

pro domino infante Petro, filio illustris regis Aragonum, ex parte
domini regis et domini infantis Petri et suorum, vendo tibi Michaeli
Iaufredo, filio Raimundi Iaufredi Piscatori, et tuis in perpetuum
totum primum tercium quod michi vel successoribus meis baiulis,
racione domini regis et domini infantis Petri, eveniet vel exire
sive evenire poterit de prima vendicione que fiet ex omnibus illis
domibus que condam fuerunt Raimundi de Calassono et filie sue
Tolose, uxoris condam Bernardi de Sancto Daniele, et de furcatis
et tabulis qui et que sunt usque oriente in macello, que condam
fuerunt ipsius Raimundi de Calassono et filie eius Tolose, et de
omnibus tabulis que sunt dictarum domorum intus murum et
extra murum in fronteria dictarum domorum. Affrontant autem
dicte domus ab oriente in macello Gerunde, a meridie in domibus
Nescim, filii Izachi Cordovini, ab occidente in rivo claro Undaris,
a circio in domibus Guilelmi de Castilione. Ita quod tu vel tui
recipiatis totum primum tercium quod ex omnibus predictis do-
mibus et furcatis et tabulis, que sunt usque oriente in macello,
et de tabulis que sunt usque occidente intus murum et extra
murum in frontaria dictarum domorum, si simul erunt vendite,
vel de qualibet eorum si particulariter pro parte erunt vendite,
quod michi vel successoribus meis baiulis, racione domini regis
et domini infantis Petri, inde exire debeat. Et ego et successores
mei baiuli teneamur et promittimus firmare vendicionem vel ven-
diciones omnium eorum predictorum que inde fient cuiuscumque
vel quibuscumque volueritis sine aliquo tercio et precio quod inde
ego vel successores mei non recipiamus nec habebimus aliqua ra-
cione, set totum primum tercium eorum omnium predictorum sit
tui et tuorum proprium racione dicte vendicionis. Pretera per me
et successores meos tenentes dictam baiuliam, et ex parte domini
regis et domini infantis Petri, donamus tibi et tuis licenciam et
potestatem, si volueris tu vel tui, quod possitis predicta omnia
retinere, et insuper habeatis ius retinendi sicut ego vel successoris
mei tenentes baiulia Gerunde, et ut dominus potest facere de re

vendita et potest facere de re que pro eo tenetur. Ego vel succes-
sores mei teneamur et promitimus firmare tibi et tuis empcione
vel empciones quam vel quas inde facietis sine precio et tercio
aliquo quod inde non recipiamus neque habeamus, quod nisi fe-
cerimus vel facere noluerimus valeat dicta empcio vel empciones
ac si a me vel a successoribus meis baiulis propria manu esset
vel essent firmata. Et in presenti, ex nunc sicut ex tunc, cum hoc
publico instrumento, per me et successores meos baiulos laudo et
concedo primam vendicionem vel vendiciones quod de predictis
omnibus, si simul erunt vendite, vel de qualibet eorum, si parti-
culariter pro parte erunt vendite, cedendo tibi et tuis in premissis,
prut superius est dictum, quantum ad primum tercium omnium
predictorum, omnia loca, iura, voces et raciones, et acciones reales
et personales, michi et successoribus meis baiulis, racione domini
regis et domini infantis Petri, competentes vel competituras ad
tuas voluntates et tuorum faciendas, faciendo inde te procuratore
in rem tuam. Et sic promito tibi et tuis, ex parte domini regis
et domini infantis Petri, dictam vendicionem, prout dictum est
superius, racione dicti primi tercii omnium predictorum, facere
habere et tenere in pace contra cunctam viventem personam. Et
propter hanc vendicionem confiteor me a te numerando recepisse
et penes me habuisse, ex parte domini regis et domini infantis
Petri, et in comodum et utilitatem eorum, misisse et expedisse
centum quinquaginta solidos Barchinone de terno, renunciando
excepcioni non numerate peccunie.
Et ego Michael Iaufredi predictus promito tibi Iuceffo Ravayla,
baiulo predicto, et successoribus tuis baiulis quod si predicta simul
vel particulariter erunt vendita plus quam mille solidis Barchinone
de terno, de tota illa suma que esset ultra mille solidis Barchi-
none de terno promito et tenear componere vobiscum racione tercii.
Actum est hoc ydus madii anno Domini MCCLXX primo.
Sig(+)num Michaelis Iaufredi, qui hoc firmo.
[Firma en hebreu.]
Testes huius rei sunt: Andreas Sunerius et Petrus Raimundi,
mercerius.
(+) Arnallus de Sancto Martino, qui hoc scripsit mandato
Bernardi de Vicci publici Gerunde notarii.
(+) Raimundus de Caciano, tenens locum Bernardi de Vicci
publici Gerunde notarii, subscribo.
19 bis
1270, maig 17. Tarassona

L’infant Pere, a requesta de Fortuny de Domeny, de la casa d’Eiximèn
d’Arteda, posa unes treves entre aquest i els seus seguidors, i
els de Martí Avarca i els seus, en espera que Eiximèn d’Arteda
i Martí Avarca tornin d’Ultramar.
A ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Jaume I, caixa 2, extrasèrie
carta 34, en molt mal estat de conservació.
Noverint uni[v]ersi quod in presencia [n]ostra infantis Pe-

tri, illustris regis Aragonum filius /procuratore\ et tenentis locum
eiusdem in regno, Ffortunius de Domeny[o], miles, pro se [et] pro
fratre suo, et Petro Marchesii, et pro Rodirico Exemini, et pro
Ma/r\cho et pro Alfonso, filiis dompni Marchi de Arteda, militis,
et pro Mic[h]alello et pro Vuchoto, fratribus Marchi predicti, et
pro D[omi]nico d’Oreaferro, et pro Dominico Socirana, et pro
Garcia Verdu, et pro [...] [...] et parte ipsius Fforunius et omnium
supradictorum, et pro domo dompni Exemini d’[A]rteda, que est
prope om[..]s et pro tota familia que moratur in ipsa domo A[r]-
tede re[co]g[noverunt] bona fide et sine aliqua fraude et malo in-
tellectu, et sine aliqua [c]avillacione [ver]borum, secundum sanum
intellectum [et] qui congruit bon[o] [...] Martino A[v]arc[a], militi,
et filiis suis et vassallis omnibus et singulis, et Martino Lupi, et
Rod[ir]ico Petri, et Martino Avarca, et Petro Avarca, Sancio Lupi,
Petro Av[arc]a et Exemino Petri, filiis quondam Petri Avarca, fratris
eidem Martini, et omnibus et singulis vassallis eorum, et Aznario
Lupi de Luna et omnibus et singulis vassall[i]s suis, et Michali
d’Ezco et vassallis suis, et Lupo Arzez de Cabanes, Petro Ortizio,
Eneco Arzez, Micheli Petri, Exemino Lupi, filio Ferrand[i] de Arres,
et nepotibus suis Rodrico et Ferrando Lupi, et Garcie Lo[..]berre,
et Petro Nuguera, et Garcie Sancii de [Ca]banes, et Ferrando de
Gradus, et Ferrando de Baylo, Petro Exemini de Baylo et filio suo
Petro Exemini, Garcie Fferrandiz de Lienda, et Eneco de Bayl[o]
[et] filiis suis, et Petro Ondues et filiis suis, Martino de Casseda
et filio suo Petro Ma[rt]ini, et Dominico d’Ul, Sancio de Font, et
Petro Lienda, Iohanni Petri et fratri suo, et Michaeli de Marres,
et filiis dompni Diadaci de Cenydo, /videlicet\ Didaguello [et] Ro-
driguello, et Petro Diez, Martino Exemini, et Garcie Exemini /et\
Michaeli [Ex]emini et Petro /filio Petri Exemini\, Michaeli d’Yezo
et vassallis suis, et Garcie Petri de Sans[i]a, Petro Martini de Luna et
vassallis suis, Alfonso de Baylo et vassallis su[i]s, Exemino Lupi
Danerez de Anies et vassallis suis, Ff[er]rando Alamani et vassall[is]

suis, Exemino Eneguez et vassallis suis, S[ancio] Lupi de Lienda,
[...] Leax, Petro d’Anyes et filio suo Garcie Petri, Michaeli Egidii
et vassallis suis, Petro Navarre, Petro Martini de Falc[e]s, Garcie
Petri de Falces, Fferrando Garzez, et Martino Garzez, et Petro
Egidii, [...], Petro Lup[i] de N[av]ardun et filiis suis, Exemino Petri
de Lobera et vassallis suis, Bertrando de Baylo et vassallis suis,
Rodirico de Baylo [et va]ssall[is] suis, Sancio d’Estada et vassa-
llis suis, Lupo de Baylo et vassallis suis, Exemino de B[ay]lo et
vassallis suis, et filiis Iohannis de Lobera, Corberano de Lobera,
Eximino de Lobera, Michaeli de Lobera, Fferrando de Brenda,
Corberando de Urandus et omnibus vassallis suis, et Sancio Sal-
vaterra, Exemino Garzez et filio suo, Dominico Martini, Dominico
de Arteda, Petro Lupi, filio dompne Orie de Miana, Sancio Garzez,
Dominico Bezino, Sancio Martini dez quinto /Sancio Martini Diez
quinta\, Lupo Martini d’Azora, Petro /Lupi\ de Penna, Ex[em]ino
d’Uncastello, Lupo d’Uncastello, Exemino de Villella, Petro Sancii
de Cingra, Ffortunyo Lupi de Baylo et vassallis suis, Dominico de
Benedicta, Garcie [...] et vassallis suis, Gonzalbo d’Aspes, Iohannis
Petri, Garcie Esqu[...], personis scilicet et rebus usque ad festum
sancti Michaelis mensis septem[bris] proximi venturi et ab illo festo
[u]sq[ue ad] aliud sequens festas festum sancti Michaeli eiusdem
[men]sis [...] per totam diem usque ad sol[is] p[osito] [..]dimus
ita tamen quod si forte dompnus Exeminus d’Arteda et Exemin-
us Martini, fil[ius] e[ius], [...] [..]enerint in Aragonia de partibus
ultramarinis et maluerunt habere treugua [...] quod domus dicti
Exemini et familia que est in domo sint in treugam per XV diez
post adventum eorum /ipsius\ in Aragonia; similiter si post adven-
tum ipsius Exem[in]i d’Arteda in Aragonia fratres eiusdem Exemini,
videlicet Rodiricus, Exeminuz, et [M]archo et Alfonso, noluerunt
habere treguam cum Martino Avarca et [va]litoribus suis supra/
dictis\nominatis dictus [Fortunius] de Domenyo teneatur significare
[...] hoc d[icto] [Martin]o Avar[c]a, et duret [...] quanto ad predictas
tres fratres dicti Exemini per X[V] dies postquam s[i]gnif[ica]-
v[erunt] fra[..] [...] Martino Avarca, et ulterius non [..]eat dictus
Ffortunius [de Dome]nyo [...]1 [...]; quanto ad [..] predictus Exemi-
nus [d’]Ar[teda] et familiam ipsius demus treguam, nichilominus
[...] salva rema[..]; quanto ad ipsum Ffortunium [de] Domenyo et
quanto ad alios promittemus ipse treuguam dedit; similiter dictus
[M]a[rti]nus Avarca per se et omnibus suis valitoribus suprascriptis
dedit treuguam dicto Ffortunio de Do[men]yo et omnibus /aliis\
pro quibus dictus Ffortunius de Domenyo dedit treguam eidem

Martino et valitoribus suis quorum nomina superius sunt expressa,
et etiam vassalis eorum et personis scilicet et rebus, bona fide et
sine aliqua fraude <et> malum illatum et sine aliqua cavillacione
verborum, secundum sanum intellectum qui congruit libere fidei
usque ad tregua superius assignata; et hanc autem treguam sit
concedendam ad invicem partes [predi]cte bona fide, ut superius
est dictum, promitentes quod ea habeant et procurent [...] [...]
hominibus pro quibus eam ded[eri]mus de die et de nocte et in
omnia loca. Si quis autem [contra] predictam treguam venerit sit
proditor manifestus. [...]2 Promisit etiam dictus Martinus Avarca,
pro se et suis valitoribus suprascriptis, quod si dictus Exeminus
d’Arteda, et frater eius Exeminus Martini, noluerit ipsi Martino et
valitoribus suis dare treuguam usque ad tempus predictum, ipse et
valitores sui recipient treuguam ab ipsis et dabunt simi[lit]er e[i]s
tr[eu]guam usque ad tempus predictum, secundum quod super[i]us
continetur. Si vero noluerint e[nim] [da]re tregua predicta, dic-
tus Martinus Avarca non teneat [...] [tre]gua usque ad XV dies
predictos. Quanto ad predictos tres fratres predicti Exemini, nec
q[uanto] ad domum [predi]cti Ex[emi]ni nec etiam quanto ad fa-
miliam ipsius domus, salva vero promitentes tregua, quanto ad
ipsum Martinum et alios valitores suos superius nominatos et
quanto ad ipsum Ffortunium et alios pro quibus treguam dedit.
Testes sunt: dompnus Artaldus de Lu[n]a, Rod[iri]cus Exemi[ni]
de Luna, Arnaldus de Torrellas, Aznarius de Oscca, Petrus Iordani,
milites.
Quod est actum apud Tirasonam XVIº kalendas iunii anno
Domini MºCCºLXXº.
1. La resta de la línia és il·legible. 2. A continuació, una línia totalment il·legible.
20

L’infant Pere, primogènit del rei Jaume i lloctinent seu, rep sota la
seva protecció el comanador i la casa del Temple de Palau del
Vallès.

gonum primogenitus et tenens locum eiusdem, recipimus et cons-
tituimus sub nostra proteccione, custodia, comanda ac guidatico

speciali comendatorem et domum Palacii Templi de Vallesio, cum
fratribus et omni familia eiusdem, et omnibus villis, locis, mansis
dicte comendatorie, et hominibus et mulieribus ibidem habitantibus
et habitaturis, et cum omnibus bonis et rebus dicte comendato-
rie et hominum predictorum, mobilibus et imobilibus, habitis et
habendis, quecumque sint et ubicumque, in eundo, stando ac re-
deundo per omnia loca terre et dominacionis domini regis patris
nostri et nostre, tam per mare scilicet quam per terram, et stagna
ac quamlibet aquam dulcem, ita quod nullus confidens de nostri
gracia vel amore audeat domum seu comendatoriam predictam, et
res eiusdem et homines predictos et res eorum invadere, capere,
detinere, impedire, marchare, pignorare, agravare culpa, crimine
vel debito alieno, nisi comendator vel homines predicti principales
debitores vel fideiussores pro aliis fuerunt constitui, nec in hiis
eciam casibus, nisi prius in ipsis fatica inventa fuerit de directo.
Mandantes firmiter universis vicariis, baiulis, curiis et aliis officialibus
et subditis predicti domini regis et nostris, presentibus et futuris,
quod hoc guidaticum nostrum firmum habeant et observent, ac
faciant ab omnibus inviolabiliter observari, ut superius continetur,
et non contra veniant, nec aliquem contra venire permittant aliqua
racione, ipso tamen comendatore et hominibus supradictis faciente
querelantibus ab ipsis iusticie complementum. Quicumque autem
contra hoc guidaticum venire temptaverit, iram et indignacionem
nostram et penam mille aureorum se noverit incursurum, dampno
illato eis primitus et plenarie restituto.
Datum Barchinone nonas augusti anno Domini millesimo
CCº septuagesimo primo.
21
1272, març, 27
L’infant Pere cedeix a Dalmau de Rocabertí els castells de Navat, Sant
Llorenç i Vilademuls i la força de Bassegoda, més 15.000 sous
de Melgueil, a canvi del castell i vila de Torroella de Montgrí
i de la vila d’Albons.
abc.
Sit notum cunctis quod nos infans Petrus, illustris regis Ara-
gonum primogenitus et tenens locum eiudem, per nos et omnes
successores nostros, bona fide et absque omni dolo, permutamus

et excambiamus vobiscum Dalmacio de Rochabertino, filio nobilis
viri Gaufredi de Rochabertino, pro castro et villa de Turruella de
Montgrino, cum omnibus suis iuribus, pertinenciis et iurisdiccio-
nibus, et pro dominio et iure quod habetis in domo et villa de
Albornis, que a vobis in feudum tenentur, castrum de Navata, et
Sancti Laurencii et forciam de Bassagoda, et castrum de Vilade-
muls, cum hominibus et mulieribus eorundem, et cum omnibus
suis iuribus, pertinenciis, iurisdiccionibus, et regaliis et suis ter-
miis, et cum omnibus parrochiis et locis pertinentibus ad castra
predicta, et cum omnibus iusticiis civilibus et criminalibus, et
cum omni me[ro] imperio, prout melius dominus rex pater noster
et nos recipimus et recipere debemus in dictis castris de Navata,
de Sancto Laurencio et forcia de Bassagoda, et in parrochiis et
locis pertinentibus eisdem aliquo iure vel racione. Parrochie vero
que pertinent ad iurisdiccionem castri de Navata sunt hec, scilicet
parrochia Sancti Petri de Navata, et Sancti Iuliani de Ordeis, et
Sancti Stephani de Canellis, et Sancti Laurencii de Spinaversa;
parrochie que pertinent ad castrum Sancti Laurenci sunt hec,
scilicet parrochia Sancti Laurenci de sa Muga, et Sancti Petri de
Albaynano, et Sanctis Felicis de Carbonils, et Sancti Bartholomei
de Pinquerono, et Sancti Michaelis de Bassagoda, et prout melius
vos Dalmacius de Rochabertino predictus et predecessores vestros
recipiebatis et recipere debebatis in predicto castro de Vilademuls
et terminis suis, et locis et parrochiis pertinentibus eidem castro
et iurisdicioni, ipsius tempore quo dictum castrum de Vilademuls
permutastis cum Sancia, vicecomitissa Caprarie, a qua nos ipsum
habemus et habere debemus concambii racione.
Item, damus vobis et vestris et permutamus per nos et nostris,
in concambium pro predictis, omnes iusticias civiles et criminales,
et omne merum imperium quascumque et quodcumque dominus
rex, pater noster, et nos accipimus et accipere debemus aliquo
iure vel racione in parrochiis Sancti Iuliani de Lercio et Sancte
Cecilie de Terradis, ita tamen quod iusticias et merum imperium
predicte parrochie Sancte Cecilie de Terradis et de eius terminis,
et castri de Vilademuls, et omnium parriochiarum et termino-
rum ipsius castri, sicut melius et plenius pater vester Gaufridus
de Rochabertino et predecessores sui tenuerant, teneatis vos et
successores vestri pro nobis et successoribus nostris in feudum,
et faciatis nobis et nostris pro dictis iusticiis homagium manuale
sine omni alio servicio.
Verum quia redditus dictorum castrorum, scilicet castri de

Navata, de Sancto Laurencio et forcia de Bassagoda, cum perti-
nenciis ipsorum, non sufficiunt ad complementum duorum milia
solidorum malgurienses annuatim que vobis pro dicto concambio
dare tenemur, addimus eidem concambio et assignamus vobis
pro complemento ipsorum duorum milia solidorum villam Sancti
Stephani de Gualbes, videlicet totum honorem quem Berengarius
de Vilaherto, et Raimundus eius filius, et Guilelmus Seynerii et
Andreas Seynerii, frater eius, habent in parrochia antedicta, cum
mansis, bordis, exitibus et proventibus universis, et cum omnibus
aliis iuribus que pertineant ad dictam villam Sancti Stephani ubi-
cumque sint, ita videlicet quod quandocumque nos dabimus vobis
honores valentes in redditibus tantum quantum defficit de suma
duorum milia solidorum de redditibus dictorum castrorum de Na-
vata et de Sancto Laurencio, et forcia de Bassagoda per alodium
franchum, cum hominibus et feminis, et in mansis, cum omnibus
iusticiis civilibus et criminalibus, et mero imperio a loco vocato
de Vilademuls usque ad Lercium, dictus honor Sancti Stephani
cum omnibus iurisdicionibus, proventibus, iuribus et pertinenciis
suis, sit a predicta obligacione et assignacione penitus liberatus et
etiam absoltum. Iusticias vero et merum imperium predicti hono-
res, scilicet complementi duorum milia solidorum, teneatis vos et
successores vestri pro nobis et successoribus nostris in feudum,
sine omni alio servicio quod inde facere non tenemini, nisi quod
faciatis inde nobis et nostris homagium manualem.
Item, pro dicto concambio damus vobis redditus trium
milium et quingentorum solidorum malgueriensium quos dicta
Sancia, vicecomitissa, ad usumfructum de vita sua in villa Pe-
tralate et staticum palacii Petralate, prout vos dictus Dalmacius
ipsos redditus et staticum palacii dederatis eidem vicecomitisse
racione concambii.
Item, damus vobis pro predicto concambio in presenti quin-
decim milibus quingentis solidis melguriensis, et promitimus vobis
etiam quod solvemus omnia debita que Poncius Guilelmi debebat
tempore matris sue, et si forte vos dictus Dalmacius, vel sacris-
ta Gerunde seu alter vestrum, solvistis post mortem dicti Poncii
Guilelmi aliqua de predictis debitis, vel vos alicui obligastis, pro-
mitimus solvere quicquid ex ipsis solveritis, et ab obligacionibus,
siquas fecistis, vos et fideiussores vestros penitus liberari.
Item, pro dicto concambio diffinimus et remitimus pro domi-
no rege et nobis, vobis dicto Dalmacio et Gaufrido, patri vestro,
et omnibus de familia vestra militibus et peditibus terre vestre, et

omnibus valitoribus vestris undecumque sint, et militibus ac ho-
minibus de Vilademuls, omnes peticiones et demandas quod pre-
dictus dominus rex et nos contra vos, et dictum patrem vestrum
et alios supradictos facere possemus racione fraccionis Pacium et
Treugarum fractarum, et racione banditorum quos sustinueristis in
locis vestris vel valitores vestri in locis suis, et racione aliquorum
sagionum predicti domini regis et nostrorum requisitorum, et
omnes alias peticiones quas vobis et aliquis supradictis predictus
dominus rex et nos facere possemus racione aliquarum iniuriarum
usque in hunc diem presentem.
Vos vero, et dictus pater vester et omnes aliis supradicti,
teneamini facere querelantibus iusticie complementum, ita quod
nichil teneamini domino regi, vel nobis aut aliquibus officialibus
nostris, dare pro aliquibus condempnacionibus factis et faciendis
ad querimoniam ipsorum querelantium de maleficiis seu delictis
comissis usque in hunc diem presentem, salvis vobis omnibus
deffensionibus contra querelantes, et dicto Gauffrido et hominibus
ac militibus de familia vestra, et possitis vos in iure deffendere.
Item, promitimus vobis quod liberemus et facemus liberari
homines castri de Navata ab omnibus debitis et obligacionibus in
quibus sint, racione Arnaldi de Navata [...] debentibus castri de
Vilademuls tempore Sancie predicte.
Predicta siquidem omnia singula et universa permutamus et
excambiamus ex causa permutacionis vobis dicto Dalmacio, damus
cum omni iure et dominio, et omni iurisdiccione, et mero imperio
que habemus vel habere debemus nos et dominus rex pater noster
aliquo iure vel racione in eisdem, cum hominibus et mulieribus
eorundem, et cum mansis, bordis, nemoribus, silvis, garriciiis, pas-
cuis, pratis, aquis aqualibus, rochis, molendinis monariis, reguis,
aqueductibus, et cum omnibus feudis militum, et prout melius in
eiusdem castris et locis dominus rex et nos habemus vel habere
debemus aliquo iure vel racione, pro libero et francho alodio
ad habendum, tenendum, possidendum, expletandum, dandum,
vendendum, impignorandum et alienandum, et ad omnes vestras
vestrorumque voluntates perpetuo libere faciendas secundum for-
mam superius comprehensam. Et promitimus etiam tradere vobis
castrum de Vilademuls, cum suis iuribus, in eo statu in quo erat
tempore quo eum habuit dicta vicecomitissa tempore concambii,
salvo tamen et retento quod de forcia de Bassagoda non fiat ullo
tempore guerra domino regi vel nobis aut successoribus nostris,
nec exeat inde malum domino regi vel nobis, aut hominibus seu
terre nostre, vel aliquibus hominibus seu mulieribus euntibus per
terram nostram vel rebus quas duxerint. Et si forte aliquid damp-
num vel malum domino regi vel nobis, aut hominibus, ut dictum
est, vel terre nostre exiret, teneamini ipsum malum et dampnum
restituere infra triginta dies post mencionem factam vobis vel
successoribus vestris aut tenentibus castrum illud vel forciam per
dominum regem vel nos, aut successores seu officiales nostros vel
successorum nostrorum, et de hiis, in hoc casu, tantum teneami-
ni vos et successores vestri in dicta forcia nobis et successoribus
nostris facere homagium manuale.
Promitimus insuper vobis quod predicta omnia que vobis
damus, ut superius continetur, pro concambio supradicto faciamus
vobis et vestris habere et tenere, et pacifice possidere, quiete et
in bona pace, contra cunctos homines, et vobis et vestris semper
de firma et legali eviccione teneri, et ponere nos et nostros ante
vos in iudicio nostris sumptibus propriis ad questiones, sique vo-
bis mote fuerint, in predictis vel aliquo predictorum, et suscipere
nobis honus litigii pro libero et francho alodio, salvo tamen quod
si aliquid vobis pro ecclesia teneretur, quod illud transeat cum ho-
nere suo. Cedentes vobis et vestris in omnibus supradictis omnia
iura nostra, et omnes acciones reales et personales quecumque
domino regi et nobis competunt vel competere possunt aliquo iure
vel causa in predictis, vel aliquo predictorum que vobis superius
damus pro concambio sepedicto, contra quamlibet personam,
ita quod toto iure nostro et iurisdiccione possitis uti et experiri
in iudicio et extra, in curia et extra curiam, quodadmodum nos
possemus in propria persona, ante huiusmodi cessionem, nullo
iure in predictis domino regi et nobis retento vel reservato, salvis
retencionibus supradictis de forcia de Bassagoda, et aliis ut supe-
rius continentur. Et si predicta permutacio predictorum et dicta
diffinicio quam vobis superius facimus aliquid plus quam ipsa
omnino que inferius nobis excambiatis valent modo vel in futurum
valebunt, totum illud quantumcumque sit ex mera nostra libera-
litate vobis donamus et concedimus ad omnes vestras voluntates
faciendas, renunciantes quantum ad hoc ex certa sciencia legi que
subvenit deceptis ultra dimidiam iusti precii, et omni iure divino
aut humano, scripto vel non scripto, generali vel speciali, et ipsi
consuetudini per que contra predicta movere possemus vel aliquo
predictorum. Et pro hiis omnibus et singulis supradictis complen-
dis et atendendis, obligamus vobis et successoribus vestris omnia
bona nostra quecumque sint et ubicumque, et predicta faciemus

firmari a Iasperto de Castelleto et Guilaberto de Crudiliis.
Versa vice nos Dalmacius de Rochabertino, cum consilio et
voluntate Gaufridi de Rochabertino, patris nostri, per nos et om-
nes successores nostros permutamus et excambiamus vobiscum,
predicto domino infante Petro, et ex causa permutacionis vobis
damus pro predictis castro de Navata, et de Sancto Laurencio,
et forcia de Bassagoda, et castro de Vilademuls et omnibus aliis
supradictis, ut superius continetur, castrum nostrum et villam de
Turrucelle de Montegrino, cum omnibus suis iuribus, terminis et
iurisdiccionibus, et iusticiis civilibus et criminalibus, et cum om-
nibus dominiis, iuribus et pertinenciis que spectant vel spectare
debent ad dictum castrum et villam aliquo iure vel racione, tam
in terra quam in mari, et cum suis regaliis, et terminis, et feudis
militum, et domum et villam de Albornis, sicut melius ea habemus
et pro vobis tenentur in feudum, et cum militibus, hominibus et
feminis, et cum omnibus aliis iuribus que in predictis vel aliquo
predictorum habemus vel habere debemus aliquo iure, racione
vel causa, et cum silvis, rochis, garricis, montibus et montaneis,
nemoribus, pascuis, aquis, aqualibus, pratis, aqueductibus, mona-
riis, et terris cultis et heremis, et cum omnibus aliis prout melius
spectant ad dictum castrum de Turrucella et domum de Albornis.
Et siquidem ius habemus vel habere debemus in villa de Fontaniliis,
et de Sobrestayn, et de Saragay, et in Sancta Maria de Mari et
in loco vocato de Gayan, et prout hec omnia dicta vicecomitissa
vobis dedit in concambium, et sicut melius ipsa, tempore dicti
cambii, habebat et tenebat, et tenere et habere debebat, ad haben-
dum, tenendum, possidendum, expletandum, dandum, vendendum,
impignorandum, alienandum et ad omnes vestras vestrorumque
valuntates inde perpetuo libere faciendas, pro libero et francho
alodio, preter id quod pro ecclesia tenebatur tempore quo dicta
vicecomitissa nobiscum concambium fecit, et sicut melius dici
potest et intelligi, ad vestrum vestrorumque bonum et sincerum
intellectum. Promitentes vobis quod predicta omnia faciamus vo-
bis et vestris habere, tenere et possidere pacifice et quiete contra
omnes personas, et vobis et vestris semper de firma et legali evic-
cione teneri, et ponere nos et nostros ante vos [in iudicio] nos-
tris propriis sumptibus ad questiones sique vobis mote fuerint in
predictis vel aliquo predictorum, et suscipere in nos honus litigii.
Cedentes vobis et vestris in omnibus predictis omnia iura nostra,
et omnes acciones reales et personales quecumque nobis ac nostris,
racione nostri vel loco aliorum, competunt vel competere possunt

aliquo iure vel causa, contra quamlibet personam, ita quod toto
iure nostro et nostrorum et quorumlibet aliorum aquibus locum
habemus, possitis uti plenarie et experiri in iudicio et extra, in
curia et extra curiam quemadmodum nos possemus ante huius-
modi cessionem nullo iure nobis in predictis retento vel etiam
reservato. Et si hec que vobis permutamus aliquid plus quam
ipsa omnia que superius nobis excambiatis et difinicione quam
nobis facitis valent modo vel in futurum valebunt, totum illud
quantumcumque sit ex nostra mera liberalitate vobis donamus et
concedimus ad omnes vestras vestrorumque voluntates perpetuo
faciendas. Renunciantes quantum ad hoc, ex certa sciencia, legi
que subvenit deceptis ultra dimidiam iusti precii, et generaliter
omni iuri, divino et humano, scripto et non scripto, generali
et speciali, et omni consuetudini propter que contra predicta
vel aliquod predictorum venire possemus aliquo iure vel cusa.
Et per hiis omnibus et singulis supradictis complendis et aten-
dendis obligamus vobis et vestris omnia bona nostra mobilia et
inmobilia, habita et habenda ubique. Retinemus tamen nobis et
excipimus quod si domina Beatrix de Turrucella, uxor quondam
Bernardi de Sancta Eugenia, nullus [...] ius in castro sive villa
de Turrucella vel suis terminis, vel aliquo tempore moveret ali-
quam questionem vel demandam de aliquibus iuribus que perti-
neret ad dictum castrum et villam de Turrucella et de Albornis,
vel aliqua alia racione, quod nos racione alicuius eviccionis vel
obligacionis, quantum ad ipsum vobis vel vestris in aliquo non
teneamur, imo simus penitus liberi et absoluti, et ab omni obli-
gacione inmunes de omne iure quod ipsa aliquo modo petat vel
habeat in predictis, nec a nobis, racione dicte Beatricis, aliquid
petere possetis. Verum, si forte ipsa domina Beatrix illud ius ex
nobis haberet aliquo titulo vel racione, de hoc vobis teneamur
in hoc casu. Nichilominus dantes et cedentes vobis totum ius
nostrum, et acciones reales et personales que nobis competunt
vel competere possunt contra dictam Sanciam vicecomitissam vel
contra quaslibet alias personas racione eviccionis et obligacionis
generalis vel specialis, vel aliquo alio modo de predictis castro
et villa de Turrucella, et domo et villa de Albornis nobis facte et
promisse, prout in instrumentis inde factis continetur. Promiti-
mus etiam vobis castrum et villam et honorem de Turrucella,
et domum et villam de Alborns liberare ab omni obligacione et
alienacione quod ibi fecerimus. Preterea pro dicto patre nostro
et nobis diffinimus vobis, predicto domino infanti, et hominibus

domini regis et vestris omnes questiones et demandas quas nos
et homines nostri possemus vobis aut hominibus vestris facere
racione malefacte nobis vel hominibus nostris illate per vos et
homines vestros usque in hunc diem presentem.
Quod est actum sexto kalendas aprilis anno Domini millesimo
ducentesimo septuagesimo secundo.
Sig(+)num Dalmacii de Rochabertino predicti, Sig(+)num
Gaufridi de Rochabertino, patris eius, qui hec omnia laudamus,
firmamus, aprobamus et concedimus.
Sig(+)num infantis Petri, illustris regis Aragonum primogeniti
et tenentis locum eiusdem, qui hec omnia firmamus, concedimus
et approbamus.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Petrus, Dei gracia Gerun-
densis epischopus, Guilelmus de Montegrino, Gerundensis sacrista,
[2ª columna] Iazpertus de Bothenaco, abbas Sancti Felicis Gerunde,
Arnaldus, Dei gracia abbas ecclesie Sancte Marie Villebertran-
di, Arnaldus de Iuviniano, archidiaconus Bisullunensis ecclesie
Gerundensis, [3ª columna] Iazpertus de Castelleto, Bernardus de
Aquaviva, Simon de Gerundella, [4ª columna] Ferrarius de Mino-
risa, iurisperitus, Bernardus de Prato, iurisperitus, et Raimundus
de Iuyano, miles.
Sig(+)num Bernardi Palacioli, qui hoc scripsit mandato Ber-
nardi de Vicco, publici Gerunde notarii.
Ego Bernardus de Vicco, publicus Gerunde notarius (+)
subscribo.
22
1272, març, 27.

Dalmau de Rocabertí convé amb l’infant Pere que del castell de
Bassegoda no sortirà cap dany per a les seves terres i que no
hi donarà recapte a qui n’hagi fet.
abc.
Noverint universi quod nos Dalmacius de Rochabertino, per
nos et per omnes successores nostros, in perpetuum convenimus
et promitimus vobis domino infanti Petro, illustris domini regis
Aragonum primogenito et tenenti locum eiusdem, in fide et homa-
gio quod de castro sive de fortia de Bassagoda, que nobis causa

permutacionis dedistis, non exiet aliquo tempore domino regi patri
vestro, vel vobis aut successoribus vestris, aut hominibus terre
vestre, nec aliis etiam hominibus extraneis euntibus per terram
vestram seu nostram, nec etiam hominibus sub Pace et Treuga
et vestris regaliis constitutis, malum aliquod sive dampnum in
personis vel rebus, nec aliqui etiam qui malum aliquid facerent
supradictis non tornabunt nec recolligerent in predicto castro seu
fortia vel suis terminis. Quod si factum fuerit, promitimus restitue-
re ipsum dampnum vel malum infra XXXª dies post monitionem
factam per dominum regem patrem vestrum vel per vos, aut per
officiales vestros vel per officiales successorum vestrorum, nobis
vel successoribus nostris aut tenentibus predictum castrum seu
fortiam. Et pro predictis omnibus et singulis observandis, atenden-
dis et complendis, facimus vobis homagium manualem. Obligantes
successores nostros qui dictum castrum sive fortiam tenuerint ad
predictas conveniencias faciendas et observandas, et homagium
manualem prestandum. Et nichilominus obligamus pro predictis
nos et omnia bona nostra et successorum nostrorum tenentium
dictum castrum vel fortiam.
Quod est actum VIº kalendas aprilis anno Domini millesimo
CCºLXXº secundo.
Sig(+)num Dalmacii de Rochabertino predicti, qui hec omnia
concedimus et firmamus.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Petrus, Dei gracia episcopus
Gerundensis, Guilelmus de Montegrino, Gerundensis sacrista, Ios-
pertus de Bothonaco, abbas Sancti Felicis Gerunde, Arnaldi, abbas
Villebertrandi, Arnaldus de Iuviniano, Bisuldunensis archidiaconus,
Bernardus de Prato de Bisulluni et Ferrarius de Minorisa, iurispe-
riti, [2ª columna] Iospertus de Castelleto, Bernardus de Aquaviva,
Simon de Gerundella, Raimundus de Palaciolo et Raimundus de
Iuviniano, milites.
Sig(+)num Michaelis de Ulmo, qui hec scripsit mandato Ber-
Ego Bernardus de Vicco, publicus Gerunde notarius (+)
subscribo.
23
1272, abril, 28
Dalmau de Rocabertí reconeix que ja ha rebut 12.000 dels 15.000 sous
de Melgueil que l’infant Pere li deu com a complement per
l’intercanvi de castells que han fet.
Sit notum cunctis quod nos Dalmacius de Rochabertino, cum

testimonio huius publici instrumenti recognoscimus nos bene fore
paccatos a vobis domino infante Petro, illustris domini regis Arago-
num primogenito, de duodecim milibus solidorum melguriensium
de illi quindecim milibus et quingentis solidis melgueriensis que
vos nobis dare et debebatis solvere, racione concambii inter nos et
vos facti, prout in instrumentis inde confectis latius continetur. Et
quia de illi XII milibus solidorum melguriensium a vobis sumus
bene paccati, renunciantes exceptioni non numerate peccunie, de
illis absolvimus et inmunis facimus vos et vestris.
Quod est actum Vº kalendas aprilis anno Domini MºCCºLXXº
secundo.
Sig(+)num Dalmacii de Rochabertino predicti, qui hoc fir-
mamus et laudamus.
Testes huius rei sunt: Petrus de Fogat, Raimundus Romei et
Ferrarius de Minorisa.
Sig(+)num Michaelis de Ulmo, qui hoc scripsit mandato Ber-
(+) Raimundus de Caciano, tenens locum Bernardi de Vicco,
24
1272, abril, 1
Guillem de Montgrí cedeix a l’infant Pere tots els drets que té al
castell i a la vila de Torroella de Montgrí.
Sit notum cunctis quod nos Guilelmus de Montegrino,

Gerundensis sacrista, cum testimonio huius publici instrumenti in
perpetuum valituri, diffinimus et remitimus vobis domino infanti
Petro, illustris domini regis Aragonum primogenito et tenenti locum
eiusdem, et vestris, perpetuo, totum ius quod habemus et habere

debemus, et nobis competit vel competere debet, tam racione
hereditatis et legitime paterne et materne, seu doni, legati, lexie,
institucionis et substitucionis ex testamento vel ab intestato, aut
aliis quibuscumque modis, in toto castro et villa de Turrucella de
Montegrino et in omnibus suis possessionibus, tenedonibus, perti-
nenciis, et in hominibus et feminis, militibus et feudis militum et
aliorum hominum, et in universis iuribus et dominiis dicti castri
et ville ubicumque sint, tam in parrochia Sancti Genesii de Turru-
cella de Montegrino quam in aliis parrochiis ad dominium dicti
castri et ville pertinentibus, sic quod de cetero in predictis nos vel
aliqua alia persona nomine <nomine> nichil potamus, exigamus
vel potere aut exigere valeamus. Immo donamus et cedimus et in
vos penitus transferimus totum ius nostrum, locum, voces, racio-
nes et acciones nostras, reales, personales, utiles et directas, que
nobis competunt in predicto castro et villa et eius pertinenciis et
tenedonibus universis, prout melius et utilius potest dici et intelligi,
ad vestrum comodum et vestrorum, ad omnes vestras voluntates
inde perpetuo faciendas sine aliquo retentu quem ibi vel inde
non facimus, omnibus nostris vocibus et rationibus inde perpetuo
extinctis, et penes vos et vestros remanentibus et translatis. Pro-
mitentes per nos et nostros prefatam remissionem semper ratam
habere et in perpetuum observare, et in aliquo non contra venire
iure aliquo vel etiam racione. Et super hiis renunciamus omni
iuri, scripto et non scripto, omnique auxilio legum et decretorum
contra predicta in aliquo repignantibus.
Quod est actum kalendas aprilis anno Domini millesimo
CCºLXXº secundo.
Eg(+)o Guilelmus de Montegrino, Gerundensi sacrista,
subscribo.1
Testes huius rei sunt: Guilelmus Rubei, miles, Raimundus,
scriptor domini infantis, et Poncius de Huliano.
Sig(+)num Michaelis de Ulmo, qui hoc scripsit de mandato
Bernardi de Vicco, publici Gerunde notarii.
Ego Bernardus de Vicco, publicus Gerunde notarius, (+)
subscribo.
1. Firma autògrafa.
25
1272, abril, 27
Jucef Ravaia, batlle, en nom del rei Jaume, de l’infant Pere i de la
cúria de Girona, cedeix a Jaume d’Hospital la tercera part del
benefici de la venda de cases i taules dins l’escorxador, i de les
taules situades dins i fora la muralla de la ciutat.
Sit notum cunctis quod ego Iuceffus Ravaya, baiulus, et

curia Gerunde, pro domino infante Petro, ex parte domini regis
et domini infantis Petri et suorum, dono et cedo tibi Iacobo de
Hospitali, et tuis et cui volueris, totum locum et ius domino regi
et domino infanti Petro, et michi nomine ipsorum, pertinens et
pertinere debens in superfluo primi tercii quod exierit vel evenerit
domino regi vel domino infanti, vel michi racione ipsorum, de
prima vendicione perpetua que fiet de omnibus domibus, tabulis et
furcatis qui sunt in macello, et de tabulis que sunt intus murum
et extra murum, que omnia Iacobus de Sancto Daniel et ffrater
eius, Simon de Sancto Daniel, habent et tenent per dominum re-
gem et dominum infantem Petro, deducto et triato primo tercio
mille solidorum Barchinone de terno, quod ego vendidi Michaeli
Iaufredi, filio Raimundi Piscatori, et toto iure quod ipse Michael
habet vel habere debet in predictis racione vendicionis seu con-
cessionis sibi a me facte de predictis cum instrumento, prout in
ipso instrumento lacius continetur. In toto autem superfluo dicti
tercii, dono et cedo tibi, et tuis et cui volueris, ex parte domini
regis et domini infantis Petri et suorum, totum locum et iura,
voces, raciones, acciones, reales et personales, utiles et directas
atque mixtas, domino regi et infanti Petro, vel michi racione ip-
sorum, in premissis competentes vel competituras, ad omnes tuas
voluntates et tuorum perpetuo faciendas, tam in retencione domo-
rum et aliorum predictorum quam in aliis, deducto tamen iure
in omni casu prius dicto Michaeli, prout in carta sua continetur,
et facio inde te procuratorem et dominum in rem tuam et sine
aliqua retencione. Renuncians omni iuri scripto et non scripto, et
iuri ingratitudinis quibus contra predicta venire possemus ego vel
successores mei baiuli aliquo modo vel iure.
Actum est hoc VI idus aprilis anno Domini MCCLXX secundo.
Testes huius rei sunt: Bernardus Vives de Colonico et Ber-
nardus de Fornells.
(+) Arnallus de Sancto Martino, qui hoc scripsit mandato

Bernardi de Vicco, publici Gerunde notarii.
26
1272, maig, 27
Sança, vescomtessa de Cabrera, dóna a l’infant Pere, com a donació
entre vius, el castell de Pals amb totes les seves pertinences, i
el rebrà en feu de part de l’infant.
Sit omnibus notum quod nos Santia, vicecomitissa de Capraria,

cum testimonio huius publici instrumenti ubique perpetuo valituri,
per nos et per omnes heredes ac successores nostros, donamus
titulo pure perfecteque donacionis inrevocabiliter inter vivos vobis
domino illustrissimo infanti Petro, excellentissimi domini regis
Aragonum primogenito, et successoribus vestris, ac quibuscumque
volueritis, in eternum, directum dominium castri nostri de Pals,
cum omnibus pertinenciis et tenedonibus suis, et feudis militum et
aliorum hominum, iuribus, dominiis, iurisdiccionibus et terminis
dicti castri, tam in parrochia Sancti Petri de Pals, in cuius parro-
chia dictum castrum fundatum est, in diocesi Gerundensis, quam
in aliis parrochiis sive locis dicto castro pertinentibus et debentibus
pertinere, nobis utile dominium retinendo de omnibus supradictis,
ita quod nos dictum castrum, cum omnibus supradictis, per vos
et successores vestros in feudo perpetuo teneamus. Promitentes
vobis, bona fide et sollempni stipulacione, quod nos et successores
nostri erimus vobis et vestris successoribus fideles et legales de
dicto castro et aliis supradictis, et quod dabimus vobis et vestris
potestatem de dicto castro, irati et paccati, quandocumque et
quotienscumque inde fuerimus requisiti, omni mora et dilacione
postpositis et remotis, secundum Consuetudinem Barchinone, et
faciemus inde vobis homagium. Quod homagium vobis facimus
in presenti, et potestatem dicti castri constituimus nos in presenti
vestro nomine possidere vel quasi. Hanc autem donationem vobis
facimus cum auctoritate Bernardi de Prato, iudicis ordinarii Gerun-
de, aput quem in presenti insinuacionem facimus de predictis. Et
ut hec omnia maiori gaudeant firmitate, sponte iuramus per Deum
et eius sancta IIIIor Evangelia corporaliter tacta, predicta facere,
attendere et complere, nec in aliquo contra venire.
Quod est actum VIº kalendas iunii anno Domini millesimo

CCº septuagesimo secundo.
Sig(+)num Sancie, vicecomitisse predicte, qui hec omnia fir-
mamus, concedimus et iuramus.
Ego Raimundus de Prato, iudex ordinarius domini regis in
Gerunda, qui predicte donationi et insinuationi auctoritatem meam
prebui, suscribo (+).
Testes huius rei sunt: Poncius de Urgio, Gerundensis canoni-
cus, Dalmatius de Rechasendo, Gerundensis precentor, Fferrarius
de Minorisa, iudex domini infantis, et Guilelmus de Chexanis,
clericus Gerundensis.
Sig(+)num Michaleis de Ulmo, qui hoc scripsit mandato
Raimundi de Catiano, pro domino infante Petro notarii publici
gerundensis.
Ego Raimundus de Catiano, notarius publicus Gerunde pro
domino infante Petro, subscribo.1
1. A continuació Ego B.
27
1273, març, 3. Girona

L’infant Pere nomena Ènnec López de Josa i Ramon, panicer, àrbi-
tres en l’amigable composició entre ell i Enric, rei de Navarra.

gonum primogenitus, constituimus et ordinamus fideles nostros
Enequm Luppi de Iosa et Raymundum, panicerium nostrum, et
quemlibet ipsorum in solidum, procuratores nostros, ita quod non
sit melior condicio occupantis ad compromitendum in arbitros seu
arbitratores seu amicabiles compositores, nomine nostro et vice,
cum illustre Enricho, rege Navarre, sub pena quinque milium
marcharum argenti, super questionibus et demandis quas nos ex
cessione et donacione nobis facta a domino rege Aragonum, patre
nostro, habemus seu habere debemus et possumus quacumque
racione vel causa contra regem Navarre predictum, ita quod dicti
arbitri, de iure vel amicabili composicione, diffiniant et ordinent
super dictis questionibus inter partes. Constituimus eciam ipsos
et quemlibet eorum in solidum procuratores nostros ad agendum,
deffendendum, excipiendum et replicandum et in animam nostram

prestandi de veritate dicenda et cuiuslibet alterius generis iuramen-
tum, et ad obligandum nos et bona nostra universa pro dicta pena
solvenda si comiteremus in ipsam, et ad omnia alia facienda que
nos facere possemus super omnibus et singulis supradictis. Nos
enim ratum et firmum habere promitimus, sub obligacione omnium
bonorum nostrorum, quicquid per ipsos procuratores vel eorum
ab eis actum et procuratum fuerit super [predictis et quolibet]
premissorum. In cuius rei testimonium presentem procurationis
cartam sigillo nostro pendenti [fecimus] roborari.
Datum Gerunde IIIº nonas marcii anno Domini MºCCºLXXºIIIº.
28
1273, març, 3. Girona

L’infant Pere nomena Gilabert de Cruïlles procurador seu per reclamar
i rebre els diners que li deu Enric, rei de Navarra.
Noverint universi quod nos infans Petrus, illustris regis

Aragonum primogenitus, constituimus nobilem Guilabertum de
Crudiliis procuratorem nostrum ad petendam et recipiendam,
nomine nostro, solucionem peccunie vel rerum quascumque in
quibus arbitri inter illustrem Enricum, regem Navarre, et nos vel
procuratorem nostrum electi seu eligendi, iure vel composicione
decreverint ipsum regem nobis teneri, racione questionum et de-
mandarum quas ex cessione et donacione domini regis Aragonum,
patris nostri, habemus seu habere debemus et possumus contra
regem Navarre predictum, et ad faciendum nomine nostro ipsi
regi Navarre vel procuratori eiusdem instrumentum recognicionis
et diffinicionis super solucione peccunie supradicte et rerum in
arbitracione, diffinicione seu composicione contentarum, et ad fa-
ciendum nomine nostro ipsi regi vel procuratori eius instrumentum
diffinicionis seu remissionis super omnibus predictis questionibus
et demandis. Nos enim ratum et firmum habere promitimus, sub
obligacione omnium bonorum nostrorum, quicquid per ipsum ac-
tum et procuratum fuerit super predictis et quolibet premissorum.
In cuius rei testimonium presentem procurationis cartam sigillo
nostro pendenti fecimus roborari.
Datum Gerunde IIIº nonas marcii anno Domini MºCCºLXXºIIIº.
29
1273, octubre, 9. Sord

Pacte de matrimoni entre la filla primogènita d’Eduard, rei d’Anglaterra,
i el fill primogènit de l’infant Pere, quan arribin a l’edat de
casar-se.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume II, carpeta 104, perg. 2173, partit per
abc.
In nomine domini nostri Ihesu Christi. Anno Domini mille-

simo ducentesimo septuagesimo tercio, VII idus octobris, in villa
Sordue, presentibus testibus infrascriptis, dominus Eduardus, Dei
gracia illustris rex Anglie, dominus Hybernie et dux Aquitanie, et
illustris infans Petrus, magnifici regis Aragonum primogenitus, vo-
lentes inter se dileccionem et veram concordiam firmiter duraturam,
et eandem per affinitatis vinculum consumare, convenerunt quod
predictus dominus rex Anglie desponsaret filiam suam et illustris
regine domine Alienore, coniugis sue, maiorem, filio maiori predicti
domini infantis et illustris domine Constancie, uxoris sue, intelligen-
tes illum et illam maiores qui tempore nuptiarum contrahendarum
inter eos primi seu maiores supererunt. Unde predictus dominus
rex, sub forma predicta, filiam suam desponsavit per verba de
futuro filio predicti domini infantis, et predictus dominus infans,
sub simili forma, desponsavit predictum filium suum filie dicti
domini regis. Promittentes uterque eorum sibi in invicem bona
fide, se daturos operam et facturos ac curaturos ut predicta spon-
salia per subsequentis matrimonium consumentur. Et ad maiorem
firmitatem habendam, predictus dominus rex et predictus infans
iuraverunt super sancta quatuor Dei Euvangelia predicta attendere
et complere ut supra continetur. Promisit etiam predictus domi-
nus infans prefato domino regi, quod tempore matrimonii faciet
augmentum ad dotem quam filia eiusdem domini regis afferet viro
suo, secundum quantitatem dotis, scilicet augendo ipsam dotem
in tercia parte plusquam sit ipsa dos, vel dabit arras secundum
morem regni Aragonum, qui est quod assignentur domine certa
loca que, vivente viro, tenet et percepit et habet redditus omnes
ipsorum locorum ad utilitates suas inde faciendas. Similiter, et post
mortem viri, quamdiu vidua in terra remanserit, superstitibus filiis
vel non, habeat et percipiat ipsos redditus ad voluntatem suam.
Si vero eadem domina ad secunda vota convolaret, percipiat ip-
sos redditus et habeat, non computandos eos in dotis, donec sibi

fuerit de ipsa dote plenarie satisfactum. Super augmento autem
et arris predictis sit in opcione ipsius domini regis utrum malit
arras predictas pro filia sua recipere vel augmentum. In cuius rei
testimonium predicti dominus rex et dominus infans huic carte
sigilla sua fecerunt apponi alterutrum.
Testibus: venerabilibus patris Ausitano archiepiscopo, et
[espai] episcopo Lectorensis, Echivardo de Chabbenays, comite
Bigorre, Aymerico de Rupecavardi, Imberto Guidonis, Roggero
de Glifford, Iohanne de Boun, militibus, et Antonio Bek, clerico
predicti domini regis, Bernardo Roggerii, comite Palariensis,
Blasio de Alagone, Athone de Focibus, Raimundo d’Orchau, Pe-
tro de Offegato et Bernardo de Montepavone, militibus predicti
domini infantis.
Datum et actum in predicta villa Sordue anno et die prefixis,
regni predicti domini regis Anglie anno primo.
30
1274, març, 19. Barcelona

Guillem de Castellolí, en tant que procurador de Ramon de Cardo-
na, compareix a Barcelona davant l’infant Pere, i altres nobles,
eclesiàstics i ciutadans de Barcelona i Lleida, per reclamar
la restitució de les possessions que l’infant havia embargat a
Ramon de Cardona. L’infant s’hi nega adduint els Usatges de
Barcelona, ja que el noble no li havia prestat el servei al qual
s’havia compromès.
Anno Domini millesimo ducentesimo spetuagesimo tercio,

die martes que fuit XIIIIº kalendas aprilis, in presencia domini
infantis Petri, et Arnaldi de Castronovo, magistri Templi, domini
Andree, episcopi Valentie, Geraldi, vicecomes Caprarie, Berenga-
rii de Cardona, Gaucerandi de Pinos, Huc de Balcio et plurium
aliorum militum et civium Barchinone et Ilerde, fuit Guilelmus
de Castroeulino coram domino rege in Palacio Barchinone dicens
se esse procuratorem Raimundi de Cardona, et peciit pro ipso
Raimundo quod dominus rex absolveret sibi feuda et honores que
emparaverat ipsi Raimundo de Cardona, quia ipse erat paratus

firmare ius pro ipso Raimundo. Et dominus rex, in presencia
supradictorum, dixit et protestatus est quod non debet absolvere
feuda vel eciam honores, nec recipere inde firmamentum, pro eo
quia emparaverat ei dictos honores propter faticam servicii quam
invenerat in ipsum Raimundum, qui ad peticionem suam noluerat
servire honores sicut promiserat. Quos honores ei dederat pro fa-
ciendo ei certo servicio, prout in instrumentis factis inter ipsum
dominum regem et Raimundum de Cardona continebatur, quia ipse
dederat ei ipsos honores sub modo et condicione quod faceret ei
inde certum servicium, quod servicium noluerat ei facere. Unde,
cum dictus Raimundus de Cardona noluerat ei facere illud ser-
vicium quod facere promiserat pro ipsis honoribus, sicut in ipsis
instrumentis continetur, licite poterat dominus rex emparare et
retinere dictos honores propter faticam servicii, secundum Usaticos
Barchinone, qui dicunt quod si servicium quod fieri debet fuerit
domino contradictum, quod dominus potest feudum emparare et
in suo dominio retinere, tamdiu donec dictum servicium sit ei in
dupplo emendatum, et bene assecuratum quod amplius non sit ei
contradictum. Dicebat etiam dominus rex et protestabatur quod
erat paratus ipsi Raimundo sequi instrumenta et conviencias factas
inter eos, et erat paratus servare Usaticos Barchinone ad cognicio-
nem curie sue. Ad potestates vero castrorum, dixit dominus rex
quod ipse pecierat potestates sibi dari et quod nondum fuerant
sibi date, et peciit quod darentur sibi, et postmodum ipse faceret
inde eis illud quod deberet facere secundum Usaticos Barchinone.
Signum (+) Petri Carbonelli, notarii publici Barchinone, qui
hoc scribi fecit et clausit, cum litteris rasis et emendatis in linea
VIIIª ubi dicitur domino, die et anno prefixis.
31
1274, agost, 24. [Sant Joan de la Penya]

L’infant Pere ha anat al monestir de Sant Joan de la Penya per
cercar-hi els instruments que provin els drets dels reis d’Aragó
damunt el regne de Navarra. El notari Pere Marquès en fa una
relació detallada.
Nono kalendas septembris anno Domini MºCCºLXXº quarto,

dominus infans Petrus accessit ad monasterium Sancti Iohannis
de Penna pro inquirendis ibidem instrumentis probantibus reg-
num Navarre esse sub dominatione regis Aragonum, et perquisito
cartorali dicti monasterii fuerunt inventa sequentia instrumenta
quas abbas et conventus dicti monasterii tradiderunt michi Petro
Marchesii de mandato domini infantis.
In primis fuit inventum ibi instrumentum in quo Sanccius,
rex Aragonum et Pampilonensium, dabat altario sancti Iohannis
Babtiste quod de Penna dicitur, in populatione que vocatur Lizar-
rara, decimam ipsius populacionis.
Item, aliud instrumentum in quo rex Sanccius Aragonum et
Pampilonensium dabat libertates predicto monasterio Sancti Iohannis.
Item, aliud instrumentum in quo Petrus Sanccii, rex Arago-
num et Pampilonensium confirmabat monasterio Sancti Iohannis
quartam parte duodecim villarum quam pater suus Sanccius de-
derat predicto monasterio.
Item, aliud instrumentum in quo Sanccius Galindiz rex dabat
predicto monasterio locum vocitatum Ivozarre.
Item, aliud instrumentum in quo Sanccius rex Aragonum
et Pampilonensium dabat predicto monasterio ecclesiam Sancti
Felicis de Olos.
Item, aliud instrumentum in quo Alfonsus Sanchiz, rex
Aragonum et Pampilonensium dabat monasterio Sancti Iohannis
ecclesiam de Galur.
Item, aliud instrumentum privilegii quod rex Sanccius et filius
suus Petrus faciebant monasterio Sancti Iohannis.
Item, aliud instrumentum in quo Sanccius rex Aragonum et
Pampilonensium, dabat monasterio Sancti Iohannis mille solidos
de moneta iaccense quolibet anno pro vestimentis et calciamentis
monachorum.
Item, aliud instrumentum in quo Sanccius, Remirii regis filius,
rex Aragonum et Pampilonensium, confirmat monasterio Sancti
Iohannis omnes donaciones ibidem factas a quibuslibet personis.
Item, aliud instrumentum in quo Sanccius, rex Aragonum et
Pampilonensium, dabat domino Deo et Sancto Martino de Viele
ecclesiam Sancti Thomae Apostoli de Ovano.
Item, aliud instrumentum in quo Alfonsus, rex Aragonum et
Pampilonensium, dabat monasterio Sancti Iohannis locu vocatum
de Signa cum terminis et pertinenciis suis.
32
1274, octubre, 3. Puente de la Reina

L’infant Pere envia missatgers a les Corts navarreses convocades al
Puente de la Reina perquè acceptin el rei Jaume, o a ell, com
a rei de Navarra, d’acord amb el pacte d’afillament signat entre
els reis Sanç de Navarra i Jaume d’Aragó.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 105, perg. 2205.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 105, perg. 2205 dupl., trasllat
del 6 de juny de 1293.1
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 105, perg. 2205 tripl., trasllat
del 20 de gener de 1275.2
Ed. Bofarull 1850, CODOIN VI, doc. 50.
In Dei nomine. Sepan todos quantos esta present carta ve-

rán que día miércoles, tres días andados del mes de octobre, don
García Ortís de Açagra, procurador del noble sennor yffant don
Pedro, fillo del noble rey de Aragón, con carta suya que comiença:
«Noverint universi» et finexe: «Data Tirasone XIº kalendas octubris
anno Domini MºCCºLXXºIIIIº», et foron-y con él don Fferrer de
Manresa, juge del sennor yffant don Pedro, et don Johan Gil Tarín,
çalmedina de Çaragoça, en Navarra en la Puent de la Reyna, ho
era mandada cort general de los navarros, y en presencia de don
Armengot, vispe de Panplona, et del abbat de Montaragón, et de
don Pero Sáncheç de Montagut, governador del regno de Navarra, et
de don Gonçalvo Yvannes de Baztán, et de don García Almoravit,
et de don Johan Gonçálveç de Baztán, e de Johan Corvarán, e de
don Pero Martínez de Soviça, e de muytos otros ricos omnes, et
yffançones, et cavalleros, et çiudadanos, et bonos omnes de todas
las villas de Navarra buenas, mostró una carta del noble sennor
yfant don Pedro de creyença que comiença así: «De nos yffant
don Pedro» et finexe: «Dada en Taraçona día viernes, IIII días
por andar del mes de setienbre en el anno de mil CCºLXXºIIIIº».
Encara mostró dos cartas con seyellos mayores pendientes del
noble sennor don Jayme, rey de Aragón, la una que vinýa a los
ricos omnes et a los cavalleros de Navarra, et la otra a los bonos
omnes de las villas de Navarra, que comiençan: «Iacobus, Dei
gracia» et finexen: «Datas Barchinone IIIIº kalendas augusti anno
Domini MºCCºLXXºIIIIº». Encara, el avandito don García Ortiç,
procurador, demandó a toda la cort de Navarra, seyendo plegados
en los palaçios cabdales del rey de Navarra, en la Puent de la
Reyna, por nomne et voç de dito yffant don Pedro, el regno et la
sennoría de Navarra, et que los ricos omnes, et los caveros et los

conçellos de Navarra liurassen et toviessen al sennor rey de Ara-
gón por sennor, ho al dito yffant don Pedro, por nomne del dito
padre suyo, así como el rey don Sancho, que muerto es, mandó
a los ricos omnes et a los conçellos de Navarra de jurar et de
atener con Navarra et con los castiellos et con las villas, segunt
que se contenexe en la carta del afillamiento et de los paramien-
tos que ficieron los nobles sennores don Jayme, rey de Aragón,
et don Sancho, rey de Navarra, la cual carta comensa: «Aquest
ye translat bien et fidelment sacado», et finexe: «e comprovó de
palavra a palavra con la carta original». Encara, mostró el dito
don García Ortiç un translat de una carta en el qual se conte-
nexe que ricos omnes de Navarra et de Aragón, et de los bonos
omnes de las villas de los regnos, juraron atener et complir los
paramientos et los afillamientos que los ditos reyes fiçieron entre
sí. Las quales todas las sobreditas cartas et traslates foron leydas
por don Michael Sáncheç de Uncastiello, chantre de Panplona,
en los palaçios de suso ditos. Et encara, leýdas las ditas cartas,
demandó el dito don García Ortiç al vispe, et a los ricos omnes,
et a los yffançones, et a los cavalleros, et a los çiudadanos, et a
los bonos omnes de la villas, que toviessen et oviessen por sennor
al dito yffant don Pedro, en voç del dito padre suyo, ho, si ellos
quissiesen, al dito yffant, segunt que don Jayme, padre suyo, avía
dado a él poder, segunt que parexe por las cartas de suso ditas,
et que pregava a ellos que toviesen por sennor al dito yffant don
Pedro de todo el regno de Navarra, con los castiellos et con las
villas, segunt como se contenexe en las ditas cartas del sennor rey,
et por el obligamiento que feyto fo por el rey don Sancho al rey
don Jayme de Aragón, por las cartas del afillamiento, et de las
juras de los ricos omnes e de los bonos omnes de las çiudades
et de las villas de Navarra.
Et el sennor vispe, et los prelados, et los ricos omnes, et los
cavalleros et los bonos omnes de las villas, ovieron sobre esto lur
consello. Et aüdo lur consello respondieron al avandito don Gar-
cía Ortiç que ellos enviarían lures mandaderos por fer respuesta
a él mismo sobre est feyto, de día domingo primero que viene,
VII días andados del mes de octubre, en VIII días primeros que
vienen, en Taraçona, o antes, si el sennor yffant ficiesse saber a
ellos que fos en Taraçona.
Y en testimonio de todas las sobreditas cosas nos ditos don
Armengot, vispe de Panplona, et don Johan Garçeç d’Oriç, abbat de
Montaragón, et don Pero Sáncheç de Montagut, et don Gonçalvo

Yvannes de Baçtán, et don García Almoravit, et don Johan Gonçál-
veç de Baztán en esta present carta nuestros seyellos pendientes
y mandamos poner.
Esto fo feyto en la cort de Navarra, en la Puent de la Reyna.
Et son encara testimonios d’esto don Exemén de Socés, et
don Roldán Péreç, alcalde de Navarra, et don Gonçalvo Gil de los
Arcos, et don Martín de Baltierra, et don Diago Péreç de Socés,
et don Gil Baldovín et don Baldovín de Tudela.
Ffeyta carta día miércoles, tres días andados del mes de
octobre era MªCCCªXIIª.
Ego Rodericus, publicus notarius Tirasone, hanc cartam scribsi
et hoc Sig(+)num feci.
1 Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumentum sigillato, sex
sigillis cereis pendentibus, cuius tenor talis est: […]. Sig(+)num Petri Marci, notarii Bar-
chinone, qui hoc firmo pro teste. Sig(+)num Bertrandi de Pelegiano, notarii Barchinone,
qui hoc firmo pro teste. Sig(+)num Iacobi de Malvino, notarii publici Barchinone, testis
huius translati. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices Romei de
Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensis, qui huic translato, sumpto fideliter ab
originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et
dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et decretum,
appositum per manum mei Bernardi de Aversone, notarii publici Barchinone regentisque
scribania curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius manu et posse dictus gerens vices
vicarii hanc firmam fecit octavo idus iunii anno Domini millesimo CCº nonagesimo
tercio. Presentibus testibus Bonanato de Petro et Berengario de Cortilio, iurisperitis. Et
ideo ego Bernardus de Aversone, notarius predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui.
Sig(+)num Nicholai de Patrella, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum, sumptum
fideliter et comprobatum cum suo originali de verbo ad verbum, scripsit et clausit VIIIº
idus iunii anno Domini millesimo CCº nonagesimo tercio. 2. Hoc est translatum
sumptum fideliter a quodam instrumentum sigillato, sex sigillis cereis pendentibus,
cuius tenor talis est: […]. Sig(+)num Iacobi de Portu, notarii. Sig(+)num Petri de Fraga,
notarii. Sig(+)num Nicholai de Samares, notarii. Sig(+)num Petri Marchesii, publici
Barchinone notarii, qui hoc translatum sumptum ab originali fideliter scribi fecit et
clausit, et cum predicto originali instrumento de verbo ad verbum comprobavit, IX
kalendas februarii anno Domini millesimo CCºLXXº quarto.
33
1274, octubre, 15. Tarassona

L’infant Pere torna a demanar als navarresos, reunits en Corts a
Puente de la Reina, el regne de Navarra, tot recordant els
drets dels reis d’Aragó i fixant les modalitats i condicions del
traspàs de corona.
A Original no localitzat.1
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 105, perg. 2206, trasllat del
24 de gener de 1275.
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 105, perg. 2206 dupl., trasllat
del 6/8 de juny de 1293.2
In Dei nomine. Sea manifiesta cosa a todos que como nos iffant
don Pedro, ffijo primero et heredero del muy noble rey d’Aragón,
embiássemos a la corte de Navarra, la qual era aplegada en la
Puente de la Reyna, domingo el otro día de Sant Miguel del mes
de setiembre del anno de MCCLXX quarto, el noble don García
Ortiz de Açagra, ric homne nuestro, et don Fferrer de Manresa,
jutge de nuestra cort, et don Johan Gil Tarín, çalmedina de Çara-
gossa, por demandar lo regno de Navarra, por razón del derecho
que·l seyor rey nuestro padre et nos avemos en el dicho regno et
devemos aver por estas razones: que·l el dicho regno de antigos
tiempos fue uno con el regno de Aragón, et el regno de Aragón
con el regno de Navarra, e siempre reyes de Aragón possedieren
et regnaron ensemble Aragón et Navarra, segón que estas cozas
se demostran por fama antigua, la qual siempre fue et es ahún,
et encara por muychos privilegios, donaciones, cartas et poblacio-
nes fetchas en aquelos tiempos por rey de Aragón et de Navarra
antecessores nuestros, segons que se demostra plenaramientre en
cartas muychas et privilegios que se fayllen en monasterios, ciuda-
des et villas del regno d’Aragón et de Navarra, et ahún por foros
dados de los reyes antecessores nuestros en el regno de Navarra
et d’Aragón. E otrossí por otra razón, que·l noble rey don Sancho,
a cuy Dios perdone, primo cormano del noble seyor don Jazme,
rey d’Aragón, padre nuestro, conociendo el dretcho que avía en
el regno de Navarra et el parentesco que avía con él, affijó a él
et adesaffijó a todo homne, assí que si moriés antes d’él, que·l
regno de Navarra fuesse del ditcho padre nuestro, con todas sus
pertinencias. E esto asseguró por homanadçe et por jura, deyós
pena de traición, e mandó a sos richos homnes todos et a los
pobles de Navarra de seguir et atender esto, deyós pena otrossí
de traición. E los richos homnes et los pobles juraron esto segund
que se contenesçe en cartas públicas ende fetchas, las quales se
mostroron en la dita cort. E embiámosles a dezir que elos, com-
plendo et atorgando a nos el dreytcho que avemos en el regno de
Navarra, teniendo so fe et so lealdat, que los ajudaríamos, et ahún
si elos entendían que podiéssemos major acuesta o meyoramiento
d’amor con elos, que nos plazría de coraçón d’él a aver.
E sobr’esto la corte de Navarra, aüdo so acuerdo, embió a
nos a Taraçona los nobles don Pedro Sánchiz de Muntagut, sennor
de Cascant et governador de Navarra, et don Gonçalvo Yvayes de

Baztán, alférriz de Navarra, et don Johan Gonzálves, so fijo, don
Martín Garçés de Uça et don Gil Baldovín, alcalde de Tudela por
mandaderos por nos fazer ende respuesta. Los quales nos res-
pondieron que nos gradesíen muytcho quanto nos les embiamos
desir, et nos lo tenían a mercé. E dixieron nos, de parte de la
corte, que les plaçía toto dreycho que·l rey nuestro padre et nos
aviéssemos en Navarra, catando la fe et la lealdat de navarros,
e que nos gradescían muycho l’acostamiento et la ajuda que les
embiamos a prometer. E demandaron nos qual era el acostamiento
que queríamos aver con navarros, et en qué manera les quería-
mos ajudar. E nos, maguer veamos et conoscamos que el dretcho
d’eredar Navarra, por antigo dreytcho et affijamiento del rey don
Sanxo et por jura de los navarros, segons que ditcho es de suso,
pertenesçe al seyor rey nuestro padre et a nos, et deviessen et
podiessen conoscer sennorío de nuestro padre et nuestro, a bien et
a profetcho de lures almas, et sen reprendimiento neguno, catando
el deudo antigo e gran amor que avemos a los navarros, avendo
talant de cresçer el deude et l’amor quanto podamos, avemos sabor
et plasse a nos, et dixiemos a los ditchos mandaderos que don
Alfonso, nuestro fijo maior, case con dona Johana, fija del rey don
Anrique. E si ela los navarros non podían aver, que·l ditcho fijo
nuestro casasse con una de las fijas de las ermanas del ditcho rey
don Anrique. E si por aventura neguna d’estas ovier non podiessen,
case con la fija de don Johan de Bretanya, sobrina del dictho rey
don Anrique. E si por aventura, lo que Dios no quera, deveniesse
del ditcho don Alfonso, fijo nuestro, que case con una d’elas el
otro fijo nostre maior que deve regnar. Dixemos les atressí que
les aiudaríamos a defendimiento del regno con el corpo et con
los vassayos, et con l’aver et con toda la tierra et nuestro poder
ben et lealment, et esforçadamient et sen cansamiento neguno
contra tot homne. Dixemos les ahún que cataremos et terremos
todos los fueros et las custumas et donaciones fetchas a prelados,
a las órdenes, richos omnes, caveros, clérigos, et ciutadanos, et a
los homnes de las villas et a todos otres homnes o muyeres por
donadío a siempre, o por vida o a cierto tempo. E si por ventura
conosceren que poda aver meyoramiento en los foros, cátelo la
cort et nos meyorar los hemos con acuerdo d’elos. E por mostrar
amor et meyoramiento queremos que las cavaríes de Navarra que
son de CCCC sólidos sean de quingentos. E quando nos o nues-
tro fijo no seamos en Navarra, que pongamos hy governador del
regno aquel que fayaremos con conseyo de la cort de Navarra o

de la maior partida. E que todos los officiales del regno sean de
la tierra. E por attender et complir totas aquestas cosas porne-
mos en poder de los navarros don Alfonso, nuestro fijo, et ahún
si deveniesse d’él, lo que Dios no quiera, el otro fijo nostro que
deve regnar en logar d’él. De más que lo juremos nos atendre et
complir, et lo faremos jurar a don Garçía Ortiz de Açagra, et a
don Garçía Romeu, et Atho de Foçes, et don Guilabert de Cruylles
et a otros richos homnes de ciudades et de villas que podamos
aver bonamient. Otorgamos emperó esto con aytal condición, que
si por aventura el fetcho del casamiento non se podía cumplir
de neguna de las ditas donas, por muert o por vida, assí como
dito es de suso, que los navarros d’esta Pascha de Quaresma pri-
mera vinient en un anyo liuren a nos el regno de Navarra todo
entegrament con ciudades, villas, castelos et con todo lo al que
pertenesçe al regno, e que d’aquel tiempo aenant tiengan a nos
por rey et por seyor, et atiendan a nos con personas, ciudades,
castelos et villas et otros logares assí com a rey et a senyor por
rasón del dreyt que·l seyor rey nuestro padre et nos avemos e·l
regno de Navarra. Et otrossí, si ante d’esto tiempo se podía complir
el casamiento ho aver sertenidat d’esti fetcho, que cumplan luego
todas aquestas cozas, e esto que juran atender et complir sobre’l
Libre et la Crus, e fagan homanatges de manos et de bocha to-
dos los prelados segund deuen, e todos los richos homnes, et los
caveros et los ifanzones et los bonos homnes de ciudades et de
villas, et todos los pobles christianos, judíos et moros del regno de
Navarra a nos, en penna de traición. E nos que resibamos luego
las juras et los homnatges por razón de nostros ffijo qui fiçiere el
casamiento, si complir se pudiere, o si complir no se pudiere que
las recibamos per nos mismos segons la forma desús dita. Ahún
queremos que si nos hoviéremos a entrar e·l regno de Navarra
por deffendimiento de la tierra, entró a aquel tiempo, que nos
podamos aiudar et valer de los richos homnes, et de los cavaleros
et de los infansones et de todos los pobles, et de las ciutades, et
de las villas et de los otros logares, et del pan et del vin et de
la carne del rey, et de todas las rendas suyas, saccado las rendas
que tenen los richos homnes, et los cavaleros, et los meznaderos,
et los clérigos et los homnes bonos de las villas, et otros homnes
et muyeres, por donativo o por vida, e sacada la retenencia de los
castiellos et las messiones que serán mester por a profetcho del
regno. E nos promitimos que infra el dit tiempo nos levemos ben
et leyalment, e no fagamos torto a neguno ni forza de lo suyo, ni

nos alsemos con villa ni con castelo, ni furtemos ni hi fagamos
furtar villa ni castello neguno ni otro logar, e que faremos desfer
las forças que el rey don Sancho ni los otros reyes d’él en acá les
aien fetas, e prometemos de cumplir todas las cosas sobreditas,
elos cumplendo a nos otrossí aquelas que les demandamos, segund
que scrito es de suso.
Ffuerunt presentes a aquesto qui lo vieron et lo odieron don
Garçía Ortís de Azagra, et don Garçía Romeu, et don Guilabert
de Cruylles, et don Ramon de Peralta, /et\ richos homnes d’Aragó
et de Cataluya, et don Johan Guil Tarín, salmedina de Saragossa,
et don Pero López d’Eslava, et don Fferrer de Menresa, et don
Martín Pérez d’Oscha, d’Aragó. Et de Navarra, don Peyro Sanxis,
deán de Tudela, don Johan Sanxis de Muntagut, don Pero López
de Speen, Pero Garçía d’Andossela, Énego de Rada, Ruy Examénez
d’Olleta, don Lop Ortiz, justicia de Tudela.
Actum Tirassone XVII kalendas novembris anno Domini MCCº
septuagesimo quarto.
Sig(+)num Raimundi Scorna, notarii publici auctoritate domini
regis Aragonum per totam terram et iurisdiccionem eiusdem, qui
de mandato domini infantis predicti et nunciorum predictorum
curie de Navarra hec scripsit et clausit, loco, die et anno prefixis,
cum emendato in XIIIª linea ubi dicitur E si por aventura neguna
d’éstas avier non podiessen, case con la fija de don Johan de Bre-
tanya, sobrina del dit rey don Anrrique.
1. El document presenta la indicació de trasllat tan sols al final: Sig(+)num Petri
Marchesii, Barchinone notarii. Sig(+)num Petri Marci, notarii. Sig(+)num Petri de Fraga,
notarii. Sig(+)num Iacobi de Portu, publici Barchinone notarii, qui hoc translatum
fecit et clausit et cum originali suo fideliter comprobavit nono kalendas februarii
anno Domini millesimo CCºLXXº quarto. A més, hi apareixen grafies catalanitzants,
tanmateix la tipologia gràfica és la mateixa del document precedent, i no és la típica d’un
notari reial català. 2. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam intrumento
per alphabetum diviso, laica lingua confecto, cuius tenor talis est: [...]. Sig(+)num
Iacobi de Malvino, notarii Barchinone, testis huius translati. Sig(+)num Bartholomei
de Sanahugia, notarii publici Barchinone, pro teste subscribentis. Sig(+)num Guilelmi de
Colle, notarii publici Barchinone, subscribentis pro teste. Sig(+)num Bartholomei
de Villafrancha, gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensis,
qui huic translato, sumpto fideliter ab originali suo, non cancellato nec in aliqua
parte sui viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur
auctoritatem impendimus et decretum, appositum per manum mei Bernardi de Aversone,
notarii publici Barchinone regentisque scribania curie vicarii eiusdem civitatis, in
cuius manu et posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit octavo idus iunii
anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio. Presentibus testibus Bonanato
de Petro et Berengario de Cortilio, iurisperitis. Et ideo ego Bernardus de Aversone,
notarius predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Sig(+)num Nicholai de Samenes,
notarii publici Barchinone, qui hoc translatum, sumptum fideliter a dicto suo originali
instrumento scripsit et clausit VIº idus iunii anno Domini MºCCº nonagesimo tercio.
34
1274, novembre, 1. Olite

El navarresos, reunits en Corts a Olite juren, a mans de Juan Gar-
cés d’Orís, abat de Montaragó, que tan bon punt l’infant Pere
entri a Navarra li retran homentage en observança dels pactes
establerts en les precedents Corts de Puente de la Reina.
24 de gener de 1275, amb dos segells.1
C ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 105, perg. 2207 dupl., trasllat
Sepan todos los omnes qui esta carta odrán et verán como
nos don Pedro Sánchez de Montagudo, sennor de Chascant, gover-
nador del regno de Navarre, et don Gonçalbo Yuivanes de Baçtán,
alferis de Navarra, et don Joan Garçéyz d’Oriz, abbat de Montara-
gón, et don /García\ Ochoa, prior del monasterio de Ronzasvalle,
et don Pedro Sánchez, deán de Tudela, et don Miguel Périz de
Legaria, tresorero de Sancta María de Pampalona, et don García
Lópiç, enfermero de Sancta María de Pomplona, et don García
d’Oriz, don Martín Yénneguis d’Oriz, don Álvar Peris de Rada,
don Pedro Çapata, don Roldán Peris d’Aransús, don Martín de
Valtierra, don Martín Garçeyz d’Eusa, don Gómiz Périz d’Orronis,
don Semén d’Olleta, don Roy Semenis d’Olleta, Juan Martinis
d’Olleta, Aznas Hiénneguis de Corella, Martín Lópiz d’Orís, Pero
Martíniz de Mutilva, Diago Múriz de Morentiayn, Gil Martinis
d’Ayvar, Sancho Garceys d’Agonciello, Martín Días de Mirifuentes,
Juan Périz d’Olleta, Roy Seco, alcayt de Buradán, Lop Hiénneguis
de Sada, Adoin de Sada, Juhan Peris de Malley, alcayt de Cortes,
Aznas Semenis de Caparroso, don Guillermo Périz d’Açagra, Roy
Márquiz de Tafalla, Alfonso Días de Morentieyn, Arnalt Arremón
de Malleón, Miguel Martinis d’Aransús, alcayt de Sanctacara,
don García Peris de Cadreyta, Martín da Valtierra, el menor, Gil
Semenis de Falçes, Gonçalbo Roíz de los Archos, Pero Garçés de
La/r\raya, Sancho Sánchez de Leons, García Yénneguç d’Argedas,
Roy Sánchez de Sotes, García Garçeys d’Araçuri, Diago Pérez de
Sotes, Pero Gil de Gorris, Miguel de Leonz, Gonçalbo Gil de los
Archos, Miguel Semenis de Griecusa, Pero Martinis de los Archos,
Pero Périz d’Oría, García Lópiz d’Arraista, Hiénnego de Rada,
Pero Semenis de Falçes, Fferrant Périz de Chalas, don Jurdán
de Penna, García Martinis de Lerín, Diago Ortís de Falçes, Juan
Días de Marafuentas, Per Ayvar de Liverri, Lop Suria d’Aransus,

Sancho Périz de Pedrola, Sancho Périz de Nives, Martín Semenis
de Falses, Roi Lopis d’Oriz, García Semenis d’Oriz, Juan Périz
d’Aruerça, Roi Lopis de Marziella, Semén Ochoa d’Avanos, Pero
Garçía d’Andosiella, Roldán Périz de Sotes, Semén Gonsalvis de
Valtierra de Tudela, don Gil Baldovín, alcalde, don Bernart Durán,
don Lop Ortís, la justicia, don Juan Peris d’Opatos, Arnalt Rinalt,
Andreo de Merusaval, Juan de Coión de Pamplona, Pero Arnalt, lo
cambiador, don Pérez Baldovín, Juan Périz Morça, Pero d’Aldana,
Pero de Xalas, Pasqual Baldovín de Olit, don Miguel Peris, alcal-
de, Miguel de Mohesquerra, don Thomás Tendón de Sangüesa,
don Juan, don Jurdán, don Gil d’Ucar, Juan de Quintana, Galbet
d’Aronz, don Martín Garceys de la ciutat de Ponplona, Pasqual de
Ponplona, Miguel Périz Çavaldiqua, Martín Aznaris, Pero Uxúa del
Pont de la Reyna, Pascual de Palmas, alcalde, Miguel Álvaris de
Larraga, Pero Lopis, alcalde, Diago Grant, Pero Yénneguis, Maoral
de Argedas, Diago Yénneguis, alcalde, Rodrigo Aznares, Énnego de
Fustinnana de Meriellfreyto, Miguel de la Puerta, alcalde de Falçes,
don García, alcalde, García Convinna de Açagra, Pa. Rabi, don
Matheo de Corella, Lop d’Araçiell, Martín de Funés de Uxué, don
Gurris, alcalde, Sancho Fierro Orti de Muelas, todos que fuemos
plegados en la cort de Navarra general, que fue feyta et plegada
en Olit sobre fecho del infant don Pedro, convenimos et juramos
en manos del davant dito abad de Montaragón, recibiendo la jura
por nompne e del infant don Pedro, fillo primero, heredero del
noble rey d’Aragón, que tan ayna com el dicho infant don Pedro
sea en Navarra por recibir las juras et los omenajes por las con-
diciones et convenienças que son tractadas et puestas entre ell et
los del regno de Navarra, juraremos et faremos homanajes a eyll
de manos et de boca de atener et complir las dichas condiciones
et los paramientos et las convenienças que se contienen en la
nota que fo loada et otorgada por toda la cort en Olit, et fo a
mi García Chamina, notario de Olit luego liurada de voluntat de
todos por fer en II cartas partidas por letras en forma pública.
Empero otrosí compliendo et ateniendo a nos el dicho infant don
Pedro aquelas cosas todas como escriptas son en las cartas que
fechas entre eyll e los navarros.
Esto fo fecho en Olit jueves día primero del mes de novenbre,
fiesta de Todos Santos, anno ab incarnacione Domini MºCCºLXXIIIIº.
E io García Chamina, sobredicho notario de Olit, por man-
damiento de todos los sobre scriptos, escriví esta carta pardida
por abc et fiz esto mío Sig(+)no acostumbrado.
34 bis
1275, març, 29. Osca

L’infant Pere informa Guillem de Pals que estigui preparat a venir en
la seva ajuda, perquè Ramon de Cardona i el comte de Pallars
l’han desafiat a causa de la guerra que ell té amb Ferran Sanxis.
carta 33r-v.
Ed. Fondevilla 1912, pp. 1162-1163.
Infans Petrus, illustris regis Aragonum primogenitus, dilecto

suo Guilelmo de Pals, [salu]tem et dileccionem. Noveritis quod
Raymundus de Cardona [cum] com[e]s [P]alarie[nsis] [de]safida-
verunt nos et familiam nostram racionem Fferrandi Sancii, cum
quo gu[erram] habemus, et hoc signifficamus vobis ut non possitis
recipere dampnum racione dicti deffidamenti, quare vobis dicimus
et rogamus quatenus de cetero custodiatis bene vos et res vestras,
et visis presentibus paretis vos cum equis et armis et guarnimen-
tis et aliis apparatibus vestris ita quod quando habueritis litteras
nostras, quas in brevi recipietis, situs paratus venire ad nos. Nos
enim inter plura servicia que a vobis recepimus istud signanter
gratum habebimus et acceptum.
Datum Osce IIIIº kalendas aprilis anno Domini MºCCºLXXºVº.
Item, produxit et hostendit nobis alias V litteras quas dictus
Iazpertus vobis hostendet.
35
1275, abril, 15
Astruc Ravaia, en nom de l’infant Pere, ven a Pere d’Hostalric, en
nom de Ponç de Gualba, el castell de Montnegre, tot i retenir-
ne el domini.
abc.
Sit omnibus notum quod ego Astrugus Ravaya, de mandato

michi facto a domino infante Petro, illustris domini regis Arago-
num primogenito, per sua litteras, cum testimonio huius publici
instrumenti, promito per firmam et sollempnem stipulacionem vobis
Petro de Hostalricho, militi, presenti, recipienti nomine Poncii de
Gualba, et eidem Poncio, licet absenti, et tibi scriptori subscripto,
tanquam publice persone ipsius nomine recipienti et sitipulanti,

quod dictus dominus infans vendat, tradat et stabiliat perpetuo
eidem Poncio et suis totum castrum suum quod dicitur de Mon-
tenigro quod est in finibus ville Sancti Celedoni, in diocesi Barchi-
none, cum omnibus iuribus, dominiis et pertinenciis dicti castri et
dicto castro ubique pertinentibus. Retento dominio dicti castri
et iurisdicionibus eiusdem eidem domino infanti et suis perpetuo, et
quod illa vendicio et retencio dominii et iurisdicionum et aliorum
que debent retineri in illo contractu fiant secundum formam et
condiciones que fuerunt manprise et scripte inter me et Petrum de
Sancto Clemente, scriptorem dicti domini infantis, nomine eiusdem
domini infantis, et fratrem Bernardum de Gualba, nomine dicti
Poncii, fratris sui, et sicut in illa scriptura condicionum quas dic-
tus dominus infans iam vidit et concessit plenius continetur. Hoc
tamen addito et augmentato ad dictas condiciones, quod dictus
Poncius et sui donent et dare teneantur annuatim perpetuo dicto
domino infanti et suis unum par pavonum bonorum et pulcrorum
pro recognicione dominii dicti castri et pertinenciarum et iurisdic-
cionum suarum, quamvis in illa scriptura condicionum non fuisset
scriptum de pavonibus supradictis, et quod dictus Poncius donet
pro vendicione dicti castri precium domino infanti illud videlicet
de quo conventum extitit inter dictum Poncium et Petro de Sanc-
to Clemente prefatum. Et ad hoc faciendum et complendum, ex
mandato dicti domini infantis michi facto, obligo tibi dicto Petro
de Hostalricho, presenti, nomine eiusdem Poncii, recipienti, et
eidem Poncio, licet absenti, et tibi scriptori subscripto, tanquam
publice persone ipsius nomine recipenti et stipulanti, me et omnia
mea bona ubique presencia et futura.
Quod est actum XVIIº kalendas maii anno Domini MºCCºLXXº
quinto.
[Firma en hebreu.]
Testes huius rei sunt: Berengarius Tolosa de Merchatallo,
Bernardus de Fonteroserio et Fferrarius Barroti de Vitrariis.
Sig(+)num Michaelis de Ulmo, qui hoc scripsit mandato Ber-
36
1275, abril, 22. Barbastre

L’infant Pere cedeix a Ponç de Gualba el castell de Montnegre per
18.000 sous de Barcelona.
5 d’agost de 1311.

gonum primogenitus, per nos et omnes heredes et successores
nostros damus et stabilimus atque concedimus vobis Poncio de
Gualba et vestris, et cui sive quibus volueritis, perpetuo, totum
castrum nostrum vocatum de Montenigro, cum fortitudine et do-
mibus ipsius castri, et cum mansis et borgiis, et cum omnibus
honoribus et possessionibus suis, cultis et heremis, in montibus
et planis, et eius olivariis et aliis arboribus diversorum generum,
et cum ominibus et feminis, et cum molendinis, pratis, pascuis,
nemoribus, silvis, venacionibus, devesiis et garrigis, aquis et aque-
ductibus, ffontibus, riariis et stagnis, et cum montibus et montaneis,
et omnibus terminis, pertinenciis et aliis iuribus predicti castri, et
cum omnibus redditibus, censibus, exitibus, agrariis, laudoismis,
proventibus, serviciis, ademprivis, redempcionibus hominum et
mulierum, firmamentis, stacamentis et placitis, et quibuslibet aliis
iuribus que habemus et accipimus, et habere et accipere debemus
et consuevimus aliquo modo in dicto castro et terminis suis, et in
hominibus et feminis ibi habitantibus et habitaturi. Quod castrum
nos, racione empcionis quam inde fecimus, habemus et possidemus
per ffranchum alodium in comitatu nostro Barchinone et in epis-
copatu Barchinone. Sub tali tamen condicione vobis et vestris, per
nos et nostros, facimus istam donacionem et concessionem, quod
vos et vestri perpetuo teneatis pro nobis et successoribus nostris
predictum castrum et forciam, cum omnibus terminis et pertinenciis
suis, et homines ibi habitantes et habitaturos, et teneatis vos et
vestri semper predictum castrum et forciam condirectam, et detis
inde nobis et nostris potestatem quocienscumque eam pecierimus,
irati et paccati, ad Usum Catalonie.
Item, vos et heredes et successores vestri in dicto castro sitis
homines nostri et successori sive heredum nostrorum, et quod
teneatis et habeatis nos et nostros pro maiori et meliori domino.
Et si contingerit nos vel heredes aut successores nostros in dicto
castro habere guerram cum aliquibus aliis dominis vestris, teneami-
ni omnes alios dominos desemparare et valere nobis contra ipsos,

exceptis tantum abbate et conventu monasterii Sancti Cucuphatis
Vellensii. Teneamini eciam vos et vestri dare et solvere nobis et
nostris, singulis anni perpetuo in festo Natalis Domini, pro censu
seu recognicione dominii nostri unum par pavonum bonorum et
recipiendorum. Preterea nos et nostri habeamus in ipso castro
pacem et guerram, et possimus de ipso castro, et terminis suis
et hominibus eiusdem, facere pacem et gueram contra cunctos
homines, et quod vos et heredes et successores vestri in dicto
castro nos et heredes et sucessores nostros in eodem castro et
vicarium Barchinone et exercitum nostrum teneamini, cum maiori
parte hominum de termino dicti castri, sequi cum armis per tres
vel quatuor leucas extra terminos ipsius castri, quandocumque et
quiocienscumque a nobis vel nostris fueritis requisiti.
Item, quod vos, vel heredes aut successores vestri in dicto
castro vel terminis suis, non recipiatis bannitos, depredatores nec
aliquos malefactores vel culpabiles nobis. Immo, incontinenti cum
sciveritis eos esse infra terminos dicti castri, teneamini eos perquirere
et facere posse vestrum, absque aliqua fraude ad capiendum eos,
et si potestis capere, tradere nobis vel vicario nostro Barchinone.
Retinemus itaque nobis et successoribus nostri perpetuo in
hac donacione, omnem iusticiam sanguinis et membrorum, atque
bovaticum.
Item, retinemus nobis et nostris omnes appellaciones et cau-
sas appellacionum de universis et singulis causis que fuerunt inter
homines termini dicti castri, tam super honoribus quam super aliis.
Item, retinemus nobis quod si aliquis de dominio nostro,
vel heredum aut successorum nostrorum, qui non sint de termi-
no dicti castri, habuerint querimoniam de aliquibus hominibus
termini dicti castri, et conquesti fuerint nobis vel vicario nostro
Barchinone, hostendentes aliquas indiciones vel probaciones per
quas non videantur suam peticionem maliciose facere, post fa-
ticam decem dierum factam in vobis vel baiulo vestro, per nos
vel dictum vicarium nostrum, nisi infra dictos decem dies infra
se convenerint, ipsis transactis, habeant respondere et litigare in
posse nostro vel vicarii nostri Barchinone. Et nos et dictus vica-
rius possimus inde eos et res eorum compellere, exceptis tamen
questionibus honorum dicti castri, que agitentur et terminentur in
posse vestro vel baiuli vestris, salvi tamen nobis appellacionibus
in omnibus causis, ut supra continentur. Cause vero omnes sive
questiones que ducentur vel fient inter homines dicti castri, agi-
tentur et terminentur in posse vestri vel baiuli vestri, salvis nobis
appellacionibus, ut est dictum.
Similiter concedimus vobis et vestris quod vos vel homines
aut mulieres de termino dicti castri non teneamini requirere
firmamentum vel consensum nostrum in instrumentis sponsa-
liciorum hominum et mulierum de termino dicti castri, nec in
instrumentis vendicionum et aliarum alienacionum que fient per
eos de aliquibus honoribus termini dicti castri, set quod vos et
vestri tantum firmetis in instrumentis sponsaliciorum et in aliis
instrumentis vendicionum et aliarum alienacionum predictarum,
et proventus qui inde provenerint et debeant haberi sint vestri et
vestrorum ad vestram voluntatem. Et possitis eciam, sine consensu
et firmamento nostri et nostrorum, firmare in stabilimentis que
facietis in dicto castro, dum tamen non fiant ad fraudem vel evi-
dens deterioramentum iuris et dominii nostri. Et salvus semper
nobis et nostris in predictis omnibus dominio nostro et aliis que a
nobis superius sunt retenta. Vos vero vel vestri in predictis castro,
hominibus, terminis et pertinenciis suis non faciatis, proclamatis
neque eligatis alium dominum nisi nos et successores nostros. Et
sic habeatis ipsum castrum com omnibus hominibus, terminis et
pertinenciis suis ad vendendum, dandum, dividendum, alienandum,
impignorandum, vestro consimili et vestrorum, ad omnem vestram
voluntatem, salvis tamen nobis nobis et successoribus nostris im
perpetuum iure nostro, censu, dominio, tercio sive laudimio, et
fatica, ac omnibus aliis que a nobis superius sunt retenta pro hanc
autem donacione, stabilimento seu concessione accepimus a vobis
decem octo milia solidos monete Barchinone perpetue de terno,
de quibus concedimus nos a vobis bene fore paccatos et contentos
ad nostram voluntatem. Et ideo renunciamus excepcioni non nu-
merate peccunie et non recepte, promitentes vobis quod predicta
que vobis damus atque stabilimus faciemus vos, et vestros et quos
volueritis, habere et tenere ac paciffice possidere sub obligacione
bonorum nostrorum quecumque sint et ubicumque.
Ad hec ego Poncius de Gualba predictus, recipiens a vobis
dicto domino infanti Petro predictam donacionem seu stabilimen-
tum sub forma predicta, et concedens me tenere pro vobis dictum
castrum, convenio et promito vobis per me, et omnes heredes et
successores meos in dicto castro, quod ego et ipsi tenebimus ipsum
castrum et forciam condirectam, et quod de ipso castro dabimus,
irati et paccati, quocienscumque pecieritis potestatem, vobis et ves-

tris, secundum formam predictam, et omnia alia supradicta et
singula, que a me et meis sint complenda et attendenda vobis
et vestris, sicut a vobis superius sunt expresa et retenta comple-
bimus et attendamus, et in aliquo non contra venimus. Et pro
hiis obligo vobis et vestri castrum predictum, et facio inde vobis
homagium ore et manibus pro predictis, recipiendo vos inconti-
nenti pro meo domino maiori et meliori.
Datum Barbastri decimo kalendas may anno Domini MºCCº
septuagesimo quinto.
Signum (+) infantis Petri, illustris regis Aragonum primogeniti.
Sig(+)num Poncii de Gualba predicti, qui supradicta omnia
laudo, concedo et firmo.
Testes sunt: Atho de Focibus, Garssias Orticii de Azagra,
Gombaldus de Benavent, Pelegrinus de Ahones, Bernardus de
Montepavone.
Sig(+)num Petri de Sancto Clemente, scriptoris predici domi-
ni infantis Petri, qui mandato eiusdem hoc scribi fecit et clausit,
loco, die et anno prefixis.
1. Hoc est translatum fideliter sumptum a quodam instrumento sigillato
quodam sigillo cereo pendenti, quod dicebat esse illustrissimi domini infantis Petri,
quondam, bone memorie filii excellentissimi domini Iacobi, quondam, clare memorie
regis Aragonum, littere cuis sigilli propter impressionem eius legi non poterant, cuius
instrumenti tenor talis est: [...] Sig(+)num Bernardi de Oltzeto, gerentis vices venerabilis
Alamanni de Fuxano, vicarii Barchinone et Vallesi, eo absente, qui huic translato sumpto
fideliter ab originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini
regis et auctoritate officii quo fungimur auctoritatem impendimus et decretum, ut ei
tanquam originali suo fides plenaria ab omnibus impendatur. appositum per manum
mei Bernardi de Cumbis, notarii subscripti, in cuius manu et posse dictus gerens vices
vicarii hanc firmam fecit die et anno suscriptis. Presentibus testibus: Geraldo de Boscho,
Petro de Podio et Arnaldo de Letone. Sig(+)num Bernardi de Cumbis, notarii publici
Barchinone regentisque scribania curie vicarii eiusdem civitatis, qui hoc translatum,
sumptum fideliter ab originali suo et cum eodem legitime comprobatum, scribi fecit
et clausit, et de mandato dicti gerentis vices vicarii firmam et decretum eiusdem
supra manu propria scripsit nonas augusti anno Domini millesimo CCCº undecimo,
sunt tamen littere rase et emendate in prima linea huius clausule ubi scribitur qui
hoc translatum sumptum.
37
1275, agost, 3. Lleida

L’infant Pere reconeix que deu 1.500 sous de Jaca a Bertran de
Calassanç per la compra d’un cavall.
A ACA, Cartes Reials Diplomàtiques Jaume I, caixa 1, carta 35.
Nos infans Petrus, illustris regis Aragonum primogenitus, re-

cognoscimus debere vobis Bertrando de Calasanz mille quingentos
solidos iaccenses racione unius equi de pillo bruno quem a vobis
emimus et dedimus Geraldo de Aquilone. Quos siquidem mille
quingentos solidos promittimus vobis solvere, vel cui volueritis
loco vestri, in festo Natalis Domini proximo venturo, ad volunta-
tem vestram, in pace.
Datum Ilerde III nonas augusti anno Domini MºCCºLXXº
quinto.
37 bis

L’infant Pere comunica a Domènec de Montsó que esperi l’arribada
del rei Jaume a Barcelona per emparar els feus de Bernat de
Sant Vicenç i Ramon de Castelló.
A ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Jaume I, caixa 1, carta 47.
Infans Petrus, illustris regis Aragonum filius, fideli suo Domi-

nico de Montesono, salutem et graciam. Rogamus vos quatenus,
amore nostri, alongetis dilectos nostros Bernardum de Sancto
Vincencio et Raimundum de Castilione ab imparamento illorum
feudorum quod eidem fecistis donec dominus rex, pater noster,
fuerit Barchinone vel in partibus istis et tunc expedietur dictum
negocium coram ipso.
Datum Barchinone XVº kalendas septembris anno Domini
MºCCºLXº quinto.
37 ter
[1275], octubre, 24. Lleida

L’infant Pere comunica a Guillem de Pals que esperi la seva comu-
nicació abans de venir en la seva ajuda.
carta 33r.
Ed. Fondevilla 1912, p. 1162.
Infans Petrus, illustris regis Aragonum filius, dilecto suo Gui-

lelmo de Palls, salutem et dileccionem. Scitis quod nos mitimus
pro omnibus vasallis nostris quod veniant ad nos, tamen nolumus
quod vos veniatis ad presens, set paretis vos taliter quod inconti-
nenti cum mandatum nostrum habueritis sitis paratus venire ad
nos cum equo armatus et aliis appareamentis vestris.
Datum Ilerde IXº kalendas novembris.
38
1275, novembre, 19. Lleida

El rei Jaume estableix que si l’infant Pere hagués de morir abans
que no pas ell, podrà deixar les seves heretats al seu fill, l’infant
Alfons.
B ACA, Pergamins Jaume I, carpeta 105, perg. 2252, trasllat del 6 de juny
de 1293.
Noverint universi quod nos Iacobus, Dei gracia rex Aragonum,

Maioricarum et Valencie, comes Barchinone et Urgelli et domi-
nus Montispessulani, damus et concedimus liberam et plenariam
potestatem vobis karissimo filio nostro infanti Petro quod si forte
vos nobis premori contingat possitis regna Aragonum et Valencie
et comitatum Barchinone cum comitibus, vicecomitibus, baronis,
civitatibus, villis et castris de quibus vos hereditavimus cum cartis
nostris et in quibus vos nobis succedere debetis, ut in ipsis cartis
nostris continetur, dare et dimitere cum testamento vel sine testa-
mento Alfonso, filio vestro maiori, et aliis filiis vestris successive uni
post alium secundum quod vos duxeritis ordinandum, promitentes
vobis quod in predicto casu observabimus et observari facimus a
comitibus, vicecomitibus, baronibus, militibus et hominibus civitatum
et villarum nostrarum predictarum donacionem et ordinacionem
quam vos faceritis de eisdem, et non contra veniemus nec aliquem
contra venire permitemus aliqua racione. Mandantes omnibus co-
mitibus, vicecomitibus, baronibus, militibus et hominibus civitatum
et villarum nostrarum predictarum de quibus vos hereditavimus, ut
est dictum, sub fidelitate et homagio quibus vobis tenentur, quod
in predicto casu obediant post mortem vestram tanquam regi et
domino illi vel illis ex filiis vestris quos vos successores dimiseritis
sive ordinaveritis et non alicui alii.
Datum Ilerde XIII kalendas decembris anno Domini millesimo
CCºLXXº quinto.
Signum (+) Iacobi, Dei gracia rex Aragonum, Maioricarum et

Valencie, comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani.
Testes sunt: [1ª columna] Berengarius de Cardona, [2ª colum-
na] Guilelmus Raimundi de Montecathano, Gilabertus de Crudiliis,
[3ª columna] Raimundus de Montecathano, Artallus de Luna.
Sig(+)num Bartholomei de Porta, qui mandato domini regis
hec scripsit, loco, die et anno prefixis.
1. Hoc est translatum fideliter translatatum a quodam instrumento sigillato sigilii
domini Iacobi, felicis recordacionis regis Aragonum, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num
Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone
et Vallensis, qui huic translato, sumpto fideliter ab originali suo, non cancellato nec
in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos
fungimur auctoritatem impendimus et decretum, appositum per manum mei Bernardi
de Aversone, notarii publici Barchinone regentisque scribaniam curie vicarii eiusdem
civitatis, in cuius manu et posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit octavo
idus iunii anno Domini millesimo CC nonagesimo tercio. Presentibus testibus Bernardo
de Cumbis et Iacobo Cardona, scriptoribus. Et ideo ego Bernardus de Aversone, notarius
predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus de
Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)num feci, die et anno supraproxime scriptis.
39
1276, gener, 4
Berenguer de Torroella, subveguer de Girona, Guerau de Castelló,
veguer de Girona i Besalú, i Jucef Ravaia, batlle de Girona, en
nom de l’infant Pere, renuncien a qualsevol acció legal contra
Guillem de Torrent i els seus socis que havien portat blat a
Gènova malgrat la prohibició reial, a canvi de 500 sous de
Barcelona
abc.
Sit omnibus notum quod nos Berengarius de Turrucella, subvi-

carius Gerundensis, ex parte domini regis et Geraldi de Castilione,
vicarii Gerundensis et Bisullunensis, et successorum eorum et nostri,
et nos Iuceffus Ravaia, baiulus Gerunde pro domino infante Petro,
ex parte ipsius domini infantis Petri et nostra, et successorum ipsius
et nostri in dicto officio, remitimus et diffinimus tibi Guilelmo de
Torrente, civi Barchinone, et omnibus illis et singulis qui tecum
in tuo ligno et sociorum tuorum ivistis apud Ianuam cum grano,
anno quo comptabatur MºCCºLXXº quinto, ita videlicet quod contra
te, vel tuum lignum, vel contra socios tuos qui aliquam partem
habebant in dicto ligno, vel bona tua, vel contra aliquem predic-
torum et bona eorum dominus rex vel dominus infans Petrus, vel
aliquis locum eorum tenens, vel vicarius vel baiulus vel subvicarius
Gerundensis, vel cuiuslibet alterius loci de iurisdiccione domini
regis et domini infantis Petri vel aliquem aliquis eorum locum
tenenens, non possit aliquam demandam, peticionem, questionem
intentare, nec aliquid a te vel alicui predictorum exigere racione
predicti viatici, quamvis in dicto ligno deportavissetis granum apud
Ienoam, propter quod incurreratis penam inpositam illis qui ex-
traherent granum de terra et iurisdiccione domini regis et domini
infantis Petri, cum esset preconizatum quod nullus inde extraheret
sub pena certa infligenda illis qui contra facerant. Remitentes tibi
et aliquis predictis universis et singulis, et bonis vestris, dictam
penam et omnia alia que inde a vobis vel ab aliquo vestrum vel
a bonis vestris exigere possemus ex parte domini regis et domini
infantis Petri et aliorum suprascriptorum, imponentes domino regi
et successoribus ipsius, et domino infanti Petro et successoribus
ipsius, et omnibus aliis officialibus predictis, presentis et futuris,
et eorum locum tenentibus et nobis metipsis silencium sempi-
ternum. Faciendo inde vobis pactum de non petendo et de non
conveniendo. Et pro predictis confitemur a te recepisse et penes
nos habuisse, renunciando excepcioni peccunie non numerate et
non recepte, quingentos solidos Barchinone de terno, quos ego
Iuceffus Ravaia recepi et habui, et in usus domini infantis Petris
predicti expendi et misi. Excipimus tamen a dicta diffinicione
quam tibi et aliis universis et singulis facimus superius, et dictis
domino regi et domino infanti Petro retinemus, et eorum locum
tenentibus, modo vel in futurum, omnem peticionem et demandam
quam dominus rex et dominus infans Petrus, et quilibet officiales
eorundem habent vel habere debent vel possent aliquo modo contra
personam et bona Berengarii de Sarriano et Petri Gras, civium
Barchinone, qui in dicto tuo ligno et sociorum tuorum in dicto
viatico granum portaverunt et vendiderunt apud Ienoam contra
mandatum et voluntatem ipsius domini regi et domini infantis Petri,
qua de causa in dictam penam comiserunt, et ideo illis nec alicui
ipsorum nec bonis eorum aliquem diffinicionem vel remissionem
facere intendimus neque facimus. Immo illos et quemlibet eorum,
cum omnibus bonis suis propter predicta puniendos conservamus,
voluntati ipsorum domini regis et domini infantis Petri et eorum
officialium qui sunt et pro tempore erunt.
Quod est actum IIº nonas iuanuarii anno Domini MºCCºLXXº
quinto.
Sig(+)num Berengarii de Turrucella, vicarii Gerundensis pre-

dicti, qui predicta omnia concedimus et firmamus.
[Firma en hebreu.]
Testes huius rei sunt: Martinus Ermengaudi, Raimundi Struscii,
Bernardi Traverii, de domo domini infantis Petri, et Arnaldus de
Campdasens, de Barchelona.
Sig(+)num Petri Ferrarii, qui hoc scripsit mandato Bernardi
de Vicco, publici Gerunde notarii.
39 bis
1276, març, 17. Novés

L’infant Pere comunica a Guillem de Pals que es presenti al seu
servei a Girona el 23 d’abril.
A ACA, Cancelleria, Cartes Rieals Diplomàtiques Jaume I, caixa 2, extrasèrie
carta 33r.
Ed. Fondevilla 1912, p. 1162.
Infans Petrus, illustris regis Aragonum primog[eni]tus, dilecto

suo Guilelmo de P[als], salutem et dileccionem. Rogamus et dici-
mus vobis quatenus VIIIª die exitus mensis aprilis proxime venturi
sitis nobiscum in Gerunda cum equo et armis et aliis apparatibus
vestris, quoniam nos volumus procedere contra comitem Impuria-
rum racione lezionis et iniurie quas nobis iniuste et super pr[o]-
fer[im]ento pariter intulit sicut scitis. Et rogamus vos quod in
hoc non defficiatis.
Datum apud No[ve]s XVIº kalendas aprilis anno Domini
MºCCºLXXº quinto.
40
1276, maig, 27
Sança, vescomtessa de Cardona, promet a l’infant Pere que si la
seva mare, Beatriu, reivindiqués algun dret sobre el castell de
Torroella de Montgrí, ella defensarà els drets de l’infant i correrà
amb les despeses de la causa, amb el pacte que la seva mare
gaudeixi de les rendes del castell mentre visqui.
A ACA, Pergamins Jaume I, carpeta 105, perg. 2275.
Sit omnibus notum quod nos Sancia, Dei gracia vicecomitis-

sa de Capraria, cum testimonio huius publici instrumenti hic et
ubique perpetuo valituri, promitimus per firmam et sollempnem
stipulacionem vobis illustrissimo domino infanti Petro, serenissimi
domini regis Aragonum primogenito, presenti, quod si domina
Beatrix, mater nostra, vel alia persona eius nomine, in vita vel in
morte exigeret vel peteret a vobis aliquid in castro de Turrucella
de Montegrino et eius terminis et pertinenciis, racione legitime sibi
pertinentis in dicto castro ex successione Poncii Guilelmi, condam
filii sui, vel racione dotis sue et donacionis propter nupcias, nos
promitimus vobis, nos ante vos et vestros ponere et honus litigii
in nobis suscipere, et vos ac vestros indempnes inde servare cum
nostris propriis sumptibus et expensis in curia et extra, et in iu-
dicio et extra. Remitendo vobis et vestris ex pacto /necessitatem\
denunciacionis, et si illis de causis aliquid dampnum vel interesse
vos vel vestros pati aut expensis facere oportuerit, totum id vobis
ad vestram voluntatem reffundere promitimus, et credimini inde
verba simplici sine aliquo sacramento, nullo genere probacionis
exacto. Et pro hiis omnibus vobis complendis et attendendis,
obligamus vobis nos et omnia nostra bona, mobilia et inmobilia,
et iura ubique presentia et futura. Ita tamen quod dicta domina
Beatrix, mater nostra, habeat et teneat in tota vita sua tantum
omnes fructus et redditus sicut hodie accipit et accipere debet in
dicto castro et villa de Turrucella et eius terminis pro dote sua
et donacione propter nupcias, ut in instrumentis nupcialibus inde
confectis plenius noscitur contineri. Post mortem vero dicte domine
Beatricis, predicti fructus et redditus absque omni impedimento
vobis et vestris libere revertantur. Et ut predicta omnia maiori
gaudeant firmitati, sponte iuramus per Deum et eius sancta IIIIor
Evangelia corporaliter tacta predicta omnia et singula attendere
et complere, nec in aliquo per nos aut per aliquam personam
interpositam contra venire iure aliquo sive causa. Et super hiis
renunciamus omni iuri scripto et non scripto, novo et veteri,
omnique auxilio legum et decretorum contra premissa vel eorum
aliquid repugnanti.
Quod est actum VIº kalendas iuni anno Domini millesimo
CCºLXXº sexto.
Sig(+)num Sancie, Dei gracia vicecomitisse de Capraria su-
pradicte, qui hec omnia firmamus, concedimus et iuramus.
Tests huius reis sunt: Dalmacius de Rechesendo, Gerunden-

sis ecclesie precentor, Fferrarius de Minorisa, iudex dicti domini
infantis, et Guilelmus de Chexanis, clericus gerundensis.
Sig(+)num Michaelis de Ulmo, qui hoc scripsit mandato
Raimundi de Caciano, pro domino infante Petro publici Gerunde
notarii, et suprascripsit in Vª linea ubi dicitur necessitatem, die
et anno prefixis.
Ego Raimundus de Caciano, notarius publicus Gerunde pro
domino infante Petro, subscribo.
41
1276, maig, 27
L’infant Pere promet a la vescomtessa Sança de Cabrera que no li
reclamarà la potestat del castell de Pals mentre ella visqui, amb
el pacte que del castell no en provingui dany per a ell i els seus.
A ACA, Pergamins Jaume I, carpeta 105, perg. 2276, partit per abc.
Sit omnibus notum quod nos infans Petrus, illustris domi-

ni regis Aragonum primogenitus, cum testimonio huius publici
instrumenti concedimus et promitimus vobis domine Sancie, vi-
cecomitisse de Capraria, quod in tota vita vestra non exigamus a
vobis potestatem castri de Pals nobis dari, vel aliquid servicium
racione dicti castri nobis fieri, dum vos tenueritis dictum castrum.
Concedentes vobis quod in tota vita vestra non teneamini nobis
facere aliquid servicium vel potestatem dare de dicto castro, dum
dictum castrum tenueritis ut superius dictum est, dum tamen de
dicto castro non exeat malum nobis vel nostris.
Quod est actum VIº kalendas iunii anno Domini millesimo
CCº septuagesimo sexto.
Signum (+) infantis Petri, illustris domini regis Aragonum
primogeniti, qui hoc firmamus et laudamus.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Dalmacius de Rechesen,
Gerundensis precentor, [2ª columna] Poncius de Urgio, Gerun-
densis canonicus, Guilelmus de Chexans, clericus, et Ferrarius de
Minorisa, iudex dicti domini infantis.
Gerunde.

42
1276, maig, 29
Blanca de Creixell i el seu marit Guillem Galceran prometen a l’infant
Pere que si haguessin de cedir per sentència judicial els drets
sobre el castell de Pontós que tenia Ramon de Pontós, que els
vendran a ell, i que si hi hagués alguna irregularitat en l’acte
de venda dels castells de Creixell i Pontós, això ho determinin
Jaspert de Botonac, sagristà de Girona, i Ponç d’Urtx.
Sit omnibus notum quod ego domina Blancha de Crexello et

ego Guilelmus Gaucerandi, eius maritus, quilibet in solidum pro-
mitimus per firmam et sollempnem stipulacionem vobis domino
infanti Petro, licet absenti, et tibi scriptori subscripto, tanquam
publice persone pro ipso et eius nomine recipienti et stipulanti,
quod si contingerit nobis adiudicari per sentenciam iudicum vel
arbitrorum vel arbitratorum illud ius, in totum vel in partem, quod
antecessores Raimundi de Pontonibus et mater eius et fratres eius
consueverunt habere in castro de Pontonibus et terminis et per-
tinenciis eiusdem, nos vendamus vobis illud ius ad cognicionem
sacriste Gerundensis et Poncii de Urgio, canonici Gerundensis, et
hec omnia vobis atendere promitimus et complere, alias, possitis
vestra auctoritate propria illud ius accipere et vobis retinere. Et
volumus quod si instrumentis factis super contractu vendicionis
castrorum de Pontonibus et de Crexello esset fraus aliqua vel dolus,
vel aliqua dubitatio vel declaratio facienda, quod hec omnia deter-
minentur ad cognicionem eorundem sacriste et Poncii de Urgio,
vel, si ipsi non possent, ad cognicionem aliquarum personarum
a partibus electarum.
Quod est actum IIIIº kalendas iunii anno Domini MºCCºLXXº
sexto.
Sig(+)num domine Blanche de Crexello, Sig(+)num Guilelmi
Gaucerandi, eius mariti, predictorum, qui hoc concedimus et fir-
mamus.
Testes huius rei sunt: Romeus de Monteolivo, canonicus
Gerundensis, Bernardus de Prato, iudex Gerundensis, Guilelmus
Gaufredi, Gerundensis ecclesie theasurarius, et Raimundus de

Toylano.
Raimundi de Caciano, pro domino infante Petro notarii publici
Gerunde notarii.
43
1276, maig, 29
Guillem Galceran i Blanca de Creixell, i els cavallers Arnau de Peralta
i Ramon de Villanova, prometen a l’infant Pere que, quan ell
posi a les mans de Jaspert de Botonac, sagristà de Girona, i
Ponç d’Urtx les penyores per la venda dels castells de Creixell
i Pontós, que ells li donaran la possessió dels castells.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus Gaucerandi et ego

domina Blancha de Crexello, eius uxor, et nos Arnallus de Peral-
ta et Raimundus de Villanova, milites, sub fide et homagio quod
facimus vobis Berengario de Turrucella, Gerundensis subvicario,
nomine domini infantis Petri recipienti, et etiam sub obligacione
bonorum nostrorum, promitimus vobis domino infanti Petro, licet
absenti, et tibi scriptori subscripto, tanquam publice persone pro
ipso et eius nomine recipienti et stipulanti, quod completis nobis
usque in festum Sancti Felicis primo venturum illis pignoribus ut
in nota instrumenti debitorii Lª milium solidorum melguriensium
quod dominus infans Petris michi Blanche facturus est continetur,
vel positis illis pignoribus in posse sacriste Gerundensis et Poncii
de Urgio pro complendis illis pignoribus ut in eadem nota conteni-
tur, trademus vobis vel cuicumque volueritis nomine vestri domini
infantis possessionem vacuam et liberam castrorum de Pontonibus
et de Crexello sub conditionibus contentis in instrumento vendicio-
nis per nos Blancha, inde facte vobis domino infanti Petro, sine
omni fraude et dolo. Et si predictam possessionem non traderemus
ut superius continetur, vel etiam nollemus, nomine pene et inte-
resse dicta castra essent ipso iure et facto vobis domino infanti
adquisita racione dicte vendicionis, et precium nobis debitum ex
illa vendicione esset nobis nomine pene et interesse amissum, et
vobis domino infanti adquisitum. Renunciantes super hiis illi legi
per quam deceptis ultra dimidiam iusti precii subvenitur, et omni

excepcioni. Et ex tunc constituimus nos ipsam castra predicta no-
mine vestri domini infantis possidere racione pene et vendicionis
predicte. Preterea promitimus vobis domino infanti predicto, licet
absenti, et tibi scriptori subscripto, tanquam publice persone pro
ipso et eius nomine recipienti et stipulanti, quod quandocumque
ab hinc usque in festum Sancti Felicis primo venturum fuerimus
a vobis domino infante vel ab alio nomine vestro requisiti, imfra
VIIIº dies trademus vobis vel preocuratori vestro possessione dic-
torum castrorum ut supradictum est, complens per vos omnibus
predictis ad cognicionem venerabilium Iasperti, sacriste, et Poncii
de Urgio, canonici Gerundensis, et si facere nollemus, dicta castra
et residuum precii non soluti et pignora sint vobis domino infanti
nomine pene et interesse adquisita, et nobis Blance et Gaucerandi
amissa. Quam penam nobis gratis impendimus, et ex nunc ut ex
tunc absolvimus illum qui illa pignora tenebit ut illa vobis tradat.
Et hec omnia nos omnes iuramus per Deum et eius sancta IIIIor
Evangelia corporaliter tacta attendere et complere.
Quod est actum IIIIº kalendas iunii anno Domini millesimo
CCºLXXº sexto.
Sig(+)num Guilelmi Gaucerandi, Sig(+)num domine Blanche
de Crexello, eius uxoris, Sig(+)num Arnaldi de Peralta, Sig(+)num
Raimundi de Villanova, predictorum, qui hoc firmamus, concedi-
mus et iuramus.
Testes huius rei sunt: Romeus de Monteolivo, canonicus
Gerundensis, Bernardus de Prato, iudex Gerundensis.
Gerundensis.
44
1276, maig, 29
Guillem Galceran, Blanca de Creixell i Astruc Ravaia entreguen a
Jaspert de Botonac i Ponç d’Urtx l’instrument de venda dels
castells de Pontós i Creixell, amb la condició que, si l’infant
Pere no diposita a temps les penyores, la venda es considerarà
anul·lada.
A ACA, Pergamins Jaume I, carpeta 105, perg. 2279, partit per abc.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus Gaucerandi et ego

domina Blancha, filia condam Gilelmi de Crexello, uxor dicti Gui-
lelmi Gaucerandi, et ego Astrugus Ravaya ponimus in posse vestri
venerabilium virorum Iasperti de Bothonaco, sacriste, et Poncii de
Urgio, canonici Gerundensis, instrumentum vendicionis quod ego
dicta Blancha feci domino infanti Petro de castris de Pontonibus et
de Crexello sub hac condicione et forma, quod si dominus infans
Petrus, vel alius pro eo, non compleverit et tradiderit pignora ab
hinc usque in festum Sancti Felicis primo venturum, prout conti-
netur in nota instrumenti debitorii, quinquaginta milium solidorum
melguriensium, quod idem dominus infans Petrus michi Blanche
facturus est ad cognicionem vestram, secundum tenorem dicte
note, vos reddatis illud instrumentum venditorium michi Blanche
ut illud deinde deleam et destruam.
Et nos Iaspertus de Bothonaco, sacrista, et Poncius de Ur-
gio, canonicus Gerundensis, promitimus vobis domine Blanche et
Guilelmo Gaucerandi predictis sollempniter stipulantibus predicta
attendere et complere bona fide et sine enganno, et completis pre-
dictis reddamus domino infanti vel eius procuratori instrumentum
predictum. Et iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia
corporaliter tacta quod predicta vobis ut superius dicitur com-
pleamus et attendamus.
Quod est actum IIIIº kalendas iunii anno Domini millesimo
CCºLXXº sexto.
Sig(+)num Guilelmi Gaucerandi, Sig(+)num domine Blanche,
eius uxoris, predictorum, qui predicta concedimus et firmamus.
[Firma en hebreu.]
Ego Iaspertus de Botonaco, Gerundensis sacrista, subscribo.
Ego Poncius de Urgio, Gerundensis canonicus, subscribo.1
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Arnaldus de Peralta, miles,
[2ª columna] Raimundus de Codiliano et Bernardus de Borredano.
Gerunde.
1. Les firmes són autògrafes.
45
1276, maig, 31. Barcelona

L’infant Pere aprova tot allò que Astruc Ravaia faci en nom seu
sobre l’adquisició dels castells de Pontós i Creixell.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 105, perg. 2280/1.
Sit omnibus notum quod nos infans Petrus, illustris regis

Aragonum primogenitus, cum testimonio huius publici instrumenti,
laudamus, concedimus et in perpetuum confirmamus quicquid per
fidelem nostrum Astrugum Ravaya actum et procuratum est et erit
vice et nomine nostro super empcione quam perpetuo fecimus de
castro de Pontonibus et de castro de Crexello a domina Blancha,
filia condam Guilelmi de Crexello, et omnes condiciones appositas
super dicto contractu per ipsum ex parte nostra. Promitentes illi et
illis quorum interest et tibi scriptori subscripto, tanquam puiblice
persone pro ipsis et eorum nomine recipienti et stipulanti, omnia
illa semper rata habere et nunquam contra venire.
Quod est actum II kalendas iunii in Barchinona, anno Domini
MCCLXX sexto.
Signum (+) infantis Petri, illustris regis Aragonum primogeniti,
qui predicta omnia concedimus et firmamus.
Tests huius rei sunt: Blascho Examenis, Bernardus de Mon-
tepavone, milites.
Gerundensis.
46
1276, juny, 1. Barcelona

L’infant Pere dóna a Ruy Eiximèn de Luna les viles d’Artieda, Santa
Maria de Triste, Triste, Rompesacos, Visús, Yeste, Belsué, Santa
Maria de Belsué, Salinas, Fañanás, Villalangua i el castell de
Sercastiello, a canvi dels castells i viles de Lascellas i Ponzano.
A originals no localitzats, partits per abc.
B ACA, Cancelleria, pergamins Jaume I, carpeta 105, perg. 2281, trasllat.1
C ACA, Cancelleria, Registre 37, f. 100.

gonum primogenitus, permutamus ac damus in cambium vobis
dilecto nostro Roderico Eximini de Luna, et vestris et cui vel
quibus volueritis, perpetuo pro castris et villis de las Ceyllas et
de Ponçano, que vos habetis et habere debetis racione emcionis
quam inde a nobis fecistis, villas nostras de Artieda, de Sancta
Maria de Trist, et de Trist, et de Arrumpesacos, et de Vissus, e de
Ayest, et de Belsui, et de Sancta María de Belsuy, et de Salina, et
de Faynanas, et de Villaluenga, et castrum de Sserracastiella, cum
homnibus hominibus et mulieribus habitantibus et habitaturis in
eisdem, et cum omnibus tenedonibus, possessionibus et terminis
eorundem, et cum omnibus terris cultis et incultis, heremis et
populatis, et cum nemoribis, silvis, garriciis, stagnis, aquis, pas-
cuis et aliis pertinenciis suis universis a celo in abissum, et cum
redditibus, exitibus, cenis, adempriviis, serviciis, cavallariis et alis
iuribus universis que in ipsis habemus vel habere debemus aliqua
racione, excepto mero imperio. Tamen, iamdictis itaque villis et
castrum de Serracastiella, cum introytibus et exitibus suis, et per-
tinenciis et cum ominibus et mulieribus, et huniversis tenedonibus
et aliis iuribus supradictis, permutamus, damus et concedimus
in cambium dictorum castrorum et villarum de las Ceyllas et de
Ponçano vobis dicto Roderico Eximini de Luna, et vestris et cui
volueritis, perpetuo ad habendum, tenendum, possidendum, ex-
pletandum, dandum, vendendum, impignorandum, permutandum,
alienandum, et ad omnes vestras vestrorumque voluntates inde
perpetuo faciendas, sine aliquo impedimento et retentu nostro et
nostrorum et cuiuslibet alterius persone. Induçentes vos de pre-
dictis omnibus, cum hoc publiquo instrumento nostro perpetuo
valituro, in corporalem possessionem pleno iure tamquam in rem
vestram perpetuam. Promitentes vobis quod predicta omnia que
vobis damus in cambium faceremus vos et vestros habere et tene-
re et perpetuo possidere, sicut melius dici potest vel intelligi, ad
vestrum vestrorumque bonum et sincerum intellectum, obligantes
vobis omnia bona nostra. Et insuper damus vobis ffideiussorem
salvitatis Eximinum Lupi de Embun qui predicta que vobis damus
in omnibus facerat vobis habere et tenere perpetuo paciffiçe ad
Forum Aragonie.
Verssa viçe ego dictus Rodericus Eximini de Luna, recipiens
a vobis dompno infante predictas villas et castrum in cambium
dictorum castrorum de las Ceyllas et de Ponçano, idcirco per me
et meos, presentes et futuros, promito et dono vobis dicto domino
infanti Petro et vestris perpetuo ipsa castra et villa de las Ceyllas et

de Ponçano in cambium dictarum villarum de Artieda, de Sancta
María de Trist, et de Trist, et de Rompessaquos, et de Visus, et
de Ayest, de Balsuey, et de Sancta María de Belsuey, et de Salina,
et de Faynanas, et de Villaluenga, et de castro de Serracastiella,
cum hominibus omnibus et mulieribus habitantibus et habitaturis
in eisdem, et cum omnibus tenedonibus, possessionibus et termi-
nis eorundem, et cum omnibus terris cultis et incultis, heremis
et populatis, et cum nemoribus, silvis, garricis, stagnis, aquis,
pascuis et aliis pertinenciis suis universis a celo in abissum, cum
redditibus, exitibus, cenis, ademprivis, serviciis, cavalleriis et aliis
iuribus universis que in ipsis habemus vel habere debemus aliqua
racione. Iamdictas itaque villas et castrum de las Ceyllas et de
Ponçano, cum introytibus et exitibus suis, et pertinenciis, et cum
hominibus et mulieribus, et universis tenedonibus et aliis iuribus
supradictis promito et dono ac conçedo in cambium dictarum
villarum et castri de Sierracastiella vobis dicto domino infanti
Petro, et vestris et cui volueritis, perpetuo ad abendum, tenendum,
possidendum, expletandum, dandum, vendendum, impignorandum,
permutandum, alienandum et ad omnes vestras vestrorumque
voluntates inde perpetuo façiendas, sine aliquo impedimento et
retentu meo et meorum et cuiuslibet alterius persone. Inducentes
vos de predictis omnibus, cum hoc publiquo instrumento perpetuo
valituro, in corporalem possessionem pleno iure tamquam in rem
vestram propriam. Primitentes vobis quod predicta omnia que
vobis dono in cambium faciam vos et vestros habere, tenere et
perpetuo possidere, sicut melius dici et intelligi potest, ad vestrum
vestrorumque bonum et sincerum intellectum, obligans vobis et
vestris omnia bona mea quecumque sive ubicumque. Et insuper
dono vobis fideiussorem salvitatis predictum Eximinum Lupi de
Embun2 qui predicta que vobis dono in cambium faciat vobis
habere et tenere perpetuo pacscifiçe ad ley Aragonie.
Et ego dictus Eximinus Lupi de Embun, suscipiens in me
sponte predictam fideiussionem, concedo me esse fideiussorem
salvitatis utriusque partis ut superius est expressum, obligans pro
predictis utrique vestrum in solidum omnia bona mea.
Datum Barchinone kalendas iunii anno Domini MºCCºLXXº
sexto.
Sig(en blanc)num infantis Petri, illustris regis Aragonum pri-
mogeniti, Sig(en blanc)num Roderici Eximini de Luna, qui predicta
laudamus et firmamus, et hiis presentibus instrumentis divisis per
alphabetum sigilla nostra imponi mandamus.
Sig(en blanc)num Eximini Lupi de Embun, fideiussoris pre-

dicti, qui hoc firmo.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Rodericus Petri de Nabal,
[2ª columna] Rodericus de Figarola, Arnaldus de Terriliis, [3ª co-
lumna] Bernardus de Montepavone, Petrus de Molina.
Sig(en blanc)num Petri de Sancto Clemente, scriptoris pre-
dicti domini infantis Petri, qui mandato et concessione eiusdem
domini infantis et dicti Roderici Eximini de Luna hec scribi fecit
et clausit, loco, die et anno prefixis.
1. Est yes translat de la carta hauténtica et original, non raddida, non yançellada,
non emendada, bien et lialment sacado, non crescudo ni menguado en ninguna cosa,
mas palavra a palavra saquado, la tenor del qual yes tal: [...] Yo Jayme de Cerbera,
publiquo notario de Luna, vista la original et hauténtica carta, non raddida, non
yancellada, non emendada, est translat bien et lialment ent saqué por mandamient
de don Ffortún Lópeç de Escunçano, justicia de Luna, non crescudo, non minguado
en ninguna cosa, mas palavra a palavra sacado, et est mi Sig(+)nal acustumpnado y
ffiç. A la segona part del pergamí hi ha el trasllat d’un document en què Sança, filla de
Ruy Eiximèn de Luna i Maria d’Ayvar, monja, amb l’acord de tot el monestir, es declara
conforme a l’heretat que li ha tocat sense cap altra reclamació. 2. El notari escriu:
Eximinum de Embun Lupi, i amb un reclam assenyala el lloc exacte.
47
1276, juny, 2
Blanca de Creixell reconeix que ja ha rebut d’Astruc Ravaia 10.000 sous
de Melgueil per la venda dels castells de Pontós i Creixell.
Sit omnibus notum quod ego domina Blancha de Crexello,

de consilio pariter et assensu Guilelmi Gaucerandi, mariti nostri,
recognosco vobis Astrugo Ravaye, baiulo domini infantis Petri, quod
vos, nomine dicti domini infantis, racione vendicionis quam eidem
feci perpetuo de castris de Pontonibus et de Crexello, debebatis,
ex pacto inter me et vos inito, michi solvere, incontinenti facta
dicto domino infanti predicta vendicione, quinque milia solidorum
melguriensium que recognosco vos michi incontinenti solvisse et
tradidisse, renunciando non numerate et non tradite michi pec-
cunie excepcioni. Et debebatis etiam michi, in die martis prima
istius mensis iunii, solvere ex pacto alia quinque milia solidorum
melguriensium, prout in carta inde confecta plenius continetur.
Qui quinque milia solidorum recognosco vos michi tradidisse
et solvisse ipsam eadem die martis, et sic solvistis michi decem
milia solidorum melguriensium de precio dicte vendicionis. Qua
de causa, contenta et bene paccata inde a vobis ad meam volun-

tatem, renunciando excepcioni non numerate et non tradite michi
peccunie et excepcioni doli, facio de dictis X milibus solidorum
prefato domino infanti et vobis Astrugo Ravaye, qui illos ex parte
ipsius michi solvistis et tradidistis, pactum ulterius de non peten-
do, et absolvo ac immunem de illis tantum facio, et vos Astrugum
Ravaya nomine ipsius ad dicti domini infantis et vestrum bonum
et sanum intellectum.
Quod est actum IIIIº nonas iunii anno Domini MºCCºLXXº
sexto.
Sig(+)num domine Blanche de Crexello, Sig(+)num Guilelmi
Gaucerandi, mariti eius, predictorum, qui hoc firmamus et laudamus.
Testes huius rei sunt: Iosepertus de Bothonaco, Gerundensis
sacrista, Arnaldus de Peralta, miles, Raimundus de Toylano et
Raimundus Guareschis.
Raimundi de Caciano, pro domino infante Petro publici Gerunde
notarii.
48

L’infant Pere autoritza Astruc Ravaia per empenyorar i vendre
joies seves per raó de l’adquisició dels castells de Pontós i
Creixell.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 105, perg. 2280/2, trasllat
Nos infans Petrus, illustris regis Aragonum primogenitus,

damus licenciam et plenum posse vobis fideli nostro Astruguo
Ravaya, baiulo nostro, obligandi et inpignorandi yoias nostras et
alia pignora nostra cui vel quibus volueritis racione empcionis
quam fecimus de castro de Pontonibus et de Crexello, et super
predictis /vos\ procuratorem constituimus tanquam in rem vestram
propriam. Promitentes nos ratas et firmas habere quascumque
obligaciones seu impignoraciones facietis de predictis ioys aut
pignoribus nostris, aut etiam quamcumque licenciam dabitis de

vendendis eisdem tanquam si per nos personaliter esset actum.
Datum Barchinone VIIIº idus iunii anno Domini MºCCºLXXº
sexto.
1. Hoc est translatum fideliter scriptum a quodam intrumento, sigillo domini
infantis Petri roborato pendenti, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Michaelis de
Ulmo, qui hoc scripsit mandato Raimundi de Catiano, notarii publici Gerundensis
pro domino infante Petro, fideliter translatando XIIIº kalendas augusti anno Domini
millesimo CCºLXXº sexto, et suprascripsit in IIIIª linea ubi dicitur vos. Ego Raimundus
de Caciano, notarius publicus pro domino infante Petro, qui hunc translatum cum
autenticum manifeste probavi, subscribo.
49
1276, juny, 24
L’infant Pere demana a Jaspert de Botonac, sagristà de Girona, que
rebi, en nom seu, els juraments de fidelitat i homenatge de tots
dels cavallers i homes dels castells de Pontós i Creixell, i que,
un cop fet, els porti a Astruc Ravaia.
B Vg. doc. 65.
50
1276, juliol, 19
Jaspert de Botonac, sagristà de Girona, i Ponç d’Urtx, canonge de
Girona, en nom del rei, donen guiatge a Blanca de Creixell i als
seus homes per l’anada a rebre el pagament, i la tornada, de
20.000 sous de Melgueil per la compra dels castells de Pontós
i Creixell, i que si el pagament, per alguna raó, no es pogués
fer, que l’infant Pere no restituiria les penyores.
abc.
Sit omnibus notum quod nos Iospertus de Bothonacho, sacrista,

et Poncius de Urgio, canonicus Gerundensis, cum testimonio huius
publici instrumenti promitimus vobis domine Blanche de Crexello,
licet absenti, et tibi scriptori subscripto, tanquam publice persone
pro ipsa et eius nomine recipienti et stipulanti, quod quando vos
vel alius nomine vestro venietis ad recipiendum quamlibet solucio-
nem que est XX milium solidorum melguriensium de precio ven-
dicionis castrorum de Pontonibus et de Crexello, nos faciemus vos

guidari a domino infante Petro, si fuerit in Gerunda, et a domino
rege, si fuerit in Gerunda, vel a vicario et baiulo Gerundensis, si
ipsi dominus infans vel dominus rex non fuerint in Gerunda, et
etiam totam familiam vestram et bona vestra, et eorum faciemus
guidari veniendo, stando et redeundo cum denariis predictis et
sine denariis, donec redieritis ad locum vestrum securum, et hoc
faciemus et facere promitimus cum guerra et sine guerra, et quod
non reddemus pignora pro qualibet solucione nobis tradita, donec
predicta vobis vel cui volueritis fuerint completa. Et si dicta pec-
cunia in aliqua solucionum portando eam aput locum securum
vobis impediretur per dominum regem vel per dominum infantem
Petrum, vel per baiulos et vicarios eorundem vel per alios in quibus
dominus rex et dominus infans predictos habeant et mandatum,
nos non reddemus pignora supradicta domino infanti vel alicui pro
eo donec predicta peccunia vobis fuerit restituta. Et promitimus
vobis, licet absenti, et tibi scriptori subscripto, tanquam publice
persone pro ipsa et eius nomine recipienti, quod si soluciones
vobis non fierent, nos portabimus vobis pignora aput Amerium,
dum tamen Guilelmus Gaucerandi vel alius qui secure possit nos
ducere et reducere cum militibus armatis eundo et redeundo et
stando nos sequatur.
Et ego Astrugus Ravaya, baiulus dicti domini infantis, recog-
nosco vobis predictis Guilelmo Gaucerandi, presenti, et domine
Blanche predicte, licet absenti, et tibi scrptori subscripto, tanquam
publice persone pro ea et eius nomine recipienti et stipulanti,
quod predicta omnia sunt facta ad preces mei ex parte domini
infantis predicti, et de consilio et voluntate nostri, unde promito
vobis quod predicta guidatica vobis habebo, ut supradictum est et
promissum per predictos venerabiles viros sacristam et Poncium
de Urgio, canonicum Gerundensis.
Quod est actum XIIIIº kalendas augusti anno Domini
MºCCºLXXº sexto.
[Firma en hebreu.]
Ego Iazpertus de Botenaco, Gerundensi sacrista, subscribo.
Ego Poncius de Urgio, Gerundensis canonicus, subscribo.1
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Planis, capellanus Sancti
Felicis Gerunde, Guilelmus de Correncants, clericus, et Bernardus
de Sancto Michaele, clericus.

Gerundensis, et rasit ac emendavit in VIIIª linea ubi dicitur locum
securum, die et anno prefixis.
1. Les dues signatures són autògrafes.
51
1276, juliol, 20
Blanca de Creixell mana a Arnau de Peralta que el castell de Pontós
i els feus de la castlania, que abans Berenguer de Pontós tenia
per ella, que ara els tingui per l’infant Pere, i li reti homenatge
i li juri fidelitat.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 105, perg 2288, partit per
abc.
Sit omnibus notum quod ego domina Blancha de Crexello,

cum testimonio huius publici instrumenti, comendo et trado tibi
Arnallo de Peralta, militi, nomine comande castlaniam castri
de Pontonibus et totum feudum ipsius castlanie quam et quod
Berengarius de Pontonibus olim solebat tenere per antecessores
meos. Ita videlicet quod tu dictam castlaniam et feudum teneas
ad fidelitatem domini infantis Petri, qui nunc est maior dominus
dicti castri, et recipias omnes fructus et redditus ipsius castlanie
et feudi, et facias etiam domino infanti, vel illi cui ipse voluerit et
mandaverit, homagium et fidelitatem et alia servicia que castlanus
dicti castri debet facere domino maiori ipsius castri.
Et ego Arnallus de Peralta, miles predictus, recognosco vobis
domine Blanche predicte dictam castlaniam et feudum in vestra
comanda tenere, ut superius contenitur. Qua re promito vobis ve-
nerabili viro Iosperto de Bothonaco, Gerundensis sacriste, nomine
domini infantis Petri recipienti, et tibi scriptori subscripto, tan-
quam publice persone nomine eiusdem domini infantis recipienti
et etiam stipulanti, quod ero fidelis et legalis dicto domino infanti
de dicto castro de Pontonibus, et illud custodiam bene et fideliter,
et ea etiam facere me promito que castlanus maiori domino dicti
castri facere debet et consuevit, et in presenti facio vobis vene-
rabili sacriste predicto homagium, recipienti illud nomine domini
infantis predicti.
Quod est actum XIIº kalendas augusti anno Domini MºCCºLXXº

sexto.
Sig(+)num domine Blanche de Crexello predicte, qui hoc
firmo et concedo predicta die et anno.
Presentibus Raimundo de Villanova, militi, Raimundo de Ca-
selle, cive Gerundensis, et Gaufrido Bertrandi, iurisperito, testibus.
Sig(+)num Arnalli de Peralta, militis predicti, qui hoc firmo
et concedo Vº kalendas augusti anno predicto.
Presentibus Poncio de Urgio, Gerundensis canonico, Compa-
ynono de Stagneolo, presbitero de capitulo Gerundensis, Bernardo
de Borredano et Arnallo de Ordeis, iurisperito, testibus.
Gerundensis.
52
1276, juliol, 27
Sentència emesa pel jutge Pere de Gualba en el judici que hi havia
entre Berenguer, abat de Sant Joan de les Abadesses, i Ramon
d’Urtx, veguer reial a Vila-real, respecte a la possessió de la
meitat de la vila i altres drets pertanyents al monestir.
del 25 de febrer de 1550.1
Noverint universi quod presentibus infrascriptis domino abba-

te Sancti Iohannis et Berengario de Biania, procuratore nobilis
Raimundi de Urgio, et testibus, scilicet Raimundo de Valleforti,
canonico Vicensis, Berengario de Abadia et Bernardo de Villa,
presbitero, dominus Petrus de Gualba, Vicensis sacrista, infra-
scriptus, precepit michi Guilelmo Cassardi, scriptori infrascripto,
quod redigerem in publicam formam processum et sentenciam
que sic se habent.
Cum inter Berengarium abbatem Sancti Iohannis de Abba-
tissis, pro se et monasterio eiusdem, agentem ex una parte, et
Raimundum de Urgio, vicarium domini regis in villa Regali, se
defendente ex altera, causa super quibusdam questionibus racio-

ne dicte vicarie adinvicem verteretur vel verti speraretur. Tandem
comissa fuit ipsa causa per dominum regem Iacobum Vicensis
sacriste sub hac forma:
Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, Maioricarum et Valencie,
comes Barchinone et Urgelli et dominus Montispessulani, dilecto
suo sacriste Vicensis, salutem et dileccionem. Causam que verti-
tur vel verti speratur inter vicario ville Regalis, ex una parte, et
abbatem monasterii Sancti Iohannis super composicione facta inter
nos et dictum monasterium super facto ville Regalis et vicarie
eiusdem, discrecioni vestre duximus comitendam. Mandantes vobis
quatenus, partibus convocatis, dictam causam audiatis et eandem
fine debito terminetis.
Datum Barchinone tercio idus octobris anno Domini MºCCºLXXº
quinto.
Coram quo sacrista partibus constitutis, ex parte dicti abbatis
et monasterii sui oblatus fuit libellus sub hac forma:
Coram vobis domino Petro de Gualba, Vicensis sacrista, iudice
a domino rege delegato, conquerendo proponit dominus Berenga-
rius, Dei gracia Sancti Iohannis abbas, nomine suo et conventus
ecclesie Sancti Iohannis, contra nobilem virum Raimundum de
Urgio, vicarium ville vicaria de Regalis, contra Berengarium de
Biania et Iohannem Gueraldi, procuratores eiusdem, asserens quod
illustrissimus dominus Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, dedit
et concessit fratri Dalmacio, quondam abbati Sancti Iohannis, et
monasterio et conventui eiusdem im perpetuum medietatem per
indiviso tocius ville Regalis, et omnium reddituum et proventum
iurium pertinencium dicte ville et suis terminis, et in hominibus
et feminis ibidem presentibus et futuris.
Item, dedit et concessit dicto monasterio im perpetuum
medietatem omnium iusticiarum criminalium et civilium, scilicet
quicquid in peccunia exiverit quolibet modo in dicta vicaria, baiulia
et villa, sive vicario racione eiusdem vicarie sive pena sanguinis
in peccunia mutaretur.
Item, concessit dicto monasterio quod omnes homines de Bia-
nia, de Arza, de Tregurano proprii Sancti Iohannis essent semper
de iurisdiccione vicaria ville de Regali.
Item, concessit quod dictum monasterium et homines sui
haberent omnes liberates et privilegia concessa per dictum domi-
num regem et predecessores suos dicto monasterio et hominibus
suis, quod vicarius, qui pro tempore fuerit in dicta vicaria, iura-
ret abbati Sancti Iohannis fideliter se habere in dicta vicaria, et
baiulus et alii officiales dicte ville et vicarie instruerentur ibi tam
per dominum regem quam per abbatem Sancti Iohanis. Predictam
siquidem donacionem, concessionem et emendam facte dictus
dominus rex, pro eo quia tenebatur dicto monasterio restituere
et emendare redditus et possessiones in quibus nunc est villa de
Regali et pertinencie eiusdem, et ea que ibi monasterium et abbas
Sancti Iohannis habebant et percipere debebant, prout predicta
omnia in privilegiis et instrumentis inde confectis plenius conti-
netur. Unde cum dictus nobilis iniuste contradicat dare et solvere
dicto monasterio medietatem omnium aventurarum et exituum
que obveniunt in dicta vicaria, tam de causis criminalibus quam
civilibus, et tam de guardis quam de omnibus aliis que aliquo
modo obveniunt racione vicarie vicario de Regali, petit, nomine
quo supra, dictum vicarium et successores suos in dicta vicaria
condempnari et eius procuratores procuratorio nomine ad pres-
tandi semper et in posterum predictam medietatem tam de vicaria
quam de baiulia, nullis expensis inde deductis, nisi que fiunt in
advocato, iudice et scriptore, et retrodecima subvicarii, iuxta in-
tencione domini regis.
Item, dictus vicarius iniuste et contra privilegia concessa mo-
nasterio Sancti Iohannis per dominum regem et predecessores suos
compellat homines proprios monasterii Sancti Iohannis placitare
et firmare ius in posse eius pro causis criminalibus, cum dominus
rex predictus statuerit et firmiter mandaverit quod nullus vicarius
et baiulus suus, presens vel futurus, posset aliquatenus compellere
vel distringere aliquem de hominibus propriis monasterii Sancti
Iohannis ut firmet eis directum vel placitet in manu eius pro
aliqua causa criminali vel civili, nisi iuris fatica fuerit manifesta
prius inventa in abbatem Sancti Iohannis de eis. Unde petit dictum
vicarium et successores eius et eius procuratores condempnari ne
de cetero predictam compulssionem faciant quodcumque crimen
homines proprii monasterii Sancti Iohannis comiserint publicum
vel privatum, capitale vel non, ubicumque delinquerint, ubicumque
inventi fuerint quocumque modo de crimine actum fuerit, sive
pro Paucis et Treuguis sive per curiam domini regis, ex officio
suo sive sine, ad querimoniam alicuius querelantis dampnum vel
iniuriam passi, sive pro aliqua causa criminali vel civili, set quod
inde recipiat ius curia vel querelator in posse abbatis Sancti Io-
hannis qui pro tempore fuerit vel baiuli sui.
Item, petit nomine quo supra dictum vicarium condempnari

et successores suos ut dictam faticam iuris faciant legitime abbati
Sancti Iohannis qui pro tempore fuerit, ita quod vel abbas res-
pondeat se non tenere dictos homines suos ad iusticiam curie, vel
aliis querelantibus super crimine, vel super aliis cuilibet causis,
vel super hoc citetur legitime trina monicione /continenti\ saltim
viginti dies, cum alias non possit dici manifesta fatica, cum predicta
dictus vicarius infringenda dicta privilegia in hiis et in pluribus
aliis iniuste facere contradicat.
Item, petit ipsum condempnari et eius procuratores ut ho-
mines de Biania, de Arza et de Tregurano proprios monasterii
Sancti Iohannis faciant esse de districtu et iurisdiccione vicarie
ville Regalis, et quicquid ab hiis habuerit racione vicarie vel baiulie
dividat mediatim cum monasterio Sancti Iohannis iuxta predictam
composicionem, cum predicta iniuste facere contradicat.
Item, petit nomine quo supra dictum vicarium et successores
suos condempnari ne de cetero distringant, compellant vel pignorent
vel marchent pro culpa, debito vel crimine alieno homines proprios
monasterii Sancti Iohannis, maxime guidatos per curiam domini
regis, nec unum pro alio, sive propter culpa vel debitum ipsius
abbatis vel clericorum Sancti Iohannis vel aliorum hominum, sive
pro eo quod abbas Sancti Iohannis, presens vel futurus, noluerit
distringere homines suos ad iusticiam, cum hoc facere non debeat
dictus vicarius, iuxta privilegia per dominum regem monasterio
Sancti Iohannis et hominibus suis concessa per dominum regem
et predecessores suos. Que privilegia quoad hec infringit nec ob-
servat dictus vicarius, requisitus in predictis omnibus et singulis
petitis, petit dominus abbas predictus, nomine quo supra, dictum
nobilem et successores suos et eius procuratores in dicta vicaria
et villa ipsi monasterio ut petitum est condempnari et pronunciari,
ita debere fieri ut est petitum.
Cui libello per procuratores dicti Raimundi de Urgio fuit
responsum in hunc modo:
Salvis omnibus excepcionibus et defensionibus suis tam iuris
quam facti, et salvo iure inepte peticionis, respondet Berengarius
de Biania et Iohannes Gueraldi, procuratores predicti nobili Rai-
mundi de Urgio, libello sive peticioni predicte litem contestando,
et negant omnia posita in libello ut ponuntur, et dicunt petita
de iure fieri non debere. Hoc excepto, quod confitentur quod
monasterium Sancti Iohannis percepit medietatem aventurarum,
proventuum /et\ exituum dicte ville et vicarie de Regali, set de
guardis aliquociens recepit aliquociens no, et quod officiales dicte

ville et vicarie instituuntur tam per vicarium de Regali quam per
abbatem Sancti Iohannis, vicarius vero instituitur a domino rege
et iurat abbati, proponunt tamen excipiendo quod ubi apparerent
predicta privilegia allegata per abbatem Sancti Iohannis esse vera,
non obstant quia non intelliguntur iuxta intellectum monasterii
Sancti Iohannis, nec intelligitur prout ipse dominus abbas ponit
in peticione sua, scilicet quod curia domini regis habeat placitare
in curia abbatis Sancti Iohannis vel eius baiulus, nec sequi forum
eius super criminibus que homines Sancti Iohannis comiserint, cum
spectet ad vicarium punire criminosos et per consequens cognicio.
Cui responsioni fuit replicatum sub hac forma:
Et dictus abbas Sancti Iohannis negavit quod vicarius debeat
cognoscere de criminibus comissis per homines proprios monasterii
Sancti Iohannis, immo in curia dicti abbatis vel eius baiuli est
cognoscendum et convenendus reus iuxta privilegia dicto monasterio
concessa, et ita est servatum tam de Pacibus et Treuguis quam
de aliis, et in nullo casu criminali vel civili potest se intromitere
vicarius, nisi fatica iuris inventa in abbate Sancti Iohannis.
Deinde fuerunt adiudicate probaciones et testes producti ab
utraque parte et privilegia et instrumenta hostensa. Super quibus
testibus et privilegiis et instrumentis fuit multipliciter disputatum,
/et propositum\ et allegatum. Postea vero fuit conclusum in causa,
et petitum ab utraque parte ut super predictis sentencia ferretur
que fuit lata in hunc modum:
Unde nos Petrus de Gualba, Vicensis sacrista, iudex predictus,
visis et auditis racionibus utriusque partis et privilegiis et aliis
instrumentis diligenter inspectis, habito sapientum consilio, cum
constet nobis fore probatum quod monasterium Sancti Iohannis
debet habere et recipere de proventibus vicarie et baiulie que
dicitur de sa Reyal, tam de exitibus et aventuris quam aliis pro-
ventibus racione et occasione dicte vicarie, et etiam de guidaticis
sive guardis medietatem, dicimus et pronunciamus quod de hiis
omnibus que proveniant inde et dictus vicarios recipiat racione
et occasione dicte vicarie et baiulie de sa Reyal tam de exitibus
et aventuris quam aliis proventibus racione et occasione dicte
vicarie et etiam de guidaticis sive guardis medietatem dicimus et
pronunciamus quod de hiis omnibus que proveniant inde et dictus
vicarios recipiat, racione et occasione dicte vicarie et baiulie de
sa Reyal, tam de exitibus et aventuris quam de causis criminali-
bus et civilibus, et guidaticis sive guardis, et quibuscumque aliis

proventibus racione et occasione dicte baiulie et vicarie, habeat
monasterium et dictus abbas medietatem, et in predictis de cetero
tradendis et deliberandis eidem abbati et monasterio dictum vica-
rium, et Berengarium de Biania eius procuratorem et successores
vicarios, condempnamus, deductis tamen expensis prius de comuni
que fiant pro predictos in advocato, iudice et scriptore, et deducto
retrodecimo vicarii seu subvicarii. Predicta omnia dicto abbati et
monasterio perpetuo adiudicamus.
Item, cum constet nobis quod proprii homines monasterii
Sancti Iohannis qui non sint de habitagio ville Regalis debeant
tam super causis criminalibus quam civilibus litigare in posse
abbatis et monasterii Sancti Iohannis, nec possint trahi ad curiam
vicarii nec compelli per eundem vicarium quod litigent sub eodem,
nisi prius inventa fuerit fatiga per dictum vicarium in abbate
et monasterio sancti Iohannis de reddenda iusticia in predictis,
dicimus et pronunciamus quod de cetero dictus vicarius racione
dicte vicarie non compellat nec faciat aliquem hominem qui sit
de monasterio Sancti Iohannis et de dominio eiusdem, exceptis
illis qui sint de habitagio ville Regalis, litigare sub curia sua pro
aliqua causa criminali vel civili pro aliquibus querimoniis coram
ipso prepositis, nec per modum inquisicionis, denunciacionis vel
accusacionis, nisi de hiis causis dictus vicarius fatigam invenerit
in dicto abbate et monasterio de reddenda iusticiam, quam fati-
gam dictus vicarius non teneatur facere nisi semel dicto abbati
vel monasterio suo. Immo de predictis causis criminalibus et
civilibus quocumque modo agatur de predictis, sive per modum
acusacionis, inquisicionis vel denunciacionis, sive civiliter sive
criminaliter, cognoscatur in curia sua et dicti monasterii et per
suum iudicem decidantur. /Set\ si predicti abbas et monasterium
Sancti Iohannis infra quindecim dies, numerandos a die qua
dictus vicarius faticam fecerit dicto abbati vel monasterio suo de
hominibus dicti monasterii de quibus querimonia exposita fuerit
coram eo, non inceperit reddere iusticiam conquerentibus, quod
vicarius, in causis criminalibus in quibus Paces et Treugue fracte
fuerint, possit licite in predicto casu trahere et destringere dictos
homines in curia sua. Et in predictis de cetero faciendis, dictum
vicarium et eius procuratorem condempnamus, et predicta dicto
abbati et monasterio adiudicamus.
Item, cum constet nobis quod omnes homines monasterii
Sancti Iohannis et de Biaya, de Arza et de Tregurano sint et de-
beant esse de districtu et iurisdiccione vicarii ville Regalis, dicimus

ac pronunciamus dicta loca et homines ipsorum locorum debere
esse de districtu et iurisdiccione dicte vicarie, in hiis tamen casi-
bus in quibus vicarius debeat tenere iusticiam de ipsis, et quod
habuerit inde dividat per medium, prout superius est dictum. Et
in hoc dictum vicarium et eius procuratorem condempnamus, et
predicta dicto abbati et monasterio eius adiudicamus.
Item, cum constet nobis quod de iure, nec secundum pri-
vilegia dicto monasterio Sancti Iohannis concessa, vicarius ville
Regalis non possit nec debat homines proprios monasterii Sancti
Iohannis pro culpa, debito vel crimine alieno pignorare vel mar-
chare, dicimus et pronunciamus quod dictus vicarius non pignoret
nec marchet neque compellat homines proprios dicti monasterii
pro culpa, debito vel crimine alieno, et in hoc dictum vicarium
et eius procuratorem condempnamus, et predicta dicto abbati et
eius monasterio adiudicamus.
Super omnibus aliis ab abbate et monasterio petitis, eidem
abbati et monasterio perpetuum scilencium duximus imponendo.
Lata fuit hec sentencia sexto kalendas augusti anno Domini
millesimo ducentesimo septuagesimo sexto.
Presentibus partibus supradictis et testibus: fratre Arnaldo
Botoni, monacho Ameriensi, fratre Nicholao, canonico Sancti Io-
hannis, Petro de Sala, Bernardo de Angulo, Berengario de Abadia
et Iacobo de Laers.
Sig(+)num Petri de Gualba, Vicensis sacriste.
Sig(+)num Petri de Ayreis, Vicensis canonici et publici ville
Vici notarii.
Sig(+)num Guilelmi Cassardi, scriptoris iurati, qui hanc re-
daccionem predictorum, mandato dicti sacriste scripsit et clausit,
mandato Petri de Ayreis, publici Vicensis notarii, cum litteris su-
prapositis in linea XXªIIª ubi dicitur continenti, et in XXªIXª ubi
dicitur et, et in XXXªVª ubi dicitur et propositum, et in XLªVIª
ubi dicitur Set, et cum litteris dampnatis in linea XXXªVIIª ubi
dicitur dicimus et pronunciamus quod de hiis omnibus que prove-
niant inde et dictus vicarius reci, et in XXXªVIIIª ubi dicitur piat
racione et occasione dicte vicarie et baiulie de sa Reyal, tam de
exitibus et aventuris quam aliis proventibus racione et occasione
dicte vicarie, et etiam de guidaticis sive guardis medietatem, quinto
kalendas augusti anno Domini MºCCºLXXº sexto.
1. Hoc est exemplum fideliter Barchinone sumptum a quodam publico

instrumento, processus scilicet et sententie late in causa que actitabatur inter nobilem
vicarium domini regis in villa Regali, ex una parte, et reverendum dominum abbatem
Sancti Iohannis, ex parte altera, in pergameno scripto non viciato non cancellato nec
in aliqua eius parte sui pesto, sed omni prorsus vicio et suspicione carente, tenoris
huiusmodi […] Sig(+)num Francisci Gual, regia auctoritate notarii publici, testis.
Sig(+)num Francisci Vidal, regia auctoritate notarii publici Barchinone, hinc testis.
Sig(+)num Guillermi Petri Dusay, domicelli, regentis vicariam Barcinone, Aqualate et
Vallensis, Modiliani et Modilionensis, qui hinc transumpto, ab eius originale predicto,
fideli transumpto et eodem veridice comprobato, ut eidem suo tanquam originali
in iudicio et extra fides pleniora ab omnibus impendatur, de parte sacre, cesarie,
catholice et regie maiestatis, et auctoritate officii quo fungimur auctoritatem nostram
impendimus. Pariter et decretum appositum manu mei Ioannis Dot, civis Barchinone,
regia auctoritate notarii publici per totam terram et dominationem suam, scribe per
maioris curie dicte vicarie, pro honorabile Iuannoto Terre, domicello, domino utili
scribanie et presens curie, in cuius posse dictus transumptus, regens dictam vicariam,
hanc firmam fecit die vicesima quinta mensis februarii anno a nativitate Domini millesimo
quingentesimo quinquagesimo, presentibus testibus discretis Ioanne Castellolt, Thoma
Guardia notario, civibus Barcinone, et ideo ego dictus notarius et scriba hec scripsi
et meum hic apposui Sig(+)num. Sig(+)num Andrei Michaelis, auctoritate regia notarii
publici Barcinone, qui huiusmodi exemplum ab eius exemplari fideliter sumptum et
cum eo ad verbum veraciter comprobatum, testificatum et authoratum ac decretatum,
ut supra patet, scribi fecit et clausit, die vigesima quinta mensis febroarii anno a
nativitate Domini millesimo quingentesimo quinquagesimo, constat de supraposito in
linea XXXXIII ubi legitur nobis.
53
1276, juliol, 29
Astruc Ravaia, en nom de l’infant Pere, renuncia a favor de Galceran,
batlle de Creixell, i a altres homes dels castells de Creixell i de
Pontós, a qualsevol acció legal que pugui emprendre contra ells
pels crims que ha comès, a instàncies de Guillem Galceran i
Blanca de Creixell.
A ACA, Pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 4, partit per abc.
Sit omnibus notum quod ego Astrugus Ravaya, baiulus domini

infantis Petri, illustris domini regis Aragonum filii, ex parte ipsius
et suorum et ex mea, diffinio penitus et remito vobis Gauceran-
do, baiulo de Crexello, Guillelmo de Podio et Petro de Podio de
Pontonibus, Petro, castellano de Calopodio, Blanchacio, Iohanni
de Clarano et Petro vicino, Arnallo vicino, Guillelmo vicino,
Bernardo de Solerio de Pontonibus, Petro de Viridaria, baiulo
de Pontonibus, Petro Scuderii, Iohanni de Viridaria et omnibus
aliis hominibus de Pontonibus et de Crexello qui sunt proprii
homines castrorum de Pontonibus et de Crexello, Castiliono de
Siarrata de Garrigans, Petro Garricca de Garrigans, Petro de Deo

de Calopodio et Guillelmo Tercano de Taynano, parrochia de
Siurana, licet absentibus, in posse tui scriptoris subscripti, ta-
mquam publice persone pro ipsius et uniuscuiusque eorum no-
mine recipienti et stipulanti, in proprium, omnem penam civilem
et criminalem, et omnes petitiones, questiones et demandas, et
omnes acciones reales et personales quas dominus infans predic-
tus, aut aliquis alius locum eius tenens, vel ego nomini eiusdem
domini infantis, contra vos et singulos vestrum et terram vestram
usque in hodiernum diem possemus ponere, infligere, intentare,
seu etiam in iudicio vel extra iudicium suscitare, ratione quo-
rumlibet criminum commissorum vel maleficiorum que vos aut
aliquis vestrum feceritis et intuleratis personis aliquibus et locis
quibuslibet cum gerra vel sine guerra, aut de mandato Guilelmi
Gaucerandi vel domine Blanche, aut pro ipsis quecumque modo.
Sic quod ratione predictorum nunquam possit in iudicio vel extra
iudicium vobis aut alicui vestrum aliqua fieri petitio vel demanda
ratione aliqua sive modo. Set vos omnes et singuli sitis inde pe-
nitus liberi et immunes ex parte dicti domini infantis, et suorum
et mea, sine omni enganno ad vestrum et uniuscuiusque vestrum
bonum et sanum intellectum, vos inde perpetuo absolvendo. Ab
hac autem diffinitione et remissione excipio et excludo homicidia
et invasiones ecclesiarum, siqua per vos vel aliquem vestrum facta
fuerunt sine guerra.
Quod est actum IIIIº kalendas augusti anno Domini millesimo
CCºLXXº sexto
[Firma en hebreu.]
Testes huius rei sunt: Iospertus de Bothonacho, Gerundensis
sacrista, Poncius de Urgio, Gerundensis canonicus, Bernardus de
Torrucella, Gerundensis subvicarius, Huguetus de Spasen et Ar-
naldus de Peralta, milites.
Gerundensis.
Ego Raimundus de Caciano, notarius publicus Gerundensis
pro domino infante Petro, subscribo.
54
1276, agost, 6. Bell-lloc

Ferrís de Liçana, procurador de Catalunya, escriu a Bernat de Cen-
telles a propòsit del castell de Besora.
A ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 1.
A l’honrrad et noble en Bernad de Scentellies, de nós en

Fferriç de Liçana, procurador de Catalunya, salutz et amors. Avem
vista una vostra carta et bé entesa per lo feyt del castell de Besora,
d’on vos fem saber que nós avem tramessas nostras cartas al rey
et a l’enfant, et encara als marmessors del senyor rey, et qualque
resposta ajam d’ells, sobte vos o farem saber, esters no entenatz
que nós y façam re per voluntat.
Datum apud Pulcrumlocum VIIIº idus augusti anno Domini
MºCCºLXXº sexto.
55

Gilabert de Centelles, lloctinent del vescomte Gastó de Bearn, reclama
a Arnau de Cabrera la potestat del castell de Voltregà, i com a
servei pel castell li reclama tres cavallers que han de servir el
rei en la revolta dels moriscos del regne de València.
A ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 2, partida per
abc.
A l’amat Arnau de Cabrera, de nós en Guilabert de Centeles,

tenent loch del senyor en Gaston en Catalunya, salutz et amors.
Jassia que d’aquestes coses [ja us] ajam amonestat bastantment,
e naguna en vós atrobada fadiga, encara de part del seny[or] en
Gaston vos deým e us manam que’ns donets postat del [castell]
de Voltregà a aquel dia, e axí con ja us ave[m ...]. Encara us
deým e us manam que’ns firmets dret de clams que·l senyor en
Gast[on ...] per él et hòmens seus avem de vós. E assignam-vos
en dia lo segon dimecres de se[tembre] primer vinent, e loch a
Senta Cília de Voltregà, e fermat so en poder d’en Bernat Meger,
/Barc[elona,]\ a qu[i] ne comanam nostre loch. Encara us deým
e us manam que per servii dels feus que tenits per lo dit senyor
en Gaston, que’ns ajats III cavalers bé areats a ops de la host
del senyor rei en la guerra dels moros del regne de València.
E assignam-vos en dia lo davant dit dimecres, e que’ls ajats a Sent

Feliu de Toreló per anar là ho’l dit Bernat Mager ja us dirà de
part de nós. Però, si’l dit servii vos sembla trop gran, nós vos en
farem jutjar e·n vos farem estimar, ab què no·n fermets en nostre
poder. E d’aquestes coses no esperetz de nós altres amonestamens
ne letres, ans ajats aquestes per dretes et per peremptòries. E si
les davant dites coses no faiets, o alcuna d’aqueles, emparam-vos,
de part del senyor en Gaston, tots los feus que per el tenits, jassia
que·ls vos ajam emparats altre vegada, la qual emparata, ne los
amonestaments ne’ls preecs que fet avem contra vós no entenem
arrevocar en re, ans lo’ns salvam en totes coses.
Datum Barchinone octavo kalendas septembris anno Domini
millesimo CCºLXXº sexto.
56
1276, agost, 6
Jaume Alamany, batlle reial de Figueres, cedeix a cens dues man-
sades de terra a Astruc Salandí, jueu de Castelló, perquè hi
pugui edificar.
Sit cunctis notum quod ego Iacobus Alamanni, baiulus vil-

le regalis de Figeriis, ex parte domini infantis Petri et omnium
heredum et successorum suorum, dono, stabilio et concedo tibi
Astrucho Salandini, filio Vitalis Saladini, iudei de Castilione, et tuis,
in perpetuum duas mansatas soli terre in populacione ville regalis
de Figeriis. Et affrontant ab oriente in tenedone domini infantis
predicti, a meridie in muro dicte ville, ab occidente in tenedone
Lobelli iudei, a circio in vico publico dicte ville. In quo solo terre
dictarum mansatarum liceat tibi et tuis hedificare et habere domos
et alia edificia. Quas quidem domos et edificia, cum exitibus et
intratibus et pertinenciis suis, et cum solo, parietibus et tectis
et suprapositis, soculis et soleriis, finestris et enbannis, portibus et
portalibus, et cum aquariis, stillicidiis et omnibus melioramentis
et augmentis ibidem factis et faciendis a terra usque ad celum, et
sicut melius possit dici et intelligi, ad tuum tuorumque bonum
intellectum et comodum, bona fide, tu et posteri et successores
tui habeatis et teneatis ad omnes vestras voluntates perpetuo fa-
ciendas, salvo in omnibus iure et dominio domini infantis predicti
et suorum. Dabitis inde tu et tui eidem domino infanti et suis
annuatim pro censu duos solidos Barchinone monete ternalis in

festo natalis Domini. Et demus concedo tibi et tuis quod possitis
facere portelam in muro predicte ville versus tenedonem tuam, et
per illam intrare et exire et accipere de aqua vallium dicte ville,
et cum fuerit dictus murus in altum quatuor tapiarum, possitis
tu et tui carrigare et operari et facere finestras et alias aperturas
ad omnes vestras voluntates sine omni contradimento alicuius
persone. Set si gerra fuerit, claudatis et claudere teneamini cum
vestra missione dictam portellam, set transacta ipsa guerra seu
gerris aperiatis vestra propria auctoritate dictam portellam et
eam habeatis ad libitum vestrum ut superius continetur. Et si
plus soli terre habet in dictis duabus mansatis terre quas tibi su-
perius satabilio, illud totum plus dono et stabilio tibi et tuis sub
predicto censu ad omnes vestras voluntates. Et ego et successores
et procuratores dicte ville regalis erimus inde tibi et tuis semper
legitimi autores et deffensores de omni homine, et faciemus vobis
hec predicta cum omnibus suis melioramentis tenere et habere
in pace, ex parte domini infantis Petri et suorum, omni tempore
contra cunctos. Et est certum quod nichil a te habui vel recepi
pro intrata, ymo illam dimito tibi et tuis, gracia et amore, ex parte
domini infantis et suorum.
Et ego Astruchus Salandini, iudeus predictus, per me et meos,
firmo et laudo hec omnia et singula supradicta, promitens solvere
dictum censum annuatim ut dictum est, et alia predicta atendere
et complere et in aliquo non contra venire, et etiam promito esse
bonus, fidelis et legalis domino infanti, et suis et dicte ville et
omnibus populatoribus eiusdem ville semper.
Quod est actum VIII idus augusti anno Domini millesimo
CCºLXXº sexto.
Sig(+)num Iacobi Alamanni predicti, qui hoc firmo et laudo
pro domino et baiulo. Sig(+)num Astruchi Salandini predicti, qui
hoc firmo et laudo.
Testes huius rei sunt: Arnaldus Sartoris, et Adallbertus de
Barreria et Iacobus Alegre, de Figeriis omnes.
Sig(+)num Raimundi Benedicti, qui hoc scripsit mandato
Guillelmi Torti, clerici de Figeriis.
Sig(+)num Guillelmi Torti, tenentis locum Martini Petri publici
notarii ville regalis de Figeris, hoc scripsit.
57
1276, agost, 13
Pere Basset, veguer reial del Vallès, renuncia a qualsevol acció judicial
contra Ferrer Borrell, el seu fill Arnau i les seves esposes, per
haver ajudat uns malfactors; i contra Berenguer Borrell, fill de
Bernat, per haver ferit Ramon Armengol amb l’ajuda d’Arnau,
ja que han pagat dotze sous com a compensació.
Sit omnibus notum quod nos Petrus Basseti, vicarius do-

mini regis in Vallensi, ex parte domini regis et nostra, solvimus,
diffinimus et perpetuo relaxamus tibi Fferrario Borrelli et filio
tuo Arnaldo et uxoribus vestris, de parrochia Sancti Laurencii de
Valle, omnes acciones, peticiones et demandas quas contra vos
faciebamus et facere poteramus eo quia dedistis ad comeden-
dum Petro de Orta, Berengario de Orta, Bernardo Sanxo, Petro
Gavarra et consortibus eorum banditis. Et tibi etiam Berengario,
filio Bernardi Borrelli, dicti loci, eo quia vulnerasti Raimundum
Ermengaudi, et tibi Arnaldo supradicto quia dedisti in predicto
vulnere faciendo consilium et iuvamen. Et quia de predictis no-
biscum composuistis et satisfecistis ad voluntatem nostram, ex
parte dicti domini regis et nostra facimus vobis omnibus predictis
de omnibus questionibus quas vobis faciebamus racione predicta
bonum et perpetuum finem, et pactum de no petendo, sicut melius
dici potest et intelligi, ad vestrum vestrorumque salvamentum et
bonum intellectum. Imponendo nobis in premissis et aliis vicariis
post nos venientibus scilencium sempiternum. Pro hac /vestro\ so-
lutione habuimus a vobis duodecim solidos Barchinone de terno,
quod habuisse et recepisse concedimus, renunciantes exceptioni
peccunie non numerate.
Actum est hoc idus augusti anno Domini MºCCºLXX sexto.
Sig(+)num Petri Basseti vicarii predicti, qui hoc laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Cigaris et Bernardus,
diachonus.
Sig(+)num Guilelmi de Truyars, notarii publici vicarie Val-
lensis pro domino rege, qui hoc scripsit et clausit, cum litteris
suprapositis in linea IXª ubi dicitur vestro, die et anno quo supra.
58
1276, agost, 14
Dalmau de Palol, senyor del castell de Sant Esteve de Mar, el rep en
feu per part d’Arnau de Ribera, previ pagament de 1.850 sous
de Barcelona.
Sit omnibus notum quod ego Dalmacius de Palatiolo, filius

condam Dalmacii de Palatiolo, dominus castri de Sancto Stephano
de Mari, quod situm est in parrochia Sancte Eugenie de Villaro-
mano et Sancti Mathei de Vallelubrica, gratis et ex certa sciencia,
non vi vel dolo inductus, nec ab aliquo circumventus neque cap-
tus set consulte agens et ex meo proprio motu, per me et meos,
cum testimonio huius publici instrumenti, recipio in feudum a
vobis Arnallo de Ripparia, milite, totum castrum meum de Sancto
Stephano de Mari cum toto suo termino in terra et in mari, et
cum hominibus et feminis, mansis, bordis, vineis, terris cultis
et hermis, boschis, pratis, aquis, pasturis, et cum omnibus iuribus et
dominiis dicti castri hic nominatis vel non nominatis ad dictum
castrum pertinentibus et pertinere debentibus. Tradens vobis per
receptionem dicti feudi in presenti potestatem dicti castri. Et pro-
mito vobis mea bona fide et in mea legalitate quod de predicto
castro vobis vel vestris successoribus dampnum aliquid non exeat,
et quod ego et successores mei donemus et dare teneamur deinceps
in perpetuum vobis et vestris post vos potestatem ipsius castri, irati
et paccati, quotienscumque ipsam inde recipere volueritis, et cum
dicto castro et omnibus hominibus ipsius castri sumus vobis et
vestris post vos adiutores et valitores et deffensores contra omnes
homines totius mundi, Et nisi facere voluerimus, promito vobis
et vestris quod ego vel meis tradamus vobis vel vestris et tradere
teneamur incontinenti dictum castrum cum omnibus hominibus
dicti castri, de quo castro et omnibus hominibus possitis vos iuvare
et facere malum quibuscumque volueritis et quotienscumque dum
ipsum tenueritis, set cum ipsa guerra fuerit sedata, teneamini vos
et vestri michi vel meis reddere dictum castrum. Et pro omnibus
et singulis complendis et attendendis facio vobis homagium in
presenti, missis meis manibus inter vestras et osculando vobis
eas. Et cum hoc presenti publico instrumento, quod in signum
vere possessionis predictorum, vobis trado, in presentia scriptoris
et testium subscriptorum, mito et induco inde vos in corporalem
possessionem, et promitimus vobis et vestris successoribus per

me et per omnes successores meos quod ego et ipsi erimus vobis
et vestris successoribus boni et fideles atque legales, sicuti bonus
homo et bonus vassallus debet esse suo bono domino proprio na-
turali. Et propter hoc accipio a vobis ad utilitatem meam mille et
octingentos et quinquaginta solidos monete Barchinone de terno,
renunciando non numerate et non solute michi peccunie, excepcio-
ni et doli. Et si amplius inde habere deberem, totum illud gratis
et ex certa sciencia vobis et vestris dono titulo pure et perfecte
donationis irrevocabiliter inter vivos, renunciando expresse illius
legis auxilio per quam deceptis ultra dimidiam subvenitur, et ac-
cioni in factum et restitucioni in integrum. Et ad maioris roboris
firmitatem sponte iuro per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia
corporaliter tacta, hec omnia supradicta et singula attendere et
complere ut superius dicta sunt, et contra in aliquo non venire.
Et si aliquo iure scripto vel non scripto, sive exceptione aliqua in
posterum contra premissa venire possem, illis omnibus renuncio
per virtutem superius a me prestiti iuramenti.
Et ego Arnallus de Ripparia supradictus, recipiens a vobis
Dalmacio de Palatiolo homagium supradictum et potestatem
dicti castri, laudo, firmo, concedo et approbo omnia et singula
supradicta, et promito vobis quod ego et succesores mei vobis et
vestris successoribus erimus fideles domini et legales, prout bonus
dominus tenet esse suo fideli vassallo et legali.
Quod est actum XVIIIIº kalendas septembris anno Domini
millesimo CCºLXXº sexto.
Sig(+)num Dalmacii de Palatiolo iurati, Sig(+)num Arnalli
de Ripparia predictorum qui hec omnia laudamus, concedimus
et firmamus.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Bedocio, filius Bernardi
de Bedocio, miles, et Bernardus de Montemelono, clericus, filius
Raimundi de Montemelone de Gerunda.
Raimundi de Catiano, pro domino rege publici Gerunde notarii.
domino rege, subscribo.
59
1276, agost, 18
Bernat Diaca, jutge, absol Ramon de Muntada de Lacera de les acu-
sacions que li havia dirigit Pere Basset, veguer reial del Vallès,
d’haver participat en l’atac al mas de Dalmau de Matadepera
i d’haver acollit malfactors.
Inter Petrum Basseti, vicarium domini regis in Vallensci, ex

una parte agentem, et Raymundum de Muntada de Lacera, ex al-
tera deffendentem, fuit questio mota. Ponebat dictus vicarius contra
dictum Raymundum quod suo assensu, concilio et iuvamen, dando
opus et concensum, fuit combustum palerium mansi Dalmacii de
Matadepera, et vinum sparsum et mansum fractum, et alia ma-
leficia que facta fuerunt in dicto manso sustinendo malefactores
et dando eis ad comedendum et bibendum. Set, cum facientes et
concentientes pari pena debent puniri, petebat dictus vicarius dic-
tum Raymundum de Muntada pro predictis omnibus sibi secun-
dum ius et iusticiam condempnari. Ad que omnia respondit dictus
Raymundus, et negat omnia predicta contra ipsum fore vera. Et
super negatis, probaciones dicto vicario fuerunt legitime iudicate.
Qui de sua peticione nichil probare potuit. Unde ego Bernardus
Diachoni, datus iudex in causa a Petro Basseti vicario predicto,
visis omnibus a parte dicti vicarii propositis et responcionibus sub-
sequtis, visis racionibus et allegacionibus et quisita veritate, hinc
inde conclusione facta iuri, et facto et habito sapientum consilio,
de iure sententialiter dictum Raymundum ab hiis que ponuntur
absolvo, et dicto Petro Basseti vicario predicto scilencium pono.
Lata sententia XV kalendas setembris anno Domini
MºCCºLXXVIº.
Sig(+)num Bernardi Diachoni, iudicis, qui hoc firmo.
Testibus presentibus: Bernardo de Caldariis, Berengario de
Cumba, Guilelmus Basterii et Arnaldus Carbonelli.
Sig(+)num Guilelmi de Solano, notarii publici ville Calidarum,
pro ebdomedariis, qui hec scribi fecit et clausit, die et anno quo
supra.
60
1276, agost, 18
Pere Basset, veguer reial del Vallès, renuncia a qualsevol acció
judicial contra Ramon de Muntada de Lacera pels danys
aportats al mas de Dalmau de Matadepera i per haver donat
hospitalitat a uns malfactors, a canvi del pagament de 30 sous
de Barcelona.
Sit notum omnibus quod nos Petrus Basseti, vicarius domi-

ni regis in Vallensci, ex parte domini regis et nostra, et omnium
vicariorum post /nos\ veniencium, solvimus et diffinimus atque
relaxamus tibi Raymundo de Muntada de Lacera et tuis omnem
questionem, peticionem et demandam quam contra te et bona tua
facere poteramus vel movere usque in hunc diem racione quia
fuisti consenciens et particeps et dedisti consilium et iuvamen,
secundum quod nobis fuit denunciatum, in combustione palerii
mansi Dalmacii de Matadepera, et in sparcione vini et fraccione
dicti mansi, et in aliis maleficiis ibi factis. Item solvimus et dif-
finimus tibi et tuis, ex parte domini regis et nostra et omnium
vicariorum post nos veniencium, omnem questionem, peticionem
et demandam quam contra te et bona tua faciebamus et facere
poteramus vel movere usque in hunc diem racione omnium ban-
dituum quos sustinuisti vel dedisti ad comedendum vel bibendum,
aut dedisti consilium vel iuvamen. Et quia de predictis omnibus
et singulis nobiscum composuisti et satisfecisti nobis ad nostram
voluntatem, utrum sis reus vel non, ex parte domini regis et nostra
et omnium vicariorum post nos veniencium facimus tibi et tuis
de iamdictis omnibus et singulis bonum et perpetuum finem et
pactum de non petendo, sicut melius dici potest et intelligi, ad
tuum tuorumque salvamentum, bonum intellectum et sine inganno.
Pro hac autem solucione et diffinicione accepimus a te triginta
solidos monete ternalis Barchinone, quorum sumus bene paccati
ad nostram voluntatem, omni excepcioni peccunie non numerate
renunciando, et omni iuri, racioni et consuetudini contra hec
repugnantibus. Quapropter promitimus per nos et omnes vicarios
post nos venientes quod numquam in hiis veniamus contra aliquo
modo, super quibus omnibus et singulis imponimus nobis et aliis
vicariis post nos venientibus scilencium sempiternum.
Quod est factum XV kalendas setembris anno Domini
MºCCºLXXºVIº.
Sig(+)num Petri Basseti, vicarii predicti, qui hoc firmo.

Testes huius rei sunt: Bernardus Diachoni, Bernardus de
Calders, Berengarius de Cumba et Guilelmus Basterii.
Sig(+)num Guilelmi de Truyars, notarii publici Calidarum.
Sig(+)num Guillelmi de Alda, scriptoris iurati sub Guillelmo
de Truyars notario publico Calidarum, pro ebdomedariis, qui hec
scribi fecit et clausit cum literis suprapositis in linea Iª ubi dicitur
nos, die et anno quo supra.
61
1276, setembre, 18. València

L’infant Pere, ja mort el seu pare, nomena Pere de Morella alcaid
del castell de Morella.
Noverint universi quod nos infans Petrus, illustris domini

Iacobi bone memorie regis Aragonum primogenitus et heres,
concedimus et comendamus vobis Petro Morella, dilecto vassallo
nostro, castrum nostrum de Morella, diebus omnibus vite vestre,
et alcaydiam et custodiam eiusdem castri. Ita scilicet quod vos
teneatis, salvetis et custodi[e]tis nobis dictum castrum tam tem-
pore guerre quam tempore pacis ad missionem vestram, et eciam
in stabilimento eiusdem castri teneatis tempore pacis ad minus
semper quindecim homines ydoneos ad facta armorum, et qua-
draginta apparamenta armorum hominum peditum, et victualia
adenantata necessaria per unum annum ad hominis custodientes
dictum castrum. Nos itaque promitimus vobis dare quolibet anno
in vita vestra pro alcaydia, custodia et missione predictis pro p[o]r-
cione quatuor equitaturarum, duos mille nongentos et viginti et
octo solidos regalium Valencie. Insuper teneamini servire nobis
inde, cum vos necessarium habuerimus, cum uno equo armato,
et nos dabimus vobis porcionem seu quitac[ionem] post quam
fueritis nobiscum sicut aliis de familia nostra.
Et ego predictus Petrus Morella recipio a vobis predicto do-
mino infante dictum cas[t]rum secundum formam predictam, et
promito illud bene et legaliter custodire pro vobis et facere alia
contenta in ista carta.
Datum Valencie XIIIIº kalendas octobris anno Domini
MºCCºLXXº sexto.
Signum (+) infantis Petri, illustris domini Iacobi bone me-

morie regis Aragonum primogeniti et heredis.
Testes sunt: [1ª columna] Atho de Focibus, [2ª columna] Ar-
tallus de Alagona, Raimundus de Orcau, [3ª columna] Bernardus
Guillelmi de Entença, Petrus Iordani de Roden.
Sig(+)num Raimundi Escorna, scriptoris predicti domini
infantis, qui mandato eiusdem hec scribi fecit, loco, die et anno
prefixis.
62
1276, octubre, 9
Dalmau de Palol ven, pel preu de 300 sous, per tres anys a Ramon
de Sant Julià els 172 sous de Barcelona que rep com a renda de
la quarta part de la vila de Vulpellac, per pagar els deutes que
el seu pare tenia amb Ramon.
A Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 13.
Sit omnibus notum quod ego Dalmatius de Palaciolo, habens

locum et donacionem cum instrumento seu instrumentis a domina
Agnete de Sancto Stephano, matre mea, de centum septuaginta
solidos Barchinone de terno, quos dicta domina habet et accipit
rendibiles annuatim in quarta parte ville de Vulpiliaco, quam ipsa
domina tenet et habet obligata per ducentis aureis quos ibi habet
pro suo sponsalicio, per me et meos, presentes et futuros, gratis
et ex certa sciencia, vendo tibi Raimundo de Sancto Iuliano, mi-
liti, et tuis, de festo Omnium Sanctorum proxime nunc venturo
ad tres annos omnes illos centum septuaginta solidos de terno
annuatim rendibiles quos ibi accipio racione donacionis predicte.
Predictos quidem centum LXXª solidos annuatim rendibiles tibi
et tuis vendo usque ad dictum tempus precio tres centorum soli-
dorum Barchinone de terno, de quibus recognosco me a te bene
fore paccatum et contentum, renunciando excepcioni peccunie non
numerate et non recepte. Et si amplius valet dicta vendicio dicto
precio vel valebit, totum gratis et ex certa sciencia tibi et tuis in
perpetuum dono in donacionem et reconpensacionem debitorum
que pater meus condam tibi debebat, expresse renunciando illius
legis auxilio qua deceptis ultra dimidiam iusti precii subvenitur,
et omni alii iuri quo contra predicta venire possem. Et ideo iam-
dictos CLXXª solidos annuatim rendibiles de meo meorumque
iure, posse et dominio eycio et extraho usque ad dictum tempus,

eosdemque in tuum et quorum volueris ius, posse et dominium
usque ad dictum tempus libere et quiete penitus transferendo.
Constituendo ipsos tuo nomine possidere vel quasi donec de ip-
sis corporalem acceperis possessionem, quam possis accipere tua
propria auctoritate quando volueris, et deinde tibi et tuis retinere
usque ad dictum tempus racione vendicionis predicte. Cedendo
tibi et tuis in premissis usque ad dictum tempus omnia iura mea,
loca, voces, raciones et acciones meas, reales et personales, utiles
et directas, ordinarias et extra ordinarias, publicas et privatas
atque mixtas, michi in premissis competentes et competituras,
sine aliquo retentu que in premissis non facio nec reservo. Et
sic per me et meos convenio tibi et tuis predictos CLXXª solidos
annutaim rendibiles facere habere, tenere et percipere in pace, et
esse tibi et tuis deffensor et legittimus guarens contra cunctam
personam usque ad dictum tempus racione vendicionis predicte.
Et si dicta domina Agnes, mater mea, vel alia persona, in pre-
missis aliquid tibi vel tuis in premissis usque ad dictum tempus
tet[i]gerit, exigerit, emparaverit, perturbaverit, inquietaverit sive
questionem vel demandam contra te vel tuos moverit vel fecerit,
aut in causam traxerit, et propter hoc dampnum vel gravamen
inde passus fueris, sive aliquas feceris missiones, totum promito
tibi restituere et emendare, et crederis inde tuo plano verbo sine
sacramento et testium probacione. Et pro predictis et singulis tibi
et tuis complendis et firmiter attendendis, et pro eviccione et omni
interesse, obligo tibi et tuis me et heredes meos et successores et
omnia bona mea habita et habenda ubique, et iuro per Deum et
eius sancta IIIIor Euvangelia corporaliter tacta predicta tibi atten-
dere et complere, et non in aliquo contra venire, et quantum ad
hoc renuncio omni iuri scripto et non scripto quo contra predicta
venire possem.
Quod est actum VIIº idus octobris anno Domini MºCCªLXXº
sexto.
Sig(+)num Dalmacii de Palaciolo predicti, qui hoc firmo et
laudo.
Testes huius rei sunt: Guilelmus Fuyani, scriptor, et Guilelmus
de Podiata de Sancto Gregorio.
Sig(+)num Petri Ferrarii, qui hoc scripsit mandato Raimundi
de Caciano, publici Gerunde notarii pro domino rege.
63
1276, octubre, 14. València

L’infant Pere, ja mort el seu pare, mana a l’alcaid i batlle de Pe-
níscola que pagui el sou a Pere Viu, guardià de la gabella de
la sal de Peníscola.
Infans Petrus, illustris domini Iacobi, felicis recordacionis

regis Aragonum, primogenitus, fideli suo alcaydo et baiulo Panis-
cole, salutem et graciam. Mandamus vobis quatenus respondeatis,
visis presentibus, Petro Viu de salario sicut solitum est fieri pro
custodia g[ab]elle salis de Paniscola, ne dicta gabella destruatur
ex defectu [cu]stodis ipsius gabelle.
Datum Valencie IIº idus octobris anno Domini Mº[CC]ºL[XX]º
sexto.
64
1276, octubre, 16. Vic

Pere de Quadre, subveguer de Vic, en nom del bisbe de Vic, cita
a judici Arnau de Cabrera, Dalmau de Costa, en Todoya, en
Vilamunta, Burd Ferrer, i altres valedors d’Arnau de Cabrera,
per crims comesos contra l’Església i alguns ciutadans de Vic.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 14, trasllat del 16
de novembre de 1276. Al pergamí hi ha escorrims de tinta.1
Nobili Arnaldo de Capraria, Dalmacio de Costa, an Todoya et
an Vilamunta, Burdo Fferrarii et omnibus comensalibus et manen-
tibus cum dicto Arnaldo de Capraria, et valitoribus et fautoribus
ipsius Arnaldi de Capraria, Petrus de Quadris subvicarius in Ausona,
salutem et dileccionem. Noveritis quod dominus Vicensis episcopus
comparuit coram nobis et assecuravit in posse nostro pro se et
ecclesia Vicensis, et omnibus clericis civitatis et diocesi Vicensis, et
omnibus hominibus ville Vici, et omnibus ecclesiis et monasteriis
sue diocesi, et pro omnibus hominibus et rebus spectantibus ad
dominium et ius omnium predictorum, quod faciet ius vobis de
omnibus querimoniis, siquas habeatis, de ecclesiis, monasteriis et
hominibus antedictis, et pro querimoniis quas ipse ecclesie, clerici,
homini supradicti habent de vobis, et asseruit coram nobis quod
vos, nulla iuris fatica inventa in ipso, cepistis Petrum de Mata,

et ipsum captum detinetis, et vulneravistis Petrum Selvany, cives
vicensis, et alias plura enormia comisistis et intulistis hominibus
ville Vici, ex quibus quidam fuerunt vulnerati, quidam mortui, alii
detenti in capcione, aliqui etiam redimerunt se a vobis, et rapuistis
hominibus ecclesie vicensis et aliorum locorum religiosorum qui
sunt in termino castri de Voltregano et Bastidam, in qua q[...],
ut dicitur, tenetis captum dictum Petrum de Mata et retinuistis
captos plures homines de villa Vici, et ibidem fecistis eos redimere.
Propter que idem dominus episcopus, ut asserit, vos citavit [...]
cum parere iuri nolletis, excomunicavit vos et terram vestram,
dicti Arnaldi de Capraria, supposuit interdicto. Cumque, ut asserit,
vos cum iurisdiccione ecclesiastica nequivit cohercere, prout pro
predictis [...]eretis, idem dominus episcopus, invocando in suum
auxilium cum magna instancia, requisivit a nobis ut de vobis sibi
et omnibus aliis quorum nomine de vobis conqueritur iusticiam
redderemus. Quare cum non possimus in predictis iusticiam degare,
mandamus vobis ex parte domini infantis Petri et Berengarii de
Vilariacuto, vicarii Ausone, et nostra, quatenus visis presentibus
solvatis dictum Petrum de Mata et salvum et securum tornatis
eum ad villam Vici, et ea que rapuistis hominibus, ecclesiarum et
locorum religiosorum et exegistis violenter ab hominibus ville Vici
restituatis, et usque ad diem martis proximam venenientem, coram
nobis comparatis apud Vicum, paratus eidem domino episcopo
pro predictis facere iusticie complementum, quod tempus [...] pe-
remptorium assignamus. Et si non feceritis quod mandamus, cum
pluries de hoc vos monuerimus et pluries dies vobis super hoc
assignaverimus, et periculum sit in mora, eicimus vos et omnia
bona vestra et terram vestram dicti Arnaldi a Pacibus et Treugis.
Data Vici XVII kalendas novembris anno Domini millesimo
ducentesimo septuagesimo sexto.
Sig(+)num Petri d’Ayreis, Vicensi canonici et publici ville Vici
notarii.
1. Oc est translatum sumptum fideliter a quadam littera scripta in libro curie
subvicarii Ausone, cuius forma talis est: [...] Sig(+)num Guilelmi Cassardi, scriptoris
iurati, qui hec traslatum sumptum a predicta littera predicto libro scripta, et cum
eadem de verbo ad verbum fideliter comprobatum, scripsit et clausit, mandato Petri
de Ayreis, publici vicensis notarii, XVIº kalendas decembris, anno predicto.
65
1276, octubre, 27
Per raó de l’adquisició dels castells de Pontós i Creixell feta pel rei
Pere, Guillem de Marcafava jura fidelitat i presta homenatge al
rei pels feus que té al terme de castell de Creixell.
abc.
Sit omnibus notum quod ego Gaufridus de Marchafava, miles,

nomine domne Sibilie, uxoris mee, recognosco vobis Iasperto de
Botenacho, Gerundensis sacriste, procuratori ad hoc instituito ab
illustrissimo domino infante Petro, domini Iacobi condam regis
Aragonum primogenito, nomine ipsius domini infantis et eidem
domino infanti, me et predictam domnam uxorem meam tenere in
feudum a predicto domino infante et pro eodem, racione castri de
Crexello, capud mansum de Beniure cum sua omnia laboracione,
et debeo facere ex inde unam bestiam per host.
Idem, recognosco quod tenebam pro dicto Guilelmo de Cre-
xello duos solidos quos recipio annuatim in manso de Stepera de
Chexanis, et omnes paleas et civatas ubique, et terciam partem
tocius decime de Letone et tres migerias bladi quas recipio in
tota decima predicta de Letone, ultra terciam partem. Et promito
vobis, et eidem domino infante et suis, facere servicium predictum
secundum quod predecessores dicte domne uxoris mee fecerunt
vel facere debuerunt predecessoribus dicti domini infantis Petri,
dominis dicti castri de Crexello. Et pro predictis, nomine meo et
dicte domne uxoris mee facio vobis, nomine et racione dicti do-
mini infantis, homagium in presenti. Tenor autem procurationis
quam dictus sacrista habebat a predicto domino infante talis est:
Infans Petrus, illustris regis Aragonum primogenitus, venerabili
et dilecto sacriste Gerundensis, salutem et dileccionem. Rogamus
vos quatenus recipiatis possessionem castrorum de Pontonibus
et de Crexello quam vobis tradet dompna Blancha de Crexello et
Guilelmus Gaucerandi, vir suus, et similiter recipiatis loco nostro
homagium et sacramentum militum et hominorum dictorum cas-
trorum. Et cum receperitis possessionem predictam et homagium
hominum predictorum dicta castra, tradatis fideli nostro Astrugo
Ravaya, vel cui voluerit loco nostri, et credatis eidem Astrugo de
hiis que super dicto negocio vobis dixerit ex parte nostra.
Datum Gerunde VIIIº kalendas iunii anno Domini MºCCºLXXº
sexto.
Que litera predicta sigillata erat sigillo dicti domini infantis

Petri.
Quod est actum VIº kalendas novembris anno Domini mille-
simo CCº septuagesimo sexto.
Sig(+)num Gaufridi de Marchafava, militis supradicti, qui hec
omnia concedo, firmo et laudo.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Prato, iudex ordinarius
Gerundensis, Bernardus de Turrucella de Episcopali, Bernardus de
Sancto Michael, clericus, et Bernardus Cherubi.
de Caciano, publici Gerunde notarii pro domino rege.
domino rege, subscribo.1
1. Al dors hi ha una nota en hebreu.
66
1276, novembre, 4
Guillem de Llinars cedeix al rei Pere tots els drets que té damunt el
mas Ferrer, a la parròquia de Sant Marc de Montnegre.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 16, partit per abc.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus de Linars, parochie

Sancti Martini de Castellario, per me et meos, presentes pariter et
futuros, cum testimonio huius publici instrumenti hic et ubique
perpetuo valituri, gratis et spontanea voluntate diffinio et remito
illustrissimo domino regi Aragonum, licet absenti, in posse tui
scriptoris subscripti, tanquam publice persone pro ipso et eius
nomine recipienti et stipulanti, et vobis Astrugo Ravaya, baiulo
suo, presenti, eius nomine recipienti, in perptuum totum ius quod
habeo et michi competit in toto ipso manso Ferrario, qui est in
parrochia Sancti Marchi de Montenigro, qui per dictum dominum
regem tenemur, et in omnibus possessionibus et pertinenciis suis,
tam ratione vendicionis inde michi facte, et doni et stabilimenti
inde michi facti, quam alio quovis modo, sic quod in dicto manso
vel eius pertinenciis ego, vel aliqua persona mei nomine, ulterius
nichil petamus neque acclamemus neque acclamare vel petere
valeamus, immo possitis et sit vobis licitum dictum mansum dare
et stabilire cuiuscumque persone vestre placuerit voluntati sine
retencione, contradiccione et impedimento mei aliquo et meorum,

omnibus meis vocibus, iuribus et racionibus inde perpetuo extinc-
tis, et penes dominum regem remanentibus et translatis. Et super
hiis renuncio omni iuri et racioni mihi competentibus in predictis.
Quod est actum IIº nonas novembris anno Domini millesimo
CCºLXXº sexto.
Sig(+)num Guilelmi de Linars predicti, qui hec firmo et
concedo.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Bueria, clericus de For-
nellis, et Petrus Vitalis de Palatio.
Sig(+)num Michelis de Ulmo, qui hoc scripsit mandato Rai-
mundi de Catiano, pro domino rege publici Gerunde notarii.
Ego Raymundus de Caciano, notarius publicus Gerunde pro
domino rege subscribo.
67
1276, novembre, 15. Saragossa

El rei Pere protesta perquè, en ser coronat a Saragossa pel bisbe
de la ciutat, no vol que això condicioni els seus successors,
que podran escollir la ciutat i el prelat que vulguin per a la
coronació.
Ed. Blancas 1641, pp. 17-18; Palacios 1975, pp. 303-304 (possiblement de Blan-
cas).
Noverint universi quod nos Petrus, primogenitus et successor

illustris domini Iacobi, Dei gracia regis Aragonum, Maioricarum et
Valencie, comes Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani,
patris nostri felicis recordacionis, protestamur quod nos recipimus
uncionem, benediccionem et coronam a Santo Salvatore ecclesie
sedis Cesarauguste per ministerium venerabilis Petri, Dei gratia
episcopi Cesarauguste, eiusdem sedis, non astringentes nos nec
successores nostros futuros de recipiendo unctionem et corona-
tionem in predicta civitate vel loco et per ministerium episcopi
Cesarauguste. Immo protestamus nomine nostro et successorum
nostrorum quod per hoc non patitur nobis vel successoribus nostris
aliquod preiudicium in futurum, set possint successores nostri q[ui
pro te]mpore fuerint recipere uncionem, benediccionem et coronam
in quacumque civitate eis placuerit tocius nostre iurisdiccionis et
per ministerium cuiuscumque [archiepiscopi] vel episcopi nostri

districtus. Et de predictis protestatationibus mandavimus fieri
publicum instrumentum.
Actum fuit hoc in ecclesia Sancti Salvatoris Cesarauguste, die
dominica mane, quintodecimo die intrante mense novembris, anno
Domini MºCCºLXXº sexto, era MªCCCª quarta decima.
Presentibus testibus: Ffortunius, Tirasonensis episcopus, Pe-
trus, episcopo Sancte Marie de Albarracino, Arnaldo, abbate Fon-
tisfrigidi, et nobili Hugone, comite Empuriarum, nobili Arnaldo,
comite Palliarensi, nobili Raymundo de Montecathano, domino de
Albalato, nobili Raymundo de Montecathano, domino de Fraga,
et nobili Hugone del Balç, Guilelmo Raymundi de Montecatano,
nobili Belengario de Podioviridi, Petro de Queralt, nobili Bernardo
Guilelmi de Entença, nobili Eximino de Urreya, nobili Petri Martini
de Luna, nobili Ato de Focibus et pluribus aliis.
Ego Petrus Luppi, notarius publicus Cesarauguste, mandato
domini Petri regis predicti, hiis interfui et in formam publicam
redegi et hoc Sig(+)num meum apposui anno, era, die et loco
prefixis.
68
1277, gener, 11
Berenguerona, filla del comte Pere Hug i de la difunta Brunissén,
d’acord amb el seu marit, Pere Bertran d’Oluja, reconeix que ha
rebut com a heretat seva el castell de la Curullada i renuncia
al castell de Gàver.1
Notum sit cunctis quod ego Berenguerona, filia comitis Petri

Ugonis et domine Brunissendis uxoris eius, quondam, de voluntate
et assensu Petri Bertrandi viri mei, confiteor ac recognosco vobis
predicto Petro Ugonis quod habui et recepi a vobis pro parte
hereditate et legitima bonorum vestrorum, et pro parte etiam he-
reditate ac legitima michi competentis in bonis domine Brunissen-
dis, matris mee predicte, castrum de Cruciata quod michi dedistis
in dotem ex dictis causis cum Petro Bertrandi de Olugia, marito
meo, tempore nupciarum. Et quia de predictis omnibus et singulis
ad voluntatem meam sum bene vestri paccata, ex certa sciencia
renuncio, excepto in non recepti castri et complementi legitimarum
michi in bonis et de bonis vestris et dicte domine Brunissendis,

matris mee, competencium et doli. Quare per me et omnis meos
absolvo, diffinio ac remito vobis Petro Ugonis, patri meo predicto,
et vestris in perpetuum, specialiter castrum vestrum de Gavar et
omnia alia bona vestra mobilia et immobilia, habita et habenda,
ac etiam omnes acciones reales et personales, utiles, directas et
mixtas, quas contra vos vel vestros possem facere vel movere ad
bona predicta vel racione ipsorum bonorum. Ita quod super predictis
bonis habitis et habendis, et qualibet eorum parte, possitis testari,
et disposicione inter vivos et in ultima voluntate, et quocumque
alio modo de ipsis prout volueritis ordinare, nec possim vos vel
vestros super eis vel aliqua eorum parte de cetero demandare sive
in causam trahere aliquo tempore, set, prout melius et utilius dici
vel excogitari potest, sitis inde vos et vestri in perpetuum absoluti,
liberi ac immunes irrevocabiliter in perpetuum, faciendo vobis et
vestris per me et omnes meos pactum et finem perpetuum de non
petendo nec agendo, michi ac meis perpetuum silencium imponen-
do. Et ut premissa omnia et singula maiori gaudeant firmitate, ego
Berenguerona predicta, de iure meo cerciorata, recognoscens me
esse maiorem, ac renuncians quoad premissa et singula beneficio
restitutionis in integrum, et illis iuribus que inibent pactum seu
convencionem future successionis, et specialiter illi legi codicis de
pactis, lege de questione et omnibus illis que ibidem notantur, et
omni alii iuris auxilio propter quod possem predicta vel eorum
aliquod in irritum revocare. Promito vobis domno Petro Ugonis
predicto, sub religione iuramenti quod vobis me fecisse, confiteor
in presenti quod contra predicta vel eorum aliquod non veniam
nec veniri faciam nec permitam aliqua rem vel causa, immo ea
omnia et singula servabo firmiter et complebo, sic Deus me adiu-
vet et hec sancta Dei IIIIor Euvangelia coram me posita et a me
personaliter manu tacta.
Ffactum est hoc IIIº idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXº
sexto.
Sig(+)num domine Berenguerone, filie comitis Petri Ugonis
et domine Brunissendis, eius uxoris, quondam, iurate predicte,
Sig(+)num Petri Bertrandi de Olugia, mariti eiusdem domine Be-
renguerone, supradicti, qui hoc firmamus, concedimus et laudamus
testesque firmare rogamus.
Sig(+)num Geraldi de Aquilone, militis, Sig(+)num Raimundi
Egidii, iurisperiti, Sig(+)num Arnaldi Ugonis, Sig(+)num Bernardi
Focaldi, iurisperiti, testium dicti Petri Bertrandi.
Sig(+)num Bernardi Marchi, Sig(+)num Guilelmi de Begurz,

Sig(+)num Poncii Serra, testium Berenguerone predicte.
Ego Guilelmus Sigerosa, publicus notarius Cervarie, qui
predictis omnibus et singulis presens fui, hoc scribi feci et hoc
Sig(+)num feci.
1. No he pogut identificar aquest comte Pere Hug.
69
1277, gener, 14
Guillem Bany d’Armentera, rescatat del servei d’Arnau de Foixà,
senyor d’Armentera, juntament amb la seva esposa i el seu fill,
es fa home del rei i li jura fidelitat, i estableix les condicions
de l’eventual redempció del senyoriu del rei.
A ACA, Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 21.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus Banis de Armentaria,

redemptus et absolutus a dominio et servitute Arnaldi de Fuxano,
domini de Armentaria, cuius eram, facio me et uxorem meam
Gerundam et filium meum Bernardum, filium condam Salvete,
uxoris mee, et omnem proieniem a me et ab ipsis natam et nas-
cituram homines proprios domini regis et suorum in manu et
posse tui Astrugui Ravaye, baiuli dicti domini regis, et promito
eidem domino regi et suis, pro me et aliis predictis, nos omnes
esse ei fideles et legales de corpore et avere et rebus nostris, et
ipsum et suos semper per dominos reclamare, et alium dominum
non reclamabimus nec faciemus nisi dominum regem et suos,
tamen, et in recognicione dominii, promito eidem domino regi
et suis, et baiulo Gerunde pro eo, annuatim dare pro omnibus
supradictis in festo natalis Domini quinque solidos malgurensis,
et si aliquo tempore aliquis infantum meorum et dicte Gerunde,
uxoris mee, excepto herede hospicii mei, voluerint exire a dominio
domini regis, sive sit mulier corrupta aut homo, sit absolutus
et liber a dicto dominio cum uno aureo quod dare teneatur pro
redempcione baiulo Gerundense, et mulier que non esset corrupta
sit absoluta a dicto dominio cum redempcione quam solvat ad
consuetudinem ville de Armentera. Et pro predictis complendis
et firmiter atendendis facio tibi Berengario de Turrucella, vicario
Gerundense, nomine domini regis recipienti et stipulanti, homa-
gium in presenti.
Et ego Berengarius de Turrucella, vicarius predictus, nomine

domini regis, recognosco recepisse dictum homagium ad mandatum
Astrugui Ravaie predicti.
Et ego Astrugus Ravaia, baiulus predictus, laudo et concedo
predicta, salvis tamen tibi Guilelmo Banis et aliis predictis, terris,
honoribus et aliis possessionibus vestris et hospicii vestri que in
aliquibus non intelligantur ad subieccionem domini regis, immo
sint redempta et absoluta a dominio domini regis et suorum ad
omnes vestras voluntates perpetuo faciendas. Preterea, ex parte
domini regis et suorum, recipio et constituo predictos honores et
possessiones in guarda, manutenencia, deffensione et firmissimo
guidagio eorundem, et quod semper vos et vestri sitis homines
proprii et solidi domini regis et suorum, et ipse nec sui non possint
vobis nec vestris aliquo tempore facere questiam seu questias, /nec
etiam possint vos nec vestros aliquo tempore expellere a dominio
eorundem\. Et racione predictorum, nomine domini regis, recog-
nosco a te recepisse nomine tuo et aliorum quinquaginta solidos
Barchinone de terno, super quibus renuncio excepcioni peccunie
non numerate et non recepte.
Et ego Guilelmus Banis predictus promito tibi Astrugo Ravaia
predicto quod predicta faciam bona et firma habere dicte uxori
mee et infantibus nostris, obligando ad hec domino regi, et tibi
pro ipso, omnia bona mea habita et habenda ubique, et iuro per
Deum et eius sancta IIIIor Euvangelia corporaliter tacta predicta
tibi atendere et complere.
Actum est hoc XIXº kalendas februarii, anno Domini
MºCCºLXXº sexto.
Sig(+)num Guilelmi Banis, Sig(+)num Berengari de Turrucella
predictorum, qui hoc firmamus.
[Firma en hebreu.]
Testes sunt: Andreas Fimearii, Raimundus Guaresches et
Petrus Guilelmi Firaci de Gerunda.
de Caciano, publici Gerunde notarii pro domino rege, cum supras-
cripto in XVIª linea ubi dicitur nec etiam possint vos nec vestros
aliquo tempore expellere a dominio eorundem, die et anno prefixis.
Ego Raymundus de Caciano notarius publicus Gerunde pro
70
1277, gener, 14
Guillem Bany reconeix que encara deu a Astruc Ravaia 50 sous que
li havia promès quan s’havia fet home del rei.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus Banis de Armente-

ria recognosco debere tibi Astrugo Ravaia, baiulo domini regis,
quinquaginta solidos Barchinone monete de terno qui tibi restant
ad solvendum de pretio quod tibi dare promisi quando feci me
et uxorem meam Gerundam et Bernardum filium meum homines
proprios domini regis cum publico instrumento. Quos denarios
tibi vel tuis solvere promito in festo sancti Felicis proxime nunc
venturo. Et nisi fecero, et propter hoc dampnum vel gravamen inde
passus fueris, sive aliquas feceris missiones, totum promito tibi
restituere tuo plano verbo, sine sacramento et testium probatione,
obligando tibi et tuis ad hoc omnia bona mea ubique.
Ad hoc ego Petrus Ferrarii, de eodem loco, precibus et amore
dicti debitoris, constituo me scienter debitorem et paccatorem
tibi dicto iudeo et tuis de predictis pro predicto debitore, cum
eo et sine eo, renuncians quantum ad hoc beneficio divisionis et
nove constitucions qua cavetur ut prius conveniatur principalis
quam fideiussor, obligando tibi et tuis ad hoc omnia bona mea
ubique.
Actum est hoc XIXº kalendas febroarii anno Domini MºCCºLXXº
sexto.
S(+)gnum Guilelmi Banis, S(+)ignum Petri Ferrarii predicto-
rum, qui hoc firmamus.
Testes sunt: Iacobus de Alboritis, precentor Sancti Felicis, et
Albertus de Barraria de Figeriis.
Sig(+)num Petri Ferrarii, qui hoc scripsit, mandato Raimun-
di de Toylano publici Gerunde notarii, de notis acceptis in posse
Raimundi de Caciano, quondam, notarii Gerunde.
Ego (+) Micahel de Ulmo, tenens locum Raimundi de Toylano,
71
1277, gener, 26
Astruc Ravaia, en nom del rei, estableix Guillem Esteve, la seva
dona i els seus fills al mas Ferrer perquè hi treballin la terra,
a canvi de 80 sous i que siguin homes del rei.
Sit omnibus notum quod ego Astrugus Ravayla, baiulus domi-

ni regis, ex parte ipsius et suorum, dono et stabilio tibi Guilelmo
Stephani, parrochie Sancti Mathei de Montenigro, et tibi Adalaydi,
eius uxori, et vestris perpetuo totum illum mansum qui dicitur
mansus Ferrarius, et qui tenitur per dominum regem in parrochia
supradicta, et qui etiam devenit in benevidium domino regi, quia
non erat in illo heres aliquis naturalis. Iamdictum itaque mansum
vobis dono et stabilio cum omnibus honoribus et possessionibus
dicti mansi, et terris eiusdem cultis et heremis quecumque et
ubicumque sint, longe vel prope, in monte vel in plano, et cum
boschis et plateis, et quintanis, usibus, ademprivis, ingressibus,
exitibus, pertinenciis, tenedonibus, arboribus generum diversorum,
et cum omnibus proprietatibus dicti mansi, et omnibus meliora-
mentis que in predictis facere volueritis vos et vestri, prout melius
et utilius ad vestrum comodum potet intelligi atque dici. Inducendo
inde vos, cum presenti instrumento, in corporalem possessionem,
sub tali pacto et conditione apposita, quod racione dicti mansi et
pertinenciarum suarum eveniatis et sitis homines proprii, solidi et
fideles domini regis et suorum, cum personis Iacobi et Guilelme,
filiorum vestrorum, et totius prolis que ex vobis descendet, et fa-
ciatis in dicto manso continuam residentiam personalem, et illum
teneatis condirectum et laboretis, conrezetis et melioretis terras
dicti mansi, et in arboribus et aliis vivificetis, et sic vos et vestri
habeatis, teneatis et possideatis ac expletatis dictum mansum, per
dominum regem et suos, ad vestras voluntates in perpetuo faciendas,
salvo iure domini regis et suorum in omnibus, cui vos et vestri
prestetis inde agraria, consueta atque usatica que dictus mansus
et possessiones eiusdem prestant et prestare debent, et salvo iure
domini regis in omnibus usaticis que idem dominus rex accipit
et accipere consuevit /in serviciis\ ab hominibus de Quarto et de
Montealto, que usatica et servicia dominus rex habeat et accipiat
in vobis et vestris. Et sic promito vobis ex parte domini regis et
suorum dictum donum et stabilimentum semper vobis et vestris
facere habere et tenere in pace ad bonum et sanum intellectum,

et propter hoc donum et stabilimentum accipio a vobis de bonis
vestris LXXXª solidos monete Barchinone de terno, renunciando
non numerate et non solute michi peccunie exceptioni, et omni
iuri et consuetudini contra predicta in aliquo repugnanti.
Ad hoc nos, Guilelmus Stephani et Adalays, coniuges supradicti,
recipientes hoc donum et stabilimentum a vobis Astrugo Ravayla,
baiulo domini regis predicto, laudamus et concedimus hec omnia
et singula supradicta, promitentes vobis, nomine domini regis,
agraria terrarum dicti mansi, et alia usatica et servicia facere et
prestare domino regi, ut superius est iam dictum. Et in presenti,
racione dicti mansi et pertinenciarum suarum, gratis et spontanea
voluntate evenimus et facimus nos proprios homines domini regis
et suorum in posse vestri Astrugui, nomine domini regis reci-
pientis, cum personis Iacobi et Guilelme, filiorum nostrorum, et
cum tota prole que ex nobis descendet. Quare promitimus vobis,
nomine domini regis, quod erimus sibi et suis fideles et legales
homines, nec aliquo domino alicubi reclamabimus nisi ipsum
tamen et suos. Et in presenti facimus tibi Arnallo de Cantalops,
tenenti baiuliam de Quarto et de Montealto, homagium, pro do-
mino rege illud recipienti, et promitimus vobis dicto Astrugo, sub
obligacione bonorum nostrorum, ut cum dicti Iacobus et Guilelma
filii nostri erunt etatis cartam firmandi, ut ipsi faciant homagium
baiulo domini regis. Et ego Guilelmus Stephani iuro per Deum
et eius sancta IIIIor Evangelia corporaliter tacta quod ero fidelis et
legalis domino regi et suis, et quod predicta omnia compleam
et attendam.
Quod est actum VIIº kalendas ffebruarii anno Domini
MºCCºLXXº sexto.
Sig(+)num Guilelmi Stephani, Sig(+)num Adalaydis, eius
uxoris, predictorum, qui hec firmamus.
Testes huius rei sunt: Gerallus de Abbacia, Guilelmus de
Corniliano et Guilelmus, clericus Sancti Martini de Castellario.
[Firma en hebreu.]
Raimundi de Catiano, pro domino rege publici Gerunde notarii,
et suprascripsit in XIIª linea et in serviciis, die et anno prefixis.
72
1277, febrer, 15
Mossè Ravaia, en tant que procurador del rei Pere, ven per 3.500
sous per un any a Guillem de Banc la batllia de Besalú amb
tots els seus drets i rendes.
Notum sit cunctis quod ego Mosse Ravaya, auctoritate procu-

racionis michi concesse a domino Petro, Dei gracia rege Aragonum,
cum instrumento sigillo pendenti cereo eiusdem domini regis sigillato,
vendendi nomine eiusdem domini regis baiulias Catalonie, prout
in instrumento procuracionis, de quo vobis emptori infrascripto
translatum trado, continetur, vendo vobis Guilelmo de Bancho de
Bisulluno, a prima die mensis ianuarii proxime transacti usque ad
unum annum completum, baiuliam Bisulluni cum leudis redorii
dicti loci, et cum leudis redorii Balneolarum et aliorum locorum
circumstancium de quibus baiulus leudarum redorii Bisulluni ipsas
leudas redorii accipit, et cum furno Bisulluni, et castlaniis et aliis
leudis, et cum omnibus exitibus et redditibus ad ipsam baiuliam
hodie pertinentibus.
Item, vendo vobis medietatem caloniarum, et laudimiorum
et terciorum pertinencium ad eandem baiuliam que infra dictum
tempus pervenient et determinata fuerunt et etiam diffinita, ex-
ceptis novellis stabilimentis et etiam constitucionibus et iusticiis
corporalibus crimine lese magestatis, et crimine heresis et thesauro
invento, de quibus nichil vobis vendo. Immo quicquid comodum
peccuniarum inde pervenerit vel pervenire poterit retineo ipsi
domino regi. Cognicionem tamen eaurum predictorum casuum
et eorum diffinicionem et execucionem vos abeatis, prout baiulus
Bisulluni habere consuevit, ad comodum domini regis. Tamen in
omni causa ex predictis comodum peciarum, siquid inde pervenire
contigerit et expectet ad dictum dominum regem.
Item, excipio quod dictus rex non teneatur dare aliquid sa-
larium vobis neque subbaiulo vestro racione dicte baiulie. Vendo
inquam premissa omnia ut dictum est vobis, dicto emptori, precio
trium mille et quingentorum solidorum Barchinone de terno. Quod
quidem precium solvatis et teneamini solvere infra predictum
terminum per tres soluciones, videlicet de quatuor in quatuor
mensibus, michi vel cui dominus rex mandaverit.
Ego vero predictus Guilelmus de Bancho recipio libenter

empcionem supradicte baiulie et aliarum rerum, prout superius est
nominatum, a vobis dicto Mosse Ravaya vendente, ut preciditur,
nomine domini regis, promitens vobis, stipulacionem recipienti pro
domino rege, quod precium spradictum trium mille et D solido-
rum Barchinone solvam et solvere prometo per terminos superius
constitutos, ut dictum est, sine dolo. Pro quo precio supradicto
persolvendo dono vobis dicto Mosse Ravaya, nomine et racione
eiusdem domini regis, fideiussores et persolutores, videlicet Bernar-
dinum Cavallarii, et Bernardum Adalberti et Arnallum de Belda de
Bisulluno, qui dictum precium solvant vel solvi faciant vobis dicto
Mosse Ravaya, vel cui dictus dominus rex mandaverit, in predictis
terminis vel post quando volueritis, mecum et sine me ubique.
Quam fideiussionem predictam nos fideiussores predicti, preci-
bus dicti Gulelmi de Bancho, libenter facimus et concedimus vobis
dicto Mosse, nomine et racione dicti domini regis, ut predicitur,
sine dolo. Obligantes quam principalis tamen fideiussores predicti
pro predicto precio persolvendo vobis dicto Mosse Ravaya, loco
et nomine domini regis, omnia bona nostra et cuiuscumque nos-
trum, mobilia et inmobilia, specialiter et generaliter, ubique habita
et habenda. Renunciantes scienter beneficio nove constitucionis,
quam cavetur quod prius convenatur principalis quam fideiussor,
et beneficio dividende accionis, et epistole divi Adriani et omni
legum auxilio.
Actum est hoc XV kalendas martii anno Domini MCCLXX
sexto.
73
1277, març, 4
Resum dels comptes de les cases del Temple de la batllia d’Aragó i
Catalunya per a l’any 1276.
¶Anno Domini MºCCºLXXº sexto, dominica prima mensis

marcii, que fuit pridie nonas marcii, frater Petrus de Moncada,
presentibus commendatoribus et fratribus infrascriptis, recognovit
et consideravit debita quod baiulia Aragone et Cathalonie debebat,
et quibus creditoribus debebantur, et in quantum per ipsum erant
predicta debita diminuta. Et consideratis omnibus et diligenter
computatis, inventum fuerit pro certo quod dicta debita erant
diminuta in sex decem milibus et ducentis duobus solidis iaccen-

sis, a tempore citra quo ipse venit in baiuliam predictam. Frater
Bernardus de Podioalto, tunc gerens vices preceptoris in Aragona
et Cathalonia, reddidit sibi compotum de predictis, ut in albarano
dicti fratris Bernardi de Podioalto continetur. Debet namque nunc
dicta baiulia creditoribus infrascriptis centum et unum milia et
CLXV solidos iaccenses, computatis morabetinis, mazemutinis,
turonenses argenteis ad denarios Iacce. Et ex alia parte debet II
milia et DCXXXIII solidos Barchinone, de quibus videlicet debet
Dalmacio de Belliana CCCL morabetinos.
¶Item an Rodera CCCC morabetinos. ¶Item Raimundo ça
Corbella CCXXX morabetinos. ¶Item Berenguario de Hulugia DCC
morabetinos.
¶Summa MDCLXXX morabetinos, qui valent XI milia et
DCCLX solidos iaccenses ad racionem VII solidos.
¶Item debet Maymono de Castelauli DCCC mazmutinas.
¶Item uxori quondam Raimundi de Turribus D mazmutinas. ¶Item
Maymono de Castelauli CXCVII mazmutinas.
¶Item Dalmacio de Belliana CCC mazmutinas. ¶Item Matheo
Garssie de Cervaria DCCCLXXXIIII mazmutinas.
¶Summa II milia et DCLXXXIª mazmutinas, que valent XIII
milia et CCCV solidos iaccenses ad racionem V solidos iaccenses.
¶Item debent filiis d’en Leonard IX milia solidos iaccen-
ses. ¶Item subsidio Ilerde domini pape VII milia et CCC minus
VIII solidos iaccenses. ¶Item subsidio Cesarauguste XVI milia et
DCC solidos iaccenses. ¶Item subsidio Dertuse IIII milia et
CCXXX solidos iaccenses. ¶Item Maymono de Castelauli VII
milia et CCLXXX solidos iaccenses. ¶Item Hugueto de Blomato
IIII milia solidos iaccenses. ¶Item Stephano Sogovano III milia
et D solidos iaccenses. ¶Item Peratono Tolosano XI milia solidos
iaccenses. ¶Item Raimundus d’Arancis M solidos iaccenses. ¶Item
an Rodera II milia solidos iaccenses. ¶Item Bernardo Eymeric
d’Ager II milia solidos iaccenses. ¶Item filie d’en Figuera MCXXX
solidos iaccenses. ¶Item filiis Raimundi Cingler III milia et CC so-
lidos iaccenses. ¶Item Raimundo Giner XI milia turonenses argen-
tei, qui valent VII milia et DCCL solidos iaccenses.
¶Summa LXXIX milia et DXC solidos iaccenses, de quibus
fuerunt levati IIIª milia et DXC solidos iaccenses quos dictum
fratrem Petrum de Moncada dimisit et mandavit solvi ad debita
supradicta, et sic remanent LXXVI milia solidos iaccenses.
¶Summa maior CI milia et CLXV solidos iaccenses, ut supra,

computatis morabetinis, mazemutinis et turonenses argentei ad
denarios iaccenses.
¶Item debet Maymono de Castelauli CCCXXXIII solidos Bar-
chinone. ¶Item Raymundo de Montaynana CCC solidos Barchinone.
¶Item an Rodera II milia solidos Barchinone.
¶Summa II milia ne DCXXXIII solidos Barchinone, ut supra.
¶Item recognovit et consideravit debita que debebantur baiulie

Aragone et Cathalonie, et inventum fuit quod adhuc debentur ipsam
eadem debita baiulie predicte que debebantur tempore quo fuerit
Bernardus de Podioalto, computavit cum eo de predictis, exceptis
X milia et DCCCC solidos regalium Valencie que dominus Petrus
rex Aragonum deberet dicte baiulie de tempore fratris Petri de
Moncada predicti, racione victualium que a Templo emit et recepit.
¶Fuit etiam inventum quod frater Bernardum de Podioalto,

gerens vices tunc preceptoris in Aragona et Cathalonia antequam
dictus frater Petrus de Moncada aplicasset baiuliam predictam,
receperat de r[es]p[o]nsione capituli venturi, scilicet de Mirave-
to, II milia solidos iaccenses. Item de responsione Cantevetule
IIIª milia solidos iaccenses. Item de responsione de Ribaroja
DC solidos iaccenses. Item de responsione de Fraga M solidos
iaccenses. Item de responsione de Pina DCC solidos iaccenses.
Item de responsione Gardenii MD solidos. Item de responsione
Ambelli II milia et D solidos, quos mandavit poni et expendi in
debitis et necessariis domus Boquinaneti que devenerat ad maxi-
mam paupertatem.
¶Summa XI milia et CCC solidos iaccenses responsionum
predictarum capituli venturi illius anni, quas dictus frater Petrus
de Moncada non habuit nec recepit. Ymmo dictus frater Bernar-
dus de Podioalto ea solvit et expendidit in usuris debitorum et in
missionibus magistratus ut in suo albarano continetur.
¶Item dictus frater Petrus de Moncada non potuit habere,
propter nimiam inopiam ipsarum domorum, responsiones illius
anni venturas, de Novellis, de Boquinaneto, de Annessa, de Ça-
yda, de Tortosa, de Exiverto, que sunt in summa III milia et
DCCCLXXV solidos iaccenses.
¶Summa maior omnium responsionum predictarum quas

non habuit nec recepit in illo anno frater Petrus de Moncada XV
milia et CLXXV solidos iaccenses.
¶Sciendum est preterea quod dictus frater Petrus de Moncada

solvit in illo anno in usuris et in serviciis racione debitorum ultra
DC libras iaccenses.
¶Presentes fuerunt ad hoc frater Arnaldus de Timor, cas-
tellanus Monsoni, frater Petrus de Tous, comendator Miraveti,
ffrater Guilelmus de Mongri, comendator Osce, frater Guilelmus
de Miravet, comendator Gardenii, frater Raimundus de Monpao,
comendator de Corbins, frater Berengarius Mir, rector ecclesie de
Alcolegia, frater Arnaldus de Castelvi, comendator Averini, frater
Stephanus de Solsona, comendator de Remolins, frater Rotbertus,
comendator de Ribaroja, frater Berengaris de Cora et frater Fran-
cischus de Calliata et pluribus aliis fratribus.
74
1277, març, 22
Arnau de Cabrera reconeix que deu 930 sous a Bernat de Pedrera
pel preu d’un cavall.
Sit omnibus notum quod ego Arnallus de Capraria, cum testi-

monio huius publici instrumenti, recognosco debere tibi Bernardo
de Petraria nongentos et triginta solidos monete Barchinone, monete
de terno, racione precii unius equi, pili bagi bausani, quod a te
emi et recepi, renunciando exceptioni equi non traditi seu etiam
non recepti. Quos dictos denarios tibi vel cui volueris, omni excep-
tione et malo placito penitus exclusis, solvere ad tuam voluntatem
promito in primo futuro festo sancti Felici. Quod nisi fecero, et
deinde propter dilaccionem seu deffensionem solucionis, dampnum
aliquod vel interesse passus fuerit sive expensas feceris, totum
illud tibi ad tuam voluntatem restituam et reffundam, et credaris
inde verba simplici sine aliquo sacramento et testium probatione.
Et pro hiis omnibus attendendis obligo tibi specialiter DCCCC et
XXXª solidos predicte monete ex illo debito quinque milium et
CCCC solidorum de dicta moneta quod Gilabertum de Crudiliis,
Astrugus Ravaya, baiulus domini illustrissimi regis Aragonum,

et Mosse Ravala, eius filius, michi debent, prout in instrumento
inde confecto hodierna die plenius noscitur contineri. In quibus
DCCCC et XXXª solidos dono et cedo tibi totum ius meum et
locum, voces, rationes et acciones meas reales, personales, utiles,
directas, speciales, generales, ordinarias, extra ordinarias, privatas,
publicas atque mixtas michi competentes vel competituras quibus
possis uti et experiri agendo, deffendendo, excipiendo, replicando
et cunctis aliis modis in curia et extra curiam, et in iudicio et
extra iudicium quemadmodum ante donationem et cessionem
huiusmodi ego poteram et debebam. Ego enim facio et constituo
inde te procuratorem et verum domnum in rem tuam ad facien-
dam, contra dictos debitores et eorum bona, tuam omnimodam
voluntatem, et mando prefatis debitoribus, Guislaberto videlicet
et Astrugo Ravaya atque Mosse Ravaya, eius filio, ut de primis
denariis qui solventur ex debito supradicto, dictos DCCCC et XXXª
solidos tibi solvant, et solutis ipsis tibi, cum presenti instrumento
ipsos deinde facio ipsos inde liberos penitus et immunis, et volo
nichilominus ac concedo quod, si dicti debitores dictos DCCCC et
XXXª solidos ante quam terminus advenerit tibi solvere noluerint,
quod illos sine contradiccione aliqua tibi solvant, et solutis illis
tibi ab eis, inde me fateor, pro contento et pro predictis omnibus
tibi complendis et attendendis, obligo tibi generaliter omnia alia
mea bona ubique et, non obstante speciali obligatione, possis me
cogere cum generali ad complendum et attendendum tibi omnia
supradicta. Et ad maiorem firmitatem omnium predictorum iuro
per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia corporaliter tacta quod
predicta omnia et singula tibi compleam et attendam.
Quod est actum XIº kalendas aprilis anno Domini millesimo
Sig(+)num Arnalli de Capraria predicti, qui hec firmo et iuro.
Testes huius rei sunt: Arnaldus de Codonano et Dalmacius
de Costa, milites.
Raimundi de Catiano, pro domino rege publici Gerunde notarii.
domino rege, susbscribo.
75
1277, març, 24
Arnau de Ribera defineix a favor de Dalmau de Palol tots els drets
que té damunt el castell de Sant Esteve de Mar.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 29
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 29 dupl.1
Sit omnibus manifestum quod ego Arnaldus de Ripparia,

miles, de parrochia Sancti Martini de Colonico, filius condam Ray-
mundi de Ripparia, eiusdem loci, cum testimonio huius publici
instrumenti firmo et valituro perpetuo, diffinio et absolvo vobis
Dalmacio de Palaciolo quicquid iuris habeo tam in utili quam in
directo dominio in castro de Sancto Stephano de Mari, racione
pignoris vel alia quacumque racione. Recognoscens vobis dicto
Dalmacio michi a vobis esse plenarie et integre satisfactum. Et
ideo promito et bona fide convenio nunquam aliquid in dicto
castro petere predicta racione nec etiam aliqua alia. Et facio inde
vobis bonum et irrevocabilem finem et pactum de non agendo vel
de non reconveniendo, sicut melius dici et intelligi sive excogitari
potest, ad vestrum salvamentum et bonum intellectum, inponendo
michi super hiis silencium sempiternum. Et ad maiorem firmitatem
et securitatem, ut omnis dubitacio inde removeatur, iuro super
sancta IIIIor Dei Euvangelia meis propriis manibus corporaliter
tacta quod omnia predicta, singula et universa, fideliter atendam
et compleam a prima linea usque ad ultimam, et nunquam contra
veniam vel venire faciam faciam aliquo iure vel racione. Renun-
cians quantum ad hoc omni iuri per quod obviam venire possem
predictis vel alicui predictorum.
Actum est hoc IXº kalendas aprilis anno Domini millesimo
Sig(+)num Arnaldi de Ripparia predicti militis, qui hoc iuro,
concedo et firmo.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Alodio, baiulo ville Sancti
Felicis Guixellensis, et Bernardus Deuslofeud, eiusdem loci.
Sig(+)num Bartholomei Ispani, publici Sancti Ffelicis Guixel-
lensis notarii, qui hoc scripsit, die et anno prefixis.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumento cuius tenor
talis est: […].
76
1277, abril, 26
Astruc Ravaia, en nom del rei Pere, posa Pere Rostet a càrrec de
les salines de Torroella de Montgrí i n’estableix les condicions.
Sit omnibus notum quod ego Astrugus Ravalia, baiulus do-

mini regis et procurator pro eo in villa Turricelle de Montegri-
no, ex parte domini regis, trado et stabilio tibi Petro Rosteti de
Castilione diebus omnibus vite tue omnes salinas et totum salnar
quas et quod dominus rex habet in Turrucella et in omnibus aliis
locis ubi sal posset fieri. In quibus locis dominus rex velit ipsas
fieri facere in Turrucella et in pertinentiis eius sub tali videlicet
condicione, quod tu habites in villa de Turrucella predicta et
ibidem continuam residenciam facias, et quod penses et pensari
facias predictas salinas et salnar in suo tempore bene et diligenter
et fideliter, in omnibus locis et temporibus in quibus proficuum
sit fieri sal, et quod tu tenearis conducere et perquirere homines
et magistros qui ad dictum negotium erunt necessarii, et emere
omnes res que ibi necessarie erunt, et totum istud facias cum
missionibus domini regis sine tua missione, nisi tantummodo
quod tenearis facere maestriam ibi cum tua persona personaliter,
et quod dominus rex, vel ego aut illi qui locum suum tenuerint
in dicta villa, teneantur tibi dare in isto primo anno septem libras
Barchinone monete de terno pro tuo labore et tua maestria, et
in anno sequenti sex libras dicte monete. Et promittimus tibi ex
parte domini regis quod in isto anno presenti in quo modo sumus
faciamus ibidem missiones que ascendant ad summam triginta
librarum monete predicte. Et facto sale in illis locis de isto anno
et vendito, deducta missione quam ibi fecerit dominus rex in vobis
et in aliis, in toto lucro quod ibi invenietur et evenerit habeas et
recipias tu quartam partem. Et in sequenti anno isto presenti in
quo modo sumus transacto, teneatur dominus rex tibi dare pro
tua maestria sex libras Barchinone monete de terno, ut superius
continetur, et quod faciat et fieri teneatur missiones que ibi erunt
necessarie sufficienter et congrue, sicuti ibi erunt necessarie fieri,
et similiter, deducta missione quam dominus rex ibi fecerit in te et
in aliis, in toto lucro quod invenietur ibi et evenerit habeas tu
et recipias quartam partem. Et de illo secundo anno in antea, per
totam vitam tuam, tenearis ibi facere personaliter maestriam bene
et fideliter et diligenter, hoc excepto quod dominus rex non teneatur
tibi dare, isto presenti anno in quo modo sumus et secundo anno
transactis, aliquid dare pro tua maestria neque pro tua persona,
nisi tamen quod tu in lucro, quod dicte saline facient, deductis
omnibus missionibus que ibi fient quas dominus rex facere te-
neatur perpetuo sine tua missione, accipias de dicto lucro sextam
partem, et quod quinque partes dicti lucri sint domini regis, et
ita fiat de tota vita tua. Tamen si pars tua, scilicet pars quam
tu debes habere de dicto lucro, non ascenderet in summam sex
librarum Barchinone monete de terno, ut dictum est, quod do-
minus rex teneatur tibi supplere deffectum usque ad sex libras
de parte quam dominus rex debet de dicto lucro habere. Et si tu
volueris dare vel stabilire infantibus tuis, scilicet filiis vel filiabus,
donacionem quam tibi facio de dicta maestria, quod possis fa-
cere, scilicet post vitam tuam, et quod dicti infantes tui possint
similiter predicta dare et stabilire infantibus ex ipsis nascituris.
Et sic fiat et sequatur perpetuo in tota progeniei tua, ita tamen
quod, illi qui predicta tenuerint, faciant ibi continuam residen-
ciam semper, et faciant et fieri faciant dictam maestriam bene
et fideliter et sufficienter, et quod recipiant et habeant septimam
partem dicti lucri, sub tali condicioni sub qua tu debes habere
sextam partem, ut superius continetur. Et sic, ex parte domini
regis, convenio et promitto tibi, ex parte domini regis, predicta
facere habere et tenere in pace, et esse inde tibi deffensor con-
tra omnes personas. Preterea promitto tibi quod quamdiu tu vel
tui tenueritis dictam maestriam dictarum salinarum, et quamdiu
bene et fideliter procuraveritis predicta, quod nullus alius posse
in aliquo loco dictarum pertinenciarum de Turrucella exercere
dictam maestriam sive officium salinarum sine tua voluntate et
consensu, et quamdiu dicte saline afferrent lucrum domino regi
tu tenearis ad omnia supradicta, ut supradictum est. Et si aliquo
casu dicte saline non essent utiles seu fructuose domino regi,
deinde non tenearis ad aliqua de predictis facienda, nec /domi-
nus\ rex tibi. Et si tu vel tui non attenderetis et non compleretis
predicta circa maestriam et officium dictarum salinarum bene et
fideliter, deinde dominus rex non teneatur servare tibi aliquid de
predictis supra contentis.
Et ego Petrus Rosteti predictus laudo et concedo omnia
supradicta, et promito vobis dicto Astrugus Ravalie, nomine dicti
domini regis recipienti et stipulanti, predicta omnia attendere et
complere, et predictam maestriam et officium salinarum predicta-
rum bene et fideliter procurare, sicuti dicta maestria et officium in

aliis locis et terris exercere consuevit. Et obligo inde vobis omnia
bona mea mobilia et inmobilia ubique, presencia et futura. Et ut
predicta, ut sunt dicta, compleam et attendam, tactis sacro sanctis
IIIIor Dei Evangeliis per Deum iuro.
Ad hoc ego Berengarius Rosteti, filius dicti Petri Rosteti, cons-
tituo me fideiussorem, et teneri vobis dicto Astrugo Ravalie, nomine
dicti domini regis recipenti et stipulanti, predicto patre meo cum
eo et sine eo. Et renuncio ad hoc beneficio nove constitutionis,
qua cavetur ut prius comveniatur principalis quam fideiussor, obli-
gans vobis ad hoc omnia bona mea mobilia et inmobilia ubique,
presentia et futura.
Actum est hoc sexto kalendas madii anno Domini millesimo
ducentesimo septagesimo septimo.
Sig(+)num Petri Rosteti, Sig(+)num Berengarii Rosteti, eius
filii, predictorum qui hoc cocedimus pariter et firmamus.
[Firma en hebreu.]
Testes huius rei sunt: Bernardus de Prato, iudex Gerundensis,
et Raymundus de Sancto Iuliano, miles.
Sig(+)num Guilelmi Fuyani, qui hoc scripsit mandato Rai-
mundi de Toylano, publici Gerundensi notari, de notis acceptis in
posse Raimundi de Caciano, olim Gerundensi notari, cum raso et
emendato in linea XIIIIª ubi dicitur sequenti, et cum suprascripto
in linea XXXªIIIIª ubi dicitur dominus, die et anno prefixis.
Ego (+) Michael de Ulmo, tenens locum Raimundi de Toylano,
77
1277, abril, 26
El jutge Ricard d’Osca emet sentència a favor de Ramon de Pontós,
el qual reclamava la possessió de l’edifici del castell de Pon-
tós que Guillem Galceran i la seva esposa Blanca li havien
sostret, juntament amb els drets que n’havia d’haver ingressat
mentrestant.
d’agost de 1277.1
Noverint universi quod, cum ad querimoniam Raimundi de

Pontonibus, Guilelmus Gaucerandi et domna Blancha, eius uxor,
per Berengarium de Turrucella, vicarium Gerundensem, fuissent
citati semel, bis et tercio peremptorie per Arnallum Eybelini, saio-
nem, in uno eodemque edicto, et nolentes per se vel per idoneum
procuratorem comparere, iterum quarto, de gracia, per dictum
Berengarium de Turrucella, viccarium, et per me Richardum de
Oscham, iudicem, in hac causa delegatum a Bernardo de Prato,
iudice ordinario Gerundense, citati fuerint, et in citatione dicti
vicarii libellus seu petitio dicti Raimundi de Pontonibus eis missa
fuerit per Bernardum Brecherut, saionem, et dies assignata ad diem
mercurii ante festum beati Marchi, et sua contumacia exigente,
per se vel per procuratorem minime comparuerunt neque aliqua
excusationem miserunt, dictus Raimundus de Pontonibus peciit
ferri sententiam super predictis.
Tenor autem dicti libelli hic est:
Ponit Raimundus de Pontonibus conquerendo de Guilelmi
Gaucerandi et domna Blancha, uxor eius, dicens quod, cum
Bernardum de Pontonibus, /condam,\ pater dicti Raimundi, esset
in possessione vel quasi capitis castri de Pontonibus cum suis
pertinenciis, et medietatis decime parrochie Sancti Martini de
Pontonibus, dictis Guilelmus Gaucerandi et domna Blancha expu-
lerunt ipsum Berengarium de dicta possessione vel quasi, unde,
cum dictus Raimundus sit heres ex testamento dicti Berengarii,
petiit sibi dictam possessionem vel quasi dicti castri cum omnibus
pertinenciis eiusdem eidem restitui, cum fructibus inde perceptis
et qui percipi poterunt a tempore dicte expulsionis citra, que exti-
mat ad tria milia D solidis, et in hiis petit predictum Guilelmum
Gaucerandi et domnam Blancham condempnari et sibi adiudicari.
Datum, salvo iure, ad et mi et coram et cetera.
Affrontat autem dictum caput castri ab oriente in vallo, a
meridie in zaffaregio et in parte dicti castri que erat dicte domne
Blanche, ab occiduo in vallo quod ibi est. Et iterum dictus Raimun-
dus de Pontonibus instanter peciit sententiam causa rei servande
pro se ferri, racione contumacie dictorum Guilelmi Gaucerandi et
domne Blanche, uxoris sue, hostendens testamentum Berengarii de
Pontonibus, patris sui, scriptum per manum Berengarii de Villario,
clerici de Ordeis, in quo dictus Berengarius ipsum Raimundum
filium suum heredem instituit universalem, asserens dictum testa-
mentum fore ultimum testamentum et ultimam voluntatem dicti
patris sui, et quod illud testamentum postea non mutavit. Asserens

autem quod dictum castrum et alia in libello posita de quibus
conqueritur sunt feudum domini regis et per ipsum tenentur.
Unde ego Richardus de Oscha, iudex predictus delegatus,
habita sumaria cognicione pro predictis, et producto et hostenso
dicto testamento per dictum Raimundum coram me, et ipso per
me viso et inscripto, viso etiam libello predicto, et facta taxatio-
ne cum iuramento dicti Raimundi in posse meo prestito, super
peticione dictorum fructuum, quos extimat valuisse duorum milia
solidorum, et etiam prestito sacramento a dicto Raimundo de
Pontonibus que predicta omnia sunt vera et credit habere ius-
tam causam, habita plena deliberatione et prudentum consilio,
de iure pronuncio interloquendo quod dictus Raimundus mitatur
in possessionem, causa rei servande, de predicto capiti castri de
Pontonibus cum suis pertinenciis, et de dicta medietate decime
parrochie Sancti Martini de Pontonibus, ratione dicte expulsionis
quam dictus Raimundus asserit factam fuisse dicto Berengario de
Pontonibus, condam patri suo, per dictos Guilelmum Gaucerandi et
domnam Blancam, et ratione dictorum duorum milium solidorum,
quos dictus Raimundus, premissa a me taxacione predicta, facta
cum sacramento prestito a dicto Raimundo in posse meo, extimat
valuisse dictos fructus, et condempno in hiis dictos Guilelmum
Gaucerandi et domnam Blancham, absentes tanquam presentes,
eorum contumacia exigente, cum eorum absentia de presentia re-
probatur, et predicta dicto Raimundo adiudico causa rei servande.
Lata fuit hec sententia VIº kalendas madii anno Domini
MºCCºLXXº septimo, presentibus Raimundo Calveti, Martino de
Laucata, Raimundo de Oscha, Aviniono, clerico, Guilelmo Cornilii,
clerico de Flociano, Martino Ermengaudi et aliis.
(+) Richardus de Oscha iudex predictus subscribo.
Sig(+)num Petri Bayerii, scriptoris curie Gerundensis, qui
hoc scripsit mandato Richardi de Oscha, iudici predicti, die et
anno quo supra.
1. Hoc est translatum fideliter sumptum quod sic incipit: [...] Ego (+) Michael
de Ulmo, tenens locum Raimundi de Toylano publici gerundensis notarii, hoc fideliter
translatavi nonas augusti anno Domini MºCCºLXXºVIIº, et etiam originali fideliter com-
probavi, cum suprascripto in VIIIª linea ubi dicitur condam.
78
1277, maig, 8
Pere Basset, veguer reial del Vallès, en nom seu i del rei, renuncia
a qualsevol acció legal contra Ramon de Noguera i els seus
fills, Bernat i Berenguer, per haver robat un bacó i haver donat
menjar a uns bandits ja que han pagat 15 sous de composició.
Sit omnibus notum quod nos Petrus Basseti, vicarius domini

regis in Vallensi, ex parte eiusdem et nostra solvimus, diffinimus
et perpetuo relaxamus tibi Raimundo de Noguera, et filiis tuis
Bernardo et Berengario, de parrochia Sancti Laurentii de Valle,
et vestris, omnes acciones et demandas quas contra vos et bona
vestra faciebamus et facere poteramus eo quia fuistis consen-
ciens in quodam baccone qui fuit subrrectus Ferrario Borrelli
dicti loci bene sunt XX anni elapsi, et etiam quia dedistis ad
comedendum Petro de Orta et Berengario de Orta qui fuerant
banniti pro nobis. Et quia de hiis omnibus nobiscum compo-
suistis et satisfecistis ad voluntatem nostram, ex parte domini
regis et nostra faciamus de predictis omnibus vobis et vestris
bonum et perpetuum finem et pactum de non petendo, sicut
melius dici et intellegi potest, ad vestrum vestrorumque salva-
mentum et bonum intellectum. Pro hac vero solucione habuimus
a vobis quindecim solidos Barchinone de terno, quos habuisse
et recepisse concedimus, renunciantes exceptioni non numerate.
Actum est hoc VIII idus madii anno Domini MºCCºLXXº
septimo.
S(+)ignum Petri Basseti, vicarii predicti, qui hoc laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Fferrarius Marcheti et Berengarius
Garriga, sagionus.
Sig(+)num Guilelmi de Truyars, notari publici vicarie Vallensi
pro domino rege, qui hoc scripsit et clausit, die et anno quo supra.
79
1277, maig, 9
Sibília, comtessa d’Empúries i vescomtessa de Bas, promet a Beren-
guer de Blanes, abat de Sant Joan de les Abadesses, observar
les convencions que havien establert Udalard, vescomte de Bas,

i Berenguer predecessor de l’actual abat.
Notum sit cunctis quod nos domna Sebilia, Dei gracia comi-
tissa Impuriarum et vicecomitissa de Basso, promito vobis domino
Berengario de Blanis, Dei gracia Sancti Iohannis abbati, et suc-
cessoribus vestris, quod omnes illas convenciones, pacificaciones
et concordaciones que condam fuerunt facte inter Udalardum,
vicecomitem, et Raimundum Poncii de Meliano et uxorem eius
ac filios, et Berengarium, abbatem Sancti Iohannis, predecesso-
rem vestrum, quod attendam, complebo ac perfecte in omnibus
observabo, bona fide et secundum meum posse, prout melius et
plenius continetur in instrumento confecto per manum Raugerii
sacerdotis. Laudamus etiam, et approbamus et confirmamus omnia
et quiquid continetur in eodem instrumento, et facio inde vobis
homagium manibus comendatum.
Actum est hoc VIIº idus madii anno Domini MºCCº septua-
gesimo septimo.
Sig(+)num predicte domine Sebilie, comitisse Impuriarum et
vicecomitisse de Basso, que predicta laudo et firmo.
Sig(+)num Raimundi de Podioperdinarum, vicarii de Basso,
Sig(+)num Berengarii, filii eius, Sig(+)num Raimundi, filii eius,
Sig(+)num Raimundi de Sancto Romano, Sig(+)num Arnaldi de
Basso, Sig(+)num Bernardi de Rupe, Sig(+)num Guilelmi Raimundi
de Sexano, Sig(+)num Arnaldi de Vilamonta, Sig(+)num Petri de
Vineali, Sig(+)num Petri de Cloquerio de Sancto Iohanne, Sig(+)-
num Raimundi de Vineali de Sancto Iohanne, Sig(+)num Guilelmi
Angol de Sancto Iohanne, testium.
Sig(+)num Petri de Caselle, qui mandato Raimundi Ianuarii
de Rividario, publici Sancti Iohannis notarii, hoc scripsit, die et
anno quo supra.
Sig(+)num Raimundi Ianuarii de Rividario, publici Sancti
Iohannis notarii, qui hoc subscribo.
80
1277, maig, 9. [Sant Joan de les Abadesses]

Convinences entre Sibília, comtessa d’Empúries i vescomtessa de
Bas, i Berenguer, abat de Sant Joan de les Abadesses.

B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 37 dupl., trasllat.
De ista hora in antea ego domina Sebilia, Dei gracia comitissa

Impuriarum et vicecomitissa de Basso, no decebrey tibi Berengario,
abbati qui es de Sancto Iohanne, nec tolrey ne te’n tolrey tua vita
neque tuis membris neque de tuis menbris que in corpus tuum
se tenent, nec ego nec homo nec homines, femina neque feminas
per meum consilium neque per meum ingenium. De ista hora in
antea ego domina Sebilia suprascripta no decebrey tibi Berengario
abbati suprascripto nec tolrey ne te’n tolrey tua honore neque de
tua honore, neque ipsa abbacia Sancti Iohannis Rivipollentis cum
omnibus suis pertinenciis, neque ipsum castrum de Lesers cum
omnibus suis pertinenciis, neque bastire podium Calvel neque
podium Tanavi, neque de tuos fevos aut alaudes, neque de tuas
baiulias, quas hodie habes aut in antea adquisieris, nec ego nec
homo nec homines, femina aut feminas, qui t’o tola o te’n tola.
Ego domina Sebilia prescripta adiutor te’n serey tibi Berengario
suprascripto sine tuo engan per quantas vices tu me’n comonras,
per nomine de istum sacramentum, per te ipsum aut per tuos
missos vel missum, e comonir no me’n desvedarey, neque de ipsos
adiutorios vel adiutorium no t’enganarey, et sine tuo engan los te
farey e·l te farey. Et ipsum castrum de Melan, quando comes de
Bisilduno poztat en querra e m’o mandara, a tu liudrarei e no·l
te tolrei ne no·l te vedarey, per quantas vices lo’m demanara, per
se aut per suos nuncios, poderes le’n faray sine tuo engan. Sicut
suprascriptum est, si t’o tenrei e t’o atendrey ego domina Sebilia
suprascripta tibi Berengario abbati suprascripto, excepto quantum
tu michi absolveris toto gradiente animo sine forcia, sic Deus me
adiuvet et hec sancta.
Quod est actum ante altare sancti Iohanni, coram multos cle-
ricos et laicos, VIIº idus madii anno Domini MºCCºLXXº septimo.
Sig(+)num predicte domine Sebilie, comitisse Impuriarum et
vicecomitisse de Basso, que hoc firmo et laudo.
Sig(+++++)num Raimundi de Podioperdinarum, vicarii de Bas-
so, et Berengarii et Raimundi, filiorum eius, et Arnaldi de Basso,
et Raimundi de Sancto Romano, militum, testium.
Sig(+)num Petri de Caselle qui, mandato Raimundi Ianuarii
de Rividarie, publici Sancti Iohannis notarii, hoc scripsit, die et
anno quo supra.

1. Oc est translatum sumptum fideliter a quodam publico instrumento tenoris
sequentis: […].
81
1277, maig, 21
Dalmau de Palol i Ponç d’Urtx venen al rei per 16.000 sous, com
a lliure alou, el castell de Sant Esteve de Mar i el camp de
Lormanys, amb tots els seus drets i jurisdiccions.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 38 dupl. trasllat.1
Sit omnibus notum quod ego Dalmacius de Palatiolo, filius

condam Dalmacii de Palatiolo, et ego Poncius de Urgio, Gerun-
densis ecclesie canonicus, non vi vel dolo induti nec ab aliquo
circunventi, set gratis ac spontanea voluntate, cum testimonio
huius publici instrumenti ubique perpetuo valituri, vendimus et
tradimus illustrissimo domino Petro, Dei gracia regi Aragonum,
licet absenti, et vobis Astruguo Ravaye, eius baiulo, presenti per
ipso et eius nomine hanc emptionem recipienti, in manu et pos-
se tui scriptoris subscripti, tanquam publice persone pro dicto
domino rege et eius nomine recipientis et stipulantis, et quibus-
cumque dominus rex dare, dimitere, vendere, stabilire seu quo-
cumque alio modo alienare voluerit, per franchum et liberum
alodium in eternum totum ipsum nostrum castrum quod appella-
tur castrum de Sancto Stephano de Mari, et quod est in parrochiis
Sancte Eugenie de Villaromano et Sancti Mathei de Vallelubrica,
scilicet corpus dicti castri et locum in quo fundatum est, et totum
ipsum nostrum campum de Lormayns, qui est in eisdem parrochiis,
quem campum Guilelmus Alamandi et domna Blancha, eius ma-
ter, michi Dalmacio perpetuo donaverunt, et totum ius quod ra-
cione hereditatis et legitime, vel alio quovis modo, michi Dalma-
tio pertinet et pertinere debet in bonis domne Agnetis matris mee
ubicumque. Affrontat autem dictus campus ab oriente in ipso
torrente, a meridie in campo Raimundi Iordani, ab occidente in
honore mansi de Costa, a cercio in campo Guilelmi Sabech. Iam-
dictum itaque castrum, campum et ius predictum, cum tota labo-
ratione panis et vini dicti castri, cum mansis, bordis, amansueriis,
hominibus, feminis cuiuscumque conditionis existant, rusticis,
lexiis, bracetiis qui de dicti castri dominio sint ibidem vel alibi
habitantibus, et redemptionibus eorundem, cum feudis militum et
aliorum quorumlibert hominum, et cum baiulis et baiuliis, censi-
bus, usaticis, agrariis, iovis, traginis, manedis, questiis, toltis, forciis,
placitis, stabilimentis, serviciis, adempramentis, servitutibus reali-
bus et personalibus, capitibus, fractis, bannis, terciis, laudismiis,
forscaptiis, firmamentis de directo, et cum firmanciis, hostis, ca-
valcatis et exitu soni, et cum molendinis, monaribus, devesiis,
nemoribus, pratis, pascuis, pasteris, viis, carrariis, montibus, to-
rrentibus et planis, et cum ingressibus, exitibus, pertinenciis, te-
nedonibus suis ubicumque sint et se extendant, longe vel prope,
in monte vel in plano, arboribus generum diversorum, cuguciis,
exorchiis, intestiis, et cum terminis et terminalibus dicti castri et
pertinenciis suis, tam in dictis parrochiis quam in aliis, dicto
castro pertinentibus et debentibus pertinere, et cum omni iure et
dominio quod dictum castrum habet in terra et in mari, et spe-
cialiter ac generaliter cum omnium rerum dominiis tacitis et ex-
pressis, qui dici vel nominari possunt ab aliqua sapientissima
persona, qui in predicto castro et eius pertinenciis, tam principa-
liter quam accessorie, ullo modo vel ratione, dicti castri nos vel
aliquis alius pro nobis habemus et habere debemus, accipimus et
accipere debemus et consuevimus, vi vel gratis, iuste vel iniuste,
quocumque titulo, iure vel causa, prout melius predictum castrum
cum suis pertinenciis ad me Dalmatium pertinet, voce et racione
patris mei predicti, et ut melius atque utilius ad voluntatem do-
mini regis, prout intelligi, exprimi atque dici, vendimus et tradimus
dicto domino regi, licet absenti, et vobis Astruguo Ravaye, eius
baiulo, presenti, pro eo et eius nomine hanc emptionem recipien-
tis, per franchum et liberum alodium, precio sexdecim milium
solidorum monete Barchinone de terno, de quibus fatemur a dic-
to domino rege et a vobis Astrugo Ravaya, pro eo, nos fore bene
paccatos et contentos, renunciantes et non solute nobis peccunie
et non numerate exceptioni. Et si hec qui domino regi vendimus
plus valent precio supradicto, totum gratis et ex certa sciencia sibi
damus titolo pure prefecteque donationis inrevocabiliter inter vivos,
renunciantes expresse illius legis auxilio per quam deceptis ultra
dimidiam iusti precii subvenitur, et legi recissorie, et accioni in
factum ac restitucioni in integrum. Et ideo de nostra nostrorumque
proprietate et dominio extrahimus et eicimus hec omnia supra-
dicta in dicti domini regis potestatem ac dominium et quorum
ipse voluerit, et vestri Astrugui, eius nomine recipientis, inrevoca-
biliter transfferentes. Constituentes nos hec omnia nomine dicti

regis possidere, donec vos Astrugus vel quecumque alium volue-
ritis nomine domini regis corporalem vacuamque posessionem vel
quasi apprehenderitis de predictis, quam possessionem valeatis
auctoritate vestra apprehendere vel quasi, et eandem domino regi
perpetuo retinere. Mandantes hominibus et personis omnibus dic-
ti castri, ut supradictum est, quod dictum dominum regem et
quecumque ipse voluerit per dominum suum deinde habeant, te-
neant et reclament, et eidem obediant, et homagia nomine domi-
ni regis faciant cuicumque persone vos Astrugus volueritis. Nos
etenim in posse vestri Astrugui, nomine domini regis, omnes ho-
mines et milites ac eorum singulos ab omni iure et dominio
nostro penitus absolvimus. Dantes et cedentes domino regi et suis
in premissis omnibus et singulis et in eum perpetuo transferentes
totum ius nostrum, et locum, voces, raciones, acciones nostras,
reales, personales, utiles, directas, mixtas, speciales, generales,
ordinarias, extra ordinarias, privatas et publicas quas habemus et
nobis competunt in dicto castro et in aliis supradictis. Constituen-
tes inde dominum verum in rem suam ad habendum, tenendum,
omnique tempore possidendum ad dicti domini regis, et quorum
ipse voluerit, voluntates omnimodas pro francho et libero alodio
in perpetuum faciendis, sine aliqua retencione, quam ibi aut inde
non facimus, omnibus nostris nostrorumque iuribus et racionibus
inde perpetuo extinctis, et penes dominum regem, et quos ipse
voluerit, remanentibs et translatis. Et promito ego /dictus Dalma-
cius\ domino regi, licet absenti, et vobis Astrugo Ravaye, presenti,
pro eo et eius nomine recipienti, et tibi scriptori subscripto, tan-
quam publice persone pro domino rege et eius nomine recipienti
et eciam stipulanti, prefatam venditionem cum omnibus suis me-
lioramentis salvare, deffendere et facere habere et tenere in pace
domino regi pro alodio francho et quibus voluerit, et erimus inde
sibi et suis deffensores et legitimi guirentes contra cunctas perso-
nas, ego et mei, ad eius bonum intellectum, et quod de predictis,
in toto vel in aliqua sui parte, nos venditores nulle persone feci-
mus donationem, venditionem, alienationem nec aliquo aliud
propter quod presens emptio domino regi aut suis minus debeat
esse firma, et dolum inde abesse ab futurorumque esse. Et si
aliquis in hiis que domino regi vendimus tetegerit, contradixerit,
inquietaverit sive peticionem aliquam vel demandam contra ipsum
vel suos inde moverit seu in causam traxerit, ego Dalmacius sta-
tim ad monitionem domini regi, vel vestri Astrugui vel alterius
persone pro domino rege verbotenus, nuncio vel literis michi fac-
tam, promito domino regi, et vobis dicto Astrugo, et tibi scripto-
ri subscripto, tanquam publice persone pro domino rege recipien-
tibus et stipulantibus, quod ego et mei satisfaciemus et responde-
bimus pro domino rege et suis, et ante litis contestationem in nos
honus litigii suscipiemus, et ducemus causam cum nostris propriis
sumptibus et expensis, a litis principio usque in finem, aut domi-
nus rex vel sui, si voluerint, possint causam ducere per se ipsos,
sibi tamen et suis, super hoc prius electione servata, remiten-
do sibi et suis ex pacto necessitatem denunciatoris, et si dominus
rex vel sui in propria persona causam ducere maluerint, promito
sibi quod ego et mei restituemus sibi omnes missiones et expen-
sas circa litem factas, et omne dampnum et interesse quod illis
de causis sustinuerint, ipse dominus rex vel sui, quoquo modo,
sive obtineant in causa sive subcumbant, et quicquid ac quantum
inde sibi fuerit evictum, et credatur inde sibi verbo simplici sine
aliquo sacramento, nullo genere probationis exacto. Et pro hiis
omnibus et singulis complendis et attendendis, ac de firma et
legali eviccione omnique interesse, ego dictus Dalmacius tamen
obligo domino regi et vobis Astruguo, pro eo et eius nomine, et
tibi scriptori subscripto, tanquam publice persone pro domino rege
hanc obligacionem et omnia in hoc instrumento contenta reci-
pienti et etiam stipulanti, me et heredes meos ac omnia mea bona
mobilia et immobilia et iura ubique, presentia et futura. Et ut hec
omnia maiori gaudeant firmitate ego dictus Dalmacius sponte iuro
per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia corporaliter tacta predic-
tam venditionem semper ratam habere et inviolabiliter observare,
attendere et complere, nec in aliquo contravenire, per me vel per
aliquam personam interpositam, iure aliquo sive causa, et sic esse
verum ut superius continetur. Excipio tamen ab hac venditione
et michi retineo personam Raimundi Alegreti scutiferi mei, quem
michi retineo et a dicta venditione penitus eicio et excludo. Et
quantum ad hec omni exceptioni et cuilibet iuri, scripto et non
scripto, civili, publico, privato, comuni, singulari sive canonico,
tam statuto quam statuendo, et omni constitutioni nove et veteri
institute vel instituende contra predicta vel aliquid predictorum in
aliquo repugnantibus, scienter et consulte renuncio per virtutem
a me supra prestiti sacramenti.
Quod est actum XIIº kalendas iunii anno Domini millesimo
CCº septuagesimo septimo.
Sig(+)num Dalmacii de Palatiolo venditoris predicti, qui pre-

dicta omnia firmo, concedo et iuro.
Testes huius rei sunt: [1ª columna:] Bernardo de Prato, iudex
ordinarius domini regi in Gerundense, [2ª columna:] Berengarius
de Turrucella, viccarius Gerundense, Guilelmus de Sancto Marti-
no de Monellis, [3ª columna:] Petrus de Prato, frater Bernardi de
Prato iudice predicto, et Bernardus de Borredano, scutifer Poncii
de Urgio.
publici Gerunde notarii, hec scripsi et clausi de notis acceptis in
posse Raimundi de Caciano, olim notarii publici Gerunde, cum
raso et emendato in XXXªIIIª linea ub dicitur ego, et suprascripta
in eadem ubi dicitur dictus Dalmatius, die at anno prefixis.
Reddatur Poncio de Urgio de velum precium.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam publico instrumento cuius
tenor talis est: […].
82
1277, maig, 22
Bernat de Lletó reconeix que té en feu pel rei Pere, per raó del castell
de Creixell, les quèsties d’algunes parròquies.
Sit omnibus notum quod ego Bernardus de Letone, miles,

recognosco illustrissimo domino Petro, Dei gracia regi Aragonum,
absenti, et vobis reverendo in Christo patri ac domino Iasperto,
Dei gracia Valentino electo et Gerundensi sacriste, presenti, et
pro domino rege et eius nomine recipienti, in posse tui scrip-
toris subscripti, tanquam publice persone pro domino rege et
eius nomine recipienti et stipulanti, quod ego teneo in feudum
a predicto domino rege, ratione castri sui de Crexello, paleas et
cibarias illas videlicet quas accipio /de questiis\ in parrochiis Sancti
Felicis de Letone, et Sancte Marie de Cestela, et Sancte Columbe
de Cabanellis, et Sancti Martini de Quexanis, et Sancti Martini de
Saserra, exceptis illis quas teneo pro domino de Cabanellis, qui
eas tenet pro domino de Crexello, et teneo quandam bornam pro
domino de Crexello que dat XVI denarios pro censu, quam tenet
Castilionus Repelos, et teneo sextam partem decime de Letone
pro Escalerium, et dictus Escalerius tenet eam pro domino de
Crexello. Pro quibus feudis debeo facere homagium domino regi,

quod homagium vobis domino electo predicto facio nomine do-
mini regis, in presenti, pro quibus etiam feudis promito domino
regi esse fidelis et legalis sicut vassallus suo domino debet esse.
Et nos electus et sacrista predictus promitimus tibi dicto
Bernardo de Letone, ex parte domini regis, quod dictus dominus
rex erit tibi, et tuis successoribus dictum feudum tenentibus, bo-
nus dominus, et te et tuos successores in omnibus deffendet ut
suum militem.
Actum est hoc XIº kalendas iunii anno Domini millesimo CCº
septuagesimo septimo.
Sig(+)num Bernardi de Letone predicti, qui hoc firmo et
concedo.
Ego Yazpertus, Dei gracia Valentinus electus et Gerundensi
sacrista, subscribo.
Testes huius rei sunt: Petrus Alquerii, miles, et Matheus de
Alerio, baiulus de Pontonibus, et Bernardus Struscii, civis Gerunde.
Sig(+)num Guilelmi Fuyani, qui hoc scripsit mandato Rai-
mundi de Caciano, publici Gerundensis notarii pro domino rege,
et suprascripsit in linea Vª ubi dicitur de questiis.
83
1277, maig, 24
Pere Basset, veguer reial del Vallès, renuncia a tota acció legal con-
tra Pere Gavarra per haver ajudat Albert de Sarrià en la seva
guerra contra el rei Pere, i per altres malifetes, previ pagament
de 12 sous.
Sit omnibus notum quod nos Petrus Basseti, vicarius domini

regis in Vallense, ex parte eiusdem domini regis et nostra et omnium
vicariorum post nos veniencium, solvimus, diffinimus et perpetuo
relaxamus tibi Petro Gavarra, de parrochia Sancti Laurencii de Valle,
et tuis, omnes acciones, petitiones et demandas quas contra te et
bona tua faciebamus et facere poteramus, eo quod fuisti particeps
et consenciens in malefficiis factis hominibus Arberti de Serriano

racione guerre quam habebas cum ipso, que malefficia fuerunt facta
ad mansum collis Mulnerii, et Raimundi de Olivaria, et apud po-
dium Oreyg, et habuisti unum bovem Arberti de Serriano et alium
Guilelmi de Fevo, hominis dicti Arberti, et unum irchum a Beren-
garia Rossella, que omnia ab ipsis habuisti racione predicte guerre.
Item, furtim habuisti, ut per tuam cofessionem intelleximus,
cum aliis duos irchos a Radulffo, comorante apud Quintanis.
Item, fuit nobis denunciatum quod fuisti consenciens in in-
cendio posito paleario mansi Dalmacii dicti loci, et in vino sparso
ibidem, quod non fuisti ut nobis constat.
Et quod de omnibus supradictis, sive in hiis fueris culpabi-
lis sive non, nobiscum composuisti et satisfecisti ad voluntatem
nostram, ex parte domini regis et nostra, faciemus tibi et tuis de
omnibus supradictis bonum et perpetuum finem et pactum de non
petendo, sicut melius dici et intelligi potest, ad tuum tuorumque
salvamentum et bonum intellectum, imponendo nobis super hiis,
et aliis vicariis post nos venientibus, scilencium sempiternum.
Pro hac vero solutione habuimus a te XIIcim solidos Barchinone
de terno, quos habuisse et recepisse concedimus, renunciantes
exceptioni peccunie non numerate.
Actum est hoc IX kalendas iunii anno Domini MºCCºLXXº
septimo.
Sig(+)num Petri Basseti, vicarii predicti, qui hoc firmo et laudo.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Minorisa, miles, et Petrus
de Orta de Latera.
Si(+)num Guilelmi de Truyars, notarii publici vicarie Vallensis
pro domino rege, qui hoc scripsit et clausit, cum litteris emenda-
tis et rassis in linea IIª ubi dicitur Petro, die et anno quo supra.
84
1277, juny, 16. Montblanc

Joan Peris Sabata, veguer de Montblanc i Tàrrega i batlle de Cerve-
ra, amonesta els batlles i prohoms de Barberà que paguin els
deutes que tenen amb Zareal, alfaquí de Montblanc.
B Vg. doc. 85.
85
1277, juny, 19
Guillem d’Abellars, comanador de la casa del Temple de Barberà, no-
mena procurador Pere Navarra, frare del Temple, en l’apel·lació
a l’amonestació presentada al document precedent.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 108, perg. 45. Al pergamí hi
ha escorrims de tinta.
Noverint universi quod nos ffrater [Guilelmus de] Abeyllars,

comendator domus Templi Barberani, constituimus et ordinamus
vos fratrem Petrum Navarre, ordinis nostri, certum et specialem
procuratorem nostrum ad offerendum et presentandum Iohanni
Petri Çabata, vicario Montisalbi et de Tarrege et baiulus [Cervarie]
pro domino rege, quandam appellacionem a nobis emissura cuius
tenor talis est:
Noverint universi quod nos ffrater Guilelmus de Abeyllars,
comendator domus Templi Barberani, vidimus quandam literam
Iohannis Petri Çabata, vicarii Montisalbi et Tarrege [et baiulus]
Cervarie pro domino rege, missam baiulis et probis hominibus
Barberani, cuius tenor talis est:
De nós en Jouan Periç Zabata, veguer de Munblanc et de
Tàrrega, batle de Cervera per lo seynnor rey, als batles e als
prohòmens de Barberà [....] ja una vegada e dues siatz citatz e
amonestatz per en Guillem Fferrer del Loceu, tenent loc nostre,
que feésetz pagar en Perfeyt Zareal, fill d’en Salamó, alfaquim
juheu de Munblanc et hereu d’aquel, deutes que diu que li deuen
ab cartes Guillem Terça [e la filla de] Guillem de Mazana e he-
reu d’aquel, veyns vostres, et vós, per amonestamentz del dit en
Guillem Fferrer, lo damundit en Perfeyt no ayatz feyt pagar, ni’ls
deutors feytz venir fermar denant nós ni denant nostre loctinent
a Munblanc, terça vegada et peremptòria, de part del senyor rey
a vós deym e manam, e de la nostra a vós amonestam que, vista
la letra, façatz pagar lo damundit en Perfeyt, ho que façatz venir
fermar dret denant nós, a Munblanc, los damunditz debtors. En
altra manera nós al dit en Perfeyt no poyríem deveure en son
dret. Et, en defaliment de vós, manam a’n Pere deç Col [...] del
senyor rey que u penyor e que u destrengue encontinent als da-
munditz deutors.
Dada en Munblanc XVIº [kalendas iulii], anno Domini
MºCCºLXXºVIIº.
Qua litera visa et intellecta, sencientes nobis et fratribus

Templi ac baiulis et probis hominibus Barberani [...]bitur Guilel-
mi Terza et filie Guilelmi de Mazana, ex ea magnum periudicium
yminere, tam circa iura comunia quam privilegia nostra, pro eo
[.....] in dicta litera, predictis Guilelmi Terza et filie Guilelmi de
Maçana, hominibus Templi de Barberano quod solvant cuidam
iudeo Montisalbi [....] dare debitum que nondum constat eos debe-
re, vel quod veniant ad Montemalbum firmaturi ius in posse dicti
Iohannis, quod est expresse [...]na et privilegia ordinis nostri, tam
pontificalia quam regalia, in quibus nobis et hominibus Templi
concessum est quod aliqui [.....] regis Aragonum non possint com-
pellere homines nostros ad firmandum ius in posse eorum, dum
nos simus [....] iusticie facere complementum. Ideo, tam nomine
nostro quam fratrum domus predicte et aliorum fratrum Templi
quam etiam nomine dictorum baiulis [domus Templi] Barbera-
ni, protestamur in presencia Guilelmi Fusterii, dicipuli Guilelmi
Sala, notarii publici Ilerdensis, et testium infrascriptorum, quod
sumus parati facere, breviter et sine diffugio et omni malicia, de
dictis Guilelmo et filia Guilelmi de Maçana, predicto iudeo, et
cuilibet alii [...] in villa Barberani, de debitis que petit ab eis,
iusticie complementum. Et quod dictus Iohannes contra directum
et iusticiam et privilegia nostra comminatus est in litera predicta
baiulis et probis hominibus antedictis, quod faciet eo pignorari
et compelli ad solvendum debita supradicta [....] sagione domini
regis, cum nos in reddendo iure ipsi iudeo necligentes non simus
nec fuerimus, vel remissi nomine nostro et aliorum fratrum Templi
et hominum Barberani, et specialiter nomine dictorum Guilelmi
Terça et filie Guilelmi de Maçana, ex hoc gravamine quod d[....]
domino rege, suo loco et tempore, nos offerimus probaturos, ad
eunde dominum regem appellamus sollempniter in hiis scriptis,
ponentes nos et homines nostros predictos et omnia bona Tem-
pli, et specialiter domus Barberani et hominum predictorum, sub
eiusdem domini regis proteccione et custodia, speciali petentes
cum instancia apelos nobis dari.
Actum fuit hoc XIIIº kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXºVIIº.
Presentibus et ad hoc specialiter testibus convocatis, scilicet
Nicholao Mascaró, manente in Tàrrega, et Petro de Monteacuto,
manente in ça Real, et aliis.
Sig(+)num mei Guilelmi Fusterii, qui sub iussione Guilelmi
Sala, notarii publici Ilerdensis, hoc scripsi.
Sig(+)num mei Guilelmi Sala, notarii publici Ierdensis, qui

hoc scribi feci.
Ratum et firmum habentes quicquid super presentacione
dicte appellacionis vel eius accessoriis a vobis actum fuerit sive
procuratum, ac si a nobis personaliter esset actum.
Quod est actum XIIIº kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXº
septimo.
Sig(+)num ffratris Guilelmi de Abeyllars predicti, qui hoc
firmo et concedo firmarique rogo.
Sig(+)num Nicholay Mascaró, manentis in Tàrrega, Sig(+)num
Petri de Monteacuto, manentis in ça Real, testium.
Sig(+)num Guilelmi Fusterii, qui sub iussione Guilelmi Sala,
notarii publici Ilerdensis, hoc scripsi.
Sig(+)num mei Guilelmi Sala, notarii publici Ilerdensis, qui
hoc scribi feci.
86
1277, juny, 21
Arnau de Cabrera passa a Bernat de Pedrera, en pagament d’un deute
de 300 sous de Barcelona, el deute de 300 sous que Gilabert
de Cruïlles i Astruc Ravaia, de part del rei Pere, tenen amb ell.
abc.
Sit notum cunctis quod nos Arnaldus de Capraria confitemur

et recognoscimus nos debere vobis Bernardo de Petraria, et cui
volueritis, tres centos solidos Barchinone monete ternalis, quos a
vobis numerando manu ad manum confitemur in totum recepisse,
renunciando excepcioni non numerate peccunie et doli. Quos CCC
solidos predictos damus et assignamus vobis super toto illo debito
quod nobilis Gilabertus de Cruyles et Astruch Ravaya, iudeus, no-
bis debent pro domino rege cum publico instrumento, obligando
in vobis totum predictum debitum ita quod vos possitis cum hoc
publico /instrumento\ exigere et habere a predictis debitoribus
predictos CCC solidos, et ipsi teneantur vobis tradere et solvere
CCC solidos de debito quod nobis debent, et de eisdem vobis res-
pondere in omnibus et per omnia tanquam nobis. Et quicquid inde
feceritis vel dixeritis faciendum, agendo, excipiendo, deffendendo,
componendo, transigendo, diffiniendo soluciones seu soluciones

recipiendo et apocha de soluto faciendo vel quocumque alio modo
in iudicio vel extra, totum promittimus firmum et ratum perpetuo
nos habere et nunquam in aliquo contra venire. Sub obligacione
omnium bonorum nostrorum presencium et futurorum ubique, tamen
si predictos CCC solidos non poteritis habere a dictis debitoribus
vel ab eorum alterius, habeatis ipsos CCC solidos super omnibus
bonis nostris presentibus et futuris. Et quod contra predicta non
veniamus, bona fide vobis et notario infrascripto pro vobis, et
omnibus quorum interest recipienti et stipulanti, promittimus et
etiam in Deum et super sacrosancta IIIIor Evangelia corporaliter
per nos tacta gratis et sine vi iuramus.
Actum est hoc Xº kalendas iulii anno a Navititate Christi
MºCCºLXXº septimo.
Sig(+)num Arnaldi de Capraria predicti, qui hoc laudamus,
firmamus et iuramus.
Huius rei testes sunt: Poncius Vachacerii, Petrus de Perge et
Matheus dez Pons.
Sig(+)num Cerdani de Andris, iurati, qui vice Petri de Colonico,
publici Rivipullensis notarii, scripsit hoc, cum literis suprapositis
in VIª linea ubi dicitur instrumento, die et anno quo supra.
Ego Petrus de Colonico, publicus Rivipullensis notarius (+)
subscribo.
87
1277, juny, 30. València

El rei Pere ordena que es tornin a Riccuccio de’ Riccucci, pisà, 400
doblers d’or de Castella que havien estat del mercadors Guidone
Varuendis, a qui havien mort i robat.
Petrus Dei gracia rex Aragonum. Notum facimus universis

quod, dum ad nostram conscientiam perveniret quod quidam in-
terfecissent quendam mercatorem in Barchinona, scilicet Guidonem
Varuendis, et inquiri faceremus de interfectoribus ipsius et bonis
occisi, venientibus apud Gerunda, per quosdam Fratres Minores
pervenerunt ad manus nostras ibidem dupple auri de Castella
quadringente quadraginta que fuerant dictorum interfectorum. Ric-
cuchus postmodum de Riccuchis pisanus, accedens ad presentiam

nostram, peciit a nobis humiliter assignari sibi predictas dupplas
pro parte Guidonis Benencase, civis pisani, quondam socii predicti
Guidonis occisi, cui Guidoni Benencase eas pertinere dicebat. Nos
autem, quia non videbatur iudicibus nostre curie quod sufficientes
probaciones produceret idem Ruccuchus quod dupple predicte
pertinerent Guidoni Benencase predicto, eidem restitui dupplas
ipsas mandare negavimus, quousque sufficientibus probacionibus
et legitimis documentis plene constaret nobis de causa predicta. Et
quia idem Riccuchus ad presens detulit nobis testimoniales litteras
pisani Comunis, et sufficientes et legitimas probaciones ostendit
quod predicte dupple Guidoni Benencase pleno iure pertineant,
promisimus firmiter eidem Riccucho, vel alteri procuratori per
eundem Guidonem Benencasam, vel eius heredes ad hoc statuto,
infra duorum annorum spacium indubitanter predictas quadrin-
gentas quadraginta dupplas Castelle, pro parte eiusdem Guidonis
Benencase, facere sine diminucione qualibet assignari. Unde, ad
cautelam dicti Guidonis Benencase, presens scriptum fieri man-
davimus et sigilli nostri munimine roborari.
Datum Valencie pridie kalendas iulii anno Domini millesimo
CCºLXXº septimo.
88
1277, juliol, 1
Bernart de Pedrera cedeix a Isaac Ravaia els 930 sous que li deu
Arnau de Cabrera per la compra d’un cavall (vg. doc. 74).
Sit omnibus notum quod ego Bernardus de Petraria, miles,

cum testimonio huius publici instrumenti, dono et cedo ex causa
venditionis tibi Izsacho Ravaya totum ius meum et locum in tot
illo debito nongentorum et triginta solidorum monete Barchino-
ne de terno quod Arnallo de Capraria michi debet ratione precii
unius equi, pili bagi bausani, quod a me emit et recepit, prout in
instrumento inde confecto, per manum Michaelis de Ulmo, firma-
to per manum Raimundi de Caciano, notari publici Gerundensis,
XIº kalendas aprilis, anno Domini MºCCºLXXºVIº, quod tibi trado,
plenius noscitur contineri. In quo instrumento et obligatione, inde
michi facta per dictum Arnallum de Capraria, et in omnibus aliis
in instrumento illo contentis a prima linea usque ad ultima, dono
et cedo tibi totum ius meum et locum, voces, rationes et acciones

meas reales, personales, utiles et directas quas habeo et michi
competunt, racione debiti supradicti, quibus possis uti et experiri,
agendo, deffendendo, excipiendo, replicando et cunctis aliis modis
in curia et extra, et in iudicio et extra quemadmodum ante do-
nacionem et cessionem huiusmodi ego poteram et debebam. Ego
enim facio et constituo inde te procuratore et verum dominum in
rem tuam ad faciendum inde tuam in omnibus voluntatem, sine
revocacione michi aliqua et retentu, et de hac cessionem quam tibi
facio, ut est dictum, fateor me a te bene paccatum, renunciando
non numerate peccunie exceptioni et doli, et omni iuri contra
predicta repugnanti.
Quod est actum kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXº
septimo.
Sig(+)num Bernardi de Petraria predicti, qui hoc firmo.
Testes sunt: Bernardus de Sotzribes et Guilelmus Foliani.
Sig(+)num Michaelis de Ulmo, qui hoc scripsit mandato Rai-
mundi de Caciano, pro domino rege publici Gerundensis notarii.
89
1277, juliol, 2
Arnau de Roca, en nom d’Arnau de Cabrera, declara haver rebut 100
sous d’Astruc Ravaia, del deute que tenien amb ell Gilabert de
Cruïlles i Mossè Ravaia.
Sit omnibus notum quod ego Arnallus de Rocha, miles de

Byania, cum testimonio huius publici instrumenti, nomine Arnalli
de Capraria, recognosco recepisse ab Astruguo Ravaya, baiulo do-
mini regis Aragonum, centum solidos monete Barchinone de terno.
Quos C solidos ipse michi tradidit pro dicto Arnallo de Capraria,
de mandato per suas litteras sibi facto, de debito quod ipse et
nobilis Guilabertus de Crudilis et Mosse Ravaya sibi debent. Et
sic de istis C solidos per me receptis, ex parte dicti Arnalli de Ca-
praria, absolvo et immunem facio Astrugum Ravaya, Guilabertum
de Crudilis et Mosse Ravaya predictos.
Quod est actum VIº nonas iulii anno Domini MºCCºLXXº

septimo.
Sig(+)num Arnalli de Rocha predicti, qui hoc firmo et concedo.
Testes huius rei sunt: Bernardinus de Granallo et Raimundus
Struscii.
Raimundi de Caciano, pro domino rege publici Gerunde notarii.
90
1277, juliol, 5
Arnau de Cabrera reconeix haver rebut 400 dels 5.400 sous que li
devien Gilabert de Cruïlles, Astruc Ravaia i Mossè Ravaia, i, al
mateix temps, accepta que siguin aquests mateixos que paguin
Bernat de Pedrera els 930 sous que li deu.
Noverint universi quod nos Arnaldus de Capraria, miles, cum

testimonio huius presentis intrumenti, presentis, in posse tui notarii
infrascripti, tamquam publice persone recipientis hoc intrumentum
et omnia in eo contena nomine venerabilis Guilaberti de Crudilis et
Astrugum Ravayle, baiuli domini regis Aragonum, et Mosse Ra-
vayle, eius filii, fatemur et in veritate nos recognoscimus bene
paccatos ab eidem de CCCC solidis Barchinone monete de terno
ex illo debito quinque milium et CCCC solidorum de dicta moneta
quod ipsi nobis debent, prout in instrumento quod inde habemus
plenius noscitur contineri.
Item, ex alia parte recognoscimus nos dedisse locum nostrum
Bernardo de Petraria, militi, in DCCCCXXX solidis predicte monete
in debito supradicto, prout in instrumento quod inde a nobis habet
plenius noscitur contineri. Et facta solucione predictos Guilabertum
vel Astrugum vel Mosse Ravayle, eius filium, de dictis DCCCCXXX
solidis dicto Bernardo de Petraria, vel cui voluerit, fatemur nos ab
ipsis per paccatos, et etiam de dictis CCCC solidis similiter nos
ab ipsis per paccatos tenemus, et absolvimus inde illos et domi-
num regem, et facimus eis de dictis DCCCCXXX solidis et etiam
de dictis CCCC solidis finem et pactum ulterius de non petendo.
Actum est hoc tercio nonas iuli anno Domini millesimo

CCºLXXº septimo.
Sig(+)num Arnaldi de Capraria militis predicti, qui hoc sponte
laudat et firmat.
Huius rei testes sunt: Burc Ferrer de Saporra, et Petrus de
Nabariis de Rivipollo, et Arnaldus de Terrariis, clericus Sancti
Stephani de Occulo, in cuius manu dictus Arnaldus de Capraria
presens instrumentum firmavit.
Sig(+)num Guilelmi de Ciggis, clerici, qui vice Petri de Cam-
pis, publici notarii de Basso, hoc scripsit, die et anno quo supra.
Ego Petrus clericus de Campis, rector ecclesie de Presis,
publicus notarius de Basso, iuratus subscribo.
91
1277, juliol, 20. Xàtiva

El rei Pere confirma el privilegi que el seu pare, el rei Jaume, havia
concedit al bisbe de València: que els seus homes, en cas de
no ser mercaders, no paguessin cap peatge.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Jaume I, carpeta 92, perg. 1466/2, trasllat del
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, fidelibus suis universis offi-

cialibus et subditis nostris ad quos presentes pervenerint, salutem
et graciam. Noveritis nos vidisse quoddam instrumentum illustris
domini Iacobi, inclite recordacionis regi Aragonum patris nostri,
sigillatam suo sigillo, in quo continebatur quod concedebat episcopo
et capitolo Valentino quod aliqui homines ipsorum, tam christiani
quam sarraceni, residentes in aliquibus castris seu locis eorum regni
Valencie, non tenerentur solvere in aliquo loco dominacionis sue
aliquod pedagium, portaticum sive lezdam pro aliquibus mercibus
seu rebus quas emerent vel venderent seu portarent, nisi essent
mercatores comuni et manifesti. Quare mandamus vobis quatenus,
prout dicti homines visi fuerunt dicta franquitate seu concessio-
ne in locis nostris usque ad terminis nostri regnis, observetis eis
decetero ipsam franquitatem.
Datum Xative XIIIº kalendas augusti anno Domini MºCCºLXXº
septimo.
1. Hoc est translatum bene et fideliter factum VIº kalendas novembris anno
Domini MºCCºLXXº septimo, sumptum a quadam litera domini Petri, Dei gracia regi
Aragonum, sigillata suo sigillo minori in dorso fixo, in papiro scripta, tenor cuius
talis est: [...] Sig(+)num Guilelmi de Verneto, notarii publici Valencie, testis. Sig(+)
num Bernardi Gaucerandi, publici notarii Valencie, testis. Sig(+)num Berengarii de
Ripullo, publici notarii Valencie, qui hoc fideliter translatari fecit. Pel doc. 1446/1, vg.
Huici-Cabanes 1976-1988, doc. 725.
92
1277, juliol, 31
Bernat de Sant Romà reconeix haver rebut d’Astruc Ravaia 1.330 sous
dels que Gilabert de Cruïlles devia a Arnau de Cabrera, deute
que aquest li havia cedit.
Noscant cuncti quod ego Bernardus de Sancto Romano, filius

Arberti de Sancto Romano, militis, confiteor et in veritate recog-
nosco numerando recepisse a vobis Astrucho Ravaya, iudeo, baiulo
domini regis, absente tanquam presente, mille CCCXXX solidos
Barchinone monete ternalis, quos Gilabertus de Crudiliis debebat
Arnaldo de Cabrera pro domino rege, de quibus vos fideiussoris
tenebamini Arnaldo de Cabrera supradicto, cuius debiti dictus
Arnaldus de Cabrera michi fecerat cessionem cum instrumento
publico inde confecto quod vobis iam tradidi. Unde ex predictis
MCCCXXX solidis vos et vestros et bona vestra, et dictum Gila-
bertum et suos et bona sua, im perpetuum solutos et inmunes
facio et apello, faciens inde tibi, tabellioni publico infrascripto
stipulanti ac recipienti nomen predictorum, quorum interest vel
interesse potest, firmum pactum de ulterius non petendo, et etiam
promito tibi sub obligacione omnium bonorum meorum.
Actum est hoc II kalendas augusti anno Christi MCCLXXº
septimo.
Sig(+)num Bernardi de Sancto Romano predictus, qui hoc
firmo pariter atque laudo.
Sig(+)num Guilelmi Campsor, Sig(+)num Iacobi de Boxeda,
capellani de Grexanterio, Sig(+)num Iacobi de Suprarippis, testium.
Sig(+)num Guilelmi de Olivera, qui hoc, cum literis rasis et
emendatis in VIIª linea ubi dicitur facio et appello, scripsit.
(+) Ego Bernardus de Olivera, ex parte mea et Simonis
Stephani cuius locum habeo, cum ambo simus publici notarii
Campirotundi, subscribo.
93
1277, agost, 3
A causa de la sentència emesa per Ricard d’Osca (vg. doc. 77), Astruc
Ravaia, batlle reial, entrega a Ramon de Pontós la possessió de
l’edifici del castell de Pontós. Aquest al seu torn promet que,
en el terme d’un any, n’entregarà la potestat al rei.
Sit omnibus notum quod ego Astrugus Ravaya, baiulus illustris-

simi domini regis Aragonum ac tenens castrum de Pontonibus pro
eodem domino rege, auctoritate sententiarum latarum per Richardum
de Oscha, civem gerundensem, super causa que movebatur inter
vos Raimundum de Pontonibus, militem, agentem ex una parte,
et Guilelmum Gaucerandi et domnam Blancham, eius uxorem, ex
altera, super causa possessionis, et etiam auctoritate littere domini
regis, cum testimonio huius publici instrumenti, mito vos dictum
Raimundum de Pontonibus, militem, in possessionem, causa rei
servande, de capite castri de Pontonibus et aliis rebus petitis in
libello oblato per vos dictum Raimundum, et vobis adiudicatis,
quas res detinebat Arnallus de Peralta, miles, pro domna Blancha
et Guilelmo Gaucerandi in comanda. Constituendo me dictam pos-
sessionem, causa rei servande de predictis, vestro nomine tenere
donec corporalem possessionem apprehenderitis de predictis.
Et ego Raimundus de Pontonibus, recipiens a vobis dicto
Astrugo possessionem predictam, promito vobis et Berengario
de Turrucella, Gerundense vicario, nomine domini regis, stipu-
lantibus, et tibi scriptori subscripto, tanquam publice persone
nomine domini regis et pro eo recipienti et stipulanti, et nomine
etiam predictorum Guilelmi Gaucerandi et domne Blanche, quod
si infra annum proximo nunc venturum predicta domna Blancha
et Guilelmus Gaucerandi venerint et assecuraverint idonee, ad
cognitionem iudicis Gerundensis, ut faciant michi de predictis
iusticie complementum, et restituerint michi expensis et alia ad
iudicis cognitionem, quod deliberem et restituam vobis, nomine
domini regis, possessionem predictam sine aliquo diffugio et ulla
malicia. Quam possessionem, si ego non restituerem, vos dictus
Astrugus, nomine domini regis, vel dominus rex, accipiatis vestra
auctoritate propria dictam posessionem, et propter hec facienda
et attendenda obligo vobis et domino regi, in posse tui scriptoris
tanquam publice persone pro ipso et eius nomine hanc obliga-
cionem recipientis, predictam possessionem et ius quod habeo in

dicto castro et eius pertinenciis universis, et etiam omnia alia mea
bona ubique. Et promito vobis Berengario de Turrucella, vicario
supradicto, sub fide homagii et sacramenti, quod vobis facio in
presenti, quod sim fidelis et legalis domino regi de dicto castro
et de omnibus que habet in dicto castro et ratione dicti castri, et
iuro per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia corporaliter tacta ut
sicut dictum est compleam et attendam.
Insuper nos Arnallus de Pontonibus, miles, et Raimundus de
Pumpiano, filiis condam Raimundi de Pumpiano, promitimus vobis
dicto Astrugo Ravaya, baiulo, et Berengario de Turrucella, vicario,
presentibus, nomine domini regis recipientibus, et tibi scriptori
subscripto, tanquam publice persone pro ipso et eius nomine reci-
penti et stipulanti, hec omnia supradicta nos facturos, et curaturos
quod dictus Raimundus de Pontonibus faciat, compleat et attendat
omnia supradicta, et si non faceret obligamus vobis qualibet in
solidum, renunciantes beneficium dividende accionis, et epistule
divi Adriani, et nove constitucionis qua cavetur ut prius convenia-
tur principalis quam fideiussor, nomine domini regis recipientibus,
et eidem domno regi, in posse tui scriptoris subscripti pro eo et
eius nomine hanc obligationem recipientis, nos et omnia nostra
bona ubique pro omni dampno et interesse quod illa de causa
subsequeretur, et iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia
corporaliter tacta quod predicta atendamus et compleamus.
Hanc autem missionem possessionis facio ego predictus As-
trugus Ravaya, salva empara quam de mandato domini regis ego
feci in predictis, et salvo iure et voluntate domini regis, qui in
omnibus exequatur.
Quod est actum IIIº nonas augusti anno Domini millesimo
CCºLXXº septimo.
Sig(+)num Raimundi de Pontonibus, Sign(+)num Arnalli de
Pontonibus, Sig(+)num Raimundi de Pumpiano predictorum, qui
hoc firmamus et iuramus.
Testes huius rei sunt: Petrus de Pontonibus, archidiaconus
Ympuritanum, Bernardus de Villafredario, sacrista sedis Gerun-
densis, Petrus de Granallo et Petrus de Vincalibus, presbiter.
[Firma en hebreu.]
publici gerundensi notarii, hoc scripsi.
94
1277, agost, 5
Tomasa de Portella i Ponç de Guàrdia, esposa i fill del difunt Ra-
mon de Guàrdia, prometen restituir a Arnau Roger, comte de
Pallars, qualsevol justícia que pertany a la localitat de Pedret,
que abans havien venut al comte de Pallars.
Notum sit omnibus quod nos domna Thomasia de Portella,

uxor quondam nobilis Raimundi de Guardia, et Poncius de Guardia,
filius eorum, ambo pariter promitimus bona fide et firma stipula-
tione vobis nobili Arnaldo Rogerii, Dei gracia comiti Palliarensis,
et tibi notario infrascripto stipulante pro ipso, quod nos trademus
et restituemus vobis et cui volueritis omnia iusticia facientia pro
loco et parrochia de Pedreto que vobis vendimus, quam cito per
vos vel vestros fuimus requisiti, et specialiter instrumento cum quo
dominus de Mataplana vendidit predicta domino de Portella, et
testamentum domini de Portella in quo dimisit predicta Guilelmo
de Portella, filio suo, et instrumentum vendicionis in quo Guilelmus
de Portella vendidit predicta Berengario de Portella, patri meo, et
etiam quecumque alia iustitia faciencia pro dicto loco, pro quibus
omnibus vobis et vestris servandis et complendis obligamus vobis et
vestris omnia bona nostra mobilia et inmobilia, habita et habenda
ubique, renunciantes sponte omne iuri et exceptioni quibus pos-
semus contra predicta iuvari. Et nos predicti principales iuramus,
et iurando sponte primitimus nos hec omnia et singula attendere,
servare et complere et non in aliquo contra venire, sic Deus nos
adiuvet et hec sancta IIIIor Euvangelia corporaliter per nos tacta.
Actum est hoc nonas augusti anno Domini MCCLXXVII.
Sig(++)num domne Portelle et Poncii de Guardia predictorum
iuratorum, que et qui hoc laudamus et firmamus.
Sig(++++)num Raimundi de Gualpam, Petri Barrac, Petri de
Padrinya et Burdi dez Vilar, testium.
Raimundus Lupeti, publicus notarius Berge, qui hoc scribi
fecit et suum Sig(+)num apposuit, die et anno prefixis.
95
1277, agost, 5
Portella de Guàrdia, muller de Ramon de Guàrdia, i Ponç de Guàr-
dia, fill seu, prometen al comte de Pallars que alliberaran la
parròquia de Pedret i els homes que hi habiten de qualsevol
obligació que puguin tenir envers ells.
Noverint universi quod nos domna Portella de Guardia, uxor

quondam nobili Raimundi de Guardia, et Poncius de Guardia, fi-
lius eorum, ex certa sciencia, per nos et omnes nostros, cum hoc
publico intrumento promitimus bona fide et firma stipulacione
vobis domino Arnaldo Rogerii, Dei gracia comiti Palliarensis, et
vestris, et vobis notario infrascripto stipulanti pro dicto domino
Arnaldo Rogerii, quod nos liberabimus et quitabimus parochiam
et locum de Pedreto, et homines ibi degentes, et loca universa
que vobis vendidimus, ab omni obligacione qua sint predicta vel
aliquid de predictis obligata, tam per obligacionibus nostris quam
predecessorum nostrorum. Que omnia predicta faciemus et com-
plebimus bona fide, quam cito per vos vel vestros, vel alium loco
vestri, verbo vel literis fuerimus moniti vel requisiti, nos predicti
vel alter nostrum. Et si forte, racione alicuius obligacionis, vos vel
vestros vel hominis dicti loci contingeret aliquam solucionem vel
soluciones facere pro predictis, aut dampnum vel interesse sustinere,
totum restituemus vobis et cui volueritis, bona fide, incontinenti
sine omni dilacione et diffugio, bona fide, quam cito per vos vel
vestros fuerimus requisiti, vel per aliquem nomine vestri, de quibus
tradamini simplici verbo, sine prova et sacramento. Pro quibus
predictis servandis et complendis obligamus vobis et cui volueritis
quisque nostrum in solidum omnia bona nostra mobilia et inmo-
bilia ubique, et renunciamus beneficio dividendarum accionum et
nove constitucioni, et omni iuris auxilio quibus possemus contra
predicta iuvari. Et nos dicta domna et Poncius de Guardia, eius
filius, iuramus et iurando sponte promitimus predicta omnia at-
tendere et servare et complere bona fide, et non in aliquo contra
venire aliqua racione que dici possit, sic Deus nos adiuvet et hec
sancta IIIIor Euvangelia corporaliter per nos tacta.
Actum est hoc nonas augusti anno Domini MCCLXXVII.
Sig(++)num domne Portelle et Poncii de Guardia predictorum
iuratorum, qui hoc laudamus et firmamus.
Sig(+++++++++)num Raimundi de Gualpam, clerici, Petri Bar-

rac, Petri de Padrinya, Burdi dez Vilaro, Guilelmi dez Torrents,
Raimundi de Valipurins, Capozuc, Bartholomei David et Petri
d’Anyana, presbiteri, testium.
Raimundus Lupeti, publicus notarius Berge, qui hoc scribi
fecit, cum raso et emendato ubi dicitur predecessorum et alibi
vestri, et suum Sig(+)num apposuit, die et anno prefixis.
96
1277, agost, 13. [Berga]

Arnau Roger, comte de Pallars, cedeix en feu a Pere de Catercio,
habitant de Berga, l’edifici en què hi ha l’església i les diferents
rendes de la parròquia de Sant Martí de Llavaneres.
Notum sit cunctis quod nos dominus Arnaldus Rogerii, Dei

gracia comes Pallariensis, ex certa sciencia, per nos et omnes
nostros, presentes et posteros, et bono animo et gratuita voluntate,
damus et concedimus et incontinenti in feudum tradimus in per-
petuum tibi Petro de Catercio, comoranti in Berga, et heredi sive
heredibus tuis et eorum successoribus tenentibus et possidentibus
hospicium tuum in quo ecclesia est fundata, videlicet totum illud
decimum et omnes partes expletorum, redditus, census et exitus
quod et quas et quos nos recipimus et recipere debemus in tota
parrochia Sancti Martini de Lavaneres, et omnia que in dicta parro-
chia recipimus et recipere debemus aliqua racione vel iure. Ceden-
tes atque dantes tibi et heredi sive heredibus tuis et successoribus
eorum tenentibus dictum hospicium, in predictis omnibus totum
locum nostrum, iura, voces et acciones ad habendum, tenendum,
percipiendum. Constituentes te et heredem sive heredes tuos et
eorum successores iamdictos in iamdictis tibi datis et concessis
superius proprietarios ut in rem tuam propriam. Transfferentes in
te et heredem sive heredes tuos et successores eorum sepedictos
proprietatem omnium predictorum. Et incontinenti mittimus te
in veram, plenam et corporalem possessionem iuris et facti. Et
mandamus omnibus personis dicte parrochie, presentibus et fu-
turis, ut tibi et heredi sive heredibus tuis et successoribus eorum
antedictis ab hac hora in antea tradant et deliberent predicta
omnia et singula sine aliquo contradicto. Et quod tu et heres
sives heredes tui et eorum successores tenentes, ut predicitur,

dictum hospicium sitis, pro predictis tibi datis et concessis, ho-
mines nostri et nostrorum successorum, et faciatis et teneamini
facere homagium nobis et successoribus nostris pro predictis. Et
per nos et omnes nostros faciemus tibi et heredi sive heredibus
tuis et eorum successoribus dictum hospicium tenentibus omnia
predicta et singula tenere, habere, tradere, deliberare et percipere
in pace in perpetuum contra omnes personas indistincte. Et de
eviccione omnium predictorum teneri promitimus et tenemus tibi
et heredi sive heredibus et successoribus eorum sepedictis, bona
fide, in causa, ante causam et post causam, in iure et extra ius,
sub obligacione omnium bonorum nostrorum. Et renunciamus
omni iuri et excepcioni ac beneficio et constitucioni quibus, contra
predictam, possemus aliquatenus adiuvari.
Actum est hoc ydus augusti anno Domini MCCLXXVIIº.
Sig(+)num domini Arnaldi Rogerii predicti, qui hoc laudamus
et firmamus.
Sig(+++)num Raimundi de Colle, capellani Berge, Raimundi
de Qualpa, clerici, et Petri Barrac, testes.
Raimundus Lupeti, publicus notarius Berge, qui hoc scripsit,
cum diccione rasa et emendata in VIIIª linea ubi dicitur superius,
et suum Sig(+)num apposuit, die et anno prefixis.
97
1277, agost, 21. Montesa

El rei Pere ordena a Ramon Guàrdia, batlle de Tortosa i Peníscola,
que estableixi un responsable per les salines de Peníscola.
d’agost de 1297.1
Petrus Dei gracia rex Aragonum, fideli suo Raymundo Guar-

dia, baiulo Dertuse et Peniscole, salutem et graciam. Volumus
et mandamus vobis quatenus atributetis pro nobis et stabiliatis
salinas in termino de Peniscola, ubi scilicet in dicto termino et
prout melius ad utilitatem nostram vobis videbitur faciendam.
Nos enim stabilimentum seu atributamentum inde per vos factum
ratum habebimus atque firmum.
Data in obsidione Muntesie XIIº kalendas septembris anno

Domini MºCCºLXXº septimo.
1. Hoc est translatum fideliter sumptum IIIIº kalendas septembris anno Domini
MºCCºXCºVIIº, a quadam litera domini regis papirea, in dorsu sigillata, tenor cuius
talis est: [...] Sig(+)num Berengarii Scribe, publici notarii Peniscole, qui hoc translatum
scripsit, die et anno in prima linea contenis.
98
1277, agost, 25. València

Ramon Guàrdia, batlle de Peníscola, encarrega, en nom del rei, a
Pere Viu, de Tortosa, que construeixi salines a l’estany de Pe-
níscola, i estableix les condicions de la concessió.
B ACA, Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 58, trasllat del 29
d’agost de 1297.1
Noverint universi quod ego Raymundus de Guardia, baiulus

illustrissimi domini regis in Peniscola, habito speciali mandato
a domino rege verbotenus, scienter, auctoritate dicti precepti,
cum testimonio huius publici instrumenti, suo robore valituro,
et ex parte domini regis, volo et confero plenam licenciam,
auctoritatem et potestatem vobis Petro Vivi, habitatori Dertuse,
et vestris im perpetuum, quod possitis edificare et facere in
loco ydoneo stagni Panischole salinas. Ita videlicet, quod ex
toto sale quem Deus ibidem dederit, detis domino rege vel cui
ipse voluerit vicesimam partem francham et libere sine aliqua
missione. Et sic predictam concessionem vobis facio, ex parte
domini regis, donacione propria inter vivos, ita que vos et ves-
tri eciam successores habeatis dictas salinas cum omnibus suis
iuribus, teneatis, possideatis et in pace perpetuo expletetis, ad
dandum, vendendum, impignorandum, obligandum, alienandum,
excommutandum, et ad omnes vestras et vestrorum voluntates
inde penitus et perpetuo faciendas, exceptis militibus, clericis et
personis religiosis, sicut plenius, melius, sanius ac utilius potest
dici, scribi et intelligi, ad comodum et salvamentum vestri et
vestrorum perpetuo. Salva tamen domino regi vicesima parte
predicta, et salva eciam fatica dominio, iure et laudimio in om-
nibus et per omnia, secundum forum et consuetudinem Valencie.
Retineo tamen et excipio ab hac concessione huius instrumenti,
ex parte domini regis, quod non possitis vendere nec alienare

dictum sal alicui vel aliquibus nisi tantumodo illis qui detinent
nunc, vel pro tempore detinebunt, gabellam Paniscole, quibus
alienetis in grosso pro tanto precio quanto aliquis alius in ipso
sal vobis dare vel offerre voluerit.
Ad hoc ego dictus Petrus Vivi, recipiens dictam concessionem
et donacionem dicti salis a vobis dicto Raymundo de Guardia,
ex parte domini regis, in forma predicta, promito, sub obligacio-
nem omnium bonorum meorum mobilium et inmobilium ubique
habitorum et habendorum, predictam vicesimam partem domino
regi vel cui ipse voluerit dare, et omnia alia et singula supradicta
a me atendenda et complenda, sic attendere et complere prout
superius sunt expressa.
Quod est actum Valencie octavo kalendas septembri anno
Domini MºCCºLXXº septimo.
Sig(+)num Raymundi de Guardia, Sig(+)num Petri Vivi pre-
dictorum, qui hoc firmamus et concedimus.
Testes sunt inde: Petrus de Balagario, falconerius domini regis,
Petrus de Granyana, scriptor, et Michael barbitonssoris.
Sig(+)num Ianuarii Rabacie, notarii publici Valencie, qui hoc
scribi fecit et clausit, loco, die et anno prefixis.
1. Hoc est translatum bene et fideliter sumptum IIIIº kalendas septembris anno
Domini MºCCºXCºVIIº a quodam instrumento publico tenor cuius talis est: [...] Sign(+)
num Berengarii Scribe, publici notarii Pensicole, qui hoc translatum translatavit et
cum originali suo de verbo ad verbum bene et fideliter comprobavit, die et anno in
prima linea huius translati contentis.
99
1277, setembre, 18
Arnau de Cortsaví jura a Berenguer, abat de Sant Joan de les Aba-
desses, que respectarà tots els drets i les rendes que l’abadia
té als termes dels castells de Milany i de Llers, que ell té en
feu per l’abadia, i que els castlans jurin que respectaran els
mateixos drets i rendes. A canvi, l’abat Berenguer li remet un
deute de 2.500 sous, als quals n’afegeix 500.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 61 dupl., partit
per abc.
Notum sit cunctis quod nos Arnaldus de Cortsavino, gratis

et ex certa scientia, cum auctoritate et testimonio huius publici
intrumenti perpetui valituri, per nos et omnes successores nostros,
promitimus vobis domno Berengario, Dei gracia Sancti Iohannis
abbati, et venerabili conventui eiusdem loci, et omnibus suc-
cessoribus vestris, quod nos et successores nostri, vel etiam ille
qui pro nobis vel successoribus nostris sive sit castellanus, vel
alius pro nobis vel successoribus nostris castrum de Melanno
tenuerit, non accipiat, tangat vel tangere seu accipere faciat vi vel
gratis, seu etiam aliquo alio modo, sine vestri permissu et licencia
speciali, bladum, carnes, denarios, census et proventus, redditus
vel agraria sive alia quecumque iura que vel quos vos et eccle-
sia vestra Sancti Iohannis habetis et habere debetis, accipiatis et
accipere debetis et etiam consuevistis vos et predecessores vestri
infra terminos castri de Melanno et castri de Lesers. Promitimus
etiam quod nos et omnes successores nostros vobis domino abbati
predicto et venerabili conventui vestro, quod nos sive castellanus
noster, vel nuncius qui predictum castrum tenuerit pro nobis vel
successoribus nostris, ab ista die in antea non emparabimus nec
impediemus, nec emparare nec impedire faciemus, per nos nec per
interpositam personam, predicta expleta vestra sive redditus atque
iura, quecumque sint, ad vos spectancia et monasterium vestrum,
vel spectare debencia, infra terminos dictorum castrorum neque
extra, oculte vel manifeste, per nos vel per interpositam personam,
quantacumque etiam inter nos et vos gerra vel discordia nasceretur,
quod Deus avertat.
Item promitimus per nos et omnes successores nostros vobis
domno abbati predicto ac venerabili conventui vestro, quod nos nec
successores nostri, nec aliquis qui pro tempore castrum de Melanno
pro nobis vel successoribus nostris tenuerit sive sit castellanus vel
alius, baiulos sive nuncios nostros, qui predicta expleta sive fructus
et iura quecumque colligerint pro vobis infra terminos dictorum
castrorum, non impediemus, molestabimus seu in aliquo agravabi-
mus, nec impedire, molestare seu gravare ab aliquo permitemus.
Et ut predicta omnia et singula vobis et successoribus vestris,
per nos et omnes successores nostros inviolabiliter observentur,
atendantur et compleantur, nos dictus Arnaldus de Cortsavino,
per nos et omnes successores nostros, volentes predictos succes-
sores nostros et nos ad hec omnia atendenda et complenda im
perpetuum obligare, promitimus vobis domno abbati predicto et
venerabili conventui vestro et successoribus vestris, sub homagio
et convencionibus quas nos facimus ecclesie Sancti Iohannis, et

tenemus facere nos et successores nostri, cuilibet abbati eiusdem
monasterii successive, et etiam per sacramentum, quod insuper in
presenti prestamus, quod non tangamus in predictis sive in aliquo
predictorum, nec tangi faciamus seu permitamus aliqua racione vel
modo, oculte vel manifeste. Et omnia ista pacta et convenciones
renoventur semper inter vos dictum dominum abbatem et succes-
sores vestros et nos dictum Arnaldum de Cortsavino et nostros
similiter successores, cum alie tamen convenciones antique inter
nos renovabuntur, ut predictum est.
Item, nos Arnaldus de Cortsavino, per nos et omnes successo-
res nostros, volumus et consentimus, cum hoc publico intrumento,
quod castellanus noster, sive ille qui pro nobis vel successoribus
nostris pro tempore castrum de Melanno tenuerit supradictum,
faciat homagium ore et manibus comendatum, et prestet corpo-
raliter iuramentum vobis domino abbati predicto et successoribus
vestris, et sub virtute homagii et sacramenti prestiti supradicti,
vobis et successoribus promitat quod non tangat in predictis nec
tangi faciat seu permitat, oculte vel manifeste. Et de predicto ho-
magio seu sacramento, vobis et successoribus vestris prestando seu
prestandis, per castellanos nostros vel illos qui predictum castrum
de Mellanno tenuerint pro nobis vel successoribus nostris, eosdem
absolvimus nunc ut tunc, et eisdem mandamus, cum hoc publico
instrumento, ut predictum homagium vobis et successoribus ves-
tri faciant, et sacramentum vobis prestent, unus castellanus post
alium, vel quicumque predictum castrum tenuerit pro nobis et
successoribus nostris, unus similiter post alium, secundum quod
nos vel successores nostri eosdem castellanos, vel alios predictum
castrum tenentes, in eodem officio mutare voluerimus.
Item, promitimus per nos et omnes successores nostros, vo-
bis domino abbati predicto et venerabili conventui vestro, quod
nos et successores nostri faciemus et procurabimus infra duos
menses, postquam per vos vel successores vestri fuerimus requisiti
quocienscumque, in castro de Mellanno castellanum ponemus vel
mutabimus vel alium predictum castrum tenentem, quod dictus
castellanus, vel alius quicumque sit, predictum vobis et successori-
bus vestris faciet homagium, et prestabit corporaliter iuramentum
quod predicta vobis teneat et observet et nunquam contra veniet,
nec venire faciat, oculte vel manifeste, per se vel per aliam per-
sonam, ut superius est expressum. Antiquis tamen convencionibus
super feudo et castro de Mellanno inter nos et vos in suo robore

duraturis.
Et nos dictus Berengarius, Dei gracia Sancti Iohannis ab-
bas, de consilio et voluntate conventui nostri, per nos et omnes
successores nostros, diffinimus penitus et remitimus vobis dicto
Arnaldo de Cortsavino et successoribus vestris, in recopensacionem
et emendam supradictarum promissionum et convencionum, et
etiam in recompensacionem et emendam cuiusdam diffinicionis
quam nobis et monasterio nostro fecistis de castro de Lesers, et
de quibusdam convenienciis que dicebantur esse inite inter pre-
decessores vestros et nostros racione nove ville Sancti Iohannis,
totum bladum, carnes et denarios, et omnia alia iura quecumque et
que usque in hodiernam diem vos dictus Arnaldus de Cortzavino,
vel aliquis pro vobis, acepit de redditibus, proventibus sive iuribus
ecclesie nostre Sancti Iohanni, quocumque modo vel racione in
montanis de Melanno vel et alibi. Que omnia per vos et vestros
racione vestri accepta, extimamus valere MMD solidos Barchinone
de terno, communi extimacione proborum virorum. Et insuper
damus vobis, racione predicte compensacionis, addendo predicte
sume D solidos eiusdem monete. Et si plus etiam a nobis habuistis
de predicta summa, vel aliquis pro vobis, totum illud vobis da-
mus et remitimus ac etiam penitus diffinimus. Imponendo nobis
et nostris successoribus finem et silencium perpetuum, et vobis
bonum pactum et firmum facimus de non petendo in iudicio vel
extra iudicium, et quantum ad hoc, renunciamus omni iuri nostro
et ecclesie nostre et privilegiis quibuscumque.
Et nos dictus Arnaldus de Cortsavino confitemur et in veritate
recognoscimus nobis esse plenarie satifactum in dictis D solidis,
quos nobis additis in presenti diffinicioni quam nobis facitis de
MM et D solidis suprasdictis. Renunciantes excepcioni non nume-
rate peccunie et doli, et illi legi per quam deceptis ultra dimidiam
subvenitur, et omni alii iure atque consuetudini pro nobis in hoc
facienti.
Actum est hoc XIIII kalendas octobris anno Domini MºCCº
septuagesimo septimo.
Sig(+)num predicti Arnaldi de Cortsavino, qui predicta laudo
et firmo pariterque iuro.
Sig(+)num Bernardi de Rupe, militis, castellani predicti castri
de Melanno sub predicto Arnaldo de Cortsavino, qui mandato ipsius
Arnaldi sacramentum et homagium vobis domino predicto abbati
facio in presenti, racione omnium predictorum convencionum ad

quas castellanus predictus vobis tenetur et ecclesie memorate, et
hec laudo et firmo pariterque iuro.
Berengarius, Dei gracia Sancti Iohannis abbas, subscribit.
Olivarii prioris Sig(+)num. Sig(+)num Raimundi de Monterubeo,
sacriste. Nicolaus canonicus subscripsit. Sig(+)num Ugeti Alcherii.
Sig(+)num Raimundi de Campiliis, canonici. Sig(+)num Raimundi
de Telera. Sig(+)num Raimundi de Sancto Stephano. Sig(+)num
Bernardi d’Armentera. Sig(+)num Petri de Ponte.
Sig(+++++)num Gaucerandi de Salis, et Dalmacii de Palaciolo,
et Bernardi de sa Pedrera, et Bernardi de Vilari et Sigini de Sent
Aniol, militum, testium.
de Rividario, publici Sancti Iohannis notarii, hoc scripsit.
Sig(+)num Raimundi Ianuarii de Riuderio, publici Sancti
100
1277, octubre, 18
Arnau de Cortsaví cedeix a l’abat Berenguer i al monestir de Sant
Joan de les Abadesses tots els drets que pugui tenir sobre el
castell de Llers, que el monestir havia comprat a Ramon de
Serrallonga, pare d’Arnau. A més declara no vàlides les con-
vinences fetes entre el seu avi, Bernat Hug, i l’abat Ramon.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, extrainventari perg. 2919.
Notum sit cunctis quod nos Arnaldus de Cortsavino, per nos

et omnes successores nostros et heredes, cum auctoritate et testi-
monio huius publici instrumenti in perpetuum valituri et duraturi,
ac cerciorati plenar[ie] de iure nostro, solvimus, remitimus atque
relaxamus Domino Deo, et beato Iohanni de Abbatissis, et domino
Berengario, Dei gracia nunc abbati, et venerabili conventui eiusdem
loci et eorum successoribus, im pepretuum omnes acciones reales
et personales, utiles sive mixtas, pretorias sive mixtas, et quiquid
iuris nobis competebat vel competere poterat racione cessionis
sive donacionis nobis facte de castro de Les[ers] et pertinenciis
eiusdem, et totum ius etiam quod nobis competebat vel compe-
tere poterat in dicto castro de Lesers racione successionis vel ab
intestato ex persona nobili viri Raimundi de Serralonga, condam,

veri domini dicti castri. Laudantes et im perpetuum approbantes
et firmantes per nos et omnes successores nostros vendicionem
quam inde nobilis vir dominus Raimundus de Serralonga fecit
de dicto castro, pro libero et francho alodio, domui Sancti Io-
hannis et venerabili domino Dalmacio, tunc abbati, et conventui
eiusdem loci et omnibus successoribus eorundem, prout in quo-
dam instrumento inde confecto plenius continetur. Quod quidem
instrumentum et omnia in eodem contenta a prima linea usque
ad ultimam cum hoc presenti publico instrumento laudamus, cor-
roboramus et confirmamus. Recognoscentes insuper vobis domino
Berengario, nunc abbati, venerabili conventui vestro presenti et
futuro, et omnibus successoribus vestris, nos et heredes nostris de
eviccione teneri, prout eandem eviccionem inde nobilis vir pater et
predecessor noster vobis et successoribus vestris promisit plenius
in eodem instrumento vendicionis, et hoc tanquam successor et
heres patris nostri predicti. Renunciantes quantum ad hec omni
iuri divino et humano, canonico et civili, scripto et non scripto
et consuetudinario, et iuri etiam usuum feudorum quo vel quibus
contra predictam diffinicionem possemus in posterum contra hire.
Promitentes etiam per nos et omnes successores nostros vobis
domino Berengario, nunc abbati, stipulanti nomine vestri et dicti
monasterii et conventus, quod contra predictam diffinicionem non
veniamus per nos vel per interpositam personam. Recognoscentes
et bene scientes quod precium dicti castri de Lesers versatum
fuit totaliter in magnam utilitatem et comodum dicti nobili viri
Raimundi de Serralonga, patris nostri condam, et etiam nostri et
omnium successorum nostrorum, et quod eidem patri nostro fuit
plenarie de precio satisfactum, et quod inde habuit iustum pre-
cium. Renunciantes, ut dictus Raimundus pater noster, excepcioni
non numerate peccunie, et doli, et legi illi qua subvenit deceptis
ultra dimidiam iusti precii, et omni alii iuri et legi nobis in hoc
competenti.
Item, per nos et omnes successores nostros, cum hoc eodem
intrumento im perpetuum valituro, solvimus, remitimus ac etiam
relaxamus vobis domino Berengario, nunc abbati Sancti Iohannis, et
venerabili conventui eiusdem loci et omnibus successoribus vestris,
im perpetuum omnes peticiones, questiones sive demandas quas
usque modo poteramus movere contra vos et ecclesiam vestram
racione quarundam paccionum sive convencionum que, tempore
quo villa Sancti Iohannis mutata fuit et noviter constructa in loco
ubi modo est, inite fuerunt, ut dicitur, inter venerabilem dominum

Raimundum, Dei gracia tunc abbatem, et conventum eiusdem, et
nobilem virum Bernadum Ugonem de Serralonga, avum nostrum,
videlicet quod dictus Bernardus Ugonis et omnes successores sui
possent intus villam Sancti Iohannis perquire et capere omnes
inimicos suos el malefactores. Unde nos recognoscentes per nos et
omnes successores nostros predictas pacciones sive conveniencias,
sique facte esse, inite inter eos contra libertatem universalis Eccle-
sie, et specialiter contra libertatem ecclesie vestre Sancti Iohannis,
predictas pacciones et convenciones, sique facte fuerint, iste vel
alie, cum instrumentis vel sine instrumentis, penitus revocamus,
cassamus et annullamus, et nobis et nostris successoribus, quan-
tum ad pacciones et conveniencias predictas, finem et silencium
imponimus im perpetuum. Et sique instrumenta facta reperiantur
de dictis convenienciis, pro cassis et inutilibus habeantur, et istud
tanquam posterius valeat. Ceteris super dictis convenienciis initis,
sique inita appareant, ut predictum est, tanquam priori loco factis,
per hoc penitus anullatis. Et quantum ad predictas conveniencias
similiter renunciamus omni iure nostro similiter et successorum
et heredum nostrorum, divino et humano, canonico et civili,
scripto et non scripto sive consuetudinario quo vel quibus contra
diffiniciones possemus in aliquo adiuvari. Unde ad maiorem firmi-
tatem et securitatem omnium predictorum iuramus per Deum et
eius sancta IIIIor Evangelia sponte nostris propriis manibus tacta
predictam diffinicionem seu diffiniciones habere perpetuo ratas
et firmas, et in aliquo non contra venire iure aliquo vel racione.
Actum est hoc XIIII kalendas octobris anno Domini MºCCºLXXº
septimo.
Sig(+)num predicti Arnaldi de Cortsavino, qui predicta laudo
Sig(++++++)num Gaucerandi de Salis, et Dalmacii de Pala-
ciolo, et Bernardi de sa Pedrera, et Bernardi de Vilare, et Siguini
de Sent Aniol, et Bernardi de Rupe, militum, testium.
de Rividario, publici Sancti Iohannis notarii, hoc scripsit.
Si(+)num Raimundi Ianuarii de Rividario, publici Sancti Io-
hannis notarii, qui hoc subscribo.
101
1277, octubre, 27
El rei Pere mana a tots els seus oficials que respectin el privilegi
que té l’orde de l’Hospital de no pagar lleuda i peatge en totes
les terres del rei.
B ACA, Sant Joan de Jerusalem, armari 17, perg. 178, trasllat del 23 de
desembre de 1277.1
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, fidelibus suis baiulis, curiis,

paciariis, iusticiis, iuratis, çelmedinis, alcaldis, merinis, lezdariis,
pedagiariis et aliis universis officialibus ad quos presentes perve-
nerint, salutem et graciam. Noveritis nos vidisse privilegia ordinis
Ospitalis Iherusalem a nostris predecessoribus eidem concessa, in
quibus continetur fratres ipsius Hospitalis ac homines eorundem
ab omnibus lezdis et pedagiis, ac pluribus aliis in dictis privilegiis
contentis, esse franchos et liberos per totam terram nostram de
suis propriis mercimoniis et inmunes. Quare vobis dicimus firmi-
ter et mandamus quatenus omnes libertates et franquitates tam
lezdarum, tam pedagiorum quam omnium aliorum in prephatis
privilegis contentis, excepto monetatico, de quo inter nos et cas-
tellanum Emposte que est, et super possessione eiusdem, feci-
mus compromissum, eiusdem fratribus ac hominibus eorundem
inviolabiliter observetis, dummodo ipsi coram iusticiis vel vicariis
locorum probaverint predictis libertatibus se usos fuisse.
Datum Valencie VIº kalendas novembris anno Domini MC-
CLXX septimo.
Arch.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quibusdam literis domini regis, sui sigilli
munimine roboratis, tenor quarum talis est: [...] Actum est hoc translatum X kalendas
ianuarii anno Domini MCCLXX septimo. Sig(+)num Guilelmi de Monteacuto, presbiteri,
testis huius translati. Sig(+)num Mathei Ferrandelli, notarii, qui hoc translatum fecit
translatari et cum originali comprobavit. Sig(+)num Geraldi Petri, qui hoc translatum
fideliter translatavit mandato Romeo de Monteolivo, clerici Villefranche, et Mathei
Ferrandelli, notarii eius.
102
1277, octubre, 22
Arnau Seguí, veguer del comte d’Empúries, reconeix que ha rebut
500 sous d’Astruc Ravaia.
Sit omnibus notum quod ego Arnaldus Seginus, viccarius

domini comitis Impuriarum, confiteor et in veritate recognosco
tibi Astrugo Ravalia, iudeo, baiulo domini regis Aragonum, quod
solvisti michi et tradidisti, nomine et madato dicti domini regis,
et ego a te numerando recipi, quingentos solidos Barchinone mo-
nete ternalis, renunciando scienter omni excepcioni pecunie non
numerate. Unde gratis, per me et meos, de predictis D solidis
Barchinone te et tuos, et dictum dominum regem et omnes suos,
et omnia bona tua et eius, im perpetuum libero penitus et absolvo.
Actum est hoc XIº kalendas novembris anno Domini MºCCºLXXº
septimo.
Sig(+)num Arnaldi Segini predicti, qui hoc firmo et laudo.
Testes huius rei sunt: Berengarius Fusterius et Iacobus Cululli
de Castilione.
Sig(+)num Petri de Serra, qui hoc scripsit.
Ego Bernardus Corna, notarius publicus Castilionis, subs-
cribo (+).
103
1277, novembre, 18
Huguet d’Espaén ven al rei Pere els censos que percep al castell de
Pontós, al mas Veí i al mas Martí.
Sit omnibus notum quod ego Huguetus de Spasen, filius con-

dam Guilelmi de Spasen, per me et meos heredes ac etiam succes-
sores, gratis et spontanea voluntate, cum testimonio huius publici
instrumenti perpetuo valituri, vendo illustrissimo domino Petro, Dei
gracia regi Aragonum, licet absenti, et vobis Astrugo Ravaya, eius
baiulo, presenti, in posse tui scriptoris subscripti, tanquam publice
persone nomine domini regis et pro eo recipientis et stipulantis,
et quibuscumque dictus dominus rex dare, dimitere seu quolibet
alio modo alienare voluerit, per franchum et liberum alodium in
eternum, omnes illos tres solidos bone monete de quaterno, et
unum sextarium ordei ad mensuram veterem censualem castri de
Pontonibus, et unum anserem, que omnia annuatim censualiter
accipiebam et accipere debebam, et antecessores mei accipere
consueverunt, in manso qui dicitur Mas Veyn. Et illos alios tres

solidos bone monete de quaterno, et aliud sextarium ordei ad ean-
dem mensuram, et unum anserem, que omnia ego et antecessores
mei accipiebamus censualiter annuatim et accipere consuevimus
in Manso Martino. Qui dicti duo mansi sunt in parrochia Sancti
Martini de Pontonibus et in termino castri de Pontonibus. Et om-
nes peticiones et demandas que michi competunt contra tenetores
dictorum mansorum, racione predictorum censuum non solutorum.
Iamdicta itaque omnia et singula, prout melius illa accipio et acci-
pere debeo, et antecessores mei accipere consueverunt, sive racione
guarde vel iure dominii, aut alio quocumque modo, prout melius
et utilius ad dicti domini regi et suorum commodum et bonum
intellectum, prout intelligi atque dici, eidem domino regi et suis
in perpetuum per francho et libero alodio vendo, et vobis Astrugo
Ravaya, eius nomine recipienti pro eo, trado, precio septuaginta
solidorum monete Barchinone de terno, de quibus a vobis dicto
Astrugo, baiulo, tradenti michi illos nomine domini regis, fateor,
et eciam a domino rege, bene paccatum me teneo, renunciando
non numerate et non solute michi peccunie, exceptioni et doli.
Et si hec que domino regi vendo, plus valent precio supradicto,
totum illud gratis eidem dono, renunciando expresse illius legis
auxilio per quam deceptis ultra dimidiam iusti precii subvenitur.
Et ideo de mea meorumque potestate et dominio extraho et eicio
hec predicta in dicti domini regi et vestri Astrugui, baiuli, pro eo,
ius, proprietatem et dominium eadem inrevocabiliter transferendo.
Constituens me predicta, nomine domini regi, possidere, donec
ipse, vel vos Astrugus aut ille quem vos volueritis, eius nomine
corporalem vacuamque possessionem, ex causa empcionis huius-
modi, apprehenderitis de predictis. Quam possessionem valeatis,
quicumque illam voluerits apprehendere, et eandem domino regi
et suis perpetuo retinere. Dando et cedendo eidem domino regi et
suis, in predictis omnibus et singulis, totum ius meum et locum,
voces, raciones et acciones meas, reales, personales, utiles et di-
rectas atque mixtas quas habeo et michi competunt in predictis,
et racione dictorum censium non solutorum, quibus dominus rex
et sui possint uti et experiri in iudicio et extra, quemadmodum
ante venditione huiusmodi ego facere poteram et debebam, ad
habendum, tenendum omnique tempore possidendum, ad omnes
suas et suorum voluntates per francho et libero alodio perpetuo
faciendas, sine aliqua retencione quam ibi vel inde non facio,
omnibus meis meorumque vocibus et racionibus inde perpetuo
extinctis, et penitus dominum regem et suos remanentibus et

translatis. Et promito domino regi, licet absenti, et vobis Astru-
go, baiulo, pro eo recipienti, in posse tui scriptoris subscripti,
tanquam publice persone nomine domini /regi\ et pro eo presens
instrumentum et obligacionem et omnia in dicto instrumento
contenta recipientis et stipulantis, predictam vendicionem salvare,
deffendere et facere sibi semper et suis per franchum et liberum
alodium habere et tenere in pace, et ego et mei erimus inde sibi
et suis deffensores et legitimi guirentes contra cunctas personas.
Ad questionem vero, siqua domino regi vel suis mota fuerit aliquo
tempore in predictis, in totum videlicet vel in partem, incontinenti
ad monitionem a domino rege vel ab alia persona michi factam,
promito domino regi et suis, per me et omnes successores meos,
quod ego et ipsi satisfaciemus et rendebimus pro domino rege
et suis, et in principio litis suscipiemus in nos honus litigii, et
ducemus causam cum nostris propriis expensis a principio usque
in finem. Aut dominus rex vel sui, si voluerint, possint ipsam
causam ducere per se ipsos, sibi tamen et suis super hoc prius
eleccione servata, remitendo domino regi et suis ex pacto necessi-
tatem denunciacionis. Et si dominus rex vel sui elegerint tractare
et ducere causam in propria persona, promito domino regi et
tibi scriptori subscripto, eius nomine recipienti, quod ego et mei
successores reffundemus sibi et suis omnes expensas circa litem
factas, et quicquid ac quantum eidem evictum fuerit de predictis
que sibi vendo, cum toto dampno et interesse que ipsum dominum
regem vel suos oportuerit facere aut modo aliquo sustinere, sive
obtineant in causa sive subcumbant, et credatur inde sibi et suis
verbo simplici, sine sacramento et testium probacione. Et pro hiis
omnibus attendendis et complendis, ac de firma et legali eviccione
omnique interesse, obligo domino regi et suis et vobis Astrugo
Ravaya, pro eo et eius nomine recipienti, me et heredes meos ac
omnia mea bona et iura ubique, presentia et futura. Et iuro per
Deum et eius sancta IIIIor Evangelia corporaliter tacta predictam
vendicionem semper ratam habere et in perpetuum observare,
attendere et complere, et nunquam in aliquo contra venire iure
aliquo sive causa. Et super hiis renuncio omni iuri, scripto et non
scripto, michi in predictis modo aliquo competenti.
Quod est actum XIIIIº kalendas decembris anno Domini mi-
llesimo CCºLXXº septimo.
Sig(+)num Hugueti de Spasen predicti, qui hoc firmo et iuro.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Corniliano de burgo

Sancti Petri de Gallicantu, Arnaldus de Cantalops de Palatio et
Petrus Bayerii.
publici Gerunde notarii, hoc scripsi et clausi, cum suprascripto in
XXXªI linea ubi dicitur regis, et raso ac emendato in XXªIª ubi
dicitur: deceptis, die et anno prefixis.
104
1277, desembre, 4
Domènec de Serra, veguer reial del Vallès, renuncia, previ pagament
de 8 sous, a qualsevol demanda legal contra Ramon de Voltoreta
per haver actuat contra el saig del veguer.
Sit omnibus notum quod nos Dominicus de Serra, vicarius

domini regis in Vallense, ex parte eiusdem domini regis et nostra,
solvimus, diffinimus et perpetuo relaxamus tibi Raimundo de Volto-
reta, de parrochia Sancti Laurenci de Valle, et tuis, omnes acciones,
petitiones et demandas quas contra te et bona tua faciebamus et
facere poteramus eo quia misisti sonum per Berengarium de Gar-
riga, sagionem nostrum, quando tibi miseramus ad pignorandum,
et secundum quod intelleximus habuisti de predictis mandatum
a baiulo de Latera. Et quia pro hiis penam incideras, quamvis
habuisses mandatum, ut predicitur, et de predicta pena nobiscum
composuisti et satisfecisti ad voluntatem nostram, ex parte dicti
domini regis, et omnium vicariorum post nos venientium in Val-
lense et nostra, facimus tibi et tuis de predictis comissis bonum
et perpetuum finem et pactum de non petendo, sicut melius dici
et intelligi potest, ad tuum tuorumque salvamentum et bonum
intellectum. Pro hac vero solucione et diffinicione habuimus a
te octo solidos Barchinone de terno, quos habuisse et recepisse
concedimus, renunciantes exceptioni peccunie non numerate.
Actum est hoc IIe nonas decembris anno Domini MºCCºLXXºVIIº.
Sig(+)num Dominici de Serra, vicarii predicti, qui hoc laudo
et firmo.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Solano et Berengarius
de Rosseta.
Sig(+)num Guilelmi de Truyars, notarii publici vicarie Vallensis

105
1277, desembre, 5. València

El rei Pere ordena al porter Borràs de Montornès que recuperi els
instruments debitoris que té Jaume de Coll i que faci pagar
els deutes que encara es deuen a Astruc de Porta i al seu fill
Sulla, i que es quedi amb la tercera part, tal com havia estat
acordat entre el rei Jaume i Astruc.
[...] que debebant Astrugo de Porta et

Petrus, Dei gracia rex Aragonum, fideli suo Borracio de
Montetornesio, porterio nostro, salutem et graciam. Mandamus
vobis quatenus, visis presentibus, recuperetis a Iacobo de Coll[e]
omnia instrumenta debitorum que tenebat in com[an]da ab inclite
recordacionis domino Iacobo, patre nostro, et illos quos invenie-
ritis obligatos [...] instrumentis /predicto Astrugo\ compellatis ad
solvendum vobis predicta debita, vel ad faciendum breviter et sine
malicia iusticie complementum, ita quod de quacumque solucione
que fiat de predictis debitis retinatis nobis terciam partem, racione
composicionis facte inter dictum dominum regem patrem nostrum
et Astrugo ça Porta, et residuas duas partes tradatis Sullamo ça
Porta, ad quem pertinent racione dicti Astrugi ça Porta, patris
[sui,] [c]ui dicta debita debebantur, a quo locum habet et cessio-
nem cum publico instrumento. Volumus preterea quod in expensis
seu missionibus que facte sunt seu fient pro recuperandis debitis
predictis solvat dictus Sullam duas partes et nos terciam partem.
Mandamus eciam vobis quatenus heredes Arnaldi de Verneto, quon-
dam, et homines de Villarotunda, de Montemaçello ac omnes alios
qui sunt in debitis obligati, principaliter vel fideiussorio nomine,
predicto Sullam de Porta compellatis, visis presentibus, et bona
eorum ad solvendum ipsi Sullam ipsa debita, vel ad faciendum
eidem breviter et sine malicia iusticie complementum.
Datum Valencie nonas decembris anno Domini MºCCºLXXº
septimo.
106
1277, desembre, 17
Dalmau de Palol reconeix que ha rebut de Ponç d’Urtx 6.000 dels
7.500 sous que el rei li deu de la venda dels castells de Sant
Esteve de Mar i Palamós.
Sit omnibus notum quod ego Dalmacius de Palatiolo, cum

testimonio huius publici instrumenti, recognosco recepisse et pre-
sens me habuisse, renunciando exceptioni non numerate peccunie,
a vobis venerabili Poncio de Urgio, Gerundensi sacrista, sex milia
solidorum monete Barchinone de terno ex illis septem milibus et
quingentis solidis que deposita fuerunt penes vos per Astrugus Ra-
vaya, baiulum domini regis. Que dicta sex milia solidorum sunt de
precio vendicionis quam ego et vos fecimus perpetuo illustrissimo
domino Petro, Dei gracia regi Aragonum, de castro meo de Sancto
Stephano de Mari et de Palamors et de quibusdam aliis, prout in
carta venditionis inde confecta plenius continetur. Et ideo, contentus
et bene paccatus a vobis de dictis sex milibus solidorum, absolvo
et immunem inde vos facio in perpetuum, et dominum regem et
vos Astrugum Ravaya predictum, qui presens estis, faciendo inde
vobis pactum firmum et finem ulterius de non petendo.
Quod est actum XVIº kalendas ianuarii anno Domini mille-
simo CCºLXXº septimo.
Sig(+)num Dalmacii de Palaciolo predicti, qui hoc firmo et
concedo.
Testes huius rei sunt: Romeus de Monteolivo, Gerundensis
canonicus, et Gaucerandus, baiulus de Crexello.
publici Gerunde notarii, hoc scripsi.
107
1277, desembre, 17
Ponç d’Urtx reconeix a Astruc Ravaia que ha rebut d’ell els 7.500 sous
que el rei deu a Dalmau de Palol per la venda dels castells
de Sant Esteve de Mar i Palamós, que n’ha donat a Dalmau
6.000 i que reté els 1.500 restants.
Sit omnibus notum quod ego Poncius de Urgio, Gerundensis

sacrista, cum testimonio huius publici instrumenti, fateor et re-
cognosco vobis Astrugo Ravaye, baiulo illustrissimi domini regis
Aragonum, quod illa septem milia et quingenti solidis monete
Barchinone de terno que restabant ad solvendum Dalmacio de
Palatiolo de precio venditionis quam ipse et ego fecimus perpetuo
illustrissimo domino Petro, Dei gracia regi Aragonum, de castro de
Sancto Stephano de Mari et de Palamors et de quibusdam aliis,
et quam dictam peccuniam vos debebatis ponere in posse meo
sub certis conditionibus, prout in carta inde confecta inter vos et
dictum Dalmacium plenius continetur, recognosco quod quando
illa VII milia et quingentos solidos michi tradidistis et solvistis in
termino convento inter vos et dictum Dalmacium, quod de illis
solvi ego eidem Dalmacio sex milia solidorum, et mille et D solidos
residui restant in posse meo, sicuti conventum extitit inter vos et
dictum Dalmacium, sub conditionis contentis in instrumento facto
inter vos et Dalmacium sepedictum.
Quod est actum XVIº kalendas ianuarii anno Domini mille-
simo CCºLXXº septimo.
Ego Poncius de Urgio, Gerundensis sacrista, subscribo.
Testes huius rei sunt: Raimundus de Monteolivo, canonicus
Gerundensis, et Gaucerandus, baiulus de Crexello.
publici Gerunde notarii, hoc scripsi.
108
1278, febrer, 4
El rei Pere compra per 11.000 sous a Arnau Calaf el castell i la
vila de Gil.
Vg. doc. 111.
109
1278, febrer, 22
Na Blanca, esposa de Guillem Galceran de Cartellà, nomena Arnau
de Planes procurador per rebre els 20.000 sous que Astruc
Ravaia li ha de donar de part del rei.
Sit notum cunctis quod ego domna Blancha, uxor Guilelmi

Gaucerandi de Cartiliano, consulte et ex certa sciencia, facio et
constituo certum et specialem procuratorem meum te Arnaldum
de Planis, capellanum Sancti Felicis de Payerols de Ostoles, ad
recipiendum vel accipiendum per me et nomine meo totam illam
pagam, integram vel per partes, viginti milia solidis de terno quam
Astrugus Ravaya, iudeus Gerunde, pro domino rege nobis debue-
rat, fecisse in festo sancti Vincencii proxime preterito, prout in
instrumento debitatorio inde confecto continetur. Itaque tu loco et
nomine meo possis dictam pagam viginti milia solidos recipere sive
accipere sicut ego possem si personaliter interessem. Cedens tibi in
predictis totum meu locum et omnia mea iura, voces, raciones et
acciones meas, reales et personales, constituendo te procuratorem
in rem tuam. Et promito me semper habere ratum in omnibus
atque firmum quicquid super predictis duxeris faciendum, et nun-
quam in aliquo revocabo iure aliquo vel racione.
Actum est hoc VIIIº kalendas marcii anno Domini millesimo
CCºLXXº septimo.
Sig(+)num domne Blanche predicte, que hoc firmat atque
laudat.
Testes huius rei sunt: Raymundus de Sancto Acisclo, et Gui-
lelmus de Rovira de parrochia Sancti Felicis de Payerols de Ostoles
et Guilelmus de Sancto Acisclo.
Ego (+) Petrus de Plancha, clericus et publicus notarius Sancte
Marie Ameriense, qui hoc scripsi.
110
1278, març, 1
Ramon de Sant Julià aprova la venda que Dalmau de Palol, germà
seu, i Ponç d’Urtx han fet al rei del castell de Sant Esteve de
Mar, renunciant a qualsevol dret seu.
Sit omnibus notum quod ego Raimundus de Sancto Iuliano,

miles, per me et per omnes heredes ac successores meos, gratis et
ex certa sciencia, cum testimonio huius publici instrumenti ubique
perpetuo valituri, laudo, concedo, approbo et confirmo illustrissimo
domino Petro, Dei gracia regi Aragonum, et suis et quibuscumque

voluerit, in eternum, in manu et posse vestri Astrugui Ravaye, eius
baiuli, presentis, et tui scriptoris subscripti, tanquam publice persone
nomine domini regis et pro eo recipientium et stipulantium, totam
illam /vendicionem\ quam Dalmacius de Palatiolo et Poncius de
Urgio, qui nunc est sacrista Gerundensis ecclesie, fecerunt perpe-
tuo eidem domino regi de castro Sancti Stephani de Mari et eius
pertinenciis, et de mansis, bordis, censibus, agrariis, hominibus,
feminis et de omnibus iuribus et universis dominiis dicti castri,
prout in instrumento emptionali inde confecto, XIIº kalendas iu-
nii anno Domini millesimo CCºLXXº septimo, hec et plura alia a
prima linea usque ad ultimam plenius continetur. Diffiniendo et
remitendo eidem domino regi et suis perpetuo totum ius quod in
dicto castro et eius pertinenciis habeo et habere debeo et michi
competit, tam racione hereditatis et legitime, et successionis et
substitucionis contente in testamento patris mei vel in testamento
Dalmacii de Palaciolo, fratris mei condam, pro me facientis, quam
alio quovis modo. Sic quod in dicto castro et eius pertinenciis,
rationibus supradictis vel aliis modis, ego vel aliqua persona mei
nomine nichil ulterius potamus neque exigamus neque exigere
valeamus, set in predictis omnibus dono et cedo iamdicto domino
regi et suis totum ius meum et locum, voces, rationes, acciones
meas, reales et personales, utiles et directas atque mixtas, quas
habeo et michi competunt in iamdicto castro et eius pertinenciis
universis, prout melius et utilius ad domini rege comodum potest
intelligi atque dici, ad suas suorumque voluntates omnimodas inde
perpetuo faciendas, sine aliqua retencione quam ibi aut inde non
facio, omnibus meis iuribus et rationibus inde perpetuo extinctis,
et penes dominum regem et suos remanentibus et translatis. Et
ut hec omnia maior gaudeant firmitate iuro per Deum et eius
sancta IIIIor Evangelia corporaliter tacta predictam diffinitionem et
remissionem semper ratam habere et in perpetuum observare et
nunquam in aliquo contra venire per me vel per aliquam personam
interpositam iure aliquo sive causa. Et super hiis renuncio omni
iuri michi in dicto castro et eius pertinenciis competenti, et omni
iuri scripto et non scripto contra predicta in aliquo repugnanti.
Quod est actum Vº nonas marcii anno Domini millesimo
CCºLXXº septimo.
Sig(+)num Raimundi de Sancto Iuliano predicti, qui hec
omnia firmo et iuro.
Testes huius rei sunt: Guilelmus Fuyani, Raimundus Struscii,

scriptores, Raimundus de Milars et Raimundus de Buyga, clerici
Sancti Saturnini.
publici Gerunde notarii, hoc scripsi et clausi, cum suprascripto in
Vª linea ubi dicitur: vendicionem, die et anno prefixi.
111
1278, abril, 4. València

El rei Pere declara que la compra a Arnau Calaf del castell i la vila
de Gil per 11.000 sous l’ha feta en nom de Ramon de Moli-
na, i que és ell qui ha pagat Arnau Calaf. Per raó d’aquesta
adquisició li cedeix tots els drets damunt el castell i la vila.
de desembre de 1314.1
Noverint universi quod nos Petrus, Dei gracia rex Aragonum,

per nos et nostros, concedimus et recognoscimus vobis dilecto
militi nostro Raymundo de Molina et vestris quod ipsam empcio-
nem quam nos fecimus ab Arnaldo Calaff, precio undecim milium
solidorum iaccensis, de castro et villa de Gil, cum hominibus et
feminis, exitibus, /redditibus\, proventibus et omnibus terminis,
pertinenciis et iuribus eiusdem castri, prout melius et plenius in
carta inde facta, auctoritate Aparicii de Sancto Martino, publici
notarii ilerdensis, pridie nonas febroarii anno Domini millesimo
ducentesimo septuagesimo octavo continetur, fecimus ad opus vestri
et ob preces vestram et graciam. Et licet dicta carta nomine nostro
sit concepta, et contineat nos dictum precium persolvisse, constat
nobis pro certo quod verum est vos predictum precium venditori
iamdicto de vestro proprio persolvisse, et recognoscimus quod nos
vel aliquis nomine nostro nichil solvimus pro precio dicti castri
de nostro proprio, immo de propria peccunia vestra satisfactum
est predicto Arnaldo Calaff, venditori dicti castri. Unde per nos
et omnes successores nostros damus et cedimus vobis et vestris
omnia loca nostra, iura, voces et acciones, reales et personales
seu mixtas, utiles et directas, ordinarias et extra ordinarias nobis
in castro predicto et villa de Gil et terminis ac pertinenciis suis
universis competencia et competere debencia, racione vendicionis
inde nobis facte a predicto Arnaldo Calaff, et racione etiam pos-

sessionis inde a vobis vice et nomine nostri percepte, et racione
etiam omnium contentorum in dicta carta nostre empcionis, prout
melius et lacius continet dicta carta. Ita quod locis nostris predic-
tis, iuribus, vocibus et accionibus possitis vos et vestri uti, agere
et experiri, in iudicio et extra, contra dictum Arnaldum Calaff et
suos et bona eorum, nobis obligata per eviccione predictorum, et
contra quoslibet detentores iurium dicti castri, et vos ac vestros
defendere et tueri contra quaslibet personas, vobis vel vestris super
predictis nobis venditis a sepedicto Arnaldo Calaff, questionem vel
demandam aliquam proponentes seu molestiam aliquam inferentes.
Nos enim constituimus inde vos, ex causis predictis, dominum et
procuratorem in rem vestram propriam ad omnes vestras et ves-
trorum voluntates inde cui et quibus volueritis perpetuo faciendas.
Tradentes vobis in presenti cartam dicte empcionis et omnes alias
cartas per eadem facientes. Et quia dictum castrum est situm in
Aragonia, volentes ne eo minus valeant predicta, et vendicio inde
nobis ffacta a dicto Arnaldo Calaff, quia facta est sine fidanciam
salvitatis, nos, recognoscentes eidem Arnaldo ante ipsam vendi-
cionem teneri de eviccione et guarentia dicti castri, racione dona-
cionis inde sibi facte a domino Iacobo, inclite recordacionis patre
nostro, et per nos postmodum confirmate, et ut dicta vendicio et
presens cessio plenius robur obtineant, promitimus vobis et vestris
per stipulacionem esse guirentes et deffensores de dicto castro et
villa contra omnes personas, et quod nos vel nostri non veniemus
contra predicta, eo quia data non est ibi fidancia salvitatis vel
alia racione, immo, pro eviccione et garentia predictorum, nos et
nostros, vobis et vestris, ex certa sciencia obligamus.
Datum Valencie pridie nonas aprilis anno Domini millesimo
ducentesimo septuagesimo octavo.
Signum (+) Petri, Dei gracia regis Aragonum.
Testes: [1ª columna] Guilelmus de Angularia, [2ª columna] Be-
rengarius Arnaldus de Angularia, Berengarius de Podioviridi, [3ª co-
lumna] Sancius de Antellione, Bernardus de Angularia.
Signum (+) Petri Marchesii, scriptoris domini regis predicti,
qui, mandato eiusdem, hoc scribi ffecit, loco, die et anno preffixis.
1. Hoc est transumptum bene et fideliter sumptum a quodam privilegio
seu instrumento publico illustrissimi domini Petri, bone memorie regis Aragonum,
eiusque sigillo pendenti munito. Quod quidem sigillum erat de cera crocea sive alba,
et pendebat in quadam cordula ad signum regale texta. In altera parte cuius sigilli
erat ymago militis muniti super equm munitum sedentis, tenentis galeam in capite
et ensem in manum, cuius militis scutum et munimenta, et etiam munimenta equi,

erant ad signum regale. Et in circumfferencia huius partis erant scripta que secuntur:
«Diligite iustiticiam qui iudicatis terram.» In altera vero parte dicti sigilli era ymago
regia supra sedem sedens, cum corona in capite, et in una manum tenebat quandam
virgulam, in capite cuius erat flos; et in altera manum tenebat quoddam pomum, in
capite cuius erat crux. In cuius partis circumferencia erant scripta hec que secuntur:
«Sigillum Petri, divina clemencia regis Aragonum.» Cuius privilegii tenor talis est:
[...] Sig(+)num mei Dominici de Guylla, notarii publici Montissoni et curie eiusdem,
qui, de mandato domini Iohannis de Molina, iusticie Montissoni, huic transupto, cum
suo autentiquo fideliter comprobato, ut testis manu propria subscripsit. Cui quidem
transumpto, idem iusticia auctoritatem suam ordinariam interposuit et drecretum, in
cuius rey testimonium presencie transumptum sigillo eius domini, curie apensione
munita, sigillavit. Sig(+)num Dominici de Bistarra, domini regis auctoritate notarii
publici per totam terram et dominacionem eiusdem, qui presentis translatum cum
dicto suo originali, non raso, cancellato vel ablato aut in aliqua sui parte suspecto,
de verbo ad verbum diligenter et fideliter comprobavit, ipsumque scribi fecit cum
supraposito in VIIIª linea ubi legitur redditibus, et clausit XVº kalendas ianuarii, anno
Domini millesimo CCCºXIIIIº, presentibus testibus Petro de Canellis, Bertrando de
Vallo, scriptore domini inffantis, Bartholomeo de Canalibus et Iacobo Rodes, notario
Montissoni, et pluribus aliis. Et fuerunt hec acta in villa Montissoni.
112
1278, abril, 10. Sabadell

Bernat Bou i Berenguer Selvany, batlles de Sabadell, i altres ciu-
tadans de la mateixa vila ratifiquen la firmam iuris de
500 morabatins que Gilabert de Centelles, en nom de tots ells,
ha fet a les mans de Ferrer Maiol, veguer de Barcelona, a causa
de la denúncia per invasió, captura i injúries comeses contra
Domènec de Serra, aleshores veguer del Vallès, i els seus saigs,
i nomenen Gilabert de Centelles, Ramon Botet i Berenguer de
Vilanova procuradors seus en la causa moguda contra ells pel
veguer de Barcelona.
A ACA, Cancelleria, Consell de Cent, carpeta 382, perg. 181.
Noverint universi quod nos Bernardus Bovis et Berengarius

Selvany, baiuli ville Sabatelli, et nos Berengarius de Rosseta, Iaco-
bus de Rosseta, Arnaldus de Boteto, Raymundus Rossa, Bernardus
de Muntada, Berengarius de Casasaja, Canalo, Raymundus Petri,
Ladreta, Petrus Ferrarii, Coltardus, Guaamir, Petrus de Fabrica,
Guilelmus de Sancta Margarita, Petrus de Olivariis, Arnaldus de
Sancto Martino, Matehus de Muntada, Raymundus Canal, Iacobus
Mulner, Guilelmus d’Uyastrello, Guilelmus Blanc, Bartholomeus de
Valle, Ternela, Bernardus de Valle, Petrus de Ulmo, Felix de Mans-
so, Andreas de Genestar, Ferrarius Graula, Raymundus Ianuarii,
Petrus de Sancto Iuliano, Arnaldus de Artiguis, Berengarius Fus-

terii, Bernardus Fusterii, Guilelmus Vitalis, Raymundus de Boteto,
Iohannes de Sancto Martino, Bernardus de Mererata, Arnaldus de
Colle, Berengarius Graula, Bernardus Sutoris, Raymundus Longi,
Guilelmus de Solano, Raymundus Sutoris, Guilelmus de Pineda,
Guilelmus Fornerii, Guilelmus Gomar, Arnaldus de Trileis, Be-
rengarius Sajeura, Petrus Mir, Arnaldus Sajeura, Bernardus de
Muntada, Vitalis de Martorello, Petrus de Sancto Laurencio, Petrus
de Carrancano, Iacobus Textoris, Guilelmus Company, Berengarius
Sartoris, Raymundus de Carrancano, Berengarius Ermenart, Marga-
ritus Ermenart, filius dicti Berengarii, Petrus de Galifa, Bernardus
de Valcorba, Arnaldus Tintorer, Guilelmus Barbitonsoris, Raymun-
dus Fusterii, Michael de Roure, Raymundus March, Bernardus de
Pulcrosolano, Petrus Selvany, Guilelmus Mercatoris, Raymundus
de Fonte, Iacobus Graula, Petrus de Figueroles, Berengarius Vita-
lis, Bernardus Ferrarii de Barbarano, Arnaldus Daganeti, Antiqus
de Calidis, Berengarius Gerona, Guilelmus Regalis, Simon Villa,
Iacobus Marcina, Bernardus Aveentes, Arnaldus Mathei, Iacobus
Mathei, filius predicti Arnaldi, Iacobus de Figuerola, Guilelmus
Ollerii, Petrus Macellarii, Iacobus de Fonte, Petrus Mayoris, Ber-
nardus de Lacera, Ferrarius de Pugsuriguer, Iacobus de Fabrica,
Bernardus de Mearata, Bernardus de Manleu, Guilelmus de na
Juliana, Bernardus Gomar, Petrus Gomar, Petrus Daganeti, Ia-
cobus Andree, Bernardus Daganeti, Arnaldus Ferrarii de Satria,
Guilelmus de Pulcroviridario, Iacobus Clota, Bartholomeus de
Muntada, Arnaldus Ferrarii de Bossegos, Bernardus Mulnerii,
Poncius de Orto, Petrus de Limos, Petrus de Ulmo, Guilelmus
Gomar, Berengarius de Orto, Petrus Febroarii, Thomas, Berenga-
rius de Montemayori, Umbertus, Berengarius Marceti, Guilelmus
Ruvira, Poncetus, Arnaldus de Batet, Petrus de Montesquiu, Mar-
cetus, Bernardus Ervig, Guilelmus Baptizati, Matheus, Bernardus
de Olzeto, Petrus de Mansso, Guilelmus de Olivariis, Petrus de
Stagnno, Bernardus de Mimo, Guilelmus de Olzina, Campus, Pul-
chrolocus, Iacobus de Sancto Felice, Felix de Romau, Petrus de
Ruvira, Toreyo, Guilelmus de Vilario, Masmacip, Petrus Berengarii,
Guilelmus de Perera, Arnaldus Olleguerii, Guilelmus Olleguerii,
Guarau, Petrus de Roqueta, Raymundus Riera, Felix de Garriga,
Vergerius, Bernardus de Manso sutoris, Alio de Serra, Extraneus
de Truyars, Castellacius, Arnaldus Textoris, Gueraldus de Plano,
Petrus de Letone, Guilelmus Boneti, Ferigola, Raymundus Marceti,
nos omnes predicti pro nobis et omnibus aliis hominibus de villa
et termino Sabatelli, ex certa sciencia ratificamus et aprobamus

firmam iuris quam Guilabertus de Scintillis, nomine nostro et
omnium aliorum dicte ville et eius termini, fecit in posse Ferrarii
Mayol, vicarii Barchinone, pro quingentis morabatinis et aucmento,
super omnibus querimoniis et demandis quas dictus vicarius, no-
mine domini regis, movet vel proponere et movere voluerit contra
nos et alios homines dicte ville racione invasionis, capcionis et
iniuriarum que dicuntur per nos et per alios homines dicte ville
et termino eiusdem fuisse facte Dominico de Serra, tunc vicario
Vallencis, et sagionibus eiusdem. Preterea facimus, constituimus
et ordinamus per nos et omnes alios homines dicte ville et eius
termini vos Guilaberti de Scintillis predictum, et Raymundum de
Boteto, et Berangarium de Villanova quemlibet in solidum, ita
quod condicio occupantis non efficiatur melior, procuratores seu
scindicos nostros et aliorum dictorum hominum super predictis
querimoniis et demandas quas dictus vicarius contra nos et alios
homines dicte ville et termini eiusdem proponere et movere volue-
rit racione predictarum invasionis, capcionis et iniuriarium, dante
vobis plenam potestatem super predictis componendi, defendendi,
respondendi, excipiendi et replicandi, et conducendi testes et alia
genera probacionum, et audiendi sentencias tam interloqutorias
quam difinitivas, et appellandi de ipsis si volueritis, et prosequendi
appellaciones, et facendi omnia alia super premissis quecumque
facere possent aliqui procuratores seu scindici legitime constitu-
ti. Promitentes notario subscripto a nobis legitime stipulato pro
parte altera, sub ypotheca omnium bonorum nostrorum, nos
semper habere ratum et firmum quiquid per vos vel per aliquem
vestrum super premissis actum fuerit vel etiam procuratum, et
nullo tempore revocabimus predictam namque ratificacionem, et
procuracionem facimus per nos et omnes alios homines dicte ville
et termini eiusdem, sicut melius dici potest et intelligi, ad bonum
intellectum domini regis et vicarii predicti et procuratorum seu
scindicorum a nobis constitutorum, renunciantes quantum ad hec
omni iuri, racioni et consuetudini contra hec repugnantibus. Et
ut hec omnia predicta maiorem habeant firmitatem munimine
universsitatis dicti loci sigilli roboramus.
Actum est hoc IIII ydus aprilis anno Domini MCCLXX octavo.
Sig(+)num Bernardi Bovis, baiuli, Sig(+)num Berengarii
Selvany, baiuli, Sig(+)num Iacobi de Rosseta, Sig(+)num Arnaldi
de Boteto, Sig(+)num Raymundi Rossa, Sig(+)num Bernardi de
Muntada, Sig(+)num Berengarii de Casasaja, Sig(+)num Canalo-

nis, Sig(+)num Raymundi Petri, Sig(+)num d’en Ladreta, Sig(+)-
num Petri Ferrarii, Sig(+)num Colliscardusii, Sig(+)num Guaamir,
Sig(+)num Petri de Fabrica, Sig(+)num Guilelmi de Sancta Mar-
garita, Sig(+)num Petri de Olivariis, Sig(+)num Arnaldi de Sancto
Martino, Sig(+)num Matehi de Muntada, Sig(+)num Raymundi
Canal, Sig(+)num Iacobi Mulnerii, Sig(+)num Guilelmi d’Uyastrello,
Sig(+)-num Guilelmi Blanc, Sig(+)num Bartholomei de Valle,
Sig(+)num Ternela, Sig(+)num Bernardi de Valle, Sig(+)num Pe-
tri de Ulmo, Sig(+)num Felicis de Mansso, Sig(+)num Andree de
Genestar, Sig(+)num Ferraris Graula, Sig(+)num Raymundi Ianuarii,
Sig(+)num Petri de Sancto Iuliano, Sig(+)num Arnaldi de Artiguiis,
Sig(+)num Berengarii Fusterii, Sig(+)num Bernardi Fusterii, Sig(+)-
num Guilelmi Vitalis, Sig(+)num Raymundi de Boteto, Sig(+)num
Iohannis de Sancto Martino, Sig(+)num Bernardi de Mererata,
Sig(+)num Arnaldi de Colle, Sig(+)num Berengarii Graula, Sig(+)num
Bernardi Sutoris, Sig(+)num Raymundi Longi, Sig(+)num Guilelmi
de Solano, Sig(+)num Raymundi Sutoris, Sig(+)num Guilelmi de
Pineda, Sig(+)num Guilelmi Fornerii, Sig(+)num Guilelmi Gomar,
Sig(+)num Guilelmi de Merola, Sig(+)num Arnaldi de Trileis,
Sig(+)num Berengarii Sajeura, Sig(+)num Petri Mir, Sig(+)num
Arnaldi Sajeura, Sig(+)num Bernardi de Muntada, Sig(+)num Vi-
talis de Martorello, Sig(+)num Petri de Sancto Laurencio, Sig(+)-
num Petri de Carrancano, Sig(+)num Iacobi Textoris, Sig(+)num
Guilelmi Company, Sig(+)num Berengarii Sartoris, Sig(+)num
Raymundi de Carrancano, Sig(+)num Berengarii Ermenart, Sig(+)-
num Margariti Ermenart, filii dicti Berengarii, Sig(+)num Petri
de Galifa, Sig(+)num Bernardi de Valcorba, Sig(+)num Arnaldi
Tintorerii, Sig(+)num Guilelmi Barbitonsoris, Sig(+)num Raymundi
Fusterii, Sig(+)num Michaelis de Roure, Sig(+)num Raymundi
Marchi, Sig(+)num Bernardi de Pulcrosolano, Sig(+)num Petri
Selvany, Sig(+)num Guilelmi Mercatoris, Sig(+)num Raymundi
de Fonte, Sig(+)num Iacobi Graula, Sig(+)num Petri de Figue-
roles, Sig(+)num Berengarii Vitalis, Sig(+)num Bernardi Ferrarii
de Barbarano, Sig(+)num Arnaldi Daganeti, Sig(+)num Antichi de
Calidis, Sig(+)num Berengarii Gerona, Sig(+)num Guilelmi Regalis,
Sig(+)num Simonis Villa, Sig(+)num Iacobi Marcina, Sig(+)num
Bernardi Aveentes, Sig(+)num Arnaldi Mathei, Sig(+)num Iacobi
Mathei, filii predicti Arnaldi, Sig(+)num Iacobi de Figuerola, Sig(+)-
num Guilelmi Ollerii, Sig(+)num Petri Macellarii, Sig(+)num
Iacobi de Fonte, Sig(+)num Petri Mayoris, Sig(+)num Bernardi

de Lacera, Sig(+)num Ferrarii de Podiosuriguer, Sig(+)num Iacobi de
Fabrica, Sig(+)num Bernardi de Mearata, Sig(+)num Bernardi de
Manleu, Sig(+)num Guilelmi de na Juliana, Sig(+)num Bernardi
Gomar, Sig(+)num Petri Gomar, Sig(+)num Petri Daganeti, Sig(+)
num Iacobi Andree, Sig(+)num Bernardi Daganeti, Sig(+)num Arnaldi
Ferrarii de Satria, Sig(+)num Guilelmi de Pulcroviridario, Sig(+)-
num Iacobi de Clota, Sig(+)num Bartolomei de Muntada, Sig(+)num
Arnaldi Ferrarii de Bossegos, Sig(+)num Bernardi Mulnerii, Sig(+)-
num Poncii de Orto, Sig(+)num Petri de Limos, Sig(+)num Petri
de Ulmo, Sig(+)num Guilelmi Gomar, Sig(+)num Berengarii de
Orto, Sig(+)num Petri Febroarii, Sig(+)num Thome, Sig(+)num
Berengarii de Montemayori, Sig(+)num Umberti, Sig(+)num Be-
rengarii Marceti, Sig(+)num Guilelmi Ruvira, Sig(+)num Ponceti,
Sig(+)num Arnaldi de Batet, Sig(+)num Petri de Monteesquivo,
Sig(+)num Marceti, Sig(+)num Bernardi Ervig, Sig(+)num Guilel-
mi Baptizati, Sig(+)num Matehi, Sig(+)num Bernardi de Olzeto,
Sig(+)num Petri de Mansso, Sig(+)num Guilelmi de Olivariis, Sig(+)-
num Petri de Stagnno, Sig(+)num Bernardi de Mimo, Sig(+)num
Guilelmi de Ultzina, Sig(+)num Campi, Sig(+)num Pulchriloci,
Sig(+)num Iacobi de Sancto Felice, Sig(+)num Felicis de Romau,
Sig(+)num Petri de Ruvira, Sig(+)num Toreyoni, Sig(+)num Guilelmi
de Vilario, Sig(+)num Manssimacip, Sig(+)num Petri Berengarii,
Sig(+)num Guilelmi de Perera, Sig(+)num Arnaldius Olleguerii,
Sig(+)num Guilelmi Olleguerii, Sig(+)num Guarau, Sig(+)num Petri
de Roqueta, Sig(+)num Raymundi Riaria, Sig(+)num Felicis de
Garriga, Sig(+)num Vergerii, Sig(+)num Bernardi de Manso sutoris,
Sig(+)num Alioni de Serra, Sig(+)num Extranei de Truyars, Sig(+)-
num Castellacii, Sig(+)num Arnaldi Textoris, Sig(+)num Geraldi
de Plano, Sig(+)num Petri de Letone, Sig(+)num Guilelmi Boneti,
Sig(+)num Ferigola, Sig(+)num Raymundi Marceti, nos omnes
predicti qui predicta laudamus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Gayano, presbiter, Beren-
garius Ollerii, presbiter, Petrus de Noguera, presbiter.
Sig(+)num Berengarii de Rosseta, notarii publici Sabatelli qui
hoc firmo et qui hoc scribi fecit et clausit, die et anno quo supra.
113
1278, maig, 2. Sant Feliu de Guíxols

Astruc Ravaia, batlle del rei Pere i procurador seu a Torroella de
Montgrí, dóna a Ramon de Figuerola dues quarteres de terra
com a alou fiscal a canvi de dos horts i altres terres que el
rei ha pres per fer-hi passar aigua pels seus molins.
A ACA, Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 77, partit per abc.
Sit omnibus manifestum quod ego Astrugus Ravaye, baiulus

domini regis et procurator eiusdem in Turrucella de Montegrino,
ex parte dicti domini regis, cum hoc presenti publico instrumen-
to, firmiter omni tempore valituro, dono et trado tibi Raimundo
de Ffiguerola, Turrucelle de Montgrino, et tuis perpetuo, duas
quarteratas terre illius alodii predicti domini regis quod habet in
parrochia Sancti Ienesii de Turrucella, loco vocato za Gula, sicut
affrontant ab oriente et circi in residuo alodio ipsius domini regis,
a meridie in albio de Teer, et ab occiduo in tuo metipso honore.
Predictas siquidem duas quarteratas terre, prout a dictis quatuor
affrontacionibus includuntur et determinantur, cum introitibus,
exitibus et pertinenciis suis universis et singulis, et melioramentis
omnibus que ibi facere poteris, tibi et tuis dono et trado perpe-
tuo pro alodio feschalino, pro esmenda videlicet de duobus ortis
quos tu habebas in dicta parrochia, loco vocato Guau de la Muda,
quorum unus erat de migeria una, et alius de tribus quarteriis
/ordei\, et etiam pro quodam trocio terre quem dominus rex pre-
dictus fecit cepi de quodam tuo campo vocato de Stagno, et inde
transire facit aquas ad opus molendinorum suorum, et etiam pro
cambis et emenda de tribus quarteratis terre quas tu habebas in
devesia iamdicti domini regis, quas donas et remitis eidem modo
in presenti. De quibus duabus quarteratis terre supradictis, tu vel
tuis nulla agraria teneamini inde facere, nec donare aliqua racione,
nisi tamen decimam sepedicto domino regi et primicia capellano.
Verumtamen semper sit salvum ius prefato domino regi in predictis
duabus quarteratis terre in foriscapiis. Et sic tu et tui habeatis
ex nunc predictas duas quarteratas terre, teneatis, possideatis et
in pace expletetis ad dandum, vendendum, obligandum, inpig-
norandum, alienandum et ad omnes tuas tuorumque voluntates,
cuicumque vel quibuscumque volueris, im perpetuum faciendas,
salvo tamen semper iure domini regis in foriscapiis sicut dictum
est. Et promito, ex parte predicti domini regis, quod ipse faciat
predictas duas quarteratas terre, cum omnibus melioramentis in

eis factis vel faciendis, te et tuos habere et tenere perpetuo per
alodio fescalino contra omnes personas.
Ad hec ego Raymundus de Figuerola predictus, non dolo, vi
vel metu inductus nec in aliquo circumventus, sed sponte et mera
libertate atque certa sciencia, per me et meos absolvo, dono et
diffinio domino regi supradicto, licet absente tanquam presenti, et
tibi Astrugo Ravaye, baiuli et procuratori predicto nomine eius sti-
pulanti, terras omnes superius contentas. Et promito eas dominum
regem facere habere et tenere in pace contra omnes personas, sub
obligacione omnium bonorum meorum, habiturum et habendorum
ubique. Et pro emenda dictarum terrarum recipio predictas duas
quarteratas terre sub forma et condicionibus antedictis. Et si plus
deberam habere vel amplius michi de dictis duabus quarteratis
terre competere debet, illud plus totum domino regi et tibi dicto
Astrugo, nomine eius requirenti, dono et remito im perpetuum,
sine aliqua revocacione, renunciando expresse illi legi que deceptis
ultra dimidiam iusti /precii\ succurritur, prout occasioni duplicis
deceptionis et omni alii iuri scripto vel non scripto quo contra
predicta venire possem.
Quod est actum apud Sanctum Felicem Guixellensem Vº nonas
madii anno Domini millesimo CCº septuagesimo octavo.
Sig(+)num Astrugui Ravaye, baiuli et procuratoris predicti
domini regis, qui hoc, ex parte eius, concedo et firmo. Sig(+)num
Raimundi de Figuerola predicti, qui hoc concedo et firmo.
Tests huius rei sunt: Bernardus Bovis Turrucelle, et Geraldus
Rosteu de Castilione et Guilelmus de Caciano de Episcopale.
[Firma en hebreu.]
Sig(+)num Bartholomei Ispanii, publici Sancti Ffelicis Guixe-
llensis notarii, qui hoc scripsit et clausit, die et anno prenotatis,
cum litteris suprascriptis ubi dicitur precii et in alio loco in Vª
linea ubi dicitur ordei.
114
1278, maig, 3. [Sant Feliu de Guíxols]

Ramon de Figuerola reconeix a Astruc Ravaia que ha rebut les terres
que el rei li dóna a canvi dels seus dos horts.
Sit omnibus manifestum quod ego Raimundus de Figuerola,

Turrucelle de Montegrino, com hoc presenti publico instrumento,
firmiter omni tempore valituro, concedo et in veritate recognosco
vobis Astrugo Ravaye, baiulo domini regis, quod fecistis emen-
dacionem michi et plenarie satisfacconem, nomine et loco dicti
domini regis, de illis videlicet duobus ortis meis qui erant in pa-
rochia Sancti Ienesii Turrucelle de Montegrino, loco vocato Guau
de za Muda, quorum unus erat de migeria ordei et alius de tribus
quarteriis. Quos ortos predictos cepistis ex parte predicti domini
regis, et aquas inde transire facitis ad opus molendinorum suo-
rum, prout in instrumentis divisis per alphabetum inter me et vos
confectis, plenius et lacius continetur, de dono scilicet et emenda
que os michi fecistis de duabus quarteratis terre, racione dictorum
ortorum et aliarum terrarum. Et est certum quod iam dederatis
et quitium me feceratis cum carta unam esminam et quarteriam
ordei censualem pro emenda predictorum ortorum, illius census
quod ego domino regi facere debeo annuatim. Et quia modo in
presenti de dictis duobus ortis et aliis terris inde a vobis, ex parte
iamdicti domini regis, plenarie est michi satisfactum, ideoque per
me et meos renuncio et revoco quoddam intrumentum quod vos
michi fieri fecistis de quitacione mei censum, scilicet de una es-
mina et quarteria ordei supradicta. Quam esminam et quarteriam
ordei promito annuatim dare et solvere domino regi, sicut consue-
veram ante receptionem dicte carte. Rogando atque precipiendo,
cum testimonio huius publici instrumenti, Dalmacio de Villauro,
notario Turrucelle, vel eius locum tenenti, quod dictam cartam in
suo cartulario conprehensam, dicto Astrugo vel cui voluerit tradat
et deliberet aut dampnet, mea absencia in aliquo non obstante.
Actum est hoc quinto nonas madii anno Domini millesimo
CCº septuagesimo octavo.
Sig(+)num Raimundi de Figuerola predicti, quo hec concedo
et firmo.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Caciano, Sancti Felicis
Guixellensis, et Berengarius Amalrici de Sclanyano.
Sig(+)num Bartholomei Ispani, publici Sancti Felicis Guixel-
lensi notarii, qui hoc scripsit et clausit, die et anno prenotatis.
115
1278, maig, 4. València

Guillem Ramon de Moncada, senyor de Seròs, reconeix que ha rebut
de Guillem Olomar un préstec de 1.500 sous reials de València
i li dóna com a penyora dos cavalls i dos ausbergs.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus Raimundi de Monte-

chateno, dominus de Seros, per me et meos, confiteor et in veritate
recognosco me debere vobis Guilelmo Olomar et vestris mille et
quingentos solidos regalium Valencie racione mutuus quod a vobis
habui et recepi et paccatus fui mee voluntati, renunciando omnis
excepcioni mutui non habiti et peccunie non debite et doli. Quos
denarios promito vobis et vestris, aut omni homini pro bono vestro
petenti, solvere ad quindecim dies proxime venturos post festum
Pentecostes proximum venturum, sine dilaccione et excusacione et
contradictu aliquo, in bona pace. Pro quibus impignoro vobis, et
obligo et pono in tenedonem de presenti, duos equos meos, unum
de pilo nigro et alium de pilo bruno, et duos ausberchs ferri, qui
equi comedant et ferrent super se, super qua missione credamini
vestro plano verbo sine testibus et sacramento, et possitis dictos
equos equitare, et mutuare ad equitandum, et ducere ubicumque
vulueritis et meum redergum et fortunam. Et nisi vobis solvero
dictos denarios in dicta die, ex tunc licencia curie non expectata
set auctoritate vestra et tanquam res vestras possitis dictos equos
et ausberchs vendere et impignorare, et precium recipere et habere,
et receptis presentis vos dictis denariis et missionibus per vos in
ipsis equis factis, siquid superaverit, reddatis michi, et quicquid
defuerit teneor vobis restituere ad vestram voluntatem, de quibus
credamini vestro plano verbo sine testibus et sacramento. Et cum
pignora et sine pignora possitis me compellere ad dictos denarios
vobis solvendos, et teneor vobis de morte et sacra et minus fali-
mento. Et venditionem quam de predictis faceritis promito ratam
et firmam habero tanquam a me factam, obligando vobis et vestris
ad hoc specialiter dictos equos et ausbercs et generaliter omnia
alia bona mea ubique habita et habenda. Et dono inde vobis et
vestris ffidancias Petrum Arnaldi de Servaria, militem, et Raimun-
dum Redon, civem Ilerdensem, quemque eorum in solidum, qui
de predictis, mecum et sine me, vobis et vestris tenantur.
Quam fidanciam nos Petrus Arnaldi et Raimundus Redon in
solidum libenter facimus et concedimus sub obligacione omnium
bonorum nostrorum, que ad hoc, vobis dicto Guilelmo Olomar

et vestris, in solidum obligamus, et beneficio dividende accionis,
et nove ac veteris constitucionis et omni alii cuilibet iuri contra
predicta venienti penitus renunciamus.
Quod est actum Valencie IIII nonas madii anno Domini
MºCCºLXXºVIIIº.
Sig(+)num Guilelmi Raimundi, Sig(+)num Petri Arnaldi,
Sig(+)num Raimundi Redon predictorum, qui hoc concedimus et
firmamus.
Testes sunt inde: Marchus Pictor iunior, Petrus Ferrericii,
Petrus de Vilabela et Bernardus de Pina.
Sig(+)num Berengarii de Ripullo, publici notarii Valencie,
qui hoc scribi fecit.
116
1278, juny, 4. Lleida

El rei Pere convoca els homes de la vall d’Aran perquè el segueixin
amb Rinald d’Ardèvol.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 90/5, trasllat del
28 de novembre de 1312 (vg. doc. 123).
Anno Domini millesimo CCºLXXº octavo II nonas iunii,

mandavimus hominibus vallis de Aran quod incontinenti venirent
ad dominum regem cum Renaldo de Ardevol. Quatuor vel sex
uniuscuiusque colondelli.
Ville dicte vallis sunt hee: Salardu, Pug, Cap d’Aran, Muntros,
Trados, Bayri, Huyan, Hyexa, Artis, Lespa, Gasos, Canaril, Aczevia,
Bertren, Castel, Biella, Casal, Gausat, Ide, Vilat, Seugormos, Munt,
Muntarbal, Bella, Hubeit, Vila, Aros, Bolson, Caniia, Lens, Belsost,
Raor, Benos, Bergons, Hilamos, Arres.
117
1278, juny, 5. Lleida

El rei Pere mana a unes viles d’Aragó que paguin a Aaron Abinafia
certes sumes en qualitat de peita a causa de la revolta d’uns
barons catalans.
posterior a l’11 de novembre de 1285.1
C ACA, Cancelleria, Registre 22, f. 85r
Ed. Soldevila 1995, II, Apèndix 3, doc. 31 (ex C).2
Petrus, Dei gracia et cetera, fidelibus suis iusticie, iuratis et

concilio de Fariça, salutem et graciam. Cum per pluribus iuniuriis
nobis et dominacioni nostre ac hominibus terre nostre illatis per
quosdam [r]ichos h[omines] Catalonie contra eos, exigente iusticia,
procedere habeamus, auxilium vestrum et aliorum subditorum
nostrorum de necessitate super hiis requirere nos opportet. Quare
mandamus vobis quatenus, visis presentibus, incontinenti donetis
nobis pro peyta III mille DCCL solidos Iacce, de quibus respon-
deatis fideli baiulo nostro A[a]ron Abinafia, [loco] nostri vel cui
ipso voluerit loco suis. Alias mandamus eidem quod vos pi[gn]o-
rari faciat et compelli, et super hoc non veniatis ad nos, cum
festinanter velimus habere denarios supradictos propter magnas
expensas quas pro pre[dicti]s facere nos opportet.
Datum Ilerde nonas iunii anno Domini MºCCºLXXºVIIIº.
Fariza — [III] mille DCCL solidos, pro IIIIor mille solidos.
Cetina — III mille solidos. Dimiserimus mille solidos, debent
dare II mille solidos.
Pa[raco]les [—] DCCCL solidos.
Santes [—] DCCCL solidos.
Embit [—].
[Savinna — DCC]L solidos.
[...] D solidos.
[Aranda —] mil D solidos.
Illuecha — mil D solidos.
Arandiga pro mille solidos — DCCL solidos.
Nulia pro mille D solidos et una tacia — DCCL solidos.
Calataiub — LXXX mille solidos. Dimisimus pro LX mille
et III mille pro cifis.
Daroce — LXXX mile solidos. Dimisimus pro LX mille et
III mille pro cifis.
Turolio — LX mille solidos. Dimisimus XIIII mille solidos et
sic debet recipi XLV[I] cum cifis.
Osca — III mille solidos cum c[ifis].
1. Domini regis Petri, bone memorie patris domini regis, in registro quod
intitulatur in prima pagina: «Anno Domini MºCCºLXXºVIº XIIº kalendas iulii, fecit recipere
dominus rex a Gastono de Conchollo, et cetera», fuit inventa subscripta forma: [...] Ita
invenietis in ipso registro sine aliquo remedio de verbo ad verbum. 2. Soldevila
publica el text del registre que és més llarg perquè inclou ordres a altres recol·lectors.
118
1278, juny, 7
El vescomte Gastó de Bearn i Gilabert de Centelles reconeixen que
deuen a Ramon de Montcada, senyor d’Albalat, 2.000 sous de
Jaca que li ha prestat.
Noverint universi quod nos Gastonus, Dei gracia vicecomes

Biarnensis, dominus de Muntcada et de Castelvey, et Guilaber-
tus de Centeylles, miles, uterque nostrum in solidum, per nos
et omnes nostros, cum hoc presenti publico intrumento fatemur
et recognoscimus in veritate nos debere vobis nobili Raymundo
de Montechatano, domino Albalati, et vestris, duo mille solidos
iaccenses que nobis, bono amore mutuo, tradidistis. Et ex eis-
dem omnibus, ad totam nostram voluntatem, vestri bene paccati
sumus, renunciantes scienter excepcioni non numerate seu non
recepte peccunie, et beneficio dividendas acciones et doli, tam in
sequentibus quam in premissis. Quos quidem denarios, duo mille
solidos iaccenses supradictos, monete melioris Ilerde curribilis
pani et vino, nulla racione seu constitucione obstantibus, fide
bona, convenimus et promitimus vobis, dicto creditori vel vestris
vestri bono requirentibus, solvere fideliter in proximo venturo festo
sancti Michaelis mensis septembris, sine contradicto aliquo et pro-
longamento, in pace. Verumptamen si ultra predictum terminum
prolongaverimus vobis solvere peccuniam antedictam, et racione
dilacionis predicte dampnum aliquod, quod absit, vel gravamen
sustenueritis, vel missionem aliquam inde feceritis ullo modo, illa
omnia vobis et vestris refficere, resarcire et emendare promitimus
bona fide, et ex toto credamini vos et vestri solo, plano et simpli-
ci verbo vestro absque testibus et iuramento. Et ut tuciores inde
sitis, obligamus et titulo vestri firmi pignoris tradimus vobis, dicto
creditori et vestris, pro omnibus duobus mille solidis iaccensis,
et omnibus aliis et singulis vobis et vestris attendendis firmiter et
complendis, omnia bona nostra et cuiusque nostrum, mobilia et in-
mobilia, specialiter et generaliter, ubique habita et habenda, vestro
utili intellectui et vestrorum.
Quod est actum VIIº idus iunii anno Domini MºCCºLXXº

octavo.
Sig(+)num Gastoni, Dei gracia vicecomitis Biarnensis, predicti,
Sig(+)num Guilaberti de Centeylles predicti, qui hoc concedimus
Sig(+)num Garssioni de la Marcha, militis, Sig(+)num Ber-
trandi de Ladoç, scutiferi, testium.
Sig(+)num mei Guilelmi de Pulcrovicino, notarii publici Iler-
densis, qui hoc scripsi.
119
1278, juny/juliol, 13. Ortès

El vescomte Gastó de Bearn nomena Gilabert de Centelles, Bertran
de Vilar i Ferrer Miró procuradors seus en la causa amb el
bisbe de Vic sobre la jurisdicció de certes localitats.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 84. Al pergamí hi
Notum sit omnibus presentem litteram inspecturiis quod

constitutus in mei Ugonis, publici notarii et communis ville Or-
thesii, presentia, dominus Gasto, Dei gracia vicecomes Bearnensis
et dominus Montiscathani et Castriveteris, constituit et facit suos
veros et legitimos procuratores, et quemlibet eorum in solidum, ita
quod non sit melior condicio occupantis, Gilibertum de Sintilles
et Bertrandum de Vilario, milites, et Fferrarium Mironis, civem
vicensem, ad prosequendum appellacionem seu appellaciones inter-
positas per ipsum dominum Gastonem ad sedem apelacionum ab
illatis gravaminibus et eciam conminatis a domno Vicensis episcopo
super iurisdiccione locis et iuribus [...] dominus Gasto optinet in
villa vicense et in aliis locis Cathalonie, et ad appellandum in pre-
sencia [...] dictis gravaminibus illatis et conminatis, que in quodam
publico instrumento per manum [mei Ugonis, notarii] publici et
communis ville Orthesii, confecto, et aliis instrumentis continentur,
et ab illatis gravaminibus [...] inferendis sive eciam conminandis,
et ad impetrandum super eisdem, ita quod non sit melior condicio
occupantis, ut premissum est, set quod unus inceperit alii vel alius
valeat terminare. Dantes eisdem meis procuratoribus supradictis
et cuilibet eorum plenam potestatem constituendi alios vel alium
loci sui, et mutandi /et revocandi\ eundem vel eosdem ante litem
contestatam et post, quencumque et quocienscumque eisdem vel

eidem de suo vel suis videbitur expedire, expensas petendi et iu-
randi, easdem recipiendi et iurandi de calumpnia sive de veritate
dicenda, et subeundi alterius cuiuslibet generalis sacramentum,
et fac[ie]ndi circa premissa que speciale seu generale exposcat
mandatum, et que ipse faciat vel facere posset si presens esset. Et
promittit idem dominus Gasto, sub ypoteca rerum suarum, quod
quicque factum fuerit circa premissa per antedictos procuratores
suos, vel alterum eorum constitutos seu sustitutos vel sustitutum
ab eisdem, vel altera, ratum et gratum habebit et inviolabiliter
observabit.
Testes huius rei sunt: dominus comes d’Andony, et domnus
Bernardus de Caudarasa, et Wilelmus Raimundi de Doazeto, et Odo
de Doazeto et ego predictus Ugo, publicus notarius et communis
ville Orthesii, qui istis omnibus interfui et istud instrumentum, de
mandato Gastonis domini, scripsi et Sig(+)num meum apposui in
testimonium veritatis.
Et nos dominus Gasto presenti instrumento sigillum nostrum
apponi facimus in testimonium premissorum.
Quod est factum anno Domini MCCLXXVIII, idus [...]ii, cum
diccionibus in XIIIª linea superpositis ubi dicitur et revocandi.
120
1278, juny, 28
El vescomte Gastó de Bearn reconeix que na Blanca, esposa de
Bernat Moltó, li ha donat un animal per al servei de la host.
Sit omnibus notum quod nos Gasto, Dei gracia vicecomes

Biarnensis et dominus Montiskatani et Castriveteris, confitemur et
recognoscimus vobis domne Blanxe, uxori Bernardi Multoni, licet
absenti, quod fecistis nobis in ostem unam bestiam de presenti pro
feudis quos pro nobis tenetis. Quam bestiam tradistis Bernardo
de Albiano pro nobis. Et quod hec non faciant nobis nec vobis
preiudicium si plus vel minus facere debeatis.
Actum est hoc IIIIº kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXºVIIIº.
Sig(+)num dicti domini Gastonis, qui hoc firmat et concedit.
Testes huius rey sunt: Bernardus de Palaciolo, et Michael de
Palaciolo et Guilelmus de Palacio.
Si(+)num Petri de Puteo, rectoris ecclesie Castriveteris, qui

hoc scribi feci et clausi.
121
1278, juliol, 1
El vescomte Gastó de Bearn cedeix en feu a Guillem de Montpalau
tots els drets de justícia per tota la terra entre la Roca de Dret
i el congost de Martorell.
de setembre de 1279.1
Sit omnibus notum quod nos dominus Gasto, Dei gracia

vicecomes Bearnensis et dominus Montiscatani et Castriveteris,
per nos et nostros, concedimus et confirmamus tibi Guilelmo de
Montispalacio et tuis in perpetuum in feudum omnia stacamenta
et firmamenta, placita et iusticias et trobas per omnia loca de
Rocha de Dret usque ad congustum Martorelli, et in omnes ho-
mines et feminas habitantes et habitaturos infra dictos terminos
per totam parrochiam Sancti Andree, quorumcumque /dominorum\
sint, homines et feminas habitantes in dicto termino. In hoc tamen
non intelligatur census neque agraria neque exorquie sive intestie
ipsorum hominum neque laudisma ipsorum honorum, ymmo ea
nobis retinemus expresse.
Actum est hoc kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXº octavo.
Sig(+)num dicti domini Gastonis, qui hoc concedit et firmat.
Testes huius rei sunt: Petrus de Argentona, Petrus de Torrella
et Bernardus Rosselli, presbiter.
1. Hoc est translatum fideliter translatatum, quod est actum XIII kalendas
octobris anno Domini MºCCºLXXº nono, cuius tenor talis est: [...].
122
1278, juliol, 16
El vescomte Gastó de Bearn nomena Pere Miró com a procurador
seu per l’alqueria d’Algorfe i altres propietats i rendes que té
a Mallorca. De tot haurà de respondre a Gilabert de Cruïlles.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 88.1
Notum sit cunctis quod nos Gasto, Dei gracia vicecomes

Biarnensis, dominus Montischatani et Castriveteris, in presenti,
cum testimonio huius publici instrumenti, instituimus, facimus et
ordinamus verum et legitimum procuratorem nostrum te Petrum
Mironis, civem vicensem, presentem et hoc recipientem, super al-
queria nostra vocata de Algorfis, et super domibus et orto nostris
Maioricarum, et super loco vocato Ciyario et garrigeriis nostris
dicti loci Maioricarum, et super omni tenedone et possessionibus
et redditibus que habemus in regno et insula Maioricarum. Dan-
tes tibi potestatem quod vice et nomine nostro possis predictas
Algorfas, et domos, et ortum et possessiones ac tenedones nostras
quibuslibet personis perpetuo stabilire et concedere et assignare,
ac reducere partes expletorum et agraria ad certos census. Possis
etiam tradere possessionem ac inducere in eandem quoscumque
accipientes aliquid de predictis, et eis et cuilibet illorum facere
et concedere instrumenta omnia que fieri opporterent, quocumque
modo, circa dicta sabilimenta et assignationes, et possis etiam
obligare in ipsis instrumentis, ac in quolibet eorundem supradic-
tis personis, ad faciendum tenere et possidere perpetuo, cuilibet
scilicet suum stabilimentum, cum omnibus melioramentis, in sana
pace, omnia bona nostra pro evictione et interesse ac missionibus.
Instituimus etiam te nostrum verum et legitimum procuratorem
in rem tuam propriam ad exigendum et recipiendum quicquid et
quantum in civitate et insula Maioricarum alique persone nobis
dare ac respondere tenentur, aut in aliquo nobis iniuriantur tam
de laudismis quam etiam de quibuslibet obventionibus et iuribus
nostris; et ad firmandum et concedendum, vice nostra, omnia
generaliter instrumenta, tam facta quam facienda, de laudoismis
et terciis et aliis iuribus nostris ac quibuslibet aliis iniuriis nobis
factis; et ad administrandum, ordinandum et gerendum et exi-
gendum in locis predictis predicta negocia nostra et iura, et ad
movendum et tractandum causas, et fine debito terminandum,
contra quoslibet in quibus possis iurare de calumpnia et dicere
veritatem, si necesse fuerit, et prestare etiam quodlibet alterius
generis iuramentum, et excipere, deffendere, proponere et repli-
care et transigere, compromitere et componere, et procuratorem
seu procuratores instituere, et omnia alia et singula generaliter
facere que verus et legitimus procurator facere potest, aut que nos
in iure vel extra facere possemus in propria persona. Laudamus
etiam et im perpetuum approbamus in presenti omnia generaliter

instrumenta que pro predictis feceris ac approbaveris quibuslibet
personis, et possessionem et assignationem quas inde tradideris, et
obligationem quam pro predictis facies de bonis nostris. Volentes
insuper et concedentes, cum testimonio huius publici intrumenti,
quod predicta omnia instrumenta illum eundem vigorem perpetuo
habeant, et obtineant firmitatem ac si per nos personaliter essent
facta, concessa et ordinata. Promitimus etiam tibi et subscripto
scriptori, nomine cuiuscumque intersit a nobis legitime stipulantibus
et recipientibus sub ypotheca bonorum nostrorum, nos et nostros
perpetuo habere ratum pariter atque firmum quicquid per te in
predictis vel pro hiis factum, administratum ac ordinatum fuerit,
et nunquam iure aliquo revocabitur per nos vel nostros. Per hoc
autem procuratorium non intendimus in aliis factis et negociis
nostris revocare procuratorium quod fecimus Guilaberto de Cruil-
liis, immo tu tenearis respondere et rendere dicto Guilaberto de
hiis que de predictis habueris.
Quod est factum XVII kalendas augusti anno Domini MCLXX
octavo.
Sig(+)num Gastonis predictis, qui hoc laudamus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Guilabertus de Crudilliis, Michael et
Bernardus de Palaciolo.
Sig(+)num Petri de Aireys, Vicensis canonici et publici ville
Vici notarii.
Sig(+)num Berengarii de Stagno, scriptoris iurati, qui hoc
scribi fecit et clausit, mandato Petri de Ayreis, publici Vicensis
notarii, cum literis emendatis in Iª linea ubi dicitur co, die et
anno quo supra.
Probatum est.
1. Hoc est translatum fideliter factum a quodam instrumento cuius series sic
se habet: [...].
123
1278, juliol, 20. Lleida

El rei Pere mana als homes de la vall d’Aran que segueixin Rinald
d’Ardèvol, batlle de la Ribagorça, quan els somogui contra Otó
de Sant Beat.
B ACA, Cancelleria, Registre 40, f. 140r.
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 89, trasllat del 23
d’octubre de 1312.1
D ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 90/1, trasllat del
28 de setembre de 1312.2
Petrus Dei gracia rex Aragonum, ffidelibus suis universis

hominibus vallis de Aran, salutem et graciam. Mandamus vobis
quatenus iuvetis et sequamini fidelem nostrum Renaldum de Ar-
devol, baiulum Ripecurcie, quandocumque ab eo fueritis requisiti,
contra Othonem de Sant Beat, qui iniuste, ut intelleximus, tenet
villas nostras de Balsen et de Caneya, que sunt in dominatione
nostra, donec dictas villas eidem Renaldo restituerit loco nostri,
vel iustam causam hostenderit propter quam ipsas restituere non
teneatur.
Datum Ilerde XIIIº kalendas augusti anno Domini
MºCCºLXXºVIIIº.
1. Hoc est translatum cuiusdam litere illustrissimi domini Petri, recolende memorie
regis Aragonum, sumptum fideliter a quodam registro dicti domini regis, in qua est dicta
litera registrata, cuiusquidem litere tenor talis est: [...] Ego ffrater Arnaldus Berengeri,
prior Ffratrum Predicatorum Barchinone, viso registro regio ssupradicto in quo registrata
est prescripta littera, et hec translato ssumto ab eodem de verbo ad verbum fideliter
comprobato, subscribo et eidem auctoritatem et decretum presto sigillumque meum
appono. Ego frater Arnaldus de Bonastre, tenens locum guardiani Fratrum Minorum
Barchinone, viso registro regio supradicto in quo registrata est prescripta littera, et
hoc translato sumpto ab eodem de verbo ad verbum fideliter comprobato, subscribo
et eidem auctoritatem et decretum presto sigillumque meum appono. Ego Berengarius
de Lacera, canonicus Barchinone, vicarius in spiritualibus et temporalibus generalis
reverendi in Christo patris domini Poncii, Dei gracia episcopi Barchinone, in remotis,
agentis in absencia nobilis viri domni Hugonis de Cardona, archidiachoni Barchinone,
vicarii generalis eiusdem, viso registro regio supradicto in quo registrata est prescripta
littera, et hoc translato sumpto ab eodem de verbo ad verbum fideliter comprobato
subscribo et eidem auctoritatem ac decretum presto sigillumque meum appono. Sig(+)-
num Simonis de Lauro, vicarii Barchinone et Vallesii, qui huic translato sumpto fideliter
de dicto registro a littera et cum eadem legitime comprobato, ex parte domini regis et
auctoritate officii quo fungimur auctoritatem impendimus et decretum ut ei tanquam
originali suo fides plenaria a omnibus impendatur. Appositum per manum mei Bernardi
de Cubeis, notarii subscripti, in cuius manu et posse dictus vicarius hanc firmam fecit,
die et anno subscriptis, presentibus testibus Iacobo de Cumbis, Petro de Vilario et Petro
de Turricella. Sig(+)num Bernardi de Cumbis, notarii publici Barchinone regentisque
scribania curie vicarii eiusdem civitatis, qui hoc translatum sumptum fideliter a littera
supradicta de registro regio supradicto et cum eodem legitime comprobatum scribi
fecit et clausit, decimo kalendas novembris anno Domini millesimo CCCº duodecimo,
preterea de mandato Simonis de Lauro vicarii predicti, firmam et decretum eius supra
manu propria scripsit, et ad maiorem rei evidenciam et pleniorem fidem habendam in
hoc instrumento sigillum officii eiusdem vicarii apposuit seu appendit. 2. Hoc est
translatum sumptum fideliter a quibusdam litteris et scripturis registratis in quodam
registro serenissimi principis domini Petri, inclite recordacionis olim regis Aragonum,
reposito inter alia registra regia in archivo regio posita in domo Hospitalis Sancti
Iohannis Iherosolimitani Barchinone, quarum litterarum seu scripturarum tenor talis
est: [...] Actum est hoc translatum in civitate Barchinone quarto kalendas octobri
anno Domini millesimo CCCº duodecimo, per notarium infrascriptum, examinatum
et subscriptum ac auctoritzatum per inferius nominatos. Ego frater Iacobus de
Letone, gerens vices prioris Fratrum Predicatorum Barchinone, in conventu Fratrum
Predicatorum ipso priore absente, viso registro predicto et hoc translato cum eodem
registro de verbo ad verbum examinato, subscribo ac auctoritatem et decretum presto
sigillumque meum appono. Ego frater Bernardus Pictoris, guardianus Fratrum Minorum
in conventu Barchinone, viso registro predicto et hoc translato cum eodem registro de
verbo ad verbum examinato, subscribo ac auctoritate et decretum presto sigillumque
mei officii appono. Ego Berengarius de Lacera, canonicus Barchinone, vicarius in
spiritualibus et temporalibus generalis reverendi in Christo patris domini Poncii, Dei
gracia episcopi Barchinone, in remotis, agentis in absentia nobilis viri Hugonis de
Cardona, archiadiaconi Barchinone, vicarii generalis eiusdem, viso registro predicto
et hoc translato cum eodem registro de verbo ad verbum examinato subscribo ac
auctoritatem et decretum presto sigillumque meum appono. Sig(+)num Simonis de
Lauro, vicarii Barchinone et Vallesii, qui huic translato sumpto fideliter a predictis
litteris et scripturis in dicto registro registratis et cum eodem legitime comprobato,
ex parte domini regis et auctoritate officii quo fungimur auctoritatem impendimus et
decretum ut ei tanquam originali suo fides plenaria ab omnibus impendatur, appositum
per manum mei Bernardi de Cumbis, notarii subscripti, in cuius manu et posse dictus
vicarius hanc firmam fecit, die et anno subscriptis, presentibus testibus Raimundo de
Podio, Berengario Cicionis et Raimundo Vimaterii, iurisperitis. Sig(+)num Bernardi de
Cubeis, notarii publici Barchinone regentisque scribania curie vicarii eiusdem civitatis,
qui hoc translatum sumptum fideliter a predictis litteris et scripturis in registro predicto
registratis et cum eodem legitime comprobatum scribi fecit et clausit, cum litteris
rasis et emendatis in linea decima ubi scribitur baiulia de Viella, loco, die et anno quo
supra, quarto kalendas octobris, anno Domini millesimo CCCº duodecimo, preterea
de mandato Simonis de Lauro, vicarii predicti, firmam et decretum eius supra manu
propria scripsit, et ad maiorem rei evidenciam et fidem pleniorem habendam in hoc
instrumento sigillum officii eiusdem vicarii apposuit seu appendit.
124

El rei Pere convoca els homes de Salardú juntament amb els homes
dels altres dos terços de la vall d’Aran per fer la composició
d’una suma de diners que li deuen.
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 90/2, trasllat del
28 de setembre de 1312.
Petrus Dei gracia et cetera, universis hominibus de Salardia

et tercii de Salardiano, salutem et graciam. Miramur de vobis
quia, simul cum aliis nunciis duorum terciorum vallis de Aran,
non venistis ad nos super facto composicionis faciende inter nos et
homines vallis de Aran de certa quantitate peccunie. Quare vobis
mandamus quatenus, simul cum aliis nunciis quos alii homines
dictarum duarum terciarum vallis de Aran debent ad nos mittere
racione predicta, veniatis ad nos, facientes illud quod alii dicte
vallis facere voluerunt in predictis. Nos enim vobis et aliis homi-

nibus dicte vallis litteras nostras mittimus per predictos nuncios,
per quas vobis nostrum propositum declaramus.
Datum die et anno quo supra.
125

El rei Pere nomena Arnau de Bellsost batlle de Bossost, a la vall
d’Aran, i del seu terç.
A original no localitzat.
Noverint universi quod nos Petrus et cetera, per nos et nos-

tros, damus et concedimus tibi Arnaldo de Belsost, habitatori de
Belsost, baiulia de Belsost et tocius tercii suis, ita quod tu sis
baiulus dicte ville et suorum terminorum et non aliquis alius, dum
in ipso officio te bene et fideliter habebis, et accipias redditus,
exitus atque omnes calonias et omnia alia iura nostra quos et
quas ibi debemus percipere et habere, de quibus respondeas nobis
vel cui nos mandaverimus loci nostri, et facias ac exercere possis
omnia que alii baiuli in eadem baiulia consueverunt facere ac
etiam exercere, et pro officio et labore tuo habeas et percipias id
quod alii baiuli consueverunt inde percipere et habere, dumtamen
bonus sis in ipso officio et legalis. Mandantes et cetera.
Datum Ilerde duodecimo kalendas augusti anno Domini
MºCCºLXXº octavo.
126

El rei Pere nomena Pere de Pont batlle de Vielha, a la vall d’Aran,
i del seu terç.
Similis fuit facta Petro de Ponte, habitatori de Viela, de baiulia

de Viella, loco, die et anno quo supra.
127
1278, juliol/agost?1
El rei Pere nomena Joan Peris Sabata, veguer de Montblanc i Tàr-
rega, procurador seu en la causa que hi ha entre ell, per una
banda, i Ramon Folc i els marmessors del difunt Ramon de
Cardona, castlà de Montblanc, per l’altra.
Nos Petrus, Dei gracia rex Aragonum, facimus, constituimus

et ordinamus vos Iohannem Petri Zabata, vicarium Montisalbi
et Tarrege, certum et specialem procuratorem nostrum in causa
que vertitur vel verti speratur inter nos, ex una parte, et nobilem
Raimundum Fulconis et manumissores nobilis condam Raimundi
de Cardona, /castlano Montisalbi, ex altera, racione feudi Monti-
salbi et terminis eius vel quicumque alia racione\, coram magistro
Raimundo de Besulduno, archidiacono Tarantone, iudice nostro,
ad agendum, deffendendum, /reconveniendum,\ excipiendum, re-
plicandum et omnia alia faciendum que per procuratorem fieri
possunt vel etiam expediri. Dantes vobis super predictis liberam et
generalem aministracionem, et quod possitis etiam instituere pro-
curatorem vel procuratores ante litem, contra et post, quecumque
vobis videbitur faciendum. Promitentes, /sub ypotecha rerum nos-
trarum,\ nos quicquid per vos in premissis, /vel per substitutum
vel substitutos a vobis,\ actum fuerit vel eciam procuratum ratum
et firmum perpetuo habituros.
1. Soldevila 1995, II, Apèndix 3, doc. 57, publca un document relacionat amb
l’assumpte, del 2 de julol, en què el rei ordena a Joan Pere que desembargués el castell
de Montblanc, que li havia ordenat embargar el dia 14 de juny (Reg. 40, f. 125r).
128
1278, agost, 18
Fortún Sánchez de Vera, marmessor de Garcia Romeu, reconeix
que ha rebut en dipòsit i comanda de la reina Constança
els castells i les viles de Tormos, Pradela i El Frago, que ell
li havia venut, pel preu de 27.000 morabatins, per pagar els
deutes del difunt Garcia Romeu, fins que la reina li doni els
diners de la venda.
Noverint universi quod ego Ffortunius Sancii de Vera, miles,

manumissor rerum et ultimi testamenti nobilis Garcie Romei,
quondam deffuncti, cum hoc presenti publico instrumento fateor
et recognosco in veritate me recepisse in deposito sive comanda
a vobis excellentissima domina Constancia, Dei gracia regina Ara-
gonum, et vestris, castra et villas de Tormos, de Pradela et del
Frago cum omnibus terminis et pertinenciis suis, que ego, pro
solvendis debitis et restituendis iniuriis dicti nobilis Garcie Romei,
vobis vendidi precio viginti et septem milium morabetinorum, sub
hoc scilicet modo sive pacto: quod si michi feceritis primam solu-
cionem novem milium morabetinorum in termino in instrumento
debiti contento, quod in hoc casu ego tenear et obligo me vobis
restituere omnis fructus castrorum de Tormos, de Pradela et del
Frago predictorum et terminorum suorum, et promito etiam in
hoc eodem casu vobis excellentissime domine regine, vel cui vos
volueritis aut mandaveritis, tradere et deliberare alterum predic-
torum trium castrorum quob vobis sive magestati vestre magis
placuerit. Et si forte solucionem ipsam primam predictam novem
milium morabetinorum michi non feceritis in termino supradicto,
quod ego possim in hoc casu retinere omnes fructus predictorum
locorum racione mei interesse, sic quod non cedant michi in sortem
solucionis debiti supradicti. Et si secundam solucionem sex milium
morabetinorum, secundum quod in instrumento debiti continetur,
michi feceritis, in hoc casu promito vobis inclite domine regine, et
cui vos mandaveritis, restituere et deliberare omnes fructus illorum
duorum castrorum que tunc pro tempore secunde solucionis tenuero,
et alterum etiam de illis duobis castris quod magis claritati vestre
placuerit. Et si forte ipsam secundam solucionem predictorum sex
milium morabetinorum michi non feceritis, prout in instrumento
debiti continetur, in hoc casu retinebo et possim retinere omnes
fructus predictorum duorum castrorum que, tunc tempore secunde
solucionis faciende, tenuero racione mei interesse, sic quod non
cedant michi in sortem solucionis debiti supradicti. Et si forte vos
excellentissima domina regina, vel alius nomine vestro, terciam et
quartam solucionem michi feceritis, in terminis positis et expressis
in instrumento debiti sive caucionis quam michi fecistis, in hoc
casu promito vobis, vel cui vos mandaveritis, tradere et restituere
castrum illud quod tenuero et debo tenere de tribus castris pre-
dictis tempore ultime solucionis a vobis michi faciende et fructus
omnes castri predicti et terminorum suorum. Et si ipsam predictam
solucionem ultimam michi non feceritis in termino in instrumen-
to debiti contento, quod in hoc casu retineam et possim retinere

illud castrum quod tenuero de predictis quousque ultima solucio
michi facta fuerit et completa et fructus omnes ipsius castri inde
provenientes, sic quod non cedant nec comptent michi in sortem
set racione mei interesse. Hec quidam omnia et singula supradicta,
prout superius expressa sunt et notata, ego Ffortunius Sancii de
Vera, manumissor predictus, promito attendere, observare et com-
plere, sub obligacionem omnium bonorum meorum, vobis egregie
domine regine predicte, et vestris cui vel quibus volueritis, absque
omni excepcione tam iuris quam facti, quam inde opponere non
valeam quoquo modo, renuncians scienter Foro Aragonie et omni
constitucioni, usatico et consuetudini et omni beneficio iuris tam
canonico quam civili, scripto et non scripto, michi competenti vel
competituro in hac parte.
Actum est hoc XVº kalendas septembris anno Domini mille-
simo ducentesimo septuagesimo octavo.
Sig(+)num Fortunii Sancii de Vera, manumissoris supradicti,
qui predicta omnia et singula, tanquam hic singulariter repetita,
concedo et firmo firmarique rogo.
Sig(+)num Blascho Exemeniz d’Ayerbe, Sig(+)num Blascho
Periz dez Lor, Sig(+)num Petri Martiniz, iusticie Aragonie, Sig(+)-
num Dominici Martiniz Spinelli, testium.
Sig(+)num mei Petri de Solerio, notarii publici Ilerdensis, qui
predictis omnibus interfui, publicavi et scribi feci.
129
1278, agost, 20
Convencions entre el rei Pere i Roger Bernat, comte de Foix, a pro-
pòsit dels afers del comtat d’Urgell.
Ed. Baudon de Mony 1896, II, doc. 71, Soldevila 1995, II, Apèndix 3, doc. 90.
En nom de Déu. Aquesta és la forma de les avinençes feites

entre’l molt alt et noble sennor en Pere, per la gràcia de Déu
rey d’Aragó, et lo noble baró en Roger Bernad, comte de Foix et
vezcomte de Castelbò.
Primerament lo comte de Foix ferm et assegur, per los no-
bles en Berenguer Arnau d’Angleola, et en Guillem Ramon de
Muncada, et en Guillem d’Angleola, que aquel comte estia a dita

dels nobles en Guillem de Castelnou et en Guillem de Canet, que
si els conexen que, sobre la ferma de la pau et de la treva que·l
sennor rey demana al dit comte, que ferm en son poder. De la
qual cosa lo dit comte s’escuse que no n’és tengut. Et lo sennor
rey diu qu·el ne farà jutgar a son jutge. E lo comte deya que
non devia estar de la dita ferma a coneguda de son jutge, mas a
coneguda de dos cavalers cominals que els anduy eleguessen. Que
zo que los dits nobles en Guillem de Castelnou et en Guillem de
Canet digan sobr’azò que·l comte que ho complesca.
Item, que·l comte de Foix liure lo castel et la vila d’Àger
et los altres lochs pertaynnens a la seyuria d’Àger en poder dels
marmessors del comte d’Urgel, de bona memòria, so és assaber, en
poder de l’abat de Fontfreda, et de l’abat de Belpuig et d’en Arnau
de Fluvià, segons la forma del testament del comte. E aquestes
coses a complir assegurarà lo dit comte per los davantdits en
Berenguer Arnau, et en Guillem d’Angleola et en Guillem Ramon
de Muncada. E jura que dins XV dies farà fermar aquells richs
hòmens, o altres convalens d’aquels, qui són d’Urgel. Lo sennor
rey assegurarà per los nobles en Galceran de Pinós et en Ramon
d’Urtx, ab sagrament et homanatge que éls ne faran, que estia a
dita dels dits en Guillem de Castelnou et d’en Guillem de Canet
sobre la demanda damuntdita de la ferma de la Pau et de la Treva.
Item, del feit del comdat d’Urgel, que·l senor rey comtarà
ab los marmessors de la peynnora et de zo que hy ha, e, feit lo
comte, que zo que sia vist et trobat segons lo comte que·l sen-
nor rey aja sobre’l comdat, que con lo comte de Foix aya mesa
aquela quantitat en poder dels marmessors, que·l sennor rey liure
als marmessors, ab aquela quantitat que li paguen, los logars que
té del comdat et del vezcomdat d’Urgel, et que·ls marmessors ne
fazen zo que fer-ne devyan de tot lo comdat et lo vezcomdat.
Item, que solva n’Ermengau, et que li reda Tiurana et Vila-
plana et los altres locs seus que ha preses depús que n’Ermengou
tenc en son poder, et que rede en Guillem Arnau de Castelverdú el
paga’m et assegura’m de pagar zo que deu a Pons ne en lo comdat.
Item, que·l sennor rey no deman re per Pau et per Treves a
negú qui ab lo comte de Foix aja estat en tractar Pau ne Treva
d’aquelles coses que ayan feites ab lo comte ni per lo comte, quant
que·l comte aja fermat per Pau et per Treves, per si et per els.
Item, que·l sennor rey fassa dret a coneguda d’òmens co-

minals a’n Ramon Roger et a n’Arnau de Corzaví et a’n Pons
za Guàrdia del dan que prezeren a Muntbauló. E aquestes coses
damunt dites assegurarà lo sennor rey per en Galceran de Pinós
et per en Ramon d’Urtx, ab sagrament et ab homenatge que éls
ne faran que·l sennor rey les complirà. E lo senor rey feu jurar
en sa ànima a’n Berenguer de Muntpaó et a n’Arbert de Mediona
que als damuntditz dos richs hòmens farà azò fermar dins XV
dies, o a altres, si aquels defalien, qui fossen de la montaynna de
Solsona a Campredó.
Azò fo feit en terme d’Aynna XIIIº kalendas septembris anno
Domini MºCºLXXº octavo.
Presens testimonis: [1ª columna] Guillem de Beyllera, [2ª co-
lumna] Ramon d’Orcau, Arnau Arramon d’Aspel, [3ª columna]
Gizberto de Barberà e molts d’altres.
Sig(+)num Raimundi Escorna, dicti domini regis scriptoris et
notarii publici, qui hoc scribi fecit et clausit, die et anno prefixis.
130

El rei Pere reclama als homes de la vall d’Aran 16.000 sous de Mor-
làs i aquests li comuniquen que li pagaran amb la condició
que ell els faci justícia dels crims comesos a la vall pel comte
de Pallars i que els alliberi del tribut que paguen al comte de
Comenge. El rei els comunica que ha acceptat aquestes con-
dicions i els reclama els diners.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 109, perg. 90 bis, trasllat del
Petrus, Dei gracia rex Aragonum et cetera, ffidelibus suis

universis hominibus de Savardiu, de Veylla, de Alarsa ac de Vil-
lach, et omnium aliorum locorum dels quartons habitantibus in
valle de Aran, salutem et graciam. Noveritis nos vidisse Renaldum
de Ardevol, baiulum nostrum Rippacurce, qui ad nos apportavit
in forma publica responsionem quam vos sibi fecistis pro nobis
de illis sexdecim mille solidis morlanensis que nobis dare debetis
racione avinencie quam de predictis denariis nuncii vestri fecerunt
nobiscum. In quaquidem responsione dicebatis aliqui vestrum quod,
nobis restituentibus vobis homicidia, raubarias et maleficia illata

hominibus vallis de Aran per comittem de Paylars et quosdam
alios, et liberantibus vos a tributo comitis de Comenge, daretis
nobis dicta sexdecim milia solidorum, aliter non. Unde sciatis
quod nos sumus parati quod vobis omnibus vel alteri vestrum
faciamus fieri iusticie complementum a dicto comite Pallarensis
vel quibuslibet aliis a quibus querimoniam aliquam habeatis, nec
comiti de Comenge opportebit vos racione custodie seu deffen-
sionis dare aliquid pro tributo, nec alicui alii cum nos habeamus
propositum et voluntatem vos et bona vestra deffendere et iuvare
contra quoslibet, ac ab omni violencia et iniuria custodire tanquam
vassallos nostros et res nostras proprias. Quare monemus vos ac
vobis dicimus et mandamus quatenus, visis presentibus, donetis
et mittatis nobis dictos denarios, vel pro eisdem denariis hostagia
dicto Renaldo tradatis, secundum quod inter nos et dictos nuncios
vestros fuit comprehensum, aliter sciatis quod nisi ab hodierna die
veneris ad octo dies sequentes nobis miseritis denarios supradictos
vel hostagia hominum pro eisdem denariis nobis solvendis, ex
tunc procedemus contra vos et bona vestra prout de iure fuerit
procedendum.
Datum Ilerde VIIº kalendas septembris anno Domini millesimo
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam littera registrata in quodam
reposito inter alia registra regia in archivo regio posita in domo Hospitalis Sancti
Iohannis Iherosolimitani Barchinone, cuius littere tenor talis est: [...] Actum est hoc
translatum in civitate Barchinone quarto kalendas octobris anno Domini millesimo CCCº
duodecimo per notarium infrascriptum, examinatum et subscriptum ac auctoritzatum
per inferius nominatos. Ego frater Iacobus de Letone, gerens vices prioris Fratrum
Predicatorum Barchinone, in conventu Ffratrum Predicatorum ipso priore absente, viso
registro predicto et hoc translato cum eodem registro de verbo ad verbum examinato,
subscribo ac auctoritatem et decretum presto sigillumque meum appono. Ego frater
Bernardus Pictoris, guardianus Fratrum Minorum in conventu Barchinone, viso registro
predicto et hoc translato cum eodem registro de verbo ad verbum examinato subscribo
ac auctoritate et decretum presto sigillumque meum appono. Ego Berengarius de Lacera,
canonicus Barchinone, vicarius in spiritualibus et temporalibus generalis reverendi in
Christo patris domini Poncii, Dei gracia episcopi Barchinone, in remotis, agentis in
absencia nobilis viri Hugonis de Cardona, archiadiaconi Barchinone, vicarii generalis
eiusdem, viso registro predicto et hoc translato cum eodem registro de verbo ad verbum
examinato subscribo ac auctoritatem et decretum presto sigillumque meum appono.
Sig(+)num Simonis de Lauro, vicarii Barchinone et Vallesii, qui huic translato sumpto
fideliter a predicta littera in dicto registro registrata et cum eadem legitime comprobato,
ex parte domini regis et auctoritate officii quo fungimur auctoritatem impendimus et
decretum, ut ei tanquam originali suo fides plenaria ab omnibus impendatur, appositum
per manum mei Bernardi de Cumbis, notarii subscripti, in cuius manu et posse dictus
vicarius hanc firmam fecit, die et anno subscriptis, presentibus testibus Raimundo de
Podio, Berengario Ticionis et Raimundo Vinaterii, iurisperitis. Sig(+)num Bernardi
de Cumbis, notarii publici Barchinone regentisque scribania curie vicarii eiusdem
civitatis, qui hoc translatum sumptum fideliter a predicta littera in registro predicto
registrata et cum eadem legitime comprobatum scribi fecit et clausit, quarto kalendas
octobris anno Domini millesimo CCCº duodecimo, cum litteris rasis et emendatis
in prima linea dicte firme seu decreti dicti vicarii ubi scribitur predicta, preterea de
mandato Simonis de Lauro, vicarii predicti, firmam et decretum eius supra manu
propria scripsit, et ad maiorem rei evidenciam et fidem pleniorem habendam in hoc
instrumento sigillum officii eiusdem vicarii apposuit seu appendit.
131
1278, setembre, 1
El rei Pere i Roger Bernat, comte de Foix, confirmen i atorguen
l’avinença feta el 20 d’agost.
C ACA, Cancelleria Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 15.
Ed. Soldevila 1995, II, Apèndix 3, doc. 92 (ex B i C).
Aquesta és la forma de la avinença feta en casa dels Frares

Preycadors de Leyda entre el senyor rey en Pere, per la gràcia
de Déu rey d’Aragó, e·l noble en Roger Bernat, comte de Foix et
vescomte de Castelbò. So és assaber, que·l senyor rey e·l dit comte
loaren et confermaren et atorgaren la avinença feta entre els e·l
terme d’Aynna, ab carta partida per letres et segelada de lurs segels,
e que, per aquesta avinença daval scrita, la dita avinença no pusca
éssser desfeta o anul·lada. E aquestes coses fermaren et asseguraren
sots pena de duo mille marchs d’argent. E con lo senyor /rey\ ne
el comte no agessen totes les fermançes, les quals l’un a l’altre
s’avien promeses de donar per assegurar la avinença damuntdita,
fermaren aquella avinença et totes les coses en aquesta avinença
contengudes per les fermançes daval scrites. So és assaber, lo se-
nyor rey en loch d’en Ramon d’Urg et d’en Galceran de Pinós, per
los quals promès que asseguraria la dita avinença, donà fermançes
los nobles n’Arnau Roger, comte de Pallars, et en Guillem Ramon
de Josa et en Ramon d’Orcau. El dit comte donà fermançes los
nobles en Berenguer Arnau d’Angleola et en Guillem Ramon de
Muncada, per los quals avia promès que firmaria la dita avinença,
et en loch d’en Guillem d’Anglerola, qui present no era, donà fer-
mança en Pons de Ribeles, les quals fermançes de grat et de bona
voluntat establiren-se fermançes. So és assaber, los dits comte de
Pallars, et en Guillem Ramon de Josa et en Ramon d’Orcau per
lo senyor rey al dit comte, et en Berenguer Arnau d’Angleola, et
en Guillem Ramon de Muncada e en Pons de Ribeles al senyor
rey per lo dit comte. E los principals e les fermançes, cascú per
lo tot, obligaren-se los uns als altres per complir totes les coses
damuntdites, e totes aquelles coses que en la avinença feyta a
Aynna entre el senyor rey e·l comte són contengudes promeseren
cumplir sots la dita pena de duo mille marchs d’argent. Per la
qual a pagar, si les damuntdites coses no complien, obligaren
los dits principals et les fermançes tots lurs béns mobles et non
mobles en qualque loch sien, e les dites fermançes renunciaren
al dret qui diu que primerament sien demanats los principals
que les fermançes. Encara, a major segurtat, les dites fermançes
les quals donà lo dit comte juraren aquestes coses sobre’ls sans
Evangelis e feeren-ne homanatge de mans et de boca al senyor
rey. Atressí les fermançes que donà lo senyor rey juraren aquestes
coses sobre’ls sans Evangelis e feeren-ne homanatge de mans et
de boca al dit comte.
Assò fo fet kalendas septembris anno Domni MºCCºLXXº octavo.
Presens testimonis: [1ª columna] Jazbert, bisbe de València,
[2ª columna] Jazbert de Barberà, n’Azbert de Mediona, [3ª colum-
na] n’Izarn de Fanjaus e molts altres.
qui, mandato eiusdem et dicti comitis, hoc scribi fecit, cum litteris
appositis in IIIIª linea ubi dicitur rey, die et anno prefixis.1
1. La firma del notari falta a C.
132
1278, setembre, 2
Bernat de Casesnoves, de Martorell, reconeix a Berenguer d’Orís,
batlle de Castellvell pel vescomte Gastó de Bearn, que li han
pagat tots els deutes que el vescomte, la vescomtessa i els seus
avantpassats tenien amb ell; tan sols falten 800 sous de Bar-
celona que el vescomte li pagarà per Sant Esteve.
Sit omnibus notum quod ego Bernardus de Domibusnovis, de

Martorello, confiteor et recognosco vobis Berengario d’Oris, baiulo
Castriveteris nomine domini Gastonis vicecomitis Bearnensis et
domini Montiscathani et Castriveteris, quod sum bene paccatus
et contentus ad meam voluntatem de omnibus debitis et obbli-
gationibus in quibus idem dominus Gasto vel domina comitissa
vel antecessores sui fuerunt michi vel meis in aliquo obligati cum
cartis vel sine cartis. Unde, renunciando excepcioni peccunie non
numerate, facio vobis, nomine dicti domini Gastonis, de predictis
omnibus et singulis bonum et perpetuum finem et pactum de
non petendo, sicut melius potest dici et intelligi, ad tuum et dicti
domini Gastonis et suorum salvamentum et bonum intellectum.
Et volo quod si aliqua carta vel instrumenta de cetero de predic-
tis apparerent sint cassa et vana et absque ullo valore, ita quod
non possint michi vel meis in aliquo prodesse, nec dicto domino
Gastoni vel suis in aliquo obesse. Retineo /tamen\ et salvo michi
quadam debito octingentorum solidorum monete Barchinone de
terno quod dominus Gasto michi debet, cum publico instrumento
cum suo sigillo pendenti sigillato, quod etiam debitum michi as-
signavit habendum super omnibus esdevenimentis Sancti Stephani.
Actum est hoc quarto nonas septembris anno Domini mille-
simo CCº septuagesimo octavo.
Sig(+)num Bernardi de Domibusnovis predicti, qui hoc laudo
et firmo.
Testes huius rei sunt: Guilabertus de Scintillis, Bernardus de
Palaciolo, iurisperitus, Petrus Taya, Bernardus de Sancta Columba
et Raimundus de Furtuny.
Sig(+)num Nicholay de Parella, notarii publici Barchinone,
qui hoc scripsit et clausit, cum litteris suprapositis in linea VIª
ubi scribitur tamen, die at anno quo supra.
133
1278, setembre, 7
El rei Pere remet totes les demandes civils i criminals que tenia
contra Ramonet de Cardona, fill de Guillem, i els seus homes,
pels danys causats als homes i dones de les seves terres, amb
el pacte que, en deu anys, satisfaci tots els damnificats i pagui
els seus deutes.

per nos et omnes successores nostros, cum hoc presenti publico
instrumento, suo pleno ac firmo robore im perpetuum valituro, ex
certa scientia nostra, absolvimus, diffinimus ac remitimus im per-
petuum vobis nobili Raymundeto de Cardona, filio quondam nobilis
Guilelmi de Cardona, et pro vobis omnibus militibus et hominibus

vestris, omnes iniurias, peticiones, acciones et demandas civiles
et criminales ad nos pertinentes et pertinere debentes contra vos
vel vestros aut bona vestra, et milites et homines vestros ac bona
eorum, racione maleficiorum et dampnorum datorum et iniuria-
rum illatarum per vos et dictos milites ac homines vestros, simul
vobiscum vel pro vobis aut racione vestri, hominibus et feminis
nostris et terre ac iurisdiccionis nostre usque in hunc presentem
diem aliqua racione absque omni retentu nostro et successorum
nostrorum. Facientes inde vobis, et pro vobis omnibus militibus
et hominibus vestris, firmum pactum de non petendo et de non
agendo, in iure vel extra ius, per nos vel per interpositam personam,
ullo modo. Ita tamen quod vos, pro vobis et dictis militibus et
hominibus vestris, satisfaciatis omnibus illis hominibus et feminis
terre et iurisdictionis nostre de vobis et dictis militibus et hominis
vestris querelantibus, de omnibus iniuriis et maleficiis et dampnis
datis eisdem in personis vel rebus eorum; et creditoribus vestris
de vobis querelantibus in tota terra et iurisdiccione nostra satis-
faciatis de debitis in quibus eis tenemini obligati. Et hec omnia
compleatis infra spacium decem annorum continue completorum
a die quo hoc presens scribitur instrumentum.
Et ego predictus Raymundetus de Cardona, pro me et omni-
bus militibus et hominibus meis, recipiens a vobis excellentissimo
domino rege predicto, cum graciarum accione, remissionem, ab-
solucionem et diffinicionem ac graciam supradictam, promito per
me et omnes meos vobis dicto domino regi, stipulanti pro vobis
et hominibus terre ac iurisdiccionis vestre, attendere et complere
omnia et singula supradicta prout expressa sunt superius et notata,
obligans inde vobis dicto domino regi, hoc recipienti pro vobis et
hominibus terre ac iurisdiccionis vestre, omnia que a vobis habe-
re debeo et recipere, et vos michi dare debetis racione excambii
castri et ville de Sancta Linia.
Actum est hoc VIIIº idus septembris anno Domini millesimo
Sig(+)num Petri, Dei gracia regis Aragonum, Sig(+)num Ray-
mundeti de Cardona predictorum, qui hoc concedimus et firmamus
firmarique rogamus.
Sig(+)num Iacobi de Alarico, Sig(+)num Raymundi Scorna,
Sig(+)num Petri Marchesii, scriptorum dicti domini regis, testium.
Sig(+)num mei Guilelmi de Pulcrovicino, notarii publici

Ilerdensis, qui, auctoritate curie et paciariorum eiusdem loci, hoc
instrumentum scripsi a libro memoriali Petri de Solerio, quondam
notarii publici Ilerdensis, qui morte preventus hoc instrumentum
in forma publicam redigere nequivit.
134
1278, setembre, 11
Rodrigo de Bailo i la seva esposa Elvira venen a Ruy Eiximèn de
Luna i a la seva esposa Maria d’Ayvar el castell i la vila de
Jasa pel preu de 1.800 sous de Jaca.
de febrer de 1284.1
Conoscuda cosa sea a todos los presentes et lo venderos

como yo Rodrigo Baylo et mi muller don’Elvira, habitantes en la
villa de Baylo, vendemos a vos don Ruy Xeméneç de Luna et a
vostra muller dona Maria de Ayvar el castellar et el villar de Jaç
con todos sos términos, montes, selvas, legnas, aguas, pasteros et
con todo el seynorío del dicto logar de Jaç, et con todos dreytos
et pertenienças que al dicto logar pertenexen et pertenir deven por
qualquiere manera et razón, salvo et quitio, ermunio et franquo,
sienes trevudo et sienes toda carga de debdo, et sienes mala voç
de toda persona vivient, et sienes todo retenimiento nostro et de
los nostros, assi como más sanament et mellor puede seer dicto ho
entendido, a todo vostro profiecto et de los vostros. Et de present
nos espullamos del dicto logar, et de toda so seynoría et de todos
sos términos, dreytos et pertenienças todas, segunt que dicto es,
et lo sacamos de nostro poder et lo liuramos en vostro poder et
seynoría vostro et de los vostros, et de present vos envestimos, a
vos et todos los vostros successores et herederos, et vos metemos
en corporal et pacífica possessión, sien ningun retenimiento, con
entradas e exidas, et con todos dreytos et pertenienças que ha
et aver deve, de cielo al abisso, por a heredar, possedir, et a dar,
vender, camiar, allenar et por a fer ent todas vostras proprias
voluntades, vos et toda vostra generación, por a todos tiempos,
sabudamente per precio plazible que fo entre vos et nos, por mil
e huetecientos solidos de dineros Iacce. Los quales dictos dineros
nos de vos recebremos et aviemos contando mano a mano, et

d’aquellos somos muyt bien pagados del precio et d’ela aliala el
día que esta carta fo facta, et renunciamos a toda allegación et
exceptión et iurisdición, et a non contado ni recebido aver, et a
todo enganno, et a todo dreyto de Eglesia et fuero seglar, et a todo
dicto et facto, e a toda razón que a vos ho a los vostros podiesse
nozer et a nos ho a los nostros valer. Et a mayor firmeza vostra
et de los vostros damos a vos ffianças et firmas de salvedat et de
seguridat, segunt Fuero d’Aragón, que a vos et a todos los vos-
tros fagan tener, heredar et possedir por a todos tiempos el dicto
castellar et villar de Jaç, con toda so seynoría et con todos sos
términos et pertenienças, segunt que dicto es, sienes toda mala voç,
en la forma que de suso se contenex, Gil Pereç Layn, et don’Oria
Lópeç, so muller, vezinos de Benias.
Et nos dictos Gil Péreç e don’Oria Lópeç stablimos nos seer
tales fianças et firmes de salvedat de la dicta vendeda, segunt que
en esta present carta se contenex.
Testimonias feron d’esto presentes factos et otorgados don
Sanch de Stada, cavero, habidant en Arbuas, et Alamán, scrivano
público de Vaylo.
Esto fo facto en la villa de Baylo, en presencia del abbat de
Baylo et de don Sancho, don Blasco, baylle de Baylo, III idus del
mes de setembre era MCCC et XVI.
Domingo del Alcal, notario publico de Verdún, de mandamento
d’ela avandictos vendedores et ffianças et testimonias, esta carta
scrivié et est sig(espai)nal y fazié.
1. Aquest es traslat del original fielment palaura a palaura sacado: [...] E yo
Rodrigo de Fraga, público scrivano de Morello, por mandamiento de don Domingo Gil,
justiçia de Morello et de la cort, est traslat del original fielment saché, en testimonio
de don Garcia Lópeç d’Ayerbe et de Per Alamán de Morello, día martes, secundo día
exida del mes de março, era MCCCXXX secunda, et en la vicésima secunda linea radié
et emendé ho dize mala voç en la, et est mi Sig(+)no usado y fazié.
135
1278, octubre, 7
Guilleuma, vídua de Bernat de Vic, ven al rei Pere la meitat que
posseïa de les cases situades prop la plaça de la Palla, a Gi-
rona, per 2.100 sous de Barcelona.
In Dei nomine. Sit omnibus manifestum quod ego Guilelma,

uxor quondam Bernardi de Vico, bono animo et spontanea volun-
tate et ex certa scientia, vendo vobis domino Petro, Dei gracia
regi Aragonum, et vestris et cui sive quibus velitis, perpetuo per
proprium, liberum et francum alodium totam meam medietatem
integriter quam habeo et possideo, et hebere et possidere debeo per
francum alodium, in totis illis domibus, cum solis et suprapositis,
et omnibus tenedonibus, pertinentiis et iuribus suis ex abisso usque
ad celum, quas dictus Bernardus de Vico, quondam maritus meus,
habebat et possidebat per alodium in civitate Gerunde, prope pla-
team Palee eiusdem civitatis. Et spectat ad me predicta medietas
domorum quam vobis vendo ratione emptionis quam inde feci a
Marchesio de Sanctacilia et a Petro de Fonteclaro, manumissoribus
et exequtoribus testamenti dicti Bernardi de Vico, quondam, et a
Bernardo de Vico, filio predicti Bernardi de Vico quondam, cum
publico instrumento. Et terminantur predicte domus: ab oriente
in carraria publica, a meridie in domibus que quondam fuerunt
Bernardi Dominici et in domibus Petri de Costera, ab occidente in
arinio, a circio in domibus que quondam fuerunt Petri de Trilea.
Hanc autem venditionem facio per me et meos, gratis et ex certa
scientia, vobis predicto domino regi, et vestris et cui sive quibus
volueritis, perpetuo per francum alodium de predicta mea medietate
predictarum domorum, et omnium tenedonum et pertinentiarum
et iurium ipsarum domorum, sicut melius ipsa medietas ad me
spectat ratione predicte mee emptionis vel alio modo, pure, libere
et absolute, et sine omni retentione et condicione, et ut melius dici
potest et intelligi, ad vestrum vestrorumque salvamentum et bonum
intellectum. Extraho hec omnia supradicta de meo meorumque
iure, dominio et posse, eademque omnia et singula in vestrum
vestrorumque ius, dominium et posse mito et transfero inrevoca-
biliter ad omnem vestram vestrorumque voluntatem de predictis
omnibus et singulis que vobis vendo libere faciendam per proprium,
liberum et francum alodium, sine contradiccione et impedimento
mei et meorum et ullius persone. Et ex causa huius venditionis
cedo vobis, et vestris et cui sive quibus volueritis, omnia loca,
iura, voces et acciones, reales et personales seu mixtas, utiles et
directas, ordinarias et extra ordinarias, et alias quascumque que
michi competunt, et competere possunt et debent, in predictis om-
nibus et singulis que vobis vendo, et contra quascumque personas
racione eorum. Quibus locis, iuribus, vocibus et accionibus meis
possitis vos et vestri uti et experiri in iudicio et extra iudicium, et
dictam emptionem vestram defendere et tueri, quemadmodum ego

possem ante huiusmodi venditionem et cessionem, constituendo
vos in hiis dominum et procuratorem in rem vestram propriam
ad faciendum inde vestre libitum voluntatis. Preterea convenio
et promito vobis quod corporalem possessionem medietatis mee
predictarum domorum, et omnium tenedonum et pertinentiarum
suarum, per me, vel per procuratorem meum, tradam vobis, vel
cui vos volueritis et mandaveritis, quandocumque vobis placuerit,
et de presenti, donec dictam possessionem vos habeatis, constituo
me, pro vobis et nomine vestro, predicta omnia que vobis ven-
do tenere et possidere. Et etiam dono vobis plenam potestatem
quod vos, per vosmetipsum vel per nuncium aut procuratorem
vestrum, possitis apprehendere et retinere corporalem possessio-
nem omnium predictorum que vobis vendo, et quod apprehensio
ipsius possessionis quam vos facietis valeat tantum quantum si
ego traderem vobis ipsam possessionem. Pro hac autem venditione
habui et recepi a vobis, per manum Astrug Ravaya, baiuli vestri,
duos mille et centum solidos bone monete Barchinone perpetue
de terno, de quo precio concedo me a vobis bene fore paccatam
et contentam ad meam voluntatem, et ideo renuncio exceptioni
non numerate peccunie. Renuncio etiam quantum ad hoc legi
que subvenit deceptis ultra dimidiam iusti precii, et omni alii
iuri canonico et civili, comuni et singulari, scripto et non scripto
sive cunsuetudinario, ac omni alii iuri, tam promulgato quam
promulgando, dando et remitendo vobis et vestris, gratis et ex
certa scientia, siquid hec que vobis vendo plus valent vel possunt
valere precio supradicto. Insuper convenio et promito vobis, per
me et meos, quod salvabo vobis et vestris perpetuo totam hanc
venditionem contra omnes personas, et vobis ac vestris semper de
firma et legali eviccione teneri promito. Ad questionem vero, siqua
vobis vel vestris mota fuerit aliquo tempore in predictis que vobis
vendo vel in aliqua parte eorum, incontinenti admonitione vestri
vel vestrorum recepta, promito pro vobis et vestris satisfacere et
respondere cuilibet vel quibuslibet querelantibus, et in principio
litis suscipiam in me honus litigii, et agam causam sive causas
meis propriis expensis a principio usque ad finem, vel vos aut
vestri, si volueritis, possitis ipsam causam sive causas agere per
vos ipsos, et hoc sit in eleccione vestri et vestrorum. Ego enim
remito vobis et vestris, ex pacto necessitatem denunciationis, et
si vos vel vestri elegeritis tractare et ducere ipsam causam sive
causas per vos ipsos, promito vobis et vestris restituere et solvere
omnes expensas circa litem factas, et quicquid et quantum a vobis

vel vestris evictum fuerit, cum omni dampno et interesse quod
inde vos vel vestros oportuerit facere vel modo aliquo sustinere,
sive obtineatis in causa, sive subcumbatis, et credatuir vobis et
vestris super predictis missionibus, dampnis et interesse plano et
simplici verbo vestro, nullo alio genere probationis exacto. Et pro
hiis omnibus et singulis conplendis et attendendis obligo vobis et
vestris omnia bona mea mobilia et immobilia tam habita quam
habenda.
Actum est hoc nonis octobris anno Domini millesimo ducen-
tesimo septuagesimo octavo.
Sig(+)num Guilelme, uxoris quondam Bernardi de Vico pre-
dicte, qui hoc laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Bernardus Durfortis, frater dicte Gui-
lelme, Bernardus Ysarni, filius Bernardi Ysarni de Gerunda, et
Guilelmus de Rexacho de Banyoles.
scripsit et clausit, cum litteris rasis et emendatis in linea duode-
cima ubi dicitur civili, die et anno quo supra.
136
1278, octubre, 7
Guilleuma, esposa del difunt Bernat de Vic, nomena Berenguer de
Guarnal procurador seu en la venda del document precedent.
Sit omnibus notum quod ego Guilelma, uxor quondam Bernardi

de Vico, constituo et ordino vos Berengarium de Guarnal, civem
Gerunde, licet absente, procuratorem meum certum et specialem
ad tradendum domino Petro, Dei gracia illustri regi Aragonum,
vel Astrugo Ravaya, baiulo suo Gerunde pro eo, vel cui dictus do-
minus rex voluerit et mandaverit, corporalem possessionem totius
mee medietatis quam racione mee emptionis, quam inde feci cum
publico instrumento quod vos habetis et tenetis, habeo et possideo
per francum alodium in totis illis domibus, cum omnibus tenedo-
nibus, pertinentiis et iuribus suis, quas dictus Bernardus de Vico,
quondam maritus meus, per alodium habebat et possidebat in
civitate Gerunde, in platea Palee eiusdem civitatis, quam siquidem
medietatem meam predictarum domorum ego vendidi per alodium

francum predicto domino regi, cum publico instrumento confecto
auctoritate Petri Marci, notarii publici Barchinone infrascripti, et ad
faciendum omnia alia super tradenda predictam possessionem que
fieri debeant, et que ego facere possem si personaliter interessem.
Preterea rogo et dico vobis predicto Berengario de Guarnal, cum
testimonio huius publici instrumenti, quod predictum instrumen-
tum emptionis mee medietatis mie predictarum domorum, quod
vos tenetis, et alia omnia instrumenta faciencia pro medietate mea
predictarum domorum, que vos teneatis, tradatis predicto domino
regi vel dicto Astrugo Ravaya, baiulo suo pro eo. Ego enim habeo
de presenti et semper habere promito ratum et firmum quicquid
per vos super predictis fuerit actum et procuratum, et nullo tem-
pore revocabo, nec contra veniam in aliquo.
Actum est hoc nonis octobris anno Domini Mº ducentesimo
septuagesimo octavo.
Sig(+)num Guilelme predicte, uxoris Bernardi de Vico quon-
dam, que hoc laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Bernardus Durfortis, frater dicte Gui-
lelme, Bernardus Ysarni, filius Bernardi Ysarni de Gerunda, et
Guilelmus de Rexacho de Banyoles.
137
1278, octubre, 12
Sibília, comtessa d’Empúries i vescomtessa de Bas, reconeix que
té en feu del rei Pere els castells del Maiol, Milany, Castellar,
Castellfollit, Beuda, Cavallera, el feu de Pere de Cervera i el
vescomtat de Bas; a canvi rep en feu el castell de Montagut
de Besalú.
Noverint universi quod ego dompna Sibilia, comitissa Im-

puriarum et vicecomitissa de Bas, filia et heres quondam Simo-
nis de Palatio, vicecomitis de Bas, confiteor et recognosco vobis
illustrissimo domino Petro, Dei gratia regi Aragonum, me tenere
ad feudum pro vobis et vestris im perpetuum castrum de Mayol,
castrum de Malanno, castrum de Castellario, castrum Follitum,

feudum Peri de Cervaria, castrum de Beuda, castrum de Cavalera
et vicecomitatum de Bas ac iurisdictionem eiusdem. Et gratis et
spontanea voluntate accipio pro vobis et vestris perpetuo de novo
in feudum castrum de Monteacuto bisuldonensis cum suo termino
propter plurima beneficia que a vobis recepi. Et convenio ac pro-
mito vobis et vestris, irata et paccata, quandocumque a vobis vel a
vestris fuero requisita, dare potestatem de omnibus supradictis, et
facere vobis et vestris ea servicia et alia que in convenientiis factis
inter vestros antecessores et meos continentur. Et si contingeret
quod de predictis alique convenientie non extarent de toto vel de
parte de dicto feudo vel forte non reperiretur, promito vobis et
vestris pro dictis feudis, et etiam pro feudo castri de Monteacuto
de novo accepto pro vobis et vestris, facere servicia et alia que
debent fieri secundum valorem ipsius feudi, secundum Usaticos
et Consuetudines Barchinone.
Ad hec nos Petrus, Dei gratia rex Aragonum, laudamus, con-
cedimus et confirmamus vobis dompne Sibilie supradicte predicta
omnia supradicta in feudum, salvo iure nostro in supradictis et
omnibus aliis.
Actum est hoc quarto idus octobris anno Domini millesimo
Sig(+)num dompne Sibilie, comitisse Impuriarum et viceco-
mitisse de Bas, que predicta laudo, concedo et firmo.
Signum (+) Petri, Dei gratia regis Aragonum, qui predicta
laudamus, concedimus et firmamus.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Arnaldus, Dei gratia epis-
copus Barchinone, [2ª culumna] Guilelmus de Caneto, Gauceran-
dus de Salis, [3ª columna] Raimundus d’Orchau et Berengarius
de Bisanya.
Ego Raimundus de Toylano, publicus Gerunde notarius (+),
qui hoc scribi feci et clausi, die et anno prefixo.
138

El rei Pere concedeix a Sibília, comtessa d’Empúries i vescomtessa
de Bas, que cap dels seus oficials pugui actuar contra el homes
de Castellfollit i Montagut abans no hagin passat vint dies de
la denúncia, i tan sols si en el lapse dels vint dies no han

actuat els representants de la comtessa.
B Registre de la cúria de Besalú, perdut.
C ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 5, trasllat del
23 de maig de 1315 (ex B).1

ob preces et graciam vestri dompne Sibilie, comitisse Ympuriarum
et vicecomitisse de Bas, concedimus vobis de gracia quod nullus
viccarius, baiulus vel officialis noster audeat compellere vel pigno-
rare aliquos homines castrorum de Castelfolit et de Monteacuto,
que [pro nobis] tenetis, et terminorum suorum, seu aliqua bona
ipsorum hominum infra XX d[ie]s postquam querimonia propos[i]-
ta fuerit coram dictis officialibus nostris contra aliquos homines
predictorum locorum. Ita tamen quod si infra predicto[s] XX
dies predictis querelantibus satisfactum non fuerit per vos vel
officiales vestros de iure vel de composicione, incontinenti elapsis
dictis XX diebus, officiales nostri possint compelle, pignorare, et
capere et procedere contra homines vestros dictorum locorum
racione dicte querimonie, et quecumque causa sequeretur a XX
diebus ultra ducentur in posse officialium nostrorum. Mandantes
viccariis, baiulis et aliis officialibus nostris, presentibus et futuris,
quod predicta superius conten[ta] firma habeant et observent, et
faciant ab omnibus inviolabiliter observari, et contra predicta non
veniant seu aliquem [contra ven]ire consenciant seu permi[tant].
Datum Barchinone idus octobris anno Domini MºCCºCCºLXXº
octavo.
Signum Petri, Dei gracia regis Aragonum.
Testes sunt: Petrus de Cheralto, Guilelmus de Ca[neto], Ge-
labertus de Crudiliis, Berengarius de Entensa, /Raimundus\ Gui-
lelmus d’[Orc]au.
Signum Petri Marchesii, scriptori domini regis predicti, qui
mandato eiusdem hoc scribsi fe[ci]t, loco, die et anno prefixis.
Que predicta [ca]rta fuit registrata ad requisicionem et
ins[tanci]am [...] dominis.
1. Hoc est translatum fideliter sumptum decimo kalendas iunii anno Domini
millesimo CCCº quintodecimo a quodam /registro\ curie Bisulluni, in quo litera domini
regis infascripta extitit registrata, ad requisicionem et instanciam nobilis comitis
Impuriarum, que iamdictam literam presentavit, et peciit ipsam et omnia in ea contenta
observari, mandando Arnaldo de Vilamontano, tenenti locum suum in Castrofollito, quod
omnia in eadem litera contenta penitus observaretur, cuius litere tenor talis est: [...].
139
1278, octubre, 17
Arran de la protesta del frares del Temple, el rei regula la percep-
ció de les cenes per part de [Ferrís de Liçana] procurador de
Catalunya.
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, viro nobili et dilecto pro-

curatori Cathalonie, salutem et dileccionem. Ex parte fratrum
Milicie Templi fuit nobis conquerendo monstratum quod vos,
racione officii procurationis, exigitis et recipitis indebite aliquas
immoderatas pecunie summas racione cenarum, et quod etiam
ipsas summas peccunie petitis et facitis deportari vobis de uno
loco ad alium. Unde nos, habito super hoc tractatu cum concilio
nostro, volentes tam necessitati vestre et labori respondere, quam
etiam providere indempnitati nostre et inconveniencie, mandamus
vobis quatenus, si vos personaliter veniatis ad loca in quibus
ratione procurationis et [neg]ociis officii ipsius procurationis
oportet accedere, sive in absentia racione predicti officii cenas
recipere debeatis, non recipiatis [in]de cene ultra quinquaginta
solidos Barchinone, et ipsi fratres Templi seu homines sui non
teneantur vobis dare ultra predictos quinquaginta solidos Bar-
chinone. Volumus etiam quod non compellatis aliquos fratres
seu homines Templi ad portandum vel dandum aliquid racione
cene de una vicaria in aliam. Set, si contingat vos in aliquo loco
medio ydoneo alicuis vicarie pro negociis et causis ipsius vicarie
remanere per aliquos dies, volumus quod de locis circumstantibus
faciatis vobis aportari ibi predictam quantitatem racione cene,
semel tamen in anno.
Datum Barchinona sexto decimo kalendas novembris anno
Domini millesimo ducentesimo septuagesimo octavo.2
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumento, sigillo cereo
domini regis pendenti sigillato, cuius series sic se habet: [...] Sig(+)num Petri de
Ripullo, notarii. Sig(+)num Petri de Ribalta, notarii. Sig(+)num Nicholai de Samares,
notarii publici Barchinone, qui hoc translatum sumptum fideliter a dicto suo originali
[et] cum eodem fideliter comprobatum, scribi feci et clausit, nonas novembris anno
predicto. 2. A continuació, mig esborrat, Sig(espai)num.
140
1278, octubre, 26
Ramon Xetmar convé amb Ponç Hug, comte d’Empúries, que des de
la força de Salvaterra mai no li farà mal, al contrari, l’ajudarà
contra tothom excepte contra el rei i Arnau de Vilademany. El
comte, a canvi, promet que l’ajudarà.
A Originals no localitzats, partits per abc.
27 d’agost de 1306.1
Sit omnibus notum quod ego Raymundus Xetmarius convenio

vobis domino Poncio Ugoni, Dei gracia Impuriarum comitis, quod
de illa forcia que facta est et factura in parrochia Sancti Martini
de Sparra, in loco vocato Rocheta, qui vocatur Salvaterra, ego nec
mei non faciamus vobis malum nec exiet de dicta forcia vobis
malum, nec militibus vestris nec hominibus vestris nec castlanis
castri de Argimon, qui directum michi facere vellent et a me ac-
cipere. Et si forte de dicta forcia facerem vel exiret malum vobis
vel vestris militibus vel hominibus vestris vel castlanis castri de
Argimon, convenio vobis quod esset redirectum infra XXX dies
ex quo per vos vel per vestrum nuncium essem amonitus. Pro-
mito etiam vobis quod de dicta forcia vobis valebo de omnibus
hominibus cum quibus vos gerram habeatis vel vestri, excepto
domino rege, et Arnaldo de Villademagno et meis militibus qui
de meo feudo sint, tamen per illis vobis vel supradictis malum
aliquo facere non possem. Et hec omnia promito vobis atendere et
complere bona fide et sine enganno et malo ingenio et intellecto.
Et iuro super sancta quatuor Dei Evangelia predicta omnia vobis
atendere et complere et observare. Promito etiam vobis supradicta
atendere racione homagii quod vobis facio pro feudo quod filius
Petri de Macianeto tenet per me, et per quinque squillatas milii
recipientis quas antecessores domne Marchisie, annuatim acci-
piendas ad mensuram de Calidis, dederunt in feudum, racione
esmende qua fecerunt Arnaldi Xetmario, condam fratri meo, cuius
ego sum heres, de quodam chareu quod antecessores dicti fratris
mei tenuerunt in estagno de Cils per antecessoribus dicte domne
Marchisie, et quod omnes mei successores, illi scilicet qui dictam
forciam tenebunt, faciant vobis istas convenientias et quod illis
dimitat predictum feudum.
Et nos Poncius Ugo, Dei gracia Impuriarum comes predic-
tus, promitimus vobis Raimundo Xetmario, nomine dicte domne
Marchisie, predictam forciam deffendere ab omni homine qui a

te directum accipere noluerit vel facere. Assigno etiam vobis et
dono in feudum, in esmendam dicti careu, dictos V squillatas milii,
annuatim accipiendas in festo Omnium Sanctorum, in omnibus
nostris directis et taschis quas accipimus in stagno de Cils.
Actum est hoc VII kalendas novembris anno Domini MºCCºLXXº
octavo.
Sig(+)num Raimundi Xetmarii predicti, qui hoc firmo et laudo.
Sig(+)num Ponci Ugonis, Dei gracia comis Impuriarum predicti,
qui hoc firmamus et laudamus.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Palaciolo de Villanova,
et Berengarius de Lanciano, et Guilelmus Alferici et Simon de
Trilia, milites.
Sig(+)num Iacobi Palerie, qui hoc scripsit cum litteris rasis
et emendatis in XIIIª linea ubi dicitur quinque et XXII linea ubi
dicitur annuatim.
(+) Ego Matheus Eymerici, notarius publicus Castilionis,
subscribo.
1. Hoc est translatum fideliter sumptum VIº kalendas septembris anno Domini
millesimo CCCº sexto, a quodam intrumento per alphabetum diviso, cuius tenor talis
est: [...] Ego Berengarius de Monlleó, iudex ordinarius Gerunde, viso et perlecto
originali et cum hoc translato fideliter comprobato, auctoritate iudiciali subscribo (+).
Eg(+)o Iacobus Tresforti, notarius publicus substitutus auctoritate regia a Raymundo
de Toylano, publico Gerunde notario, hoc translatum fideliter sumptum ab originali
suo et cum eodem comprobatum, scripsi et clausi.
141
1278, novembre, 11
Mascaró d’Ortal i la seva esposa Ermessenda de Cabrera venen al
rei Pere totes les possessions, els drets i els censos que tenen
al terme de Figueres pel preu de 5.400 sous de Barcelona.
Sit omnibus notum quod nos Mascharosius de Ortallo et

domna Ermessendis de Capraria, uxor eius, nos ambo pariter in
unum, non inducti vi neque dolo vel blandiciis circumventi, set
gratis et ex certa sciencia, et inspecta utilitate nostra non modica,
per nos et per omnes nostros, presentes pariter et futuros, ven-
dimus domino Petro, Dei gracia regi Aragonum, absenti tanquam
presenti, et vobis Astrucho Ravayla, baiulo eiusdem domini regi,
presenti, stipulanti, recipienti et ementi de peccunia eiusdem et

ad opus ipsius domini regis, per liberum et franchum alaudium
perpetuo totum honorem nostrum quem habemus et tenemus in
parrochia Sancti Petri de Ficulneis, et in terminis eiusdem parrochie
et vile de Ficulneis, et omnia ffeuda que pro nobis ibi tenentur
tam militum quam peditum, et omnia iura et decima, utilia et
directa, que nos ibidem habemus et habere debemus qualicumque
racione, speciali vel generali, et totum proprium quod nos ibidem
habemus et tenemus, et omnes homines et mulieres, et honores
et mansos quod ibidem habemus et racione dicti honoris habere
debemus in aliquibus locis. Et specialiter mansum Bonifilii, quem
pro nobis inheritat Berengarius Bomfilius; et mansum sive hos-
picium et fabricam cum districtu que omnia Ffigeronus Fferrarii
tenet pro nobis; et mansum que successores Iauzperti de Podio,
condam deffuncti, pro nobis ibidem tenent.
Item, vendimus eidem domino regi, absenti tanquam presenti,
et suis, perpetuo, et vobis Astrucho Ravayla, stipulanti et ementi
similiter ad opus eiusdem, per liberum et franchum alaudium omnes
aquas, ffontes et pasturas dicte ville seu parrochie et terminorum
eiusdem parrochie et ville de Fficulneis. Et etiam vendimus eidem
domino regi, similiter, omnes caseos et ova, iovas et batudas, et
etiam omnia et singula que racione pasturarum vel alia racione
ibidem nos accipimus vel accipere consuevimus vel debemus, vel
predecessores nostri hec que vendimus accipere consueverunt.
Item, vendimus eidem domino regi et suis perpetuo, per li-
berum et franchum alaudium, et vobis Astrucho Ravayla, stipulanti
et ementi ad opus ipsius domini regis, perpetuo, omnia nemora
et garrigas, silvas, prata et loca herma et deserta, et pascuas et
pasturas, vias et stratas, et omnia aygua lexia, que quidem omnia
et singula nos habemus et habere debemus, vel predecessores nostri
habuerunt hec que vendimus aliquo tempore in dicta parrochia
et terminis de Ffigeriis.
Item, vendimus eidem domino regi et suis perpetuo per
alaudium, et vobis Astrucho Ravayla predicto, stipulanti et ementi
ad opus ipsius domini regis, omnes census denariorum frumenta,
ordei et bladi, et omnem aliorum parvorum et magnorum, et om-
nes taschas et agrarias et terre merita, et omnia alia decima et
iura et usatica, hic expressa et non expressa, que nos accipimus
et accipere debemus, vel predecessores nostri hec que eidem do-
mino regi vendimus accipere consueverunt aliquo tempore quali-
cumque racione.
Predictum quidem totum honorem dicte parrochie Sancti

Petri de Ffigeriis et terminorum eiusdem, et dictos censos et alia
supradicta, cum omni proprietate et integritate sua, et cum censibus
et agrariis et omnibus terremeritis, et cum boschis et roviris et
olivariis et aliis arboribus diversorum generum, et cum montaneis,
montibus et planiciis, pascuis et pasturis, adempriviis, usibus et
iuribus suis, et cum exitibus et intratibus, et pertinenciis, posses-
sionibus et tenedonibus suis, cultis et heremis, et cum hominibus
et feminis totius predicti honoris, ibi et alibi habitantibus vel de-
gentibus, et redempcionibus eorundem, et cum omnibus ffeudis et
dominiis, et cum omnibus vocis, exaccionibus et demandis quas
nos habemus et habere debemus seu possumus contra ffeudatores
seu detentores feudorum dicti honoris et bona eorum, racione ip-
sorum feudorum, et cum serviciis et adempramentis, stabilimentis,
placitis, firmamentis, terciis et laudimiis, forischapiis, exaccionius
et proventibus universis, et cum omnium rerum dominiis, realibus
et personalibus, hic expressis et non expressis, ad dictum hono-
rem, ffeuda et mansos, et ad alia predicta que superius vendimus,
pertinentibus et pertinere debentibus qualicumque racione, speciali
vel generali, et cum omnibus melioramentis et augmentis ibi fac-
tis et faciendis, et sicut melius hec omnia et singula supradicta
ad nos pertinent vel pertinere debent qualicumque racione, tam
specialiter quam generaliter, et sicut melius potest dici vel intelli-
gi, ad bonum et utilitatem domini regis et suorum successorum,
sic hec predicta omnia et singula vendimus domino regi et suis,
perpetuo, per liberum et franchum alaudium, et vobis Astrucho
Ravayla, presenti, stipulanti et recipienti pro ipso domino rege, ad
omnes suas voluntates per liberum et franchum alaudium perpetuo
faciendas, sine omni retentu quem ibi non facimus nec nobis in
aliquo reservamus.
Preterea, per nos et per omnes heredes et successores nostros,
consulte agentes, ffirmamus, laudamus perpetuo et diffinimus per
liberum et franchum alaudium dicto domino regi et suis, et vobis
dicto Astrucho Ravayla, pro ipso stipulanti et recipienti, omne
ius, dominium et demandam et accionem quod et quam habemus
et habere debemus seu petere poteramus in illo toto honore qui
fuit Raimundi de Pavo, militis condam, qui pro nobis tenebatur
in parrochia de Ffigeriis vel in terminis eiusdem parrochie, ita ut
dictum totum honorem, cum omni proprietate et integritate sua,
dominus rex et sui posteri habeant et teneant ad omnes suas
voluntates per liberum et franchum alaudium perpetuo faciendas,
sicut melius ad ipsum dominum regem pertinet et pertinere debet

ex empcione vel donacione inde sibi factis ab aliquibus personis,
vel aliqua alia racione, speciali vel generali, sine omni retentu,
quem ibi vel inde in aliquo non facimus vel reservamus nobis.
Et accepimus pretium huius venditionis, et laudamenti et
diffinicionis predictorum quinque milia et quadringentos solidos
Barchinone monete ternalis, quos omnes denarii confitemur inte-
griter habuisse et recepisse per manus tui dicti Astruchi solventis
de peccunia domini regis, et recipientis hec predicta omnia pro
ipso. Et dictam totam peccuniam in nostros proprios et neces-
sarios usus confitemur utiliter convertisse. Unde, renunciando
scienter excepcioni non numerate peccunie et precii non soluti,
scimus et confitemur nos in his predictis non esse lesos in aliquo
vel deceptos, et supradicta venditio plus ad presens dicto precio
non valere. Et si forte plus valeret vel in futurum valebit, illud
plus totum damus et remitimus gratis dicto domino regi, et vobis
dicto Astrucho Ravayla, stipulanti et recipienti pro ipso, donacione
pura et irrevocabili inter vivos. Renunciantes scienter illis legibus
quibus donaciones ab integris revocantur. Dando et cedendo domi-
no regi et suis, et vobis Astrucho Ravayla, stipulanti et recipienti
nomine eiusdem, omnia loca et iura nostra, voces, vices, raciones
et omnes acciones nostras, reales et personales, directas, utiles
atque mixtas ibi et inde nobis competentes vel modo aliquo com-
petituras. Ponendo etiam eundem regem et te dictum Astruchum
Ravayla, nomine eius recipientem, in possessionem manualiter et
corporaliter horum omnium et singulorum predictorum vel quasi
cum hoc publico intrumento perpetuo valituro. Promitentes hanc
vendicionem et alia supradicta semper rata et firma habere. Et nos
et nostri erimus inde domino regi et suis, et vobis dicto Astruco
Ravayla, stipulanti et recipienti ac ementi nomine eiusdem domini
regis, semper legitimi auctores et deffensores de omni homini. Et
faciemus hec omnia et singula, cum omnibus suis melioramentis,
eidem domino regi et suis tenere et habere in pace, per liberum
et franchum alaudium, omni tempore contra cunctos homines. Et
nichilominus promitimus eidem domino regi tenere semper de firma
et legali eviccione contra cunctas viventes personas. Et si aliqua
vivens persona in predictis aliquid exhigerit, tetigerit, emparaverit
vel inquietaverit, vel questionem aliquam vel demandam aliquo
tempore moverit vel fecerit, nos et nostri statim ante ingressum
litis, promitimus ante dominum regem et suos nos ponere et ho-
nus litis super nos recipere, et totam causam ducere ad effectum,
a litis principio usque ad finem, et dominum regem et suos sem-

per inde servare indempnes et illesos promitimus nostris propriis
missionibus et expensis. Et si forte predictum dominum regem vel
suos aliquo tempore per predictis vel occasioni predictorum con-
tingerit facere aliquas missiones vel expensas in curia, iudicibus,
advocatis, sagionibus vel aliquod damnum pati, totum quicquid et
quantum fuerit, eidem domino regi et suis restituere incontinenti
promitimus sue voluntati, et inde credatur eorum plano verbo et
sine sacramento et probationis testium. Remitentes dicto domino
regi et suis ex pacto necessitatem denuncianda eviccionem, et pre-
dicta eviccione et omni interesse, et pro omnibus aliis et singulis
supradictis atendendis et complendis, uterque nostrum pro toto,
renunciantes beneficio dividende accionis, obligamus nos et omnia
bona nostra mobilia et inmobilia ubique, presentia et futura, dicto
domino regi et vobis predicto Astrucho Ravala, stipulanti nomine
eiusdem. Et ad mayorem roboris firmitatem iuramus sponte per
Deum et sancta IIIIor Euvangelia corporaliter tacta hec omnia et
singula supradicta atendere fideliter et complere, et nunquam in
aliquo contra venire iure aliquo vel racione. Renunciantes super
hiis omni doli excepcioni et metus, et accioni in factum et restitu-
cioni in integrum, et illis legibus per quas deceptis ultra dimidiam
iusti precii subvenitur, et omni alii iuri, divino et humano sive
consuetudinario, scripto et non scripto, obviam venienti.
Rursus ego dicta domna Ermessendis de Capraria, de iure meo
plene cerciorata, renuncio virtute dicti sacramenti iuri ypothece
mee dotis, et donacionis propter nupcias et beneficio senatus con-
sulti Velleyani, et omni alii iuri michi competenti et competitura.
Actum est hoc III idus novembris anno Domini millesimo
Sig(+)num Mascherosii de Ortallo, Sig(+)num domne Ermes-
sendis de Capraria, uxoris eius, predictorum, qui hoc laudamus,
firmamus pariter et iuramus.
Testes hius rei sunt: Iohannes de Cirira, capellanus de Alba-
niano, Iacobus de Arennis, miles, Petrus Gamelli et Raimundus
Palma, sagiones, Poncius Bataylarii, clericus de Lercio, et Martinus
Petri, porterius domini regis.
Sig(+)num Dalmacii Honrati, qui hoc scripsit.
Sig(+)num Raimundi Benedicti, publici notarii ville de Ffi-
gueriis, qui hoc subscripsit.
142
1278, novembre, 11
Astruc Ravaia declara que deu a Mascaró d’Ortal 1.600 sous de Bar-
celona per la venda de les terres que aquest ha fet al rei Pere.
Sit omnibus notus quod ego Astruchus Ravayla, baiulus

domini regis, confiteor debere vobis Mascherosio de Ortallo mi-
lle et sex centos solidos Barchinone monete ternalis pro precio
tocius honoris quem habebatis in parrochia de Figeriis, quem a
vobis emi ad opus domini regis, prout in instrumento vendicio-
nis inde facto plenius con[tinetur]. Quos dictos mille DC solidos
vobis solvere promito intus villam de Figeriis, salve et secure, in
proximo venturo festo sancti Vincencii. Obligando vobis propter
hoc omnia bona mea.
Insuper nos Ferrarius Salandini et Abraam de Turri, ambo
iudei de Figeriis, uterque nostrum in solidum, precibus dicti de-
bitoris, constituims nos esse fideiussores, et principales debitores
et restitutores vobis dicto Mascharosio et vestris ex toto dicto
debito, cum eo et sine eo, vita et morte. Renunciantes illi legi
qua cavetur quod prius conveniatur debitor quam fideiussor, et
epistole divi Adryani et omni aliqua iure nobis competenti. Obli-
gantes nos ambo tibi, propter hoc, omnia bona nostra ubique
presencia et futura.
Actum est hoc IIIº idus novembri anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.
Sig(+)num Astruchi Ravayla, baiuli supradicti, qui hoc firmo
et laudo.
[Firma en hebreu.]
[Una altra firma en hebreu.]
Testes huius rei sunt: Iohannes de Cirira capellanus de Alba-
niano, Iacobus de Areyns, miles, et Petrus Gomelli et Raimundus
Palma, sagiones.
Sig(+)num Raimundi Benedicti, gerentis vices Martini Petri,
publici notarii de Figeriis, qui hoc scripsit.
143
1278, novembre, 11
Astruc Ravaia declara que deu a Mascaró d’Ortal 500 sous de
Barcelona per la venda de les terres que aquest ha fet al rei
Pere.
Sit omnibus notum quod ego Astruchus Ravayla, baiulus

domini regis, confiteor debere vobis Mascharosio de Ortallo
quingentos solidos Barchinone de terno racione precii honoris
vestris de Figeriis quem a vobis emi ad opus domini regis, ut in
instrumento empcionis inde facte plenius continetur. Quos dictos
D solidos tibi vel cui volueris solvam in pace in proximo venturo
festo sancti Vincencii, et quod solvantur tunc in illo debito quod
debetis Astrucho, iudeo de Castilione, vel filio suo Izacho, et sunt
inde fideiussores Iauzbertus de Podio et Arnaldus Bonusfilius. Et
propter hec atendenda obligo vobis omnia bona mea.
Insuper nos Ferrarius Salandini et Abraam de Turri, iudei
ambo de Figeriis, uterque nostrum in solidum, precibus dicti de-
bitoris, constituimus nos esse fideiussores, et principales debitores
et paccatores vobis dicto Mascharosio et vestris ex toto predicto
debito, cum eo et sine eo, in vita et in morte. Renunciantes
scienter illi legi qua cavetur quod prius conveniatur debitor quam
fideiussor, et epistule divi Adryani et omni alii iuri nobis com-
petenti, obligando vobis propter hoc omnia bona nostra ubique
habita et habenda.
Actum est hoc IIIº idus novembris anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.
Sig(+)num Astruchi Ravayle, baiuli supradicti, qui hoc firmo
et laudo.
[Firma en hebreu.]
[Una altra firma en hebreu.]
Testes huius rei sunt: Iohannes de Cirira, capellanus de Alba-
niano, Iacobus de Arenys, miles, et Petrus Gamelli et Raimundus
de Palma, sagiones.
Sig(+)num Raimundi Benedicti, gerentis vices Martini Petri,
publici notarii de Figeriis, qui hoc scripsit.
144
1278, novembre, 12
La universitat de Vic nomena procuradors per tractar amb el rei
Pere sobre el cobrament del bovatge.
Noverint universi quod in presencia mei Berengarii de Stag-

no, scriptoris iurati sub Petro de Ayreis, publico Vicensis notario,
universitas civitatis Vicensis constituta in cimiterio beati Petri
de Vico, ad mandatum Arnaldi de Tennis, baiuli domini Vicensis
episcopi, et Bernardi de Sotsrocha, tenentis locum Petri Mironis,
baiuli domini Gastonis in villa Vici, qui hoc mandaverunt dicte
universitati sub pena corporis et averi, dedit et concessit plenariam
potestatem Arnaldo Mironis, Iachobo de Cardona, Berengario Taya
iuveni, Berengario Gayoli, Petro et Philippo de Sotsrocha, Dulceto
Pelliparii, Fferrario Pauli, Petro de Matavachis, Petro Michaelis,
Bernardo Fini et Berengario Barrati, civibus eiusdem civitatis,
comparendi coram domino rege Aragonum, et ordinandi, tractandi
et faciendi omnia et singula que dicta universitas facere posset
super peticione bovatici quod ipse dominus rex petit sibi dari
a dicta universitate. Promittens insuper dicta universitas michi
dicto scriptori, nomine cuiuscumque intersit stipulanti, sequi et
facere quicquid per predictos superius nominatos super predicto
bovatico fuerit ordinatum sive actum. Protestata fuit tamen dicta
universitas quod per hoc procuratorium nullum fieret nec possit
sibi preiudicium aliquod generari super privilegiis, et immunitati-
bus et iuribus concessis et aprobatis dicte universitati, de quibus,
ad mandatum dictorum precipiencium et dicte universitatis, ego
dictus scriptor, ut hic continetur, eis facio publicum intrumentum.
Quod est factum IIº idus novembris anno Domini MºCºLXXº
octavo.
Testes huius rey sunt: Berengarius de Abadia, Bernardus de
Noguera, Petrus de Sala, clerici, Petrus Taya, Berengarius Taya
mayor, Petrus de Tennis et plures alii.
Sig(+)num Petris de Ayreis, Vicensis canonici et publici ville
Vici notarii.
Sig(+)num Berengarii de Stagno, scriptoris iurati, qui hoc
scripsit et clausit mandato Petri de Ayreis, publici Vicensis nota-
rii, cum diccione emendata in VIª linea ubi dicitur civitatis, die
et anno quo supra.
145
1278, novembre, 13
Jofre, vescomte de Rocabertí, amb l’aprovació de Mascaró d’Ortal,
renuncia a tots els drets que tenia damunt les terres que Mas-
caró havia venut al rei Pere.
A ACA, Cancelleris, Pergamins Pere II, carpeta 110, perg. 109.
Noverint universi quod nos Gaufridus, Dei gracia vicecomes

de Ruppebertino et dominus Petralate, presente et consenciente
Mascharosio de Ortallo, per nos et per omnes heredes et succes-
sores nostros presentes atque futuros, consulte agentes, solvimus,
diffinimus penitus atque damus domino Petro, Dei gracia regi
Aragonum, absenti tanquam presenti, et suis perpetuo, et tibi
notario infrascripto, stipulanti et recipienti nomine ipsius domini
regis et pro ipso, omne ius et dominium quod habemus et habere
debemus in manso Berengarii Bonifilii, et in manso Iauzberti de
Podio de Figeriis, et in pertinenciis et possessionibus eorundem
mansorum, quos idem dominus rex emit a Mascharosio de Ortallo
et domna Ermessende, uxore eius, qui eos pro nobis tenebant in
feudum. Et etiam diffinimus, absolvimus funditus atque damus
predicto domino regi et suius perpetuo, et tibi notario infrascripto,
stipulanti et recipienti pro ipso, totum aliud ius et dominium quod
habemus et habere debemus in aliquibus aliis mansis, honoribus,
possessionibus et tenedonibus, cultis et heremis, vel in aliquibus
aliis in tota parrochia Sancti Petri de Figeriis vel in terminis
eiusdem parrochie que pro nobis predicti Mascharosius de Ortallo
et domna Ermessendis, uxor eius, tenerent ad feudum ibidem.
Predictum quidem ius et dominium nostrum, sicut melius ad nos
pertinet et pertinere debebat in omnibus et singulis supradictis,
racione feudi predictorum vel alia racione, in presenti diffinimus,
absolvimus funditus dicto domino regi et suis perpetuo ad omnes
suas voluntates et suorum perpetuo faciendas, sine omni retentu
quem ibi vel inde in aliquo non facimus vel reservamus nobis.
Promitentes hec omnia et singula supradicta semper rata et firma
habere et contra in aliquo non venire. Et si usatico aliquo sive
iure divino et humano, scripto vel non scripto, vel alia racione
contra hoc venire possemus, in presenti ut ex tunc /illis\ penitus
renunciamus.
Actum est hoc idus novembris anno Domini MºCC septua-
gesimo octavo.
Sig(+)num Gaufridi, Dei gracia vicecomitis de Ruppebertino

predicti, qui hoc firm et laudo.
Testes huius rey sunt: Iacobus de Arennis, miles, Guilelmus
de Villari, iurisperitus Petralate, Poncius Bataylarii, clericus de
Lercio, Martinus Petri, porterius domini regis.
Sig(+)num Dalmacii Honrati, qui hoc scripsit, cum supra-
scripto in IXª linea ubi dicitur illis.
Sig(+)num Raimundi Benedicti, publici notarii ville de Ffi-
gueriis, qui hoc subscripsit.
146
1278, novembre, 17
Sança, vídua de Duran de Pirario, ciutadà de Barcelona, nomena
Ramon Romeu, ciutadà de Barcelona, procurador seu en la
causa, ja a examen del rei Pere i del seu jutge, que l’enfronta
a ella i els seus fills menors amb el vescomte Gastó de
Bearn pels 34.400 sous de Tour que el vescomte devia al seu
espòs.
Sit omnibus notum quod ego Santia, uxor quondam Durandi

de Pirario, civis Barchinone, tutrix et curatrix infantum, scilicet
Berengarione puberis, Periconi, Subirane, Guilelmoni, Iacobi,
Durandi et Blanchone pupillorum, michi et dicto marito meo co-
munium, auctoritate ipsius tutele et cure, constituo et ordino vos
Raimundum Romei, civem Barchinone, generum meum, actorem
in causa que vertitur inter me, nomine filiorum michi et dicto
Durando Pirarii, quondam marito meo, comunium, quorum ego
sum tutrix seu curatrix, ex una parte, et dominum Gastonem,
Dei gracia vicecomitem Biarnensem et dominum Montecathani
et Castriveteris, ex altera, sub examine domini regis vel iudicis
sive auditoris atque examinatoris ab eo constituti, racione illo-
rum triginta quatuor milium et quadringentorum solidorum tu-
ronensium de Turcio bone monete curribilis et legalis que dictus
dominus Gasto dicto Durando Pirarii debebat, et michi et infan-
tibus meis predictis, ex succesione ipsius Durandi, debet, prout
in instrumentis inde confectis lacius continetur. Et generaliter
in omnibus causis quas ego, nomine dictorum filiorum meorum,
habeo contra dictum dominum Gastonem, ut in libello iam oblato

predictum Durandum contra dictum venerabilem Gastonem plenius
continetur. Et generaliter in omnibus causis quas moveo et motu-
ra sum contra quaslibet personas dictis infantibus meis et michi
pro eis obligatas qualibet racione, sub examine dicti domini regis
vel iudicis, auditoris sive examinatoris ab eo constituti, vel etiam
alterius curie seu iudicis ipsius domini regis. Ita quod in predictis
possitis, nomine meo et dictorum filiorum meorum, uti, agere et
experiri, reprendere, excipere et replicare testes, et alia probatorum
genera producere, et sentenciam vel sentencias tam interloqutorias
quam diffinitivas audire, et ab ipsis, si necesse fuerit, apellare, et
ipsam apellacionem seu apellaciones prosequi, procuratorem seu
procuratores constituere, et omnia alia facere que dicti infantes
mei, vel ego nomine eorum, possemus personaliter constituti. Ego
enim promito me semper habere ratum quicquid per vos actum
sive gestum fuerit quoquo modo et ea nullo tempore revocabo.
Ad hoc nos Ferrarius Mayol, vicarius Barchinone, attendentes
vos dictum Raimundum Romei fore ad dictum officium idoneum
atque bonum, causa cognita ex parte domini regis et nostra, dicte
constitutioni per dictam Santiam facte, auctoritatem impendimus
et decretum.
Actm est hoc XVº kalendas decembris anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.
Sig(+)num Santie predicte, qui hoc laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Poncius de Brugeria et Simon Laurencii.
Sig(+)num Ferrarii Mayol, vicarii curie Barchinone, qui, ex
parte domini regis predictis, auctoritatem prestamus, appositum
per manum mei Romei Ferrarii, notarii et scribe curie Barchino-
ne, in cuius manu et posse dictus vicarius hoc firmavit, et ideo
ego dictus notarius hoc meum Sig(+)num apposui, X kalendas
decembris, anno Domini MCCLXX octavo.
Testes sunt: Guilelmus Ombaldi et Petrus de Podiolo.
Sig(+)num Peri de Termino, notarii publici Barchinone, qui
hoc scribi fecit et clausit in scribania Iacobi Macellarii notarii,
die at anno prefixis.
147

Acord entre el rei Pere i Roger Bernat, comte de Foix, pel matrimoni
entre l’infant Jaume, fill del rei, i Constança, filla del comte.
Constança porta com a dot el vescomtat de Castellbò i, si el
comte mor sense fills mascles, també el comtat de Foix; en
el cas que el comte pogués adquirir totes les possessions que el
vescomte de Bearn té a Catalunya, li donaria aquestes com a
dot en lloc del vescomtat de Castellbò.
A Original no localitzat, partit per abc.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 110, perg. 112, trasllat de
l’11 d’abril de 1279.
Quartodecimo kalendas decembris anno Domini millesimo

CCºLXXº octavo. In presencia excellentis domine Constancie, Dei
gracia illustris regine Aragonum, Iasberti de Barberano, Iohannis
de Procida, Blasii Eximini de Ayerbe, Bernardi de Montepavone,
militum, Iuceffi Ravaya et mei Petri Marchisii, scriptoris domini
regis predicti et notarii publici per totam terram et dominacionem
suam, fuit facta conveniencia inter dominum Petrum, Dei gracia
regem Aragonum, et nobilem Rogerium Bernardi comitem Fuxensem
super matrimonio quod tractatur inter infantem Iacobum, filium
dicti domini regis, et dominam Constantiam, primogenitam dicti
comitis, in hunc modum.
Promisit dictus comes dictam filiam suam dare in uxorem
dicto infanti Iacobo cum ad annos nubilis pervenerint, et ipsam
adducere in posse domini regis usque ad festum Nathalis Domini
proximo venturum. Promisit etiam facere donationem inter vivos
dicte filie sue de toto vicecomitatu Castriboni incontinenti, retento
sibi usufructuario iure in tota vita sua in ipso vicecomitatu, et
quod sit in vita sua de eo dominus et potens sicut de aliis bonis
suis. Promisit etiam quod si non haberet filios masculos, quod
hereditabit ipsam filiam suam de comitatu Fuixi et aliis bonis suis,
retenta sibi certa quantitate peccunie vel locorum pro anima sua.
Verum, si idem comes posset adquirere a nobili Gastone viceco-
mite Bearnense terram suam et loca que habet in Catalonia, dabit
ipsam terram et loca dicte filie sue inter vivos, et tunc recuperet
idem comes dictum vicecomitatum, non obstante donatione per
eum facta de ipso dicte filie sue. Promisit etiam dare dicte filie
sue tempore nupciarum pro camera per idoneos terminos tria
milia marcharum argenti.
Dominus rex promisit quod dictus infans Iacobus ducet pre-

dictam dominam Constanciam, cum ad annos nubilis pervenerint,
in uxorem, et promisit quod tunc dabit eidem in Cathalonia pro
hereditate inter vivos mille marchas argenti in redditibus vel amplius.
Et hec omnia predicti dominus rex et comes promiserunt
sibi bona fide ad invicem, et iurarunt hec omnia super sancta Dei
Evangelia attendere et complere. Et dictus comes pro predictis
complendis fecit homagium ore et manibus dicto domino regi.
Actum fuit hoc in palacio domini regis Barchinone, die at
anno prefixis.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam publica scriptura per
alphabetum divisa, facta per manum Petri Marchisii, scriptoris domini regis Aragonum
et notarii publici per totam terram et dominacionem suam, cuius tenor talis est: [...]
Sig(+)num Petri Marchesii, publici Barchinone notarii, qui hoc translatum cum predicto
suo originali legendo de verbo ad verbum examinavit, nichilque plus vel minus in eo
invenit, et predictum originale non erat cancellatum nec vituperatum nec in aliqua
parte sui viciatum. Sig(+)num Iacobi de Portu, publici Barchinone notarii, qui hoc
translatum cum predicto suo originali fideliter comprobavit, nichilque magis nichilque
minus in eo quam in originali invenit, et predictum originale non erat cancellatum nec
vituperatum nec in aliqua parte sui viciatum. Sig(+)num Nicholay de Parella, notarii
publici Barchinone, qui hoc translatum cum predicto suo originali legendo de verbo
ad verbum examinavit, nichilque plus vel minus in eo invenit, et predictum originale
non erat cancellatum nec vituperatum nec in aliqua parte sui viciatum. Sig(+)num Petri
Marchisii, scriptoris domini regis et notarii publici per totam terram et dominatione
suam, qui hoc transsumptum ab originali extrahi fecit et fideliter comprobavit, IIIº
idus aprilis anno Domini MºCCºLXXº nono.
148
1278, novembre, 23
Acords entre Ponç de Guàrdia i l’església de Sant Salvador de Saba-
dell, per una part, i Gastó, vescomte de Bearn, i Berenguer de
Cardona, per l’altra, sobre la propietat de la plaça del mercat
i el repartiment de les taules de venda del mercat de la vila.
Inter Poncium de Guardia, prepositum ecclesie Sancti Sal-

vatoris de Sabadello, ex una parte, et dominum Gastonem, vice-
comitem Biernensem, et Berengarium de Cardona, ex altera, fuit
diutius discordia super platea ville Sabadelli et tabulis carnificum
et merceriorum et aliorum vendencium in mercato dicte ville.
Dicebat enim dicta ecclesia et prepositus eiusdem quod dicta

platea et tabule eiusdem pertinebant dicte ecclesie iure dominii,
asserens multas et diversas tabulas longissimo tempore tenuisse,
possedisse pacifice et quiete in dicta platea, inducens super pre-
dictis plura instrumenta et sentencias.
Dicebant autem dictus dominus Gasto et Berengarius de Car-
dona dictam plateam et tabulas ad eos et dictam ecclesiam equis
partibus pertinere, sicut alia iura proveniencia ex dicta platea, di-
centes quod dicta ecclesia et eius prepositus non fuerunt usi dicta
platea nec tabulis, nec erat fides adibenda dictis instrumentis et
sentencie cum non essent publica, et allegabant quod ipsi aliqui-
bus vicibus et temporibus receperant in iuribus et obvencionibus
predictorum simul cum dicta ecclesia, sicque eciam accidebat
quod aliqui homines dicte ville et aliunde, auctoritate propria, in
preiudicium dicte ecclesie et aliorum predictorum dominorum,
apropriabant sibi dictas tabulas pro alodio, vel alio modo, venden-
do, locando, stabiliendo vel aliter. Et ita dicta ecclesia et dominus
Gasto et Berengarius de Cardona dictas tabulas amitebant et iura
ex eis proveniencia.
Tandem, predictis hec recognoscentibus, intervenientibus
aliquibus discretis viris, venerunt inter se gratis ad amicabilem
transaccionem et composicionem in hunc modum, videlicet quod
dicta ecclesia et eius prepositus habeant perpetuo et integriter duo
operatoria, sicut terminantur et fexuriantur in instrumentis confertis
stabilimenti que fuerunt quondam Arnaldi Peguini et sunt hodie
heredum Guilelmi Burgesii, et quinque tabulas Arnaldi de Garreti,
et quinque tabulas Raimundi Sutoris, et unam tabulam Maymone
Pistricis, et unam tabulam d’en Payeres, et unam tabulam Jacme
Mercerie, et duas tabulas Arnaldi de Solano, que omnes tabule
sunt in sabateria, et duas tabulas Berengarii Selvani in macello,
et tres tabulas Berengarii de Rosseta, duas scilicet in sabateria
et unam in macello. Ita quod nullus predictorum recipiat aliquid
in dictis tabulis et operatoriis, scilicet in pensionibus, logueriis,
stabilimentis, laudysmis vel terciis vendicionum, set sint omnia
predicta integriter dicte ecclesie et eius prepositi. Cetera vero etiam
tota platea et tabule existentes in ea, sicut concluditur a ponte
qui est iuxta domos Raimundi Lone usque ad domos Arnaldi de
Ganet et usque ad predicta operatoria que sunt iuxta domos Rai-
mundi de Fonte, et a domibus Arnaldi d’en Tria usque ad domos
Berengarii Ermenardi sint communes inter dictam ecclesiam et
dominum Gastonem et Berengarium de Cardona et suos milites.

Ita videlicet quod dicta ecclesia habeat et recipiat in dictis tabulis,
scilicet in earum censibus, logueriis, stabilimentis, lodoysmis vel
terciis vendicionum, medietatem, et inter dominum Gastonem et
Berengarium de Cardona et suos milites aliam medietatem. Cetere
vero obvenciones inde provenientes ex leudis, mesuragiis, iuris-
diccionibus vel aliis dividantur inter dictam ecclesiam et dictos
dominos ut assuetum est.
Ad hec nos Guilelmus de Sancto Vincencio, tenens locum
Guilaberti de Cruyles, procuratoris dicti domini Gastonis in Cata-
lonia, et nos Berengarius de Cardona, et nos Poncius de Guardia,
prepositus dicte ecclesie Sancti Salvatoris, videntes dictam compo-
sicionem /et transaccionem\ fore factam ad voluntatem nostram,
laudamus et approbamus ex certa sciencia dictam transaccionem
et composicionem, et promitimus nobis ad invicem ipsam perpetuo
inviolabiliter observare.
Actum est hoc nono kalendas decembris anno Domini mille-
simo ducentesimo septuagesimo octavo.
Sig(+)num Guilelmi de Sancto Vincencio, tenentis locum Gui-
laberti de Cruyles, procuratoris dicti domini Gastonis, Sig(+)num
Berengarii de Cardona, qui hec laudamus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Castroeulino, Bernardus
de Gayano, clericus, Bernardus de Camarasa, Raimundus de Fur-
migada et Vitalis Cardone.
Sig(+)num Poncii de Guardia, prepositi Sabatelli, hec firmantis.
(+) Arnaldus de Crosa, presbiter, notarius portus regalis de
Palamos domini regis, in cuius posse et manu domini Guilaberti
de Crudiliis, nomine procuratorio domini Gastonis, hanc cartam
firmavit quinto kalendas decembris, anno Domini millesimo du-
centesimo septuagesimo octavo.
Presentibus testibus: Petro Ogerio, et Arnaldo de Aguilario et
Fferrario de Quarriano, militibus.
Sig(+)num Petri de Ribalta, notarii publici Barchinone, qui
hoc scribi fecit et clausit, cum litteris appositis in linea VIª ubi
scribitur ex, die et anno prefixis.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumento cuius tenor talis
est: [...] Sig(+)num Bernardi Burgueti, gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii
Barchinone et Vallesii, eo absente, qui huic translato, sumpto fideliter ab originali
suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et auctoritate
officii quo fungimur auctoritatem impendimus et decretum, ut ei tanquam originali suo
fides plenaria ab omnibus impendatur, appositum per manu mei Bernardi de Cumbis,
notarii publici Barchinone regentisque scribaniam curie vicarii eiusdem civitatis, in
cuius posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit, quarto idus septembris,
anno Domini millesimo CCº nonagesimo nono. Presentibus testibus: Philipo de Podio
et Petrus Passarelli. Et ideo ego Bernardus de Cumbis, notarius predictus, hoc scripsi
et hoc meum Sig(+)num hic apposui. Sig(+)num Petri Marci, notarii Barchinone.
Sig(+)num Petri Portelli, notarii Barchinone. Sig(+)num Bernardi de Villarubia, notarii
publici Barchinone, qui hoc translatum sumptum fideliter ab originali instrumento,
non cancellato, non viciato nec in aliqua sui parte corrupto, set omni suspitioni
carente, et cum eodem legitime comprobatum et firmatum etiam sive autenticatum per
Bernardum Burgeti predictum, gerentem vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone
et Vallesii, absentis, in posse videlicet predicti Bernardi de Cumbis, notarii, prout
per subscriptionem ipsius notarii supra factam apparet, scribi fecit et clausit, quarto
idus septembris anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo nono, cum litteris
rasis et emendatis in linea tercia ubi dicitur dicebant, et in linea decima ubi dicitur
stabilimentis, et appositis in linea undecima ubi scribitur et transacionem.
149
1278, novembre, 27
Na Blanca, esposa de Guillem Galceran de Cartellà, reconeix que ha
rebut d’Astruc Ravaia, batlle del rei, 30.000 sous de Melgueil
que encara havia de rebre de la venda dels castells de Pontós i
Creixell. Els 20.000 que encara quedaven, Astruc els ha donat a
Bonet, fill de Salamó Aninay, per pagar un deute de 1.100 sous
de Barcelona que Blanca tenia amb ell.
Sit notum cunctis quod ego Blancha, uxor Guilelmi Gauce-

randi de Cartiliano, recognosco et in veritate confiteor recepisse
et habuisse per manus vestri Astrugui Ravaya, baiuli domini re-
gis, solventis et tradentis nomine eiusdem domini regis, triginta
milia solidos malgurienses ex illo debito quinquaginta milium
solidorum malguriensis quod michi remanebat ad solvendum, et
quod dominus rex predictus michi debebat de precio quod michi
promisit racione castri de Pontonibus et castri de Crexello que
sibi vendidi, renunciando excepcioni non numerate et non tradite
peccunie. Unde confitens quod de predicto debito quinquaginta
milium solidorum michi restat ad solvendum tamen viginti milia
solidos, et quod superfluos triginta milia solidos a vobis recepi et
habui, gratis et ex certa sciencia, per me et meos, de voluntate
eciam et consensu dicti Guilelmi Gaucerandi, absolvo et quietos
facio dominum regem et suos, et vos nomine eius, in posse tui
scriptoris subscripti, nomine domini regis stipulantis et recipientis,
de predictis omnibus triginta milibus solidis malguriensis, salvis

michi viginti milibus solidis qui inde michi adhuc debentur, fa-
ciendo pactum de ulterius non petendo dictos triginta milia solidos
malgurienses michi solutos. Preterea recognosco vobis dicto Astrugo
quod de dictis viginti milia solidis residuis solvistis mandato meo
et pro me Boneto, filio Salamonis Aninay, mille et centum solidos
Barchinone de terno, quos sibi debebam, de quibus recuperavi
instrumenta debitoria per manum vestram. Et ideo absolvo et
quietos facio dominum regem et suos, et vos, de tot malgurien-
sis dictorum viginti milia solidorum, quot valent mille et centum
solidos Barchinone de terno.
Actum est hoc Vº kalendas decembris anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.
Sig(+)num domne Blanche, Sig(+)num Guilelmi Gaucerandi
predictorum, qui hoc firmant et laudant.
Testes huius rei sunt: Arnaldus de Peralta, et Arnaldus de
Rocha, milites, e Guilelmus Berengarii de Montepesolano.
Ego (+) Petrus de Plancha, clericus et publicus notarius Sancte
Marie Ameriensis, qui hoc scripsit.
150

El rei Pere reclama a fra Arnau de Timor, castellà de Montsó, el
peatge per les mercaderies aportades al mercat de la vila.
A ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 4. El document
ha estat menjat pels bibliòfags.
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, [...] suo fratri Arnaldi de

Timor, castellano Montissoni, sa[lutem et graciam.] Intelleximus ex
parte Bernardi sa Sala, [porta]rii nostri Montisson[i], quod [d]um
dominus rex pater noster concessisset [nun]dinas [...]no ad instan-
ciam magistri Templi, castellanus tunc [...]gentes libencius et melius
venirent ad dictas nundinas, tractavit cum pedagiario nostro, qui
tunc erat ibidem, quod venientes ad dictas nu[n]di[nas] [fui]ssent
franchi per aliquos annos, et ipse daret dicto pedagiario [ta]ntum
quantum habere deberet pro pedagio in dictis nundinis et diebus
mercati, quod dictus pedagiarius noster concessit, et per duos an-
nos tamen, ut dicitur, fuit sibi solutum illud per castellanum qui
tunc erat et homines dicti loci. Et post dictos duos annos, dictus
castellanus retinuit penes se usque nunc, ut intelleximus, nostrum
pedaticum supradictum. Nunc vero, quia invenistis vos, dictum
nostrum pedagiarium indebite ret[i]nere, reddidistis [...] nobis
dicto [pedagi]ario nostro, ut dictis nundinis et diebus [mercati]
[...] recip[er]et [...] ut recipere consuevit. Que[...] vos /Bernardus
[...]\ [...] quatenus ita [...] retinu[e]ritis de iure nostri peda[gii]
[...] dictos duos [annos] per quos illud solveretis et solv[ere ...]
pedagiario, donetis et trad[atis] pro nobis dicto Ber[nardo] za Sala
vel cui voluerit loco sui.
Datum Barchinone nonas decembris anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.1
1. et Sig(+)num afegit.
151
1278, desembre, 11
Roger Bernat, comte de Foix, fa donació entre vius del vescomtat
de Castellbò a la seva filla Constança, que s’ha de casar amb
l’infant Jaume, fill del rei Pere.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 110, perg. 117, partit per
abc. Al pergamí hi ha escorrims de tinta.
In Christi nomine. Sit omnibus manifestum quod nos Rogerius

Bernardi, Dei gracia comes Fuxensis, per nos et nostros, damus
et concedimus perfecta et irrevocabili donacione inter vivos vobis
karisime primogenite nostre Constancie, que contrahere debetis
matrimonium cum inclito infante Iacobo, illustris domini Petri,
Dei gracia regis Aragonum, filio, et vestris perpetuo totum nostrum
vicecomitatum Castriboni, cum castris, fortudinibus, villis, mansis
et aliis locis, et cum montibus et planis, et cum aquis et nemo-
ribus et silvis, et cum militibus et dominabus et aliis hominibus
in ipso vicecomitatu et locis habitantibs et habitaturis, et cum
questiis, forciis, toltis, servitutibus, adempriviis, iusticiis, iurisdic-
cionibus et omnibus aliis iuribus que nobis in ipso vicecomitatu
vel racione ipsius competunt et competere possunt seu debent
aliqua racione, sicut melius dici vel intelligi potest, ad vestrum
vestrorumque salvamentum et bonum intellectum. Extrahentes hec
omnia et singula de nostro nostrorumque iure, dominio et posse,
eademque omnia et singula in vestrum vestrorumque ius, domi-
nium et posse mittimus et transferimus irrevocabiliter, tamquam

rem vestram propriam, ad habendum et tenendum et perpetuo
possidendum, et ad faciendum vestras libere voluntates. Salvamus
tamen et retinemus nobis in hac donacionem usumfructum tocius
dicti vicecomitatus et locorum eiusdem, ita quod nos in vita nostra
teneamus et possideamus ipsum usufructuario iure, et recipiamus
redditus, exitus et proventus eiusdem. Post obitum vero nostrum
predictus usufructus sit finitus, et cedat in ius et dominium vestri
et vestrorum. Retinemus etiam nobis, et excipimus ab hac dona-
cione, quod si forte, quod absit, non fieret dictum matrimonium
inter vos et dictum infantem Iacobum, quod hec donatio sit cassa
et vana, et nullius valoris. Verum, si nos possemus procurare et
facere quod habeatis pro dote vestra terram quam nobilis Gasto,
vicecomes Bearnensis, habet in Catalonia et in insula Maio[rice
...] donacio [...] vobis facimus de vicecomitatu Castriboni sit cassa
et invalida. Hoc intellecto quod, si contingeret nos decedere sine
filiis legitimis et natur[alis ...] ad vos vicecomitatus predictus [...
c]um infante Iacobo predicto [...] presentem. Volumus etiam [et
stat]uimus de presenti quod, si contingat nos dictum comitem
[... si]ne filo vel filiis masculis legitimis et naturalis [.... matrimo]
nium cum infante Iacobo predicto, et suscipiendo prolem ex eo
vobis superstitem, habeatis vos et vestri pleno iure comitatum
Fuixi usque ad passum Barre, et loca de Veriles et de Pamies
et de Savardun, cum omnibus pertinenciis [...]. Volumus etiam
et satuimus et d[...] nostre quod omnia alia loca que nobis re-
tinemus, tam in Carcassonensem quam in aliis locis, teneantur
pro vobis ad feudum, in eo casu in quo comitatus Ffuixi ad vos
debeat pervenire. Et licet dictum sit supra, quod post mortem
nostram, in casu non excistencium filiorum masculorum, ad vos
perveniant dicti comitatus et vicecomitatus, non intelligimus quod
hec sit donatio causa mortis, immo sit donatio inter vivos que
nullo modo valeat revocari, nisi in eo casu quando filius vel filii
masculi superviverent michi. Et si proles non superesset vobis ex
matrimonio ante dicto, et in ipsis casibus predicti comitatus et
vicecomitatus remaneant propinquioribus nostris vel illis quibus
nos ipsos dimiserimus, et quod tunc possitis testari de sex milibus
marcharum argenti, non tamen de aliquibus locis vel terris. Et ad
maiorem securitatem iuramus, per Deum et eius sancta quatuor
Euvangelia manibus nostris corporaliter tacta predicta attendere
et complere. In cuius rei testimonium sigillum nostrum duximus
apponendum.
Actum est hoc tercio idus decembris anno Domini millesimo

Sig(+)num Rogerii Bernardi, Dei gracia comitis Fuxensis, qui
hec laudamus, firmamus et iuramus.
Testes huius rei sunt: magister Raimundus de Bizuldono,
arcidiaconus Terantone in ecclesia Ilerdensis, magister Guilelmus
Garrici, doctor legum, Blasius Eximini de Ayerbe et Comengesius,
milites.
Sig(+)num Petri Marchesii, notarii publici per totam terram et
dominacionem regis Aragonum, qui hoc scribi fecit et clausit, cum
litteris rasis in secunda linea ubi dicitur et, die et anno prefixis.
152
1278, desembre, 14. Lleida

El rei Pere demana a la priora i a les monges de Sixena que ense-
nyin a Ramon Escorna els instruments conservats al monestir
relatius als tractats entre els reis d’Aragó i de Castella.
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, venerabilibus et dilectis prio-

risse et conventui monialium de Sexena, salutem et dileccionem.
Quia, secundum quod per Michelem Violeta intelleximus, quedam
instrumenta confecta inter predecessores nostros reges [Arag]onum
et illustrem regem Castelle ac predecessores suos fuerunt penes
vos deposita, quibus instrumentis nunc opus habemus, dicimus
et mandamus vobis quatenus cartolaria in quibus sunt aut [...]
debere putetis dicta instrumenta, ostendetis fideli scriptori nostro
Raymundo Escorn[a], et omnia ea que ipse invenerit inter reges
predictos confecta, tam super facto et paces Navarre, quam super
terminis regnorum et terrarum, quam super quibuscumque aliis
condicionibus et modis, eidem tradatis incontinenti.
Datum Ilerde XIXº kalendas ianuarii anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.
153
1278, desembre, 17
El rei Pere promet a Roger Bernat, comte de Foix, que l’ajudarà a
obtenir les terres que Gastó, vescomte de Bearn, té a Catalunya
i Mallorca.
A ACA, Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 110, perg. 119, partit per abc.
B París, Archives Nationales, J 879, n. 75, partit per abc.

convenimus et promittimus vobis nobili viro Rogerio Bernardi, co-
miti Fuixensis, quod nos in iure vestro iuvabimus vos ad habendum
et obtinendum terras, civitates, castra, villas et omnia alia loca
que nobilis Gasto, vicecomes Bearnensis, habet in Cathalonia et
in insula Maioricarum contra quascumque personas preter dictum
Gastonem, contra quem vos iuvabimus quantum de iure debebimus.
Actum est hoc XVIº kalendas ianuarii anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.
Signum (+) Petri, Dei gracia regis Aragonum, qui hoc lau-
damus et firmamus.
Testes sunt: magister Raimundus de Bisuldono, archidiaconus
Terantone in ecclesia Ilerdensis, magister Guilelmus Garrici, doctor
legum, Blasius Eximini de Ayerbe et Comengesius, milites.
Signum (+) Petri Marchisii, scriptoris domini regis et notarii
publici per totam terram et dominacionem suam, qui mandato
eiusdem hoc scribi fecit et clausit, die et anno prefixis.
154
1278, desembre, 17
Guerau de Cabrera cedeix al rei Pere els castells, viles o llocs de
Vallobar, Estopanyà, Lasquarri i Llaguarres, que havia rebut a
canvi de la cessió dels seus drets damunt el comtat d’Urgell i
que ara tindrà pel rei.
Sit omnibus notum quod nos Geraldus de Capraria, per nos

et nostros, gratis et ex certa scientia, absolvimus et diffinimus
vobis domino Petro, Dei gracia illustri regi Aragonum, et vestris
perpetuo, castra, villas seu loca de Vallobar, et d’Estopanyà, et de
Lesquarra et de Laguarres cum omnibus iuribus et pertinenciis
eorundem, et omnia alia loca, redditus et alias res que dominus
Iacobus, inclite recordacionis pater vester, vel vos, nobis dedistis
in concambium et cessionem quam fecimus dicto domino regi
patri vestro vel vobis de iure nobis competenti in comitatu et
vicecomitatu Urgelli. Promitentes vobis bona fide restituere vobis,
vel cui volueritis, predicta castra, villas, loca, redditus et alias

res incontinenti cum a vobis fuerimus requisiti. Concedentes nos
predicta omnia vestro nomine possidere. Dantes vobis licentia et
plenum posse quod propria auctoritate vestra possitis apprehendere
possessionem omnium predictorum quandocumque vobis placuerit,
et facimus inde vobis homagium ore et manibus pro predictis.
Actum est hoc XVIº kalendas ianuarii anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.
Sig(+)num Geraldi de Capraria, qui hoc laudamus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Raimundus de Peralta, Raimundus de
Urgio, magister Guilelmus Garrici, doctor legum, et Raimundus
Scorna, scriptor domini regis.
Signum (+) Petri Marchesii, scriptoris domini regis predicti
et notarii publici auctoritate eiusdem per totam iurisdiccionem
suam, qui hoc scribi fecit et clausit, loco, die et anno prefixis.
155
1278, desembre, 23
El rei Pere cedeix en feu a l’infant Jaume, en ocasió del matrimoni
amb Constança, les seves terres de la Ribagorça i del Pallars.
A ACA, Cancelleria, pergamin Pere II, carpeta 110, perg. 118, partit per abc.

per nos et nostros, damus et concedimus perfecta et irrevocabili
donacione inter vivos vobis karissimo filio nostro infanti Iacobo,
qui contrahere debetis matrimonium cum nobili domina Cons-
tancia, primogenita incliti Rogerii Bernardi, comitis Fuixensis, et
vestris, perpetuo ad feudum ad Consuetudinem Cathalonie terras
nostras de Rippacurcia et de Pallars, scilicet de Iessa in sursum,
cum castris, fortitudinibus, villis, mansis et aliis locis, et cum
montibus et planis, et cum aquis et nemoribus et silvis, et cum ba-
ronibus, militibus et dominabus et aliis hominibus cuiuscumque
condicionis sint in ipsis terris habitantibus et habitaturis, et cum
redditibus, exitibus, proventibus, questiis, iurisdiccionibus, serviciis,
servitutibus, adempriviis et omnibus aliis iuribus nobis in ipsis
terris competentibus et competere debentibus aliqua racione, sicut
melius dici potest et intelligi, ad vestrum vestrorumque bonum et
scincerum intellectum. Salvamus tamen et retinemus nobis in hac
donacione quod vos predictas terras et castra et fortitudinis, villas

et alia loca universsa, tam parva quam magna, ipsarum terrarum,
teneatis vos et vestri pro nobis et successori nostro rege Aragonum
ad feudum, ad Consuetudinem et Usaticos Cathalonie, et detis
inde potestates nobis et ipsi soccessori nostro, vos et vestri, irati
et paccati, quandocumque et quocienscumque fueritis requisiti.
Retinemus eciam nobis et nostris valençam in predictis, et quod
teneamini venire ad curiam nostram vel successoris nostri predicti.
Retinemus eciam nobis quod si forte, quod absit, non fieret dictum
matrimonium inter vos et dictam dominam Constanciam, presens
donacio sit cassa et vana et nullius valoris.
Datum Ilerde nono decimo kalendas ianuarii anno Domini
Signum (+) Petri, Dei gracia regis Aragonum, qui hoc lau-
damus et firmamus.
Testes sunt: [1ª columna] Poncius Hugonis, comes Impuria-
rum, [2ª columna] Arnaldus Rogerii, comes Palariensis, Raimundus
de Peralta, [3ª columna] Poncius de Ribellis, Petrus Martinez de
Artesona, iusticie Aragonie.
Sig(+)num Petri Marchisii, scriptoris domini regis predicti,
qui mandato eiusdem hoc scribi fecit et clausit, loco, die et anno
prefixis.
156
1279, gener, 16. Perpinyà

El rei Pere recorda a Bernat de Portella que, mentre es trobava al
palau reial a Barcelona, li havia requerit el castell de Lluçà,
ara li ordena que l’entregui al seu porter Garcia Eiximèn.
B Vg. doc. 157.
157
1279, gener, 18
Relació de Garcia Eiximèn, porter reial, del que va passar quan va
anar a requerir la potestat del castell de Lluçà per part del rei
Pere.
Sciant cuncti quod anno Domini MºCCºLXXº octavo die mer-

curii ante festum sancti Vincentii, que fuit XV kalendas februarii,
Garcia Eximini, portarius domini regis, accessit apud castrum de
Luzano, pro recipienda potestate eiusdem castri de Luzano nomi-
ne domini regis, prout in litera quam dominus rex miterat nobili
Bernardo de Portella, domino dicti castri, plenius continebatur,
tenor cuius litere talis est:
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, viro nobili et dilecto Ber-
nardo de Portella, salutem et dileccionem. Nuper, cum essetis in
palacio nostro Barchinone coram nostra presencia constitutus,
requisivimus a vobis, presentibus nobili comite Fuxensis et aliis
nobilibus, quod infra decem dies continue subsequentes daretis
nobis potestatem de castro de Luzano. Quare vobis dicimus et
mandamus quatenus potestatem predictam detis et tradatis fide-
li portario nostro Garcie Eximini, loco nostri, infra decem dies
predictos, numerandos a die qua potestatem a vobis petiimus
antedictam. Nos enim ratum ac proinde habemus ac si eandem
potestatem nobis personaliter traderetis.
Datum Perpiniani XVIIº kalendas februarii anno Domini
Et cum predicus Garcia Eximini, portarius domini regis,
esset ad ianuam dicti castri, in loco qui vocatur Grada, et vellet
intrare intus, accesserunt ad eum quidam homines qui erant ibi,
et dixerunt eidem portario quod non permiterent eum intrare intus
predictam ianuam. Et super hoc predictus portarius quesivit ab eis
si erat ibi Bernardus de Portella. Et ipsi resposerunt quod non,
nec etiam sciebant locum ubi esset. Et predictus portarius domini
regis, iratum, quesivit ab eis si esset ibi aliquis miles de familia
dicti Bernardi de Portella. Et ipsi dixerunt quod sic, Poncius de
Fuxo. Qui dictus Garcia portarius misit quendam nuncium dicto
Poncio, ut amore ipsius exiret ad eum. Et dictus Poncius remisit
eidem portario dictum nuncium, dicendo quod non poterat exire
ad eum, cum esset cum quodam milite qui erat in periculo mor-
tis, nomine Guilelmo de Cirera, et non poterat recedere ab eo.
Et iterum dictus Garcia quesivit a predictis hominibus si erat in
dicto castro aliquis qui teneret locum dicti Bernardi de Portella
in dicto castro. Et ipsi dixerunt sibi quod sic, quidam baiulus qui
vocabatur Ferrarius de Casacooperta. Et dictus portarius misit ipsi
baiulo quendam nuncium qui, ut dicebatur, erat sayo dicti castri,
nomine Guilelmum de Ricolffetes, ut dictus baiulus exiret ad eum,
quia habebat sibi aliqua dicere ex parte domini regis. Qui dictus
baiulus noluit exire ad eum, dicendo quod erat impedito aliquibus
negociis. Et cum dictus baiulus nollet exire ad eum, nec predicti
homines permiterent ipsum intrare intus, idem Garcia, portarius
domini regis, protestatus fuit et dixit coram omnibus qui ibi ade-
rant quod dominus rex miserat ipsum ibi pro recipienda potestate
dicti castri de Luzano, et quod ipse erat paratus recipere eandem
potestatem iamdicti castri loco domini regis, si aliquis vellet ipsam
sibi tradere; et etiam erat paratus hostendere literam domini regis,
si eam vellent videre. Qui dicti homines dixerunt quod nolebant
eam videre, nec erant de hoc in aliquo. Et dictus portarius misit
iterum dictum sayonem predicto Ferrario de Casacooperta, baiulo,
ut diceret sibi, scilicet dicto baiulo, qua racione et causa dictus
portarius venerat ibi. Qui dictus Ferrarius misit ei dicere per
eundem nuncium quod non exiret ad eum, et quod deliberaret in
nocte, et quod in crastinum rediret ibi dictus portarius et faceret
sibi responsum super predictis. De quibus omnibus supradictis,
predictus Garcia portarius precepit fieri publicum instrumenum per
me, notarium infrascritum, qui secum eram, die et anno prefixis,
presentibus testis, scilicet dicto Guilelmo de Ricolfeta, qui dicebat
esse sayo dicti castri, et Olivario de Noguerio de Sancto Iohanne,
Petro Bernardi Rocha, qui moratur in monasterio de Luzano, et
pluribus aliis qui ibi erant, quorum nomina scire nequivimus. Et
sic portarius et dictus notarius, cum fecissent in dicto loco mag-
nam moram, et nox venisset, recesserunt inde et accesserunt ad
monasterium Sancte Marie de Luzano, et iacuerunt ipsa nocte in
dicto monasterio. Sequenti vero die, iovis, mane, predictus Garcia
portarius, una cum dicto notario et Philipo Rubei, tenente locum
vicarii in Camporotundo, et quibusdam aliis, accessit ad dictum
castrum. Et cum vellent ascendere ad ianuam predicti castri, ve-
nerunt clientes de dicto castro ad eos, et dixerunt eis quod non
ascenderent superius et quod redirent retro, et ita non permiserunt
ipsos accedere ad dictum castrum. Et predictus portarius misit
iterum quendam nuncium predicto Poncio de Fuxo, quod modis
omnibus exiret ad eum. Qui dictus Poncius misit sibi dicere per
eundem nuncium quod ipse non erat in aliquo de predicto castro
nec tenebat ibi aliquid, et sic noluit exire ad eum. Et incontinenti
misit nuncium dicto Ferrario de Casacooperta, baiulo, ut exiret ad
eum. Quo facto, dictus Ferrarius exivit ad dictum portarium cum
quibusdam clientibus portantibus enses in manu. Et cum essent
omnes insimul, predictus portarius retulit dicto baiulo, qualiter
precedenti die mercurii venerat ibi, et qua de causa, et quod ipse

noluerat exire ad eum. Qui dictus Ferrarius, baiulus, respondit,
et concessit eidem portario quod bene fuerat ibi die precedenti,
et predicta de causa, et non haberet pro malo quia non exivit ad
eum, cum esset aliis negociis prepeditus. Et incontinenti dictus
Garcia Eximini, portarius domini regis, fuit protestatus, et dixit
predicto baiulo coram aliis qui ibi erant, quod ipse venerat ibi
pro domino rege, die mercurii precedenti, pro recipienda potestate
predicti castri de Luzano, prout in litera predicta domini regis con-
tinebat. Que litera fuit ibi lecta per dictum notarium coram dicto
baiulo et aliis ibi adstantibus. Qua litera lecta, iamdictus portarius
quesivit a dicto baiulo si traderet sibi potestatem predicti castri
loco domini regis. Qui dictus baiulus dixit quod non, cum non
receperat inde mandatum a Bernardo de Portella, nec etiam sciebat
locum ubi dictus Bernardus de Portella esset, et etiam proposuit
quasdam alias frivolas excusaciones, dicendo quod domna uxor
predicti Bernardi de Portella ceperat capud dicti castri et tenebat
ipso cum dictis clientibus, nec permitebat ibi intrare aliquem, nec
ipsos clientes et dictum baiulum, et quod si Bernardus de Portella
veniret et esset ibi non traderet ipsum castrum eidem Bernardo vel
alii, nec permiteret ipsum ibi intrare. Et iterum predictus portarius
protestatus fuit se esse paratum recipere potestatem iamdicti cas-
tri loco domini regis, et quesivit a dicto baiulo si traderet ipsam
sibi. Qui dictus Ferrarius, baiulus, respondit quod no. Et predictus
portarius precepit iterum de omnibus supradictis fieri publicum
instrumentum per me notarium infrascriptum, presentibus testibus,
scilicet dicto Philipo Rubei, et Berengario de Castellario, et Petro
Saltoira, et Guilelmo de Canelis de Camporotundo et Guilelmo de
Nuce, qui erat ibi cum dicto baiulo.
Acta sunt hec diebus et anno prefixis.
(+) Ego Bernardus de Oliveta, ex parte mea et Simonis
Stephani, cuius locum habeo, cum ambo simus publici notariis
Campirotundi, hoc scripsi et ad predicta omnia presens fui.
158

Acords entre el rei Pere i el rei Jaume de Mallorca sobre l’accessió
d’aquest al regne de Mallorca i als altres dominis que li havia
deixat el seu pare, el rei Jaume I.
del 2 de desembre de 1375.1
de l’1 de juliol de 1293.2
D ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 110, perg. 128, s. XVII.
E ACA, Cancelleria, Registre 47, f. 6r-v.
F ACA, Cancelleria, Processos 88, f. 7v-9v.
G París, Archives Nationales JJ 270, f. 1r.
H París, Archive Nationale KK 1413, f. 71r.
Ed. Lecoy de la Marche 1892, I, doc. 27 (ex G i H), Bofarull 1866, CODOIN
XXIX, p. 119 (ex F).
Noverint universi quod lite mota inter nos Petrum, Dei gracia
regem Aragonum, et Iacobum, per eandem regem Maioricarum,
super regnum Maioricarum cum insulis Minoricarum et Eviçe
et aliis insulis adiacentibus eidem regno, et super comitatibus
et terris Rossilionis, Ceritanie et Confluentis cum Vallispirio et
Cauquolibero, et super Montepesulano, cum castris et villis domi-
nacionis Montispesulani, que omnia nos predictus rex Aragonum
dicebamus ad nos pertinere, tandem volentes a dicta lite discedere
per compositionem et transactionem, et fraterni amoris inter nos
vinculum conservare, nos Iacobus, Dei gracia rex Maioricarum
predictus, gratis et ex certa sciencia ac spontanea voluntate, per
nos et omnes successores nostros, recepimus a vobis domino Pe-
tro rege Aragonum predicto, fratre nostro, et successoribus vestris
regibus Aragonum, in feudum honoratum, sine omni servicio, sub
forma tamen infrascripta, totum predictum regnum Maioricarum
cum insulis Minoricarum et Evice et aliis insulis adiacentibus
eidem regno, et omnes predictos comitatus et terras Rossilionis,
Ceritanie et Confluentis, Vallispirii et Cauquoliberi.
Item, sine preiudicio iuris alieni, recipimus in feudum a vobis
et vestris, secundum modum superius et inferius comprehensum,
vicecomitatum Omeledensii et vicecomitatum de Karladesio cum
omnibus villis et castris eorundem vicecomitatum, et omnia etiam
castra, villas et loca quecumque pro alodio habemus in terris
Montispesulani et dominacione et terminis eiusdem, et generaliter
omnia alia quecumque habemus sive habere debemus ubicumque
sint, cum militibus scilicet, hominibus, feudis, iurisdictionibus et
donacionibus universis, sive illa teneamus ad manum nostra sive
alii teneant pro nobis in feudum, exceptis feudis que tenemus ab
episcopo et Ecclesia Magalone, pro quibus omnibus et singulis
locis et terris ac iuribus eorundem constituimus nobis de presenti
feudatarium vestrum.
Recognoscentes deinceps nos et successores nostros predicta

omnia tenere a vobis et successoribus vestris regibus Aragonum
in feudum predictum honoratum, transfferentes etiam in vos et
successores vestros directum dominium omnium predictorum.
Quod directum dominium confitemur nos ex nunc vestro vestro-
rumque successorum nomine possidere et quasi in signum tradite
possessionis dicti directi dominii. Excipimus tamen a predicta re-
cognitione feudi, nos Iacobus rex predictus, emptiones castrorum,
villarum et locorum quas fecimus in predictis terris, quas nobis
et successoribus nostris per alodio retinemus. Sane volumus et
concedimus quod heredes et successores nostri teneantur facere
homagium vobis et successoribus vestris, et dare potestatem de
civitate Maiorice, nomine et vice tocius regni Maioricarum et in-
sularum Minoricarum et Evice; et de villa Podiiceritani, nomine
et vice Ceritanie et Confluentis; et de villa Perpiniani, nomine
comitatus Rossilionis et terrarum Vallispirii et castri Cauquiliberi;
et de castro de Omellacio, nomine et vice dicti vicecomitatus de
Omeledesio, quas potestates dicti heredes et successores nostri
teneantur dare vobis et successoribus vestris quandocumque et
quocienscumque requisiti fuerint per vos et successores vestros,
irati et paccati, racione tamen recognicionis feudis et fatice iuris,
nec predictas potestates possitis vos vel successores vestri retinere
ratione valense. Teneantur etiam omnes heredes vel successores
nostri firmare ius vobis et vestris in posse vestro et vestrorum,
et semel quolibet anno, cum fuerint requisiti ire ad curiam ves-
tram et vestrorum in Catalonia, nisi tunc quando fuerint requisiti,
fuerint dicti heredes et successores nostri in regno Maioricarum.
Nos vero in vita nostra non teneamur vobis facere homagium,
nec dare potestatem, nec ire ad curiam vestram, nec firmare di-
rectum, nec constituciones de novo faciendas per vos vel vestros
observare. Promittimus tamen nos et nostri, et ad hoc de presenti
nos et sucessores nostros obligamus, quod iuvemus, valeamus et
deffendamus vos et successores vestros cum toto posse nostro
contra cunctos homines de mundo.
Item, promitimus per nos et nostros servare et servari facere
in terris Rossilionis, Ceritanie, Confluentis et Vallispirii et Cauquo-
libero Usaticos, Consuetudines et Constituciones Barchinone, factos
et factas, et etiam faciendos et faciendas per vos et vestros cum
consilio maioris partis baronum Catalonie, sicut moris est fieri,
salvis specialibus consuetudinibus locorum predictarum terrarum,
et quod in predictis terris Rossilionis, Ceritanie, Confluentis, Val-
lispirii et de Cauquolibero currat moneta Barchinone et non alia.

Retinemus tamen nobis et successoribus nostris quod possimus
cudere vel cudi facere, absque contradictione et impedimento vestro
et vestrorum, in regno Maioricarum et insulis eidem adiacentibus
monetam et monetas de novo.
Item, retinemus nobis et successoribus nostris quod in nul-
lo casu possit a nobis vel officialibus nostris vel successorum
nostrorum appellari, nec etiam per alium modum recurri ad vos
dictum dominum regem Aragonum vel successores vestros, salvo
quod per hoc non detrahatur in aliquo hiis que superius vel in-
ferius continentur.
Item, quod nos et successores nostri possimus, absque con-
tradictione et impedimento vestro et vestrorum, facere et ponere
pedagium et novam leudam in regno Maioricarum et aliis insulis
eidem adiacentibus, salvis libertatibus per predecessores nostros
concessis hominibus vestris, nisi predicte libertates vel privilegia
sint de iure, per contrarium usum vel alio modo, abrogata.
Item, retinemus nobis et successoribus nostris bovaticum in
predictis terris. Que tamen omnia que nobis retinemus, volumus et
concedimus esse de feudo seu feudis predictis, exceptis excepcioni-
bus supradictis. Inibitiones vero seu banna per vos vel successores
vestros factas vel faciendas non teneamur nos vel successores nos-
tri servare, nisi facte fuerint de consilio et assensu nostro vel
nostrorum. Remittimus etiam et diffinimus vobis predicto domino
regi Aragonum, fratri nostro, et vestris perpetuo omnem petitio-
nem, questionem et demandam quam contra vos vel successores
vestros facere possemus nos vel successores nostri usque ad hec
tempora aliqua racione.
Ad hec nos Petrus, Dei gracia rex Aragonum predictus, te-
nentes nos per contentis et paccatis cum predictis a vobis Iacobo,
per eandem rege Maioricarum, fratre nostro, nobis recognitis et
concessis, et volentes penitus discedere a dicta lite, per nos nos-
trosque successores, laudamus, approbamus et concedimus vobis
predicto regi Maioricarum, fratri nostro, et vestris successoribus,
perpetuo predictum regnum Maioricarum, insulas, comitatus et
terras quas a nobis in feudum recipitis sub pactis et conventionibus
supradictis. Et promittimus, per nos et nostros, vobis et vestros,
iuvare, valere et deffendere vos et vestros, et regnum, terras et
comitatus predictos, et iurisdictiones vestras et dictarum terrarum
quas a nobis tenetis in feudum, toto posse nostro contra cunctos
homines. Remittentes per nos et nostros, ex causa presentis com-

positionis, conventionis et transactionis, vobis et vestris perpetuo
omnem petitionem, questionem et demandam quam movimus vel
movere possemus contra vos vel vestros usque ad hec tempora
de predictis regno et terris ac iuribus eorundem aliqua ratione.
Convenimus etiam et retinemus nos Petrus et Iacobus, fratres,
reges predicti, quod substitutiones facte in cartis hereditamenti
inter nos et nostros per dominum Iacobum, inclite recordacionis
regem Aragonum patrem nostrum, et in testamento eiusdem patris
nostri, sint salve et in sua remaneant firmitate, salvis hiis que in
hoc instrumento continentur. Et pro predictis omnibs complendis
et firmiter attendendis obligamus nos et nostros ad invicem et
omnia bona nostra, et iuramus per Deum et eius sancta IIIIor
Evangelia, et facimus inter nos homagium ore et manibus ad
invicem in presenti.
Acta sunt hec omnia suprascripta in claustro domus Fratrum
Predicatorum Perpiniani, XIII kalendas februarii anno Domini MC-
CLXX octavo, in presencia consulum et maioris partis universitatis
Perpiniani et testium infrascriptorum.
Signum (+) Petri, Dei gracia regis Aragonum predicti, qui hec
laudamus, firmamus et iuramus. Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis
Maioricarum predicti, qui hec laudamus, firmamus et iuramus.
Sig(+++++++++)num Rogerii Bernardi comitis Fuxensis, Gui-
lelmi de Caneto, Arnaldi Rogerii comitis Palariensis, Dalmacii de
Castronovo, Poncii de Gardia, Arnaldi de Corsavino, Guilelmi de
Sono, Petri de Queralt et Bernardi de Anglerola, testium.
Arnaldus Mironi, scriptor publicus Perpiniani, scripsit et hoc
Sig(+)num fecit.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumento per alphabetum
diviso, cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Bernardi Carrera, auctoritate regia notarii
publici per totam terram et dominacionem illustrissimi domini regis Aragonum, testis
subscribo. Sig(+)num Bernardi Medici, auctoritate illustrissimi domini regis Aragonum
notarii publici per totam terram et dominacionem suam, hic pro teste subscribentis.
Sig(+)num mei Ffrancisci Pellicerii, auctoritate illustrissimi domini regis Aragonum
notarii publici per totam terram et dominacionem suam, qui hoc translatum sumptum
fideliter a suo originali, non viciato nec in aliqua sui parte suspecto, et cum eodem de
verbo ad verbum legittime comprobatum, scribi feci, et cum literis rasis et emendatis
in lineis Vª vicecomi, et VIª Kar, et XIIIª nostri, et XXIIIIª Maioricarum insulas,
comitatus et, et XXVª posse, clausi in civitate Barchinone, secunda die decembris anno
a nativitate Domini MCCCLXXº quinto. 2. Hoc est translatum sumptum fideliter
a quodam instrumento per alphabetum diviso, cuius tenor talis est: […] Sig(+)num
et Vallensii, qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo, non cancellato nec in
aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos

de Aversone, notarii publici Barchinone regentisque scribania curie vicarii eiusdem
civitatis, in cuius posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit, kalendas iulii anno
Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio. Presentibus testibus Guilelmo Petri
Burgesii et Berengario de Villafrancha. Et ideo ego Bernardus de Aversone, notarius
predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus
de Tarrega, hoc transcribi iussi, cum supraposito in IIª linea ubi dicitur pertinere, et
meum Sig(+)num feci, die et anno proxime subscriptis, et cum superposito in XIIª
linea ubi dicitur nomine.
159

Roger Bernat, comte de Foix, Guillem de Canet, Bernat Hug de
Serrallonga, Dalmau de Castellnou, Ponç de Guàrdia, Arnau
de Cortsaví i Guillem de So, per part del rei de Mallorca, es
comprometen a respectar i fer respectar els pactes entre aquest
i el rei Pere.
A ACA, Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 110, doc. 124, partit per abc.
B ACA, Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 110, doc. 124 dupl. trasllat
C ACA, Cancelleria, Registre 47, ff. 7v-8r.
Noverint universi quod nos Rogerius Bernardi, Dei gracia

comes Fuxensis, et Guilelmus de Caneto, et Bernardus Hugonis de
Serralonga, et Dalmacius de Castronovo, et Poncius de Guardia, et
Arnaldus de Corsavino, et Gilelmus de Sono, de mandato domini
regis Maioricarum, promittimus per nos et successores nostros
vobis domino Petro, Dei gracia illustri regi Aragonum, et vestris,
servare et complere compositionem et pactiones initas inter vos,
predictum dominum regem Aragonum, et dominum Iacobum regem
Maioricarum super questione seu peticione quam vos, dictus domi-
nus rex Aragonum, movistis seu fecistis contra dictum dominum
regem Maioricarum de regno Maioricarum et insulis sibi adiacen-
tibus, et de comitatibus et terris Rossilionis, Ceritanie, Confluentis,
Vallispirii et de Cauquolibero, et villa Montispesulani et castris et
terminis eiusdem. Et promitimus nos facturos et curaturos quod
predicta omnia serventur. Obligantes nos et nostros quod predicta
servabimus et servari faciemus in perpetuum pro toto posse nostro,
et non permitemus aliquem contra venire. Et promitimus quod ad
predicta servanda faciemus totum posse nostrum. Promitimus etiam
per nos et nostros vobis, predicto domino regi Aragonum, quod,
si forte heredes vel successores dicti domini regis Maioricarum
nollent servare et complere predictam compositionem et pactiones,

et omnia et singula contenta in instrumento dicte compositionis,
nos non iuvabimus nec deffendimus dictos heredes vel successores
dicti dimini regis Maioricarum contra vos vel vestros in aliquo,
donec predicta fuerint completa per eos. Ymo obligamus nos et
nostros facturos et curaturos quod dicti heredes et successores
dicti domini regis Maioricarum complebunt et servabunt omnia et
singula contenta in instrumento dicte compositionis. Pro quibus
omnibus complendis et observandis iuramus per Deum tactis cor-
poraliter sacro sanctis IIIIor Dei Evangeliis, et homagium facimus
vobis, dicto domino regi Aragonum, de voluntate et mandato dicti
domini regis Maioricarum. Et predictis completis per eos, nos si-
mus absoluti et liberati a predicta obligatione. Verum, si vos vel
heredes vestris veniretis contra dictam compositionem in totum
vel in partem, vel eam non servaretis, non teneamur ad predicta
quandiu vos vel heredes vestri contra veniretis vel non servaretis.
Ad hoc nos Iacobus, Dei gracia rex Maioricarum predictus,
volentes et mandantes vobis dictis richis hominibus et militibus
et vestris quod predicta omnia oservetis et observari faciatis, et
quod pro predictis complendis dicto domino regi Aragonum sacra-
mentum et homagium faciatis, absolvimus, quantum ad hoc, vos
et vestros ab omni donatione, sacramento, fidelitate et homagio
quibus nobis estis obligati, donec per dictos heredes et successores
nostros fuerint predicta completa et observata.
Actum est hoc XIII kalendas februarii anno Domini millesimo
CCºLXXºVIIIº.
Sig(+++++++)num Rogerii Bernardi, Dei gracia comitis Fuxen-
sis, et Guilelmi de Caneto, et Bernardi Hugonis, et Dalmaci de
Castronovo, et Poncii de Gardia, et Arnaldi de Corsavino, et Gui-
lelmi de Sono predictorum, qui hec omnia laudamus.
Sig(+++++)num Arnaldi Rogeris, comitis Paliarensis, et Petri
de Queralt, et Bernardi de Anglerola, et Bernardi de Ulmis et
Berengarii de Sancto Iohanne, testium.
Ego Guilelmus Veyrierii hanc cartam scripsi de mandato
Arnaldi Mironis.
Arnaldus Mironi, scriptor publicus Perpiniani, in cuius posse
dictus dominus rex Maioricarum laudavit et firmavit predicta, et
predicti richi homines firmaverunt et iuraverunt predicta, et, eo
presente, dictum homagium fecerunt, subscripsit et hec Sig(+)-
num fecit.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumento publico per

alphabetum diviso cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha,
gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensii, qui huic translato
sumpto fideliter ab originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte
domini regis et dicti vicarii ac auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et
decretum, appositum per manum mei Bernardi de Aversone, notarii publici Barchinone
regentisque scribania curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius posse dictus gerens vices
vicarii hanc firmam fecit, kalendas iulii anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo
tercio. Presentibus testibus Guilelmo Petri Burguesii et Berengario de Villafrancha. Et
Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum sig(+)-
num feci, die et anno proxime scriptis.
160

La universitat de Perpinyà, reunida al claustre dels Frares Predica-
dors, elegeix els procuradors de la ciutat que, en nom del rei
Jaume de Mallorca, es comprometen a respectar i fer respectar
els pactes entre aquest i el rei Pere.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 110, perg. 125dup., trasllat
C ACA, Cancelleria, Registre 47, f. 8r.
D París, Archives Nationales JJ 270, f. 2r.
Notum sit cunctis quod, congregata universitate hominum

ville Perpiniani, mandato illustris domini regis Maioricarum, ad
publicum parlamentum in claustro Fratrum Predicatorum dicte
ville, in qua congregatione adfuit maior pars hominum dicte uni-
versitatis, ipsa universitas, presente et auctorizante dicto domino
rege Maioricarum, domino dicte ville, fecit, constituit ac ordinavit
Arnaldum Raynerii, Poncium de Alaniano, Laurencium Rotundi et
Narbonesium Sartorem, consules sive rectores dicte ville, sindi-
cos, actores et procuratores ipsius universitatis ad promittendum,
obligandum, iurandum, nomine et vice dicte universitatis, se et
ipsam universitatem servaturos, pro posse ipsorum, compositonem
et pactiones factam et factas inter illustres dominum Petrum, Dei
gracia regem Aragonum, et dominum Iacobum, per eandem regem
Maioricarum, fratres, et omnia et singula contenta in instrumento
dicte compositionis et pactionum, et se facturos et curaturos quod
heredes et successores dicti domini regis Maioricarum servabunt et
complebunt omnia et singula in instrumento ipsius composicionis,
factum per me notarium infrascriptum, contenta, et ad promi-
tendum et iurandum de non iuvando nec deffendendo heredes et

successores dicti domini regis Maioricarum contra dictum dominum
regem Aragonum vel suos in aliquo, si predictam compositionem
non servarent, donec in ipsa compositione contenta per ipsos he-
redes essent completa, et ad faciendum, nomine dicte universitatis,
homagium dicto domino regi Aragonum pro predictis servandis et
complendis, promitentes dicta universitas ratum et firmum habere
quicquid per predictos sindicos factum fuerit in predictis.
Actum est hoc XIII kalendas februarii anno Domini MºCCºLXXº
octavo.
In presencia et testimonio Guilelmi de Caneto, et Dalmacii
de Castronovo, et Poncii de Gardia et Arnaldi de Corsavino, et
Petri de Calidis, et Petri Rubei, et Arnaldi Baiuli.
Arnaldus Mironi, scriptor publicus Perpiniani, scripsit e hoc
Sig(+)num fecit.
diviso cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Stephani de Podio, notarii Barchinone. Sig(+)-
num Marci de Solerio, notarii Barchinone. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha,
domini regis et auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et decretum,
scribania curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius manu et posse dictus gerens vices vicarii
hanc firmam fecit, IIº kalendas iulii anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo
tercio. Presentibus testibus Petro de Castro, iurisperito, et Guilelmo Gavarra. Et ideo
ego Bernardus de Aversone, notarius predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego
Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)-
num feci, die et anno supraproxime scriptis.
161

El rei Jaume de Mallorca promet al rei Pere que rebrà en feu d’ell
la ciutat de Montpeller, el port de Lates i tot allò altre que té
en feu pel bisbe de Magalona.
C ACA, Cancelleria, Registre 47, f. 7v.
Pateat universis quod nos Iacobus, Dei gracia rex Maiorica-

rum, promittimus bona fide vobis domino Petro, per eandem regi
Aragonum, fratri nostro, et vestris, quod villam Montispesulani,
et castrum de Latis et omnia alia que tenemus in feudum pro
episcopo et Ecclesia Magalone recipiemus per nos et successores

nostros a vobis et successoribus vestris in feudum, eo modo quo
a vobis recepimus in feudum regnum Maioricarum et comitatus,
castra et alia loca nostra, dummodo vos a dictis episcopo et Ec-
clesia concessionem habere peteritis super eo, et absolutionem
homagii et sacramenti quod dicto episcopo fecimus pro dictis
feudis. Promittentes bona fide vobis et vestris quod nos dabimus
operam quam poterimus fideliter quod episcopus Magalone et
Ecclesia vobis concedat predicta. Obligantes ad hec attendenda
et complenda vobis et vestris nos et heredes nostros, et ad maiorem
securitatem, iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia et
homagium inde vobis facimus in presenti.
Actum est hoc XIII kalendas februarii, anno Domini MºCCºLXXº
octavo.
Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis Maioricarum predicti, qui
hoc laudamus, firmamus et iuramus.
Sig(++++)num Bernardi de Ulmis, et Bernardi de Montepa-
vone, militum, et Albertini, legum professoris, et magistri Arnaldi
de Turri, canonici Barchinone, testium.
Sig(+)num fecit.
diviso cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Nicholai de Samares, notarii Barchinone.
Sig(+)num Bartholomei de Sanahugia, notarii. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha,
domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et
regentisque scribania curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius posse dictus gerens vices
vicarii hanc firmam fecit, kalendas iulii anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo
Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)-
num feci, die et anno supraproxime scriptis.
162

Els cònsols i els representants de la universitat de Perpinyà, per
manament del rei Jaume de Mallorca, juren al rei Pere que
respectaran i faran respectar els acords entre ell i el rei de
Mallorca.
de l’1 de juliol de 1293.
D París, Archives Nationales JJ 270, f. 4r.
Notum sit cunctis quod nos Arnaldus Raynerii, et Poncius de

Alaniano, et Laurencius Rotundi, et Narbonensius Sartor, consules
sive rectores ville Perpiniani, constituti ab universitate eiusdem
ville sindici, actores et procuratores ad promittendum, iurandum,
obligandum et homagium faciendum ad ea que inferius continentur
nomine nostro et eiusdem universitatis et successorum nostrorum
et ipsius universitatis, et nos Ricolfus Olibe, et Petrus Grimaldi, et
Guilelmus Carboni, et Petrus Adalberti, et Petrus Giraldoni, et Gui-
lelmus Hominisdei, et Guilelmus Saqueti, et Petrus faber, filius
Guilelmi faber quondam, et Arnaldus Coste, et Guilelmus de Vi-
llarasa, et Stephanus de Villarasa, et Perpinianus de Petraalba, et
Petrus Gros, et Bernardus Amalrici, et Mascharosius de Rippeal-
tis, et Petrus de Corniliano, et Arnaldo de Codaleto, et Guilelmus
de Codaleto, et Beringarius Terranii, et Guilelmus de Bardolio et
Guilelmus Camerate de ipsa universitate, omnes in simul, de man-
dato domini regis Maioricarum, promitimus per nos et successores
nostros vobis domino Petro, Dei gracia illustri regi Aragonum, et
vestris, servare et complere compositionem et pactiones initas inter
vos predictum dominum regem Aragonum et dominum Iacobum,
regem Maioricarum, super questionem sive peticionem quam vos
dictus dominus rex Aragonum movistis seu fecistis contra dictum
dominum regem Maioricarum de regno Maioricarum et insulis
sibi adiacentibus, et de comitatibus et terris Rossilionis, Ceritanie,
Confluentis, Vallispirii, et de Cauquolibero, et villa Montispesulani
et castris et terris eiusdem. Et promitimus nos facturos et cura-
turos quod predicta omnia serventur, obligantes nos et nostros
quod predicta servabimus et servari faciamus in perpetuum pro
toto posse nostro, et non permitiremus aliquem contra venire. Et
promitimus quod ad predicta servanda faciemus totum posse nos-
trum. Promitimus etiam, per nos et nostros, vobis predicto domino
regi Aragonum, quod si forte heredes vel successores dicti domini
regis Maioricarum nollent servare et complere predictam composi-
tionem et pactiones, et omnia et singula contenta in instrumento
predicte compositionis, nos non iuvabimus nec deffendamus dictos
heredes vel successores dicti domini regis Maioricarum contra vos
vel vestros in aliquo, donec predicta fuerint completa per eos.
Ymo obligamus nos et nostros facturos et curaturos quod dicti

heredes et successores dicti domini regis Maioricarum complebunt
et servabunt omnia et singula contenta in instrumento dicte com-
positionis, pro quibus omnibus complendis et observandis iuramus
per Deum tacta corporaliter sacro sanctis IIIIor Dei Euvangeliis,
et homagium facimus vobis dicto domino regi Aragonum, de vo-
luntate et mandato dicti domini regis Maioricarum. Et predictis
completis per eos, nos simus absoluti et liberati a predicta obli-
gatione. Verum, si vos vel heredes vestris veniretis contra dictam
compositionem, in totum vel in partem vel eam non servaretis,
non teneamur ad predicta, quandiu vos vel heredes vestri contra
venieretis vel non servaretis.
Ad hec nos Iacobus, Dei gracia rex Maioricarum predictus,
volentes et mandantes vobis dictis probis hominibus et universitati
et vestri quod predicta omnia observetis et observari faciatis, et
quod pro predictis complendis dicto domino regi Aragonum sa-
cramentum et homagium faciatis, absolvimus quantum ad hoc vos
et vestros ab omni donatione, sacramento, fidelitate et homagio
quibus nobis estis obligati, donec per dictos heredes et successores
Actum est hoc XIII kalendas februarii anno Domini millesimo
CCºLXXºVIIIº.
In presencia et testimonio Arnaldi Rogerii, comitis Paliarensis,
et Petri de Queralt, et Bernardi de Anglerola, et Bernardi de Ulmis,
et Beringerii de Sancto Iohanne, in quorum testimonio et presencia
omnes predicti laudaverunt et iuraverunt, ut supradictum est, et
dominus rex Maioricarum predictus laudavit, ut supradictum est.
Ego Guilelmus Veyrierii hanc cartam scripsi mandato Arnaldi
Mironi.
Arnaldus Mironi, scriptor publicus Perpiniani, subscripsit, et
rasit et emendavit in XVIIª linea universitati, et hoc Sig(+)num fecit.
diviso cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices
Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensii, qui huic translato sumpto fideliter
ab originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis
et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et decretum,
scribania curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius posse dictus gerens vices vicarii hanc
firmam fecit, kalendas iulii anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio.
Presentibus testibus Guilelmo Petri Burguesii et Berengario de Villafrancha. Et ideo
Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)-
num feci, die et anno proxime scriptis.
163
1279, [gener, 20. Perpinyà?]

Versió catalana dels acords entre el rei Pere i el rei Jaume de Mallorca.
Sapien tuit que, com plet fos entre nós en Pere, per la gràcia
de Déu rey d’Aragó, e·n Jacme, per aquela metexa gràcia rey de
Malorcha, sobre’l regne de Malorcha ab les yles de Menorcha e de
Evissa, e ab les altres iles ajaens a aquel regne, e sobre’ls comdats
e les terres de Rosseló, de Cerdanya, e de Conflent ab Vailespir e
ab Cobliure, e sobre Monpesler ab castels e ab viles de la senyoria
de Montpestler, les quals totes coses nós dit rey d’Aragó deýem a
nós pertànyer, a la perfi, volens del dit plet partir per composició
e transacció, e conservar entre nós vincle de fraternal amor, nós
en Jacme, per la gràcia de Déu rey de Malorcha davant dit, de
grat e de certa sciència e de bona volentat, per nós et per tots
los successors nostres, reebem de vós senyor en Pere, rey d’Aragó
davant dit, frare nostre, e dels successors vostres reys d’Aragó, en
feu honrat sens tot servii, sots la forma emperò daval escrita, tot
lo dit regne de Malorcha ab les iles de Menorcha e de Evissa, e
ab les altres iles ajaens a aquel regne, e tots los dits comtats e
terres de Rosseló, de Cerdanya, e de Conflent, de Vailespir e de
Cobliure. Encara, sens prejudici d’altrui dret, reebem en feu de vós
e dels vostres, segons la manera damunt e daval contenguda, lo
vescomtat d’Omeladés, el vescomtat de Karladés, ab totes viles et
ab castels d’aquels vescomtats, e encara tots castels e viles e locs
qualsquequals per alou avem e·ls térmens de Montpestler e en la
senyoria e en les terres d’aquel loch. E generalment totes altres
coses qualsquequals avem e aver devem en qualque loc sien, ab
cavalers, so és asaber ab hòmens, ab feus, ab jurisdiccions, ab totes
senyories, sia que aqueles tengam a mà nostra o altres tengen per
nós en feu, exceptats los feus que tenim del bisbe e de l’Esgleya
de Magolona. Per los quals tots e sengles locs, et terres e drets
lurs constituïm nós de present feudatari vostre. Regonexens d’aquí
avant nós e·ls successors nostres les dites totes coses tenir de vós
e de successors vostres reys d’Aragó en feu damunt dit honrat.
Tresportans encara en vós e en successors vostres, dret senyoriu
de totes les dites totes coses. Lo qual dret senyoriu atorgam nós
d’aquí avant posseir per nom de vós e dels vostres successors, e
quaix en senyal de liurada possessió del dit dret senyoriu. Exceptam
emperò de la dita regoneixensa de feu nós en Jacme rey damunt

dit les compres de castels, de viles e de locs les quals avem fetes
en les dites terres, les quals a nós e als successors nostres per
alou retenim. Emperò volem e atorgam que·ls hereus e successors
nostres sien tenguts de fer homanatge a vós e als successors vos-
tres, e dar postat de la ciutat de Malorcha, per nom e per veu de
tot lo regne de Malorcha e de les iles de Manorcha e de Evissa; e
de la vila del Puig de Cerdanya, per nom e per veu de Cerdanya
e de Conflent; e de la vila de Perpinyà, per nom del comtat de
Rosseló e de les terres de Valispir e del castel de Cobliure; e del
castel d’Omelàs, per nom e per veu del dit vescomtat d’Omeladés.
Les quals postats los dits hereus e successors nostres sien tenguts
de dar a vós e als successors vostres tota hora e quantes de ve-
gades requests ne seràn per vós e per los successors vostres, irats
e pagats, per raó tan solament de regonexensa de feu e de fadiga
de dret. Mas les dites postats /no puscats\, vós ne·ls successors
vostres, /re\tenir per raó de valensa. Sien tenguts encara tots los
hereus e·ls successors nostres fermar dret a vós e als vostres en
poder vostre e dels vostres, e una vegada cade anyn, con ne seràn
requests, anar a cort vostra e dels vostres en Catalunya, si doncs
lavors, quan ne seran requests, no eren los dits hereus e succes-
sors nostres e·l regne de Malorcha. Nós emperò, en vida nostra,
no siam tenguts a vós de fer homanatge, ne donar postat, ne anar
a cort vostra, ne fermar dret, ne constitucions de nou feedores
per vós o per los vostres observar. Prometem emperò, nós e els
nostres, e a assò de present nós e nostres successors obligam, que
ajudem, e valam e deffenam vós e·ls vostres successors ab tot poder
nostre contra tots hòmens del món. Encara prometem, per nós
e per los nostres, servar e servar fer en les terres de Rosseló, de
Cerdanya, e de Conflent, e de Valespir e de Cobliure los Usatges,
e les Custumes e les Constitucions de Barchelona, fets e fetes, e
encara faedors e faedores per vós e per los vostres ab conseil de
la major part dels barons de Catalunya, axí com és acustumat de
fer, salves especials custumes dels locs de les dites terres. E que en
les dites terres de Rosseló, de Cerdanya, de Conflent, de Valespir
e de Cobliure correga moneda barchelonesa e no altra. Retenim
emperò, a nós e als nostres successors, que puscham fer o fer fer,
sens contradiment e empatxament de vós e dels vostres, e·l regne
de Malorcha e en les iles a él ajaens moneda e monedes de nou.
Encara retenim, a nós e als nostres successors, que en negun cas
no·s puscha hom apelar de nós, ne dels officials nostres, ne dels
successors nostres ne per altra manera recórrer a vós dit senyor

rey d’Aragó ne als successors vostres, saul que per assò no sia
minvat en re d’aquestes coses que damunt e daval se contenen.
Encara que nós e·ls successors nostres puscam sens contradiment
e empatxament de vós e dels vostres fer e posar peatge e nova
leuda e·l regne de Malorcha e en les altres iles a él ajaens, salves
les libertats per los predecessors atorgades als hòmens vostres, si
doncs les dites libertats o privilegis no eren de dret, per contrari
ús ho per altra manera, revocades. Encara retenim, a nós e als
successors nostres, bovatge en les dites terres. Les quals, emperò,
totes coses que a nós retenim, volem e atorgam ésser del feu o
dels feus damunt dits, exceptades les compres damunt dites. Vets,
emperò, o bans per vós o per los successors vostres fets o a fer, no
siam tenguts, nós ne·ls successors nostres, servar, si fets no eren
de consel e d’assentiment de nós o dels nostres. Lexam encara e
defenim a vós davant dit senyor rey d’Aragó, frare nostre, e als
vostres, per tots temps, tota petició, qüestió e demanda la qual
contra vós o·ls successors vostres fer pogéssem nós o els nostres,
estrò a aquests temps, per alcuna raó.
A assò nós en Pere, per la gràcia de Déu rey d’Aragó damunt
dit, tenens-nos per pagats ab les dites coses de vós en Jacme, per
aquela metexa gràcia rey de Malorcha, frare nostre, a nós regone-
gudes e atorgades, e volens de tot en tot partir del dit plet, per
nós e per los nostres successors loam, aprovam e atorgam a vós
dit rey de Mayorcha, frare nostre, e als vostres successors per tots
temps lo dit regne de Malorcha e les iles, els comtats e les terres
les quals de nós en feu reebets sots les covinences damuntdites,
e prometem, per nós e per los nostres a vós e als vostres, ajudar,
valer e deffendre, vós e·ls vostres, el regne e les terres e·ls comtats
damuntdits e les jurisdiccions vostres e de les dites terres, les
quals de nós tenits en feu, ab tot poder nostre contra tots hò-
mens. Lexans per nós e per los nostres, per raó d’aquesta present
composició, covinensa e transacció, a vós e als vostres per tots
temps, tota petició, qüestió e demanda la qual movem o moure
pogéssem contra vós e·ls vostres, entrò a aquests temps, dels dits
regne e terres e drets lurs per alcuna raó.
Covenim encara e retenim nós en Pere e·n Jacme, frares,
reis damunt dits, que les substitucions fetes en les cartes de
l’heretament entre nós e·ls nostres per lo senyor en Jacme, per
nobla recordació reu d’Aragó, pare nostre, e el testament d’aquel
pare nostre, sien salves e romangen en lur fermetat, salves aques-

tes coses que en aquesta carta se contenen. E per les dites totes
coses a complir e fermament atendre obligam nós e·ls nostres la
I a l’altre e tots los béns nostres, e juram per Déu e per los seus
sants quatre Evangelis, e fem entre nós homanatge de boca e de
mans la I a l’altre en present.
Fetes són totes aquestes coses damunt escrites en la claustra
de la casa dels Frares Preïcadors de Perpenyà, XII dies a la exida
de gener en l’ay de MCCLXXVIII.
En presència dels cònsols, e de la major part de la universitat
de Perpenyà e dels testimonis daval escrits, so és asaber: Roger
Bernat, comte de Foix, e d’en Guillem de Canet, e de n’Arnau
Roger, comte de Palars, e d’en Dalmau de Castelnou, e d’en Pons
sa Guàrdia, de n’Arnau de Corsaví, e d’en Guillem de So, e d’en
Pere de Queralt e d’en Bernat d’Anglerola.
164
1279, febrer, 1. Montblanc

Bernat de Paó protesta davant el notari Pere Marçal, el batlle Pere
Seguer, el batlle de Montblanc Bernat de Tèrmens i l’abat de
Poblet, i altres testimonis, per l’injust empresonament del seu
pare, Bernat de Paó, i de Guillem de Reials, i es posa a mans
del rei perquè faci justícia.
B Vg. doc. 387.
165
1279, febrer, 4
Arnau Calaf ven al rei Pere el castell i la vila de Gil per 11.000 sous
de Jaca.
B ACA, Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 110, perg. 129, trasllat del 18
de desembre de 1314. Document en males condicions per la part superior.1
[...]ris in perpetuum [...] illustrissimo d[omino Petro]2 [...]

censibus, [...]uris, ortis, [...]ciis, ademprivis, bannis, [...]oniis, ius-
ticiis, placitis, firmamentis [...],3 [...] [di]versorum generum plan-
tatis ibidem et plantandis, et cum areis, farriginalibus, domibus,

corralis ac columbariis, tectis et fundamentis, [...]ndinis,4 furnis,
de celo in abissum, et cum cigiis, viis, stratis, requi[....], aquis,
aqueductibus et reductibus, [...]eis, fontium sive bassis, et cum
usaticis, serviciis, et planis, montibus, vallibus sive cumbis, et
cum pascuis, pasqueriis, pratis et herbis, et cum venacionibus,
invencionibus sive trobis, et cum herbaticis, bovatis, monedaticis,
exercitibus et cavalcatis, et cum redempcione earum, et cum terris
et alodiis, cultis et incultis, heremis et populatis, et cum terminis,
affrontacionibus ac pertinenciis suis per omnia loca, et cum toto
pleno dominio et iuribus, racionibus et accionibus meis, et cum
universis aliis et singulis que ibi habeo et percipio, et habere ac
percipere debeo, gratis vel vi vel alio modo, et que ad dominacio-
nem seu ad iurisdiccionem meam sive ad usum hominis pertinet
et pertinere quocumque modo noscuntur, tanquam hic specialiter
expressis. Affrontat autem dictum castrum, cum terminis et per-
tinenciis suis, ex una parte in termino de Selgua, et ex alia in
termino Montissoni, et ex alia in termino de Conxello. Predictum
inquam castrum et villam de Gil, sub predictis affrontacionibus
conclusum et terminatum, et cum omnibus supradictis, vendo, trado
et concedo vobis emptori prenominato et vestris, cui vel quibus
volueritis, in perpetuum pro undecim milibus solidis iaccensibus,
que omnia a vobis numeracione continua confiteor habuisse, et
ex eisdem omnibus reputo me bene paccatum ad meam volun-
tatem, renuncians excepcioni non numerate peccunie, et doli et
in factum. Et si forte predicta que vobis vendo, ut dictum est,
valent vel valebunt unquam in tempore amplius precio supradicto,
parum vel plurimum quoquo modo, illud quantumcumque sit, ex
mera mea liberalitate, titulo perfecte donacionis inter vivos, dono
et concedo vobis dicto emptori et vestris ad omnes voluntates et
intellectum vestri et vestrorum inde perpetuo penitus faciendum,
renuncians scienter illi iuri quod prohibet decepcionem ultra di-
midiam, et omni alii beneficio minoris precii et decepcionis. Et
cum hoc presenti publico instrumento, predictum castrum et villam
de Gil, cum omnibus et singulis supradictis que vobis et vestris
vendo, eicio et extraho de presenti ex omni meo meorumque iure,
dominio, posse et tenedone, et in ius, dominium, tenedonem et
corporalem possessionem vestri et vestrorum illud et illa mito,
trado et transfero de presenti ad habendum, /tenendum,\ possi-
dendum, expletandum ad vestrum proprium alodium franqum,
liberum et ingenuum atque quietum, cum ingressibus, egressibus
et melioramentis cunctisque suis pertinenciis per omnia loca, et ad

dandum, vendendum, inpignorandum et alienandum, et ad omnes
vestras vestrorumque voluntates ibi et ex inde tanquam de re vestra
propria perpetuo faciendas, sine omni vinculo et retentu quod in
predictis vel parte eorum non facio quoquo modo, et, sicut melius
et plenius ac utilius dici et scribi potest, ad totum comodum et
salvamentum vestri et vestrorum omnium successorum. Conffitens
etiam me dictum castrum vestro nomine possidere donec pos-
sessionem eiusdem vobis tradidero corporalem, quam intrandi et
recipiendi auctoritate propria vobis plenariam confero potestatem.
Promitens insuper vobis dicti emptori et vestris, fide bona, quod
predicta omnia que vobis vendo sunt franca, libera et ingenua,
et quod ea vel eorum aliquid non sunt vendita, inpignorata, data,
obligata vel alio modo alienata alicui, nisi vobis dicto emptori et
vestris tantum, et quod non feci sive dixi nec de cetero faciam,
dicam, consenciam sive paciar, tractabo sive procurabo per me vel
per interpositam personam aliquid propter quod presens vendicio
vobis vel vestris impedietur vel revocetur, aut impediri valeat seu
etiam revocari aliqua racione. Imo, bene et firmiter observabo eam
et faciam irrevocabiliter observari. Absolvens insuper incontinenti
im perpetuum omnes homines et feminas dicti castri et ville de
Gil et eius terminorum ab omni fidelitate, naturalitate, fide et ho-
magio quibus michi tenentur aliqua racione. Mandans eis firmiter
et districte quod a presenti die in antea habeant et teneant vos
dictum emptorem et vestros in dominos suos naturales semper, et
respondeant vobis et vestris im perpetuum de omnibus et singulis
supradictis, sicut michi facere tenebantur ante huiusmodi vendi-
cionem, et protegant, adiuvent et defendant ac custodiant vos et
vestros et omnia bona vestra viriliter sicut boni et fideles vassalli
protegere, deffendere, iuvare ac custodire tenentur suum domi-
num naturalem, precipientes etiam eis quod hoc promitant vobis
sub fide homagii quod vobis ore et manibus faciant in presenti.
Promitens insuper ego, dictus venditor, vobis, dicto emptori, et
vestris, bona fide, quod ego et meis heredes et successores, quos
ad hoc in presenti teneri volo et obligo, faciemus vos dictum
emptorem et vestros successores dictum castrum et villam de Gil,
cum omnibus et singulis antedictis que vobis et vestris vendo,
ut dictum est, habere, tenere, possidere et expletare potenter in
pace, semper franche et libere et quiete, et faciemus inde vobis et
vestris successoribus semper bonam garentiam, et eviccionem, et
salvetatem ac indempnitatem integram ante causam, post causam

et extra causam, in iure et extra ius ubique, nostris sumptibus et
expensis propriis absque omni dampno et missione vestri et ves-
trorum, contra omnes quaslibet et singulas personas que nomine
vel racione mei contra vos vel vestros in predictis que vobis vendo
seu parte eorum peticionem aliquam facerent vel demandam. Et si
forte in dicta vendicione, in totum vel in partem, vel contra vos
dictum emptorem vel vestros successores, racione ipsius, peticio
aliqua sive actio fieret vel moveretur unquam ab aliqua perso-
na vel personis racione mei aliqua racione, promito vobis dicto
emptori et vestris, bona fide, quod ego et heredes et successores
mei ponemus nos personaliter ante vos et vestros in iudicio et
extra, statim, in inicio litis sine aliqua excusatione, et recipimus
libellum sive libellos et totum honus cause, et pro vobis et vestris
respondebimus, et satis dabimus et ducemus atque agemus causas
fideliter et benigne nostris sumptibus et expensis propriis, absque
omni dampno et missione vestri et vestrorum ubique, tamdiu donec
causa et cause ille per diffinitivam sentenciam fuerint modo debito
terminate. Remitens in presenti vobis, emptori prenominato, et
vestris, ex pacto necessitatem denunciandi, si forte in vendicione
predicta vel parte eiusdem, vel contra vos dictum emptorem vel
vestros peticio aliqua inmineret. Et si propter defectum mei vel
meorum successorum, vos vel vestri dampnum, quod absit, inde
sustinueritis aliquod, vel gravemen sive expensam, vel missionem
feceritis ullo modo, omnia illa vobis et vestris restituere promito
ubique, statim quando volueritis, credendo inde vobis et vestris
solo plano et simplici verbo /vestro,\ sine testibus et iuramento.
Renuncians scienter iuri illi sive legi quod precipit emptorem
primo defendere guarentiam, et omni alii iuri, consuetudini, usui
et foro, et omni alii auxilio atque iuris beneficio pro me in ali-
quo facientibus. Pro qua guarentia et eviccione, et aliis omnibus
et singulis supradictis, obligo vobis dicto emptori et vestris, pro
pignore vestro, omnia bona mea mobilia et inmobilia, /specialiter
et generaliter,\ ubique habita et habenda.
Quod est actum IIº nonas febroarii anno Domini MºCCº
septuagesimo octavo.
Sig(+)num Arnaldi Calaff predicti, qui hec concedo et firmo
firmarique rogo.
Sig(+)num Guiyllelmi Molinerii, Sig(+)num Bonaffonati de
na Montaguda, civium ilerdensium, Sig(+)num Raymundi Março,
nepotis Arnaldi Calaff, venditoris predicti, testium.
Sig(+)num Bernardi Natalis, scriptoris, qui de mandato Aparicii

de Sancto /Martino,\ notarii publici Ilerdensis, hec scripsit, cum
raso rescripto in IIIª linea ubi dicitur pratis, et supraposito in Xª
ubi dicitur eiusdem, et in XIª ubi dicitur personam.
Ego Aparicius de Sancto Martino, notarius publicus Ilerden-
sis, hoc intrumentum scribi feci et clausi et hoc Sig(+)num feci.
1. Sig(+)num mei Dominici de Guylla, notarii publici Montissoni et curie eiusdem,
qui de mandato domni Iohannis de Molina, iusticie Montissoni, huic transumpto cum
suo autentiquo fideliter comprobato, ut testis supscripsit manu propria, cui quidem
transumpto idem iusticia auctoritatem suam ordinariam interposuit et decretum. In
cuius rei testimonium presentem transumptum sigillo eiusdem curie apensione munita
sigillavit. Sig(+)num Dominici de Biscarra, domini regis auctoritate notarii publici
per totam terram et dominacionem eiusdem, qui presens translatum cum dicto suo
originali, non raso, cancellato vel abolito, aut in aliqua sui parte suspecto, de verbo
ad verbum diligenter et fideliter comprobavit, ipsumque scribi fecit, cum supraposito
in prima linea ubi dicitur instrumento, et in eadem ubi legitur irrevocabiliter, et in XIª
linea ubi continetur tenendum, et in XXVIIIª ubi dicitur vestro, et in XXIXª ubi dicitur
specialiter et generaliter, et in XXXIIª ubi dicitur Martino, et clausit in villa Montissoni
XVº kalendas ianuarii anno Domini millesimo CCCºXIIIIº. Presentibus testibus Petro
de Canellis, Bertrando de Vallo, scriptore domini infantis, Bartholomeo de Canalibus
et Iacobus de Rodes, notarii Montissoni, et pluribus alii. 2. Falta almenys tota la
primera línia del document, aquestes són les úniques paraules llegibles de la segona.
3. Des de censibus fins aquí és tot allò que es pot llegir de la tercera línia. 4. És tot
allò que es llegeix de la quarta línia.
166
1279, febrer, 5. Perpinyà

El rei Jaume de Mallorca promet al seu germà el rei Pere que, quan
el seu fill primogènit arribi a l’edat de catorze anys, li farà
signar els acords establerts entre ells.
Noverint universi quod nos Iacobus, Dei gratia rex Maiorica-

rum, promittimus vobis domino Petro, per eandem regi Aragonum,
fratri nostro, nos facturos et curaturos quod ea que continentur in
instrumento compositionis et transactionis facte inter vos et nos
super peticione quam faciebatis contra nos de regno Maioricarum,
de comitatibus et terris Rossilionis, Ceritanie, Confluentis, Vallis-
pirii et de Cauquolibero, et de Montispesulano et terminis suis,
faciemus firmari et approbari per filium nostrum primogenitum,
cum contingerit nos eum habere, cum venerit ad etatem XIIII
annorum, promittentes vobis quod faciemus iurare dictum filium
nostrum primogenitum attendere et complere et in nullo venire

contra ea que in instrumento predicte compositionis continetur.
Actum est hoc nonas februarii, anno Domini MºCCºLXXº
octavo.
Signum (+) Iacobi, Dei gratia regis Maioricarum predicti, qui
hoc laudamus et firmamus.
Sig(+++++++)num Hugonis de Mataplana, prepositi Marsiliensis,
Poncii, prepositi Selsonensis, Arnaldi de Turri, legum professoris,
Arnaldi Baiuli, iurisperiti, Bernardo de Montepavone, militis, et
Petrus de Sancto Climenti, testium.
Sig(+)num fecit.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam intrumento cuius tenor talis
est […] Sig(+)num Stephani de Podio, notarii Barchinone. Sig(+)num Iacobi de Prato,
notarii. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices Romei de Marimundo,
vicarii Barchinone et Vallensii, qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo,
non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii et
auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et decretum, appositum per
manum mei Bernardi de Aversone, notarii publici Barchinone regentisque scribania
curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius manu et posse dictus gerens vices vicarii hanc
firmam fecit, pridie kalendas iulii anno Domini millesimo CCº nonagesimo tercio.
Presentibus testibus Petro de Castro, iurisperito, et Guilelmo Gavarra. Et ideo ego
iamdictus notarius hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis, notarius
publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)num feci, die et anno supra-
proxime scriptis.
167

Els reis Pere i Jaume acorden que pel que fa als deutes del seu
pare, cadascú d’ells pagarà els corresponents a les terres que
ha heretat.
de l’1 de juliol de 1293.
Noverint universi quod nos Petrus, Dei gratia rex Aragonum,

et nos Iacobus, per eandem rex Maioricarum, fratres, promittimus
nobis ad invicem, ex causa transactionis et compositionis inter
nos facte, quod quilibet nostrum solvat et solvere teneatur debita,
assignationes et iniurias que vere apparuerint deberi per dominum
Iacobum, inclite recordationis regem Aragonum patrem nostrum,
scilicet nos Petrus, rex Aragonum predictus, ea que dictus dominus

pater noster debebat, assignaverat vel tenebatur solvere in regno
et terris de quibus sumus hereditati per dictum patrem nostrum,
et nos Iacobus, rex Maioricarum predictus, ea que dictus dominus
pater noster debebat, assignaverat vel tenebatur solvere in regno
et terris de quibus sumus hereditati per dictum patrem nostrum.
Actum est hoc nonas februarii anno Domini millesimo du-
centesimo septuagesimo octavo.
Signum (+) Petri, Dei gratia regis Aragonum predicti, qui
hoc laudamus et firmamus. Signum (+) Iacobi, Dei gratia regis
Maioricarumm predicti, qui hoc laudamus et firmamus.
Sig(++++++) Hugonis de Mataplana, prepositi Marsiliensis,
Poncii, prepositi Selsonensi, Arnaldi de Turri, legum professoris,
Arnaldi Baiuli, iurisperiti, Bernardi de Montepavone, militis, et
Petri de Santo Climenti, testium.
Arnaldi Mironi, scriptor publicus Perpiniani, scripsit et hoc
Sig(+)num fecit.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam intrumento per alphabetum
diviso cuius tenor talis est […] Sig(+)num Iacobi Davidis, notarii Barchinone, testis
huius translati. Sig(+)num Iacobi Macellarii, notarii Barchinone, huius translati testis.
Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii
Barchinone et Vallensii, qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo, non
cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii et
auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et decretum, appositum per
manum mei Bernardi de Aversone, notarii publici Barchinone regentisque scribania
curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam
fecit, kalendas iulii anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio. Presentibus
testibus Guilelmo Petri Burguesii et Berengaro de Villafrancha. Et ideo ego iamdictus
notarius hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus
de Tarrega, hoc transcribi iussi, cum raso et emendato in VIIIª linea ubi dicitur
Maioricarum, et meum Sig(+)num feci, die et anno supraproxime scriptis.
168
1279, febrer, 7. Girona
El rei Pere escriu a Bernat de Prato, jutge de Girona, perquè Mar-
quesa de Malany no es troba segura per anar a Besalú per
seguir les causes que té amb la seva mare i amb Guerau de
Cervià. Si és així, que assigni un altre lloc on tenir la causa.
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, fideli suo Bernardo de

Prato, iudici Gerunde, salutem et graciam. Ex parte Marchesie,
filie nobilis Beatricis de Maloanno, fuit coram nobis propositum

quod non est ipsi Marchesie vel procuratoribus suis tutum ducere
causam que inter [eam] et dictam matrem suam vert[itur in] posse
vestro apud Bizuldonum.
Item, fu[it] coram nobis propositum ex parte ipsius Marchesie
quod non erat sibi vel procuratoribus suis tutum ducere causam
que inter eam et Geraldum de Cerviano vertitur in posse vestro
apud Bisuldonum.
Immo, ut dicitur, est ei pericolosum et dictis procuratoribus suis
in dicto loco ducere dictis causis. Quare mandamus vobis quatenus, si
dicta Marchesia predicta probaverit in posse vestro ita esse, assignetis
eidem et adversariis suis, cum ea littigantibus sub examine vestro,
alium locum idoneum ad littigandum in quo tute possint omnes
partes diebus per vos assignatis coram vetra presencia comparere.
Datum Gerunde VIIº idus februarii anno Domini millesimo
CCºLXXº octavo.1
1. et sig(+)num afegit.
169
1279, febrer, 7
Ponç Huc, comte d’Empúries, Dalmau de Rocabertí, Ramon d’Urtx,
Gilabert de Cruïlles, Guerau de Cervià, Arnau Guillem de Car-
tellà, Galceran de Sales i Arnau de Foixà, per manament del
rei Pere, es comprometen amb el rei Jaume de Mallorca que
observaran i faran observar els acords establerts entre ells.
Noverint universi quod nos Poncius Ugonis, Dei gracia Impu-

riarum comes, Dalmatius de Ruppebertino, Raimundus de Urgio,
Guilabertus de Crudiliis, Geraldus de Cerviano, Arnaldus Guilelmi
de Cartiliano, Gaucerandus de Salis et Arnaldus de Fuxano, de
mandato domini Petri, Dei gracia regis Aragonum, promitimus
per nos et successores nostros vobis domino Iacobo, Dei gracia
illustri regi Maioricarum, et vestris, servare et complere composi-
cionem et pacciones initas inter vos predictum dominum regem
Maioricarum et dominum Petrum regem Aragonum super questio-
ne seu peticione quam dictus dominus rex Aragonum movit seu
fecit contra vos, dictum dominum regem Maioricarum, de regno

Maioricarum et insulis sibi adiacentibus, et de comitatibus et terris
Rossilionis, Ceritanie, Confluentis, Vallispirii et de Caucholibero, et
villa Montispesulani et castris et terminis eiusdem, et promitimus
nos facturos et curaturos quod predicta omnia serventur, obligan-
tes nos et nostros quod predicta servabimus et servari faciemus
in perpetuum pro toto posse nostro, et non permitemus aliquem
contra venire, et promitimus quod ad predicta servanda faciemus
totum posse nostrum. Promitimus etiam per nos et nostros vo-
bis predicto domino regi Maioricarum quod si forte heredes vel
successores dicti domini regis Aragonum nollent servare et com-
plere predictam compositionem et pacciones, et omnia et singula
contenta in instrumento dicte composicionis, nos non iuvabimus
nec deffendemus dictos heredes vel successores dicti domini regis
Aragonum contra vos vel vestros in aliquo, donec predicta fuerint
completa per eos. Immo, obligamus nos et nostros facturos et
curaturos quod dicti heredes et successores dicti domini regis
Aragonum complebunt et servabunt omnia et singula contenta in
instrumento dicte composicionis. Pro quibus omnis complendis et
observandis iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Euvangelia,
et homagium facimus vobis dicto domino regi Maioricarum de
voluntate et mandato dicti domini regis Aragonum. Et predictis
completis per eos, nos simus absoluti et liberati a predicta obli-
gatione. Verum, si vos vel heredes vestri veniretis contra dictam
compositionem, in totum vel in partem, vel eam non servaretis,
non teneamur ad predicta quamdiu vos vel heredes vestri contra
veniretis vel non servaretis.
Ad hec nos Petrus, Dei gracia rex Aragonum predictus, volentes
et mandantes vobis dictis richis hominibus et militibus et vestris
quod predicta omnia observetis et observari faciatis, et quod pro
predictis complendis dicto domino regi Maioricarum sacramentum
et homagium faciatis, absolvimus, quantum ad hoc, vos et vestros
ab omni dominacione, sacramento, fidelitate et homagio quibus
nobis essetis obligati, donec per dictos heredes et successores
Quod est actum VIIº idus febroarii anno Domini MºCCºLXXº
octavo.
Sig(+)num Poncii Ugonis, Dei gracia Impuriarum comitis,
Sig(+)num Dalmacii de Ruppebertino, Sig(+)num Raimundi de
Urgio, Sig(+)num Guilaberti de Crudiliis, Sig(+)num Geraldi de
Cerviano, Sig(+)num Arnaldi Guilelmi de Cartiliano, Sig(+)num
Gaucerandi de Salis, Sig(+)num Arnaldi de Fuxano predictorum,

qui predicta omnia et singula concedimus et firmamus pariterque
iuramus.
Signum (+) Petri, Dei gracia regis Aragonum, qui hec con-
cedimus et firmamus.
Testes sunt: [1ª columna] Iaspertus de Bothenacho, episcopus
Valentinus, [2ª columna] Ugo de Mathaplana, prepositus Marsilien-
sis, Poncius de Urgio, sacrista Gerundensis, [3ª columna] magister
Arnaldus de Turre, consiliarius domini regis, Bernardus de Urriolis
et Petrus Altherii, milites.
de Toylano, publici Gerunde notarii.
Ego Raimundus de Toylano, publicus Gerunde notarius, (+)
subscribo.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam intrumento /per alphabetum
diviso\ cuius tenor talis est […] Sig(+)num Bartholomei Marchi, notarii. Sig(+)num
Petri de Olone, notarii. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices Romei
de Marimundo, vicarii Barchinone, qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo,
non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et auctoritate
qua nos fungimur auctoritatem impendimus et decretum, appositum per manum mei
Bernardi de Aversone, notarii publici Barchinone regentisque scribania curie vicarii
eiusdem civitatis, in cuius manu et posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam
fecit, octavo idus iunii anno Domini MCCXCº tercio. Presentibus testibus Bonanato
de Petro et Berengaro de Cortilio, iurisperitis. Et ideo ego Bernardus de Aversone,
notarius predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Sig(+)num Petri Lupeti, notarii
publici Barchinone, qui hoc translatum fideliter scribi et translatari fecit, et diligenter
de verbo ad verbum cum suo originali intrumento comprobavit et clausit, nonas iu-
nii anno Domini MºCCº nonagesimo tercio, cum liiteris appositis in prima linea ubi
scribitur per alphabetum diviso.
170
1279, febrer, 7
Ponç Hug, comte d’Empúries, Dalmau de Rocabertí, el vescomte
Guillem de Castellnou i Ramon d’Urtx, per manament del rei
Jaume de Mallorca, es comprometen amb el rei Pere que ob-
servaran i faran observar els acords establerts entre ells.
Noverint universi quod nos Poncius Ugonis, Dei gracia Im-

puriarum comes, Dalmacius de Ruppebertino, Guilelmus de Cas-
tronovo, vicecomes, et Raimundus de Urgio, miles, de mandato
domini Iacobi, Dei gracia regis Maioricarum, promitimus per

nos et successores nostros vobis domino Petro, Dei gracia illustri
regi Aragonum, et vestris, servare et complere composicionem et
pacciones initas inter vos et dominum Iacobum, Dei gracia regem
Maioricarum, fratrem vestrum, super questione seu peticione quam
vos movistis seu fecistis contra dictum dominum Iacobum regem
Maioricarum de regno Maioricarum et insulis sibi adiacentibus, et
de comitatibus et terra Rossilionis, Ceritanie, Confluentis, Vallispirii
et de Caucholibero, et villa Montispesulani et castris et terminis
eiusdem, et promitimus nos facturos et curaturos quod predicta
omnia serventur, obligantes nos et nostros quod predicta servabi-
mus et servari faciemus in perpetuum pro toto posse nostro, et
non permitemus aliquem contra venire, et promitimus quod ad
predicta servanda faciemus totum posse nostrum. Promitimus etiam
per nos et nostros vobis predicto domino regi Aragonum quod si
forte heredes vel successores dicti domini regis Maioricarum nol-
lent servare et complere predictam compositionem et pacciones,
et omnia et singula contenta in instrumento dicte composicionis,
nos non iuvabimus nec deffendemus dictos heredes vel successores
dicti domini regis Maioricarum contra vos vel vestros in aliquo
donec predicta fuerint completa per eos. Immo, obligamus nos
et nostros facturos et curaturos quod dicti heredes et successores
dicti domini regis Maioricarum complebunt et servabunt omnia et
singula contenta in instrumento dicte compositionis, pro quibus
omnis complendis et observandis iuramus per Deum et eius sancta
IIIIor Euvangelia, et homagium facimus vobis dicto domino regi
Aragonum de voluntate et mandato dicti domini regis Maiorica-
rum. Et predictis completis per eos, nos simus absoluti et liberati
a predicta obligatione. Verum, si vos vel heredes vestri veniretis
contra dictam compositionem, in totum vel in partem, vel eam
non servaretis, non teneamur ad predicta quamdiu vos vel heredes
vestri contra veniretis vel non servaretis.
Ad hec nos Iacobus, Dei gracia rex Maioricarum predictus,
volentes et mandantes vobis dictis richis hominibus et militibus
et vestris quod predicta omnia observetis et observari faciatis, et
quod pro predictis complendis dicto domino regi Aragonum sacra-
mentum et homagium faciatis, absolvimus, quantum ad hoc, vos
et vestros ab omni dominatione, sacramento, fidelitate et homagio
quibus nobis essetis obligati, donec per dictos heredes et succes-
sores nostros fuerint predicta completa et observata.
Quod est actum VIIº idus febroarii anno Domini MºCCºLXXº

octavo.
Sig(+)num Poncii Ugonis, Dei gracia Impuriarum comitis,
Sig(+)num Dalmacii de Ruppebertino, Sig(+)num Guilelmi de Cas-
tronovo, vicecomitis, Sig(+)num Raimundi de Urgio predictorum,
qui hec concedimus et firmamus pariterque iuramus.
Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis Maioricarum, qui predicta
Testes sunt: [1ª columna] Iaspertus de Bothenacho, episcopus
Valentinus, [2ª columna] Ugo de Mathaplana, prepositus Marsilien-
sis, Poncius de Urgio, sacrista Gerundensis, [3ª columna] magister
Arnaldus de Turre, consiliarius domini regis, Bernardus de Urriolis
et Petrus Altherii, milites.
de Toylano, publici Gerunde notarii.
Ego Raimundus de Toylano, publicus Gerunde notarius, (+)
subscribo.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam intrumento per alphabetum
diviso cuius tenor talis est […] Sig(+)num Petri de Olone, notarii, Si(+)num Petri
Lupeti, notarii, Sig(+)num Iacobi de Prato, notarii Barchinone, testium. Sig(+)num
et Vallensii, qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo, non cancellato nec in
civitatis, in cuius manu et posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit, octavo idus
iunii anno Domini millesimo CCº nonagesimo tercio. Presentibus testibus Bonanato de
Petro et Berengaro de Cortilio, iurisperiti. Et ideo ego Bernardus de Aversone notarius
predictus hoc meum Sig(+)num hic apposui. Sig(+)num Bartholomei Marchi, publici
Barchinone notarii, qui hoc translatum sumptum fideliter a suo originali scribi fecit
et clausit, nonas iunii anno Domini millesimo CCº nonagesimo tercio.
171
1279, febrer, 8
Gilabert de Centelles declara a Berenguer d’Orís, tinent de Castellvell per
Gastó, vescomte de Bearn, que li han estat pagats els 5.060 sous
de Barcelona de deute que el vescomte tenia amb ell.
Sit omnibus notum quod nos Guilabertus de Scintillis, per

nos et nostros, confitemur et recognoscimus vobis Berengario de
Orisio, tenenti castrum Castriveteris pro domino Gastone, quod
sumus bene paccatus a vobis racione dicti domini Gastonis de

quinque milibus et sexaginta solidorum monete Barchinone de
terno. Quos denarios sive solidos solvistis pro nobis et nomine
nostro istis inferius nominatis, videlicet Petro de Madrens de Val-
libus mille solidorum, et reddidit nobis instrumentum debiti, quod
instrumentum vos tradidistis nomine nostro Bernardo de Sancta
Columba. Item, solvistis ex dictis quinque milibus et LX solidis
Petro Vallini de Martorello duo milia solidorum. Et hominibus ville
Martorelli, et aliquibus aliis que continentur in albaranis nobis ab
ipsis factis, mille nongentos et viginti solidos. Et solvistis etiam
nobis in denariis, racione debiti quod debebatis solvere pro nobis
apud Sabadellum, centum quadraginta solidos. Et sic est nobis per
vos plenarie satisfactum de dictis quinque milibus et sexaginta
solidorum. Et ideo, renunciando omni exceptioni peccunie non
numerate, non tradite et non recepte, facimus vobis et vestris et
dicto domino Gastoni et suis bonum et perpetuum finem atque
sincerum albaranum amodo de non petendo, et nobis et nostris
silencium perpetuum imponentes vos et vestros et dictum dominum
Gastonem et suos quantum ad dictos quinque milia e LX solidos
quitios appellamus.
Actum est hoc VIº idus februarii anno Domini MºCCºLXXº
octavo.
Sig(+)num Guilaberti de Scintillis, qui hoc concedimus et
firmamus.
Testes huius rey sunt: Petrus Vallini, Petrus de Rubi et Ber-
nardus de Scintillis, pater predicti Guilaberti.
Sig(+)num Guilelmi Baiuli, presbiteri et notarii publici ville
Martorelli, sub Petro de Ollera rectore ecclesie eiusdem loci, qui
hoc scripsit et clausit, die et anno prefixis.
172
1279, febrer, 26
Felip de n’Andreu, procurador de Guillem Ramon de Montcada,
discuteix davant d’un jutge el pagament del bovatge.
Noverint universi quod die sabbati que fuit IIIIº kalendas

marcii anno Domini MºCCºLXXº octavo, in presencia mei notarii
infrascripti et testium infrascriptorum ad hoc specialiter convoca-
torum, Philipus de n’Andreu, procuratorio nomine nobilis Guilelmi
Raimundi de Moncada, coram Raimundo de Vallibus, canonico

Ilerdense et iudice a domino rege delegato, una cum magistro
Raimundo de Besulduno, archidiacono Tarantone, protestatus fuit
quod si idem Raimundus de Vallibus volebat quod coram ipso vel
sub eius examine procederetur super facto bovatici, et Guilelmus za
Redorta, qui ad hec presens erat, intendebat questionem proponere
de dicto bovatico, quod ipse erat paratus, nomine dicti nobilis,
procedere super hiis secundum Forum Aragonie, et hostendere
de iure suo, prout esset faciendum et procedendum, et sine ali-
quo diffugio et malicia, et hanc protestacionem fecit ne predicto
nobilis possit quo ad ius suum obtinendum aliquod preiudicium
super hoc generari.
Presentium Domenico Boneti, rectore ecclesie Castri Asinorum,
Guilelmo de Sancto Clemente et pluribus aliis.
Ego Michael Griçol, publicus Ilerdensis notarius, hoc scribi
feci et clausi, die et anno prefixis, et hiis omnibus prescriptis
presens fui et hoc Sig(+)num meum inposui.
173
1279, febrer, 26
Pere d’Aler, en representació dels ciutadans de Fraga, discuteix davant
d’un jutge el pagament del bovatge.
Noverint universi quod die sabbati que fuit IIIIº kalendas

marcii anno Domini MºCCºLXXº octavo, in presencia mei notarii
infrascripti et testium infrascriptorum ad hoc specialiter convocato-
rum, Petrus d’Aler, nomine procuratorio universitatis hominum de
Fraga, coram Raimundo de Vallibus, canonico Ilerdense et iudice a
domino rege delegato, una cum magistro Raimundo de Besulduno,
archidiacono Tarantone, protestatus fuit quod si idem Raimundus
de Vallibus volebat quod coram ipso vel sub eius examine proce-
deretur super facto bovatici, et Guilelmus za Redorta, qui ad hec
presens erat, intendebat questionem proponere de dicto bovatico,
quod ipse erat paratus, nomine dicte universitatis, procedere super
hiis secundum Forum Aragonie et hostendere de iure suo, prout
esset faciendum et procedendum et sine aliquo diffugio et malicia.
Et hanc protestacionem fecit ne predicta universitati possit quo
ad ius suum obtinendum aliquod preiudicium super hoc generari.
Presentibus Dominico Boneti, rectore ecclesie Castri Asinorum,

174
1279, febrer, 26
Pere de Granyena, procurador de Ramon de Montcada, senyor de
Fraga, discuteix davant d’un jutge el pagament del bovatge.
Noverint universi quod die sabbati que fuit IIIIº kalendas marcii
anno Domini MºCCºLXXº octavo, in presencia mei notarii infrascripti
et testium infrascriptorum ad hoc specialiter convocatorum, Petrus
de Graynana, miles, procurator nobilis Raimundi de Montecatano,
domini de Fraga, coram Raimundo de Vallibus, canonico Ilerdense
et iudice a domino rege delegato, una cum magistro Raimundo de
Besulduno, archidiacono Tarantone, protestatus fuit quod si idem
Raimundus de Vallibus volebat quod coram ipso vel sub eius exa-
mine procederetur super facto bovatici, et Guilelmus za Redorta,
qui ad hec presens erat, intendebat questionem proponere de dicto
bovatico, quod ipse erat paratus, nomine dicti nobilis, procedere
super hiis secundum Forum Aragonie et hostendere de iure suo,
prout esset faciendum et procedendum et sine aliquo diffugio et
malicia. Et hanc protestacionem fecit ne predicto nobili possit quo
ad ius suum obtinendum aliquod preiudicium super hoc generari.
Presentibus Dominico Boneti, rectore ecclesie Castri Asinorum,
presens fui, et hoc Sig(+)num meum inposui.
175
1279, març, 5
Pere de Granyena, procurador de Ramon de Montcada, senyor de
Fraga, declara que està disposat a demostrar el seu dret davant
d’un jutge sobre el monedatge.
Noverint universi quod die sabbati que fuit IIIº nonas marcii
anno Domini MºCCºLXXº octavo, in presencia mei notarii infrascripti
et testium infrascriptorum ad hoc specialiter convocatorum, Petrus
de Graynana, miles, procurator nobilis Raimundi de Montecatano,
domini de Fraga, protestatus fuit coram magistro Raimundo de
Besulduno, archidiacono Tarantone, iudice delegato a domino rege,
una cum Raimundo de Vallibus, canonico Ilerdense, quod ipse erat
paratus coram eo super facto monedatici procedere et hostendere
de iure suo prout esset faciendum. Et hanc protestacionem fecit
ad conservacionem iuris predicti nobilis, maxime quia idem Rai-
mundus de Montecatano asserebat quod, secundum ea que dicta
et acta fuerunt coram domino rege super facto predicto, litera
comissionis facta a domino rege ante dictis Raimundo de Vallibus
et magistro Raimundo, credebat esse aliter quod non est, et per
illam intendebat aliter procedere.
Presentibus Peretono Ferrarii, Gombaldo de Mitera, militem,
et pluribus aliis.
176
1279, març, 7
Guillem Moliner, ciutadà de Lleida, reconeix que té en comanda de
Pere de Tries un sarraí i un batejat, que Jucef Ravaia li va
enviar. Promet que els hi tornarà quan rebi ordre del rei o de
Jucef.
Noverint universi quod ego Guilelmus Molinerii, civis ilerdensis,

per me et omnes meos, confiteor et recognosco in veritate, cum
hoc presenti instrumento publico conferto, vobis Petro de Tries, civi
ilerdensi, et vestris, quod ego habeo et teneo a vobis in comanda
unum sarracenum nomine Ayça et unum babtitçatum furnerium
nomine Iacobo, qui sunt in villa de Turribus, super quibus michi
tradendis Iuceff Ravaya, baiulus domini regis Aragonum, vobis
suam literam, suo sigillo sigillatam, misit, unde bene ad meam
voluntatem vestri paccatus sum. Renuncians scienter excepcioni

non receptorum sarraceni et babtitçati predictorum, et doli et in
factum. Quos quidem sarracenum at babtitçatum promito vobis
tradere et tornare tunc statim cum aliud mandatum recuperandi
eosdem habueritis a domino rege Aragonum, vel a dicto Iuceff
Ravaya sive ab aliqua alia persona nomine dicti domini regis, sine
omni obstaculo et prolongamento. Pro quibus omnibus et singulis
supradictis attendendis sic firmiter et complendis obliguo vobis
dicto Petro de Tries et vestris omnia bona mea mobilia et inmo-
bilia, habita et habenda ubicumque sint, specialiter et generaliter.
Quod est actum nonas marcii anno Domini MºCCºLXXºVIIIº.
Sig(+)num Guilelmi Molinerii predicti, qui hoc firmo et con-
cedo firmarique rogo.
Sig(+)num Raymundi de Montesono, carnificis ilerdensis,
Sig(+)num Petri de Acrimonte, mercatoris, manentis in palacio
coram Ilerda, testium.
Sig(+)num mei Guilelmi Fusterii, notarii publici Ilerdensis,
qui hoc scripsi et clausi.
177
1279, març, 21
Guillem de Vilarnau, ciutadà de Tortosa, acusat de l’assassinat
d’Arnau Mercer, ciutadà de Morella, rebutja la fiança que li
ha imposat Teric de Busca, lloctinent del justícia de Morella,
i declara que apel·larà al rei i es posarà en poder de Guillem
Olomar, batlle de Morella.
Coneguen totz con, sobre denunciació que per n’Arnau Merçer

ere feyta contra en Guillem de Vilarnau, per raó de la mort de
n’Arnau Mercer, segons que en aquela denunciació és contengut,
en Terich de Brusca, tinent loch de justícia en Morella, per raó
de la dita denunciació, demanà al dit Guillem de Vilarnau caple-
vadors e fermançes de dret, ab pena de mil morabentins; et con
lo dit Guillem de Vilarnau dixés que el avie ja fermat que estarie
a dret en poder del senyor rey o de la cort de Morella, et aquel
fermament lo dit en Terich no li volgués reebre, lo dit Guillem de
Vilarnau altra vegada al dit en Terich porferí fiançes que farie dret,
per raó de la dita denunciació, en poder del senyor rey o de la

cort de Morella, o que li donarie caplevadors de D morabetins. Et
encontinent lo dit Guillem presentà fiançes de dret o caplevadors
de D morabetins al dit en Terich, ço és asaber en Pere Agulló, et
en Pere Guilabert, et en Pere de Maderes et en Pere Çameso de
Daroca. Et lo dit en Terich dix que no li pendrie fiançes de dret
ni caplevadors si no en aquesta forma: qu·el dit Guillem li donàs
fiançes de dret o caplevadors ab pena de mil morabetins, o que li
mostràs per dret o per fur que li degués minvar la pena, et que o
farie. De la qual cosa lo dit Guillem de Vilarnau dix que·s tenie per
agreujat, et dix que se n’apellave al senyor rey. Et dix encara lo dit
Guillem qu·es metie personalment en poder d’en Guillem Olomar,
batle del senyor rey en Morella, axí com en faz del senyor rey o del
dit justícia, si reebre o volie, e dix que suplicave als damunt ditz
batle et justícia que sobre les dumunt dites coses no fos agreujat.
Totes les damunt dites coses et sengles foren dites et feytes
en la cort de Morella, XIIº kalendas aprilis anno Domini millesimo
Presentz testimonis: Arnau Astre, et Raimon de Barberà et
Guillem Ferrer.
Sig(+)num mei Arnaldi de Pinos, notarii publici Morelle, qui
in predicta omnia presens fuy, et eam in publica forma redigi ad
instanciam dicti Gulelmi de Vilarnau et cum voluntate dicti Terici
tenentis locum iusticie, loco, die et anno prefixis.
178
1279, març, 23
Guillem de Vilarnau, ciutadà de Tortosa, nomena Guillem Olomar
procurador seu en la causa que li ha mogut Arnau Mercer per
l’assassinat del seu pare.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus de Vilarnau, cives

dertusensis, per me et meos, facio, constito et ordeno vos Guilelmum
Olomar, presentem, existentem, certum et specialem procuratorem
meum ad inpetrandum et petendum domino rege iudicem in causa
que vertitur vel verti speratur inter me, ex Iª parte, et Arnaldum
Merçer Sancti Mathei, ex altera, pro illa dencunciacione quam
predictus Arnaldus Mercer posuyt contra me in posse iusticiam

Morelle racione mortis Arnaldi Mercer, patris sui condam, defuncti.
Instituens inquam vobis procuratorem meum ad firmandum ius in
posse domini regis vel coram quolibet alio iudice ab eo delegato,
pro me, racione dicte denunciacionis. Et quicquid inde per vos
in predictis vel aliquo premissorum actum fuerit sive procuratum
ratum habebo perpetuo atque firmum, tanquam a me personaliter
esse factum, sub obligacione meorum bonorum.
Quod est actum Morelle Xº kalendas aprilis anno Domini
millesimo ducentesimo septuagesimo octavo.
Sig(+)num Guilelmi de Vilarnau predicti, qui hoc laudo, firmo
et concedo.
Testes huius rey sunt: Petrus Çameso et Petrus de Maderes.
Sig(+)num Arnaldi de Pinos, notarii publici Morelle, qui hoc
scribsit, loco, die et anno prefixis.
179
1279, març, 25
Bernat de Portella, castellà de Lluçà, amb l’assentiment de la seva
esposa Elisenda, es posa amb tots els seus béns a les mans
del rei perquè faci justícia.
Noverint universi quod nos Bernardus de Portella, gratis et ex

certa sciencia, et cum assensu etiam et voluntate domine Eligssendis
uxoris nostre, mittimus et tradimus personam nostram et castra
nostra de Luçano, et de Portella, e de s’Aquar et de Palmerola,
cum omnibus terminis, honoribus et possessionibus, et iuribus et
pertinenciis eorum, et omnia alia castra, honores et possessiones
nostri, ubicumque hec habemus et habere debemus, cum militibus
et domnabus, et aliis hominibus et feminis, et omnia alia iura
nostra que possunt dici et nominari, et que ad nos pertineant et
possunt pertinere quocumque iure vel quacumque racione, in posse
vestri domini Petri, Dei gracia regis Aragonum, domini nostri, et
ad misericordiam et voluntatem vestri, vel pro iure vobis faciendo
et conquerentibus de nobis, sicut debeamus de iure vel de consue-
tudine quodcumque, scilicet istorum vobis magis placeat, licet vos
sitis absens, et in posse vestri Guilelmi Mulinerii, tenentis locum
Fferricii de Liçana, procuratoris dicti domini regis in Catalonia,

et vobis Fferrarii Mayolli, vicarii Barchinone, presencium et reci-
piencium personam nostram, et omnia dicta castra et alia bona
nostra supra nominata. Excipio tamen de istis rebus supradictis
castra et alios honores quos et que tenemus per alios dominos.
Hanc tamen tradicionem quam facimus de persona nostra, et de
castris et omnibus aliis rebus supradictis, facimus vobis domino
regi, licet absenti tanquam presenti, et vobis dictis Guilelmo Mu-
linerii et Fferrario Mayolli, presentibus nomine dicti domini regis,
sub ista forma, quod persona nostra sit salva et secura de morte,
et de afollamento, et de iusticia, et de capcione et de retencione,
et postquam venimus ante predictum dominum regem possimus
libere et franche ire et esse ubi nos velimus.
Item, retinemus nos Bernardus de Portella predictus quod
decem homines, illi scilicet quos nos magis velimus de illis qui
sunt in castro de Luçano, possint inde ire seu recedere salvi et
securi quocunque ipsi ire voluerint. Et si ipsi decem homines
voluerint ire ante dominum regem, quod possint facere salvi et
securi, eundo, veniendo, et stando et redeundo. Et si dicti decem
homines volunt firmare in posse domini regis, quod faciant ius
domino regi et conquerentibus de eis, quod possint hoc facere. Et
si nolunt hoc facere, quod non sint inde ristricti ullo modo, immo
possint inde recedere salvi et securi quocumque ire voluerint, et
ad hoc faciendum habeant spacium unius mensis.
Item, promitimus nos dictus Bernardus de Portella vobis domi-
no regi predicto, licet absenti tanquam presenti, et vobis Guilelmo
Mulinerii et Fferrario Mayolli supradictis et notario infrascripto,
stipulantibus et recipientibus hanc stipulacionem seu promissionem
a nobis nomine dicti domini regis, quod omnes alios homines
qui sunt in stabilimento castri de Luçano et aliorum castrorum
supradictorum, exceptis agricultoribus seu laboratoribus qui sunt
in aliis castris, qui habeant hospicia vel mansos et qui sunt dati
ad usum agriculture, ducemus de presenti simul nobiscum et
vobiscum ante dominum regem. Pro quibus omnibus hominibus
supradictis, exceptis dictis decem hominibus, firmamus de presenti
in posse vestrum dictorum Guilelmi Mulinerii et Ferrarii Mayolli,
recipientium nomine dicti domini regis, quod faciamus ius pro
eis dicto domino regi, et conquerentibus de eis sicut debeamus,
de iure vel de consuetudine, sub obligacione omni castrorum et
bonorum supradictorum. Ita tamen quod vos, nomine dicti domini
regis, faciatis sua necessaria hominibus supradictis, quousque sint,

coram domino rege et etiam postea, dum domino regi placebit. Et
si aliqui de dictis hominibus nollent ire nobiscum ante dominum
regem, quod nos non teneamur in aliquo, excepto quod faciamus
ius pro eis.
Item, nos Bernardus de Portella protestamur hoc quod infra
sequitur, scilicet quod per vim et non gratis, set ad obediendum
domino regi, tradimus vobis Guilelmo Mulinerii et Fferrario Ma-
yolli supradictis, nomine dicti domini regis, dominam na Timbors,
filiam Raimundi de Luçano, quondam, et cognatam nostram.
Item, tradimus vobis dictis Guilelmo Mulinerii et Fferrario
Mayolli, nomine dicti domini regis, omnia alia bona mobilia que
nos habeamus in castris supradictis, ad voluntatem et ad mise-
ricordiam dicti domini regis, et pro iure faciendo quodcumque
istorum ei magis placeat. Ita tamen quod vos mutuetis nobis de
presenti, super predictis bonis mobilibus, mille solidos Barchinone
de terno. Ita tamen quod si est de misericordia domini regis, quod
restituat nobis predicta bona mobilia, quod nos teneamur solvere
vobis dictos mille solidos, vel quod vos possitis retinere vobis tot
de dictis bonis mobilibus quod valeant dictos mille solidos.
Et promittimus vobis quod contra ista non veniamus, et re-
nunciamus omni iuri et omni consuetudini pro nobis facientibus.
Et totum hoc iuramus per Deum et eius sancta IIIIor Euvangelia
manibus nostris corporaliter tacta attendere et complere, et facimus
homagium vobis, nomine domini regis predicti.
Ad hec nos domna Eligssendis, uxor dicti Bernardi de Portella,
laudamus, et approbamus et confirmamus in omnibus tradicionem
et obligaciones predicti castri de Luçano, et omni aliorum castro-
rum et bonorum supradictorum. Concedentes etiam quod omnia
ista supradicta et singula sunt facta de assensu et voluntate nostra.
Et promittimus vobis domino regi, licet absenti, et vobis Guilelmo
Mulinerii et Fferrario Mayolli et notario infrascripto, presentibus et
stipulantibus a nobis nomine domini regis predicti, quod contra istud
vel aliquod istorum non veniemus per nos nec per aliam personam,
nec aliquem venire faciemus nec consetiemus, racione obligacionis
nostri sponsalicii, nec iure obligacionis nostre, nec racione alicuius
iuris nobis competentis aliquo modo in omnibus supradictis nec alia
racione. Nos enim renunciamus dicto sponsalicio nostro et omni iuri
nobis aliquo modo in predictis omnibus competenti, et omni alii
iuri pro nobis facienti, et iuramus per Deum et eius sancta IIIIor
Euvangelia manibus nostris corporaliter tacta quod non veniemus

contra, immo predicta attendemus et complebimus.
Nos ergo Guilelmus Mulinerii et Fferrarius Mayolli supradicti,
ex parte domini regis et de auctoritate ipsius, recipimus de vobis
Bernardo de Portella omnia supradicta et singula, et consentientes
et concedentes ea promittimus adhuc vobis Bernardo de Portella
quod dictus dominus rex laudabit et approbabit et habebit pro
firmo, et servabit et faciet servari vobis et hominibus supradictis
omnia supradicta et singula sicut supra sunt contenta. Et omnia
ista et singula promittimus vobis sub fide domini regis et nostra.
Actum est hoc octavo kalendas aprilis anno Domini millesimo
ducentesimo septuagesimo nono.
Sig(+)num Bernardi de Portella, Sig(+)num domne Eligssendis,
uxor eius, qui hoc firmamus et iuramus.
Sig(+)num Guilelmi Mulinerii, Sig(+)num Fferrarii Mayolli,
qui hoc laudamus et firmamus.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Poncius de Cerveria,
Guilelmus de Turri, vicarius Vallensi, [2ª columna] Berengarius
de Riaria, civis Barchinone, Iohannes Periç Sabata, vicarius de
Montealbo, Bernardus de Sala, vicarius Minorise, [3ª columna]
Petrus de Cigiario, Guilelmus Aymici, Berengarius Mayol, [4ª co-
lumna] ffrater Geraldus Cabal, ordinis Fratrum Predicatorum,
ffrater Berengarius de Garino, ordinis Ffratrum Minorum, Romeus
Gerardi, civis Barchinone, [5ª columna] et Petrus de Caurs, baiulus
de Berguedano.
Sig(+)num Petri de Ribalta, notarii publici Barchinone, qui
hoc scribi fecit et clausit, cum litteris emendatis in linea prima
ubi scribitur uxoris, die et anno prefixis.
180
1279, abril, 5
El rei Pere concedeix a Lope de Pomar com a honor, segons el Fur
d’Aragó, 1.500 sous de Jaca sobre la salina de Nabal. A canvi,
ell l’ha de servir com és costum a Aragó.
damus et concedimus vobis Luppo de Pomar, pro honore, ad Fo-
rum Aragonie, mille et quingentos solidos iaccenses, habendos et
percipiendos quolibet anno, dum nostre placuerit voluntati, super
salinis de Nabal per tres tercias cuiuslibet anni. Mandantes baiulo

dictarum salinarum presenti, et qui pro tempore fuerit, quod vobis
de redditibus et exitibus dictarum salinarum solvat predictos mille
et quingentos solidos quolibet anno per tres tercias, ut est dic-
tum. Vos enim teneamini pro eis nobis servire prout in Aragonia
consuetum est servire pro honoribus.
Datum Barchinone nonas aprilis anno Domini MºCCºLXXº
nono.
181
1279, abril, 8
El rei Pere compra a l’abat del convent de Sant Antoni de Barcelo-
na un cens de 720 sous de Barcelona sobre el molí del Cup
que aquest havia comprat als marmessors de Suau, esposa de
Bernat Aimeric, pel preu de 900 morabatins.
del 7 de març de 1287.
Noverint universi quod nos Petrus, Dei gracia rex Arago-

num, confitemur vobis venerabilis et dilectis abbate et conven-
tui monasterii Sancti Antonii Barchinone, ordinis sancte Clare,
quod vos absolvistis, dedistis et diffinivistis nobis totam illam
vendicionem quam manumissores testamenti Suavis, quondam,
uxoris Bernardi Eimerici, fecerunt vobis et vestro monasterio,
pro precio nongentorum morabetinorum, de septingentis viginti
solidis Barchinone censualibus, quos predicta Suavis, racione
emptionis quam inde fecit a Benvenist de Porta, quondam, et a
Perfecto, filio suo, habebat et recipiebat, et vos postea habuistis
et recepistis super molendino de Cubo et fructibus, proventibus et
iuribus eiusdem molendini, quod predictis Benvenist et Perfectus,
filius suus, predictis, habebant et possidebant in casali molendi-
norum que dicuntur de Cloto, et reddidistis et tradidistis nobis
instrumentum vestre emptionis, et instrumentum etiam emptionis
predicte Suavis et quedam alia instrumenta facientia pro predicta
emptione vestra. Unde concedentes nos, vobis et dicto monaste-
rio vestro, adhuc debere predictos nongentos morabetinos quos
vos dedistis manumissoribus predicte Suavis pro precio predicte
vendicionis quam vobis fecerunt, damus, assignamus et concedi-
mus vobis, intuitu pietatis et elemosine, et etiam racione predicti
iuris vestri et redditus quem inde consuevistis habere, que omnia
nobis diffinivistis, sexaginta solidos quos consuevistis percipere et

habere super redditibus et exitibus predicti molendini, habendos
et recipiendos singulis mensibus pacifice super redditibus et exiti-
bus eiusdem molendini, tamdiu et per tantum temporis donec ad
manus nostras pervenerint alique hereditates seu possessiones de
quibus vobis satisfaciamus in dictis nongentis morabetinis quos vos
debemus, vel vobis solverimus ipsos nongentos morabetinos. Et si
forssan redditus et exitus dicti molendini de Cubo non sufficerent
singulis mensibus ad dictos sexaginta solidos, damus, assignamus
et concedimus vobis et dicto vestro monasterio, totum id quod
inde deffuerit habendum et recipiendum super redditibus baiulie
Barchinone. Mandantes baiulis Barchinone, presenti scilicet et
futuris, quod de predictis redditibus et exitibus solvat vobis vel
cui volueritis singulis mensibus predictos sexaginta solidos, ut
superius continetur.
Datum Barchinone VIº idus aprilis anno Domini MºCCºLXXº
nono.
Testes sunt: [1ª columna] Guilelmus de Caneto, [2ª columna],
Bernardus de Portella, Poncius de Cervaria, [3ª columna] Arnaldus
de Saga, Iaçbertus de Barberà.
Sig(+)num Petri de Sancto Clemente, scriptoris predicti do-
mini regis, qui mandato eius hoc scribi fecit et clausit, loco, die
et anno prefixis.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam intrumento, sigillo maiori
pendenti domini regis Petri munito, cuius series sic se habet […] Sig(+)num Bernardi
de Caderita, notarii. Sig(+)num Nicholai de Samares, notarii. Sig(+)num Petri de Olone,
notarii. Sig(+)num Iacobi de Portu, publici Barchinone notarii, qui hoc translatum
scribi fecit et clausit, et cum originali suo fideliter comprobavit, septimo idus marcii
anno Domini millesimo CCºLXXXº septimo.
182
1279, abril, 13
Ferrer de Queralt, batlle de Martorell i Castellvell per Gastó, vescomte
de Bearn, reconeix que Ramon de Fortuny li ha donat 2.000 sous
de Barcelona que el vescomte li devia.
Sit omnibus notum quod ego Ferrarius de Queralto, baiulus

Martorelli et Castriveteris pro domino Gastone, confiteor et recog-
nosco vobis Raymundo de Fortunio, baiulo Vallismollis pro dicto

domino Gastone, me esse bene paccatum a vobis de duo milia
solidorum monete Barchinone perpetue de terno, de redditibus
Vallismollis pro dicto domino Gastone, cum illis quingentis solidis
dicte monete quos nuper a vobis habui et recepi, sicut continetur
in quodam albarano vobis a me facto, scripto per manum subscripti
notarii. Quos quidem duo milia solidos ego et Petrus Vallini de villa
Martorelli manulevavimus pro domino Gastone apud Martorellum.
Et quia de predictis duobus mille solidis michi a vobis est plenarie
satisfactum, renunciando omni exceptioni peccunie non numerate
et non recepte, facio vobis et vestris, per me et dictum dominum
Gastonem, finem et pactum atque sincerum albaranum de non pe-
tendo a modo dictos duo mille solidos, ymo michi et meis et dicto
domino Gastone super premissis silencium apponimus perpetuum.
Actum est hoc idus aprilis, anno Domini MºCCºLXXº nono.
Sig(+)num Ferrarii de Queralto, baiuli predicti, qui hec con-
cedo et firmo.
Testes huius rey sunt: Bernardus, clericus, Bernardus Ollomar
et Bernardus de Novello, scolaris.
Martorelli sub Petrus de Olleta rectore ecclesie eiusdem loci, qui
183
1279, abril, 24. Barcelona
El rei Pere concedeix, segons el Fur d’Aragó, a Guillem Alcalà 2.500
sous de Jaca per cinc cavalleries, per les quals Guillem ha de
servir el rei.

damus et concedimus pro honore ad Forum Aragonie vobis Gui-
lelmo de Alcalano de Quinto, pro quinque cavalleriis, duos mille
quingentos solidos iaccenses, habendos et percipiendos quolibet
anno dum nostre placuerit voluntati super redditibus Casarauguste
per tres tercias cuiuslibet anni. Mandantes baiulo Ceserauguste,
presenti et qui pro tempore fuerit, quod vobis de redditibus et
exitibus dicti loci solvat predictos duos mille quingentos solidos
quolibet anno per tres terciis, ut est dictum. Vos enim teneamini
pro eis nobis servire prout in Aragonia consuetum est servire pro
honoribus.
Datum Barchinone octavo kalendas may anno Domini

MºCCºLXXº nono.
184
1279, abril, 26
Timbors, filla de Ramon de Lluçà i Sibília, havent arribat a l’edat
de vint-i-cinc anys, fa donació entre vius al rei de la meitat
que li pertany i de qualsevol dret que té damunt del castell de
Lluçà, i també dels contenciosos que pot tenir contra Bernat
de Portella i la seva esposa Elisenda, germana d’ella.
In Dei nomine. Sit omnibus manifestum quod ego Timbors,

filia quondam Raimundi de Lussano et domine Sibilie, uxoris eius,
bono animo et spontanea voluntate, et ex certa sciencia, conce-
dens me pervenisse ad etatem perfectam, scilicet viginti quinque
annorum, dono et concedo vobis illustri domino Petro, Dei gracia
regi Aragonum, et cui sive quibus velitis, in perpetuum, perfecta et
irrevocabili donatione inter vivos, totam meam medietatem et aliud
ius quam et quod habeo et habere debeo ex successione dictorum
parentum meorum vel alio quolibet modo in castro de Lussano,
quod est alodium vestrum franchum, et in omnibus honoribus,
possessionibus, terminis, pertinenciis et iuribus ipsius castri, et in
omnibus aliis castris cum terminis et pertinenciis eorum, et aliis
bonis et iuribus universis que fuerunt dictorum parentum meorum
quecumque sint et ubicumque.
Item, dono et concedo vobis, et cui sive quibus velitis, perpe-
tuo, perfecta et irrevocabili donatione inter vivos, omnes actiones
et quelibet alia iura que michi competunt et competere possunt
vel debent contra Bernardum de Portella et contra Elicssendem,
uxorem eius, sororem meam, ratione fructuum et proventuum
quos habuerunt et perceperunt, et potuerunt habere et percipere,
de predicta medietate mea, et alio iure meo predictorum castro-
rum et aliorum bonorum paternorum et maternorum, et ratione
dampnorum que ibi dederunt, vel qualibet alia ratione.
Hanc autem donationem et concessionem facio vobis, et ves-
tris et cui sive quibus velitis, in perpetuum de predictis omnibus
et singulis, pure, libere et absolute, et sine omni conditione et
retentione, et sicut melius dici et intelligi potest, ad vestrum ves-
trorumque salvamentum et bonum intellectum. Extrahendo predicta
omnia et singula que vobis dono de iure, dominio et posse mei

et meorum, et eadem omnia et singula in vestrum vestrorumque
ius, dominium et posse mito et transfero irrevocabiliter. Et ex
causa donationis cedo vobis, et vestris et quibus velitis, perpetuo,
omnia loca, iura, voces, exceptiones, deffensiones et actiones, rea-
les et personales seu mixtas, utiles et directas, ordinarias et extra
ordinarias, et alias quascumque michi competentes et competere
debentes aliquo modo in predictis omnibus et singulis que vobis
dono, et contra quascumque personas et res, ratione eorum. Qui-
bus locis, iuribus, vocibus, exceptionibus, deffencionibus et actio-
nibus meis predictis possitis vos et vestri uti et experiri, agendo
et deffendendo et quocumque alio modo vobis placuerit contra
quascumque personas, quemadmodum ego possem ante huiusmodi
donationem et cessionem, et etiam postea, quandocumque in casu
suo. Constituendo inde vos dominum et procuratorem ut in rem
vestram propriam, sic quod, de predictis omnibus et singulis que
vobis dono, vestram possitis facere voluntatem sine contradiccione
et impedimento mei et meorum et alterius cuiuscumque persone.
Et dono et concedo vobis plenam potestatem quod per vos, aut
per procuratorem aut nuncium vestrum, possitis apprehendere
corporalem possessionem predictorum omnium et singulorum que
vobis dono, et apprehensam retinere, et inde facere vestre libitum
voluntatis. Promitens vobis et notario infrascripto, a me stipulanti
pro vobis et nomine vestro, quod numquam contra predicta vel
aliqua de predictis veniam per me vel per interpositam personam
aliquo iure, causa vel ratione. Siquo autem iure, ratione vel consue-
tudine ego possem, vel posset aliqua persona nomine meo, unquam
contra predictam donationem venire, aut eam in toto vel in parte
in irritum revocare, illi iuri, rationi et consuetudini quantum ad
hoc, per me et meos, penitus et ex certa sciencia renuncio. Et
ut predicta omnia et singula maiorem vobis et vestris obtineant
firmitatem, iuro vobis per Deum et eius sancta quatuor Evangelia
manibus meis corporaliter tacta quod nunquam contra predicta vel
aliqua de predictis veniam per me vel per interpositam personam,
immo omnia supradicta et singula, ut supra contineur, tenebo et
observabo perpetuo et inviolabiliter.
Actum est hoc sexto nonas may anno Domini millesimo du-
centesimo septuagesimo nono.
Sig(+)num Timbors predicte, filie dictorum Raimundi de
Lussano et domine Sibilie, uxoris eius, quondam, que hoc laudo,
firmo et iuro.
Testes huius rei sunt: Poncius de Cervaria, Iozbertus de

Barberano, ffrater Raimundus de Vilaragut, prior Rivipollensis,
Bernardus de Torrentibus, miles, Guilelmus de Ruvira, canonicus
Barchinone, Fferrarius de Minorisa, Poncius de Calderiis et Gui-
lelmus Mulinerii.
Sig(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone, qui hec
scribi fecit et clausit, die et anno quo supra.
185
1279, maig, 13
Domènec de Serra, lloctinent del veguer del Vallès, en nom del rei
i seu, renuncia a qualsevol acció legal contra Sibília, esposa
de Pere de Vilardell, per haver ajudat Ramon de Montcada a
violar Elisenda, germana de Sibília, ja que ha pagat 40 sous
de Barcelona per la composició de la causa.
Sit omnibus notum <notum> quod nos Dominicus de Serra,

tenens locum Guilelmoni de Turri, vicarii domini regis in Vallensi,
ex parte domini regis et dicti vicarii atque nostra, solvimus, dif-
finimus et perpetuo relaxamus tibi Sibilie, uxori Petri de Vilardel
de Lacera, et eidem viro tuo et vestris, omnes acciones, peticiones
et demandas quas contra vos et bona vestra faciebamus et facere
poteramus eo quia, ut dicitur, Raimundus de Muncada, dicti loci,
cognovit violenter Elicsendem, cognatam tuam, in quibus perpe-
trandis tu dedisti favorem, opem, consilium et iuvamen, ut nobis
extitit denunciatum. Et quia de hiis nobiscum composuistis et
satisfecistis ad voluntatem nostram, ex parte domini regis, et dicti
vicarii et omnium vicariorum post nos sequencium in Vallensi et
nostra, facimus vobis et vestris de predictis commissis bonum et
perpetuum finem, et pactum de non petendo, sicut melius dici
potest et intelligi, ad vestrum vestrorumque salvamentum et bonum
intellectum. Imponendo nobis, et aliis vicariis post nos sequentibus
in Vallensi, scilencium sempiternum in premissis. Pro hac vero
solutione habuimus a te quadraginta solidos Barchinone de terno,
quos habuisse et recepisse concedimus, renunciantes exceptioni
peccunie non numerate.
Actum est hoc III idus madii anno Domini MºCCºLXXº nono.
Sig(+)num Dominici de Scerra predicti, qui hoc laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Plicamanibus, Bernardus
de Cigars et Bernardus de Calders.
Sig(+)num Guilelmi de Truyars, notarii publici vicarie Vallensi
186
1279, juliol, 25. València

El rei Pere encarrega al jutge Ramon de Taialà que, per raó d’una
queixa dels mercaders de Barcelona, investigui sobre el dret que
declara tenir Guillem de Blanes de cobrar la lleuda i el ribatge
als vaixells que arriben a Blanes.
B ACA, Cancelleria, Registre 41, f. 116v.
C Vg. doc. 296.
187
1279, agost, 12. Almúnia de Castellvell

El jutge Bernat Aimeric admet a judici Arnau de Guardiola per ha-
ver pegat a Gilabert de Fàbrica i la seva esposa Anglèsia, tal
com li requeria Bernat Rossell, batlle de Castellvell per Gastó,
vescomte de Bearn, malgrat que Arnau al·legués que el judici
s’havia de tenir en un altre lloc pel fet que ell i Gilabert són
ciutadans de Morvedre.
Suborta questione inter Bernardum Rosselli, baiulum domini

Gastonis in Castroveteri extreme marche, contra Arnaldum de Guar-
diola de Muroveteri, de termino dicti castri, questio vero talis est:
Proponit Bernardus Rosselli, baiulus Castriveteri pro domino
Gastone, contra Arnaldum de Guardiola, hominem dicti Gastonis
et habitatorem in termino dicti castri, dicens quod idem Arnaldus,
in iniuriam et contemptum domini Gastonis, cepit Guilabertum
de Fabrica, in dicto termino habitatorem et habentem domicilium
apud Guansser, et percussit eum graviter cum quodam baculo et
fregit sibi unam costam, et missit eum captum in quodam domo
dicti Arnaldi, et fecit eum ibi custodiri; percussit etiam Anglesiam,

uxorem dicti Guilaberti, cum manibus et pedibus. Quatenus pe-
tit dictus Bernardus Roselli dictum Arnaldum condempnari pro
predictis in mille solidis, sic agit, salvo iure addendi distincionis
et cetera. Protestans quod non astringit se ad probandum omnia
predicta et singula, set ad ea tantum que sufficiant ad suam in-
tencionem implendam.
Datum IXº kalendas iunii anno Domini millesimo ducentesimo
septuagesimo nono.
Et ex parte dicti Arnaldi de Guardiola fuit processum ut
subicitur, salvis omnibus exceptionibus competentibus et compe-
tituris usque in fine litere presenti. Dicit Arnaldus de Guardiola
se non teneri respondere predicto libello, cum ipse Arnaldus de
Guardiola sit alodiarius et moretur in loco qui dicitur Murvedre,
qui est alodium franchum et liberum eiusdem Arnaldi. In quo qui-
dem loco, seu infra terminum dicti loci de Murvedre, Guilabertus
de Fabrica consuevit morari, et etiam stans et affocans eiusdem
Arnaldi de Guardiola, quatenus insuper Guilabertus, ut homo so-
lidus et affocans eiusdem Arnaldi, firmavit in posse suo, et cum
sacramento obligavit sibi, racione dicte firme, omnia que habebat.
Et causa pendente que erat inter ipsos, idem Guilabertus clam ab
ipso ammovit sive asportavit de dicto loco et dominacione dicti
Arnaldi plura bona mobilia. Quod cum fecisset idem Guilabertus,
idem Arnaldo quodam die, cum invenit ipsum Guilabertum infra
dictum locum de Murvedre, cepit eum ut hominem proprium soli-
dum et affocantem. Qui Guilabertus, in fraudem et diminucionem
eiusdem Arnaldi et ut periurum, de predictam fuerat domum sive
mansum quam pro ipso tenebat ad dictum locum. Quare, racioni-
bus predictis, dicit se non teneri litigare de predictis in posse dicti
Rosselli, cum de predictis paratus sit eligere personas comunes
coram quibus est paratus probare predicta. Non tamen se astringit
ad omnia predicta probanda, set ad ea tamen que omnia iuvent
intencionem suam et que anullent intencionem dicti Roselli. Hec
dicit salvo ex et cetera.
Super quibus Bernardus Roselli petiit quod iudex interloquen-
do pronunciaret et de iure, et propossuit quedam in scriptis ad
iuvandam suam intencionem. Et altera pars, eodem modo, obtulit
in scriptis quedam in deffensionem sui.
Deinde fuerunt plures dies assignate dicto Arnaldo ad au-
diendam interloqutoriam. Quibus ipse noluit comparere, prout
hec omnia in actis plenius continentur. Tandem fuit alia dies as-
signata ad interloquendum, ad quam dictus Arnaldus comparivit,
verumtamen noluit tornare pignora. Et nichilominus baiulus fecit
procedere ad interloqutoriam ferendam, ut subicitur.
Unde ego Bernardus Eymerici, iudex predictus, visis et au-
ditis omnibus supra coram me prepositis, interloquendo de iure,
pronuncio quod dictus Arnaldus de Guardiola debet respondere
de peticione ei facta in predicto libello in curia et posse baiuli
domini Gastonis.
Lata hec interloqutoria Vº kalendas iulii anno Domini mille-
simo ducentesimo septuagesimo nono.
Presentibus Bernardo Rosselli, Arnaldo de Guardiola, Petro
Clerici et Petro Portela.
A qua interloqutoria, dictus Arnaldus de Guardiola apellavit
incontinenti viva voce ad illum ad quem de iure debet apellare.
Et suam apellacionem atuli in scriptis. Et dictus Bernardus Rosel-
li noluit eam recipere, ex eo quia non fuit apellatum ad curiam
domini Gastonis, vel ad eius procuratorem, prout est consuetum
apellare hominibus dicti castri, tam alodiariis quam aliis. Et petiit
instanter dictus Bernardus Rosselli a dicto iudice quod procederetur
in negocio antedicto, iusticia mediante.
Qua re ego inquam prefatus iudex, ad instanciam dicti Ro-
selli, citavi dictum Arnaldum de Guardiola per litteras dicti baiuli
et mei, primo, secundario et tercio, et peremptorie et etiam IIIIº,
ad cautelam et ad maliciam convincendam. Quibus citationibus
sic sollempniter actis, fuit processum ad sentenciam contumacie,
ut sequitur:
Ego Bernardus Eymerici iudex presentis cause, ex delegacione
dicti Bernardi Rosselli, baiuli domini Gastonis in dicto castro, visis
omnibus que coram me fuerunt proposita et actitata, visa peticione
quam dictus Bernardus Rosselli intemptat contra dictum Arnal-
dum de Guardiola, inspectis citacionibus eidem Arnaldo legitime
factis et transmissis, considerata etiam eius contumacia pariter et
malicia, cuius absencia repletur dicti presencia, pronuncio dictum
Bernardum Rosselli, baiulum domni Gastonis, fore mitendum in
possessionem bonorum mobilium et inmobilium que sunt Arnaldi
de Guardiola, pro mensura quantitatis petite seu declarate peti-
cionis, prout in libello continetur, scilicet mille solidos, ex primo
decreto causa rei servande. Ita tamen quod, si predictus Arnaldus
de Guardiola veniret infra annum a tempore huius sentencie late,
recuperet possessionem predictorum bonorum, restitutis primo

expensis eidem Bernardo Rosselli, ab ipso reo, quas fecerit legi-
time circa presentem litem taxacionem, termine super premissis
a me iudice facienda, et a dicto reo ydonea caucione prestita de
patendo iuri.
Lata hec sentencia contumacie pridie idus augusti anno
Domini MºCCºLXXº nono, apud locum de Almunia Castriveteris.
Testes huius rei sunt: Petrus de Channa, Ffranciscus Porta,
Bernat Sabater et Petrus Clerici de Almonia.
Sig(+)num Bernardi Eymerici iudici predicti, qui hanc sen-
tenciam contumacie tuli.
Sig(+)num Arnaldi de Aquilaria, qui madato Bernardi Eymerici
iudicis predicti hoc scripsit.
188
1279, agost, 17
Pere dels Albageses ven al rei Pere una casa que tenia a Torres,
per la qual havia de pagar dues gallines de cens, per 40 sous
de Jaca.
Noverint universi quod ego Petrus dels Albageses, fusterius,

manens in villa de Turribus, per me et omnes meos, vendo et
trado atque concedo vobis Petro de Triis, alcaydo de Turribus pro
domino rege, ementi et recipienti nomine domini regis, et per vos
ipsi domino regi et suis et cui vel quibus voluerit, im perpetuum,
quandam domum meam, de celo in habissum, sitam intus villam
de Turribus iuxta castrum, pro qua quidem domo tenebat facere
annuatim domino regi predicto vel baiulo suo unum par gallinarum
censsuale. Sicut affrontat domus predicta ex duabus partibus in
domibus dicti castri, et de tercia parte in domibus Bernardi de
Pulcroveer, et de quarta parte in via. Predictam inquam domum,
de celo in habissum, sub predictis affrontacionibus conclusam et
terminatam, vendo et trado atque concedo, reddo, absolvo atque
diffinio vobis, nomine domini regis, et ipsi domino regi, pro qua-
draginta solidis iaccensis, quos omnes a vobis numerando habui
et recepi, unde bene ad meam voluntatem vestri paccatus sum.
Renuncians scienter excepcioni non numerate peccunie et doli,
et in factum, et beneficio minoris precii, et illi legi que corrigit

decepcionem ultra dimidiam iusti precii, et omni alii iuri et auxi-
lio pro me facientibus contra predicta vel aliquid predictorum.
Et si forte predictam domus quam vobis, ut dictum est, vendo,
aliquid plus precio iamdicto modo vel in futurum valebit, parum
vel plurimum quoquo modo, totum illud quantumcumque sit, ex
mea mera liberalitate vobis dicto Petro de Tries, recipienti nomine
domini regis, et ipsi domino regi, dono et concedo ad omnes suas
voluntates im perpetuum faciendas. Et sic, ab hac die in antea, in
qua hoc presens publicum instrumentum, predictam domum, de
celo in habissum, cum ingressibus et egressibus ac melioramentis
cunctisque suis pertinenciis, nomine domini regis habeatis, teneatis,
possideatis et expletetis, ad dandum, vendendum, impingnoran-
dum et alienandum, et quicquid inde volueritis nomine domini
regis penitus faciendum. Eyciens me et meos de possessione et
tenedone domus predicte, mitens inde vos, nomine domini regis,
in tenedonem ac corporalem possessionem eiusdem, sicut melius
potest dici salvamento ac comodo domini regis predicti. Ego si-
quidem venditor predictus et successores mei faciemus vos dictum
emptorem nomine dicti domini regis, et eundem dominum regem,
predicta domum, de celo in habissum, cum omnibus et singuls
pertinenciis sui, habere et tenere pacifice, possidere et expletare
in pace, et faciemus inde vobis, nomine domini regis, et eidem
domino regi, bonam et legitimam garenciam et eviccionem contra
omnes et singulas quaslibet personas, excepta potestate iure, ante
causam et in causam et post causam et extra, in iure et extra ius
ubique, pro qua quidem garencia et eviccione, ac aliis omnibus et
singulis suopradictis attendendis sic firmiter et complendis, obligo
vobis dicto emptori, recipienti nomine dicti domini regis, et ei-
dem domino regi, omnia bona mea mobilia et inmobilia, habita
et habenda ubicumque sint, specialiter et generaliter.
Quod est actum XVIº kalendas septembris anno Domini
MºCCºLXXº nono.
Sig(+)num Petri dels Albagesses predicti, qui hoc firmo et
concedo firmarique rogo.
Sig(+)num Gueraldi de Clusa, Sig(+)num Fferrarii de Femosa
de Çutanello, testium.
Si(+)num mei Guilelmi Fusterii, notarii publici Ilerdensis, qui
hoc scripsi et clausi.
189
1279, setembre, 26
Ponç Hug, comte d’Empúries, ven a Astruc Ravaia, batlle del rei,
i a Pere d’Illa, mestre major dels molins reials a Torroella de
Montgrí, en nom del rei Pere 1.200 verns dels seus boscos
d’Amet per 600 sous de Barcelona.
Sit omnibus notum quod nos Poncius Ugonis, Dei gracia

Impuriarum comes, vendimus tibi Astrugo Ravalie, baiulo domi-
ni regis, et tibi Petro de Insula, magistro maiori molendinorum
domini regis que sunt in Turrecella, mille et ducentas arbores de
vernis ad opus dicti domini regis de melioribus et de maioribus
quibus tu dictus Petrus de Insula, vel aliquis alius locum tenentem
domini regis, velis accipere et detriare in bosco nostro de Ameto.
Quas, tua propria auctoritate, possis ibi scindere, et recipere et
deportare ubicumque volueris per terram vel per aquam, scilicet
omnes predictas arbores cum raylibus, et lignis et ramis que in
eisdem erunt, tempore quo tu ipsas accipere volueris. Quas arbores
possitis ibi tenere ab hoc festo proximo venturo Omnium Sanctorum
ad unum annum, et de dicto termino in antea teneamini accipere
illas infra viginti dies per quos a nobis vel a baiulo nostro eritis
inde moniti. Predictam siquidem vendicionem vobis facimus precio
sexcentorum solidorum Barchinone de terno, de quibus recognos-
cimus nos a vobis bene fore paccatos et contentos, renunciando
excepcioni peccunie non numerate et precii non recepti, et auxilio
et beneficio illius legis qua deceptis ultra dimidiam iusti precii
subvenitur, et omni alii iuri obviam venienti et doli. Mandantes et
dicentes Bernardo de Camonibus, baiulo, et Marimoni, foresterio
eiusdem loci, et aliis officialibus nostris presentibus et futuris, quod
dictas arbores vobis tradant et deliberent ad voluntatem vestram,
et in aliquo non contradicant vel permitant contradicere, et quod
nuncii vestri possint eas scindere et accipere cum eis et sine eis,
et quod dicti nuncii vestri reddant legale computum dictis baiulo
et foresterio de arboribus quas inde acceperint sine ipsis.
Item, mandamus et dicimus dictis baiulo et foresterio quod
de hoc teneantur, et obligent se vobis sub obligacione bonorum
suorum, quod hoc totum vobis compleant et atendant, et iurent
atendere et complere, et quod racione dicte vendicionis vobis ali-
quod non petant nec requirant, vel etiam aliqua alia racione. Et
si forte pro predictis dampnum vel gravamen aut missonem aliqua

feceritis, totum convenimus vobis restituere ad vestram voluntatem,
et credamini inde vestro plano verbo sine sacramento et testium
probatione. Obligando inde vobis nos et omnia bona nostra ubique.
Et ego Marimundus, foresterius predictus, promito tradere et
deliberare dictas arbores ut predictum est sub obligacione omnium
bonorum, et sic, tactis sacro santis IIIIor Dei Evangeliis corpora-
liter, iuro, renuncians illi legis qua cavetur ut prius conveniatur
principalis quam fideiussor.
Actum est hoc VI kalendas octobris anno Domini MºCCºLXXº
nono.
Sig(+)num Poncius Ugonis, Dei gracia Impuriarum comitis,
Sig(+)num Marimundi, foresterii, predictorum, qui hoc firmamus
et laudamus. Sig(+)num Bernardi de Camonibus, baiuli predicti,
qui hoc firmo et iuro ut predictum est.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Petraria et Arnaldus Se-
quini, viccarius dicti domini comitis.
Si(+)num Petri Perpiniani, qui hoc scripsit.
Sig(+)num Petri de Serra, notarii publici Castilionis, qui hoc
subscripsit.
190
1279, octubre, 14
Guillem de Sant Vicenç, procurador a Catalunya per Gastó, vescomte
de Bearn, reconeix que aquest deu a Ramon Fortuny 670 sous
de Barcelona menys 3 diners.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus de Sancto Vincen-

cio, tenens locum domini Gastonis in Cathalonia pro Guilaberto
de Crudiliis, procuratore prelibati domini Gastonis, confiteor et
recognosco me debere vobis Raimundo de Furtuny de Vaillemolli
sexcentos septuaginta solidis minus tribus denariis /Barchinone
de terno\, quos vobis dare et solvere promisi pro Guilaberto de
Scintillis, de debito scilicet quod dominus Gasto sibi debet. In
quibus sexcentis septuaginta solidis minus tribus denariis, ego me
vobis, nomine prelibati domini Gastonis, constituo debitorem et
principalem paccatorem, et promito et convenio omnes predictos
denarios vobis vel vestris solvere statim cum a vobis fuero requisi-
tus, sine omni dilaccione et excusacione, et absque omni dampno
vestro et missione. Et pro hiis complendis obligo vobis et vestris,
nomine quo supra, omnia bona predicti domini Gastonis mobilia et
inmobilia quecumque sint et ubicumque. Renuncians quantum ad
hoc omni iuri, racioni et consuetudini contra hoc repugnantibus.
Actum est hoc pridie idus octobri anno Domini millesimo
CCºLXXº nono.
Sig(+)num Guilelmi de Sancto Vincencio, qui hoc laudo et
firmo.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Palaciolo, Ferrarius de
Podiolo et Bernardus de Castello.
Sig(+)num Michaelis de Antiga, notarii publici Barchinone,
qui hoc scribi fecit et clausit, cum litteris suoprapositis in linea
IIª ubi dicitur Barchinone de terno, die et anno quo supra.
191
1279, octubre, 23. Peníscola

Artal d’Alagó dóna a cens a Pere de Fornells la meitat dels forns que
té a Salzedella per 15 sous reials de València anyals, havent
rebut com a entrada 600 sous reials de València.
Sit omnibus notum quod nos Artaldus de Alagone, per nos

et successores nostros presentes atque futuros, cum hoc publico
instrumento perpetuo valituro, damus et stabilimus vobis Petro de
Fornells, et vestris et quibus volueritis, ad censsum im perpetuum
medietatem furni vel furnorum qui est vel fient, et nos habemus
vel in posterum habebimus in villa de Salzadella et terminis suis,
cum reditibus et proventu eius sibi pertinentibus, et ita quod vos
et vestri teneamini dare et solvere nobis et successoribus nostris
in perpetuum pro censsu, racione dicte medietatis furni predicti,
quindeçim solidorum bonorum regalium Valencie annuatim in
unoquoque festo Natalis Domini. Et retinemus ibi faticam Xm
denariorum. Dictam medietatem predicti furni habeatis, teneatis,
possideatis et expletatis, vendatis et alienetis cuicumque volueri-
tis, exceptis militibus atque sacris, facientes inde omnes vestras
voluntates, salvo tamen iure nostro censsu, fatica et dominio in
omnibus et per omnia. Et promitimus vobis dictam donacionem
sive stabilimentum tenere, habere et possidere in pace contra

omnes personas, cum omni suo melioramento ibi facto et facien-
do. Et pro hac donacione vel stabilimentum quam vobis facimus,
confitemur nos a vobis habuisse et recepisse sex centos solidorum
bonorum regalium Valencie pro introytu, de quibus bene vestri
paccati sumus ad nostram voluntatem. Renuncians omni excepcioni
non numerate peccunie et doli. Et ut hac carta firmiter tenantur,
sigilli nostri dependentis munimine roboramus.
Quod est actum Paniscole Xº kalendas novembris anno Do-
mini MºCCºLXXº nono.
Sig(+)num Artaldi de Alagone predicti, qui hoc firmamus,
laudamus, approbamus et concedimus.
Sig(+)num domine Teresie Petri de Alagone, filie illustris
domini regis Aragonum et uxoris predicti nobilis Artaldi de Ala-
gone, que hanc donacionem seu stabilimentum predictum laudat,
aprobat et confirmat.
Testes inde sunt: Petrus Degiz de Lerga, et Guilelmus de
Zanuy, milites, et Iohannes Petri de Alagone.
Sig(+)num Petri de Termenes, publici notarii Paniscole, qui
hoc scripsit.
192
1279, novembre, 2
Berenguer d’Orís, castlà de Castellvell per Gastó, vescomte de Bearn,
confirma, en nom d’aquest, a Berenguer Rovira i la seva filla
Elisenda la compra que havien fet del mas Porter.
Sit omnibus notum quod ego Berengarius de Orisio, caste-

llanus Castriveteris pro domino Gastone, ex parte dicti domini
Gastonis et ex mea laudo, approbo, concedo atque confirmo tibi
Berengario Ruvira et filie tue Eligsendi et vestris in perpetuum
totam illam empcionem integriter quam tu dictus Berengarius
Ruvira et uxor tua Berenguera, que condam fuit, et filia tua Elig-
sendis et vir eius Bernardus Rocha, qui condam fuit, a Raimundo
Porter et filio suo Bernardo et uxor eius Provinciala de toto illo
manso qui nominatur mansus de Porter. Hanc autem laudacionem,
approbacionem atque confirmacionem facio tibi dicto Berengario
Ruvira et filie tue Eligsendi, sicut melius dici vel intelligi potest,
ad vestrum vestrorumque salvamentum et bonum intellectum, prout
lacius et melius et plenius continetur in instrumento per predictos
vobis facto et concluso per manum Bernardi presbiteri, IIIº idus
ianuarii anno Domini MºCCºLºVº. Predictam tamen laudacionem
et approbacionem atque confirmacionem facio vobis et vestris de
predicta empcione quam fecistis de predicto manso de Porter de
predicto Raimundo Porter, et filio suo Bernardo et uxor sua Pro-
vinciala, facio vobis et vestris, salvo iure et dominacione domini
Gastonis et suorum in omnibus et per omnia. Accipio enim vobis
pro hac laudacione, approbacione et confirmacione, /et tercio dicte
empcionis\, XX solidis monete Barchinone perpetue de terno, de
quibus a vobis Berengario sum paccatus, et ideo renuncio omni
excepcioni non numerate peccunie et non recepte.
Actum est hoc IIIIº nonas novembris anno Domini MºCCºLXXº
nono.
Sig(+)num mei dicti Berengarii de Orisio, castellani Castri-
veteris, qui hoc firmo, laudo et concedo.
Testes huius rey sunt: Fferrarius de Queralto, Bernardus
pelliparius, Romeus de Rocha, Raimundus Tabardi et Bernardus
Rossell, presbiter.
Sig(+)num Petri de Puteo, rectoris ecclesie Castriveteris, qui
hoc scribi feci et clausi, cum litteris suprapositis in linea IX ubi
dicitur et tercio dicte empsionis.
193
1279, novembre, 21. València

El rei Pere dóna al seu fill Jaume Pere la suda de Tarassona i altres
propietats que té al terme de la vila.
27 d’agost de 1308 (ex A).1
C ACA, Cancelleria, registre 44, f. 174r.
Nos Petrus, Dei gracia et cetera, per nos et nostros, damus et

concedimus donacione irrevocabili inter vivos, ad feudum secundum
Usaticos Barchinone, vobis dilecto filio nostro Iacobo Petri, et ves-
tris, perpetuo, sudam nostram Tirasone, et domum et hereditatem
de Sancta Eulalia, que est in termino Tiraçone, et totam aliam
hereditatem quam in Tirasona et terminis suis seu eius convicinio

habemus et habere debemus, cum molendinis, furnis, censualibus
et aliis possessionibus, racione empcionis quam inde fecimus a
domino Iacobo, inclite recordacionis patre nostro, cum predicta
suda, domus et hereditas predicta sibi erat confiscata, racione
criminis false monete. Predictam itaque sudam cum fortitudine,
et domum de Sancta Eulalia, com tota hereditate predicta, cum
furnis, molendinis, censualibus, possessionibus et laboracionibus,
cultis et heremis, aquis et aqueductibus, pertinenciis et omnibus
aliis iuribus universis, damus et concedimus vobis dicto Iacobo
Petri, et vestris, perpetuo, sicut melius dici potest et intelligi, ad
vestrum et vestrorum salvamentum et bonum intellectum, in hunc
modum, quod vos et vestris teneatis ad feudum secundum Usaticos
Barchinone, pro nobis et successoribus nostris, sudam predictam,
et detis inde nobis et nostris potestatem, irati et paccati, quan-
documque et quociencumque a nobis vel nostris fueritis requisiti.
Retinemus etiam nobis et nostris in omnibus predictis et singulis
monetaticum et merum imperium. Mandantes universis hominibus
habitantibus et habitaturis in hereditatibus predictis quod vobis,
et vestris vel cui volueritis, et non alicui alii, de cetero obediant,
respondeant et attendant.
Datum Valencie XIº kalendas decembris anno Domini
MºCCºLXXºIXº.
Signavit Petrus Marchesii.
Ffuit scriptum Iohanni Petri de Calcones quod, loco dicti
Iacobi Petri, tradetur dictam sudam et omnia spectancia ad eam
que ipse teneat Aaron Abinafia. Datum ut supra.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter, auctoritate et decreto Bertrandi de
Canellis, vicarii Barchinone et Vallensii, a quibusdam cartis seu notis conscriptis in
medietate in quodam registro excellentissimi domini Petri, clarissime memorie regis
Aragonum, quod est inter alia registra eiusdem domini regis in archivo regio in domo
Hospitalis sancti Iohannis Iherosolimitani Barchinone, quarum tenoris de verbo ad
verbum talis sunt: [...] Sig(+)num Iacobi de Folcheriis, notarii publici Barchinone, pro
teste subscribentis. Sig(+)num Bernardi de Villarubia, notarii publici Barchinone, pro tes-
te subscribentis. Sig(+)num Raimundi de Avinione, notarii publici Barchinone hic
subscribentis pro teste. Sig(+)num Bertrandi de Canellis, vicarii Barchinone et Vallensii
predicti, qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo predicto et cum eodem
de verbo ad verbum legitimo comprobato, ex parte domini regis et auctoritate officii
quo fungimur auctoritatem impendimus et decretum, ut ei tanquam originali suo fides
plenaria ab omnibus impendatur, appositum per manum mei Bernardi de Cumbis,
notarii subscripti, in cuius manu et posse dictus vicarius hanc firmam fecit, die et
anno subscriptis. Presentibus testibus: Arnaldo Rubei, Petro de Roseto, iurisperitis,
et Bernardo de Turri. Sig(+)num Bernardi de Cumbis, notarii publici Barchinone
regentisque scribaniam curie vicarii eiusdem civitatis, qui hoc translatum sumptum
fideliter ab originali suo superius expressato, et cum eodem legitime comprobatum
de verbo ad verbum, scribi fecit et clausit, sexto kalendas septembris anno Domini
millesimo CCCº octavo. Preterea, de mandato Bertrandi de Canellis vicarii predicti,
firmam et decretum eius, superius manu propria scripsit.
194

El rei Pere dóna al seu fill Jaume Pere la ciutat i el castell de Segorb
i el castell de Trasmoz.
27 d’agost de 1308 (ex A).
D Trasllat perdut del 10 de juny de 1321, Saragossa.
E ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 111, perg. 170 dupl., trasllat
de l’11 de febrer de 1324 (ex D).1
Nos Petrus et cetera, gratis et ex certa sciencia, per nos et

nostros, damus et concedimus, donacione irrevocabili inter vivos,
ad feudum secundum Usaticos Barchinone, vobis dilecto filio nostro
Iacobo Petri, et vestris, perpetuo, civitatem et castrum nostrum
de Segorb. Predictum itaque castrum, cum fortitudinibus, militi-
bus et dominabus, et aliis hominibus et mulieribus, christianis et
sarracenis, montibus, planis, terminis, possessionibus et labora-
cionibus, cultis et heremis, silvis, nemoribus, aquis, aqueductibus,
caloniis, molendinis, furnis, censualibus, pertinenciis, et omnibus
aliis iuribus universis, damus et concedimus vobis dicto Iacobo
Petri, et vestris, perpetuo, sicut melius dici potest et intelligi,
ad vestrum et vestrorum salvamentum et bonum intellectum, in
hunc modum, quod vos et vestri teneatis ad feudum, secundum
Usaticos Barchinone, pro nobis et successoribus nostris, civitatem
et castrum predictum de Segorbio, et detis inde nobis et nostris
potestatem, irati et paccati, quandocumque et quociencumque a
nobis vel nostris fueritis requisiti. Retinemus etiam nobis et nos-
tris valensam in civitate et castro predictis. Item retinemus nobis
et nostris monetaticum et merum imperium. Mandantes universis
hominibus dicte civitatis et termini sui presentibus et futuris quod
vobis, et vestris vel cui volueritis, et non alicui alii, de cetero
obediant, respondeant et attendant.
Datum Valencie XIº kalendas decembris anno Domini
MºCCºLXXº nono.
Signavit Petrus Marchesii.
Similis fuit facta eidem Iacobo Petri de donacione castri de

Trasmos sub eadem forma, data et kalendario.
1. Hoc est translatum bene et fideliter sumptum, IIIº idus februarii anno Domini
millesimo trecentesimo vicesimo quarto, a quodam scriptura sive privilegio excellentissimi
domini Petri, regis Aragonum bone memorie, transumpto sive translato in pergamineo
de suo originali per Martinum de Rueda, auctoritate regia notarium publicum per totum
regnum Aragonie, die mercurii, quartus idus iunii, apud Çesaraugusta, anno Domini
MºCCCº vicesimo primo, ut in dicto translato sive transumpto lacius continetur, cuius
tenor talis est: [segueix còpia de la donació de la vila i castell de Segorb]. Sig(+)num
Petri, Dei gracia rex Aragonum. Testes sunt: [1ª columna] Iasbertus, episcopus Valencie,
[2ª columna] Iacobus, episcopus Oscensis, Petrus de Botonacho, [3ª columna] vicecomes
Castrinovi, Amor Dionisii. Signum Petri Marchesii, scriptoris domini regis predictis,
qui mandato eiusdem hoc scribi fecit et clausit, loco, die et anno prefixis. Sig(+)num
Martini Luppii de Borja, notarii publici Segobrice et auctoritate regia per totam terra
et dominacionem eiusdem, qui de predicta scriptura sive privilegio hoc translatum bene
et fideliter translatavit, ut superius continetur, loco, die et anno suprascriptis prefixis.
195

Jaume Pere promet al seu pare, el rei Pere, que li tornarà la ciutat
i el castell de Segorb quan aquest li doni una altra localitat
que valgui igual o més.
14 de gener de 1304.1
Noverint universi quod nos Iacobus Petri, illustris domini

Petri, Dei gracia regis Aragonum, filius, convenimus et promiti-
mus vobis domino patri nostro predicto quod incontinenti cum
vos dederitis nobis aliquem locum qui valeat tantum vel plus in
redditibus quantum civitas et castrum Segorbe, restituemus vobis
incontinenti ipsam civitatem et castrum Segorbe, quam et quod
nobis dedistis donacione inter vivos, cum instrumento vestro, facto
per Petrum Marchesii, scriptorem vestrum, undecimo kalendas
decembris, anno infrascripto.
Actum est hoc Valencie octavo kalendas decembris anno Do-
mini millesimo ducentesimo septuagesimo nono.
Sig(+)num Iacobi Petri predicti, qui hoc laudamus, concedi-
mus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Iohannes de Proxida et Blasius Eximi-
nis de Ayerbe.
1. Sig(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone, qui hoc instrumentum,
sumptum fideliter a quadam nota scripta, reperta in quodam capibrevio papireo
notularum, ut dicitur, Petri Marchesii, quondam, scriptoris illustrissimi domini Petri,

felicis recordationis regis Aragonum, et etiam, ut dicitur, notarii publici auctoritate
eiusdem domini regis per totam terram et dominationem suam, tradito ipsi Petro Marci
per Simonem de Gerundella, supravicarium Barchinone, ac etiam subsequto, mandato
Guilelmi Ticionis, vicarii Barchinone, de notis in dicto capibrevio inventis, que nondum
redacte in publicam formam fuerunt, in formam publicam redigendis scribi fecit et
clausit, nonodecimo kalendas febroarii anno Domini millesimo ter centesimo tercio.
196

El rei Pere concedeix i promet als homes de Bell-lloc que mai no
traurà del domini de la Corona el castell i la vila de Bell-lloc ni
els seus habitants i confirma el privilegi que els havia concedit
el rei Jaume i en rep 30.000 sous de Jaca.

per nos et omnes successores nostros damus, concedimus et sol-
lempni stipulacione interposita promitimus vobis fidelibus nostris
universis hominibus de Pulcroloco presentibus et futuris quod non
vendemus nec dabimus nec permutabimus vel obligabimus nec
aliquo genere contractus alienabimus vos vel aliquem vestrum vel
castrum aut villam de Pulcroloco in totum vel in partem alicui
richo homini, civi vel militi, clerico vel religioso, aut cuiuscumque
conditionis homini Cathalonie vel Aragonie vel alicuius alterius terre
vel provincie unquam aliquo tempore nos vel nostri, set semper vos
retinemus ad Coronam nostram. Promitentes vobis quod nunquam
contra predicta vel eorum aliqua veniemus vel venire faciemus
per nos vel interpositam personam, immo sine fraude omnia et
singula supradicta im perpetuum observabimus et faciemus invio-
labiliter observari. Et si contra predicta quicquid fecerimus, illud
de presenti cassum esse volumus, irritum et inane. Confirmamus
eciam vobis ex certa sciencia instrumentum quod super hiis do-
minus Iacobus, olim pater noster recordationis felicis, vobis fecit,
prout in eodem instrumento plenius dinoscatur contineri. Pro hac
autem concessione triginta milium solidorum iaccensium a vobis
nos novatis recepisse. Et ut presens instrumentum robur obtineat
firmitatis, ipsum bulla nostra plumbea iussimus comuniri.
Datum Valencie octavo kalendas decembris anno Domini
millesimo CCº septuagesimo nono.1
Testes sunt: [1ª columna] Guilelmus de Castronovo, [2ª co-

lumna] Petrus Arnaldi de Botonacho, Rodericus Eximini de Luna,
[3ª columna] Poncius de Cervaria, Amor Dionisii.
Sig(+)num Raimundi Escorna, dicti domini regis scriptoris,
qui mandato eiusdem hec scribi fecit et clausit, loco, die et anno
prefixis.
1. Sig(+)num afegit.
197
1279, novembre, 27. Nalec

Bernat de Torrent, en nom del bisbe de Vic, reclama al veguer, al
batlle i als prohoms de la vila de Caldes que tornin al monestir
de Santa Maria de l’Estany el blat que Guillem de Castellterçol
i Pere de Talamanca li havien robat i que ha estat retrobat a
Caldes.
Pateat cunctis presentem paginam inspecturis quod die lunes,

que est quinto kalendas decembris anno Domini MºCCºLXXº nono,
Bbernardus de Torrente, canonicus ecclesie Stagni ac tenens locum
prioris in eadem, obtulit et tradidit michi infrascripto scriptori,
presentibus testibus infrascriptis, quandam literam papiri scripta,
divisam per alphabetum et sigillo domini Raimundi, Dei gracia
Vicensis episcopi, sigillata, et mandavit michi eam redigi in for-
mam publicam, forma cuius litere talis est:
Raimundus, Dei gracia Vicensis episcopus, venerabilibus et
dilectis in Christo vichario, baiulo ac probi hominibus ville de
Calidis, salutem in eo qui est omnium vera salus. Noveritis quod
Guilelmus de Castroterciolo et Petrus de Talamancha, canonici
Stagni monasterii, a se abiecta obediencia filiali qua ecclesie Sancte
Marie de Stagno eorum matri tenentur astricti, congregatis anima-
libus XXXª et amplius et pluribus hominibus, de nocte venerunt
ad castrum de Terciolo predictum, quod est Stagni ecclesie. Et
cum in ipsum se recepissent castrum, ceperunt baiulum eiusdem
castri et totam familiam ipsius, quos per ipsam totam noctem et
sequentem diem captos in quadam domo eiusdem castri tenuerunt.
Et interim, dum predictos sic captos tenerent, abstraxerunt furtive
et per rapinam de ipso castro CCCC quarterias bladi, et totum illud
bladum, ut dicitur, in villa vestra de Calidis reposuerunt. Quod
bladum postmodum, ad peticionem et requisicionem Iohannis de

Devesiis, prepositi de Stagno, vos, ut intelleximus, sicud viri provi-
di, accepta clave domus cuisd[em] in qua bladum erat predictum,
emparastis, et emparatum tenetis. Verum, cum dicti Guilelmi de
Castroterciolo et Petro de Talamancha, sicut invasores et raptores
rerum ecclesiasticarum, et denunciati, excomunicati, auctoritate
concilii Tarrachone, non solum propter hanc presentem rauberiam
bladi predicti, verum etiam propter alias invasiones et rauberias
rerum ecclesiasticarum, et ex hoc de iure sacrilegi sint censendi,
et bladum predictum, quod est penes vos et emparatum tenetis in
villa vestra, sit monasterii Stagni, et conventus eiusdem monasterii
et familie ipsius, servicio deputatum, dillecionem vestram rogamus
et requirimus quanto carius possumus et debemus, quatenus dictum
bladum dicto Iohanni de Devesiis, procuratori conventus monas-
terii Stagni, restituatis et restitui faciatis, et quod ad faciendam
restitucionem bladi predicti, dicti Guilelmi de Castroterciolo et
Petro de Talamancha et eorum verba vana non vos moveant sive
turbent, quia raptores et invasores sunt rerum ecclesiasticarum, et
excomunicati ipsi et eorum servitores, consiliatores et receptatores,
et quia hisdem in rauberiis datum concilium, auxilium et iuva-
men, auctoritate concilii Terrachone, et nos, predictos Guilelmum
de Castroterciolo et Petrum de Talamancha et eorum fautores et
receptatores, auctoritate eiusdem concilii, excomunicatos publice
nunciamus.
Datum apud Analech VIIº kalendas decembris anno Domini
MºCCºLXXº nono.
Testes huius rei sunt: Bartolomeus de Ferigola, Raimundus
de Pustis, Petrus de Solano, sacerdotes, Bernardus Stephani et
Bernardus de Montecaprario, laici.
Bberengarius de Valle, presbiter, notarius publicus et iuratus
Modiliani, qui hoc scripsit et redigit in formam publicam, mandato
dicti Bernardi de Torrente, die et anno quo (+) supra.
198
1279, novembre, 28
El rei Pere confirma la donació d’uns censos que el rei Jaume havia
fet a les monges de Santa Maria Magdalena d’Alzira.
de febrer de 1280.1
C ACA, Cancelleria, registre 44, f. 168v.

viso quodam privilegio quod dominus Iacobus, inclite recordacionis
quondam pater noster, fecit priorisse et monialibus ordinis Sancte
Marie Macdalene super construendo eorum monasterio apud Al-
gesiram, visa eciam donacione per dictum patrem nostrum facta
dictis priorisse et monialibus ac monasterio, contenta in privilegio
memorato, de redditibus scilicet, censibus, partibus ac iuribus
que habebat in molendinis que fuerunt Fferrarii de Balzareyns,
et in molendinis Guilelmi Molinerii, et in molendinis Guilelmi de
Comadons, et in molendinis Petri de Montesono, et in molendi-
nis d’en Seguer, et in molendinis passus Enove, et in molendinis
Roberti de Casalibus, et in molendinis Guilelmi de Narbona, et in
molendinis alcherie de les Oles, et in molendinis Petri Guaschi,
et in molendinis Michaelis d’Ayerbe, et in molendinis Castilionis
Poncii de Malferit, et in molendinis Arnaldi de Antist, et in mo-
lendinis Dominici Marchesii, et in molendinis Arnaldi Vacherii, et
de septingentis viginti solidis censualibus, qui dicto domino patri
nostro fiebant pro fanequatis Xative, et de trescentis triginta solidis
censualibus qui eidem fiebant pro vineis Xative, et de sexaginta
morabetinis censualibus quos percipiebat in carniceria Xative, et
de sexaginta solidis censualius quos percipiebat in piscaria Xative,
et de triginta solidis censualibus quos Bartholomeus de Sancta
Maria sibi faciebat pro quodam furno, et de viginti duobus solidis
et sex denariis censualibus qui sibi fiebant pro furno Xative d’en
Gasto, et de viginti solidis censualibus qui sibi fiebant per Beren-
garium Geraldi pro quodam furno in Xativa, et de quadraginta
solidis censualibus quos eidem faciebat Iohannes de Calbera pro
alio furno, et de decem solidis qui sibi fiebant censuales pro alio
furno d’en Jusseri, laudamus, concedimus et confirmamus, per
nos et nostros, perpetuo, vobis priorisse et monialibus monasterii
supradicti predictum privilegium, quantum ad ea scilicet que ra-
cione donacionis predicte possidetis de omnibus supradictis vobis
concessis per dictum dominum regem, prout in eodem privilegio ea
lacius continentur, sicut melius dici et intelligi potest, ad vestrum
et vestrorum ac dicti monasterii bonum et sincerum intellectum.
Mandantes baiulis, iusticiis et universis aliis officialibus et subditis
nostris quod hanc concessionem et confirmacionem nostram firmam
habeant et observent et faciant inviolabiliter observari.
Datum Valencie VIIº kalendas decembris anno Domini

MºCCºLXXº nono.2
Testes sunt: [1ª columna] Guilelmus de Castronovo, [2ª colum-
na] Artaldus de Luna, Rodericus Eximini de Luna, [3ª columna]
Petrus Alberti de Botonacho, Luppus Ferrench de Luna.
prefixis.
1. Quarto nonas marcii anno Domini millesimo CCº septuagesimo nono. Hoc
est translatum bene et fideliter sumptum a quodam instrumento domini regis cum sua
bulla plumbea pendenti sigillato, cuius series sic habetur: [...] Sig(+)num Guilelmi de
Roials, notarii publici Algezire, testis. Sig(+)num Berengarii Columbi, notarii publici
Algezire, testis. Sig(+)num Petri de Sancta Cruce, notarii publici Algezire, qui hoc
translatum fideliter translatari et scribi fecit, die et anno quo in prima linea. 2. A
continuació, i barrat, et Sig(+)num.
199
1279, desembre, 4
Pere de Palau de Camarasa reconeix a Pere de Tries, alcaid de Tor-
res, que ha rebut d’ell, de part del rei, tres ballestes i dues
caixes de cairells.
Noverint universi quod ego Petrus de Palacio de Camarasia,

per me et omnes meos, confiteor et in veritate recognosco, cum
hoc presenti instrumento, vobis Petro de Tries, alcaydo de Turribus
pro domino rege, et vestris quod nomine et racione illustrissimi
domini Petri, Dei gracia regis Aragonum, tradidistis michi et ego
habui et recepi a vobis tres balistas cornu, scilicet duas de torno et
unam duorum pedum, et duas caxias de quarellis, in una quarum
sunt treytes de duobus pedibus et in alia sunt treytes baliste de
strepo. Super quidem rebus predictis michi tradendis, dominus rex
predictus vobis literam suo sigillum sigillatam misit, quam literam
vobis in presenti trado. Ex quibus omnibus et singuls supradictis
bene ad meam voluntatem vestri paccatus sum, renuncians scienter
excepcioni non receptorum omnium et singulorum predictorum,
et doli et in factum.
Quod est actum IIº nonas decembris anno Domini millesimo
ducentesimo LXXº nono.
Sig(+)num Petri de Palacio predicti, qui hoc firmo et concedo

firmarique rogo.
Sig(+)num Bernardi de Tarrega, notarii publici Ilerdensis,
Sig(+)num Bernardi Cortiti de Acrimonte, vicini ilerdensis, testium.
Sig(+)num mei Guilelmi Fusterii, notarii publici Ilerdensi,
qui hoc scripsi et clausi.
200

El rei Pere comunica a Garcia Ruiz d’Urrea, justícia de Terol, que
Mateu Llop d’Oceja ha estat injustament expulsat pel bisbe de
Saragossa de la seva possessió del castell i la vila de Miravet;
ja que ell no pot intervenir legalment prop el bisbe, que sigui
ell, Garcia, qui li demani i l’amonesti perquè no insisteixi en
la injusta expulsió.
A ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 26. Al docu-
ment hi ha escorrims de tinta.
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, dilecto suo Garçie Ruiz

de Urrea, iusticie Turolii, Salutem et dileccionem. Matheus Lopus
Ocesa /Lupi de Oceyça\, vicinus Turolii, nobis exposuit conqueren-
do quod venerabilis episcopus Cesarauguste iniuste et sine aliqua
iusta causa eiecit ipsum de possessione castri et ville de Miravet,
que idem Matheus tenebat obligata cum carta firmata per capitu-
lum Cesarauguste a venerabili Arnaldo, quondam /bone memorie\
episcopo Cesarauguste. Contradicit etiam ei solvere debitum quod
sibi debet. Unde cum nos dictum episcopum de iure compellere
non possumus, tamen volumus quod rogetis ipsum et moneatis
ex parte nostra quod non inferat predicto Matheo iniuriam super
premissis. Et si forte idem episcopus, ad preces et moniciones
eidem per vos ex parte nostra factas, nollet desistere a premis-
sis, et dictus Matheus pignorabat /pignoraret\ bona sibi obligata
a [pre]dicto Arnaldo, quondam episcopo, et capitulo, cum carta,
ut in eadem con[ti]netur, volumus quod eidem super hiis nullum
impedimentum vel contrastum faciatis.
Datum Valencie nonas decembris anno Domini millesimo
CCºLXXº nono.
Dictum fuit in consil[io] [...] [su]per pignore dominus nil
feceret, et quod ultra preces dominus non deb[e]ret.
201
1279, desembre, 10. Palma de Mallorca

La universitat de Palma de Mallorca elegeix els seus procuradors per
jurar al rei Pere el respecte i l’observació dels pactes establerts
a Perpinyà entre aquest i el rei Jaume.
18 de juny de 1288.1
Noverint universi quod, congregata universsitate hominum ci-

vitatis Maiorice de mandato illustris domini Iacobi, Dei gracia regis
Maioricarum, ad publicum parlamentum in ecclesia Beate Eulalie,
in qua congregacione affuit maior pars hominum dicte universsi-
tatis, ipsa universsitas, presente et auctorante dicto domino rege
Maioricarum, domino dicte civitatis, fecit et constituit ac ordinavit
Guilelmus de Turricella et Iacobum de Sancto Martino, milites,
Rotbertum de Pulcrovicino, Bernardum Valentini, Ffrancischum
de Clerico, Ffrancischum Burgueti, Bernardum de Cesaraugusta
et Arnaldum Burguesii, sindicos, actores et procuratores ipsius
universitatis ad promitendum, et obligandum et iurandum, nomine
et vice dicte universitatis, se et ipsam universitatem servaturos pro
posse ipsorum composicionem et pacciones factam et factas inter
illustres dominum Petrum, Dei gracia regem Aragonum, et dictum
dominum Iacobum, per eandem regem Maioricarum, fratres, et
omnia et singula contenta in instrumento dicte composicionis et
paccionum; et se facturos et curaturos quod heredes et successores
dicti domini regis Maioricarum servabunt et complebunt omnia et
singula in instrumento ipsius composicionis, facto per Arnaldum
Mironi, scriptorem publicum Perpiniani, contenta; et ad promi-
regem Aragonum vel suos in aliquo, si predictam composicionem
non servarent, donec in ipsa composicione contenta per ipsos he-
redes essent completa; et ad faciendum nomine dicte universitatis
complendis. Promittens dicta universitas ratum et firmum habere
Actum est hoc in Maiorica quarto idus decembris anno Do-
Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis Maioricarum, comitis
Rossilionis et Ceritanie, et domini Montispesulani, qui predicta
concedimus, et dicto procuratorio auctoritatem nostram prestamus,

appositum per manum Petri de Calidis, scriptoris dicti domini
regis, mandato eiusdem domini regis, loco, die et anno prefixis.
Testes huius rey sunt: [1ª columna] Petrus, Dei gracia Maio-
ricensis episcopus, Poncius de Iardino, Maioricensis archidiaconus,
Guilelmus de Miravals, precentor Maioricensis, Guilelmus de Ca-
neto et Poncius de Guardia, milites, [2ª columna] Bernardus de
Hulmis et Berengarius de Hulmis, milites, Bernardus de Sobarbre,
Bernardus de Palacio, canonici sedis Maiorice, Berengarius Arnaldi
de Insula, Geraldus de Rivo, Petrus de Viridaria, milites, Iacobus
Valentini, Guilelmus Valentini et Guilelmus Ebrini, [3ª columna]
Matheus de Costa, Bernardus de Costa, Bernardus Guilelmi, Ber-
nardus de Veri, Raimundus Lulli, Raimundus Guilelmi, Guilelmus
Rotbaldi, Petrus de Podio, Berengarius Draperii, Bernardus de
Sancto Minato et Raimundus de Cardona.
Sig(+)num Guilelmi Moratoni, notarii publici Maiorice, qui
hoc scripsit et clausit.
1. Hoc est translatum bene et fideliter translatatum a quodam publico instrumento
per alphabetum diviso, non cancellato, non viciato nec in aliqua parte sui abolito, immo
integro et sincero et sine aliqua lesione sui, ut per eius conspectum manifeste apparet,
cuius dicti instrumenti series de verbo ad verbum talis est qualis subsequitur: [...] Sig(+)-
num Iacobi de Gradu, notarii publici Maiorice, testis. Sig(+)num Bernardi de Sancto
Iusto, notarii publici Maiorice, testis. Sig(+)num Petri Rosseti, notarii publici Maiorice,
testis. Sig(+)num Mironi de Palacio, militis, baiuli in Maiorice pro illustrissimo domino
Alfonso, Dei gracia rege Aragonum, Maioricarum et Valencie ac comite Barchinone, qui
hec laudamus et firmamus, et predictis et ex parte domini regis et nostra auctoritatem
impendimus et decretum, appositum per manum mei Bernardi de Medalia, notarii
publici Maiorice et eiusdem curie, in cuius notarii manu et posse dictus baiulus hec
firmamus XIIIIº kalendas iulii anno Domini millesimo CCºLXXXº octavo. Presentibus
testibus: Petro Arnaldi, iurisperito, Raimundo de Tuyrio et Berenguario de Castilione.
Et ideo ego dictus Bernardus de Medalia, notarius predictus, hoc meum Sig(+)num
apposuit. Sig(+)num Arnaldi de Sancto Martino, notarii publici Maiorice, qui hoc
translatum sumptum a suo originali instrumento superius nominato fideliter scribi et
translatari fecit et cum eodem originali diligenter comprobavit et clausit XIIIIº kalendas
iulii anno Domini millesimo CCºLXXXº octavo, cum litteris rasis et emendatis in tercia
linea ubi dicitur civitatis fecit.
202
1279, desembre, 10. Palma de Mallorca

El rei Jaume confirma l’elecció dels procuradors feta per la univer-
sitats de Palma de Mallorca.
18 de juny de 1288.1
Noverint universi quod nos Iacobus, Dei gracia rex Maiorica-

rum, comes Rossilionis et Ceritanie, et dominus Montespesulani,
volentes et mandantes vobis Guilelmo de Turricella et Iacobo de
Sancto Martino, militibus, Rotberto de Pulcrovicino, Bernardo
Valentini, Ffrancisco de Clerico, Ffrancisco Burgueti, Bernardo de
Cesaraugusta et Arnaldo Burguesii, sindicis et procuratoribus ab
universitate civitatis Maioricarum constitutis ad promitendum,
iurandum, obligandum et homagium faciendum illustri Petro,
Dei gracia regi Aragonum, beatissimo fratri nostro, pro servandis
composicione et paccionibus inhitis inter nos et dictum illustrem
regem, fratrem nostrum, et probis hominibus et universitati dicte
civitatis et vestris, quod predicta omnia observetis et observari
faciatis, prout in instrumento dicte composicionis dinoscitur con-
tineri; et pro predictis complendis dicto illustri regi Aragonum,
fratri nostro, sacramentum et homagium faciatis, absolvimus ideo,
quantum ad hoc vos et vestros, ab omni dominacione, sacramento,
fidelitate et homagio quibus nobis essetis obligati, donec contenta
in dicto instrumento composicionis per heredes et successores
nostros observata fuerunt et completa.
Actum est hoc in Maiorica quarto idus decembris anno Do-
Rossilionis et Ceritanie, et domini Montispesulani, qui predicta
concedimus et laudamus, appositum per manum Petri de Calidis,
scriptoris dicti domini regis, mandato eiusdem domini regis, loco,
Testes huius rey sunt: [1ª columna] Petrus, Dei gracia Maio-
ricensis episcopus, Poncius de Iardino, archidiaconus Maioricensis,
Guilelmus de Miravals, precentor Maioricarum, Guilelmus de Caneto
et Poncius de Guardia, milites, [2ª columna] Bernardus de Hulmis et
Berengarius de Hulmis, milites, Bernardus de Palacio, Bernardus
de Sobarbre, canonici Maiorice, Berengarius Arnaldi de Insula,
Geraldus de Rivo, Petrus de Viridaria, milites, Iacobus Valentini,
Guilelmus Valentini et Geraldus Ebrini, [3ª columna] Matheus de
Costa, Bernardus de Costa, Bernardus Guilelmi, Bernardus de Veri,
Raimundus Lulli, Raimundus Guilelmi, Guilelmus Rotlandi, Petrus
de Podio, Berengarius Draperii, Bernardus de Sancto Miniato et
Raimundus de Cardona.
Sig(+)num Guilelmi Moratoni, notarii publici Maiorice, qui
hoc scribi fecit et clausit.
1. Hoc est translatum bene et fideliter translatatum a quodam publico instrumento

per alphabetum diviso, non cancellato nec viciato nec in aliqua parte sui abolito, immo
integro et sincero, et sine aliqua lesione sui, ut per eius aspectum manifeste apparet,
cuius dictis instrumenti series de verbo ad verbum talis est qualis subsequitur: [...] Sig(+)-
num Iacobi de Gradu, notarii publici Maiorice, testis. Sig(+)num Bernardi de Sancto
Iusto, notarii publici Maiorice, testis. Sig(+)num Petri Rosseti, notarii publici Maiorice,
testis. Sig(+)num Mironi de Palacio, militis, baiuli in Maiorice pro illustrissimo domino
Alfonso, Dei gracia rege Aragonum, Maioricarum et Valencie ac comite Barchinone, qui
hec firmamus, et predictis et ex parte domini regis et nostra auctoritatem impendimus
et decretum, appositum per manum mei Bernardi de Medalia, notarii publici Maiorice
et eiusdem curie, in cuius notarii manu et posse dictus baiulus hec firmavit XIIIIº
kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXXº octavo. Presentibus testibus Petro Arnaldi,
iurisperito, Raimundo de Tuyrio et Berenguario de Castilione. Et ideo ego Bernardus
de Medalia, notarius predictus, hoc meum Sig(+)num apposuit. Sig(+)num Arnaldi de
Sancto Martino, notarii publici Maiorice, qui hoc scribi et translatare fecit fideliter
ab originali instrumento superius nominato et cum eodem diligenter comprobavit et
clausit, XIIIIº kalendas iulii anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo octavo.
203
1279, desembre, 11
Ferrer Mayol, veguer de Barcelona, en nom del rei, confirma Sança,
vídua de Durand de Pirario, curadora testamentària dels fills
comuns encara menors d’edat i la designa tutora seva.
13 de març de 1286.1
Pateat universis quod, licet nos Ferrarius Mayol, vicarius Bar-

chinone, post mortem Durandi de Pirario, quondam, qui decessit
relictis Berengarona, pubere, et Pericono, Subirana, Guilelmono,
Iacobo, Durando et Blanchona, pupillis et pupillabus, omnibus
filiis et filiabus comunibus dicto Durando, quondam, et Sanccie,
uxori eius, nunc viventi, non habentibus aliquem tutorem seu
curatorem testamentarium vel dativam, tam ad peticionem dicte
Sanccie quam ad postulationem aliorum amicorum, propinquorum
et necessariorum dictorum pupillorum et puberis et pupillarum,
confirmaverimus iam in alio publico instrumento dicte Sanccie
tutelam et curam dictorum pupillorum et puberis, tamen, quia in
predicto instrumento non continetur quod dicta Sanccia renun-
ciaverit beneficio senatus consulti Velleyani et secundis nupcis,
quod quidam creditores dictorum puberis et pupillorum volentes
solvere debita que debent eis, fieri postulant et requirunt, idcirco
nos Ferrarius /Mayol\ vicarius Barchinone antedictus, ex parte
domini regis et nostra, confirmamus dicte Sanccie curam dicte
puberis et tutelam dictorum pupillorum et pupillarum, et etiam
eandem Sanciam eidem puberi in curatrice et dictis pupillis et

pupillabus in tutrice damus et assignamus, ut bona dicte puberis
et personas et bona dictorum pupillorum et pupillarum teneat,
procuret atque regat. Nos enim, ex parte prelibati domini regi et
nostra, quicquid per dictam Sanciam tutricem et curatricem in
premissis actum fuerit decernimus esse ratum.
Ad hec ego dicta Sancia, tutrix et curatrix, suscipiens in me
sponte hanc curam et tutelam, promito vobis dicto Ferrario Mayol,
vicario, pro vobis et dicta pubere, pupillis et pupillabus predictis
a me legitime stipulanti, quod in dicta tutela et cura fideliter et
legaliter me habebo, et bona dicte puberis, et personas et bona
dictorum pupillorum et pupillarum fideliter et legaliter procurabo,
faciendo eisdem ea que eis fuerint utilia, inutilia postponendo, res
ipsorum salvos fore promitens, et hoc sub obligatione omnium
bonorum meorum, mobilium et inmobilium, habitorum et haben-
dorum. Ad maiorem autem securitatem vobis, et dicte puberi, et
predictis pupillis et pupillabus habendam, iuro in animam meam
per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia manibus meis corporaliter
tacta predicta attendere et complere, et non in aliquo contra venire,
renuncians, quantum ad hoc, cerciorata de iure meo, auxilio senatus
consulti Velleyani, et omni alii iuri, racioni et consuetudini contra
hoc repugnantibus. Preterea, sine sacramento, renuncio secundis
nupciis. Dono etiam vobis, et dicte puberi, et predictis pupillis et
pupillabus fiudeiussores Raimundum de Calidis et Guilelmum de
Spiellis, qui mecum et sine me vobis, et dicte puberi, et predictis
pupillis et pupillabus, de predictis omnibus teneantur.
Nos itaque ambo fideiussores predicti, renunciantes epistole
divi Adriani, et legi dicenti quod prius conveniatur principali quam
fideiussor, et omni alii iuri, racioni et consuetudini contra hec
repugnantibus, uterque nostrum in solidum convenimus et pro-
mitimus, sub obligatione omnium bonorum nostrorum, mobilium
et inmobilium, habitorum et habendorum, vobis dicto vicario, pro
vobis, et dicta pubere, et predictis pupillis et pupillabus, a nobis
legitime stipulanti, deinde de predictis teneri, cum dicta tutrice et
curatrice et sine ipsa.
Actum est hoc tercio idus decembris, anno Domini millesimo
ducentesimo septuagesimo nono.
Sig(+)num Sancie tutricis et curatricis predicte, que hoc firmo
et iuro. Sig(+)num Guilelmi de Spiellis, qui hoc laudo et firmo.
Sig(+)num Raimundi de Calidis. Sig(+)num mei Ferrarii Mayol,
vicarii Barchinone, qui hoc firmamus.
Testes huius rei sunt: Iacobus Dols, Bernardonus Ermengaudi

et Bonanatus de Petra, scriptor.
Sig(+)num Romei Ferrarii, notarii et scribe curie Barchinone,
qui hoc scribi fecit et clausit, cum litteris suprapositis in Xª linea
ubi dicitur Mayol, et rasis et emendatis in eadem ubi dicitur quod
in dicta tutela et cura fideliter, die et anno prefixis.
talis est: [...] Sig(+)num Romei de Marimundo, vicarii Barchinone, qui huic translato
comprobato et sumpto a suo originali, non cancellato nec in aliqua sui parte viciato,
ex parte domini regis et nostra auctoritatem impendimus et decretum, appositum per
manum mei Bernardi Ermengaudi, notarii publici Barchinone regentisque scribania
curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius notarii manu et posse dictus vicarius hec
firmavit III idus marcii anno Domini MºCCºLXXXº sexto. Presentibus Raimundo de
Calidis et Bartholomeo de Porta. Et ideo ego dictus Bernardus Ermengaudi hoc meum
Sig(+)num apposui.
204
1279, desembre, 13. Montblanc

Jaume de Savardú i Guillem Tersa, en nom del seu familiar Guillem
de Reials, protesten davant el notari Pere Marçal i el jutge Fer-
rer de Manresa perquè Guillem de Reials ha estat injustament
empresonat pel batlle de Montblanc.
B Vg. doc. 387.
205

Pere de n’Os, mestre Otobó, Bendiade i Joan Alamany, argenters
d’Aïnsa, Bielsa i Justau, reconeixen haver rebut del rei Pere en
prèstec 5.000 sous de Jaca.
Sit omnibus notum quod nos Petrus de n’Os, et magister

Otobo, et Bendiade et Iohannes Alamanni, argenterii argenteriarum
de Aynsa, et de Belsa et de Iustau, quilibet nostrum in solidum,
confitemur et in veritate recognoscimus nos debere v[o]bis illus-
trissimo domino Petro, Dei gracia regi Aragonum, et Iuceffo Ra-
vaya, baiulo vestro, presenti et recipienti pro vobis, quinque mille
solidos iaccenses que nobis, bono amore, in denariis numerando
mutuastis, et quia inde a vobis bene vestri paccati sumus, renun-

ciantes excepcioni non numerate peccunie et doli. Quos quinque
mille solidos iaccenses supradictos, promitimus et convenimus, bona
fide, uterque nostrum in solidum, vobis et vestris, vel omni homini
nobis pro vestro bono petenti, persolvere. Tunc statim, cum illos
de nobis habere et recuperare volueritis, vel continuo, cum a vobis
vel vestris inde fuerimus amoniti et requisiti, sine omni dilatione,
excusatione et exceptione, et absque omni dampno et missione
vestri et vestrorum. Obligantes vobis et vestris ad hoc uterque
nostrum in solidum nos et omnia bona nostra, mobilia et inmo-
bilia, habita et habenda ubique, in quibus magis et melius habere
et accipere volueritis. Ne vero unius nostrum pro altero posset se
de hoc excusare vel tueri, beneficio dividende accionis ac nove et
veteris constitucionis penitus renunciamus. Et ad cautelam iuramus
omnes super Dei Euvangelia a nobis corporaliter tacta hec omnia
supradicta attendere et complere bene et fideliter, et in aliquo non
violare nec contra venire, modo aliquo, causa vel ratione, sic Deus
nos adiuvet et sancta IIIIor Euvangelia coram nobis posita.
Quod est actum Valencie XIXº kalendas ianuarii anno Domini
MºCCºLXXº nono.
Sig(+)num Petri de n’Os, Sig(+)num magistri Otobo, Sig(+)num
Bondiade, Sig(+)num Iohannis Alamanni predictorum iurantium,
qui hoc concedimus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Geraldus en Gilssendis, Guilelmus de
Cassania et Berengarius de Ratera.
Sig(+)num Arnaldi Astruch, notarii publici Valencie, qui hoc
scribi fecit et clausit.
206
1280, gener. 16
Simó Esteve i Berenguer Comte de Camprodon reconeixen que deuen
a Astruc Ravaia 1.200 sous de Barcelona per les rendes i els
ingressos dels muls que han comprat al rei.
Noverint cuncti quod nos Simon Stephani et Berengarius Co-

mitis de Camporotundo, quilibet nostrum in solidum, renunciantes
omni beneficio dividende accionis, et presencie et absencie, et be-

nificio nove constitucionis de duobus principalibus, recognoscimus
et confitemur debere Astrucho Ravaya, baiulo domini regis, et
tibi tabellioni infrascripto, stipulanti ac recipienti nomine ipsius,
mille et ducentos solidos Barchinone monete ternalis, racione
mulorum redditum et proventuum quos dominus rex percepit in
villa Campirotundi, quos nos emimus a dicto Astrucho ab istis ka-
lendis ianuarii proxime transactis ad unum annum. Quos inquam
MCC solidos promitimus dicto Astrucho, et cui ipse voluerit, et
tibi tabellioni infrascripto, nomine ipsius stipulanti ac recipienti,
persolvere in pace et sine omni placito et dilaccione per hos ter-
minos, scilicet in proximis kalendis madii venturis CCCC solidos,
et vero proximis venturis kalendis septembris alios CCCC soli-
dos, et de kalendis ianuarii nunc preteritis ad unum annum re-
siduos CCCC solidos, quos omnes denarios promitemus solvere
in quolibet termino predictorum intus Gerundam. Preterea, si in
omnibus predictis terminis vel in aliquo ipsorum cessaverimus
facere predictas soluciones, iuramus sponte per Deum et sancta
IIIIor Dei Evangelia corporaliter a nobis tacta quod ad primam
octavam diem post ipsum terminum in quo cessaverimus facere
solucionem predictam, ibimus tenere hostaticum apud Gerundam,
et inde non exibimus in nostris pedibus vel in aliis ullo modo
statutos terminos ipsius ville sine voluntate dicti Astruchi, donec
de tota solucione sibi fallita sit eidem Astrucho plenarie satisffac-
tum. Et si pro deffectu huius debiti, dampnum vel gravamen ac
etiam fecerit missiones, totum sibi promitimus restituere, et tibi
tabellioni stipulanti nomine ipsius, suo simplici verbo et sine tes-
tibus et aliquo iuramento.
Insuper, nos Bernardus Stephani, et Arnaldus de Apilia, et
Paschalis de Pera et Raimundus Bianee de Camporotundo, preci-
bus dictorum debitorum, cum eis et sine eis, in vita et in morte,
quilibet nostrum in solidum, constituimus nos esse fideiussores,
et principales debitores et paccatores de hoc tot predicto debito,
et omnibus aliis supradictis, predicto Astrucho Ravaya et suis, et
tibi tabellioni infrascripto stipulanti ac recipienti nomine ipsius. Et
nos omnes predicti fideiussores, et quilibet nostrum, renunciamus
illi legi qua cavetur ut prius conveniatur principalis debitor quam
fideiussor, et epistola divi Adriani, et beneficio nove constitucionis
de fideiussoribus, et cuilibet alii renunciacioni et cautele.
Et nos omnes, tam principales quam fideiussores predicti,
propter hoc obligamus eidem Astrucho et suis, et tibi tabellioni
infrascripto nomine ipsius stipulanti et recipienti, nos et heredes

nostros et omnia bona nostra, mobilia et inmobilia, ubique habita
et habenda, nec alter pro altero inde sibi valeat excusari, set quam
primum a nobis inde convenire voluerit, sibi et suis pro toto et
in solidum teneatur.
Actum est hoc XVII kalendas februarii anno Christi MCCLXXº
nono.
Sig(+)num Simonis Stephani, Sig(+)num Berengarii Comitis,
Sig(+)num Bernardi Stephani, Sig(+)num Arnaldi de Apilia, Sig(+)-
num Paschalis de Pera, Sig(+)num Raimundi Bianee predictorum,
qui hoc firmamus pariter et laudamus.
Sig(+)num Iacobi de Pomerio, Sig(+)num Berengarii de
Camporotundo, Sig(+)num Martini, sayonis de Camporotundo,
testium.
(+) Ego Bernardus de Oliveta, ex parte mea et Simonis
Stephani, cuius locum habeo cum ambo sumus publici notarii
Campirotundi, hoc scripsi.
207
1280, febrer, 2. Narbona

El rei Pere jura fidelitat al bisbe de Magalona pel feu de Montpeller
i Lates.
Noverint universi quod die iovis, IIIIº nonas febroarii anno

nativitatis Christi millesimo ducentesimo septuagesimo nono, ex-
cellentissimus dominus Petrus, Dei gracia rex Aragonum illustris,
protestatus est in presencia reverendissimorum patrum, Dei gracia
dominorum Geraldi, basilice Duodecim Apostolorum presbiteri
cardinalis, ac Petri, Narbonensi archiepiscopi, necnon et [espai en
blanc] electi Iherosolimitani, et Berengarii, episcopi Magolonensi,
et plurium aliorum nobilium, quod paratus est facere ipsi epis-
copo et Ecclesie Magolanensi fidelitatem et omnia alia que facere
tenetur, et que predecessores sui, usque ad hec tempora, facere
consueverunt, pro feudo Montispessulani, et castri de Latis, nec
non et per aliis omnibus que antecessores sui consueverunt tenere
in feudum a dicto episcopo et Ecclesia Magalonensi, ratione iuris

quod in predictis sibi competit vel competere potest aliqua ratione.
Acta sunt hec Narbone, in domo archiepiscopali, anno et
die quibus supra, in presencia et testimonio dominorum cardina-
lis, archiepiscopi, electi Iherosolimitani et episcopi Magalonensis
predictorum, necnon et domni Leonardi, archidyaconi Ianuensis,
domni Poncii, prepositi Celsonensis, domni Hugonis de Matapla-
na, prepositi Massiliensis, magistri Benenati de Lavanya, canonici
Narbonensis, ac mei Bartholomei Vesiani, publici notarii in tota
senescallia Carcassone et Biterris pro domino rege Francie, qui
requisitus ac mandatus per dictum dominum regem Aragonum
hanc cartam scripsi et signum meum apposui, regnante Philippo
rege Francie.2
est: [...] Sig(+)num Stephani de Podio, notarii Barchinone. Sig(+)num Marci de Solerio,
notarii Barchinone. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices Romei de
Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensii, qui huic translato sumpto fideliter ab
originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regi et
dicti vicarii, et auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et decretum,
vicarii hanc firmam fecit, IIº kalendas iulii anno Domini millesimo CCº nonagesimo
tercio. Presentibus testibus Petro de Castro, iurisperito, et Guilelmo Gavarra. Et ideo
ego iamdictus notarius hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis,
notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)num feci, die et anno
supraproxime scriptis. 2. A continuació hi apareix un escut amb lliri sobreposat.
208
1280, febrer, 6
Arnau, abat de Banyoles, Jofre de Vilarig i Guillem de Vall, mar-
messors de Guillem Ros, venen a Astruc Ravaia, comprador
en nom del rei, les possessions i els drets que el difunt tenia
a la parròquia de Sant Pere de Figueres per 1.283 sous i
4 diners de Barcelona.
Noverint universi quod nos frater Arnaldus, Dei gracia abbas

monasterii Balneolensis, et Gauffridus de Villaricho, miles, et Gui-
lelmus de Valle, sacrista de Lercio, manumissores sive executores
testamenti Guilelmi Rubei, militis, quondam, gratis et ex certa scien-
cia, ex potestate ab ipso Guilelmo Rubei nobis tradita et concessa
in dicto suo testamento, vendimus Astruco Ravaya, iudeo Gerunde,
absenti tanquam presenti, ementi et stipulanti nomine illustrissimi

domini Petri, Dei gracia regis Aragonum, et eidem domino regi
et illi vel illis quibus ipse voluerit, im perpetuum totum honorem
quem predictus Guilelmus Rubei, quondam, habebat in parrochia
Sancti Petri de Figeriis, scilicet totum mansum qui dicitur d’en
Duran et totam bordam vocatam d’en Ferret, et directum, domi-
nium, et census, et agraria omnia que idem Guilelmo, quondam,
accipiebat et habebat in omnibus honoribus et possessionibus que
tenebantur pro eodem Guilelmo in villa et parrochia de Figeriis
supradicta. Predictum siquidem totum honorem, cum intratibus
et exitibus, integratibus et proprietatibus suis, et cum omnibus
suis honoribus et possessionibus, et terris cultis et incultis, et la-
boracionibus tam panis quam vini, et cum domibus constructis et
construendis, et cum quintanis, ripariis, pastis, garriciis, boschis et
venacionibus, ortis, aquis et aqueductibus, et omnibus suis adia-
cenciis, et cum arboribus cuiuscumque generis sint, presentibus
et futuris, cum hominibus et feminis ibi et inde degentibus, vel
alibi ubicumque, et eorum omnium redempcionibus, cum censi-
bus, agrariis et usaticis, et omnibus terre meritis, et cum terciis,
laudismiis, foriscapiis, firmamentis et aliis obvencionibus, et cum
omnibus iuribus et dominiis, realibus et personalibus, directe vel
utiliter ad predictum honorem aliquo modo spectantibus, et omni-
bus aliis que dici vel nominari possunt ad predictum mansum et
bordam pertinentibus vel pertinere debentibus quocumque iure vel
modo, sicut melius dictus Guilelmus Rubei, quondam, tenebat et
habebat titulo empcionis vel alio modo, et sicut melius dici, cogi-
tari vel intellegi possit, ad omnem bonum firmumque intellectum
et comodum predicti domini regis et suorum, sic eidem domino
regi et suis perpetuo vendimus precio mille ducentorum octuaginta
et trium solidorum et quatuor denariorum Barchinone de terno,
quos a predicto domino rege, per manum dicti Astruchi Ravaya,
numerando recepisse et habuisse confitemur, et eos ad utilitatem
et salutem anime dicti Guilelmi Rubei misisse et convertisse,
renunciantes scienter excepcioni non numerate peccunie. Dantes
et concedentes eidem domino regi et suis donacione irrevocabili
inter vivos, siquid amplius hec vendicio valet vel velebit precio
antedicto, ad omnes suas suorumque utilitates omni tempore fa-
ciendas. Confitentes pro predictis iustum precium habuisse, unde
renunciamus scienter super hiis omni excepcioni doli et metus,
et accioni in factum et restitucioni in integrum, et beneficio illius
legis per quam deceptis ultra dimidiam iusti precii subvenitur, et
omni alii iuri nobis competenti vel competituro. Recognoscimus

etiam predictum honorem nomine predicti domini regis posside-
re quousque inde corporalem apprehenderit possessionem, quam
liceat sibi et suis quandocumque voluerit apprehendere et secum
perpetuo retinere. Mandantes insuper, cum hoc presenti publico
instrumento, omnibus habitatoribus et detentoribus dicti mansi et
borde et aliarum possessionum predictarum quod predicto domi-
no regi et suis respondeant de cetero et satisfaciant de omnibus
quibuscumque dicto Guilelmo Rubei, condam, et nobis, racione
ipsius, respondere et satisfacere tenebantur. Cedendo et dando sibi
et suis in hac parte omnia loca nostra et iura, et omnes acciones
et raciones nostras et dicti Guilelmi Rubei, condam, reales et per-
sonales, directas, utiles atque mixtas, generales et speciales nobis
et dicto Guilelmo Rubei, condam, competentes vel competituras,
sine omni retentu et excepcione aliqua. Promittentes firma et
sollempni stuipulacione tibi notario infrascripto tanquam publi-
ce persone recipienti et stipulanti nomine predicti domini regis,
quod predictam vendicionem habeamus semper bonam, ratam
atque firmam, et inviolabiliter observemus, et nunquam in aliquo
contra veniamus iure aliquo sive causa. Hec tamen omnia et sin-
gula supradicta predicto domino regi et suis vendimus ad suum
comodum et periculum, ita quod, pro predictis, nos vel bona que
fuerunt dicti Guilelmi Rubei sibi de eviccione non teneamur nec
simus in aliquo obligati.
Actum est hoc VIIIº idus febroarii anno Domini MºCCº sep-
tuagesimo nono.
Sig(+)num Gauffridi de Villaricho, Sig(+)num Guilelmi de
Valle, sacriste de Lercio manumissorum predictorum, qui hoc
firmamus et laudamus.
Ego ffrater Arnaldus abbas Balneolensis predictus subscribo
(+).1
Sig(+)num Bernardi de Curzavello, militis, Sig(+)num Arnaldi
de Campo, clerici, Sig(+)num Arnaldi, filii condam Bernardi, baiuli
de Salento, Sig(+)num Ihoannis Ademarii de Cabanis, Sig(+)num
Bernardi Iuliani de Lercio, testium huius rei.
Sig(+)num Arnaldi Guilelmi de Podio, qui hoc scripsit, cum
raso et emendato in XXª linea ubi dicitur sibi de eviccione.
Eg(+)o Bernardus de Rexaco, publicus Sancti Stephani Bal-
neolensis notarius, subscribo.
1. La firma és autògrafa.
209
1280, febrer, 18. Palma de Mallorca

La universitat de Palma de Mallorca elegeix novament els represen-
tants que han de jurar al rei Pere el respecte i el compliment
dels pactes signats a Perpinyà entre aquest i el rei Jaume.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 111, perg. 184, dupl., trasllat
Noverint universi quod, congregata universitate hominum

civitatis Maiorice de mandato domini Iacobi, Dei gracia regis
Maioricarum, ad publicum parlamentum in domo Predicatorum
Maiorice, in qua congregatione affuit maior pars hominum dicte
universitatis, ipsa universitas, presente et auctorante dicto domi-
no rege Maioricarum, domino dicte civitatis, fecit, constituit ac
ordinavit Guilelmum de Turricella, Fferrandum Rodrigiz, milites,
Robertum de Pulcrovicino, Bernardum Valentini, Ffrancischum de
Clitero, Arnaldum Burgezii, Bernardum de Saragossa et Ffrancis-
chum Burgeti sidicos, actores et procuratores ipsius universitatis
ad promitendum, obligandum et iurandum, nomine et vice dicte
universitatis, se et ipsam universitatem servaturos, pro posse ip-
sorum, compositionem et pacciones factam et factas inter illustres
dominum Petrum, Dei gracia regem Aragonum, et dictum dominum
Iacobum, per eandem regem Maioricarum, fratres, et omnia et
singula contenta in instrumento dicte compositionis et paccionum;
et se facturos et curaturos quod heredes et successores dicti do-
mini regis Maioricarum servabunt et complebunt omnia et singula
in instrumento ipsius composicionis facto per Arnaldum Mironi,
scriptorem publicum Perpiniani, contenta; et ad promitendum et
iurandum de non iuvando nec defendendo heredes et successores
dicti domini regis Maioricarum contra dictum dominum regem
Aragonum vel suos in aliquo si predictam compositionem non
servarent, donec in ipsam compositionem contenta per ipsos here-
des essent completa; et ad faciendum, nomine dicte universitatis,
complendis. Promitens dicta universitas ratum et firmum habere
Quod est actum XIIº kalendas marcii anno Domini millesimo
CCLXX nono.
Rossilionis et Ceritanie et domini Montispesulani, qui predicta
concedimus et dicto procuratorio auctoritatem nostram prestamus,

appositum per manum Petri de Calidis, scriptoris dicti domini
regis, mandato eiusdem domini regis, loco, die et anno prefixis.
Testes huis rei sunt: [1ª columna] ffrater Bernardus de Ste-
lela, prior domus Predicatorum Maiorice, ffrater Arnaldus Gom-
baldi, eiusdem ordinis, Guilelmus de Caneto, Poncius de Guardia,
[2ª columna] Bernardus de Ulmis, Berengarius de Ulmis, Beren-
garius Arnaldi, Geraldus de Rivo, Arnaldus de Turricella, milites,
[3ª columna], Petrus de Fonoyeto, Arnaldus Baiuli, iurisperitus,
Guilelmus de Pugdorfila, Iacobus Valentini, Renouardus de Mal-
bosch, [4ª columna] Raimundus de Viridaria, Guilelmus de Cluse-
lla, Raimundus de Guaellis, Petrus Pintenerii, Iohannes Homodei,
[5ª columna], Borracius de Bassia, Iacobus Serra, Romeus Dur-
fortis, Petrus Bocheti et Arnaldus Omberti.
Sig(+)num Iacobi de Marina, notarii publici Maiorice, qui
diviso, cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Marci de Solerio, notarii Barchinone. Sig(+)-
num Stephani de Podio, notarii Barchinone. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha,
gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensi, qui huic translato
domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur autoritatem impendimus et
regentisque scribaniam curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius manum et posse dictus
gerens vices vicarii hanc firmam fecit, kalendas iulii, anno Domini millesimo CCºXCº
Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi, cum raso et
emendato in VIIª linea ubi dicitur Iacobum, et meum Sig(+)num feci, die et anno
supraproxime scriptis.
210
1280, febrer, 18. Palma de Mallorca

El rei Jaume de Mallorca autoritza els representants de la universitat
de Palma de Mallorca a jurar al rei Pere el respecte i l’observació
dels pactes de Perpinyà.
Noverint universi quod nos Iacobus, Dei gracia rex Maiori-

carum, comes Rossilionis et Ceritanie et dominus Montispesulani,
volentes et mandantes vobis Guilelmo de Turricella et Fferando
Rodrigiz, militibus, Roberto de Pulcrovicino, Bernardo Valentini,

Ffrancischo de Clitero, Arnaldo Burgezii, Bernardo de Saragossa
et Ffrancischo Burgeti, sindicis et procuratoribus ab universitate
civitatis Maiorice constitutis ad promitendum, iurandum, obli-
gandum et homagium faciendum illustri Petri, Dei gracia regi
Aragonum, karissimo fratri nostro, pro servandis compositione et
paccionibus inhitis inter nos et dictum illustrem regem, fratrem
nostrum, et probis hominibus et universitati dicte civitatis et
vestris, quod predicta omnia observetis et observari faciatis prout
in instrumento dicte composicionis dinoscitur contineri. Et pro
predictis complendis dicto illustri regi Aragonum, fratri nostro,
sacramentum et homagium faciatis, absolvimus ideo quantum ad
hoc vos et vestros ab omni dominacione, sacramento, fidelitate
et homagio quibus nobis essetis obligati donec contenta in dicto
instrumento composicionis pro heredes et successores nostros
observata fuerint et completa.
Quod est actum XII kalendas marcii anno Domini MCCLXX
nono.
Rossilionis et Ceritanie et domini Montispesulani, qui predicta
concedimus et laudamus, appositum per manum Petri de Calidis,
scriptoris dicti domini regis, mandato eiusdem domini regis, loco,
Testes huis rei sunt: [1ª columna] ffrater Bernardus de Ste-
lela, prior domus Predicatorum Maiorice, ffrater Arnaldus Gom-
baldi, eiusdem ordinis, Guilelmus de Caneto, Poncius de Guardia,
[2ª columna] Bernardus de Ulmis, Berengarius de Ulmis, Beren-
garius Arnaldi, Geraldus de Rivo, Arnaldus de Turricella, milites,
[3ª columna], Petrus de Fonoyeto, Arnaldus Baiuli, iurisperitus,
Guilelmus de Pugdorfila, Iacobus Valentini, Renouardus de Mal-
bosch, [4ª columna] Raimundus de Viridaria, Guilelmus de Cluse-
lla, Raimundus de Guaellis, Petrus Pintenerii, Iohannes Homodei,
[5ª columna], Borratius de Bassia, Iacobus Serra, Romeus Durfortis,
Petrus Bocheti et Arnaldus Omberti.
Sig(+)num Iacobi de Marina, notarii publici Maiorice, qui
1. Hoc est translatum fideliter sumptum a quodam instrumento per alphabetum
diviso, cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Marci de Solerio, notarii publici Barchinone.
Sig(+)num Stephani de Podio, notarii Barchinone. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha,
gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensi, qui huic translato
domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur autoritatem impendimus et
regentisque scribaniam curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius manu et posse dictus
gerens vices vicarii hanc firmam fecit, IIº kalendas iulii anno Domini millesimo CCº
nonagesimo tercio. Presentibus testibus Guilelmo Gavarra et Petro de Castro. Et ideo
ego iamdictus notarius, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis,
notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)num feci, die et
anno supraproxime scriptis.
211

El rei Pere diu a Ramon Folc, vescomte de Cardona, que li concedeix
en feu els castells de Farners, Castelltallat, Rubí, Castellfollit
i Castellolí.
de la primera meitat del s. XIV.
De facto feudorum que tenet Raimundus Fulchonis pro do-

mino rege.
In quodam registro domini regis Petri, bone memorie, inve-
nitur quod sequitur:
Dominus rex scripsit Raimundo Fulchonis, vicecomiti Cardone,
quod daret potestates de castris de Ffarners, de Castetayllat, de
Rubí, de Castellfullit et de Castelleulí racione valense quas tradetur
Raimundo de Orchau.
Datum Valencie VIIº kalendas marcii anno Domini
MºCCºLXXºIXº.
Item, in quodam memoriali antiquo invenitur scriptum quod
sequitur:
Item, dominus Cardone tenet in feudum a domino rege castra
scilicet Ffarner, Castelltaylat, Gerundella, Terraça, Tagamanent, Rubí,
Tamarit et Cubeles, quod promiserunt inde dare sibi potestatem.
En sinsuper promisit ei facere hostes et cavalcatas, curtes et pla-
citos, et successores eius post eum. Et insuper atorgat Cardone
castrum esse in comitatu Barchinone.
Item, alibi:
Dominus Castriadulino debet facere hostem, set non est cer-
tum quando.1
1. A continuació altres notícies relatives a altres feus i vescomtes de Cardona.
212
1280, abril, 9
Sibília, comtessa d’Empúries i vescomtessa de Bas, ven a Dalmau
de Palol totes les possessions i els drets que té al castell i al
terme de Milany, de Llers i de Puigmal i la vall de Vallfogona
per 35.000 sous de Barcelona.
de juny de 1322.1
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 111, perg. 188, trasllat parcial
del 16 de febrer de 1310.2
Notum sit cunctis quod nos domina Sibilia, Dei gracia co-
mitissa Impuriarum et vicecomitissa de Basso, non vim neque
dolo inducta sed gratis et ex certa sciencia habita, etiam plen[am
deliberacionem et inspecta utilitate nostra non] modica, per nos
et nostros heredes et successores nostros, vendimus cum hoc
publico instrumento liberando tradimus in presenti tibi Dalma-
cio de Palaciolo, militis, et tuis et cui volueritis, in perpetuum
salam nostram sive stadium castri de Melano, et totum ius et
dominium quod habemus et habere debemus in ipso castro et
in terminis [predicti castri] de Melano, et quicquid Arnaldo de
Corsavino tenet pro nobis intus dicti castri et infra terminis eius-
dem castri et extra ubicumque in cunctis locis, et etiam quicquid
nos habemus et habere debemus in tota predicta montanea de
Melano et infra terminos dicti castri, cum mansis, et bordis, et
domibus constructis et construendis, et [laboracionibus] panis et
vini, et cum arboribus diversorum generum, et cum molendinis
et monariis, columbariis, pascuis et pasturiis, et cum devesis,
venacionibus, aemprivis, usibus et iuribus suis, et cum intratibus
et exitibus, et pertinenciis et tenedonibus suis cultis et heremis,
et cum censibus, agrariis ac usaticis, et omnibus terre meritis, et
cum [hominibus et mulieribus] dictorum mansorum et bordarum
predicta montanea et infra terminos dicti castri de Melano vel
alibi ubicumque habitantibus vel degentibus, et redemptionibus
eorundem, et cum serviciis, adempramentis, stabilimentis, placitis,
et firmamentis de directo et aliis firmamentis, et cum iusticiis
civilibus et crimi[nalibus quos] in dicti castri habemus et habere
debemus, et cum Pace et Treva quam tu et tuis habeatis, et cum
peticione illarum im perpetuum, et cum oste et cavalcadas, et cum
mero imperio quod in tota predicta montanea et infra terminos
dicti castri habemus et habere debemus, et cum botagiis et cas-

tlanis, et questis regalibus et non regalibus, et cum toltiis, forciis,
iuris, traginis, goytis, transsis, operibus, et cum feudis militum et
peditum in tota predicta montanea et infra terminos dicti castri,
et cum homagiis militum et hominum peditum, et cum servitu-
dibus, iuredicionibus, dominacionibus civilibus et criminalibus, et
cum laudismiis, terciis et forecapiis, obvencionibus et provectibus
ac reddendibus universis, et cum districtu et precepto exeundi ad
sonum et cornu, et cum bannum eiusdem vel ad alia quemlibet
rem, et cum omnium rerum dominiis realibus et personalibus
que nos habemus et habere debemus in tota predicta montanea
et infra terminos dicti castri, et cum omnibus proprietatibus et
integrantibus dictorum mansorum et bordarum et possessionum,
ac aliorum omnium predictorum ad nos et successores nostros
in dicta montanea et infra terminos dicti castri pertinentibus et
pertinere debentibus, et cum omnibus melioramentis et aucmen-
tis ibi et inde factis ac de cetero faciendis, et cum omnibus aliis
hic expressis et non expressis ad dictam salam sive stadium et
ad nos in tota predicta montanea et infra terminos dicti castri
pertinentibus et pertinere debentibus aliqua racione.
Item, vendimus et liberando tradimus tibi predicto Dalmacio
et tuis in perpetuum totum ius et dominium quod habemus et
habere debemus in parrochiis de Laers, et de Podiomalo, et in
terminis eorundem, et quicquid habemus et habere nos debemus
in omnibus predictis parrochiis et terminis eorundem, cum mansis,
et bordis, et domibus constructis et construendis, et cum quintaniis
et ortis, et laboracionibus panis et vini, et arboribus diversorum
generum, et cum molendinis et monariis, columbariis, pascuis et
pasturis, et cum devesiis et venacionibus, et cum aemprivis, usi-
bus et iuribus suis, et cum intratibus et exitibus, et pertinenciis,
tenedonibus ac possessionibus suis cultis et ermis, et cum censibus
et agrariis ac usaticis et omnibus terre meritis, et cum hominibus
et mulieribus dictorum mansorum et bordarum in dictis parro-
chiis et in terminis eorundem et alibi ubicumque habitantibus vel
degentibus, et cum redempcionibus eorundem, et cum serviciis,
adempramentis, stabilimenis, firmamentis de directo et aliis firma-
mentis, botagiis, questis regalibus et non regalibus, toltis, forciis,
iuris, batudis, traginis, guaytis, transsis, operibus, cum ostiis et
cavalcadiis, et cum pace et guerra quam tu et tui inde faciatis
et facere possitis in perpetuum, et cum feudis militum et peditum,
cum servitutibus et iurediccionibus et dominacionibus civilibus et
criminalibus, et cum exorquiis, intestiis, cuguciis, capitibus fractis,

et cum iusticiis civilibus et criminalibus quos habemus et habere
debemus in dictis parrochiis et terminis de Laers et Podiomalo,
cum arsinis, dominacionibus, terciis, laudismis, foriscapiis, obven-
cionibus et provectibus ac redditibus universis, et cum Pasce et
Treugis et dema[n]dis earum, et cum districtu et precepto exeundi
ad sonum et cornu, et cum banno eiusdem vel aliam quemlibet
rem, et cum mero imperio quod in predictis parrochiis et terminis
eorundem habemus et habere debemus, et cum omnium rerum
dominiis realibus et personalibus, et cum omnibus proprietatibus
et integritatibus dictorum mansorum, et possessionum et omnium
aliorum predictorum parrochiarum et terminorum predictorum,
et cum omnibus melioramentis et augmentis ibi et inde factis ac
de cetero faciendis, et cum omnibus dominiis et aliis specialiter
et generaliter hic expressis et non expressis ad dictos mansos et
possessionibus predictarum parrochiarum et terminorum, et ad
nos pertinentibus et pertinere debentibus aliqua racione.
Item, vendimus et irrevocabiliter tradimus in presenti tibi
predicto Dalmacio de Palaciolo et tuis in perpetuum totam vallem
nostram de Vallefecundam et quicquid nos habemus et habere
debemus in tota valle predicta, cum mansis, et bordis et domibus
constructis et construendis, et cum quintaniis et ortis, et labo-
racionibus panis et vini, et cum omnibus arboribus diversorum
generum, et cum molendinis et monariis, columbariis, pascuis et
pasturis, boschis et garriciis, lignariis, tallis, erbagiis, aquis, fontibus,
torrentibus, montaniis, podiis, planiis, pratis, terris, silvis, devesiis,
venacionibus, aemprivis, usibus et iuribus suis, et cum intratibus
et exitibus, pertinenciis et possessionibus suis cultis et ermis, et
cum censibus et agrariis ac usaticis et omnibus terre meritis,
et cum hominibus et mulieribus predictorum omnium mansorum et
dicte valle ibi et alibi ubicumque habitantibus vel degentibus,
et redempcionibus eorundem, et cum serviciis, aempramentis,
stabilimenis, placitis, fermamentis de directo et aliis firmamentis,
botagiis, questis regalibus vel non regalibus, toltis, forciis, iuris,
batudis, traginiis, guaytis, trassis, operibus, cum ostys et cavalcadiis,
et cum pasce et guerra quam tu et tui de predicta valle et homi-
nibus ipsius valle faciatis et facere possitis in perpetuum, et cum
feudis militum et peditum, et cum homagiis militum et hominum,
et cum servitutibus et iurisdiccionibus civilibus et criminalibus, et
cum exorquiis, intestis, cuguciis, capitibus fractis, bannis, iusticiis
civilibus et criminalibus, et cum arsinis, dominacionibus, terciis,
laudismis, foriscapiis, obvencionibus ac provectibus et redditibus

universis, et cum Pasce et Treugis et demandis earum, et cum
districtu et precepto exeundi ad sonum et cornu, et cum banno
eiusdem, vel aliam quamlibet rem, et cum mero imperio quod in
predicta valle de Vallefecunda habemus et habere debemus, et cum
omnium rerum dominiis realibus et personalibus, et cum omni-
bus proprietatibus et integritatibus dictorum omnium mansorum
et possessionum, et aliorum omnium predictorum valle predicte
de Vallefecunda, et cum omnibus melioramentis et aucmentis ibi
et inde factis ac de cetero faciendis, et omnibus dominiis et aliis
omnibus specialiter et generaliter hic expressis et non expressis
ad dictam vallem et mansos ac possessiones predictas pertinenti-
bus et pertinere debentibus tam in boschis quam in cunctis aliis
honoribus et loci.
Et quod in predicta montanea de Melanno nec infra termi-
nos dicti castri de Melanno, nec in predictis parrochiis de Laers
et de Podiomalo, nec in terminis eorundem, nec in dicta valle de
Vallefecunda, nec infra terminos ipsius valle, vicarius, sayone vel
aliquis officialis noster vel nostrorum nunquam intret vel intrare
audeat, aut presumat distringere, pignorare vel aliquod mandatum
facere aliquo casu vel racione, nec homines dicte montanee vel
infra terminos dicti castri nec predictarum parrochiarum de Laers
et de Podiomalo, nec predicte valle de Vallefecunde nunquam nobis
vel successoribus nostris a te, successoribus tuis apellare se possit
aliquo iure, causa vel racione, neque tamen nos vel successores
nostri aliqua appellacione ipsorum hominum ullatenus recipere
non possumus.
Omnia hec et singula supradicta, sicut melius et plenius ac
largius ad nos pertinent vel pertinere debent ex testamento vel ab
intestato vel alia qualibet racione scripta et non scripta, iuxta vel
non iusta, et sicut melius et utilius potest dici, scribi et nominari
et intelligi, ad tuum tuorumque bonum intellectum et comodum,
tam specialiter quam generaliter, bona fide vendimus et tradimus
per nos et omnes successores nostros tibi predicto Dalmacio de
Palaciolo et tuis in perpetuum ad habendum et tenendum, omni
tempore possidendum, ad omnes tuas tuorumque voluntates per-
petuo faciendas, nullo ibi vel inde vel successoribus nostris iure
retento, salvo iure domini regis, et salvo iure monasterii Sancti
Iohannis. Et est certum quod tenemus in feudum quicquid nos
habemus vel aliis tenet per nos in montanea de Melanno nec in
termino dicti castri de Melanno, nec in parrochia de Laers aut

de Podiomalo, et totum quicquid nos habemus vel aliquis tenet
per nos in valle de Vallefecunda nec in parrochia dicte vallis pro
monasterio Sancti Iohannis, excepto dicto castro de Melanno et
sala sive statico que est in predicto castro, et Paces et Treugas
et iurediccionem et merum imperium de montanea de Melanno, et
de Laers et de Podiomalo, et de valle de Vallisfecunda, que omnia
recognoscimus tenere pro domino rege ad honorabilem feudum.
Deinde tu et tuis teneatis dicta feuda superius nominata pro dic-
tis dominis, ita sicut nos modo in presenti recognoscimus tenere
cum publico instrumento pro dictis dominis superius nominatis.
Et accepimus a te in presenti precio huius vendicionis triginta
quinque milia solidos Barchinone monete de terno. Quos omnes
predicti XXXV milia solidos confitemur habuisse et recepisse sine
omni retentu. Renunciando scienter omni excepcionis non nume-
rate et non recepte peccunie et precii no soluti, et excepcioni doli.
Et recognoscimus ac etiam confitemur predictam vendicionem ad
presens plus antedicto precio non valere. Verumtamen, si forte
plus valet vel etiam plus aliquo causu in posterum valitura, illud plus
totum per nos et successores nostros tibi damus et concedimus
donacione facta inter vivos sine omni retentu. Renunciantes scien-
ter per nos et successores nostros excepcioni doli et metus et
accioni in factum, et illi legi per quam deceptis ultra dimidiam
iusti precii subvenitur, et omni alii iuri divino et humano sive
consuetudinario, scripto vel non scripto per quod contra predicta
venire possemus. Et ideo predicta omnia et singula de nostro iure
et dominio ac potestate eicimus et extraymus in presenti et eadem
per nos et successores nostros in tui et successorum tuorum ius
et dominium et posse transferrimus irrevocabiliter. Ita ut omnia
hec superius nominata eycimus et extraymus et penitus departimus
sive separamus de toto vicecomitatu nostro et de tota iurediccione
et dominacione dicti vicecomitatus de Basso, videlicet ut de cetero
omnia ista in predicta vendicione contenta de predicto vicecomi-
tatu non sint nec in termino eiusdem vicecomitatus nec a modo
res[t]ituere valeant ullo tempore, mitendo te et tuos de omnibus
et singulis supradictis, per nos superius venditis tibi cum hoc
presenti publico instrumento, in corporalem possessionem pleno
iure tanquam in rem tuam propriam. Dando et concedendo tibi
et successoribus tuis totum locum nostrum et ius, et omnes vo-
ces nostras et acciones, reales et personales, directas, utiles atque
mixtas, speciales et generales, ordinarias et extra ordinarias, ibi
et inde nobis vel nostris competentes vel competituras sine aliqua

revocacione. Et promitimus tibi per nos et successores nostros
predictam vendicionem honorum omnium predictorum facere
tibi et tuis tenere et habere et in pace omni tempore possidere
libere et potenter de omni homine. Et etiam esse inde tibi et
tuis semper leales auctores et garens conctra cunctas personas.
Verumtamen, si forte aliquis ibi ullo tempore aliquid tibi vel tuis
tetigerit, exigerit vel forciaverit aut emparaverit, sive questionem
aliquam vel demandam contra te vel tuos moverit vel fecerit, nos
et nostri ante ingressum litis, post, ponemus nos ante te et tuos,
et honus litis statim super nos recipiemus et totam causam ad
effectum ducemus a litis principio usque ad finem. Et servabimus
inde te et tuos successores indempnes et illesos nostris propriis
sumptibus et expensis in curia et extra curiam, in placito et extra
placitum, vel si tu vel successores tui malueritis, possitis causam
ducere per te ipsum, tibi et successoribus tuis super hac eleccio-
ne servata. Renunciantes per nos et successores nostros tibi et
tuis ex pacto denunciacione eviccionis. Et si tu vel successores tuis
causam tractare vel ducere in propria persona volueris, nos pro-
mitimus tibi et tuis quod nos et successores nostri restituamus
tibi et tuis omnes expensas et missiones circa litem factas in
curia, iudicibus, advocatis, sayonibus vel aliquo modo, et etiam
omnia dampna restituere, sive obtineatis sive non, et quicquid et
quantum a te vel tuis evictum fuerit. Et tu et tui credamini inde
vestro plano verbo sine sacramento et absque ulla probacione
testium. Et de predictis omnibus et singulis constituimus nos
et heredes nostros ac successores nostros et omnia bona nostra
teneri semper tibi et tuis de eviccione et omni interesse ad tuum
bonum et sanum intellectum et comodum. Et pro eviccione et
interesse, et missionibus et dampno, et aliis universis et singulis
supradictis obligamus nos et heredes ac successores nostros et
omnia bona nostra, honorem et avere habita et habenda. Preterea,
si causa ingratitudinis vel aliquo alio iure scripto vel non scripto,
divino vel humano, canonico vel civili, sapeciali vel generali, sive
excepcione vel occasione aliqua in futurum nos vel successores
nostri huic vendiconi et contractui obviam ire possemus, illi iuri
et excusacioni ac occasioni prorsus irrevocabiliter in perpetuum
per nos et successores nostros renunciamus. Et ut hec vendicio
mayoris robur obtineat et omnis dubitacio removeatur, iuramus
sponte per Deum et eius sancta quatuor Dei Evangelia corpora-
liter tacta predicta omnia et singula semper rata et firma habere
et atendere fideliter et observare, et nunquam in aliquo contra

venire per nos vel alium, absconse vel manifeste, aliquo ingenio
vel aliqua causa vel racione, de iure etiam vel de facto.
Actum est hoc Vº kalendas aprilis anno Domini MºCCºLXXXº.
Sig(+)num domine Sibilie, Dei gracia comitisse predicte, que
hoc laudamus et firmamus pariterque iuramus.
Sig(++++)num Guilelmi de Spasen, et Arnaldi de Vilamenta,
et Raimundi de Sancto Martino et Raimundi de Cote, iurisperiti
de Bisulduno, testium hoc rey.
Sig(+)num Bernardi de Aquapulcra, qui scripsit.
Ego Petrus Clericus de Campis, rector ecclesie de Presiis,
publicus notarius de Basso, iuratus subscribo.
1. Hoc est translatum fideliter sumptum nonas iunii anno Domini MºCCCºXXº
secundo a quodam intrumento cuius tenor talis est: [...] Ego Romeus iudex Vallisfecunde
et castri de Melanno, viso et lecto originali, et cum presenti translato fideliter
comprobato, auctoritate iudiciali subscribo et Sig(+)num meum appono. Sig(+)num
Ripulli de Molis, capellani Beate Marie de populacione Vallisfecunde, publici notarii
domini Dalmacii de Palaciolo, condam, in dicta valle, et nobilis domini Raimundi de
Melanno in montaneis de Melanno, qui hoc fideliter translatavit cum litteris rasis et
emendatis in Vª linea ubi dicitur teneri semper, scripsit propria manu et ipsum cum
originali de verbo ad verbum examinavit et clausit. 2. Hoc est translatum fideliter
sumptum, XIIII kalendas marcii anno Domini MCCC nono, a quodam clausula cuiusdam
intrumenti publici, quod sic incipit: [...] Eg(+)o Bertrandus de Mansione, vices gerens
Bernardis de Viveriis in scribania Campirotundi, nomine eiusdem et Simeonis Stephani,
publicorum notarii dicti loci, hoc translatum fideliter scripsi et ipsum cum originali
de verbo ad verbum examinavi et clausi.
213
1280, maig, 13
Ermengol de Banyeres, al seu testament, declara que vol ser enterrat
a Santes Creus, ven el feu de Castellvell per pagar els seus
deutes, deixa a les seves filles Elisenda el castell de Mora, a
Blanca el de Tamarit i a Agnès els de Montoliu, Vilademàger,
Fillol i altres possessions.
d’octubre de 1282.1
In Christi nomine. Ego Ermengaudus de Bagnariis, gravi

infirmitate detentus, sperans ad paradisi gaudia pervenire, meum
fatio testamentum, in quo eligo manumissores meos Bertrandum
de Villafrancha, camerarium Terrachone, Berengarium de Rippis,
cononicum Ilerdensis, et Geraldum de Baynariis, quibus dono pleno

posse distribuendi omnia bona mea sicut in hoc testamento a me
invenerint ordinatum.
In primis eligo sepulturam meam apud monasterium Sanc-
tarum Crucuum, cui dimitto centum morabetinos, de quibus fiat
semper annuatim in die obitus mei plena pietancia conventui
eiusdem monasterii pro anima mea et domine Sibilie uxoris mee.
Preterea volo et mando quod omnia debita mea solvantur,
et iniurie mee que aparuerint restituantur, ad que restituenda et
solvenda assigno feudum Castriveteris, quod feudum vendatur per
dictos manumissores infra annum post diem obitus mei. Si pretium
dicti feudi no sufficeret ad solvendum debita mea et iniurias, volo
quod castrum de Baynariis vendatur infra spacium memoratum,
de quo precio solvantur iniurie et debita memorata. Et si mei
manumissores predicta castra sive feuda noluerint vendere infra
unum annum post mortem meam, rogo et supplico excellentissimo
domino meo regi Aragonum, et pleno posse ei dono quod ipse
vendat vel vendi faciat ea que in dictis castris habeo, et faciat
intuitu pietatis solvi et restitui omnia memorata.
Item, volo quod domina Sibilia, uxor mea, sit domina et
potens omnium bonorum meorum quamdiu casta vixerit et sine
viro. Et insuper dimito ei trecentos morabetinos de meo ad suas
voluntates, ultra illud quod in suis cartis nupcialibus continetur.
Item, dimitto domine Romie de Cervarie, matri mee, viginti
morabetini pro parte hereditate legitima, et in ipsis heredem ip-
sam michi instituo.
Item, dimitto Esclarmunde, filie mee, sorori monasterii de
Algayre, ducentos morabetinos pro parte hereditate legitima et
frarischa, in quibus ipsam heredem instituo.
Item, dimitto Sibilie, filie mee, ducentos quinquaginta mo-
rabetinos cum quibus collocetur in ordine, quos sibi assigno pro
parte hereditate legitima et frarischa, in quibus ipsam michi he-
redem instituo.
Item, dimitto filie mee Elicsendi castrum meum de More, cum
militibus, hominibus et feminabus, et omnibus aliis que in dicto
castro et suis pertinenciis pertinentibus et debentibus pertinere.
Item, dimitto filie mee Blanche castrum de Tamarito cum
omnibus suis pertinenciis michi pertinentibus vel pertinere deben-
tibus. Et si forte pretium dicti Castriveteris, quod precipio vendi
per meos manumissores, sufficeret ad solvendum debita mea et
iniurias, volo quod castrum de Baynariis sit dicte filie mee Blanche,
et si non sufficeret pretium dicti Castriveteris ad solvenum debita
et iniurias, volo quod vendatur dictum castrum de Baynariis per
manumissores meos infra annum ut predixi. Solutis vero debitis
meis et iniuriis de pretio predictorum castrorum, totum residuum
dimitto filie mee Blanche, et in hiis omnibus michi heredem istituo.
Item, dimitto Agneti, filie mee, castrum de Monteolivo, cum
omnibus pertinenciis suis, et locum qui nominatur Virgili, et cas-
trum sive feudum de Vila de Mayer, cum militibus, et fabrica et
fabro, et aliis suis pertinentiis, et castrum de Filol et de Sancta
Columba, cum omnibus suis pertinentiis, et feudum de Manresa,
et in hiis ipsam michi heredem instituo.
Predicta dimitto filiabus meis pro parte hereditate legitima
et frarischa, et in illis ipsas michi heredes instituo. Et si forte
aliqua ipsarum filiarum mearum decesserit infra annos et sine
prole legitima, ea que sibi dimitto sumptibus sororibus suis equis
partionibus revertantur. Si vero omnes obierint, legitima prole non
relicta vel infra annos, omnia et singula que eis dimitto vendantur
et totum pretium predictorum et singulorum detur et distribuatur
in stabilimentis piarum causarum pro anima mea, ad arbitrium
et cognitionem atque voluntatem abbatis et conventus monasterii
Sanctarum Crucum, et in ipso monasterio vel alibi ubi eis melius
videbitur expedire.
Item, dimitto monasterio Sancte Marie de Baynariis quinqua-
ginta morabetinos pro pietantia facienda eiusdem monasterio, de
quibus L morabetinos fatiatur michi anniversarium quolibet anno
in die obitus mei.
Item, volo et assigno et dono predictis filiabus meis tutores
Raimundo de Rippis, Bernardo de Tous.
Actum est hoc IIIº idus madii anno Domini MºCCº octuagesimo.
Sig(+)num Ermengaudi de Baynariis predicti, qui hec concedo
et firmo ut disctum est superius.
Sig(+)num Bertrandi de Villafrancha, Sig(+)num Berengarii
de Rippis, Sig(+)num Geraldi de Bagnariis, manumissorum pre-
dictorum, qui hec concedimus et firmamus.
(+) Ego Bertrandus de Villafrancha, Terrachone camerarius,
subscribo.
1. Hoc est translatum bene et fideliter sumptum a quodam testamento originali,
auctoritate venerabilis Poncii de Montepavone, vicarii Terrachone et Campi, tenor
cuius testamenti de verbo ad verbum talis est: [...] (+) Ego Michael Boterii, publicus
notarius Terrachone, de mandato speciali Arnaldi de Rippis, qui ut asseruit procurator
est Berengarii de Rippis, manumissoris huius testamenti, vice et auctoritate dicte

procurationis, in absentia dicti Berengarii de Rippis subscribo, Vº nonas octobris anno
Domini MºCCº octuagesimo secundo. Presentibus testibus: Eymerigono dez Prets, Petro
de Villasicca et Petro Simonis. Qui Arnaldus de Rippis, ut procurator dicti Berengarii
de Rippis, huic testimonio in omnibus suum assensum prestavit. Testes huius rei sunt:
Bernardus de Tous, frater Bernardi de Podio, Raimundus de Rippis, Guilelmus de
Tous, Thomasius de Verneto, Arnaldus Matha, presbiter, frater Gaucerandus de Tous,
monatxi Sanctarum Crucum. Sig(+)num Arnaldi clerici, rector ecclesie de Bagnariis, qui
hoc scribi fecit et clausit, cum litteris suprapositis in Xª linea ubi scribitur filie, die et
anno quo supra. Sig(+)num Poncii de Montepavone, vicarii Terrachone et Campi, qui
huic transsumpto, fideliter cum originali comprobato, auctoritatem ordinaria presto.
Sig(+)num Michaelis Boterii, notarii publici Terrachone, qui hoc translatum cum
originali fideliter comprobatum, claudi mandavit, in eius absentia per me Berengario
de Terracia, publicum tabellionem sub eodem. Ego Nicholaus Vinater, hoc translatum
fideliter translatavi mandato Michaelis Boterii, Terrachone notarii, quarto kalendas
decembris, anno Domini MºCCº nonagesimo secundo.
214
1280, juny, 7. Balaguer

El rei Pere diu als homes de la vall d’Aran que, atès que es troba
en guerra amb el comte de Foix, el de Pallars i altres nobles
han de seguir Arnau d’Espanya per ajudar-lo; a més, com que
ha de parlar amb ells, en convoca sis representants per l’octava
de Pentecosta.
Militibus et universis hominibus vallis de Aran. Cum nos

simus in guerra cum comite Fuxensi, comite Pallariensi et qui-
busdam aliis nobilibus Cathalonie, in qua quidem guerra nobilis
vir Arnaldus de Ispania debet nos iuvare et esse nobiscum, idcirco
mandamus vobis quatenus, in eo quod bono modo et decenter fieri
debeat, faciatis pro dicto nobili Arnaldo de Ispania contra dictos
inimicos nostros. Preterea, cum vobiscum loqui habeamus necesario
super istis et aliis negociis, mandamus vobis quatenus mitatis sex
probos homines ad nos de melioribus vestrum qui sint nobiscum
infra octabas Penthecostes, et hoc non defficiatis aliqua racione.
Datum in obsidione Balaguerii septimus idus iunii.2
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quibusdam litteris registratis in quodam
reposito inter alia registra regia in archivo regio posito in domo Hospitalis sancti Iohannis
Iherosolimitani Barchinone, quod registrum in prima carta incipit: «Septimodecimo
kalendas maii anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo. Petrus, Dei gracia rex
Aragonum et cetera», et finit in ultima carta: «octavodecimo kalendas ianuarii anni
predicti»; quarum litterarum tenor talis est: [...] Ego frater Iacobus de Letone, gerens
vices prioris Fratrum Predicatorum in conventu Fratrum Predicatorum, ipso priore
absente, viso registro predicto et hec translato cum eodem registro de verbo ad verbum
examinato, subscribo et sigillum meum appono. Ego frater Iacobus de Siurana, custos
Fratrum Minorum Barchinone, viso registro predicto, et hoc translato cum eodem
registro de verbo ad verbum examinato, subscribo et sigillum meum appono. Ego
Berengarius de Latera, canonicus Barchinone, vicarius in spiritualibus et temporalibus
generalis reverendi in Christo patris domini Poncii, Dei gracia episcopi Barchinone, in
remotis agentis, in absencia nobilis viri Hugonis de Cardona, archidiaconi Barchinone,
vicarii generalis eiusdem, viso registro predicto, et hoc translato cum eodem registro
de verbo ad verbum examinato, subscribo et sigillum meum appono. Sig(+)num
Simonis de Lauro, vicarii Barchinone et Vallesii, qui huic translato sumpto fideliter
ab originali suo predicto, et cum eodem legitime comprobato, ex parte domini regis
et auctoritate officii quo fungimur, auctoritatem impendimus et decretum, ut ei tanquam
originali suo fides plenaria ab omnibus impendatur, appositum per manum mei Bernardi
de Cumbis, notarii subscripti, in cuius manu et posse dictus vicarius hanc firmam fecit,
die et anno subscriptis. Presentibus testibus Raimundo Fivellarii, Bernardo de Olivariis
et Barcelono Dusay, civibus Barchinone. Sig(+)num Bernardi de Cumbis, notarii publici
Barchinone regentisque scribaniam curie vicarii eiusdem civitatis, qui hoc translatum
sumptum fideliter a dicto registro, et cum eodem de verbo ad verbum legitime
comparatum, scribi fecit et clausit, septimo idus septembris anno Domini millesimo
CCCº duoedecimo, et de mandato dicti vicarii firmam et decretum eius supradictum
manu propria scripsit et sigillum eiusdem vicarii in hoc instrumento ad maiorem rei
evidenciam apposuit seu appendit. 2. Scripsit Petrus Marchesii B.
215
1280, juny, 27
Fortuny Sánchez de Vera, en nom d’Artal i Llop Ferrenc de Luna,
declara que ha rebut de Bernat Escrivà 14.000 sous de Jaca
de part del rei.
Sepan todos omnes como yo don Ffortún Sánchez de Vera,

en nompne et en raçón de los nobles don Artal de Luna et don
Lop Ferrench de Luna, hermano d’él, atorgo et viengo de mani-
fiesto que avié et recibié de vos don Bernart Escriván, de casa del
senyor rey, quatorze milia solidos de dineros jaquesses, los quales
el senyor rey mandó a vos que les dássetz a los dictos nobles
don Artal de Luna et a don Lop Ferrech de especial gracia, de
los quales dictos XIIII milia solidos de jaquesses, en nompne de
los nobles avant dictos don Artal e don Lop Ferrench fue bien
pagado de vos.
Testimonios son pregados d’esta cosa don Martín de Çaragoça,
portero del senyor rey, e don Guiral de Sera, ciudadano de Osca.
Esto fue feyto IIII dias exida del mes de juynno, regnante el
rey don Pedro, anno Domini MºCCº octuagesimo.
Si(+)nal de Johan de Airayne, de auctoritate del sinnor rey

público notario de Saragossa, qui la suma d’esta carta personal-
ment recebié, et esta present carta escrevir fiço en el dia e anno
avan dictos.
216
1280, juliol, 1. Balaguer

El rei Pere respon als homes de la vall d’Aran del terçó de Garòs, que
li han estat enviant missatgers i tot i això no li havia arribat
la seva requesta; els diu que un cop s’hagi acordat amb els
altres terços de la vall, els convocarà. Fa el mateix als homes
del terçó de Vielha i als homes del terçó de Bossost.
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 111, perg. 197/1-3, trasllat
del 7 de setembre de 1312.1
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, ffidelibus suis universitati

plebium tercie partis terre Arani et Garos et Supra, salutem et
graciam. Vestras recepimus litteras quas nobis ex parte vestra
obtulit Petrus Tron de Gesa, quibus intellectis regraciamur vobis
multum illud quod nobis significastis in eis. Ad que vobis respon-
demus quod nos, per nobilem Arnaldum de Ispania, litteras vobis
recolimus transmisisse, in quibus continebatur quod miteretis ad
nos aliquos discretos viros de vobis cum quibus nostra negocia
tractaremus, quasquidem litteras vos non habuistis, ut intelleximus.
Propter quod, quia voluntarii et sine requisicione nostra nuncium
vestrum ad nos misistis, possumus et debemus vos de fidelitate et
sollicita diligencia comendare, et quia, ut intelleximus, universitatis
aliarum terciarum ad nos nuncios suos mitere debent, deliberavi-
mus quod scriberemus eis, et quod nuncius vester spectaret hic
nobiscum alios nuncios aliarum terciarum, ut cum omnibus in
simul nostrum negocium ordinemus.
Datum in obsidione Balaguerii kalendas iulii anno Domini
millesimo ducentesimo octuagesimo.2
Similis universitati plebium tercie partis terre Aranei de
Rumincosa.
Datum ut supra.
Similis universitati plebium tercie partis terre Arani de Layriça.
Datum ut supra.
1. Hoc est translatum sumptum a quibusdam litteris registratis in quodam registro
serenissimi principis domini Petri, inclite recordacionis olim regis Aragonum, reposito
inter alia registra regia in archivo regio posito in domo Hospitalis sancti Iohannis
Iherosolimitani Barchinone, quod registrum in prima carta incipit: «Septimodecimo
kalendas maii, anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo. Petrus, Dei gracia
rex Aragonum et cetera», et finit in ultima carta: «octavodecimo kalendas ianuarii, anni
predicti»; quarum litterarum tenor talis est: [...] Ego frater Iacobus de Letone, gerens
vices prioris Fratrum Predicatorum Barchinone, ipso absente, viso registro predicto,
et hec translato cum eodem registro de verbo ad verbum examinato, subscribo et
sigillum meum appono. Ego frater Iacobus de Siurana, custos Fratrum Minorum
Barchinone, visso registro predicto, et hoc translato cum eodem registro de verbo ad
verbum examinato, subscribo et sigillum meum appono. Ego Berengarius de Latera,
canonicus Barchinone, vicarius in spiritualibus et temporalibus generalis reverendi in
Christo patris domini Poncii, Dei gracia episcopi Barchinone, in remotis agentis, in
absencia nobilis viri Hugonis de Cardona, archidiaconi Barchinone, vicarii generalis
eiusdem, viso registro predicto, et hoc translato cum eodem registro de verbo ad verbum
examinato, subscribo et sigillum meum appono. Sig(+)num Simonis de Lauro, vicarii
Barchinone et Vallesii, qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo predicto,
et cum eodem legitime comprobato, ex parte domini regis et auctoritate officii quo
fungimur, auctoritatem impendimus et decretum, ut ei tanquam originali suo fides
plenaria ab omnibus impendatur, appositum per manum mei Bernardi de Cumbis,
notarii subscripti, in cuius manu et posse dictus vicarius hanc firmam fecit, die et anno
subscriptis. Presentibus testibus Raimundo Fivellarii, Bernardo de Olivariis et Barcelono
Dusay, civibus Barchinone. Sig(+)num Bernardi de Cumbis, notarii publici Barchinone
regentisque scribaniam curie vicarii eiusdem civitatis, qui hoc translatum sumptum
fideliter a dicto registro, et cum eodem de verbo ad verbum legitime comparatum,
scribi fecit, et cum litteris rasis et emendatis in linea prima ubi scribitur sumptum,
et in sexta linea ubi dicitur quod quia, clausit, septimo idus septembris anno Domini
millesimo CCCº duoedecimo, et de mandato dicti vicarii firmam et decretum eius
supradictum manu propria scripsit et sigillum eiusdem vicarii in hoc instrumento
ad maiorem rei evidenciam apposuit seu appendit. 2. Scripsit Petrus Marchesii B.
217

El rei anuncia als homes de la vall d’Aran, atès que aquests li ha-
vien enviat nuncis sense procuració oficial, que enviarà Arnau
Ramon d’Espell com a procurador seu oficial.
Hominibus de Aran et tocius vallis. Vidimus nuncios vestros

quos nobis misistis, set cum a vobis procuratorium non habebant
cum eisdem super eorum legacione, expedire minime potuimus, et
deliberavimus quod vobis miteremus quendam nuncium seu procu-
ratorem nostrum qui posset, loco nostri, vobiscum super hiis que
dicti nuncii vestri nobis ex parte vestra dixerant expedire. Unde
cum nos pro dicto negocio vobis mitamus nobilem et dilectum

Arnaldum Raimundi de Spello, quem super hoc procuratorem
nostrum constituimus cum instrumento, dicimus et mandamus
vobis quatenus credatis eidem nobili super hiis que vobis ex parte
nostra duxerit enarranda.
Datum ut supra.
1. No apareix al reg. 48 on sí que hi són els altres documents dels trasllat.
218

El rei Pere escriu als seus oficials a propòsit de l’ajuda que li ha
d’aportar el Temple.1
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, extrainventari perg. 2917,
trasllat.2
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, fidelibus suis universis offi-

cialibus nostris ad quos presentem pervenerit, salutem et graciam.
Cum homines Templi, cum auxilium nostrum [...] apud Balagarium
[...], mandamus vobis quatenus [...] quoslibet [...].
Datum in obsidione Balagarii VIº idus iulii anno Domini
MºCCºLXXXº.
1. El document està en pèssimes condicions de conservació i no l’he trobat als
registres. 2. Hoc est translatum fideliter factum [...] anno Domimi millesimo [...]
XºIIIº [...] litera domini regis, suo sigillo minori cereo sigillata, cuius series talis est:
[...] Ego Bernardus Menciguerra, publicus n[otarius] [...] translatari feci et ipsum cum
[...] hoc Sig(+)num feci.
219
1280, juliol, 14
Díaz Sánchez de Bustamante, adelantado al regne de Múrcia per
l’infant Manuel, entrega als homes d’Oriola un privilegi de
concessions emès per l’infant Sanç de Castella.
B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 9, trasllat del
27 de desembre de 1307, Oriola.1
C ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 27, trasllat
de l’1 de maig de 1316. Oriola.2
Connosçida cosa sea a quantos esta carta vieren et oyeren

como yo Díaz Sánches de Bustamant, adelantado por el infante don
Manuel en el regno de Murçia, vi carta del infante don Sancho,
fijo mayor et heredero del muy noble rey don Alfonso, en que me
mandava que entregase a vos, el conçeio de Orihuela, de todos
vuestros términos bien et complidamiente, segund los privilegios
et las cartas del rey que tenedes dicen, la qual carta dize así:
De mi infante don Sancho, fijo mayor et heredero del muy
noble don Alfonso, por la gracia de Diós rey de Castela, de To-
ledo, de León, de Galizia, de Sivilla, de Córdova, de Murçia, de
Jaén et del Algarbe, a vos Díaz Sánches de Bustamant, adelantado
mayor en el regno de Murçia, o a [qu]alquier que sea adelantado,
salut. Así como aquell que quiero bién et en qué fío, el conseio de
Orihuela me enbiaron desir que ellos tienen privilegios et cartas
de[l re]y mio padre de como les dió et otorgó sus términos que
an et deuen aver, et que me pedían por merçed que os embiase
mandar que gelos entregásedes así, et yo tóvelo por bién. Onde
vos mando, vista esta mi carta, que les vayades entregar todos sus
términos que an et deuen aver, segund que disen los privilegios
et la cartas que ti[en]en del rey mio padre en esta rasón, et non
fagades end ál.
Dada en Buétrago XXVII días de mayo era et CCC et XX
anyos.
Gómes García la mandó faser p[o]r man[da]do del infante.
Yo Ferrant Yuanes la fiz.
Gómes García et Johan Núnes.
Et yo vista la carta et el mandamiento que don Sancho me
fazía, et vistos el privileg[i]o et las cartas del rey que vos tenedes
en esta razón, entregue a vos, el sobredicho conceio de Orihuela,
de Favaniella con todos sus términos bién et complidamiente que
ha et deuen aver. Et meto vos en verdadera posesión, así como
vuestros privilegios et las cartas del rey que vos tenedes dizen, et
segund que l’infante don Sancho vos los confirmá por sus privilegios
plomados, et que vos obedescan et fagan por vos segund que aldea
deue catar et facer [po]r su villa mayor. Et en testimonio desto
vos do esta mi carta abierta et seellada con mio siello colgado.
Testimonios que y fueran presentes: Roy Días, cavallero /et\
morador en Ellche, Sancho Días, mio fijo cavallero, Roy Péres
de Haro cavallero vesino de Elche, Johan Alfonso et Beringuer
Carosa, vesinos d[e] Murçia, don Mahomat, fijo del arrais Abuçag,
Alí Petriol, Hamet Altucelly.
Fecha esta entrega et esta carta martes XIIII días de julio

era millesima et CCC et veynte anyos.
1. Aquest és tresllat bé et feelment feit et treslladat de una carta de Díaz Sánches
de Bustamant escrita en pergamí et segellada ab lo seu segell de çera pendents, lo qual
segell ha senyal de una flor, lo qual tresllat fo feit en Oriola vint et set dies anats del
mes de deembre anno Domini millesimo CC[C] septimo, la tenor de la qual és aital:
[...] Sig(+)num de Arnau Argençola, justícia de Oriola, que vista la original carta doné
ma actoritat a aquest translat, en lo [d]ia at ayn desús escrit que lo dit translat fon
feyt. Testes: en Pere Masquefa et Johan Pérez de Samata, veyns de Oriola. Sennal (+)
de mi Berto[lome]us de Tona, notari públih de Oriola, testimoni d’est translat vista la
original carta. Sennal (+) de mi Pasqual de Berga, notari públic de Oriola, testimoni
d’est translat vist lo [...]. Yo Michel de Çaragoça, notari públic de Oriola et regent la
escrivania de la cort del dit lloch, escriví en est translat la actoritat del dit justíçia, et
vista la original carta [...]m d’est traslat, et en testimoni de veritat fiu-y meo Sig(+)ne.
Sennal (+) de mi Atho Garçés, notari públic de Oriola, qui est trasllat fiu scriure et ab
lo seu original lo comprové en lo loc, dia et any desús en la segona linea contingut,
et la acloý. 2. Açò és transllat bé et feelment feit primer dia de maig anno Domini
millesimo CCCº sextodecimo de una carta escrita en pergamí et segellada ab segell de
çera pendent, la tenor de la qual carta és aytal: […]. Sennal (+) de mi Pere Barberà,
notari públic de Oriola, qui aquest transllat fiu escriure, et ab lo seu original feelment
lo comprové, et ay ras et esmenat en la VIIIª linea on diu Buétrago, et yo acloy-lo en
lo dia et aynn en la primera línea contenguts.
220
1280, juliol, 14. Zuera

Els homes de Zuera declaren haver rebut del rei 64 dotzenes de
bigues, 250 pedres i 60 cafissos de calç per construir el pont.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 111, perg. 196 dupl., trasllat.1
Noverint universsi quod nos Iohannes Petri de Tudela et

Dominicus Boleya, iurati Çuffarie, et Petrus Malait et Iohannes
Bernabey, Michael de Pradiella, Iohannes de Revierta, Garssias de
Boleya, Garssias de Moriello, Dominicus d’en Just, Petrus Curs-
soris, Garssias del Corral, Dominicus Lupi de Moriello, Iohannes
de Moriello, Eximinus de Berbusa, Dominicus Nisano, Domini-
cus Moriello, Petrus Spierre, Iohannes d’Erlla, Pascual de Salç,
Thomasius dompni Forçii, Iohannes de Borau, Iohannes d’Arvex,
Petrus de Salç, Dominicus de Saliellas, Petrus Cipriani, Domi-
nicus Medina, Iacobus de Vaylo, Sancius Cathalani, Dominicus
Vallallea, Stephanus de Galle, vicini Çuffarie, nos simul predicti
cum omni concilio Çuffarie presenti in cimiterio ecclesie Sancti
Petri congregato, concedimus et confitemur de plano accepisse et
habuysse pro mandato domini regis LXIIII dotçenas bigarum que
scise fuerant in vetato nostro de Alfforno cum missione domini
regis, et etiam recepimus CCL petras et LX kafficia calcine de

opere pontis. Et promitimus et convenimus vobis Bernardo Roge-
rii, de domo domini regis, reddere et dare dictas bigas, petras et
calcinam quandocumque a domino rege, vel a vobis pro eo, inde
fuerimus requisiti, cum omni missione nostra, intus Çuffariam in
posse vestro. Et ad tenendum et observandum omnia supradicta,
ut superius dicta sunt, obligamus vobis omnia bona nostra mobilia
et inmobilia ubique habita et habenda.
Testes sunt ad hoc Dominicus Blasii, tenens locum dompni
Iacobi de Oblitis, superiuntarium Iacce, et Benedictus de Rassale,
notarius Çuffarie.
Actum est hoc in concilio Çuffarie, die dominica, XIIIIº die
intrante iulio era MªCCCªXVIIIª.
Sig(+)num Andree de Torillon, publici notarii Çuffarie, qui
de mandato tocius concilii Çuffarie hoc scripssit.
1. Hoc est translatum de verbo ad verbum bene et fideliter extractum, cuius
tenor talis est […] Sig(+)num mei Iacobi dompne Sari, notarii publici Çesarauguste,
qui dictam cartam originalem vidi, legi et hanc traslatum meum signum apposui
asuetum. Sig(+)num mei Dominici Luppi de Matealteto, notarii publici Çesarauguste,
qui dictum originalem vidi, legi et in testimonium Signum meum apposui assuetum.
Sig(+)num mei Michaelis Petri de Ahuero, notarii publici Cesarauguste, qui dictum
originalem vidi, legi et hanc traslatum propria manu scripsi.
221

El rei Pere nomena Arnau Ramon d’Espell procurador seu per tractar
amb els homes de la vall d’Aran.
de setembre de 1312. Vg. doc. 217.
Nos Petrus et cetera, constituimus et ordinamus vos nobilem

et dilectum Arnaldum Raimundi de Spello procuratorem nostrum
certum et specialem ad tractandum, conveniendum et componen-
dum cum hominibus de Aran et tocius vallis eiusdem loco nostri.
Promitentes nos ratum et firmum habere quicquid per vos super
dicta tractacione, convencione et composicione actum fuerit vel
procuratum, ac si a nobis personaliter esset factum.
Datum Ilerde XIIIIº kalendas augusti.
222
1280, juliol, 24
Sibília, comtessa d’Empúries, a causa de la venda del vescomtat
de Bas i del castell de Monells al rei Pere, li cedeix tots els
drets que té i les accions legals que pot moure contra el seu
fill Ponç Hug, comte d’Empúries, que van pertànyer al pare i
a l’avi d’aquest.
Noverint universi quod cum nos domina Sibilia, Dei gracia

comitissa Empuriarum, vendiderimus vobis excellentissimo domi-
no Petro, Dei gracia regi Aragonum, vicecomitatum de Basso, et
castrum de Monellis et quedam alia castra, prout in instrumento
predicte vendicionis plenius continetur, ex causa et racione dicte
vendicionis, per nos et omnes nostros, ex certa sciencia nostra, cum
hoc presenti publico instrumento, damus, cedimus ac concedimus
titulo donacionis irrevocabilis inter vivos vobis excellentissimo
domino Petro, Dei gracia regi Aragonum supradicto, totum locum
nostrum et ius, voces, acciones, peticiones et demandas, reales et
personales cuiscumque generis vel speciei sint, quem, quod et quas
habemus et habere debemus, et nobis competunt et competere
possunt aliqua racione, contra nobilem Poncium Hugonis, filium
nostrum, comitem Empuriarum, et suos, et bona sua que fuerunt
quondam Hugonis patris sui et Poncii Hugonis, quondam, avi pre-
dicti filii nostri. Pro eo videlicet, quia idem Poncius Hugo, avus,
tenuit et possedit et penitus se retinuit vicecomitatum de Basso,
et castra et redditus ac proventus eorundem, et alia plura bona
nostra longo tempore. Et debuit nobis dictos redditus et proventus
ac bona alia supradicta reddere et tradere, et nobis non reddidit
ea ut debuit. Et pro eo etiam, quia dictus Hugo, pater, quondam,
dicti filii nostri, iniuste alienavit aliquos honores et redditus de
terminis et de dominio castri de Monellis, et quia dampna intulit
dicto castro et hominibus eiusdem.
Item, eodem modo quo supra, damus, cedimus et concedi-
mus vobis dicto domino regi, titulo donacionis irrevocabilis inter
vivos, omnes peticiones, acciones et demandas, reales et personales
cuiuscumque generis sint, et totum ius nostrum que et quod nobis
competunt et competere possunt in toto castro de Castrofollito de
Riubragos, et in castris de Fferran e de Ardevol, et suis terminis
et pertinenciis universis.
Item, damus, cedimus ac concedimus, titulo donacionis irre-

vocabilis inter vivos, eodem modo, vobis dicto domino regi totum
locum nostrum et ius, voces, acciones, peticiones et demandas,
reales et personales cuiuscumque generis vel speciei sint, qui, quod
et que nobis competunt et competere debent aut possunt contra
dictum comitem filium nostrum pro recuperanda possessione dicti
castri de Monellis. Quod quidem castrum dictus comes iniuste cepit
et occupavit, et detinuit ac detinet, et racione invasionis et malefi-
ciorum que comisit in dicto castro et villa ac terminis de Monellis,
et contra homines eiusdem castri et ville ac terminorum eiusdem,
tam christianos quam iudeos. Et possessionem quam tradidimus
Berengario de Turricella, vicario vestro nomini vestri, quam quidem
possessionem vos debetis recuperare, sive vi, sive gratis, sive de
iure eam recuperaveritis, liceat vobis et vestris ipsam possessio-
nem recuperatam perpetuo retinere. Per inde, ac si titulo predicte
vendicionis tradidissemus eam vobis, hanc autem donacionem et
cessionem vobis facimus, pro eo quia tenebamur vobis in magna
quantitate peccunie propter multa crimina et delicta que comisimus
contra iurisdiccionem et dominacionem vestram, et contra homines
vestros, et terre ac iurisdiccionis vestre et bona ipsorum, et quia
defecimus pluries vobis in servicio quod tenebamur facere vobis,
racione vicecomitatus de Basso, quem tenemus pro vobis in feu-
dum, quem quidem vicecomitatum poteratis occupare et retinere
racionibus supradictis. Et pro eo etiam, quia vos, ad instanciam et
preces nostras, remisistis et diffinivistis Dalmacio de Palaciolo, et
Guilelmo Alamanni, et Guilelmo de Balbis, et Guilelmo et Arnaldo
de Spesen, fratribus, et Bernardo de Colle omnes peticiones et de-
mandas, civiles et criminales, quas contra ipsos possetis facere seu
movere, racione homicidiorum et vulnerum, et fraccionum itinerum
publicorum, et invasionum ac fraccionum Pacis et Treuge, ac ra-
pinarum et aliorum plurium delictorum que comiserunt in terra
vestra contra plures et diversos et homines diversorum locorum,
terre et iurisdiccionis vestre, pro quibus omnibus erant graviter pu-
niendi in personis et magna peccunie quantitate, damus et cedimus
ac concedimus inquam vobis, dicto domino regi, predicta omnia
et singula ad agendum, petendum, deffendendum, excipiendum,
replicandum, opponendum, contradicendum, conveniendum ac re-
conveniendum in iudicio et extra iudicium, constituentes inde vos
et vestros actores et dominos, tanquam in rem vestram propriam,
ad omnes vestras vestrorumque volontates inde penitus faciendas,
ratum habentes et firmum ac semper habiture quicquid per vos,
dictum dominum regem, et vestros, actum seu gestum fuerit in

premissis, ac si a nobis personaliter esset factum.
Actum est hoc IXº kalendas augusti anno Domini millesimo
CCº octuagesimo.
Sig(+)num domine Sibilie, Dei gracia comitisse Empuriarum
predicte, que hoc concedimus et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Bernardi de Prato, iudicis Gerunde, Sig(+)num
Arnaldi de Armentaria, Sig(+)num Guilelmi de Spesen, militum,
testium.
Si(+)num mei Guilelmi de Pulcrovicino, notarii publici Iler-
densis, qui, auctoritate curie et paciariorum eiusdem loci, hoc
instrumentum scripsi et in formam publicam redegi a libro me-
moriali Petri de Solerio, quondam, notarii publici Ilerdensis, qui,
morte perventus, hoc instrumentum in formam publicam redigere
nequivit.
223
1280, juliol, 26
El rei Pere confirma a Dalmau de Palol totes les propietats i tots els
feus que aquest havia comprat a Sibília, comtessa d’Empúries,
i especifica els drets que ell es reté, com a vescomte de Bas, i
els que Dalmau té en feu.
del 29 de gener de 1293.1

per nos et omnes successores nostros, ex certa sciencia, confirma-
mus, laudamus et concedimus vobis Dalmacio de Palaciolo et vestris
illam vendicionem quam domina Sibilia, comitissa Impuriarum,
vobis fecit de sala sive statico quod habebat in castro de Melanno,
et de iure et dominio quod habebat in montanea de Melanno, et
in parrochiis de Lesers et de Podiomalo, sicut in carta empcionis
quam fecistis de predictis melius continetur. Laudamus etiam et
confirmamus vobis et vestris vendicionem vobis factam per dictam
comitissam de valle Vallisfecunde, cum Pace et Treugua et iusticiis
cuiuslibet et criminalibus, et mero imperio, et omni iurisdiccione,
prout in carta eiusdem vendicionis melius et plenius continetur.
Hoc tamen nobis et nostris salvamus et retinemus, quod staticum
sive salam dicti castri de Melanno, et Paces et Treugas et peti-

ciones earum, et iuisticias civiles et criminales, et iurisdiccionem
et merum imperium dicte vallis de Vallefecunda et parrochie de
Lesers et de Podiomalo teneatis vos et vestris pro nobis et nostris
ad honorabilem feudum, et quod habeamus, racione nostri viceco-
mitatus de Basso, osts et cavalcatas et sonum in locis predictis et
in hominibus dicte vallis de Vallefecunda, et parrochie de Lesers et
de Podiomalo, et teneantur ipsi homines exire ad sonum de Basso,
et similiter homines de Basso teneantur exire ad sonum hominum
dicte vallis de Vallefecunda. Et nichilominus vos et vestri habeatis
osts et cavalcatas in hominibus vestris dicte vallis de Vallefecunda,
et de Lesers et de Podiomalo. Et de hiis vos et vestri teneamini
facere homagium et recognicionem nobis et nostris.
Ego autem Dalmacius de Palaciolo predictus, gratanter re-
cipiens a vobis excellentissimo domino rege omnia et singula
supradicta sub modo, forma et condicionibus supradictis, promito
vobis dicto domino regi, et vestris, omnia predicta et singula rata
et firma habere, et fideliter observare et in nullo contravenire,
faciens vobis incontinenti homagium ore et manibus secundum
Usaticos Barchinone, tactisque a me corporaliter et libenter sanc-
tis IIIIor Euvangeliis et cru+ce Domini iuro omnia supradicta et
singula fideliter observare, et non in aliquo contravenire aliqua
racione, sic Deus me adiuvet et hec sancta Dei Euvangelia coram
me posita et tacta.
Quod est actum VIIº kalendas augusti anno Domini MºCCº
octuagesimo.
Sig(+)num Petri, Dei gracia regis Aragonum, Sig(+)num Dal-
macii de Palaciolo, iurantis et homagium facientis predictorum,
qui hoc concedimus et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Bernardi de Prato, iudicis Gerunde, Sig(+)num
Arnaldi de Armentaria, Sig(+)num Petri de Sancto Clemente, Sig(+)-
num Petri Marchesii, scriptorum domini regis, testium.
Sig(+)num mei Petri de Solerio, notarii publici Ilerdensis
et in tota terra et iursidiccione domini regis, qui hoc scribi feci.
1. Hoc est translatum fideliter sumptum a quodam intrumento per alphabetum
divisso, sigillo maiori cereo domini regis pendente sigillato, cuius tenor ta[lis est]: [...].
Sig(+)num Arnaldi de Sancto Iacobo, iurisperiti, vices Petri de Colenico, Rivipullensis
notarii, hoc translatum fideliter scripsit die IIIIº kalendas februarii anno incarnacionis
Christi MºCCºXCº secundo. Ego Petrus de [..]ronica, publicus rivipullensis notarius (+)
subscribo.
224
1280, juliol, 29
Sibília, comtessa d’Empúries, ordena als homes del castell de Mo-
nell, de Castellfollit, de Mont-roig i de Montagut, i als homes
de la vall de Bas, excepte els de les muntanyes de Milany, de
Vallfogona, de Llers i de Puigmal, que jurin fidelitat al rei en
tant que vescomte de Bas.
Noverint universi quod nos domina Sibilia, Dei gracia co-

mitissa Empuriarum, ex certa sciencia nostra, cum hoc presenti
publico instrumento, mandamus vobis omnibus militibus, castla-
nis et aliis hominibus castri de Monellis et terminorum eius et
aliorum locorum ad ipsum castrum pertinencium, et castri de
Castrofollito et de Monterusso et de Monteacuto, et etiam vobis
omnibus militibus et castlanis et aliis hominibus vicecomitatus de
Basso, exceptis militibus et hominibus montanee de Malan et de
valle Vallisfecunde et de Lesers et de Puigmal, quod, salvo violario
nostro quod retinuimus in dicto vicecomitatu in vita nostra, faciatis
domino regi, aut cui voluerit loco sui, fidelitatem et homagium,
et attendatis ipsi domino regi corporibus et anime, racione ven-
dicionis quam fecimus dicto domino regi de /castro de\ Monellis
et pertinenciis suis, et de vicecomitatu de Bas, ut in instrumento
vendicionis continetur, exceptis locis predictis montanee de Malan
et de valle Vallisfecunde et de Lesers et de Puigmal, que vendidi
Dalmacio de Palaciolo. Et incontinenti absolvimus vos ab omni
fidelitate, naturalitate et homagio quibus nobis tenemini obligati,
racione cuius violarii seu ususfructus tamen teneamini nobis, vos,
dicti milites et homines vicecomitatus predicti, pro homagio quod
nobis fecistis et per fidelitatem quam nobis servare tenemini.
Actum est hoc Vº kalendas augusti anno Domini millesimo
ducentesimo octuagesimo.
Sig(+)num domine Sibilie, Dei gracia comitisse Empuriarum
supradicte, que hoc concedimus et firmamus /firmarique rogamus\.
Sig(+)num Berengarii de Castelar, Sig(+)num Dalmacii de
Crexello, Sig(+)num Bernardi de Prato, iudicis Gerundensis, testium.
Sig(+)num mei Petri de Solerio, notarii publici Ilerdensis et
in tota terra et iurisdiccione domini regis, qui predictis omnibus
interfui, publicavi et scribi feci, et suprapositis in Vª linea ubi
dicitur castro de.
225
1280, agost, 8
Sanç de Trillà nomena Guillem Homdedeu procurador seu en la
causa que hi ha entre ell i el rei Pere respecte a uns diners
que Sanç reclama del rei.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 112, perg. 203, instrument
de restitució del document perdut, del 17 de desembre de 1300.
Noverint universi quod die sabati, que fuit XVIº kalendas ianua-
rii anno Domini millesimo trescentesimo, comparuit coram nobis
Ermengaudo Gostanti, tenentem locum Bernardi de Ponte, curie
Ilerde et vicarii pro domino rege, Arnaldus de Vallibus, habitator
de Perpiniano, procurator constitutus cum publico instrumento
a Guilelmo Hominisdei, burgense Perpiniani, dicens et asserens
coram nobis quod ipse Guilelmus Hominisdei amiserat quoddam
instrumentum procuracionis quod sibi fecerat Sancius de Trilario
super quadam pecunie quantitatem quam dictus Sancius exigebat
ab illustrissimo domino rege Aragonum, sub examine reverendi
prioris Gauzberti, bone memorie episcopi Valentini. Cuius instru-
menti memoriam Aparicius de Sancto Martino, notarius publicus
Ilerde, receperat et tenet. Et dictus procurator petiit a nobis cum
magna instancia quod daremus in mandatis dicto Aparicio quod
memoriam dicti instrumenti, que erat cruce signata, nobis hosten-
deret, et inde instrumentum ab ipso Aparicio reparari feceremus.
Unde nos dictus locum tenens, ad instanciam dicti Arnaldi de
Vallibus procuratoris predicti, fecimus venire coram nobis dictum
Aparicium de Sancto Martino, qui nobis hostendidit memoriam
instrumenti predicti. Et visa memoria dicti instrumenti, que erat
cruce signata, recepto sacramento a dicto procuratore in animam
dicti Guilelmi Hominisdei, cuius est procurator, quod dictum
instrumentum quod a dicta memoria fuit abstractum non habet
dictus Guilelmus Hominisdei nec habere seu invenire potuit, nec
fecit aliquid quominus haberet, mandavimus dicto Aparicio quod
dictum instrumentum repararet seu in formam publicam redigeret.
Et ego dictus Aparicius, de mandato dicte curie, hoc instru-
mentum a dicta memoria reparavi, cuius intrumenti tenor talis est:
Noverint universi quod ego Sancius del Tryllar, per me et
meos, scienter et consulte, constituo et ordino vos Guilelmum Ho-
minisdei, presentem et procurationem recipientem, certum et spe-
cialem procuratorem meum, in rem vestram propiam, ad agendum,

deffendendum, excipiendum et replicandum in causa que vertitur
seu tractatur inter illustrissimum dominum regem Aragonum, vel
Iuçeffum Ravaya nomine suo, ex una parte, et me ex altera, super
quadam pecunie quantitatem quam exigo a predicto domino rege,
sub examine reverendi prioris Gauzberti, Dei gracia episcopi Va-
lentini, iudicis dati a dicto domino rege in causa predicta; et ad
petendum, recuperandum, exigendum et habendum a dicto domino
rege vel dicto Iuçeffo quicquid iuris ego habeo vel habere possum
in pecuniam quam exigo a predicto domino rege; et ad faciendum
instrumenta recognicionum et absolucionum ipsi domino regi vel
dicto Iuceffo de hiis que de dicta lite exierint, vel provenerint ex
sentencia vel composicione vel alio quoquo modo. Constituo inquam
vos procuratorem meum coram predicto iudice vel quocumque alio
iudice ordinario vel etiam delegato. Et quia constant michi litem
iam esse contestatam in negocio supradicto, et processum esse
quasi usque ad sentenciam, propter quod sum dominus litis factus,
ideo dono vobis plenam, meram, liberam et generalem licenciam et
potestatem agendi, deffendendi, excipiendi, replicandi, iurandi de
calumpnia seu de veritate dicenda, et subeundi in animam meam
alterius cuiuslibet iuramentum, sentenciam vel sentencias audiendi,
appellandi, suplicandi, beneficium restitucionis in integrum, si ne-
cesse fuerit, postulandi, componendi, transhigendi, compromitendi,
substituendi alium vel alios procuratores loco vestri quocumque
vobis videbitur expedire, et omnia alia facendi que potet et debet
verus, legitimus procurator, in rem suam constitutus, facere seu
etiam procurare, promitens vobis firma et solempni stipulacione
interposita, et sub virtute iuramenti a me inferius prestiti quod
presens procuratorium seu mandatum nunquam revocabo ocasione
alterius sequentis mandati vel procuracionis, nec in me suscipiam
honus litem vel cause predicte. Renuncians, cercioratus de iure
meo, illis legibus et iuribus in quibus cautum est quod dominus
litis possit revocare procuratorem ante litem contestatam vel post,
cum cause cognitione vel sine. Volens et statuens quod, cum causa
vel sine causa, nunquam possim hoc mandatum procuratorium
revocare. Immo de tota lite et causa predicta, et omnibus que ex
ea adquirere possum, possitis omnes vestras omnimodas facere
voluntates. Ratum et firmum habens perpetuo quicquid per vos vel
substitutum aut substitutos a vobis actum fuerit in premissis ac si
per me personaliter esset factum. Et ne predicta ulterius valeant
revocari per me, et ut maiori gaudeant firmitatem, tactisque a me
propria manu mea corporaliter et libenter sanctis IIIIor Euvange-

liis et cru+ce Domini iuro me omnia et singula supradicta rata
et firma semper habere et tenere, et in aliquo non contrafacere
vel venire verbo vel facto, per me vel per interpositam personam
aut personas, aliqua racione, sic Deus me adiuvet et eius crux et
sancta Dei Euvangelia coram me posita.
Quod est actum VIº idus augusti anno Domini millesimo CCº
octuagesimo.
Sign(+)num Sancii de Tryllar, iurati predicti, qui hoc concedo
et firmo firmarique rogo.
Sig(+)num Simonis de Sancto Felicio, Sign(+)num Bernardi
Blanch, tonsoris animalium, Sig(+)num Petri de Linars, filli Ber-
nardi de Linars, agricultoris, testium.
Nos Ermengaudus Constantini, tenens locum Bernardi de
Ponte, curie et Ilerdensis vicarii pro domino rege, qui hoc instru-
mentum reparari iussimus, eidem instrumento autoritatem nostram
et decretum interponimus, et hanc subscriptionem nostram hic
apponi fecimus per manum Simonis de Sancto Felicio, notarii per
eodem domino rege, curie antedicte.
Ego Aparicius de Sancto Martino, notarius publicus Ilerde,
de mandato dicti tenentis locum Curie, hoc instrumentum reparavi
die et anno predictis, et ipsum scribi feci et clausi et hoc Sig(+)-
num feci.
226
1280, agost, 11
El rei Pere concedeix a Ramon de Prenafeta que tingui l’estany del
castell de Lleida i construeixi qualsevol obra de marbre que el
rei vulgui fer.

damus et concedimus tibi Raimundo de Pennafracta, filio Petri de
Pennafracta, quod post mortem dicti patris tui habeas et teneas
dum nobis placuerit stancam castri nostri de Ilerda, et teneatis
operari et dictare omnia opera lapidea que facere vel construere
voluerimus, tam in Ilerda quam in aliis quibuslibet locis terre et
dominationis nostre, fideliter, iuxta scienciam tuam, et redditus

eidem patri tuo, racione predicta, assignatos, et graciam ei factam
per dominum Iacobum, inclite recordacionis patrem nostrum, habeas
et percipias sub forma et conditionibus quibus dictus pater tuus,
ex concessione predicti domini regis, recipit et recipere consuevit,
prout hec in instrumento predicti domini regis patris nostri inde
confecto plenius continetur.
Datum Osce IIIº idus augusti, anno Domini MºCCº octuagesimo.1
1. A continuació, barrat, Sig(+)num.
227
1280, agost, 13
Domènec de Tragó, lloctinent de Guillem de Puig, comanador de Puig-
reig, declara que està disposat a respondre, davant de Guillem
de Na Muntaguda, veguer i jutge reial, a les demandes que
contra el comanador movia Jaume de Montpesat, procurador
del comte de Pallars.
Noverint universi quod, in presentia mei notarii et testium

infrascriptorum, ffrater Dominicus de Trago, tenens locum fratris
Guilelmi de Podionaucler, comendatoris Podiiregum, dixit et pro-
posuit coram Guilelmo de na Muntaguda, vicario domini regis et
iudice suo, ac etiam coram Iacobo de Montepesato, qui assere-
bat se esse procurator dicti comiti Pallerensis, quod era paratus
respondere ad questionem seu demandam quam dictus Iacobus
de Montepesato, nomine dicti comitis, intendit facere seu move-
re contra dictum comendatorem, de quibus omnibus supradictis
mandavit fieri publicum instrumentum.
Quod est actum quinto idus augusti anno Domini MºCCº
octuagesimo.
Presentibus testibus: Petro de Sponea, Petro de Cosarr et
Iohanne Oliba.
Signu(+)num Iacobi de Pontibus, notarii publici de Berga pro
domino rege Aragonum, qui hoc scribi fecit et clausit et omnibus
predictis interfuit, die et anno quo supra.
228
1280, agost, 13. Osca

Bernat de Rotalla i els seu fill Bartomeu fan donació entre vius al
rei Pere dels castells i viles de Sant Genís, de Mur, Anyet, Pica
de Nuri, Àreu, Besan, Ferrera, Vilamitjana, Torroella, Mor, Alp,
Mentui, Puig de Cabdella.
In Dey nomine. Sit notum cunctis quod nos Bernardus de

Rotalla, miles, et Bartholomeus, fillius eiusdem, per nos et nostros,
gratis et spontanea voluntate et ex certa sciencia, non seducti ab
aliquo vel circumventi, damus et concedimus, donacione irrevo-
cabili inter vivos, vobis excellentissimo domino Petro, Dei gracia
regi Aragonum illustri, et vestris, perpetuo castrum nostrum et
villam de Sen Genis, et castrum de Mur, et villam de Aynet, que
est in termino dicti castri, et castrum et villam de Picadenuris,
et villam et castrum de Hareu, et villam de Besan, et quicquid
habemus vel habere debemus, et nobis competit et competer
debet, aliquo iure vel causa vel racione, in valle Fferraria, et vil-
lam Medianam, et castrum de Turricella, et castrum et villam de
Muri, et castrum et villam de Alp, quod pro vobis retenemus in
feudum, et castrum et villam de Mantuy, et castrum de Podio de
Capdella, et quicquit habemus vel habere debemus, et nobis com-
petit vel competere debet, aliquo iure, causa vel racione, in valle
de Cabdella. Iamdictas itaque castra, villas et loca, cum omnibus
iuribus, vocibus et accionibus nobis in eisdem competentibus et
competituris, et omnibus iuris eorundem, et cum omnibus suis
pertinenciis, et hominibus et feminis in eisdem habitantibus et
habitaturis, damus et concedimus vobis predicto domino regi et
vestris perpetuo, donacione irrevocabili inter vivos, pure, libere
et absolute, et absque aliqua retencione, ad dandum, vendendum
et alienandum, et ad faciendum inde vestras et vestrorum libere
voluntates, sicut melius dici et intelligi potest, ad vestrum vestro-
rumque salvamentum et bonum intellectum, extrahentes ea omnia et
singula de nostro nostrorumque iure, dominio et posse, eademque
omnia in vestrum vestrorumque ius, dominium et posse mitimus
et transferimus inrevocabiliter. Confitentes et recognoscentes nos
predicta omnia et singula interim vestro nomine possidere, donec
possessio eorundem locorum quod vos, vel quem volueritis loco
vestri, corporaliter fuerit aprehensa. Et ut predicta donacio maiori
gaudeat firmitate iuramus per Deum et eius sancta quatuor Euvan-
gelia manibus nostris corporaliter tacta quod aliquo tempore pre-

dictam donacionem non revocabimus in aliquo, nec contra ipsam
donacionem veniemus aut aliquem venire permitemus.
Quod est actum Osce idus augusti anno Domini millesimo
CCº octuagesimo.
Sig(+)num Bernardus de Rotalla, Sig(+)num Bartholomeus,
filius eiusdem, predictorum, qui hoc laudamus, firmamus et iuramus.
Testes huius rey sunt: Rogerius Isarni, Guilelmus de Bellera,
Petrus Marchesii, domini regis scriptor, et Bernardus, eiusdem
domini regis portarius, et Andreas Catalani.
Et ego Petrus de Arrapum, publicus Oscensis notarius, hiis
omnibus interfui et, de mandato predicti Bernardi de Rotalla et
Bartholomeus, filius eiusdem, hanc cartam donacionis scripsi,
et hoc Sig(+)num meum apposui assuetum in testimonium pre-
missorum.
229
1280, setembre, 1. Tarassona

El rei Pere canvia a Pero Cornel el castell i la vila d’Almonacid pels
llocs de Grosín, Javierregay, Villanúa i les valls Suesa, Aisa i
Aragüés.
B ACA, Cancelleria, Registre 47, ff. 9v-10v.
Noverint universi quod nos Petrus, Dei gracia rex Arago-

num, ex parte una, et nos Petrus Cornelii, ex altera, facemus et
contrahimus permutacionem et excomutacionem perpetuam in
hunc modum: nos itaque Petrus, Dei gracia rex predictus, prop-
ter loca que vos dicto nobilis Petro Cornelii nobis inferius datis
et excomutatis pro castro et villa de Almenazir, videlicet loca de
Grossi, de Xivaregay, de Villanuha, et valles de Çuesa et de Ayza
et de Arahues, et universa alia loca que habetis et habere debetis
in dictis vallibus et a nobis tenetis in feudum, gratis et ex certa
sciencia, damus et excomutamus, per nos et successores nostros,
vobis dicto Petro Cornelii et vestris im perpetuum, per proprium,
liberum et franchum alodium predictum castrum nostrum et vil-
lam de Almenazir, situm in regno Aragonum circa Alphamen et
Almuniam, cum universis hominibus et feminis, tam christianis
quam iudeis quam sarracenis, cuiuscumque conditionis fuerint,
ibidem habitantibus et habitaturis, et cum omnibus terminis et

pertinenciis suis, iuribus et dominiis, et cum aquis et aquarum
decursibus, pratis, pascuis, montaneis et planis, silvis et garricis,
et cum universis reditibus, exitibus et proventibus, introitibus et
exitibus, et generaliter cum omnibus aliis iuribus et servitutibus
que in dicto castro, et villa et hominibus ibidem habitantibus et
habitaturis, cuiscumque condicionis fuerint, habemus et habere
debemus aliquo modo, vel ad nos pertinent et pertinere debent
aliquo iure vel aliqua racione. Iam itaque dictum castrum et villam
superius prenotatam, cum universis hominibus et feminis, tam
christianis quam iudeis quam sarracenis, et cum omnibus aliis et
singulis iuribus et servitutibus superius expressis, et universi aliis
et singulis ad ea et ad nos pertinentibus et pertinere debentibus
quoquo modo, tradimus et excomutamus vobis dicto Petro Cor-
nelii et vestris im perpetuum per proprium liberum et franchum
alodium pro locis predictis de Grossi, de Xivaregay, de Villanuha,
et vallibus de Çuesa et de Ayza et de Arahues, et universis aliis
locis que in dictis vallibus habetis et habere debetis, et a nobis
tenetis in feudum, et ut melius dici et intelligi potest, ad vestrum
et vestrorum salvamentum et bonum intellectum, extrahentes pre-
dictum castrum et villam de Almenazir, cum omnibus et singulis
iuribus et servitutibus suprascriptis, et aliis ad ipsum castrum et
villam et ad nos etiam in eisdem vel pro eis aut aliquo eorum
pertinentibus et pertinere debentibus quoquo modo, de nostro et
nostrorum successorum iure, dominio et posse, eadem omnia et
singula in vestrum et vestrorum ius, dominium et posse mitimus
et transferimus irrevocabiliter, ad dandum, vendendum, impig-
norandum, obligandum et quo alio modo volueritis alienandum,
et omnes vestras et vestrorum voluntates libere faciendum pro
alodium franchum, sine obstaculo et retentu nostri et successo-
rum nostrorum et cuiuslibet alterius persone. Et cum testimonio
huius publici instrumenti perpetuo valituri, inducimus vos de
predictis castro et villa, cum omnibus supradictis et singulis, in
possessionem corporalem, vel quasi corporalem, pleno iure, dantes
et concedentes vobis et vestris nichilominus licentiam et plenum
posse apprehendendi, per vos vel nuncium aut nuncios vestros,
possessionem corporalem de sepedictis castro et villa, cum om-
nibus iuribus et servitutibus suprascriptis et aliis etiam ad ea et
ad nos in eisdem vel pro eis pertinentibus et pertinere debentibus
quoquo modo. Nos enim, possessio que per vos vel nuncium aut
nuncios vestros apprehensa fuerit de predictis, ita in omnibus et
per omnia valere volumus ac si a nobis vobis corporaliter esset

tradita. Ex causa autem huius permutacionis, damus et cedimus
vobis et vestris, ex certa sciencia, omnia loca nostra, iura, voces,
rationes et acciones, utiles et directas, ordinarias et extraordina-
rias seu etiam mixtas que et quas habemus et habere debemus,
et ad nos pertinent et pertinere debent in predictis castro et villa
et aliis suprascriptis vel aliquo eorumdem. Quibus locis, iuribus,
vocibus et accionibus nostris valeatis uti et experiri vos vel vestri
in iudicio et extra iudicium, in curia et extra curiam quemadmo-
dum nos possemus ante huiusmodi permutationem et cessionem.
Nos enim facimus et constituimus vos et vestros in hiis omni-
bus et singulis dominos et actores in rem vestram propriam, ad
faciendum inde sine obstaculo et retentu nostri et successorum
nostrorum vestre libitum voluntatis. Siquo autem iure, usu, foro,
lege, ratione vel consuetudine, scriptis vel non scriptis, promulga-
tis et promulgandis aut etiam consuetudinariis possemus nos vel
nostri contra predicta vel aliquo predictorum venire, aut ea in
totum vel in partem in irritum revocare, illi iuri, usui, foro, legi,
racioni et consuetudini renunciamus, per nos et nostros, ex certa
sciencia penitus et expresse, nobis et successoribus nostris, super
conveniendo vos vel vestros racione predictorum iuris, usus, fori,
legis, racionis et consuetudinis, aut alterius cuiuslibet modi vel
cause, silentium perpetuum imponendo. Insuper promitimus vobis
et vestris, per stipulationem firmam quod facimus vos et vestros,
predictum castrum et villam cum omnibus iuribus, terminis et
suis pertinenciis universis, ut superius dictum est, tenere, habere
et possidere in pace perpetuo contra cunctas personas, vobis et
vestris de eviccione teneri sollempniter promitendo. Ad maiorem
autem securitatem damus vobis et vestris fidanciam salvitatis nobi-
lem Sancium de Antilione, qui nobiscum et sine nobis de omnibus
supradictis et singulis vobis et vestris teneatur.
Ego itaque Sancius de Antilione predictus, suscipiens in me
gratis hanc fideiussione, et renuncians quantum ad hoc legi dicenti
quod prius conveniatur principalis quam fideiussor, et omni alii
iuri, rationi et consuetudini contra hoc repugnantibus, convenio
et promito vobis dicto nobili Petro Cornelii et vestris quod cum
dicto domino rege et sine ipso complebo et attendam vobis et
vestris omnia supradicta et singula ab ipso domino rege vobis
promissa, obligans vobis et vestris ad hoc omnia bona mea tam
habita quam habenda.
Versa vice ego Petrus Cornelii predictus, propter locum

predictum quem vos dicte domine rey michi superius datis et
excomutatis, gratis et mera liberalitate et ex certa sciencia, dono
et excomuto, per me et meos, vobis dicto domino regi et vestris
successoribus im perpetuum, pro castro et villa de Almonazir,
superius prenotata, predicta loca mea de Grossi, de Xivaregay,
de Villanuha, et vallis de Çuesa et de Ayza et de Arahues, et
universa alia loca que habeo et habere debeo, et a vobis teneo
in feudum in vallibus eisdem, cum omnibus videlicet hominibus,
tam christianis quam iudei quam sarracenis, cuiuscumque condi-
tionis fuerint, ibidem habitantibus et habitaturis, et cum omnibus
terminis et pertinentiis eorum, iuribus et dominiis, et cum aquis
et aquarum decursibus, pratis, pascuis, montaneis et planis, silvis
et garrigis, et cum universis redditibus, exitibus et proventibus,
introitibus et exitibus, et generaliter cum omnibus aliis iuribus
et servitutibus que in dictis locis vel eorum aliquo, et homini-
bus ibidem habitantibus et habitaturis, cuiuscumque condicionis
fuerint, habeo et habere debeo aliquo modo, vel ad me pertinent
et pertinere debent aliquo iure vel aliqua ratione. Iamdicta itaque
loca superius prenotata, cum universis hominibus et feminis, tam
christianis quam iudeis quam sarracenis, cuiuscumque conditionis
fuerint, et cum omnibus aliis et singulis iuribus et servitutibus
superius expressis, et universis aliis et singulis ad ea et ad me
pertinentibus et pertinere debentibus quoquo modo, trado et etiam
excomuto vobis dicto domino regi et vestris im perpetuum pro
predictis castro et villa de Almenazir, et ut melius dici et intelligi
potest, ad vestrum et vestrorum salvamentum et bonum intellec-
tum, extrahens predicta loca et eorum quemlibet cum omnibus et
singulis iuribus et servitutibus suprascriptis, et aliis ad ipsa loca
et ad me etiam in eisdem vel pro eis aut aliquo eorum pertinen-
tibus et pertinere debentibus quoquo modo, de meo et omnium
successorum meorum iure, dominio et posse, eadem omnia et
singula in vestrum et vestrorum ius, dominium et posse mito et
transfero irrevocabiliter, ad dandum, vendendum, impignorandum,
obligandum et quo alio modo volueritis alienandum et omnes
vestras et vestrorum voluntates libere faciendum, sine obstaculo
et retentu mei et meorum et cuiuslibet alterius persone. Et cum
testimonio huius publici instrumenti, perpetuo valituri, induco vos
de predictis locis et eorum quolibet cum omnibus supradictis et
singulis in possessionem corporalem vel quasi corporalem, dando
et concedendo vobis et vestris nichilominus licenciam et plenum
posse apprehendendi per vos vel nuncium aut nuncios vestros pos-
sessionem corporalem de sepedictis locis et quolibet eorum, cum
omnibus iuribus et servitutibus suprascriptis, et aliis etiam ad ea et
ad me in eisdem vel pro eis pertinentibus et pertinere debentibus
quoquo modo. Ego enim possessio que per vos vel nuncium aut
nuncios vestros apprehensa fuerit de predictis, ita in omnibus et
per omnia valere volo, ac si a me vobis corporaliter esset tradita.
Ex causa autem huius permutationis sive excomutationis dono et
cedo vobis et vestris, ex certa sciencia, omnia loca mea, iura, vo-
ces et acciones, reales et personales, utiles et directas, ordinarias
et extra ordinarias seu etiam mixtas que et quas habeo et habere
debeo, et ad me pertinent et pertinere debent in predictis locis
que vobis excomuto vel aliquo eorundem. Quibus locis, iuribus,
vocibus et accionibus meis valeatis uti et experiri in iudicio et
extra iudicium, in curia et extra curiam, quemadmodum ego pos-
sem ante huiusmodi permitacionem et cessionem. Ego enim facio
et constituo vos et vestros in hiis omnibus et singulis dominos et
actores ut in rem vestram propriam ad faciendum inde, sine
obstaculo et retentu mei et meorum et cuiuslibet alterius perso-
ne, vestre libitum voluntatis. Siquo autem iure, usu, foro, lege
ratione vel consuetudine, scriptis vel non scriptis, promulgatis vel
promulgandis aut etiam consuetudinariis, possemus ego vel mei
contra predicta vel aliquo predictorum venire, aut ea in totum vel
in partem in irritum revocare, illi iuri, usui, foro, legi, rationi et
consuetudini renuncio per me et meos ex certa sciencia penitus
et expresse, michi et successoribus meis super conveniendo vos
vel successores vestros ratione predictorum iuris, usus, fori, legis,
rationis et consuetudinis aut alterius cuiuslibet modi vel cause, si-
lentium perpetuum imponendo. Insuper convenio et promito vobis
et successoribus vestris per stipulationem firmam quod faciam vos
et vestros successores predicta omnia loca a me vobis excomutata,
cum omnibus iuribus, terminis et suis pertinenciis, ut superius
dictum est, tenere, habere et possidere in pace perpetuo contra
omnes personas, vobis et vestris de eviccione teneri sollempniter
promitendo. Obligans vobis et vestris, propter hoc, omnia bona
mea tam habita quam habenda. Insuper dono vobis fidantiam
salvitatis dompnum Petrum, filium dompne Theresie, qui mecum
et sine me de predictis omnibus et singulis a me vobis promissis,
vobis et vestris successoribus teneatur.
Ego itaque dompnus Petrus fideiussor predictus, suscipiens
in me gratis hanc fidantiam, et renuncians quantum ad hoc legi
dicenti quod prius conveniatur principalis quam fideiussor, et omni

alii iuri, rationi et consuetudini contra hoc repugnantibus, conve-
nio et promito vobis dicto domino regi et vestris, sub obligatione
omnium bonorum meorum habitorum et habendorum, quod cum
dicto nobili Petro Cornelii et sine ipso complebo et attendam vobis
omnia supradicta et singula ab ipso vobis promissa.
Quod est actum Tirasone kalendis septembris anno Domini
millesimo CCºLXXXº.
Signum (+) Petri, Dei gracia regis Aragonum. Sig(+)num
Petri Cornelii.
Sig(+)num nobilis Sancii de Antilione, Sig(+)num dompni
Petri, fideiussorum predictorum.
Testes horum omnium sunt: Iohannes Egidii Tarini, Martinus
Petri de Osca et magister Arnaldus de Turri, legum professor.
Sig(+)num Raimundi Escorna, predicti domini regis scriptoris
et notarii publici, qui hec scribi fecit et clausit, die et anno prefixis.
230
1280, setembre, 2
Dalmau de Palol està disposat a fer homenatge a l’abat de Sant
Joan de les Abadesses per aquelles propietats comprades a
Sibília, comtessa d’Empúries i vescomtessa de Bas, que fossin
feu del monestir.
Notum sit cunctis quod Dalmacius de Palaol, miles, constitutus

in presencia venerabilis domini Berengarii, Dei gracia monasterii
Sancti Iohannis de Abbatissis abbas, et conventus eiusdem mo-
nasterii, dixit et protestatus fuit quod, cum ipse emisset a nobili
domina Sebilia, Dei gracia comitissa Impuriarum et vicecomitissa
de Basso, quicquid iuris ipsa habebat et habere debebat in castro
et in montaneis de Melanno et eius terminis, et in Vallefecunda et
eius terminis, /et de Lesers et eius parrochia, et de Podiomalo
et eius terminis\, et intellexisset quod in predicta empcione sive
empcionibus erant aliqua de feudo seu feudis, in totum sive in
partem, monasterii supradicti, licet ipse ignoraret et certus non
esset, cum de iure qui in alterius locum succedit iustam habet
causam ignorancie, dixit quod erat paratus facere homagium dicto

abbati, conventui ac monasterio, et omnia alia quecumque facere
teneatur pro dictis emcpionibus sive aliquibus partibus earundem.
Supplicans dicto abbati et conventui ut sibi hostenderent ea que
sint de feudo sive feudis monasterii predicti, in totum sive in
partem, de empcione sive empcionibus supradictis. Predicta vero
dixit perpetuo fuit, et protestatus fuit ne sibi posset in posterum
preiudicium generari, et de his iussit fiere publicum instrumentum.
Actum est hoc IIIIº nonas septembris anno Domini MºCCLXXXº.
Sig(+)num predicti Dalmacii de Palaol, militis, qui hoc laudo
et firmo.
Sig(+++++)num Arnaldi de Basso, militis, et Guilelmi de Es-
pesen, et Arnaldi de Vilamonta, militum, et Petrus de Vineali et
Raimundi Rufi, testium.
de Rividario, publici Sancti Iohannis notarii, hoc scripsit, cum
litteris et diccionibus suprascriptis in quarta linea ubi dicitur de
Lesers et eius parrochia, et de Podiomalo et eius terminis, die et
anno quo supra.
Matheus de Castroveteri, gerens vices Raimundi Ianuarii de
Rividario, publici notarii Sancti Iohannis, hoc scribit.
231
1280, setembre, 8. Osca

El rei Pere concedeix al seu fill Jaume Pere el càrrec d’almirall.

propter multa et grata servicia que vos nobilis et dilectus filius
noster Iacobus Petri nobis et nostris exibetis ad presens, et in
futurum poteritis exibere, damus et concedimus vobis plenarie in
regno nostro et dominio almirarie officium, ita quod de cetero vos
ut almiratus a nobis constitutus exerceatis plene et integre officium
supradictum in armatis nostris statutis et statuendis, ordinando
ea omnia et singula que ad dictum officium spectant, et tam in
terra quam in mari iusticiam universis et singulis deputatits vel
deputandis ad predictas armatas tam civiliter quam criminaliter
faciendo. Mandantes universis comitis, nautis, marinariis et omnibus
aliis hominibus predictarum armatarum quod vobis ut almirato

nostro obediant, pareant et attendant in omnibus supradictis et
aliis que ad predictum spectare officium dinoscitur.
Datum Osce sexto idus septembris anno Domini millesimo
CCºLXXXº.1
1. A continuació, barrat, Sig(+)num.
232
1280, setembre, 13. Osca

L’infant Jaume, fill del rei Pere, declara que no accepta de casar-se
amb Constança, filla del comte de Foix.
Noverint universi quod, cum nos infans Iacobus, filius illus-

trissimi domini Petri, Dei gracia regis Aragonum, intellexerimus
quod idem dominus Petrus, karissimus pater noster, promiserit
nobili domino Bernardo, comiti Fuxensis, quod nos traderet in
virum legitimum domine Constançie, filie comitis memorati, no-
lentes in dictam dominam Constanciam consentire tanquam in
uxorem vel sponsam, dicte promissioni quam pater noster fecisse
dicitur de predicto matrimonio contrahendo inter nos et prefatam
Constanciam contradicimus quantum possumus, et ipsam ratam
non habemus nec habere proponimus.
Quod est actum apud Oscam in domo Blasquii Petri de Azlor,
nutrici domini Iacobi memorati, idus septembris anno Domini
MºCCº octuagesimo.
Presentibus et ad hoc vocatis testibus: magistro Aldeberto,
preposito Oscensis, Petro Martini, iusticie Aragonie, et dompno
Blasco Petri de Azlor, et Ferrando Petri de Pina et Ennecho Lupi
de Iassa, portario maiori domini regis.
Et ego Michael de Barrionovo, publicus Oscensis notarius, hiis
omnibus interfui, et de mandato dicti domini Iacobi hanc cartam
scripsi et hoc Sig(+)num meum apposui assuetum in testimonium
premissorum.
233
1280, setembre, 16
Guillem de Puignaucler, comanador de Puig-reig, compareix davant
Arnau d’en Planer, lloctinent de veguer reial del Berguedà, i
accepta d’estar a judici amb Jaume de Montpesat, procurador
del comte de Pallars, respecte al delme del castell de Puig-reig.
[...] sextodecimo kalendas octobris anno Domini MºCCº octua-

gesimo, in presencia mei notarii et testium infrascriptorum, frater
Guilelmus de Podionauclerio, comendator castri de Podioregum,
/comparivit\ coram Arnaldo d’en Planes, tenenti locum Guilelmi
de na Muntaguda, vicarii Berguitani pro domino rege, dicens se
esse paratus facere ius Iacobo de Montepesat, qui asserebat se esse
procurator comitis Paliarensis. Et asecuravit dictus comendator
quod faciet ius predicto Iacobo et omnibus aliis querelantibus
de eodem comendatore de decima castri de Podioregum et ter-
mino eiusdem castri in posse domini regis et dicti vicarii, et hoc
asecuravit in posse dicti Arnaldi ses Planes. Et supplicavit dictus
comendator predicto Arnaldo ses Planes quod, cum dictus Iacobus
de Montepesat, qui asserebat se esse procurator dicti comitis, vel
alius aut alii, racione predicti decimi vellent facere vim vel aliquod
impedimentum dicto comendatori, quod dictus Arnaldus deffende-
ret dictum comendatorem in predicto decimo, et quod ponebat se
et sua et dictum decimum sub proteccione et deffencione atque
guarda domini regis et dicti vicarii. De quibus omnibus mandavit
dictus comendator michi notario fieri publicum intrumentum.
Presentibus testibus Arnaldo Rubei, Petro de Sponia, Arnaldo
de Pedrinyano et Marcho de Solerio, scriptore.
Sig(+)num Iacobi de Pontibus, notarii publici de Berga pro
domino rege Aragonum, qui hoc scribi fecit et clausit, cum literis
suprapositis in IIª linea ubi dicitur comparivit, et omnibus predictis
interfuit, die et anno quo supra.
234
1280, setembre, 16. Montsó

Açac Abnaxech, batlle dels jueus de Montsó, i altres jueus reco-
neixen que encara deuen a Arnau de Bosc, ciutadà de Lleida,
4.150 sous de Barcelona del 15.000 sous de Jaca que havien

de donar al rei Pere.
Noverint universi quod nos Açach Abnaxech, baiulus iudeorum

Montissoni, Çalema Rimof, Iuçef Abnacayach et Vitalis Abinchalea,
ebrey Montissoni, omnes in simul et quilibet nostrum pro toto,
per nos et totam aliamam eiusdem loci confitemur et in veritate
recognoscimus quod debemus dare et persolvere vobis domino
Arnaldo del Bosch, civi ilerdensi, et vestris omnique homini vestro
bono petenti intus in posse vestro usque ad proximum festum
sancti Michaelis mensis septembris, vel ultra quando volueritis,
omni excusacione postposita et remota, in pace, quatuor mille et
centum quinquaginta solidorum numorum Barchinone, quos confi-
temur et cognoscimus remansisse ad solvendum ex illis quindecim
milibus solidis iacchensium quos vobis dare tenebamini nomine et
mandato illustrissimi domini regis, racione composicionis quam
cum eodem domino rege fecimus. De quibus quindecim milibus
solidis iacchensium fecimus instrumentum nomine et loco vestri
religioso domino fratri Petro de Montecathano, venerabili magis-
tro domorum Milicie Templi in Aragonia et Cathalonia, et fratri
Arnaldo de Timor, castellano Monsonis, confectum per manum
Stephani Novelli, notarii Ilerdensi, cum aliis tribus milibus solidis
iacchensium que sunt in dicto instrumento. Et sic promitimus
vobis, vel cui volueritis, dare et persolvere predictos quatuor mille
et centum quiquaginta solidos Barchinone in termino supradicto,
vel ultra quando volueritis. Vos tamen reddendo et dando nobis
predictum instrumentum de decem et octo milibus solidis iacchen-
sium quod nomine vestri fecimus racione nostri et dicte aliame
predictis dominis magistro Templi et castellano Monsonis, prout
in ipso intrumento confecto per manum dicti notarii plenius con-
tinetur. Et ad predicta omnia atendenda et complenda obligamus
vobis et vestris nos et omnia bona nostra et dicte aliame, mobilia
et inmobilia ac semoventia ubique sint.
Et ego dictus Arnaldus del Bosch confiteor et recognosco
in veritate me habuisse et numerando recepisse a vobis predictis
Açacho Abnaxech, Çalema Rimof, Iuçefo Abnaçayach et Vitale
Abinchalea, nomine vestri et predicte aliame iudeorum Monso-
nis, quindecim mille solidos iacchensium ex illis decem et octo
milibus solidis iacchensium quos nomine et loco nostri dare et
solvere debebatis predictis domino magistro Templi et castellano
Monsonis, cum predicto instrumento confecto per manum dicti

notarii, exceptis tantum predictis quatuor milibus et centum quin-
quaginta solidis Barchinone que restant ad solvendum, quos michi
dare et solvere tenebamini prout superius est expressum. Qua
re convenio et promito bona fide et in vera legalitate mea vobis
predictis iudeis, nomine vestri et predicte aliame, reddere et dare
vobis predictum instrumentum predictorum decem et octo milium
solidorum iacchensium in termino supradicto, vel ultra quando
volueritis, incontinenti absque omni difugio et prolongamento,
vos tamen michi, vel cui voluero, solvendo et dando predictos
quatuor mille et centum quinquaginta solidos Barchinone, quos
tantum recognosco et confiteor remansisse ad solvendum de tota
predicta solucione instrumenti supradicti. Et ad hec complendum
obligo vobis et dicte aliame me et omnia bona mea mobilia et
inmobilia ubique sint, habita et habenda.
Actum est hoc in Monsone XVIº kalendas octubris anno Do-
mini MºCCº octuagesimo.
Huius rey sunt testes: Arnaldus de Boscho, filius dicti Arnal-
di de Boscho, Petrus Sancii, Bertrandus d’Aler, et Petrus Divartz,
sartor, Iafudan Abinfamit, ebreus ilerdensis, et Abraym Iacobz.
Ego Bertrandus de Tamarito, auctoritate illustrissimi domini
regis publicus et generalis notarius, hec scripsi et hoc Sig(+)num
feci.
235
1280, octubre, 21
Guerau de Cervelló dóna en feu a Pere de Sitjar 100 quarteres d’ordi
anyals sobre els cens dels molins del Llobregat.
Sit omnibus notum quod nos Gueraldus de Cervilione, gratis et

spontanea voluntate et ex certa sciencia, cum hoc presenti publico
instrumento, damus et concedimus vobis Petro de Cigiario, civi
Barchinone, in feudum et beneficium personale centum quarterias
ordei ad mensuram Barchinone habendas et accipiendas singulis
annis super toto censu quem mulnerii molendinorum nostrorum
novorum de Lupricato nobis donant et faciunt singulis annis pro
predictis molendinis, et super toto moligio mulneriis, lucro et
emolumento predictorum molendinorum. Nos enim promitimus et

convenimus vobis quod faciemus vos et vestros et quos volueritis
quolibet anno tocius vite vestre habere, levare et percipere in pace
predictas centum quarterias ordei contra omnes personas super toto
predicto censu et super toto alio lucro et emolumento ac etiam
mulneriis predictorum molendinorum. Obligantes inde vobis pro
predictis specialiter totum censum quem mulnerii predictorum mo-
lendinorum nobis faciunt et tenentur facere pro predictis molendinis,
et generaliter totum aliud lucrum et emolumentum et mulnerias
predictorum omnium molendinorum, et omnia alia bona nostra
mobilia et immobilia, habita et habenda. Renunciantes quantum
ad hoc, ex certa sciencia, omni iuri, racioni et consuetudini contra
hoc repugnantibus. Et ad maiorem cautelam iuramus in anima
nostra per Deum et eius sancta IIIIor Euvangelia manibus nostris
corporaliter tacta predicta atendere et complere, et nunquam in
aliquo contra venire aliquo iure, causa vel racione.
Actum est hoc XIIº kalendas novembris anno Domini mille-
simo CCº octuagesimo.
Sig(+)num Gueraldi de Cervilione, qui hoc firmamus et iuramus.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Podioviridi, Petrus de
Gerunda et Berengarius de Modiliano.
qui hoc scribi fecit et clausit, die et anno prefixis.
236
1280, novembre, 12
Dionís, rei de Portugal, constitueix procuradors per tractar el ma-
trimoni entre ell i Constança, filla del rei Pere.1
Noverint universi quod nos Dionisius, Dei gracia rex Portu-

galie et Algarbii, ex certa sciencia, constituimus, facimus et ordi-
namus vos Iohannem Vetulum, Iohannem Martini et Valaschum
Petri, vassallos nostros, omnes in simul et quemlibet vestrum in
solidum, procuratores nostros certos et speciales ad tractandum
cum illustri Petro, Dei gracia rege Aragonum, de matrimonio
contrahendo inter nos et Constanciam, filiam maiorem predicti
regis; et etiam ad contrahendum nomine nostro matrimonium per
verba de presenti vel sponsalia per verba de futuro cum predicta
Constancia; et ad consenciendum in ipsam quod sit uxor nostra

vel sponsa; et ad recipiendum etiam consensum ex parte ipsius
Constancie quod nos simus maritus eiusdem vel sponsus; et ad
conveniendum cum predicto rege Aragonum super dote ab ipso
nobis danda et solvenda pro predicta filia sua; et ad recipiendum
solucionem ipsius dotis, si nobis fieret; et ad recipiendum etiam
securitates et obligaciones pro predicta dote nobis solvenda; et ad
faciendum etiam, ex parte nostri, predicte Constancie donacionem
propter nupcias, si necesse fuerit et secundum quod vobis videatur
expedire; et ad faciendum, ex parte nostri, predicto illustri regi
Aragonum promissiones et securitates pro predicto matrimonio
contrahendo, et pro donacione propter nupcias assignanda et asse-
curanda eidem cum iuramento et homagio, quod in anima nostri
et pro nobis facere possitis; et ad recipiendum etiam promissiones
et securitates ab eodem rege Aragonum quod predictum matrimo-
nium sive desponsacio fiat inter nos et dictam filiam suam; et ad
faciendum omnia alia super predictis quecumque nos possemus
facere si presentes essemus. Promittentes bona fide nos semper
habere ratum et firmum quocquid per vos vel per alterum vestrum
super predictis omnibus et singulis actum et procuratum fuerit,
et nullo tempore revocabimus nec contra veniemus. In cuis rei
testimonium presens procuratorium vobis tradimus sigillum nostro
maiori sigillatum.
Datum apud Stremoz duodecima die novembris, rege man-
dante Arias Martini notarii, Era millesima CCCªXVIIIª.
1. A la documentació sempre es parla d’Isabel (vg. reg. 46, f. 76v, reg. 47, ff. 101r,
107v, 108r, 112r, 115r, 116r, 117r), no sabria dir si ens trobem davant d’un error del
notari portuguès, que confòn els noms de la mare i de la filla, o si el rei Pere tenia una
filla de nom Constança que va morir abans de casar-se amb Dionís i va ser substituïda
per la germana Isabel.
237

Galceran de Timor i altres frares de l’orde de l’Hospital accepten el
canvi que el rei Pere havia proposat dels castells i viles d’Onda
i Gallur pel castell i la vila d’Amposta.
Noverint universi quod cum comunis tractatus habitus esset

inter illustrissimum dominum Petrum, Dei gracia regem Aragonum,
et honorabilem virum religiosum fratrem Raymundum de Ribe-

llis, tunc castellanum Emposte, et honorabiles fratres ac batlivos
seu comendatores Hospitalis sancti Iohannis Iherosolimitani dicte
castellanie Emposte, quod dictus dominus rex cambi[a]ret et per-
mutaret cum predicto Hospitali et fratribus eiusdem memoratis,
castrum et villam suam de Onda, quod habet in regno Valencie,
et castrum seu castra sua vocata Gallur, que sunt in regno Ara-
gonie, et quod predicti castellanus et fratres predicti darent et
permutarent in cambium dicto domino regi et suis im perpetuum
castrum et villam et locum de Emposta, tandem predicti fratres,
comuni tractatu et consilio habito inter ipsos, una cum religioso
viro fratre Gaucerando de Timor, tenente locum castellani Em-
poste in eadem castellania, inspicientes et considerantes dictam
permutacionem et concambium antedictum, si fieret, redundare
in magnum comodum et utilitatem ordinis Hospitalis predicti, et
longe utiliora esse ea que dominus rex eisdem intendit permuta-
re, et magis fructuosa et plus futura quam sit castrum seu villa
de Emposta, et pingiores redditus et proventis assequatur inde
Hospitale predictum, si fiat, dictum concambium, quam ex loco
et villa de Emposta. Idcirco nos frater Gaucerandus de Timor,
comendator Sancti Petri de Calanda et de Casp et tenens locum
castellani Emposte, cum consilio, assensu ac voluntate expressa
fratris Guilelmi de Claromonte, comendatoris Cervarie, et fratris Ber-
nardi de Miravallo, comendatoris baiulie Valencie, et fratris Iacobi
de Vilarioacuto, comendatoris domus Ilerde, et fratris Gaucerandi
Alberti, comendatoris castri Siscari, et fratris Berengarii de Cerviano,
comendatoris de Spellunca Franculini, et fratris Petris Michaelis,
comendatoris de Siscar, et fratris Guilelmi de Vilanova, comendatoris
Sancti Laurencii de Areyns, et fratris Martini Luppi de Sadava,
comendatoris de Açara et de Lavata, et fratris Michaelis Petri de
Fontibus, comendatoris de Salellis, et fratris Garcie Sancii de Lesa,
comendatoris Barbastri, et fratris Petri de Pulcrovicino, comenda-
toris domus Osce, et fratris Alamandi de Luna, comendatoris de
Anyo, et fratris Guilelmi de Vetula, comendatoris Aliague, et fratris
Bernardi de Bosco, comendatoris domus Burriane, et fratris Petri
de Balaguerio, comendatoris domus Barchinone, et fratris Petri de
Fonolleto, comendatoris de Baynoles, et fratri Guilelmi de Cabes-
tayn, comendatoris domus de Calataiub, et fratris Petri Boneti,
comendatoris domus de Vaillmoill, et fratris Guilelmi Canicerii,
comendatoris domus Sancti Valentini, comuni tractatu habito cum
eisdem ad omne comodum et utilitatem dicti Hospitalis ordinis
nostri sancti Iohannis Iherosolimitani in futurum et in presenti

prospicere affectantes, per nos et omnes fratres dicti ordinis nostri
presentes atque futuros, titulo perfecte et irrevocabilis permutacionis,
damus atque tradimus vobis illustrissimo domino regi Aragonum
et vestris successoribus im perpetuum castrum nostrum et dicti
Hospitalis de Emposta, et totam villam dicto castro subiacentem,
cum omnibus mansis et mansatis, turribus, domibus et alcheriis,
et cum omnibus hominibus et feminis ibidem habitantibus et
habitaturis, cuiuscumque legis et condicionis sint vel fuerint, et
cum omnibus peytis, questiis et caloniis, serviciis et adempriviis,
excercitibus et cavalcatis et eorum redempcionibus, et cum om-
nibus quartis, quintis, agrariis, censibus, foriscapiis, laudimiis, et
cum pleno dominio quod nos ibi habemus et habere debemus, et
cum omnibus honoribus, possessionibus cultis et incultis, et cum
montis, planis, vallibus per omnia loca, et cum olivariis et aliis
arborribus cuiuscumque generis sint, et cum furnis, molendinis,
aquis dulcibus et marinis, et cum iure maris et stagni, cequiis et
aqueductibus, resclausis et pexeriis, piscacionibus et venacionibus
et deffensis, pratis, pascuis, stagnis, nemoribus, silvis, garricis,
montibus et montaneis, et cum universis aliis pertinenciis, iuribus,
et introitibus et exitibus, et suis terminis universis, prout melius
et plenius predicta omnia ad nos et dictum Hospitale pertinent et
pertinere debent quocumque modo, causa vel racione.
Affrontat autem dictum castrum et villa de Emposta et ter-
ritorium eius ex una parte a fonte de la Carrova, que est supra
castrum de Enposta verssus Dertusam usque ad mare; et ex alia a
vertice montis Ciani usque ad flumen Iberis, sicuti aque discurrunt
et vertuntur de vertice dicti montis verssus dictum flumen Iberi; et
ex alia parte sicuti descenditur de vertice dicti montis Sciani
et recto tramite ad fontes Sancti Petri verssus mare. Infra quas
quidem affrontaciones includitur locus qui vocatur Rapita, cum
omnibus suis pertinenciis.
Comprehendimus eciam ac comprehendere intendimus in
hac presenti permutacione et concambio locum illum qui vocatur
la Candela, cum turri et terminis ac iuribus et pertinenciis suis
universis. Qui dictus locus de la Candela est ante dictum castrum
de Emposta, flumine Iberi intra dictum castrum de Emposta et
dictum locum de la Candela medio discurrente, sicuti iamdictus
locus de la Candela est hodie certis terminis terminatus.
Item, comprehendimus et comprehendere intendimus locum

illum qui vocatur la Aldea, qui est ultra dictum flumen Iberi, et
est hodie certis terminis terminatus.
Iamdicta itaque omnia et singula supradicta, prout superius
per nos sunt expressata et tacta, et eciam siqua alia reperirentur
que ad ius vel proprietatem Hospitalis pertinerent vel pertinere
possent in locis predictis, omnia damus et tradimus in presenti
vobis dicto domino regi et vestris ex causa dicti concambii et per-
mutacionis, libere atque franche habenda, tenenda ac possidenda,
sicut melius, utilius dici, scribi, intelligi sive excogitari potest, ad
comodum et salvamentum vestrum vestrorumque omnium suc-
cessorum totum integraliter, cum ingressibus et egressibus et suis
terminis ac pertinenciis universis. Cedendo vobis et vestris omnia
iura et acciones, reales et personales, utiles, directas et mixtas ad
nos et dictum Hospitale pertinentes et pertinere debentes in locis
predictis, et pro ipsis contra omnes personas. Constituendo vos
in hiis omnibus et singulis supradictis dominum et procuratorem
ut in rem vestram ad faciendum omnes vestras voluntates pro
francho et libero alodio.
Retinemus tamen nobis et dicto Hospitali quod nolumus
comprehendi in hac permutacione et concambio, videlicet illum
locum qui est de domibus castri a capite palacii usque ad capud
furni, sicut protenditur recta via usque ad portam foranam.
Item, retinemus nobis et dicto Hospitali quoddam patuum
sive solum terre ad opus domorum et corralli pro bestiario tenen-
do, quod est extra portam dicti castri sicut extitit conffrontatum.
Item, retinemus nobis et dicto Hospitali ortum, sicut modo
est tribus partibus cequiatus, et affrontat ex quarta parte in rivo
Iberis.
Item, retinemus nobis et dicto Hospitali quod omnes fratres,
cum omnibus hominibus cum eisdem morantibus, cum rerum eorum
propriis et bestiis, quod possint transire franche et libere absque
omni exaccione per pontem vel barcham qui ibi fuerit vel fuerint.
Item, retinemus nobis et dicto Hospitali omnes ecclesias que
sunt vel erunt in Emposta vel terminis suis, cum omnibus decimis
et primiciis, et aliis iuribus ecclesiasticis sicut in aliis ecclesiis
diocesis Dertusensis est prestari et recipi constitutum. Que predicta
per nos superius retenta conservamus et reservare intendimus in
perpetuum ad ius et proprietatem ordinis Hospitali predicti.
Pro predicta autem permutacione et concambio quod vobis

dicto domino regi facimus et facere intendimus de omnibus su-
pradictis et singulis, confitemur et recognoscimus nos habuisse et
recepisse a vobis domino rege predicto in concambium et permu-
tacionem predictum castrum et villam de Onda, cum terminis et
pertinenciis suis, et castrum de Gallur, cum hereditate que fuit
Luppi Exemeni de Luna, et cum iuribus, terminis, pertinenciis
et proprietatibus suis, excepto pedagio quod recipitis et recipere
debetis in predicto loco seu castro de Gallur et terminis suis. De
quibus omnibus supradictis que nobis titulo concambii et permu-
tacionis tradidistis, per paccatos et per contentos nos tenemus et
reputamus, exceptis centum septuaginta solidos quos nobis adhuc
in redditibus assignare debetis racione permutacionis predicte.
Renunciantes excepcioni predictorum locorum non habitorum et
non receptorum, et doli et in factum, et illi iuri quod subvenit
deceptis ultra dimidiam iusti precii vel extimacionis locorum pre-
dictorum. Promitentes vobis per nos et dictum Hospitale et fratres
eiusdem quod omnia predicta loca et singula que racione presentis
permutacionis et concambii vobis tradimus, faciemus vobis bona
habere et tenere, et in pace expletare et perpetuo possidere sine
contradiccione alicuius persone. Et tenebimur inde vobis et vestris,
nos et dictum Hospitale et fratres eiusdem, de omni eviccione
quocumque modo vobis inmineat vel inminere possit. Et deffen-
demus vos et vestros, nos et dictum Hospitale et fratres eiusdem,
in omni causa eviccionis nostris propriis sumptibus et expensis,
et in nos litem seu lites suscipiemus, et ipsas tantum et tamdiu
deffendemus cum expenssis nostris predictis donec per sentenciam
fuerint terminata, a qua appellari non possit. Remitentes vobis
specialiter et expresse omnem necessitatem denunciandi vobis et
dicto Hospitali causam seu causas eviccionum predictarum. Verum,
si contingeret vos vel vestros dictam causam seu causas eviccionum
prosequi, quod possitis facere per vos vel per procuratorem seu
procuratores vestros si volueritis, et si in predictis deffenssioni-
bus eviccionum aliquos sumptus feceritis seu expensas in iudici-
bus, advocatis seu scriptoribus vel aliis quibuscumque personis,
promitimus vobis et vestris, nomine Hospitalis predicti et officii
quod gerimus, omnes predictos sumptus, missiones et expenssas,
dampna et interesse reddere et restituere ad voluntatem vestram,
de quibus credamini vestro plano verbo absque omni alio genere
probacionis. Et incontinenti constituimus nos omnia loca predicta
et singula, que racione predicte permutacionis et concambii, vobis
dedimus atque tradidimus vestro et vestrorum nomine possidere

et quasi possidere donec predicta aprehenderitis corporaliter, que
possitis aprehendere quandocumque vobis visum fuerit auctoritate
vestra propria sine nostra licencia et requisicione, quia ex nunc
de presenti licenciam vobis damus. Et quod contra predicta non
veniamus nec venire aliquem faciamus nec permitamus, et quod
omnia supradicta et singula observemus et observari faciemus ab
Hospitali et fratribus eiusdem bona fide promitimus. Obligantes
vobis et vestris, nos et successores nostros in officio quod gerimus,
nos omnia bona dicti Hospitalis et castellanie predicte.
Versa vice, nos Petrus, Dei gracia rex Aragonum, per nos et
omnes successores nostros, titulo perfecte et irrevocabilis permu-
tacionis, damus similiter atque tradimus vobis dicto fratri Gau-
cerando de Timor, tenenti locum castellani Emposte, et omnibus
fratribus ordinis Hospitalis Iherosolimitani et successoribus vestris
in perpetuum, pro hiis videlicet que vos nobis superius datis et
excomutatis, castrum et villam nostram de Onda, quod est in regno
Valencie, et castrum ac villam nostram de Gauyllur, cum hereditate
que fuit Luppi Eximini de Luna, quod est in regno Aragonie, cum
omnibus alcheriis, aldeis, turribus, domibus, fortitudinibus et bar-
bacanis, et cum omnibus hominibus et feminis, cuiscumque legis
et condicionis sint vel fuerint ibidem habitantibus et habitaturis, et
cum omnibus questiis, peytis, iusticiis civilibus, caloniis, serviciis,
ademprivis, et cum exercitibus, cavalcatis ac eorum redempcioni-
bus, et cum omnibus quartis, quintis, agrariis, censibus, laudimiis,
foriscapiis, et cum pleno dominio quod nos ibi habemus et ha-
bere debemus, et cum omnibus honoribus, possessionibus cultis
et incultis, et cum montibus, planis, vallibus, per omnia loca, et
cum olivariis et omnibus aliis arboribus cuiscumque generis sint,
et cum furnis, molendinis, aquis, aqueductibus, cequiis, resclausis,
açutis et pexeriis, piscacionibus, venacionibus et deffenssis, pratis,
pascuis, stagnis, nemoribus, silvis, garricis, montibus et montaneis,
et cum universis aliis pertinenciis, iuribus, introytibus, exitibus et
suis terminis universsis, prout melius et plenius predicta omnia
ad nos pertinent et pertinere debent quocumque modo, causa vel
racione.
Excepto tamen nobis et nostris in hac permutacione et
concambio retento pedagio sive lezda de Gayllur et terminorum
suorum, et excepto eciam nobis et successoribus nostris in per-
petuum retento nostro mero imperio et successorum nostrorum.
Quod quidem castrum et villa de Onda et territorium eius-

dem affrontat cum termino Burriane, et cum termino de Betxi,
et cum serra que dividit terminos cum Artana, et cum termino
de Eslida, et cum termino de Çuera, et cum termino vallis d’en
Uxyó, et cum termino castri de Fanzara, et dividit per rivum de
Milariis et tendit usque ad terminum de Alcalaten et usque ad
terminum de Vilafamez, et cum termino de Burriol, et cum ter-
mino de Almaçora.
Affrontat autem dictum castrum et villa de Gallur, cum terri-
torio eiusdem, cum termino castri de Mayllen, et cum termino de
Ressassol, et cum termino de Tahust, et cum termino de Pradeylla,
et cum termino de Bochenyninich.
Iamdicta itaque castra de Onda et de Gayllur, cum omnibus
aliis et singulis supradictis, prout superius per nos sunt expressata
et tacta, et eciam siqua alia reperirentur que ad opus vel proprie-
tatem nostri pertinerent vel pertinere possent in locis predictis,
ea omnia, excepto dicto pedagio sive lezda de Gayllur, et excepto
eciam nostro mero imperio, damus et tradimus in presenti vobis
dicto fratri Gaucerando de Timor et fratribus ordinis vestri Hos-
pitalis Iherosolimitani, ex causa dicti concambi et permutacionis,
libere atque franche habenda, tenenda ac possidenda, sicut melius,
utilius dici, scribi, intelligi sive excogitari potest, ad comodum et
salvamentum vestrum vestrorumque omnium successorum totum
integraliter, cum ingressibus et egressibus, et suis terminis ac per-
tinenciis universsis. Cedendo vobis et ordini vestro omnia iura et
acciones, reales et personales, utiles, directas et mixtas, ad nos et
nostros pertinentes et pertinere debentes in locis predictis et pro
ipsis contra omnes personas. Constituendo vos in hiis omnibus
supradictis et singulis dominos et procuratores ut in rem vestram
ad faciendam omnem vestram voluntatem pro francho et libero
alodio, salvo tamen nobis et successoribus nostris retento ipso dicto
pedagio sive lezda de Gayllur et nostro mero imperio. De quibus
omnibus supradictis, que nobis titulo concambii et permutacionis
tradidistis, per paccatos et per contentos nos tenemus et reputamus.
Renunciantes excepcioni predicti castri de Emposta non habiti et
non recepti, et doli et in factum, et iuri illi quod subvenit deceptis
ultra dimidiam iusti precii vel extimacionis locorum predictorum.
Promitentes vobis, per nos et nostros, quod omnia predicta loca
et singula, que racione presentis permutacionis et concambii vobis
tradimus, faciemus vobis bona habere, tenere et in pace expletare,
et perpetuo possidere sine contradiccione alicuis persone. Et te-
nebimur inde vobis et vestris, nos et successores nostri, de omni

eviccione quocumque modo vobis imineat vel eminere possit, et
deffendemus nos et nostri vos et dictum Hospitale et fratres eiusdem
in omni causa eviccionis nostris propriis sumptibus et expensis,
et in nos litem seu lites suscipiemus, et ipsas tantum et tamdiu
deffendemus cum expenssis nostris predictis donec per sentenciam
fuerint terminate, a qua appellari non possit. Remitentes vobis
et vestris specialiter et expresse omnem necessitatem denuncian-
di nobis et nostris causam seu causas eviccionum predictarum.
Verum, si contingerit, vos vel vestros dictam causam seu causas
eviccionum prosequi, quod possitis facere per vos vel procuratorem
seu procuratores vestros, si volueritis. Et si in predictis deffens-
sionibus eviccionum aliquos sumptus feceritis seu expenssas in
iudicibus, advocatis seu scriptoribus vel aliis quibuscumque per-
sonis, promitimus vobis et vestris ac fratribus Hospitalis omnes
predictos sumptus, missiones et expenssas, dampna et interesse
reddere, restituere ad voluntatem vestram, de quibus credamini
vos et vestri vestro plano verbo absque omni alio genere proba-
cionis. Et incontinenti constituimus nos dicta loca et alia predicta
et singula, que racione dicte permutacionis et concambii vobis
dedimus atque tradidimus, vestro et vestrorum nomine possidere
et quasi possidere donec predicta aprehenderitis corporaliter, que
possitis aprehendere quandocumque vobis visum fuerit auctoritate
vestra propria sine nostri licencia et requisicione, quia ex nunc
de presenti licenciam vobis damus. Et quod contra predicta non
veniamus nec venire aliquem faciamus nec permitamus, et quod
omnia supradicta et singula observemus et observari faciemus
vobis promitimus. Obligantes vobis et vestris, nos et successores
nostros et omnia bona nostra.
Quod est actum Valencie septimo idus decembris anno Domini
millesimo ducentesimo octuagesimo.
Sig(+)num Fratris Gauecerandi de Timor, comendatoris Sancti
Petri de Calanda et de Casp et tenentis locum castellani Emposte,
[1ª columna] Sig(+)num fratris Bernardi de Miravallo, comendatoris
baiulie Valencie; Sig(+)num fratris Guilelmi de Villanova, comen-
datoris Sancti Laurencii de Areins; Sig(+)num fratris Alamandi de
Luna, comendatoris de Anyo; Sig(+)num fratris Guilelmi de Cabes-
tayn, domus de Calataiub; [2ª columna] Sig(+)num fratris Iacobi de
Vilarioacuto, comendatoris domus Illerde; Sig(+)num fratris Martini
Luppi de Sadava, comendatoris de Açara et de Lavata; Sig(+)num
fratris Guilelmi de Vetula, comendatoris Aliague; Sig(+)num fratris
Petri Boneti, comendatoris domus de Vaillmoill; [3ª columna]

Sig(+)num fratris Gaucerandi Alberti, comendatoris castri Siscari;
Sig(+)num fratris Michaelis Petri de Fontibus, comendatoris de
Salellis; Sig(+)num fratris Bernardi de Bosco, comendatoris do-
mus Burriane; Sig(+)num fratris Guilelmi Canicerii, comendatoris
domus Sancti Valentini; [4ª columna] Sig(+)num fratris Berengarii
de Cerviano, comendatoris de Spellunca Franculinii; Sig(+)num
fratris Garcie Sancii de Lesa, comendatoris Barbastri; Sig(+)num
fratris Petri de Balaguerio, comendatoris domus Barchinone; [5ª co-
lumna] Sig(+)num fratris Guilelmi de Claromonte, comendatoris
Cervarie; Sig(+)num fratris Petri Michaelis, comendatoris de Sis-
car; Sig(+)num fratris Petri de Pulcrovicino, comendatoris domus
Osce; Sig(+)num fratris Petri de Fonolleto, comendatoris de Bayno-
les, nos omnes predictis comendatores qui hec laudamus, conce-
dimus et firmamus.
Signum (+) Petri, Dei gracia regis Aragonum, qui predicta
laudamus, concedimus et firmamus.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Petrus de Libiano, [2ª co-
lumna] Bernardus de Montepavone, Petrus Marchesii, [3ª columna]
Petrus de Costa, iudex, Raymundus Scorna, [4ª columna] Ferrarius
de Apiaria et Petrus de Bonastre.
Sig(+)num Arnaldi Astruch, notarii publici Valencie, qui cum
raso et emendato in secunda linea ubi dicitur habere, hoc scribi
facit et clausit, loc, die et anno prefixis.
238
Sense data [1280]

El rei demana a Guillem d’Espiells, batlle i veguer de Barcelona, que
no procedeixi contra els marmessors de Vidal Gracià perquè
assignarà un jutge per tal de solucionar el cas del compliment
del testament.
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fideli suo Guilelmo

de Spiellis, vicario et bayulo Barchinone, vel eius locum teneneti,
salutem et graciam. Intelleximus per manumissores Vitalis Graciani,
iudei Barchinone, quomodo literam a nostra curia emanasse quod
bona que fuerunt dicti Vitalis traderentur, causa aministracionis,
Astrugo Graciani, patri Astrugeti et Issachi et Bonete et Bonefi-

lie, pupillorum nepotum dicti Vitalis Graciani, que bona dicuntur
spectare ad dictos nepotes pupillos. Verum cum ipsi manumissores
asserant se fore datos tutores, per dictum Vitalem Graciani, dictis
pupillis, et dicant ipsos debere tenere, de mandato et voluntate
dicti Vitalis Graciani expressa in suo testamento, ipsa bona donec
predicti pupilli contraxerint matrimonium, cum consensu et volun-
tate ipsorum manumissorum seu tutorum, et eciam ipsa bona sint
obligata aliis condicionibus per eundem testatorem, /et predicta\
non fuerint expressa /nobis\, immo fuerint tacita, dicimus vobis
et mandamus quatenus, occasione predicte litere, non procedatis
in aliquo contra dictos manumissores ac tutores, ac bona predicta
tradenda dicto Astrugo, patri ipsorum pupillorum, donec de iure
fuerit discursum per aliquem idoneum iudicem per nos ibidem
assignatum, convocatis partibus in presencia dicti iudicis, et ra-
cionibus propositis et intellectis ab utraque parte, si predicta que
continentur in ipsa litera vobis missa de iure fuerint facienda,
immo si in aliquo processistis racione ipsius litere, in pristinum
statum restituatis, dumtamen predicta bona sint in loco salvo
utrique parti, ita quod aliquid in preiudicium alicuius partis non
possit diminui ac alienari.
Ista litera est concessa per consilium.
239
1281, febrer, 24
Simó de Lauro ven al rei Pere tota la seva part dels estanys de
Remolar i l’Albufera i altres possessions que té a Sant Boi per
4.000 sous de Barcelona.
In Christi nomine. Sit omnibus manifestum quod ego Simon

de Lauro, miles, bono animo et spontanea voluntate et ex certa
sciencia, vendo vobis domino Petro, Dei gracia illustri regi Arago-
num, et vestris et cui sive quibus velitis, perpetuo, per proprium,
liberum et franchum alodium totam partem meam et ius quam
et quod habeo et habere debeo in stagno vocato de Remolar, et
in stagno vocato de Albuffera, et in devesa que est inter ipsa duo
stagna, et quicquid habeo et habere debeo a dicto stagno vocato de
Remolar usque ad dictum stagnum de Albuffera et usque ad locum

qui vocatur Brachium de Menerbar, salvo tamen michi toto eo
quod habeo et habere debeo ultra fexias ibi positas versus circum.
Item, vendo vobis, et vestris et quibus velitis, perpetuo, quic-
quid habeo versus occidentem ultra dictum Brachium vocatum de
Menerbar, salva michi fexia Iacobi Sugneolis, quam tenet per me,
cum pertinenciis suis sicut hoc habeo per alodium.
Que omnia que vobis vendo sunt in parrochia Sancti Baudi-
lii. Hanc autem vendicionem facio vobis dicto domino Petro, Dei
gracia illustri regis Aragonum, et vestris et cui sive quibus velitis,
perpetuo, de predictis omnibus et singulis per proprium, liberum
et franchum alodium, pure, libere et absolute, et sine omni reten-
cione et condicione, sicut melius dici et intelligi potest, ad vestrum
vestrorumque salvamentum et bonum intellectum. Extrahendo hec
omnia supradicta et singula que vobis vendo de iure, dominio et
posse mei et meorum, et eadem omnia et singula in vestrum ves-
trorumque ius, dominium et posse mito et transfero irrevocabiliter.
Inducendo vos, cum hoc publico instrumento perpetuo valituro,
de predictis omnibus et singulis in possessionem pleno iure, ut
in rem vestram propriam, ad habendum et tenendum et perpetuo
in sana pace possidendum, et ad omnem vestram vestrorumque
voluntatem de predictis omnibus et singulis libere faciendam, per
proprium liberum et franchum alodium, sine contradiccione et
impedimento mei et meorum et alterius cuiuscumque persone.
Et ex causa venditionis dono et cedo vobis et vestris perpetuo
omnia loca, iura, voces, exceptiones, deffensiones et actiones, rea-
les et personales seu mixtas, utiles et directas, ordinaria et extra
ordinarias, et alias quascumque michi competentes et competere
debentes aliquo modo in predictis omnibus et singulis que vobis
vendo, et contra quascumque personas et res racione eorum. Quibus
locis, iuribus, vocibus, exceptionibus, deffensionibus et accionibus
supradictis, vos et vestri possitis uti et experiri agendo et deffen-
dendo et quocumque alio modo vobis placuerit, in iudicio et extra
iudicium contra quaslibet personas, quemadmodum ego possem
ante huiusmodi et cessionem et etiam postea quandocumque in
casu suo. Ego enim constituo vos in hiis omnibus dominum et
procuratorem in rem vestram propriam, ad faciendum inde vestre
libitum voluntatis per franchum alodium. Pro hac autem vendicio-
nem habui et recepi a vobis quatuor milia solidorum bone monete
Barchinone perpetue de terno, in quibus renuncio exceptioni non
numerate peccunie. Renuncio etiam quantum ad hoc, ex certa

sciencia, legi que subvenit deceptis ultra dimidiam iusti precii, et
omni alii iuri, racioni et consuetudini per me in hoc facientibus.
Dando et remitendo vobis et vestris, gratis et ex certa sciencia,
irrevocabiliter inter vivos siquid hec que vobis vendo plus modo
valent vel possunt valere precio antedicto. Insuper convenio et
promito vobis quod salvabo vobis et vestris perpetuo totam hanc
venditionem contra omnes personas, et vobis ac vestris semper
de firma ac legali eviccione teneri promito. Ad questionem vero,
siqua vobis vel vestris mota fuerit aliquo tempore in predictis,
in toto scilicet vel in partem, incontinenti admonicione vestri et
vestrorum recepta, promito pro vobis et vestris satisfacere et res-
pondere cuilibet querelanti, et in principio litis suscipiam in me
honus litigii, et agam et ducam causam meis propriis sumptibus a
principio usque ad finem, vel vos aut vestri, si volueritis, possitis
ipsam causam agere et ducere per vos ipsos, et hoc sit in eleccio-
ne vestri et vestrorum. Ego enim remito vobis et vestris, ex certa
sciencia, ex pacto necessitatem denunciationis. Et si vos vel vestris
elegeritis tractare et ducere causam in propria persona, promito
vobis et vestris restituere et solvere ad vestram voluntatem omnes
expensas circa litem factas, et quicquid et quantum a vobis vel
vestris evictum fuerit, cum omni dampno et interesse quod inde
vos vel vestros oportuerit facere seu modo aliquo sustinere, sive
obtineatis in causam sive sucumbatis, et credatur vobis et vestris
super ipsis missionibus et dampnis plano et simplici verbo ves-
tro absque placito, sacramento et testibus, et absque aliquo alio
genere probacionum. Et pro hiis omnibus et singulis complendis
ac firmiter attendendis, obligo vobis et vestris omnia bona mea
mobilia et immobilia, tam habita quam habenda.
Ad hec ego Blancha, uxor dicti Simonis de Lauro, gratis et
spontanea voluntate, ex certa sciencia, laudo et approbo et confir-
mo vobis dicto domino Petro, Dei gracia illustri regis Aragonum,
et vestris, perpetuo, vendicionem quam dictus Simon de Lauro,
maritus meus, vobis fecit de predictis omnibus et singulis, et
obligationem quam dictus maritus meus vobis fecit de omnibus
bonis suis pro eviccione dicte venditionis. Et predictis omnibus et
singulis, ex certa sciencia, consencio, prout hec melius et plenius
supra continentur, et sicut melius dici et intelligi potest, ad ves-
trum vestrorumque salvamentum et bonum intellectum, sic quod
de predictis omnibus et singulis, a dicto marito meo vobis venditis,
vestram possitis facere libere voluntatem per franchum alodium,
sine contradiccione et impedimento mei et meorum et alterius

cuiuscumque persone. Ego enim, quantum ad predictam venditionem
et quantum ad dictam obligationem, quam dictus maritus meus
vobis fecit de bonis suis pro eviccione dicte venditionis, renuncio
ex certa sciencia iuri ypothecarum mearum quod pro dote mea et
sponsalicio vel alio quocumque modo michi competit et competere
potest vel debet aliquo modo in predictis a vobis emptis et aliis
bonis dicti mariti mei, et omni alii iuri, racioni et consuetudini
per me in hoc facientibus. Et ad maiorem securitatem iuro per
Deum et eius sancta IIIIor Evangelia manibus meis corporaliter
tacta predicta omnia, ut superius dicta sunt, tenere et observare,
et numquam in aliquo contra venire aliquo iure, causa vel ratione.
Ego etiam Bertrandus de Lauro, filius dicti Simonis de
Lauro et domne Berengarie, quondam uxoris eius, gratis et ex
certa sciencia, laudans et approbans omnia supradicta et singu-
la, absolvo, diffinio et remito vobis dicto domino regi et vestris,
perpetuo, venditionem quam dictus Simon de Lauro, pater meus,
vobis fecit de omnibus supradictis, et obligationem quam vobis
fecit de omnibus bonis suis per eviccione dicte venditionis, prout
melius et plenius supra continetur. Et /etiam\ absolvo, diffinio et
remito vobis et cui velitis, perpetuo, totum ius quod in predictis
michi competit racione hereditatis et legitime paterne et materne,
vel ex quacumque alia causa, sicut melius dici et intelligi potest,
ad vestrum vestrorumque salvamentum et bonum intellectum. Sic
quod de predictis a vobis emptis vestram possitis facere libere
voluntatem sine contradiccione et impedimento mei et meorum
et alterius persone. Ego enim renuncio quantum ad hoc, ex cer-
ta sciencia, omni iuri michi competenti et competere debenti in
predictis a vobis emptis ex causis predictis vel quibuslibet aliis,
et omni alii iuri, rationi et consuetudini pro me in hoc facien-
tibus. Et ad maiorem securitatem iuro per Deum et eius sancta
IIIIor Evangelia manibus meis corporaliter tacta predicta omnia
ut superius dicta sunt tenere et observare et numquam in aliquo
contra venire aliquo iure, causa vel racione.
Actum est hoc VIº kalendas marcii anno Domini MºCCº oc-
tuagesimo.
Sig(+)num Simonis de Lauro, militis predicti, qui hec laudo
et firmo. Sig(+)num Blanche, uxoris dicti Simonis de Lauro, Sig(+)-
num Bertrandi de Lauro, filii dicti Simonis de Lauro, predictorum,
qui hec laudamus, firmamus et iuramus.
Testes huius rei sunt: Marimundus de Plicamanibus, Romeus

de Plicamanibus, Guilelmus de Bellovisu, Bernardus d’Erige, Fran-
ciscus de Planis, Domingo de la Massana et Geraldus de Genesta.
scribi fecit et clausit, cum literis rasis et emendatis in linea vicesi-
ma secunda ubi dicitur: a vobis emptis et aliis bonis dicti mariti
mei, et cum literis appositis in linea vicesimaquinta ubi scribitur:
etiam, die et anno quo supra.
240
1281, febrer, 24
Bernat Fuster de Sant Boi, ciutadà de Barcelona, ven al rei Pere la
seva part dels estanys de Remolar i l’Albufera i altres posses-
sions que té a Sant Boi per 2.000 sous de Barcelona.
In Christi nomine. Sit omnibus manifestum quod ego Ber-

nardus Fusterii de Sancto Baudilio, civis Barchinone, bono animo
et spontanea voluntate et ex certa sciencia, vendo per me et meos
vobis domino Petro, Dei gracia illustri regi Aragonum, et vestris
et cui sive quibus velitis, perpetuo, per proprium liberum et fran-
chum alodium totam partem meam et ius quam et quod habeo et
habere debeo, racione mee emptionis, in stagno vocato de Remolar,
et in stagno vocato de Albuffera et pertinenciis suis que sunt in
parrochia Sancti Baudilii, et totum censuale et aliud ius quod
in /dictis stagnis\ habeo et accipio, et habere et accipere debeo.
Item, vendo vobis dicto domino regi, et vestris et cui sive
quibus velitis, perpetuo, per proprium liberum et franchum alodium
totam meam medietatem et ius quam et quod habeo et habere in
quadam devesa, cum arboribus diversorum generum et pertinenciis
suis, que est in dicta parrochia et prope dicta stagna.
Item, vendo vobis dicto domino regi, et vestris et cui sive
quibus velitis, perpetuo, per proprium liberum et franchum alo-
dium totam partem meam et ius quam et quod habeo et habere
debeo in pratis que sunt inter dicta duo stagna, sicut hec omnia
que vobis vendo emi a Ferrario de Villanova.
Hanc autem vendicionem facio vobis dicto domino Petro, Dei
gracia illustri regi Aragonum, et vestris et cui sive quibus velitis,
perpetuo, de predictis omnibus et singulis per proprium liberum

et franchum alodium, pure, libere et absolute, et sine omni reten-
cione et condicione, sicut melius dici et intelligi potest, ad vestrum
vestrorumque salvamentum et bonum intellectum. Extrahendo hec
omnia supradicta et singula que vobis vendo de iure, dominio et
posse mei et meorum, et eadem omnia et singula in vestrum ves-
trorumque ius, dominium et posse mito et transfero irrevocabiliter.
Inducendo vos, cum hoc publico instrumento perpetuo valituro, de
predictis omnibus que vobis vendo in possessionem pleno iure ut
in rem vestram propriam, ad habendum et tenendum, et perpetuo
in sana pace possidendum et ad omnem vestram vestrorumque
voluntatem de predictis omnibus libere faciendam, sine contra-
dictione et impedimento mei et meorum et alterius cuiuscumque
persone. Et ex causa venditionis cedo vobis, et vestris et quibus
velitis, perpetuo, omnia loca, iura, voces, exceptiones, deffensiones
et actiones, reales et personales seu mixtas, utiles et directas, ordi-
narias et extraordinarias, et alias quascumque michi competentes
et competere debentes in predictis omnibus et singulis que vobis
vendo, et contra quascumque personas et res racione eorum. Quibus
locis, iuribus, vocibus, exceptionibus, deffensionibus et accionibus
supradictis, vos et vestri possitis uti et experiri, agendo et deffen-
dendo et quocumque alio modo vobis placuerit, in iudicio et extra
iudicium, contra quaslibet personas, quemadomodum ego possem
ante huiusmodi venditionem et cessionem, et etiam postea, quando-
cumque in casu suo. Ego enim constituo vos in hiis omnibus que
vobis vendo dominum et procuratorem in rem vestram propriam,
ad faciendum inde vestre libitum valuntatis per proprium liberum
et franchum alodium. Pro hac autem venditione habui et recepi
a vobis duo milia solidorum bone monete Barchinone perpetue
de terno, que Mosse Ravaya michi soluit pro vobis et nomine
vestro, et ideo renuncio exceptioni non numerate peccunie. Re-
nuncio etiam quantum ad hoc, ex certa sciencia, legi que subvenit
deceptis ultra dimidiam iusti precii, et omni alii iuri, racioni et
consuetudini pro me in hoc facientibus. Dando et remitendo vobis
et vestris, gratis et ex certa sciencia, irrevocabiliter inter vivos,
siquid hec que vobis vendo plus modo valent vel possunt valere
precio antedicto. Insuper convenio et promito vobis quod salvabo
vobis et vestris perpetuo totam hanc venditionem contra omnes
personas, et vobis ac vestris semper de firma ac legali eviccione
teneri promito. Ad questionem vero, siqua vobis vel vestris mota
fuerit aliquo tempore in predictis, in toto scilicet vel in parte, in-
continenti admonicione vestri vel vestrorum recepta, promito pro

vobis et vestris satisfacere et respondere cuilibet querelanti, et in
principio litis suscipiam in me honus litigii, et agam causam meis
propriis sumptibus a principio usque ad finem, vel vos aut vestri,
si velitis, possitis ipsam causam agere et ducere per vos ipsos, et
hoc sit in electione vestri et vestrorum. Ego enim remito vobis
et vestris, ex certa sciencia, ex pacto necessitatem denunciationis.
Et si vos vel vestri elegeritis tractare et ducere causam in propria
persona, promito vobis et vestris restituere et solvere ad vestram
voluntatem omnes expensas circa litem factas, et quicquid et
quantum a vobis vel a vestris evictum fuerit, cum omni dampno
et interesse quod inde vos vel vestros oportuerit facere seu modo
aliquo sustinere, sive obtineatis in causam sive subcumbatis, et
credatur vobis et vestris super ipsis missionibus et dampnis plano
et simplici verbo vestro, absque placito, sacramento et testibus, et
absque aliquo alio genere probacionum. Et pro hiis omnibus et
singulis complendis ac firmiter attendendis obligo vobis et vestris
omnia bona mea mobilia et immobilia, tam habita quam habenda.
In hac tamen venditione non intelligatur mansus Petri Isarni
et mansus Bernardi Bardina, qui est inter mansum Petri Alegret et
mansum Guilelmi Ariol, nec etiam alia que ibi habeo, que Ferrarius
de Villanova vel sui ibi stabilierunt et que michi vendidit, immo
hec omnia michi et meis retineo.
Actum est hoc sexto kalendas marcii anno Domini millesimo
ducentesimo octuagesimo.
Sig(+)num Bernardi Fusterii de Sancto Baudilio predicti, qui
hoc laudo, concedo et firmo.
Testes huius rei sunt: Petrus de Serra et Guilelmus Poncii.
scribi fecit et clausit, cum litteris appositis in linea tercia ubi
scribitur dictis stagnis, die et anno quo supra.
241
1281, març, 1
Arnau de Torrelles declara que quan Guerau de Cervelló li pagui
els 3.000 sous de Barcelona amb els quals li havien venut el
servei d’exèrcit que aquest li havia de fer pel feu de Torrelles i
els molins que té per ell, aquest definirà la vendició.
Sit omnibus notum quod ego Arnaldus de Turriliis, filius

Guilelmi de Turriliis quondam, convenio et promito de gracia
speciali vobis nobili Gueraldo de Cervilione quod, quandocumque
vos vel vestri solvatis michi vel meis illa tria milia solidi monete
Barchinone perpetue de terno, pro quibus michi vendidistis to-
tum servicium exercitus quod vobis teneor facere racione feudi
de Turriliis, quod pro vobis teneo, et molendini quod pro vobis
teneo in casali molendinorum vestrorum novorum, ego absolvam
et diffiniam vobis et vestris predictam vendicionem a vobis michi
factam de predicto servicio cum publico instrumento quod super
hoc vobis faciam, et reddam vobis instrumentum factum super pre-
dicta vendicione, quod ex tunc sit cassum et alisque ullo valore,
et ex tunc volo quod res sit inempta et habeatur pro non vendita
a vobis, et quod ego et mei ex tunc teneamur vobis et vestris ad
dictum servicium.
Actum est hoc kalendas marcii anno Domini millesimo du-
centesimo octuagesimo.
Sig(+)num Arnaldi de Turriliis predicti, qui hoc firmo.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Fonollario, Guilelmus de
Castrobello, milites, Berengarius de Corbeyono et Guilelmonus
de Turriliis.
scribi fecit et clausit, cum litteris rasi et emendatis in linea se-
cunda ubi dicitur et, die at anno quo supra.
242
1281, març, 27. Campillo

Tractat de Campillo de pau i col·laboració entre el rei Pere i el rei
Alfons de Castella.1
B ACA, Cancelleria, Registre 47, ff. 103v-104r.
Ed. MHE 1851, doc. 182.
Sepan quantos esta carta vieren et oyeren, como nos don

PEDRO, por la gracia de Dios rey de Aragón, catando el debdo
et el grand amor que nos avemos et aver devemos a vos don AL-
FONSO, por essa misma gracia noble rey de Castiella, de Toledo,
de León, de Gallizia, de Sevilla, de Córdova, de Murçia, de Jahén

et del Algarbio, et otrossí porque queremos que todos sepan et
entiendan la buena voluntad que avemos de vos amar et ayudar
bien et lealmiente, et de contar los vuestros fechos como por
nuestros, prometemos et otorgamos por nos et por el inffante don
Alffonso, nuestro fijo primero et heredero, et por todos nuestros
herederos que regnarén en Aragón después de nos, et por el rey
don JAYMES, nuestro hermano, de ayudar et valer a bona fe, sin
mal enganno, pora siempre contra todos los omnes del mundo,
christianos et moros, a vos rey don ALFONSO sobredicho et al
inffante don Sancho, vuestro fijo mayor et heredero, et a todos los
otros vuestros herederos que depués de vos regnarén en Castiella
et en León, e de seer leal et verdadero amigo por todos tiempos
a vos et a ellos, et seer amigo de vuestros amigos et enemigo de
vuestros enemigos et de los suyos.
Otrossí otorgamos et prometemos por nos et por el inffante
don Alffonso, nuestro fijo, et por todos nuestros herederos, a vos
et al inffante don Sancho, vuestro fijo mayor et heredero, et a
vuestros herederos, que non pongamos amor con omne del mun-
do sin voluntad et sin plazer de vos et del inffante don Sancho
et de los otros vuestros herederos; e si lo pusiéremos, que toda
vía finquen en salvo el amor et los pleytos et las posturas que
convusco avemos.
E que non reçibamos nin mantengamos nin sufframos que
se mantenga en ningun logar de nuestro sennorío, sin vuestro
plazer, omne que en vuestra tierra aya fecho malfeita alguna; e
si y fuere, que lo tomemos nos o los nuestros omnes que ovieren
de veer la tierra por nos, et que lo demos a vos o a los vuestros
omnes que ovieren de veer la tierra por vos, sabiéndolo nos o
faziendo nos lo saber vos o los vuestros omnes que la justiçia de
la tierra ovieren de fazer por vos. E si pendras o algunos otros
agreujamientos se fiziessen los omnes de regno a regno, que lo
fagamos emendar, et que nuestro amor non se parta por ende,
mas que finque firme pora siempre, et los pleytos et las posturas
que convusco avemos.
E de más de todo esto que de suso es dicho, otorgamos que
si nos o el inffante don Alffonso, nuestro fijo, o algunos de los
que en Aragón regnarén depués de nos, quebrantare la postura en
fecho de la ayuda o del amor, que él que la quebrantare peche
en pena al otro rey a qui fuere quebrantada veynt et çinco mille
marcos de plata fasta un anno, el primero depués del quebran-

tamiento, por cada vez que la quebrantasse, e si los non pagasse
fata este plazo, que aquel a qui fuesse quebrantada le pudiesse
pendrar de su voluntad sin otro embargo por estos veynt et çin-
co mille marcos, et aquel a qui pendrassen, que no deffienda en
ninguna manera la pendra por si nin por otro, et el amor et los
pleytos et las posturas finquen firmes et valederas toda vía como
de suso son dichas.
E porque todas estas posturas et cada una d’ellas sean firmes
et valederas pora siempre, assí como son escriptas en esta carta,
fazemos vos pleyto et omenage, et juramos sobre sanctos Evan-
gelios de las tener et guardar so pena de trayçión.
E nos el sobredicho don ALFONSO, por la gracia de Dios rey
de Castiella, de Toledo, de León, de Gallizia, de Sevilla, de Córdova,
de Murçia, de Jahén et del Algarbio, catando el debdo et el grand
amor que nos avemos et aver devemos a vos don PEDRO, por essa
misma gracia noble rey de Aragón, et otrossí porque queremos
que todos sepan et entiendan la buena voluntad que avemos de
vos amar et ayudar bien et lealmiente, et de contar los vuestros
fechos como por nuestros, prometemos et otorgamos por nos et
por el inffante don Sancho, nuestro fijo mayor et heredero, et por
todos nuestros herederos que regnarén en Castiella et en León des-
pués de nos, et por el inffante don Manuel, nuestro hermano, de
ayudar et valer a bona fe, sin mal enganno, pora siempre contra
todos los omnes del mundo, christianos et moros, a vos rey don
PEDRO sobredicho et al inffante don Alffonso, vuestro fijo primero
et heredero, et a todos los otros vuestros herederos que después
de vos regnarén en Aragón, e de seer leal et verdadero amigo por
todos tiempos a vos et a ellos, et seer amigo de vuestros amigos
et enemigo de vuestros enemigos et de los suyos.
Otrossí otorgamos et prometemos por nos et por el inffante
don Sancho, nuestro fijo, et por todos nuestros herederos, a vos
et al inffante don Alffonso, vuestro fijo mayor et heredero, et a
vuestros herederos, que non pongamos amor con omne del mun-
do sin voluntad et sin plazer de vos et del inffante don Alffonso
et de los otros vuestros herederos; e si lo pusiéremos que toda
vía finquen en salvo el amor et los pleytos et las posturas que
convusco avemos.
E que non recibamos nin mantengamos nin sufframos que
se mantenga en ningun logar de nuestro sennorío, sin vuestro
plazer, omne que en vuestra tierra aya fecho malfeita alguna; e

si y fuere, que lo tomemos nos o los nuestros omnes que ovieren
de veer la tierra por nos, et que lo demos a vos o a los vuestros
omnes que ovieren de veer la tierra por vos, sabiéndolo nos o
faziendo nos lo saber vos o los vuestros omnes que la justicia de
la tierra ovieren de fazer por vos. E si pendras o algunos otros
agreujamientos se fiziessen los omnes de regno a regno, que lo
fagamos emendar, et que nuestro amor non se parta por ende,
mas que finque firme pora siempre, et los pleytos et las posturas
que convusco avemos.
E de más de todo este que de suso es dicho, otorgamos que
si nos o el inffante don Sancho, nuestro fijo, o algunos de los que
en Castiella regnarén depués de nos, quebrantare la postura en
fecho de la ayuda o del amor, que él que la quebrantare peche
en pena al otro rey a qui fuere quebrantada veynt et çinco mille
marcos de plata fasta un anno, el primero depués del quebran-
tamiento, por cada vez que la quebrantasse, e si los non pagasse
fata este plazo, que aquel a qui fuesse quebrantada le pudiesse
pendrar de su voluntad sin otro embargo por estos veynt et çin-
co mille marcos, et aquel a qui pendrassen, que no deffienda en
ninguna manera la pendra por si nin por otro, et el amor et los
pleytos et las posturas finquen firmes et valederas toda vía como
de suso son dichas.
E porque todas estas cosas et cada una d’ellas sean firmes
et valederas pora siempre, assí como son escriptas en esta carta,
fazemos vos pleyto et omenage, et juramos sobre sanctos Evan-
gelios de tener et guardar todas estas cosas so pena de trayçión.
E nos los sobredichos don ALFONSO, rey de Castiella et de
León, et don PEDRO, rey de Aragón, porque todas estas cosas et
cadauna d’ellas sean más firmes et estables pora siempre, man-
damos fazer ende dos cartas partidas por a.b.c., seelladas con
nuestros seellos de plomo, e rogamos a los prelados et ricos omnes
et omnes bonos que fueron presentes en estas conveniençias que
pusiessen en esta carta sus seellos, los quales toviessen, et los otros
sopiessen escrivir, que escriviessen y sus nombres con sus manos.
Ffecha la carta en el Campiello, entre Ágreda et Taraçona,
jueves veynt et siete días de março era de mille trezientos et diez
et nueve annos.
Yo inffant don Manuel el sobredicho, fuy present en todas
estas cosas que sobredichas son et pus mío seello en esta carta
en testimonio.
E yo inffante don Sancho el sobredicho, fuy present en todas

estas cosas et pus mío seello en esta carta en testimonio.
E yo inffante don Alffonso el sobredicho, fuy present en todas
estas cosas et pus mío seello en esta carta en testimonio.
E yo don Guillem, marquès de Monfferrat, fuy present en
todas estas cosas que sobredichas son et pus mío seello en esta
carta en testimonio.
E nós don Pedro Fferrandiz, et don Jaymes et don Pedro,
hermanos del sobredicho rey de Aragón, fuemos presentes en
todas estas cosas que sobredichas son et pusiemos en esta carta
nuestros seellos en testimonio.
[1ª columna] E nos don Johan Alffonso, obispo de Palençia,
et don Pedro, obispo de Cibdat, et don Fferrando, obispo de Tuy,
et don Suero, obispo de Cadiz, et don Pay Pérez, abbat de Va-
lladolit, et don Fferran Pérez, deán de Sevilla et de Palencia, et
Garci Gutiérrez, arçidiano de Briviesca, et maestre Fferran García,
arçidiano de Palençuela, fuemos presentes en todas estas cosas
que sobredichas son et pusiemos en esta carta nuestros seellos
en testimonio.
[2ª columna] E nos don Alffonso, fijo del inffante don Alffonso
de Molina, et don Johan Alffonso de Haro, et don Johan Gonçál-
vez de Hazcón, et Munno Díaz de Castanneda, et Sancho Martínez
de Leyva, et Gonçalvo García d’Estrada, et Tel Gutiérrez, justi-
cia de casa del rey, et Garçi Joffre, et Garçi Pérez d’Ombía, et don
Jordán et Johan Rodríguez fuemos presentes en todas estats cosas
que sobredichas son et pusiemos en esta carta nuestros seellos en
testimonio. Yo don Jordán, porque no tenía mi selo, escriví mi
nombre con mi mano.2
[3ª columna] E yo el inffante don Jaymes, fijo del sobredicho
rey de Castiella, et yo el inffante don Jaymes, fijo del sobredicho rey
de Aragón, fuemos presentes en todas estas cosas que sobredichas
son et pusiemos en esta carta nuestros seellos en testimonio.
[4ª columna] E nos don García, obispo de Taraçona, et maes-
tre Bonanat, legado de la corte de Roma, et don ffray Pedro de
la Costa, electo de Sogorbe, et don Ug de Mataplana, preboste de
Marsiella, et maestre Arnalt, chançeler del rey de Aragón ffuemos
presentes en todas estas cosas que sobredichas son et pusiemos
en esta carta nuestros seellos en testimonio.
[5ª columna] E nos don Guillem, vizconde de Castelnovo, et
don Guillem Remon de Moncada, et don Artal de Luna, et don Lop
Ferrenc de Luna, et don Pedro Cornel, et don Pedro de Moncada,

et don Beltran de Belpuch, et don San d’Antillón, et don Gilibert
de Cruyllas, et don Roy Xeménes de Luna ffuemos presentes en
todas estas cosas que sobredichas son et pusiemos en esta carta
nuestros seellos en testimonio.
Yo Johan Pérez fu presente en todas estas cosas, por mandado
de los reyes sobredichos fiz escrivir esta carta.
1. Al mateix registre 47 són presents també altres documents dels quals no es
conserva el pergamí: f. 103v en què els dos reis i els dos infants es perdonen totes les
querelles i els greuges precedents (març, 27. Campillo), f. 106r en què l’infant Sanç
promet al rei Pere que, quan ell regni, li entregarà el castell i la vila de Requena (març,
28. Ágreda). 2. Autògraf, afegit després.
243

El rei Alfons, en nom també del fill Sanç, i el rei Pere, en nom també
de l’infant Alfons, es prometen mútuament que s’ajudaran a
obtenir i tenir el regne de Navarra.
Noverint universi presentem litteram inspecturi et etiam au-

dituri quod nos Alfonsus, Dei gracia rex Castelle, Toleti, Legionis,
Galleçie, Sibilie, Cordube, Murcie, Gahennii atque Algarbii, pro
nobis et infante Sancius, nostro maiori filio et herede, et aliis suc-
cessoribus nostris, promitimus vobis dompno Petro, eadem gracia
illustri regi Aragonum, quod iuvabimus vos toto posse nostro ad
acquirendum, habendum et retinendum per vobis et nobis regnum
Navarre, et quod servabimus vobis pacta inter nos et predeces-
sores nostros et vestros inita, prout in ultimis instrumentis inde
confectis continetur, et nullo tempore veniemus contra predicta
vel aliquod predictorum.
Similiter nos Petrus, rex supradictus, pro nobis et infante
Alfonso, nostro primogenito et herede, et aliis successoribus nos-
tris, promitimus vobis dompno Alfonso, illustri regi predicto, quod
iuvabimus vos toto posse nostro ad acquirendum, habendum, reti-
nendum pro vobis et nobis regnum Navarre, et quod servabimus
vobis pacta inter nos et predecessores nostros et vestros inita, prout
in ultimis instrumentis inde confectis continetur, et nullo tempore
veniamus contra predicta vel aliquod predictorum.
In cuius rei testimonium nos supradicti reges duas litteras

inde per alphabetum divisas mandavimus fieri, et nostris bullis
plumbeis communiri.
Facta carta in loco qui dicitur Campiello, sito inter Tirasonam
et Agredam, VIº kalendas aprilis anno Domini MºCCº octogesimo
primo, scilicet die iovis, vicesima septima die mensis marcii, era
MªCCCª nonadecima.
Ego Iohannes Petri predictis omnibus interfui et de mandato
predictorum regum istam litteram feci scribi.
244

El rei Pere i el rei Alfons ratifiquen i especifiquen els pactes de
mútua ajuda.
Ed. MHE 1851, doc. 184.
Noverint universi presentem litteram inspecturi et eciam au-

Galleçie, Sibilie, Cordube, Murcie, Gihennii atque Algarbii, recog-
noscimus et confitemur vobis dompno Petro, eadem gracia illustri
regi Aragonum, quod licet contineatur in instrumento convenien-
cie et quorundam pactorum factorum inter vos et nos, quod vos
teneamini nos iuvare contra omnes christianos et sarracenos de
mundo, fuit actum et condictum inter vos et nos, quod racione
ipsius conveniencie sive pactorum non teneamini nec sitis obligatus
nos vel nostros iuvare nec valenciam facere nobis vel nostris contra
sarracenos, nisi quatenus de vostra processerit voluntate. Absolven-
tes vos et vestros quantum ad hec de conveniencia et pacto que
nobis fecistis in alio instrumento facto die at anno infrascriptis.
Similiter nos supradictus rex Petrus recognoscimus et confi-
temur vobis dompno Alfonso regi predicto, quod licet contineatur
in instrumento conveniencie et quorundam pactorum factorum
inter vos et nos, quod vos teneamini nos iuvare contra omnes
christianos et sarracenos de mundo, fuit actum et condictum inter
vos et nos quod racione ipsius conveniencie sive pactorum non
teneamini nec sitis obligatus nos vel nostros iuvare nec valenciam
facere nobis vel nostris contra sarracenos, nisi quatenus de vestra
processerit voluntate. Absolventes vos et vestros quantum ad hec

de conveniencia et pacto que nobis fecistis in alio instrumento
facto die et anno infrascriptis.
In cuius rei testimonium nos supradicti reges duas litteras
inde per alphabetum divisas mandamus fieri et nostris bullis
plumbeis communiri.
et Agredam, VIº kalendas aprilis anno Domini MºCCº octogesimo
primo, scilicet die iovis, vicesima septima die mensis marcii era
MªCCCª nonadecima.
Ego Iohannes Petri, predictis omnibus interfui, et de mandato
245

El rei Alfons cedeix al rei Pere un cert nombre de localitats a la
frontera d’ambdós regnes.
Ed. MHE 1851, doc. 183.
Noverint universi presentem litteram inspecturi et etiam au-

Gallecie, Sibilie, Cordube, Murcie, Gihennii atque Algarbii, promiti-
mus vobis dompno Petro, Dei gracia illustri regi Aragonum, statim
tradere vobis vel cui volueritis et tradi facere castra del Pueyo et
de Fferreion cum suis terminis, iuribus et tenedonibus universis.
Promitimus etiam vobis tradere vel cui volueritis et tradi facere
terminum de Pozuelo, secundum dictum Martini Romei de Vera,
iusticie Calataiubi, ad hoc pro parte vestra electi, et Sancii Martini
de Leyva, pro parte nostra, et Gundissalvi Petri, venerabilis episcopi
Segontini, pro utraque parte in communem electi, vel duorum ex
predictis tribus, nisi omnes ipsi poterint convenire.
Item, promitimus vobis tradere et tradi facere, infra tres septi-
manas post instans festum Resurrectionis Dominice, vallem, castrum
et villam de Ayora, et de Palacihuelos, et de Teresia, et de Xeraful,
et de Zarra, et de Xalanz et de Confruentes, cum omnibus terminis,
tenedonibus et iuribus universis ad ipsam vallem de Ayora et dicta
castra spectantibus quoquo modo. Cedentes de presenti vobis et
vestris omnia iura quecumque ad nos et ad illos qui ex donacione

nostra vel alio modo dicta castra vel aliqua ex eis habent seu habere
debent pertinere dicuntur aliqua racione. Ita tamen quod, siquid nos
addidimus terminis dictorum castrorum ultra illos terminos quos
habere consueverunt antiquitus, remaneat nobis salvum.
In cuius rei testimonium presentes litteras fecimus inde fieri
et nostra bulla plumbea communiri.
et Agredam, VIº kalendas aprilis, anno Domini MºCCº octogesimo
primo, scilicet die iovis, vicesima septima die marcii era MªCCCª
nonadecima.
Ego Iohannes Petri predictis omnibus interfui, et de mandato
246

El rei Pere cedeix al rei Alfons els seus drets damunt Albarrasí.
Vg. doc. 251.
247
1281, març, 28. Ágreda

El rei Pere estableix per separat les condicions de mutu acord amb
l’infant Sanç de Castella.
Sepan quantos esta carta vieren como nos don Pedro, por la
gracia de Dios rey de Aragón, catando el debdo et el grand amor
que nos avemos et devemos aver a vos inffante don Sancho, fijo
mayor et heredero del muy noble don Alffonsso, por la gracia de
Dios rey de Castiella, de Toledo, de León, de Gallizia, de Sevilla,
de Córdova, de Mursçia, de Jahén et del Algarbio, et otrossí por-
que queremos que todos ssepan et entiendan la buena voluntad
que avemos de vos amar et de vos ayudar bien et lealmientre, et
de contar los vuestros fechos como por nuestros, prometemos et
otorgamos, por nos et por el inffante don Alffonsso, nuestro fijo
primero et heredero, et por todos nuestros herederos que regnarén

en Aragón depués de nos, de vos ayudar et de vos valer a buena
fe ssin mal enganno pora siempre contra a todos los christianos
del mundo a vos inffante don Sancho ssobredicho et a todos los
vuestros herederos que depués de vos regnarén en Castiella et en
León, et de vos sseer leal et verdadero amigo por todos tiempos,
a vos et a ellos, et sseer amigo de vuestros amigos et enemigo
de vuestros enemigos et de los ssuyos. Otrossí otorgamos et pro-
metemos, por nos et por el inffante don Alffonsso, nuestro fijo,
et por todos nuestros herederos, a vos et a los vuestros, que non
pongamos amor con omne del mundo ssin voluntad et ssin plazer
de vos et de los vuestros, et ssi lo pusiéremos que toda vía finquen
en ssalvo el amor et los pleytos et las posturas que convusco ave-
mos; et que non reçibamos nin mantengamos nin ssuframos nin
sse mantenga en ningun logar de nuestro ssennorío, ssin vuestro
plazer, omne que en vuestra tierra aya ffecho malffeita alguna, et
ssi y fuere que lo tomemos nos et los nuestros omnes que ovie-
ren de veer la tierra por nos, et que lo demos a vos o a vuestros
omnes que ovieren de veer la tierra por vos, o que ffagamos nos
justiçia en nuestra tierra del vuestro omne et vos en la vuestra
del nuestro. Et ssi pendras o algunos otros agraviamientos sse
fizieren los omnes de regno a regno, que lo fagamos emendar et
que nuestro amor no sse parta por ende, mas que ffinquen firmes
pora siempre los pleytos et las posturas que convusco avemos. Et
porque todas estas cosas sean firmes et valederas pora siempre,
ffazemos vos ende pleyto et omenage, et juramos sobre los ssantos
Evangelios de tener et guardar todas estas cosas sobredichas so
pena de trayçión, assí como son escriptas en esta carta.
Et nos el ssobredicho inffante don Sancho, catando el debdo
et el grand amor que nos avemos et devemos aver a vos don Pedro,
por la gracia de Dios rey de Aragón, et otrossí porque queremos
que todos sepan et entiendan la buena voluntad que avemos de
vos amar et de vos ayudar bien et lealmientre, et de catar los
vuestros fechos como por nuestros, prometemos et otorgamos,
por nos et por todos los nuestros que regnarén depués de nos en
Castiella et en León, de vos ayudar et de vos valer a buena fe sin
mal enganno pora siempre contra a todos los omnes del mundo a
vos rey don Pedro ssobredicho et al inffante don Alffonsso, vues-
tro fijo primero et heredero, et a todos los otros que depués de
vos regnarén en Aragón, et de vos sseer leal et verdadero amigo
por todos tiempos, a vos et a ellos, et sseer amigo de vuestros
amigos et enemigo de vuestros enemigos et de los ssuyos. Otrossí

otorgamos et prometemos, por nos et por los nuestros, a vos et a
los vuestros, que non pongamos amor con omne del mundo ssin
voluntad et ssin plazer de vos et del inffante don Alffonsso et de
los otros vuestros herederos, et ssi lo pusiéremos que toda vía fin-
que en ssalvo el amor et los pleytos et las posturas que convusco
avemos; et que non reçibamos nin mantengamos nin ssuframos nin
sse mantenga en ningún logar de nuestro ssennorío, ssin vuestro
plazer, omne que en vuestra tierra aya ffecho malfeita ninguna, et
ssi y fuere que lo tomemos nos o los nuestros omnes que ovieren
de veer la tierra por nos, o que ffagamos nos justiçia en nuestra
tierra del vuestro omne et vos en la vuestra del nuestro. Et ssi
pendras o algunos otros agraviamientos sse fizieren los omnes de
regno a regno, que lo fagamos emendar et que nuestro amor no
sse parta por ende, mas que ffinquen firmes pora ssiempre los
pleytos et las posturas que convusco avemos. Et porque todas
estas cosas sean firmes et valederas pora siempre, ffazemos vos
pleyto et omenage, et juramos ssobre los ssantos Evangelios de
tener et guardar todas estas cosas sso pena de trayçión, assí como
son escriptas en esta carta.
Et fue acordado entre nos amos rey et inffant ssobredichos
que ssi el uno, lo que Dios no quiera, quebrantasse aquestas
convinençias en todo o en partida, quando fuesse çierto que las
oviesse quebrantadas, sseyendo’l demandadas fasta medio anno ssi
no las emendasse, ssi fueren d’aquellas que sse puedan emendar,
que aquel dentr’amos a quien fueren quebrantadas en todo o en
partida, non fuesse tenudo al otro por rrazón d’estas convineçias,
mas aquel que lo quebrantasse ssiempre fuesse tenudo de sseguir
las convinençias completamentre.
Et de más de todo esto que desuso es dicho, otorgamos que
ssi alguno de nos quebrantasse la postura en ffecho de la ayuda
o del amor, que él que la quebrantare peche en pena al otro
veynt et çinco mille marcos de plata, fasta un anno, el primero
depués del quebrantamiento, por cada ves que lo quebrantasse,
et ssi los non pagasse fasta este plazo, que aquel a quien fuesse
quebrantado, que lo pudiesse de su voluntad pendrar ssin otro
embargo por estos veynte et çinco mille marcos, et aquel a quien
pendrassen, non pueda defender la pendra pos ssi o por otri, et
el amor et los pleytos et las posturas ffinquen firmes et valederas
pora ssiempre toda vía como dessuso son dichas.
Et d’esto mandamos fazer dos cartas partidas por a.b.c., et la

que tenemos nos rey de Aragón es seellada con el seello del dicho
inffante don Sancho, et la que tenemos nos inffante don Sancho
es sseellada con el sseello del dicho rey de Aragón.
Dada en Ágreda XXVIIIª dias de março era de mille et CCC
et dizenueve annos.
Yo Gil Domínguez la fiz escrevir por mandado del inffante.
248

L’infant Sanç cedeix al rei Pere els seus drets damunt la vila
d’Albarrasí, establint que, si és el rei Alfons qui la conquereix,
quan ell sigui rei els la cedirà.
Ed. MHE 1851, doc. 181.
Sepan quantos esta carta vieren como yo inffante don San-

cho, fijo mayor et heredero del muy noble don Alffonsso, por la
gracia de Dios rey de Castiella, de Toledo, de León, de Gallizia,
de Sevilla, de Córdova, de Mursçia, de Jahén et del Algarbio,
otorgo et prometo a vos don Pedro, por la gracia de Dios rey
de Aragón, que luego que el castillo o la villa de Alvarrazín
por mi o por los mios fuere conquisto, que vos lo daré et vos
lo entregaré, con villas et aldeas et todos sus términos et todos
sus derechos, reconosçiendo et otorgando que el castillo et la
villa sobredicha con sus términos que son del vuestro regno de
Aragón, et aquel castillo non derribaré, mas que vos lo entregaré
assí como lo ganaré. Otrossí vos otorgo que, ssi el rey mio padre
ganare Alvarrazín, que luego que yo rregnare que vos lo dé et vos
lo entregue conplidamentre como dicho es, et que non pueda yo
poner ninguna escusa por vos lo non entregar, por despesas que
el rey mio padre o yo oviessemos y fecho en lo conquerir o en
lo rretener nin por otra rrazón ninguna. Et de más d’esto, vos
prometo que, ssi vos en qualquier manera prisierdes o tomardes
Alvarrazín, que lo ayades libremente ssin ninguna escatima. Et de
más por mayor firmeza, ssi el rey mio padre o yo algún derecho
y avemos, do vos lo todo. Et porque estas cosas ssean más firmes
et valederas, fago vos pleyto et omenage, et juro sobre los santos
Evangelios de tener et guardar todas estas cosas assí como son

escriptas en esta carta.
Et porque esto non venga en dubda, mandé sseellar esta carta
con mio sseello de çera colgado en testimonio de verdat.
Dada en Ágreda XXVIIIª dies de março era de mille et
trezientas et dizenueve annos.
Yo Gil Domínguez la fis escrevir por mandado del inffante.
249

L’infant Sanç cedeix al rei Pere les mateixes localitats que li havia
cedit el rei Alfons.
Ed. MHE 1851, doc. 185.

gracia de Dios rey de Castiella, de Toledo, de León, de Gallizia, de
Sevilla, de Córdova, de Mursçia, de Jahén et del Algarbio, otorgo
et prometo a vos don Pedro, por la gracia de Dios rey de Aragón,
que daré et entregaré luego a vos, o a quien vos querades, ssin
ningún alongamiento, los castiellos de Poyo et de Fferreión, con
términos et derechos et ssus pertenençias. Et de más d’esto, que
vos daré et vos entregaré todo el término de Pozuel que tovieren
omnes de Montagudo, et esto que sea a bien vista de buenos
omnes vezinos d’aquellos logares, los que fueren puestos por el
rey mio padre et por vos.
Et otrossí vos prometo et vos otorgo que del día d’esta Pascua
de Resurectión primera que viene de la era d’esta carta fasta en
tres semanas, que dé et entregue a vos, o a quien vos querades,
el val d’Ayora con todos los castiellos que y son, et son estos: el
castiello et la vila d’Ayora, et Palaciuelos, et Teresa, et Cherafuel,
et Zarra, et Chalanz, et Confluentes, con todos los términos et los
derechos d’aquel val et de los castiellos sobredichos.
Et porque estas cosas sean más firmes et valederas ffago
vos pleyto et omenage, et juro sobre los sanctos Evangelios de
tener et guardar todas estas cosas assí como son escriptas en
esta carta.
Et porque esto non venga en dubda mandé sseellar esta carta

Dada en Ágreda XXVIIIª días de março era de mille et CCC
et dizenueve annos.
250

L’infant Sanç cedeix al rei Pere els seus drets damunt Navarra i li
promet que l’ajudarà a conquerir-la.
Ed. MHE 1851, doc. 186.
Sepan quantos esta carta vieren como yo inffante don Sancho,

fijo mayor et heredero del muy noble don Alffonsso, por la gracia
de Dios rey de Castiella, de Toledo, de León, de Gallizia, de Sevilla,
de Córdova, de Mursçia, de Jahén et del Algarbio, otorgo et prometo
a vos don Pedro, por la gracia de Dios rey de Aragón, et a los
que regnaren en Aragón depués de vos, que vos ayudaré con todo
mio poder toda ssazón que me lo demandardes, pora conquerir et
aver el regno de Navarra, con sus derechos et ssus pertenençias,
assí como era el regno a la ssazón que esta carta fué fecha. Et
ssi alguno vos contrallasse este regno o alguna cosa d’ello, depués
que conquisto fuere, que vos ayude a ampararlo et a defenderlo,
pora vos et pora a los que regnarén después de vos. Et otrossí vos
prometo que si el dicho regno de Navarra, todo o partida d’ello,
fuere conquisto por el rey mío padre, o por mi convusco en uno
o apartadamentre, que luego que yo regnare en Castiella que vos
dé et vos entregue todo lo que el rey mío padre et yo, d’este día
adelante que esta carta fue fecha, conquisiéremos o oviéremos
d’este regno de Navarra, que lo ayades complidamentre, assí como
fuere conquisto por el rey mío padre o por mi, et que non pueda
yo poner ninguna escusa por vos lo non entregar, por despesas
que el rey mío padre o yo oviéssemos y fecho en lo conquerir
o en lo rretener nin por otra rrazón ninguna, et esto que non
enbarguen en ninguna cosa las convinençias fechas entre el rey
mío padre et vos, o de los otros reyes antheçessores de vos et
de nos. Et sobr’esto yo rrenunçio de çierta sçiençia a aquellas
convinençias et a todo derecho que contra esta carta pudiesse

venir en rrazón d’este regno de Navarra. Et otrossí otorgo e vos
do, agora assí como entonçe, toda rrazón derecha que el rey mío
padre et yo avemos o devemos o esperamos aver en este regno
de Navarra o e partida d’ello por qualquier derecho o rrazón
que sea. Et de más d’esto vos prometo que yo non comiençe
a conquerir el regno de Navarra ssin consseio et sin plazer de
vos, ssalvo ssi el rey mio padre me lo mandasse fazer, et luego
que vos tovierdes por bien et me fuese demandado de vos que
faga mío poder en conquerir este regno sobredicho pora vos en
la guisa que dicho es.
Et porque estas cosas ssean firmes et valederas pora siempre
fago vos pleyto et omenage, et juro vos ssobre los ssantos Evange-
lios de tener et guardar todas estas cosas sobredichas assí como
son escriptas en esta carta.
Et porque esto non venga en dubda, mandé sseellar esta carta
Dada en Ágreda XXVIIIª días de março era de mille et CCC
et diez et nueve annos.
251
1281, març, 29. Tarassona

L’infant Sanç renova la seva cessió a favor del rei Pere del castell
d’Albarrasí, malgrat que dos dies abans el rei Pere l’hagués
cedit al rei Alfons.
Ed. MHE 1851, doc. 187.

gracia de Dios rey de Castiella, de Toledo, de León, de Gallizia,
de Sevilla, de Córdova, de Murçia, de Jahén et del Algarbio, con-
nosco et otorgo de çierta sçiençia a vos don Pedro, por la gracia
de Dios rey de Aragón, que el castiello de Alvarrazín con sus
términos et ssus pertenencias, que es de los términos del vuestro
regno. Et prometo a vos et a los vuestros que vos libre el dicho
castiello luego que yo rregnare o ante, ssi lo pudiere fazer, et do

vos todos los derechos que a mi perteneçen o perteneçrán en el
dicho castiello et en sus pertenençias, et que vos non embargue
en ninguna cosa la carta que vos fiziestes al rey mio padre, la
qual carta fue fecha por auctoridat de Pedro Marqués vuestro
escrivano, yueves XXVIIª dias andados del mes de março de la
era d’esta carta, et es sseellado con vuestro sseello, en la qual
carta sse contiene que el dicho castiello de Alvarrazín perteneçe
al rey mio padre et a mi, et que es de nuestro derecho, et que
prometiestes de librarnos el dicho castiello. A la qual carta et a
aquellas cosas que sse contienen en ella por mi et por los mios
de todo en todo rrenunçio, et quiero que aquella carta ssea avi-
da por non fecha et que non vala, assí que por aquella carta a
vos et a los vuestros en ningún tiempo non vos sea demandado
nin vos pueda fazer prejudiçio. Et d’esto non rretengo derecho
ninguno pora mi nin pora los míos, et que me non pueda valer.
Et connosco de presente que assí fue entre nos ffecho et puesto
como dicho es.
Et porque esto non venga en dubda mandé sseellar esta carta
Dada en Taraçona XXIX dias de março era de mille et CCC
et dizenueve annos.
252
1281, abril, 14. Barcelona

Mossè Ravaia arriba a un definició de comptes amb fra Romeu
Burguet, comanador de Palau del Vallès, sobre la recaptació dels
rèdits de la batllia de Vilamajor, que fra Ramon de Barberà,
anterior comanador, havia comprat el gener del 1279 pel preu
de 3.600 sous i mig marc d’argent.
Jo en Mossè Ravaya regonech a vós frare Romeu Burguet,

comenador de Palau de Vallès, que vengués a mi a comte sobre
la batlia de Vilamajor, la qual frare Ramon de Barberà, qui era
comenador ça enrere de Palau, comprà per mà d’en Guillem ça
Rocha, ciutadà de Barchelona, l’ayn, del mes de jener, de mill
CCLXXVIII, per preu trium mille sexcentorum solidorum et medio

marcho argenti, qui fo comtat XL solidos. Encara vengués ab mi a
comte sobre los esdeveniments de la dita batlia lo dit an, e segons
lo vostre comte que a mi liuràs, e segons les summes en aquell
escrites, vengren a la part del senior rey centum sexdecim solidos
minus I denarium. Et axí és. Sí que vos devets entre totes coses,
entre la compra et lo mig march de l’argent, et la part del senior
rey dels dits esdeveniments, tria mille septingentos quinquaginta
sex solidos minus I denarium. Dels quals vós vos retesés tria mille
ducentos quinquaginta sex solidos minus uno diner per paga del
delme del Temple de la batlia de Barcelona et de son batliu de
dit an, so és asaber d’aytant com la vostra comendatoria és. Et
romaseren D solidos que vós donàs a mi, so és asaber que vós
vos en pagàs d’alcuns diners que yo a vós devia per lo delme del
Temple de la vostra comendatoria d’aquest present an, del mes
de jener de MCCLXXX.
Ffeyt en Barcelona XVIIIº kalendas may anno Domini MºCCº
octogesimo primo.
253
1281, maig, 2
Joan Ortiz, procurador a Catalunya per Gastó, vescomte de Bearn,
reconeix que ha rebut de Pere d’Argentona, batlle de Castellvell,
tot allò que aquest li havia de pagar de les rendes del castell.
Sit cunctis notum quod ego Joan Ortiç de Bitoria, procu-

rator sub Ioane Orticio de val Metzera, procuratori in Catalonia
per dominum Gastonem, confiteor et recognosco tibi Petri de
Argentona, bayulo in Castroveteri extremo per dictum Gastonem,
quod abui et recepi omnes redditus, exitus et proventus, senssus
et agrarios dicti Castriveteri extremo racione procuracionis domini
Lobdeit anno Domini MºCCºLXXXº. Unde per me, et per Ioanne
Ortiç de val Metzera, et per dictum Lobdeit de Biscaya, absolvo
et difinio tu et omnia bona tua, racione quia bene a te pacatus
sum de omnibus reditibus, proventibus et exitibus, sensibus et
agraribus. Facio vobis bonam et perpetuam finem et albaranum
de non petendo de Sancta Cruce trans citra in illo anno predicto
usque in ista festa Sancte Crucis in anno Domini MºCCºLXXXºIº.
Actum est hoc VIº nonas madii anno Domini MºCCºLXXXºIº.

Sig(+)num Joan Ortiç de Bitoria predicti, procuratoris sub
Ioanne Orticio de val Metzera et sub domini Gastonis, qui hoc
firmo, laudo et concedo.
Testes interfuerunt: Iacobus Ollarii, Petro Pardo, Petrus Matri
et Bernardus Mercader.
Sig(+)num Bernardi de Maliliga presbiter, qui hec scripsi
mandato Guilelmi de Castanea, rectore ecclesie Sancti Saturnini,
die et anno quo supra.
254
1281, juny, 9. València

Convinença entre el rei Pere i Guillem de Bellera, en què aquest es
reconeix vassall del rei i declara que sempre li donarà valença
a les seves terres i dels seus homes.
Hec est conveniencia facta et comprehensa inter illustrissi-

mum dominum Petrum, Dei gracia regem Aragonum, ex una parte,
et nobilem virum Guilelmum de Bellera, ex altera. Dictus itaque
Guilelmus de Bellera, recognoscens se esse vassallum et solidum
proprium domini regis, promisit dicto domino regi, domino suo,
et gratis ac ex certa sciencia concessit, quod ipse dominus rex et
sui successores habeant semper valençiam in predicto Guilelmo
et successoribus suis, et in castris suis de Bellera, de Antist, de
Sancta Columba, de Queix, de Rialp, de Biusa, de Cirvia, de
Fferraria, de Glorieta et de Crestuy, et toto dominio eorum, et in
omnibus aliis locis que ipse Guilelmus habet ubicumque, et in om-
nibus militibus ac aliis omnibus hominibus in predictis locis et
terminis suis et quocumque eorum habitantibus et habitaturis. Ita
quod dictus Guilelmus de Bellera et successores sui, et omnes mi-
lites et homines predictorum locorum, tam presentes quam futuri,
teneantur valere domino regi et successoribus suis, et eos iuvare
cum terra, corpore et hominibus suis contra omnes homines.
Promisit eciam et concessit dictus Guilelmus de Bellera do-
mino regi quod ipse et successores sui possint semper de locis
supradictis, et de eodem Guilelmo et successoribus suis, et om-
nibus militibus et hominibus ipsorum locorum, facere guerram
et pacem contra omnes homines de mundo, quandocumque et

quociencumque idem dominus rex et sui successores voluerint et
requisierint ipsum Guilelmum et successores suos. Promisit eciam
dictus Guilelmus de Bellera pro se et suis successoribus dicto do-
mino regi et suis successoribus valere cum persona sua, et cum
dictis castris sive locis, et cum militibus et hominibus habitanti-
bus ibidem et habitaturis, et cum tota terra et posse suo contra
omnes homines de mundo, quandocumque et quocienscumque
ipse Guilelmus et successores sui fuerint a domino rege et suis
successoribus amoniti et requisiti.
Iterum promisit dictus Guilelmus de Bellera dicto domino
regi quod faciet per milites et homines predictorum locorum fieri
homagium et sacramentum, in posse domini regis vel cuiuscumque
ipse voluerit, quod ipsi et successores sui attendant et compleant
im perpetuum omnia et singula suprascripta, prout superius sunt
contenta. Et pro predictis omnibus et singulis attendendis et com-
plendis, idem Guilelmus de Bellera obligavit domino regi castra
predicta et alia loca ac omnia alia bona sua, et fecit placitum et
homagium in posse et infra manus domini regi supradicti. Et hec
omnia iuravit per Deum et eius sancta quatuor Euvangelia atten-
dere et complere bene et fideliter pro se et suis successoribus in
posse et manibus Arnaldi Astruch notarii infrascripti.
Verssa vice dominus Petrus, Dei gracia rex Aragonum predictus,
recepit in suum et de domo sua dictum Guilelmum de Bellera,
et promisit ipsum, tanquam militem suum solidum, et milites et
homines suos, et castra et loca sua predicta, iuvare, manutenere
et deffendere contra omnes personas nolentes ab ipso Guilelmo
vel ab hominibus suis et eorum successoribus ius recipere. Et hec
omnia et singula promisit bona fide dictus dominus rex pro se et
successoribus suis dicto Guilelmo de Bellera et suis successoribus,
et militibus et hominibus suis, attendere et complere prout supe-
rius sunt expressa.
Quod est actum Valencie quinto idus iunii anno Domini mil-
lesimo ducentesimo octogesimo primo.
Sig(+)num Guilelmi de Bellera predicti, qui hec omnia firmo,
concedo et iuro.
Testes sunt: [1ª columna] Albertus de Lavania, iudex domini
regis, [2ª columna] Petrus Costa, iudex regni Valencie, Raimundus
de Molina, [3ª columna] Bernardus de Artesona, miles, Petrus
Marchesii, domini regis scriptor.

scribi fecit et propria manu clausit, loco, die et anno prefixis.
255
1281, juliol, 16. València
Berenguer de Vilaragut reconeix haver rebut en préstec del rei 4.000 sous
reials de València.
Noverint universi quod ego Berengarius de Villariacuto, filus

quondam Petri de Villariacuto, per me et meos, confiteor et in
veritate recognosco vobis illustrissimo domino Petro, Dei gracia
regi Aragonum, quod bono et plano amore mutuavistis michi
in denariis factis numerando quatuor milia solidorum regalium
Valencie, de quibus a vobis bene paccatus sum, renunciando
scienter omni excepcioni predicte peccunie non numerate et non
recepte, et excepcioni dolum et in factum et condicioni sine cau-
sa. Qui quidem IIIIor milia solidorum monete prefate vobis et cui
vos volueritis dono et assigno habenda et percipienda super illis
duobus milibus solidorum monete predicte que ego accipio et
accipere debeo annuatim in tabula vestra ponderis Valencie, ita
quod tantum et tamdiu recipi faciatis dicta duo milia solidorum
donec sit vobis plenarie satisfactum de predictis quattuor milibus
solidis. Promitens vobis et vestris bona fide quod in predictis duo-
bus milibus solidis non tangam nec tangi faciam seu permitam,
palam vel oculte, donec sit vobis plenarie satisfactum de dictis
quatuor milibus solidis. Generaliter vero obligo vobis et vestris
pro predictis acomplendis et atendendis me et omnia bona mea
mobilia et inmobilia, habita et habitura ubique, in quibus magis
et melius habere vel accipere volueritis ad vestram voluntatem.
Quod est actum Valencie XVIIº kalendas augusti anno Domini
MºCCºLXXXº primo.
Sig(+)num Berengarii de Villariacuto predicti, qui hoc firmo
et concedo.
Testes huius rey sunt: Stephanus Iuliani, civis Valencie, et
Bernardus Galcerandi, notarius.
Sig(+)num Guilelmi de Verneto, notarii publici Valencie, qui
hoc scribi feci, cum raso et emendato in IIIª linea ubi dicitur et
excepcioni.
256
1281, juliol, 21. Tortosa

Després que el rei Pere ordenés a Pere Andreu que l’assabenti sobre
la legitimitat de l’embargament que Guillem de Ceret, batlle de
Peníscola, havia fet de l’alqueria d’Irta, possessió del monestir
de Benifassà, aquesta és tornada al monestir i la causa és
remesa a judici.
Noverint universi quod, cum illustris dominus Petrus, Dei

gracia rex Aragonum, mandasset Petro Andree per suam literam
quod videret et cognosceret super emparamento facto per Guilel-
mum de Cereto, baiulum Peniscole, abbati et conventui monas-
terii de Benifaçano, de alqueria vocata Irta, que est in termino
Peniscole, utrum iuste ipsam alqueriam emparasset vel non; et
auditis racionibus utriusque partis, dictum negocium seu causam,
auctoritate prefati domini regis, dictus Petrus Andree fine debito
terminaret. Et iamdictus Petrus Andree, vellens exequi mandatum
predictum domini regis, ad instanciam predicti abbatis, citavit dic-
tum Guilelmum de Cereto, et auditis racionibus utriusque partis,
de consensu et voluntate predictorum, convenit inter eos, et sic
extitit ordinatum, quod predictus Guilelmus de Cereto desemparavit
seu desemparari fecit predictum emparamentum, redducens ipsum
abbatem in eo statu in quo erat ante dictum emparamentum, tam
de alqueria quam de censuali ipsius. Convenit etiam inter eos,
et promisit dictus abbas, et etiam super hoc dedit fideiussorem
Raymundum de Cardona, civem Dertuse, quod tam super pro-
prietate quam super possessione dicte alquerie, staret cognicioni
venerabilis domini episcopi Valentini, et si ipse forte nollet recipere
cognicionem predictam, quod staret cognicioni domni Umberti de
Lavayna, vel domni Petri de Costa vel domni Fferrarii de Appie-
ria, quandocumque ab altero eorum, prout partes concordarent,
esset citatus dictus abbas. Et hec omnia promisit dictus abbas
sub ypotheca rerum suarum.
Quod est actum in civitate Dertuse XIIº kalendas augusti
anno dominice Incarnationis MºCCºLXXXº primo.
Testes huius rey sunt: Raymundus Guardie et ffrater Arnaldus
Petri, ordinis monasterii de Benifaçano.
Sig(+)num Petri de Villarotunda, notarii publici Dertuse, qui
hoc scripsit, die et anno prenotatis.
257
1281, agost, 3
Guillem Galceran de Cartellà reconeix la potestat reial damunt el
castell d’Hostoles.
B ACA, Cancelleria, Registre 47, f. 11v (datat 1280).
Noverint universi quod ego Guilelmus Gaucerandi de Cartilia-

no, ex certa scientia mea, cum hoc presenti publico instrumento,
concedo et in veritate confiteor et recognosco vobis illustrissimo
domino Petro, Dei gracia regi Aragonum, quod in castro de Osta-
lesio habetis et habere debetis potestatem, et vestri predecessores
eam in castro ipso habuerunt actenus ab antiquo. Unde gratis et
non vi nec dolo inductus, promito sollempni ac legitima stipula-
cione vobis predicto domino regi et vestris successoribus, per me
et omnes meos successores, quod ego et mei successores predicti
dabimus vobis et vestris, vel cui mandaveritis, potestatem de dicto
castro de Ostalesio, irati et paccati, sine aliqua contradiccione et
impedimento, quandocumque et quocienscumque a vobis vel vestris
verbo vel literis fuerimus requisiti. Ad hec autem complenda obligo
vobis dicto domino regi et vestris me et omnia bona mea, et inde
facio vobis homagium ore et manibus, iurando per Deum et eius
sancta Euvangelia manibus meis tacta hec attendere et complere.
Sub cuius etiam homagii et sacramenti virtute, promito vobis dicto
domino regi reddere omnia instrumenta quecumque habeam, et
invenire ac habere possim, continentia tacite vel expresse inpignora-
cionem vel obligacionem aut retencionem potestatis racione operis
castri sive quacumque causa aut racione, propter quas ego vel mei
habere possemus vel deberemus retenciones sive excusacionem aut
dilacionem aliquam dandi vobis et vestris potestatem predictam.
Quibus etiam instrumentis et omni iuri et racioni michi pro eis
competenti, per me et omnes meos renuncio de presenti, et ea
volo esse cassa et irrita et absque ulla roboris firmitate.
Quod est actum IIIº nonas augusti anno incarnacionis Christi
millesimo CCº octuagesimo primo.
Sig(+)num Guilelmi Gaucerandi de Cartiliano predicti, qui
hoc concedo et firmo firmarique rogo.
Sig(+)num Berengarii de Podioviridi, Sig(+)num Berengarii Ar-
naldi de Angularia, Sig(+)num Raimundi de Urgio, Sig(+)num Roderici
Eximini de Luna, Sig(+)num Bernardi de Montepavone, testium.
Sig(+)num mei Guilelmi de Pulcrovicino, notarii publici

Ilerdensis, qui auctoritate curie et paciariorum eiusdem loci hoc
intrumentum scripsi et in publicam formam redegi a libro me-
moriali Petri de Solerio quondam, notarii publici Ilerdensis, quia
morte preventus hoc instrumentum in formam publicam seu in
mundum redigere non valuit.
258
1281, agost, 12
Fra Romeu Burguet, comanador de Palau-solità, amb el consell i la
voluntat de fra Guillem de Puignaucler, comanador de Puig-
reig, i de fra Pere d’Ambel, promet deslliurar Ramon Marquet,
ciutadà de Barcelona, de la fiança que aquest va signar a Cer-
vià de Riera, guardià dels ports i costes del rei Pere, per una
quantitat de blat que el seu vaixell havia de portar a Acre o a
altres parts d’Ultramar, ja que el dit Cervià ha rebut carta del
mestre templer d’Ultramar relatant que això s’havia acomplert.
Sit omnibus notum quod, cum vos Raimundus Marcheti, civis

Barchinone, precibus et amore venerabilis fratris Petri de Monteca-
thano, magistri domorum Milicie Templi in Aragonia et Catalonia,
fideiusseritis, presentibus Petro Ianuarii, et Petro de Mola, et fratre
Petro de Ambel et me fratre Romeo Burgeti, comendatore subscripto
de Palacio Salatano, sub pena mille morabetinorum, Cerviano de
Riera, custodi portuum et maritimarum pro domino rege Aragonum,
quod triticum quod navis vestra deffert, discarricabit in Accone,
dante Domino, prout de facto maris quis promitere valet, vel in
partibus Ultramarinis christianorum, si comode in Accone non
possetis discarricare; et quod magister Templi Ultramarinis scribet
per suas litteras dicto Cerviano quod dictum triticum receperit et
discarricatum fuerit Ultramare. Idcirco nos frater Romeus Bur-
gueti, comendator domus Templi de Palacio Salatano, pro nobis
et dicto venerabili magistro nostro, de quo preceptum habuimus
predicta procurare, de consilio fratris Guilelmi de Podionauclerio,
comendatoris de Podioregum, et fratris Petri de Ambel, promitimus
vobis predicto Raimundo Marcheti et vestris quod servabimus vos
et vestros omnia bona vestra et vestrorum indempnes a predicta
fideiussione. Quod nisi fecerimus, et pro dicta fideiussione opor-

teret vos vel vestros aliquod dampnum, gravamen vel missionem
facere seu modo aliquo sustinere, totum illud quicquid et quantum
fuerit promitimus vobis et vestris restituere ad voluntatem vestram
sub obligacione omnium bonorum dicte Milicie Templi, credendo
vobis et vestris de predictis dampno, gravamine et missione solo
simplici verbo, nullo alio genere probacionis exacto.
Actum est hoc pridie idus augusti anno Domini millesimo
CCº octuagesimo primo.
Sig(+)num fratris Guilelmi de Podionaulcerio, comendato-
ris de Podioregum, Sig(+)num ffratris Petri de Ambel, qui hiis
consentimus et hoc firmamus. Sig(+)num fratris Romei Burgeti,
comendatoris predicti, qui hec laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Huguetus de Podionauclerio et Stephanus
de Querchu, presbiter.
Sig(+)num Berengarii Guilaberti, notarii publici Barchinone,
qui hoc scribi fecit et clausit, die et anno quo supra.
259
1281, agost, 14. Oloron

Gastó, vescomte de Bearn, nomena Guillem de Sant Vicenç procu-
rador seu general en totes les seves possessions a Catalunya i
a Mallorca.
Notum sit omnibus quod nos Gasto, Dei gracia vicecomes

Bearnensis, dominus Montiscathani et Castriveteris, facimus, cons-
tituimus et ordinamus certum et generalem procuratorem nostrum
Guilelmum de Sancto Vincencio in tota terra nostra Cathalonie
et regni Maioricarum, ad gubernandum, tenendum, deffendendum
et regendum pro nobis et nomine nostro totam predictam terram
nostram, homines et feminas, milites et alios, et totum ius nostrum
deffendendum et tenendum, et recipiendum etiam et congregandum
et colligendum et recipi faciendum per quascumque persona voluerit
omnes redditus, exitus, sensus et proventus, laudimia et omnia alia
iura nostra nobis de iure vel consuetudine in predictis pertinencia
quoquo modo, et distringendum omnes de iurisdiccione et terra
nostra, et petendum et recipiendum potestatis de castris et aliis

fortitudinibus et domibus que pro nobis tenentur, et ad restituen-
dum dictas potestates cum fuerit faciendum, et firmandum omnia
instrumenta vendicionum stabilimentorum, et omnium aliorum
contractuum que fient per quascumque personas nostras. Consti-
tuimus inquam ipsum etiam procuratorem nostrum ad agendum
pro nobis et nomine nostro in predictis, et nos deffendendum et
pro nobis respondendum, et ad iurandum de calumpnia, si opus
fuerit, et de veritate dicenda et quolibet alterius iuramentum, et
excipiendum et replicandum in iudicio et extra, in curia et extra
curia, et sentenciam vel sentencias tam interloqutorias quam dif-
finitivas audiendum, et ab ipsis, si necesse fuerit, appellandum,
et ad petendum instanter apellaciones, et ipsam apellacionem seu
apellaciones prosequendum et ponendum seu transigendum, si vo-
luerit, et ad faciendum apocham de receptis, et ad sustituendum
alium vel alios procuratores, si voluerit, in predictis, et omnia
faciendum que in hiis potest aut debet facere procurator legitime
constitutus. Nos enim comittentes eidem in hiis plenam et gene-
ralem aministrationem, et habentes de presenti ratum et firmum
quicquid per eum super predictis, vel substitutum vel substitutos,
ab eo actum fuerit vel etiam procuratum. Per hanc autem pro-
curationem seu concessionem non intendimus in aliquo derogari
castris et locis per nos assignatis custodie Castriveteris de Rosanis.
In cuius rei testimonium presentes litteras nostro pendenti sigillo
eidem dedimus sigillatas.
Datum apud Oloronum die mercurii ante festum Assumptionis
beate Marie, anno Domini MºCCºLXXXº primo.
Sig(+)num Petri Marchesii, notarii. Sig(+)num Nicholay de
Parella, notarii. Sig(+)num Petri de Termino, notarii.
1. Hoc est translatus sumptum fideliter a quodam instrumento sigillo pendenti
domini Gastonis, Dei gracia vicecomitis Bearnensis, sigillato, quem sigillum est
rotundum, et in eodem sigillo est quidam clipeus cum signo duorum boum, et sub
ispo clipeo est quoddam castellum, et ex utroque latere dictorum clipei et castelli
est signum Montiscathani, scilicet tres rote, et littere circum scripte dicti sigilli sunt
hee: «+ Sigillum Gastonis, Dei gracia vicecomes Bearnensis, domini Montiscatani et
Castriveteris.» Tenor autem dicti instrumenti talis est: [...] Sig(+)num Bartholomei de
Sanahugia, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum sumptum fideliter ab originali
instrumento et cum eo de verbo ad verbum comprobatum scribi fecit et clausit, XIIIº
kalendas februarii anno Domini MºCCºLXXXº secundo.
260

Judici i sentència de la causa promoguda pel rei Pere contra Arnau
Roger, comte de Pallars, per rebel·lió al rei, juntament amb
altres nobles, l’any 1278.
Anno Domini MºCCºLXXXº primo, in causa que vertitur vel

verti speratur inter illustrissimum dominum regem Aragonum,
agentem ex una parte, et nobilem Arnaldum Rogerii, comitem
Paillariensem, ex altera deffendentem, dominus rex constituit iu-
dices Bernardum de Prato et Arnaldum Tabarnarii. Qui iudices
assignaverunt diem ad procedendum in dicta causa partibus ad
diem martis que intitulatur XIIII kalendas septembris.
Ad quam diem comparuit Raimundus de Toylano, procura-
tor constitus a dicto domino rege apud acta ad totam causam,
et dictus nobilis Arnaldus Rogerii, comes Pallariensis pro se. Et
Raimundus de Toylano incontinenti obtulit peticionem contra
dictum nobilem Arnaldum Rogerii, comitem Pallariensem, cuius
peticionis tenor talis est:
Coram vobis Arnaldo Taverner et Bernardo de Prato, iudici-
bus a domino rege Aragonum delegatis, proponit idem dominus
rex, nomine suo et hominum suorum, contra nobilem Arnaldum
Rogerii, comitem Pallariensem, quod, cum ipse dominus rex es-
set in regno Valencie et fuerit etiam longo tempore, pro eo quia
sarraceni in dicto regno existentes erexerant se contra predictum
regem et terram suam, et rebellarunt cum multis castris et for-
taliciis contra eundem dominum regem, adducendo etiam milites
sarracenos ad terram Valencie de partibus Granate et de partibus
Barberie, in maximum desonorem et dispendium terre sue et
tocius christianitatis, in tantum quod idem dominus rex coactus
fuit magnos contra ipsos sarracenos exercitus congregare, et cum
magnis cedibus, laboribus et expensis ipsos sarracenos divincens,
divina gracia iuvante sue dicioni reduxit. Vix itaque agarenorum
negocio sic peracto, eodem domino rege in ipso regno permanente,
nobilis Rogerius Bernardi, comes Fuxensis, Ermengaudus, comes
Urgellensis, et Alvarus frater eius, Raimundus Fulconis et predic-
tus Arnaldus Rogerii, comes Pallariensis, Bernardus Rogerii de
Erill, et Raimundus Rogerii, Raimundus de Angularia, Guilelmus
Raimundus de Iosa, omnes predicti existentes naturales sui et de

terra sua, et eorum etiam aliqui eiusdem domini regis vassalli pro
multis feudis que pro ipso domino rege tenet, facta coniuratione
et conspiracione, predicto domino rege absente et in predicto
regno Valencie existente per reformacione ipsius terre, crudeliter
quamplurimum, prout dictum est, a predictis sarracenis perfidis
devastate, predicti nobiles contemptibiliter, cum multitudinem
armatorum, tam militum quam peditum, fuerunt terram ipsius
domini regis agressi, faciendo insultus contra civitates, villas,
castella, mansos, loca religiosa et ecclesiastica, et stratas publicas
et privatas, ac alia loca et terras ipsius domini regis expugnando
et invadendo, saiones domini regis, exercentes officium saione,
capiendo, vulnerando ac etiam occidendo, ignem imitendo, et
hominis in domiciliis propriis concremando, et virgines captas
deflorando, res etiam et bona que in predictis locis inveniebant
devastando, capiendo et secum asportando, homines etiam captos
incarcerando et redimi faciendo, et alia multa maleficia atrocissima
comitendo, et homines extraneos et de terra extranea venientes
contra dominum regem predictum et terram ipsius receptando et
etiam sustinendo, et cum eisdem dampna plurima inferendo dicto
domino rege absente, et postmodum, in Catalonia existente, fatica
iuris in eo super aliquo non inventa. Immo super perferimento de
directo ab ipso domino rege eisdem oblato, et in maximum dispec-
tum, contemptum et opprobium regie magestatis et dominacionis
sue, propter quod, cum fuissent legitime moniti et citati a domino
rege et a suis viccariis ut de predictis malefactis et maleficiis seu
criminibus facerent domino regi et conquerentibus de eisdem ius-
ticie complementum, et cum hoc facere recusassent, fuerunt per
ipsum dominum regem et eius viccarios a Pace et Treuga eiecti.
Qui nichilominus in suis maleficiis rebellatatibus, inobediencia
et contumacia persistentes, maiora ac graviora crimina, dampna,
iniurias et violencias prioribus comiserunt. Que omnia dapna et
maleficia predicta, illata tam dicto domino regi quam hominibus
suis, excedunt sumam quingentarum milium marcharum argenti.
Propter que dominus rex ad magnum populi clamorem, tam
per tuicione terre sue quam per iuris execucione facienda, habuit
castra sua et villas terre sue cum magnis sumptibus et laboribus
stabilire, et magnos exercitus congregare ad compellendum eos
super predictis facere iusticie complementum. In quibus stabili-
mentis castrorum et aliorum locorum predictorum et exercitibus
antedictis, fecerant inter dictum dominum regem et homines suos
expensas et missiones excedentes sumam quingentarum milium

marcharum argenti.
Unde, cum predictus nobilis comes Pallariensis cum familia
militibus et hominibus et valitoribus suis interfuerint dampnis et
maleficiis supradictis, et quamplurima intulerunt cum aliis nobilibus
supradictis et etiam sine ipsis, que dampna illata per Arnaldum
Rogerii comitem Paillariensem, milites, familiam et homines ac
valitores suos, et expensas factas occasione ipsius in exercitibus et
aliis supradictis, extimat ad centum milia marchas argenti, petit
dictus dominus rex, tam nomine suo quam nominie hominum
suorum, iamdictum comitem Pallariensem in predictis dampnis et
missionibus seu sumptibus resarciendis et persolvendis, que extimat
ad centum milia marchas argenti, sentencialiter condempnari et
ipsa domino regi adiudicari.
Item per occisionibus hominum, et immissionibus ignis, et
invasionum viarum publicarum, et defloracionibus virginum, et in-
carceracionibus hominum, et tot ac tantis iniuriis ipsi domino regi
illatis per comitem Pallariensem et familiam suam, milites, homines
et valitores suos, ut est dictum, petit idem dominus rex, nomine
quo supra, predictum Arnaldum Rogerii, comitem Pallariensem,
penis legitimis condempnari, vel saltim ad arbitrium iudicancium.
Item, quia predictus Arnaldus Rogerii, comes Pallariensis
pensabiliter, per superbiam despiciendo dominum regem seniorem
suum, ipsum diffidavit, petit ipsum condempnari ad perdendum
im perpetuum cuncta que per eum tenet, et eidem domino regi
adiudicari racione predicta.
Protestatur tamen dominus rex quod est paratus in prose-
cucione cause declarare dampna illata et omnia alia maleficia
supradicta, siqua fuerint declaranda.
De qua peticione fuit facta copia dicto comiti, et dictus co-
mes constituit procuratorem suum apud acta, ad totam causam et
ad sentenciam etiam audiendam, nobilem Raimundum de Urgio,
presentem et recipientem.
Et Raimundus de Toylano, procurator domini regis, dixit
quod non poterat intervenire procurator, quia causa erat talis quod
non poterat explicari per procuratorem. Et fuit dies assignata ad
respondendum et ad procedendum alias in causa ad diem iovis
sequentem, et quod tunc dictus comes compareat personaliter.
Et comes protestatus fuit, quod assignacio huius diei non
paret sibi preiudicium maliis causis, cum, iuxta formam Usatici
Barchinone, decem dies posset habere in primo placito, et in se-

quentibus octo. Ad quam diem comparuit Raimundus de Toyla,
procurator domini regis, et dictus comes et Raimundus de Hur-
gio eius procurator. Et dictus Raimundus de Toyla peciit libellis
responderi. Quibus libellis dictus comes et procurator eius litem
contestando, responderunt ut sequitur:
Coram vobis venerabilibus Arnaldo Taverner et Bernardo de
Prato, iudicibus delegatis ab illustrissimo domino rege Aragonum,
respondet Arnaldus Rogerii, comes Pallariensis, et eius procurator
Raimundus de Hurgio litem contestando prime, secunde et tercie
peticionibus domini regis et eius procuratoris, et cuilibet earum
oblatis in iudicio nomine domini regis et hominum suorum per
venerabilem Raimundum de Toylano, procuratorem domini regis.
Et confitetur idem nobilis et Raimundus de Urgio, eius procura-
tor, omnia posita et narrata in ipsis peticionibus et in qualibet
ipsorum, vera esse prout posita sunt et narrata in eisdem et in
qualibet earundem. Et idem nobilis Arnaldus Rogerii, comes pre-
dictus, dixit quod, ex presenti comparicione et litis contestacione
per eum facta simul cum Raimundo de Urgio, procuratore suo,
non intendit procuratoriam per eum facta apud acta Raimundo de
Urgio in aliquo revocare. Immo confirmat eandem, et ad cautelam
constituit ipsum eundem Raimundum procuratorem suum apud
acta ad totam causam, et specialiter ad sentenciam audienda.
Et procurator domini regis voluit deliberare super predictis,
et fuit assignata dies crastina ad procedendum, ut de iure esset,
in mane.
Ad quam diem comparuit nobilis Arnaldus Roger, comes Pal-
lariensis, et procurator suus Raimundus de Hurgio, et Raimundus
de Toyla, procurator domini regis. Et dictus Raimundus de Toyla
dedit sequentes posiciones:
Ponit procurator domini regis quod maleficia, et malefacta et
dampna que sunt data domino regi et hominibus suis per nobi-
lem Arnaldum Rogerii, comitem Pallariensem, et familiam suam,
ac milites, valitores et homines suos sunt publica et notoria in
Catalonia.
Credit comes predictus.
Item, ponit dictus procurator quod dictus dominus rex movit
predictam peticionem, et ducit presentem causam de asensu et
voluntate hominum suorum, quorum nomine agit.
Credit comes predictus.
Quibus posicionibus procurator domini regis peciit responderi.

Et comes predictus respondit predictis peticionibus, prout in
fine cuiuslibet continetur.
Et procurator domini regis dixit intencionem suam esse
fundatam, et renunciat et concludit in causa, et petit sentenciam
ferri. Protestando tamen quod, si alia pars proponeret aliqua de
novo, quod posset se deffendere.
Et dictus comes et eius procurator Raimundus de Hurgio
dixerunt quod confessata per eosdem et posita ex parte domini
regis, salva eorum reverencia, non sunt sufficiencia ad condemp-
nacionem, qua re petit se absolvi. Et renunciant et concludunt in
causa, et petunt sentenciam ferri pro eisdem. Et iudices assigna-
verunt diem ad sentenciam ferendam diem crastinam in mane.
Ad quam diem comparuit Raimundus de Toylano, procurator
domini regis, et nobilis Arnaldus Rogerii, comes Pallariensis, et
Raimundus de Urgio, eius procurator, petens instanter sentenciam
ferre in predictis.
Unde nos Arnaldus Tabernarii et Bernardus de Prato, iudices
delegati ab illustrissimo domino rege Aragonum in hac causa, visis
et auditis et diligenter inspectis peticionibus, responsionibus et
confessionibus, et etiam rationibus et aliis universis coram nobis
propositis et allegatis, habita plena deliberacione et prudentum
consilio, denique pre oculis habendo, sedendo pro tribunali, cum
constet nobis legitime, tam per confessionis dicti nobilis Arnaldi
Rogerii, comitis Pallariensis, et procuratoris eius, quam per evi-
denciam facti omnia posita in prima peticione domini regis esse
vera, sentencialiter condempnamus dictum nobilem Arnaldum
Rogerii, comitem Pallariensem, et eius procuratorem, presentes,
racione dictorum dampnorum et suptuum resarciendorum et
solvendorum, et aliorum in ipsa prima peticione contentorum, in
centum milibus marcharum argenti, et ea domino regi, absenti,
tam nomine suo quam suorum hominum, et dicto Raimundo de
Toylano procuratori suo, presenti, adiudicamus.
Item, cum super secunda peticione constet nobis legitime per
confessionis dicti nobilis Arnaldi Rogerii et Raimundi de Urgio
eius procuratoris, ipsum nobilem Arnaldum Rogerii, comitem Pal-
lariensem, familiam suam, et milites, et homines et valitores suos
occidisse homines, et imisisse ignem, et fecisse invasiones in viis
publicis et stratis, et deflorasse virgines, et incarcerasse homines,
pro dictis iniuriis dicto domino regi et hominibus suis illatis per
dictum nobilem Arnaldum Rogerii, comitem Pallariensem, et per

familiam suam, milites, homines et valitores suos, cum expediat
rei publice ne maleficia remaneant impunita, nos, arbitrio nostro,
penas inde provenientes in penas peccuniarias convertentes, sen-
tencialiter condempnamus dictum nobilem comitem Pallariensem
et eius procuratorem, presentes, in quinquaginta milibus solidis
pro iniuriis supradictis, et eos adiudicamus domino regi, absenti,
nomine suo et suorum hominum et eius procuratori, presenti.
Item, cum super tercia peticione constet nobis legitime, per
confessionem dicti nobilis comitis Paillariensis et Raimundi de
Urgio, eius procuratoris, ea que in tercia peticione continetur esse
vera, scilicet quod dictus nobilis comes Pallariensis pensabiliter per
superbiam despiciendo dominum regem seniorem suum diffidavit
eum, sentencialiter condempnamus dictum nobilem Arnaldum Ro-
gerii, comitem Pallariensem, ad perdendum im perpetuum cuncta
que per dictum dominum regem tenet, et hec dicto domino regi,
absenti, et eius procuratori, presenti, adiudicamus.
Salvamus tamen dicto comiti quod, per has sentencias, fama
dicti nobilis in aliquo non ledatur.
Late sentencie in palacio domini episcopi Ilerdensis, X ka-
lendas septembris anno Domini MºCCºLXXXº primo.
Presentibus nobilibus Raimundo Fulconi, vicecomiti Cardone,
Berengario Arnaldi de Angularia, Raimundo de Orcau, Berengario
de Entenza, Bernardo de Malleo, Berengario de Podioviridi, Ber-
nardo de Angularia, Guilelmo Galcerandi, Raimundo de Angularia
et pluribus aliis.
Et eadem die dictus Arnaldus Rogerii, comes Pallariensis,
et Raimundus de Urgio, procurator eius, comparuerunt coram
predictis iudicibus, et renunciaverunt appellacioni seu appellacio-
nibus quas facere possent contra predictas sentencias, confitendo
et expresse recognoscendo per dicta sentencias se fuisse legitime
convictos et condempnatos. Et probaverunt, expresse et ex certa
sciencia, sentencias latas per iudices antedictos.
Presentibus Petro de Travesariis, Poncio de Viure et Raimundo,
filio Raimundi de Pontons, et pluribus aliis.
Ego Arnaldus Tabernarii iudex predictus, qui auctoritate iu-
diciali subscribo et Sig(+)num appono.1
Ego Bernardus de Prato iudex predictus, auctoritate iudiciali
subscribo (+).2
Sig(+)num Bertrandi Hugueti, notarii publici Ilerdensis, qui

mandato iudicum predictorum hanc sentenciam scripsit.
1. La signatura és autògrafa. 2. La signatura és autògrafa.
261
1281, setmbre, 16. Xàtiva

Gil de Peralta i la seva esposa Ermengart venen a Bernat de Bellvís,
alcaid de Montesa, en nom del rei, tots els drets que tenen als
molins d’Aiora per 300 sous reials de València.
Sit omnibus notum quod ego Egidius de Peralta et uxor mea

Ermengartz, simul et quilibet nostrum in solidum et sine alterius
excusacione, per nos et omnes nostros vendimus vobis Bernardo
de Belvis, alcaido de Muntesa, ementi et recipienti ad opus do-
mini Petri, Dei gracia regis Aragonum, et successoribus suis, im
perpetuum totum illud ius seu partem quod et quam habemus et
habere debemus seu possumus in illis molendinis de Ayocor aliqua
racione vel causa. Precium itaque ius seu partem, cum introitibus,
exitibus, affrontacionibus, melioramentis, et omnibus iuribus ac suis
pertinenciis universis, cum omnibus vocibus, accionibus, reallibus
et personallibus, nobis et nostris competentibus vel competituris,
vobis dicto domino regi et successoribus vestris im perpetuum
vendimus, franche et libere, ad habendum, tenendum, possiden-
dum, ad dandum, vendendum, inpignorandum et alienandum, et
ad omnes suas suorumque voluntates perpetuo faciendas. Pro hac
autem vendicione confitemur a vobis habuisse et recepisse, loco et
nomine dicti domini regis, tres centos solidos regales Valencie, in
quibus renunciamus omni excepcioni peccunie non recepte et non
numerate, et doli, et illi legi que subvenit deceptis ultra dimidiam
iusti precii, et omni alii iuri, foro, racioni et consuetudini contra
hoc repugnantibus. Si vero dicta vendicio plus modo valet vel a
modo valuerit precio antedicto, totum dicto domini regi et succes-
soribus suis damus et diffinimus. Promitentes dictam vendicionem
cum omni suo melioramento ibidem facto et faciendo, dicto domino
regi et successoribus suis salvare semper et deffendere, et esse inde
legitimi augtores, garentes et deffensores contra omnes personas,
et tenemur inde dicto domino regi et successoribus suis semper
de firma et legali eviccione seu guarentia, et de omni interesse et
dampno, sub obligacione omnium bonorum nostrorum mobilium

et inmobilum, presencium et futurorum ubicumque.
Et ad cautelam, ego Ermengartz iuro tactis sacrosanctis Dei
Euvangeliis me dictam vendicionem ratam et firmam perpetuo
habere, et nunquam eam revocare nec contra venire, dotis vel
sponsalicii mei, vel iuris ypotecarum mearum vel aliqua alia racione.
Quod est actum in Xativa XVIº kalendas octobris anno Do-
mini MºCCºLXXXº primo.
Sig(+)num Egidii de Peralta, Sig(+)num Ermengartz, eius
uxor, predictorum, qui hoc concedimus et firmamus.
Testes sunt inde: Eximinus Çapata, Arnaldus Margalit, Petrus
de Camarasa et Guilelmus de Toralla.
Sig(+)num Petri de Tordera, notarii publici Xative, qui hoc
sine firmamento et sacramento dicte Ermengartz scripsit.
262
1281, setembre, 25. Lleida

Arnau Vives de Camarasa i Benvenist, jueu de Camarasa, reten
comptes a Mossè Ravaia del bovatge que han recaptat en al-
gunes localitats.
Jo en Mossè Ravaya regonech a vós Arnau Vives de Camarasa

et a’n Benvenist, jueu de Camarasa, que vengués ab mi a comte
sobre lo bovatge de Priva, de Vilanova, de Bellpuig et de Ses Ave-
llanes, de Cicardit, de Jerb, de Castellnou, de Muntclús, qui fo d’en
Pere de Muntclús quondam. Lo qual bovatge, de la part del senior
rey, atorgué a vós a levar et a cullir. Et segons los comtes vostres
que a mi liuràs, et segons les summes en aquells escrites, munta
lo bovatge dels dits lochs ad quatuor mille sex centos nonaginta
tres solidos et quinque denarios et obolum, entre agramunteses et
iaccenses, encloses, emperò, en aquests tres centis tribus solidis,
los quals agués de perjùries. Dels quals feés de messió et salari
de vosaltres, et en saigs et en altres messions, quingentos triginta
solidos, segons que les dites despeses són escrites per menut en lo
comte vostre, de vós dit Arnau Vives, qui les dites despeses feés.
Et axí romanen quatuor mille centum sexaginta tres solidos et
quinque denarios et obolus, dels quals donàs a mi L solidos. Et

encara, segons que vós, dit Arnau Vives, deíts, donàs a’n Guillem
Alarich, artiacha de València, quattuor mille septuaginta duos
solidos a paga d’un albarà de septem milibus et centum solidos
iaccenses, los quals lo senyor rey devia a ell et li assignà sobre’l
dit bovatge. Dels quals IIIIor mille LXXII solidos, vos feu l’artiacha
II albarans en paper segellats ab son segell, los quals a mi avets
dats. És emperò a saber, que en los dits albarans del dit artiacha
se conten què partida d’aquells avets vós encara a pagar per ell,
con ell vos feu los albarans. E vós deíts que cumplís puys tot de
pagar. Et axí romanen, segons lo vostre comte, quadraginta unus
solidos et quinque denarios et obolus de iachenses, que vós, Ar-
nau Vives, deíts que·s són perduts et que no·ls avets puguts aver
encara d’aquells qui·ls deuen.
Ffeyt en Lèrida VIIº kalendas octobris anno Domini MºCCº
octogesimo primo.
263
1281, octubre, 4
Ramon de Campelles, canonge, lloctinent de l’abat de Sant Joan,
protesta amb Dalmau de Palol que ha de prestar homenatge
a l’abat i al monestir per les propietats comprades a Sibília,
comtessa d’Empúries i vescomtessa de Bas, i a Arnau de Cort-
saví, abans que no pas al rei.
Noverint universi quod nos Raymundus de Campiliis, Sancti

Iohannis canonicus, tenens locum domini abbatis in monasterio
Sancti Iohannis, intellecto quod vos Dalmatius de Palaciolo vultis
et intenditis componere cum domino rege, in magnum nostri mo-
nasterii preiudicium et gravamen, de emptionem quam fecistis a
domina Sibilia, comitissa et vicecomitissa de Basso, et ab Arnaldo
de Corzavino, de castro de Malanno et terminis eius, cum quicquid
emeritis a predictis teneatur et sit de dominio Sancti Iohannis, et
ipsi fecerunt semper homagium successive, cum instrumentis inde
factis racione dicti castri et eorum que ab ipsis emistis, monasterio
nostro. Rogamus, consulimus, monemus et commonemus vos ex
parte domini abbatis nostri et omnium fratrum eiusdem loci et
nostra [...] cum aliqua persona vivente neque cum domino rege
vel alio de predictis castra et aliis que emisistis a predictis, vel

alia persona in termino eiusdem castri cominatis vel transigatis
vel recognicionem aliquam faciatis, quia contradicendo premissis
et denunciando dicimus vobis quod omnia premissa sunt dominio
et iurisdiccione monasterii Sancti Iohannis, quod sumus parati
probare, et parati etiam, si in contrario faceretis, quod non credi-
mus, vos requirere coram iudicem competenti tempore oportuno.
Actum est hoc IIII nonas octobris anno Domini MºCCºLXXXº
primo.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Spesen, Arnaldus de Vil-
lamontana, Raimundus de Villamontana, Raimundus de Sancto
Martino et Geraldus de Castilione.
Sig(+)num Bernardi de Aquapulcra, qui mandato predicti
Raimundi de Campiliis hoc scripsit.
Ego Petrus Clericus de Campis, publicus notarius de Basso,
iuratus subscribo.
264
1281, novembre, 8
Ponç Hug, comte d’Empúries, reconeix que els cònsols de Castelló i
altres homes de localitats del seu comtat s’han constituït com
a principals deutors dels 20.000 sous de Melgueil que ell deu
a Joan Bergaud, Esteve de Sala i Joan de Sala, mercaders de
Sant Antoní, per unes teles que li ha comprat.
del 19 de novembre de 1316.1
Sit omnibus notum quod nos Poncius Ugo, Dei gracia Im-
puriarum comes, confitemur et in veritate recognoscimus vobis
Raimundo Corne, et Raimundo Malarcio et Ugueto Magesse,
consulibus ville Castilionis, quod vos et plures alii de Castilione,
et de Rosis, et de Siurana, et de Sancto Petro Piscatore, et de
Virginibus, et de Oculostricto, et de Impurie et de Talliata cons-
tituistis vos, madato et precibus nostris, principales debitores et
paccatores Iohanni Bergaudi, et Stephano de Sala et Iohanni de
Sala, mercatoribus de Sancto Antonino, in toto illo debito viginti
milia solidorum malgurensium racione pannorum Francie quos nos
habuimus et recepimus, renunciando scienter excepcioni dictorum

pannorum non habitorum et non receptorum, licet in instrumento
debitorio a vobis et ab omnibus aliis supradictorum locorum, eis
hodie facto, continentur, vos habuisse et recepisse ad opus vestri
dictos pannos. Unde promitimus vobis, recipientibus pro vobis et
omnibus illis qui in dicto instrumento debitorio continentur, et
tibi eciam notario infrascripto recipienti et stipulanti pro ipsis,
quod, sine dampno vestro et vestrorum ac missione, persolvemus
dictum debitum dictis mercatoribus termino in quo vos et pre-
dicti promisistis ipsum solvere eisdem mercatoribus, videlicet in
proximo venturo festo sanctorum Petri et Felicis, sicut in dicto
debitorio instrumento, in posse notarii infrascripti, hodie confecto
continetur. Tamen, si forte vos vel predictis vel aliquis vestrum vel
ipsorum oportuit solvere dictum debitum in totum vel in parte et
facere inde aliquas missiones seu expensas, totum illud convenimus
vobis et predictis, et tibi notario infrascripto recipienti pro ipsis,
restituere ad vestram voluntatem. Quod nisi fecerimus, promitimus
vobis quod, ad monicionem duorum dierum per dictos mercatores
vobis factam, quod teneamini tenere eis hostagium apud Rosas
et imfra eius terminos, ita quod inde non exeamus sine vestra
voluntate donec predictum debitum fuerit dictis mercatoribus per
vos plenarie solutum. Et propter hoc obligamus vobis et predic-
tis, et tibi notario infrascripto, recipienti et stipulanti pro ipsius,
omnia bona nostra ubique. Et iuramus per Deum et eius sancta
quatuor Evangelia corporaliter tacta predicta omnia vobis atendere
et complere, et non contra venire aliqua racione. Virtute cuius
sacramenti renunciamus super hoc iuri minoris etatis, et beneficio
in integrum restitucionis et omni alii iuri obvianti.
Actum est hoc VIº idus novembris anno Domini MºCCºLXXXº
primo.
Sig(+)num Poncii Ugonis, comitis predictis, qui hoc firmamus
et laudamus.
Testes inde sunt: Iordanus de Apiliariis, et Guilelmus Raimundi
de Camonibus et Petrus de Canellis, capellanus de Quermansono.
Ego Guilelmus Petri, notarius publicus Castilionis, tenens no-
tulas Petri Perpiniani, olim notarii Castilionis, hoc a dictis notulis
nondum in mundum redactis, auctoritate domini comitis, scribi
feci et clausi, et meo Sig(+)no signavi.
1. Hoc est translatum fideliter sumptum a quodam publico instrumento cuius
tenor sequitur in hunc modum: […] Sig(+)num Raymundi Bonis, notarii publici
Castilionis, qui hoc translatum a suo originali sumptum, XIIIIº kalendas decembris
anno Domini MºCCCº sexto decimo, scribi fecit et clausit.
265

El rei demana a la universitat de Saragossa, a la qual ja havia
excusat abans, un subsidi de 100.000 sous de Jaca per les
importants despeses que té pel casament de la seva filla, els
preparatius de l’exèrcit i a més els deutes pendents del rei Jaume.
A continuació hi ha les requestes a les altres ciutats d’Aragó.
B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 16, trasllat.
A la carta hi ha escorrims de tinta.1
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, fidelibus suis probis homini-

bus et toti universitati Cesarauguste, salutem et graciam. Cum nos
a tempora nostri regiminis citra excusaverimus vos in [quantum]
potuimus et nu[nc] vos non possimus excusare, cum propter de-
bita domini [Iacobi], et cetera, que in parte solvimus [et] ad que
etiam exsolvenda in instanti festo Nativitatis Domini assignavimus
[de] n[o]stris redditibus de quibus non possumus nos iuvare, cum
/etiam\ propter maritandam filiam nostram et etiam propter pre-
sentem armatam quam facimus, et quia negoc[ia nostra] complere
non possemus absque vetros auxilio et iuvamine, et inde in hiis
ipsum auxilium requirere nos opportat, cum sine ipso vestro auxilio
ea adimplere minime valeremus, fidelitatem vestram requirimus
[et] rogamus quatenus detis nobis pro huiusmodi auxilio C mille
solidos Iacce, quos solvatis incontinenti nulla mora interposita.
Verum, si volueritis mitere ad nos super hoc, mitatis tales nuncios
sive sindicos que possint incontinenti expedire nobiscum, ita quod
/per\ totum mensem instantis ianuarii habere possimus denarios
antedictos, alias, si factum huiusmodi prolongaretur, posset nobis
et vobis in da[mpnum et debet]us redundare.
Datum Valencie XVº kalendas decembris anno [Domini
MºCCºLXXXº primo]
Iuseffus Ravaya.
Cesaraugusta [— C] mille solidos. Dominus dimisit XL mille
solidos.
Osca — XL mille solidos. Dimisit rex terciam partem

et de residuo debet recipere [in] compotum III
mille solidos, quos habuit procurator.
Iacca — XXX mille solidos. Dominus remisit X mille
solidos.
Barbastre — XV mille solidos. Dimisit dominus [V] mille
solidos.
De istis manat | Calataiubi cum aldeis — LXXX mille
solidos. Dimisit dominus rex terciam
partem.
Responderi Maimono | Daroce cum aldeis — LXXX mille so-
lidos. Dimisit rex XX mille solidos, et
de resi[duos]i debet recipere in compoto
VIII
Petri, porterio | mille solidos quos habuit dictus proc[u]
rator.
1. In [re]gistro domini regis Petri bone memorie quod intitulatur: «Kalendas
decembris [anno] Domini MºCCºLXXXº primo» fuerunt inventa hec que secuntur:
«Secuntur [c]arte seu littere de peytis, questiis, azemilies et serviciis», et istud registrum
habet duo capita.
266
1281, desembre, 29. [Cervera]

Jaume de Portella, lloctinent de Joan Peris Sabata, batlle de Cerve-
ra, i Ferrer de Biosca presenten davant els jutges Ramon Gil
i Bernat Lloret una apel·lació a la sentència en la causa entre
aquests i un cert nombre de persones [de Cervera].
Notum sit cunctis quod, in presencia mei notarii et testium

infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum, Iacobus de Portella,
tenens locum Iohannis Petri Çabata, baiuli Cervarie pro domino
rege, et Fferrarius de Bioscha, procurator eiusdem, obtulerunt et
presentarunt Raimundo Egidii, Vicensis canonico, et Bernardo
Loreti, iurisperito, quandam appellacionem in papiro scriptam,
cuius forma hec est:
Nos Iacobus de Portella, tenens locum Iohannis Petri Çabata
in baiulia Cervarie, et Fferrandus de Bioscha, procurator ipsius
Iohannis Petri in causa que erat inter ipsum Iohannem Petri et
me Fferrarium, procuratorem ipsius, ex una parte, et Bernardum
Martini, Bernardum dez Fitor, Bernardum de Muntpalau, et Arnal-

dum Messeger, Arnaldum Guilla Ramon, Berengarium de Rubio,
nomine sui et Guilelmi Fferrarii, Raimundi de Avinyo, Martinum
Borraz, Matheum de Ripullo, filium quondam Petri de Ripoyl,
Arnaldum Mathei, Bartholomeum de Ulugia, Guilelmum Fferra-
rii, Bernardum Fferrarii, Arnaldum Baldrich, Petrum Agualada,
Poncium de Furno, Iacobum Borsser, Matheum Garsio, nomine
Petroni de Serra, Raimundum Andree, per se et filiis d’en Clar,
et Petrum de Maçana, Periconum, filium quondam d’en Ruyl, et
Bernardum, filium quondam Iohannis Guitardi, et Bernardum
Alaiz, et Bernardum Mathei, ex altera, sentenciam latam per vos
Raimundum Egidii, canonicum Vicensem et rectorem ecclesie de
Angularia, et Bernardum Loreti, iurisperito Terrachone, contra
nos et Iohannes Petri predictum, et etiam dominum regem, et
pro superius nominatis, dicimus nullam. Siqua tamen est, ab ea
senscientes nos et dictum Iohannem Petri et etiam dominum regem
indebite agravatos, ad dominum regem in hiis scriptis appellamus,
et apelatos cum magna instancia nobis dari petimus.
Oblata fuit hec appellacio Raimundo Egidii et Bernardo Lo-
reti, iudicibus suppradictis, quarto kalendas ianuarii anno Domini
millesimo ducentesimo octuagesimo primo.
Presentibus testibus: Arnaldo Stephani et Bartholomeo Mar-
qués de Cervaria.
Ego Raimundus Maioris, publicus notarius Cervarie et scriptor
curie eiusdem pro domino rege, qui presentacioni dicte appellacionis
interfui, hoc scribi feci et hoc meum signum (+) feci.
267
1281, desembre, 31. [Cervera]

Jaume de Portella, lloctinent de Joan Peris Sabata, batlle de Cervera,
i Ferrer de Biosca entreguen als jutges Ramon Gil i Bernat
Lloret el text de l’apel·lació a la sentència en la causa entre
aquests i els paers de Cervera sobre el mesuratge.
Noverint universi quod in presencia mei notarii et testium

infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum Iohannes Petri Ça-
bata, baiulus domini regis in Cervaria, et Fferrarius de Bioscha,
eius procurator, constituti apud Cervaria in palacio eiusdem, ubi

curia Cervarie tenitur, dixit et protestatus fuit quod, si Bernardus
Loreti, iurisperitus Terrachone, esset presens, quod offerent et
darent sibi appellacionem infrascriptam. Et quia eius presenciam
habere non poterant, in absencia eiusdem dederant et obtulerant
michi notario infrascripto appellacionem sequentem:
Cum oppressis et contra iusticiam agravatis appellacionis re-
medium sit indultum, idcirco nos Iohannes Petri Çabata, baiulus
Cervarie pro domino rege, et Fferrarius de Bioscha, procurator
eiusdem Iohanni Petri, senscientes dominum regem et nos, no-
mine eiusdem, agravatos a sentencia lata per Bernardum Loreti,
iurisperitum Terrachone, in causa que vertebatur inter nos, no-
mine domini regis, ex parte una, et paciarios Cervarie, nomine
universitatis ville Cervarie, ex altera, super mensuratico prestando,
quam sentenciam, in eo quod lata est contra dominum regem et
nos, dicimus nullam et irritam ipso iure, ad cautelam tamen ab
ea, siqua est, ad dominum regem vel ad illum seu illos ad quem
de iure vel consuetudine appellare debemus tanquam ab iniqua et
iniusta, quatenus contra predictum dominum regem et nos eius
nomine lata est, hiis scriptis appellamus, petentes, nominibus qui-
bus suppra, instanter et iterum et iterum apelaciones nobis dari.
Quod fuit actum pridie kalendas ianuarii anno Domini mil-
lesimo ducentesimo LXXXº primo.
Presentibus testibus: Petro dez Vay, iurisperito, Petro Aner,
Bernardo Focaldi, et Bernardo de Rocamador, Bernardo Conor et
Fferrario Solà.
Ego Raimundus Maioris, publicus notarius Cervarie et scriptor
curie eiusdem pro domino rege, qui presentacioni dicte appellacionis
interfui, hoc scribi feci et hoc meum Signum (+) feci.
268
1282, gener, 27. Palma de Mallorca

El rei Jaume de Mallorca envia al seu germà, el rei Pere, els síndics
de la universitat de Mallorca que li han de prestar jurament
pel compliment dels pactes signats a Perpinyà.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 113, perg. 278, trasllat de l’1
de juliol de 1293.1
Serenissimo principi et quamplurimum diligendo karissimo

fratri suo domino Petro, Dei gracia illustrissimo regi Aragonum,
Iacobus, per eandem rex Maioricarum, comes Rossilionis et Ci-
ritanie et dominus Montispesulani, salutem et sincere dileccionis
affectum. Ad vestri excellenciam, dilectos et fideles nostros Guilel-
mum de Turricella et Fferrandum Rodrigiz, milites, Rotbertum de
Pulcrovicino, Bernardum Valentini, Arnaldum Burgesii, Ffrancis-
chum de Clerico, Bernardum Çaragossa et Ffrancischum Burgueti,
cives Maioricarum, exhibitores presencium, sindicos seu procura-
tores ab universitate civitatis Maiorice constitutos ad iurandum
et faciendum vobis homagium nomine dicte universitatis super
servanda composicione facta inter vos et nos, pro dicto homagio
et sacramento vobis faciendo duximus transmitendos, prout per
fidelem iudicem nostrum Arnaldum Baiuli vobis signifficavimus et
duximus nunciandum.
Datum Maiorice sexto kalendas febroarii anno Domini mille-
simo ducentesimo octuagesimo primo.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam littera papirea, sigillata in dorso
sigillo domini Iacobi, patrui excellentissimi domini Iacobi, Dei gracia regis Aragonum,
Sicilie, Maiorice et Valencie ac comitis Barchinone, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num
et Vallensi, qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo, non cancellato nec in
aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii, et auctoritate qua nos
civitatis, in cuius posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit, kalendas iulii anno
Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio, presentibus testibus Guilelmo Petri
Burguesii et Berengario de Villafrancha. Et ideo ego Bernardus de Aversone, notarius
predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus
de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)num feci, die et anno proxime scriptis.
269
1282, febrer, 8. Saragossa

Pedro Martínez d’Artasona, justícia d’Aragó, reconeix a Bernat Escrivà,
col·lector dels deutes d’Aragó, que quan recuperi els instruments
robats a Torraca, batlle de Daroca, podrà cobrar els deutes.
Noverint [universi quod] ego Petrus Martini de Artasona,

iusticia Aragonie, confiteor et recog[no]sco quod vos Bernar-
dus Scriba, collector debitorum de [Ara]go[nia], misistis pe[...]
IX instrumenta publica debitorum que debebantur robare de Torraca,
olim baiulo Daroçe, que debita atingunt summam quatuor mille

sex centorum solidorum iaccensium, ut ego cum ipsis intrumentis
recuperem debita supra dicta ad opus domini regis.
Actum est hoc Cesarauguste VIº idus februarii anno Domini
millesimo CCº octogesimo primo.
270
1282, febrer, 14. Sevilla

El rei Alfons de Castella, havent atorgat als mercaders catalans que
van a Sevilla les mateixes franqueses de què gaudeixen els
mercaders genovesos, fa extensiu el privilegi també per aquells
que arribin per via terrestre.
Don Alffonsso, por la gracia de Dios rey de Castiella, de

León, de Toledo, de Gallizia, de Sevilla, de Córdova, de Murçia,
de Jahén et del Algarbe, a qualesquier que rrecaudan los derechos de
los diezmos en el almoxarifadgo de Sevilla, salut et gracia. Ffago
vos saber que yo tove por bien de dar a los mercaderos catalanes
que viniessen a la cibdad de Sevilla todas las ffranquezas que dí
a los genueses que tannen en razón de mercadería, segund dize
el privilegio que de mi tienen en esta razón. Agora dixeronme
que ay algunos mercaderos que traen sus mercaderías por tie-
rra, et quando acaesçe que entran por algunos de los puertos
de míos regnos que son por tierra, que pagan allá el diezmo de
lo que traen, e quando vienen a Sevilla que les demandades vos
que paguen aquí otro diezmo. Et pero que vos muestran alvalá
de los que rrecaudan los derechos del diezmo del puerto, pora
certificato de commo lo pagaron allá, que no queredes en fazer
ninguno caso, si non que le roguen aquí otra vegada, e ésto non
tengo yo por bien nin por derecho. Onde vos mando que d’aquí
adelante, quando algunos mercaderos catalanes vinieren por tierra
a Sevilla con sus mercaderías, et vos mostraren alvalá de commo
pagaron el diezmo d’ellas a la entrada de mi regno, que les non
demandedes aquí otro derecho ninguno en razón de diezmo nin
de veynte, salvo ende a la sallida si quisieren levar azeyte, que
den aquel derecho que dize en el privilegio que ellos tienen de
mi, [...] non fagades end ál.
Dada en Sevilla catorze días de ffebrero era de mille et

trezientos et veynte annos.
Yo Johan Peres la fiz trascrivir por mandado del rey.
271
1282, febrer, 15. Wiltford
Elionor, filla del rei d’Anglaterra, envia procuradors per tractar del
seu matrimoni amb l’infant Alfons, fill del rei d’Aragó.
Pateat universis Christi fidelibus quod nos Alianora, illustris regis

Anglie primogenita, credentes matrimonii vinculum inter inclitum
virum infantem dominum Alfonsum, illustris regis Aragonum primo-
genitum et heredem, et nos, secundum statuta sacrorum canonum,
quamquam absentes corpore, effectualiter posse contrahi in futurum,
dilectos nobis in Christo dominos Iohannem de Vescy et Antonium
Bek, domini regis patris nostri secretarios, et quemlibet eorum in
solidum, ita quod non sit melior condicio occupantis, non vi nec
metu seu dolo inducte, parentum et aliorum amicorum nostrorum
attendente expresso consensu, procuratores nostros et nuncios ad
hoc specialiter electos facimus et constituimus per presentes, dantes
eis, et eorum alteri, liberam et expressam potestatem et speciale
mandatum tractandi cum prefato infante et suis, vice nostra et
nomine, super hiis que sponsalia et matrimonium precedere di-
noscitur, et cum ipso sponsalia seu matrimonium contrahenada et
consentienda in matrimonium, dotalicium seu donacionem propter
nupcias acceptandi, et faciendi universa et singula que in contractu
haberi requiruntur, et que per interpositam personam possunt fieri,
etiam si mandatum exigant specialem, ratum habiture et gratum
quicquid per ipsos Iohannem et Antonium, vel eorum alterum,
nomine nostro factum fuerat in premissis vel aliquo premisso-
rum. Et hec omnibus quorum interest significamus per presentes.
Quibus, pro eo quod sigillum proprium non habemus, sigilla se-
renissime domine Agnetis, Dei gratia regine Anglie avie nostre, et
venerabilium patruum in Christo dominorum Raimundi Londonie
et Iohannis Rofenis episcoporum, rogavimus et fecimus apponi.
Quibus literis nos regina et episcopi predicti, quibus cons-
tat de consensu parentum expresso dicte Alionoris, ad preces et
instanciam eiusdem Alionoris sigilla nostra apposuimus in testi-
monium premissarum.
Datum apud Guildeford XV die februarii anno Domini

MºCCºLXXXº primo.
272

Els procuradors de la ciutat de Palma de Mallorca, en nom del rei
Jaume, juren al rei Pere que respectaran i faran respectar els
acords signats a Perpinyà entre ambdós reis.
Noverint universi quod nos Guilelmus de Turricella et Ferrandus

Rodrigez, milites, Rotbertus de Pulcrovicino, Bernardus Valentini,
Francischus de Clerico, Francischus Burgeti, Bernardus de Cesarau-
gusta et Arnaldus Burgesii, sindici, actores et procuratores constituti
ab universitate civitatis Maioricarum ad promitendum, iurandum et
obligandum et homagium faciendum ad ea que inferius continetur,
nomine nostro et dicte universitatis, et successorum nostrorum et
ipsius universitatis, omnes in simul, de mandato domini Iacobi,
Dei gracia regis Maioricarum, promitimus per nos et successores
nostros vobis domino Petro, Dei gracia regi Aragonie, et vestris,
servare et complere composicionem et pacciones initas inter vos
predictum regem Aragonie et predictum dominum regem Maiori-
carum super questione seu peticione quam vos predictus dominus
rex Aragonie movistis seu fecistis contra predictum dominum regem
Maioricarum de regno Maioricarum et insulis sibi adiacentibus,
et de comitatibus et terris Rocillionis, Ceritanie, Confluentis et
Vallisspiri, et de Cauquolibero, et villa Monstispesulani et castris
et terminis eiusdem. Et visis et intellectis dictis composicione et
paccionibus initis inter vos dominum Petrum, Dei gracia regem
Aragonie, et dominum Iacobum, Dei gracia regem Maioricarum,
et de predictis plene cerciorati, promitimus nos curaturos et fac-
turos quod predicta omnia serventur. Obligantes nos et nostros
et universitatem predictam quod predicta servabimus et servari
faciemus pro toto posse nostro im perpetuum, et non permitemus
aliquem contra venire. Et promitimus quod ad predicta servanda
faciemus totum possem nostrum. Promitimus eciam per nos et
nostros vobis predicto domino rege Aragonie, et vestris, quod si
forte heredes vel successores dicti domini regis Maioricarum nol-
lent servare et complere predictam composicionem et pacciones,

et omnia et singula contenta in instrumento dicte composicionis,
nos non iuvabimus nec deffendemus dictos heredes vel successores
dicti domini regis Maioricarum contra vos vel vestros in aliquo,
donec predicta fuerint completa per eos. Immo obligamus nos et
nostros facturos et curaturos quod dicti heredes et successores
dicti domini regis Maioricarum complebunt et servabunt omnia
supradicta et singula contenta in instrumento dicte composicionis.
Pro quibus omnibus complendis et servandis iuramus per Deum et
sancta quatuor Evangelia a nobis corporaliter tacta et homagium
facimus vobis dicto domino regi Aragonie, de voluntate et mandato
dicti domini regis Maioricarum. Et predictis completis per eos, nos
simus absoluti et liberati a predicta obligacione. Verum, si vos vel
heredes vestri veniretis contra dictam composicionem in totum vel
in partem, vel eam non servaretis, nolumus teneri ad predicta,
quamdiu vos vel heredes vestri non servaretis vel contra veniretis.
Quod est actum Valencie, in capitulo domorum Fratrum Mi-
norum Valencie, duodecimo kalendas marcii anno incarnacionis
Domini millesimo ducentesimo octuagesimo primo.
Sig(+)num Guilelmi de Turricella, Sig(+)num Ferrandi Ro-
drigez, militum, Sig(+)num Rotberti de Pulcrovicino, Sig(+)num
Bernardi Valentini, Sig(+)num Francisci de Clerico, Sig(+)num
Francisci Burgeti, Sig(+)num Bernardi de Cesaraugusta, Sig(+)-
num Arnaldi Burgesii, sindicum et procuratorum predictorum,
qui predicta omnia firmamus, laudamus, iuramus, concedimus et
approbamus ut superius continetur.
Testes huius rei sunt voccati et rogati: [1ª columna] frater
Albertus de Canellis, comendator domus Milicie Templi Valencie,
micer Iohannes de Proxida, Romeus Durfort, [2ª columna] Iazpertus,
Dei gracia episcopus Valentinus, frater Bernardus de Miravallibus,
comendator domus Valencie ordinis Hospitalis Sancti Iohannis
Iherusalem, Blascus Petri dez Lor, Romeus de Monteolivo, [3ª co-
lumna] Petrus Ferrandi, Petrus Arnaldi de Botonacho, Guilelmus
Durfort et plures alii.
Sig(+)num Bernardi Gaucerandi, publici notarii Valencie,
qui hoc scripsit et clausit, loco, die et anno prefixis, cum raso et
emendato in secunda linea ubi dicitur: civi, sub eodem die et anno.
diviso, cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices
Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensi, qui huic translato sumpto fideliter
ab originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis
et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et decretum,

scribaniam curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius posse dictus gerens vices vicarii hanc
firmam fecit, kalendas iulii anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio.
Presentibus testibus Guilelmo Petri Burguesii et Berengario de Villafrancha. Et ideo
Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi, cum supraposito in
XIª linea ubi dicitur actum, et deum Sig(+)num feci, die et anno supraproxime scriptis.
273
1282, febrer, 26. Puigcerdà

La universitat de Puigcerdà, en nom del rei de Mallorca, escull els
procuradors que hauran de jurar al rei Pere el respecte dels
pactes de Perpinyà.
Noverint universi quod, congregata universitate hominum ville

Podiicerdani, mandato illustris domini Iacobi, Dei gracia regis Maio-
ricarum, comitis Rossilionis et Ceritanie, et domini Montispesulani,
ad publicum parlamentum in ecclesia Beate Marie Podiiceritani, in
qua congregacione adfuit maior pars hominum dicte universitatis,
ipsa universitas, ad mandatum dicti domini regis Maioricarum, do-
mini dicte ville Podiiceritani, fecit, constituit et ordinavit Iacobum
Catelli, Petrum Ferrandi, Raimundum de Talcandre et Arnallum
Mercader, de Podiocerdano, sindicos, actores et procuratores ipsius
universitatis ad promitendum, obligandum et iurandum, nomine
et vice dicte universitatis, se et ipsam universitatem servaturos,
pro posse ipsorum, composicionem et pacciones factam et factas
inter illustres dominum Petrum, Dei gracia regem Aragonum, et
dominum Iacobum, per eandem regem Maioricarum, fratres, et om-
nia et singula contenta in instrumento dicte composicionis et pac-
cionum. Et se facturos et curaturos quod heredes et successores
dicti domini regis Maioricarum servabunt et complebunt omnia et
singula in instrumento ipsius composicionis, facto per Arnaldum
Mironi, scriptorem publicum Perpiniani, contenta. Et ad promi-
regem Aragonum, vel suos, in aliquo si predictam composicionem
non servarent, donec in ipsa composicione contenta per ipsos
heredes essent completa. Et ad faciendum, nomine dicte universi-
tatis, homagium domino regi Aragonum pro predictis servandis et

complendis. Promitens dicta universitas ratum et firmum habere
Actum est hoc IIIIº kalendas marcii anno Domini MºCCºLXXXº
primo.
Testes huius rei sunt: Iacobus de Mora, Bernardus Squillati,
Arnaldus Baiuli, Iacobus Bordet et Guilelmus Squillati.
Iacobus Orig, mandato notarii subscripti, hoc scrip(+)sit.
Sig(+)num Raimundi Maurini, publici Podiiceritani notarii,
qui hoc subscribo.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumento, cuius tenor
talis est: […] Sig(+)num Iacobi Davidis, notarii Barchinone, testis huius translati.
Sig(+)num Iacobi Macellarii, notarii Barchinone, huius translati testis. Sig(+)num
civitatis, in cuius posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit, pridie kalendas
iulii anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio. Presentibus testibus
Petro de Castro, iurisperito, et Guilelmo Gavarra. Et ideo ego iamdictus notarius hoc
meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc
transcribi iussi, et meum Sig(+)num feci, die et anno supraproxime scriptis.
274
1282, març, 9
Bernat de Roca, cavaller, ven a Dalmau de Palol tots els censos i
drets que té a Esplugues per 500 sous de Barcelona.
26 de febrer de 1310.1
Notum sit cunctis quod ego Bernardus de Rocha, miles, per

me et omnes heredes et successores meos presentes et futuros,
non dolo inductus nec vi nec in aliquo circumventus, set mea li-
bera ac spontanea voluntate, et sine prava alicuius subiestione vel
dolo, habito et deliberato consilio, et inspecta utilitate mea non
modica, vendo et in presenti irrevocabiliter iure vere et perfecte
venditionis trado vel quasi vobis Dalmacio de Palaciolo, militi, et
vestris, im perpetuum omnes illos meos census, taschas et agraria,
et honore et ius que habeo, teneo et possideo, colligo et accipio,
seu colligere et accipere debeo, racione emptionis quam inde feci
a Petro de Rocha de Belvespre, cum instrumento publico inde

facto, vel alia qualibet racione, in toto honore de Espeluges de
parrochia Sancte Marie de Besora et Sancti Bartolomei de Leers,
et totum aliud ius meum, voces, raciones et acciones meas, michi
vel meis competentes vel competituras, in toto predicto honore, et
in omnibus aliis supradictis aliqua racione, in predictis parrochiis
atque locis. Predictum siquidem honorem et omnia alia superius
nominata, cum omnibus eorum proprietatibus et integritatibus,
terminis, pertinenciis, intratibus et exitibus suis, et cum omnibus
melioramentis et augmentis ibi factis et de cetero faciendis, et
cum omnibus aliis in se habentibus et ad dictum honorem et
ad omnia alia iam predicta expectantibus sive pertinentibus vel
pertinere debentibus aliqua ratione, hic expressis et non expressis,
vobis, et vestris et cui volueritis, vendo im perpetuum et trado,
sicut melius et plenius ego ea omnia habeo, teneo et possideo,
et sicut melius et plenius atque utilius dici, intelligi, cogitari vel
nominari potest, ad omnem vestrum vestrorumque profectum
et bonum et sanum in omnibus intellectum, ad omnes vestras
vestrorumque voluntates omnimodas ibi et inde omni tempore
faciendas, sine omni meo meorumque retentu et revocatione, ad
habendum, tenendum, colligendum, expletandum et recipiendum,
possidendum, dandum, dimitendum et vendendum vel alio modo
alienandum, salvo tamen iure in omnibus dominorum. Et confiteor
a vobis habuisse in precium huius vendicionis predicte quingentos
solidos Barchinone monete ternalis, de quibus a vobis per bene
paccato me teneo, renunciando excepcioni peccunie non numerate
seu non recepte. Quos D solidos confiteor esse versos et reductos
in utilitatem meam. Et si hec predicta venditio plus valet dicto
pretio, vel de cetero plus fuerit valitura, totum illud plus valens
dono et concedo gratis inter vivos in donationem vobis, et vestris
et cui volueritis, in eternum ad omnem vestram vestrorumque vo-
luntatem inde perpetuo facienda. Renunciando illi legi per quam
deceptis ultra dimidiam iusti precii subvenitur, et legi recissorie
et actioni in factum, nullo iure, dominio vel proprietate michi
vel successoribus meis retento in predictis omnibus vel in aliquo
predictorum, set me et meos de predictis omnibus et singulis
penitus expoliando, et predicta omnia de meo meorumque iure,
dominio et proprietate omnino extrahendo, et vos, et vestros et
quoscumque volueritis, prorsus investendo atque in corporalem
possessionem vel quasi iure et facti mitendo et etiam imponendo.
Dando et cedendo vobis et vestris, ratione predicte venditionis,

omnes actiones et exceptiones, reales et personales, utiles et di-
rectas seu mixtas, et omnino omnia iura que in predictis sive pro
predictis habeo et habere debeo adversus cunctas personas aliqua
ratione. Constituendo inde vos ut in rem vestram propriam domi-
num et procuratorem, et incontinenti constituo me possessorem
vel quasi de iure et de facto, et predicta precario vestro nomine
possidere donec vos corporaliter apprehenderitis possessionem vel
quasi omnium predictorum. Quam possessionem possitis appre-
hendere quandocumque volueritis vestra propria auctoritate, ad
omnes vestras vestrorumque voluntates omni tempore faciendas.
Promitens vobis bona fide et firma stipulatione totam hanc pre-
dictam venditionem vobis et vestris semper salvare, defendere, et
facere habere et tenere, colligere et possidere in pace, libere et
potenter sine aliquo contradictu tocius viventis persone. Et ego
et mei erimus inde vobis semper et vestris actores et defensores
legitimi et guerentes in iudicio et extra, in curia et extra curia,
contra cunctas personas cum meis propriis sumptibus et expensis.
Et ego et mei tenemur semper vobis inde de omni evictione om-
nique vitio et interesse, et quod hec omnia et singula suppradicta
attendam et compleam ac observem, et quod contra non veniam
vel venire faciam, per me vel per aliquam personam interpositam
sive etiam subrogatam, occulte vel manifeste, in iudicio vel extra,
vobis bona et firma stipulatione promito et iuro per Deum et eius
sancta quatuor Evangelia corporaliter a me tacta. Obligando inde
vobis, et vestris et cui volueritis, per vinculum me et meos et om-
nia mea bona ubique, presencia et futura. Et etiam renuncio, per
virtute a me prestiti sacramenti, scienter et consulte, de iure meo
certificatus, omni iuri divino et humano, scripto et non scripto,
civili et canonico et consuetudinario, gratie et privilegio obtento
et obtinendo, et terre consuetudini, et benefitio restitutionis in
integrum iure minoris concesso, et exceptioni doli, et metus et
actioni in facto, et omnibus actionibus et exceptionibus quo vel
quibus contra venire possem aliqua ratione.
Actum est hoc Vº idus marcii anno Domini MºCCºLXXXº
primo.
Sig(+)num Bernardi de Rocha, militis, predicti, qui hoc firmo
pariter atque iuro.
Sig(+++)num Guilelmi Alamanni, Guilelmi Raimundi de Sexano
et Iohannis Peyris, militum, testium.
Sig(+)num Raimundi de Croso, qui hoc scripsit.

Ego Petrus Clericus de Campis, publicus notarius de Basso,
iuratus subscribo (+).
1. Hoc est translatum ab originali de verbo ad verbum fideliter sumptum,
IIIIº kalendas marcii anno Domini MºCCCº nono, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num
Arnaldi de Torrente, publici Sancti Iohannis notarii, qui hoc translatum ab originali
de verbo ad verbum fideliter sumpsit, scripsit et translatavit, die et anno in prima
linea confectis. Sig(+)num Guilelmi de Campsor de Camporotundo, iudici ordinarii
de Melanno et de Vallefecunda pro domino Dalmacio de Palaciolo, qui huic translato,
cum originali manifeste comprobatus, auctoritate prebeo et decretum.
275
1282, març, 17
Guillem de Sant Vicenç, procurador a Catalunya de Gastó, vescomte
de Bearn, i Ramon Romeu, procurador de Sança, esposa del
difunt Duran de Pirario, elegeixen Guillem de Bell-lloc, Jaufré
de Torre i Bernat Burguet com a composidors en la causa que
enfronta el vescomte i na Sança.
Sit omnibus manifestum quod ego Guilelmus de Sancto

Vincencio, procurator generalis in Cathalonia nobilis Gastonis,
Dei gracia vicecomitis Bearnensis et domini Montiscathani et Cas-
triveteris, procurator etiam ad hoc specialiter constitutus a dicto
domino Gastone, cum instrumento sigillo suo sigillato, procuratorio
nomine dicti domini Gastonis, ex una parte, et ego Raimundus
Romei, procurator sive actor ad hoc constitutus a domina Sancia,
uxore quondam Durandi de Pirario et tutrice filiorum pupillorum
sibi et dicto maritum suum quondam comunium, procurator eciam
Berenguerone, uxoris mee, et Petri de Pirario, filiorum puberum
dicti Durandi de Pirario, quondam, procuratorio nomine omnium
predictorum, ex altera, compromitimus in vos Guilelmum de Bello-
loco et Iaufredum de Turri, milites, et Bernardum Burgeti, civem
Barchinone, tanquam in arbitros, arbitratores, laudatores atque
amicabiles compositores, a nobis comuniter electos, sub pena
quingentorum morabetinorum ab utraque parte vobis promissa et
nobis ad invicem, super omnibus videlicet peticionibus et deman-
dis quas altera pars contra alteram in posse vestro voluerit facere
et movere. Promitentes vobis et nobis ad invicem, bona fide, sub
dicta pena, quod super predictis procedemus coram vobis, predicto
Bernardo Burgeti, et coram altero vestrum predictorum Guilelmi
de Belloloco et Iaufredi de Turri, de plano, sine omni diffugio

et malicia, et ad cognicionem vestri, et de die in die non feriato, et
/quod\ comparebimus diebus et horis a vobis nobis assignatis,
et quod tornabimus in posse vestri dicti Bernardi Burgeti et alterius
vestrum predictorum Guilelmi de Belloloco et Iauffredi de Turri,
qui cognicioni huius negocii interfuerunt, pignora quingentorum
morabetinorum, mobilia et tenenda quando et quociens fuerimus
requisiti a vobis, remota omni dilacione, excusacione, et diffugio
et malicia.
Item, promitimus vobis et nobis ad invicem, bona fide, sub
dicta pena, quod quicquid vos dictus Bernardus Burgeti et alter
vestrum predictorum Guilelmi de Belloloco et Iaufridi de Turre
super predictis peticionibus et demandis inter nos dixeritis, sta-
tueritis et ordinaveritis ratum et firmum perpetuo habebimus, et
faciemus haberi a predictis personis pro quibus compromitimus
sub pena predicta, et sine omni appellacione et contradiccione.
Nos enim, ex certa sciencia, renunciamus appellacioni et omni
consuetudini Barchinone, siqua est, qua caveatur quod possit a
sentencia arbitri seu arbitratorum appellari, et cuilibet etiam alii
iuri et consuetudini quibus possemus contra predicta venire. Et
convenimus et condicimus inter nos, sub dicta pena, quod vos
dictus Bernardus Burgeti et alter vestrum predictorum Guilelmi de
Belloloco et Iaufridi de Turri cognoscatis de predicto negocio et
ipsum determinetis, ita quod in cognicione ipsius negocii intersitis
tamen alter vestrum dictorum Guilelmi et Iaufridi et vos dictus
Bernardus Burgeti, et quod quandocumque vel quocienscumque
alter vestrum dictorum Iaufredi et Guilelmi interesse non poterit
in predictis, quod alter possit ibi interesse.
Item, convenimus et condicimus inter nos, sub dicta pena,
quod si forsan vos dictus Bernardus Burgeti et alter vestrum dic-
torum Guilelmi de Belloloco et Iaufredi de Turri non possetis in
unum dictum convenire, quod sit ibi tercius arbiter seu arbitra-
tor atque amicabilis compositor Guilelmus de Rosanis, canonicus
Barchinone. Promitentes vobis et dicto Guilelmo de Rosanis, sub
dicta pena, quod quicquid vos dictus Bernardus Burgeti vel alter
vestrum dictorum Guilelmi de Belloloco et Iaufredi de Turri si-
mul cum dicto Guilelmo de Rosanis concorditer super predictis
peticionibus et demandis inter nos dixeritis, statueritis et ordina-
veritis ratum et firmum perpetuo habebimus, et faciemus haberi
a predictis personis pro quibus compromitimus sub dicta pena,
et sine omni appellacione et contradiccione.
Item, convenimus et condicimus inter nos quod vos predicti

arbitri seu arbitratores predicta pignora quingentorum morabeti-
norum, illius scilicet partis que nollet adquiescere dictis vestris,
vel etiam que esset in contumacia, detis et teneamini dare alteri
parti dictis vestris adquiescenti, vel que non esset in contumacia.
quod si in processu dicti negocii ab altero nostrum aliqua nega-
rentur coram vobis dictis arbitris que iam essent confessata in
processibus iam habitis coram aliis personis in predicto negocio,
et hoc posset hostendi per acta iam ibi confecta, quod illud quod
coram vobis negaretur, habeatur pro confessato, postquam iam
esset in processu facto coram aliis confessatum.
Item, promito ego dictus Raimundus Romei vobis dicto
Guilelmo de Sancto Vincencio, sub dicta pena, me facturum et
curaturum quod Bernardus Burgeti, quem pro parte mea elegi in
arbitrum, intererit assidue cognicioni et determinacioni predicti
negocii, et quod racione salarii sui non petet aliquid a vobis.
Similiter ego dictus Guilelmus de Sancto Vincencio promito
vobis dicto Raimundo Romei, bona fide, sub pena predicta, quod
alter predictorum, scilicet Guilelmi de Belloloco vel Iaufredi de
Turri, quos ego elegi pro parte mea, intererit assidue cognicioni
et determinacioni predicti negocii, et quod neuter eorum petat a
vobis dicto Raimundo Romei aliquid racione salarii istius negocii.
Item, nos predicti Guilelmus de Sancto Vincencio et Raimun-
dus Romei promitimus nobis ad invicem, bona fide, et sub pena
predicta, quo dicto Guilelmo de Rosanis satisfaciemus comuniter
de salario suo, et infra quatuor dies postquam ab eo fuerimus
requisiti, alias incidamus in dictam penam.
quod presens negocium terminetur per vos predictos arbitros us-
que ad proximum festum sancti Michaelis, et quod pars per quam
steterit incidam in penam predictam, et quod vos pignora ipsius
partis detis alteri parti per quam non steterit, et quod de hoc
possitis cognoscere vos dictus Bernardus Burgeti et alter vestrum
dictorum Guilelmi de Belloloco et Iaufridi de Turri, et etiam alter
vestrum dictorum, unum simul cum dicto Guilelmo de Rosanis.
Possitis tunc vos dicti arbitri predictum tempus compromissi, ra-
cione testium, prorogare ad cognicionem vestram, si necesse fuerit.
Item, convenimus et condicimus inter nos quod testes predicti,
iam in dicto negocio, qui non sunt publicati, valeant et habeatur
ac si coram vobis producerentur.
Item, salvo et retineo ego dictus Guilelmus de Sancto Vincencio

quod vos dicti arbitri similiter possitis cognoscere de sentencia lata
per dominum Iacobum, bone memorie regem Aragonum, utrum
valeat vel non, et utrum debeat mandari execucioni vel non.
Et hec omnia supradicta et singula, ut supra continetur, pro-
mitimus nos predicti Guilelmus de Sancto Vincencio et Raimundus
Romei nobis ad invicem et vobis predictis arbitris, et etiam dicto
Guilelmo de Rosanis et notario infrascripto a nobis stipulanti pro
arbitris predictis et pro dicto Guilelmo de Rosanis et pro parte parti,
sub pena predicta, attendere et complere et observare inviolabiliter,
et non contra venire in aliquo. Obligantes vobis predictis arbitris
et dicto Guilelmo de Rosanis, et nobis ad invicem pro tornandis
predictis pignoribus, et pro omnibus aliis supradictis complendis,
omnia bona nostra quecumque sint et ubicumque.
Ad hec nos Gasto, Dei gracia vicecomes Bearnensis et do-
minus Montiscathani et Castriveteris, ex certa sciencia, laudamus,
concedimus et confirmamus compromissum a dicto Guilelmo de
Sancto Vincencio, procuratore nostro, factum, et omnia et singula
in eodem compromisso contenta, et eisdem omnibus et singulis
ex certa sciencia consentimus. Et promitimus quod tenebimus et
observabimus ea omnia et singula, prout superius dicta sunt et
expressa, sub obligacione omnium bonorum nostrorum quecumque
sint et ubicumque. Et eciam damus et concedimus vobis dicto
Guilelmo de Sancto Vincencio quod, si forssan predicti Guilelmus
de Belloloco et Iauffredus de Turri, quos vos, nomine nostro et
pro parte nostra, elegistis pro arbitris, non possent interesse cog-
nicioni et determinacioni dicti negocii, vos possitis ibi alium vel
alios arbitrum vel arbitros ponere et assignare, nomine nostro
et pro parte nostra, clericum scilicet vel militem, vel civem aut
burgensem, secundum quod vobis videbitur expedire.
Actum est hoc XVIº kalendas aprilis anno Domini MºCCº
octuagesimo primo.
Sig(+)num Guilelmi de Sancto Vincencio, Sig(+)num Raimundi
Romei predictorum, qui hec laudamus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Fferrarius de Podiolo, Petrus Calvera,
presbiter, Raimundus de Borrellis et Petrus Marcii.
Sig(+)num Gastonis, Dei gracia vicecomitis Bearnensis et do-
mini Montiscathani et Castriveteris, qui hec laudamus et firmamus
in manu et posse Bartholomei de Sanahugia, scriptoris iurati sub
Petro Marci, notarii publici Barchinone, IIIº nonas aprilis anno
Domini MºCCº octuagesimo secundo.
Presentibus testibus: nobilis Bernardo de Portella, Ffortanerio

de Iasses, Petro Mir et Petro Mascaronis, clerico.
firmo.
Si(+)num Bartholomei de Sanahugia, scriptoris iurati sub
Petro Marci, notarii Barchinone, qui, de mandato eiusdem Petri
Marci, hec scripsit, et eciam ivit ad dictum dominum Gastonem,
vicecomitem Bearnensem, qui erat in partibus Vasconie, et fir-
mamentum ipsius recepit in loco vocato Salvaterra, presentibus
testibus supradictis, et ipsum firmamentum in hoc instrumento
scripsit, cum litteris appositis in linea Vª ubi dicitur quod, et rasis
et emendatis in linea XVIIIª ubi dicitur Guilelmi, et in linea eciam
conclusionis ubi scribitur scriptoris.
276
1282, març, 27
Pere Danos de Tarba promet a Ramon de Molina, sobrejunter de
Ribagorça, Pallars i Sobrarb, que li entregarà a Benavarri el
seu cunyat, Bonetó de Graus; si no ho fa pagarà 500 auris
alfonsins.
Noverint universi quod ego Petrus Danos de Tarba, stans in

Ainsa, convenio et promito bona fide et in vera legalitate mea vobis
venerabili domno Raymundo de Molina, superiuntario Rippecurcie,
Payllasii et de Sobrarb pro illustrissimo domino rege, reddere,
tradere et mitere intus in villa de Benavarre in posse vestro, vel
locum vestri tenentis aut in posse cuius volueritis, Bonetonum
de Gradibus, cognatum meum, quandocumque per vos vel locum
vestri tenentem requisitus fuero sive scitatus, post vestram moni-
cionem sive scitacionem infra spacium IIIIor dierum, aut dare et
solvere vobis, vel loco vestri tenenti, incontinenti quingentos aureos
alphonsinos boni auri rectique ponderis, omni excusacione et dila-
cione postposita pro pena. Ad quam penam solvendam vobis, vel
loco vestri tenenti, obligo omnia bona mea mobilia et sedencia,
speciali et generali, ubique sint habita et habenda.
Actum est hoc VIº kalendas aprilis anno nativitatis Christi
MºCCºLXXXº secundo.
Huius rey sunt testes: Raymundus de Alerio et Iordanus de

Sancto Romano.
Ego Bertrandus de Tamarito, auctoritate domini regis publicus
notarius, hoc scripsi et hoc Sig(+)num feci.
277

Blasco Eiximèn d’Ayerbe, preceptor de l’infant Alfons, declara
que deu al rei Pere 7.000 sous de Jaca per l’heretat que
ha comprat a Abril de Perdiu de Daroca, que havia estat
condemnat.
Noverint universi quod ego Valaschus Eximini de Ayerbe,

nutricius illustris infantis Alffonssi, per me et meos recognosco
et in veritate confiteor me debere vobis illustrissimo domino
Petro, Dei gracia regi Aragonum, et vestris, septem mille solidos
iachenses racione Aprilis de Perdicibus de Darocha, qui illos
vobis dare tenetur pro condempnacione sua, et ego illos sibi
dare tenebar pro precio hereditatis sive hereditamenti quod ab
ipso emi. Idcirco instituo me et obligo, ex certa sciencia, in hiis
vobis debitorem et principalem paccatorem, renunciando omni
excepcioni predicte peccunie non debite et doli. De quibus dictis
VII milibus solidis monete predicte, promito et convenio, bona
fide, vobis dicto domino regi et subscripto notario, pro vobis
presenti et stipulanti, persolvere medietatem in proximo venturo
festo sancti Iohannis iunii, aliaque medietatem in subsequenti
proximo venturo festo natalis Domini, sine dilacione aliqua,
excusacione et absque omni dampno et missione vestri et ves-
trorum. Obligando ad hec vobis dicto domino regi, et vestris,
me et omnia bona mea mobilia et immobilia ubique, habita et
habenda, sic quod nullo iure, nullo casu nullaque racione valeam
me in hoc deffendere vel excusare.
Quod est actum Valencie IIº nonas aprilis anno Domini
Sig(+)num Valaschi Eximini de Ayerbe predicti, qui hec con-
cedo et firmo.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Petrus Marchesii, [2ª co-
lumna] Bartholomeus de Villafrancha et Bernardus de Peralada.
Sig(+)num Arnaldi Astruc, notarii publici Valencie, qui hoc
scribi fecit et clausit, loco, die et anno prefixis.
278
1282, abril, 15
Guillem de Torre, veguer del Vallès, en nom del rei Pere, renuncia
a qualsevol acció legal contra Arnau de Serra de Gavaret i els
seus germans Ponç, Jaume i Ramon per haver donat menjar
a uns bandejats, havent pagat 80 sous de Barcelona
Sit omnibus notum quod nos Guilelmus de Turri, vicarius

domini regis in Vallensi, ex parte eiusdem domini regis et omnium
vicariorum post nos sequencium in Vallensi /et nostra,\ solvimus,
diffinimus et perpetuo relaxamus tibi Arnaldo de Serra de Gavareto,
et Poncio, Iacobo et Raimundo, fratribus tuis, et etiam omnibus
existentibus in domo tua et vestris, omnes acciones, peticiones et
demandas quas contra vos et bona vestra faciebamus et facere po-
teramus eo quia dedistis ad comedendum Petro Iuliani, Guilelmo,
filio Arnaldi de Olivaria, et Petro, filio Iohannis de Pins, omnibus
de Calidis, et Bernardo Cudina de Castroterciolo, qui erant banniti.
Item, solvimus et diffinimus vobis et vestris, si in aliquo fuistis
concius in malefficio quod fuit comissum Fferrario de Buadella,
dicti loci.
Et quia de hiis omnibus nobiscum composuistis et satisfecistis
ad voluntatem nostram, ex parte eiusdem domini regis, et omnium
vicariorum post nos sequencium et nostra, facimus vobis et vestris
de omnibus supradictis bonum et perpetuum finem et pactum de
non petendo, sicut melius dici potest et intelligi, ad vestrum vestro-
rumque salvamentum et bonum intellectum, vobis tunc facientibus
querelantibus a vobis in posse nostro iusticie complementum. Pro
hac vero solucione et diffinicione habuimus a te dicto Arnaldo
octuaginta solidos Barchinone de terno, quos habuisse et recepisse
concedimus, renunciantes excepcioni peccunie non numerate.
Actum est hoc XVII kalendas maii anno Domini MºCCºLXXXº
secundo.
Sig(+)num Guilelmi de Turri, vicarii predicti, qui hoc laudo

et firmo.
Testes huius rei sunt: Dalmacius de Turri, magister Bernardus
de Calvonibus et Nicholaus Salvatge.
Sig(+)num Guilelmi de Truyars, notarii publici vicarie Vallensis
pro domino rege, qui hoc scripsit et clausit, cum litteris supra-
positis in linea IIª ubi dicitur et nostra, die et anno quo supra.
279

El rei Pere reconeix que Ramon de Montcada, senyor de Fraga ja ha
rebut 15.000 sous de Jaca, i que encara li’n queden per rebre
31.420 que na Lascara havia promès donar a Guillem de Mont-
cada, fill de Ramon, com a dot de Beatriu, filla seva; li diu que
els que resten els cobrarà sobre les rendes de la batllia de Lleida.

recognoscimus et confitemur vobis nobili viro Raimundo de Mon-
tecathano, domino de Fraga, quod solutis vobis quindecim milia
solidos Iacce, de illis mille marchis argenti quos domina Azchara,
infantissa de Grecia, promisit dare Guilelmo de Montecathano, filio
vestro, pro dote dompne Beatricis, filie sue, sponse dicti filii vestri,
restant vobis ad solvendum triginta unus mille quadringenti viginti
et unus solidos dicte monete Iacce, facto cambio de ipsis marchis
argenti ad racionem septuaginta trium solidos et medii regales pro
qualibet marcho, et de ipsis regalibus cum iaccensis ad decem et
novem denarios regales pro duodecim denariis Iacce. Quos quidem
triginta unum mille quadringentos viginti unum solidos Iacce qui
vobis restant ad solvendum, diximus vobis, loco dicti filii vestri, pro
dicta domina infantissa, et ideo assignamus vobis eos habendos et
percipiendos infra duos annos continue venturos super redditibus
baiulie Ilerde, ita quod per quatuor terminos infra dictos duos annos
vobis integre persolvantur, videlicet de sex in sex mensibus septem
mille octingenti quinquaginta quinque solidos et tres denarii Iacce.
Mandantes baiulo Ilerde qui nunc est, et pro tempore fuerit, per
presens albaranum, quod vobis, vel cui volueritis loco vestri, dictas
soluciones faciat de sex in sex mensibus ut superius continetur, et
in ultima solucione recuperet presens albaranum.
Datum Valencie XVIIº kalendas may anno Domini millesimo
CCºLXXXº secundo.
280

El rei Pere comunica a tots els oficials i compradors de rendes de
Catalunya que ja havia avisat de retre comptes a Pere Marquès
i Mossè Ravaia, atès que no l’han obeït i ell necessita urgen-
tment els diners, i els ordena que entreguin immediatament les
rendes de gener a Mossè Ravaia.
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, universis baiulis, vicariis,

emptoribus reddituum et aliis officialibus nostris Catalonie ad
quos presentes pervenerint, salutem et graciam. Cum nos vobis
dici miserimus, et expresse per litteras dederimus in mandatis,
quod de terciis ianuarii proximi preteriti redderetis compotum
nobis sive Petro Marquesii, scriptori nostro loco nostri, quem
ad partes ipsas misimus super eo, et compiletis incontinenti
reddito compoto tercias supradictas fideli nostro Mosse Ravaya,
et mandatum nostrum super hoc neglexeritis adimplere, et nos
habeamus denarios valde necessarios ad armatam nostram, man-
damus et dicimus vobis quatenus incontinenti, visis presentibus,
omni dilatione et excusatione postpositis et abiectis, solvatis et
tradatis dicto Mosse Ravaya omnes predictas tercias ianuarii
proximo preteriti, tam de empcionibus baiuliarum et aliorum
quorumlibet officiorum, excepto eo quod cum albaranis nostris
aut Iceffi Ravaya, baiuli nostri, vel Mosse Ravaya, de ipsis terciis
hostenderitis vos soluisse. Verum vos scire volumus quod nos
mittimus fidelem nostrum Iacobum de Sancto Clemente, scrip-
torem karissime consortis nostre domine regine, et Cardonetum,
portarium nostrum simul cum eo, ad predicta facienda, et ut
vos compellat in personis et omnibus bonis vestris, dantes eis
plenum posse accipiendi, vendendi, impignorandi et alienandi tot
et tanta de ipsis bonis quod ad solutiones sufficiant supradictas.
Nos vero omnibus illis qui de bonis vestris predictis emerit, seu
im pignore aut alia obligatione receperint a predicto Iacobo de
Sancto Clemente, salvas faciemus et firmas ipsas venditiones,
inpignorationes et alienationes contra omnes personas. Mandan-
tes universis officialibus nostris quod predicto Iacobo de Sancto
Clemente prestent consilium et iuvamen in omnibus de quibus ab
eo fueritis requisiti, et ad complendum et exsequendum manda-
tum nostrum predictum faciant quiquid eis dixerit et mandaverit
ex parte nostra.
Datum Valencie kalendas madii anno Domini MºCCºLXXXº

secundo.
281
1282, maig, 10
Arnau Roger, comte de Pallars, confirma el privilegi que la seva di-
funta esposa, Guillema, havia fet al monestir de Santa Maria
de Lavaix que tota la documentació produïda pels monjos del
monestir tingués la consideració i validesa d’un instrument
públic redactat per un notari.
Notum sit cunctis quod nos Arnaldus Rogerii, Dei gracia

comes Pallarinsis, atendentes quod domina Guilelma, felicis recor-
dacionis condam comitissa Pallarinsis, concessit, fecit privilegium
abbati, conventui et monasterio Beate Marie de Lavax, videlicet
quod omnia instrumenta, testamenta seu carte que scripta et con-
fecta, que facte fuerint temporibus retroactis fiunt sive fient, vel
conficientur in posterum, per manum cuiuscumque abbatis sive
monachi eiusdem monasterii, seu cuiuscumque alius scriptoris,
super donacionibus, legatis, fidecomissis, factis seu relictis dicto
monasterio, ex testamento vel inter vivos, et etiam super vendicio-
nibus, alienacionibus, factis vel faciendis dicto monasterio, abbati-
bus, monachis eiusdem, per quascumque personas et quocumque
titulo sive modo, quod omnia illa instrumenta, testamenta sive
carte, facta, scripta seu confecta per predictas personas vel alterum
earundem, sint publica, et per inde robur, valorem ac firmitatem
perpetuam habeant in toto comitatu nostro et per totam terram
nostram ac si per notarium publicum scripta essent seu confecta,
prout predicta aparent per intrumentum sive cartam super predicto
privilegio concessam abbati et dicto monasterio, concessam per
dictam comitissam, sigillatam quidem cum sigillo pendenti cereo
eiusdem domine comitisse. Unde nos comes predictus, ob reme-
dium anime nostre et in remissione pecatorum nostrorum, per nos
et per omnes successores nostros, non inducti dolo, metu, vi seu
calitate aliqua, ymo certificati plenarie de iure nostro, et ex certa
sciencia, damus, concedimus, laudamus et confirmamus predicto
monasterio, abbatibus, et conventui et monachis eiusdem, presen-
tibus et futuris, predictum privilegium, graciam sive concessionem
predictam, et omnia supradicta et dicto privilegio contenta, ad
bonum et sanum intellectum, prout melius dici vel intelligi potest,

ad utilitatem monasterii supradicti. Quod privilegium volumus et
concedimus quod vendicet sibi locum et habeat, et se extendat,
nedum ad instrumenta preterita sic scripta seu confecta, set etiam
ad futura conficienda et scribenda. Volentes eciam et concedentes
quod predicta instrumenta confecta seu conficienda et scribenda
per predictas personas vel alterum eorundem, quod non possunt
anulari, falsificari, seu de falso acusari vel repreendi in dubium,
seu in irritum revocari aliqua racione vel iure, set per inde fir-
mitatem habeant ac si per notarium publicum scripta essent seu
confecta. Promitentes eciam quod dictum privilegium servavimus
et servare faciemus, per nos et succesores nostros, et in aliquo
non contra venemus de iure vel de facto, in iudicio sive extra.
Mandantes omnibus oficialibus nostris, subditis et aliis hominibus,
presentibus et futuris, quod dictum privilegium observent et in
aliquo non contra veniant. Renunciantes omni consuetudinibus
et iuri, canonicho et civili, et omnibus aliis iuribus, scribtis vel
non scriptis, nobis comptenetibus vel competituris causa omnia
supradicta et singula. Et ut predictum privilegium mayori gaudeat
firmitatem et eiusdem mayor fides habeatur, presentem cartam
sigilli nostri pendentis munimine fecimus roborari.
Actum est hoc VIº ydus mai anno Domini MºCCºLXXXºIIº.
Sig(+)num domini Arnaldi Rogerii, Dei gracia comiti Palarinsis,
qui hanc cartam mandavit scribere et testes firmare.
Sig(+)num Raymundi Rogerii, frater predicti comitis, Sig(+)-
num Bernardi Rugerii d’Eril, Sig(+)num Guilelmi de Castelvil,
Sig(+)num Raymundi de Peramoya, miles, testium.
Et ego Arnaldus d’Enseu, notarius publicus de Core, istam
cartam scripsi et meum Sig(+)num apposui, die et anno quo supra.
282
1282, juny, 3. Portfangós

Testament del rei Pere.
del 18 de setembre de 1286.1
de l’11 de juny de 1293.2
D ACA, Generalitat G-235, ff. 17-18.
Ed. Arnall-Baiges 1983, Udina 2001, doc. 24.
In nomine domini nostri Ihesu Christi, amen. Nos Petrus, Dei

gracia rex Aragonum, attendentes quod nulli mortalium notus est
terminus finis sui, ideo in nostro pleno sensu et sana ac integra
memoria, nostrum ordinamus et facimus testamentum. Et eligimus
executores huius nostri testamenti venerabilem archiepiscopum Ter-
raconensis, quocumque pro tempore fuerit, Iozbertum, episcopum
Valencie, Rodericum Petri Poncii, comendatorem Alcanicii, Artaldum
de Alagó, Artaldum de Fossibus et Guilabertum de Crudiliis, quibus
rogando dicimus et eos monemus, sub fide qua nobis tenentur,
quod ipsi omnes, vel saltem illi qui adesse potuerint, compleant
et exequantur hoc nostrum testamentum seu ultimam voluntatem
nostram, prout infra continetur, et declaratur et ordinatur.
Primo volumus et mandamus quod predicti exequtores huius
nostri testamenti, de redditibus terre nostre solvant omnia debita
et restituant omnes iniurias nostri et domini Iacobi, felicis recor-
dationis quondam patris nostri regis Aragonum et aliorum ante-
cessorum nostrorum, sicut hec probari potuerunt per testes vel per
instrumenta aut per aliam legitimam declarationem, et hoc faciant
de plano, sine omni diffugio, et malicia et strepitu iudiciario.
Eligimus nobis sepulturam in monasterio Sanctarum Crucum
ordinis Cisterciensis, quod constructum est in diocesi Terraconensis.
Mandantes quod corpus nostrum sepeliatur in predicto monasterio,
et quod sepultura nostra fiat bene et honorifice. Preterea dimitimus
dicto monasterio Sanctarum Crucum decem milia morabetinorum,
que mandamus converti in empcionem honorum ad opus dicti
monasterii, et quod in instrumentis que fient de emptionibus dic-
torum honorum contineatur quod ipsi honores emuntur de dicto
nostro legato decem milium morabetinorum, et quod nunquam
ipsi honores qui ementur possint vendi vel alio modo alienari.
Item, volumus et mandamus quod abbas et conventus dicti
monasterii teneantur assignare sex monachos presbiteros eiusdem
monasterii qui singulis diebus perpetuo teneantur celebrare missas
defunctorum et orare specialiter ad Deum pro anima nostra et pro
animabus parentum nostrorum, et absolvere tumulum nostrum.
Item, teneantur predicti abbas et conventus una die in prima
septimana uniuscuiusque mensis facere propter anniversarium
nostrum celebrando, et rogando Deum pro anima nostra et pro
omnibus parentum nostrorum, et absolvendo tumulum nostrum, et
quod predictus abbas, quicumque fuerit, de fructibus honorum qui
de dictis decem milibus morabetinorum ementur, teneatur dare in

unoquoque dictorum anniversariorum conventui dicti monasterii
quinquaginta solidos monete Barchinone perpetue de terno pro
pitancia, ultra porcionem quam debet ipse conventus habere de
dicto monasterio.
Item, dimitimus monasterio Populeti ordinis Cisterciensis
decem milia morabetinorum pro emenda et satisfaccione omnium
eorum que dominus Iacobus, felicis recordacionis quondam rex
Aragonum pater noster, dimisit dicto monasterio in suo testamento
vel codicillis. Ita quod dicta decem milia morabetinorum conver-
tantur in emptionem honorum ad opus dicti monasterii, et quod
ipsum monasterium seu abbas et conventus eiusdem teneantur
complere et facere omnia ea que dictus pater noster eis mandavit,
seu per eos complenda ordinavit, et quod dictus abbas et conven-
tus teneantur absolvere et diffinire heredi nostro universali omnia
in quibus nos eis teneremur racione testamenti vel codicillorum
dicti patris nostri.
Item, dimitimus pro remedio anime nostre decem milia mo-
rabetinorum distribuenda per predictos exequtores in pauperibus
vestendis, et in pauperibus mulieribus maritandis et in aliis piis
causis ad cognitionem dictorum exequotorum.
Instituimus nobis heredem universalem infantem Alfonsum,
filium nostrum, in regno nostro, scilicet in Aragonia, Catalonia
et terris Valencie, comitatibus, vicecomitatibus, civitatibus, villis,
castris et omnibus aliis terris et locis regno, dominacioni et iur-
sidiccioni nostre subiectis, et in dominio et aliis omnibus iuribus
que habemus et habere debemus in regno Maioricarum, et in
comitatibus Rossilionis et Ceritanie, et in aliis comitatibus, vi-
cecomitatibus, villis, castris, terris et locis aliis que frater noster
Iacobus, rex Maioricarum, habet et tenet per nos, et in omnibus
etiam aliis bonis et iuribus nostris quecumque habebimus tempore
obitus nostri.
Item, dimitimus infanti Iacobo, filio nostro, terras de Rippacur-
sia et de Paylars, cum terminis et iuribus eorum, tam ea videlicet
omnia que nos ibi habemus et accipimus quam ea omnia que comes
de Paylars et barones, milites et alii homines ibi tenent per nos,
et omnes redditus, proventus et alia iura universa que habemus
et accepimus, et habere et accipere debemus in dictis terris sive
locis et terminis earum, prout hec limitata sunt in instrumento
donationis a nobis sibi facte de predictis. Et in hiis que dimitimus
dicto infanti Iacobo ipsum nobis heredem instituimus, ita videlicet

quod dictus infans Iacobus et heredes et successores ipsius in dictis
locis teneant ad feudum predictas terras sive loca pro dicto infante
Alfonso, filio et herede nostro universali, et heredibus suis, et sint
inde vassalli eorum, et eis faciant dictus infans Iacobus et heredes
sui homagium pro predictis, et quod donent eis irati et paccati
potestatem de castris omnibus que sunt infra terminos dictorum
locorum, et quod dictus infans Alfonsus et heredes sui possint de
predictis locis que dimitimus dicto infanti Iacobo facere guerram
et pacem sicut de re sua propria, et quod alter alterum iuvare et
defendere teneatur in omnibus contra cunctos.
Item, volumus et mandamus quod predictius infans Alfonsus,
heres a nobis universalis institutus, vel quicumque sit nobis heres
universalis et heredes ipsius, provideant infanti Ffrederico et infanti
Petro, filiis nostris, decenter in alimentos eorum, et dimitimus ipsos
sub mercede dicti heredi nostri universalis, et hec eis dimitimus
iure institutionis pro hereditate paterna.
Item, dimitimus domine Isabel, filie nostre, uxori illustris
regis Portugalie, iure institutionis decem milia morabetinorum,
ultra ea que iam ei dedimus.
Item, si predicta regina Portugale, filia nostra, decederet ante
quam nos, et filius vel filii ex ea remanerent, dimitimus ipsi filio
vel filiis iure institutionis decem milia morabetinorum predicta.
Item, dimitimus Yolant, filie nostre, iure instituitionis triginta
milia librarum Barchinone monete de terno que heres noster uni-
versalis teneatur sibi solvere et cum ipsis eam maritare, et quod
interim, donec solverit ea dicta triginta milia librarum, teneatur
ei et familie sue honorifice providere.
Item, laudamus et constituimus domine Constancie regine
Aragonum, consorti nostre, dotem suam quam pro ea recepimus,
et sponsalicium seu donationem propter nuptias quam ea feci-
mus, sicut per instrumenta inde confecta apparet. Et volumus
et mandamus quod heres noster universalis nullum prestet ei
impedimentum in omnibus hiis que ipsa a nobis habet obligata
pro dote sua et donatione propter nupcias. Preterea dimitimus
dicte domine regine ad suam voluntatem omnes ioyas suas et
totam vexellam suam auri et argenti, et cameram suam et alios
apparatus suos.
Item, si predictus infans Alfonsus, filius noster, decederet

ante quam nos, instituimus nobis heredem universalem predic-
tum infantem Iacobum, filium nostrum, et si ipse infans Iacobus,
filius noster, non viverit tempore obitus dicti infantis Alfonsi, vel
si viveret et decederet ante quam nos, instituimus nobis heredem
universalem illum de filiis nostris masculis qui nobis supervixe-
rit et primogenitum tunc nobis fuerit, et quod ipse heres noster
universalis, quicumque fuerit, teneatur ad omnia ea supradicta ad
que heres universalis tenetur et debet teneri ut supra continetur.
Item, si predictus infans Alfonsus, filius noster, post obitum
nostrum decederet sine filio vel filiis masculis de legitimo matri-
monio procreatis, in hoc casu substituimus ei in omnibus que
sibi dimitimus predictum infantem Iacobum, filium nostrum, si
tunc vixerit, et si tunc non vixerit substituimus ei illum de filiis
nostris masculis qui tunc vixerit et primogenitus tunc nobis fuerit.
Et si predictus infans Alfonsus dimiserit in obitu suo filiam vel
filias de legitimo matrimonio procreatas, volumus et mandamus
quod predictus infans Iacobus, vel quicumque alius de filiis nostris
masculis hereditatem predicti infantis Alfonsi habuerit, teneatur
predictas filiam vel filias honorifice maritare.
Item, si predictus infans Iacobus, filius noster, vel aliquis
alius de filiis nostris masculis, in illo scilicet casu in quo he-
reditas nostra quam dimitimus dicto infanti Alfonso ad eum
pervenit, post obitum nostrum decesserit, quandocumque post
pupillarem etatem sine filio vel filiis masculis de legitimo matri-
monio procreatis, substituimus ei illum de filiis nostris masculis
qui tunc vixerit et primogenitus tunc nobis fuerit, et in hoc casu
volumus et mandamus ipsi filio nostro ad quem hereditas nostra
racione istius substitucionis pervenisset quod maritet honorifice
filiam vel filias, siquas dimisisset, ille cuius ante ipsa hereditas
fuisset.
Item, si dicta Yolant, filia nostra, decederet infra pupillarem
etatem vel postea ante quam nuberet, ea que sibi dimitimus re-
vertantur heredi nostro universali.
Item, volumus et mandamus quod predicti exequtores huius
testamenti sint adiutores et defensores predicti heredis nostri uni-
versalis in omnibus factis suis utiliter peragendis.
Item, volumus et mandamus quod hec sit ultima voluntas
nostra, quam volumus valere iure testamenti, et si forsan non
valeret iure testamenti, saltim valeat et valere possit iure codicil-

lorum vel alterius cuiuslibet ultime voluntatis.
Actum est hoc apud Portum Fangos tercio nonas iunii anno
millesimo ducentesimo octuagesimo secundo.
Signum (+) Petri, Dei gracia regis Aragonum predicti, qui
hec omnia supradicta laudamus et firmamus.
Testes rogati huius testamenti sunt: Raimundus d’Orchal,
Atho de Fossibus, Negho Lopis, miles, Fferrarius de Apiaria et
Arnaldus de Bas, miles.
Sig(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone et totius
terre et dominationis illustris domini regis Aragonum, qui hec
1. Quartodecimo kalendas octobris anno Domini millesimo ducentesimo
octuagesimo sexto, ex parte ilustrissimi domini Alfonsi, Dei gracia regis Aragonum,
Maioricarum et Valencie ac comitis Barchinone, nos Bernardus, miseratione divine
Terrachone archiepiscopus, in eadem civitate <in eadem civitate> personaliter constituti,
fuimus requisiti ut testamento illustrissimi domini Petri, quondam regis Aragonum,
translatando auctoritatem prestaremus, ut eandem fidem in iudiciis et extra haberet ut
originale testamenti predicti. Ad requisitionem predictam adhibitis ad hoc iurisperitis
et tabellionibus et aliis discretis viris expertis circa predicta, dicto testamento viso et
perlecto, cum invenimus ipsum non abolitum, non cancellatum, non vituperatum in
aliqua sui parte, Michaeli Boter, notario publico Terrachone, mandavimus ut dictum
testamentum translataret eandem vim per hoc cum originali habiturum. Ad hec ego
Michael Boter, notarius predictus, mandato et auctoritate predictis, ipsum testamentum
de verbo ad verbum scribi et translatari feci sub forma que sequitur: [...] Nos Bernardus,
Terrachone archiepiscopus, qui hoc transumptum scribi mandavimus et cum suo
originali comprobavimus auctoritate prestantes subscribimus, et ad maiorem huius rei
firmitatem sigilli nostri pendentis munimine comunimus. Ego Michael Boterii, publicus
notarius Terrachone, qui, mandato predicti domini archiepiscopi, hoc translatum scribi
feci et cum originali fideliter comprobavi, subscribo. Ego Berengarius de Terracia,
scriptor publicus et iuratus in tabellionatu Terrachone sub Michaele Boter <Boter>,
notario publico eiusdem, hoc transsumptum fideliter de verbo ad verbum translatavi
et cum originali comprobavi, mandato notarii supradicti, die et anno in prima linea
contentis. 2. Hoc est translatum sumptum fideliter a testamento illustris domini
Petri, inclite recordaciones quondam regis Aragonum, non cancellato, non abolito neque
in aliqua sui parte viciato, sigillo maiori cereo pendenti eiusdem quondam domini
regis Petri sigillato. Tenor eius testamenti talis est: [...] Sig(+)num Bartholomei de
Villafrancha, gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensi, qui
huic translato sumpto fideliter ab originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui
viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur auctoritatem
impendimus et decretum, appositum per manum mei Bernardi de Aversone, notarii
publici Barchinone regentisque scribaniam curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius
manu et posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit, tercio idus iunii anno
Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio. Presentibus testibus Guilelmo de
Torrentibus, presbitero, Simone Bertrandi et Bernardo de Cumbis, scriptore. Et ideo
Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi et meum Sig(+)num
feci, die et anno supraproxime scriptis, cum supraposito in XVIª linea ubi dicitur nostris.
283
1282, juny, 10
Guillem d’Ape, tutor de Guillemona, filla del difunt Jaume de Cervera,
dóna plena autoritat a Ramon d’Orcau de restituir la noia a
Berenguer de Puigverd.
Notum sit cunctis quod ego Guilelmus de Ape, tutor Guiyalmone,

filie condam nobilis Iacobi de Cervaria, do plenariam potestatem
vobis Raimundi d’Orcau reddendi seu restituendi dictam Guilel-
monam nobili viro Berengario de Podioviridi, avunculo eiusdem.
Absolvo inquam vos, dictum Raimundum d’Orcau, ab omni vinculo
obligacionis in quo michi teneremini racione dicte Guilelmone,
ita quod a modo michi in aliquo non teneamini racione predicta.
Volo et rogo etiam quod dictam Guiyalmonam tradatis dicto no-
bili Berengario de Podioviridi sine aliquo contradicto, difugio et
prolongamento, et quantum ad hoc renuncio omni iuri per quod
possem in aliquo me iuvare. Predictam autem restitucionem per
nos factam vel faciendam de dicta puella dicto nobili Berengario
de Podioviridi perpetuo ratam et firmam habebo.
Quod est actum Vº idus iunii anno Domini MºCCºLXXXº
secundo.
Sig(+)num Guilelmi de Ape, qui hoc laudo et firmo, et con-
cedo, et a testes firmari rogo.
Sig(+)num Bartolomei de Montealto, Sig(+)num Iacobi de
Ape, Sig(+)num Berenguer d’Orenga, hy sunt testes.
Raimundus de Vallisparie, capellano et notarius Villenove
Mediani, qui hoc scripsit iussum Bernardi, capellani de Lavança,
et hoc Sig(+)num fecit.
284
1282, juny, 26. Besora

Berenguer de Dosrius i Ponç de Vallespirans, procuradors de Jaume
de Besora, reclamen a Guillem de Sant Vicenç que injustament
ha embargat els feus que el dit Jaume té de Gastó, vescomte
de Bearn, per no haver-li prestat servei d’host perquè es trobava
amb l’exèrcit del rei.
Venerabili et dilecto domno Guilelmo de Sancto Vincencio,

procuratori illustrissimi domini Gastonis, Berengarius de Duo-
busrivis et Poncius de Valespirans, procuratores nobilis Iacobi de
Bisaura, salutem cum servicio et honore. Noveritis, domine, nos
vestras literas recepisse quas mitebatis dicto Iacobo de Bisaura,
continentes quod emparabatis sibi feuda que tenet pro dicto
domino Gastone, eo ut scripsistis, quia dictus Iacobus non fecit
servicium quod facere sibi debetur racione d’ost, ad que vobis, ex
parte dicti Iacobi, duximus respondendum quod, prout iam vobis
scripsimus, dictus Iacobus ivit cum domino rege in armata sua,
nec nos sciebamus quod est illud servicium quod vos petitis et
quod eramus parati facere nomine dicti Iacobi, quicquid ipse dicto
domino Gastoni facere teneretur, quando esset nobis per vos certum,
et ideo, nomine dicti Iacobi, offerimus nos iterum facere vobis in
omnibus quod dictus Iacobus facere teneatur aliqua racione, et
die quam nobis duxeritis assignanda comparebimus coram vobis
parati firmare ius in posse vestri ad cognicionem vestri iudicis,
et facere tam racione dicti servicii quam racione dicte empare
quam fecistis iusticie complimentum. Et ideo vos rogamus, ex
parte dicti Iacobi et nostra in quantum possumus, quatenus, si
placuerit, dictam emparam revocetis et solvatis, quod si facere vos
noletis appellamus in hiis scriptis, nomine dicti Iacobi, ad dictum
dominum Gastonem, proponentes nos et dictum Iacobum et omnia
bona eius sub proteccione et defensione dicti domini Gastonis.
Et ut presentibus fides plenior habeatur, ipsas scribi per manum
Bernardi de Franchacio, notarii publici de Bisaura, fecimus.
Datum apud Bisauram VI kalendas iulii anno Domini
MºCCLXXX secundo.
Presentibus Raimundo de Montebruno, Guilelmo de Oliveta,
Arnaldo de Bisaura.
Sig(+)num Berengarii de Duobusrivis et Poncii de Vallespira-
nis, qui hec facimus et firmamus.
Sig(+)num Bernardi de Frachacio, publici notarii ecclesie
Sancte Marie de Bisaura, qui hoc scribi feci vice procuratorum
Iacobi de Bisaura.
Sig(+)num Iacobi de Duobusrivis, ebdomadarius Bisaurensis,
qui hoc scripsit et clausit mandato Bernardi de Franchacio, die
et anno quo supra.
285
1282, juliol, 4
Berenguer Ade, escrivà de la cúria de Girona, reconeix a Bernat Escrivà
que encara deu al rei 1.415 sous de Barcelona dels 3.313 sous
i 1 diner del bovatge de Torroella de Montgrí.
Sit omnibus notum quod ego Berengarius Ade, scriptor curie

Gerunde, recognosco vobis Bernardo, scribe domini regis, quod
ex illis tribus milibus CCCXIII solidis et I denario Barchinone de
terno qui debentur de bovatico tande de Turricella de Montegrino,
quam ego aliquo tempore cum meo socio procuravi, debeo vobis,
nomine domini regis stipulanti et recipienti, mille quadringentos
et quindecim solidos de denarii quos recepi inde, quos vobis, vel
cui volueritis, persolvere prometo in primo instanti festo sancti
Michaelis, sic quod illis ponam nomine vestro in tabula Bernardi
Vitalis, civis Gerunde, ut vobis tradantur, cum hac carta que mi-
chi reddatur. Et si deinde, ob moram solucionis illorum, feceritis
aliquas missiones, vel sustineritis dampnum vel gravamen, totum
vobis restituam, et inde credamini simplici verbo vestro sine testibus
et iuramento. Et propter hoc obligo domino regi et vobis omnia
mea bona ubique, iurans per Deum et sancta IIIIor Dei Euvangelia
corporaliter tacta hec omnia atendere et complere. Et de predictis
dono vobis fideiussores, qui inde vobis teneantur scilicet uterque
de quantitate certa prout inferius exprimetur, mecum et sine me,
videlicet Arnaldum de Puteo de Burdillis de C solidis dicti debiti,
et Martinum de Ciiario de Gerunda de L solidis, et Bernardum de
Vicco, filium condam Bernardi de Vicco, de C solidis, et domnam
Brunissendem de Camonibus de ducentis solidis, et Raimundum
Moragues, macellarium, de C solidis, et Bonanatum de Burdillis
de C solidis, et Iacobum de Burdillis de aliis C solidis, et Ber-
nardum Strucii, maiorem, de L solidis, et David d’en Vidal de
L solidis, et Bernardum, filium maiorem dierum Petri Strucii con-
dam, de C solidis, et Berengarium de Scala, militem, de L solidis,
et Guilelmum de Pinea de C solidis, et Berengarium de Caneto
de L solidis, et Petrum Ollarii, civem Gerunde, de ducentis solidis
debiti supradicti.
Et nos omnes predicti constituimus nos debitores et donato-
res vobis et vestris de dictis quantitatibus, sic quod uterque nos-
trum vobis teneatur tamen de quantitate sic superius assignata pro
dicto debitore, cum eo et sine eo, in vita et in morte, renuncian-

tes scienter beneficio nove constitucionis qua cavetur quod prius
conveniatur principalis quam fideiussor. Et propter hoc scilicet
uterque pro quantitate predicta de qua tenetur, obligamus domino
regi et vobis omnia nostra bona ubique.
Rursus ego dicta domna Brunissende, de iure meo plene
cerciorata, renuncio scienter beneficio senatus consulti Velleyani
et omni legum auxilio.
Actum est hoc IIII nonas iulii anno Domini MCCLXXX secundo.
Sig(+)num Bernardi Ade, sig(+)num Arnaldi de Puteo, Sig(+)-
num Martini de Ciiario, Sig(+)num Bernardi de Vicco, Sig(+)num
domne Brinissende de Camonibus, Sig(+)num Raimundi Moragues,
Sig(+)num Bonanati de Burdillis, Sig(+)num Iacobi de Burdillis,
Sig(+)num Bernardi Strucii, maioris, Sig(+)num Bernardi, filii Petri
Strucii, Sig(+)num Bernardi de Scala, Sig(+)num Davidi d’en Vi-
dal, Sig(+)num Guilelmi de Pinea, Sig(+)num Bernardi de Caneto,
Sig(+)num Petri Ollarii predictorum, qui hoc firmamus et laudamus.
Testes sunt: Guilelmus Bayerii, Petrus de Vicco, saio Gerunde,
Petrus Nigri de Bisulluno, Petrus Arnaldi de Olivis, clericus, Ber-
nardus de Pansa, saio, Bernardus de Rippa et Matheus de Alario.
Eg(+)o Bisullunus Burgesii, tenens locum Raimundi de Toy-
lano, publici Gerunde notarii, hoc scripsi et clausi.
286
1282, juliol, 5
Pere de Talaià reconeix que deu a Bernat Escrivà 2.618 sous i
7 diners de Barcelona del bovatge que havia de recaptar a les
localitats que li havien estat assignades.
Sit omnibus notum quod ego Petrus de Toylano recognosco

me debere vobis Bernardo Scribe, de domo domini regis, duo
milia et sex centos XVIIIº solidos et VII denarios Barchinone de
terno qui debentur de denariis tande de Silva et aliorum locorum
michi traditorum pro bovatico elevando, quos promito vobis, no-
mine domini regis stipulanti et recipienti, vel cui volueritis, per-
solvere in pace, sic scilicet L libras in primo instanti festo sancti
Felicis, et superfluum in primo festo sancti Michaelis proximo
nunc venturo, sic quod dictos denarios in dictis terminis ponam

in tabula Bernardi Vitalis, civis Gerunde, ut vobis tradantur cum
hac presenti carta que michi reddatur. Et si ob moram dictarum
solucionum a dictis terminis in antea feceritis aliquas missiones
vel sustineritis dampnum vel gravamen totum vobis restituam, et
inde credamini vestro simplici verbo sine testibus et iuramento. Et
propter hoc obligo vobis, nomine domini regis et ei, omnia bona
mea habita et habenda ubique, iurans per Deum et sancta IIIIor
Dei Euvangelia corporaliter tacta hec omnia atendere et complere.
Actum est hoc III nonas iulii anno Domini MCCLXXX secundo.
Sig(+)num Petri de Toylano, qui hoc firmo et laudo.
Testes sunt: Arnaldus de Cantalops de Quarto et Arnaldus
Bovetes de Gerunda.
Eg(+)o Bisullunus Burgesii, tenens locum Raimundi de To-
ylano, publici Gerunde notarii, hoc scripsi et clausi, cum raso et
emendato in V linea ubi dicitur Michaelis.
287
1282, juliol, 6
Bernat Guasch i la seva esposa Maria, Pere Ferrer i la seva esposa
Maria, d’Ollers, a la Conca de Barberà, venen a l’infant Alfons,
en nom del rei, totes les dècimes, els censos i altres drets que
reben en la dita localitat per 1.100 sous de Barcelona.
Sit omnibus notum quod nos Bernardus Guasch et coniux

eius Maria, et Petrus Fferrarii et uxor eius Maria, comorantes apud
castrum de Olers, in concha de Barberano, uterque nostrum simul
et in solidum, per nos et omnes nostros, presentes atque futuros,
vendimus, ac vendicionis titulo corporaliter et quasi tradimus
perhempniterque concedimus vobis illustri domino infanti Alfonsso,
illustrissimi regis Aragonum primogenito eiusque vices gerenti et
ementi nomine ipsius, et cui vel quibus volueritis vos vel dictus
dominus rex, omnia ffirmamenta, staquamenta iurisdiccioni, et
decimas panis, vini, croci, canabis atque lini, agnorum, edorum
lane et cascorum, et omnium scilicet earum rei de quibus apud
predictum castrum et locum de Olers et terminis ac pertinenciis
suis decimam percepimus, et consuevimus recipere ac debemus;
et omnia censualia, tam denariorum quam bladii quam alterius

cuiuslibet rei; et ffirmamenta vendicionum et tercios earundem, et
generaliter ac specialiter omnes redditus, exitus et proventus, et
iura corporalia et incorporalia, atque omnia alia quos et que nos
aut aliqui seu aliquis nostrum hebemus, percepimus, et habere et
percipere debemus ac possumus, ullo iure vel modo seu aliqua
racione in predicto loco et castro ac villa d’Olers et terminis ac
pertinenciis, ac in eius hominibus et feminis ibi habitantibus et
habitaturis, presentibus ac futuris. Exceptis tamen de hac ven-
dicione, et nobis ac nostris retentis perpetuo, omnibus nostris
hospiciis et domibus, et bestiis ac rebus nostris mobilibus et se
moventibus, habitis et habendis, et illis dominicaturis terris ac
possessionibus nostris quas nos in dicto loco d’Olers ac eius termi-
nis tenemus et etiam laboramus. Quamquidem vendicionem, vobis
ementi nomine domini regis, et cui vel quibus volueritis vos vel
dictus rex, scienter et animo gratuito facimus ad omnes vestras et
dicti regis, vel quorumcumque volueritis vos vel ipse, omnimodas
voluntates, eamque in vestrum et dicti regis, vel quorumcumque
volueritis vos vel ipse, ius et dominium transferimus in presenti
pro precio mille et centum solidos Barchinone terni, computato
in eis et intellecto tercio quod ex hac vendicione domino regi
hac vobis pertinebat, quod facit et ascendit ad quantitatem tres
centorum sexaginta sex solidorum et octo denariorum Barchinone,
qui vobis ex prenumerato precio remanserunt, et nos habuimus
inde quitios septingentos triginta et III solidos et quatuor denarios
Barchinone. De quibus septingentis triginta et trium solidorum et
quatuor denariorum bene paccati sumus ad vestram voluntatem,
renunciando excepcionis non numerate peccunie et non recepti
ac non soluti nobis predicti precii, et doli, et accioni in ffactum.
Quicquid autem hac vendicio plus valet predicto precio, vel valebit
in posterum, totum quicquid sit et quantumcumque sit et erit vobis
vel dicto domino regi, vel cuiusque volueritis vos vel ipse, ex certa
sciencia et spontanea voluntate damus uterque nostrum simul in
solidum, et in perpetuum concedimus et donamus, renunciamus-
que beneficio minoris precii, et iuri decepcioni ultra dimidiam
iusti precii corrigenti. Et uterque in solidum promitimus vobis,
dompno infanti, nomine dicti regis /ementi\, facere de premissis
legitima guarentiam ante causam et in causa et post causam, ad
vestrum et vestrorum bonum et utile intellectum, obligantes inde
uterque nostrum simul et in solidum nos omnia bo[na] nostra
habita et habenda, et renunciantes benefficio dividende accionis
et nove constuitucionis de duobus pluribus ne reis promitendi, et

omni alii iuri, racioni et consuetudini cuicumque.
Et ad mayorem cautelam nos predicte mulieres, cerciorate
de iure nostro per notarium infrascriptum, scienter et consulte,
renunciamus omni iuri dotis et sponsalicii, et beneficio senatus
consulti Velleyani, et omni alii iuri, canonico vel civili, scripto aut
non scripto, nobis competenti vel competituro. Insuper iuramus
ambe pariter hanc vendicionem habere ratam et firmam perpetuo,
et non in aliquo contra venire ullo iure vel racione. Sic nos Deus
adiuvet et hec sancta IIIIor Dei Euvangelia corporaliter a nobis
ambabus tacta.
Actum est hoc pridie nonas iulii anno Domini MºCCº octua-
gesimo secundo.
Si(+)num Bernardi Guasch, Sig(+)num Marie, eius uxoris,
Sig(+)num Petri Fferrarii, Sig(+)num Marie, eius coniugis, nos
omnes in solidum qui hanc vendicionem iussimus scribi et firmari.
Sig(+)num Arnaldi Vacher, Sig(+)num Arnaldi de Acrimonte,
Sig(+)num Arnaldi de Tresera, Sig(+)num Petri de Bonovivere,
testium huius rey.
Ego Petrus Marcialis, notarius publicus Montisalbi, subscribo
et meum (+) impono.
Ego Iacobus Mir, de mandato domini Berengarii de Rippis,
rectoris ecclesie Montisalbi, et Petri Marcialis, notarius eiusdem
loci, hoc scripsi et supraposui in XIIª linea ubi dicitur ementi.
288
1282, juliol, 9
Guillem Ramon de Josa fa homenatge al rei pels castells i terminis
de Cambrils, Padrinàs, Saranyana i altres localitats que té en
feu del rei.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 114, perg. 310/1.
Noverint universi quod septimo idus iulii anno Domini mil-

lesimo CCº octuagesimo secundo, in presencia mei tabellionis et
testium infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum, Guilelmus
Raymundi de Iosa fecit homagium ore et manibus, et tactis sacro
sanctis quatuor Evangeliis prestitit sacramentum fidelitatis domino
Alfonso, filio primogenito domini Petri, illustris regis Aragonum, et
eius vices gerenti, nomine domini regis et ipsius, sub hac forma:
Nos Guilelmus Raymundi de Iosa facimus vobis domino in-
fanti Alfonso predicto, recipienti nomine domini regis et vestro,
homagium ore et manibus iuxta Usaticos et Consuetudinem Bar-
chinone, et iuramus super hec sancta Dei Evangelia et cru+cem
Domini coram nobis posita et tacta quod ab hac hora in antea
usque ad ultimum vite nostre erimus fideles et legales vassalli ipsi
domino regi et vobis et vestris successoribis de castro et terminis
de Cambrils, et de Pradiynas, et de Saranynana, et de omnibus
aliis locis, villis, castris et fortitudinibus quos et que et quas in
feudum pro ipso domino rege tenemus, prout in instrumento
confecto per manum Stephani Novelli, notarii publici Ilerdensis,
plenius continetur. Et promitimus vobis, nomine ipsius domini
regis et vestro, quod non erimus in dampno de corpore suo nec
de secreto suo vel de municionibus suis per quas tutus esse potest,
et quod possit se credere et fidare, et bona sua omnia in nobis.
Et promitimus bona fide et sine dolo quod contra homagium et
iuramentum predictum non veniemus, nec aliquid contrarii facie-
mus aliqua racione. Promitimus etiam, sub homagio et iuramento
predictis, quod dabimus domino regi, et vobis nomine ipsius et
successoribus vestris, potestatem seu potestates omnium castro-
rum, villarum, locorum et fortitudinum predictarum iuxta Usati-
cos et Consuetudinem Barchinone, et quod predictam potestatem
seu potestates sibi et vobis, nomine ipsius, non contradicemus,
nec traditas impediemus aliqua racione vel causa, nec impediri
faciemus. Promitimus etiam per nos et nostros, sub homagio et
iuramento predictis, quod contra ipsum dominum regem vel suos
non faciemus nec movebimus guerram seu guerras, et servabimus
et servari faciemus sibi et successoribus suius, per nos et nostros,
pacta et conveniencias et alia facta et inita inter ipsum dominum
regem et vos nomine ipsius et nos, prout in instrumentis inde
factis plenius dinoscitur contineri.
Quod est actum septimo idus iulii, anno Domini millesimo
ducentesimo octuagesimo secundo.
Sig(+)num Guilelmi Raymundi de Iosa, iurantis et homagium
facientis, predicti, qui predicta omnia et singula concedimus et
firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Guillaberti de Croylles, Sig(+)num Raymundi
d’Orchau, Sig(+)num Ato de Focibus, Sig(+)num Eximini de Urrea,
Sig(+)num Guilelmi de Puyo, Sig(+)num Blascho Eximiniz, Sig(+)-
num Blascho Periz dez Lor, Sig(+)num Poncii, prepositi Celsonensis,

Sig(+)num Bernardi de Angularia, Sig(+)num Raimundi de Sancto
Vincencio, Sig(+)num Raimundi Rogerii, Sig(+)num Guilelmi de
Calders, Sig(+)num Bernardi del Congost, Sig(+)num Petri Marqués,
scriptoris domini infanti, Sig(+)num Iacobi de Bianyna, iurisperiti,
Sig(+)num Berengarii de Iosa, Sig(+)num Raimundi de Sancto
Clemente, Sig(+)num Raimundi Rotundi, Sig(+)num Arnaldi de
Sanaugia, Sig(+)num Fferrarii Clavelli, Sig(+)num Petri Clavelli,
Sig(+)num Bernardi Fferrarii de Boscho, civium ilerdensium, Sig(+)-
num Petri Stephani, civis et clerici ilerdensis, testium.
Sig(+)num mei Stephani Novelli, notarii publici Ilerde, qui
hoc scribi feci et clausi et predictis omnibus interfui.
289
1282, juliol, 9
Guillem Ramon de Josa declara que serà feudatari del rei Pere pel
castell de Cornellana que té del bisbe d’Urgell.
Noverint universi quod nos Guilelmus Raymundi de Iosa

promitimus vobis domino infanti Alfonso, illustris regis Aragonum
primogenito et eius vices gerenti, nomine patris vestri predicti
recipienti, et notario infrascripto stipulantibus nomine domini
regis, nos daturos operam eficacem, bona fide et sine fraude et
dolo, quod venerabilis dominus Urgellensis episcopus consensciet
et volet quod dominus rex, vel vos nomine suo, sitis feudatarius
suus in castro, villa et terminis de Corneyllana, et quod pro vobis
nos teneamus dictum castrum in feudum. Et promitimus etiam
nos daturos operam eficacem, bona fide et sine fraude et dolo,
quod venerabilis dominus Urgellensis episcopus consensciat et ve-
lit quod dominus rex vel vos nomine ipsius habeatis ius et domi-
nium quod Galcerandus de Sancta Fide asserit se debere habere in
castro et terminis de Alinyna, et quod dominus rex et vos teneatis
dictum locum pro episcopo Urgellensis et nos pro domino rege vel
vobis nomine ipsius, prout hec omnia et singula in instrumentis
inde confectis plenius continetur. Et promitimus predicta omnia
attendere et complere bona fide ut superius dictum est, et non
opponere aliquod impedimentum per nos vel aliquam interpositam
personam. Et pro predictis omnibus et singulis attendendis et
complendis facimus vobis dicto infanti, recipienti nomine domini

regis et vestro, homagium ore et manibus iuxta Consuetudinem et
Usaticos Barchinone, et tactis sacrosanctis quatuor Dei Evangeliis
et cru+ce Domini coram nobis posita iuramus omnia predicta et
singula attendere et complere, et non in aliquo contravenire, sic
Dominus nos adiuvet et sancta Dei Evangelia a nobis corporaliter
tacta.
Quod est actum septimo idus iulii anno Domini millesimo
facientis, predicti, qui hoc concedimus et firmamus firmarique
rogamus.
Sig(+)num Guilaberti de Croylles, Sig(+)num Raymundi d’Orcau,
Sig(+)num Raymundi de Sancto Clemente, Sig(+)num Raimundi
Rotundi, civium ilerdensium, testium.
290
1282, juliol, 9
Guillem Ramon de Josa protesta que no sigui a perjudici seu si no
dóna immediatament la potestat dels seus castells a l’infant
Alfons i a Berenguer de Puigverd.
Noverint universi quod in presencia mei tabellionis et testium

infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum, Gui-
lelmus Raymundi de Iosa, de assensu et voluntate domini infantis
Ildefonso, illustris regis Aragonum primogeniti et eius vices geren-
tis, protestatus fuit quod non paret sibi nec suis preiudicium ex
eo quia eidem domino infanti et Berengario de Podioviridi, loco
ipsius, deliberat et tradit castra sua et loca et fortitudinis tenen-
das potenter hinc usque ad festum sancti Michaelis, et ab eadem
festo usque ad unum annum continue completum, racione seu
nomine potestatum incontinenti post requisicionem non spectatis
decem diebus et restitui post decem dies, prout debent spectari et
restitui iuxta Usaticos et Consuetudinem Barchinone, ita quod in
hiis prestacionibus dictarum potestatum debeat fieri requisicio et
spectacio et restitucio dictarum potestatum iuxta Consuetudinem

et Usaticos supradictos. Ad hec inde dominus Ildefonsus, nomine
domini regis predicti, in presencia eorundem tabellionis et testium
protestatus fuit de assensu et voluntate dicti Guilelmi Raymun-
di quod, pro eo quod Guilelmus Raymundi in hac prestacione
potestatum, de voluntate ipsius domini Ildefonso predicti, non
sconbravit predicta castra propter temporis brevitatem, de quibus
castris in presenti tradit potestates ipsi domino regi et Ildefonso,
nomine domini regis, et Berengario de Podioviridi, nomine ipsius,
et recepit redditus, proventus et alia iura dictorum castrorum dum
dictas potestates tenuerit. Idem Berengarius, nomine domini regis,
non paret preiudicium predicto domino regi, et nobis nomine ip-
sius et successoribus nostris, in recipiendis predictis potestatibus
in futurum, quin in aliis pristacionibus ipsarum potestatum ipse
Guilelmum Raymundi de Iosa teneatur eas tradere iuxta Usaticos
et Consuetudinem Barchinone.
CCº octuagesimo secundo.
Sig(+)num Guilelmi Raymundi de Iosa, predicti, qui hoc
Sig(+)num Raimundi de Sancto Clemente, Sig(+)num Raimundi
291
1282, juliol, 9
Guillem Ramon de Josa declara que si el rei Pere vol rebre perso-
nalment l’homenatge i el jurament de fidelitat pels castells que
té en feu d’ell, que ho farà.

promitimus vobis domino infanti Alfonso, illustris regis Arago-
num primogenito et eius vices gerenti, et tabellioni infrascripto,
stipulantibus et recipientibus nomine domini regis, quod si forte
dominus rex in propria persona voluerit recipere personalem ho-
magium et iuramentum et fidelitatem a nobis, racione pactorum

et convenenciarum inter nos et vos factarum super assignacione
potestatum et valence in castris, villis et fortitudinibus nostris, quod
prestabimus eidem iuramentum et faciemus homagium quando sibi
placuerit, racionibus supradictis, iuxta Usaticos et Consuetudinem
Barchinone, prout in instrumentis inter nos et vos, nomine domini
regis, inde confectis plenius continetur, et hoc promitimus facere
bona fide et sine dolo.
Quod est actum septimo idus iulii anno Domini MºCCº oc-
tuagesimo secundo.
concedimus et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Guilaberti de Croylles, Sig(+)num Raymundi
d’Orchau, Sig(+)num Raimundi de Sancto Clemente, Sig(+)num
Raimundi Rotundi, civium ilerdensium, testium.
292
1282, juliol, 9
Guillem Ramon de Josa promet a l’infant Alfons que no impedirà
que aquest tingui els castells d’Alinyà, Cambrils, Saranyana,
Josa, l’Espluga de Lavansa, Padrinàs i Ossera.

promitimus vobis domino infanti Alfonso, illustris regis Aragonum
primogenito et eius vices gerenti, quod per nos vel per aliquam
interpositam personam non impediemus nec aliquod impedimentum
opponemus quin nobilis Berengarius de Podioviridi potenter et
secure teneat castra de Alinyna, de Cambrils, et de Saranyana, de
Iosa, de ç’Espluga de Levança, et de Pardinas et d’Orsera nomine
domini regis et vestro. Et de predictis omnibus et singulis facimus
vobis domino Ildefonso, nomine domini regis et vestro, homagium
ore et manibus iuxta Usaticos et Consuetudinem Barchinone. Et
iuramus per Deum et sancta IIIIor Dei Evangelia et cru+ce Domini
coram nobis posita et tacta propria manu nostra.
tuagesimo secundo.

facientis, predicti, qui hoc concedimus et firmamus firmarique
rogamus.
293
1282, juliol, 9
Guillem Ramon de Josa reconeix a l’infant Alfons, en nom del rei,
que Galceran de Pinós li va obligar en penyora la potestat i els
drets damunt els castells, les viles i els termes de Josa, Fórnols,
Ossera, l’Espluga de Lavansa, que Guillem, sense perjudici de
Galceran, cedeix a l’infant Alfons.
Noverint universi quod nos Guilelmus Raymundi de Iosa,

ex certa sciencia nostra, cum hoc presenti instrumento perpetuo
valituro, confitemur et recognoscimus in veritate vobis domino
Ildefonso, illustris regis Aragonum primogenito et eius vices ge-
renti, quod nobilis Galcerandus de Pinos obligavit nobis pignori
potestates, ius et dominium quod et que habet in castris, villis
et terminis de Iosa, de Fornols, d’Orsera, et de ç’Espluga de La-
vança pro quadam peccunie quantitatem, attendentes graciam,
remissionem, absolucionem, diffinicionem quam nobis, militibus,
hominibus generosis familie nostre et hominibus nostris banditis
et malefactoribus, adiutoribus et consiliatoribus, fecistis in com-
pensacionem et emendam omnium predictorum. Super omnibus
et singulis, donamus, cedimus et concedimus vobis dicto domino
Ildefonso, recipienti nomine domini regis et vestro, sine preiudicio
Galcerandi de Pinos, omnia iura, loca, voces, acciones que nobis
competunt vel competere possunt aut debent, et habemus aut
habere debemus et possumus, racione obligacionis predicte, in
castris et villis predictis et quibuslibet predictorum. Dantes vobis
potestatem agendi, petendi, deffendendi et omnia alia facendi que
nos facere poteramus ante huiusmodi cessionem, constituentes vos
procuratorem in rem vestram propriam. Promitentes vobis, nomine

domini regis et vestro, dare potestatem seu potestates de predictis
castris et singulis dum dictas potestates, ius et dominium tenueritis
obligata, racione cessionis predicte. Volumus tamen quod dicta
castra et eorum quodlibet teneatis potenter vos, et loco domini
regis et vestri, nobilis Berengarius de Podioviridi, hinc usque ad
festum sancti Michaelis, et ab eodem festo sancti Michaelis usque
ad unum annum continue completum vestris propriis expensis,
salvis nobis redditibus, proventibus ac aliis iuribus castrorum
predictorum. Que quidem omnia possimus colligere et percipere,
et per spacium temporis supradicti per nos vel baiulum nostrum,
ut nobis videbitur faciendum. Et si forte, infra spacium temporis
supradicti, nobilis Galcerandus de Pinos voluerit nobis, Guilelmo
Raymundi predicto, satisfacere de quantitate peccunie supradicte, et
satisfaccione nobis plenarie facta, peteret potestatem seu potestates
predictorum castrorum, quod nobilis Berengarius de Podioviridi
teneatur nobis tradere unum de predictis castris, quod possimus
tradere eidem Galcerando racione potestatis, quo recuperato per
nos ab eodem Galcerando et restituto eidem Berengario de Po-
dioviridi, teneatur idem Berengarius aliud castrum tradere de
predictis et recuperare sub forma predicta. Et sic fuit de omnibus
aliis castris predictis. Transacto vero spacio temporis supradicti,
teneamur vobis dare potestates dictorum castrorum dum duraverit
obligacio supradicta, iuxta Usaticos et Consuetudinem Barchinone.
Item, per nos et omnes nostros confitemur et in veritate re-
cognoscimus vobis domino infanti Afonso, nomine domini regis
et vestro, quod nobilis Galcerandus de Sancta Fide obligavit nobis
pignori potestatem, ius et dominium, siqua habeat, in castro et
terminis de Alinyna pro quadam peccunie quantitate. Et predictum
ius, dominium et potestas ipsius castri, siqua habet vel habere
debet, habeo obligata pro quadam peccunie quantitate, ut in
quibusdam sentenciis inter nos et ipsum latis plenius continetur.
Attendentes graciam, remissionem et indulgenciam supradictas, sine
preiudicio domini episcopi Urgellensis, damus, cedimus et conce-
dimus vobis predicto domino Ildefonso, recipienti nomine domini
regis et vestro, omnia iura, loca, peticiones, voces, acciones que
nobis competunt vel competere possunt aut debent, et habemus
et habere debemus aut possamus, racione obligacionum predic-
tarum, in castro et terminis supradictis. Dantes vobis potestatem
agendi, petendi, deffendendi et alia omnia faciendi que nos facere
poteramus ante huiusmodi cessionem, constituentes inde vos pro-
curatorem in rem vestram propriam. Promitentes vobis, nomine

domini regis et vestro, dare potestatem de predicto castro dum
dictam potestatem, ius et dominium tenueritis obligata, racione
cessionis predicte. Volumus tamen quod dictum castrum teneatis
potenter vos, et loco domini regis et vestro nobilis Berengarius de
Podioviridi, hinc usque ad festum sancti Michaelis, et ab eodem
festo usque ad unum annum continue completum vestris propriis
expensis, salvis nobis redditibus, proventibus ac aliis iuribus castro
predicto. Que quidem omnia possumus colligere et percipere per
spacium temporis supradicti per nos vel per baiulum nostrum ut
nobis videbitur faciendum. Et si forte contingeret quod dominus
rex vel vos domine Ildefonso, possetis habere de consensu Urgel-
lensis episcopi ius et dominium que dictus Galcerandus habet vel
habere intendit in castro predicto et terminis eiusdem, ex tunc
dominus rex vel vos, nomine ipsius, teneamini nobis solvere et
solvatis illas quantitates peccunie quas hostendere potuerimus
nos habere, sub dominio et iuribus supradictis, per instrumenta
publica vel per sentencias supradictas.
Ad hec nos infans Alfonsus predicta omnia et singula lauda-
mus, et aprobamus et confirmamus nomine domini regis et nostro,
et promitimus adimplere prout superius expressa sunt et notata.
Sig(+)num Guilelmi Raymundi de Iosa, Sig(+)num domini
infantis Alfonsi, predictorum, qui predicta laudamus et concedimus
d’Orchau, Sig(+)num Ato de Focibus, Sig(+)num Eximini de Urrea,
Sig(+)num Guilelmi de Puyo, Sig(+)num Blascho Eximiniz, Sig(+)-
num Blascho Periz dez Lor, Sig(+)num Poncii, prepositi Celsonensis,
Sig(+)num Bernardi de Anglaria, Sig(+)num Raimundi de Sancto
Vincencio, Sig(+)num Raimundi Rogerii, Sig(+)num Guilelmi de
Calders, Sig(+)num Bernardi del Congost, Sig(+)num Petri Marques,
scriptoris dicti infanti, Sig(+)num Iacobi de Bianyna, iurisperiti,
Sig(+)num Berengarii de Iosa, Sig(+)num Raimundi de Sancto
Clemente, Sig(+)num Raimundi Rotundi, Sig(+)num Arnaldi de
Sanaugia, Sig(+)num Fferrarii Clavelli, Sig(+)num Petri Clavelli,
Sig(+)num Bernardi Fferrarii de Boscho, civium ilerdensium, Sig(+)-
num Petri Stephani, civis et clerici ilerdensis, testium.

294
1282, juliol, 9
Guillem Ramon de Josa reconeix a l’infant Alfons que Berenguer de
Puigverd tindrà els seus castells fins a la festa de Sant Miquel
i tot l’any subsegüent.
Noverint universi quod nos Guilelmus Raymundi de Iosa con-

fitemur et in veritate recognoscimus vobis domino infanti Alfonso,
primogenito illustris domini regis Aragonum et eius vices gerenti,
quod nobilis Berengarius de Podioviridi, nomine domini regis et
vestro, debet tenere castra nostra hinc ad festum sancti Michaelis,
et ab eodem festo usque ad unum annum continue completum,
ut in instrumentis inde confectis plenius continetur. Quo termino
transacto tenetur nobis restituere castra predicta de mandato ves-
tro. Racione cuius restitucionis volumus quod nullus preiudicium
fiat pactis et convenienciis factis et initis inter dominum regem
et vos, nomine ipsius, ex una parte, et nos ex altera.
tuagesimo secundo.
Sig(+)num Guilelmi Raymundi de Iosa predicti, qui hoc con-
cedimus et firmamus firmarique rogamus.
295
1282, juliol, 9
Guillem Ramon de Josa promet a Berenguer de Puigverd que, des
de la festa de Sant Miquel fins tot l’any subsegüent, no obsta-
culitzarà que aquest tingui els seus castells.
Noverint universi quod nos Guilelmus Raymundi de Iosa,

ex certa sciencia nostra, promitimus vobis nobili Berengario de
Podioviridi quod non faciemus, machinabimur vel consenciemus
aliquid verbo vel facto quominus castra nostra que vobis tradimus,
nomine domini regis et Ildefonsi, teneatis potenter hinc ad festum
sancti Michaelis, et ab eodem festo usque ad unum annum conti-
nue completum, nec impediemus nec impediri faciemus quominus
vos vel custodes castrorum predictorum possitis habere victualia
et alia necessaria ad custodienda dicta castra. Et si forte aliquod
impedimentum super predictis aliqui vobis facerent vel facere
atemptarent, in hoc casu promitimus vos et custodes predictos
iuvare et defendere iuxta posse, et incontinenti cum sciverimus,
incontinenti promitimus vobis vel custodientibus dicta castra de-
nunciare et certificare. Predicta autem promitimus vobis attendere
et complere, et in nullo contra venire sub fide, amicicie obsculo
interveniente, et iuramus per Deum et sancta IIIIor Evangelia et
cru+cem Domini coram nobis positas et tactas omnia predicta et
singula attendere et complere, et non contra venire aliqua racione
vel causa.
tuagesimo secundo.
Sig(+)num Guilelmi Raymundi de Iosa predicti, qui hoc con-
cedimus et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Raimundi de Sancto Clemente, Sig(+)num Raimundi
296

Ramon de Taialà declara il·legítima la percepció de lleuda i ribatge
per part de Guillem de Blanes.
B AHCB, Libre Verd, I, ff. 239v-240r.
Noverint universi quod, cum super recepcione leude sive

rippagii quam vel quod Guilelmus de Blanis recipiebat in portu
castri de Blanis de rebus sive mercibus que discarricabantur in
dicto porto esset controversia inter probos homines civitatis Barchi-
none, ex una parte, et Guilelmum de Blanis, ex altera, Raymundus
de Toylano, iudex de curia domini regis, recepit literam ab ipso
domino rege sub forma que sequitur:
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, fideli suo Raymundo de
Toylano, iurisperito, salutem et graciam. Cum nobis expositum
fuisset per aliquos probos homines Barchinone quod Guilelmus de
Blanis et Maria, mater eius, percipiebant et exigebant de mercibus
que descarricabantur in plagia de Blanis leçdas indebitas, et super
eo nos scripsissemus dicto Guilelmo et matri sue quod a percep-
tione dictarum leçdarum desisterent, vel quod, si aliquam iustam
causam habebant propter quam deberent percipere dictas leçdas,
comparerent ante nostram presenciam, per se vel per eorum pro-
curatorem, parati hostendere dictam causam, et nunc Guilelmus
de Blanis predictus coram nobis comparuerit apud Valenciam,
et per eundem intellexerimus ipsum Guilelmum et antecessores
suos consuevisse huc usque recipere pro rippagio de quibuslibet
mercibus que discarricabantur et vendebantur in supradicta plagia
quinquagesimam partem ipsarum mercium, et nos de hiis cer-
tifficari volumus, mandamus vobis quatinus inquiratis diligenter
veritatem qualiter dictus Guilelmus vel sui antecessores consue-
verunt et debent percipere in memorata plagia dictum rippagium,
et inquisita diligenter veritate, dictam inquisicionem in scriptis
redactam nobis mitatis sub vestri sigilli munimine interclusam.
Interim autem, donec nos in predictis viderimus, volumus ipsum
Guilelmum recipere dictum rippagium sicut nobis constiterit ip-
sum et antecessores suos illud percepisse in plagia memorata.
Datum Valencie octavo kalendas augusti anno Domini
MºCCºLXXºIXº.
Qua litera recepta, dictus iudex partibus convocatis, scilicet
Guilelmo de Blanis, et Bartholomeo Romei, Bonanato Barralerii,
Berengario Basterii et Petro Galiffa, procuratoribus seu consulibus
universitatis civitatis Barchinone super facto maris, iuxta forma ipsius
litere, processit in dicto negocio ad inquirendum super percepcione
rippagii sive leçde predicte. Et receptis testibus quos utraque pars voluit
producere, ipsam inquisitionem dictus iudex, domino regi existenti
in Barchinona, presentavit. Qua presentata, dominus rex mandavit
sibi personaliter ut ipsum negocium per sentenciam terminaret. Qui
iudex, partibus convocatis predictis, et testibus in earum presentia

publicatis, dataque copia partibus de eiusdem, allegationibusque
utriusque partis auditis, post plenam parcium renunciationem et
conclusionem, processit ad sentenciam in hunc modum:
Unde ego Raymundus de Toylano, iudex de curia domini
regis, visis et auditis racionibus utriusque partis, cum non cons-
tet michi Guilelmum de Blanis nec actores sui seu predecessores
recepisse rippagium seu leçdam de illis mercibus sive rebus que
discarricantur in portu de Blanis et venduntur ibidem a civibus
Barchinone per tantum temporis quod iuris presumpcione videatur
habere ius recipiendi rippagium vel alias habere ius recipiendi ip-
sum rippagium a dictis civibus, diffinitive pronuncio dicto Guilelmo
de Blanis non esse ius sibi recipere dictum rippagium a predictis
civibus seu habitatoribus Barchinone. Quapropter, imponendo
silencium super recepcione predicti rippagii dicto Guilelmo de
Blanis et suis, condempno ipsum Guilelmum de Blanis, absentem,
et Vitalem de Blanis, eius procuratorem, presentem, in recepcione
rippagii supradicti, et adiudico predicta, nomine universitatis seu
civium Barchinone, Bartholomeo Romei, Bonanato Barralerii, Be-
rengario Basterii et Petro de Galiffa, procuratoribus seu consulibus
universitatis civitatis Barchinone in negocio supradicto.
Lata fuit hec sentencia Barchinone XVIIº kalendas augusti
anno Domini MºCCºLXXXº secundo.
Presentibus dictis procuratoribus et presentibus eciam testibus
Petro de Noguera, Bernardo Guilelmi de Pinelli, iurisperito, Guilelmo
Oreyes, Raymundo de Calidis, Antiquo Ticionis et pluribus aliis.
Ego Raymundus de Toylano, iudex predictus, qui meum si-
gillum aponi feci, subscribo.
Sig(+)num Dalmatii de Mançulivo, notarii publici regia auc-
toritate, qui hoc cum raso et emendato in tertiadecima linea in
loco ubi scribitur Cum non scripsit et clausit, et sigillo dicti iudicis
sigillavit, loco, die et anno prefixis.
297
1282, juliol, 31
Guillem Ramon de Josa absol els homes del castell d’Oliana de la
fidelitat que li deuen i els diu que la donin a Berenguer de
Puigverd, en nom de l’infant Alfons i del rei; els representants

dels homes d’Oliana juren que respectaran i faran respectar les
condicions establertes en les convinences entre Guillem Ramon
i l’infant.
Noverint universi quod die sabbati que fuit IIº kalendas

augusti anno Domini MºCCº octuagesimo secundo, in castro de
Oliana, in presencia mei notarii et testium infrascriptorum ad hoc
specialiter vocatorum et rogatorum, Guilelmus Raymundi de Iosa
absoluit homines dicti loci, presentes et absentes et etiam futuros,
sub hac forma:
Nos Guilelmus Raymundus de Iosa, per nos et omnes nos-
tros, presentes et futuros, absolvimus vos Guilelmum dez Torrenz,
et Poncium de Limos, Arnaldum ça Font, Raimundum ça Serra,
Iacobum Comela, Bernardum Andreu, Iohannem Vidal, Petrum
de Solaveles, Iacobum Col, Guilelmum Comela, Geraldum Marti,
Raimundum Vida, Nicholaum Peratairia, Bernardum Vidal, Petrum
Barnils, Bortholomeum Borrel, Bernardum de Solans, Stephanum
Cedina, Salvador Pasqua, Guilelmum dez Camp, Petrum ça Serra,
Petrum Clerge, Raimundum de Toires, capellanus, Petrus ça Font et
successores vestros, presentes et absentes et futuros, im perpetuum
a fide, homagio, iuramento, dominio, naturalitate quibus nobis et
nostris estis astricti et obligati quantum ad ea omnia facienda
et inviolabiliter observanda que in instrumento convenienciarum et
pactorum factarum inter dominum Ildefonsum, nomine domini
regis et suo, ex una parte, et nos et nostros, ex altera, plenius
continetur.
Que conveniencie et omnia alia contenta in ipso instrumento
fuerunt lecta, exposita et recitata de verbo ad verbum coram nobis
in presencia hominum predictorum.
Et nos homines predicti, ad mandatum nobis factum per
dictum Guilelmum Raymundi Iosa, facimus homagium et sa-
cramentum fidelitatis nobili Berengario de Podioviridi, recipienti
nomine domini regis, sub hac forma:
Nos predicti homines dicti loci facimus vobis dicto Beren-
gario de Podioviridi, nomine domini regis stipulanti et recipienti
licet absentis, homagium ore et manibus. Et iuramus per Deum et
sancta IIIIor Dei Evangelia et cru+cem Domini coram nobis posita
et propriis manibus nostris tacta quod quocumque et quociens-
cumque contingerit quod dominus rex predictus vel suis peteat

potestatem de dicto loco de Aliana et terminis suis, et aliquo
casu vel modo contradiceretur, vel, data iam potestas eidem vel
suis, impediretur, quod nos toto posse nostro iuvabimus dominum
regem et suos, et tenebimus nos cum domino rege et suis contra
dictum Guilelmum Raymundi de Iosa et suos ad habendam et
retinendam potestatem predictam.
Item, sub dictis homagio et iuramento, promitimus vobis dicto
Berengario, presenti, nomine domini regis, et eidem domino regi,
licet absenti, quod si nobilis Guilelmus Raymundi de Iosa predictus
vel sui fecerint vel moverint eidem domino regi vel suis guerram,
quod nos iuvabimus ipsum dominum regem et suos, et tenebimus
nos cum eo et suis contra dictum Guilelmum Raymundi et suos.
Item, sub homagio et iuramento predictis, promitimus vobis
dicto Berengario de Podioviridi, nomine domini regis, et eidem
domino regi absenti, quod in homagio et fidelitate quod et quam
faciemus et tenemur facere dicto Guilelmo Raymundi vel suis
excipiemus et dicemus hoc, quod illud facimus, salvo dominio et
fidelitate domini regis predicti et suorum.
Item, sub homagio et sacramento predictis, promitimus quod
si dictum Guilelmum Raymundi vel suos contingat in aliquo contra
venire contra conveniencias factas inter dominum Alfonsum, nomine
domini regis et suorum, et dictum Guilelmum Raymundi de Iosa
et suos, contentas in instrumento inde confecto, nos iuvabimus
ipsum dominum regem et suos contra Guilelmum Raymundi de
Iosa et suos pro attendendis convenienciis supradictis. Et de om-
nibus supradictis et singulis promitimus vobis dicto Berengario de
Podioviridi et tabellioni infrascripto, stipulantibus et recipientibus
nomine dicti domini regis et suorum, esse fideles et legales.
Quod est actum die et anno predictis.
Sig(+)num Guilelmi Raymundi de Iosa predicti.
Sig(+)num Guilelmi de Torrentz, Sig(+)num Poncii de Limos,
Sig(+)num Arnaldi ça Font, Sig(+)num Raimundi ça Serra, Sig(+)-
num Iacobi Comela, Sig(+)num Bernardi Andreu, Sig(+)num
Iohannis Vidal, Sig(+)num Petri de Solaveles, Sig(+)num Iacobi
Col, Sig(+)num Guilelmi Comela, Sig(+)num Geraldi Marti, Sig(+)-
num Raimundi Vida, Sig(+)num Nicholai Peratairia, Sig(+)num
Bernardi Vidal, Sig(+)num Petri Barnils, Sig(+)num Bartholomei
Borrel, Sig(+)num Bernardi de Solans, Sig(+)num Stephani Cedina,
Sig(+)num Salvatoris Pasqua, Sig(+)num Guilelmi de Campdevi-
la, Sig(+)num Petri ça Serra, Sig(+)num Petri Clerge, Sig(+)num

Raimundi de Toires, capellani, Sig(+)num Petri ça Font iurancium
et homagium faciencium predictorum, qui hoc concedimus et
firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Raymundi Goçelin de Acrimonte, Sig(+)num ma-
gistri Iacobi, cirurgici, Sig(+)num Iacobi de Biayna, iurisperiti,
Sig(+)num Raymundi de Pinel, militis, testium.
298
1282, agost, 2
Guillem Ramon de Josa absol els habitants del castell de Cambrils
de la fidelitat que li deuen, i els diu que la jurin, en nom del
rei, a Berenguer de Puigverd. Els representants dels habitants
de Cambrils juren la fidelitat al rei i que respectaran els pactes
establerts entre aquest i Guillem Ramon.
Noverint universi quod Guilelmus Raymundi de Iosa in pre-

sencia mei tabellionis et testium infrascriptorum ad hoc speciali-
ter vocatorum et rogatorum, absolvit castlanos, milites et omnes
homines suos, presentes et absentes et etiam futuros, castri de
Cambrils im perpetuum sub hac forma:
Nos Guilelmus Raymundi de Iosa, per nos et omnes nostros,
presentes et futuros, absolvimus vos homines infrascriptos habi-
tatores dicti loci de Cambrils, et successores vestros, presentes et
absentes et futuros, im perpetuum a fede, homagio, iuramento,
dominio, naturalitate quibus nobis et nostris estis astricti et obli-
gati quantum ad ea omnia facienda et inviolabiliter observanda
que in instrumento convenenciarum et pactorum factorum inter
dominum Ildefonsum, nomine domini regis et suo, ex una parte,
et nos et nostros, ex altera, plenius continetur.
Que conveniencie et omnia alia contenta in ipso intrumento
in presencia infrascriptorum.
Nos Bernardus Fabrega, Raimundus de Puigcernoli, Bernardus
de Linars, Guilelmus de Capdevilar, Petrus Raimundi, habitatores
dicti castri de Cambrils, ad mandatum nobis factum ex parte

Guilelmi Raymundi, facimus homagium et iuramus a sancta Dei
Evangelia et cru+cem a nobis corporaliter tacta, et fidelitatem
nobili Berengario de Podioviridi, recipienti nomine domini regis,
sub hac forma:
Nos predicti Bernardus Fabrega et Raimundus de Puigcerno-
li, et Bernardus de Linars, et Guilelmus de Capdevilar et Petrus
Raimundi facimus vobis dicto Berengario de Podioviridi, nomine
domini regis stipulanti et recipienti, quod quocumque et quocien-
cumque contingeret quod dominus rex predictus vel sui peteat
potestatem dicti loci de Cambrils et terminorum suorum et aliquo
casu vel modo contradiceretur, vel data iam potestas eidem vel
suis impediuntur, quod nos toto posse nostro iuvabimus dominum
dictum Guilelmum Raymundi de Iosa et suos ad habendam et
retinendam potestatem predictam.
vel sui fecerint vel moverint eidem domino regi vel suos guerram,
Item, sub homagio et iuramento predictis, promitimus vo-
bis dicto Berengario, nomine domini regis, et eidem domini regi
absenti, quod in homagio et fidelitate quod et quam faciemus et
tenemur facere dicto Guilelmo Raymundi vel suis excipiemus, et
dicemus hoc, quod illud facimus salvo dominio et fidelitate domini
regis predicti et suorum.
venire contra conveniencias factas inter dominum Alfonsum, no-
mine domini regis et suorum, et dictum Guilelmum Raymundi et
suos, contentas in instrumento inde confecto, nos iuvabimus ipsum
dominum regem et suos contra dictum Guilelmums Raymundi de
Iosa et suos. Pro attendendis convenienciis supradictis, et omni-
bus supradictis et singulis, promitimus vobis dicto Berengario de
nomine dicti domini regis et suorum, esse fideles et legales.
Quod est actum IIIIª nonas augusti anno Domini MºCCº
octuagesimo secundo.

Sig(+)num Bernardi Fabrega, Sig(+)num Raimundi de Pui-
gcernoli, Sig(+)num Bernardi de Linars, Sig(+)num Guilelmi de
Capdevilar, Sig(+)num Petri Raimundi, predictorum iurancium et
homagium faciencium, qui hoc concedimus et firmamus firmari-
que rogamus.
Sig(+)num Vilar, Sig(+)num Berengarii de Ioval, Sig(+)num
Raimundi de Pinel, militum, Sig(+)num Ramon Goçelin de Acri-
monte, Sig(+)num Bernardi Clerge de çes Ononus, testium.
299
1282, agost, 3
Guillem Ramon de Josa absol els homes del castell d’Alinyà de la
fidelitat que li deuen i els diu que, en nom de l’infant Alfons
i del rei, la donin a Berenguer de Puigverd; els representants
dels homes d’Alinyà juren que respectaran i faran respectar les
i l’infant.
Noverint universi quod IIIº nonas augusti anno Domini

MºCCº octuagesimo secundo, in presencia mei notarii et testium
infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum, Gui-
lelmus Raymundi de Iosa absoluit homines de Aliyna, presentes
et absentes et etiam futuros, sub hac forma:
tros, presentes et futuros, absolvimus vos Petrum Traveser, Gui-
lelmum Isarn, Guilelmum Traveser, Solsona Beatriu, Arnaldum
Anser, Raimundum Gauter, Petrum Sortiles, Petrum de Puyol,
Guilelmum d’Anser, Raimundum detz Soler, Petrum Raimundi ça
Nou, Berengarium Ferraiz, n’Aliyno, Bernardum Escola, Bartolo-
meum Corcinada, Guilelmum de Gruels, Arnaldum de Capdevila,
Guilelmum Carbonel, Petrum Vilaner, Peritz de Pugol, Bernardum
Oliva, Dominicum çes Cases, Petrum Fferreri, Raimundum Celat,
Berengarium de Porcel, Guilelmum Porcel, Balagarium Gauter,
Guilelmum Guisan, habitatores dicti castri de Aliyna et succes-
sores vestros, presentes et absentes et futuros, im perpetuum a

fide, homagio, iuramento, dominio, naturalitate quibus nobis et
nostris estis astricti et obligati quantum ad ea omnia facienda
et inviolabiliter observanda que in instrumento convenienciarum et
pactorum factarum inter dominum Ildefonsum, nomine domini
regis et suos, ex una parte, et nos et nostros, ex altera, plenius
continetur.
Et nos homines predicti, ad mandatum nobis factum per dictum
Guilelmum Raymundi Iosa, salva fide domini Urgellensis episcopi,
facimus homagium et sacramentum fidelitatis nobili Berengario de
Podioviridi, recipienti nomine domini regis, sub hac forma:
Nos predicti homines de Aliyna facimus vobis dicto Beren-
licet absentis, homagium ore et manibus. Et iuramus per Deum
et sancta IIIIor Dei Euvangelia et cru+cem Domini coram nobis
posita et propriis manibus nostris tacta quod quocumque et quo-
cienscumque contingerit quod dominus rex predictus vel suis peteat
potestatem de dicto loco de Aliyna et terminis suis, et aliquo casu
vel modo contradiceretur, vel, data iam potestas eidem vel suis,
impediretur, quod nos posse nostro iuvabimus dominum regem et
suos, et tenebimus nos cum domino rege et suis contra dictum
Guilelmum Raymundi de Iosa et suos ad habendam et retinendam
potestatem predictam.
nos cum eo et suis contra dictum Guilelmum Raimundi et suos.

nibus supradictis et singulis, promitimus vobis dicto Berengario de
nomine dicti domini regis et suorum, esse fideles et legales, salva
fidelitate dicti domini Urgellensis episcopi et suorum.
Sig(+)num Petri Traveser, Sig(+)num Guilelmi Isarn, Sig(+)num
Guilelmi Traveser, Sig(+)num Solsona Beatriu, Sig(+)num Arnaldi
Anser, Sig(+)num Raimundi Gauter, Sig(+)num Petri Sortiles, Sig(+)-
num Petri de Puyol, Sig(+)num Guilelmi d’Anser, Sig(+)num Rai-
mundi detz Soler, Sig(+)num Petri Raimundi ça Nou, Sig(+)-num
Berengarii Ferratz, Sig(+)num n’Aliyna, Sig(+)num Bernardi Escola,
Sig(+)num Bartolomei Corcinada, Sig(+)num Guilelmi de Guels,
Sig(+)num Arnaldi de Capdevila, Sig(+)num Guilelmi Carbonel,
Sig(+)num Petri Vilaner, Sig(+)num Peritz de Pugol, Sig(+)num
Bernardi Oliva, Sig(+)num Dominici ces Cases, Sig(+)num Petri
Fferreri, Sig(+)num Raimundi Celat, Sig(+)num Berengarii de
Porcel, Sig(+)num Guilelmi de Porcel, Sig(+)num Balagarii Gauter,
Sig(+)num Guilelmi Guisan iurancium et homagium faciencium
predictorum, qui hoc concedimus et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Vilar, Sig(+)num Berengarii de Ioval, Sig(+)num
Raymundi de Pinel, militis, Sig(+)num Raimundi Goçelin de Acri-
monte, Sig(+)num Bernardi Clerge de çes Onones, testium.
300
1282, agost, 3
Guillem Ramon de Josa absol els homes d’Ossera de la fidelitat que
li deuen i els diu que, en nom de l’infant Alfons i del rei, la
donin a Berenguer de Puigverd; els representants dels homes
d’Ossera juren que respectaran i faran respectar les condicions
establertes en les convinences entre Guillem Ramon i l’infant.
Noverint universi quod IIIº nonas augusti anno Domini MºCCº

octuagesimo secundo in presencia mei notarii et testium infra-
scriptorum ad hoc specialiter vocatorum et regatorum, Guilelmus
Raymundi de Iosa absoluit homines de d’Orsera, presentes et
absentes et etiam futuros, sub hac forma:
tros, presentes et futuros, absolvimus vos Iacobum de Casals, et
Salvatorem de ça Rocha, et Petrum Castela, Guilelmum Gatz,
Bernardum Berenguerii, Guilelmum detz Castel, Raimundum ça
Roqua, Peritz Castela, Bernardum Riba, Bernardum detz Castel,
Peritz Gatz, Peritz de Casals, Guilelmum Berengarii, Guilelmum
detz Castel de dicto loco d’Orsera et successores vestros, presentes
et absentes et futuros, im perpetuum a fide, homagio, iuramento,
que in instrumento convenienciarum et pactorum factarum inter
dominum Ildefonso, nomine domini regis et suos, ex una parte,
et nos et nostros, ex altera, plenius continetur.
dictum Guilelmum Raymundi Iosa, salva fide domini Galcerandi
de Pinos, facimus homagium et sacramentum fidelitatis nobili
Berengario de Podioviridi, recipienti nomine domini regis, sub
hac forma:
Nos predicti homines d’Orsera facimus vobis dicto Beren-
licet absentis, homagium ore et manibus. Et iuramus per Deum
et sancta IIIIor Dei Euvangelia et cru+cem Domini coram nobis
posita et propriis manibus nostris tacta quod quocumque et quo-
cienscumque contingerit quod dominus rex predictus vel sui peteat
potestatem de dicto loco d’Orsena et terminis suis et aliquo casu

vel sui fecerint vel moverint eidem domino regi vel suis guerram
nibus supradictis et singulis, promitimus vobis dicto Berengario de
nomine dicti domini regis et suorum, esse fideles et legales, salva
fidelitate dicti Galcerandi de Pinos.
Sig(+)num Iacobi de Casals, Sig(+)num Salvatoris de ça Ro-
qua, Sig(+)num Petri Castela, Sig(+)num Guilelmi Gatz, Sig(+)num
Bernardi Berenguerii, Sig(+)num Guilelmi detz Castel, Sig(+)num
Raimundi ça Roqua, Sig(+)num Peritz Castela, Sig(+)num Bernar-
di Riba, Sig(+)num Bernardi detz Castel, Sig(+)num Peritz Gatz,
Sig(+)num Perich de Casals, Sig(+)num Guilelmi Berengarii, Sig(+)-
num Guilelmi detz Castel iurancium et homagium faciencium, hoc
Sig(+)num Iacobi de Bianyna, Sig(+)num magistri Iacobi de
Bioscha, cirurgici, testium.
301
1282, agost, 3
Guillem Ramon de Josa absol els homes del castell de Padrinàs de
la fidelitat que li deuen i els diu que, en nom de l’infant Alfons
dels homes de Padrinàs juren que respectaran i faran respectar
les condicions estableretes en les convinences entre Guillem
Ramon i l’infant.
Noverint universi quod IIIº nonas augusti anno Domini MºCCº

octuagesimo secundo in presencia mei notarii et testium infras-
criptorum ad hoc specialiter vocatorum et regatorum, Guilelmus
Raymundi de Iosa absoluit homines de Pradinatz, presentes et
Nos Guilelmus Raymundus de Iosa, per nos et omnes nostros,
presentes et futuros, absolvimus vos Iacobum Padrinatz, Arnaldum
Micholau, Raimundum Pradinaz, Bernardum Torner, Raimundum
Sifre, Guilelmum Marci, Iacobum ça Melan, Arnaldum de Soldevi-
la, Bernardum Saluts, Guilelmum Roig, Guilelmum de Payllerols,
Raimundum Santz, Bernardum de Pardinatz de dicto loco de
Pradinatz et successores vestros, presentes et absentes et futuros,
im perpetuum a fide, homagio, iuramento, dominio, naturalitate
quibus nobis et nostris estis astricti et obligati quantum ad ea
omnia facienda et inviolabiliter observanda que in instrumento
convenienciarum et pactorum factarum inter dominum Ildefonsum,
nomine domini regis et suo, ex una parte, et nos et nostros, ex
altera, plenius continetur.
dictum Guilelmum Raymundi de Iosa facimus homagium et sa-
Nos predicti homines de Pradinaz facimus vobis dicto Be-
rengario de Podioviridi, nomine domini regis stipulanti et reci-
pienti licet absentis, homagium ore et manibus. Et iuramus per
Deum et sancta IIIIor Dei Evangelia et cru+cem Domini coram
nobis posita et propriis manibus nostris tacta quod quocumque
et quocienscumque contingerit quod dominus rex predictus vel sui

peteat potestatem de dicto loco de Pradinaz et terminis suis et
aliquo casu vel modo contradiceretur, vel, data iam potestas eidem
vel suis, impediretur, quod nos posse nostro iuvabimus dominum
dictum Guilelmum Raymundi de Iosa et suos ad habendum et
retinendum potestatem predictam.
si dictum Guilelmum Raymundi vel suos contingat in aliquo con-
tra venire contra conveniencias factas inter dominum Alfonsum,
nomine domini regis et suorum, et dictum Guilelmum Raymundi
ipsum dominum regem et suos contra dictum Guilelmum Raymundi
de Iosa et suos pro attendendis convenienciis supradictis. Et de
omnibus supradictis et singulis, promitimus vobis dicto Berengario
de Podioviridi et tabellioni infrascripto, stipulantibus et recipien-
tibus nomine dicti domini regis et suorum, esse fideles et legales.
Sig(+)num Iacobi de Pradinatz, Sig(+)num Arnaldi Micholau,
Sig(+)num Raimundi de Pradinatz, Sig(+)num Bernardi Torner,
Sig(+)num Raimundi Sifre, Sig(+)num Guilelmi Marci, Sig(+)-
num Iacobi ça Melan, Sig(+)num Arnaldi de Soldevila, Sig(+)num
Bernardi Saluts, Sig(+)num Guilelmi Roig, Sig(+)num Guilelmi
Payllerols, Sig(+)num Raimundi Santz, Sig(+)num Bernardi de
Pardinatz iurancium et homagium faciencium, hoc concedimus
Sig(+)num Iacobi de Bianyna, Sig(+)num magistri Iacobi de

Bioscha, cirurgici, testium.
302
1282, agost, 4
Guillem Ramon de Josa dóna a Berenguer de Puigverd, en nom del rei
i de l’infant Alfons, els castells d’Oliana, de Cambrils, d’Alinyà,
d’Ossera, de Padrinàs, de Josa, de Fornells, de l’Espluga i de
Saranyana, que els retindrà fins a la festa de Sant Miquel i un
any més, tot i que ell en podrà cobrar les rendes.
Noverint universi quod in presencia mei tabellionis et testium

infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum, Guilelmus Raymundi
de Iosa tradidit et deliberavit nobili Berengario de Podioviridi,
nomine domini regis et infantis Alfonsi, illustris regis Aragonum
primogeniti et eius vices gerentis, castra de Oliana, et de Cam-
brils, et de Aliyna, et de Osera, et de Padriynaz, et de Iosa, et
de Fornols, et de ç’Espluga, et de Saranyana nomine potestatum
tenendarum potenter ab hodierna die usque ad festum sancti
Michaelis, et ab eodem festo sancti Michaelis usque ad unum
annum continue completum, salvis sibi redditibus et aliis iuribus
dictorum castrorum que possit per se vel per baiulum vel baiulos
percipere et habere in comedio temporis supradicti.
Quod est actum IIª nonas augusti anno Domini MºCCº oc-
tuagesimo secundo.
Sig(+)num Raymundi de Pinel, Sig(+)num Iacobi de Bianyna,
Sig(+)num Guilelmi de Spuynela, militis, testium.
303
1282, agost, 4
Guillem Ramon de Josa absol els homes del castell de Josa de la
fidelitat que li deuen i els diu que, en nom de l’infant Alfons
dels homes de Josa juren que respectaran i faran respectar les
i l’infant.
Noverint universi quod IIº nonas augusti anno Domini MºCCº

Raymundi de Iosa absoluit homines de Iosa, presentes et absentes
et etiam futuros, sub hac forma:
presentes et futuros, absolvimus vos Guilelmum de Soldevila, Gui-
lelmum de Penades, Guilelmum detz Col, Petrum ça Sala, Perico
Oromir, Romeum detz Quer, Bernardum de Boscani, Arnaldum
Ricart, Guilelmum Sirvent, Petrum Çabater, Bernardum Texidor,
Cerveronum, Arnaldum Carbonel, Petrum Alaman, Petrum de
Cardmasal, Petrum de Riera, Fferrarium detz Quer, Petrum Pinel,
Esperconum, Iacobum detz Quer, Petrum Bernardi, Petrum Oromir,
Arnaldum Guaamir, Iohannem de Noira, Petrum Matheii, Perich
Vives, Petrum Paritz de dicto loco de Iosa et successores vestros,
presentes et absentes et futuros, im perpetuum a fide, homagio,
iuramento, dominio, naturalitate quibus nobis et nostris estis as-
tricti et obligati quantum ad ea omnia facienda et inviolabiliter
observanda que in instrumento convenienciarum et pactorum fac-
tarum inter dominum Ildefonso, nomine domini regis et suo, ex
una parte, et nos et nostros, ex altera, plenius continetur.
Et nos homines predicti, ad mandatum nobis factum per dic-
tum Guilelmum Raymundi de Iosa, salva fide Galcerandi de Pinos,
facimus homagium et sacramentum fidelitatis nobili Berengario de
Podioviridi, recipienti nomine domini regis, sub hac forma:
Nos predicti homines de Iosa facimus vobis dicto Berengario
de Podioviridi, nomine domini regis stipulanti et recipienti licet
absentis, homagium ore et manibus. Et iuramus per Deum et

et propriis manibus nostris tacta quod quocumque et quociens-
cumque contingerit quod dominus rex predictus vel sui peteat
potestatem de dicto loco de Iosa et terminis suis et aliquo causu
Item, sub homagio et iuramento, promitimus vobis dicto
si dictum Guilelmum Raymundi vel suis contingat in aliquo con-
ipsum dominum regem et suos contra dictum Guilelmum Ray-
mundi de Iosa et suos pro attendendis convenienciis supradictis.
Et de omnibus supradictis et singulis, promitimus vobis dicto
Berengario de Podioviridi et tabellioni infrascripto, stipulantibus
et recipientibus nomine dicti domini regis et suorum, esse fideles
et legales, salva fidelitate dicti Galcerandi de Pinos.
Sig(+)num Guilelmi de Soldevila, Sig(+)num Guilelmi de
Penedes, Sig(+)num Guilelmi detz Col, Sig(+)num Petri ça Sala,
Sig(+)num Periconi Oromir, Sig(+)num Romei detz Quer, Sig(+)num
Bernardi de Boscani, Sig(+)num Arnaldi Ricart, Sig(+)num Guilelmi
Sirvent, Sig(+)num Petri Çabaterii, Sig(+)num Bernardi Texidor,
Sig(+)num Cerveroni, Sig(+)num Arnaldi Carbonel, Sig(+)num Petri

Alaman, Sig(+)num Petri de Cardmasal, Sig(+)num Petri de Riera,
Sig(+)num Fferrarii detz Quer, Sig(+)num Petri Pinel, Sig(+)num
Esperconi, Sig(+)num Iacobi detz Quer, Sig(+)num Petri Bernardi,
Sig(+)num Petri Oromir, Sig(+)num Arnaldi Guaamir, Sig(+)num
Iohanni de Noira, Sig(+)num Petri Mathei, Sig(+)num Peric Vives,
Sig(+)num Petri Paritz iurancium et homagium faciencium, hoc
Sig(+)num Raimundi de Pinel, militis, Sig(+)num Iacobi de
Biayna, Sig(+)num Berengarii ça Faga de Oliana, Sig(+)num Gui-
lelmi çes Puynola, testium.
304
1282, agost, 4
Guillem Ramon de Josa absol els homes del castell de Fórnols de
la fidelitat que, en nom de l’infant Alfons i del rei, li deuen i
els diu que la donin a Berenguer de Puigverd; els representants
dels homes de Fórnols juren que respectaran i faran respectar
les condicions establertes en les convinences entre Guillem
Ramon i l’infant.

Raymundi de Iosa absoluit homines de Fornels, presentes et ab-
sentes et etiam futuros, sub hac forma:
tros, presentes et futuros, absolvimus vos Raymundum ça Muga,
Bernardum Forner, Raymundum Ferrer, Iohannem de Puigmolar,
Iohannem Febridor, Petrum d’Abeylla, Bernardum Carcolet, Iaco-
bum Calbet, Petrum Piquer, Bernardum Vilela, Iacobum Perera,
Fferrarium de Sancta Claria, Raymundum de Vilela, Guilelmum
de Vilela, Petrum Vilela, en Bonet, Bernardum Sartet, Petrum de
Roc, Andreum de Matamala, Bernardum Balaro, Petrum Morera,
Guilelmum de Casal, Bernardum Oromir, Berengarium Piquer,
Bernardum Piquer, Bernardum d’en Roc, Bernardum de Sancta

Claria de dicto loco de Fornels et successores vestros, presentes et
absentes et futuros, im perpetuum a fide, homagio et iuramento,
dominum Ildefonsum, nomine domini regis et suorum, ex una
parte, et nos et nostros, ex altera, plenius continetur.
Que conveniencia et omnia alia contenta in ipso instrumento
dictum Guilelmum Raymundi de Iosa, sine preiudicio Galcerandi
de Pinos, facimus homagium et sacramentum fidelitatis nobili
Berengario de Podioviridi, recipienti nomine domini regis, sub
hac forma:
Nos predicti homines de Fornels facimus vobis dicto Beren-
licet absentis, homagium ore et manibus. Et iuramus per Deum et
et propria manu nostra tacta quod quocumque et quocienscumque
contingerit quod dominus rex predictus vel sui peteat potestatem
de dicto loco de Fornels et terminis suis et aliquo casu vel modo
contradiceretur, vel, data iam potestas eidem vel suis, impediretur,
quod nos posse nostro iuvabimus dominum regem et suos, et te-
nebimus nos cum domino rege et suis contra dictum Guilelmum
Raymundi de Iosa et suos ad habendam et retinendam potestatem
predictam.

ipsum dominum regem et suos contra dictum Guilelmum Ray-
mundi de Iosa et suos pro attendendis convenienciis supradictis.
Et de omnibus supradictis et singulis, promitimus vobis dicto
Berengario de Podioviridi et tabellioni infrascripto, stipulantibus
et recipientibus nomine dicti domini regis et suorum, esse fideles
et legales, sine preiudicio dicti Galcerandi de Pinos.
Sig(+)num Raymundi ça Muga, Sig(+)num Bernardi Forner,
Sig(+)num Raymundi Ferrarii, Sig(+)num Iohannis de Puigmolar,
Sig(+)num Iohannis Febridor, Sig(+)num Petri d’Abeylla, Sig(+)-
num Bernardi de Carcolet, Sig(+)num Iacobi Calbet, Sig(+)num
Petri Piquer, Sig(+)num Bernardi de Vilela, Sig(+)num Iacobi Pe-
rera, Sig(+)num Fferrarii de Sancta Clara, Sig(+)num Raymundi
de Vilela, Sig(+)num Guilelmi de Vilela, Sig(+)num Petri de Vilela,
Sig(+)num Boneti, Sig(+)num Bernardi Sartet, Sig(+)num Petri de
Roc, Sig(+)num Andrey de Matamala, Sig(+)num Bernardi Balaro,
Sig(+)num Petri Morera, Sig(+)num Guilelmi de Casal, Sig(+)num
Bernardi Oromir, Sig(+)num Berengarii Piquer, Sig(+)num Bernar-
di Piquer, Sig(+)num Bernardi d’en Roc, Sig(+)num Bernardi de
Sancta Clara iurancium et homagium faciencium, predictorum,
hoc concedimus et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Raymundi de Pinel, militis, Sig(+)num Guilelmi
ses Punyna, Sig(+)num Iacobi de Bianyna, Sig(+)num Iacobi De-
liana, testium.
305
1282, agost, 4
Guillem Ramon de Josa absol els homes del castell de l’Espluga
de Lavansa de la fidelitat que li deuen i els diu que, en nom
de l’infant Alfons i del rei, la donin a Berenguer de Puigverd;

els representants dels homes de l’Espluga de Lavansa juren que
respectaran i faran respectar les condicions establertes en les
convinences entre Guillem Ramon i l’infant.

Raymundi de Iosa absolvit homines de ç’Espluga, de Lavança
presentes et absentes et etiam futuros, sub hac forma:
presentes et futuros, absolvimus vos Petrum ça Era, Petrum Ber-
nutz, Petrum Morera, Berengarium Senis, Arnaldum Fferrerii de
dicto loco de ç’Espluga de Lavança et successores vestros, presentes
et absentes et futuros, im perpetuum a fide, homagio, iuramento,
dominum Ildefonsum, nomine domini regis et suorum, ex una
parte, et nos et nostros, ex altera, plenius continetur.
dictum Guilelmum Raymundi de Iosa, facimus homagium et sa-
Nos predicti homines de ç’Espluga de Lavança facimus vobis
dicto Berengario de Podioviridi, nomine domini regis stipulanti et
recipienti licet absentis, homagium ore et manibus. Et iuramus
per Deum et sancta IIIIor Dei Evangelia et cru+cem Domini coram
nobis posita et propriis manibus nostris tacta quod quocumque
et quocienscumque contingerit quod dominus rex predictus vel
sui peteat potestatem de dicto loco de ç’Espluga de Lavança et
terminis suis et aliquo casu vel modo contradiceretur, vel, data
iam potestas eidem vel suis, impediretur, quod nos posse nostro
iuvabimus dominum regem et suos, et tenebimus nos cum domino
rege et suis contra dictum Guilelmum Raymundi de Iosa et suos
ad habendam et retinendam potestatem predictam.

Sig(+)num Petri ça Era, Sig(+)num Petri Texidor, Sig(+)-
num Berengarii Senis, Sig(+)num Arnaldi Fferrerii iurancium et
homagium faciencium, predictorum, hoc concedimus et firmamus
Sig(+)num Raymundi de Pinel, militis, Sig(+)num Berengarii
de Correa, Sig(+)num Burdi Coch, testium.
306
1282, agost, 4
Guillem Ramon de Josa absol els homes del castell de Saranyana
de la fidelitat que li deuen i els diu que, en nom de l’infant
Alfons i del rei, la donin a Berenguer de Puigverd; els represen-
tants dels homes de Saranyana juren que respectaran i faran

respectar les condicions establertes en les convinences entre
Guillem Ramon i l’infant.

Raymundi de Iosa absolvit homines de Saranynana presentes et
tros, presentes et futuros, absolvimus vos Bartolomeum Guilabert,
Petrum de Bernutz, Guilelmum Morera, Iacobum de Soldevila,
Arnaldum Rossel, Vitalem Areni de dicto loco de Saranynana et
successores vestros, presentes et absentes et futuros, im perpetuum
a fide, homagio et iuramento, dominio, naturalitate quibus nobis
et nostris estis astricti et obligati quantum ad ea omnia facienda et
inviolabiliter observanda que in instrumento convenienciarum et pac-
torum factarum inter dominum Ildefonso, nomine domini regis et
suorum, ex una parte, et nos et nostros, ex altera, plenius continetur.
dictum Guilelmum Raymundi de Iosa, facimus homagium et sa-
Nos predicti homines de Saranynana facimus vobis dicto
Berengario de Podioviridi, nomine domini regis stipulanti et reci-
pienti licet absentis, homagium ore et manibus. Et iuramus per
Deum et sancta IIIIor Dei Euvangelia et cru+cem Domini coram
nobis posita et propriis manibus nostris tacta quod quocumque et
quocienscumque contingerit quod dominus rex predictus vel sui
peteat potestatem de dicto loco de Saranynana et terminis suis et
aliquo casu vel modo contradiceretur, vel, data iam potestas eidem
vel suis, impediretur, quod nos posse nostro iuvabimus dominum
dictum Guilelmum Raymundi de Iosa et suos ad habendum et
tenendum potestatem predictam.

Sig(+)num Bartolomei Gilabert, Sig(+)num Petri Bernuz, Sig(+)-
num Guilelmi Morera, Sig(+)num Iacobi de Soldevila, Sig(+)num
Arnaldi Rossel, Sig(+)num Vitalis Areni iurancium et homagium
faciencium, predictorum, hoc concedimus et firmamus firmarique
rogamus.
Sig(+)num Raymundi de Pinel, militis, Sig(+)num Berengarii
de Correa, Sig(+)num Burdi Coch, Sig(+)num Dominici, presbiteri,
testium.
307
1282, agost, 23. Osca

Joan de Vescy, procurador del rei d’Anglaterra, promet al rei Pere,
absent, i als seus procuradors que, quan la princesa Elionor,
filla del rei Eduard, arribi a les terres del rei per casar-se amb
l’infant Alfons, pagaran les 40.000 lliures de Tours del dot.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 319.
Noverint universi quod nos Iohannes de Vescy, miles, procu-

rator illustris regis Anglie et domine Alienoris, eius primogenite,
convenimus et promitimus vobis illustrissimo domino Petro,
Dei gracia regi Aragonum, absenti tanquam presenti, et notario
infrascripto stipulanti nomine vestro, et vobis venerabilibus in
Christo patribus dominis Bernardo, Dei gracia archiepiscopo
Terrachone, et Iazberto, per eandem episcopo Valencie, pro-
curatoribus eiusdem domini regis, presentibus et recipientibus
nomine suo, quod tempore quo inclita domina Alionora predicta
adducetur ad terram dicti domini regis Aragonum pro consu-
macione matrimonii, quod tractatum est et contractum per
verba de presenti, inter illustrem infantem dominum Alfonsum,
dicti domini regis primogenitum, et ipsam dominam Elienor, et
nos procuratorio nomine dicte domine Alienore satisfaciemus
eidem domino regi Aragonum et vobis nomine ipsius quadra-
ginta mille librarum turonensium nigrorum que nomine dicte
procuracionis dare promisimus ipsis domino regi Aragonum et
domino infanti Alfonso pro dote dicte domine Alienore. Et pro
hiis complendis, obligamus ipsi domino regi et vobis notario
infrascripto stipulanti nomine domini regis omnia bona nostra
quecumque sint et ubicumque. Promitimus insuper vobis, bona
fide, nos facturos et curaturos et daturos operam iuxta posse
quod dicta domina Alionora adducatur ad terram dicti domini
regis Aragonum quam cicius et brevius poterimus pro consu-
macione matrimonii supradicti.
Actum est hoc Osce octavo decimo kalendas septembris anno
Domini millesimo ducentesimo octuagesimo secundo.
Testes huius rei sunt: nobilis Guilabertus de Crudiliis, ma-
gister Arnaldus de Turre, domini regis Aragonum cancellarius, et
magister Raymundus Sancis, illustris regis Anglie clericus.
Sig(+)num Iohannis der Vesci, predicti, qui hec laudamus et
firmamus.
Sig(+)num Petri Marchesii, scriptoris predictorum domini
regis Aragonum et domini infantis Alfonsi et notarii publici per
totam dominacionem suam, qui hoc scribi fecit et clausit, loco,
308
1282, setembre, 21
Elisenda, esposa del difunt Bernat de Rosanes, dóna a Galceran de
Rosanes, fill seu, la castlania de Muntanyola.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 322. Al pergamí hi
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 322 dupl., trasllat
de l’1 de juny de 1288.1
Sit omnibus notum quod ego domna Elicsendis, uxor Bernardi

de Rosanis, quondam, et filia Bernardi de Duobusrivis [per me]
et meos, presentes et futuros, dono et concedo tibi Gaucerando
/de Rosanis\, filio meo, et tuis et cui tu velis, perpetuo, pura,
perfecta et irrevoca[bili dona]tione facta corporaliter inter vivos,
castlaniam castri de Muntanyola, que michi pertinet ex successione
parentum meorum. [Qua quidem] castlaniam tibi et tuis dono,
cum omnibus iuribus et pertinenciis dicte castlanie pertinentibus
et pertinere debentibus, sicut melius pot[est dici et] intelligi, ad
tuum et tuorum salvamentum et bonum intellectum, et omnem
utilitatem et comodum tui et tuorum, et sicut ipsa c[astlania ad]
me pertinet aliqua racione. Inducens te de presenti, cum hoc
publico inrumento perpetuo valituro, in possessionem dicte cas-
tlanie et omnium [iurium et] pertinenciarum suarum, et dictam
castlaniam de meo meorumque iure, posse et dominio extraho,
et in tuum tuorumque ius, dominium et posse [ipsam] transfero
et transduco. Retineo tamen michi usumfructum dicte castlanie,
cum omnibus iuribus et pertinenciis eius, omnibus temporibus
vite mee, et retineo etiam michi usumfructum dicte castlanie per
unum annum post obitum meum, qui fructus dicte castlanie dentur
pro anima mea, sicut iam in meo testamento ordinavi, confitens
me interim dictam castlaniam et dictum usumfructum possidere
iure usufructuario et vestro nomine. Et ut predicta donatio maiori
gaudeat firmitate, recipio a te homagium de manibus et ore se-
cundum Consuetudinem et Usatichos Barchinone, promitens quod
nunquam predictam donationem revocabo ex causa ingratitudinis
vel ex quacumque alia causa, nec faciam aliqua per que dicta
donatio valeat minus in aliquo. Immo, ex causa dicte donationis,
cedo vobis omnia iura mea, loca, voces et acciones, reales et
personales, utiles et directas sive etiam mixtas, ordinarias et extra
ordinarias michi in dicta castlania et eius iuribus et pertinenciis
ex quacumque causa michi pertinentibus et pertinere debentibus,
salvo tamen michi dicto usufructu ut superius est expressum. Et

quantum ad predicta obligo tibi omnia bona mea, et renuncio omni
per quod racione ingratitudinis posset dicta donatio revocari, et
omni alii iuri, racioni et consuetudini contra hec repugnantibus.
Et ad cautelam iuro per Deum et eius sancta Euvangelia mani-
bus <manibus> nostris corporaliter tacta predictam donationem
nunquam revocare et eam firmiter observare et nunquam contra
venire aliquo iure casu.
Actum est hoc XI kalendas octobris anno Domini MºCCºLXXXº
secundo.
Sig(+)num domne Eligsendis de Rosanis que hoc concedo,
firmo et iuro.
Testes huius rey sunt: Bernardus Picornelli et Marchus de
Bedocio.
Martorelli sub Petro de Ollera, rectore ecclesie eiusdem loci, qui
hec scripsit, cum litteris suprapositis in secunda linea ub dicitur
Rosanis, et clausit die et anno prefixis.
1. Hoc est translatum scriptum fideliter a quidam originali intrumento cuius
series talis est: […] Sig(+)num Guilelmi Mercatoris, presbitero et rectoris ecclesie
Sancte Marie de Orta, qui hoc translatum a me fideliter comprobatum firmo pro teste.
Bberengarius de Valle, presbiter, qui hec vidi et fideliter aprobari et pro teste firmat.
Sig(+)num Bonaiuti de Capiteville, rectoris ecclesie Sancte Columbe de Serra, qui hoc
translatum vidi et audivi fideliter comprobari pro teste firmo. Arnaldus de Torrente,
sacerdos et notarius iuratus Modiliani pro ecclesia dicti loci et rectore eiusdem, qui
hoc translatum, cum originali fideliter comprobatum, scribi fecit et clausit, cum
dictionibus suprapositis in IIIª linea ubi dicitur de Rosanis, kalendas iunii anno Domini
MºCCºLXXXº octavo (+) posuit.
309
1282, octubre, 31. Morlàs

Gastó, vescomte de Bearn, dóna instruccions a Guillem de Sant
Vicenç respecte a un judici.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 346, trasllat del 20
de gener de 1283.1
Gastó, per la gràcia de Diu vesconte de Bearn, seyer de

Muncada et de Castelvilh, al molt amat en Guillem de Sent Vicens
nostre procurador, saluts e amors. Vos sabets be que’l fet del plet
nostre e d’en Duran Perer sa anrera à molt durat, e diu-nos hom
que’ls hereus et testors d’en Duran Perer volen metre lo feyt en

poder de I home de la lur part, e nós que n’i metam altre de
la nostra, et que y age I cominal, qui sia ters, qui ho avenges si
aquels II no·s n’avenien. Per què vos deým e us pregam que vós,
ab consel de sels qui en aquel fet sapien, o fassats axí con vegats
que melor sia a nós.
Datum a Morlans lo dicmenge ans de Omnia Sentor.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam litera in papiro scripta, sigillata
sigillo domini Gastonis, Dei gracia vicecomitis Bearnensis et domini Montiscathani
et Castriveteris, quod sigillum est rotundum, et in eodem sigillo est quidam clipeus
cum signo duorum boum, et sub ipso clipeo est quoddam castellum, et ex utroque
latere dictorum clipei et castelli est signum Montiscathani, scilicet tres rote, et littere
circumscripte dicti sigilli sunt hee: «(+) Signum Gastonis, Dei gracia vicecomitis
Bearnensis, domini Montiscathani et Castriveteris.» Tenor autem dicte litere talis est:
[…] Sig(+)num Michaelis de Antiga, notarii. Sig(+)num Bernardi de Caderita, notarii.
Sig(+)num Nicholay de Parella, notarii. Sig(+)num Berengarii de Bonastre, subvicarii
Barchinone sub nobili Gombaldo de Benavent, vicario Barchinone, /absente\, pro domino
rege, qui ex parte domini regis et dicti vicarii huic translato, fideliter comprobato cum
suo originali, non cancellato nec in aliqua sui parte viciato, auctoritatem prestamus,
appositum per manum mei Bartholomei de Sanahugia, notarii Barchinone, in cuius
manu et posse dictus subvicarius hoc firmavit XIIIº kalendas februarii, anno Domini
MºCCºLXXXºsecundo, presentibus testibus Bonanato de Podio et Guilelmo Botela,
tinturario, et ideo ego dictus notarius hoc meum Sig(+)num apposui. Sig(+)num
Bartholomei de Sanahugia, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum, sumptum
fideliter ab originali instrumento et cum eo de verbo ad verbum comprobatum, scripsit
et clausit XIIIº kalendas februarii anno Domini MºCCºLXXXº secundo, cum literis tamen
appositis in linia signi Berengarii de Bonastre, ubic dicitur absente.
310
1282, novembre, 5
Ferrer Mallol reconeix a Guillem Olomar que aquest li ha pagat
unes sumes de diners que li devia el rei.
Sit omnibus notum quod ego Fferrarius Mayolli confiteor et

recognosco vobis Guilelmo Oulomar quod, ad preces meas et de
illa quantitate denariorum quam dominus rex michi debet, cum
albarano suo sigillo sigillato, quamque assignavit michi habendam,
et a vobis tenente gabellam salis Catalonie, vel ab alio tenente ip-
sam gabellam, michi mandavit persolvi de redditibus ipsius gabelle,
constituistis vos soluturum Guilelmo Lulli seniori, civi Barchinone,
in mille solidos, quos ei debeo, cum carta sibi solvendis per totum
mensem ianuarii proximo venturum. Unde renunciando excepcioni
non numerate peccunie, facio vobis nomine dicti domini regis de
predictis mille solidis bonum et perpetuum finem et pactum de

non petendo, sicut melius dici potest et intelligi, ad salvamentum et
bonum dicti domini regis et vestri, nomine eiusdem. Salvo tamen
quod vos per totum dictum mensem ianuarii tradatis michi cartam
quam dictus Guilelmus Lulli a me habet de dictis mille solidis.
Item, confiteor et recognosco vobis quod, ad preces meas et
de dicta quantitate denariorum quam dictus dominus rex michi
debet, solvistis Petro Burgesii, et pro eo Petro de Sancto Clemente,
scriptori dicti domini regis, illos septingentos viginti solidos monete
Barchinone perpetue de terno quos ego debebam dicto Petro Bur-
gesii, cum carta quam dictus Petrus de Sancto Clemente tenebat
quamque michi restituit. Unde renunciando exceptioni non nume-
rate peccunie facio vobis, nomine dicti domini regis, de predictis
septingentis viginti solidis bonum et perpetuum finem et pactum de
non petendo, sicut melius dici et intelligi potest, ad salvamentum
et bonum intellectum dicti domini regis et vestri, racione eiusdem.
Et predictas soluciones fecistis michi sub forma predicta,
ultra alias solutiones a vobis michi factas.
Actum est hoc nonis novembris anno Domini millesimo du-
centesimo octuagesimo secundo.
Sig(+)num Fferrarii Mayolli, predicti, qui hec laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Pelegrinus de Archanova et Berengarius
de Provinciana.
311
1282, novembre, 7
Berenguer de Canadell reconeix que deu a Bernat Escrivà 80 sous
de Barcelona.
Sit omnibus manifestum quod ego Berengarius de Canadello,

civis Barchinone, confiteor et recognosco me debere vobis Ber-
nardo Scribe, de domo et familia domini regis, ex causa mutui
quod michi gratis et bono amore fecistis, octuaginta solidos bone
monete Barchinone perpetue de terno. Unde renunciando excep-
tioni non numerate peccunie, convenio et promito vobis quod
predictos octuaginta solidos solvam vobis et vestris vel cui volue-

ritis in primo venturo festo sancti Vincencii sine omni dilacione,
excusatione et excepcione, et absque omni dampno et missione
vestri et vestrorum. Et pro hiis omnibus complendis ac firmiter
attendendis obligo vobis et vestris omnia mea bona mobilia et
immobilia, tam habita quam habenda, in quibus magis et melius
accipere volueritis sine vestro dampno. Ego enim renuncio quan-
tum ad hoc, ex certa sciencia, omni iuri, racioni et consuetudini
pro me in hoc facientibus.
Actum est hoc VII idus novembris anno Domini MºCCº oc-
togesimo secundo.
Sig(+)num Berengarii de Canadello, qui hoc firmo.1
Testes huius rei sunt: Iacobus Sabaterii et Iacobus de Amalvino.
1. La firma sembla autògrafa.
312
1282, novembre, 13
Pere de Sant Joan, procurador de Ramon de Vilamur, dóna potes-
tat del castell de Castelldans a Ferrer de Castelló, en nom de
l’infant Alfons.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 334 dupl., trasllat.1
Noverint universi quod in presencia mei tabellionis et tes-

tium infrascriptorum, ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum,
Petrus de Sancto Iohanne, scriptor nobilis Raimundi, vicecomitis
de Vilamero, nomine procuratorio eiusdem nobilis Raimundi de
Vilamero, tradidit Fferrario de Castellione, scutifero nobilis Raimun-
di de Orchau, nomine domini regis et domini Alfonsi et nomine
predicti nobilis Raimundi de Orchau, procuratoris eiusdem domini
Alfonsi, potestatem Castri d’Aneens iuxta Usaticos et Consuetudi-
nem Barchinone.
Actum est hoc idus novembris anno Domini MºCCºLXXXº
secundo.
Sig(+)num Petri de Sancto Iohanne, scriptoris nobili domini
Raimundi de Vilamer, predicti, qui hoc concedo et firmo.
Sig(+++)num Bernardi de l’Abadia, Raimundi Rogerii, Ferrarii

de Castel d’Anaens, testium ad hoc specialiter convocatis.2
Guilelmus de Capdella, notarius publicus, qui de mandato
Guilelmi Granelli, notarii publici Ripagurcie et Payllars pro domino
rege, hoc scripsit et suum Sig(+)num fecit.
est: […]. 2. Ad hoc specialiter convocatis, escrit per un altra mà amb tinta més fosca
i després, afegit, Barchinone amb un reclam.
313
1282, novembre, 14
Pere de Sant Joan, procurador de Ramon de Vilamur, dóna potestat
del castell de Cadolla a Ferrer de Castelló, en nom de l’infant
Alfons.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 335/1
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 335 tripl., trasllat.1
Noverint universi quod in presencia mei tabellionis, et tes-

tium infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum,
de Vilamero, nomine procuratorio eiusdem Raimundi de Vila-
mero, tradidit Fferrario de Castello, scutifero nobilis Raimundi
de Orchau, et nomine domini regis et domini Alfonsi et nomine
Alfonsi, potestatem castri de Cadolla iuxta Usaticos et Consuetu-
dinem Barchinone.
Actum est hoc XVIII kalendas decembris anno Domini
MºCCºLXXXºIIº.
Sig(+++)num Bernardi de Regart, Dominici de Vilantors, Rai-
mundi de villa de Cadolla, testium ad hoc specialiter convocatis.
Guilelmus de Capdela, notarius publicus, qui de mandato
Guilelmi Granelli, notarii publici Ripagurcie et Payllars pro domino
est: […]. Només dels castells de Cadolla i de Castellver.
314
1282, novembre, 14
del castell de Castellver a Ferrer de Castelló, en nom de l’infant
Alfons.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 335/2.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 335 tripl., trasllat.1

tium infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum,
Vilamero, tradidit Fferrario de Castello, scutifero nobilis Raimundi
predicti Raimundi de Orchau, procuratoris eiusdem domini Alfonsi,
potestatem castri de Castelver iuxta Usaticos et Consuetudinem
Barchinone.
Sig(+)num Petri de Sancto Iohanni predicti, qui hoc concedo
et firmo.
Presentibus Raimundi dez Palau, Raimundi de Rocamoia,
eiusdem castri, Raimundi de Montes de Figuerola, Raimundi
d’Orchau ad hoc specialiter convocatis.
Guilelmi Granelli, notarii publici Ripagurcie et Paylars pro domino
est: […]. Només dels castells de Cadolla i de Castellver.
315
1282, novembre, 14
del castell de Betesa a Ferrer de Castelló, en nom de l’infant
Alfons.
Noverint universi quod in presencia mei notarii, et testium

infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum, Pe-
trus de Sancto Iohanne, scriptor nobilis Raimundi, vicecomitis
Vilamero, tradidit Fferrario de Castelo, scutifero nobilis Raimundi
Alfonsi, potestatem castri de Bocetea iuxta Usaticos et Consuetu-
dinem Barchinone.
MºCCºLXXXºIIº.
et firmo.
Presentibus Raimundi d’Oiscle, Raimundi Roy, Iohanni de
Riunal de Bocetea ad hoc specialiter convocatis.
Guilelmi Graneli, notarii publici Ripagurcie et Paylars pro domino
est: […]. Només dels castells de Betesa i de Sant Just.
316
1282, novembre, 16
tat del castell de Sant Just a Ferrer de Castelló, en nom de
l’infant Alfons.

infrascriptorum ad hoc specialiter evocatorum et rogatorum, Pe-
Vilamero, tradidit Fferrario de Castelo, scutifero nobilis Raimun-
di de Orchau, nomine domini regis et domini Alfonsi et nomine
Alfonsi, potestatem castri de Sent Iust iuxta Usaticos et Consue-
tudinem Barchinone.
Actum est hoc XVI kalendas decembris anno Domini

MºCCºLXXXºIIº.
Sig(+)num Petri de Sancto Iohanne predicti, qui hoc concedo
et firmo.
Presentibus Petri de Monsor de la Verneda, Iulian de Ortane-
da, Raimundi Alegret, capellà de la Verneda, Guilelmi d’en Bort,
castlà de la Verneda ad hoc specialiter convocatis.
Guilelmi Granell, notarii publici Ripagurcie et Payllars pro domino
est: […]. Només dels castells de Betesa i de Sant Just.
317
1282, novembre, 16
del castell de Tornafort a Ferrer de Castelló, en nom de l’infant
Alfons.

tium infrascriptorum ad hoc specialiter evocatorum et rogatorum,
Vilamur, tradidit Fferrario de Castelo, scutifero nobilis Raimundi
predicti Raimundi de Orchau, procuratoris eiusdem domini Alfonsi,
potestatem castri de Tornafort iuxta Usaticos et Consuetudinem
Barchinone.2
MºCCºLXXXºIIº.
Sig(+)num Petri de Sancto Iohanne predicti, qui hoc concedo
et firmo.
Presentibus Arnaldi Ferrerii de Malmercat, Raimundi dez
Camp, Bernardi Texidor de Tornafort, Iulian de Orthaneda ad hoc
specialiter convocatis.

1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quidam intrumento cuius tenor talis
est: […]. 2. A continuació, barrat, ad hoc specialiter convocatis.
318
1282, novembre, 16
del castell de Vilamur a Ferrer de Castelló, en nom de l’infant
Alfons.

de Orcau, et nomine domini regis et domini Alfonsi et nomine
predicti Raimundi de Orcau, procuratoris eiusdem domini Alfonsi,
potestatem castri de Vilamero iuxta Usaticos et Consuetudinem
Barchinone.
MºCCºLXXXºIIº.
et firmo.
Presentibus Bernardi de Beros, Petri Bonet de Senius, Iulian
de Orthaneda, Raimundi Redon de la Torre ad hoc specialiter
convocatis.
Guilelmi Granell, notarii publici Ripagurcie et Paylars, hoc scripsit
et suum Sig(+)num fecit.
est: […].
319
1282, novembre, 17
del castell de Rubió a Ferrer de Castelló, en nom de l’infant
Alfons.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 337/1

Vilamer, tradidit Fferrario de Castello, scutifero nobilis Raimundi
predicti nobilis Raimundi de Orcau, procuratoris eiusdem domini
Alfonsi, potestatem castri de Rubio iuxta Usaticos et Consuetudi-
nem Barchinone.
Actum est hoc XV kalendas decembris anno Domini
MºCCºLXXXºIIº.
et firmo.
Presentibus Iulian de Orthaneda, Bernardi de Vilarubia, Ar-
naldi de Frexa, Bernardi de Rubio ad hoc specialiter convocatis.
est: […].
320
1282, novembre, 17
tat del castell de Montenartró a Ferrer de Castelló, en nom de
l’infant Alfons.

infrascriptorum ad hoc specialiter evocatorum et rogatorum, Petrus
de Sancto Iohanne, scriptor nobilis Raimundi, vicecomitis de Vila-

mer, nomine procuratorio eiusdem nobilis Raimundi de Vilamero,
tradidit Fferrario de Casteylo, scutifero nobilis Raimundi de Orcau,
et nomine domini regis et domini Alfonsi et nomine predicti Rai-
mundi de Orcau, procuratoris eiusdem domini Alfonsi, potestatem
castri de Motonorta iuxta Usaticos et Consuetudinem Barchinone.
MºCCºLXXXºIIº.
et firmo.
Presentibus Montonorto, capellà, Bernardi de Rubio, Guilelmi
Calp de Bescarlo ad hoc specialiter convocatis.
Guilelmus de Capdella, notarius publicus, qui de mandato
est: […].
321
1282, novembre, 17
del castell d’Embonui a Ferrer de Castelló, en nom de l’infant
Alfons.

Alfonsi, potestatem castri d’Enbonny iuxta Usaticos et Consuetu-
dinem Barchinone.
MºCCºLXXXºIIº.
et firmo.
Presentibus Raimundi de Casteylo, Bernardi Beros, Guilelmi de

Legunes, Petri ça Rocha d’Enbonny ad hoc specialiter convocatis.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quidam intrumento cuius tenor
talis est: […].
322
1282, novembre, 17
del castell de Burg a Ferrer de Castelló, en nom de l’infant Alfons.

Alfonsi, potestatem castri dez Burch iuxta Usaticos et Consuetu-
dinem Barchinone.
MºCCºLXXXºIIº.
et firmo.
Presentibus Petri ça Englada dez Burch, Julia d’Ortoneda,
Raimundi Redon de la Torre d’Olieus ad hoc specialiter convocatis.
Guilelmi Granell, notarii publici Ripagurcie et Paylars pro domino
est: […].
323
1282, novembre, 17
tat del castell de Santa Creu a Ferrer de Castelló, en nom de
l’infant Alfons.

Vilamero, tradidit Fferrario de Casteylo, scutifero nobilis Raimundi
Alfonsi, potestatem castri de Senta Crou iuxta Usaticos et Con-
suetudinem Barchinone.
MºCCºLXXXºIIº.
et firmo.
Presentibus Julian d’Ortoneda, Petri Texidor d’Enbonny, Ar-
naldi Mir, capellà de Sancta Crou ad hoc specialiter convocatis.
Guilelmi Granell, notarii publici Ripagurcie et Paylars pro domino
est: […].
324
1282, novembre, 22
Gastó, vescomte de Bearn, declara que rep sota la seva protecció
Jacob, metge, i el seu fill Salomó, jueus, les seves esposes i els
seus béns, els fa francs de tot peatge i els concedeix d’establir-
se a Marsan.
Conoguda causa sia als presents e als avieders que nos en

Gaston, per la gracia de Diu vesconde de Bearn et senehr de
Moncadre e de Castedvieills, per nos e pels nostres herets e per
tots nostres successors, de bona volontad resebem en nostre garde,

e en nostre gisoadge, e en nostre emparansa, e nostre defencion, e
en nostre proteccion, e de la universitad de tot nostre poder e de
tots nostres amigs, en Jacob medge e en Salamon son fil, juzius,
e lors herets presents e avieders, e lor companha e tots lors bens
presents e avieders, per tots logs. E assolbem, e quitam e afran-
quim los dits jusius e juziuas, e lors herets e lor companha, de
tot peadge que per a razon de lors personas, o en autre maneire,
degesan dar ni pagar a nos, ni a nostres peadges ni en nostres
propis logs en tot nostre poder. E volem, e autreiiham e donam
poder als dits juzius et juziuas, e a lor heret e a lor companhe,
e a cada I de lor, d’estar e d’abitar en nostes vieles al mont
de Marsan e per tots los autres logs de nostre poder on estar
ni abitar volian, e de anar e de tornar, e de lors antes e lors
negocis de liurar en la dite viele e per tot nostre poder, e de
prestar deners a lor profieit, e de redre e comprar, e de pendre
tot pens e tots gadges sens ocaison que nos ni hom per nos no
puscan metre, saus ornament de gleisa que no pusquen prener
en penehs ni en gad<gad>ge. E volem e autreiiam meiis que
neguna persona, clerg ni laig, lor ni algun de lor no’ls pusqua
citar, e avenir ni amonestar, per si ni per autrui, denant judge
de gleisa, e, si a fase, que mandam a nostres bailes, e a nostres
sosmes e a cada I de lor, espessialment a’n Talihafer, tant cant
tiene a per nos lo loc del mont de Marsan o autre log en nostre
poder, que aqueds catadors, e avenidors e amonestadors constren
costrencos en lors personas e en lors bens, entro a que’l predits
juzius e juziuas, e lors herets e lors companhes, fosan solts e
quitis de citacion, e comvencion e amonestament, si per fauta
de nos, o de nostres bailes o de nostres logstenets, no era feita
la dita catacion. Comandans a tots e a sengles nostres bailes
e nostres logstient que aquels que deuran devers, ni deutes ni
d’autres causes als mesis juzius e juziuas, ni a lors herets ni a
lors companhes, constrengan a aquels deutors a pagar a lor me-
sis jusieus e juziuas, ni a lor heret ni a lor companha, segont
lo for e la costuma e l’uzadge de nostre poder. E li dit juzius
e juziuas, e lors erets e lors companhes, que’n podon partir de
nostre poder quan a lor plaira, senes constrast que nos ne hom
per nos no’ls devem far a lors bens, enants los deven els proveir
e defendre e emparar per tot nostrre poder, e estan en nostre
poder de tort e de forsa, de nos mesis e d’autruils a nostre poder.
Els avants dits jauzius e juziuas, o lors herets o lors companhes,
que’n devon pagar a nos, o a nostre logtient an mont de Mar-
san, tant com i estaran I marbetin d’aor o’l valent, e si aqui no

estaven e estaven en autre log de nostre poder, que en quede
log on esteren pagasan a nos o a nostre logtient lo dit marbetin
o’l balent sens tots autres devers que nos ni hom per nos no’ls
poges demanar, ab lo cal marabetin o’l valent de quede volte,
que’l dits juzius e juziuas sian solsts e quitis, ab lors herets e
ab totas lors companhes, tien I fug o dus fugs o estan el log, en
I o en dus o d’equi en sus en nostre poder, le qual maribetin
o’l balent id nos deven pagar an cada an lo die de la biuela
sent Per, senes algus autres devers, e senes algus autres serbicis.
E mieis que nuliha citacion, ni per nulliha requeste, ni per nuliha
amonicion, ne per nugun axidament que a nos <que a nos>, ne
a nostres bailes, ne a nostres logtients viengos de <de> gleisa o
de judiha contra los dits juzius et juziuas, e lors herets e lors
companhes, o a l’unh de lor, nos, ne nostres bailes, ne nostres
logstients no devem constrenher ni penherar los predits juzius
e juziuas, ne lors herets ne lors companhes, ne algun de lor, no
pendre, ne bandir ne occupar lors bens ne lors personas en alcuna
maneira, tant cum id vulhan ne sian aparellihadz d’estar a dret
per devant nos, o per devant nostres bailes o nostre logstients,
en aquel log on id messis jusius e juziuas esteran e abitara[n]
en nostre poder.
Dadas foron el mes a l’eisid de noemer IX, de anno Domini
MºCCºLXXXIIº.
En testimoniadge de las dites causes nos avant dit en Gaston,
que i pausam nostre saulied en aquestes presents letres.
325
1282, novembre, 29
L’infant Alfons havia manat a Jaume de Bianya que conferís a les
escrivanies eclesiàstiques la capacitat de redactar instruments
públics; després de les necessàries investigacions atribueix el
privilegi als comanadors de Corbins, i es fixen les condicions
de com han d’actuar els notaris.
In nomine Domini. Cum dominus infans Alfonsus, illustris

regis Aragonum primogenitus et eius vices gerens, mandaverit michi
Iacobo de Biaynna, canonico Urgellensi, per suas literas ut cuilibet
rectorum ecclesiarum qui consueverunt tenere scribanias ab antiquo

in diocesibus Terrachonensis, Ilerdensis, Barchinonensis, Gerunden-
sis, Vicensis, Dertusensis assignarem scribanias predictas, et eisdem
rectoribus auctoritatem darem conficiendi per se vel substitutum
publica instrumenta et alias quaslibet scripturas publicas et priva-
tas, et easdem scribanias emparatas per ipsum dominum regem vel
nomine ipsius desemparando restituerem rectoribus supradictis, hec
eadem faciendo in villis et locis religiosorum, nobilium, militum et
hominum villarum in quibus ipsas scribanias predictorum locorum
invenirem habuisse, prout hec et alia in literis ipsius domini Alfonsi
et ordinacione ipsius domini regis plenius continetur. Et inquisita
diligentissime veritate, invenerim comendatores de Corbins, et eorum
locum tenentes qui pro tempore fuerunt, habuisse ab antiquo scriba-
nia ipsius ville et termini, et creasse et assignasse ibidem tabelliones
seu scriptores, constetque etiam michi redditus et proventus ipsius
scribanie non excedere summa tres centorum solidorum. Nomine
et auctoritate illustrissimi domini regis predicti et domini infantis
Alfonsi assigno, dono, concedo et restituo vobis fratri Francischo ça
Tayllada, comendatori Azchonis, procuratori generali fratrum Milicie
Templi in Aragonia et Catalonia, presenti, nomine fratris Geraldi ça
Corbela, comendatoris dicti loci, recipienti, et successoribus eius-
dem comendatoribus eiusdem loci, in perpetuum scribaniam ville
et termini supradicti, et auctoritate qua supra, recepto iuramento
quod tactis sacro sanctis IIIIor Euvangeliis in manu mea corporaliter
prestitistis /in anima dicti comendatoris\ de bene et fideliter geren-
do, dictum comendatorem et successores suos, in inffra et supra
scriptos, facio et creo, auctoritate qua supra, publicos tabelliones
clericos et laicos, idoneos et sufficientes per dictum comendatorem
et successores suos ad dictam scribaniam deserviendam institutos et
substitutos, dando et concedendo eisdem, nominibus quibus supra,
auctoritatem conficiendi publica intrumenta et quaslibet alias scrip-
turas publicas et privatas inter homines ipsius ville et termini, et
alias quascumque personas infra limites eiusdem ville et termini
supradicti. Ita tamen quod de omnibus que habebuntur et reci-
pientur pro salario dictorum instrumentorum testamentorum et
instrumentorum nupcialium et aliorum quarumlibet scripturarum
publicarum dent fideliter domino regi et suis successoribus quin-
tam partem quitiam, sine omni missione et expensa ipsius domini
regis et suorum, de qua teneantur computare bene et fideliter
cum illo, vel illis quos dominus rex vel eius successores predicti
ad hoc duxerint deputandos, in fine anni ciuslibet, et eandem
quintam solvere incontinenti annuatim facto computo supradicto.

Et recipiant tabelliones predicti de instrumentis et aliis scripturis
predictis salarium competens iuxta laborem suum et personarum
contrahencium et negocii qualitatem. Et faciant kalendarium in
instrumentis et scripturis publicis supradictis hoc modo: «Actum
est hoc tali die, anno incarnacionis Domini, regnante rege Petro»;
et subscribant se in omnibus instrumentis et scripturis publicis que
in propria persona confecerint sub hac forma: «Ego talis, notarius
publicus ville et termini de Corbins, auctoritate domini regis ins-
titutus per fratrem Geraldum ça Corbela, comendatorem eiusdem
loci, hoc scripsi, et hoc signum feci, die et anno prefixis.» In ins-
trumentis et aliis publicis scripturis que fient per substitutum vel
substitutos, fiat subscripcio per substitutum tamen hoc modo: «Ego
talis, de mandato talis, notarii publici ville et termini de Corbins,
auctoritate domini regis, instituti per fratrem Geraldum ça Corbela,
comendatorem eiusdem loci, hoc scripsi et hoc signum feci, die et
anno prefixis.»
Ad hec ego frater Franciscus prenominatus, nomine quo
supra, ex certa sciencia, per me et [co]mendatorem de Corbins
predictum et successores suos comendatores dicti loci recipiens,
laudans et approbans supradicta, promito vobis Iacobo de Biayn-
na predicto, nomine dominorum regis et Alfonsi predictorum, et
notario infrascripto stipulanti nomine ipsorum, predicta omnia
et singula attendere, et complere et non contra venire. Promito
etiam, nomine quo supra, comendatorem predictum et successores
suos, fideliter et bene gerere supradicta et etiam exercere, sic me
et ipsos Deus adiuvet et sancta Dei Euvangelia iam coram vobis et
in manu vestra a me corporaliter manu tacta.
Quod est actum IIIº kalendas decembris anno Domini mil-
lesimo ducentesimo octuagesimo secundo, regnante rege Petro.
Sig(+)num Iacobi de Biaynna predicti, Sig(+)num fratris Fran-
cisci procuratoris predicti, iurati, qui hoc concedimus et firmamus
et testes firmare rogamus.
Sig(+)num Periconi de Solerio, de domo domini Alfonsi,
Sig(+)num Bernardi Paschasii, civi Barchinone, Sig(+)num Arnaldi,
prepositi de Muro, testium.
Sig(+)num mei Raymundi de Balaguerio, notarii publici Iler-
densis qui hoc scripsi et supraposi in [decima lin]ea ubi dicitur:
in anima dicti comendatoris.
326
1282, novembre, 29
privilegi als comanadors de Montsó, i es fixen les condicions

regis Aragonum primogenitus et eius vices gerens, mandaverit
michi Iacobo de Biayna, canonico Urgellensi, per suas literas ut
cuilibet rectorum ecclesiarum qui consueverunt tenere scribanias ab
antiquo in dio[cesibus] Terrachonensis, Ilerdensis, Barchinonensis,
Gerundensis, Vicensis et Dertusensis assignarem scribanias predic-
tas, et eisdem rectoribus auctoritatem darem conficiendi per se vel
substitutum aut substitutos publica instrumenta et alias quaslibet
scripturas publicas et privatas, et easdem scribanias emparatas
per ipsum dominum regem vel nomine ipsius desemparando res-
tituerem rectoribus supradictis, hec eadem mandando fieri in villis
et locis religiosorum, nobilium, militum et hominum villarum in
quibus ipsas scribanias predictorum locorum invenirem habuisse,
pro[ut] hec et alia in literis ipsius domini Alfonsi et ordinacione
ipsius domini regis plenius continetur. Et inquisita diligentissime
veritate, invenerim comendatores Montissoni, et eorum locum
tenentes qui pro tempore fuerunt, ab antiquo habuisse scribania
ipsius ville et termini, et creasse et assignasse ibidem tabelliones
seu scriptores, constetque etiam michi redditus et proventus ip-
sarum scribaniarum excedere summa tres centorum solidorum.
Nomine et auctoritate domini regis predicti et domini infantis
Alfonsi assigno, dono, concedo et restituo vobis fratri Francischo
ça Tayllada, comendatori Azchonis, procuratori generali fratrum
Milicie Templi in Aragonia et Catalonia, presenti, nomine fratris
Arnaldi de Timor, castellani dicti loci, recipienti, et successoribus
eiusdem castellanis dicti loci, in perpetuum scribanias ville et
termini supradicti, et auct[oritate] qua supra, recepto iuramento
quod tactis sacro sanctis IIIIor Euvangeliis in manu mea in anima
dicti castellani corporaliter prestitistis de bene gerendo et fideliter,
dictum castellanum et successores suos, in inffra et supra scriptis,
facio et creo, auctoritate qua supra, laicos, idoneo[s et] sufficientes
per dictum castellanum et successores suos ad dictas scribanias

deserviendas institutos et substitutos publicos tabelliones, dando
et concedendo eisdem scriptoribus seu tabellionibus, nominibus
quibus supra, auctoritatem conficiendi publica intrumenta et
quaslibet al[ias] scripturas publicas et privatas inter homines ip-
sius ville et termini, et alias quascumque personas inffra limites
eiusdem ville et termini supradicti. Ita tamen quod de omnibus
que habebuntur et recipientur pro salario dictorum instrumento-
rum testamentorum et instrumentorum nupcialium [et] aliarum
quarumlibet scripturarum publicarum dent fideliter domino regi
et suis successoribus quintam partem quitiam, sine omni missione
et expensa ipsius domini regis et suorum, de qua teneantur com-
putare bene et fideliter cum illo vel illis quos dominus rex [vel]
eius successores predicti ad hoc duxerint deputandos in fine anni
ciuslibet, et eandem quintam solvere incontinenti annuatim facto
computo supradicto. Et recipiant tabelliones predicti de instrumen-
tis et aliis scripturis predictis salarium [competens] iuxta laborem
suum et personarum contrahencium et negocii qualitatem. Et fa-
ciant kalendarium in instrumentis et scripturis publicis supradictis
hoc modo: «Actum est hoc tali die, anno incarnacionis Domini,
regnante rege Petro»; et subscribant se in omnibus instrumen[tis]
et aliis scripturis publicis que in propria persona confecerint sub
hac forma: «Ego Talis, notarius publicus ville et termini Montis-
soni, auctoritate domini regis hoc scripsi, et hoc signum feci, die
et anno prefixis.» In instrumentis vero et aliis publicis scripturis
que fient per substitutum vel substitutos, fiat subscripcio per subs-
titutum tamen hoc modo: «Ego Talis, de mandato Talis, notarii
publici ville et termini Montissoni, auctoritate domini regis hoc
scripsi et hoc signum feci, die et anno prefixis.»
Ad hec ego frater Franciscus prenominatus, nomine quo supra,
ex certa sciencia, per me et castellanum Montissoni predictum et
successores suos castellanos dicti loci recipiens, laudans et appro-
bans supradicta, promito vobis Iacobo de Biaynna predicto, nomine
dominorum regis et Ildefonsi predictorum, et notario infrascripto
stipulanti nomine ipsorum, predicta omnia et singula attendere, et
complere et non contra venire. Promito etiam, nomine quo supra,
castellanum predictum et successores suos, et institutos et substi-
tutos ab eis, bene et fideliter gerere supradicta et etiam exercere,
sic Deus me et ipsos adiuvet et hec sancta Dei Euvangelia iam
coram vobis et in manu vestra a me corporaliter manu tacta.
Quod est actum IIIº kalendas decembris anno Domini

MºCCºLXXXº secundo, regnante rege Petro.
Sig(+)num Iacobi de Biayna predicti, Sig(+)num fratris Fran-
cisci ça Tayllada predicti, iurati, qui hoc concedimus et firmamus
et testes firmare rogamus.
Sig(+)num Periconi de Solerio, scriptoris domini regis, Sig(+)-
num Arnaldi, prepositi de Muro, Sig(+)num Bernardi Paschasii,
civi Barchinone, testium.
Sig(+)num mei Raymundi de Balaguerio, notarii publici ler-
densis, qui hoc scripsi.
327
1282, novembre, 29
privilegi als comanadors d’Ascó, i es fixen les condicions de
com han d’actuar els notaris.

michi Iacobo de Biayna, canonico Urgellensi, per suas literas ut
cuilibet rectorum ecclesiarum qui consueverunt tenere scribanias
ab antiquo in diocesibus Terrachonensis, Ilerdensis, Barchinonensis,
scripturas publicas et privatas, et eisdem scribanias emparatas per
ipsum dominum regem vel nomine ipsius desemparando restitue-
rem rectoribus supradictis, hec eadem mandando fieri in villis
quibus ipsos scribanias predictorum locorum ab antiquo inveni-
rem habuisse, prout hec et alia in litteris ipsius domini Alfonsi
et ordinatione ipsius domini regis plenius continetur. Et inquisita
diligentissime veritate, invenerim comendatores Aschonis, et eorum
locum tenentes qui pro tempore fuerunt, ab antiquo habuisse
scribanias ipsius ville et termini, et creasse et assignasse ibidem
tabelliones seu scriptores, constetque etiam michi redditus et pro-

ventus ipsarum scribaniarum non excedere summa tres centorum
solidorum. Nomine et auctoritate domini regis et domini infantis
Alfonsi assigno, dono, concedo et restituo vobis fratri Ffrancisco
ça Tayllada, comendatori Aschonis, et successoribus vestris co-
mendatoribus dicti loci, im perpetuum scribanias ville et termini
supradicti, et auctoritate qua supra, recepto iuramento quod tactis
sacro sanctis quatuor Euvangeliis in manu mea corporaliter pres-
titistis de bene gerendo et fideliter, vos et successores vestros, in
infra et supra scriptis, facio et creo, auctoritate qua supra clerico
et laycos, idoneos et sufficientes per vos et successores vestros ad
dictas scribanias deserviendas institutos et substitutos publicos
tabelliones, dando et concedendo eisdem scriptoribus seu tabellio-
nibus, nominibus quibus supra, auctoritatem conficiendi publica
intrumenta et quaslibet alias scripturas publicas et privatas inter
homines ipsius ville et termini et alias quascumque personas
infra limites eiusdem ville et termini supradicti. Ita tamen quod
de omnibus que habebuntur et recipientur pro salario dictorum
instrumentorum testamentorum et instrumentorum nupcialium et
aliarum quarumlibet scripturarum publicarum dent fideliter domino
regi et suis successoribus quintam partem quitiam, sine omni mis-
sione et expensa ipsius domini regis et suorum, de qua teneantur
computare bene et fideliter cum illo vel illis quos dominus rex
vel eius successores predicti ad hoc duxerint deputandos, in fine
ciuslibet anni, et eandem quintam solvere incontinenti annuatim
facto computo supradicto. Et recipiant tabelliones predicti de
instrumentis et aliis scripturis predictis salarium competens iuxta
laborem suum et personarum contrahencium et negocii qualita-
tem. Et faciant kalendarium in instrumentis et scripturis publicis
supradictis hoc modo: «Actum est hoc tali die, anno incarnacionis
Domini, regnante rege Petro»; et subscribant se in instrumentis
et aliis scripturis publicis que in propria persona confecerint sub
hac forma: «Ego Talis, notarius publicus ville et termini Aschonis,
auctoritate domini regis hoc scripsi, et hoc signum feci, die et anno
prefixis.» In instrumentis vero et aliis publicis scripturis que fient
per substitutum vel substitutos, fiat subscripcio per substitutum
tamen hoc modo: «Ego Talis, de mandato Talis, notarii publici
ville et termini Aschonis, auctoritate domini regis hoc scripsi et
hoc signum feci, die et anno prefixis.»
Ad hec ego frater Ffranciscus prenominatus, per me et succes-
sores meos comendatores dicti loci recipiens, laudans et approbans
supradicta, promito vobis Iacobo de Biaynna predicto, nomine
dominorum regis et Ildefonsi predictorum, et notario infrascripto

stipulanti nomine ipsorum, predicta omnia et singula attendere, et
comp[lere] et non contra venire. Promito etiam me et successores
meos comendatores dicti loci, et institutos et substitutos a nobis,
bene et fideliter gerere supradicta et etiam exercere, sic Deus me
adiuvet et hec sancta Dei Euvangelia iam coram vobis et in manu
vestra a me corporaliter manu tacta.
Quod est actum IIIº kalendas decembris anno Domini MºCCºL
octuagesimo secundo, regnante rege Petro.
Sig(+)num Iacobi de Biayna predicti, Sig(+)num fratris Ffran-
cisci sa Taylla predicti, iurati, qui hoc concedimus et firmamus et
testes firmare rogamus.
Sig(+)num Iacobi de Menargiis, Sig(+)num Dominici de Mon-
teregali, tendariorum Ilerde, testium.
Sig(+)num mei Raymundi de Balaguerio, notarii publici
ilerdensis [qui hoc scripsi et suprascripsi in VIª] linea ubi dicitur
Aschonis et in XVIIIª ubi dicitur me et successores.
328
1282, novembre, 30. Lleida

Ramon d’Orcau, veguer de Cervera, comunica a Romeu de More-
ra, sotsveguer de Manresa, que Jaume Sarta i ell han apel·lat
contra la sentència del jutge Ramon de Taialà, que assignava
l’escrivania de Manresa a Bernat de Sala, i invoquen com a
jutge Jaume de Bianya.
B Vg. doc. 428.
329
1282, desembre, 13
privilegi als comanadors de Miravet, i es fixen les condicions
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 342 dupl.

michi Iacobo de Biaynna, canonico Urgellensi, per suas literas ut
cuilibet rectorum ecclesiarum qui consueverunt tenere scribanias
ab antiquo in diocesibus Terrachonensis, Ilerdensis, Barchinonen-
sis, Gerundensis, Vicensis et Dertusensis assignarem scribanias
predictas, et eisdem rectoribus auctoritatem darem conficiendi
per se vel substitutum aut substitutos publica instrumenta et alias
quaslibet scripturas publicas et privatas, et easdem scribanias
emparatas per ipsum dominum regem vel nomine ipsius desem-
parando restituerem rectoribus supradictis, hec eadem mandando
fieri in villis et locis religiosorum, nobilium, militum et hominum
villarum in quibus ipsos scribanias predictorum locorum ab anti-
quo invenirem habuisse, prout hec et alia in litteris ipsius domini
Alfonsi et ordinatione ipsius domini regis plenius continetur. Et
inquisita diligentissime veritate, invenerim comendatores Miraveti,
et eorum locum tenentes qui pro tempore fuerunt, ab antiquo
habuisse scribanias ipsius ville et termini, et creasse et assignasse
ibidem tabelliones seu scriptores, constetque etiam michi redditus
et proventus ipsarum scribaniarum excedere summa tres centorum
solidorum. Nomine et auctoritate domini regis et domini infantis
Alfonsi assigno, dono, concedo et restituo vobis fratri Francisco ça
Tayllada, comendatori Azconis, procuratori generali fratrum Milicie
Templi in Aragonia et Catalonia, presenti, nomine fratris Petri de
Tous, comendatoris dicti loci, recipienti, et successoribus eiusdem
comendatoribus dicti loci, in perpetuum scribanias ville et termini
supradicti, et auctoritate qua supra, recepto iur[am]ento quod tac-
tis sacro sanctis quatuor Euvangeliis in manu mea in anima dicti
comendatoris corporaliter prestitistis de bene gerendo et fideliter,
dictum comendatorem et successores suos, in infra et supra scriptis,
facio et creo, auctoritate qua supra, laycos ydoneos et sufficientes
[per dictum comen]datorem et successores suos ad dictas scribanias
deserviendas institutos et substitutos publicos tabelliones, dando et
concedendo eisdem scriptoribus seu tabellionibus, nomibus quibus
[supra, auctoritatem conficien]di publica intrumenta et quaslibet
alias scripturas publicas et privatas inter homines ipsius ville et
termini, et alias quascumque personas infra limites eiusdem ville
et termini supradicti. Ita [tamen quod de omnibus que habebuntur] et
recipientur pro salario dictorum instrumentorum testamentorum
et instrumentorum nupcialium et aliarum quarumlibet scripturarum
publicarum dent fideliter domino regi et suis successoribus quintam
partem [quitiam, sine omni missione et] expenssa ipsius domini

regis et suorum, de qua teneantur computare bene et fideliter
cum illo vel illis quos dominus rex vel eius successores predicti
ad hoc duxerint deputandos, [in fine ciuslibet anni, et ean]dem
quintam solvere incontinenti annuatim facto computo supradicto.
Et recipiant tabelliones predicti de instrumentis et aliis scripturis
predictis salarium competens iuxta laborem suum et pers[onarum
contrahencium et ne]gocii qualitatem. Et faciant kalendarium in
instrumentis et scripturis publicis supradictis hoc modo: «Actum
est hoc tali die, anno incarnacionis Domini, regnante rege Petro»;
et s[ubscribant se in instrumentis] et aliis scripturis publicis que
in propria persona confecerint sub hac forma: «Ego Talis, notarius
publicus ville et termini Miraveti, auctoritate domini regis hoc
scripsi, et hoc signum feci, die [et anno prefixis.» In instrumentis]
vero et aliis publicis scripturis que fient per substitutum vel subs-
titutos, fiat subscripcio per substitutum tamen hoc modo: «Ego
Talis, de mandato Talis, notarii publici ville et termini Miraveti,
a[uctoritate domini re]gis hoc scripsi et hoc signum feci, die et
anno prefixis.»
Ad hec ego frater Franciscus prenominatus, nomine quo
supra, ex certa sciencia, per me et comendatorem Miraveti pre-
dictum et successores ipsius [co]mendatores dicti loci recipiens,
laudans et approbans supradicta, promito vobis Iacobo de Biayna
predicto, nomine dominorum regis et Ildefonsi predictorum, et
notario infrascripto stipulanti nomine ipsorum, predicta omnia
et singula attendere, et complere et non contra venire. Promito
etiam, nomine quo supra, comendatorem predictum et successores
suos, et institutos et substitutos ab eis, bene et fideliter gerere
supradicta et etiam exercere, sic Deus me et ipsos adiuvet et hec
sancta Dei Euvangelia iam coram vobis et in manu vestra a me
corporaliter manu tacta.
Quod est actum idus decembris, anno Domini millesimo CCº
octuagesimo secundo, /regnante rege Petro\.
Sig(+)num Iacobi de Biaynna predicti, Sig(+)num fratris Fran-
cisci ça Tayllada predicti, iurati, qui hoc concedimus et firm[amus
et te]stes firmare rogamus.
Sig(+)num Iacobi de Menargiis, Sig(+)num Dominici de Mon-
teregali, tendariorum Ilerde, testium.
Sig(+)num mei Raymundi de Balaguerio, notarii publici Iler-
densis, qui hoc scribi feci et predictis interfui et fuit superpositum
in XXIIª linea [ubi dicitur regnante rege Petro].
330
1282, desembre, 20
privilegi als comanadors de Gardeny, i es fixen les condicions

michi Iacobo de Biaynna, canonico Urgellensi, per suas literas ut
cuilibet rectorum ecclesiarum qui consueverunt tenere scribanias ab
antiquo in diocesibus Terrachonensis, I[lerdensis, Barchinonensis,]
scripturas publicas et privatas, et easdem scribanias emparatas per
ipsum dominum regem vel n[omine ipsius] desemparando resti-
tuerem rectoribus supradictis, hec eadem mandando fieri in villis
quibus ipsos scribanias predictorum locorum ab antiquo inveni-
rem habuisse, prout hec et alia in literis ipsius domini Alfon[si et
ordinacio]ne ipsius domini regis plenius continetur. Et inquisita
diligentissime veritate, invenerim comendatores Gardenii, et eius
locum tenentes qui pro tempore fuerunt, ab antiquo habuisse scri-
baniam supradicte comendatorie, et posuisse et assignasse ibidem
tabelliones seu scrip[tores ...]ciebant instrumenta publica quorumlibet
contractuum qui fiebant de domibus, honoribus et aliis possessio-
nibus que tenentur pro Templo ad censum in termino Ilerdensi,
et in Sigriano, in Malpertito, aput Artesiam, in Monteleone, aput
Scaravatum, aput Belfort [et aput] Petricium, ex quibus domibus,
honoribus et possessionibus fatiga fiebat comendatori predicto, et
conficiebantt etiam acta causarum hominum dicti comendatoris que
ducebantur in dicta domo Gardenii, et etiam domorum, honorum
et possessionum predictarum, et instrumenta stabilim[entorum]
fiebant per dictum comendatorem de domibus, honoribus et pos-
sesionibus comendatorie predicte, constetque etiam michi redditus
et proventus scribanie seu scribaniarum predictarum non excedere
summa tres centorum solidorum, nomine et auctoritate domini
regis et domini infantis Alfonsi assign[o, dono,] concedo et res-

tituo vobis fratri Guillelmo de Miraveto, comendatori supradicte
domus Gardenii, et successoribus vestris comendatoribus eiusdem
loci qui pro tempore fuerint, in perpetuum scribaniam comenda-
torie predicte, et auctoritate qua supra, recepto iuramento quod
tactis sacro sanctis [IIIIor] Euvangeliis in manu mea corporaliter
prestitistis de bene et fideliter gerendo, vos et successores vestros,
in infra et supra scriptis, facio et creo institutos seu substitutos
per vos ad dictam scribaniam deserviendam /clericos vel laicos\
publicos tabelliones, dando et concedendo eisdem, nominibus
quibus s[upra,] auctoritatem conficiendi publica intrumenta de
domibus, honoribus et aliis possessionibus que tenentur ad censum
pro Templo in termino Ilerdense, et in Sigriano, in Malpertito,
aput Artesiam, in Monteleone, apud Scaravatum, apud Belfort et
aput Petricium, ex quibus domibus, honorib[us] et possessionibus
fatiga fiet vobis dicto comendatori, et conficiendi acta causarum
hominum vestrorum que ducentur in dicta domo Gardenii, et
domorum, honorum et possessionum predictarum, et conficiendi
etiam instrumenta stabilimentorum que fient per vos et successores
vestros de domi[bus,] honoribus et possessionibus dicte comen-
datorie vestre. Ita tamen quod de omnibus que habebuntur et
recipientur pro salario dictorum instrumentorum testamentorum
et aliarum scripturarum publicarum dent fideliter domino regi et
suis successoribus quintam partem quitiam sine omni missione
et expensa ipsius domini [regis] et suorum, de qua teneantur
computare bene et fideliter cum illo vel illis quos dominus rex
vel eius successores predicti ad hoc duxerint deputandos, in fine
anni cuiuslibet, et eandem quintam solvere incontinenti annuatim
facto computo supradicto. Et recipiant tabelliones p[redicti de]
instrumentis et aliis scripturis predictis salarium competens iuxta
laborem suum et personarum contrahencium et negocii qualita-
tem. Et faciant kalendarium in instrumentis et scripturis publicis
supradictis hoc modo: «Actum est hoc tali die, anno incarnacionis
Domini, regnante rege [Petro»]; et subscribant se in instrumentis
et aliis scripturis publicis predictis que confecerint sub hac for-
ma: «Ego Talis, notarius publicus domus Gardenii et comenda-
torie eiusdem, auctoritate domini regis institutus vel substitutus
per fratrem Guilelmum de Miraveto, comendato[rem predicta]
domus hoc scripsi, et hoc signum feci, die et anno prefixis.» Et
scribant nomina contrahencium, quantitates contractuum, diem
et incarnacionem quibus fient instrumenta non abreviate, set per
consequenciam literarum ne aliquid falsitatis perfecto instrumen-

to posset per aliquem machina[cionem], et non recipiant firmas
alicuius contractus in manu nec in cedulis papiri, set recipiatur
nota in libro memoriali, nec aliquid tractu temporis oblivione forte
vel necgligencia omittantur, vel aliter scribatur seu addatur quam
mandatum sit et firmatum. Et si forte c[...] superaddi in instru-
mento vel raddi vel mutari, de hiis faciant testimonium in ins-
trumento, quod testimonium fiat in eodem instrumento non in
fine set ante signum tabellionis positum in instrumento, ita quod
finis tocius instrumenti sint hec verba: «Et hoc signum fec[it].»
Ad hec ego frater Guilelmus de Miraveto, comendator supradicte
domus Gardenii, per me et omnes successores meos comendato-
res eiusdem [loci ... recipie]ns, laudans et approbans supradicta,
promito vobis Iacobo de Biaynna predicto, no[mine dominorum
regis] et Ildefonsi predictorum, et notario infrascripto stipulanti
nomine ipsorum, predicta omnia et singula attendere, et comple-
re et non contra venire. Promito etiam institutos et substitutos a
me bene et fideliter gerere supradicta et etiam exercere, sic Deus
me adiuvet et hec s[ancta Dei] Euvangelia iam coram vobis et in
manu vestra a me corporaliter manu tacta.
Quod est actum XIIIº kalendas ianuarii anno Domini mille-
simo CCº octuagesimo secundo.
Sig(+)num Iacobi de [Biay]nna predicti, Sig(+)num fratris
Guilelmi de Miraveto. comendatoris domus Gard[enii predicti,]
iurati, qui hoc concedimus et firmamus et testes firmare rogamus.
Sig(+)num Guilelmi de Ripullo, habitatoris de Pomar, Sig(+)-
num Martini de les Pereres de parrochia Sancti Martini ilerdensi,
testium.
Sig(+)num mei Raymundi de Balaguerio, notarii publici iler-
densis, qui hoc scripsi cum supraposito in nona linea ubi dicitur
clericos vel laicos.
331
1282, desembre, 30. Reggio Calàbria

El rei Carles de Nàpols i el rei Pere fixen les condicions del desa-
fiament de Bordeus.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 114, perg. 387 dupl.
Ed. Carini 1882, Apèndix doc. VIII.
Karolus, Dei gracia rex Iherusalem, Sicilie, ducatus Apulie et

principatus Capue, alme urbis senator, princeps Achaye, Andegavie,
Provincie, Forchalquerii et Tornodori comes, ad noticiam presen-
cium et memoriam futurorum. Pridem inter magnificum principem
Petrum, Aragonum regem illustrem, et nos mutuo procedente
tractatu, quod rex ipse eligeret sex de suis militibus, viros probos
et fideles, et nos eligeremus sex de nostris militibus, viros probos et
fideles, qui omnes duodecim milites per ipsum regem Petrum
et nos taliter electi, corporaliter prius per eos prestito iuramento,
legaliter et bona fide tenerentur eligere locum communem et sta-
tuerent terminum ad pugnam faciendam inter ipsum Petrum et
centu de suis militibus, ex parte una, et nos ac centum de nostris
militibus, ex parte altera, pro eo quod nos tamquam petitor eidem
regi Petro opposuimus et opponimus quod ipse intravit regnum
nostrum Sicilie contra racionem et malo modo, et nos prius non
diffidavit, et hoc parati eramus et sumus probare de nostro corpo-
re et centum de nostris militibus contra suum corpus et centum
de suis militibus. Ipseque rex Petrus tamquam defensor nobis
respondit et respondet quod in ingressu Sicilie vel in aliquo quod
fecerit contra nos rem non fecit unde sua legalitas minus valeat,
vel verecundiam habere debeat in curia seu coram aliquo probo
viro, et quod pugna de nobis et centum de nostris militibus con-
tra ipsum regem Petrum et centum de suis militibus sibi placet.
Nos de fide, prudencia et legalitate ac armorum experiencia
Iordani de Insula, Iohannis, vicecomitis de Tremblay, Iacobi de
Bussono, Eustasii de Ardicurt, Iohannis de Nisi et Gilii de Salsi,
militum, familiarium et fidelium nostrorum plenarie confidentes,
ipsos elegimus, fecimus, constituimus et ordinavimus, eisque per
nostras patentes litteras exhibuimus plenariam potestatem quod
ipsi una cum Guilelmo de Castronovo, Roderico Exameni de
Luna, Petro de Queralto, Exameno de Arteda, Radulpho de Ma-
nuele de Trapano, militibus, et iudice Raynaldo de Lymogiis de
Messana, ipso tamen iudice Raynaldo per ipsum regem Petrum ad
hoc posito et pro uno milite computato, familiaribus et fidelibus
ipsius regis Petri, per eum ad hoc electis, factis, constitutis et
ordinatis, prout per patentes litteras ipsius regis Petri, pendenti
cereo sigillo munitas, evidenter apparuit et apparet. Corporalibus
inter ipsos duodecim hinc et inde electos pro parte ipsius regis
Petri et nostra, ac ipsorum taliter electorum hinc inde receptis et

prestitis iuramentis, legaliter et bona fide possent eligere et eli-
gerent locum communem et terminum stuatuerent competentem
ad pugnam faciendam inter ipsum regem Petrum et centum de
suis militibus ac nos et centum de militibus nostris, certumque
prefigerent terminum in quo ipse rex Petrus cum centum de suis
militibus et nos cum centum de nostris militibus comode esse
possimus et simus in loco quem predicti duodecim, per ipsum
regem Petrum et nos taliter electi, ad pugnam huiusmodi facien-
dam unanimiter et concorditer ducerent eligendum. Dedimus etiam
eisdem sex militibus, familiaribus et fidelibus nostris, plenariam
potestatem quod ipsi securitates necessarias et quas inspicerent
oportunas nomine nostro prestare et recipere, ac predicta omnia
et singula que sub ypotheca bonorum nostrorum rata et firma
habere ac inviolabiliter observare promisimus, tractare, eligere,
ordinare, statuere possent libere et firmare. Adicimus autem quod
si aliquis vel aliqui ex predictis nostris sex militibus infirmitate vel
alio casu quolibet emergente, in predictis vel aliquo predictorum
personaliter interesse non posset vel non possent, totidem quot ex
predictis nostris sex militibus essent taliter prepediti eximerentur
de numero predictorum quinque militum et unius iudicis, pro
milite computati per eundem regem Petrum, ad predicta taliter
electorum, et reliqui, tam per eundem regem Petrum quam per nos
electi, unanimiter et concorditer ea omnia et singula possent libere
perficere et complere. Et hoc idem servaretur si aliquis vel aliqui
de predictis quinque militibus et uno iudice, pro milite computato
per eundem regem Petrum, electis, essent infirmitate vel casu quo-
vis alio prepediti. Ita videlicet ut totidem eximerentur de numero
predictorum sex militum per nos taliter electorum, et reliqui qui
forent residui, tam per ipsum regem Petrum quam per nos elec-
ti, ea omnia et singula possent perficere libere et firmare. Et ea
omnia et singula que predicti quinque milites et unus iudex, loco
militis computatus per eundem regem Petrum, electi, iidemque sex
milites a nobis electi, vel ex eis omnibus electis ab utraque parte,
aliquo vel aliquibus ex una parte vel altera parte prepedito seu
prepeditis, et totidem ab una parte vel alia exempto vel exemptis,
residui concorditer et unanimiter in predictis omnibus et singulis
tractarent, ordinarent, eligerent, statuerent, facerent, firmarent et
iurarent, sub eadem ypotheca bonorum nostrorum, rata et firma
habere et inviolabiliter observare promisimus et iuravimus tactis
corporaliter Evangeliis sacro sanctis. Securitates eciam omnes et
iuramenta prestare, obligationes ponere et cautiones cuiuscumque

generis prebere, quas predicti duodecim ab eodem rege Petro et
nobis electi, vel residui ex eis, aliquo vel aliquibus ab una parte vel
altera prepedito seu prepeditis, et totidem ab una parte vel altera
exempto vel exemptis a nobis, ducerent postulandas, prout hec
omnia in patentibus litteris nostris in testimonium inde confectis,
et pendenti sigillo nostro munitis, eidem regi Petro pro parte nostra
exhibitis, quarum est data Regii, anno Domini MºCCºLXXXIIIº,
die XXVIº mensis decembris, XIe indiccionis, regnorum nostro-
rum Iherusalem anno sexto, Sicilie vero octavo decimo, plenius
et apertius continentur.
Idem autem rex Petrus predictos Guilelmum de Castronovo,
Rodericum Exameni de Luna, Petrum de Queralto, Examenum de
Arteda, Radulphum de Manuele da Trapano, milites, et iudicem
Raynaldum de Limogiis de Messana, ipso tamen iudice Raynaldo
per ipsum regem Petrum ad hoc posito et pro uno milite compu-
tato, familiares et fideles suos ad hoc pro se elegit, fecit, constituit
et eciam ordinavit, dans et concedens eisdem pro parte sua con-
similem per omnia potestatem, prout in patentibus litteris ipsius
regis Petri in testimonium inde confectis, et pendenti suo sigillo
munitis, nobis pro parte ipsius regis Petri exhibitis, quarum est data
Messane, septimo calendas ianuarii anno ab incarnatione Domini
millesimo ducentesimo octuagesimo secundo, plenius continetur.
Et licet data tam predictarum ipsius regis Petri et nostrarum,
quam eciam presentium et aliarum pro parte ipsius regis Petri pre-
sentibus consimilium litterarum videatur in annis Domini discordare,
eo quod earundem litterarum nostrarum data facta est secundum
Romane Ecclesie totiusque fere Italie regnique nostri Sicilie con-
suetudinem generalem anno Domini MºCCºLXXXIIIº currente, et
earundem litterarum regis Petri data facta est anno Domini millesimo
ducentesimo octuagesimo secundo secundum consuetudinem regni
Aragonum et quamplurimum aliarum partium ultramuntanarum
horum annorum descriptione diversa, scilicet octogesimi tertii et
octgesimi secundi, quamquam secundum diversitatem regionum in
positione ac vocabulo discordante, uno tamen et eodem in existentia
permanente, nullum tamen propter hoc aliquibus dubium generetur,
set sit firma singulis certitudo quod tam predicte de potestate ipsius
duodecim tradita ipsius regis Petri et nostre, quam presentes et
ipsius regis Petri hiis consimiles et corrispondentes littere, fuerunt
uno et eodem anno, mense, die et indiccione confecte.
Prefati quoque quinque milites et unus iudex, pro milite com-

putatus per eundem regem Petrum, ac prefati sex milites per nos
electi, facti, constituti et eciam ordinati, in regali palatio messanensi
pariter congregati et ad perfeccionem huius negocii procedentes,
post tractatus multiplices, discussiones diversas, examinationes
varias, indaginesque subtiles, perpenso ac diligenti deliberato con-
silio inter eos, ex potestate ipsis ab eodem rege Petro et nobis per
easdem litteras tradita, unanimiter et concorditer elegerunt quod
predicta pugna inter nos et centum de nostris militibs ac dictum
regem Petrum et centum de suis militibus facienda fiat in posse
regis Anglie, videlicet in Wasconia, in territorio civitatis Burdega-
lensis, in aliquo campo vel platea ipsius territorii quem vel quam
idem rex Anglie magis convenientem pro utraque parte viderit ad
pugnam ipsam de ducentis militibus faciendam, et quod locus ipse
in quo predicta pugna fieri debet sit circumdatus et bene clausus
palis et clausuris aliis opportunis, ita quod nullus pedes vel eques
locum ipsum possit intrare vel exire nisi per portas.
Statuerunt eciam predicti duodecim, per eundem regem
Petrum et nos electi, prefato regi Petro et nobis terminum ad
presentandum nos coram predicto rege Anglie in eadem civitate
Burdegalensi ad pugnam huiusmodi faciendam, nostrum quemlibet
cum predictis nostris centum militibus, primum diem mensis iunii
primo futuri, huius undecime indiccionis.
Adiecerunt autem iidem duodecim, per eundem regem Petrum
et nos electi, quod id quod de presentatione dicti regis Petri et
nostra coram eodem rege Anglie facienda dixerunt, et superius
est expressum, sic volunt intelligi, quod ipse rex Petrus et nos in
predicto loco et termino nos debeamus coram eodem rege Anglie
presentare ad pugnam huiusmodi faciendam. Et si ipse rex Anglie
in eodem loco et termino personaliter esse non posset, idem rex
Petrus et nos presentemus nos coram eo quem idem rex Anglie
miserit specialiter ad recipiendam presentationem huiusmodi loco
sui. Et si ipse rex Anglie in eodem loco et termino presens non
fuerit, nec aliquem ad hoc specialiter miserit loco sui, dictus rex
Petrus et nos teneamur nos presentare coram eo qui vicem dicti
regis Anglie gesserit in loco predicto. Ordinaverunt tamen et sta-
tuerunt predicti duodecim quod predicta pugna, per predictum
regem Petrum et nos facienda in loco predicto, non fiet coram
aliquo de gente ipsius regis Anglie nisi ipse rex Anglie personaliter
esse presens, salvo si ad pugnam ipsam aliter faciendam ipse rex
Petrus et nos essemus in communi concordia et assensu, quod si

in predicto die predictus rex Anglie in predicto loco presens non
esset, idem rex Petrus et nos teneamur ipsum regem Anglie vel
responsionem suam de veniendo vel de non veniendo ad locum
ipsum et die predicto dato, usque ad triginta dies expectare, et
ut ipsius regis Anglie presentia modis in his omnibus procuretur,
voluerunt, ordinaverunt et statuerunt predicti duodecim, quod
idem rex Petrus et nos, quilibet per se, promittamus et iuremus
quod legaliter et bona fide pro posse procuremus, et sine fraude
vel ingenio quolibet diligenter et solliciter faciamus et facere stu-
deamus quod ipse rex Anglie ad predictam statutam primam diem
primo futuri menis iunii in eadem civitatem Burdegalensi, sita in
Wasconia, presens sit et personaliter, et guadias, per ipsum regem
Petrum et nos coram ipsum offerendas, ipse rex Anglie recipiat
ad pugnam huiusmodi faciendam.
Ordinaverunt etiam et statuerunt predicti duodecim quod
idem rex Petrus et nos, cum nostra utriusque comitiva, donec
in Wasconia moram traxerimus pro pugna huiusmodi facienda,
et etiam per octo dies post omnem terminum completum, pro
recedendo inde et eundo quo utrique nostrum placuerit, nos et
dicte nostre comitive, in personis, animalibus et rebus quas nos
et ipse comitive nostre nobiscum duxerimus et portaverimus ad
pugnam huiusmodi faciendam, nos ad invicem nullatenus offenda-
mus, dictique duodecim treuguas et securitates utriusque nostrum
nomine sibi dederunt et fecerunt ad invicem, ac eidem regi Petro
et nobis treuguas et securitates indixerunt easdem, ut eas, donec
in Wasconia pro eadem pugna facienda manserimus, et eciam per
octo dies post omnem terminum percompletum pro recedendo inde
et eundo quo uterque nostrum placuerit, treuguas et securitates
ipsas nos et comitive nostre inviolabiliter observemus.
Ordinaverunt insuper, statuerunt et eciam firmaverunt predicti
duodecim quod predictus rex Petrus et nos legaliter et bona fide
debeamus promittere et iurare quod quicumque nostrum predic-
torum duorum regum, videlicet predicti regis Petri et mei Karoli,
legitimo, aperto et bene probato, corporis cessante defectu, ad
prefatos diem et locum, prefato regi Petro et nobis statutos et
prefixos ad pugnam huiusmodi faciendam defecerit, et in eodem
die, qui erit primus dies primo futuri mensis iunii, huius unde-
cime indiccionis, et in eodem loco, qui est civitas Burdegalensis,
sita in Wasconia, in potestate regis Anglie, cum eisdem centum
militibus presens non fuerit ad pugnam huiusmodi faciendam, ab

eadem prima die primo futuri mensis iunii qua sic defecerit et in
eadem civitate Burdegalensi presens non fuerit, ut est dictum, in
antea toto tempore vite sue se tenere debeat pro devicto, periuro,
falso, fallito, infideli et proditore, et quod numquam sibi ascribere
debeat nomen regium et honorem, quinimmo ipso facto remaneat
nomine et honore regio et cuiuslibet alterius officii seu dignitatis
exutus, spoliatus perpetuo et privatus, et tanquam devictus, pe-
riurus, falsus, fallitus, infidelis et proditor, infamis sit et perpetuo
habeatur. Et si hoc aliquis ei opposuerit publice vel occulte, negare
non possit, set confiteri publice teneatur.
Prout hec omnia per predictos duodecim electa, ordinata,
statuta et firmata in duabus consimilibus patentibus litteris, pen-
dentibus sigillis eorundem duodecim communitis, inde confectis,
una ex eis prefato regi Petro, alia vero nobis tradita ad cautelam,
plene satis et evidenter apparent, nos autem prefatus rex Karolus
nolentes in hiis de contingentibus quicquam omittere, vel aliquem
pro parte nostra intervenire defectum, quinimmo volentes predicta
omnia et singula per prefatos duodecim electa, ordinata, statuta et
firmata, quantum in nobis est, complere totaliter et inviolabiliter
observare, bona et spontanea voluntate nostra, legaliter et bona fide
promittimus et iuramus tactis corporaliter Evangelis sacro sanctis
quod si ad eosdem diem et locum, eidem regi Petro et nobis per
eosdem duodecim prefixum et statutum ad pugnam huiusmodi
faciendam, defecerimus, et in eodem die, qui erit prima dies pri-
mo futuri mensis iunii, huius undecime indiccionis, et in eodem
loco que est civitas Burdegalensis, sita in Wasconia, in potestate
regis Anglie cum eisdem centum nostris militibus personaliter
presentes non fuerimus ad pugnam huiusmodi faciendam, prout
per predictos duodecim ordinatum et statutum est, ac superius
continetur, ab eadem prima die primo futuri mensis iunii, huius
undecime indiccionis, in qua sic defecerimus, et in eadem civitate
Burdegalensi, cum eisdem nostris centum militibus ad pugnam
ipsam faciendam personaliter presens non fuerimus, in antea toto
tempore vite nostre nos tenebimus pro devicto, periuro, falso,
fallito, infideli et proditore, et quod numquam nobis nomen et
honorem regium ascribemus, quinimmo volumus et consentimus
expresse quod ex tunc ipso facto remaneamus nomine et honore
regio et cuiuslibet officii seu dignitatis alterius exuti, espoliati
perpetuo et privati, et tamquam devictus, periurus, falsus, fallitus,
infidelis et proditor, infamis simus et perpetuo habeamur. Et si

hoc aliquis nobis opposuerit publice vel occulte, nullatenus hoc
negemus nec negare possimus, set hoc confiteamur et teneamur
ubique publice confiteri.
Et ut hec omnia eo permaneant firmiora, quo plurium fide
clarorum testimoniis et assertionibus fuerint roborata, infrascriptos
quatraginta milites affectuose rogavimus et rogamus quod ipsi, hec
omnia que nos facturos et completuros promittimus, pro nobis et
nostri nomine promittere debeant et iurare.
Nos autem prefati quadraginta milites, videlicet Iordanus de
Insula, Iohannes, vicecomes de Tremblay, Iacobus de Buiesono,
Eustasius de Ardicurt, Iohannes de Nisi, Gilius de Sauci, Iohannes
de Monteforti, comes Squillatii et Montiscaveosi, Henricus, comes
Wadimontis, Oddo de Tuchiato, Bouchardus de Montemorantis,
Iohannes de Barris, Oddo de Suliaco, Anselmus de Caprosia, regni
Sicilie marescallus, Robbertus de Altretia, Lodoycus de Roeriis,
Raynaldus Galardus, Amelius de Cuibano, Renforsatus de Cas-
tellana, Goffridus de Drinay, Gossartus de Frenis, Iohannes de
Lagonessa, Symon de Bellovidere, Goffridus de Milli, Girardus
de Yvort, Guilelmus de Barris, Herbertus de Aurelianis, Iohannes de
Saci, Iohannes Clignet, Francus de Wisamala, Thomas de Bisanti,
Tibaldus l’Alemant, Guale l’Estandart, Mainus de Alenis, Symon
de Caprosia, Aymericus de Souz, Teodiscus de Cuneo, Bertrandus de
Artusio, Adam de Haumes, Iohannes Lesvillan et Stephanus de
Similli, ad preces et requisicionem eiusdem regis Karoli, bona
et spontanea voluntate nostra, promittimus et iuramus tactis cor-
poraliter Evangeliis sacro sanctis, nos legaliter ac bona fide pro
posse facturos et curaturos quod ipse rex Karolus predicta om-
nia et singula per eum promissa et iurata firmiter adimplebit et
inviolabiliter observabit. Et si, quod absit, contingeret quod ipse
rex Karolus, legitimo, aperto et bene probato, corporis cessante
defectu, ad predictos diem prefixum et locum satatutum deficeret,
et in eodem primo dies mensisi iunii primo futuri, huius undecime
indiccionis, in eadem civitate Burdegalensi, sita in Wasconia, in
posse regis Anglie cum eisdem centum suis militibus personaliter
presens non fuerit ad pugnam huiusmodi faciendam, prout per
eosdem duodecim ordinatum et statutum, et per ipsum regem
Karolum promissum est firmiter et iuratum, nos ex tunc incon-
tinenti societatem et servicium ipsius regis Karoli, velut de dictis
promissionibus et convencionibus ex tunc devicti, periuri, falsi,
falliti, infidelis et proditoris totaliter et perpetuo deseremus, nec

unquam postea toto tempore vite nostre cum eo erimus, nec sibi
prestabimus in aliquo auxilium, consilium vel favorem, verbo vel
opere, publicum vel ocultum.
Et nos prefatus rex Karolus si, quod absit, in premissis om-
nibus legitime, aperte et bene probato, corporis defectu cessante,
defecerimus, ex nunc volumus et consentimus espresse quod ipsi
predicti quatraginta milites ab omni fidelitatis homagii et quolibet
alio iuramento quo nobis tenentur prorsus sint liberi et remaneant
penitus absoluti.
In quorum omnium testimonium et evidentiam pleniorem
nos prefatus rex Karolus et nos predicti quatraginta milites, me
Henrico comite Wademontis dumtaxat excepto, qui pro eo quod
proprium sigillum ad presens non habeo, sigillo predicti domini
Lodoyci de Roeriis in hoc utor, presentes litteras, de mandato et
voluntate nostra inde confectas, pendentium sigillorum nostrorum
appensionibus duximus muniendas.
Datum et actum Regii, anno Domini MºCCºLXXXIIIº, die
penultimo mensis decembris, undecime indiccionis, regnorum
nostri predicti Caroli regis Iherusalem anno sexto, Sicilie vero
octavo decimo.
332
1283, gener, 8
Pere de Ribes de Bellver, la seva esposa Sibília i el seu fill Ramon
venen a Dalmau de Palol uns masos a les parròquies de Sant
Julià de Vallfogona i Sant Bartomeu de Llers per 1.200 sous
de Barcelona.
de febrer de 1309.1
Notum sit cunctis quod nos Petrus de Ruppe de Pulcrovespere,

parrochie Sancti Iohannis de Fontibus, miles, et uxor mea Sibilia,
et filius noster Raymundus, non inducti vi neque dolo, set gratis et
ex certa sciencia, et de nostro iure plenarie certificati, per nos
et per omnes successores nostros presentes pariter et futuros, cum
auctoritate et testimonio huius publici instrumenti in perpetuum
valituri et duraturi, vendimus et corporaliter tradimus vobis domino
Dalmatio de Palatiolo et vestris im perpetuum mansos nostros de
Albarich et de ça Vena et Iohannis de Art, et mansum de Solano,

et mansum in Coma d’Art, vocatum mansum parrochie Sancti
Iuliani Vallisfecunde, et mansum de podio de ça Moxa, parrochie
Sancti Bartolomei de Leers, cum hominibus et feminis in dictis
mansis et locis nunc habitantibus et im posterum habitaturis, vel
qui de dictis mansis et locis exiverit ubicumque sint, et quicquid
nos habemus vel habere debemus aliqua racione vel iure in dictis
mansis et locis. Et etiam quicquid aliud hebemus in parrochiis
supradictis cum intestiis, cucuciis et aliis placitis et iuribus nos-
tris, et cum honoribus et tenedonibus, nemoribus, garriciis, silvis
et pasturis, et devesis, molendinis et mulnariis, agrariis, censibus et
aliis terre meritis, questiis, toltis, forciis, ademprivis, traginis
et aliis servitudibus que nos in dictis mansis vel locis habemus
vel habere debemus. Omnia suppradicta, hic expressa et non ex-
pressa, que nos vel nostri in dictis mansis et locis et parrochiis
habemus vel habere debemus aliqua racione vel iure, vobis et
vestris et quibus volueritis vendimus et tradimus ad habendum,
tenendum et omni tempore firmiter possidendum, et ad faciendum
omnes voluntates vestras et vestrorum sine omni retentu nostro
et nostrorum, denudando nos et nostros im perpetuum de omni-
bus et singulis suppradictis, et vos et vestros penitus investendo,
mittendo etiam vos et vestros in plenam et corporalem et vacuam
possessionem vel quasi de omnibus suppradictis et singulis, cons-
tituendo etiam vos procuratorem et verum dominum de omnibus
et singulis suppradictis. Ratione cuius venditionis nos accepimus
a vobis in presenti mille et ducentos solidos Barchinone monete
ternalis, renunciando excepcioni non numerate pecunie et precii non
habiti vel non recepti, et omni exceptioni doli et metus, et omni
alii exceptioni. Et si predicta plus valent vel in posterum valebunt
pretio suppradicto, illud quod plus valent vel in posterum forte
valebunt, totum vobis et vestris damus et concedimus donatione
irrevocabili inter vivos, et renunciamus exceptioni minoris precii,
et expresse illi legi qua decepti ultra dimidiam iusti precii suc-
curitur, et omni alii iuri quo possemus contra predicta iuvari.
Et est manifestum quod predicta tenentur pro vobis in feudum.
Et ideo nolumus vobis teneri de evictione, quantum ad vos vel
vestros, set si forte aliqua alia persona, extranea vel privata, pre-
dicta vel aliqua de predictis a vobis vel vestris peteret vel petere
attemptaret in iudicio vel extra, causidicando vel gerregando, nos
promitimus vobis et vestris statim suscipere litem vel gerram in
nobis, et eandem guerram vel causam ducemus nostris propriis
sumptibus, non expectata denunciatione vestra vel vestrorum,

ymo remitimus vobis nunc ut tunc necessitatem denunciandi. Et
si forte vos vel vestri velletis ducere causam vel guerram, nos
promitimus statim ad amonitionem vestram restituere expensas,
siqua faceretis in predictis vel circa predicta, et omne interesse,
et credamini inde vestro simplici verbo sine omni alii genere
probationis. Et quantum ad omnia predicta vobis attendenda et
complenda, obligamus vobis et vestris nos et heredes nostros
et omnia bona nostra et nostrorum. Et etiam, quod contra predicta
non veniamus nec patiamur aliquem venire occulte vel manifeste,
bona fide vobis promitimus, et in Deum et hec sancta IIIIor Dei
Evangelia hoc iuramus.
Insuper nos domna Sibilia, uxor predicti Petri de Ruppe,
cerciorata de iure nostro, renunciamus expresse iuri dotis et
sponsalicii nostri, et omni excepcioni Velleyani et omni auxilio ex
eodem, et omni alii excepcioni introducte in favorem mulierum.
Actum est hoc VIº idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
secundo.
Sig(+)num Petri de Ruppe, militis, Sig(+)num Sibilie, uxoris
eius, Sig(+)num Raimundi filii eorum, nos omnes predicti qui hec
firmamus et laudamus atque iuramus.
Sig(+)num Bisilluni de Matis de Olloto, Sig(+)num Dalmacii
de Villaclara de Rossilione, Sig(+)num Berengarii de Pulcrovespere,
filii predictorum Petri et Sibilie, huius rei testium.
Sig(+)num Guilelmi de Figeria de Socaratz, qui hoc scripsit.
Ego Guilelmus Clericus de Pinea, publicus scriptor de Oloto
iuratus, subscribo (+).
1. Hoc est translatum ab originali de verbo ad verbum fideliter sumptum IIIIº
kalendas marcii anno Domini MºCCCº nono, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Arnaldi
de Torrente, publici Sancti Iohannis notarii, qui hoc translatum ab originali de verbo
ad verbum fideliter sumpsit et translatavit, die et anno inter primam et secundam
lineam contentis. Sig(+)num Guilelmi de Campsor de Camporotundo, iudicis ordinarii
de Meliano et de Vallefecunda, qui huic translato, cum originali manifeste comprobato,
auctoritate prebeo et decretum.
333
1283, gener, 24. Peníscola

Artal d’Alagó reconeix que deu 49 lliures de diners reials de València
per unes teles que ha comprat a Guillem dels Torms, veí de
Morella.
Sit omnibus notum quod nos dompnus Artaldus de Alagone,

per nos et nostros, confitemur et in veritate recognoscimus nos
debere vobis Guilelmo dez Torms, vicino Morelle, et vestris et qui-
bus volueritis, quadraginta et novem libras denariorum bonorum
regalium Valencie, racione pannorum Francie quos a vobis emimus,
habuimus et recepimus, et sumus bene vestri pacati. Renunciantes
omni excepcioni rey non recepti et peccunie non debite et doli.
Unde vobis et vestris, vestro bono requirentibus, dare et solvere
promitimus omnes iamdictos XLIX libras in proximo venturo festo
sancti Michaelis, statim. Et si deinde, dilacione nostra, dampnum
vel gravamen inde sustinueritis, totum vobis reficere et emendare
promitimus vestre voluntati, de quo credamini vestro simplici
verbo sine testibus. Pro quibus omnibus obligamus vobis pignori
omnia bona nostra habita et habenda ubique, de quibus tantum
habeatis, accipiatis, vendatis et alienetis donec a predictis omnibus
vobis sit plenarie satisfactum.
Quod est actum Paniscole IXº kalendas febroarii anno Domini
Sig(+)num dompni Artaldi de Alagones, predictus, qui hoc
Testes inde sunt Arnaldus de Pinos et Matheus Pallaresie.
Sig(+)num Petri de Termenes, publici notarii Paniscole pro
domino rege, qui hoc scribi fecit et clausit.
334
1283, febrer, 12
Blasco Pérez d’Azlor, alumnus de l’infant Jaume, reconeix que deu
a Bernat Escrivà 1.500 sous de Barcelona, que havia rebut per
pagar la família de l’infant, a més dels 500 sous que havia ja
rebut el mateix infant.
Sit notum cunctis quod ego Blascho Periz de Azlor, alumpnus

domini infantis Iachobi, confiteor et in veritate recognosco me
debere vobis Bernardo, scriptori domini regis Aragonum, mille et
quingentos solidos Barchinone monete de terno racione mutui.
Quos dictos MD solidos a vobis habui et recepi ad opus quitacionis
familie dicti domini infantis, ultra illos quingentos solidos quos

dictus dominus infans Iachobus iam vobis debet cum albaranno
quod penes vos habetis, quos etiam a vobis recepit Dominicus de
Barbegal nomine dicti domini infantis, renunciando excepcioni
non debite et non recepte peccunie. Quos dictos M et D solidos
vobis vel cui volueritis persolvere promito hinc ad proximum ven-
turum festum sancti Iohannis de iunio absque aliqua dilacione.
Unde propter hoc attendenda obligo vobis et vestris omnia bona
mea habita et habenda ubique. Verumptamen, si dictus dominus
rex solveret interim vobis vel miteret dictos mille et quingentos
solidos, et alios quingentos solidos, de quo vos habetis predictum
albaranum, teneamini item michi reddere et restituere istud presens
instrumentum et predictum albarannum dictorum quingentorum
solidorum.
Et ego dictus Bernardus Scriptor promito et bona fide convenio
vobis dicto Blascho Periz quod si dictus dominus rex solverit vel
mandaverit michi recipere dictos M et D solidos et alios D solidos,
que sic sunt completi duo milia solidos in suo computo, hinc ad
dictum festum, ego restituam vobis istud presens intrumentum et
albarannum predictum. Unde propter hec attendenda obligo vobis
et vestris omnia bona mea habita et habenda ubique.
Actum est hoc pridie idus februarii anno Domini MºCCº
octuagesimo secundo.
Sig(+)num Blascho Periz de Azlor, Sig(+)num Bernardi Scrip-
toris predictorum, qui hoc laudamus et firmamus.
Testes huius rey sunt: Domingo de Barbegal, et Garcia Periz
de Vallelobario atque Xanxo de Alquecer.
Sig(+)num Guilelmi Vitalis, publici notarii ville portus regalis
de Palamors, qui hoc scripsit.
335
1283, febrer, 17
El jutge Ramon de Taialà reconeix que Arnau de Bruguera, batlle de
Palamós, en nom del rei, ha embargat injustament a Ferrer
de Valls l’explotació de les tasques, perquè deia que les havia de
tenir pel rei, mentre Ferrer les té en feu per Berenguer de Celrà.
Noverint universi quod, cum Arnaldus de Brugeria, baiulus

de Palamors nomine domini regis, emparasset Ferrario de Valle,
militi, omnes taschas expletorum quas idem Ferrarius accipit in
parrochia Sancte Eugenie et Sancti Mathei de Vallelubrica, ex
eo quia dictus Arnaldus dicebat ipsas taschas dictum Ferrarium
debere tenere pro domino rege, venit Berengarius de Celrano,
filius quondam Poncii de Celrano, militis, coram dicto Arnaldo,
dicens ipsi Arnaldi in presencia Raimundi de Toylano, iudicis
domini regis, exigens etiam, et requirens sibi quod desempararet
immediate dicto Ferrario dictas taschas, cum ipse Ferrarius te-
neret eas pro ipso Berengario ad feudum. Et, ut plene probaret
ipse Berengarius quod dictus Ferrarius teneret ipsas taschas ad
feudum pro ipso Berengario, idem Berengarius ostendit super hoc
quoddam intrumentum dicto baiulo et iudici predicto, et concessit
ipse Berengarius se tenere ad feudum dictas taschas pro domino
Cardone, et dominus Cardone tenebat eas ad feudum pro domi-
no rege, secundum tenorem ipsius intrumenti. Qui iudex predictus,
viso per eum et perlecto dicto instrumento, mandavit immediate
dicto baiulo quod desempararet dicto Ferrario ipsas taschas, cum
reperiret per dictum instrumentum de iure fieri hec debere. Hoc
tamen salvo quod, si invenirentur aliqua instrumenta que contine-
rent quod dictus Ferrarius deberet tenere dictas taschas ad feudum
pro domino rege, quod predictum desemparamentum non posset
ipsi domino regi in preiudicium redundare.
Et ego dictus Berengarius de Celrano laudo et concedo om-
nia supradicta.
Actum est hoc XIIIº kalendas marcii anno Domini millesimo
Sig(+)num Berengarii de Celrano predicti, qui hec laudo et
concedo.
Testes huius rey sunt: Bernardus Guilelmi de Clarano, cano-
nicus ecclesie sedis Gerunde, et Ferrarius de Campolongo, clericus.
Sig(+)num Guilelmi Vitalis, publici notarii ville portus regalis
de Palamors, qui hoc scripsit.
336

Açac Avinrós i la seva esposa Mira, jueus de València, reconeixen
que deuen a Arnau Renau, en nom del rei, 250 sous reials de
València de la dècima del vi.
Sit omnibus notum quod nos Assach Avinrros et uxor eius

Mira, iudei Valencie, ambo in simul et uterque nostrum in solidum,
per nos et omnes nostros, confitemur et in veritate recognoscimus
nos debere vobis Arnaldo Renaldi, nomine domini regis recipienti,
et vestris, ducentos et quinquaginta solidorum regalium Valencie
racione vini decime quod emimus in anno proximo preterito,
renunciantes scienter vini predicti non habito et non recepto, et
peccunie predicte vobis non debite, et excepcioni doli, et in factum
et condicioni sine causa. Quos quidem CCL solidos supradicte
monete promitimus in solidum, atque bona fide convenimus, per-
solvere in pace vobis et vestris, aut cui volueritis vel omni homini
pro bono vestro requirenti, hinc ad tres mensses proxime venturos
et continue computatos, sine omni dilaccione et excusacione, et
absque omni dampno vestro, gravamine, missione, interesse ac
querela curie. Et si forte de predicto termino in antea, propter
dicto debito vestro exigendo seu recuperando, dampnum aliquod
vel gravamen vobis contingerit, aut missionem vel missions vos
facere opportuerit, totum illud vobis et vestris restituere et emen-
dare promitimus in delato voluntate vestra, et credatur inde vestro
solo sacramento, quod ex nunc vobis deferimus, et pro delato
habeatur, obligantes scienter ad hoc in solidum vobis et vestri
omnia bona nostra mobilia et inmobilia ubique, habita et haben-
da, renunciantes quantum ad hoc omni iuri, legi, racioni, foro et
consuetudini beneficio et auxilio contra hoc venienti, et spacio sex
mensium, et pluris et minoris, et beneficio Fori, per quem forum
possemus dictum debitum vobis ultra dictum terminum alongare,
nec deffensioni ipsius debiti exponere ullo modo.
Et ad cautelam ego dicta Mira iuro per Deum et quinque libros
Moysi manibus meis tacta predicta omnia sic atendere firmiter et
complere, et in aliquo non contra venire. Immo renuncio quantum
ad hoc doti mee, et sponsalicio, et beneficio senatus consulti Vel-
leyani et omni alii muliebri auxilio, et iuri ypothecarum mearum.
Quod est actum Valencie quarto kalendas marcii anno Domini
Sig(+)num Assach Avinrros, Sig(+)num Mire, uxoris eius,

predictorum, qui hoc concedimus et firmamus.
Testes sunt huic instrumento vocati et rogati: Iacobus Bech,
Bonanatus de Ocello et Samuel Alaeçari de Cesaraugusta, iudeus.
Sig(+)num Ianuarii Rabacie, notarii publici Valencie, qui hoc
scribi fecit et clausit.
337
1282, novembre, 1. Artés (de Bearn)

Gastó, vescomte de Bearn, promet a Guillem de Sant Vicenç que
li tornarà totes les despeses que hagi de fer mentre actuï en
nom seu.
de gener de 1283.1
Conegude cause sie que nos en Gasto, per la gracie Diu ves-
coms de Bearn, seiher de Moncade et de Castegvielh, prometem
a vos en Guillem de Sent Vicens que, si per razo de segge et de
guerre far per nos, e de embarg manlevar, o de crencerie tier o
de messadgerie far per nos fore terre, vos combie a far despeises,
que nos, vos e’ls vostres, ne garen de tot daun, e per so que us
obligam tots nostres bes on que·s sien. Et en testimoniage de las
sobre dites causes avem feit nostre saged en la present carte.
Dade fo Artes, la octave de Marteror anno Domini MºCCºLXXXº
secundo.
1. Hoc est traslatum sumptum fideliter a quadam littera in pergameno scripta,
sigillata sigillo pendenti domini Gastonis, Dei gracia vicecomitis Bearnensis, domini
Montiscathani et Castriveteris, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Nicholay de Parella,
notarii. Sig(+)num Petri Marchesii, notarii. Signum (+) Petri de Termino, notarii. Sig(+)-
num Bartholomei de Sanahugia, notarii publici Barchinone, qui hec translatum, sumptum
fideliter ab originali instrumento et cum eo de verbo ad verbum comprobatum, scribi
fecit et clausit, XIII kalendas februarii, anno Domini MºCCºLXXXº secundo.
338
1283, maig, 1. Tràpani

El rei Pere escriu a Pere d’Aivar donant-li instruccions respecte al
combat que aviat tindrà lloc a Bordeus.
Ed. Carini 1882, Apèndix doc. XI.
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, dilecto suo Petro

d’Ahivar, salutem et dileccionem. Ben creem que avets entès com
dia és assignat a Bordel sobre la batalla que fer se deu entre nós,
ab C cavalers nostres, et el rey Carle, ab C cavallers seus, en poder
del rey d’Anglaterra, el primer dia del mes de juny qui ve. Et no us
meravellets com nós vos fem saber açò tan tart, que no pogem fer
àls, segons que nós vos direm con siats ab nós. Hon vos pregam
axí con podem, per honor de nós et de vós et de tota Espany[a],
que vós que siats a aquel dia al dit loc de Bordel, ab aquel arreu
melor de cavals et de guarnimens que aver porets. Encara, per ço
cor lo temps és tan breu, et per reguart que nós avem de enemics,
que vós sabets que avem en aqueles parts de Guascunya, no gosam
revelar per qual camí irem. Ni enca[ra], no és a nós vist que anàs-
sem ensemps, per ço que no poguéssem ésser embargats a aquel
dia nostre cors, et almenys si la una partida de la companya era
embargada, que l’altre no u fos. Hon vos pregam que, per aquel
camí que a vós sembla milor et pus segur, anets con abans puscats
al dit loc de Bordel en guisa que aquel dia hi siats. Sabem per cert
que, oltra ço que·ns tenim a vós per obligats per tan gran servii,
que·ns tenim tota via per tenguts, que si meció ni dan fahíets per
aquesta rahó, de satisfer-vos-ho en tal guisa que vós ne siats pagat.
Datum Trapani kalendas maii anno Domini MºCCºLXXXº tercio.
339
1283, maig, 1
Dalmau de Palol ret homenatge a Berenguer, abat de Sant Joan, per
les terres que té en feu del monestir.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 115, perg. 356, partit per abc.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 115, perg. 356 dupl. partit per
abc.1
Notum sit cunctis quod ego Dalmacius de Palaciolo, per me

et meos, confiteor et in veritate recognosco vobis domino meo
Berengario, Dei gracia abbati Sancti Iohannis, et successoribus
vestris et monasterio vestro, me tenere et habere et possidere in
feudum quicquid ego habeo, teneo et possideo, vel aliis pro me
tenet, habet et possidet ad feudum infra terminos et adiacencias
castri de Melanno et montaneis ipsius aliqua racione sive iure; et
quicquid ego teneo et possideo et habeo, vel aliquis tenet, habet
et possidet ad feudum pro me in tota parrochia Sancti Iuliani
de Vallefecunda et in omnibus pertinenciis eiusdem, prout omnia

supradicta emi et habui a domina Sebilia, Dei gracia comitissa
Impuriarum et vicecomitissa de Basso, sicut continetur in ins-
trumento /vendicionis\ inde michi confecto, excepto castro de
Mellanno, et pacibus et treugis, et mero imperio et iurisdiccione
dicti castri, et de Lesers et dicte vallis de Vallefecunda, et excepto
eo quod habeo in parrochia Sancti Tanturrini et Sancte Marie
de Rividario. Pro quibus suopradictis omnibus feudis et singulis
facio vobis domino meo predicto homagium prout tenere ore et
manibus comendatum.
Actum est hoc VIº nonas madii anno Domini MºCCLXXXº
tercio.
Sig(+)num predicti Dalmacii de Palaciolo, qui predicta laudo
et firmo.
Huius rei testes sunt: Arnaldus de Basso, Raimundus de Vi-
lamonta, Raimundus Alamanni, Guilelmus Raimundi de Sexano,
Guilelmus des Spesen, milites, Bisuldunus de Plana, presbiter de
Melanno, Bernardus de Palomeriis, Poncius Dach, rectores ecclesie
Vallisfecunde, Berengarius des Toron et Bernardus de Ollerolis,
sacerdotes.
Sig(+)num Petri de Caselle, gerentis vices Raimundi Ianuarii
de Rividario, publici Sancti Iohannis notarii, qui hoc scripsi, cum
litteris suprascriptis in VIIIª linea ubi dicitur vendicionis, et cum lit-
teris rasis et emendatis in principio linee testium ubi dicitur Huius
rei testes sunt, et subscribo, die annoque prefixis.
1. Falta la subscripció de Ramon Gener.
340
1283, maig, 3
Berenguer, abat de Sant Joan de les Abadesses, confirma les ad-
quisicions que Dalmau de Palol ha fet de la comtessa Sibília
i d’Arnau de Cortsaví de terres que aquests tenien en feu pel
monestir.
Notum sit cunctis quod nos Berengarius, Dei gracia Sancti

Iohannis abbas, per nos et omnes successores nostros, laudamus
et confirmamus vobis Dalmacio de Palaciolo et vestris im per-

petuum omnem illam vendicionem quam domina Sebilia, Dei
gracia coimitissa Impu[ria]rum et vicecomitissa de Basso, vobis
et vestris fecit de omnibus his que habebat infra terminos castri
de Melanno et in montaneis eiusdem, et infra terminos castri de
Lesers et adiacenciis eiusdem castri, et in parrochia Sancti Iuliani
de Vallefecunda et in adiacenciis et pertinenciis eiusdem vallis,
ea videlicet que, pro nobis et dicto monasterio nostro, tenebat in
feudum in locis predictis, racione vicecomitatus de Basso.
Item, per nos et omnes successores nostros, laudamus et con-
firmamus vobis Dalmacio predicto et vestris im perpetuum omnem
illam vendicionem quam nobilis Arnaldus de Cortsavino vobis et
vestris fecit de castro et castlania de Melanno, et de omnibus
his universis et singulis que pro nobis et successoribus nostris et
monasterio nostro tam ipse quam eius predecessores tenebant in
feudum infra terminos dicti castri et racione dicti castri et pre-
dicte castlanie. Et omnes alis vendiciones per quoscumque vobis
factas in predictis locis. In ista autem firma non intendimus vo-
bis firmare castrum de Melanno nec merum imperium, nec paces
et treugas supradictorum locorum.
Actum est hoc Vº nonas madii anno Domini MºCCLXXXº
tercio.
Bernardus, Dei gracia Sancti Iohannis abbas, subscribit, salvo
iure ecclesie.1
Sig(+)num Raimundi de Monterubeo, sacriste.2
Huius rei testes sunt: Arnaldus de Basso, Raimundus Alaman-
ni, Raimundus de Vilamonta, Guilelmus de Espesen, Guilelmus de
Miralle, et Guilelmus Raimundi de Sexano, milites, Bisuldunus de
Plana, presbiter de Melanno, Bernardus de Palomeriis et Poncius
Dach, rectores ecclesie Vallisfecunde, et Berengarius des Toron et
Bernardus de Ollerolis, sacerdotes.
de Rividario, publici Sancti Iohannis notarii, qui hoc scripsi et
subscribo, die annoque prefixis.
1. Signatura autògrafa. 2. Signatura autògrafa.
341
1283, maig, 3
Jurament de fidelitat de Dalmau de Palol a l’abat de Sant Joan per
les possessions que té en feu del monestir.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 115, perg. 357 dupl., partit per
abc.1
Notum sit cunctis quod ego Dalmacius de Palaciolo, per me

et meos, promito vobis domino Berengario, Dei gracia abbatis
Sancti Iohannis, et successoribus vestris, quod ab hac die in antea
ero vobis et successoribus vestris et ecclesie vestre fidelis de cor-
pore vestro et membris et vita, et de omni honore quem habetis
vel in antea adquisieritis consilio meo, et sic attendam vobis. Et
iurans per Deum et eius sancta IIIIor Dei Evangelia meis propriis
manibus corporaliter tacta. Et propter feuda que debeo tenere
pro vobis infra terminos castri de Melanno, sicut olim Bernardus
Ugonis de Serralonga et successoribus sui pro vestris antecessor-
bus tenuerunt, ffacio vobis homagium in presenti ore et manibus
comendatum. Promito etiam vobis et sucessoribus vestris per me
et /omnes\ meos successores quod has presentes convenciones
semper renovabo in persona successorum vestrorum et abbatem
qui post vos in vestro monasterio fuerint instituti.
Item, per me et meos promitto vobis domino meo predic-
to et <et> successoribus vestris, quod omnes illas convenciones,
pacificaciones et concordaciones que condam fuerunt facte inter
Udalardum vicecomittem et Raimundum Poncii de Melanno, et
uxorem eius ac filios, et Berengarium, abbatem Sancti Iohannis,
predecessorem vestrum, quod attendam, complebo ac perfecte in
omnibus observabo bona fide et secundum meum posse, prout
melius et plenius continetur in instrumento confecto per manum
Raugerii sacerdotis. Laudans etiam, et approbans et confirmans
omnia et quicquid continetur in eodem instrumento. Et hec pro-
mitto vobis legaliter et bona fide qua vobis teneor.
Et nos dictus Berengarius abbas, per nos et successores
nostros, promittimus vobis Dalmacio predicto et successoribus
vestris quod semper erimus fideles domini in omnibus universis
et singulis supradictis.
Actum est hoc quinto nonas madii anno Domini MºCCLXXXº
tercio.
Sig(+)num predicti Dalmacii de Palaciolo, qui predicta laudo

Huius rei testes sunt: Arnaldus de Basso, Raimundus de Vi-
lamonta, Guilelmus Raimundi de Sexano, Guilelmus de Spesen,
et Raimundus Alamanni, Bisuldunus de Plana, presbiter de Mel-
lanno, Bernardus de Palomeriis, et Poncius Dach, et Berengarius
des Toron et Bernardus de Ollerolis.
de Rividario, publici Sancti Iohannis notarii, qui hoc scripsi, cum
litteris suprascriptis in VIIIª linea ubi dicitur omnes, et subscribo,
die annoque prefixis.
1. Falta la subscripció de Ramon Gener.
342
1283, maig, 4
Ferrer de Garí lloga una casa seva en un suburbi de Barcelona a
Guillem Olomar pels propers dos anys per 24 lliures. Dotze
ja les hi ha donades, les altres dotze les hi pagarà sobre la
gabella de la sal.
Sit notum cunctis quod ego Ferrarius de Garino, a kalendis

proximi mensis iunii usque ad duos annos primos venturos, loco
vobis Guilelmo Oulomarii quandam domum meam cum duobus
arquis et duobus operatoriis eidem domui contiguis ex parte oc-
cidentis, que omnia sunt contigua ipsius litus maris, in tenedone
domorum quas teneo per Raimundum de Sanctis in suburbio
Barchinone in alodio canonice. Quarum domum cum dictis duobus
arquis et operatoriis, et introitibus et exitibus suis, et pertinenciis
teneatis vos vel quilibet per vos ad opus gabelle salis domini re-
gis. Promitens vobis sub obligacione omnium bonorum meorum
quod faciam vobis tenere predictam domum cum operatoriis per
totum dictum tempus pacifice et quiete, ut predicitur. Vos vero
dabitis michi pro hac locacione dictorum duorum annorum viginti
quatuor libras, de quibus persolvistis michi in presenti duodecim
libras, super quibus renuncio excepcioni peccunie non numerate.
Residuas vero duodecim libras persolvetis michi de denariis ga-

belle salis domini regis per tres comunes terminos secundi anni.
Et si infra dictum tempus esset necesse ibi in dicta domo facere
porticum vel aliud abtamem, quod possitis vos ipsum facere et
aptare de residuis duodecim libris, me primo sciente.
Ad hec ego Guilelmus Oulomar predictus promito vobis Ffer-
rario de Garino quod solvam vobis predictas duodecim libras de
denariis gabelle salis, ut dictum est in predictis terminis. Verum,
si probi homines Barchinone vellent obicere vel contra venire quod
teneretur predicta gabella ibi, quod ego non tenear vobis solvere
residuas duodecim libras, immo teneam ego dictus Guilelmus vel
aliquis alius pro me per tantum tempus dictam domum cum dic-
tis operatoriis, et logem ipsam cum ipsis operatoriis donec michi
de ipso loguerio fuerit satisfactum de dictis duodecim libris quas
iam vobis dedi, vel si forsan dominus rex vellet facere aliquid
cambiamentum de predicta gabella, possim ego tenere predictam
domum cum operatoriis, donec de predictis duodecim libris, quas
vobis dedi, michi fuerit satisfactum, ut superius dictum est.
Actum est hoc quarto nonas madii anno Domini millesimo
ducentesimo octuagesimo tercio.
Sig(+)um Guilelmi Oulomarii, qui hoc laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Raimundetus de Muncada, Poncius de
Aversone et Arnaldus Nathalis.
Sig(+)num Ferrarii de Garino, qui hoc laudo et firmo.1
Sig(+)num Iacobi de Portu, Barchinone notarii, qui hoc scribi
fecit et clausit, die et anno prefixis.
1. Signatura autògrafa.
343
1283, maig, 5. Tràpani

El rei Pere restitueix a Guillem Galceran de Cartellà el castell
d’Hostoles.
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, per presens scriptum

notum fieri volumus universis, tam presentibus quam futuris, quod
cum dudum propter diversa dampna per nos et gentem nostram
Guilelmo Galzerandi de Cartelliano iniuste illata, occasione videlicet
cuiusdam guerre inter nos et ipsum orte ad suggestionem pocius
nonnullorum emulorum suorum quam eius culpa, oportuerit ip-

sum, licet invitus, tradere nobis et assignare potestatem castri sui
de Estolesio, et proinde prestiterit in manibus nostris, iuxta Usum
Catalonie, fidelitatis et ligii homagii debitum iuramentum, ut in
scriptis puplicis factis inde, in quibus tam prestacio iuramenti ipsius
quam abrenunciacio facta nobis per eundem Guilelmum occasione
predicta, de quibusdam scriptis vel scripto continentibus qualiter
antecessores nostri bone memorie predecessoribus dicti Guilelmi
obligaverunt pigneri tam potestatem et dominium dicti castri sui
Estolesio quam aliorum castrorum suorum, distintorum in scriptis
vel scripto predictis, quam etiam omne dominium et iurisdicciones
quod et quas dicti antecessores nostri in dictis castris et tota valle
de Estolesio habebant per certum tempus in ipsis scriptis vel scrip-
to contentum pro certa peccunie quantitate plenius continetur. Et
nuper idem Guilelmus ad presenciam maiestatis nostre accedens
presentavit nobis quedam privilegia facta predictis predecessoribus
suis per antecessores nostros predictos, continencia qualiter ipsi
antecessores nostri predictis predecessoribus suis obligaverint pig-
neri pro certa quantitate peccunie in eisdem privelegiis contenta,
potestatem et dominium dicti castri sui de Estoles et aliorum
castrorum suorum distintorum in privilegis ipsis, nec non omne
dominium et iurisdicciones quod et quas dicti antecessores nos-
tri in ipsis castris et tota valle Estolesii habebant, et supplicavit
nobis humiliter ut iuxta tenore privilegiorum ipsorum potesta-
tem, dominium et iurisdicciones ipsorum castrorum suorum et
valle Estolesie sibi restitui mandaremus. Nos igitur, qui nolumus
fidelium nostrorum bona iniuste tenere, accedentes eciam gracia
satis, et accepta servicia que dictus Guilelmus nobis devote con-
tulit conferre assidue et que conferre poterit devocius in futurum,
constitoque eciam nobis, tam per tenore predictorum privilegiorum
quam alia legitima documenta, quod dicta potestas, dominium et
iurisdicciones dicti castri de Estolesio et aliorum castrorum suo-
rum ac tocius vallis Estolesii dicto Guilelmo legitime et plenarie
pertinent et ad eum spectant racione predicta, eidem Guilelmo et
heredibus suis prefatam potestatem dicti castri sui de Estolesio
et aliorum castrorum suorum in eisdem privilegii instrumentorum
omneque dominium et iurisdicciones quod et quas in dictis cas-
tris et tota valle Estolesii predicti antecessores nostri habebant et
nos habemus ibidem, de celsitudinis nostre munificencia, mera et
speciali gracia restituendi et donandi perpetuo duximus ac eciam
remittendi. Volentes et expresse mandantes quod predicta omnia
scripta puplica vel privata facta, qualiter idem Guilelmus nobis

iuramentum fidelitatis et homagium prestitit racione assignacionis
potestatis castri sui predicti, et quod abrenunciavit scriptis vel
scripto predicte obligacionis tam ipsius potestatis dicti castri quam
omnium aliorum castrorum suorum quam eciam omnium dominii
et iurisdiccioni tocius vallis Estolesii facte predictis predecessoribus
suis per prefatos antecessores nostros pro certa peccunie quantitate,
ut superius continetur, nullius sint efficacie vel valoris, ymmo pro
cassis et irritis de cetero habeantur, et nichilominus scripta vel
scriptum seu privilegium obligacionis ipsius facta per antecessores
nostros predictos memoratis predecessoribus suis in primo robore
perseverent. Qui Guilelmo et heredibus eius predictis promitimus
bona fide quod per nos vel nostros heredes occasione predicti iu-
ramenti homagii ipse et heredes sui predicti ullo tanquam tempore
non molestabuntur nec erunt aliquatenus impetiti, quos a vinculo
sacramenti ipsius duximus perpetuo presentis scripti tenore absol-
vendi ac eciam quietandi. Et ut predicta omnia maiorem obtineant
perpetuo firmitatem, presens scriptum proinde ad cautelam dicti
Guilelmi suorumque heredatis fieri mandaverimus et pendentis
sigilli maiestatis nostre munimine iussimus communiri.
Datatum Trapani, anno Domini millesimo ducentesimo octua-
gesimo tercio mensis madii, quinto eiusdem, undecima indictio,
regnorum nostrorum Aragonum anno septimo, Sicilie vero primo.
344
1283, maig, 6. Saragossa

El rei confirma l’ús dels Furs d’Aragó al regne de València, i promet
de posar com a justícia de València un cavaller aragonès.
B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Alfons II, extrasèrie 129/2,
trasllat del 2 d’agost de 1285.1
Ed. González II, 155-156 (ex C).
Noverint uni[ver]si quod nos Petrus, Dei gracia Aragonum

et Sicilie rex, per nos et nostros, volumus et concedimus vobis
universis nobilibus richis homi[nibus], [mesnateriis], militibus,
inffancionibus et hominibus vestris, et aliis hominibus et singulis
in regno Valencie constitutis qui iudicari habebunt per Forum
Aragonie, quod iusticie Valencie et aliarum villarum et locorum

nostrorum regni preffati que habent et habebunt iudicare per
For[u]m [V]alen[cie] iurent inicio sui officii iudicare per Forum
Aragonie nobiles richos homines, mesnatores, milites, inffa[n]ciones
et homines eorum, et universos et singulos alios homines regni
Valencie, qui ad eorum examine venerint et iudicari debebunt per
Forum Aragonie, qui Forum Aragonie habere voluerint.
Item, volumus, concedimus et promitimus ponere iusticiam
generalem in regno Valencie militem aragonensem qui cognoscat et
determinet omnes causas appellacionum interpositarum a sentenciis
latis per iudices regni Valencie villarum domini regis qui Forum
Aragonie iudicabunt, et quod ille iusticia, cum iudicare habuit, i[u]-
dicet cum consilio et assensu baronum et militum heredum regni
predicti inibi existencium. Et dictus i[u]st[icia] habeat potestatem
uti in omnibus et per omnia sicut iusticia Aragonum utitur vel uti
debet in regno Aragonie. Vo[lu]mus tamen [et] co[n]ced[i]mus quod
dicti nobiles richos homines, milites, et infançones et homines sui
utantur in omnibus et per omnia sicut n[obi]les rich[os] homines,
milites et inffançones in regno Aragonie utuntur, cum hominibus
suis et cum extraneis, in dando ius et forum et in omnibus aliis,
ut dictum est.
Item, volumus et concedimus quod si aliqua questio venti-
letur inter dominum r[e]gem at aliquem nobilem vel militem seu
infançonem, iusticia generalis constitutus in regno predicto ad
iudicandum Forum Aragonie in causis appellacionum, a[u]diat
predictam causam, et determinet cum consilio et assenssu dictorum
nobilium et militum, heredum regni preffati, per Forum, u[s]u[m],
consuetudinem Aragonie, sicut in Aragonia utuntur.
Ceterum, si aliqui nobiles heredes regni iamdicti essent ab-
sentes a predicto regno Valencie tempore quo sentencia ferri de-
beret, citentur per predictum iusticiam quod veniant [ei] consulere
super prolacionem iamdicte sentencie promulgande, sine quorum
consilio et assenssu nullo modo sentencia promulgetur. Et si sit
[c]itati aliqui [qui venire non p]oterit vel n[o]le[rit, dictus] iusti-
cia, cum consilio illorum nobilium richorum hominum, militum
et infançonum qui presentes fuerint in regno predicto, iudicet per
Forum, usum et consuetudinem Aragonie in dicta causa.
Mandantes procuratoribus, iusticiis, baiulis et universis aliis
officialibus et subditis nostris regni Valencie quod hanc concessio-
nem nostram firmam habeant et observent, et faciant inviolabiliter
observari, [ut] superius continetur.
Datum Cesarauguste IIº nonas madii anno Domini millesimo

CCº octuagesimo quarto.
Sig(+)num Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie regis.
Testes sunt: [1ª columna] Bernardus Guilelmi de Entença,
[2ª columna] Artaldus de Luna, Artaldus de Alagon, [3ª columna]
Petrus Cornelii, Guilelmus de Podio.
prefixis.
1. Anno Domini millesimo CCº octuagesimo quinto quarto nonas augusti. Hoc
est translatum bene et fideliter translatatum a quodam privilegio domini Petri, Dei
gracia Aragonum et Sicilie regi[s], cum sig[il]lo suo pendenti plumbeo sigi[ll]atum,
non cancellatum nec in aliqua parte sui viciatum, cuius series sic habetur: [...] Sig(+)-
num Berengarii de Talliata, tenentem locum iusticie in Burriana, qui hoc translatum
auctoritatem suam prestitit et decretum. Sig(+)num Pegrini Pascasii, publici notarii
Burriane, testis istius translati. Sig(+)num Marchi Renardi, notarii B[urr]iane, testis
istius translati. Sig(+)num Arnaldi Cardona, publici notarii Burriane, qui hoc t[ran]s-
latum translatavi et cum originali suo bene [et] fi[deliter] comprobavi, cum litteris
suprascriptis et emendatis in quarta linea ubi dicitur qui Forum Aragonie. El document
és cosit amb el doc. 351.
345
1283, maig, 12
Guerau Jordà, procurador del monestir de Sant Pau de Mar reconeix
que Bernat Barrat, batlle de Fornells li ha donat 1.000 sous
de Barcelona per pagar uns deutes que Gastó, vescomte de
Bearn, tenia amb el difunt Guillem de Montgrí, sagristà
de Girona.
Noverint universsi quod ego Gueraldus Iordani, clericus

gerundensis, procurator prioris monasterii Sancti Pauli de Ma-
ritima et conventus eiusdem, procuratorio nomine eorundem,
recognosco et in veritate confiteor vobis Bernardo Barrati, baiulo
de Fornellis, presenti, et Berengario de Sancto Vincentio, absenti
tanquam presenti, quod vos fecistis michi dici procuratorio nomine
predicto a Bernardo Vitalis, et Bonanato de Burdillis et Iacobo de
Burdillis, fratre eius, civibus Gerunde, septingentos quinquaginta
solidos Barchinone monete de terno quos debebant vobis solvere
ratione vendicionis quam vos eis fecistis de expletis, et redditibus,
et censibus et aliis castri de Fornellis, et de molendinis que do-
minus Gasto habet in parrochia de Baschanone, huius videlicet
presentis anni, nomine et racione domini Gastonis et Guillelmi de

Sancto Vincencio, procuratoris ipsius domini Gastonis; et quod vos
Bernardus Barrati solvitis michi in presenti, nomine procuratorio
supradicto, ducentos quinquaginta solidos monete predicte ratione
expletorum baiulie Guillelme de Villanova de Baschanone de isto
presenti anno. Qui sic sunt inter omnes mille solidos. Quos mille
solidos michi, procuratorio nomine predicto, solvitis sive facitis
solvi sub modo predicto, ratione debitorum, in quantum sufficiunt,
que dominus Gasto debebat domino Guillelmo de Montegrino,
quondam, Gerundense sacriste, et adhuc debentur priori et con-
ventui predictis, tanquam heredibus dicti domni sacriste. Qui mil-
le solidi sunt de solucione quam Guilelmus de Sancto Vincentio
debebat solvere et facere in festo sancte Marie septembris anni
preteriti, quo computabatur anno Domini millesimo CCºLXXXº
secundo. Unde, quia de dictis mille solidis me reputo contentum,
ut predictum est, et paccatum a vobis, renunciando excepcioni
peccunie non numerate, et dite non habite, facte seu recepte, et
omni alii exceptioni contra hec in aliquo repugnanti, ideo de dictis
mille solidis vos et dominum Gastonem et Guillelmum de Sancto
Vincentio, eiusdem domini procuratorem, ex parte dicti prioris
et conventus, procuratorio nomine supradicto, et bona vestra et
ipsorum in perpetuum absolvo, ita quod nunquam de dictis mille
solidis possitis in causam trahi aut in aliquo conveniri, immo sitis
inde vos et ipsi, et bona vestra et ipsorum, liberi in perpetuum
et inmunes ac etiam absoluti, prout melius ad vestrum bonum et
ipsorum intellectum potest intelligi atque dici, imponendo mihi, et
dicto priori et conventui super dictis mille solidis silentium sem-
piternum, et facio inde vobis et aliis predictis bonum et firmum
pactum de non petendo.
Et ego Bernardus Barrati predictus recognosco vobis predicto
Gerallo Iordani quod nichil solvi vobis de usuris et expensis isto-
rum mille solidis, nisi sexsaginta et sex solidis, quos solvi dicto
priori pro solutione festi sancti Iohannis de iunio nunc transacti,
ut in apocha quam inde dictus prior michi fecit plenius continetur.
Actum est hoc quarto idus madii anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
Sig(+)num Geralli Iordani, Sig(+)num Bernardi Barrati, pre-
dictorum, qui hoc firmamus.
Testes sunt rei huius: Francischus Ferrarii de Fornellis, Ge-
ronesius de Sacraria, eiusdem loci, et Arnaldus de Castellario de
Baschanone.
Sig(+)num Guillelmi Fuyani, qui hoc scripsit mandato Rai-

mundi de Toylano, publici Gerunde notarii, cum suprascripto in
linea XVIIIª ubi dicitur dicto priori pro solucione.
Eg(+)o Bisullunus Burgesii, tenes locum Raimundi de Toylano,
346
1283, maig, 31
Guerau de Cervelló cedeix a Pere Tripó, ciutadà de Barcelona, per
1.200 sous de Barcelona el delme del pa, del vi, de la carn i
d’altres vitualles que aquest ha de percebre en les possessions
que Pere té a la parròquia de Santa Eulàlia de Provençals a
canvi d’una lliura de cera anyal.
Sit omnibus manifestum quod nos Geraldus de Cervilione, per

nos et omnes heredes et successores nostros, damus et stabilimus
et concedimus vobis Petro Triponis, civi Barchinone, et vestris
et quibus velitis, perpetuo, totam decimam panis, vini, carnium,
caseorum, nutrimentorum, sose et omnium aliorum fructuum,
cuiuscumque generis sint et quocumque nomine censeantur, quam
habemus et accipimus, et habere et accipere debemus, in omnibus
mansis cum honoribus, pertinenciis et iuribus suis, quos vobis
habetis et possidetis per franchum alodium in parrochia Sancte
Eulalie de Provinciana, in loco vocato Rexacho. Quam etiam de-
cimam supradictam Huguetus de Podionauclerio consuevit tenere
per nos, et ipsam vendidit Umberto de Cleriana, militi. Et nos,
quando dictus Huguetus eam vendidit dicto Umberto de Cleriana,
et presentavit nobis instrumentum vendicionis, ut nos ipsum firma-
remus, retinuimus dictam vendicionem ad opus nostri, sicut nobis
licebat de iure, usu et obervancia Barchinone. Iamdictam itaque
totam decimam panis, vini, carnium, caseorum, nutrimentorum,
sose et omnium aliorum fructuum de quibus decima datur vel
dari consuevit et debeat, vos et vestri et progenies atque posteritas
vestra perpetuo habeatis, teneatis et percipiatis pacifice et quiete
in dictis mansis, et honoribus et pertinenciis suis, sicut melius
dici potest et intelligi, ad vestrum vestrorumque salvamentum
et bonum intellectum, in hunc scilicet modum, quod pro censu
predicte decime sive omnium fructuum eiusdem detis et solvatis
vos et vestri nobis et nostris quolibet anno in festo resurrectionis

Domini unam libram cere, bone, pulcre et receptibilis, ad rectum
podus Barchinone. In hiis autem non proclametis nec faciatis vos
vel vestri alium dominum nisi tamen nos et nostros. Liceatque vobis
et vestris, post dies triginta ex quo in nobis vel nostris fatigam
inveneritis, predictam decimam quam vobis damus et stabilimus
vendere et impignorare sive alienare cuicumque vel quibuscumque
volueritis, exceptis clericis et locis religiosis, salvo tamen semper
in predictis censu, iure et dominio nostri et nostrorum. Pro hac
autem donatione et stabilicione habuimus et recepimus a vobis
mille et ducentos solidos bone monete Barchinone perpetue de
terno, de quibus, de mandato nostro, solvistis dicto Umberto de
Cleriana, de voluntate et mandato dicti Hugueti de Podionauclerio,
quadraginta quinque libras predicte monete quas nos tenebamur
solvere dicto Hugueto pro precio dicte vendicionis, et totum re-
siduum dictorum mille ducentorum solidorum solvistis nobis ad
nostram voluntatem, et ideo renunciamus excepcioni non numerate
peccunie. Insuper convenimus et promitimus, per nos et omnes
heredes et successores nostros, vobis dicto Petro Triponis quod
predictam decimam et omnes fructus eiusdem, quam vobis damus,
stabilimus et concedimus, faciemus vos et vestros et quos volue-
ritis im perpetuum habere, tenere et possidere in pace, perpetuo,
contra omnes personas. Obligantes vobis et vestris pro predictis
omnibus et singulis omnia bona nostra mobilia et immobilia
quecumque sint et ubicumque. Et volumus quod instrumentum
quod iam vobis feceramus super predicta decima, quodque erat
per alphabetum divisum, non valeat in aliquo, et quod hoc instru-
mentum, cum omnibus ibi contentis, sit vobis et vestris perpetuo
firmum et stabilem.
Actum est hoc pridie kalendas iunii, anno Domini millesimo
ducentesimo octogesimo tercio.
Sig(+)num Geraldi de Cervilione, predicti, qui hec omnia
supradicta et singula laudamus, concedimus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Berengarius de Ripis, et Guilelmus de
Pax, milites, atque Iacobus Sabaterii.
347
1283, juny, 1. Perpinyà

El rei Jaume de Mallorca nomena els seus procuradors que hauran
de tractar l’ajuda mútua amb el rei Felip de França.

facimus et constituimus procuratores nostros venerabilem et fidelem
nostrum Poncium, episcopum Maioricensem, et nobilem virum
Guilelmum de Caneto et discretum nostrum Arnaldum Baiuli, iu-
dicem nostrum, et quemlibet eorum in solidum, ita quod non sit
melior condicio occupantis, ad comparendum coram illustrissimo
domino rege Francie, et ad petendum subsidium seu iuvamen ab
ipso nobis prestari contra quemcumque et quoscumque volen-
tes invadere terras nostras seu dampna in eis nobis dare, et ad
inhiendum cum eo pacta seu convenciones super dicto subsidio
seu iuvamen ab ipso domino rege Fancie nobis et a nobis sibi
similiter exhibendo sive prestando. Dantes et concedentes dictis
procuratoribus nostris, et cuilibet eorum in solidum, plenam et
generalem ac liberam potestatem requirendi, tractandi, paciscen-
di seu componendi ac etiam ordinandi, promittendi et firmandi,
vice et loco nostri, super omnnibus et singulis supradictis, om-
nia quecumque eis vel alteri eorum videbuntur agenda ac eciam
ordinanda seu firmanda, et ad omnia alia et singula explicanda
et facienda que veri et legitimi procuratores, habentes generalem et
liberam aministracionem, facere et gerere possent, et que nos
facere possemus si personaliter presentes essemus. Promittentes
bona fide nostra eidem domino regi Francie, per hanc litteram sive
cartam vicem epistule continentem, omnia et singula quecumque
cum eodem domino rege acta, promissa, ordinata seu firmata
fuerint per dictos procuratores nostros, vel eorum alterum, nos
rata et firma perpetuo habere et nullatenus contra venire, iure vel
racione aliqua sive causa, per nos vel per interpositam personam.
Pro quibus bona fide complendis et attendendis per nos, eidem
domno regi Francie ad bonum et sanum intellectum obligamus
nos sibi et omnia bona nostra, presencia et futura. In cuius rei
testimonium presentem cartam sigillo nostro maiori pendenti fa-
cimus communiri.
Data in Perpiniano kalendas iunii anno Domini millesimo
ducentesimo octogesimo tercio.
348
1283, juny, 4
Guerau de Cervelló ven a Pere de Sitjar, ciutadà de Barcelona, per
7.000 sous de Barcelona certes propietats a Sant Vicenç dels
Horts i els drets que té damunt d’elles.
Sit omnibus notum quod nos Gueraldus de Cervilione, per

nos et nostros, presentes et futuros, gratis et spontanea voluntate
et ex certa sciencia, vendimus per liberum et franchum alodium
vobis Petro de Cigiario, civi Barchinone, et vestris et cui volueritis,
perpetuo, totas illas pariliatas que modo vocantur Morabatinate,
quas per liberum et franchum alodium habemus in parrochia Sancti
Vincencii de Ortis, subtus villam Sancti Vincencii, et que a paucis
temporibus citra stabilite sunt ad morabatinatas ad certos census
et diversis personis. Quos quidem census sive censualia, scilicet
a domibus constructis in dictis pariliatis inferius, vobis et vestris
per liberum et franchum alodium vendimus perpetuo.
Item, vendimus vobis et vestris per liberum et franchum alo-
dium totum mansum vocatum de Ferriol, cum domibus videlicet
et honoribus et pertinenciis suis, cultis et heremis, in montibus et
planis, per omnia loca, et cum hominibus et feminis et aliis viribus
nobis ibi pertinentibus et pertinere debentibus, quem per liberum
et franchum alodium habemus in predicta parrochia Sancti Vin-
cencii de Ortis.
Item, vendimus vobis et vestris perpetuo per liberum et fran-
chum alodium totum ius et dominium quod in predictis habemus
vel habere debemus aliqua racione.
Iamdictas itaque pariliatas a domibus ibi constructis infe-
rius versus Lupricatum, scilicet ius, census et dominium quod
in predictis pariliatis habemus et habere debemus, et predictum
mansum vocatum de Ferriol, cum hominibus et feminis, et cum
domibus, et cum honoribus, et cum omnibus suis pertinenciis et
tenedonibus, et cum questiis, toltis, forciis, rapinis, iniuriis, adem-
priviis, senioraticis, acaptis, serviciis, nemoribus, aquis, fontibus,
silvis, garriguis, viis publicis, carrariis, stratis, herbiis, herbagiis,
aqueductibus et reguis, et omnibus aliis et singulis que de iure
vel consuetudine ibi habemus et habere debemus, vendimus vobis
et vestris per liberum et franchum alodium, et ut melius dici et
intelligi potest, ad vestrum vestrorumque salvamentum et bonum
intellectum. Extrahimus hec omnia et singula de iure, dominio et

posse nostri et nostrorum, eademque omnia et singula in vestrum
vestrorumque ius, dominium et posse mitimus et transferimus
irrevocabiliter. Et cum hoc presenti publico instrumento perpetuo
valituro inducimus vos de predictis in corporalem possessionem
pleno iure tanquam in rem vestram propriam. Constituentes nos
in predictis, pro vobis et nomine vestro, tenere et possidere donec
corporalem possessionem aprehenderitis de predictis, quam possitis
per vos ipsum vel quemcumque alium volueritis adipisci. Dicendo
et manando emphiteotis predictorum quod respondeant et satis-
faciant vobis in omnibus tanquam nobis. Pretera, ex causa huius
vendicionis, damus et cedimus vobis et vestris perpetuo totum
locum nostrum, iura, voces et acciones, reales et personales sive
etiam mixtas, utiles et directas, ordinaria et extra ordinarias que
nobis competunt aut debent vel possunt competere in predictis.
Per hac autem vendicionem habuimis et recepimus a vobis septem
mille solidorum Barchinone de terno, et quia de toto predicto
precio a vobis bene paccati sumus, renunciamus excepcioni pec-
cunie non numerate et non recepte, et doli, et legi qua deceptis
ultra dimidiam iusti precii subvenitur. Dando et remitendo vobis
et vestris perpetuo, siquid hec que vobis vendimus plus valent
vel possunt valere precio supradicto. Insuper promitimus salvare
vobis et vestris perpetuo totam hanc vendicionem, et esse inde vobis
et vestris semper legales guirentes, auctores et deffensores contra
omnes personas, et inde vobis et vestris semper de firma et legali
eviccione teneri promitimus. Ad questionem vero, siqua vobis vel
vestris mota fuerit aliquo tempore in predictis, in totum scilicet
vel in partem, statim promitimus pro vobis et vestris satisfacere
et respondere cuilibet querelanti, et in principio littis suscipiemus
in nos sponte honus littigii, et agemus causam nostris propriis
expensis a principio usque in finem, aut vos vel vestri, si velitis,
possitis ipsam causam agere per vos ipsos, vobis tamen et vestris
super hoc eleccione servata, remittendo vobis et vestris ex pacto
necessitate denunciacionis. Et si vos vel vestris elegeritis tractare
causam in propria persona, promitimus vobis et vestris restituere
omnes missiones et expensas, tam circa rem quam circa littem
factas, et quicquid et quantum a vobis evictum fuerit, cum omni
dampno, gravamine et interesse que inde vos vel vestros oppor-
tuerit facere aut modo aliquo sustinere, sive obtineatis in cau-
sam sive subcumbatis, de quibus credatur vobis et vestris solo
simplici verbo absque placito, sacramento et testibus. Et pro hiis

complendis obligamus vobis et vestris omnia bona nostra mobilia
et immobilia, habita et habenda, renunciantes quantum ad hoc
omni iuri, racioni et consuetudini contra hec repugnantibus. Et
ad maiorem cautelam iuramus in anima nostra per Deum et eius
sancta IIIIor Evangelia manibus nostris corporaliter tacta predicta
attendere et complere, et nunquam in aliquo contra venire iure
aliquo, causa vel racione. Insuper damus vobis fiudeiussorem Gui-
lelmum Durfortis, civem Barchinone, qui nobiscum et sine nobis
vobis predicta compleat et attendat.
Ego igitur fideiussor predictus, suscipiens in me sponte
hanc fideiussionem, et renuncians quantum ad hoc legi dicenti
quod prius conveniatur principalis quam fideiussor, promitto et
convenio vobis dicto Petro de Cigiario et vestris, sub obligacione
omnium bonorum meorum mobilium et immobilium, habitorum
et habendorum, predicta omnia et singula cum dicto Geraldo de
Cervilione et sine ipso attendere et complere.
Actum est hoc IIº nonas iunii anno Domini millesimo ducen-
tesimo octuagesimo tercio.
Sig(+)num Gueraldi de Cervilione, qui hoc firmamus et iuramus.
Sig(+)num Guilelmi Durfortis predicti, qui hoc concedo et
firmo, et etiam iuro per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia
manibus meis corporaliter tacta predicta cum dicto Gueraldo de
Cervilione et sine ipso atendere et complere, et nunquam in aliquo
contra venire iure aliquo, causa vel racione.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Monteserato, Gueraldus
de Clariana, Ombertus de Clariana et Stephanus de Podio.
qui hoc scribi fecit et clausit, cum litteris rasis et emendatis in
linea XXª ubi dicitur legi dicenti quod, die et anno prefixis.
349
1283, juny, 7
Guerau de Cervelló reconeix que Pere de Sitjar li ha pagat els 7.000 sous
de la venda que li ha fet.
Sit omnibus notum quod nos Gueraldus de Cervilione confi-

temur et recognoscimus vobis Petro de Cigiario, civi Barchinone,
quod tradidistis et solvistis /et satisfecistis\ nobis bene et plenarie
ad voluntatem nostram in omnibus illis septem mille solidorum
Barchinone de terno pro quibus vobis vendidimus per alodium
franchum quasdam pariliatas sive censualia que in ipsis habemus
et accipimus, que sunt subtus villam Sancti Vincencii de Ortis,
et mansum vocatum de Ferriol, cum hominibus et feminis, et
iuribus que ibi habemus, sicut in carta vestre empcionis, facta
auctoritate sibscripti notarii IIº nonas iunii anno subscripto, in
qua est fideiussorio nomine obligatus per eviccione Guilelmus
Durfortis, plenius continetur. Unde renuncians quantum ad hoc
excepcioni non numerate peccunie, et satisfaccionis non habite et
non recepte, et doli, facio inde vobis et vestris de predictis omni-
bus septem mille solidorum bonum et perpetuum finem et pacto
de non petendo, sicut melius dici et intelligi potest, ad vestrum
vestrorumque salvamentum et bonum intellectum.
Actum est hoc VIIº idus iunii, anno Domini millesimo du-
centesimo octuagesimo tercio.
Sig(+)num Gueraldi de Cervilione predicti, qui hoc concedi-
mus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Guilelmus de Monteserato, Geraldus de
Clariana, Ombertus de Clariana et Stephanus de Podio.
qui hoc scribi fecit et clausit, cum litteris suprapositis in linea IIª
ubi dicitur et satisfecistis, die et anno prefixis.
350
1283, juliol, 20
El rei Pere envia ambaixadors al seu germà Jaume, rei de Mallorca,
per a demanar-li ajuda contra el rei de França.
C París, Archive Nationale JJ 270, f. 13r.
Ed. Lecoy de la Marche 1892, I, doc. 29 (ex C), González Antón 1975, II, doc. 14
(ex A).
Noverint universi quod in presencia nostri, scriptoris in-

frascripti et testium infrascriptorum, XIII kalendas augusti anno
Domini milesimo CCºLXXXº tercio, Symon de Gerundella, miles,

et Raymundus de Toylano, iudex curie domini regis Aragonum,
existentes in presencia illustris domini Iacobi, Dei gracia regis
Maioricarum, in palacio sive castro Perpiniani proposerunt et
dixerunt predicto domino rege Maioricarum quod ipsi, ex parte
domini regis Aragonum, extiterant missi ad eum, cum literis cre-
dencie que fuerunt tradite per ipsos ipsi domini regi Maioricarum.
Et ipsi, exponentes mandatum seu legationem eis comissam per
dictum dominum regem Aragonum, dixerunt quod dominus rex
Aragonum notificabat eidem domino rege Maioricarum per ipsos
quod illustris rex Franchorum, simul cum rege Karulo, nulla iuris
fatica seu repulsa in ipso domino regi Aragonum inventa, parabat
se ad debellandum et faciendum guerram contra ipsum et terram
et regna ipsius domini regis Aragonum. Quapropter predicti Symon
de Gerundella et Raymundus de Toylano, nomine et mandato do-
mini regis Aragonum, requirebant et monebant ipsum dominum
regem Maioricarum, tam ex debito fraternalis dileccionis quam
ex debito convencionarum inter ipsos initarum, quod pararet se
cum toto suo posse ad iuvandum et deffendendum ipsum domi-
num regem Aragonum et terram et regna sua, et etiam eundem
dominum regem deffendere et iuvare de iamdictam guerram et
iniuria quam prenominatus rex Franchorum, simul cum rege Ka-
rulo, facit et facere intendit contra prelibatum dominum regem
Aragonum et terram et etiam regna sua. Pecierunt etiam predicti
nuncii a dicto domino regi Maioricarum eis fieri responsionem ad
supraposita per eosdem.
Et dictus dominus rex Maioricarum respondit dictis nunciis
quod, cum dicta negocia sint ardua et sibi multum periculosa, ipse
proponit habere maiorem deliberacionem super predictis quam in
presentem possit habere. Et habita dicta deliberacione, faciet, de
predictis ab ipso per dictos nuncios requisitis, responsum dicto
illustri regi Aragonum per nuncios suos speciales.
Acta fuerunt hec die et anno quo supra, in presencia et tes-
timonio nobilis Guilelmi de Caneto, domini de Caneto, et nobili
Poncii de Guardia, et Raymundi, Dei gracia abbatis monasterii
Arularum, et Iacobi de Muredine, viccarii Rossilionis, et mei
Raimundi Torrente, scriptoris publici Perpiniani, qui hec omnia
predicta scripsi et in formam publicam redegi ad instanciam et
requisicionem dictorum nunciorum illustris domini regis Aragonum
et de mandato illustris domini regis Maioricarum predicti, et hoc
Sig(+)num feci.

diviso, cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Bartholomei Marchi, notarii. Sig(+)num
Petri de Olone, notarii. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis vices Romei
de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensi, qui huic translato sumpto fideliter ab
originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini regis et
dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur, auctoritatem impendimus et decretum,
vicarii hanc firmam fecit VIII idus iunii anno Domini MºCCºXCº tercio, presentibus
testibus Bonanato de Petro et Berengario de Cortilio, iurisperitis. Et ideo ego Bernardus
de Aversone, notarius predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Sig(+)num Petri
Lupeti, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum fideliter scribi et translatari
fecit, et diligenter de verbo ad verbum cum suo originali instrumento comparavit et
clausit nonas iunii anno Domini MºCCº nonagesimo tercio, cum litteris appositis in
nona linea ubi scribitur: dicto.
351
1283, juliol, 27. Logronyo

El rei Pere envia una ambaixada a la cort de Navarra demanant
informacions respecte a l’imminent atac que es prepara contra
les seves terres i demanant que no es compleixi.
Ed. González Antón 1975, II, doc. 15 (ex A).
Seppan quantos esta carta vieren que, como don Pedro, por
la gracia de Diós de Aragón et de Sezilia rey, oviesse entendido
que en Navarre en el logar nombrado de Estella fuessen plega-
dos por corte general el consestable de Ffrançia, et el governador
de Navarra, et grant companna de ricos omnes, et cavalleros et
otros omnes muchos, vassallos del rey de Ffrançia, de su tierra et
de otros logares, et otrossí de Navarra, et fuesse fama que eran
plegados por ffazer mal a Castella et Aragón, enbió el dicho rey
de Aragón a la dicha corte don Estevan Núnnez et don Pedro
Garcíes de Noz, cavalleros, et don Martín Pérez de Hosca et a mi
Johan Pérez, escrivano público del conçeio de Logronno, el martes
XXVII dias del mes de julio de la era de mille et CCC et veynte et
un anno, al dicho logar de Estella. Et en presencia de mi Johan
Pérez, escrivano sobredicho, et de los testigos que en esta carta
son escritos, don Estevan Núnnez, et don Pedro Garçíez de Noz,
et don Martín Pérez de Hosca, messageros sobredichos en nombre
del dicho rey de Aragón, dissieron al conestable, et al governador
de Navarra, et a otros muchos ricos omnes, et cavalleros, et in-
fançones, et otros omnes de las villas et de los logares de Navarra
que eran y plegados, que si dona Johana o algunos de la corte

de Navarra avien querella del dicho rey o de su tierra, que era
apareiado en poder de amigos, commo costumbrado es entre los
regnnos, o en poder de todo iuge convinent fazer cumplimiento
de drecho de todas querellas que oviessen. Et que les rogava que
non ffiziessen mal a la tierra del rey de Aragón, nin soffriessen
a algunos que mal ffiziessen en Aragón, nin los acogiessen con
malffetura nin con rrobo que de re traxiessen.
D’esto son testigos que fueron presentes don Gastón de Beart,
et don Johan Núnnez, et don Johan Alffonso de Haro, et Nunno
Gómez, et don Corbarán de Vidaure, et Johan Corvarán de Le-
her, et Pedro Vélaz d’Onanti, et Johan Martínez de Mediano, et
Diago Pérez de Sotés, et Guillermo Gil, et Remiro Gil, et Lope
Pérez de Torres, et Pedro López Puerco, et Pedro Rroyz de Reta,
et Martín Martínez de Uriz, et Guillermo Martínez, et Roý Mar-
tínez de Ycora, et Martín Xeménez d’Artiega, et Martín Xeménez
el Sordo, et Día Sánchez de Gariz, et Guillermo Ochoa d’Osaco,
et Guillermo Díaz de Oyón, et Pero Fferrández de los Arcos, et
Miguel Pérez, abbat de Piedramellera, et Martín d’Ayvar, et Diago
Martínez, su fijo, et Guillermo Çapata, et Johan Pérez de Legarra,
Pedro Martínez, escrivano, Martín Miguel, ballestero, Pedro Varayz
et Xemén Garçíez porteros.
Et yo Johan Pérez, escrivano sobredicho, que fuy present et
fiz este intrumento público, et fiz en él este mi Signno (+) acos-
tummado en testimonio de verdat.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumento confecto laica
lingua cuius tenor talis est: […] Sig(+)num Bernarti de Villarubia, notarii. Sig(+)num
Nicholai de Parrella, notarii Barchinone. Sig(+)num Bartholomei de Villafrancha, gerentis
vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensi, qui huic translato sumpto
fideliter ab originali suo, non cancellato nec in aliqua parte sui viciato, ex parte domini
regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur auctoritatem impendimus et
regentisque scribania curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius manu et posse dictus
gerens vices vicarii hanc firmam fecit kalendas iulii anno Domini MºCCºXCº tercio,
presentibus testibus Petro de Castro et Guilelmo Gavarra. Et ideo ego, dictus notarius,
hoc meum Sig(+)num hic apposui. Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega hoc
transcribi iussi et meum Sig(+)num feci, die et anno proxime scriptis.
352
1283, agost, 14. Logronyo

Protesta pública del rei Pere per l’atac franconavarrès a Aragó, del qual
havia estat informat per una carta de l’infant Alfons del dia 11.

Ed. González Antón 1975, II, doc. 17 (ex A).
Seppan quantos esta carta vieren que, commo don Pedro, por
la gracia de Diós de Aragón et de Siçilia rey, oviesse entendido que
en Navarra, [en] el logar nombrado de Estella, ffuessen plegados
por corte general el conestable de Ffrançia, et el governador de
Navarra, et grant companna de ricos omnes, et cavalleros et otros
omnes muchos, vassallos del rey de Ffrançia, de su tierra et otrossí
de Navarra, et fuesse fama que eran plegados por fazer mal a Cas-
tiella et a Aragón, enbió el dicho rey de Aragón a la dicha corte
don Estevan Núnnez, et don Pedro Garçíez de Noz, cavalleros, et
a Martín Pérez d’Osca el martes, veynte et siet dias del mes de
julio de la era de mille et CCC et veynte et un anno, al dicho
logar de Estella, porferiendo los dichos messageros, en nombre del
dicho rey, que si donna Johana o algunos de la corte de Navarra
avían querella del dicho rey o de su tierra, que era apareiado en
poder de amigos, commo costumbrado es entre los regnnos, o
en poder de todo juje convinent fazer complimiento de derecho
de todas querella que oviessen. E que les rogava que non fiziessen
mal a la tierra del rey de Aragón, nin suffriessen a algunos que mal
fiziessen en Aragón nin los acogiessen con malfetura, segunt que
todo ésto se contiene plennamientre en carta pública que fue ende
ffecha por mi Johan Pérez, escrivano público de conçeio de Lo-
gronno, que fuy y presente. Desí el sábado XIIII días de agosto,
en la era sobredicha, el dicho rey de Aragón, en presençia de mi
Johan Pérez, escrivano sobredicho, e de los testigos que en esta
carta son escriptos, mostró una carta que avía enviada el inffante
don Alffonsso, fijo primero et heredero suyo, seellada con su seello
de çera en las cuestas, que fue fecha en Exea, IIIº idus augusti
anno Domini MºCCºLXXXºIIIº, en que se contenía que los dichos
françeses et navarros, et otros vassallos del rey de Ffrançia, eran
entrados a fer mal en Aragón, et que avían quemada la villa de
Sádava, et combatido, et ropado et tajado logares del regno de
Aragón, et omnes muertos d’aquel regnno, et que estavan y aún
atendados, faziendo mal cada día quanto podían a la su tierra.
De la qual cosa el dicho rey de Aragón mandó a mi, dicho escri-
vano, fazer esta carta de protestaçión en testimonio, que después
el proferimiento de derecho que él fezo fazer en Estella, le avíen
ffecho mal et danno a la su tierra, salliendo de Navarra con vian-
da et con compannas de Navarra los sobredichos, et non seyendo

desafiado, segunt que el dicho rey de Aragón dizía.
Esta protestaçión fue fecha en Logronno, domingo XV días
de agosto era de mille et CCCXXI anno.
Testigos que fueron presentes: don Bernalt de Çentellas, et
don Gilibert de Çentellas, et don Artal d’Alagón, et Xemén d’Orrea,
ricos omnes, et Remón de Broxinac, et Arbert de Mediona, et
Diago Pérez d’Escorna et otros muchos cavalleros.
Et yo Johan Pérez, escrivano público del conçeio de Logronno,
qui esta carta escriví et esti signo (+) ffizi.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam intrumento in laica lingua
lingua confecto cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Nicholai de Parrella, notarii
Barchinone. Si(+)num Bernardi de Villarubia, notarii Barchinone. Sig(+)num Bartholomei
de Villafrancha, gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensi,
qui huic translato sumpto fideliter ab originali suo, non cancellato nec in aliqua parte
sui viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos fungimur
auctoritatem impendimus et decretum, appositum per manum mei Bernardi de Aversone,
notarii publici Barchinone regentisque scribania curie vicarii eiusdem civitatis, in cuius
manu et posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit pridie kalendas iulii anno
Domini MºCCºXCº tercio, presentibus testibus Petro de Castro, iurisperito, et Guilelmo
Gavarra. Et ideo ego Bernardus de Aversone, notarius predictus, hoc meum Sig(+)num
hic apposui. Ego Petrus Aquilonis, notarius publicus de Tarrega, hoc transcribi iussi
et meum Sig(+)num feci.
353
1283, agost, 30
Berenguer, abat de Sant Joan, reconeix que Dalmau de Palol li ha
pagat el lluïsme que li corresponia per les terres que Dalmau
havia comprat a la comtessa Sibília, a Arnau de Cortsaví, a
Pere de Ribes de Bellver i a Guillem Alamany.
d’abril de 1314.1

Iohannis abbas, per nos et successores nostros, confitemur et
recognoscimus vobis Dalmacio de Palaciolo, militi, et vestris, in
perpetuum nos esse paccatos et contentos a vobis racione tercii
sive laudimii que nobis et ecclesie nostre competebat per empcio-
nibus quas feceratis a domina Sibilia, comitissa Ympuriarum et
vicecomitissa de Basso, et a nobili viro Arnaldo de Cortsavino, et
Petro de Rupe de Pulcrovespere, et a Guilelmo Alamanni, militi-
bus, de omnibus possessionibus, redditibus, iuribus, iuredicionibus,

dominiis, mansis, bordis et hominibus et feminis quas predicti
venditores habebant et tenebant, et habere et tenere debebant,
in feudum pro nobis et ecclesia Sancti Iohannis infra terminos
castrorum de Melanno et de Lesers, et in parrochia Sancti Iuliani
de Vallefecunda, et in omnibus montanis de Melanno. Confitentes
et recognoscentes, ex certa sciencia, nos recepisse et habuisse a
vobis, et in utilitatem nostri monasterii versam fuisse, plenam et
iustam satisfaccionem racione predicti laudimii sive tercii, tam in
peccunia numerata quam in compensacione dampnorum et male-
factorum vobis illatorum et hominibus vestris de Vallefecunda et
de Melanno per homines nostros de Sancto Iohanne, et peticionis
illius quam faciebatis de potestate vobis danda de rupe sive castro
de Lesers, et convenienciarum vobis faciendarum de ipso castro,
quas peticiones et demandas nobis diffinuisti, et instrumenta que
pro peticione vestra videbantur facere nobis restituisti. Renun-
ciando excepcioni predicti tercii sive laudimii sive composicioni
predicte non traditi vel recepti, et excepcioni doli et omni alii iuri,
facientes per nos et omnes successores nostros vobis et vestris in
perpetuum pactum de non petendo aliquod ulterius racione predicti
tercii sive laudimii sive aliqua alia racione. Unde nos predictus
dominus abbas Sancti Iohannis, per nos et successores nostros,
ex certa sciencia, concedimus et laudamus et confirmamus vobis
Dalmacio de Palaciolo et vestris in perpetuum omnes supradictas
empciones prout in instrumentis inde confectis plenius continetur.
Actum est hoc IIº kalendas septembris anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
Berengarius, Dei gracia Sancti Iohannis abbas, subscripsit
salvo iure ecclesie.
Sig(+)num Raimundi de Monterubeo, sacriste.
Testes huius rey sunt: Bernardus, Dei gracia abbas Sancti
Salvatoris de Breda, et frater Guilelmus, prior Sancte Marie de
Colle, et Guilelmus de Blanis, miles, et Arnaldus de Vilamuntano,
miles, et Guilelmus Raimundi de Sexano, et Petrus de Vico, cleri-
cus, et Bernardus de Olerolis, sacerdos, et Raimundus de Vinali,
et Berengarius de Biannie, clericus de Camporotundo.
de Rividario, publici notarii, hoc scripsi cum literis suprascriptis
in secunda linea ubi dicitur Palaciolo, die annoque prefixis.
1. Hoc est translatum ab originali fideliter sumptum XVII kalendas madii anno
Domini MºCCCºXIIIIº, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Ripulli de Molis, capellanus
Beate Marie de populacione Vallisfecunde, publici notarii domini Dalmacii de Palaciolo
in dicta valle et in tota alia terra sua, qui hoc fideliter translatavit, scripsit et ipsum
cum originali de verbo ad verbum examinavit et clausit.
354
1283, agost, 31
Berenguer, abat de Sant Joan, i Dalmau de Palol escullen Arnau,
abat de Banyoles, com a componedor per arribar a un com-
promís sobre les qüestions originades per les adquisicions de
terres per part de Dalmau i les incursions portades a cap i els
danys provocats per homes de les dues jurisdiccions.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 115, perg. 372 dupl., partit per
abc.

Iohannis abbatis, per nos et successores nostros, ex una parte, et
nos Dalmacius de Palaciolo, per nos et nostros, ex altera, compro-
mittimus in venerabilem fratrem Arnaldum, Dei gracia abbatem
Balneolarum, tanquam in arbitrum arbitratorem seu amicabilem
comportatorem super omnibus peticionibus, questionibus seu de-
mandis quas un[a p]ars contra aliam movere potest racione tercii
seu laudimii empcionum factarum per dictum Dalmacium de
feudis que pro ecclesia Sancti Iohannis tenentur in termino castri
de Melanno, et [in par]rochia Sancti Iuliani de Vallefecunda, et
terminis castri de Lesers, et racione etiam invasionum factarum
per homines Sancti Iohannis contra homines de Vallefecunda et
[contra] homines montanearum de Melanno, et dampnorum da-
torum per dictos homines Sancti Iohannis et iurisdiccionis ipsius
monasterii hominibus de Vallefecunda et montanearum de Melanno,
et racione dampnorum datorum per homines de Vallefecunda, et
racione illius iuris quod nos dictus Dalmacius habere intendimus
in castro et rupe de Lesers et in pertinenciis eiusdem, et in homi-
nibus et feminis dicti castri, sub pena D aureorum a parte parti
sollempniter stipulata, ita quod predictus dominus abbas Balneo-
larum possit de predictis omnibus et singulis cognoscere, simul
vel separatim, simpliciter et de plano, sollempnitate iuri servata
vel non servata, die feriata et non feriata, omni die et ora et loca
utraque parte presente, vel altera per contumaciam absente, et
possit etiam de pene comissione cognoscere et adiudicare, dare
et tradere, eandem parti adquiescenti, finem, dicto fine compari-

cioni eiusdem a parte non parente, et hoc ante sentenciam vel in
sentenciam vel etiam post sentenciam. Volumus etiam quod dictus
dominus abbas Balneolarum possit addere, detrahere vel mutare
predictum compromissum, taliter quod dictum compromissum valeat
de iure. Pro qua pecunia dictus abbas Sancti Iohannis obligavit
dicto Dalmacio se et omnia bona monasterii Sancti Iohannis, et
dictus Dalmacius obligavit dicto domino abbati omnia bona sua
pro dicta pecunia. Pro qua pecunia in presenti uterque tornavit
pignora tenencia in manu dicti abbatis Balneolarum.
Et tornatis pignoribus in posse ipsius, incontinenti dictus abbas
Sancti Iohannis verbotenus petiit a dicto Dalmacio de Palaciolo
tercium empcionum quas ipse fecit a domina Sibilia, comitissa
Impuriarum et vicecomitissa de Basso, et a nobili viro Arnaldo
de Cortsavino, et Petro de Rocha de Pulcrovespere, milite, et a
Guilelmo Alamanni, milite, de honoribus et possessionibus, et iu-
ribus et terminis et pertinenciis castri de Melan, et honoribus de
Vallefecunda et de Lesers, et omnibus que emit dictus Dalmacius
in terminis locorum predictorum.
Et dictus Dalmacius, in modum reconvencionis, verbotenus
petiit quod dictus abbas Sancti Iohannis emendaret sibi malefacta
et dampna que homines ville Sancti Iohannis et aliorum locorum
dicti monasterii Sancti Iohannis fecerunt ei postquam ipse obtulit
eidem domino abbati se velle facere ei homagium pro feudis que
tenebat et tenere debebat pro monsaterio Sancti Iohannis racione
empcionum quas inde fecerat.
Item, petiit quod dictus dominus abbas daret sibi potestatem
de castro de Lesers sive rocha que debebat teneri pro vicecomite
de Basso, cum ipse haberet locum vicecomitis de Basso causa
empcionis.
Item, petiit quod dictus abbas faceret eidem Dalmacio con-
veniencias et pacta sicut fecerat eas Guilelmus de Crexello, olim
dominus castri de Lesers, vicecomitti de Basso, cum ipse haberet
locum vicecomittis titulo empcionis.
Et post hoc dictus Dalmacius respondit peticioni domini
abbatis Sanctis Iohannis, et dixit quod domins abbas non debebat
habere tercium de predictis empcionibus, quia usus sic obtinuit
antiqus quod, quandocumque de predictis fiebant empciones, abbas
Sancti Iohannis firmabat sine tercio, et ita ipse non debebat esse
deterioris condicionis quam alii emptores feudorum <feudorum>
predictorum.
Dominus autem abbas replicavit, et dixit quod si alii sui

predecessores libere firmaverunt emptoribus pre dictorum feudo-
rum, quod non credit, non obstat ei quin possit petere tercium
suum cum de iure comuni ei debeatur, et nemo cogatur invitus
ius suum dare vel dimittere.
Dixit etiam dominus abbas, replicando peticionibus domini
Dalmacii, quod castrum de Lesers est proprium alodium monasterii
Sancti Iohannis et fuit a toto tempore quod non extat hominum
memoria, et ecclesia Sancti Iohannis dominium ipsius castri pos-
sedit a tanto tempore quod non extat hominum memoria. Qua re,
si dictus Dalmacius vel vicecomes de Basso, cuius se dicit locum
habere ius aliquo tempore vel dominium habere fuit habuerit in
dicto castro de Lesers, quod non credit, illud perdidit lapsu tem-
poris, cum ecclesia Sancti Iohannis dictum castrum, et dominium
rectum ipsius castri, tanto tempore possederit pro alodio libero,
quod prescripcione legittima tuta est contra dictum Dalmacium.
Item, respondit dictus dominus abbas peticioni dicti Dalmacii
de convenienciis faciendis sibi de castro de Lesers, quod non
tenetur dicto Dalmacio facere aliquas conveniencias de castro de
Lesers sive rocha, vero etiam appareret aliquas conveniencias olim
fuisse factas vicecomiti de Basso de castro de Lesers per Guilelmo
de Crexello, quod tamen non credit, cum domina Sibilia, nunc
comittissa de Impuriis et vicecomittissa de Basso, et dominus
Uguetus, condam maritus eius, diffiniverint et remiserint ipsas
conveniencias domino Dalmacio, et dicti abbati Sancti Iohannis
et ecclesie Sancti Iohannis.
Respondit etiam dictus abbas peticioni malefactorum et damp-
norum, et dixit quod sique malefacte vel dampna date fuerunt
vel facte dicto Dalmacio vel hominibus Vallefecunda vel aliis ho-
minibus de iurisdiccione dicti Dalmacii per aliquos homines de
dominio Sancti Iohannis, quod non credit, non tenetur ipse de
suo emendare, cum non sunt facte vel date de mandato suo, nec
ea rata postea habuerit, nec dicti homines ea fecerint, si fecerunt,
auctoritate propria, set de mandato tenentis locum domini regis.
Et dictus abbas Balneolarum, visis et auditis peticionibus
et responsionibus predictis, et omnibus diligenter intellectis que
partes in eius proposuerant presencia, pro bono pacis et concordie
dixit, sub pena quingentorum aureorum in compromisso apposita,
amicabiliter componendo inter partes quod dominus abbas Sancti
Iohannis per se et successores suos donet et remittat perpetuo cum
bono instrumento Dalmacio de Palaciolo et suis heredibus totum

tercium sive laudimium quod ipse abbas et ecclesia Sancti Iohannis
habere deberet ab eodem Dalmacio racione empcionum quas ipse
fecit a domina Sibilia, comitissa Ympuriarum et vicecomittissa de
Basso, et a nobili viro Arnaldo de Cortsavino, et Petro de Rupe
de Pulcrovespere et a Guilelmo Alamanni, militibus, de omnibus
possessionibus, redditibus, iuribus, iurisdiccionibus, dominiis, man-
sis, bordis, hominibus et feminis quas predicti venditores habebant
et tenebant, et habere et tenere debebant in feudum pro ecclesia
Sancti Iohannis et dicto domino abbate infra terminos castrorum
de Melanno, et de Lesers, et in parrochia Sancti Iuliani de Vallefe-
cunda, et in omnibus montaneis de Melanno, salva et retenta dicto
domino abbati et ecclesie Sancti Iohannis illa quantitate peccunie
que inferius declarabitur. Qua re de predicto tercio dictus Dalmacius
solvat et tradat eidem domino abbati in terminis infrascriptis et
eam sibi solvendam assecuret ut inferius dicetur, et hoc dominus
abbas faciat ex sua liberalitate. Et ut dictus Dalmacius semper sit
promtus ad defendendum pro posse suo ecclesiam Sancti Iohannis,
et omnia bona sua, et personas domini abbatis et canonicorum ac
clericorum et aliorum hominum ecclesie Sancti Iohannis contra
iniuriantes eisdem, et ut melius et plenius observet dicto domino
abbati et ecclesie Sancti Iohannis iura sua, et specialiter pacta et
conveniencias olim initas inter Udalardum, vicecomitem de Basso,
condam, et Raimundum Poncii, castellanum de Melan, et etiam
ut ipse remittat et diffiniat domino abbati Sancti Iohannis et ho-
minibus ville et dominii ecclesie Sancti Iohannis questionem sive
demandam quam facit eisdem de dampnis et malefactis datis et
factis per predictos homines dicto Dalmacio, et hominibus de Val-
lefecunda et aliis hominibus terminorum castri de Melanno. Et ut
ipse dimittat et diffiniat domino abbati et ecclesie Sancti Iohanni
questionem quam facit de potestate castri sive rupe de Lesers, et
convenienciis faciendis sibi de dicto castro de Lesers, licet eccle-
sia Sancti Iohannis videatur tuta bene contra ipsum Dalmacium.
Item, sub eadem pena, dixit amicabiliter pro bono pacis et
concordie dictus abbas Balneolarum quod dictus Dalmacius de
Palaciolo, per se et suos heredes, diffiniat et remittat cum bono
instrumento iurato dicto domino abbati et omnibus hominibus
tam ville Sancti Iohannis quam aliorum locorum dominii ecclesie
Sancti Iohannis omnem peticionem sive demandam civilem seu
criminalem quam facere posset seu movere contra ipsos racione
invasionum, incursuum, malefactarum seu dampnorum datorum
per eos dicto Dalmacio et hominibus de Vallefecunda et aliorum

locorum iurisdiccionis sive dominii dicti Dalmacii.
Item, sub eadem pena, dixit dictus dominus abbas Balneo-
larum, componendo amicabiliter pro bono pacis et concordie,
quod dictus Dalmacius cum bono instrumento iurato diffiniat et
remittat per se et suos heredes domino abbati predicto omnem
peticionem sive demandam quam facit et facere possit, iuste vel
iniuste, contra dictum abbatem et ecclesiam Sancti Iohannis ra-
cione potestatis castri de Lesers et convenienciarum que dicitur
olim esse facte inter vicecomitem de Basso vel castellanum castri
de Melanno et Guilelmum de Crexello, posidentem et tenentem
castrum de Lesers, quantum ad utile dominium, et in presenti
restituat dictus Dalmacius domino abbati illud instrumentum in
quo predicte conveniencie continentur.
Item, dixit dictus abbas Balneolarum sub pena predicta,
componendo amicabiliter inter partes pro bono pacis et concordie,
quod dictus Dalmacius de Palaciolo donet et solvat, in terminis
infra sequentibus, quinque milia solidos Barchinone, et in presen-
ti recognoscat et confiteatur cum publico instrumento se debere
domino abbati Sancti Iohannis predicta quinque milia solidorum
Barchinone racione illius partis tercii empcionum quas dictus Dal-
macius fecerat de predictis a dictis personis superius noiminatis.
Qua re parte terci retinuit dandam et solvendam domino abbati
predicto abbas Balneolarum, quem dixit superius residuum dicti
tercii remitti dicto Dalmacio, propter causas predictas, a dicto
domino abbate Sancti Iohannis, et de predictis quinque milibus
solidis solvat dictus Dalmacius prefato domino abbati et ecclesie
Sancti Iohannis in primo venienti festo sancti Iohannis de iunio
octingentos solidos, et in quolibet anno sequenti solvat sibi octin-
gentos solidos in eodem festo sancti Iohannis, tantum et tandiu
donec ei sint persoluta quatuor milia octingenti solidis Barchinone.
In ultimo vero anno sequenti, post sex annos predictos, solvat ei-
dem domino abbati ducentos solidos residuos. Et pro istis quinque
milibus solidis obliget in presenti in predicto instrumento dictus
Dalmacius prefato domino abbati Sancti Iohannis omnes redditus,
census, questias et omnia agraria que dictus Dalmacius recipit et
recipere debet quocumque titulo in tota parrochia Sancti Ylarii de
Vidrano, ita quod, si ipse Dalmacius non fecerit singulas solucio-
nes in singulis predictis terminis, elapso quolibet termino dictus
dominus abbas per nuncium suum cum baiulo dicti Dalmacii
faciat levari et congregari omnia predicta et singula, et recipiat
insolutum illius solucionis in qua sibi defecerit ipse Dalmacius, et si

aliquid superfuit, deductis necessariis expensis, illud restituat dicto
Dalmacio, et si aliquid deffuerit quod non sufficiant predicta ad
solucionem fallitam, restuituat ei dictus Dalmacius infra mensem
cum inde fuerit requisitus. Et iuret eidem abbati dictus Dalmacius
quod predicta omnia et singula faciet dictum abbatem tenere et
habere in pace, et quod in nullo tangat vel aliquid accipiat de
predictis, vel tangi seu accipi faciat per alium vel permittat. Et
insuper donet ei de hoc bonos fideiussores, scilicet Caliz, Comalada,
en Reg, Coma de Falgars, Landric, et Landric de parrochia Sancti
Antonini, Albaric, Iohannes Dart, Petrus Ioverii, Fabrica, Guisser de
parrochia Sancti Iuliani de Vallefecunda qui in solidum teneantur
eidem facere tenere et pacifice percipere premissa, tam a dicto
Dalmacio quam ab aliquibus aliis, et insuper faciat ei promitti
per baiulum quod ipse tradat ei predicta vel tradi faciat singulis
annis in quibus soluciones fieri cessaverint.
Quibus omnibus sic peractis et ordinatis per dictum abbatem
Balneolarum, utraque pars approbavit et laudavit omnia supradicta,
et promisit in contrarium non venire. Et etiam dictus Dalmacius de
Palaciolo incontinenti restituit et tradidit predicto domino abbati
Sancti Iohannis predicta duo instrumenta de potestate castri sive
rupe de Lesers et de convenienciis predictis.
De quibus omnibus mandavit dictus abbas Balneolarum, de
voluntate parcium, fieri publicum intrumentum per me notarium
infrascriptum.
Actum est hoc pridie kalendas septembris anno Domini
MºCCºLXXXº tercio.
Sig(+)num Raimundi de Monterubeo sacriste.1
Bernardus, Dei gracia Sancti Iohannis abbas, subscribit salvo
iure ecclesie.2
Sig(+)num predicti Dalmacii de Palaciolo, qui predicta lau-
damus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Bernardus, Dei gracia abbas Sancti
Salvatoris de Breda, et frater Guilelmus, prior Sancte Marie de
Colle, et Guilelmus de Blanis, miles, et Arnaldus de Vilamontano,
miles, et Guilelmus Raimundi de Sexano, et Petrus de Cardona,
clericus, et Bernardus de Ollerolis, sacerdos, et Raimundus de
Vineali de Sancto Iohanne, et Berengarius de Biannia, clericus.
de Rividario, publici Sancti Iohannis notarii, hoc scripsi cum
dampnatura facta in XXVIIIª linea, die annoque prefixis.
Si(+)num Raimundi Ianuarii de Rividario, publici Sancti Io-

hannis notarii, qui hoc subscribo.
1. Signatura autògrafa afegida, falta a B. 2. Signatura autògrafa, falta a B.
355
1283, setembre, 24. Sos

El rei Pere cedeix en feu a Ramon de Brucinyac el castell i la vila
de Siurana.
Noverint universi quod nos Petrus, Dei gracia Aragonum et

Sicilie rex, propter multa servicia que vos Raimundus de Bruçi-
nach nobis fecistis, per nos et nostros, damus et concedimus
vobis dicto Raimundo de Bruçinach et vestris in feudum, iuxta
Usaticos Barchinone, castrum et villam de Siurana, quod et quam
habemus in regno Aragonie, cum terminis et pertinenciis suis, et
cum introitibus et exitibus, melioramentis, terris cultis et incultis,
heremis et populatis, et cum planis, nemoribus, venationibus, aquis,
pratis, pascuis, et cum hominibus et mulieribus ibi habitantibus
et habitaturis, et cum omnibus redditibus et exitibus nostris, et
iuribus universis que ibi habemus et habere debemus. Ita quod
vos et vestri habeatis, teneatis et possideatis ac expletetis dictum
castrum et villam de Siurana cum suis terminis et pertinentiis uni-
versis ad dandum, vendendum, impignorandum et alienandum, et
ad omnes vestras vestrorumque voluntates faciendas, sicut melius
dici et intelligi potest, ad bonum et sincerum intellectum vestri et
vestrorum, exceptis clericis et personis religiosis. Retinemus siqui-
dem nobis et nostris in predicta donatione quod de predictis castro
et villa teneamini vos et vestri dare nobis et nostris potestatem,
irati et paccati, quandocumque a nobis vel nostris fueritis requi-
siti vos vel vestri, et quod de predictis possumus facere guerram
et pacem, et quod vos et vestri teneamini servire nobis et nostris
pro dicto feudo quandocumque et quocienscumque requisiti fueri-
tis vos vel vestri pro dicto feudo, secundum valorem ipsius feudi
iuxta Usaticos supradictos, et quod in dicto castro et villa nos et
nostri merum et regale imperium habeamus. Mandantes universis
hominibus dicti loci presentibus et futuris quod vos et vestri de
cetero teneant pro eorum domino, ac pro vobis faciant et vobis

respondeant tanquam domino eorumdem, salvis nobis et nostris
hiis que superius retinemus.
Datum apud Sos, VIIIº kalendas octobris anno Domini mil-
lesimo ducentesimo octogesimo tercio.
Signum (+) Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie regis.
Testes sunt: [1ª columna] Artaldus de Luna, [2ª columna] Petrus
Martini de Luna, Rodericus Eximini de Luna, [3ª columna] Pe-
trus Martini de Arthasona, iusticie Aragonie, Berengarius de Rosanis.
Signum (+) Petri de Bonastre, predicti domini regis scripto-
ris, qui mandato eiusdem hoc scribi fecit et clausit, loco, die et
anno prefixis.
356
1283, octubre, 8. Saragossa

El rei Pere comunica als oficials de l’infant Sanç de Castella que
dóna un albarà a Garcia Martínez d’Artasona perquè pugui
comprar un cavall a Farissa i portar-lo a les seves terres.
Don Pedro, por la gracia de Dios rex de Aragona et de Siçi-

lia, a los amados nuestros a todos los officiales del noble inffant
don Sancho en el regno de Castiela, salut et buena voluntat.
Sepades que García Martínis de Arthasona á d’embiar en Castie-
la para comprar un cavallo que l’avemos otorgado, et dado esti
nuestro alvarán que pueda saccar de Castiela por Ffariza. Onde
nos mandamos de parte de don Sancho et de la nuestra que non
gelo contrariedes nin gelo embargedes, ca nos avemos ordenado
que tomarán d’ell en Ffariza nuestros officiales segurdat et buen
recabdo, que lo traha para serviçio nuestro et de don Sancho,
et que non se vendrá nin se alienará fuera nuestro senyorío.
E rendetle esti nuestro alvarán porque lo aurá de presentar ante
los nuestros officiales en Ffariza, mais fazet saccar end translado
por render ende buena conta.
Datum Cesarauguste VIIIº idus octobris anno Domini
357
1283, octubre, 24
Bernat Romeu promet a Guillem Olomar que li durà des d’Eivissa
a Tarragona un carregament de sal a raó de 15 sous de Bar-
celona la quartera.
Sit omnibus notum quod ego Bernardus Romei, filius quon-

dam Raimundi de Raiancos, convenio et promiti vobis Guilelmo
Oulomar per firmam et legalem stipulacionem quod, peracto viatico
quod in proximo sum facturus hinc ad Palamors et de Palamors
ad Maioricas cum ligno meo et sociorum, aportabo vobis de Evissa
Tirachonam in dicto ligno unum carricum salis cum mea propria
missione, emendo ipsum sal de meo proprio, et aportando ipsum
Terrachonam cum mea missione marineriorum et expensarum ad
hoc necessariarum usque Terrachonam, vobis tamen dante michi
pro qualibet quarteria salis ab mensuram Terrachone posita ad
litus maris quindecim denarios monete Barchinone perpetue de
terno, de quo quidem precio habui et recipi iam a vobis duode-
cim libras dicte monete. Super quibus, quia bene paccatus sum,
renuncio excepcioni non numerate peccunie. Et ad hoc promito
esse diligens, sollicitus et intentus sic quod non interponam aliud
viaticum, nec etiam vaccabo navigare nisi forte contingeret ex iusto
impedimento Dei. Et pro hiis complendis obligo vobis et vestris
omnia bona mea mobilia et imobilia, habita et habenda.
Versa vice ego dictus Guilelmus Oulomar convenio et promito
tibi dicto Bernardo Romei dare et solvere apud Terrachonam pro
precio dicti salis quindecim denarios pro qualibet quarteria ad
mensuram Terrachone cum michi aportaveris et discarricaveris
tua propria missione ipsum sal apud Terrachonam, computatis
tamen et deductis de ipso precio dictis duodecim libris iam a me
tibi solutis. Et pro hiis complendis obligo tibi et tuis omnia bona
mea mobilia et immobilia, habita et habenda.
Actum est hoc nono kalendas novembris anno Domini
Sig(+)num Bernardi Romei, Sig(+)num Guilelmi Oulomari,
predictorum, qui hoc laudamus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Berengarius Ricolf et Bonanatus de
Torrebadal.
Sig(+)num Nicholai de Samares, notarii publici Barchinone,
qui hoc scribi fecit et clausit, die et anno quo supra.
358
1283, novembre, 25
Bernat de Castellolí reconeix que ha rebut 1.000 sous de Barcelona de
Berenguer d’Orís, castlà de Castellvell per Gastó, vescomte de Bearn.
Notum sit cunctis quod ego Bernardus de Castroeulino,

miles, per me et meos confiteor et recognosco vobis Berengario
d’Orisio, castellano Castriveteris pro domino Gastone, et vestris,
quod obligastis vos mihi debere cum publico instrumento mille
solidos monete Barchinone perpetue de terno quos Petrus Vallini,
condam, mihi debebat cum publico instrumento, et ipsos debebat
Gilaberto de Scintillis dicto Petro Valini, et dominus Gasto predic-
to Gilaberto. Quos dictos mille solidos me confiteor habuisse et
recepisse a vobis, et ideo renuncio omni excepcioni pecunie non
numerate, non tradite et non recepte, et facio vobis et vestris et
dicto domino Gastono et suis bonum et perpetuum finem, albara-
num et pactum a modo de non petendo, et sicut melius potest dici
et intelligi, ad vestrum et vestrorum salvamentum, et comodum et
bonum intellectuum, vocando dictum Gastonem et vos et vestros
quitios et liberos a predicta obligacione predictorum mille solido-
rum, mihi et meis in predictis perpetuum silencium impono. Et
quia ego predictus Bernardus amissi instrumentum predicti debiti
dictorum mille solidorum, et ipsum non invenio nec habebo, nec
posum habere nec invenire, promito vobis dicto Berengario de
Orisio, absenti tanquam presenti, et notario imffrascripto, nomine
vestro stipulanti, reddere vobis dictum instrumentum si idem in-
venire potero, et quod ab hac dia in antea dictum instrumentum
sit cassum et vanum michi et meis, ita quod de cetero nullam
habeat firmitatem, nec ego nec mei possimus vos vel vestros, nec
dictum dominum Gastonem nec suos, ratione predicti debiti dic-
torum mille solidorum, a modo in causam trahere nec convenire.
Et ut predicta omnia et singula mayorem habeant firmitatem iuro
per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia manibus meis corporaliter
tacta predictum instrumentum amisisse, et omnia alia supradicta
et singula atendere et complere, et non contra venire aliquo iure
vel aliqua ratione.
Actum est hoc septimo kalendas decembris anno incarnationis
Domini millesimo CCº octuagesimo tercio, regnante rege Petro.
Sig(+)num Bernardi de Castroeulino, militis, qui hoc concedo,
firmo et iuro.
Testes huius rey sunt: Guilelmus de Truyols, Berengarius

Torreda, Poncius de Curtibus et Arnaldus Ferrarii.
Ego Bernardus Carrioni, de mandato Guillelmi Andree, rec-
toris ecclesie de Aquallata et notarii publici parochie supradicte
auctoritate domini regis, hoc scripsi, et hoc Sig(+)num feci, die
et anno prefixis.
359
1283, desembre, 1
Transcripció d’un article de les Corts de València, en què l’infant
Alfons es compromet a jurar els Furs de València quan sigui rei.
de març de 1327.
Hoc est translatum a quadam clausula cuiusdam privilegii

illustris domini Petri, felicis recordacionis Aragonum et Sicilie regis,
per eundem dominum regem ac per inclitum dominum infantem
Alfonsum, ipsius tunc primogenitum, firmati, et iuramento proprio
eorundem vallati, bullatique cum quadam bulla plumbea pendenti
in quibusdam filis de serico, rubei et crocei coloris. In prima parte
dicte bulle erat sculpta ymago regis sedentis super solio suo cum
diademate in capite, tenentis in sinistra manu quandam virgulam
rami sive floris, in sinistra vero, quam elevatam tenebat, quoddam
pomum, cruce in sumitate dicti pomi existente, in circuitu vero
erat sequentes littere: «+ S. Petri, Dei gracia regis Aragonum.» Ex
altera parte erat clipeus cum cruce et quatuor capita hominum
figurata. Et in circuitu sequentes littere legebantur, quinta diccione
excepta atque sexta que bene legi non poterant: «+Serpens dampna
tulit crus ...1 repulit»; sigillatique cum quodam sigillo cere albe,
in quadam veta regali appendenti, in quo erat impressus clipeus
lineatus signi regalis. Quodquidem privilegium sic incipit: «In Dei
nomine. Noverint universi quod nos Petrus, Dei gracia Aragonie
et Sicilie rex, invenerimus in civitate et regno Valencie plura male
tractata et inordinata, ex quibus cives et habitatores eiusdem civi-
tatis et locorum regni se dicebant gravati» et cetera. Et finit in hiis
verbis: «Et ut predicta omnia maiori gaudeant firmitate, iuramus
per Deum et eius sancta quatuor Euvangelia a nobis corporaliter
tacta et crucem Domini, et per infantem Alfonsum, karissimum pri-
mogenitum nostrum, illud idem iurari fecimus de presenti predicta
omnia observare iuxta posse nostrum et non in aliquo contra venire»
et cetera. Et fuit datum Valencie kalendas decembris anno Domini

millesimo CCº octuagesimo tercio, ac per Raimundum Escorna,
dicti domini regis scriptorem subsignatum, de verbo ad verbum
bene et fideliter sumptum et veraciter translatatum, nil addito vel
subtracto, sexto idus marcii anno Domini millesimo CCCº vicesimo
septimo, autenticatum et approbatum per Curiam civitatis Valen-
cie. Cuiusquidem clausule dicti privilegii, omni suspicione penitus
carentis, tenor seu continencia dinoscitur esse talis:
Item, statuimus et ordinamus quod quando karissimus filius
noster habeat regnare, infra unum mensem tunc primum venturum
in civitate Valencie faciat personaliter curiam celebrare et iuret
tenere et observare, et facere teneri et penitus observari Foros
Valencie et privilegia, bonos usus ac bonas consuetudines civitatis
et regni Valencie, licet iam hoc iuraverit in presencia nostra pariter
atque vestra. Istud idem etiam successores nostri et sui facere et
iurare penitus teneantur.
Sig(+)num Petri Guilelmi Catalani, iusticie Valencie in civili-
bus, qui, viso originali privilegio, huic translato auctoritatem suam
prestitit et decretum.
Sig(+)num Petri de Acrimonte, notari publici Valencie et curie
eiusdem, pro Iacobo, qui auctoritatem dicti iusticie eius iussu in
hoc translato apposuit et scripsit.
Sig(+)num mei Bartholomei Benania, publici Valencie notarii
et procuratori terram et dominacionem illustrissimi domini regis
Aragonum, auctoritate eiusdem, qui hoc feci fideliter translatari et
cum originali suo dilenter comprobari atque clausi, die et anno
superius expressi.
1. Tamen hoc, vg. Segarra.
360
1283, desembre?, València

Relació dels capítols que el rei discuteix amb els rics homes, els
cavallers i els infançons del regne de València.
A ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Alfons II, extrasèrie 129/1.
Aquests són los capítols que·ls richs hòmens, cavallers et

infançons del regne de València demanen al senyor rey, en los
quals capítols entenen ésser prejudicats entró al dia de huy de
Ffur d’Aragó e de privilegis:
I) Primerament que·l senyor rey jur observar, et fer tenir et

observar, Ffur, uses et costumes d’Aragó, e privilegis et franquees
et libertats. E que·l dit senyor rey d’açò deja fer privilegi de con-
firmació.
Respón lo senyor rey que ell los farà tenir et observar totes
aquelles coses que ell lur promés e·ls jurà de tenir et de observar
en la primera Cort que tench en València /[altra mà] et en les
Corts de Saragoza\ con començà a regnar. E açò no li cal jurar
altra vegada pus ja ho à jurat.
II) Item, que·l senyor rey fassa jurar a qualque procurador
sia o serà e·l regne de València, et a l’assessor d’aquell, e a totes
les justícies, e als assessors d’[a]q[uells], et al batle general del
dit regne que degen et sien tenguts de jutgar per Ffur, uses et
costums d’Aragó, segons que en lo privilegi o privilegis pus ple-
nerament és contengut.
Respòn lo senyor rey que pus ell ha jurat segons que dit és
en la damuntdita resposta, que ell o vol fer tenir et observar, que
no ho cal jurar a sos officials. [altra mà afegeix] Emperò plau al
senyor rey que·l procurador jur de tenir observar Fur d’Aragó a
aquels que·l volgren fyllos d’algo que·l volgren.
III) [Barrat] Item, que·l senyor rey man, et destrenga et ffassa
jurar a tots los notaris de la ciutat et de les viles del regne que
aquells fassen cartes de compres, o de vendes o d’altres contrats
segons qu·és contengut per privilegis e·s deu usar per Ffur d’Aragó.
E si per aventura els dits escrivans açò fer no volran, que sien
privats de lur offici per tots temps.
Respòn lo senyor rey que és cosa que no·s poria fer sens
gran confusió del Fur del regne de València, e axí el cominal de
la terra no ho sofferria perquè seria gran escàndel.
IV) [Barrat] Item, que si el senyor rey ha gitat, o sos officials,
de possessió algun o alguns sens coneguda de dret, que·l senyor
rey los hi deja demantinent fer tornar. E puys, si algun haurà
clam d’aquell o d’aquells, que·n degen estar a dret a coneguda
de son jucge. E especialment, alguns qui ara ne son gitats, que
hi degen ésser tornats.
Respòn lo senyor rey que ell no creu que ell ne sos officials
agen gitat negú a tort o sens rahó de sa possessió. Emperò, si al-
cuns son clamants d’açò, declaren qui són et el senyor rey, si
negun n’i ha gitat a tort o sens rahó, farà-li tornar.
V) [Barrat] Item, que·l senyor rey do justícia general als richs
hòmens, cavallers et infançons del regne de València qui han o
hauran Fur d’[Ara]g[ó], e que aquell cas et jutge en totes coses

segons que és contengut pus largament en lo Privilegi.
Respòn lo senyor rey que no hi cal metre justícia, que·l pro-
curador del regne de València ha manament et haurà que servu
Fur a cascuns, segons que·l senyor rey ho à ja jurat. [Escrit per
una altra mà] El procurador o jurarà.
VI) Item, que·ls cavallers qui seran poblats en los logars dels
dits richs hòmens del regne de València, pusquen usar, segons que
en Aragó usen los infançons, de comprar en los locs dels richs
hòmens.
Respòn lo senyor rey que dels propris locs dels richs hòmens
ell no·s n’à que entrametre quant a aquesta rahó, mas que ells
se n’avenguen.
VII) [Barrat] Item, que·l senyor rey don licència als seus hò-
mens que pusquen vendre als cavallers et infançons del regne ço
que vendre volran, et que ells que pusquen comprar. E que aquells
cavallers et infançons o ajen franch, segons que és contengut en
Ffur d’Aragó.
Respòn lo senyor rey que no ho faria en nuyla manera.
VIII) [Barrat] Item, que ço que tenon los cavallers e infançons,
per qualque manera ho tenguen, que sia franch.
Respòn lo senyor rey axí con al damunt pruïsma ha respost.
IX) Item, que si demanda real o personal serà feyta contra
los dits richs hòmens, o cavallers o infançons, que no sien ten-
guts de respondre ne de fer dret, sinó tan solament segons Fur,
costums et uses d’Aragó, en qualque loch dins lo dit regne de
València sien convenguts ells e lurs béns d’aquells que ajen dins
aquells regne, si doncs per manleutes o per altres contrats no se
obligaven a Ffur de València.
Respòn lo senyor rey que farà observar Ffur d’Aragó segons
que ell jurà, et ha respost ja damunt en lo primer capítol.
X) [Barrat] Item, que·ls infançons del regne de València se
puguen salvar, segons que·ls altres infançons se salven en lo regne
d’Aragó, en lur infançonia.
Respòn lo senyor rey que no ho atorgaria per res.
XI) [Barrat] Item, que·l senyor rey no contrast ne fassa con-
trastar que·ls richs hòmens, cavallers et infançons del regne de
València, o lurs hòmens, no pusquin pendre sal là on ells volran,
segons que en lo Privilegi General és contengut.
Respòn lo senyor rey que li plau que pusquen pendre sal on

se vullen, salvu ordenacions et observançes antigues del rey en
Jacme. [Una altra mà afegeix] Emperò lo senyor rey regonexerà
lo feyt et provehirà que no prenen tort.
Item, atorga lo senyor rey de gràcia que el procurador del
regne de València sia per tots temps del regne de València, ho
hereter d’aquel regne, e que sia ric hom ho cavaler. Emperò si lo
senyor rey, /ho els seus successors,\ vulia comanar la procuració
del dit regne a fil seu ho a frare nat de regina, que puscha fer
axí. Emperò que·l loch tinent seu sia cavaler ho son fill, e del dit
regne o hereter.
Si volen special privilegi que no·ls fassa prejudici la ajuda
que l’agen, jassia que generalment se fassa per tota la terra.
Item, atorga lo senyor rey de gràcia que tots los cavalers ho
lus fills qui àn logar atermenats dins lo terme de la ciutat de Va-
lència o d’altres viles del regne puschen metre lus culites axí con
de pà, e de vi [continua al dors] ho d’altres coses de lur heretats
sens contrast de negú en la dita ciutat et altres viles e logars del
regne, dins terme de les quals seran les heretats demundites.
Item, remembransa dels capítols generalls.
[Al dors, escrit per una altra mà.]
Iurdanus de Pina, Guilelmus de Anglaria, Iacobus Petri, Petrus
Ferdinandi, Iaspertus de Castronovo, Ffranciscus Carros, Gondisal-
bus Eximeni, Bernardus de Serriano, Iohannes Garcia de Loayso,
Hugo de Bellopodio, Eximenus Petri de Andilla, Fferdinandus de
Oblicis, Petrus de Monteacuto, Gondizalbus Garcias, Berengarius
Lansoll, iuratus, pro se et officio, Raimundus de Urgio, Alfonsus
Martinis, Andreas de Albalato, Alfonsus Petri, Garcias de Alvero,
Eximenus Sappata, Rodericus Sancii de Calataiud, Castellanetus,
Garcias Petri de Oça, Iacobus de Guardia, procurator [...], Gil
Eximenis del Roman, Bernardus de Ro[vin]axos, Bernardus de
Sancta Oliva, Lupus Luppi el Veylo.
361
1283, desembre, 14. Ponts

La universitat de Ponts ret homenatge a Berenguer de Bellvís, en nom
del rei, i jura que si Ermengol, comte d’Urgell, anés contra les
convinences que han firmat, ajudarien el rei contra el comte.
Noverint universi quod nos Petrus Corba, Raimundus de

Pugredon, Petrus Boveti, Berengarius de Queralt, Iacobus Raedor,
Arnaldus Miro, Arnaldus Guilelmi, Arnaldus Guilelmi senex, Petrus
Soler, Bernardus Guilelmi, Petrus Porcel, Petrus Fferrarii, Petrus de
Montfager, Iacobus de Bomati, Raimundus Mercader, Guilelmus
de Caneles, Arnaldus Sala, Balagarius d’Argelagoses, Petrus Gui-
lelmi, Iacobus de Milya, Bernardus Serra, Guilelmus Camarasa,
Berengarius Satanyana, Salvator Colteler, Bertrandus de Gualter, Be-
rengarius de Rubione, Arnaldus Calbet, Bernardus Campaner,
Raimundus de Sancta Maria, Guilelmus de Pugredon, Petrus de
Castelyó, Bernardus Lorenç, Petrus Bochet, Petrus de Sancto Petro,
Guilelmus de Guardia, Petrus d’Argelagoses, Bernardus Fferrarii,
Iacobus de Folquer, Bernardus de Finestreles, Raimundus de Bas,
en Matheu, Bernardus Embriac, Raimundus Gramenet, Bernardus
Roder, Berengarius Milyaç, Bernardus Geraldi, Arnaldus Pelicer,
Guilelmus de Caneles, Arnaldus de Buguera, Arnaldus Boneti,
Raimundus Salla, Bernardus Alegret, Bartolomeus Magarrel, Petrus
Canal, Raimundus Sartre, Petrus Proençal, Bernardus Guilelmi,
Petrus Albert, Arnaldus Meriu, Andreu, filius Raimundi Andreu,
Bernardus ça Carriga, Arnaldus Ribau, Bernardus Trilyona, Ar-
naldus Fferrarii, Bernardus Dalmau, Berengarius Boqueti, Petrus
Scuder, Petrus Geraldi, Bernardus Font, Petrus Molins, Petrus de
Monle, Berengarius Garsen, Andreas Milyaç, Arnaldus Gratalops,
Petrus Jaques, Raimundus Amigo, Iacobus Saranyana, Raimundus
de Berga, Guilelmus de Zolmedes, Petrus Bocairo, Berengarius
deç Puig, Bernardus Gramenet, Guilelmus de Sero, Raimundus de
Castronovo, Guilelmus Mir, Petrus dez Cruil, Raimundus Çelada,
Petrus de Finestreles, Balagarius de Guardiola, Martinus de Gra-
noylers, Martinus Uriol, Balagarius de Presuin, Periconus Granel,
Berengarius Oler, Guilelmus Clusa, Berengarius Ferrarii, Petrus
Nails, Bernardus de Guardiola, Bernardus Igela, Petrus de Perexenç,
Bernardus Moreil, Guilelmus Roder, Raimundus Roder, Petrus Re-
bolel, Guilelmus Raimundi de Gratalobs, Bernardus d’Almenara,
Guilelmus de Pedros, Andreas deç Cruils, Petrus Pelicer, Bernar-
dus de Borraça, Michael de Presuin, Vitallis dez Box, Iohannes
de Pugredon, Arnaldus de Queralt et Bomati habitatores ville de
Pontibus, ad hoc specialiter congregato consilio per preconem in
platea eiusdem loci, in quo ipsius universitatis omnes affuimus
suprascripti, habito inter nos diligenti consilio et tractatu, cum
presenti hoc intrumento suo robore valituro quilibet nostrum per
se et per totam universitatem de Pontibus, tam presentem quam
futuram, homagium facimus ore et manibus nostris vobis nobili

Berengario de Pulcrivisu, vice et nomine domini Petri, Dei gra-
cia Aragonum et Sicilie regis, quod si forte, quod Deus adver-
tat, contingeret dominum Ermengaudum, Dei gracia Urgellensis
comitem, venire qualibet racione contra pacta, conveniencias et
obligaciones factas seu initas inter eosdem dominos regem et
comitem, secundum quod in instrumentis inde confectis plenius
continetur, quod nos in illo casu teneamur et promittimus iuvare
dictum dominum regem et deffendere, et manutenere eum contra
eundem dominum comitem, et nos tenere cum ipso domino rege
viriliter et potenter et contra omnes alias personas cuiscumque
condicionis sint. Et ad maiorem huius rei firmitatem, renuncian-
tes beneficio restitucionis in integrum, et renunciantes eciam, ex
certa sciencia, illi iuri quo cavetur alteri non posse per alterum
stipulari, et omni alii iuris auxilio, canonico et civili, scriptis et
non scriptis, tanquam hic specialiter enumeratis, quibus contra
predicta vel aliquid predictorum nos iuvare possemus in aliquo ullo
modo, iuramus vobis dicto nobili, hoc recipienti pro dicto domi-
no rege, predicta omnia et singula atendere firmiter et complere,
et non in aliquo contra venire, sic Deus unumquemque nostrum
adiuvet, et hec sancta Dei Euvangelia et crux + Domini coram
nobis posita et ab unoquoque nostrum corporaliter manibus tacta.
Predicta autem faciunt homines universitatis predicte, ut di-
cebant, et pro constanti etiam asserebant de voluntate et expresso
mandato domini Ermengaudi, comitis supradicti, et Raimundi de
Guardia, militis, ad hoc procuratoris ab eodem comite specialiter
constituti, prout ipsi homines affirmant, ipso Raimundo de Guardia
presente et concedente.
Et de predictis omnibus volumus et mandamus nos homines
supradicti fieri publicum intrumentum per notarium infrascriptum.
Quod est actum XVIIIIº kalendas ianuarii anno Domini
MºCCºLXXXº tercio, regnante domino rege Petro.
Sig(+)num Petri Corba, Sig(+)num Raimundi de Pugredon,
Sig(+)num Petri Boveti, Sig(+)num Berengarii de Queralt, Sig(+)-
num Iacobi Raedor, Sig(+)num Arnaldi Miro, Sig(+)num Arnaldic
Guilelmi, Sig(+)num Arnaldi Guilelmi senioris, Sig(+)num Petri
Soler, Sig(+)num Bernardi Guilelmi, Sig(+)num Petri Porcel,
Sig(+)num Petri Fferrarii, Sig(+)num Petri de Montfager, Sig(+)-
num Iacobi de Bomati, Sig(+)num Raimundi Mercader, Sig(+)num
Guilelmi de Caneles, Sig(+)num Arnaldi Sala, Sig(+)num Balaga-

rii d’Argelagoses, Sig(+)num Petri Guilelmi, Sig(+)num Iacobi de
Milya, Sig(+)num Bernardi Serra, Sig(+)num Guilelmi Camarasa,
Sig(+)num Berengarii Satanyana, Sig(+)num Salvatoris Colteler,
Sig(+)num Bertrandi de Gualter, Sig(+)num Berengarii de Rubione,
Sig(+)num Arnaldi Calbet, Sig(+)num Bernardi Campaner, Sig(+)-
num Raimundi de Sancta Maria, Sig(+)num Guilelmi de Pugre-
don, Sig(+)num Petri de Casteilio, Sig(+)num Bernardi Lorenç,
Sig(+)num Petri Bochet, Sig(+)num Petri de Sancto Petro, Sig(+)-
num Guilelmi de Guardia, Sig(+)num Petri d’Argelagoses, Sig(+)-
num Bernardi Fferrarii, Sig(+)num Iacobi Folquer, Sig(+)num
Bernardi de Finestreles, Sig(+)num Raimundi de Bas, Sig(+)num
en Matheu, Sig(+)num Bernardi Embriac, Sig(+)num Raimundi
Gramenet, Sig(+)num Bernardi Roder, Sig(+)num Berengarii
Milyaç, Sig(+)num Bernardi Geraldi, Sig(+)num Arnaldi Pelicer,
Sig(+)num Guilelmi de Caneles, Sig(+)num Arnaldi de Buguera,
Sig(+)num Arnaldi Boneti, Sig(+)num Raimundi Salla, Sig(+)num
Bernardi Alegret, Sig(+)num Bartolomei Magarrel, Sig(+)num
Petri Canal, Sig(+)num Raimundi Sartre, Sig(+)num Petri Proençal,
Sig(+)num Bernardi Guilelmi, Sig(+)num Petri Albert, Sig(+)num
Arnaldi Meriu, Sig(+)num Andreu, filii Raimundi Andreu, Sig(+)-
num Bernardi za Carriga, Sig(+)num Arnaldi Ribau, Sig(+)num
Bernardi Trilyona, Sig(+)num Arnaldi Fferrarii, Sig(+)num Bernardi
Dalmau, Sig(+)num Berengarii Boqueti, Sig(+)num Petri Scuder,
Sig(+)num Petri Geraldi, Sig(+)num Bernardi Font, Sig(+)num
Petri Molins, Sig(+)num Petri de Monle, Sig(+)num Berengarii
Garsen, Sig(+)num Andreu Milyaç, Sig(+)num Arnaldi Gratalobs,
Sig(+)num Petri Jaques, Sig(+)num Raimundi Amigo, Sig(+)num
Iacobi Saranyana, Sig(+)num Raimundi de Berga, Sig(+)num Gui-
lelmi de Zolmedes, Sig(+)num Petri Bocairo, Sig(+)num Berenga-
rii deç Puig, Sig(+)num Bernardi Gramenet, Sig(+)num Guilelmi
de Sero, Sig(+)num Raimundi de Castelnou, Sig(+)num Guilelmi
Mir, Sig(+)num Petri dez Cruil, Sig(+)num Raimundi Celada,
Sig(+)num Petri de Finestreles, Sig(+)num Balagarii de Guardio-
la, Sig(+)num Martini de Granoilers, Sig(+)num Martini Uriol,
Sig(+)num Balagarii de Presuin, Sig(+)num Periconi Granel, Sig(+)-
num Berengarii Oler, Sig(+)num Guilelmi Clusa, Sig(+)num Beren-
garii Ferrarii, Sig(+)num Nails, Sig(+)num Bernardi de Guardiola,
Sig(+)num Bernardi Igela, Sig(+)num Petri de Perexenç, Sig(+)num
Bernardi Moreil, Sig(+)num Guilelmi Roder, Sig(+)num Raimundi
Roder, Sig(+)num Petri Rebolel, Sig(+)num Guilelmi Raimundi

de Gratalops, Sig(+)num Bernardi d’Almenara, Sig(+)num Gui-
lelmi de Pedros, Sig(+)num Andreu deç Cruils, Sig(+)num Petri
Pelicer, Sig(+)num Bernardi de Borraça, Sig(+)num Michaelis de
Presuin, Sig(+)num Vitallis dez Box, Sig(+)num Iohannis de Pugredon,
Sig(+)num Arnaldi de Queralt, Sig(+)num Bomati predictorum,
iurancium et homagium facencium, qui hoc firmamus et conce-
dimus firmarique rogamus.
Sig(+)num Raimundi de Guardia, militis predicti, qui hoc
firmo et concedo.
Sig(+)num Iacobi de Lorac, Sig(+)num Raimundi Arnaldi
de Casteilio, Sig(+)num Gailart de Vilamur, Sig(+)num Berengarii
Cigar, testium.
Ego Iacobus Rabacie, publicus notarius Balagarii auctoritate
domini regis per totam terram et iurisdiccionem suam, hoc scripsi
et presens interfui et hoc Sig(+)num feci, die at anno prefixis.
362
1283, desembre, 15
Ramon i Ramon Arnau de Castelló, cavallers, reten homenatge a
Berenguer de Bellvís, en nom del rei, i juren que si Ermengol,
comte d’Urgell, anés contra les convinences que han firmat,
ajudarien el rei contra el comte.
Noverint universi quod nos Raimundus de Casteilio et Rai-

mundus Arnaldi de Casteilio, milites, habito inter nos diligenti
consilio et tractatu, cum presenti hoc instrumento, suo robore in
perpetuum valituro, quilibet nostrum per se homagium facimus ore
et manibus nostris vobis nobili Berengario de Pulcrovisu, vice et
nomine domini Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie regis, quod si
forte, quod Deus advertat, contingeret dominum Ermengaudum, Dei
gracia Urgellensis comitem, venire qualibet racione contra pacta,
conveniencias et obligaciones factas seu initas inter eosdem dominos
regem et comitem, secundum quod in instrumentis inde confectis
plenius continetur, quod nos in illo casu teneamur et promitimus
iuvare dictum dominum regem et deffendere, et manutenere eum
contra eundem dominum comitem, et nos tenere cum ipso domino
rege viriliter et potenter, et contra omnes alias personas cuiuscumque

condicionis sint. Et ad maiorem huius rei firmitatem, renunciantes
ex certa sciencia illi iuri quo cavetur non posse /alteri\ per alterum
stipulari, et omni alii iuri auxilio, canonico et civili, scriptis et non
scriptis, tanquam hic specialiter enumeratis, quibus contra predicta
vel aliquid predictorum nos iuvare possemus in aliquo ullo modo,
iuramus vobis dicto nobili, hoc recipienti pro dicto domino rege,
predicta omnia et singula atendere firmiter et complere, et non in
aliquo contra venire, sic Deus unumquemque nostrum adiuvet et
hec sancta Dei Euvangelia et crux + Domini coram nobis posita
et ab unoquoque nostris corporaliter manibus tacta.
Predicta autem faciunt milites predicti ut dicebant, et pro
constanti etiam asserebant de voluntate et expresso mandato
domini Ermengaudi comitis supradicti et Raimundi de Guardia,
militis, ad hoc procuratoris ab eodem domino comite specialiter
constituti, prout ipsi milites affirmabant, ipso Raimundo de Guar-
dia presente et concedente.
Et de predictis omnibus volumus et mandamus nos milites
supradicti fieri publicum instrumentum per notarium infrascriptum.
Quod est actum XVIIIº kalendas ianuarii anno Domini
MºCCºLXXXº tercio, regnante rege Petro.
Sig(+)num Raimundi de Casteilio, Sig(+)num Raimundi Arnaldi
de Casteilio, predictorum, iurancium et homagium facientium, qui
hoc iuramus et concedimus.
Sig(+)num Raimundi de Guardia predicti, qui hoc firmo et
concedo.
Sig(+)num Iacobi de Lorach, Sign(+)num Berengarii Cigar,
Sig(+)num Guilelmi de Pugredon, habitatoris de Pontibus, testium.
Ego Iacobus Rabacie, publicus notarius Balagarii et autoritate
et presens interfui, et hoc Sig(+)num feci, die et anno prefixis.
363
1283, desembre, 15
Els representants de les viles de Tiurana i Vilaplana, reunits a Ponts,
reten homenatge a Berenguer de Bellvís, en nom del rei, i juren
que si Ermengol, comte d’Urgell, anés contra les convinences
que han firmat, ajudarien el rei contra el comte.
Noverint universi quod nos Arnaldus Clusela, Balagarius Mora,

Bartolomeus d’en Coma, Petrus za Sala, Petrus Gaçeti, Iacobus
de Salcomeles, Arnaldus Mora, Bernardus Lambart, Fferrarius de
Soldevila, Raimundus de Mulner, Bernardus Veger, Petrus Pailerols,
Balagarius de Sovia, Raimundus Zabater, en Soldevila, Arnaldus
Busqueti, Petrus Iovari, Bernardus Ioçre, en Carrigo, Vitallis de
Comabela, Guilelmus Porta, Arnaldus Fferrarii, Guilelmus Gaçeti et
Bernardus Leveti habitatores villarum de Turrana et de Vilaplana,
ad hoc specialiter congregati in villa de Pontibus, habito inter nos
diligenti consilio et tractatu, cum presenti hoc intrumento suo
robore valituro quilibet nostrum per se et per totam universita-
tem de Turrana et de Vilaplana, tam presentem quam futuram,
homagium facimus ore et manibus nostris vobis nobili Berengario
de Pulcrovisu, vice et nomine domini Petri, Dei gracia Aragonum
et Sicilie regis, quod si forte, quod Deus advertat, contingeret
dominum Ermengaudum, Dei gracia Urgellensis comitem, venire
qualibet racione contra pacta, conveniencias et obligaciones factas
seu initas inter eosdem dominos regem et comitem, secundum
quod in instrumentis inde confectis plenius continetur, quod nos
in illo casu teneamur et promittimus iuvare dictum dominum re-
gem et deffendere, et manutenere eum contra eundem dominum
comitem, et nos tenere cum ipso domino rege viriliter et potenter
et contra omnes alias personas cuiscumque condicionis sint. Et ad
maiorem huius rei firmitatem, renunciantes beneficio restitucionis
in integrum, et renunciantes eciam ex certa sciencia illi iuri quo
cavetur alteri non posse per alterum stipulari, et omni alii iuris
auxilio, canonico et civili, scriptis et non scriptis, tanquam hic
specialiter enumeratis, quibus contra predicta vel aliquid predic-
torum nos iuvare possemus in aliquo ullo modo, iuramus vobis
dicto nobili, hoc recipienti pro dicto domino rege, predicta omnia
et singula atendere firmiter et complere, et non in aliquo contra
venire, sic Deus unumquemque nostrum adiuvet, et hec sancta Dei
Euvangelia et crux + Domini coram nobis posita et ab unoquoque
nostrum corporaliter manibus tacta.
Predicta autem faciunt homines universitatis predictarum
villarum, ut dicebant, et pro constanti eciam asserebant de volun-
tate et expresso mandato domini Ermengaudi, comitis supradicti,
et Raimundi de Guardia, militis, ad hoc procuratoris ab eodem
comite specialiter constituti, prout ipsi homines affirmabant, ipso
Raimundo de Guardia presente et concedente.

Quod est actum XVIII kalendas ianuarii anno Domini
MºCCºLXXXº tercio, regnate rege Petro.
Sig(+)num Arnaldi Clusela, Sig(+)num Balagarii Mora, Sig(+)-
num Bartolomei d’en Coma, Sig(+)num Petri ça Sala, Sig(+)num
Petri Gaçeti, Sig(+)num Iacobi de Salcomeles, Sig(+)num Arnaldi
Mora, Sig(+)num Bernardi Lambart, Sig(+)num Fferrarii de Sol-
devila, Sig(+)num Raimundi de Mulner, Sig(+)num Bernardi Veger,
Sig(+)num Petri Pailerols, Sig(+)num Balagarii de Sovia, Sig(+)-
num Raimundi Çabater, Sig(+)num en Soldevila, Sig(+)num Ar-
naldi Busqueti, Sig(+)num Petri Iovari, Sig(+)num Bernardi Ioçre,
Sig(+)num en Carrigo, Sig(+)num Vitallis de Comabela, Sig(+)num
Guilelmi Porta, Sig(+)num Arnaldi Fferrarii, Sig(+)num Guilelmi
Gaçeti, Sig(+)num Bernardi Levet predictorum, iurancium et ho-
magium facencium, qui hoc firmamus et concedimus.
Sig(+)num Iacobi de Lorach, Sig(+)num Gailart de Vilamur,
militum, Sig(+)num Berengarii Cigar, testium.
concedo, presentibus testibus suprascriptis.
Ego Iacobus Rabacie, publicus notarius Balagarii et auctoritate
et presens interfui, et hoc Sig(+)num feci, die at anno prefixis.
364
1283, desembre, 15. Ponts

Els representants de les vila de Vilves, reunits a Ponts, reten home-
natge a Berenguer de Bellvís, en nom del rei, i juren que si
Ermengol, comte d’Urgell, anés contra les convinences que han
firmat, ajudarien el rei contra el comte.
Noverint universi quod nos Arnaldus Amiget, Petrus de Torret,

Petrus Amiget, Guilelmus Amiget, Bernardus de Borraça, Guilelmus
Pa et vinum, en Casteilio, Raimundus Buluga, Raimundus Balaguer,
Guilelmus Toda, Agremont Toda, Petrus Morato, Romeus Vaquer,
Arnaldus Texidor, Guilelmus d’Abeilia, Dominicus deç Mont, Guilelmus
de Gramenet, Guilelmus Exervit et Bernardus Colom habitatores
ville de Viduis, ad hoc specialiter congregati in villa de Pontibus,

habito inter nos diligenti consilio et tractatu, cum presenti hoc
intrumento suo robore valituro quilibet nostrum per se et per totam
universitatem de Vidius, tam presentem quam futuram, quantum
in hoc quod pro domino comite ibidem habemus et tenemus et
facere debemus, homagium facimus ore et manibus nostris vobis
nobili Berengario de Pulcrovisu, vice et nomine domini Petri, Dei
gracia Aragonum et Sicilie regis, quod si forte, quod Deus adver-
tat, contingeret dominum Ermengaudum, Dei gracia Urgellensis
comitem, venire qualibet racione contra pacta, conveniencias et
obligaciones factas seu initas inter eosdem dominos regem et co-
mitem, secundum quod in instrumentis inde confectis plenius
continetur, quod nos in illo casu teneamur et promittimus iuvare
dictum dominum regem et deffendere, et manutenere eum contra
eundem dominum comitem, et nos tenere cum ipso domino rege
viriliter et potenter et contra omnes alias personas cuiscumque
condicionis sint. Et ad maiorem huius rei firmitatem, renunciantes
beneficio restitucionis in integrum, et renunciantes eciam, ex certa
sciencia, illi iuri quo cavetur alteri non posse per alterum stipu-
lari, et omni alii iuris auxilio, canonico et civili, scriptis et non
scriptis, tanquam hic specialiter enumeratis, quibus contra predicta
vel aliquid predictorum nos iuvare possemus in aliquo ullo modo,
iuramus vobis dicto nobili, hoc recipienti pro dicto domino rege,
predicta omnia et singula atendere firmiter et complere, et non in
aliquo contra venire, sic Deus unumquemque nostrum adiuvet, et
hec sancta Dei Euvangelia et crux + Domini coram nobis posita
et ab unoquoque nostrum corporaliter manibus tacta.
Predicta autem faciunt homines universitatis predicte, ut di-
cebant, et pro constanti eciam asserebant de voluntate et expresso
mandato domini Ermengaudi, comitis supradicti, et Raimundi de
Guardia, militis, ad hoc procuratoris ab eodem comite speciali-
ter constituti, prout ipsi homines affirmabant, ipso Raimundo de
Guardia presente et concedente.
Quod est actum XVIII kalendas ianuarii anno Domini
MºCCºLXXXº tercio, regnate rege Petro.
Sig(+)num Arnaldi Amiget, Sig(+)num Petri de Torret, Sig(+)-
num Petri Amiget, Sig(+)num Guilelmi Amiget, Sig(+)num Bernardi
de Borraça, Sig(+)num Guilelmi Pa et vi, Sig(+)num en Casteilio,
Sig(+)num Raimundi Buluga, Sig(+)num Raimundi Balaguer, Sig(+)-

num Guilelmi Toda, Sig(+)num Agremons Toda, Sig(+)num Petri
Morato, Sig(+)num Romei Vaquer, Sig(+)num Arnaldi Texidor, Sig(+)-
num Guilelmi d’Abeilia, Sig(+)num Dominici deç Mont, Sig(+)num
Guilelmi de Gramenet, Sig(+)num Guilelmi Exervit, Sig(+)num
Bernardi Colom predictorum, iurancium et homagium faciencium,
qui hoc firmamus et concedimus.
concedo.
Sig(+)num Iacobi de Lorac, Sign(+)num Gailart de Vilamur,
Sig(+)num Berengarii Cigar, testium.
Ego Iacobus Rabacie, publicus notarius Balagarii et autoritate
et presens interfui, et hoc Sig(+)num feci, die et anno prefixis.
365
1283, desembre, 18
Marquesa Eiximèn, filla de Ruy Eiximèn de Luna i Maria d’Aibar,
declara que no reclamarà res més de l’heretat paterna i que
està satisfeta amb els 1.000 maravedís d’or que li han donat
per dot en casar-se amb Pero Ahonés.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carp. 115, perg. 385, trasllat.1
Conoscan todos quantos esta carta verán, los presentes e

lo avenidores, que yo Marquesa Xeméniç, filla del noble don Roy
Xeméniç de Luna et de dona Maria d’Ayvar, muller suya, ffirmo et
deffenesco et hotorgo, sines nengun retenemiento que fino, toda
part que yo he ni aver devo ni espero de aver de part de vos dictos
padre et madre míos, de sedient et de movizat et de todas cosas
que pueden seer dictas ni entendidas de nenguna savia persona, por
razón de patrimonio et de matrimonio et de avolorio siquiere de
hermandat, assaber es por razon de mil meravedís d’oro alffonsís
buenos de horo et dreytos de peso, los quales vos a mi diestes en
ayuda de mi casamiento et de mi axuar con don Per Hahonés,
assí que d’aquí adelant yo, ni hotri por mi ni en voç mía ni en
nomne mío, en nengún tienpo nenguna demanda ffer non pueda
a vos ni a los vuestros, ante me hotorgo bien et entregament seer
pagada de todas las cosas sobredictas, ent ffago a vos aquesta

present pública carta por sienpre valedera, et a ésto renunçio a
todo dreyto et fuero et ley que a mi pudiesse ayudar per nenguna
raçón ni per nenguna manera, ni a vos noçer ni a los vuestros.
Testimonios son d’esto do Ferrán de Domeyno et don Matheo
d’Artieda, caveros.
Feyta fue esto dia martes, XVIII días andados del mes de
deçiembre era MªCCCªXXIª.
Sign[espai en blanc]al de mi Pero de Riglos, publico notario
de Moraello, qui por mandamiento de los sobredictos esta carta
escrivié.
1. Est es traslat de la carta autenticha et original, non radida ne qançellada ni
emendada, bien et leyalment sacada, non crescudo nin menguado en nenguna cosa,
mas palavra a palavra a palavra sacado del qual esta es la tenor: [...] E yo Brun de
Esconas, publico notario de Luna, vista la original et autenticha carta, non radida,
no qançellada ni emendada, est traslat bien et leyalment ent saque, por mandamiento
de don Fferran Lopez de Senaçano, yustiçia de Luna, non crescudo nin menguado en
nenguna cosa, mas palavra a palavra sacado, et est mi Sig(+)nal acostumnado y faç.
366

El rei Pere mana a Ramon d’Orcau, veguer de Cervera, que defensi
en el càrrec Jaume Sarte de Manresa, que té l’escrivania de
Manresa.
B Vg. doc. 427.
367

El rei Pere, a requesta de les Corts reunides a Barcelona, confirma
unes consitucions promulgades pel seu avi, el rei Pere el Ca-
tòlic, i el seu pare, el rei Jaume.
A ACA, Cancelleria, pergamins Pere II, carpeta 117, Apèndix 3. Al document
hi ha forats i escorrims de tinta.1
C AHCB 1G-8, Primer Llibre Verd, ff. 69r-79v.
In Christi nomine. Nos Petrus, Dei gracia Aragonum et Si-

cilie rex, notum fieri volumus omnibus infrascriptis et aliis infra
limites Catalonie constitutis quod in generali Curia in civitate

Barchinone per nos celebrata duodecimo kalendas ianuarii anno
Domini MºCCº octuagesimo tercio, ad humilem requisicionem
episcoporum, prelatorum, religiosorum, baronum, militum, civium
et hominum villarum Catalonie nobis factam nomine sui et tocius
universitatis Catalonie, quorum nomina in statutis per nos factis
in eadem Curia et sub eadem data continentur, confirmavimus
constituciones infrascriptas, de quibus eciam sigillatim mencio
habetur in supradictis statutis per nos factis, et ad eternam rey
memoriam sigilli nostri munimine roborati, adiungentes formam
sub qua vicarii nostri iu-rare debent, et formam sacramenti iu-
deorum, cum de ipsis in dictis constitucionibus per nos confirmatis
mencio habeatur.
In nomine domini nostri Ihesu Christi. Liqueat universi quod
nos Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, comes Barchinone et do-
minus Montispesulani, cognoscentes veraciter quod status regni
nostri provisione sollicita semper debet in melius reformari, ut per
statuta salubria divine gracie placeamus, et clerus et populis inde
prout necessitas postulat utilitatis senciant incrementa, in generali
Curia Barchinone perpetuis temporibus inviolabiliter statuimus
ea que inferius per certa capitula et distincta iussimus annotare,
quodam tamen capitulo exceptato super vicariis statuendis, quod
usque ad quinquennium tantummodo extendi volumus et observari.
Sane in primis venerabili patre Sparago, Dei gracia Terra-
chonensi archiepiscopo, Guilelmo Vicensi, Guilelmo Gerundensi,
Berengario Barchinonensi episcopis, /nec non abbatibus\, viris
nobilibus Guilelmo de Montecathano, vicecomite Bearnense, Hu-
gone, comite Impuriarum, Nunone Sancii, Guilelmo de Cervaria,
Raimundo de Montecathano, et aliis magnis viris presentibus in
sollempni Curia de comuni consilio irrefragabiliter statuimus quod
iudei terre nostre non recipiant pro usuris nisi viginti solidos pro
centum in anno, et secundum hanc formam fiat computacio ad
minus tempus vel maius, et ad quantitatem minorem vel maiorem.
Item, sollempni Curia approbante, statuimus quod non cre-
datur sacramentis iudeorum in debitis exigendis, nisi habeant
instrumenta confecta legitime, vel testes ydoneos ad probandum,
vel habeant pignus mobile vel ypothecam cui incumbatur.
Item, statuendo volumus observari quod privilegia iudeis
indulta contra sponsalicia mulierum, locum sibi non vendicent si
mulier prior tempore reperiatur.
Nichilominus volumus observari quod si iudei debita sua infra

biennium non exigant vel iudici querelam non proposuerint, et
ab eodem iudice advesario suo non fuerit insinuatum, usure non
excedant duplum sortis debite, quantocumque tempore summa
debite sortis extiterit.
Item, irrefragabili constitucione sanccimus quod iudei in per-
sonis propriis officia publica non presumant aliquatenus exercere,
videlicet officium iudicandi vel iusticiandi hominis, vel puniendi
vel eciam sentencias exequendi.
Item, inviolabili observacione precipimus firmiter custodiri
quod iudei in domibus suis non teneant christianas.
Item, generali Curia approbante, statuimus ut vicarius quilibet
qui pro tempore a nobis fuerit instituendus, instituatur de eodem
episcopatu in quo secundum nostre beneplacitum voluntatis vicariam
est adepturus, et hoc quod dictum est de vicariis usque ad quin-
quennium firmiter decrevimus observari sicut superius continetur.
Item, statutum huiusmodi obervancia inviolabili volumus
perdurare quod vicarius quilibet qui a nobis fuerit instituendus,
iuret formam pacis, illam quam vicarii iurare consueverunt in
presencia episcopi, si eius copia possit haberi, et coram populo
ipsius civitatis vel ville in qua instituatur.
Item, quod nullus vicarius cavalcatam facere audeat vel pre-
sumpmat super honores vel homines ecclesiarum, monasteriorum,
vel super castrum vel honorem de feudo ecclesie vel militis, nisi in
domino feudi prius inventa fuerit faticca de directo racioni illius
qui pacem dicitur violasse.
Item, dignum est et firma observancia teneatur quod vica-
rius non audeat sibi subvicarium ponere per villas vel parrochias
sue vicarie, nisi ubi ab antiquo habeat forssitan consuevit, et ille
subvicarius similiter iuret.
Item, iubemus firmiter observari quod vicarius non teneat in
societate sua serventes latrones vel homines culpabiles sive infa-
matos, nec eos mitere audeat per vicariam suam.
Item, nichilominus precepimus observari quod vicarii nostri
iusticiam non vendant, nec aliquid ab aliquo accipiant unde ius-
ticiam non faciant.
Denique inviolabili constitucioni sanccimus quod vicarii nostri
non incipiant a questione vel a terminis sine cognicione iudicis,
vel precepto principis.
Item, statuimus et concedimus quod nos pro vicario instituendo

precium vel peccuniam mutuam nullam accipiamus.
Item, statuimus quod vicarii non albergent in mansis eccle-
siarum vel locorum religiosorum, nec accipiant ibi aliquid, nec
forcias faciant in eisdem.
Datum apud Barchinonam undecimo kalendas ianuarii anno
Domini millesimo CCºXXºVIIIº.
Sig(+)num Iacobi, regis Aragonum, comitis Barchinone et
domini Montispessulani.
Huius rei testes sunt: Sparagus, Terrachonensis archiepiscopus,
Guilelmus, episcopus Vicensis, Guilelmus, episcopus Gerundensis,
Berengarius, episcopus Barchinonensis, Nuno Sancii, Hugo, comes
Impuriarum, Guilelmus de Montecathano, vicecomes Bearnensis,
Guilelmus de Cervaria, Raimundus de Montecathano, Gaucerandus
de Pinos, Raimundus Alamandi, Guilelmus de Claromonte, Guilel-
mus de Cervilione, Raimundus Berenguarii d’Ager, Dalmacius de
Rochabertino, Hugo de Mataplana, Raimundus de Palau, Bernardus
Hugonis de Serralonga, Bernardus de Sancta Eugenia, Guilabertus
de Crudiliis, Guilelmus de Sancto Vincencio, Guilelmus Umberti,
Garcia Romei, Petrus Cornelii, Assalitus de Gudal, Garssias Petri
de Meytat, Garcia de Orta, Sancius Petri, Sancius de Bolas.
Sig(+)num Guilelmi Scribe, qui mandato domini regis, pro
Guilelmo Rabacie notario suo, hoc scribi fecit, loco, die et anno
prefixis.
Iacobus, Dei gracia rex Aragonum, Maioricarum, Valencie,
comes Barchinone et Urgelli ac Montispessulani dominus, universis
terrarum ac regnorum nostrorum subiectis graciam et benivolen-
ciam in perpetuum. Regalis benivolencie est sic comoditatibus
intendere subiectorum, ut resecatis iis que comuni utilitati nociva
esse noscuntur, illa sola nutriat et conservet que utilitatem respi-
ciunt singulorum. Hinc est quod christiana devocione ab usurarum
extorssione iam penitus quiescente, sic iudeorum cepit insatiabilis
avaritia insevire, ut ab iis qui suis necessitatibus mutuas peccu-
nias recipiunt, non solum inmoderatas et contra modum dudum
a nobis constituitum, verum eciam in tocius terre nostre grave
dispendium, usuras usurarum exigere non formidant. Nolentes
igitur eis omnino suarum pecuniarum licentiam mutuandi pre-
cludere propter christianorum utilitatem, necessitatem et favorem,
set voracitati eorum modum imponere cupientes, statuimus tam
in preteritis quam in futuris contractibus sive debitis usurariis ut
nullus iudeus audeat amplius recipere pro usuris quam quatuor

denarios in mense pro qualibet libra denariorum, nec ultra istum
modum secundum quem peccunia mutuata in uno anno in sexta
tamen parte augmentetur, palam vel occulte exigere, extorquere
seu recipere presumant, sive itaque peccunia mutuo data parve
multeve fuerit quantitatis, sive eciam tempus solucionis faciende
breve longumve fuerit, sive debitum etiam cirographarium fuerit
vel non, sive datis pignoribus mobilibus vel inmobilibus sive non
datis, nullo modo a nobis prefinitus excedatur in solvendis usuris
vel in fructibus pignorum percipiendis. Et si de fructibus pignorum
aliquo eventu ultra prefinitum modum acceperint, cedat iudeis
creditoribus in solucione sue sortis, ita quod ex ipsa recepcione
attenuetur sors debitori, numerata pro rata fructuum ultra pre-
tacxatum compotum perceptorum. Et si tamen fuerit illud quod ex
predictis fructibus ultra receperunt, quod sortem omnino evacuet,
iudei caucionem illius debiti reddere compellatur.
Statuimus eciam ut nullus iudeus de cetero, sive usuras in
sortem redigendo vel in primordialibus instrumentis, sive in ali-
quibus subsequentibus numerationibus sicut facere consueverunt,
sive alio excogitato quocumque ingenio audeat usuras usurarum
exigere vel recipere, set simpliciter absque omni fraude, secundum
sortem debitori numeratam a die numerationis facte usque ad diem
solucionis usuras computet, nec formam pretaxata excedat. Et ut
prefato morbo medela competens adhibeatur, statuimus ut iudei in
civitatibus, villis, castellis et locis in quibus degunt semel in manu
vicarii nostri, vel illius qui ad hoc fuerit constitutus, corporaliter
prestet iuramentum quod in omnibus contractis usurariis ita totum
et formam a nobis statutam in omnibus observabunt, quod ea in
aliquo non excedant; et quilibet tabellio habeat penes se nomina
iudeorum taliter iuratorum, nec audeat aliquis tabellio instrumenta
alicuius iudei conficere, nisi quorum nomina penes se habuerit, et
illis solis faciat instrumenta quos in veritate compererit sic iurasse.
Adicimus eciam quod in singulis contractibus et instrumentis
duo testes ad minus apponantur, qui personas cognoscant contra-
hencium et facti noverint veritatem.
Item, statuimus quod si non peccunia numerata, sed alie res
mutuo date fuerint, que constituunt in pondere vel mensura, sicut
bladum, vinum, oleum et his similia, caveatur attente ne sub illa
specie constitucionibus nostris fraus aliqua fiat, sed secundum
mensuras vel pondera in exsolvenda sorte et usura observancia
similis habeatur, vel si res in peccuniam redigere voluerint, illarum

rerum secundum tempus in quo tradite furint fidelis extimacio
habeatur, et facta legitima extimacione, ad contractum procedant
secundum formam superius nominatam.
Item, statuimus ut tabelliones subtiliter et diligenter inquirant
in quolibet contractu utrum inter christianum et iudeum contra
ordinacionem nostram adhibita sit fraus aliqua vel machinacio,
quam, si intervenisse compererint, iudici vel vicario in illo loco
presidenti non differant revelare, et nullo modo conficiant instru-
menta. Et ad evitandam omnem susp[icion]em ante confeccionem
instrumenti a christiano debitore, vel si plures debitores fuerint a
singulis, vel saltem ab honestiore et de quibus melius videtur quod
facti noverint veritatem, huiusmodi exigant iuramentum: «Iuro ego
Talis quod in contractu isto nullam fraudem vel machinacionem
adhibui, vel ab aliquo adhibitam esse novi, ut contra constitu-
ciones domini regis iudeus iste habeat aliquid a me vel ab aliis
condebitoribus vel fideiussoribus pro usuris istius debiti, set tantam
sortem recepi et tales usuras sibi promito, nec aliquid ultra dedi
pro isto debito /vel promisi\.» Et ex tunc tabellio, habita sortis et
usurarum notitia, conficiat instrumenta, ita distincte quod sors per
se et usura per se nominetur, nec racione prolongamenti vel aliqua
alia ex causa audatur unum cumulum facere sortis et usurarum.
Si vero aliquis tabellio aliter quam supra dictum est instrumenta
confecerit iudeorum, perpetuo tabellionatus privetur officio, et
nichilominus iuxta iudicantis arbitrium pena debita feriatur.
Ideus eciam qui contra modum prefinitum palam vel occulte
aliquid a debitore suo exigere, recipere vel demandare presumpse-
rit, vel aliqua machinacione vel fraude in sortem usuras redegerit,
vel usuras usurarum acceperit, vel contra prefatas constituciones
in aliquid attemptaverit, ipso quidem facto toto illo debito careat in
quo hoc commisisse videbitur, cuius medietas delatori, reliqua
vero medietas nostro vicario applicetur, et hec pena tociens comi-
tatur quociens ab aliquo contra prefinitum modum aliquid fuerit
attentatum.
In predictis vero negociis talem cautelam adhibemus ne pos-
sit veritas occultari, quod si de quantitate sortis numerate, vel de
solucionibus factis tam sortis quam usure, sive de usura in sortem
involuta in primo instrumento vel in subsequentibus quibusdam
extractis novacionibus quas in posterum fieri prohibemus, inter
christianum et iudeum questio sive dissensio habeatur, ita quod in
hiis discordes inveniantur, quolibet eorum prius prestito iuramento

de veritate dicenda a iudice requiratur. Et si concordes inventi
fuerint dictis eorum stetur, et tamen forma a nobis constituta ser-
vetur, quoniam et ad preterita negocia has constituciones nostras
extendimus. Si vero discordias inveniantur, iniungatur probacio
christiano, qui per duos vel tres testes ydoneos, iudeos vel chris-
tianos vel aliis, legitimis probacionibus suam probet intencionem.
Et si iudeus testes habere nequiverit, in hiis casibus sola sufficiat
christianorum probatio, non obstantibus constitucionibus de pro-
bacione per christianum et iudeum facienda, a nobis vel anteces-
soribus nostris in favorem editis iudeorum. Si autem in deffectu
probacionis res in dubium venerit de sorte que in instrumento
continetur, deducatur usura que sorti presumitur involuta secundum
dilacionem faciende solucionis in instrumento comprehensam. Et
illa deduccio fiat ad racionem quatuor denariorum pro libra in
mense. Et facta tali deductione, secundum id quod residuum fuerit
de sorte, incipiat fieri computacio a die confecti instrumenti, ita
tamen quod forma et modus a nobis constitutum in aliquo non
ledatur. Hoc eciam in his preteritis mutuis adhibito moderamine
ut quantumcumque fuerit tempus non exacte sortis, ultra duplum
iudei non recipiant, hoc est quod ultra nichil petant vel accipiant
racione usurarum ex quo sorti fuerit usura coequata, et ex quo
facta fuerit talis solucio, vel si talem nollent recipere solucionem,
ponatur peccunia et consignetur, et ex tunc iudei compellantur
suis debitoris reddere caucionem.
Item, ut in iuramentis faciendis christianorum non sit condicio
deterior quam sit ipsa condicio iudeorum, statuimus ut iudei in
quibuscumque causis non a modo in sinagogis suis vel in locis
separatis, secundum quod in quibusdam locis consueverunt, sed
coram iudice in curiis vel in locis in quibus iudices iudicant et
ubi christiani sua prestant iuramenta, et ipsi similiter iurent super
legem Moysi et decem precepta legis, et alias sollempnitates et
maledictiones que secundum Consuetudinem Barchinone specificari
consueverunt in iuramentis iudeorum, eis in posterum ubique spe-
cificentur, et illa sollempnitas in eorum iuramentis irrefragabiliter
observetur. Quam quidem formam ne sub pretextu ignorancie valeat
irritari, ad omnes civitates scriptam transmitimus, sigilli nostri
munimine roboratam, et ut ibi observetur et per suas dioceses
deffensores civitatum faciant inviolabiliter observari.
Et quia cordi nobis est ut prefata omnia sic inviolata per-
maneant, ut in omnibus locis nostre dominacioni subiectis perpe-
tuam obtineant firmitatem, precipimus universis vicariis, baiulis,

iusticiariis et aliis quibuscumque iudicibus ut circa observacionem
predictorum tam futurorum quam preteritorum sollicite vigilent et
intendant. Qui, si contra predicta fecerint, vel in hiis exequendis
negligentes inventi fuerint vel remissi, iuxta nostrum arbitrium
puniantur, et nichilominus officii sui priventur honore et potes-
tate careant iudicandi. Statuimus eciam ut testis quicunque sit,
christianus vel iudeus, qui circa hec que a nobis constituta sunt
in quocunque casu inventus fuerit deierasse tanquam periurus, ex
tunc ad testimonium minime admittatur, et nichilominus tanquam
falsarius iuxta terre consuetudinem puniatur.
Datum Gerunde V kalendas marcii anno Domini MºCCº qua-
dragesimo.
Hec est forma qualiter fiat sacramentum iudeorum quando
intendunt iurare contra christianos tenentes rotulum in collo:
Iuras ho iudee per illum qui dixit «Ego sum et non est alius
preter me».
Iuras per illum qui dixit «Ego sum dominus Deus tuus qui
eduxi te de terra Egipti, de domo servitutis». Dic iuro.
«Non habebis deos alienos contra me». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Non facies scluptile neque omnem
similitudinem que est in celo desuper et que in terra deorsum,
nec eorum qui sunt in aquis, sub terra, non adorabis ea neque
coles». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Ego sum dominus Deus tuus fortis,
zelotes, visitans iniquitates patrum et in filiis, in terciam et quartam
generacione eorum qui oderunt me, et faciens misericordiam hiis
qui diligunt me in milia et custodiunt precepta mea». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Non assumes nomen domini Dei tui in
vanum, nec enim habebit insontem Dominus eum qui assumpserit
nomen domini Dei sui frustra». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Memento ut diem sabbati sanctifices,
sex diebus operaberis et facies omnia opera tua, septimo autem
die sabbatum domini Dei tui est. Non facies omne opus in eo
tu et filius tuus et filia tua, servus tuus et ancilla tua, iumentum
tuum et advena qui est intra portas tuas. Sex enim diebus fecit
Deus celum et terram, mare et omnia que in eis sunt, et requievit
in die septima. Idcirco benedixit Deus diei sabbati et sanctificavit
eum». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Honora patrem tuum et matrem tuam

ut sis longevus super terram quam dominus Deus tuus dabit te».
Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Non occides». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Non mecaberis». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Non furtum facies». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Non loqueris contra proximum tuum
falsum testimonium». Dic iuro.
Et per illum qui dixit «Non concupisces domum proximi
tui, nec desiderabis uxorem eius, non servum, non ancillam, nec
bovem, nec asinum, nec omnia que illius sunt».
Iuras per quinque libros legis, et per nomen sanctum et glo-
riosum Heyc, asser, heyc, hue, heyc. Dic iuro.
Et per nomen honorificatum Hya, ilya et yha, et per nomen
magnum et forte, tam admirabile quod erat scluptum super fron-
tem Aaron. Dic iuro.
Per nomen admirabile anani fortis quod dixit Moyses super
mare et divisit se per duodecim vias. Dic iuro.
Et transierunt omnes filii Israel per siccum, et submessus est
Pharao et omnes exercitus eius in mari Rubro, et manna secundum
quod comederunt parentes tui in deserto. Dic iuro.
Et per tabernaculum et omnia vasa eius, et per mensam
sanctam et candelabrum aureum totum, et per arcam federis, et
per duas tabulas quas posuit Moyses in ea per preceptum Domini.
Dic iuro.
Et per cortinam paratam ante cherubin et extensam, et per
vestes sanctas Aaron et filorum eius, et per fedus sanctum quod
pepigit Dominus cum Moyse et cum filiis Israel in monte Sinay
in manu Moysi. Dic iuro.
Et per iuramentum sanctum quod iuravit Deus ad Abraham
in monte Morya, et per terram promissionis, et per Iherusalem,
et per kathedram honorificatam Dei, et per angelos ministrantes
ante sanctum benedictum, et per sanctas rotas animalium stantes
facie ad faciem coram Deo laudancium et dicencium voce magna
«Sanctus, sanctus, sanctus dominus Deus sabaot. Pleni sunt celi
et terra». Dic iuro.
Et per omnes angelos pacificos qui in celi sunt, et per omnes
sanctos Dei, et per omnes prophetas Dei, et omnia nomina sanc-
ta et honorificata, et mirabilis et terribilia que sunt de achatos
Baruch hu. Dic iuro.
Et per illum qui dicitur admirabilis consiliarius, Deus fortis,

pater futuri seculi, princeps pacis. Dic iuro.
Et per omnia nomina sancta omnium angelorum qui in celo
sunt, per viginti quatuor libros legis, et per illud totum quod est
in eis scriptum, et per benedicciones et maledicciones que date
fuerunt super montem Gariza et super montem Ebal, et per duo-
decim tribus Israel. Dic iuro.
Ut si scis veritatem et vis iurare mendacium, veniant super
te omnes maledicciones et aprehendat te. Responde amen.
Maledictus eris in civitate et maledictus in agro. Maledictum
orreum tuum et maledicto reliquo tuo. Responde amen.
Et maledictus fructus uteri tui et fructus terre tue, armenta
bovum tuorum et greges ovium tuarum. Maledictus eris ingrediens
et maledictus egrediens. Responde amen.
Mitet Dominus super te famem et esuriem et inquinacionem
in omnia opera tua que facies, donec conterat te et perdat velo-
citer propter adinvenciones tuas pessimas in quibus reliquisti me.
Responde amen.
Adiungat tibi Dominus pestilenciam donec consumat te de
terra ad quam ingredieris possidendam. Percuciat te Dominus
egestate febri et frigori ardore, et stuet aere corrupto et rubigine,
et persecuatur donec pereas. Responde amen.
Sit celum quod supra te est eneum et terra quam calcas fer-
rea. Det Dominus imbres terre tue pulverem, et de celo descendat
super te cinis donec conteraris. Tradat te Dominus corruentem
ante hostes tuos, et per unam viam egrediaris contra eos et per
septem fugias et dispergaris per omnia regna terre. Responde amen.
Sitque cadaver tuum in esca cunctis volatilibus celi et bestiis
terre, et non sit qui abigat. Percuciat te Dominus ulcere Egipti
et partem corporis per quam stercora egeruntur scabie quoque et
prurigine, ita [ut] curar[i] nequeas. Responde amen.
Percuciat te dominus Deus amencia et cecitate et furore men-
tis, et palpes in meridie sicut palpare solet cecus in tenebris et
non dirigas vias tuas. Omnique temporem calumpniam sustineas
et opprimaris violencia, nec habeas qui liberet te. Uxorem accipias
et alius dormiat cum ea. Responde amen.
Domum edifices et non habites in ea, plantes vineam et non
vindemies eam, bos tuus immoletur coram te et non comedas ex
eo. Responde amen.
Asinus tuus rapiatur in conspectu tuo [et non reddatur tibi,]

oves tue dentur inimicis tuis et non sit qui te adiuvet. Filii tui
et filie tue tradantur alteri populo videntibus oculis tuis et deffi-
cientibus ad conspectum eorum [tota die,] et non sit fortitudo in
manu tua. Responde amen.
Fructus terre tue et omnes labores tuos comedat populus
quem ignoras. Et sis semper calumpniam sustinens et oppressus
cunctis diebus, et stupens ad terrorem eorum qui videbunt oc-
culi tui. Percuciat te Dominus ulcere pessimo in genibus insuris
sanarique [non possis a planta pedis usque ad] verticem tuum.
[Responde] amen.
Ducetque Dominus te et uxorem tuam et filios tuos et filias
tuas in gentem quam non novisti tu et patres tui, et servies ibi
diis alieni[s, ligno et lapidi, et e]ris portatus in proverbium et
fabulam omnibus populis ad quos te introduxerit ibi Dominus.
Responde amen.
Sementem multam iactabis in terram et modicum congrega-
bis, quia locuste omnia devorabunt; vineam plantabis et fodies et
vinum non bibes nec colliges ex ea quipiam quoniam vas[tabitur
vermibus; olivas habebis in] omnibus terminis tuis et [non] ungeris
oleo quia defluent et deperibunt. Responde amen.
Filios generabis et filias et non frueris eis quoniam ducentur
in captivitatem. [Omnes arbores tuas et fructus terre tue] rubigo
consumet. Advena qui tecum versatur in terra ascendet super te
eritque sublimior, tu autem descendens et eris inferior. Ipse fene-
rabit tibi et tu non fenerabis ei, ipse erit in capite et tu eris in
cauda, et venient super te omnes maledicciones iste et persequentes
apprehendant te don[ec intereas. Responde amen.
Servies inimico tuo quem] Dominus mitet tibi in fame et siti
et nuditate et omni penuria, et imponet iugum super cervicem tuam
[donec te conterat. Adducet Dominus super te gentem de longin-
quo et de] extremis finibus terre in similitudinem aquile volantis
cum impetu, cuius linguam intelligere non possis. Responde amen.
Gentem pessimam que no defferat seni nec misereatur par-
vulis et devoret fetus iumentorum tuorum, fruges terre tue donec
intereas, et non relinquet tibi triticum, vinum, et ol[eum, armen-
ta bovum et greges] ovium, donec te [disperdat] et conterat, et
comedes fructus uteri tui et carnes filiorum ac filiarum tuarum
quas dederit tibi dominus Deus tuus in angustia et vastitate qua
oppr[imet te tuus hostis. Responde] amen.
Consumetur invanum virtus tua et non donet terra tua germen

suum, et arbores terre tue non dent fructum suum. Mitat Dominus
in te bestias agri que consumant te et peccora tua, et ad paucitatem
cuncta redigant desertaque fiant in terra tua. Confringat dominus
Deus te baculum panis et reddat eum ad pondus, et comedas et
non sis saturatus. Non ignoscat te Dominus, [set tunc] contra te
maxime furor eius seviet et zelus contra te, et sedeant super te
omnia maledicta que scripta sunt in hoc volumine, et deleat Do-
minus nomen tuum [sub celo, et] consumat te in perdicionem ex
omnibus tribubus Israel iuxta maledicciones que in isto volumine
continentur. Responde amen.
Fiant filii tui orphani et uxor tua vidua, sitis sicut stipula
ante faciem venti, et angelus Domini persequatur te. Sint vie tue
tenebrose et lubrice, et angelus Domini te impellat. Fiat mensa
tua coram te in laqueum et in retribucionem et in scandalum.
Responde amen.
Obscurentur occuli tui ne videant et dorsum tuum semper
incurvet. Effundat Dominus super te iram suam, et furor ire sue
comprehendat te. Appo[nat Deus] iniquitatem super iniquitatem
tuam et non intres in iusticiam suam. Fiat habitacio tua deserta et
in tabernaculis tuis non sit qui inhabitet. Deleat Dominus nomen
tuum de libro vivencium et cum iustis non scribaris. Responde amen.
Effundatur sanguis tuus sicut humus et corpus tuus sicut
stercora. Argentum et aurum tuum non liberet te in die furoris
Domini. Percuciat te Dominus omnibus plagis sicut percussit
Pharaonem et populum eius, si scis veritatem et iuras falsitatem.
Responde amen.
Percuciat te Dominus sicut percussit Egiptum sanguine,
ranis, scinifis et muscis, et mortalitate animalium, et ulceribus
vestiis, et grandinibus, et locustis, et mortalitate primogenitorum
tuorum. Malediccio qua maledixit Iosue Iericho veniat super te et
super domum tuam et super omnia que habes. Uxor tua et filii
tui mendicent hostatica, et non sit qui consoletur eos. In ira et in
furore domini regis et omnium illorum qui te videbunt venias, et
omnes amici tui habeant te pro inimico et semper te derrideant.
Cadas et non sit qui te adiuvet ad sublevandum. Pauper et miser
moriaris. Non sit qui te tumulet. Si scis veritatem et iuras fal-
sitatem anima tua vadat in illo loco in quo canes stercora sua
deponunt. Responde amen.
Datum Gerunde anno Domini MºCCº quadragesimo primo Xº

kalendas marcii, era MªCCªLXXª nona.
Anno Domini millesimo CCº secundo mense septembris, in
celebri Curia apud Cervariam, presentibus archiepiscopis Terra-
chonsis et Narbonensis, Guilelmo de Cardona, Guillelmo de Cer-
vilione, Arberto de Castroveteri, Raimundo de Cervaria, Guilelmo
de Guardia, Bernardo de Portella, Guilelmo de Torroia, Raimundo
Gaucerandi et aliis quampluribus, tam clericis quam laicis, volun-
tate et rogatu omnium qui instanter petebant, constituit dominus
rex Petrus, Dei gracia rex Aragonum, comes Barchinone, quod
hominem alterius sub proprio ducatu suo atque emparancia sine
voluntate et licencia domini sui nullo modo reciperet.
Ibidem, etiam inviolabiliter constituit quod si domini suos
rusticos male tractaverit, vel sua eis abstulerit, tam ea que sunt
in pace et treuga quam alia, nullo modo teneantur domino regi in
aliquo, nisi essent de feudo domini regis vel religiosorum locum,
tunc feudatariis non liceret.
Addidit eciam et firmiter mandavit quod nullus esset ausus
mitere ignem vel subponere in messem neque in congeriem frugum,
quod vulgo dicitur modoleo sive garbera. Quod qui fecerit, eiciatur
a pace et tregua domini regis, se et sua, ubicumque destruantur
loca sua. Et si homines domini regis vel religiosorum locorum
sub pignore dicta loca tenuerint sive honores eorum, destruantur
loca et fortitudines eorum funditus, set planicies et honores eorum
creditoribus sint salvi illibatique permaneant.
Insuper eciam constituit quod licitum sit cuilibet, ut si invenerit
animalia aratoria sive quelibet alia in suo maleficio, quod vulgo
dicitur tala, ea capere et tamdiu tenere donec sibi sit cautum et
satisfactum a dominis animalium.
In eadem Curia addidit quod boves aratorii militum essent
sub pace tantum. Cetera vero non essent sub pace et tregua.
In Christi nomine. Sit omnibus manifestum quod nos Ia-
cobus, Dei gracia rex Aragonum, comes Barchinone et dominus
Montispessulani, volentes antecessorum nostrorum sequi vestigia et
exempla, cum consilio venerabilium patruum nostrorum Sparagi,
Terrachone archiepiscopi, Berengarii Barchinone, Guilelmi Vicensis,
Guilelmi Gerundensis episcoporum, abbatum et nobilium virorum
Raimundi [sic] Sancii, Hugonis, comitis Impuriarum, Guilelmi de
Muntcada, vicecomitis Bearnensis, Raimundi de Muntcada, Guilelmi
de Cervaria, Hugonis de Mataplana, Raimundi Alamandi, Geraldi de
Cervilione, Guilelmi de Claromonte et multorum aliorum militum,

civium et aliorum proborum hominum villarum Cathalonie, paces
et treugas perpetuas, a Cinca usque ad Salsas, statuimus in hac
forma, ita quod omnes ecclesie et clericorum persone, cuiuscumque
ordinis sint, cum hominibus et rebus eorum et iuribus, sub hac
pace sint constituite.
Item, cimiteria et sacraria cuiuscumque ecclesie in circuitu
constituta, nullus invadere aut infringere presumat, nichilque
inde abstrahere attemptet feriendis, huius statuti temeratoribus
pena sacrilegii inferenda et ab episcopo eiusdem loci distrin-
genda, satisfaccione dupli dampni quod fecerit ei qui passus est
prestanda.
Ecclesias quoque incastellatas, sub pacis et treuge deffensio-
ne constituimus, ita tamen quod si raptores et fures in eisdem
ecclesiis predam vel alia maleficia congregaverint, querimonia ad
episcopum in cuius episcopatu comissum fuerit, et ad nos sive
ad nostrum baiulum, defferatur, et ex tunc nostro iudicio quod
comissum fuerit emendetur, vel a pace et treuga predicta ecclesia
sequestretur.
Dominicaturas quoque canonicorum, ecclesiarum et monas-
teriorum sub eadem pacis constituimus securitate, pena duple
restitucionis imminente eis qui eas invadere presumpserint.
Clericos, monachos, viduas, pupillos, orphanos, sanctimo-
niales, cum omnibus rebus suis sub eadem pacis deffensione
constitutos decernimus, quod nemo eos aprehendat et nichil eis
iniurie inferat, nisi in maleficiis inventi fuerint. Siquis in aliquem
istorum manus violentas iniecierit, vel aliquid eis abstulerit, ablata
in duplum restituat, et de iniuria nichilominus iudicio episcopi
in cuius diocesi comissum fuerit illis satisfaciat. Sacrilegii vero
penam episcopo dependat.
Imunitates quoque Templi, et Hospitalis Iherosolimitani nec-
non et aliorum locorum venerabilium cum omnibus rebus suis
sub eadem pace et pene in terminacione pariter cum clericis et
ecclesiis constituimus.
Villanos et villanas ecclesiarum, et locorum religiosorum, et
canonicorum et nostros, et omnes res eorum, tam mobiles quam
inmobiles et semoventes, videlicet boves, /oves,\ asinos, asinas,
equos, equas ceteraque animalia, sive sint apta ad arandum sive
non, sub pacis et treuge securitate ita constituimus, ut nullus eos
capiat vel invadat in corpore proprio vel in rebus mobilibus vel
inmobilibus eis dampnum inferat nisi in maleficiis inventi fuerint,

vel quando in cavalcatis cum dominis aut aliis ierint, set postquam
ad domos reversi fuerint sub predicta pace remaneant.
Cives vero et burgenses, et omnes homines nostros et villarum
nostrarum, cum omnibus rebus eorum, mobilibus et inmobilibus,
iudeos eciam cum omnibus rebus suis, sub pace nostra constituimus.
Villanos et villanas militum et eorum familiam sub predicta
pace constituimus, nisi inventi fuerint cum armis.
Omnia animalia aratoria tantum et instrumenta aratoria,
columbaria, palearia, abellaria, olivaria et molendina in predicte
pacis constituimus.
Item, nullus homo animalia aratoria vel instrumenta arandi
pro plivio, vel proprio debito vel alieno, nec debito proprio vel
alieno, nec pro debito vel delicto dominorum suorum, pignorent
nec capiant, eciam si fuerint specialiter obligata.
Rustici vero nec familia forum pro debitis dominorum suorum,
vel propriis debitis vel fideiussionibus, nullo modo personaliter
capiantur nec capti detineantur.
Item, mansiones aliquis non incendat vel alias ignem subponat
ad nocendum. Si vero barones nostri vel milites nostri inter se
guerram habuerint, et ad expugnandum castrum vel fortitudinem
inimicorum suorum venerint, et expugnando in ipso corpore castri
vel fortitudinis ignem subposuerint, non teneantur pro pace fracta.
Terras in contenciones positas nullus villanus laboret postquam
inde comonitus fuerit ab eo in quo iusticia placiti non remansito,
nisi possessor paratus sit directum facere et complere. Si vero
ter comonitus eas laboraverit et preterea dampnum ceperit, non
requiratur pro pace fracta, salva tamen pace bestiarum deditarum
in usu laboracionis, et erum qui eas gubernavit vel custodierint
cum omnibus que secum duxerint. Nolumus eciam quod propter
contumaciam rusticorum animalia aratoria /deprehendantur,\ in-
vadantur vel disperdantur.
Vias publicas sive caminos vel stratas in tali securitate poni-
mus, et statuimus ut nullus inde iter agentes invadat vel in corpore
proprio sive rebus suius aliquid iniurie inferat vel molestie, nisi
fuerint milites vel homines de guerra. Pena lese maiestatis imi-
nente ei qui contra fecerit post satisfaccionem dupli de malefactis
et iniuriam dampnum passo prestita.
Sub hac eadem pace constituimus milites et omne alios qui

iverint cum domina uxore militis, nisi fuerint baudatores vel pro-
ditores manifesti, quos ab ista pace et treuga penitus ehicimus.
Proditores dominorum suorum qui, secundum constitucio-
nem scriptam, innocenciam suam purgare noluerint, ab hac pace
et securitate eicimus, tam eos cum hominibs suis, quam eorum
complices et fautores, excludimus et excipimus.
Salvetates quoque tocius terre nostre, tam novas quam an-
tiquitus constitutas, sub predicta pace et securitate ponimus et
statuimus.
Fures, latrones et eorum receptores, si redigere malum quod
fecerint noluerint, vel directum facere contempserint, a predicta
pace et securitate secernimus cum omnibus suis rebus, mobilibus
et inmobilibus.
Siquis vero miles vel cives contra huiusmodi constitucionem
comiserit dampnum, emendet illi cui malum fecerit infra quindecim
dies postquam monitus fuerit, simplum. Post XV dies, duplum,
prestandis insuper centum viginti solidos de duplenca moneta.
Rustici vero quadraginta solidos episcopo et nobis ad quos
querimonia fracte pacis et treuge dinoscitur contigisse.
Si vero infra quindecim dies primos, temerator constitute pacis
et treuge simplum non emendaverit, postea, ut supradictum est,
duplum prestet, ita quod medietatem istius dupli habeat querela-
tor, et aliam medietatem episcopus et nos, qui ad hanc iusticiam
faciendam cum predicto steterimus.
Et insuper si infra pretaxatos quindecim dies per nos, vel
per episcopum, vel nuncium aut nuncios nostros, idem temerator
comonitus dampnum non emendaverit, deinde malefactor ipse et
complices sui, coadiutores et consiliatores eius, ab episcopo ex-
communicentur, et a predicta pace et treuga separati intelligantur
cum omnibus rebus suis, ita quod malum quod propter hoc eis
fuerit illatum non requiratur pro pace et treuga fracta.
Set si malefactor et adiutores eius, iamdicto querelanti ullum
malum fecerit, emendetur pro pace fracta.
Preterea constituendum esse et firmiter observandum cen-
suimus sub eadem pace et treuga dies dominicos et festivitates
omnium sanctorum apostolorum, et Adventum Domini usque ad
octabas Epifanie, et Quadragesimam usque ad octabas Pasce,
diemque Assensionis dominice, necnon festum Pentecostem cum
octabis suis, et tres festivitates sancte Marie, et festivitatem sancti

Iohannis Babtiste, et sancti Michaelis, et Omnium Sanctorum, et
festivitates beate Eulalie Barchinone et sancti Felicis Gerunde et
sancti Martini.
Violatores autem pacis teneantur satisdare et pignora tenen-
cia mittere in manu vicarii nostri in propriis personis. Si tamen
dominus qui eos ad maleficium duxerit vel ad guerram, voluerit
satisdare et pign[ra mittere] pro se et militibus et hominibus suis,
qui de domo et familia sua fuerint, recipiantur.
Si vero homines monasteriorum vel aliorum locorum reli-
giosorum inter se dampnum dederint in corpore sive rebus, et
querimonia ista ad vicarium pervenerit, remittat eum vel eos ad
dominos proprios, et si ipsi infra quindecim dies dampnum in
posse dominorum suorum resarcire noluerint, deinde vicarius
noster accipiat pignora tenenc[ia i]n propriis personis et causa
illa fine debito terminetur.
Item statuimus ac mandamus ut paces iste et treuge sint
firme et perpetuo durature.
Item, statuimus atque iubemus quod omnes milites et cives
et homines villarum a XIIII annis supra paces istas iurent, et eas
teneant et deffendant fideliter sine fraude et ingenio aliquo. Qui-
cumque [autem amonitus ab episcopo vel a nostro] vicario iurare
noluerit, ex tunc sint excomunicatus et a pace et treuga eiectus.
Ad maiorem itaque securitatem nos Iacobus, Dei gracia rex
Aragonum, comes Barchinone et dominus Montispessulani, omnia
supradicta et singula iuramus per Deum et hec sancta IIIIor Evan-
gelia tenere et firmiter observare et facere observari.
Datum Barchinone XIIº kalendas ianuarii anno Domini
MºCCºXXºVIII.
Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis Aragonum, comitis Bar-
chinone et domini Montispessulani.
Sig(+)num Hugonis, comitis Impuriarum, que hoc iuro salva
racione mea comitatus Impuriarum et Petrala[tensis, Guilelmi de
Montecathano, vicecomitis Bearnensis] Raimundi de Montecathano,
Guilelmi de Cervaria, Hugueti de Mataplana, Bernardi Hugonis de
Serralonga, Guilelmi de Sancto Vincencio, Galcerandi de Pinos,
Guilelmi de Cervilione, Raimundi Alamandi, Guilelmi de Claromon-
te, Guilelmi de Terrachone, Dalmacii, vicecomitis de Rochabertino,
Bernardi de Sancta Eugenia, Petri Bernardi de Rivopirorum, Ber-
trandi de Bauluz, Raimundi Berengarii de Ager, Raimundi de Ge-

ronela, Bernardi de Sancto Vincencio, Guilelmi de Baneriis, Poncii
de Volterra, Arnaldi de Viduis, Arnaldi de Occulomolendinorum,
Arnaldi de Valleviridi, nos omnes predicti et singuli predicta om-
nia et singula iuramus per Deum et super sancta IIIIor Evangelia
adimplere, servare et facere servari, sicut superius continetur.1
In Christi nomine. Notum sit cunctis quod nos Iacobus, Dei
gracia rex Aragonum et regni Maioricarum, comes Barchinone
et Urgelli et dominus Montispessulani, predecessorum nostrorum
sequentes vestigia, apud Terrachonam in generali Curia constituti,
habito consilio episcoporum et aliorum ecclesie prelatorum, et
magistrorum Templi et Hospitalis, ac nobilium subscriptorum, ad
honorem Dei et subditorum nostrorum, paces et treugas ultimas,
quas olim fecimus Barchinona quando ivimus ad Maioricas penitus
renovantes et iterum confirmantes, ea que de nostris regalibus et
de ecclesiis cathedrarum et aliis per Cataloniam constitutis, de
clericis et locis religiosis, de venerabilibus domibus Hospitalis et
Templi, cum omnibus rebus suius et hominibus eorum, mobilibus
et inmobilibus, sicut in cartis nostris plenius continetur.
Quedam capitula eisdem pacibus digne duximus adiungenda,
omnem superfluitatem a nobis penitus resecantes, ut cum Dei auxi-
lio infideles barbaras nasciones expugnaremus, salvis in omnibus
Usaticis et Consuetudinibus Barchinone.
In primis statuimus quod omnes homines de pede, tam
rustici quam villani, sive sint nostri sive ecclesiarum vel locorum
religiosorum sive militum, sive de alodio sive de feudo, cum gue-
rra et sine guerra, sint sub pace et treuga firma et secura, sub
fidelitate et legalitate nostra, cum omnubus rebus suis, mobilibus
et inmobilibus, exceptis personis illorum qui in cavalcatis inventi
fuerint, vel forte caperetur in castro vel forcia aliqua expugnata.
Verumptamen, postquam reversi fuerint de cavalcatis sint salvi
et sub ipsa pace liberi et securi, cum suis bestiariis grossis et
minutis, ortis, campis, vineis, domibus, possessionibus, arboribus
cuiuscumque generis, ac rebus aliis mobilibus et inmobilibus que
dici vel excogitari possint ad eosdem homines pertinentes, exceptis
latronibus et raptoribus manifestis,
Item, satuimus quod nullus homo capiat per se vel per
alium, nec raubet nec raubari faciat aliquem de genere laycum
vel clericum, nisi ipsum acuyndaverit antea per quinque dies, et
hoc intelligimus de illis que non sunt in guerra nec sunt valitores
alicuius guerre. Et qui ceperit vel interfecerit sit statim traditor.
Item, statuimus quod nullus vicarius noster vel aliquis homo

de villa pignoret aliquem militem vel eius hominem, ecclesiarum
vel locorum religiosorum, vel faciat eis aliquod malum pro aliquo
male facto, debito vel delicto, nisi primum invenerit faticam directi
in eo vel in domino suo. Quam si invenerit, possit suum debitum
pignorare in omnibus rebus suis, exceptis personis hominum et
animalibus aratoriis, que omnia sint in pace. Eodem modo mi-
lites vel eorum homines, nec homines ecclesiarum vel locorum
religiosorum non possint nostros homines nec alios pignorare nec
malum eis facere sine premissa fatica inventa in nostris hominibus,
vel nobis vel in vicario sub quo nostri homines fuerint constituti.
Item, statuimus quod nullus reptatus de bausia sustineatur in
nostra curia vel alibi nisi se purgare voluerit de bausia secundum
Consuetudinem Barchinone.
Cetera sequencia in dicta constitucione hic non ponuntur
usque ad datum eiusdem constitucionis.
Hec dicta et facta fuit apud Terrachona XVIº kalendas aprilis
anno Domini MºCCºXXXºIIIIº consilio suscriptorum prelatorum.
Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis Aragonum, comitis Bar-
chinone et domini Montispessulani.
Berengarii, episcopi Barchinone, Guilelmi, episcopi Gerun-
densis, Berengarii, episcopi Ilerdensis, Petri, episcopi Dertusensis,
Bernardi, episcopi Elenensis, Raimundi Pabatot, magistri Milicie
Templi, Hugonis de Fullalchquer, magistri Hospitalis, Petri infantis,
domini Maioricarum, Nuno Sancii, Ponci Hugonis, comitis Im-
puriarum, et iuravit salvo iure suo in omnibus comitatibus eius,
Raimundi Fulconis, vicecomitis Cardone, Bernardi de Portella,
Guilelmi de Mediona, Gaucerandi de Pinos, Guilelmi de Podio-
viridi, Dalmacii de Timor, Berengarii de Podioviridi, Guilelmi de
za Guardia, Guilelmi de Angularia, Bernardi de Sancta Eugenia,
Berengarii de Angularia, Petri de Cervaria, Petri de Graynnana,
Raimundi Berengarii de Ager, Guilelmi de Montecathano, Hugueti
de Mataplana, Iauffredi de Rocabertino, Dalmacii de Sancto Mar-
tino, Gilaberti de Crudiliis, Guilelmi de Sancto Vincencio, Fferrarii
de Sancto Martino, Guilelmi de Palou, Raimundi de Palacio, Petri
de Montecathano, Gaucerandi de Cartella, Dalmacii de Castello,
Berengarii de Cervaria, Raimundi de Rocafort, Arnaldi de Rubione,
Raimundi de Graynanela, Petri de Angularia, nos omnes predicti
qui hoc iuramus.
Hec est forma sacramenti vicariorum:

Iuro ego talis vobis domino Petro regi et universo populo de
mea vicaria quod in hac vicaria in qua vos me mititis me habe-
bo legaliter, manutenendo ius et iusticia, et deffendam ecclesias,
clericos, domos ordinis et religionis, et personas ac iura eorum,
et homines et possessiones eorum, et inmunitates et privilegia, et
villas ecclesiarum et domorum religiosorum, non cogam clericos
sub examine meo litigare, nisi ob deffensionem sui prelati.
Siqua militaris persona vel aliqua alia albergam mandaverit,
vel per violenciam accipere presumpserit, vel aliquid accaptaverit
in domibus clericorum, religiosorum, aut in dominicaturis eorum
vel in dominicaturis vestris, de illa pro posse meo iusticia faciam,
sicut de raptore vel de publico male factore.
Et deffendam viduas, pupillos, orfanos, caminos, stratas, paces
et treugas, et bovaticum, homines civitatum et villarum et burgo-
rum dominicaturarum vestrarum, et iura eorum ac pignora, et ab
aliqua persona de illis quos ego deffendere et emparare debeam
non accipiam aliquid clam vel aperte pro faciendo sibi directo.
Et placita que venient in posse meo expediam quam cicius
potero secundum ius et racionem, et non accipiam aliquid ab
aliqua precium, nisi directam iusticiam que de placito debebat
exire, et illam nunquam nisi causa finita per composicionem vel
sentenciam. Et si per sentenciam finietur accipiam iusticiam so-
lummodo a victo, a victore nichil accipiam neque exigam.
Si autem questio vel causa amicabili composicione fuerit
terminata, moderate quod iustum fuerit exigam ab utraque par-
te. Quam iusticiam tradam fideliter in manu baiuli vestri, et non
vetabo me alicui conquerenti. Et siqua servicia michi gratis facta
fuerint, omnia manifestabo, et mitam in computo.
Durante similiter meo officio, michi a vobis domino rege
comisso, nullum de subiectis faciam michi censualem, et quia
statutum est vestrum ne aliquis de hominibus illis quos vos debe-
tis manutenere et deffendere sit in manutenencia vel emparancia
alicuius, et quod nullus de cetero portet scutum vel signum aliquid
in guidaticum alicuius, promito vobis quod omnes quoscumque in
vicaria mea invenero remansisse vel esse in manutenencia alicuius,
ab istis, quindecim diebus in antea, ego exigam ab eo illam penam
que debet exigi a transgressore regii decreti.
Siquis autem in civitatibus aut in villis vestris, vel domi-

nicaturis ecclesiarum vel domorum religiosorum, homicidium,
sacrilegium vel aliquid scelus perpetraverit et receperit se in
castro et fortitudine alicuius, ego, statim ut audiero, veniam ad
ipsum qui receperit, et queram ab eo diligenter male faccionem
et rapinam. Et si reddere noluerit, exigam ab eo potestatem de
hiis que per vos tenebit, et postquam dederit michi potestatem,
tenebo eam tamdiu donec de ipso maleficio et iniuria vobis illata
fuerit plenarie satisfactum.
Si vero non tenuerit aliquid pro vobis per quod possim eum
distringere, acuyndabo eum ex parte vestra, et pro posse meo
capiam tantum de rebus suis unde possit malefacta et iniuriam
emendare.
Hoc idem faciam de illis qui noluerint dare potestate in
consimili facto.
Item, promito quod siquis alicui homini, vero de illis quos
deffendere debebatis, turpem contumeliam quis fecerit, vel ipsum
occiderit vel vulneravit, non guidabo eum sine consenssu ipsius
vulnerati vel contumeliam passi, vel consensu amicorum occisi.
Fures vero et latrones, raptores et alios malefactores, ubi
audiero esse in tota mea vicaria, toto studio invenire curabo, et
postquam invenero non dimitam eos pro peccunia vel alia racione,
set faciam inde iusticiam secundum quod fuerit iudicatum.
Promito super religione eiusdem sacramenti quod valdenses sive
ençabatatos et alios hereticos omnes persequar et evitabo ubique,
et de eis sic me habebo toto posse, sicut ab episcopo amonitus
fuero et instructus, et sicut in carta stabilimenti a vobis domino
meo rege facti, quondam Gerunde, plenius continetur.
Sig(+)num Petri de Sancto Clemente, scriptoris predicti domini
regis, qui mandato eius hoc scribi fecit et clausit, cum literis rasis
in prima linea ubi dicitur confirmavimus, et in secunda ubi dicitur
constituciones, et suprapositis in eadem linea ubi dicitur fecimus,
et suprapositis in quarta ubi dicitur necnon abbatibus, et in XXIª
ubi dicitur vel promisit, et in LXIª ubi dicitur deprendantur, et rasis
in LXXIª ubi dicitur nostris, loco, die et anno prefixis.
1. Aquest pergamí, tot i que presenta uns textos de vegades incomplets, no és co-
negut per cap editor precedent de les diferents constitucions, l’edició completa de les quals
està publicada, en ordre de transcripció al pergamí, a les següents obres, on es trobarà
la relació dels altres testimonis: Huici-Cabanes 1976-88 doc. 112, (corts Barcelona), doc.
323 (corts Girona), doc. 324 (jurament jueus), Gonzalvo 1994, doc. 21 i Alvira 2010, doc.
351 (corts Cervera), Huici-Cabanes doc. 111 i Gonzalvo doc. 26 (corts Barcelona 1228),
Huici-Cabanes doc. 217 i Gonzalvo doc. 27 (corts Tarragona). 2. Falten els següents
articles: Item, statuimus quod nullus homo capiat per se nec per alium, nec robet nec
robare faciat, aliquem hominem de genere laycum vel clericum, nisi acuydaverit ipsum
ante per V dies. Et hoc intelligimus de illis qui non sunt de guerra nec valitores ali-
cuius guerre. Et si ceperit vel interfecerit eum, sit statim proditor. Ab hac pace autem
excludimus hereticos maifestos et eorum credentes, fautores atque defensores, fures et
latrones, et eorum receptatores, et publice excomunicatus, nisi voluerint se emendare
ad mandatum episcopi. Statuentes firmiter, et insuper mandamus ut nullus eos def-
fendat, immo manifeste eos et omnibus modis evitet. Volumus preterea et mandamus
ut nulli violatores pacis manuteneant nec raptores, nec aliquis bausator appellatus sit
sub pace, nisi voluerit sibi purgare ad cognicionem curie.
368
1283, desembre, 31
Jaume de Vall Senyiu, castlà de Fraga, reconeix que Ramon d’Orcau
li ha pagat els 500 sous de Jaca que li devia per les rendes de
quatre anys del castell i de la vila d’Arans.
Noverint universi quod ego Iacobus de Val Seynniu, miles,

castlanus de Fraga, per me et omnes meos, fateor et recognosco
in veritate me esse bene paccatum, et per bene paccatum me
teneo penitus ad totam meam voluntatem, a vobis nobili Rai-
mundo de Orcau, milite, et vestris, de omnibus illis quingentis
solidis iachensium pro quibus vobis vendidi iura, redditus, exitus
et proventus castri et ville de Arançis ad quatuor annos, prout in
instrumento a me inde vobis facto plenarie disnoscitur contineri.
Et quia de ipsis ad totam meam voluntatem vestri bene pacca-
tum sum, ideo renuncio scienter excepcioni non numerate et non
recepte peccunie, et doli et in factum. Unde cum hac presenti
publico intrumento absolvo et diffinio, et liberos ac immunes
facio semper penitus et quietos vos dictum nobilem Raimundum
de Orchau et vestros, et omnia bona vestra, ab omni accione,
peticione, questione, demanda, querela, voce ac causa, realibus et
personalibus, directis, utilibus seu mixtis, cuiuscumque generis vel
spetiey sint, quascumque contra vos vel vestros vel bona vestra,
racione predictorum D solidorum iachensium possem facere vel
movere, sine omni vinculo et retentu quod in predictis non facio
quoquo modo, et sicut melius et plenius ac utilius dici, scribi et
sanius intelligi vel excogitari possit, salvamento ac comodo vestri
et vestrorum. Faciens inde vobis et vestris firmum et irrevocabile
pactum, sollempni stipulatione vallatum, super /predictis\ de non
petendo et de non agendo, in iure et extra ius, per me vel per
aliam interpositam personam aut personas ullo modo.
Quod est actum pridie kalendas ianuarii anno Domini

Sig(+)num Iacobi de Val Seynniu predicti, qui hoc concedo
et firmo firmarique rogo.
Sig(+)num Paschasii de Morel, cursoris bladi, Sig(+)num Io-
hannis de Camporrals, scriptoris ilerdensis, testium.
Ego Petrus de Barchinona, scriptor, sub iussione Guillamoni
Sala, notarii publici Ilerde, hoc scripsi et hoc Sig(+)num feci, cum
supraposito in VIIIª linea ubi dicitur predictis.
Sig(+)num mei Guillamoni Sala, notarii publici ilerdensis,
369
1284, gener, 6
Trasllat d’un article de les Corts de València.
Hoc est translatum bene et fideliter sumptum a quadam

clausula cuiusdam privilegii concessi civitati Valencie per dominum
Petrum, Dei gracia Aragonum et Sicilie regem, sigilli eiusdem cerei
pendentis sigillati, ac etiam sigilli domini infantis Alfonsi, eius-
dem domini regis primogenitum, VIIIº idus ianuarii anno Domini
MºCCºLXXXº tercio, tenor eius talis est:
Item, concedimus et ordinamus quod, si nos, vel procurator
Valencie vel alius officialis noster, abstulerint possessiones aliquibus
hominibus absque sentencia, tornentur incontinenti in possessione
sua, inde firmantibus de directo.
Sig(+)num Raimundi Maçane, notarii publici Valencie, qui
hoc translatum fideliter translatavit mandato iuratorum Valencie,
et eius sigillo cereo pendenti sigillavit.
370
1284, gener, 7. Barcelona

El rei Pere s’adreça al batlle de Barcelona per ordenar-li que faci
respectar pels compradors de les rendes reials de la batllia de
Barcelona el privilegi que té el Temple de cobrar el delme sobre
aquestes rendes.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 115, perg. 390/2, trasllat del
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fideli suo baiulo

Barchinone, salutem et graciam. Ex parte comendatoris domus
Templi Barchinone nobis extitit intimatum quod emptoris nostro-
rum reddituum de bailivo Barchinone, tam infra civitatem quam
extra civitatem, nolunt dare decimum, nec in compotum ponere
predicte domus de perpetualibus et de aliis que habent dare de
dictis redditibus ultra quantitatem nobis assignatam, nec recte
decimum computant prout debent et antiquitus extitit consuetum.
Quare vobis dicimus et mandamus quatenus, si ita est, compellatis
dictos e[mptores ad] solvendum predicto comendatori decimum
quod habet et habere debet in redditibus supradictis. Et si discen-
tio evenerit inter eos, compareant coram magistro Arna[ldo] […]
Barchinona […] predictam presentibus comitimus terminandam.
Datum Barchinone VII idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam littera papirea domini regis,
sigillo eiusdem minori cereo sigillata, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Bernardi de
Caderita, no[tarii]. Sig(+)num Philipi Anglesii, notarii. Sig(+)num Nicholai de Samares,
scripsit et clausit V kalendas marcii anno predicto, cum litteris tamen rasis et emendatis
in linea IIIIª ubi dicitur et.
371

El rei Pere mana a Ramon d’Orcau, veguer de Cervera, que en la
causa que hi ha entre ell i Jaume Sarta, d’una banda, i Bernat
de Sala, de l’altra, a l’examen de Jaume de Bianya, respecte a
la possessió de l’escrivania de Manresa, no faci res.
B Vg. doc. 427.
372

El rei Pere s’adreça als batlles de Vilamajor, Cardedeu, les Franqueses
del Vallès, Tagamanent, Vic, Moià, Santpedor, Manresa, Terrassa
i Caldes de Montbui per manar-los que paguin al comanador
de la casa del Temple de Barcelona el delme que li correspon

de les collites de dits llocs, i així mateix que compel·leixin tots
els compradors i detentors dels rèdits reials, tant del present any
com del passat, perquè paguin també el delme que acostuma
a rebre el mateix comanador.
Petrus, Dei gratia Aragonum et Sicilie rex, fidelibus suis baiulis

Villemaioris, Carotituli, Franquedarum Vallensis, Tagamanenti, Vici,
Modiliani, Sancti Petri de Auro, Minorise, Terracie et Calidarum
de Monteboyno, salutem [et gra]tiam. Mandamus vobis quatenus
tradatis et donetis sine omni diffugio comendatori domus Templi
Barchinone, vel cui voluerit loco sui, computando recte cum eo,
decimum quod dicta domus habet et habere debet, et accipere
consuevit in nostris proventibus predictorum locorum, et compel-
latis omnes emptores et detentores nostrorum reddituum, tam de
presenti anno quam de transacto, ad solvendum comendatori pre-
dicti decimum quod [percip]ere consuevit in redditibus supradictis.
[Datum Barchinone] V [idus] ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam littera domini regis papirea,
sigillo minori cereo eiusdem sigillata, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Bernardi de
Caderita, notarii. Sig(+)num Philipi Anglesii, notarii. Sig(+)num Nicholai de Samares,
[scripsit et claus]it V kalendas marcii anno predicto.
373

El rei Pere ordena al batlle de Barcelona que compel·leixi els batlles,
compradors i detentors de les rendes de la batllia de Barcelo-
na, tant de fora com de dins de la ciutat, perquè paguin en
tres terminis anuals el delme que correspon al comanador del
Temple de Barcelona.
25 de febrer de 1284. Al pergamí hi ha escorrims de tinta.1
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fideli suo baiulo

Barchinone [vel eius locum tenenti], salutem et graciam. Mandamus
vobis quatenus, visis presentibus, compel[latis et compelli] faciatis
omnes emptores, baiulos seu detentores reddituum et proventum

de bailivii Barchinone, tam in civita[tem Barchinone] quam extra
civitatem, in locis videlicet in quibus domus Temp[li] Barchinone
decimum accipere consuevit, ad solvendum eidem comendatori,
vel cui voluerit loco sui, per tres tercias, quod pro nobis tenentur
solvere, decimum quod eadem domus accipit et accipere consuevit
et debet in nostris redditibus et proventibus supradictis, secundum
precium et quantitate quibus emerunt redditus supradictos, de illis
videlicet redditibus de quibus consueverunt et debent decimum
recipere, iuxta formam venditionum facte de redditibus supradictis,
et siquid debetur eidem de transacto tempore, tam de redditibus
quam de proventibus, eidem solvi sine diffugio faciatis.
Datum Ba[rchinone] V idus [ianuarii, anno Domini Mº]
CCº[LXXXº tercio].
1. Hoc est transl[atum sumptum fideliter a quadam] littera domini regis papirea
[sigillo minori cereo eiusdem] sigillata, [cuius tenor talis est]: [...] Sig(+)num Bernardi
de Caderita, notarii. Sig(+)num Philipi Anglesii, notarii. Sig(+)num Nicholai de Samares,
notarii publici Barchinone, qui hoc translatum sumptum [fideliter a dicto suo originali
scripsit et clausit V] kalendas marcii anno predicto.
374
1284, gener, 10
El rei Pere mana al batlle de Barcelona que compel·leixi tots els
compradors de rendes que paguin el delme al Temple.
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fideli suo baiu-

lo Barchinone, salutem et graciam. Mandamus vobis quatenus
compellatis omnes emptores et detentores nostrorum reddituum
Barchinone ad solvendum comendatori domus Templi Barchinone,
vel cui mandaverit loco sui, decimum quod in unoquoque redditu
habet et habere debet, et accipere consuevit, secundum precium
quo quilibet redditus, in quo consuevit dicta domus decimum
accipere, vendatur, taliter facientes quod nulla fraus fiat in predic-
to decimo apud Templum, et secundum quod consuetum est in
minuto decimum uniuscuiusque redditus computetur.
Datum Barchinona IIII idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam littera papirea domini regis,
sigillo eiusdem minori cereo sigillata, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Michaelis
de Antiga, notarii. Sig(+)num Bernardi de Peligiano, notarii. Si(+)num Nicholai de
Samares, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum sumprum fideliter a dicto
suo originali, scripsit et clausit IIII kalendas marcii anno predicto.
375
1284, gener, 10
El rei Pere envia als veguers, subveguers i altres oficials l’extracte
d’alguns articles de les Corts que afecten i regulen les seves
actuacions.
de març de 1284.1
Petrus Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, universis vicariis,

subvicariis et aliis officialibus nostris ad quos presentes pervenerint,
salutem et graciam. Noveritis nos inter alia constituisse in generali
Curia quam celebravimus Barchinona capitula que sequntur:
Statuimus, itaque volumus et ordinamus quod vicarii aut alii
officiales seu procuratores quicumque, sagiones aut bastonarii nostri
non intrent a modo civitates, villas, castra seu civitatum, villarum
aut castrorum terminos vel alia quecumque eorum loca Cathalonie
que non sint nostra pro querimoniis, faticis, pignoracionibus seu
execucionibus faciendis, aut alia quacumque occasione, causa sui
officii, nisi sicut temporibus domini Iacobi, bone memorie quon-
dam regis Aragonum, patris nostri, fieri consuevit.
Item, ordinamus quod in locis in quibus ab antiquo sagiones
seu bastonarii non consueverint miti vel admiti, mitantur nuncii
per vicarios et alios officiales nostros pro citacionibus faciendis qui
nominentur correus vel trotarii, et credatur eis pro sola oblacione
citacionis et non pro alio, et quod portent bustiam cum signo vi-
carii seu capitis vicarie vel subvicarie, ita tamen quod non possint
aliquid distringere, pignorare vel etiam forciare. In aliis vero locis
in quibus sagiones vel bastonarii ab antiquo consueverunt miti
vel admiti, fiat et utatur ut temporibus predecessorum nostrorum
fieri consuevit.
Declaramus tamen quod vicarii nostri, racione Pacis et
Treugue, non procedant contra universitatem aliquam, seu ali-
quem vel aliquos cuiuscumque gradus aut condicionis existant
sine querelatore, et si infra quindecim dies postquam aliquis ad

alicuius querimoniam monitus fuerit, satisfecerit dampnum passo
vel composuerit, cum eodem vicarius non possit petere neque petat
aliquid racione pene vel expensarum vel qualibet alia racione oc-
casione predicta. Si autem non satisfecit vel non composuit infra
XV dies predictos, ex tunc vicarius procedat secundum formam
Pacis et Treuge predicte.
Item, quod vicarii non possint aliquid petere racione rixe,
contencionis seu maleficii racione Pacis et Treugue si homines
eiusdem loci aliquid forifecerint vel deliquerint inter se infra ter-
ritorium vel terminum castri unde sunt, cum ea que infra muros
seu clausuras alicuius loci comituntur vel fiunt a quibuscumque
personis privatis vel extraneis, et illa que fiunt et comituntur ab
hominibus eiusdem loci infra terminum vel territorium castri unde
sunt spectent et spectare debeant de iure, usu et mente ipsius
constitucionis Pacis et Treugue ad dominum loci quicumque fuerit.
Item, quod si de homine alicuius prelati ecclesie vel ordinis,
baronis vel milites, civis vel cuiuscumque aliquis conqueratur super
debito vel aliqua alia personali accione in quibus sibi adversarium
asserat obligatum, vicarius moneat per literas suas tribus moni-
cionibus per intervalla dierum iuxta formam Usatici Barchinone
dominum illius debitoris vel curiam ipsius loci ut dictum debitum
conquerenti faciat exsolvi vel alias satisfieri, vel saltim in posse
ipsorum dominorum vel curie faciat iusticie complementum. Quod
si fecerit, ex tunc vicarius in aliquo non procedat, quod si domi-
nus vel curia fuerint in fatica reddende iusticie, vel solucionis seu
satisfaccionis faciende vel etiam necligentes, ex tunc vicarius possit
pignorare et distringere ut tempore domini Iacobi, bone memorie
regis Aragonum patris nostri, erat fieri consuetum. Servata forma
et distincione quarti capituli in principio statutorum privilegii ge-
neralis quod in hoc privilegio primum est quod incipit: «Statuimus,
volumus et ordinamus quod vicarii, procuratores aut alii officiales
quicumque, sagiones seu bastonarii» et cetera.
Quare vobis dicimus et mandamus quatenus predicta capitula
observetis et observari faciatis fratribus Milicie Templi et eorum
hominibus ut superius continentur, et contra predicta eos non
molestetis nec molestari seu agravari ab aliquo permitatis.
Datum Barchinona IIII idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam instrumento, sigillo cereo
minori pendenti domini regis sigillato, cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Petri de
Termino, notarii. Sig(+)num Bernardi de Caderita, notarii. Sig(+)num Nicholai de Sa-
mares, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum sumptum fideliter a dicto suo
originali scribi fecit et clausit, V nonas marcii anno Domini MºCCºLXXXº tercio.
376

El rei Pere confirma al mestre del Temple totes les llibertats i tots
els privilegis que l’orde tenia al temps del rei Jaume, d’acord
amb l’establert a les Corts acabades de celebrar.
B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 25, trasllat.1

Sicille rex, atendentes ea que a nostris predecessoribus facta sunt a
nobis robur firmitatis perpetue obtinere, per nos et omnes succes-
sores nostros restituimus, concedimus, confirmamus et aprobamus
vobis venerabili fratri Berengario de Santo Iusto, magistro Milicie
Templi in Aragona et Catalonia, et vestris successoribus, in per-
petuum, sicut ab antico plenius habuistis, tenuistis et possidistis,
vos et predecessores vestri, libertates, franquitates, consuetudinis,
bonos usos, omnia privilegia, concessiones ussitata tempore domini
Iacobi, bone memorie regis Aragonum patris nostri. Ita quod ussus
privilegiorum vel concessionum, si de hoc fuerint dubitandum,
expediatur per solum recepcionem testium sive libelli dacione
et duccione cause, cum hec predicta constituerimus in generali
Curia quam fecimus Barchinone. Mandantes universis subditis
et oficialibus nostris, presentibus et futuris, quod predicta omnia
inviolabiliter teneant et observent et faciant observari.
Datum Barchinone IIII idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
Signum (+) Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex.
Testes sunt: [1ª columna] Raimundus, Vicensis episcopus,
Arnaldus Barchinonensis episcopus, [2ª columna] Ermengaudus,
comes Urgelli, Raimundus Fulconis, vicecomes Urgelli, Arnaldus
Rogerii, comes Pallariensis, [3ª columna] Guilelmus de Angularia,
Petrus de [Monte]cata[no], Guilelmus de Calderiis.
Sig(+)num Petri de Sancto Climente, scriptoris predicti do-
mini regis, qui mandato eius hoc scribi feci et clausit, loco, die
et anni prefixit.
1. Hoc es translatum bene et fideliter ab originali carta translatatum, cuius
series sic habeantur: [...].
377

El rei Pere concedeix als ciutadans de Barcelona el privilegi conegut
com Recognoverunt proceres.
A ACA, Cancelleria, Consell de Cent, perg. 513.
B ACA, Cancelleria, Registre 47, ff. 66r-69v.
C AHCB 1G-8, Primer Llibre Verd, ff. 80r-86v.
D AHCB 1G-10, Llibre Verd, I, ff. 240v-246v.
E AHCB 1G-6, [Llibre de Privilegis de Pere el Gran], ff. 15r-25r.
Ed. Aragó-Costa 1971, CODOIN XLIII, doc. 22.
In Christi nomine. Pateat universis presentibus et futuris quod

cum nos Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, essemus in
civitate Barchinone personaliter constituti pro generali curia cele-
branda cathalanis ibidem, probi homines et universitatis eiusdem
civitatis nobis humiliter supplicarunt ut eis de gratia et misericordia
nostra concederemus et approbaremus privilegia concessa eis per
antecessores nostros et antiquas consuetudines quas in civitate
Barchinone antiquitus habuerunt, quas scilicet consuetudines nobis
scriptas tradiderunt, sicut fuisse et esse recognoverunt proceres et
antiqui et iurisperiti civitatis eiusdem. Supplicaverunt etiam nobis
ut quedam alia capitula et peticiones que inferius declarantur,
quas nobis obtulerunt in scriptis, eisdem pro bono statu civitatis
concedere deberemus. Nos itaque considerantes quod omnibus sub-
ditis nostris tenemur bene facere, et quod regalis benivolentie est
intendere utilitatibus subiectorum et eos gratiis ampliare, volentes
sequi vestigia antecessorum nostrorum, gratis et ex certa sciencia,
per nos et omnes successores nostros, concedimus, approbamus
ac etiam confirmamus vobis universis civibus et habitatoribus
Barchinone, presentibus et futuris, perpetuo omnia privilegia
concessa sive facta civitati et universitati Barchinone a nobis vel
antecessoribus nostris, prout in ipsis privilegiis plenius continetur.
Similiter concedimus et approbamus ac etiam confirmamus
vobis et successoribus vestris perpetuo omnes predictas consue-
tudines sicut nobis eas in scriptis dedistis, tenor quarum sic se
habet:
Recognoverunt proceres Barchinone, et antiqui et sapientes
in iure, antiquam esse consuetudinem quod quilibet poterat dare
et legare in testamento, vel donatione inter vivos vel quocumque
alio modo voluerit, res quas tenet pro alio in emphiteosim sine
firmamento et consensu domini, dummodo non interveniat fraus.
Item, quod hereditas deffuncti dividitur in quindecim partes,

et quod octo partes sunt legitima.
Item, quod heres potest aditam hereditatem repudiare sine
diminutione tamen hereditatis, nisi habeat iustam causam re-
tentionis.
Item, quod uxor, mortuo viro, extantibus liberis in pupillari
etate non potest petere dotem sibi solvi, dummodo teneat bona et
accipiat fructus, et possit vivere competenter de bonis mariti, vel
de bonis sui parafernalibus vel de iusta negociatione sua.
Item, si non sunt liberi non potest infra annum luctus dotem
petere sibi solvi, dummodo prestentur sibi alimenta de bonis mariti
infra predictum annum. Et quod post annum, nisi fiat sibi solutio,
quod recipiat fructus et teneat bona quousque sit sibi satisfactum,
et nichilominus possit petere dotem.
Item, quod uxor censeatur post mortem mariti possidere bona
mariti pro dote sua et sponsalicio, et quod faciat fructus suos.
Item, quod in eleccione est creditoris vel convenire princi-
palem debitorem vel fideiussorem, salvo fideiussori quod possit
tenere curiam per unum annum.
Item, si sunt duo vel plures debitores principales in solidum
obligati, etiam si renunciaverint nove constitucionis, non tenetur
aliquid solvere nisi partem suam, nisi debitore alio absente vel
egente vel non solvendo existente.
Item, eodem modo se habet consuetudo in fideiussoribus.
Item, quod fundus dotalis potest alienari, dum uxor iuret.
Item, quod uxor que obligatur cum marito in mutuo vel depo-
sito non tenetur solvere, dum bona mariti sufficiunt. Et in defectu
mariti, tenetur ad dimidiam, et hoc quantumcumque iuraverit et
renunciaverit beneficio Velleyani et iuri ypothece sue.
Item, in sponsaliciis non requiritur in Barchinona consensus
domini nec firmamentum, nec confirmatio vel subscriptio domini
facta posteriori creditori mariti ledit ius mulieris, immo semper
remanet prior mulier et pocior in obligacione dotis et sponsaliciis.
Item, quod victualia que aportantur in Barchinona per mare
vel terram, de pane, vino, carnibus et piscibus rescentibus, non
marchentur nec pignorentur pro debito alieno, nec precium habitum
de victualibus, nec etiam mercimonia inde empta pignorentur, nec
etiam pignorentur vel retineantur barce, ligna vel iumenta apor-
tancia dicta victualia, et hoc etiam tam pro alienis debitis quam
propriis, nisi in contractibus Barchinone celebratis.
Item, quod vicarius non pignorat pro debitis equitaturas

illorum qui tenent eas ad proprium usum equitandi, neque arma
neque vestes, nec apparatus lecti, nec etiam caxiam.
Item, quod vicarius vel baiulus vel aliquis officialis non im-
ponit penam alicui, nisi rixantibus vel cominantibus ad rixam.
Item, quod vicarius vel baiulus vel aliquis dominus qui dat
iudicem in causa non appellat a sentencia contra eum lata, nisi
subditus vel emphiteota appellaret, quia tunc dominus potest petere
melioramentum utendo appellacione ipsius subditi vel emphiteote.
Item, quod proceres Barchinone ordinant et constituunt banna,
et vicarius, banna ordinata per proceres Barchinone, facit preconi-
zari et ea exigi, et quod ipsi proceres possint mutare vel relaxare
banna sine voluntate vicarii, et quod pena bannorum est vicarii.
Item, quod vicarius non capit aliquem de nocte pro banno
qui possit dare fideiussorem, et quod sagiones tenentur eum sequi
ad domum fideiussoris.
Item, quod vicarius non debet tenere aliquem captum qui
velit ydonee firmare ius vel se manulevare ydonee, nisi pro crimine
homicidii vel altero crimine de quo mereatur iusticiam corporalem.
Item, quod illi qui intrant Barchinonam vel exeunt per mare
vel per terram cum armis vel sine armis non cadunt in bannum.
Item, quod vicarius donat sex menses pro vendendis honoribus
debitoris qui iurat se non habere res mobiles de quibus creditori
possit satisfacere.
Item, quod debitor debet scribere bona sua si hoc petat creditor.
Item, quod mercatores vel marinarii qui sunt recessuri per
mare non tenentur placitare super novis causis, dummodo asse-
curaverint se prosequi causam in reditu viatici, et hoc postquam
lignum, barca vel navis fuerit in mari vel parata ad varandum.
Item, quod aliquis non possit repetere aliquam rem ab illo
qui emit eam per cursorem publicum et publice, nisi resituterit
precium.
Item, quod notarius potest facere testamentum ipso solo
existente cum testatore, et quod ipso facto sive notato in papiro,
vocet testes coram quibus dicat se fecisse testamentum ipsius tes-
tatoris, et quod valeat ac si audivissent testamentum ipsis testes.
Item, quod testamentum in quo sunt duo vel tres testes ad-
hibiti valet et non infirmatur racione testium.
Item, quod ille qui cessat in solutione census, per quotcumque

annos cessaverit quod condempnatur in duplo census, et quod non
cadit in comissum.
Item, quod ille qui vendit vel dat in emphiteosim alii rem
sibi datam in emphiteosim sine consensu et requisitione domini,
prestat duplex laudoismum et non cadit a re.
Item, si emphiteota non tenet emparam sibi factam a domino,
prestat domino quinque solidos pro empara fracta, et si emphi-
teota offert domino firmam iuris cum effectu, tenetur dominus
desemparare illud quod emparavit facta firma, alias emphiteota
non tenetur sibi servare emparam.
Item, quod emphiteota potest obligare in firmamento iuris
rem quem tenet pro domino.
Item, quod dominus potest emphiteote abstrahere, auctoritate
propria, portas si non solvit ei censum die statuto.
Item, si no firmat sibi ius, potest sibi abstrahere portas.
Item, quod locator domorum potest conductori accipere res,
propria auctoritate sine sagione, que fuerint illate et invente in
domo locata pro pensione domus locate.
Item, quod loc[a]tor prediorum potest, propria auctoritate,
emparare conductori fructus qui fuerint in predio locato, racione
pensionis non solute.
Item, si emphiteota vendit rem sibi datam in emphiteosim,
quod proximior sive medius emphiteota potest eam retinere et
reducere in primo statu.
Item, quod si dominus dicit censum non esse solutum ab
emphiteota, quod ultra annum statur iuramento emphiteote s[u]per
solutione facta, nisi, in sequenti anno post illum primum transac-
tum quo dici sibi non esse satisfactum de precedenti, probaverit
dominus quod interpellaverit emphiteotam pro solutione census
dicti preteriti temporis.
Item, quod cives Barchinone non dant decimas nec primicias
de olivis nec fructibus aliquarum arborum, nec primiciam etiam
de fructibus vinearum a colle de Cudines usque ad riariam de
Orta, et a podio de Aquilari et a colle de Cerola usque ad mare.
Item, non datur de fabis, ciceribus nec de al[iis] legumenibus
que seminantur in vineis /civium\ Barchinone aliqua decima vel
primicia.
Item, quod vicarii qui noviter constituuntur in Barchinona

iurant ad sancta Dei Evangelia in posse proborum hominum Bar-
chinone coram populo de stando consilio eorum, et servando iura
et consuetudines Barchinone, salvo dominio domini regis.
Item, quod in aliqua causa post litem contestatam non con-
ceduntur ferie messium vel vindemiarum, scilicet mensis iunii et
septembris.
Item, quod quando contentio est inter christianum et iudeum,
et causa habet decidi per iusiurandum, quod iudeus debet iurare
super plagis apud ecclesiam Sancti Iusti, excepto iuramento ca-
lumpnie, quod prestatur super precepta legis coram iudice,
Item quod proceres Barchinone et cives iudicant homines in
criminalibus.
Item, quod nemo potest aliquem reptare de batallia in curia
Barchinone, nec curia consuevit recipere firmam, nisi tamen de
treugis fractis, vel bausia vel traditione.
Item, quod omnis accio personalis vel realis, que de iure
comuni debet tolli decem vel viginti annis, extenditur usque ad tri-
ginta annos, excepta ypothecaria, que extend[itur] usque ad qua-
draginta annos contra debitorem possidentem rem obligatam, vel
eius heredes.
Item, est consuetudo in lucernis positis in pariete privato
vel com[uni, illi]us [qui] lucem acepit per ipsas lucernas, si ipse
lucerne extiterint per triginta annos in pace et continue, quod ipse
lucerne non possint claudi a parte adversa.
Item, est consuetudo quod si ille qui habet lucernas non habet
instrumentum de lucernis ibi habendis nec aliquam tui[cion]em,
[nisi tamen] prescripcionem triginta annorum, quod si clauserit
eas operando ibi vel alio modo, quod iterum non potest ibi ha-
bere lucernas.
Item, est consuetudo quod si de lucernis, cloacis, parietibus
et envanis qui sunt in honore qui tenetur pro aliquo, quod si
fiat aliqua questio de ipsis, quod debet determinari per baiulum
Barchinone sive per suum iudicem, nisi forte ipsa questio fuerit
posita in manu arbitrorum.
Item, est consuetudo quod si aliquis fecerit testamentum
presen[tibus testibus] in terra vel in mari, ubicumque sit, in scrip-
tis vel sine scriptis, seu su[am] voluntatem etiam aliquo notario,
non presente in ipsa voluntate verbotenus dicta vel scripta, quod
valeat ipsa ultima voluntas sive testamentum, dum testes qui in-
terfuerunt ipsi ultime voluntati vel testamento infra sex menses

ex quo fuerint in Barchinona iurent in ecclesia Sancti Iusti super
altare sancti Felicis martiris, presente notario qui talia testamenta
conficit et aliis personis, quod ipsi testes ita viderunt et audiverunt
scribi seu dici sicut in illa scriptura continetur sive ultima volun-
tate verbotenus ab ipso testatore dicta, et quod tale testamentum
vocetur sacramentale.
Item, est consuetudo Barchinone quod in causis ubi petitur
sacramentum calumpnie prestari, si causa est inter dominum et
vassallum sive inter dominum et rusticum, quod vassallus sive
rusticus qui sit solidus et affogatus ipius domini debet iurare de
calumpnia et non dominus.
Item, quod in vicinis honoribus margines intelliguntur esse
superioris honoris.
Item, in citationibus et assignationibus dierum factis per
vicarium vel iudicem, creditur et statur relationi unius sagionis,
dummodo reperiatur scriptura in capibrevio vel in actis iudicis.
Item, quod aliquis qui fecerit iniuriam corporalem alicui civi
Barchinone non potest guidari quod veniat vel stet in Barchinona
per vicarium vel per alium officialem domini regis, nisi paratus
esset firmare ius, vel alius consentiret cui iniuria esset illata.
Item, quicumque forensis qui steterit in Barchinona per unum
annum et unam diem, quod habeatur pro cive et non potest peti
a domino de cuius dominio fuit oriundus.
Item, vicarius Barchinone non debet nec potest se intromitere
de percussionibus vel vulneribus illatis alicui, nisi forte dicte per-
cussiones vel vulnera essent periculosa ad cognitionem et iudicium
cirurgicorum, excepto banno cultelli vel armorum, salvo quando
tenetur facere ius iniuratis.
Item, quod super iudicio possessorio appellatur.
Item, quando instrumentum dotalium fit in hec verba: «Ego
Talis dono Tibi Tali, uxori mee, tantum pro dote tua et sponsa-
licio» quod intelligatur tercia pars ipsius quantitatis esse donatio
propter nuptias.
Item, super solutionibus que fiunt per campsores Barchinone
alicui creditori nomine sui debitoris, quod creditur libris eorum
si probentur iurati in posse vicarii Barchinone, et hoc tam super
debitis cirographariis quam super aliis.
Item, quod quilibet potest habere atans per larc et per través
in pariete vicino sine impedimento lucernarum vicini que erunt ibi
per triginta annos vel quod habeat ipsas lucernas cum instrumento.
Item, quod super pariete comuni non debet aliquis carricare
in toto vel in parte, donec partem suam posuerit in missionibus
parietum.
Item, quod in pariete proprio vel comuni nemo debet facere
fenestram vel lucernam.
Item, quod si aliquis habuerit socanyale super tenedone alterius,
supra quam aque discurrunt, quod si voluerit elevare socanyale in
altum, quod non potest ipsum socanyale ibi tornare.
Item, super clausuris, quod unusquisque habeat ponere par-
tem suam cum vicino, et quod clausura domorum habet fieri de
tribus tapiis, et clausura orti habet fieri de duabus tapiis in altum.
Item, quod nemo potest habere vistam super alterum, nisi
primo aspiciat supra tenedonem suam.
Item, quod nemo habeat atans in muro civitatis Barchinone
nisi cum pariete burcega, nisi faciat cum voluntate eius cuius est
murus.
Item, quod vicinus non possit facere baciam iuxta parietem
vicini proprium vel comunem, nisi faciat ibi, iuxta parietem vi-
cini, bonum parietem de bono lapide et cemento de uno palmo
et dimidio, et de altitudine in quantum funus et aqua ascendunt.
Item, quod quilibet emphiteota potest dimitere rem quam
tenet pro alio in emphiteosim, dummodo solvat censum quem
tenetur dare pro tempore preterito, et restituerit instrumenta, et
quod faciat sibi instrumentum absolucionis, et salvo domino iure
deteriorationis rei.
Item, est consuetudo Barchinone quod si filius est forisca-
satus de voluntate patris cum uxore, et filia cum marito, quod
habeantur pro emancipatis.
Item, quod facta foriscasatione, filius vel filia potest facere
testamentum et alios contractus sine voluntate patris.
Item, si aliquis portat comandas in viaticis, quod uxor illius
qui tenet comandam vel alius creditor non possunt petere nec
deffendere alias merces que aportabantur de illo viatico in quo res
fuerit comendata, ratione sponsalicii vel alia ratione, quousque illi
qui fecerint comandas recuperaverint illas comandas vel merces
emptas de illa peccunia.
Item, cum aliquis deffunctus dimitit aliquam rem immobi-

lem filiis vel aliis quibuscumque, quod ipsi rem a deffuncto eis
dimissam possunt inter se dividere sine laudimio dominorum
quocumque modo voluerint.
Item, quod quilibet civis Barchinone potest molere bladum
suum ubicumque voluerit sine impedimento alicuius, exceptis
farneriis et flaqueriis que debent molere ad molendina regalia.
Item, quod quilibet tenens comandam capitur pro comanda,
dummodo hostendatur instrumentum comande contra eum pu[ru]m,
scilicet quod non sit ibi fideiussor nec iuramentum nec terminus,
et si tale instrumentum hostendatur non capitur.
Alia vero capitula et petitiones concedimus ut inferius de-
clarantur:
Primum scilicet capitulum piscaterie concedimus, quod re-
ducatur ad antiqum modum et pristinum usum, nisi inter vos,
dictam universitatem, et tenentes piscateriam aliter conventum
fuerit vel ordinatum.
Item, concedimus capitulum quod revocetur officium quod
comiseramus Cerviano de Riaria, et quod de cetero aliquo tem-
pore nec dictus Cervianus nec aliquis alius utatur in Barchinona
officio supradicto.
Item, concedimus capitulum bovagii, quod de cetero per nos
vel successores nostros in Barchinona non accipiatur bovagium
nec petatur.
Item, capitulum gabelle salis concedimus quod cassetur, et
quod quilibet possit sal aportare unde voluerit, et emere a quo-
cumque voluerit et vendere cui voluerit.
Item, concedimus capitulum quod observetur constitutio edita
per dominum Iacobum, felicis recordationis patrem nostrum, super
usuris iudeorum, cassatis et revocatis privilegiis in contrario ob-
tentis per iudeos.
Item, concedimus capitulum quod revocetur et cassetur im-
positio census sive tributi quam feceramus de notariis Barchinone.
Item, concedimus capitulum quod aliquis civis vel habitator
Barchinone non teneatur dare nobis vel baiulo nostro vel succes-
soribus nostris, de honoribus quos pro nobis vel successoribus
nostris tenuerit, pro laudimio tam de venditionibus, quam stabi-
limentis quam etiam de permutationibus nisi lo cinquantè, et hoc
concedimus tantum de nobis et successoribus nostris sine preiudicio
iuris alterius, verumtamen intromitemus nos et tractabimus cum

aliis pro quibus tenentur honores in Barchinona quod veniant ad
equalitatem super ipso laudimio.
Item, concedimus capitulum quod aliquis non vendat nec
donet nec promitat alicui faticam honoris qui per ipsum teneatur,
donec instrumentum factum de venditione vel alienatio, factis de
dicto honore, sibi fuerit presentatum.
Item, concedimus capitulum quod super lezdis tam maris quam
terre, sive de navibus, lignis vel barcis venientibus de Pelec vel de
Ispania, vel euntibus aut discarricantibus a Salou vel Terrachone
vel Dertuse observetur et fiat sicut antiquitas est fieri consuetum,
et omnis lezda noviter imposita vel introducta in Barchinona vel
apud Cervariam, Palamors, Vinaxiam, Lussanum, Montemalbum,
Tamaritum, Dertusam vel alia loca revocetur et cassetur, et omnis
novitas cesset et fiat sicut consuetum et antiquitus.
Item, concedimus capitulum quod aliquis lezdarius extraneus
vel eius procurator non moretur continue in Barchinona, et quod
quilibet lezdarius accipiat lezdam suam in suo loco.
Item, concedimus capitulum quod cives seu habitatores Bar-
chinone non teneantur dare lezdam de choriis que in macellis
Barchinone emerint, nisi sicut antiquitus est fieri consuetum.
Item, concedimus capitulum quod naves, lembi, barce et que-
libet alia vasa civium Barchinone possint navigare, intrare, exire,
carricare et discarricare, emere, vendere et stare in quibuscumque
locis voluerint per portus et alia loca Cathalonie, ipsis tamen sol-
ventibus iura et lezdas antiquitus consuetas.
Item, concedimus capitulum quod quilibet habitator Barchi-
none possit navigare et portare quascumque merces voluerit et
quocumque voluerit, excepto grano, farina, ferro, armis, lenyam,
filo de exarcia et pegunta, exceptis locis inimicorum nostrorum
cum quibus habeamus guerram quam vobis significaverimus.
Item, concedimus capitulum quod quilibet civis Barchinone
possit transire per quecumque camina seu loca voluerit, absque
aliqua violentia vel impedimento, solvendo iura et lezdas antiqui-
tus consuetas.
solvat et contribuat partem sibi contingentem in serviciis vicina-
libus, et inde non excusetur ratione alicuius privilegii.
Item, concedimus capitulum quod quilibet habitator Barchinone,
sive sit officialis sive francherius, contribuat in serviciis regalibus
partem sibi contingentem in eis, vel nos recipiamus ipsam partem

in compoto nostro.
Item concedimus capitulum quod aliquis homo qui sit etatis
septuaginta annorum vel qui infirmetur, vel mulieres vidue vel
pupilli non teneantur ire nec mittere in exercitum, verumtamen,
si daretur redempcio pro exercitu, teneatur quilibet contribuere
partem suam.
Item, concedimus capitulum quod in facto farnarie observe-
tur civitati et habitatoribus Barchinone, in aportando et vendendo
farinam in domo sua vel ubi voluerit sine lezda, et molendo ubi
voluerint, eo modo quo antiquitus extitit consuetum.
Item, concedimus capitulum quod cesset factum de escubiera,
et quod ulterius non sit escubiera in molendinis.
Item, concessimus capitulum quod illi qui habent privilegia
a nobis vel antecessoribus nostris percipiendi aquam regui nostri
comitalis, percipiant ipsam aquam iuxta tenorem ipsorum privi-
legiorum sine aliqua alia redemptione, alii vero qui non habent
privilegia, si voluerint aquam ipsam, emant ipsam vel componant
nobiscum vel baiulo nostro, quia alio modo oporteret destruhi
molendina.
possit vendere oleum in domo sua, et quod nullus mensurarius
olei sit ausus emere oleum.
Item, concedimus capitulum quod non contradicatur nec impe-
diatur alicui civi vel habitatori Barchinone sarracenus vel sarracena
captivi qui baptizentur, quin post babtismum restituantur domino
suo sine aliqua obligatione, et quod babtizatum vel babtizatam
possint mittere ad quascumque terras christianorum maluerint.
Item, concedimus capitulum quod sarraceni et sarracene
iudeorum vel iudearum qui babtizabuntur sint liberi post babtis-
mum, ipsis tamen neophitis solventibus dominis eorum precium
in iure statutum.
Item, concedimus capitulum quod de navibus, lignis vel bar-
cis transeuntibus, que non dederint palomeriam firmam in terra,
vel non discarricaverint, non detur lezda, nisi sicut antiquitus
consuetum est.
Item, concedimus capitulum quod aliquis corredor non sit
mercator illarum mercium de quibus erit curritor, nec de ipsis
mercibus teneat in domo sua.
Item, concedimus capitulum quod privilegium iudeis conces-

sum, ut possint mutuare super rebus furatis, revocetur et cassetur.
Item concedimus capitulum quod aliquis iudeus non possit
uti iurisdiccione vel districtu super christianis.
Item, super capitulo quod vicarii vel alii officiales nostri non
faciant inquisitionem generalem vel specialem contra aliquos cives
Barchinone, nisi de facto criminali, et quod inquisitio illa fiat cum
uno iurisperito et duobus probis hominibus, concedimus quod fiat
et procedatur super ipsis sicut est antiquitus consuetum.
Item, concedimus capitulum quod curie vicariorum et baiu-
lorum non vendantur.
Item, concedimus quod [vica]rie et baiulie que consueverunt
respondere et esse de baiulia et vicaria Barchinone, respondeant
et sint de predicta baiulia et vicaria Barchinone sicut fuit anti-
quitus consuetum.
Item, concedimus capitulum quod vicarii et baiuli possint
facere compositiones, gracias et lexias de iuribus curiarum sicut
antiquitus fieri consuevit, et quod ea que fecerint robur obtineat
perpetue firmitatis.
Item, concedimus capitulum quod vicarii vel baiuli non possint
comitere iudicia vel inquisiciones aliquibus qui non sint iurisperiti.
Item, concedimus capitulum quod scriptores seu [notarii]
curiarum baiulie et vicarie Barchinone non intromitant se de
officiis iudicandi, procurandi vel advocandi, nisi tantum de facto
scribaniarum, et quod recipiant temperatum salarium de scripturis
sicut antiquitus est fieri consuetum,
Item, concedimus capitulum quod carcellarius castri curie
nostre non recipiat ab incarceratis ibidem, nisi eo modo quod
consuetum est fieri antiquitus, et quod non possit [esse procura-
tor,] iudex vel inquisitor.
Item, concedimus capitulum quod aliquis civis vel habitator
Barchinone non teneatur super aliqua petitione sibi facta per
dominum regem vel alios litigare extra civitatem Barchinone in
causis principalibus.
Item, concedimus capitulum quod in causis appellationum
causarum non excedentium sumam mille solidos, assignemus iu-
dices in civitate Barchinone, sic quod non teneatur quis litigare
extra civitatem.
Item, concedimus capitulum quod aliquis lezdarius non pig-
noret aliquem civem Barchinone pro lezda fallita vel non soluta,
nisi illum qui lezdam ipsam debuisset solvisse, dum tamen faticam
iuris non invenerit dictus lezdarius in curia, sub posse cuius te-
neatur respondere ille qui lezdam debuerit.
Item, concedimus capitulum quod quicumque tenens officium
vel ministerium, vel qui emerit aliquam mercaturam ad opus
officii vel ministerii sui, sive sit mercator sive alius qui se abatat,
capiatur in persona sicut caperetur pro comanda, nisi hostendere
poterit quod casu fortuito amiserit ea.
Item, capitulum quod aliqua navis extranea vel alius vexellus
non possit carricare in civitate Barchinone nec tenere tabulam,
concedimus eo modo ut in vestro privilegio continetur.
Item, capitulum quod ponderatores panis re[muten]tur de
anno in annum cum voluntate baiuli et proborum hominum Bar-
chinone, et quod non sint perpetuales concedimus, eo modo ut in
vestro privilegio continetur.
Item, capitulum consiliariorum concedimus vobis et succes-
soribus vestris, perpetuo, eo modo quo fiebat tempore domini
Iacobi, felicis recordationis patris nostri, et ipsi consiliarii utantur
ipso officio secundum quod eo tempore utebantur, circa ea que ad
fidelitatem nostri et nostrorum et ad comunem utilitatem civitatis
viderint expedire.
Item, super capitulo quod in obligatione generali vel speciali
non debeat firmare dominus honoris nec habere laudimium, con-
cedimus quod observetur Usatici Barchinone.
Item, concedimus quod quilibet laicus teneatur assignare iu-
dicem laicum suo terram tenenti super honoribus quos per eum
tenuerit.
Item, super capitulo quod vicarii et baiuli nostri Barchinone,
quando assignant iudicem vel curatorem in facto pupillorum, alias
pro solvendis debitis, non recipiant inde nisi unum aureum, et
quod ratione alicuius condempnationis pupillus, curator vel ma-
mumissores aut heres, ratione debitorum deffuncti, non solvant
iusticiam vicario vel baiulo, concedimus quod observetur et fiat
prout extitit antiquitus consuetum.
Et hec omnia supradicta et singula promitimus, per nos et
successores nostros, vobis universis civibus et habitatoribus Bar-
chinone et successoribus vestris perpetuo rata et firma habere, et
nunquam in aliquo contra venire. Mandantes universis vicariis,
baiulis nec non et aliis officialibus nostris Barchinone, presenti-
bus et futuris, perpetuo quod omnes libertates, privilegia, iura et

consuetudines vestras, et etiam alia omnia supradicta et singula,
firma habeant et observent, et faciant ab omnibus firmiter obser-
vari prout superius continentur.
Ad hec nos infans Alfonsus, predicti illustrissimi domini regis
primogenitus, gratis et ex certa sciencia, laudantes et approbantes
omnia supradicta, promitimus vobis universis civibus et habitato-
ribus Barchinone, presentibus et futuris, perpetuo, quod contra
predicta vel aliquod predictorum non veniemus unquam per nos
vel per interpositam personam aliquo iure, causa vel ratione, immo
predicta omnia observabimus et faciemus per nos et nostros in-
violabiliter perpetuo obervari.
Datum Barchinone tercius idus ianuarii anno Domini mille-
simo ducentesimo octuagesimo tercio.
Siggnum (+) Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie regis.
Signum (+) infantis Alfonsi, illustris regis Aragonum primo-
geniti, qui hec laudamus et firmamus, appositum hic per manum
Petri Marchesii, scriptoris nostri, loco, die et anno prefixis, et
nichilominus huic instrumento sigillum nostrum apponi fecimus
per eundem.
Testes huius rei sunt: [1ª columna] Iozbertus, Valentinus epis-
copus, Raimundus, Vicensis episcopus, [2ª columna] Berengarius
de Entença, Gaucerandus de Pinos, Berengarius de Podioviridi,
[3ª columna] Petrus de Montecathano, Guilelmus de Castronovo,
Guilabertus de Crudiliis, [4ª columna] Arnaldus de Cursavino,
Petrus Arnaldi de Botonach et Dalmacius de Crexello.
Sig(+)num Petri de Sancto Clemente, scriptoris predicti do-
mini regis, [qui] mandato eius hec scribi fecit et clausit, cum
literis suprapositis in [vi]cesima linea ubi dicitur civium, loco,
378

El rei Pere mana al jutge Guillem Aimeric que investigui sobre les
violències que uns homes de Montalbà han fet al monestir
de Poblet, i també que examini una causa ja pendent entre
aquells i el monestir.
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sici[lie] rex, fideli suo Guilelmo

Eymerici, iurisperito, salutem et graciam. Cum intellexerimus quod
homines seu habitantes in villa Montisalbi et in terminis eiusdem
intulerint aliquas violencias seu excessus, iniurias et dampna fe-
cerint contra monasterium de Populeto et eius fratres et familiam,
mandamus vobis quatenus super predictis diligenter inquisicione
faciatis, compellendo super hiis illos quos vobis visum fuerit
debent perhibere testimonium veritatis, [et] omnia alia faciendo
quocumque cognoveritis esse necessaria ad dictam inquisicio[n]em
faciendam et complendam. Insuper mandamus vobis quatenus cau-
sam seu causas que vertebantur inter monasterium predictum, ex
una parte, et homines Montisalbi, ex altera, in posse Bertrandi de
Villalibera, camerarii, et Guilelmi Stephani, hospitalarii Terrachone,
arbitrorum in dictis causis, super quibus iam erant aliqui testes
recepti, audiatis et procedatis ad recepcionem testium, si plures
dare voluerint partes. Mandantes nichilominus quod faciatis vobis
exibire processum ab ipsis arbitris, et incipiatis ubi ipsi dimiserunt
in dictis causis seu causarum processu, procedendo integ[riter] et
debito modo in causa seu causis ipsis que coram arbitris predictis
agi[t]ate fuerunt, et eas fine debito terminetis.
Datum Barchinone IIIº idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
379

El rei Pere ordena a Ferrer de Piera que, havent investigat sobre
el dret que el Temple de Barcelona reclama de rebre el delme
sobre el roldor, convocat el justícia de València, en tant que
procurador del rei, dicti sentència.
B Vg. doc. 391.
380

El rei Pere mana a tots els seus oficials que facin complir un pri-
vilegi concedit als ciutadans de Barcelona pel rei Jaume sobre
l’exempció de la lleuda.
B ACA, Cancelleria, registre 46, ff. 164v-165r.
C ACA, Cancelleria, Consell de Cent, carpeta 377, perg. 75, trasllat del 14
de gener de 1410.1
D AHCB, 1G-6, [Llibre de Privilegis de Pere el Gran], f. 27r.
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, ffidelibus suis vica-

riis, baiulis, curiis, iusticiis, çalmedinis, iuratis, lezdariis, pedagiariis
et aliis universis officialibus nostris ad quos presentes pervenerint,
salutem et graciam. Cum nos confirmaverimus de presenti probis
hominibus et universitati Barchinone omnia eorum privilegia et
franquitates, tam a nobis quam ab antecessoribus nostris univer-
sitati Barchinone concessa, dicimus et mandamus vobis quatenus
predictis probis hominibus, et universitati Barchinone et singulis
de ipsis, observetis et observari faciatis privilegia supradicta, tam
super facto lezdarum et pedagiorum quam aliis quibuscumque, prout
in ipsis privilegiis et in privilegio nostre confirmacionis continetur.
Datum Barchinone quarto idus ffebruarii anno Domini mil-
lesimo ducentesimo octuagesimo tercio.
Fforma vero privilegii concessi a domino Iacobo, inclite re-
cordacionis rege Aragonum patre nostro, civibus Barchinone super
franquitate lezdarum hec est:
In nomine domini Ihesu Christi. Pateat universis hominibus,
tam presentibus quam futuris, quod nos Iacobus, Dei gracia rex
Aragonum et regni Maioricarum, comes Barchinone et Urgelli et
dominus Montispesullani, attendentes multa et laudabilia servicia
atque grata que vos, dilectis et fideles nostri cives Barchinone,
exhibuistis nobis semper et nostris predecessoribus, et exhibetis
quotidie liberaliter et tam2 fideliter quam devote, volentes vobis
graciam facere specialem, cuius gracie beneficio gaudeatis perpetuo
vos et vestri, cum hac igitur carta, per nos et per omnes heredes
ac successores nostros, emfranquimus et franchos ac liberos et
ingenuos facimus vos omnes dilectos et fideles nostros cives et
habitatores Barchinone et singulos, presentes scilicet et futuros,
cum rebus et mercaturis vestris ab omni lezda et pedatico, usatico,
tolta, consuetudine, novis veteribus statutis et statuendis, et omni
penso ubique per omnia loca regnorum, terrarum et dominacionis
nostre, tam per terram quam per mare et aquam dulcem eciam et
in stagnum, eundo, stando et reddeundo. Statuimus igitur firmiter
et mandamus quod nullus lezdarius, pedagiarius, pensator, senior,
maiordomus, repositarius, merinus, çalmedina, iusticia vel iudex
seu alcaldus, vicarius, baiulus aut quilibet noster alius officialis
vel subditus, presens et futurus, audeat vel possit vos vel aliquem
vestrum, aut captalarios sive nuncios vestros, aut res vel merca-
turas vestras aliquas, gravare, impedire, capere aliquid inde vel
detinere in aliquo loca racione istorum, a quibus vos et vestros,
sicut dictum est, perpetuo emfranquimus, set sitis liberi, franchi
ab omnibus supradictis ubique, semper inde et penitus absoluti.
Quicumque autem contra tenorem huius nostri privilegii vos, vel
captalarios aut vestros nuncios, vel res vestras aut mercaturas
quas habetis et in futurum habebitis, temptaverit agravare, iram
nostram et penam mille morabetinorum alfonsinorum, dampno
et gravamine prius vobis in duplum plenarie restitutis sine omni
remedio, se noverit incursurum.
Datum apud Barchinonam pridie idus aprilis anno Domini
millesimo ducentesimo tricesimo secundo.
Signum (+) Iacobi, Dei gracia regis Aragonum et regni Maio-
ricarum, comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispesulani.
Huius rei testes sunt: Berengarius, episcopus Barchinone,
Bernardus, electus Maiorice, dompnus Fferrandus, infans Argonie,
Raymundus Fulconis, vicecomes Cardone, Guilelmus de Monte-
catheno, Bernardus de Sancta Eugenia, Bernardus de Foxano,
Assalitus de Gual, dompnus Arnaldus Torrello, Fferrandus Peris
de Pina, Rodericus Gomis.
Sig(+)num Guilelmi Scribe, qui mandato domini regis pro
Guilelmo de Sala, notario suo, hanc cartam scripsit, loco, die et
anno prefixis, cum literis suprapositis in VIIª linea ubi dicitur
eundo, stando et redeundo.
1. Hoc est translatum cuiusdam litere regie, sumptum fideliter a quodam regestro
illustrissimi domini Petri, felicis memorie regis Aragonum, gratiarum intitulato, in
archivio regio Barchinone recondito, cuius tenor dinoscitur esse talis: [...] Signum
(+) Martini, Dei gracia regis Aragonum, Sicilie, Valencie, Maioricarum, Sardinie
et Corsice, comitis Barchinone, ducis Athenarum et Neopatrie ac eciam comitis
Rossilionis et Ceritanie, qui huic translato a predicto eius regestro, non viciato nec
in aliqua sui parte suspecto, fideliter sumpto et cum eodem legaliter comprobato,
auctoritatem nostram impendimus pariter et decretum, ut eidem translato tanquam
originali suo in iudicio et extra plenaria fides ab omnibus impendatur. Appositum
hic manu fidelis scriptoris et tenentis claves nostri archivii regii Barchinone Gabrielis
Segarra, in civitate Barchinone quartadecima die ianuarii anno a nativitate Domini
millesimo quadringentesimo decimo, regnique nostri quintodecimo. Et pro maiori
premissorum validacione sigillum nostrum hic apponi iussimus inpendenti secreto.
Sig(+)num Gabrielis Segarra, illustrissimi domini regis Aragonum scriptoris regiaque
auctoritate notarii publici per totam terram et dominacionem suam ac tenentis claves
dicti archivii sui, qui presens translatum a predicto eius regestro fideliter sumptum
et cum eodem legaliter comprobatum auctoritzatumque et autenticatum per eundem
dominum regem, ipsius mandato scribi fecit in civitate Barchinone quartadecima die
ianuarii anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo decimo. Constat autem
de raso et correcto in nona linea libera, et clausit. Gabriel Segarra mandato regis
facto per Bonanatum Petri cancellarium regi. Probatum. In comuni XXIIIIº. L’edició
del privilegi de Jaume I a Huici-Cabanes 1976-1988, doc. 167, i vg. AHCB, Llibre Verd,
f. 214v. 2. C acaba aquí.
381
El jutge Ramon de Besalú emet sentència sobre el contenciós entre
Ramon de Cabrera, senyor del castell de Roca, i els homes de
la parròquia de Sant Sadurní de Roca respecte als drets per-
tanyents al senyor del castell.
12 de novembre de 1314.1
Cum esset contencio seu questio coram magistro Raymundo

de Bisulduno, archidiacono Rippacurcie et iudice ordinario domini
regis, inter nobilem Raymundum de Capraria, dominum castri de
Rocha, ex una parte, et homines de parrochia Sancti Saturnini
de Rocha, videlicet Guilelmum de Letone, Raymundum Fferrarii
de Rippa, Guilelmum de Rippa, Petrum de Letone, presentes tam
nomine suo quam nomine procuratorio Raymundi Iugador, Bernar-
di de Riaria, Petri Companni, Fferrarii de Ruvira, Berengario de
Podio, Arnaldi de Albareda, Guilelmi des Soler, Arnaldi de Letone
et Bernardi de Bompas, hominum predicte parrochie, ex altera,
super hoc videlicet quod asserebat dictus nobilis quod predicti
homines debebant facere guaytam in dicto castro suo de Rocha.
Item, asserebat quod predicti homines debebant se redimere
a predicto nobili Raymundo de Capraria, domino dicti castri de
Rocha, cum ibant ad alios mansos vel ad alia loca se transferebant
causa ibi perpetuo habitandi.
Item, asserebat quod debebat habere laudismum de vendicio-
nibus vel alienacionibus honorum que per dictos homines fierent
infra terminum dicti castri.
Item, asserebat quod predicti homines debebant exire ad sonum
dicti castri de Rocha quandocumque ibi esset sonus de viaffors.
Item, asserebat se debere habere firmas iuris in predictis
hominibus, sive ad invicem haberent vel moverent inter se peti-
ciones aliquas vel demandas, tam super realibus accionibus quam
personalibus, sive etiam contra eos moverentur per qualescumque
personas, tam super realibus accionibus quam super personalibus,

sive pro debitis vel quibuscumque modis.
Item, asserebat predictos homines debere<re> recognoscere
dominum castri de Rocha qualicumque legato in ultimis eorum
voluntatibus.
Item, asserebat predictos homines esse homines eius, et ipsos
debere dictum Raymundum de Capraria, dominum castri de Rocha,
et eius successores qui sibi succederent in dicto castro de Ro-
cha, in dominum vel dominos recognoscere.
Ad que predicti homines responderunt et negaverunt se teneri
ad predicta, confessi tamen fuerunt aliqua de predictis. Dixerunt
tamen in modum peticionis, quod ipsi vel eorum antecessores
nunquam dederunt <dederunt> intratas neque questias de denariis
morabetinis vel de quacumque alia moneta vel pecunia, nec etiam
de blado, neque fecerunt operam castri, immo fuerunt franchi ab
omnibus intentis, questiis et operis supradictis. Qua re petebant ad
predicta se non compelli, immo absolvi se et eorum successores.
Que negavit dictus nobilis Raymundus de Capraria.
Et cum predicte peticiones in modum articulorum essent
preposite de plano, et de plano responsum, eo modo quo dictum
est, tandem convenerunt partes predicte quod negocium sive causa
presens expediretur de plano et sine libello et alia iuris sollempnitate,
cui libello et alii sollempnitati iudiciarie expresse renunciaverunt.
Postquam hostensis ab utraq[ue] parte aliquibus intrumentis et in
iudicio productis, propositis racionibus ab utraque parte, petierunt
sentenciam per nos magistrum Raymundum predictum de plano,
pretermissa alia sollempnitate iudiciaria, promulgari.
Unde nos magister Raymundus de Bisulduno, iudex predictus,
visis et intellectis de plano peticionibus hinc inde propositis, et
responsionibus utruisque partis, et confessionibus utrunque factis,
et insuper allegacionibus ab utraque parte oblatis et propositis
coram nobis, sentenciando pronunciamus:
Super capitulo guayte predictis castri de Rocha, quod predicti
homines castri de Rocha et eorum successores teneantur facere
guaytam in dicto castro de Rocha, scilicet tempore guerre quilibet
predictorum et eorum successores perpetuo, scilicet unus homo de
quolibet manso semel in quolibet mense, et non aliter.
Item, super capitulo redempcionis, dicimus sententiando quod
homines qui de predictis mansis ibunt ad alios mansos vel ad alia
loca que non sint dicti Raymundi de Capraria, causa ibi domici-
lium transferendi seu perpetuo habitandi, donent et solvant dicto
Raymundo de Capraria, et eius successoribus dominis de castro de
Rocha, scilicet quilibet homo viginti solidi pro sua redempcione et
non ultra, mulieres vero que dotabuntur in aliis locis vel ad alia
loca aliarum dominacionum se transferrent nichil teneantur dare
pro earum redempcione.
Item, super capitulo laudismi, dicimus sententiando quod
predicti homines de vendicionibus vel alienacionibus quas facient
de honoribus quos possident in predicto termino, teneantur semper
dare laudismum dicto Raymundo de Capraria et eius successoribus
dominis de castri de Rocha.
Item, super capitulo soni, dicimus sententiando quod predicti
homines et eorum successores semper teneantur exire ad sonum
dicti castri de Rocha quandocumque ibi fuerit sonus de viaffors,
set non teneantur exire terminos dicti castri nisi prossequendo
predam vel roberiam factam infra terminum dicti castri.
Item, super capitulo firmarum iuris, dicimus sententiando
quod predicti homines et eorum successores in perpetuum tenean-
tur firmare ius de omnibus peticionibus, causis et litigiis que ex
quibuscumque causis moveantur ad invicem inter eos, vel etiam
ab extraneis contra predictos vel aliquem predictorum, sive dicte
peticiones sint reales sive etiam personales pro debitis, vel rebus
mobilibus vel immobilibus, vel etiam pro aliis quibuscumque
causis. Hoc tamen intellecto, quod predicti homines non tenentur
dare pro tercio iusticie de condempnacione vel composicione pecu-
niaria, nisi tamen decimam partem. Item, quod pro dictis causis
tractandis non teneantur exire extra terminos dicti castri. Item,
quod non teneantur dare domino dicti castri vel baiulo aliquid
racione expensarum factarum a predictis domino vel baiulo pro
dictis firmis recipiendis vel causis audiendis, de peticionibus vero
rerum immobilium, nichil teneantur prestare pro tercio iusticie
ipsi homines vel eorum successores.
Item, super capitulo recognicionis faciende domino castri de
Rocha in ultimis voluntatibus dictorum hominum, sententiando
pronuntiamus quod predicti homines et eorum quilibet in suis
ultimis voluntatibus teneantur recognoscere dominum castri de
Rocha qualicumque legato voluerint et non aliter, ita quod hoc
sit in eorum voluntatem super quantitate predicti legati.
Item, super capitulo in quo petitur per dictum nobilem, quod

predicti homines debeant recognoscere in dominum dictum Ray-
mundum, dominum castri de Rocha, sententiando pronuntiamus
quod dicti homines et eorum quilibet debent esse et recognoscere
ipsi et eorum posteritati dominum dictum Raymundum de Capra-
ria, dominum dicti castri de Rocha, et eius successores dominos
castri de Rocha, in perpetuum.
In quibus omnibus dictos homines et singulos eorum ac
procuratores eorum predictos finaliter condempnamus.
Super eo vero quod petitur per predictos homines, quod
ipsi vel eorum successores non tenentur prestare intratas, si forte
contingat homines vel mulieres aliunde venire ad dictos mansos,
neque questias neque operas castri, sententiando pronuntiamus
quod si contingat homines vel mulieres aliunde venire ad dictos
mansos, causa ibi perpetuo habitandi, non teneantur prestare
aliquid racione intrate.
Item, non teneantur dicti homines prestare questias domino
castri de Rocha de denariis morabetinis vel de quacumque alia
moneta vel pecunia, nec etiam de blado.
Nec teneantur facere operas in dicto castro in perpetuum,
ipsi neque eorum successores.
In quibus tribus capitulis, scilicet de intratis, questiis, ut dic-
tum est, et operis non exhigendis, dictum nobilem Raymundum
de Capraria condempnamus.
Hec quidem omnia dicimus sententiando et de plano pronun-
tiamus ex potestate etiam a partibus nobis data. Quam sententiam
partes predicte laudaverunt et confirmaverunt, et promiserunt
nunquam contra venire aliqua racione.
Lata fuit hec sententia in civitate Barchinone, die mercurii
scilicet quinto idus februarii anno Domini millesimo ducentesimo
octuagesimo tercio.
Presentibus Guilelmo de Spiellis, Arnaldo de Sancto Literio,
Petro de Montetornesio, Guilaberto de Bosquerons, Berengario de
Casalibus et Berengario de Serriano, rectore ecclesie de Rocha, et
pluribus aliis.
Ego magister Raymundus de Bosulduno, archidiaconus Ripa-
curcie, iudex predictus, qui hanc sententiam tuli subscribo.
Ego Iacobus de Suau, publicus tabellio et iuratus predicti
archidiaconi regia auctoritate, qui predictis interfui, hanc senten-
ciam scripsi cum cancellato in nona linea ubi dicebatur dederunt,

et hoc meum Sig(+)num feci.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quodam intrumento cuius tenor
dinoscitur esse talis: [...] Sig(+)num Iohannis de Boseriis, Barchinone notarii, testis.
Sig(+)num Margariti Sunyerii, notarii publici Barchinone, testis. Sig(+)num Berengarii
de Vallesicca, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum sumptum fideliter a suo
originali et cum eodem de verbo ad verbum legittime comprobatum, scribi fecit, cum
litteris cancellatis sive lineatis in linea octava ubi dicitur deberunt, sicut erat in eodem
originali, et cum literis rasis et emendatis in linea decima ubi scribitur: articulorum,
et in linea XXIª ubi legitur capitulo, et clausit pridie idus novembris, anno Domini
MºCCCº quartodecimo.
382

El jutge Ramon de Besalú emet sentència en el judici entre el rei i
el seu procurador, Guillem d’Espiells, batlle de Barcelona, d’una
banda, i els molers reials de Barcelona, de l’altra, respecte a la
lleuda que el batlle els cobrava, i de la qual eren exempts per
un privilegi del rei Jaume.
26 d’abril de 1284.1
Cum esset contencio inter Bonifacium de Solerio, Guilelmum

de Prato, Iacobum Canyot, Bernardum de Ultzina, tam nomine
suo quam nomine procuratorio aliorum moleriorum Barchinone,
domini Regis molendina in Barchinona amolancium, ex una parte
agentes, et dominum regem seu procuratorem eius Guilelmum
de Spiellis, baiulum Barchinone, ex altera deffendentem, coram
magistro Raimundo de Bisuldone, archidiachono Rippacurcie in
ecclesia Ilerdense et iudice ordinario domini regis, proposuerunt
coram eodem magistro Raimundo predicti molerii quod baiulus
Barchinone cogebat eos ad prestandum leudas de molis quas ipsi
molerii faciebant vel fieri faciebant, et de hiis etiam quas emebant
ab aliis moleriis, quas portabant ipsi personaliter vel mitebant per
mare, cum, secundum privilegium domini regis Iacobi eis conces-
sum, non tenerentur aliquam leudam solvere de hiis que portabant
vel miterent per mare, dummodo ipsi molerii eas facerent vel fieri
facerent vel ad invicem emerent ad bonum intellectum, scilicet
non de peccunia aliena.
Ad que respondebat procurator domini regis quod privilegium
predictum intelligebatur de illis molis quas ipsi molerii facerent vel
fieri facerent vel emerent ad bonum intellectum quod non solverent

leudam quando abstraherent de hac terra in ipsa prima troyta,
set cum postea venderent eas per mare vel per terram debebant
dare leudam quandocumque venderent, et hoc dicebat illa clausula
privilegii in qua continentur hec verba: «Retinendo similiter in
hoc nobis et nostris successoribus quod de omnibus molis quas
vendetis vel vendi facietis per mare vel per terram donetis nobis
et omnibus nostris sucessoribus de unaquaque mola undecim de-
narios Barchinone, exceptis moli Barchinonensium civium.»
Ad que respondebant dicti molerii quod, si ita esset, ut pars
domini regis allegabat, iam non remiteretur eis leuda, set proroga-
retur solucio tamen usque in tempore vendicionis. Qui intellectus
non fuit principis, nec debet intelligi, ut fuerit, cum benefficia
principum largissime sint interpretanda.
Ffuit etiam dictum et propositum a parte domini regis quod
dicti molerii usi fuerant in contrarium, et prestiterant leudas
quinquaginta et sexaginta annis et ultra, et sic renunciaverant
privilegiis, eo quia tanto tempore uti cessaverant.
Ad que respondebant dicti molerii quod verum erat quod
ipsi solverant leudas usquequo dominus rex Iacobus ivit ad obsi-
dionem de Roses, pro eo quia non amolabant tunc dicti molerii
molendina domini regis, immo utebantur ut alii cives, nec facie-
bant alia servicia, set eo tempore dominus rex Iacobus predictus
laudavit, concessit et confirmavit predictis moleriis omnia eorum
privilegia eis concessa per se vel per antecessores suos, et sic, ubi
non valerent tanquam ex prima concessione valerent, tamen ut ex
secunda, cum non esset solum confirmacio set etiam concessio
specialis potissime, quia a tempore obsidionis de Roses, et etiam
nunc, amolant dicta molendina et alia fecerunt servicia contenta
in privilegiis a tempore dicte obsidionis citra.
Quibus propositis, partes pecierunt sentenciam ferri. Unde
nos magister Raimundus predictus, visis et intellectis racionibus
utriusque partis, sentenciando pronunciamus quod predicti molerii,
qui amolant molendina domini regis, habeant hanc franquitatem:
quod non solvant leudam de molis quas ipsi facient vel fieri facient,
et quas ement ad invicem a se ipsis, quas portent vel mitant per
mare, dum tamen emant de peccunia propria et non de aliena,
et hoc etiam uniusquisque moleriorum, si requiratur a leudario,
teneatur iurare per Deum et eius sancta IIIIor Evangelia. De aliis
vero molis quas predicti molerii vendent in hac terra quibus-
cumque personis, sive portentur per mare sive per terram, sive
sint mercatores qui emant et per mare vel per terram portent vel
alii, nisi per privilegia usitata potuerint se tueri, teneantur dare
leuda, scilicet de unaquaque mola undecim denarios, exceptis mo-
lis barchinonensium civium secundum quod in privilegio domini
regis Iacobi continetur. Intelligatur tamen quod si aliquis dictorum
moleriorum vel successorum eorundem, iura illarum molarum
que domino regi pertinent, causa calliditatis vel aliis modis, in
aliquo retinuerint vel peioraverit, quod ferratur et condempnetur,
quicumque illi sit, pena decem aureorum qui dentur domino regi
vel eius baiulo Barchinone, et insuper amitat semper libertatem
predictam et franquitatem.
Hec autem omnia sentenciando pronunciamus, salvo tamen iure
Milicie Templi, scilicet uno denario pro decimo in qualibet mola.
Lata fuit hac sentencia in civitate Barchinone die iovis IIIIº
idus februarii anno Domini MºCCLXXX tercio.
Presentibus partibus, scilicet moleriis supradictis et Guilelmo
de Spiellis procuratore domini regis. Et presentibus etiam testi-
bus Iacobo de Bianya, Raimundo de Thoilano, Bernardo Guilelmi
de Pinellis et fratre Romeo, comendatore domus Milicie Templi
Barchinone.
Ego magister Raimundus de Bisulduno, archidiaconus Ripa-
curcie, iudex predictus, qui hac sentenciam tuli subscribo.
Ego Iacobus de Suau, publicus tabellio et iuratus predicti
archidiaconi regia auctoritate, qui predictis interfui, hanc senten-
ciam scribi feci et hoc meum Sig(+)num feci et clausi, loco, die
et anno prefixis.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam sentencia lata per magistrum
Raimundum de Bisuldono, archidiaconum Rippacurcie, inter molerios civitatis Barchinone,
molendina domini regis amolantes ibidem, ex una parte, et dominum regem, ex altera,
sigillata sigillo pendenti magistri Raimundi, cuius series sic se habet: [...] Sig(+)num
Petri de Ribalta, notarii, Sig(+)num Petri de Termino, notarii, Sig(+)num Michaelis de
Antiga, notarii, pro teste subscribentis. Sig(+)num Nicholai de Samares, notari publici
Barchinone, qui hoc translatum, sumptum fideliter a dicto suo originali instrumento,
scribi fecit et clausit VI kalendas may anno domini MCCLXXX quarto.
383

El rei Pere s’adreça als ciutadans i molers de Barcelona per manar-
los que respectin el privilegi que té el Temple de rebre el delme
dels rèdits i les eixides dels comtes de Barcelona, malgrat els

privilegis que ell i els seus predecessors els hagin concedit;
mana així mateix al batlle de Barcelona que faci respectar la
voluntat reial.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 115, perg. 403 dupl.
D ACA, Cancelleria, Registre 46, f. 162v.
E ACA, Cancelleria, Registre 66, f. 11v.
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fidelibus suis

universis civibus et moleriis Barchinone, salutem et graciam. Cum
bone memorie dominus comes Barchinone et sequentes predeces-
sores nostri dederint et concesserint de suis redditibus et exitibus
decimum Milicie Templi, et in eorum privilegiis eadem Milicie
concessis continentur quod si darent vel alienarent aliquid de suis
redditibus decimum Templo salvum remaneret, dicimus et man-
damus vobis quatenus, sine omni diffugio, de hiis super quibus
vobis libertates dedimus, in quibus Templum decimum accipere
consuevit ante donacionem nostram, secundum quod nostri reddi-
tus ascendebant, predicte Milicie Templi et comendatori domus
Barchinone decimum integre detis et tradatis. Nam sicut dilectus
iudex noster magister Raimundus de Bisuldono, archidiachonus
Ripacurcie in ecclesia Ilerdensis, in sententia quam protulit su-
per leudis molariorum Barchinone Templo decimum salvavit, ita
volumus quod in aliis et cum aliis decimum Templo salvetur et
in pace traditur, mandantes baiulo Barchinone, presenti et futuro,
quod ex parte nostri predicta fieri faciat et compellat ac inviola-
biliter faciat observari.
Datum Barchinone IIIIº idus februarii, anno Domini MºCCº
octuagesimo tercio.
1. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam littera papirea pattenti ilustrissimi
domini Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie regis clare memorie, eiusque sigillo in
dorso sigillata, tenor cuius littere talis est: [...] Sig(+)num Bernardi de Fontecohoperto,
notarii publici Barchinone. Sig(+)num Petri de Vilardebono, notarii. Sig(+)num
Bartholmei de Villafrancha, gerentis vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone
aliqua parte sua viciato, ex parte domini regis et dicti vicarii et auctoritate qua nos
fungimur auctoritatem impendims et decretum, appositum per manum mei Bernardi
civitatis, in cuius manu et posse dictus gerens vices vicarii hanc firmam fecit undecimo
kalendas februarii anno domini millesimo CC nonagesimo secundo. Presentibus testibus
Simone de Curibus et Bernardo de Cumbis, scriptoribus. Et ideo ego Bernardus de
Aversone, notarius predictus, hoc meum Sig(+)num hic apposui. Sig(+)num Bernardi de
Pelegiano, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum cum suo originali de verbo
ad verbum comprobatum, post autoritatem huic translato prestita a Bartholomeo de
Villafrancha, gerente vices Romei de Marimundo, vicarii Barchinone et Vallensi, in
posse Bernardi de Aversone, notarii publici Barchonone, ut supra patet, scribi fecit et
clausit undecimo kalendas ffebroarii anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo
secundo. 2. Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam littera domini regis
papirea, sigillo minori cereo e[iusd]em domini regis sigillata, cuius tenor talis est: [...]
Sig(+)num Bernardi de Caderita, notarii. Sig(+)num Philipi Anglesii, notarii. Sig(+)num
Nicholai de Samares, notarii publici Barchinone, qui hoc translatum sumptum fideli[ter
a] dicto suo originali scripsit et clausit Vº kalendas marcii anno predicto, cum litteris
tamen rasis et emendatis in linea VIIª ubi dicitur Barchinone.
384
1284, febrer, 18. Agramunt

Ramon Folc, vescomte de Cardona, jura que ajudarà el rei Pere en
la guerra contra el rei de França i el rei de Nàpols, i contra
qualsevol enemic del rei, excepte el comte de Foix, si aquest li
fes guerra per si sol, i no en ajuda dels reis de França i Nàpols.
Notum sit cunctis quod ego Raimundus Fulconis, Dei gracia

vicecomes Cardone, bono animo, gratis et spontanea voluntate et
de certa sciencia, promito vobis illustrissimo domino Petro, Dei
gracia Aragonum et Sicilie regi, et successori vestro, vel vobis
absente cuilibet locum vestrum tenenti in regno Aragonum et in
comitatu Barchinone, quod cum militibus, vassallis, hominibus
meis, et castris et villis et locis, tenebo me vobiscum et iuvabo
vos, et deffendam vos et terram vestram, nobiles, milites et omnes
homines vestros, et bona vestra et eorum bona, fideliter et sine
enganno, et sine aliqua ficcione et fraude, contra regem Ffrancie,
et regem Karolum et omnes suos seu de parte eorum, et contra
quemcumque personam, quantumcumque magnam, cuiuscumque
dignitatis vel condicionis existat, et contra quoscumque homi-
nes seu personas que consilio, auxilio vel iuvamine aliquo, seu
precepto alicuius persone extranee, cuiuscumque condicionis vel
dignitatis existat, dampnum vellent proferre vobis dicto domino
regi, et terre vestre vel vestris. Et si forte nobilis comes Ffuxii
esset contra vos vel terram vestram aut homines vestros, tenendo
se cum rege Ffrancie vel rege Karolo, vel cum aliqua alia persona
extranea, cuiuscumque condicionis vel dignitatis existeret, quod ego
in hoc casu contra dicto comite Ffuxi, et suos valitores similiter,
iuvarem vos et milites et homines vestros, et terram vestram et
bona vestra et eorum, et deffendam bona fide et sine enganno
cum militibus, hominibus nostris, castris, villis et locis, sicut su-

perius teneor vos iuvare contra reges predictos et alias personas
extraneas. Si vero rex Ffrancie, vel rex Karolus vel aliquis alius
extraneus non facerent vobis guerram nec fieri facerent, et comes
Ffuxi per ser se faceret vobis guerram terre vestre terre vestre vel
hominibus vestris aut bonis vestris, quod in hoc casu non tenear
vos iuvare contra eum, nec ipsum contra vos, set sim comunis, et
stem inter vos et eum. Et super hiis omnibus predictis et singulis
servandis, attendendis et complendis ffacio vobis homagium ore
et manibus. Et iuro per sancta Dei quatuor Euvangelia coram me
posita, me servire, complere, tenere omnia supradicta et singula.
Et si in aliquo de predictis vel predictorum contra venirem et ea
non observarem, ipso facto essem baudator et periurus, et non
possem me escondire per parem vel contra semble, in curia vel
extra curia, immo essem probatus et sancitus sola hostensione
huius presentis publici instrumenti.
Quod est actum in Acrimonte XIIº kalendas marcii anno
Domini MºCCºLXXXº tercio.
Alii plures nobiles Catalonie fecerunt simile infanti.
385
1284, febrer, 19. Agramunt

El rei mana a Pere de Sant Climent, a Pere Marquès o a Pere de
Bonastre que facin carta als ciutadans de Xàtiva on es contenen
els privilegis concedits als ciutadans de València, amb algunes
excepcions pròpies de València.
A ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 108.1
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fidelibus suis Petro

de Sancto Clemente, Petro Marchesii au[t] Petro de Bonastre, vel
eorum alteri, salutem et graciam. Mandamus vobis quatenus de
hiis de quibus facta fuerunt privilegia sive cartas civitati Valencie
et regno faciatis cartas sigillatas probis hominibus et universitati
Xative, excepta franquitate concessa dicte civitati, et aliis que ad
ipsam civitatem tantum se extendunt et non ad alios.
Item, faciatis eis cartas de capitulis infrascriptis.
Datum apud Acrimonte XIº kalendas marcii anno Domini
Primo, quod preconitzentur publice per dominacionem nostram

nundine in villa Xative, unde iam habent privilegium a domino
rege Iacobo, prout in eo continetur.
Similis fiat deprecatoria illis quos nominabunt super preco-
nizacione predicta.
Item, quod nullus vicinus Xative audeat vendere erbam intus
ortam Xative cabannis vel hominibus externis.
Item, quod omnes iudei Xative compellantur ad contribuen-
dum simul cum universitate in exacionibus nostris pro hiis que
teneant de realenco, exceptis hiis que tenuerint ex adquisicione.
Item, fiat eis littera super capcione sarracenorum laboratorum
qui exierint de honoribus hominum de Xativa quos laboraverint
et debebunt inde aliqua debita, iuxta tenorem carte quam inde
habeant a domino rege patre nostro, dum tamen ipsa debita
fuerint manifesta.
Item, fiat littera iusticie Xative quod ad missionem iusticiatus
faciat operari et cohoperari domum curie Xative.
Item, quod faciat operari balnea in Xativa, et de hiis que
inde provenerint expense ipsorum balneorum persolvantur.
1. Al dors, scriptoribus domini regis.
386
1284, febrer, 17
Guerau, rector de l’església de Sant Esteve de Cervelló, intercanvia
amb Guerau de Cervelló el mas de Sitjar pel mas de Tàpia.
Noverint universi quod cum ego Gueraldus, clericus et rec-

tor ecclesie Sancti Stephani de Cervilione, videam et cognoscam
quod mansus infrascriptus, scilicet mansus de Cigiario, sit utilior
et proficticior ecclesie supradicte et suo rectori quam mansus vo-
catus de Tapia, idcirco, gratis et spontanea voluntate et ex certa
sciencia, cum hoc publico instrumento perpetuo valituro, excomuto
sive excambio per me et omnes successores meos rectores dicte
ecclesie vobis Geraldo de Cervilione et vestris perpetuo totum ip-
sum mansum predictum de Tapia, cum domibus et cum omnibus
honoribus et possessionibus suis, terris, vineis, cultis et heremis,
in montibus et planis, per omnia loca, et cum olivariis et aliis

arboribus diversorum generum, et cum introitibus et exitibus
predictorum omnium pertinenciis et tenedonibus, vos et vestri
perpetuo, et quos volueritis, teneatis, habeatis et possideatis, et
expletetis iure vestre proprie excomutacionis, salva tamen michi
et dicte ecclesie et suo rectori in predictis honoribus dicti mansi et
domibus eiusdem de fructibus quos Deus ibi dederit decimam
et primiciam. Promitens vobis et vestri, sub obligacione omnium
bonorum dicte ecclesie mobilium et immobilium, habitorum et ha-
bendorum, quod predictum mansum, cum omnibus suis honoribus
et possessionibus, et cum omnis terminis et affrontacionibus suis,
sicut melius et plenius antiquitus ego et mei predecessoribus dicte
ecclesie melius habuerunt et tenuerunt, faciam vos et vestros, et
quos volueritis, perpetuo tenere, habere et possidere in pace contra
omnes personas. Renuncians quantum ad hoc, ex certa sciencia,
omni iuri, racioni et consuetudini contra hoc repugnantibus.
Versa vice cum nos Gueraldus de Cervilione videamus et
cognoscamus quod mansus de Tapia sit nobis utilior et proficticior
quam mansus de Cigiario, idcirco, gratis et spontanea voluntate et
ex certa sciencia, excomutamus sive excambiamus vobis Geraldo,
clerico et rectori ecclesie Sancti Stephani de Cervilione et vestris
successoribus, in perpetuum per proprium liberum et franchum
alodium totum mansum de Cigiario, cum domibus, et cum om-
nibus honoribus et possessionibus suis, terris, vineis, cultis et
heremis, in montibus et planis per omnia loca, et cum olivariis et
aliis arboribus diversorum generum, et cum introitibus et exitibus
earum omnium pertinenciis et tenedonibus, et totum molendinum
vocatum de Comitali /iusanum\, et totum ius et dominium nobis
in ipso molendino pertinenti, cum reggo, capreggo, resclosa, et
cum omnibus utensilibus ad predictum molendinum pertinentibus,
sicut melius et plenius hec omnia in cartis precariis continentur, et
eciam sicut melius et plenius antiquitus nos et successores nostri
tenere consuevimus. Damus eciam et concedimus vobis et vestris
successoribus im perpetuum unam quarteriam ordei et duodecim
denarios Barchinone de terno, habendam et habendos specialiter
super toto manso de Olivaria et super omnibus honoribus et
possessionibus suis, ita quod vos et vestri, rectores dicte ecclesie,
quantum ad predictam quarteriam ordei et predictos duodecim
denarios possitis, sine fatica nostri curie et alterius persone, pre-
dictum mansum de Olivaria et bona eiusdem complere et pigno-
rare quemadmodum nos possemus ante huiusmodi donacionem
et concessionem. Promitentes vobis et vestris sub obligacione

omnium bonorum nostrorum mobilium et immobilium, habitorum
et habendorum, quod predictum mansum de Cigiario, cum omni-
bus suis honoribus et possessionibus, et cum predicto molendino,
sicut melius et plenius antiquitus nos et successores nostri predicta
omnia et singula tenere consuevimus, faciemus vos et successores
vestri perpetuo tenere, habere e possidere in pace contra omnes
personas. Renunciantes quantum ad hoc ex certa sciencia omni
iuri, racioni et consuetudini contra hoc repugnantibus. Intelligatur
tamen quod in predicto excambio sive excomutacio non compu-
tentur infrascripti honores, scilicet quandam peciam terre vocatam
de Vincencio, et alteram peciam terre vocatam de Bagia, et totum
ipsum honore vocatum ultra torrentem de Guael.
Actum est hoc XIIIº kalendas marcii anno Domini millesimo
CCºLXXXº tercio.
Sig(+)num Geraldi de Cervilione, qui predicta laudamus et
firmamus.
Sig(+)num Raimundi Papiol, Sig(+)num Romei Rabassa, Sig(+)-
num Geraldi de Bessons, Sig(+)num Raimundi de Artiguis,
Sig(+)num Guilelmi de Pariliata, parrochianorum predicte ecclesie
Sancti Stephani de Cervilione, qui predicte excomutacioni seu ex-
cambio conscencimus et hec omnia laudamus et firmamus.
Sig(+)num Geraldi, presbiteri Sancti Stephani et rectoris eis-
dem ecclesie, qui hoc firmo et concedo.1
Testes huius rey sunt: Berengarius de Spina, clericus, Rai-
mundus Fferrarii et Umbertus de Clariana, miles.
Sig(+)num Raimundi Cardone, notarii publici ville Molendino-
rum regalium de Lupricato, qui hoc scripsit et clausit cum litteris
suprapositis in linea XIª ubi dicitur iusanum, die et anno prefixis.
1. Signatura autògrafa.
387
1284, març, 1. Montblanc

El jutge Guillem Eimeric emet sentència en la causa que enfronta el
batlle de Montblanc i Guillem de Reials, llargament empresonat
per haver presumptament robat el jueu Salvat.
Noverint universi qud idus decembris anno Domini MºCCº

septuagessimo nono, in presencia mei Petri Marcialis, notarii pu-
blici Montisalbi, et consilii Montisalbi et testium infrascriptorum,
Iacobus de Savarduno, et Guilelmus Terza dederunt protestacionem
et apellacionem que sequitur:
Nos Iacobus de Savarduno et Guilelmus Terza, nomine ac vice
Guilelmi de Regals, capti, consanguiney nostri, per vos dictos baiu-
los Montisalbi capti, detenti, et qud vos, salva pace vestra, cepistis
eum iniuste et captum detenetis, quia putative et non ex aliqua
presupcione, nisi temeraria et voluntaria, tenetis ipsum captum.
Iterum, protetamur quod sumus parati firrmare ius cum
efectum pro ipso Guilelmo de Royals, racione furti Salvat iudeo,
facti per ydoneos fideiussores usque ad tres centos aureos, pro
quo vos domini baiuli cepistis eum et detinetis captum putative,
et ex temeraria et voluntaria presupcione, quia nichil ex tunc
probatum contra ipsum.
Item, protestamur modo quo/d\supra <quod> ipsum Guilelmum
[v]os domini baiuli sine causa iusta cepistis dictum Guilelmum
de Royals et tenetis ipsum captum, et qud vos, pluries requisiti,
noluistis nec vultis firma iuris ab eo recipere, nec dare sibi ido-
neum advocatum.
Item, protestamur modo quo supra quod ipsum Guilelmum
de Royals tenetis captum indebito modo, non ad custodiendum
ipsum ubi crimen exigeret, set ad magnam penam quod facitis sibi
sustineri in carcere ipsum intrarent ultra modum, et in tormis et
catenis ipsum graviter tormendando.
Item, protestamur quod contra ius et bonam et laudabilem
consuetudinem Montisalbi cepistis Guilelmum de Royals, et tenetis
ipsum captum, in eo quia in ipsa consuetudine continetur quod
nullus capiatur nec captus detineatur in villa Montisalbi et suo
tersu termino nisi pro terminibus pro quibus debeat sustinere
penam corporalem, et in omnibus aliis casibus debet firma iuris
recipi a quo[c]umque, et in dicto Guilelmo de Royals nullam
caussam inveristis seu invenistis pro q[uo]d ipsum capere vel
captum detinere debuistis, et debetis firmam iuris, prout dictum
est, recipere ab eodem.
Item, protestamur de iniuria et de iniusticia quod sibi fa-
cistis et fecistis nolenda recipere firmam iuris ab ipso Guilelmo
de Royals, et quia tenetis ipsum captum contra ius et iusticiam,
et facitis ipsum expendere iniuste ea que habet, et de dapno et
iniuria sibi illatis.
Item, protestamur quod vos Bernardus de Termenes, baiulus

Montisalbi, empticius et emptor reddituum baiulie Montisalbi,
/estis\ inimicus dicti Guilelmi de Regals, et non ex zelo iusticie,
set tipo invidie et malicie movetis et movistis vos contra dictum
Guilelmum de Royals, secundum quod vos hosteditis et hostendistis
usque modo in loquela vestra, que vos in hoc inymicum manifestum
et suspe[ct]um facis seu redidit, et quilibet qui vos loquente de
hoc audiverit, et eciam quilibet de populo hoc cognocere potest,
et ita est fama publica in Montealbo, et quia propter predicta
dictus Guilelmus de Royals consanguineo nostro quia [...] est ad
dominum Ferrarium est per vos dominos baiulos multipliciter
agravatus, et quia timetur quod vos Bernardus de Termenes velitis
ulterius ipsum Guilelmum de Royals agravare contra iura et lau-
dabilem et bonam consuetudinem Montisalbi, inde appellamus pro
ipso Guilelmo de Royals, consangineo nostro quia nostra interest
ad dominum [F]errarium de Minorissa, iudicem domini regis. Et
si huic appelacioni non vultis desferre, appellamus ad dominum
regem. Et appellacionem instanter petimus, et ponimus dictum
Guilelmus de Royals sub officiali proteccione et defencione dicti
domini Ferrarii de Minorissa, et si hoc non prodesset nobis et
ipsi Guilelmo de Royals, ponibimus ipsum Guilelmum de Royals
sub speciali proteccione et defencione domini regis, et petimus a
vobis quod contra presentem appellacionem non faciatis aliqua
innovacionem. Et petimus eciam a vobis Petro Marcialis notario
predicto quod hanc appellacionem sive protestacionem in formam
publicam redigatis.
Die et anno quo supra.
Presentibus: Poncio de Cervaria, Dominico Morelli, Bernardo
de Ripollo, Petro Peyronet, Guilelmo de Comabela, Guilelmo de
Pontils, Petro de Savarduno, Bernardo Peyronet Sancte Columbe.
Ego Petrus Marcialis, notarius publicus Montisalbi, ad peti-
cione et demanda Iacobi de Savarduno et Guilelmi Terza, predicta
omnia in formam publicam redegi et predictis omnibus intersum
mandato Iacobi de Guardia, retoris ecclesie Montisalbi, et hoc
(+) feci.
Notum sit cunctis quod in presencia mei Petri de Marcialis,
notarii publici Montisalbi, et Petri Seguer, baiuli, Petri de Vilafran-
cha et Guilelmi Fferrarii de Locido, tenens locum domini regis, in
eperaramento facto Raymundo Fulconi, et Bernardi de Termenes,
baiuli domini regis in Montealbo, et in presencia domini abbatis
Populeti, et prioris, et celerarii maioris, et aliorum monacorum Po-

puleti et testium infrascriptorum fuit protestatus Bernardus /Pao\,
pro Bernardo Pao, filio suo, et pro Guilelmo de Royals, et pro Pe-
tro Pao de Castro, captis, consangineys et amicis suis, quos dictos
Guilelmum et Petrum dicti baiuli ceperunt et tenet captos, quod
ipse Bernardus Pao, pater predictus, erat paratus cum effectum
conpetenter firmare ius pro dicto Bernardo, filio suo, et pro dictis
captis, et facere fieri eis iusticie complementum quibuscumque
querelantibus, et [i]psis in posse ipsorum baiulorum.
Item, fuit protestatus pro dicto Bernardo Pao, filio suo, et
pro a[lii]s captis quod firma iuris debet de iure et consuetudine
Montisalbi recipi ab ipso pro eis et ab eis pro eo, quia nulla causa,
culpa vel crimen invenitur in eis nec potest inveniri, propter que
est buysent pro dicto capti vel detineri [...]ti, /nec\ fuit hosten-
sum [...] [u]sque modo per ipsos baiulos aliquem crimen propter
quod capti debeant detineri, nec [fi]lius suus teneri in pavore sive
regua/r\t pro ipsos baiulos.
Item, fuit dictus Bernardus pater protestatus pro filio suo
Bernardo et pro dictis captis quod denegatur dicto Bernardo, filio
suo, et denegata est usque modo, et dictis captis, iusticia per dictos
baiulos, ex eo quia ipsi baiuli tenent filium suum in regart per
ipsos et in pavore, nec volunt firma iuris sive caucione recipere
ab ipso Bernardo Pao, filio suo.
Item, tenent ipsi baiuli captos dictos Guilelmum Royals et
Petrum de Castro iniuste et sine ca/u\ssa iusta, nec ipsi baiuli vel
aliquid alius habeat contra ispum, licet pluries requisyti, voluentur
dicere causam sive crimen quare ceperunt ipsos et captos tenent.
Item, nec voluerunt usque modo nec hodie volunt procedere
ad absolvendum ipsos, licet preccatum ab ipsis captis fuerit, nec
eaciam ad comprovandum, set tenent ipsi baiuli ipsos captos,
magis iuxta libitum voluntatis quam iuxta debitum racionis. Et
de predictis protestatus fuit ipse Bernardus de Pao, pater.
Item, protestatus fuit dictus Bernardus Pao, pater, pro filio
suo et pro dictis captis denegare sibi et predictis iusticia per dic-
tos baiulos, pro eo quod multociens perfirmit et presentavit ipsis
baiulis firma iuris pro predictis, et quod firmarit ius pro ipsos in
posse ipsorum baiulorum, et ipsi noluerunt recipere, et ipsi baiuli
nilhominus tenent filium in pavore, et dictos Guilelmum de Regals
et Petrum de Castro captos, et acceperunt sive ocuperaverunt omnia
bona ipsorum que invenerunt in Montealbo iniuste et sine causa.
Item, fuit protestatus idem Bernardus Pao, pater, pro Bernar-

do, filio suo, de iniuria que infertur, et illa /causa\ est sibi et filio
suo Bernardo, per dictos baiulos, de omni dampno et interesse
quod dictus filius suus sustinuerys et sustinet, pro eo quod dicti
baiuli tenent filium suum in pavore et in regart, et nolunt firma
iuris recipere ab ipso pro filio suo, nec a filio suo.
Idem, omnia protestatus fuit pro dictis captis, consangineys
suys et amicis suys, propter ea quia d[ict]i baiuli contra ius, et
iusticiam et bonam consuetudinem Montisalbi gravaverunt et gra-
vare non <non> cessant dictum Bernardum, filium suum, eciam
dictos captos.
Ideo, in presencia mei Petri Marcialis, notarii supradicti, [et]
dictorum baiulorum, et in presencia domini abbatis, et prioris et
prioris, et cellerarii, et [ali]orum monachorum, et aliorum testium
infrascriptorum, dictus Bernardus, pater, appellavit viva voce in hiis
scriptis a dictis baiulis et ab eorum gravaminibus ad dominibus
nunc regem, et posuit filium suum et dictos captos in custodia et
guarda speciali proteccione eiusdem domini rege, et omnia bona
ipsorum, monentes ipsos baiulos, ex parte domini rege, quod ipsi
baiuli, pendente appllacione hac contra predictos et bona sua, non
auderant aliqua inva<va>cionem facere. Et peciset ipse Bernardus
Pao, pater, ut predicta omnia in publicum redigerem instrumentum.
Actum est hoc kalendas februarii anno Domini MºCCºLXXº
octavo.
Presentibus testibus ad hoc vocatis: Nicolao Giner, Raymundo
de Sores, Guilelmo de Bordello, Guilelmo de Comabela, Berengario
de Alsone, Bernardo Ninot, Iacobo de Termenes, Berengario Be-
nencasa, Guilelmo de Anglaria, Poncio de Cerveria et multis alliis.
Ego Petrus Marcialis, notarii publici Montisalbi, qui ad pe-
ticionem Bernardi de Pao predicta omnia in formam publicam
redigit, manda[to] domni Ioacobis de Gradia, retoris ecclesie eius-
dem ville, et supra posita in VIª linea ubi dicitur protesta eorum,
et hoc (+) feci.
Noverint universi quod die venerys que fuyt tercio idus fe-
bruarii anno Domini MºCCº octuagesimo tercio, coram Guilelmo
Eymerici, iudice delegato a baiulo domini regis et ab a[l]ia domi-
nacione Montisalbi, comparuerunt Bernardus de Pao, pro se, et
P[e]tro Pao et Guilelmo de Royals, et obtulit libellum suum u[...]it.
Etiam comparuit baiulus domini regis, scilicet Guilelmus Colrat,
et alia dominacione, scilicet Guilelmus de Angularia, baiulus nobi-
lis Raymundi Fulchonis, et Petrus de Termenessio, baiulus Petri

de Villafrancha, coram quo dicto iudice predictus Bernardus Pao
obtulit peticionem sequentem seu suplicacionem sequentem:
Coram vobis domno Guilelmo Eymerici, iudice delegato a
baiulis domini regis et alterius dominacionis Montisalbi, proponit
et suplicat Bernardus Pao, nomine proprio et nomine Petri Pao et
Guilelmi de Royals, dicentes quod falso denunciatum fuit Bernardo
de Termenesse, tunc baiulo domini regis et alii dominacioni, quod
ipse Bernardus et Petrus Pao et Guilelmus de Royals comiserant
furtum brini troci et quorundam instrumentorum in domo Ozach
Azday, iudei, et Salvati de Porcel, iudei. Unde cum dictus Bernar-
dus et Petrus Pao et Guilelmus de Royals non sint culpabiles de
dicto furto nec comiserunt dictum furtum, petit dictus Bernardus,
nomine suo et predictorum, se absolvi ab omni pena, tam civili
quam criminali, et baiulo domini regis et alii dominacioni Mon-
tisalbi et dictis iudeis scilencium inponendo inponi. Hec ponit
salvo iure et cetera.
Et iudex citavit predictos iudeos, dicens eis si volebat pro-
cedere contratra predictos nec actores per alicas presumpciones
vel indicia, vel testes vel alio modo, vel instruerent iudicem vel
aliam dominacionem. Qui responderunt quod nolebant procedere
contra predictos nec Petrus de Villafranqua responderunt libello
predicto et negaverunt sciebant aliud superset dicto furto, nec
sciebant quis fecit ipsum.
Et Guilelmus Colrat, baiulus domini regis et alia dominacio,
scilicet Guilelmus de Angularia, baiulus Montisalbi nobilis Raymun-
di Fulchonis, Petrus de Vilafranqua responderunt libello predicto,
negaverunt posita in libello predictum negaverunt posita ut erant
possita, et dixerunt petita fieri non debere.
Et iudex iniuxit predicto baiulo et alii dominaciorum quod
per totam eo diem lune sequentem procedant in presenti causa
ad testes producendos, et ad alia, et quod comparerent coram eo.
Ad quam diem nec eciam ipsam diem dictus baiulus domini regis
et alia dominacio nihil propossuerunt nec dixerunt, nec testes
[pro]duxerunt. Post que comparuerunt partes que concluserunt, et
renunciaverunt et pecierunt sentenciam ferri. Fuit eciam presens
Petrus Pao, agens et aprobans, et a predictis actas constituens
procuratorem suum dictum filium, et eciam dictus Guilelmus de
Royals presens ratificavit et aprobavit omnia acta et actitata in
presenti causa per dictum Bernardum Pao, et constituit ipsum
procuratorem apud acta et ad sentenciam audiendam.
Que[m q]uidem sentencia fuit lata ut sequitur, unde Guile-

mus Eymerici, iudex predictus, visa peticionem et suplicacione
predicta ut responsione eidem facta et alliis actitatis, attendentes
quod dicti baiuli non probaverunt aliqua propter que predicti
suplicantes debeant teneri vel condempnari pro dicto furto seu
furtis, immo constet eos esse inculpabiles, cum nichil sit probatum
contra eos, nec dicti iudei, quibus dicebatur furtum esset factum,
aliquid probaverunt contra ipsos, immo dixerunt expresse coram
dicto iudice quod nolebant procederunt contra eos racione dic-
torum furtorum. Idcirco Bernardum Pao, tam principali nomine
quam procuratorio Petri Pao et Guilelmo de Royals, absolvo et
ipsos Petrum et Guilelmum de Royals, ab omni pena civili quam
criminali et alii partes, scilicet baiulis et dictorum iudeorum dictis
iudeis, scilencium perpetuum impono.
Lata fuit hec sentencia kalendas marcii anno Domini
Presentibus partibus supradictis, et presentibus testibus ad hoc
specialiter vocatis: Guilelmo de Royals /Miralt\, Nicolao Ianuarii,
Guilelmo de Pontils et Guilelmo Fferrerii de Locidon.
Sig(+)num Guilelmi Eymerici, iudex, predicti.
Sig(+)num Romei de Olivaria, notarii publici Barchinone, qui
hoc scribi fecit et clausit, die et anno que supra.
388
1284, abril, 6
Saviel, Jordana Saviel, Leonor, Martí Saviel i Arnau de Lescún, fills
dels nobles Saviel de Murguia i na Constança de Berga, es
parteixen l’heretat dels seus pares.
Sepan todos quantos qui esta present carta verán e odirán

como esta es carta de partición la qual façen Çaviel, et Jurdana
Çaviel, et Leonor, et Martín Çaviel et Arnalt de Lascún, fillos et
fillas que son de los nobles don Çaviel de Murguia et de donna
Constança de Bergua, partieron todos los bienes quales eyllos
avían a partir de part de lur padre et de lur madre sobredictos.
Primerament canvió al dito Çaviel, por part el castiello nue-
vo de Sádava con todo el heredamiento que el dito castiello à, a
saber es: un canpo do la fuent, el qual affrontaciones de la una
part el río de Riel, et de la secunda part vingnas de la Conffraría

mayor, et de la tercera part vingna de Martín de Sarta.
Item, la vingna de Alquetín, la qual affrontaciones canpo de
Sancta María, et de la secunda part canpo de los Desparça, et de
la tercera part vingna de fillos don Pero Pelegrín.
Item, el canpo de Alquetín, el qual affrontaciones de la una
part canpo de don Martín Çaviel de Murguía, tío suyo, et de la
secunda part la carrera pública, et de la tercera part canpo de
Sancta María.
Item, el quintero del Pradal, el qual affrontaciones canpo de
Jurdana Çaviel, su ermana, et de la secunda part canpo de don
Martín Xeménez de Chalaz, et de la tercera part el pradal.
Item, el canpo de las Cabeçuelas, el qual affrontaciones ving-
na don Michel Pérez de Mates, et de la secunda part canpo de
donna Egnés Alfonso, et de la tercera part vingna de don Aznar
Pérez de Tena.
Item, otro canpo, el qual affrontaciones canpo de donna Egnés
Alfonso, et canpo de los de Oiarra, et de la tercera part canpo de
do Alamán, fillo don Fferrant Alamán.
Item, un canpo do la /vía\ Grabero, el qual affrontaciones:
vingna donna Juliana, et la vingna de la Gancha, et de la tercera
part canpo don Lop Xeménez de Larrangoz.
Item, la faxa do la Gancha, la qual affrontaciones canpo de
Jurdana Çaviel, su ermana, et de la secunda part canpo de don
Martín Xeménez de Chalaz, et de la tercera part la cequia de
Gambero.
Item, otro canpo do la Gancha, el qual affrontaciones canpo
de fillos don Pero Pelegrín, et la cequia de Gambero, et de la
tercera part la Gancha.
Item, el campo del cabeçuelo de Retones, el qual affrontaciones
canpo de don Sancho Aznárez de Murguýa, tío suyo, et canpo de
donna Egnés Alfonso, et de la tercera part hiermo.
Item, un canpo do la carrera de Biota, el qual affrontaciones
la carrera pública, et de la secunda part algarave, et de la tercera
part canpo de fillos donna Estevanía de Triste.
Item, la pieça de la Paül, la qual affrontaciones canpo don
Martín Çaviel de Murguía, tío suyo, et vingna don García Ayvar,
et de la tercera part maylluelo de don Pero López, alcalde.
Item, la vingna de la Paül, la qual affrontaciones vingna de
Jurdana Çaviel, su ermana, et la Paül, et de la tercera part vingna
del alcalde.
Item, la vingna de la Juliana, la qual affrontaciones la carrera

pública, et vingna don Martín Xeménez de Chalaz, et de la tercera
part vingna de la Confraría de sancta Margarita.
Item, el canpo del quintero, el qual affrontaciones el mont, et
canpo de don Martín Çaviel de Murguía, tío suyo, et de la tercera
part canpo de fillas don San de Liédena.
Item, canviole al dito Çaviel todo el de que don Çaviel, su
padre, avía en Murguía.
Otrosí canvió a Jurdana Çaviel, port part et por ranço que
el dicto don Çaviel, su padre, le’n lexó en su estín, a saber es:
todo el heredamiento que donna Leonor et donna Cateryna, sus
tías, lexaron a don Çaviel, su padre. A saber es: los canpos de las
albecas de las vignas don Johan donna Felicia, quales an affron-
taciones vingnas de fillos don Johan donna Felicia, et hiermo, et
de la tercera part la carrera pública, et de la quarta part canpo
de fillos don Pero Pórtoles.
Item, la faxa do la Gancha, la qual affrontaciones canpos del
monasterio de Gambero, et canpo de Çaviel, su ermano, et de la
tercera part vingnas de Sancho Martínez de Lerda.
Item, el canpo de la canal, el qual affrontaciones vingnas de
Puy Lapano, et vingna de Sancta Christina, et de la tercera part
el río de Riel.
Item el quintero del Pradal, el qual affrontaciones el pradal,
el quintero de Çaviel, su ermano, et de la tercera part quintero
de don Alamán, fillo don Ferrant Alamán.
Item la vingna de la Sarga, la qual affrontaciones vingna de
don Domingo don Johan de Sancho, et la cequia vezinal, et de
la tercera part la Paül.
Item, una faxa de vingna, la qual affrontaciones vingna de
Çaviel, su ermano, et vingna de don Sancho Aznárez de Murguýa,
tío suyo, et de don la tercera part maylluelo de don Pero López,
alcalde.
Otrosí canvió a Leonor por part et por ranço de los CCCCos
morabetinos que don Çaviel su padre le lexó en el su estín, todo
quanto heredamiento don Çaviel, su padre, avía en la poblacion,
a saber es: casas, canpos, ruedas et todo aquello que al dicto he-
redamiento pertenexen, et encara todo aquello que don Çaviel, su
padre, avía en Eristán et en sus terminos: casas, canpos, vingnas
et todo aquello que al dicto heredamiento pertenexen.
Item, la vingna de Chanu, et lo de Varien, casas et todo el

heredamiento que don Çaviel, su padre, y avía. Et canviole las
casas de Leoz con todo l’eredamiento. Et canviole las casas de
Artani con todo l’eredamiento. Et las casas de Sanguyça con todo
l’eredamiento. Et canviole a la dicta Leonor las casas de Herisoayn
con todo l’eredamiento que don Çaviel, su padre, y avía.
Otrosí canvió ad Arnalt de Lascún por part todo quanto
heredamiento don Çaviel, su padre, avía en Adios con todos sus
dreytos.
Otrosí canvió a Martín Çaviel por part, a saber lo Dos mora-
betins que don Çaviel, su padre, le lexó en su estín.
Commo nos Çaviel, et Jurdana Çaviel, et Leonor, et Martín
Çaviel et Arnalt de Lascún sobredictos atorgamos et veiemos de
manifiesto que somos bien et plennamiente pagados de part de
nuestro padre et nuestra madre sobredictos, a saber es, de mue-
bles et de heredades de tierra entro al cielo, de la leyna del mont
entro a l’agua de la fuent, et de la cenisa del fogar entro a la sal,
e porque nos todos los sobredictos en la dicta partición seamos
firmement agora et todos tienpos, nos todos ensemble et quiscuno
de nos por si metemos fiança por el buen Fuero de Aragon «Et
de partición», que en la dicta partición nos faga fer a tener por
ara et todos tienpos a don Pero Pérez de Barassoayn.
E yo don Pérez sobredicto atorgo me por tal fiança de todas
partes como es dito de suso.
Son testimonios de aquestas cosas sobredictas de todas par-
tes: don Pero López, alcalde de Sádava, et don García Pérez de
Larbesa, et don Fferrando de Sarsumán.
Ffeyto fue éste VI días andados del mes de abril era millé-
sima CCCªXXª secunda.
Pedro, escrivano publico et jurado del conceyllo de Sádava,
por mandamiento de todos los sobredictos, esta carta escrivió et por
letras la partió et este Sig(+)nal i fiço.
389
1284, abril, 12
Jaume de Montjuïc, procurador del rei, nomena Pere de Canal de
Vilamajor, lloctinent del batlle, procurador seu per obtenir
de Ramon de Cabrera la potestat del castell de Far.
Sit omnibus notum quod ego Iacobus de Monteiudayco,

procurator domini regis, auctoritate dicte procuracionis, facio et
substituo vos Petrum de Canali de Villamaiori, tenentem locum
baiuli dicti loci, certum et specialem procuratorem ad petendum,
exigendum et recipiendum, nomine dicti domini regis et meo, a
nobili Raimundo de Capraria potestatem castri de Faro, quam dictus
nobilis Raimundus de Capraria tenetur dare dicto domini regi, et
michi pro eo. Substituo inquam vos procuratorem ad faciendum
super dicta potestate recipienda quicquid fieri debet et consuetum
est fieri super potestatibus recipiendis. Confitentes dicto nobili Rai-
mundo de Capraria, absenti, et notario infrascripto, nomine ipsius
recipienti, quod cum dictus nobilis Raimundus de Capraria vobis
dicta potestatem dederit de dicto castro, et vos ipsam tenueritis
tanto tempore quanto consuetum est tenere potestatem.
Me, nomine domini regis, de dicta potestate tenere pro con-
tento, et de omnibus eciam que racione potestatis gesseritis in
premissis et nunquam in aliquo contra venire promito.
Actum est hoc IIe idus aprilis anno Domini millesimo CCº
octuagesimo quarto.
Sig(+)num Iacobi de Monteiudayco predicti, qui hoc laudo
et firmo.
Testes huius rei sunt: Berengarius Rubey et Bonanatus de
Solsona.
Sig(+)num Bernardi de Polegiano, notarii publici Barchinone
et tenentis locum Iacobi de Sancto Clemente, illustrissime domine
regine scriptoris, et curie baiuli Barchinone scribe in eadem cu-
ria, qui hoc scribi fecit et clausit, cum litteris rasis et emendatis
in prima linea huius subscripcionis ubi dicitur Iacobi de, die et
anno quo supra.
390
1284, abril, 25
Bernat de Sabrà reconeix a Gener, abat de Santes Creus, que per
manament del seu nebot, Bernat Escrivà, li ha ensenyat
l’instrument amb el qual Ramon de Cervera havia venut al rei
Pere els castells de Puiggròs i de Torregrossa per 18.000 mo-
rabatins i 3.000 sous de Jaca.

Ed. Coll i Alentorn 1852, pp. 237-238.
Notum sit cunctis quod nos Bernardus de Sabrano, cives

ylerdensis, per nos et omnes nostros, recognoscimus et confitemur
vobis fratri Ianuario, abbati Sanctarum Crucum, quod, ad man-
datum Bernardi, scribe domini regis, nepotis vestri, quod vobis
fecit per suam litteram quam vobis tradimus, in presencia mei
fratris Guilelmo de Terrogia, publici notarii monasteri Sanctarum
Crucum, de auctoritate domini regis et testium subscriptorum,
tradidistis et deliberastis nobis quoddam instrumentum in quo
continetur quod nobilis Raymundus de Cervaria, per se et suos,
per liberum et franchum alodium domino Petro, Dei gracia illustri
regi Aragonum, vendidit castrum suum vocatum de Puggros et
castrum vocatum de Turregrossa. Item, totum ius suum et accio-
nem que sibi competunt et competere possunt et debunt aliquo
tempore in omnibus castris, et locis et terminis de quibus fecerat
donacionem Raymundo, filio suo, cum publico instrumento, sub
condicione et retencione quam fecerat in ipsa donacione si dictus
Raymundus, filius suus, decederat sine liberis. Incipit autem dictum
instrumentum: «In Dei nomine. Sit omnibus manifestum quod nos
Raymundus de Cervaria, per nos et omnes heredes et successo-
res nostros et cetera», et finit: «Petrus de Trileys et Eunuchus de
Iasera, miles», quod fecit scribi Petrus Marchi, notarius publicus
Barchinone, et clausit cum signo suo consueto Vº nonas maii
anno Domini MºCCºLXXXº nono. Precium dicte vendicionis fuit
decem et octo milium morabatinorum et trium milium solidorum
iaccensium, recipiencium per dictum Raymundum de Cervaria in
tota vita sua, tantum super redditibus et exitibus molendinorum
Barchinone domini regis predicti, ut hec omnia resonat predictum
instrumentum.
Actum est hoc VIIº kalendas madii anno Domini MºCCºLXXXº
quarto.
Sig(+)num Bernardi de Sabrano predicti, qui hoc iussit scribi
et firmari.
Testes huius rey sunt: Raymundus de Fonolario, miles, Ia-
chobus de Morela, Bernardus de Turre, Iachobus Gali.
Sig(+)num fratris Guilelmi de Terrogia, publici notarii monas-
terii Sanctarum Crucum, de auctoritate domini regis et mandato
domini abbatis supradicti, qui hoc scripsit.
391
1284, juny, 20
A petició de Romeu Burguet, comanador del Temple a Barcelona,
i de l’infant Alfons, Ferrer de Piera investiga sobre el dret del
Temple a rebre el delme sobre el roldor i altres herbes.
Anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo tercio XIIº

kalendas ianuarii, cum frater Romeus Burgeti, comendator domus
Milicie Templi in Barchinona, peteret cum magna instancia a domino
Alfonso, filio illustrissimi domini Petri Aragonum et Sicilie regis, et
tunc vices domini regis gerente, quod redderet sibi, nomine domus
Milicie Templi predicte, decimum in redditibus quos dominus rex
accipit in roudorio Barchinone et aliis erbis que sub mensuratico
roudorii continentur, et quod ipsum reduceret in possessionem seu
quasi possessionem precipiendi decimum supradictum, cum dicta
domus a perceptione dicti decimi fuisset diu, ut asseruyt, spoliata,
predictus dominus Alfonsus mandavit Fferrario de Apiaria, domini
regis consiliario, quod ipse super premissis inquireret sub com-
pendio veritatem, et veritate comperta faceret inde breviter quod
esset secundum iusticiam faciendum.
Qui Fferrarius super petitione seu postulatione predicta testes
quamplures recepit, quos dictus comendator produxit, et instru-
menta plura, producta per dictum comendatorem tam rupta quam
sincera, tam originali quam examplaria, diligenter inspexit. Tandem,
/ad instanciam\ dicti comendatoris, dominus rex predictus dicto
Fferrario scripsit literatorie in hunc modum:
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fideli suo Fferrario
de Apiaria, iurisperito, salutem et graciam. Cum ex comissione
karissimi Ildefonsi, primogeniti nostri, feceritis inquisicione super
decimo nostrorum reddituum de roudorio Barchinone quod co-
mendator domus Templi Barchinone se asserit debere percipere,
mandamus vobis quatenus, vocato iusticie Valencie, quem ad hoc
procuratorem nostrum constituimus, super dicta inquisitione sen-
tenciam proferatis. Nos enim in hiis et in reddenda possessione,
si forte aliquid ius ibi habet, vobis comitimus vices nostras. Man-
dantes baiulo Barchinone quod sentenciam quam super predictis
tuleritis duci faciat ad executionem.
Datum Barchinone IIIIº kalendas februarii anno Domini
Postea que, ad instanciam dicti comendatoris, fuit vocatus

Sancius Loarre, iustica Valencie, cuy testes inde recepti hostensi et
lecti fuerunt, nec non tenor instrumentorum predictorum fuit sibi
hostensus et lectus, postmodum vero a predictis sentencia postu-
lata, dictus Fferrarius ad profferendam sentenciam sic processit.
Unde ego Fferrarius de Apiaria, cognitor seu iudex predictus,
visis omnibus de quibus facta est mencio in predictis, habito super
hoc consilio peritorum, cum constet michi legitime comendatores qui
pro tempore fuerunt in domo Milicie Templi predicti in Barchinona
fuisse in possessione seu quasi percipiendi decimum in redditibus
quos dominus rex accipit in roudorio Barchinone et aliis erbis que
sub mensuratico roudorii continentur, idcirco dictum comendato-
rem, nomine dicte domus, in possessionem seu quasi percipiendi
decimum in redditibus quos dominus rex accipit in Barchinona in
roudorio et aliis erbis que sub mensuratico roudorii continentur,
pronuncio reducendum, et per hanc sententiam in ipsa quasi pos-
sessionem ipsum reduco; dictum Sancium Loarre, procuratorem
ad hoc domini regis quantum ad faciendam hanc restitucionem,
condempno, utrique parti questione proprietatis servata.
Lata sentencia in presencia dicti comendatoris et dicti Sancii
Loarre, iusticie Valencie, procuratoris ad hoc domini regis in
Valencia, XIIIº kalendas iunii anno Domini MºCCºLXXXº quarto.
Testes sunt: frater Raymundus de Belloch, comendator domus
Milicie Templi in Valencia, ffrater Galebertus Durban, miles, Petrus
de Torres, Iohannes de Malbosch, Guilelmus Pedrer et plures alii.
Ego Fferrarius de Apiera, iudex seu cognitor supradictus, qui
hanc sentenciam tuli subscribo.
Sig(+)num Petri Sancii d’Albareda, notarii publici Valencie,
qui de mandato dicti iudicis hanc sententiam scripsit, cum su-
prascripto in VIª linea ubi dicitur ad instanciam, et propria manu
clausit, loco, die et anno prefixis.
392
1284, juny, 9
Ponç de Ribelles reconeix a Ramon d’Orcau que li ha pagat 1.350
dels 1.700 morabatins alfonsins que li devia com a dot de la
seva filla Anglèsia, esposa de Ponç.
Noverint universi quod nos Poncius de Ripellis, per nos

et omnes nostros successores, cum testimonio presentis publici
intrumenti, confitemur et in veritate recognoscimus quod, facto
legitimo compoto et summa vobiscum Raimundo d’Orcau super
illis mille et septingentis morabatinis alfonssinis quos nobis debe-
tis pro dote domine Englesie, filie vestre, uxoris nostre, solvistis
et tradidistis numeracione continua mille morabatini pro prima
solucione quam nobis facere debebatis. Et ex alia parte solvistis
et tradidistis /nobis\ tres centos quinquaginta morabetinos al-
fonsinos pro secunda solucione, quam nobis facere debebatis in
primo festo sancti Michaelis septembris. Unde voluntati nostre
bene vestri paccati sumus, renunciantes penitus omni excepcioni
non receptorum morabatinorum et doli. Et sic de predictis MDCC
marabatinis confitemur nos a vobis, ut superius dicitur, habuisse
et recepisse MCCC et L morabatinos. Et remanente de ipsis no-
bis ad solvendum, tantum CCCL morabatinos, solvendos prout in
instrumento debiti continetur.
Quod est actum V idus iunii anno Domini MºCCºLXXXº quarto.
Sig(+)num nobilis Poncii de Ripellis predicti, qui hoc firma-
mus et concedimus.
Sig(+)num Iacobi de Rialb, militis, Sig(+)num Mathei Morel-
lo, testium.
Iacobus Rabacie, publicus notarius Balaguerii, qui hoc scripsit
et hoc Sig(+)num fecit.
393
1284, juny, 17. Terol

El rei Pere mana al veguer de Lleida que obligui Ponç de Ribelles,
Galceran d’Anglesola i Guillem d’Almenara que deixin de provocar
danys als béns del Temple ja que han acceptat d’anar a judici.
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fideli suo vicario

Ilerde vel eius locum tenenti, salutem et graciam. Ex parte venera-
bilis magistri Milicie Templi propositum extitit coram nobis quod
nobilis Poncius de Ripellis, Gaucerandus de Anglar[i]a et Guilelmus
de Almenara et plures alii acuyndaverunt ipsum et fratres Templi,
et faciunt malum ipsis et hominibus eorum, et tenent ipsos in
reguardo. Unde, cum ipsi firmaverint ius, ut asserunt, in posse
nostro, quod facient predictis et aliis de se conquerentibus iusticie

complementum, mandamus vobis quatenus moneatis degentes in
iurediccione vestra ut recipiant ius ab ipsis magistro et fratribus
Templi, et ipsis vel eorum hominibus aut bonis eorum nullum ma-
lum faciant. Alias ipsos et bona Templi in iure suo manuteneatis
et deffendatis prout fuerit faciendum, ipsis facientibus in posse
vestro iusticie complementum.
Datum in Turolio XVº kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXXº
quarto.
394
1284, juny, 23. Santes Creus

Gener, abat de Santes Creus, restitueix a Galceran de Puigverd
l’instrument de donació dels drets del castell del Talladell, re-
nunciant a qualsevol dret que tenia sobre el castell.
Notum sit cunctis quod nos ffrater Ianuarius, dictus abbas

monasterii Sanctarum Crucum, gratis, scienter et consulte, habita
plena deliberacione in capitulo cum ffratribus eiusdem monasterii,
et de voluntate et assensu eorundem ffratrum et tocius conventus
iamdicti monasterii, propter multa grata servicia que vos nobilis
Gaucerando de Podioviridi hactenus inpendistis personis et rebus
nostri monasterii et cotidie inpendere non cessatis, attendentes
eciam quod vobis iuxta nobilitatem vestram non subpetunt facul-
tates, cum nolimus aliena iactura ditari, damus et reddimus vobis
instrumentum donationis nobis abbati et conventui predictis per
vos facte in scribania de Vallibus sub Petro de Podio, tunc ibi
notario, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo primo
sexto kalendas ffebroarii, de omni iure quod habebatis in castro
de Tayladello seu eius termino, prout in instrumento donationis
inde confectus lacius continetur. Et ideo absolvimus, diffinimus et
relaxamus vobis instrumentum dicte donationis et omne ius quod
in dicto castro seu eius terminis habebamus vel habere debebamus
ratione ipsius donationis. Dantes et cedentes vobis et vestris omne
ius quod in dicto castro habebamus vel habere poteramus ratione
predicta. Et ad maiorem firmitatem omnium predictorum, scienter
et consulte renunciamus omni privilegio, et beneficio et auxilio
cuiuslibet iuris et constitutionis que nos contra predicta iuvare
possent, et benefficio restitutionis in integrum. Et promitimus vobis

et vestris omnia et singula supradicta rata et firma semper habe-
re, et in nullo contra venire, nec revocare modo aliquo predicta
seu aliquod predictorum. Cedentes vobis insuper omnes acciones
nostras, personales, reales, mixtas, utiles et directas et condirectas
que nobis competunt et competere possunt ex donatione predicta
in dicto castro contra quaslibet personas detentriçes castri predicti
et bonorum ad ipsum castrum pertinencium, ita quod vos possitis
agere contra eos et experiri in iudicio et extra, prout vobis melius
ac utilius videbitur expedire. Constituentes vos procuratorem in
premissis tanquam in rem vestram propriam, prout melius potest
dici et excogitari, ad utilitatem vestram et vestrorum.
Actum est hoc nono kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXXº
quarto.
Sig(+)num ffratris Ianuarii, abbatis Sanctarum Crucum, qui
hoc firmat.1
Ego ffrater Bernardus, prior, subscribo. Sig(+)num fratris
Bertrandi de Guanser, cellerarii mayuris. [1ª columna] Sig(+)num
ffratris Guilelmi, subprioris, qui hoc firmo. Ego frater Petrus de
Copons, magister fratrum, subscribo. Ego frater Petrus de Ru-
bione subscribo. Ego ffrater Petrus de Riaria, cellerarius medius,
subscribo. Ego ffrater Petrus de Fergola subscribo. Ego frater
Raymundus de Livia subscribo. Ego frater Petrus Alegre subscribo.
Ego ffrater Perpinianus subscribo. Ego frater Raymundus Porta
subscribo. [2ª columna] Ego frater Arnaldus d’Alentorn subscribo.
Ego frater Bernardus de Materono subscribo. Ego frater Bertran-
dus de Barade subscribo. Ego frater Bernardus de Pino subscribo.
Ego ffrater Bernardus de Casanova subscribo. Ego ffrater /Petrus\
de Pulcroloco subscribo. Ego ffrater Iacobus de Cervaria subscri-
bo. Ego ffrater Arnaldus Andree subscribo. Ego ffrater Guilelmus
Montanerii subscribo. [3ª columna] Ego ffrater Petrus de Blanis
subscribo. Sig(+)num ffratris Gaucerandi de Tous. Ego frater
Petrus de Monteolivo subscribo. Sig(+)num fratris Bartolomei de
Montefalcone. Ego ffrater Petrus Bugeresa subscribo.
Testes huius rei sunt: Bonanatus Ocelli et Bertrandus de
Montefalcono.
Sig(+)num mei Arnaldi de Ocello, publici notarii de Vallibus
pro Berengario de Raiadello, rector eiusdem loci, qui hoc scribi
feci et clausi, die et anno ut supra.
1. Les signatures són totes autògrafes.
395
1284, juny, 26
Berenguer d’Orís, castlà de Castellvell, i alguns homes de Martorell
reconeixen a Berenguer de Ribes que han rebut d’ell en prèstec,
a favor de Gastó, vescomte de Bearn, 500 morabatins d’or,
11 doblers d’or, 200 turoneses d’argent i 159 lliures de Barcelona.
Sit omnibus notum quod ego Berengarius de Orisio, castella-

nus Castriveteris pro domino Gastone, et nos Guilelmus de Divisia,
Iacobus de Divisia, Petrus Geraldi, Romeus Geraldi, Bertrandus de
Pratis, Genovesius de Colle, Borracius de Ricmaçanis, Guilelmus
de Naguia, Guilelmus Ferrarii, Antichus de Divisia, Bernardus de
Casisnovis, Berengarius Arboçar, Berengarius Rubei, filius Ianuarii
Rubei quondam, Fferrarius de Perilione et Michael Iavesoni, nos
omnes de Martorello, nos omnes in solidum et quilibet nostrum
per se, per nos et nostros, presentes et futuros, confitemur et
recognoscimus nos debere vobis Berengario de Rippis, militi, et
vestris, vestro bono postulantibus, quinquaginta morabetinos auri
fini rectique ponderis, et undecim dupplas auri fini et recti ponde-
ris, et ducentos turonenses argenti fini et recti ponderis, et centum
quinquaginta novem libras monete Barchinone perpetue de terno,
quos morabatinos, quas dupplas, turonenses et quam quantitatem
peccunie recepimus a vobis mutuo ad opus domini Gastonis, et
ideo renunciamus omni exceptioni auri et argenti non recepti, non
traditi et non ponderati, et peccunie non numerate, non tradite et
non recepte. Quam quidem quantitatem auri, argenti et peccunie
promitimus reddere et solvere vobis, vel cui volueritis, /a quilibet
nostri pro toto,\ in primo venturo festo nativitatis beate Marie. Et
pro hiis omnibus et singulis obligamus vobis et vestris, scilicet ego
Berengarius de Orisio, omnia bona mea et omnia bona domini
Gastonis, et nos omnes prenominati omnia bona nostra mobilia
et imobilia, habita et habenda. Et ne alter nostrum pro altero in
hiis excusari valeat vel differri, renunciamus nove constitutioni et
beneficio dividende actionis, et omni alii iuri, racioni et consue-
tudini contra hec repugnantibus. Et si forte in dicto festo non
solverimus vobis, vel cui vos volueritis, predictam quantitatem
auri, argenti et peccunie, et ea omnia sine vestra et vestrorum
voluntate tenuerimus, promito ego Berengarius d’Oris predictus
vobis Berengario de Rippis quod statim, incontinenti cum per vos
requisitus fuero, tenebo vobis ostatichum in Castroveteri, ita quod

non exeam nec transcendam sine [auctor]itate vestri et vestrorum
meis pedibus vel alienis ultra terminos infrascriptos, scilicet ultra
mansum Bernardi de Canali, et collum Sancti Iacobi, et mansum
Bernardi Februarii, et mansum Petri [...], et mansum Raimundi
de Rocha. Et nos predicti superius nominati, omnes in simul et
quilibet per se, promitimus vobis predicto Berengario de Rippis
quod, si in dicto festo non fuerit vobis satisfactum de predicta
quantitate auri, argenti et peccunie, statim, incontinenti cum per
vos vel per aliquis nomine vestro fuerimus requisiti, intrabimus
Barchinonam et tenebimus vobis ibi hostagium, et inde non
exiemus nostris pedibus vel alienis nec aliquo alio ingenio, nec
transcendemus absque vestra et vestrorum voluntate ultra terminos
assuetos tenere hostagium in dicta civitate, et hoc tamdiu et tanto
tempore quousque vobis, vel cui vos volueritis, fuerit satisfactum
de predicta quantitate auri, argenti et pecunie. Et nobis omnibus
tenentibus dictum hostaticum, nichilominus possitis procedere
contra bona nostra ad vendendum vel alienandum vel alio modo
impignorandum pro recuperando omni debito supradicto. Et ut
predicta firmiter a nobis compleantur et attendantur iuramus nos
omnes predicti debitores per Deum et eius sancta IIIIor Euvange-
lia manibus nostris corporaliter tacta quod contra predicta non
veniamus nec venire permitamus aliquo iure vel aliqua racione.
Actum est hoc VI kalendas iulii anno Domini MºCCLXXXIIIIº.
Sig(+)num Berengarii de Orisio, Sig(+)num Guillemi de Divisia,
Sig(+)num Iacobi de Divisia, Sig(+)num Petri Geraldi, Sig(+)num
Romei Geraldi, Sig(+)num Bertrandi de Pratis, Sig(+)num Genovesii
de Colle, Sig(+)num Borracii de Ricmacanis, Sig(+)num Guillelmi
de Naguia, Sig(+)num Guilelmi Ferrarii, Sig(+)num Antichi de
Divisia, Sig(+)num Bernardi de Casisnovis, Sig(+)num Berengarii
de Arboçar, Sig(+)num Berengarii Rubei, Sig(+)num Fferrarii de
Perilione, Sig(+)num Michaelis Iavesoni, nos omnes predicti qui
hec concedimus, firmamus et iuramus.
Testes huius rey sunt: Geraldus de Casis, Burdus de Rosanis,
Iacobus Ferrarii, Fferrarius de Queralto, Guilelmus Sancii et Gui-
lelmus de Divisia.
hoc scripsit et clausit, cum literis suprapositis in octava linea ubi
dicitur quilibet nostri pro toto, die et anno prefixis.
396
1284, juny, 27
Atès que Ramon d’Orcau i la seva esposa Berenguera han donat a
Anglèsia, al moment del seu matrimoni amb Ponç de Ribelles,
el castell de Casserres de Ribagorça, que era de propietat de
Berenguera, Ramon li dóna a canvi el seu castell de Figuerola,
la localitat de Fontsagrada i els molins de Sant Lleir.
Noverint universi quod nos Raymundus d’Orcau et domina

Berengaria, eius uxor, fatentes et recognoscentes in veritate nos,
ex propio motu et ex propia voluntate nostra, me dicta domina
Berengaria, a vobis nobili Raymundo d’Orcau predicto non seducta
nec ab aliquo alio, dedisse Anglesie, filie nostre comuni, tempore
nupciarum nobilis Poncii de Ripellis et ipsius filie nostre, cum alias
matrimonium inter nos quod perfici obtabam /minime\ celebrari
posset, castrum de Casserres, situm in Ripacurcia, quod michi
domine Berengarie pertinebat pleno iure, ipsumque habebam per
alodium franchum, liberum et inmunem.
Ideoque nos Raymundus d’Orcau, volentes vos dominam
Berengariam, quo ad dimidiam dicti castri indempnem penitus
custodiri, in recompensacione illius dimidie partis dicti castri
damus et assignamus per nos et nostros vobis domine Berenga-
rie, uxori nostre, et vestris, im perpetuum, castrum nostrum de
Figuerola, et locum vocatum de Fontsagrada, et molendina nostra
de Sentlobi, cum omnibus hominibus in locis de Figuerola et de
Fontsagrada et in cunctis terminis suis habitantibus et habitatu-
ris, et cum omnibus iuribus, terminis et pertinenciis eorundem et
pleno dominio nostro. Predictum inquam castrum de Figuerola,
et locum vocatum de Fontsagrada et molendina nostra vocata de
Sentlobi, cum omnibus hominibus et feminis in predictis locis ha-
bitantibus et habitaturis, et cum terminis, affrontacionibus, iuribus
et pertinenciis suis universis damus vobis ut ea omnia habeatis
vos et vestri ad omnes vestras et vestrorum voluntates penitus
faciendas, eo modo et forma que ante celebracioni matrimonii
supradicti habebatis castrum de Casserres predictum, salvo tamen
in omnibus iure et dominio illustris domini regis Aragonum, pro
quo dictum castrum de Figuerola tenemus ad feudum. Volentes et
concedentes quod obligacionem dotis et sponsalicii vestri, que super
bonis nostris habetis in peccunia, quam obligacionem habetis in
predicto castro de Figuerola, habeatis de cetero super castro nos-

tro de Orcau et terminis et pertinenciis eiusdem. Promitentes nos
Raymundus d’Orcau predictus vobis domine Berengarie et vestris
quod faciemus vos et vestros predictum castrum de Figuerola, et
locum de Fontsagrada et molendina de Sentlobi predictis habere,
tenere, possidere et expletare cum omnibus iuribus et pertinenciis
suis, et faciemus etiam vobis bonam et legalem guarentiam contra
omnes personas, salvo nobis usufructu tamen toto tempore vite
vestre, et salva assignacione reddituum castri de Figuerola a nobis
facta nobili viro Poncio de Ripellis predicto. Mandantes testimonio
huius presentis intrumenti omnibus hominibus et feminis castri
de Figuerola et loci de Fontsagrada quod vobis domine Berenga-
rie et vestris, post obitum nostrum, vel cui volueritis verbo vel
testamento, si vos premori contingerit, respondeant de omnibus
redditibus, exitibus, proventibus nostris locorum et molendinorum
predictorum, et habeant vos et vestros in dominos naturales, et
teneant se vobiscum contra omnes personas, et faciant vobis pro
propietate dictorum locorum homagium ore et manibus secun-
dum Usaticum Barchinone. Nos enim ipsos homines et singulos
et etiam feminas a fidelitate, naturalitate, homagio et iuramento
absolvimus in presenti. Set cum in instrumentis nubcialibus sive
paccionalibus factis inter nos et nobilem Poncium de Ribellis et
Anglesonam predictos contineatur quod si dicta Anglesona decederet
sine liberis in hoc casu castrum de Caseres predictum vobis dicte
Berengarie reverteretur, volumus et concedimus quod adveniente,
quod absit, casu seu condicio supradicta, quod dictum castrum ad
vos dominam Berengariam revertatur, predicta donacio seu assig-
nacio castri de Figuerola, et loci de Fontsagrada et molendinorum
de Sentlobi totaliter sint extincte, et in hoc casu habeatis castrum
de Caseres predictum, ut ipsum habebatis ante quam celebraretur
matrimonium predictum, et in hoc eodem casu habeatis obligacio-
nem dotis et sponsalicii vestri super castro de Figuerola predicto,
ut in instrumentis nubcialibus continetur, et dictum castrum de
Orcau, ab obligacione dotis et sponsalicii, quam vobis superius
fecimus, sit penitus absolutum.
Nos vero domina Berengaria predicta fatentes omnia predicta
que superius diximus de donatione castri de Caserres esse vera, et
recipientes donacionem seu assignacionem predictam nobis factam
in recompensacionem dimidie partis castri de Caserres, promitimus
ea atendere et complere, et in aliquo non contra venire ratione
dotis vel sponsalicii nostri vel bonorum parafernalium, vel alia
qualibet ratione vel causa. Et ut predicta omnia et singula melius

et firmius atendantur et compleantur, ego dicta Berengaria, scien-
ter et prudenter atque consulte, renuncio omni excepcioni doli,
metus, et vis, et senatus consulto Velleyano, et omni alii iuri et
auxilio, tam canonico quam civili, scriptis et non scriptis, michi
vel meis contra predicta vel earum aliquod competentibus aut
etiam competituris. Tactisque a me propia manu mea corporaliter
et libenter sacro sanctis IIIIor Evangeliis et cru+ce Domini iuro
omnia predicta et singula atendere et complere et in aliquo non
contravenire ratione dotis aut sponsalicii mei vel bonorum para-
fernalium, vel alia qualibet racione que dici vel excogitari possit,
sic Deus me adiuvet et hec sancta Dei Evangelia coram posita.
Quod est actum V kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXXº
quarto.
Sig(+)num Raymundi de Orcau, Sig(+)num domine Berengarie,
uxoris /eius\, qui hoc concedimus et firmamus firmarique rogamus.
Sig(+)num Bernardi Folch, Sig(+)num Salvatoris de Bayona,
notarii publici Ilerdensis, Sig(+)num Raymundi de Claverol, Sig(+)-
num Petri de Fontpudea, testium.
Sig(+)num Bertrandi Hugueti, notarii publici Ilerdensis, qui
hoc scripsit cum supraposito in secunda linea ubi dicitur minime.
397
1284, juny, 30. Albarrasí

El rei Pere ven a Jacob Avenrodric, jueu de Terol, algunes cases que
té a Terol a prop del call per 1.400 sous de Jaca.

Sicilie rex, per nos et nostros, vendimus tibi Iacob Avenrodric,
iudeo de Turolio, et tuis et quibus velis, perpetuo quasdam do-
mos nostras, cum introitibus et exitibus suis et pertinenciis, que
quondam fuerunt Petri Orticii et que sunt in villa Turolii circa
iudariam. Et affrontant ex una parte in domibus Isçach sartoris,
et ex alia parte in domibus Izmaelis Avingemil. Iamdictas itaque
domos, simul cum omnibus nostris iuribus, locis et accionibus que
tibi cedimus, extrahimus de nostro et nostrorum iure et posse, et

eadem omnia mitimus et transferimus inrevocabiliter ad omnes
tuas voluntates libere faciendas, sicut melius dici et intelligere
potest, ad tuum tuorumque salvamentum et bonum intellectum,
inducentes te de predictis in corporalem possessionem cum pre-
senti carta. Pro hac autem vendicione recepimus a te mille et
quadringentos solidos iaccenses, de quibus bene paccati sumus,
renunciando excepcioni peccunie non numerate. Dando tibi si-
quid hac vendicio plus valet vel potest valere precio supradicto.
Promitentes tibi quod faciemus te et tuos predictas domos cum
pertinenciis eorum tenere et habere in pace.
Quod est actum in obsidione Albarrazini IIº kalendas iulii
anno Domini MºCCºLXXXº quarto.
1. Aquest es translat bien et fielment sacado d’una carta del sennor rey don
Pedro de buena memoria, siellada con su siello pendient de cera colgant en cuerda de
seda, sin annadimiento et sin menguamiento, la tenor de la qual tal es: [...] Sig(+)no
de Remon de Lorenz, notario público de Teruel, testigo. Sig(+)no de García Dezquena,
notario público de Teruel, testigo. Sig(+)no de Peydro de Lorenz, notario público de
Teruel, qui esti traslat de su original bien et fielment traslató, día lunes IIII días
entrado deziembre anno Domini millesimo CCº nonagesimo.
398
El rei Pere ordena a Pere Viu que, atesa la protesta dels frares del
Temple, deixi comprar sal on vulguin els homes de Cantavella
i de Castellot.
B Vg. doc. 413.
399
1284, juliol, 5
Arnau Roger, comte de Pallars, renuncia a qualsevol acció legal contra
els frares del Temple pels danys que aquests, des del castell de
Puig-reig, han aportat contra el castell i els homes de Casserres,
havent rebut 6.400 sous de Barcelona en compensació.
Noverint universi quod nos Arnaldus Rogerii, Dei gracia co-

mes Pal[l]iarensis, ex certa sciencia, per nos et nostros, p[resentes
et fu]turos, et omnes amicos, et valitores [et homine]s tam de
Castsserris quam de alios quoscumque, diffinimus, absolvimus et

remittimus Milicie Templi et vobis ffratri Berengario de Sancto
Iusto, magistro domorum Milicie Templi in Provincia, Aragon[ie
et Cat]halonie, licet absenti tanquam presenti, et ffrater Bernardo
de Turriliis, presenti et nomine vestro et Templi, ac hominum
suorum, et ffratrum Templi, et omnium quorum interest stipulanti,
et universis ac singulis hominibus vestris in castro Podiorege et
eius terminis quam alibi habitantibus, et etiam Arnaldo Caneto
Podiorege et successoribus vestris et ipsorum hominum perpetuo,
omnes acciones, questiones, peticiones et demandas quas nos vel
successores nostri, amici, valitores et homines de Castsserris, vel
alii homines nostri aut aliquis ipsorum, contra bona Milicie Templi,
vel vos aut successores vestros, vel ffratres Templi aut homines
vestros, vel aliquis ex ipsis aut eorum bona, possemus proponere
vel movere racionem malefactorum et dampnorum datorum per
vos vel homines vestros, aut aliquis ex ipsis, vel per Guilelmo de
Podio d’Olena et complices suos, vel alios quoscumque tam de
dicto castro de Podioregum et termino et iurisdiccione ipsius,
quam de aliis quibuslibet locis et iurediccionibus, nobis vel amicis
aut valitoribus nostris, vel terre nostre, vel cuilibet seu quibuslibet
hominibus nostris, tam de Casserris quam de aliis quibuslibet locis,
et racione sustentacionis facte in dicto castro vel aliis locis nostris
de inimicis et malefactoribus nostris et valitorum et amicorum
nostrorum et terre nostre ac hominum quorumlibet nostrorum,
seu racione malefactorum, rauberiorum seu dampnorum nobis et
amicis et valitoribus ac hominibus nostris vel alicui eorum illa-
torum seu datorum in dicto castro de Podioregum vel aliis locis
Milicie Templi tornatorum seu sustentorum, tam tempore guerre
quam pacis, vel alia qualibet racione, iure vel causa usque in
hodiernum diem. Hanc autem absolucionem, remissionem et diffi-
nicionem facimus per nos et omnes supradictos, Milicie Templi et
vobis et successoribus vestris, et ffratribus et hominibus Templi, et
aliis supradictis perpetuo, sicud melius dici et intelligi potest, ad
vestrum et vestrorum salvamentum et bonum intellectum, absque
aliqua retencione et excepcione. Quam nobis et nostris et omnibus
supradictis perpetuum scilencium imponemus super omni accione,
questione et demanda quas contra Templum vel vos aut vestros,
et omnes alios et singulos supradictos possemus proponere vel
movere predictis racionibus vel aliis quibuslibet racionibus vel
causis. Faciendo inde Templo et bonis suis, et vobis et succes-
soribus vestris, et omnibus hominibus vestris et aliis supradictis
bonum et perpetuum finem et pactum de non petendo et de non

movendo questionem aliquam in iudicio vel extra. Quam plena-
riam emendam et satisfaccionem a vobis habuimus et recepimus
de predictis, videlicet sex milium et quadringentos solidos monete
Barchinone perpetue de terno. Et ideo, quia inde bene paccati et
contenti sumus ad voluntatem nostram, renunciamus excepcioni
peccunie et satisfaccionis ac emende non habite et non recepte
et dolo. Et siquid forte amplius dicta quantitate nobis vel homi-
nibus nostris vel aliis predicti competeret vel competere deberet
ex predictis, totum illud damus, concedimus et remitimus per nos
et omnes predictos firmo et irrevocabili dono inter vivos. Prete-
rea salvamus Milicie Templi, et vobis et successoribus vestris, et
ffratribus Templi omnia iura Templi, et vestri et successoribus
vestrorum, et omnes acciones vestras super decimis dicti castri de
Podioregum et termini eiusdem, et de Fonayleto et super domo
de Merola, cum iuribus et pertinenciis suis. Que iura et acciones
Milicie Templi, et vobis et successoribus vestris remaneant salve,
ita quod per diffinicionem quam nobis et hominibus nostris et
vestris, et valitoribus nostris facitis seu debetis facere non videan-
tur in aliquo absolute seu diffinite. Salvis tamen et retentis nobis
et nostris omnibus defencionibus, excepcionibus et iuribus nostris
super predictis decimis, et domo et proprietatibus ipsorum. Re-
nunciantes quantum ad hoc, ex certa sciencia, omni iuri, racioni
et consuetudini contra hoc repugnantibus.
Actum est hoc III nonas iulii anno Domini MCCLXXX quarto.
Sig(+)num Arnaldi Rogerii, Dei gracia comitis predicti, qui
hoc laudamus et firmamus.
Sig(+++++++)num Arnaldi de Saga, Petri de Vilalta, Petri de
Canalibus, Bernardi Bartolomei, Raimundi de Qualpam, Raimundi
Lupeti, Iacobi de Muntpesat, testium.
Petrus Iuliani, publicus notarius Berge, qui hoc scripsit et
clausit hoc Sig(+)no.
400
1284, juliol, 5
Bernat de Torrelles reconeix a Arnau Roger, comte de Pallars, que,
havent arribat a una composició, li pagarà 6.400 sous de
Barcelona que entregarà a Ponç, prebost de Solsona, i li deixa

com a garantia el castell de Puig-reig.
Noverint universi quod nos ffrater Bernardus de Torreyles,

comendator Podiiregi, ex certa sciencia, cum hoc publico instru-
mento, confitemur et recognoscimus vobis nobili Arnaldi Rogerii,
Dei gracia comiti Pallariensis, quod cum multa malefacta essent
facta et illata vobis et hominibus vestris de Casserris et aliorum
locorum indebite et iniuste per homines castri Podiiregi, et per
dictum castrum super quibus vos, nos et homines dicti castri
inpetebatis, venimus vobiscum super predictis ad composicionem
amicabilem. In qua quidem composicione fuit compositum et con-
dictum inter vos et nos quod predictis malefactis illatis vobis et
hominibus vestris et terre vestre restitueremus, et daremus vobis
sex mille et CCCC solidos Barchinone de terno. Quos, nomine et
racione vestri, promitimus per nos et ffratrem Berengarium de
Sancto Iusto, magistrum Milicie Templi in Aragonia et Catalonia,
et ffratres Milicie Templi, solvere et tradere Poncio, Dei gracia pre-
posito Celsone, vel si ipse recipere nollet cuicumque vos volueritis,
in villa Celsone vel villa Berge, vel ubi dictus prepositus voluerit,
de ista presenti die ad duos menses. Pro quibus obligamus vobis
castrum et fortitudinem de Podioregi, et totum ius et quicquid nos
et ffratres Milicie Templi in dicto castro et fortitudine eiusdem, et
hominibus dicti castri et termini eius habemus et habere debemus.
Quod castrum et fortitudinem, et omnia que in dicto castro sunt,
nomine et racione vestri, et pro dicta obligacione, tradimus corpo-
raliter incontinenti et deliberamus nobili Arnaldi de Saga et Petro
de Vilalta, militibus, hoc modo, quod si nos predictos VI milia et
CCCC solidos infra dictum tempus solverimus, ut predicitur, resti-
tuant nobis dictum castrum et fortitudinem cum omnibus que eis
nunc tradimus, vel illis quibus magis Milicie Templi mandaverit
factas, primo per ffratrem Bernardo de Sancto Iusto, magistrum
Milicie Templi in Catalonie et Aragonie, instrumentum diffinicio-
num vobis dicto nobili Arnaldi Rogerii et illis que vobiscum vel
sine vobis fuerint in castro de Podioregum ad invadendum, et
etiam super malefactis et dampnis que data fuerunt sive illata
per vos aut homines vestros aut valitores vestros tempore guerre
et pacis in castro nostro et termino eiusdem, aut in iurisdiccio-
ne et termini nostri ubique. Alias, si forte dictam peccuniam, ut
predicitur, non solveremus incontinenti, in crastinum dicti termini
tradant et deliberent vobis dictum castrum et fortitudine eius. In

quo tradendo damus predictis totum locum nostrum, iura, voces
et etiam acciones si nos cesseraremus facere predicta vel dictus
magister, et omnia que eis tradimus. Quod castrum et fortitudinem
et omnia que ibi sunt teneatis tandiu donec in predicta peccunia,
et in expensis quas facietis pro custodia dicti castri, vobis vel cui
volueritis esset de predictis satisfactum, et dictum instrumentum
diffinicionis fuerit factum et firmatum et traditum vobis. Et inte-
rim vero, scilicet infra predictos duos menses, recipiamus nos vel
recipi faciamus redditus et iura dicti castri. Et contra predicta non
veniamus, renunciamus omni iuri et excepcioni quibus possimus
contra predicta iuvari.
Actum est hoc III nonas iulii anno Domini MºCCLXXX quarto.
Sig(+)num ffratri Bernardi de Torreyles, comendatori predicti,
qui hoc laudo et firmo.
Sig(++++++)num Arnaldi de Saga, Petri de Vilalta, Petri de
Canalibus, Bernardi Bartolomei, Raimundi de Qualpam et Iacobi
de Muntpesat, testes.
401
1284, juliol, 5
Arnau de Saga i Pere de Vilalta es comprometen amb Bernat de
Torrelles, comanador de Puig-reig, que, quan aquest hagi pagat
els 6.400 sous que deu de compensació a Arnau Roger, comte
de Pallars, ells li tornaran el castell de Puig-Reig, que tenen
com a garantia del pagament.
Noverint universi quod nos Arnaldus de Saga et Petrus de

Vilalta, milites, confitemur et in veritate recognoscimus vobis ffrater
Bernardo de Turrilis quod tradidistis et penes nos deposuistis et
tradere oportuit castrum de Podioregum, cum domibus et barri
seu fortitudinibus ipsius, hoc pacto seu condicione adiectis, quod
si a presenti die ad duos menses proximos venturos solueritis et
tradideritis preposito Celsone, vel cui ipse voluerit, intus villam
Berge vel Celsona, vel alibi ubi dictus prepositus vellet, et nisi ipse
prepositus recipere vellet, nobili comiti Pallariensis, vel cui ipse co-
mes voluerit, sex mille et quadringentos solidos monete Barchino-

ne de terno, quos in dicto termino solvere et dare debetis, ut in
instrumento debitorio inde per vos dicto nobili comiti facto, auc-
toritate infrascripti notarii, die et anno inferius scriptis, continetur
et tradideritis, confectum per publicum notarium et [sig]natum
per fratrem Berengarium de Santo Iusto, magistro Milicie Templi
in Provencia, Cathalonia et Aragonia, et per vos. Instrumentum
diffinicionis, de quo notulam in papiro scripta vobis fuit tradita
dicto nobili comiti vel preposito Celsone, aut cui voluerit loco sui,
usque in dictum terminum duorum mensium. Incontinenti facta
dicta solucione de dictis sex mille et CCCC solidis et tradito dicto
instrumento diffinicionis et nobis constituerit de predictis, restitua-
mus et deliberemus vobis, vel cui dictus magister Milicie Templi
voluerit, dictum castrum, cum domibus et barri et fortitudinibus
eiusdem, et cum omnibus et singulis que in ipso castro erant cum
nobis ipsum tradidistis, prout in instrumento quod nos et vos
per alphabetum diviso tenemus continetur. Unde ex certa sciencia
convenimus et promitimus per firmam et legalem stipulacionem
vobis dicto ffratri Bernardo, presenti, et dicto magistro, absenti, et
ffratribus Milicie Templi quod incontinenti ex quo vos vel dictus
magister, aut alius pro vobis vel nomine Templi, compleverit pre-
dicta infra dictum tempus, et nobis vel alteri nostrum constiterit
de predictis, restituemus et deliberabimus, et alter nostrum cui
ius constiterit restituet et deliberabit vobis vel dicto magistro, aut
cui ipse magister voluerit seu mandaverit nomine Templi, castrum
predictum, cum omnibus et singulis supradictis, libere et absolute,
absque aliqua contradiccione et impedimento. Solutis et restitutis
nobis prius expensis per nos tunc factis in custodia dicti castri,
super quibus credamur nostro simplici verbo. Et pro hiis servandis
sic et complendis, ut dictum est, prestamus et facemus vobis, cum
testimonio presentis publici instrumenti, vobis homagium ore et
manibus et fidelitatem iuxta Usum et Consuetudinem Cathalonie.
Et nisi predicta incontinenti compleremus et in aliquo contra
veniremus, simus tales quales sunt illi qui contra homagium et
fidelitatem veniunt, et non possimus inde nos excusari vel deffendi
cum armis vel sine armis, pro parem vel consimilem, in curia vel
extra curiam, vel alibi aliqua racione vel causa. Immo presens
instrumentum et exibicio ipsius reprobet nos et manifestet ac
convincat pro talibus de quibus supradictum est. Et ad maiorem
cautelam iuramus ambo per Deum et eius sancta IIIIor Euvange-
lia ambo corporaliter tacta predicta omnia et singula supradicta
servare et attendere, prout superius dicta sunt, et non in aliquo

contra venire aliquo iure, racione vel causa. Subintelligerit etiam
quod infra dictum terminum vos colligatis ac recipiatis et recipi
ac colligi faciatis omnes fructus, redditus, exitus et proventus et
iura dicti castri et termini eiusdem absque aliquo impedimento et
contradiccione nostri et nostrorum et ullius persone.
Actum est hoc III nonas iulii anno Domini MCCLXXX quarto.
Sig(++)num Arnaldi de Saga et Petri de Vilalta predictorum
iuratorum, qui hoc laudamus et firmamus.
Sig(++++++)num Iacobi de Muntpesat, Petri de Canalibus,
Raimundi de Qualpam, Raimundi Lobet, Bernardi Bartolomei et
Bernardi de Pontibus, testes.
402
1284, juliol, 18
Ponç, prebost de Solsona, reconeix que ha rebut de Bernat de Tor-
relles els 6.400 sous de Barcelona que aquest havia de donar
a Arnau Roger, comte de Pallars.
Noverint universi quod nos Poncius, Dei gracia prepositus

Celsone, ex certa sciencia, confitemur et recognoscimus, cum hoc
publico instrumento, vobis domino ffratri Berengario de Sancto
Iusto, magistro Milicie Templi, et vobis ffratri Bernardo de Torrey-
les, comendatori Podiiregum, nos habuisse et recepisse a vobis sex
milium et CCCC solidorum Barchinone monete perpetue de terno
racione et nomine nobilis Arnaldi Rogerii, Dei gracia comiti Palla-
riensis, cui vos debebatis tradere et deliberare, vel nobis racione
ipsius nobilis, sicud in instrumentis inde confectis per me notarii
scriptum plenius continetur, videlicet racione illius composicionis
que facta fuit inter dictum nobilem Arnaldum Rogerii et ffratrem
Bernardum de Torreyles, comendatorem Podiiregii. De quibus VI
mille et CCCC solidis sumus bene vestri paccati nostre voluntatis,
renunciantes excepcioni peccunie non recepte et doli. Absolventes
vos et dictum comendatorem ab omni in peticione et demanda
nostra et dicti nobilis Arnaldi Rogerii, ffaciendo inde vobis et dic-
to comendatori Podiiregum pactum firmissimum ulterius de non

petendo, et non exigendo et non movendo aliquam questionem
vel demandam, simplicem vel iudiciariam, imponentes nobis et
dictum nobilem comitem perpetuum scilencium. Confitemur etiam
et rocognoscimus vobis et dicto comendatori quod vos firmavistis
in posse et manu notarii infrascripti in factum diffinicionis et
absolucionis quam vos [et] comendator Podiiregi tenebamini fa-
cere dicto nobili comiti et personis in ipso instrumento contentis.
Renun[ciantes q]uantum ad predicta omni iuri et excepcioni quibus
possimus contra predicta iuvari.
Actum est hoc XV kalendas augusti [anno Domini] MCCLXXX
quarto.
Sig(+)num Poncii, Dei gracia prepositi predicti, qui hoc lau-
damus et firmamus.
[Sig(++++++)num] Petri de Vilalta, Petri de Canalibus, Iohan-
nis de Castayls, Petri de Caluinza, Iohannis Alibert et Bernardi
Alibert, testium.
[Petrus Iuliani,] publicus notarius Berge, qui hoc scripsit et
403
1284, agost, 13
Guillem de Podium Speculi, batlle de Castellvell per Gastó, vescomte
de Bearn, remet a Bartomeu de Sussia, Berenguer Martorell i
Berenguer Carbó 60 sous de Barcelona per tota acció judicial
que podia moure contra seu per uns aldarulls on moriren
Guillem i Berenguer Sans.
Sit omnibus notum quod ego Guilelmus de Podio Speculi,

baiulus domini Gastonis in Castroveteri extremo de Marcha et in
toto termino eiusdem castri, auctoritate dicte baiulie, per me et
per dictum nobilem dominum Gastonem et suos solvo, diffinio
et in perpetuum remito et indulgeo tibi Bartholomeo de Ssussia, et
Berengario Martorelli et Berengario Carboni de Palacio omnes
peticiones, questiones et demandas quas faciebam vel facere pote-
ram contra vos racione illius rixe sive evasionis in qua dicitur vos
fuisse, in qua eciam rixa et evasione interfecti fuerunt Guilelmus
et Berengarius Sancii, filiorum Sancii de Durban, de parotchia

Sancte Margarite. Unde per me et per dictum nobilem Gastonem
et suos absolvo, et diffinio, et remito et indulgeo vobis et vestris
omnes peticiones, questiones et demandas quas contra vos facie-
bam vel facere poteram, racione dicte rixe et evasionis, dictorum
interfectorum et mortis eorum, ita quod nunquam ego vel aliquis
baiulus vel tenens locum dicti nobilis Gastonis possim inde vos vel
vestros inquirere vel demandare aliquo tempore racione evasionis
et mortis predictorum interfectorum. Immo michi et dicto nobili
domino Gastoni et suis /super hiis\ impono scilencium perpetuo
duraturum, et vos et vestros inmunes et quittios proclamo, facio
et appello cum hoc presenti instrumento perpetuo valituro, prout
melius dici vel intelligi potest, ad vestrum vestrorumque salva-
mentum et comodum. Accipio enim a vobis pro hac diffinicione,
solucione et remissione sexsaginta solidos monete Barchinone
perpetue de terno, super quibus, quia bene sum paccatus a vobis,
renuncio omni excepcioni non numerate peccunie et non recepte.
Actum est hoc idus augusti anno Domini MºCCºLXXXºIIIIº.
Sig(+)num mei dicti Guillelmi de Podio Speculi, baiuli domi-
ni Gastonis, qui hoc firmo et concedo. Sig(+)num Guillelmus de
Podio Speculi, qui hoc firmo et laudo.1
Testes huius rey sunt: Bernardus de Palacio, Arnaldus Rubei
et Fferrarius Rubei.
Sig(+)num Berengarii Rubei, presbiteri servientis ecclesiam
Sancti Saturnini de Castroveteri, pro Guilelmo de Castanea, rectore
eiusdem ecclesie, qui hoc scribi fecit et clausit, cum literis supra-
positis in VIII linea, ubi dicitur super hiis, die et anno quo supra.
III solidos habeatis.
1. Aquesta segona signatura és autògrafa.
404
1284, agost, 17. Morella

Jaume de Santa, jurat de Castellot, fa present, en nom de la uni-
versitat, que paguen la cena de 700 sous de Jaca, més 80 de
gastos, a Martín Pérez de Jassa, porter reial, perquè amenaçats
d’intervenció armada per part del batlle de Morella.
Noverint universi quod sextodecimo kalendas septembris anno

Domini millesimo ducentesimo octuagesimo quarto, Iacobus de
Santa, aserens se esse iuratum et procuratorem universitatis de
Castellot, comparuit coram Siurano de Quadres, iusticia Morelle,
et Martino Petri de Iassa, portario domini regis, et me tabellione
et testibus infrascriptis, et nomine dicte universitatis et baiulie
eiusdem protestatus fuit, et dixit quod, cum ipsa universsitas et
baiulia vi et metu, et mandato contento in quadam litera ilustris-
simi domini regis, quam dictus portarius presentaverat iusticie et
universitati de Morella, in qua continebatur quod idem iusticia
et universsitas de Morella cum exercitu constringerent bona et
res dicte baiulie ad solvendum dicto portario, loco domini regis,
septingentos solidos iachensium pro cena, et ipse portarius peteret
octuaginta solidos pro missionibus quas aserebat se fecisse pro
dicta cena petenda. Dictus iuratus, nomine quo supra, ad suum
ius et dicte universsitatis et baiulie conservandum, dixit quod ipsa
universsitas et baiulia solvebant dictam cenam et missiones dicto
portario solo metu et vi mandati contenti in dicta litera, quo man-
dato timebant exercitum de Morella venire contra dictam baiuliam
et universsitatem de Castellot, cum exercitus iam preconizaretur
apud Morellam et esset in motu contra dictam baiuliam. Et de
predictis, dictus iuratus sibi peciit fieri publicum instrumentum
per me notarium infrascriptum.
Actum fuit Morelle die et anno predictis.
Sig(+)num Iacobi de Santa, iurati predicti, ego qui hec omnia
predicta protestatus fui.
Testes sunt huius rey: Petrus Çameso, Guilelmus deç Torms,
Poncius de Pateris, Petrus de Vinatea et Berengarius Molto.
Sig(+)num Dominici Sanxo de Montalba, notarii publici
Morelle, qui dictam protestacionem scribssit, loco, die et anno
prefixis, cum rasura non scripta vel emendata in septima linea
supra diccionem que dicitur baiuliam.
405
1284, agost,17. Morella

Jaume de Santa, jurat de Castellot, en nom de la universitat,
protesta que aquesta no ha de pagar la cena si el rei no és
present, i demana d’anar a judici sobre l’assumpte.
Noverint universi quod sextodecimo kalendas septembris anno

Domini MºCCº octuagesimo quarto, Iacobus de Santa, aserens se
esse iuratum et procuratorem universitatis de Castelot, comparuit
coram Siurano de Quadres, iusticia Morelle, et Martino Petri
de Iassa, portario illustrissimi domini regis, et me tabellione
et testibus infrascriptis, et nomine quo supra protestatus fuit,
et dixit quod, cum dictus portarius pignorasset et constringeret
bona dicte universsitatis et baiulie eiusdem ad solvendam cenam
dicto domino regi, quam dare non consueverant tempore domini
Iacobi, inclite recordacionis regis Aragonum, vel solvere ipsam
non tenebantur dicto illustrissimo domino regi, secundum privi-
legia per ipsum facta et concessa dicte universsitati et baiulie, si
forte dominus rex non accederet ad dictum locum de Castellot
personaliter. Ideo predictus iuratus nomine quo supra presentavit
et dedit fidanciam iuris Michaelem Bernardi de Mirambell, quod
racione dicte cene faceret iusticie complementum dicto domino
regi in posse iusticie Aragonie. Quam fidem dictus Micahel con-
cessit sub obligacione omnium bonorum suorum ubique. Et de
predictis, dictus iuratus sibi peciit fieri publicum intrumentum
per me notarium infrascriptum.
Actum fuit Morelle die et anno predictis.
Sig(+)num Iacobi de Santa, ego qui hec omnia predicta pro-
testatus fui.
Presentibus testibus: Petrus Çameso, Guilelmus deç Torms,
Poncius de Pateris, Petrus de Vinatea et Berengarius Molto.
Sig(+)num Dominici Sanxo de Montalba, notarii publici More-
lle, qui dictam protestacionem scribssit, loco, die et anno prefixis.
406
1284, agost, 21. Morella

Jaume de Santa, jurat de Castellot, en nom de la universitat, reclama
la redacció d’un instrument públic que demostri el pagament
de 700 sous de Jaca de la cena al porter reial.
Noverint universi quod duodecimo kalendas septembris anno

Domini millesimo ducentesimo octuagesimo quarto, Iacobus de San-
ta, aserens se esse iuratum de Castelot, comparuit coram Martino

Pereç de Iassa, portario illustrissimi domini regis, et me tabellione
et testibus infrascriptis, et protestatus fuit, et dixit, nomine, loco
et voce universsitatis de Castellot et tocius baiulie eiusdem, quod
ipse vi solvebat dicto portario septingentos solidos iachensium pro
cena dicti domini regis, quam dictus portarius dicte universsitati
et baiulie pecierat loco domini regis, et etiam solverat octuaginta
solidos regales pro missionibus, quam solucionem fecerat dicto
portario in die confeccionis huius publici intrumenti.
Morelle die et anno predictis.
Sig(+)num Iacobi de Santa, iurati predicti, ego qui protes-
tatus fui.
Presentibus testibus: Arnaldus Aster et Guilelmus Molto.
Sig(+)num Dominici Sanxo de Montalba, notarii publici Mo-
relle, qui hoc scribssit, loco, die et anno prefixis.
407
1284, agost, 28
Astruga, esposa del difunt Jucef Ravaia, reconeix que ha rebut de
Bernat Escrivà una mora blanca.
Ed. Coll i Alentorn 1951, pp. 239-240.
Sea manifiesto a todos homes que yo dona Astruga, muger

que fu de don Juçaf Ravaya, jodío qui fue, cablievo de vos en
Bernalt Scriván, tresorer del sennor rey, una mora blanca por
nombre Ambrona que fue tollida et emparada a Açac Zarch, jodío
de Besaldón, et confiscada por al sennor rey. La qual mora de vos
oví et recebí, et so dent bien pagada de vos a mi propria voluntat,
e renuncio a toda excepción de enganno. La qual mora de vos ca-
blievo et fio dius tal condición: que toda hora et toda sazón que
por el sennyor rey, o por vos o por qualquiere otra persona qui en
voz et en nombre del dicho sennor rey, avient cura et mandamien-
to o licencia d’aquesto, fuere requerida et demanda, todo pleyto,
escusa, alongamiento et deffensión departidos. E si non lo fiziesse
prometo, et so tenida et oblígome al sennor rey et a vos pechar et
pagar por la dicha mora luego encontinent quatrozientos solidos
de barceloneses, buena moneda. Et por ésto atener et complir,
obligo al sennor rey et a vos mi et todos mis bienes muebles et

sedientes, avidos et por aver, doquiere que sean, salvo et excepta-
do que, si la dicha mora se muriesse o se fiziesse christiana, yo
ni los mios non seamos tenidos al sennor rey ni a vos tornar la
dicha mora ni pechar calonia niguna.
Ésto es fecho en Teruel IIII días por exir d’agosto anno Do-
mini millesimo CCºLXXXº quarto.
Testigos d’esto son: Yuannes, fijo de don Miguel de Celha e
Sançón de Huatorze, jodío de Teruel.
Sig(+)no de Remón de Lorenz, notario público de Teruel, qui
esto escrivió et cerró.
408

El rei Pere, a precs de la seva esposa, la reina Constança, cedeix
a l’infant Alfons totes les possessions que la reina té a Aragó
i Catalunya.

Sicilie rex, ad requisicionem et preces karissime consortis nostre
domine Constancie, per eandem illustris regine predictorum regno-
rum, tradimus et concedimus vobis karissimo primogenito nostro
infanti dompno Alfonso, nomine dicte domine regine matris ves-
tre, omnia loca, civitates, castra, villas et terras que ipsa domina
regina habet in Aragonia et Catalonia, tam racione sue dotis et
sponsalicii, quam racione donacionis per nos sibi facte, quam etiam
racione empcionis vel qualibet alia racione, iure vel causa, tam
videlicet civitates Gerunde et Osce, quam montaneam de Pratis, et
castrum de Çiurana cum omnibus villis et aliis locis que sunt in
ipsa montanea, et castrum et villam de Stadella, et castra et villas
de el Frago et de Tormos et de Pradella, cum omnibus terminis,
redditibus, exitibus, proventibus et omnibus aliis iuribus ipsorum
locorum, ita quod vos, vel quos volueritis, habeatis, teneatis et
possideatis libere et absque aliqua contradiccione nostra, nomine
et voce dicte regine, civitates, castra, et villas et alia loca predicta,
et percipiatis omnes redditus, census, exitus et proventus et alia
iura universa ipsorum locorum, et possitis ibi ponere baiulos et
alios officiales quos ibi ponere volueritis, et exercere in ipsis locis
iurisdiccionem civilem et criminalem, et omnia alia facere que

dicta domina regina in eis facere posset et consuevit, quamdiu
tamen eidem domine regine placuerit. Mandantes probis hominibus,
baiulis, curiis, iusticis, iuratis et universis aliis hominibus ipsorum
locorum quod vobis, vel cui vos volueritis, obediant et respondeant
nomine dicte regine sicut eidem respondere consueverunt et debent,
donec a dicta domina regina mandatum aliud receperitis.
Datum Cesarauguste idus novembris anno Domini MºCCº
octuagesimo quarto.
Signum (+) Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie regis.
Testes sunt: [1ª columna] Petrus Martini de Luna, [2ª columna]
Petrus Ferrandi, dompnus Petrus dominus de Ayerbe, [3ª columna] Ar-
taldus de Luna, Lupus Ferrench de Luna.
Sig(+)num Raimundi Escorna, dicti domini regis scriptoris,
qui, mandato eiusdem, hoc scribi fecit et clausit, loco, die et anno
prefixis.
409
El rei Pere ordena als compradors de rendes de les muntanyes de
Prades que donin a Berenguer de Claresvalls tot allò que li
havien de pagar per Tots Sants.
20 de desembre de 1284.1
Petro, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fidelibus suis

emptoribus reddituum montanee de Pratis, salutem et graciam.
Mandamus vobis quatinus solvatis et tradatis Berengario de Cla-
risvallibus totum id quod solvere tenebamini in festo Omnium
Sanctorum proxime preterito racione reddituum predictorum, et
istud non differatis, cum illud necessarium habeat ad opus ex-
pensarum infantum.
Datum Cesarauguste idus novembris anno Domini MCCLXXX
quarto.
Actum est hoc die et anno quo supra.
Ego Guillem Macip me pro teste subscribo. Ego Petrus Porta,
notarius publicus curie baiulie montanearum de Pratis, hic me
pro teste subscribo.2
Ego Petrus de Bocona, publicus tabellio, pro Guilelmo Mabili,

rectore ecclesie de Pratis, notario publico auctoritate domini regis,
hoc scripsi et hoc Sig(+)num feci.
1. Hoc est translatum fideliter translatatum, nichil addito sive diminuto, XIII
kalendas <kalendas> ianuarii anno Domini MCCLXXX quarto: [...]. 2. Les dues
firmes són autògrafes.
410
El rei Pere encarrega al jurisperit Bernat de Mataró que jutgi
l’apel·lació feta per Ferrer Mallol, batlle de Cervera, en la causa
que enfrontava Guillem de Manresa, en nom del rei, i Jaume
de Manresa, a causa d’unes ferides.
B Vg. doc. 426.
411
1284, desembre, 7
Ferrer de Queralt, batlle de Martorell per Gastó, vescomte de Bearn,
reconeix que ha rebut de Berenguer d’Orís, castlà de Castellvell,
2.500 sous de Barcelona que el vescomte Gastó li devia.
Notum sit cunctis quod ego Fferrarius de Queralto, baiulus

ville Martorelli et Castriveteris pro domino Gastone, confiteor et
recognosco vobis domino Berengario de Orisio, castellano Cas-
triveteris pro dicto domino Gastone, me habuisse et recepisse a
vobis in pecunia numerata duo milia et quingentos solidos monete
Barchinone de terno quos mihi debebat dictus dominus Gasto cum
publico instrumento, scripto XIIIº kalendas augusti anno Domini
MºCCºLXXºVIIIº per manum Berengarii de Stagno, scriptoris iurati
sub Petro de Ayreis, notario publico viciensis. Et quia inde bene
sum paccatus, renuncio omni excepcioni peccunie non numerate et
non recepte, et facio vobis et dicto domino Gastoni et suis bonum
finem et pactum seu albaranum de non petendo, et quantum ad
dictos duo milia quingentos solidos dicte monete absolvo vos et
dictum dominum Gastonem et suos, et omnia bona sua habita et
habenda, et immunem et quittium ipsum facio et appello, et mihi
et meis inde inpono scilencium sempiternum, prout melius dici

vel intelligi potest, ad suum et suorum intellectum et comodum.
Actum est hoc VIIº idus decembris anno Domini
MºCCºLXXXºIIIIº.
Sig(+)num Fferrarii de Queralto predicti, qui hoc laudat,
firmat et concedit.
Testes huius rey sunt: Petrus Taya, clericus domini Gastonis,
Bertrandus Rosselli, presbiter, et Petrus Andree de Vallebovera.
hoc scribi fecit et clausit.
412
1284, desembre, 17
Dalmau de Vilarasa, boteller, Ramon, forner, Berenguer Serra, sas-
tre, i Bernat de Bolea, porter, tots del rei Pere, reconeixen que
deuen a Bernat Escrivà 300 sous de Jaca que aquest els havia
prestat per la redempció de Ramon de la Cocina.
Sea conocida cosa a todos homes como yo don Dalmau

de Vilarasa, botillero del sennor rey d’Aragó, e yo don Ramón,
panicero del dicho sennor rey, et yo en Balenguer Serra, sartre
del dicho sennor rey, et yo en Bernalt de Bolea, portero d’aquel
mismo sennor, todos ensemble et cada uno de nos por su part,
atorgamos et venimos de manifiesto que devemos dar et pagar
a vos en Bernalt Scriván, trasero del dicho sennor rey, o a los
vuestros, trezientos solidos jaqueses bueno corríbiles en Aragón,
los quales dineros vos a nos amigablement enprestastes por a la
redempción de Remón de la Cozina, et nos de vos los recibiemos
et somos de vos bien pagados a nuestra propria voluntat, renun-
ciando a toda excepción de los dictos dineros non aver ovidos et
recebidos, et de enganno. Ont convenimos et prometemos a vos,
o a los vuestros, dar et pagar bien et lealment los dictos CCC
sólidos a las Carnestultas de Quaresma primeras que vienen, todo
pleyto, escusa, alongamiento, deffensión departidos. E si non lo
fiziéramos, prometemos et somos tenidos a vos, o a los vuestros,
reffar et emendar ensemble con el dicho debdo todos dannos et
menoscabos et greuges, et todas missiones que vos, o procurado
vuestro, por demandar et recobrar los dichos dineros, fiziéredes et
sostoviéredes en judicio o en otra manera, assín como vos digades

por vuestra plana palavra, sin jura et sin testigos. Por las quales
cosas complir, cada uno de nos por su part, obligamos a vos et
a los vuestros todos nuestros bienes muebles et sedientes, avidos
et por aver, doquiere que sean.
Ésto es fecho XVII días andados de deziembre era MªCCCªXXª
secunda.
Testigos d’ésto son: Guillém Julián, de casa del sennor rey,
et Beltrán, scrivano del dicto sennor rey.
Sig(+)no de Remón de Lorenz, notario público de Teruel, qui
esta carta scrivió.
413
1284, novembre, 26. Peníscola

Seguint una ordre reial, en Pere Viu, guardià de la gabella de la
sal de Peníscola, permet als homes de Cantavella i Castellot
comprar sal on vulguin i no exclusivament a Peníscola.
Coneguen tots que en les VII kalendas decembris anno Do-

mini MºCCºLXXXºIIIIº, en presència de mi notari et dels testi-
monis dejús escrits, en Guillem Berenguer, jurat de Cantaveylla,
presentà una carta del molt alt seyor rey d’Aragó et de Sicília a’n
Pere Viu, guarda de la gabela de la sall de Paníschola, la tenor
de qual és aytal:
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fideli suo an Viu,
custodi salis nostri in Paniscola, salutem et graciam. Ex parte
fratrum Milicie Templi conquerendo propositum extitit coram
nobis quod vos, contra statuta seu ordinaciones per nos factas in
generali curia Cesarauguste, compellitis homines de Cantaveylla,
de Casteloto et baiuliarum suarum ad recipiendum de sale nostro de
Panischola, et hac de causa aliquos homines Templi pignorando
detenetis. Quare mandamus vobis quatenus non compelletis de
cetero dictos homines vel bona eorum ad recipiendum de sale
nostro contra statuta seu ordinaciones predictas. Immo, siqua
pignora inde fecistis seu fideiussiones recepistis ab ipsis hominibus
contra statuta predicta, illud, visis presentibus, absolvatis.
Datum in Albarraçino XIXº kalendas iunii anno Domini mil-
lesimo CCºLXXXºIIIIº.
La qual letra legida et oyda lo dit en Pere Viu, en presència

de mi notari et dels testimonis dejús escrits, el dit Guillem Beren-
guer requerí et pregà al dit en Pere Viu que de totes absolvisses
les peyores les quals él avia preses dels hòmens de Cantaveylla
et de Castelot, et les fiançes les quals per les dites peyores a él
eren obligades, con[....] de la dita letra les dites peyores et fiançes
degen ésser absoltes. El dit en Pere Viu dix que él no entenia aver
peyorats <aver peyorats> los hòmens de Cantaveylla et de Castelot
contra establimens ho ordinacions feytes per lo seyor rey, ni era
en voluntat de venir en neguna manera contra l’ordenança o ma-
nament feyt per lo dit seyor rey, et que él no era cert qu’el seyor
rey agués establit ho ordenat que’ls dits hòmens de Cantaveylla
et de Castelot puguen usar d’altra ssall sinó d’aquela de la dita
gabela de Peníschola. Mas, tantost con él sia cert per paraula del
seyor rey o per letra sua que els dits hòmens de Cantaveylla et
de Castellot puguen usar de la sall de Tortosa o de qualque éls
volran, és apparellat de solvre les dites peyores et les fiançes per
aqueles a él donades et de seguir lo manament del seyor rey.
Quod est actum Panischole die et anno quo supra.
Presents testimonis: en Pere Guilabert, et en Berenguer de
Sobirats, et Andreu Gombau, et en Pere Comí, et en Guillem
Raçola et en Pere Gombau.
Sig(+)num Raymundi Gundisalbi, notarii publici Panischole,
qui hoc scripsit et clausit.
414
1284, desembre, 27. Terol

El rei Pere escriu als justícia i jurats de Daroca per informar-los
que, malgrat que Muça de Portella ja hagués vingut a Daroca
per vendre la batllia i altres ingressos reials i hagués de tornar
per completar les vendes, atès que el rei necessita Muça a prop
seu, enviarà el seu germà Abrahim.
B Vg. doc. 415.
C Vg. doc. 416.
D Vg. doc. 417.
E Vg, doc. 418.
F Vg. doc. 419.
G Vg. doc. 431.
415
1285, gener, 1. [Daroca]

Abrahim de Portella, en nom del rei i en substitució del seu germà
Muça, ven a Joan de Barrachina el peatge de Daroca per un
any pel preu de 6.000 sous de Jaca i una marca i mitja de
plata per a ell.
Sit omnibus notum quod ego Habraham de Portella, vice

domini regis et auctoritate ipsius, ex precepto michi facto cum
litera sua cuius tenor talis est:
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fidelibus suis iusticia
et iuratis Daroce et aliis ad quos presentes pervenerint, salutem et
graciam. Intelleximus per fidelem nostrum Muçam de Portella quod,
cum nos mandavissemus vendi per ipsum, vice nostra, redditus et
baiulias nostras regni Aragonum, venit idem Muça apud Darocham
pro vendendam baiulia et redditibus nostris ipsius loci, et cum
ipsos redditus et baiuliam posuisset in encanto seu almoneta pu-
blica, aliqui obtulerunt se daturos certum precium pro eadem. Et
super hoc idem Muça tenuit sibi deliberacionem usque ad primum
die mensis ianuarii instantis, ut idem posset nos requirere super
eo. Unde, cum dictus Muça non possit interesse ad dictam diem
apud Darocham, cum nos ipsum necessarium habeamus, sciatis
quod deliberavimus super hoc mitere apud Darocham Habrahim
de Portella, fratrem suum, significantes vobis quod quicquid per
dictum Habrahim factum fuerit super vendicione predictorum, iuxta
posse per nos concessum dicto Muçe, habebimus nos illud ratum.
Datum Turolii VIº kalendas ianuarii anno Domini millesimo
CCºLXXXºIIIIº.
Cuius litere domini regis auctoritate vendo vobis Iohanni de
Barrachina, scriptori aldearum Daroce, a kalendis mensis ianuarii
usque ad unum annum continue completum adque venturum, pe-
daticum Daroce et aldearum suarum, et eciam omnia alia melio-
ramenta que vos in predicto pedatico de iure facere et procurare
poteritis ad utilitatem et comodum domini regis et vestri, cum
omnibus iuribus pertinentibus et pertinere debentibus ad predicta
que vobis vendo, ut dictum est. Quem predictum pedaticum cum
omnibus supradictis vendo vobis usque ad dictum terminum pro
precio videlicet sex milium solidorum iacchensium, denariorum
usualium Aragone quitiorum domino regi, et eciam marchas
argenti quas detis michi pro salario meo, sicut consuetum est,
scilicet pro unaquaque quantitate quatuor milium solidorum iac-
chensium unam marcham argenti. Quos dictos denarios domino
regi, aut michi pro ipso aut cui dominus rex voluerit, detis et
persolvatis per tres tercias anni, videlicet de quatuor in quatuor
mensibus, prout consuetum est. Et sic faciam vos et vestros ex
parte domini regis predicti omnia et singula supradicta habere,
tenere, possidere paciffice et quiete contra omnes personas usque
ad terminum antedictum.
Versa vice ego Iohannes de Barrachina, scriptor aldearum
Daroce predictus, laudans, recipiens et acceptans predictam ven-
dicionem a vobis predicto Habrahim de Portella promito me circa
predicta omnia et singula predictorum fideliter gerere et habere
ad utilitatem et comodum domini regis predicti. Promito eciam
omnes predictos denarios solvere domino regi, et vobis pro ipso
aut cui volueritis, in terminis supradictis sine omni dilacione in
bona pace, et eciam marchas argenti predictas, quas vos habere et
percipere debetis pro salario vestro. Obligando gratis et ex certa
sciencia ad hec domino regi, et vobis Habrahim pro ipso, me et
omnia bona mea mobilia et immobilia que modo habeo et sum
de cetero habiturus. Ad maiorem huius rey securitatem dono vobis
fidancias Egidium de Godos, vicinum Daroce, Petrum Vincencii,
vicinum de Fuset, Petrum Çipriani, vicinum de Barrachina, Sancium
Rendarii, vicinum de Portelrubio, Paschasium de la Losa, vicinum
de Vanone, Iohannem del Puerto, vicinum de Olalia, Iohannem
Dominici, filium Iohannis Christofori, vicinum de Pancrudo, omnes
in simul et quemlibet eorum in solidum, qui mecum et sine me
predictos denarios donent et solvant dicto domino rege, et vobis
pro ipso, in terminis supradictis.
Quam fidanciam nos Egidius de Godos, Petrus Vincencii de
Fuset, Petrus Çipriani de Barrachina, Sancium Rendarii, de Por-
telrubio, Paschasius de la Losa, Iohannes del Puerto, Iohannes
Dominici, filius Iohannis Christofori, de Pancrudo predicti, quisque
nostrum in solidum, facimus, concedimus et firmamus libenter
dicto domino regi, et vobis Habrahim de Portella pro ipso, prout
superius plenius, sanius et utilius continetur. Obligantes ad hec
uterque nostrum in solidum nos et omnia bona nostra, mobilia
et immobilia, ubique habita et habenda. Renunciantes super hiis
beneficio dividende accionis, et nove ac veteris constitucionis, et
epistule divi Adriani, et omnibus aliis legibus et iuribus de prin-
cipalibus prius reconeveniendis.
Firmatum et concessum fuit hoc instrumentum a Iohanne,

scriptore predicto, kalendas ianuarii anno Domini MºCCºLXXXºIIIIº.
Presentibus testibus ad hoc adhibitis et rogatis: Fferrando
Marini, notarii, et Sancio de Sancio Aznarii, vicinis Daroce.
Item, quia predicti fidancie ad diem vendicionis predicte
presentis non erat, dictam fidanciam coram dompno Michaele
de Fatas, iusticia Daroce et aldearum suarum pro domino rege,
dictam fideiussionem conceserunt prout superius sanius et utilius
continetur, VIº kalendas marcii anno ut supra.
Testes huius rey fuerunt presentes: Bartolomeus de Ravanera,
vicinus Daroce, et Dominicus Aspro, vicinus de Valconchan.
Ego Michael Petri de Calataiud, notarius publicus Daroce,
hiis omnibus interfui et hoc scribsi et hoc Sig(+)num meo signavi.
1. El nomenament de Muça és del 25 de novembre (reg. 43, f. 77r; ed. Romano
1983, apèndix, doc. 46), el torna a escriure el 28 de desembre (reg. 43, f. 92v).
416

Muça, ven a Joan Domènec de Terrassa i Bartomeu de Romans,
veïns de Daroca, els banys i el forn reials de Daroca per un
any pel preu de 370 sous de Jaca.
Sit omnibus notum quod ego Habrahem de Portella, vice


dictum Abrahim factum fuerit super vendicione predictorum, iuxta
posse per nos concesum dicto Muçe, habebimus nos illud ratum.
Datum Turolii VIº kalendas ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
quarto.
Cuius litere domini regis auctoritate vendo vobis Iohanni
Dominici de Teraçia et Bartholomeo de Romanos, viçinis Daroce,
a kalendis mensis ianuarii usque ad unum annum continue com-
pletum adque venturum, balneum et furnum domini regis Daroce
et eciam omnia alia melioramenta que vos in predictis balneo et
furno de iure facere et procurare poteritis ad utilitatem et como-
dum domini regis et vestri, cum omnibus iuribus pertinentibus et
pertinere debentibus ad predictum que vobis vendo, ut dictum est.
Quem predictum balneum et furnum cum omnibus supradictis vendo
vobis usque ad dictum terminum pro precio videlicet trecentorum
septuaginta solidorum iacchensium curribilis Aragonie quitiorum
domino regi. Quos dictos denarios domino regi, aut michi pro ipso
aut cui dominus rex voluerit, detis et persolvatis per tres tercias
anni, videlicet de quatuor in quatuor mensibus, prout consuetum
est. Et sic faciam vos et vestros ex parte domini regis predicti
omnia et singula supradicta habere, tenere, possidere paciffice et
quiete contra omnes personas usque ad terminum antedictum.
Versa vice ego nos predicti Iohannes Dominici de Teraça et
Bartholomeus de Romannos, laudantes, recipientes et acceptantes
predictam vendicionem a vobis predicto Habrahim de Portella pro-
mitimus nos circa predicta omnia et singula predictorum fideliter
gerere et habere ad utilitatem et comodum domini regis predicti.
Promitimus eciam omnes predictos denarios solvere domino regi,
et vobis pro ipso aut cui volueritis, in terminis supradictis sine
omni dilacione in bona pace, obligando gratis et ex certa sciencia
ad hec domino regi, et vobis Habrahim pro ipso, nos et omnia
bona nostra, mobilia et immobilia, que modo habemus et sumus
de cetero habituri.
Actum est hoc kalendas ianuarii anno Domini millesimo
CCºLXXXºIIIIº.
Marini, notarii, et Sancio de Sancio Açnarii, vicinis Daroce.
Ego Michael Petri de Calataiud, notarius publicus Darocensis,

hiis omnibus interfui et hoc scribi feci et hoc Sig(+)num meo
signavi.
417

Muça, ven a Joan Domènec de Terrassa i Bartomeu de Romans,
veïns de Daroca, el muntatge reial de Daroca per un any pel
preu de 87 sous de Jaca.
Sit omnibus notum quod ego Habrahem de Portella, vice

pro vendenda baiulia et redditibus nostris ipsius loci, et cum ipsos
redditus et baiuliam posuisset in encanto seu almoneta publica,
aliqui obtulerunt se daturos certum precium pro eadem. Et su-
per hoc idem Muça tenuit sibi deliberacionem usque ad primum
apud Darocam, cum nos ipsum necessarium habeamus, sciatis
quod deliberavimus super hoc mitere apud Darocam Habrahim
dictum Abrahim factum fuerit super vendicione predictorum, iusta
Datum Turolii VIº kalendas ianuarii anno Domini millesimo
CCºLXXXº IIIIº.
Cuius litere domini regis auctoritate vendo vobis Iohanni
Dominici de Teraça et Bartholomeo de Romanos, vicinis Daro-
ce, a kalendis mensis ianuarii usque ad unum annum continue
completum adque venturum, montaticum domini regis Daroce et
aldearum suarum de iure facere et procurare poteritis ad utilitatem
et comodum domini regis et vestri, cum omnibus iuribus perti-

nentibus et pertinere debentibus ad predictam que vobis vendo,
ut dictum est. Quem montaticum cum omnibus propedictis vendo
vobis usque ad dictum terminum pro precio videlicet octuaginta
et septem solidos Iacche <Iacche> curribiles Aragonie quitiorum
domino regi. Quos dictos denarios domino regi, aut michi pro
ipso aut cui rex voluerit, detis et persolvatis per tres tercias anni,
videlicet de quatuor in quatuor mensibus, prout consuetum est.
Et sic faciam vos et vestros ex parte domini regis predicti omnia
et singula supradicta habere, tenere, possidere paciffice et quiete
contra omnes personas usque ad terminum antedictum.
Versa vice ego nos predicti Iohannes Dominici de Teraça et
Bartholomeus de Romanos, laudantes, recipientes et acceptantes
predictam vendicionem a vobis predicto Habrahim de Portella, pro-
mitimus nos circa predicta omnia et singula predictorum fideliter
gerere et habere ad utilitatem et comodum domini regis predicti.
Promitimus eciam omnes predictos denarios solvere domino regi,
et vobis pro ipso aut cui volueritis, in terminis supradictis sine
ad hec domino regi, et vobis Habrahim pro ipso, nos et omnia
bona nostra, mobilia et immobilia, que modo habemus et sumus
de cetro habituri.
Actum est hoc kalendas ianuarii anno Domini millesimo
CCºLXXXº quarto.
Marini, notarii, et Sancio de Sancio Açnarii, viçinis Daroce.
hiis omnibus interfui et hanc cartam scribi feci et hoc Sig(+)num
meo signavi.
418
1285, gener, 1. Daroca

Muça, ven a Miguel Pérez de Sancho Aznárez, veí de Daroca,
la tintoreria reial de Daroca per un any pel preu de 100 sous
de Jaca.

baiulias nostras regni Aragonum, venit idem Muça apud Darocam
pro vendenda baiulia et redditibus nostris ipsius loci, et cum ipsos
redditus et baiuliam posuisset in encanto seu almoneta publica,
aliqui obtulerunt se daturos certum precium pro eadem. Et su-
per hoc idem Muça tenuit sibi deliberacionem usque ad primum
apud Darocam, cum nos ipsum necessarium habeamus, sciatis
Datum Turolii VIº kalendas ianuarii anno Domini
Cuius litere domini regis auctoritate vendo vobis Michaeli
Petri de Sancio Aznarii, vicino Daroce, a kalendis mensis ianua-
rii usque ad unum annum continue completum adque venturum,
tintoriam domini regis Daroce et eciam omnia alia melioramenta
que vos in iamdicta tintoria de iure facere et procurare poteritis
ad utilitatem et comodum domini regis et vestri, cum omnibus
iuribus pertinentibus et pertinere debentibus ad predicta que vobis
vendo, ut dictum est. Quam predictam tintoriam cum omnibus
supradictis vendo vobis usque ad dictum terminum pro precio
videlicet centum solidos iacchensium quitiorum domino regi. Quos
dictos denarios domino regi, aut michi pro ipso aut cui rex volue-
rit, detis et persolvatis per tres tercias anni, videlicet de quatuor
in quatuor mensibus, prout consuetum est. Et sic faciam vos et
vestros ex parte domini regis predicti omnia et singula supradicta
habere, tenere, possidere paciffice et quiete contra omnes personas
usque ad terminum antedictum.
Versa vice ego ego Michael Petri de Sancio Aznarii predictus,
laudans, recipiens et acceptans predictam vendicionem a vobis
predicto Habrahin de Portella, promito me circa predicta omnia
et singula predictorum fideliter gerere et habere ad utilitatem et

comodum domini regis. Promito eciam omnes predictos denarios
solvere domino regi, et vobis pro ipso aut cui volueritis, sine
<sciencia> ad hec domino regi, et vobis Habrahim pro ipso, me et
omnia bona mea, mobilia et immobilia, ubique habita et habenda.
Huius rey rogati sunt testes Fferrandus Marini, notarius, et
Sancius de Sancio Aznarii, vicini Daroce.
Actum fuit hoc Daroce kalendas ianuarii anno Domini mil-
lesimo CCºLXXXºIIIIº.
419
1285, gener, 1. Daroca

Muça, ven a Jaume, fill del difunt Joan Martí d’Aux, veí de
Daroca, la peita, les calònies i altres impostos dels sarraïns i
30 sous que els sarraïns de Daroca han de donar anyalment,
per un any pel preu de 1.210 sous de Jaca.
Sit omnibus notum quod ego Habraham de Portella vice


Datum Turolii VIº kalendas ianuarii anno Domini
Cuius litere domini regis auctoritate vendo vobis Iacobo, filio
quondam Iohannis de Martino de Aux, vicino Daroce, a kalendis
mensis ianuarii usque ad unum annum continue completum adque
venturum, peytam sarracenorum, calonias, massutas et yrcos et
triginta solidos agni quod sarraceni Daroce in unoquoque anno
tenentur dare dicto domino regi, et eciam omnia alia melioramenta
que vos in iamdictis peyta, caloniis, massutas et yrçis, et triginta
solidos agni de iure facere et procurare poteritis ad utilitatem et
comodum domini <domini> regis predicti, cum omnibus iuribus
pertinentibus et pertinere debentibus ad predicta que vobis vendo,
ut dictum est. Exceptis tamen et retentis predicto domino regi
iusticiis criminalibus, inventionibus thesauri et omnibus alii que
domino regi ex quacumque causa debeant confiscari. Quas peytam,
calonias, massutas, yrcos et triginta solidos agni cum omnibus
supradictis, exceptis et retentis dicto domino regi hiis superius
comprehensis, vendo vobis usque ad terminum antedictum pro
precio videlicet mille ducentorum et decem solidorum iachensium
quitiorum domino regi. Quos dictos denarios domino regi, aut mi-
chi pro ipso aut cui dominus rex voluerit, detis et persolvatis per
tres tercias anni, videlicet de quatuor in quatuor mensibus, prout
consuetum est. Et sic faciam vos et vestros ex parte domini regis
predicti omnia et singula supradicta, exceptis hiis que supra sunt
retenta, habere, tenere, possidere pacifice et quiete contra omnes
personas usqua ad terminum supradictum, prout consuetum est.
Versa vice ego Iacobus, filius quondam dompni Iohanni de
Martino d’Aux, vicinus Daroce predictus, laudans, recipiens et ac-
ceptans predictam vendicionem a vobis dicto Habraham de Portella
promito me circa predicta fideliter gerere et habere ad utilitatem et
comodum domini regis. Promito eciam omnes predictos denarios
solvere domino regi, et vobis pro ipso aut cui volueritis, in termi-
nis predictis sine omni dilacione in bona pace, obligando gratis
et ex certa sciencia ad hec domino regi, et vobis Habrahim de
Portella pro ipso, me et omnia bona mea, mobilia et immobilia,
que modo habeo et sum de cetero habiturus.
Marini, notarii, et Sancio de Sancio Aznarii, vicinis Daroce.
Actum est hoc Daroce kalendas ianuarii anno Domini

420
1285, gener, 18
Ramon de Castell, porter de l’infant Alfons, reconeix que Ferrer
Rossell, de part de Guillem Olomar, li ha donat 5.780 sous de
Barcelona de les rendes de les muntanyes de Prades.
Sit notum cunctis quod ego Raimundus de Castello, portarius

domini infantis Alfonsi, de mandato ipsius domini Alfonsi cum
carta ipsius, per me et meos, confiteor et in veritate recognosco
vobis Ferrario Rossel et vestris quod, vice et loco Guilelmi Olomar,
dedistis et tradidistis michi in denariis numerando et in debitori-
bus, cum instrumentis que tra tradidistis, quinque milia et septin-
gentos octuaginta solidos Barchinone de terno, racione reddituum
montanee de Pratis anni preteriti. Unde renuncio omni excepcioni
non numerate peccunie et non receptorum creditorum et instru-
mentorum, et doli et in factum. /Et absolvo vos\ et Guilelmum
Olomar et omnia bona vestra, et facio vobis et vestris pactum de
non petendo de dicta peccunia, michi et dicto domino Alfonso et
Petro Marquesi, scriptori ipsius, silencium perpetuum imponendo.
Actum est hoc XV kalendas februarii, regnante rege Petro,
anno Domini MCCLXXX quarto.
Sig(+)num Raimundi de Castello, portarii, qui hoc concedo
et firmo.
Sig(+)num Guilelmi Macip, Sig(+)num Petri Oler, testium.
Ego Petrus de Bocona, publicus tabellio pro Guilelmo Mabili,
rectore ecclesie de Pratis, notario publico auctoritate domini regis,
hoc scripsi cum suprascripto in VIIª linea ubi dicitur et absolvo
vos, et hoc Sig(+)num feci.
421
1285, gener, 23
Còpia dels albarans dels pagaments que Ferrer Rossell, Pere Nicolau
i Pere de Luna han fet de les rendes que Guillem Olomar havia
comprat a les muntanyes de Prades.
Noverint universi quod in presencia mei Petri de Bocona,

tabellionis publici in Pratis et testium infrascriptorum, quod ad
instanciam Ferrarii Rossel, Petrus Nicolay de Capitefoncium et Pe-
trus de Luna hostenderunt albaranos de solucionibus, quas fecerunt
pro redditibus quos emerant a Guilelmo Olomar de montanearum
de Pratis, Berengario de Clarisvallibus de mandato domini regis,
quorum tenor unius albarani scripti in papirio talis est:
Con yo Pedrolo de Luna atorg e regonesc que he reebut de
vós en Pere Nicolau de Capafonz, per raó del forn, per manament
del senyor en Berenguer de Claresvals, caranta e dos solidos et
sis diners.
Testimonis en Pere Sanz, en Bernat Queralt.
Tenor autem alii albarani talis est:
Jo en Berenguer de Claresvals atorch e regonesc que he aütz
e reebutz de vós en Pere de Bocona septuaginta solidos barchi-
nonenses per raó del delme de Valportera, de la paga de Omnia
Sanctorum.
Item, regonesc que he reebutz de vós septuaginta et quinque
solidos barchinonenses per raó del carnatge de tota la montanya
de la paga d’Omnia Sanctorum.
En presència d’en Bernat Gasc e d’en Guillem Carbonel.
De quibus albaranis dictus Ferrarius Rossel peciit sibi deri
publicum intrumentum.
Actum est hoc X kalendas februarii anno Domini MCCLXXX
quarto.
In presencia Guilelmi Macip et Petri Poncii, huius rei testium.
Ego Petrus de Bocona, publicus tabellio in Pratis pro Guilel-
mo Mabili, rectore ecclesie de Pratis, notario publico auctoritate
domini regis, hoc scripsi et hoc Sig(+)num feci.
422
1285, gener, 24. Tortosa

Condicions de les inquisicions que s’han de fer a Tortosa per raó
de la unitat o fraternitat que havien format alguns ciutadans.
Manifesta cosa sia a totz hòmens que, con en la ciutat de

Tortosa fossen feytz sagramentz entre moltz hòmens d’aquella
ciutat, los quals totz qui eren en aquel sagrament se deýen ésser
de unitat o de fraternitat, et d’aquesta cosa la seynoria de Tortosa
et la universitat tengués per mal feyta, temens-se que d’aquestz
sagramentz et d’aquestes unitatz pogués venir a la seynoria et a
la ciutat de Tortosa gran dan et gran escàndel, et dïen encara que
d’assò era feyt perjudici a la seynoria et a la ciutat, majorment
con sia estat fet contra Custum escrita de Tortosa, volens saber
d’aquestz feitz sobreditz veritat, la dita seynoria et la universitat
de Tortosa, apelat et ajustat conseyl en la claustra de la Seu de
Tortosa, segons que acustumat és en la dita ciutat, establiren et
ordenaren que dels sagramentz damunt ditz et de la unitat et de
tot ço que per assò s’és seguit sia feyta inquisició general en la
ciutat de Tortosa, et la inquisició sia feyta per lo veguer, o per
altre posat en loc del veguer, et per dos prohòmens de la uni-
versitat, et que y aja I savi en dret et I escrivà qui la escriva, et
totz aquestz que juren manvés que bé et leyalment la inquisició
fassen et al pus tost que éls puxen, et tot testimoni que éls faran
apelar o citar per raon de dir veritat en aquest fet, que sia forsat
de venir denant éls de fer testimoni ab sagrament, et cascuna
vegada que serà citat lo testimoni de venir denant los damuntditz
inquisidors per fer lo testimoni, per lur missatge, que sia jurat, et
aquel no vendrà al dia et a la ora a él assignatz, que pac sinch
solidos per cascuna vegada que sia citat si doncs justa escusació
no avia, et aquella justa escusació sia a coneguda dels damuntditz
inquisidors, lo missatge dels inquisidors sia creegut de la citació
per sa plana paraula.
Encara volgren et establiren que els noms dels testimonis
preses en la inquisició no sien publicatz ni nomenatz nuyl temps,
àns los inquisidors los sien tengutz de celar totz temps per lo
sagrament que fet àn.
Encara volgren et establiren que nuyl hom no guos menassar
per si ni per altre als inquisidors damuntditz ni a negun d’els, ni
als testimonis ni a negun dels testimonis, et qui u farà per cascuna

vegada caja en pena de LXª solidos, et si no’ls pot pagar prena
LXª assotz en la plassa. E si per aventura, ço que Déus no vuyla,
a negun dels damuntditz inquisidors o dels testimonis algun forfeya
en perssona o en béns, per la raon damuntdita sia encorregut en
cors et en aver en poder de seynoria et de la universitat.
Encara volgren et establiren que·ls damuntditz inquisidors,
ab consel del dit savi et d’altres savis, donen la sentència, feyta
la inquisició, de la qual no·s puxa negú apelar.
Encara volgren et establiren que·ls damunt ditz inquisidors,
per raon dels sagramentz feitz o de la unitat sobredita, no puxen
negú condempnar a mort ne a perdiment de membres, mas
pecúniarment, et si i avia negun que no pogués pagar la pena
poguessen-lo condempnar a presó o a exili segons lur arbitri.
Encara volgren et establiren que per raon d’aquestz sagramentz
feitz et de la unitat damuntdita d’aquí enant no se’n justen ni se’n
mantenguen ne n’usen en neguna manera totz o alguna partida,
pocs o moltz, et si negun contra assò vendrà, en cors et en aver
sia encorregut en poder de la seynoria et de la universitat.
Encara volgren et establiren que sagramentz ne unitatz ne
confraries ne conspiratió no sien feitz ni feyta per neguns temps
en Tortosa ni en sos térmens ni en negun altre loc per hòmens
de Tortosa, et qui contra farà sia encorregut en cors et en aver
en poder de la seynoria et de la universitat.
Los diners qui ixiran de la inquisició damuntdita o dels altres
feitz damuntditz sien partitz en tres partz: la una part sia de la
seynoria, et l’altra de la universitat, et de l’altra part sien pagatz
lo savi et l’escrivà et el missatge qui farà les citacions, et si per
aventura la terça part damunt dita no bastarà a les messions del
dit savi et de l’escrivà et del dit missatge, que la senyoria que
complesca, et si res ne sobrarà de la dita terça part que sia de
la seynoria.
Encara volgren que negun no sia costret a dar fermansa en
la dita inquisició, sinó en aytant con valran los bens d’aquel.
Encara, con sia Custuma en la ciutat de Tortosa que no·s
deja fer inquisició, sinó en certz cases, et aquest no sia d’aquels,
volgren et establiren que, per aquest atorgament et consentiment
que·s fassa inquisició en aquest cas, no sia feit prejudici a la
seynoria ne a la ciutat ne a la Custuma que diu que sia feita
inquisició sinó en certz cases, àns volgren que la dita Custuma
romanga en sa forsa.
Encara volgren que si per aventura algun o alguns dels inqui-

sidors eren malaltz o avien tals embargamentz que no poguessen
ésser a la inquisició a fer contínuament, que els prohòmens qui
a sso per la universitat foren establitz a ordenar, so és assaber
en Fferrer de Bas, en Ramon Garidel, en Pere Macip, en Ramon
Calderer, en Pere Bru, en Bernat dez Pug, en Pere d’Alfonça, en
Ramon de Tayà, en Massot Cortina, en Berenguer Çespital, en
Ramon Pons et en Guillem Galec, totz o la major partida d’éls
en loc de la dita universitat, ab los batles de la seynoria et ab lo
veguer que n’i puxen metre altre o altres.
Encara volgren que els ditz inquisidors puxen fer la inqui-
sició et la sentència donar en qual loc se vuylen de la ciutat, no
contrastàn la Custuma que diu que els pletz se deuen menar en
la cort, et si per aventura algun o alguns testimonis eren en lo
terme de Tortosa que aguessen embargament per malaltia o per
altre a ésser, que éls no poguessen venir denant los inquisidors
al testimoni a fer, que els ditz inquisidors que y poguessen anar
là on éls fossen per reebre lur testimoni.
Encara volgren que el dit savi o l’escrivà puxa legir la sen-
tència en loc et per nom dels inquisidors et ab volontat d’éls.
Encara volgren que de totz aquestz establimentz sobreditz
fossen feites dues cartes públiques partides per letres, de les quals
la Iª tengués la seynoria et l’altra la universitat.
Quod est actum in civitate Dertuse in loco iamdicto IXº ka-
lendas februarii anno dominice Incarnacionis MºCCºLXXXº quarto.
Predicte autem dominatio et universitas civitatis Dertuse lau-
daverunt, concesserunt et firmaverunt universa et singula omnia
antedicta testesque firmare rogarunt.
Sig(+)num domini Arnaldi, Dertusensis episcopi, Sig(+)num
magistri Raymundi de Bisalduno, archidiaconi Rippecurse, Sig(+)-
num Guilelmi de Vilarnau, militis, Sig(+)num Gombaudi de Meri-
ta, militis, Sig(+)num Guilelmi de Monteolivo, militis, Sig(+)num
Guilelmi de Vallevirida, Sig(+)num Berengarii Piynol, Sig(+)num
magistri Bernardi de Xerica, Sig(+)num Raymundi Guardia, testium.
Sig(+)num Petri de Villarotunda iunioris, notarii Dertuse
publici, qui hoc scripsit die et anno prenotatis.
423
1285, gener, 27
Pere de Segarra jura davant notari que la seva esposa Maria ha
pagat els 34 sous de Barcelona que devia a Pedrolo de Luna,
escuder de Bernat de Claravalls, i que Maria li va demanar
l’albarà davant de testimonis i que aquest no l’hi havia donat.
Sit notum cunctis quod in presencia mei Petri de Bocona,

Petrus de Segarra, de Frebore, dixit et asseruit quod soluerat
XXXIIII solidos Barchinone de terno Pedrolo de Luna, scutifero
Berengarii de Clarisvallibus, racione furni de Frebore de solucione
feste de Omnia Sanctorum, et quod dictos XXXIIII solidos soluerat
Maria, uxor sua, in presencia Raimundi Gazol, sagionis de Pratis,
et Guilelmi de Roset, presbiteri, et plurium aliorum, et dicta Maria
peciit albaranum de dicta solucione. Et dictus Pedrolo dixit quod
faceret, set quod ibi non habebat paratum tunc, et sic recessit a
terra dictus Pedrolo non facto sibi albaranum. Et sic in presencia
mei Petri de Bocona et testium infrascriptorum, Ferrario Rossell
vidente et presente, iuraverunt super IIIIor Dei Evangelia Raimundus
Gazol et Guilelmus de Roset quod ipsi erant presentes et viderunt
quod Maria, uxor Petri de Segarra, soluit numerando Pedrolo de
Luna XXXIIII solidos racione furni de Frebore de solucione de
Omnium Sanctorum, et quod dicta Maria peciit albaranum, et dic-
tus Pedrolo dixit quod non habebat modo paratum, quod faceret
sibi. Et dicta Maria similiter iuravit se dedisse et tradidisse dicto
Pedrolo predictos XXXIIII solidos pro furno.
Actum est hoc VI kalendas februarii anno Domini MCCLXXX
quarto.
Presentes et testes fuerunt huius rei: Guilelmus Macip, et
Bernardus Salvet et Petrus de Clariana.
mo Mabili, rectore ecclesie de Pratis notario publico, auctoritate
domini regis hoc scripsi et hoc Sig(+)num feci.
424
1285, gener, 29
Còpia dels albarans dels pagaments que Ferrer Rossell, Pere de Cla-
riana i altres han fet a Berenguer de Claravalls de les rendes
de les muntanyes de Prades.
Noverint universi quod in presencia mei Petri de Bocona,

publici tabellionis in Pratis, et testium infrascriptorum, quod ad
instancia Ferrarii Rossel, Petrus de Clariana et alii qui in albaranis
infrascriptis sunt intitulati, hostenderunt albaranos in papiro scriptos
cum sigillo cereo Berengarii de Clarisvallisbus cui fecerunt soluciones
de mandato domini regis de emptionibus reddituum montanee de
Pratis prout in eis continetur, quorum tenor unius albarani talis est:
Anno Domini millesimo CCLXXXIIIIº IXº kalendas decembris.
Jo en Berenguer de Claresvals atorch et regonec que é aüt et ree-
but de vós en Pere de Clariana CC solidos per raó del delme de
Capafonz, que n’Arnaldo de Clariana, frare vostre, comprà aquest
an, de la paga de Sent Miquel.
Item, CXXV solidos los quals me pagàs per en Domingo de
Castlar, per raó de la faneca et de la leuda de Prades, que comprà
aquest an, de la dita paga de Sent Miquel.
Tenor alii albarani hec est:
Jo en Berenguer de Claresvalls atorg et regonech que he agutz
et reebutz de vós en Pere Romà d’Albarca CCXX solidos per raó
del delme d’Albarca gros e menut de la paga de Omnia Sanctorum.
Jo en Berenguer de Claresvals confés aver aütz e reebutz de
vós en Guillem Macip DL solidos per les rendes e·ls sensals de
Cornudela pertanyentz al senyor rei d’est an present de la paga
d’Omnia Sanctorum, anno Domini MCCLXXXIIII.
Testimonis Ferrer Rossel, et Domingo de Montreal et Pedrolo
de Luna.
Tenor alli albarani hec est:
Jo en Berenguer de Claresvals atorch e regonech que he
agutz et reebutz de vós en Pere Cespaa de Vilanova per raó del
forn XXIII solidos et VI denarios.
Tenor alterius albarani hec est:
Jo Pedrolo de Luna atorc que he reebut de vós en Pere de
Clariana XXXII solidos per raó d’en Pere de Brusca, los quals diners
aportà en Bernat Altal d’Alcover per raó de les rendes d’aquel loc.
/Tenor alii albarani hec est:\
aütz e reebutz de vós en Pere Cespaa e d’en Bortali Vilamer de
Vilanova per raó del delme de Vilanova CCXX solidos.

Anno Domini MºCCLXXX quarto IX kalendas decembris. Jo
en Berenguer de Claresvals atorg e regonech que he aütz e reebutz
de vós en Ferrer Rossel CCLXX solidos de barcheloneses per raó
de les rendes de l’Almozara e de Vilaplana, que compràs aquest
an, de la paga de Sent Miquel.
Jo en Berenguer de Claresvals atorch e regonec que he aütz e
reebutz de vós en Pere Zabata, per la compra que feés aquest an
de la leuda e de la faneca de Prades, de la primera paga CXXV
solidos de barcheloneses a obs de despesa als infantz.
Feyt fo aquest albarà lo digyous terz de noembre anno Do-
mini MCCLXXX quarto.
Jo en Berenguer de Claresvals atorch e regonesch que he
aütz e reebutz de vós en Pere de Calders, de la compra que fes
aquest an de la leuda <de la leuda> e de la faneca de Prades, de
la primera paga CXXV solidos de barcheloneses a obs de despesa
als infantz.
Feit fo aquest albarà lo digyous terz de noembre anno Do-
Tenor alterius albarani est hec:
et reebutz de vós en Guillem Mabili, per raó del delme groç e
menut que vós compràs de Prades et encara dels sensals del dit
loc, DXX solidos de barcheloneses de la paga de Omnia Sanctorum.
reebutz e aütz de vós en Pere Sanz de Capafonz CLXXII solidos
et VI denarios per raó del delme de la Frebor.
e reebutz de vós Arnau Colteler, de la compra que fes aquest an
del delme menut e gros de Valclara pertanyent al senyor rei, tri-
ginta solidos de barcheloneses de la paga d’Omnia Sanctorum a
obs de despesa als infantz.

Jo en Berenguer de Claresvals atorc e regonesch que he aütz
e reebutz de vós en Johan Amorós, per la compra que fes aquest
an del delme menut e gros de Uyldemolins, a obs de despesa
als infantz, de la paga d’Omnia Sanctorum quadringentos solidos
barchenonenses.
Anno Domini MCCLXXXIIIIº, lo disabte anz d’Omnia Sancto-
rum. Jo Pedrolo de Luna, especial om d’en Berenguer de Claresvals,
confés aver aüt de vós en Berenguer de Segu et en Johan Monter
de Curnudela cent e deu solidos de barcheloneses, los cals cent e
deu solidos vós devíatz a’n Guillem Olomar per raó de la compra
del forn de Curnudela, los cals diners jo reebí per manament d’en
Berenguer de Claresvals.
Testimonis en Guillem Macip, et en Miquel Lombarda et en
Bartolomeu Pelicer.
Jo en Berenguer de Clarasvals confés aver agut e reebut de
vós en Guillem Zabater et CIIII solidos per les rendes de Curnu-
dela de la faneca e de la leuda de l’an present de la paga d’Omnia
Sanctroum.
Com jo en Bernat de Monreal confés e regonesc a vós Arnau
de Casteló que aguí e reebí de vós XL solidos de barzaloneses de
tern, per raó d’en Berenguer de Claresvals de la renda de la Riba
de la paga d’Omnia Sanctorum.
En presència d’en Ferrer Rosell e d’en Domingo de Monreal.
Actum est hoc IIII kalendas februarii, regnante rege Petro,
anno Domini MCCLXXX quarto.
In presencia Guilelmi Macip et Petri Poncii, huius rei testium.
domini regis hoc scripsi cum supraposito in XVII linea ubi dicitur
tenor alii albarani hec est, et hoc Sig(+)num feci.
425
1285, gener, 29
Guillem Massip reconeix que deu a Guillem Olomar 82 sous de
Barcelona que aquest li ha prestat.
Sit notum cunctis quod ego Guilelmus Macip per me et

meos confiteor et in veritate recognosco debere vobis domino
Guilelmo Olomar, absenti tanquam presenti et vestris, LXXXII
solidos Barchinone monete de terno racione mutui quod michi
fecistis. Unde renuncio excepcionis non numerate et non recepte
peccunie, et doli. Quos LXXXII solidos promito vobis solvere in
proximo venturo festo sancte Marie augusti sine omni excepcione
in pace. Et si ultra predictum terminum dampnum vel missiones
inde sustineritis vel gravamen, totum promito vobis restituere et
emendare, de quo credatur vobis et vestris solo simplici verbo
vestro absque testibus et sacramento. Obligans inde vobis me et
omnia bona mea presencia et futura ubique pro predictis omnibus
et singulis atendendis et complendis.
Datum est hoc IIIIº kalendas februarii anno Domini
MCCLXXX quarto.
Sig(+)num Guilelmi Macip, qui hoc concedo et firmo.
Sig(+)num Dominici de Monteregali, Sig(+)num Ferrarii Rosel,
huius rei testium.
domini regis hoc scripsi et hoc Sig(+)num feci.
426
1285, gener, 30. [Cervera]
Presentació de l’apel·lació a la sentència de la causa que enfronta
Guillem de Manresa, en nom del rei, a Jaume de Manresa.
Noverint universi quod in presencia mei notarii et testium

infrascriptorum, Fferrarius Mayol, baiulus Cervarie, obtulit et de-
dit, ex parte Bernardi de Matarone, iurisperiti Barchinone, Iacobo
de Minorisa de Cervaria quadam literam papiream sigillatam eius
sigillo cuius forma hec est:
Bernardus de Matarone, iurisperito Barchinone, dilecto Iacobo

de Minorisa, habitatori Cervarie, salutem et dileccionem. Noveritis
nos a domino rege literam que sequitur recepisse:
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fideli suo Bernardo
de Matarone, iurisperito Barchinone, salutem et graciam. Causam
appellacionis ad nos emisse per Fferrarium Mayol, baiulum Cer-
varie, a sentencia lata contra ipsum per Guilelmum de Minorisa,
iurisperitum, in causa que vertebatur inter ipsum, ex una parte,
nomine nostro, et Iacobum de Minorisa, ex altera, super quibus-
dam vulneribus, vobis duximus comitendam. Mandantes vobis
quatenus partibus convocatis ipsam causam audiatis, et eam fine
debito terminetis, cum de voluntate parcium vobis comiserimus
dictam causam.
Datum Cesarauguste XIIIIº kalendas decembris anno Domini
Quare ad instanciam Bernardi Poncii, iurisperiti Barchinone,
qui ex parte Fferreri Mayol, baiuli Cervarie, comparuit coram
nobis die qua computabatur Xº kalendas februarii anno predicto,
assignamus vobis diem ad comparendum coram nobis Barchinona
et ad procedendum in causa ipsius appellacionis, ad XIIª die post
recepcionem presencium numerandos, et si fuerit illa dies feriata
assignamus sequentem diem non feriatam.
Datum Barchinone die martis predicta, anno quo suppra.
Et de presentacione eiusdem, dictus Fferrarius Mayol manda-
vit fieri publicum instrumentum per me notarium infrascriptum.
Quod est actum tercio kalendas febroarii anno Domini mil-
lesimo CCºLXXXº quarto.
Presentibus testibus Bernardo de Villagrassa et Matheo de
Ripullo de Cervaria.
Ego Raimundus Maioris, publicus notarius Cervarie et scrip-
tor curie eiusdem pro domino rege, qui presentacioni dicte litere
interfui, hoc scribi feci et hoc meum Signum (+) feci.
427
1285, febrer, 3
Ramon d’Anglesola reconeix a fra Romeu Burguet, comanador de
la casa del Temple de Barcelona, que ha rebut els 5.000 sous
de Barcelona que Ramon havia donat a Galceran de Pinós per
la compra del castell de Pinós i que Galceran havia donat a

l’orde del Temple, de manera que ara li torna el castell.
Sit omnibus manifestum quod ego Raimundus de Angularia

confiteor et in veritate recognosco vobis fratri Romeo Burgeti,
comendatori domus Milicie Templi in Barchinona, /presenti,\ quod
tradidistis et solvistis michi illa quinque milia solidorum bone mo-
nete Barchinone perpetue de terno que ego solveram Gaucerando
de Pinos de pretio castri de Pinos quod michi vendidit, et que
Bartholomeus de Alodio, procurator dicti Gaucerandi de Pinos,
procuratorio nomine eiusdem Gaucerandi, tradidit et solvit vobis
nomine meo, et infra biennium computandum a tempore dicte
vendicionis citra, cum ego convenissem cum dicto Gaucerando de
Pinos quod ipse in posse vestri traderet et solveret nomine meo
dicta quinque mille solidorum que sibi solveram de precio dicti
castri, quod ego absolverem et diffinirem ipsi Gaucerando venditio-
nem dicti castri et totum ius quod in eo esset michi adquisitum,
et quod vos redderetis sibi instrumentum vendicionis dicti castri et
alia instrumenta facta super predicta vendicione que ego et dictus
Gaucerandus vobis tradidimus, sicut de predicta convencione seu
convencionibus apparet per tria publica instrumenta per alpha-
betum divisa facta super predictis auctoritate Petri Marci, notarii
publici Barchinone.
Item, restituistis et tradidistis michi instrumentum debiti trium
milium solidorum quod feceram dicto Gaucerando de precio dicti
castri, et que tria milia solidorum debebam ei solvere ubi dicta
venditio remaneret penes me.
Unde quia de predictis quinque milibus solidorum et dicto
instrumento /a vobis\ bene paccatus sum ad meam voluntatem,
renuncio exceptioni non numerate peccunie, et gratis et ex certa
sciencia facio vobis et dicto Gaucerando de Pinos et suis de pre-
dictis quinque milibus solidorum et de dicto instrumento bonum
et perpetuum finem et pactum de non petendo. Et laudo, approbo et
confirmo traditionem quam nos fecistis, predicto procuratori dicti
Gaucerandi de Pinos, de instrumento vendicionis dicti castri de
Pinos et de quibusdam aliis instrumentis factis super predicta
vendicione et racione ipsius, cum ad hoc teneremini iuxta pac-
ciones inter me et dictum Gaucerandum factas. Promitentes vobis
et notario infrascripto a me stipulanti pro vobis quod nunquam
conveniam vos super predictis vel aliquo predictorum.
Preterea, gratis et ex certa sciencia, reddo, absolvo et diffinio

vobis dicto Gaucerando de Pinos, licet absenti, et vestris, perpetuo,
cum testimonio huius publici instrumenti, vicem epistule geren-
tis, predictum castrum vocatum de Pinos, cum omnibus mansis,
honoribus, terminis, pertinentiis et iuribus suis, et cum militibus
et dominabus et aliis hominibus et feminis dicti castri, et totum
ius quod in eo sit michi adquisitum racione dicte vendicionis a
vobis inde michi facte vel alio modo. Absolvo etiam milites et
dominas et alios homines et feminas de termino dicti castri ab
omni fidelitate et homagio quibus sint michi obligati vel astricti.
Volendo et mandando cum testimonio huius publici instrumenti,
vices epistule gerentis, militibus et dominabus et aliis hominibus
et feminis de termino dicti castri quod vos habeant de cetero pro
domino suo, et quod vobis respondeant et satisfaciant de omnibus
iuribus dicti castri. Ego enim, ex certa sciencia, renuncio omnibus
iuribus michi competentibus in omnibus supradictis racione pre-
dicte vendicionis vel alio modo. Predictam namque vendicionem,
absolucionem et diffinicionem facio vobis perpetuo, sicut melius
dici potest et intelligi, ad vestrum vestrorumque salvamentum et
bonum intellectum, et ad omnem vestram vestrorumque voluntatem
inde libere faciendam, sine contradiccione et impedimento mei et
meorum et ullius persone. Et etiam dono vobis plenam potestatem
quod per vos metipsum vel per procuratorem vestrum possitis
apprehendere seu recuperare corporalem possessionem predicti
castri et terminorum suorum. Ego enim constituo me predictum
castrum cum pertinenciis suis tenere et possidere pro vobis et
nomine vestro donec predictam possessionem fueritis adeptus. Et
ad maiorem securitatem promito vobis et notario subscripto, a me
stupulanti pro vobis, et etiam iuro per Deum et eius sancta IIIIor
Evangelia manibus meis corporaliter tacta quod nunquam contra
predicta vel aliqua de predictis veniam per me vel per interposita
persona aliquo iure, causa vel racione, immo predicta omnia et
singula, ut superius dicta sunt, tenebo et observabo inviolabiliter.
Actum est hoc tercio nonas febroarii anno Domini millesimo
ducentesimo octogesimo quarto.
Sig(+)num Raimundi de Angularia predicti, qui hoc laudo,
concedo, firmo et iuro.
Testes huius rei sunt: Arnaldus de Scaras, miles, Berengarius
de Arteriis, Bernardus de Terrocio et Stephanus de Roure, presbiteri.
Sug(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone, qui hoc

scribi fecit et clausit, cum literis appositis in linea prima ubi
scribitur presenti, et in linea VIIIª ubi scribitur a vobis, die et
anno quo supra.
428
1285, febrer, 6
Jaume Sarta mana al notari fer un instrument públic que conté tota
la documentació que mostra els seu dret a ocupar l’escrivania
de Manresa.
Sit omnibus notum quod in presencia mei notarii et testium

infrascriptorum Iacobus Sa[rta] obtulit et presentavit Romeo de
Moraria, subvicario Minorise, et in eius presencia legi fecit, quan-
dam literam sigillo domini regis sigillatam cuius tenor talis est:
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, nobili et dilecto
Raimundo /d’Orcad,\ vicario Cervarie, vel eius locum tenenti in
Minorisa, salutem et dileccionem. Mandamus vobis quatenus Iacobo
Sarte de Minorisa, qui, ut intelleximus, habet et tenet scribaniam
curie vicarii Minorise, non permitatis fieri, super exercendo offi-
cio scribanie ipsius, aliquid impedimentum vel gravamen indebite
vel iniuste, immo manuteneatis et deffendatis ipsum, super dicto
scribanie officio exercendo, prout de iure ffuerit faciendum.
Datum Barchinone XIIIº kalendas ianuarii anno Domini
MºCCºLXXX tercio.
Item, presentavit eidem subvicario aliam literam sigillo pre-
dicti domini regis sigillatam cuius tenor talis:
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, dilecto suo Raimun-
do d’Orchaa, vicario Cervarie, vel eius locum tenenti in Minorisa,
salutem et graciam. Mandamus vobis quatenus super causa que
vertitur inter vos et Iacobum Sarta, ex una parte, et Bernardum de
Sala, ex altera, sub examine Iacobi de Bianya, canonici Urgellensis,
iudicis a karissimo infante Alfonso, primogenito nostro, delegati,
super scribania curie vicarii Minorise non permitatis aliquid in-
novari, cum lite pendente nichil innovandum sit.
Datum Barchinone VIIº idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
tercio.
Item, presentavit eidem subvicario quandam literam sigillo

nobilis Raimundi d’Orchaa sigillatam cuius tenor talis est:
De nós en Raimon d’Orchaa, veguer de Cervera per lo senyor
rey, a l’amat amic en Romeo sa Morera, sotsveguer per nós en
Menresa, saluts et amors. Fem vós saber que en Jacme Sart[a] à
[es]tat denant nós a Leyda, et à·ns mostrada carta de donació et
d’establiment qu’el senyor infant n’Amfós ha fet de les scrivania
que té de la vegueria de Menresa. Encara’ns ha mostrada una
sentència e les actes del fet nostre et d’en Bernat sa Sala, et la
apelació qui li à estat reebuda, segons que’ns ha mostrat, per car-
ta pública. Encara us fem saber que nós e·l dit Jacme nós som
apelats de la sentència que contra nós donà en Ramon Toyllà,
e empetrat per jutge en Jacme de Bianya, de la possessió de la
dita scrivania, et encara de les altres coses, que bé trobam nós ab
savis que la sentència és nul·la et que és contra dret donada. Per
què nós vos deïm e us manam que, tro que la dita apelació sia
conegut per sentència, no innovets ne negú perjudici no fassats
ne fer jaquescats al dit Jacme per raó de la d[i]ta scrivania, que
bé sabets vós qu’en Bernat sa Sala no y à dret ne raó, ne hanc
no la tenc per raó de scrivà, àns mantingats e deffenats en son
dret lo dit Jacme.
Datum Ilerde IIº kalendas decembris anno Domini MºCCºLXXXº
secundo.
Item, presentavit idem Iacobum Sarta predicto subvicario
quandam cedulam cuius tenor talis est:
Dico ego Iacobus Sarta et excipio contra literam domini re-
gis hostensam per Bernardo de Sala super facto scribanie vicarie
Minorise, quia ex ipsa litera nulla datur iurisdiccio vobis Romeo
de Moraria, soli nec vos solus secundum eam debetis in aliqua
parte dare nec eam executioni mandare, eo quia mandatum quod
in dicta litera continetur dirigitur nobili Raimundi d’Orchaa, vi-
cario Cervarie, et vobis sub conviccionem, per quod patet, quia
vobis ambobus datur iurisdiccio, que ex ipsa litera dari potest
vel competit, si aliquam dat super execucione ipsius litere, et sic
vos sine nobili Raimundo d’Orcaa procedere non potestis in ali-
quo ex ipsa litera, quia cum duobus iudicibus aliquid mandatur
vel comititur sub conviccione, et unus sine altero procedere non
potest, nec unius processus valet sine altero.
Item, dico quod litera predicta domini regis non valet, ea
videlicet racione quia impetrata est post literam michi concessam
per dictum regem, in qua mandat nobili Raimundo d’Orcau vel

vobis, quia pendente lite que de scribania predicta est inter nobilem
Raimundum d’Orcad et me, ex una parte, et Bernardum de Sala,
ex altera, sub examine Iacobi de Bianya, vertitur, non permitatis
aliquid innovari, et non /sit\ mencio in litera ultimo loco inpetrata
per Bernardum de Sala de dicta litera michi primo concessa, et
sic dicta litera per Bernardum de Sala impetrata non valet, cum
rescriptum ultimum impetratum non valet nisi in eo fiat mencio
de priori, maxime cum litera michi concessa sit secundum ius
comune impetrata, et illa que concessa est dicto Bernardo sit
impetrata contra ius comune.
Item, expresit impetrator dicti rescripti id quod verum non
est, set id quod est contrarium veritati, in eo quod dixit quod
Bernardus de Sala per violentiam fuit eiectus de possessione ipsius
scribanie, cum hoc non verum sit.
Item, alia racione secundum ipsam literam procedere non
debetis nec potestis in aliquo de iure, quia ipsa litera inpetra-
ta fuit tacita veritate, tacuit enim impetrator ipsius litere quod
scribania vicarii semper habuit ibi proprium notarium, et quod
ecclesia Minorise nunquam dedit nec consuevit dare, nec habuit
nec consuevit habere, scribaniam vicarie, set vicarius tamen, nec
fuit ipsi ecclesie aliquo tempore emparata predicta scribania, quia
non erat in posse ipsius, et sic non continetur in statuto facto per
dominum regem de quo in dicta litera fit mencio.
Item, tacuit dictus impetrator quod Bernardus de Sala, si
aliquo tempore tenuit scribania vicarie predicte, tenuit ipsam dum
erat subvicarius et racione subvicarie, et non alia racione, nec eam
etiam tenuisset si subvicarius non fuisset, et sic cum fuit privatus
officio ipsius vicarie fuit privatus et officio notarie seu scribanie
predicte, quia ipsam subvicariam sequitur.
Item, tacuit quod sentenciam latam per Raimundo de Toylano,
per quam dicitur in dicta litera domini regis constare, quia ipse
Bernardus fuit violenter eiectus de possessione scribanie vicarie,
esset nulla, et quia dicatur esse nulla, et quia eciam de eius nu-
llitate lis pendant coram Iacobo de Bianya, et quia in veritate sit
nulla [.....] dominus rex dictam sentenciam fore nullam non dixis-
set, quia per ipsam sibi constaret de aliquo, quia cum nulla sit
per ipsam de aliquo constare non potest, que omnia et singula, si
inpetrator dixisset in sua suplicacione, caruisset penitus inpetratis,
non enim est verisimile, quia si princep ascivisset sentenciam Rai-
mundi d’Orcau, dominus rex nullam [...] alia que supradicta sunt,
quia concessisset talem rescriptum cum sit contra ius manifeste.
Item, tacuit inpetrator predictus, quia de dicta scribania et
eius possessione esset lis inter me et dictum Bernardum de Sala
sub examine Raimundi Egidii, canonici vicensis et ilerdensis, co-
ram quo lis contestata est, super possessione scrib[anie] predicte,
in ea testes producti per Bernardum de Sala et etiam pubblicati,
quod si scivisset dominus rex non concessisset talem rescriptum,
quia lite pendente non fiunt nec debent fieri sacre iussiones sine
rescripta principis nec valent eciam facta.
Item, tacuit quod sentencia lata per Raimundo de Toylano et
per nobilem [...] de possessione scribanie predicte, si sentencia dici
debet, fuit lata absente et ignorante me Iacobo Sarta, qui ipsam
scribaniam possideo et teneo iure proprio, non nomine Raimun-
di d’Orchad, et quia ego dictus Iacobus, incontinenti cum scivi,
opposui me dicte sentencie, si sentencia dici debet, et processui
habito coram Raimundo de Toy[lano] [...] interesse, per quod patet
quia dicta sentencia in aliquo dicto Iacobo preiudicare non debet
nec contra me execucioni mandare, et sic vos, secundum ipsam
literam, procedere non debetis, cum impetrata sit, ut dictum est,
tacita veritate, set pro tenore veritatis debet in negocio procedi
per nobilem Raimundum d’Orchad et per vos, quibuis ne[gocium]
comissum est, et de veritate tacita sive de excepcionibus tacite
veritatis oppositis debetis cognoscere. Et dictus ego Iacobus offe-
ro me paratum probare et hostendere coram nobili Raimundo
d’Orchad et vobis, vel iudice competenti per vos ambos assignato,
predicta omnia, vel ea de ipsis que michi sufficiant, fore vera, et
cum vos sciatis ita bene sicut ego, quia ea que per me proposita
sunt sunt vera, et quia per rescriptum predictum ita tacita veri-
tate et suppressa inpetratum perit ius domini regis, et etiam eius
iurisdiccioni in multo derogatur, quia quodammodo rediculosum
esse videtur, quia prepositus Minorise det subvicario domini regis
notarium, et quia ipsum notarium habeat subvicarius recipere
invitus in sua contra, quod est res nova et inaudita, et per hoc
etiam videtur prepositum habere iurisdiccionem super vicario,
moneo vos ex parte domini regis et nobilis Raimundi d’Orcad,
quia racione dicte litere in aliquo non procedatis donec cognitum
sit de excepcionibus supradictis, et quia ad hec non moveat vos
afeccio quam habetis erga Bernardum de Sala, sororium vestrum,
cum magis tenamini domino regi, cuius estis officiale et cuius
iura debetis, tam racione officii quam racione prestiti iuramenti,

non tamen deffendere seu eciam promovere. Aliud enim ad hec,
contra iurisdiccionem et ius domini regis vos movere non potest,
nec ita facilem reddere nisi affeccio dicti Bernardi. Et si hiis non
admissis in aliquo procederetis nec processistis contra me super
facto dicte scribanie, appello nunc ut ex tunc ad dictum regem
et ad nobilem Raimundum d’Orchad, ponens dictam scribaniam
et me et omnia bona mea sub proteccione domini regis et dicti
nobilis Raimundi d’Orchad, et peto, cum instancia appellacionis,
michi dari, ponens pro gravaminibus manifestis excepciones et
raciones suprascriptas.
Quibus omnibus et singulis predictis dicto subvicario per
dictum Iacobum Sarta presentatis et lectis, idem Iacobus manda-
vit de predictis omnibus et singulis per me dictum notarium fieri
publicum instrumentum.
Actum est hoc VIIIº idus ffebruarii, paulo post pulsacionem
tercia, anno Domini MºCCºLXXXº quarto.
Presentibus testibus: Petro Roquiz, Bernardo de Urriols, Petro
Sarta et Petro Sabata.
Sig(+)num magistri Petri, notarii publici Minorise qui hoc
scribi feci cum apposito in secunda linea ubi dicitur d’Orcad et
in XIIIª ubi dicitur fit, et clausit, die et anno predictis.
429

El rei Jaume de Mallorca nomena Jaume d’Olesa procurador seu
per revisar els comptes d’Arnau Burguès, batlle de Mallorca, i
Pere de Penedès, batlle d’Eivissa, pels anys 1282-1284.
B Trasllat de l’1 de febrer de 1286.1
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, perg. 464, trasllat del

facimus, constituimus et ordinamus te Iacobum de Ollesia, scriptore
nostre porcionis, certum et specialem procuratorem nostrum ad
audiendum compotum sive computa ab Arnaldo Burguesii, baiulo
nostro Maiorice, et a Petro de Penitense, baiulo nostro Evisçe,
de omnibus redditibus, exitibus et proventibs nostris maioriis et

Evisçe et dictarum baiuliarum de anno scilicet in quo computa-
batur millesimo ducentesimo octuagesimo secundo, et de anno
in quo computabatur millesimo ducentesimo octuagesimo tercio,
et de presenti anno in quo computatur millesimo ducentesimo
octuagesimo quarto, et etiam ad recipiendum ab ipsis, nomine
nostro, id quod, factis dictis compotis, habebunt nobis refundere de
redditibus, exitibus et proventibus supradictis, et ad recipiendum a
predictis Arnaldo Burguesii et a Petro de Pinitense omnes denarios
quos aliqua racione nomine nostro habuerint vel receprint, et ad
faciendum eis recognicionem de hiis pro nobis receptis a dictis
baiulis et diffinicionem de computis supradictis, promitentes quod
quicquid per te actum fuerit in predictis nos ratum habebimus
atque firmum. In cuius rei testimonium et ad maiorem firmita-
tem omnium predictorum, presentem cartam sigillo nostro maiori
pendenti fecimus communiri.
Datum Perpiniani idus februarii anno Domini millesimo du-
centesimo octuagesimo quarto.
1. Hoc est translatum fideliter factum a quodam instrumento, sigillato sigillo
dependenti illustrissimi domini Iacobi, Dei gracia regis Maioricarum, cuius tenor talis
est: [...] Sig(+)num Guilelmi de Turri, notarii publici Maiorice, testis. Sig(+)num Bernardi
de Medalia, notarii publici Maiorice, testis. Sig(+)num Raimundi Mascaroni, notarii
publici Maiorice, qui hoc translatum sumptum fideliter ab originali scribi fecit, et cum
eodem fideliter comprobavit et propria manu clausit, mandato Guilelmi Ebrini, baiuli
Maiorice pro illustrissimo domino Alfonso, rege Aragonum, Maioricarum et Valencie
ac comite Barchinone, in scribania Bartholomei Ros, IIII idus februarii anno Domini
MºCCºLXXXº quinto. 2. Hoc est translatum fideliter factum a quodam alio translato
cuius tenor talis est: [...] Sig(+)num Michaelis Tioni notarii publici Maiorice, testis.
Signum (+) Petri Romei, notarii Maiorice, testis. Sig(+)num Iacobi Domenech, notarii
publici Maiorice, qui hoc translatum sumptum fideliter ab alio translato prescripto
scripsit et clausit, pridie idus ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº quinto. Hi ha d’haver
un error en la datació del segon trasllat o potser del primer, vg. doc. 432.
430
1285, febrer, 14
Fra Guillem d’Abellars, comanador de la casa del Temple de Barberà,
nomena procurador fra Romeu Burguet, comanador de la casa
del Temple de Barcelona, perquè els representi en la causa exis-
tent entre el seu orde, d’una banda, i el rei i el seu procurador
Colrat, de l’altra, sobre la possessió del castell d’Ollers, davant
del jutge Guillem Aimeric.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, Apèndix 2. Al pergamí
hi ha escorrims de tinta.
Notum sit cunctis quod nos frater Guilelmus de A[belar]s,

comendator domus Barberani, de assensu fratris Petri de Lobera,
et fratris Petri d’Orso, et fratris Raimundi Berengarii, et fratris
Raimundi de Se[nd]omi, et aliorum fratruum Barberani, per nos
et nostros constituimus et ordinamus vos fratrem Romeo Burgeti,
comendatorem domus Templi Barchinone, in causa seu causis que
vertuntur inter Templum et nos, ex una parte, et dominum regem
Aragonum et procuratorem suum Colradum, ex altera, super castro
d’Olers coram Guilelmo Emeric, iurisperito Barchinone. Constituimus
inquam vos ad agendum, defendendum, excipiendum, replicandum,
ex[cu]sandum, proponendum, allegandum, et sentenciam seu sen-
tencias audiendum, appellandum, appellationes prosequendum, et
constituendum alium vel alios procuratores ante litem, contra et
post, et ad omnia alia faciendum que potet et debet facere legi-
timus et verus procurator, ac si personaliter a nobis factum esset
et procuratum, habendo ratum et firmum quicquid per vos factum
erit in premissis, et ad relevandum vos de satis dacione prestanda
[...] [...] obligamus inde bona Templi Barberani.
Actum est hoc XºVIº kalendas marcii anno Domini [MCC]
LXXX quarto.
Sig(+)num fratris Guilelmi d’Abelars, comendatoris Barberani,
Sig(+)num fratris Petri de Lobera, [Sig(+)num fratris] Petri d’Orso,
Sig(+)num fratris Raimundi Berengarii, Sig(+)num fratris Raimundi
de Sendami, qui hoc firmamus.
[Sig(+)num] Galserandi Mascharó, presbiter, Sig(+)num Ber-
nardi Rocha, Sig(+)num Raimundi Boteler, huius rei testimonios.
[...], rector ecclesie de Barberano, hoc scripsi et clausi et
meum Sig(+)num feci.
431
1285, febrer, 25. Daroca

Muça, ven a Martí Esquilado, veí de Daroca, els molins inferiors
de Daroca per un any pel preu de 250 faneques de blat, part
dels 600 sous de Jaca que ha de donar al bisbe de Saragossa,
el delme i el retrodelme.

littera sua cuius tenor talis est:
Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, fidelibus suis
iusticia et iuratis Daroce et aliis ad quos presentes pervenerint,
salutem et graciam. Intelleximus per fidelem nostrum Muçam de
Portella, quod cum nos mandavissemus vendi per ipsum, vice
nostra, redditus et baiulias nostras regni Aragonum, venit idem
Muça apud Darocham pro vendenda baiulia et redditibus nostris
ipsius loci, et cum ipsos redditus et baiulia posuisset in encanto
seu almoneta publica, aliqui obtulerunt se daturos certum precium
pro eadem. Et super hoc idem Muça tenuit sibi deliberacionem
usque ad primum diem mensis ianuarii instantis, ut idem posset
nos requirere super eo. Unde, cum dictus Muça non possit inte-
resse ad dictam diem apud Darocam, cum nos ipsum necessarium
habeamus, sciatis quod deliberavimus super hoc mitere apud Da-
rocham Habrahim de Portella, fratrem suum, significantes vobis
quod quicquid per dictum Habrahim factum fuerit super vendi-
cione predictorum, iuxta posse per nos concessum dicto Muçe,
habebamus nos illud ratum.
Datum Turolii VIº kalendas ianuarii anno Domini MºCCºLXXXº
quarto.
Cum litere domini regis auctoritate vendo vobis Martino Es-
quilado, vicino Daroce, a kalendis mensis ianuarii usque ad unum
annum continue completum adque venturum, molendinos inferiores
domini regis Daroce et eciam omnia alia melioramenta que vos
in iamdictis molendinis de iure facere et procurare poteretis ad
utilitatem et comodum dicti regis et vestri, cum omnibus iuris
pertinentibus et pertinere debentibus ad predicta que vobis vendo,
ut dictum est. Quos molendinos cum omnibus supradictis vendo
vobis usque ad dictum terminum pro precio videlicet ducentarum
quinquaginta fanecarum tritici boni, de meliori que inveneritis
in fero Daroce, excepto tandeali vel trugelli quitiarum domino
regi, et illud quod in dictis molendinis attingit ad solvendum in
sex centis solidis iacchensium domini episcopi Cesarauguste, et
decima et retrodecima. Quem dictum triticum et partem DCtorum
solidorum iacchensium attingentem dictis molendinis ad opus do-
mini episcopi antedicti et decima et retrodecima domino regi, aut
michi pro ipso aut cui dominus rex voluerit, detis et persolvatis,
videlicet medietatem omnium predictarum in festo sancte Marie
mensis augusti instantis, et aliam medietatem in festo Circumci-

sionis Domini sequentis. Ita quod quicquid vos ponetis in dictos
molendinos in fine anni totum ipsum extrahatis, et sic faciam vos
et vestros, ex parte domini regis predicti, omnia et singula predicta
habere, tenere, possidere paciffice et quiete contra omnes personas
usque ad terminum antedictum.
Versa vice ego predictus Martinus Esquilado, vicinus Daroce,
laudans, recipiens et acceptans predictam vendicionem a vobis
dicto Habrahim de Portella, promito me circa predicta omnia et
singula fideliter gerere et habere ad utilitatem et comodum domini
regis predicti. Promito eciam predictum triticum, partem DCtorum
solidorum et decima et retrodecima solvere domino regi, et vobis
pro ipso aut cui volueritis, in terminis supradictis sine omni di-
lacione in bona pace, obligando gratis et ex certa sciencia me et
omnia bona mea, mobilia et inmobilia, ubique habita et habenda.
Ad maiorem huius rey securitatem dono vobis fidancias Mariam
Garsie, uxorem meam, Iacobum de Aux, filium quondam Iohannis
de Martino d’Aux, Laurenciam, uxorem quondam Sancii Iugordam,
et Dominicum, filium eius, vicinos Villenove, quemquam illorum in
solidum, qui mecum et sine me predictum triticum, partem DCtorum
solidorum, predictam decimam et retrodecimam donent et solvant
dicto domino regi, et vobis pro ipso, in terminis supradictis.
Quam fidanciam nos Maria Garsie, Iacobus de Aux, Lauren-
cia, uxor quondam Sancii Iugordam, et Dominicus, filius eius,
predictos, facimus et concedimus libenter dicto domino regi, et
vobis Habrahim de Portella pro ipso, prout superius melius con-
tinetur, obligantes ad hoc utrique nostrum in solidum nos et om-
nia bona nostra, mobilia et inmobilia, ubique habita et habenda.
Renunciantes super hiis beneficio dividende actionis, et nove ac
veteris constitucionis, et epistule divi Adriani, et omnibus iuribus
et legibus de principalibus prius reconveniendis.
Ffirmatum et concessum fuit hoc instrumentum a Martino
Esquilado predicto kalendas ianuarii anno Domini MºCCºLXXXºIIIIº.
Testes sunt: Ffernandus Martini, notarius, et Sancius de Sancio
Aznarii, vicinus Daroce.
Et quia predicte fidancie ad diem vendicionis predicte pre-
sentes non erant, dictam fidanciam coram dompno Michaele de
Fatas, iurisperito Daroce, concesserunt prout superius continetur
Vº kalendas marcii anno Domini MºCCºLXXXºIIIIº.
Tests huius rey fuerunt: Petrus, filius quondam Martini Garsie

pelliparii et Garsias Mareto, vicini Daroce.
hiis omnibus interfui et hoc scribsi et hoc Sig(+)no meo signavi.
432
1285, març, 24
Jaume d’Olesa reconeix que Bernat Valentí i Arnau Burguès li han
presentat uns comptes correctes de les rendes reials de Mallorca
i Menorca i li han pagat les sumes que li devien.
Sit omnibus manifestum quod ego Iacobus de Ollesia, scriptor

illustrissimi domini regis Maioricarum, profiteor vobis Bernardo
Valentini et Arnaldo Burguesii, civibus Maiorice, et vestris, vos
mecum venisse ad iustum et legalem computum de omnibus so-
lucionibus per vos factis dicto domino regi, vel alii pro ipso, de
precio quod ei debebatis pro redditibus, exitibus et proventibus
ipsius domini regis de Maiorice et Minorice quos emistis ad duos
annos, scilicet in anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo
secundo et in anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo
tercio, quod eidem domino regi per vos remanebat ad solvendum
de precio supradicto. Et facto legali computo et suma recta de
predictis, solvistis et deliberavistis michi integriter totum id quod
domino regi predicto remanebat per vos ad solvendum de ipso
precio, sic quod nichil a vobis inde remanet ad solvendum.
Item, confiteor vobis dicto Arnaldo Burguesii vos mecum
venisse ad iustum et legale compotum de omnibus hiis que ha-
buistis et recepistis per dictos duos annos et etiam per unum
annum tunc sequentem de millesimo ducentesimo octuagesimo
quarto racione baiulie Maiorice, quam pro ipso domino rege te-
nuistis, tam de iusticiis quam de auctoritatibus sive decretis per
vos interpositis, et de directis et morabetis sarracenorum, et de
compoti vicarii civitatis et baiulorum extra civitatem, et generaliter
de quibuscumque aliis que racione ipsius baiulie per dictos tres
annos habuistis et percepistis a quibuscumque personis extraneis
et privatis. Et confiteor vobis quod solvistis, tradidistis et delibera-
vistis michi integriter totum id quod restabat per vos ad restituere

et reffundere de omnibus supradictis eidem domino regi, sic quod
nichil a vobis inde remanet ad solvendum.
Item, confiteor vobis Bernardi Valentini et Arnaldo Burguesii
predictis vos mecum venisse ad iustum et legalem compotum de
omnibus redditibus, exitibus et proventibus Maiorice et Minorice
quos pro ipso domino rege et eius nomine et racione habuistis et
percepistis in anno domini millesimo ducentesimo octuagesimo quarto
usque ad festum Annunciacioni beate Marie proxime venientem, et
facto iusto computo et recta suma de predictis, tradidistis michi
et deliberavistis integriter totum id quod habuistis et percepistis
ex redditibus, exitibus et proventibus supradictis, sic quod nichil
remanet per vos ad reddendum de predictis eidem domino regi.
Renunciantes quantum ad hec omni excepcioni predicti compoti
sive racionis predictorum omnium et satisfaccionis a vobis non
habite et non recepte, unde ex parte domini regis et suorum, et
ex potestate michi inde data et concessa a dicto domino rege cum
instrumento procuratorio, facio vobis et vestris et cuilibet vestrum
de predictis omnibus et singulis finem perpetuum et pactum de
non petendo, vocando inde vos et vestros liberos, quitios et im-
munes, absolvendo inde vos et vestros et omnia bona vestra ab
omni peticione, questione sive demanda ad vestrum vestrorumque
bonum et sanum intellectum sine enganno, prout melius dici sive
intelligi potest.
Actum est hoc IXº kalendas aprilis anno Domini millesimo
CCºLXXXº quarto.
Sig(+)num Iacobi de Ollesia predicti, qui hec laudo, concedo
et firmo.
Testes huius rei sunt: Michael Rotlan, notarius Maiorice,
Grimmerius Rondana et Petrus Arnaldi de Olivis.
1. Hoc est translatum fideliter factum a quodam instrumento cius tenor talis
est: [...] Sig(+)num Bernardi de Medalia, notarii publici Maiorice, qui de mandato
Bartholomei Ros, filii et heredis Petri Ros, quondam notarius Maiorice, in scribania
eiusdem vice ac nomine Iacobi Mercerii, notarii Maiorice, prout in notulis suis notatum
invenit, presens instrumentum scripsit et clausit, cum litteris suprapositis in linea Vª
ubi dicitur hiis, auctoritate Guilelmi Ebrini, baiuli Maiorice pro illustrissimo domino,
Dei gracia, Alfonso rege Aragonum et Maioricarum et Valencie ac comite Barchinone,
IIII idus ianuarii anno domini MºCCºLXXXº quinto. Sig(+)num Bernardi de Medalia,
notarii publici Maiorice, testis. Sig(+)num Andree de Seva, notarii publici Maiorice,
testis. Sig(+)num Iacobi Domenech, notarii publici Maiorice, qui hoc translatum
fideliter sumptum a suo originali instrumento scripsit et clausit pridie idus ianuarii
anno Domini MºCCºLXXXº quinto.
433
1285, abril, 9
Miquelet, porter reial, reconeix que Pericó Esquerit, escrivà de Ber-
nat Escrivà, tresorer reial, li ha prestat 20 sous de Barcelona.
Ed. Coll i Alentorn 1951, p. 241.
Sit omnibus notum quod ego Michalet, porterius domini

regis, confiteor et recognosco vobis Pericono Squeriti, scriptori
Bernardi Scribe, thesaurarii domini regis, quod mutuastis michi
bono amore viginti solidos Barchionone monete de terno. Quos,
renunciando excepcioni non numerate peccunie et non recepte,
promito solvere vobis vel vestris aut cui volueritis quandocumque
volueritis sine aliqua dilatione et excusatione, et absque dampno
et missione vestri vel vestrorum. Et pro hiis complendis obligo
vobis et vestris omnia bona mea mobilia et immobilia, habita et
habenda, et iura michi competentia et competitura, renuncians
quantum ad hoc omni iuri, racioni et consuetudini contra hoc
repugnantibus.
Actum est hoc Vº idus aprilis anno Domini MºCCºLXXXº
quinto.
Sig(+)num Michaleti predicti, qui hoc laudo et firmo.
Testes huius rei sunt: Dominicus Gil, et Berengarius Rentelli
et Iacobus Davidis.
Sig(+)num Iacobi Macellarii, notarii publici Barchinone, quo
hoc scribi fecit et clausit die et anno prefixis.
434
1285, abril, 9
Pere de Milà, Berenguer i Romeu Cuquetes i Arnau Cabot prometen
a Berenguer d’Orís, castlà de Castellvell per Gastó, vescomte de
Bearn, que en quinze dies li pagaran 76 sous de Barcelona per
les despeses de l’empresonament de Guillem Cuquetes i el judici.
Sit omnibus notum quod ego Petrus de Milano, de parro-

chia Sancti Iacobi de Domenys, et nos Berengarius et Romeus
de Cuquetes, de termino Montisaccuti, et ego Arnaldus Caboti de
Barlaçot, de parrochia Sancte Marie de Querol, quilibet nostrum

in solidum promitimus et convenimus vobis domino Berengario
de Orisio, castellano Castriveteris pro domino Gastone, bona fide
et sine omni dolo quod a die crastina ad XV dies solvamus vobis,
vel cui vos volueritis, apud Martorellum septuaginta sex solidos
monete Barchinone de terno, die adiato denarios sine pignoribus.
Quos LXXVI solidos vobis debemus pro captione Guillelmi de
Cuquetes, fratris nostri Berengarii et Romei de Cuquetes, scilicet
pro salario Simonis Pelliparii, iudicis, et pro expensis quas dictus
Guilelmus fecit dum erat captus apud Castrumvetus. Et pro hiis
obligamus vobis, quolibet nostrum pro toto, omnia bona nostra
mobilia et immobilia, habita et habenda, in quibus melius ves-
tra propria auctoritate accipere volueritis sine vestro dampno et
missione. Et ne alter nostrum pro altero valeat in hiis excusari
vel differri, renunciamus quantum ad hoc omni beneficio nove
constitutionis et dividende actionis, et omni alii iuri, rationi et
consuetudini contra hec repugnantibus. Et ut predicta a nobis fir-
mius observentur, attendantur et compleantur iuramus nos omnes
per Deum et eius sancta Euvangelia manibus nostris corporaliter
tacta predicta omnia et singula attendere firmiter et complere, et
non contra venire aliquo iure vel aliqua racione.
Actum est hoc Vº idus aprilis anno Domini MºCCLXXXº quinto.
Sig(+)num Petri de Milano, Sig(+)num Berengarii de Cuque-
tes, Sig(+)num Romei de Cuquetes, Sig(+)num Arnaldi Caboti, nos
omnes qui hec concedimus, firmamus et iuramus.
Testes huius rey sunt: Miretus de Castroveteri, miles, Guilel-
mus de Vultraria, miles, et Bernardus Rosselli, presbiter.
435
1285, maig, 5
L’infant Alfons confirma la donació del castell d’Ollers que el seu
pare, el rei Pere, ha fet al mestre Arnau de Vilanova.
Noverint universi quod nos infans Alfonsus, illustris regis Ara-

gonum primogenitum, viso instrumento donationis et concessionis
per dictum dominum regem patrem nostrum facto vobis, dilecto

phisico domini regis et nostro, magistro Arnaldo de Villanova, de
tota parte et toto iure ad dominio quam et quod dictus dominus
rex habet et eidem competit in castro de Ollers, quod est in Concha
de Barberano, tam racione empcionis nomine dicti domini regis
per nos facte de quadam partem ipsius castri a Bernardo Guasch
et a Petro Fferrarii et eius uxore cum publico instrumento, ut in
eo continetur, quam alia racione. Idcirco gratis et ex certa sciencia
laudamus, concedimus et approbamus vobis dicto magistro Arnaldo
et vestris totam dictam donacionem et concessionem, et omnia et
singula in instrumento predicte donacionis et concessionis contenta,
ut in eo melius et plenius continetur. Hanc autem laudacionem,
concessionem et confirmacionem vobis et vestris facimus, sicut
melius dici potest et intelligi, ad vestrum bonum et sanum intellec-
tum. Mandantes universis vicariis, baiulis, procuratoribus curiis et
universis aliis officialibus dicti domini regis et nostris, presentibus
et futuris, quod hanc concessionem nostram firmam habeant et
observent et faciant inviolabiliter observari, et non contra veniant
nec aliquem contra venire permittant aliqua racione. Salvis tamen
dicto domino regis et suis in predictis censu, iure et dominio, et
omnibus aliis condicionibus in dicto instrumento donacionis per
dictum dominum regem appositis, ut in eo plenissime noscitur
contineri.
Datum Barchinone tercio nonas may anno Domini MºCCº
octuagesimo quinto.
Signum (+) infantis Alfonsi, illustris regis Aragonum primogeniti.
Testes sunt: [1ª columna] Gilabertus de Crudiliis, [2ª co-
lumna] Guilelmus Raimundi de Iosa, Raimundus de Angularia,
[3ª columna] Poncius de Cervaria, Guilabertus de Scintiliis.
Sig(+)num Petri Marchesii, scriptoris domini infantis predicti,
prefixis.
436
1285, maig, 9. Tortosa

Els ciutadans de Tortosa acusats d’haver fet unions o sagraments
escullen els seus representants pel judici i fixen les condicions
de com s’hauran de portar entre ells.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, perg. 475, trasllat de l’1
de juny de 1285.1
In Dei nomine et eius gracia. Noverint universi quod nos Bar-

tolomeus Sutor, Raymundus Proençal, Petrus de Tovibus, Guilelmus
Poculul, Bernardus de Verduno, Arnaldus de Turre, Berengarius
Guioni, Dominicus Cartxia, Berengarius Serra, Bernardus Martini,
Guilelmus Costa, Petrus Costa, Dominicus Messagerii, Guilelmus
Guitart, Bernardus Februarii, Iohannes Real, Gueraldus Olivella,
Arnaldus d’Amer, Guilelmus Pintor atque Guilelmus Pintor, filius
eius, Ricardus Roberti, Raimundus d’Estelela, Nicholaus Canada,
Michael Taya, Petrus Boscha, Iohannes de Vilarotunda, Dominicus
de Xerica, Iohannes Servent, Petrus Cabrerii, Andrea de Acrimonte,
Raimundus d’Estelela, Petrus Gerona, Dominicus Februarii, Bernar-
dus de Vilanova, Raimundus Riquerii, Vitalis Mancipii, Raimundus
Riba, Bernardus de Corts, Petrus Loriga, Petrus d’Espes, Ianuarius
Beldia, Petrus Canti, Dominicus Populatoris, Dominicus de Castro-
novo, Iohannes de Canemars, Bernardus Bovet, Nicholaus Sutor,
Dominicus Roberti, Guilelmus de Vallibus, Guilelmus Bedoç, Beren-
garius d’Estelela, Raimundus de Xalamera, Iacobus Oliveres, Petrus
Siurana, Bernardus de Montçenis, Poncius Estelela, Raimundus
Folch, Petrus Domenec, Bernardus de Vallibus, Guilelmus Sutor,
Dominicus Baquo, Guilelmus Balester, Iacobus Nadal, Iohannes
Cortey, Guilelmus Catalani, Raimundus Cerdani, Homodei Simonis,
Guilelmus Goda, Petrus d’Exea, Dominicus Leonardi, Dominicus
Olerii, Petrus Torrent, Bernardus d’Alçamora, Bartholomeus Pilos,
Dominicus Vitalis, Petrus Nadal, Ferrarius Estornely, Iacobus Per-
punterii, Raimundus Perpunterii, Raimundus Tons, Dominicus de
Vallibus, Dominicus Sartoris, Iacobus de na Alaix, Bernardus de
Minorisa, Bernardus Revert, pegunterii, Petrus Nebot, Dominicus
Nebot, Iohannes Sagrista, Iacobus Baxador, Bernardus Ortolani,
Raimundus Nebot, Guilelmus de Balaguer, Marcho Roqueta, Tho-
mas Trompador, Bernardus Mora, Iohannes Baquo, Michael Abri,
Guilelmus Uget, Berengarius Siurana, Guilelmus Calafat, Bernardus
Caldera, Bernardus Piquer, Petrus Lombart, Dominicus Siurana,
Petrus Sperandeu, Bartolomeus Domenech, Petrus Domenech, Domi-
nicus de Bitera, Petrus de Ri, Michael Nebot, Bernardus Pelacons,
Dominicus Flandina, Bartolomeus Guasch, Petrus Vidal, Matheus
de Caneles, Bartolomeus Cerdani, Selvan de Conit, Guilelmus
d’Alcover, Iacobus Girberti, Guilelmus Galindo, Bernardus Revert,
Balagarius de Liminyana, Paris Robert, Iohannes de Tamarit, Petrus
de Sentgenis, Poncius Calaforra, Guilelmus Moro, Bernardus Miro,

Martinus de Bisulduno, Raimundus Maçot, Guilelmus Arnaldi, Pe-
trus de na Alaix, Berengarius Paris, Petrus Sutor, Petrus d’Apiera,
Guilelmus Luyl, Petrus Bertran, Petrus de Montalt, Berengarius
Blanc, Salvador Taltevuyl, Michael Vives, Guilelmus Todoner,
Bartolomeus Sentçeloni, Poncius Crexelli, Petrus Basto, Arnaldus
Querol, Garcia Todoner, Andreu Monge, Bernardus de Linerola,
Garcia Todoner, Iohannes de Tamarito, filius de n’Estopanya, Pe-
trus Piquerii, Iacobus Torrebadal, Petrus d’Osona, Petrus Februa-
rii, Iohannes Pedrolo, Bernardus Donat, Bonanat Vidal, Andreas
Pallariensi, Guilelmus de Cambrils, Iohannes de Pelacons, Petrus
Cortey, Bernardus Siurana, curssor, Arnaldus Donat, Bartolomeus
Mallorques, Iacobus de Podio, Paschasius Gerona, Petrus Nadal,
Guillem França, Petrus Fontana, Petrus Cebria, Dominicus Vedel,
Bernadus Favara, Bernardus Petri, Iohannes Taylladriu, Raimundus
Sirvent, Berengarius Balester, Guilelmus Caldera, Petrus Rosselli,
Bernardus Nebot, Bartolomeus Vaquer, Nicolaus Borraç, Petrus
Geraldi, Iohannes Berengarii, Petrus Berengarii, Petrus Feriça,
Raimundus Moro, Petrus Balaguer, Petrus Argol, Guilelmus Capi,
Petrus d’Almaçor, Iohannes d’Estelela, Dominicus Bonet, Guilel-
mus de Villarotunda atque Guilelmus Poculul, calafat, nomine
nostro proprio et omnium aliorum qui unitatem seu sacramenta
fecerunt in civitate Dertuse et terminorum, de qua unitate seu
sacramentis est inquisicio facta per Petrum de Fraga, et Petrum
de Botçenich, iurisperitum, et Borrellum Sanxii et Michaelem
Amigoni, facimus, constituimus, admonimus ac eligimus vos Ber-
nardum Arberti, Fferrarium de Cambrils, Dominicum Provinciali,
absentes tanquam presentes, Dominicum Boneti, Guilelmum Prima,
Guilelmum Poculul, pegunterium, Guilelmum de Villarotunda, Io-
hannem Servent, Bartolomeum Sutorem, Petrum Poculul, calafat,
Guilelmum Romei et Bernardum de Villanova, presentes, certos
et speciales procuratores nostros ad rogandum et supplicandum
dominacioni Dertuse ac etiam universitati nomine vestro et nos-
tro quod ab inquisicione que facta est contra nos in hac civitate
racione unitatis seu sacramentorum que facta fuerunt per nos in
villa et termino Dertuse, debant desistere et nobis parcere si in
aliquo eisdem sumus reperti culpabiles racione predicta, et etiam
ad componendum, transigendum et pacificandum cum predictis
dominacione et universitate racione premissa, et quod vos vel maior
pars vestri possitis dictam composicionem seu transaccionem facere
cum eisdem nobis irriquisitis. Constituimus etiam vos procuratores

ad eligendum arbitrum vel arbitros, duos vel plures ex vobis vel
ex aliis huius civitatis, qui non sint de unitate seu sacramentis
predictis, quibus nomine nostro et vestro detis plenam et liberam
potestatem transigendi, componendi, pascicandi cum dominacione
et civitate super predictis, promitentes vobis per firmam stipula-
cionem legitime interpositam quod quamcumque composicionem,
transaccionem feceritis cum dicta dominacione et universitate, vos
vel maior pars vestri vel illi arbitri qui per vos fuerint electi, illa
omnia habebimus rata et firma. Volumus etiam et concedimus
quod facta composicione seu transaccione inter dominacionem et
universitatem et nos, per vos nomine nostro et vestro, quod illam
quantitatem peccunie quam nos et vos dare oportuit racione predicta,
quod Raymundus Caldererii et Raymundus Taya, una cum Petro
de Fraga et Petro de Botçenich, iurisperito, et Sanxio Borrelli, et
Michaeli Amigoni, possint facere de quolibet tatxacionem secundum
quod eis videbitur. Quam tatxacionem ipsi de nobis fecerint, nos
et quisque nostrum procuratorum predictorum promitimus dare
et solvere dominacioni et universitati. Quam, si quisque nostrum
solvere noluerit, vicarius Dertuse possit compellere nos et bona
nostra ad solvendum dictam tatxacionem. Et si forsitan aliquis
nostrum nollet aut non posset solvere tatxacionem factam per
predictos, quod ipsi possint pronunciare ac etiam condempnare
quemlibet nostrum ad capcionem vel ad exilium iuxta arbitrium
eorundem, et hoc volumus et concedimus ratum et firmum, habi-
turi omnia predicta sub obligacione omnium bonorum nostrorum
ubique. Et promitimus quod contra predicta nullatenus veniemus
aliqua racione. Volumus etiam et concedimus quod si ex causa
predicta aliquis haberet capi vel exulari, quod id quod capti vel
exulati haberent solvere, si haberent bona, nos ad tatxacionem
predictorum vel maiorem partem ipsorum habeamus reffundere seu
contribuere quantitates quas exulati vel capti vel absentes haberent
dare et solvere racione premissa, et quod interim ipsi remanenat
capti vel exulati, donec reffundant quantitatem eis contingentem
iuxta tacxacionem predictam. Et si forsitan, adveniente partem
dicti exules vel capti vel absentes vellent satisfacere de hiis in qui-
bus essent tatxati per predictos, quod de illis quantitatibus fierent
contribucio se restitucio eisdem pro parte cuilibet contingeret.
Quod est actum in civitate Dertuse, in ecclesia Ffratrum Mi-
norum, VIIº idus madii anno Domini millesimo CCºLXXXº quinto.
Sig(+)num Bartolomei Sutoris, Sig(+)num Raymundi Proençal,

Sig(+)num Petri de Tovibus, Sig(+)num Guilelmi Poculul, Sig(+)-
num Bernardi de Verduno, Sig(+)num Arnaldi de Turre, Sig(+)-
num Berengarii Guioni, Sig(+)num Dominici Cartxia, Sig(+)num
Berengarii Serra, Sig(+)num Bernardi Martini, Sig(+)num Guilelmi
Costa, Sig(+)num Petri Costa, Sig(+)num Dominici Messeguerii,
Sig(+)num Guilelmi Guitart, Sig(+)num Bernardi Februarii, Sig(+)-
num Iohannis Real, Sig(+)num Gueraldi Olivela, Sig(+)num Arnaldi
d’Amer, Sig(+)num Guilelmi Pintor, Sig(+)num Guilelmi Pintor filius
eius, Sig(+)num Ricardi Roberti, Sig(+)num Raimundi d’Estelela,
Sig(+)num Nicolay Canada, Sig(+)num Michaelis Taya, Sig(+)num
Petri Boscha, Sig(+)num Iohannis de Vilanova, Sig(+)num Dominici
de Xerica, Sig(+)num Iohannis Sirvent, Sig(+)num Petri Cabrerii,
Sig(+)num Andree de Acrimonte, Sig(+)num Raimundi d’Estelela,
Sig(+)num Petri Gerona, Sig(+)num Dominci Februarii, Sig(+)-
num Bernardi de Vilanova, Sig(+)num Raimundi Riquerii, Sig(+)-
num Vitalis Mancipii, Sig(+)num Raimundi Riba, Sig(+)num Ber-
nardi de Corts, Sig(+)num Petri Loriga, Sig(+)num Petri d’Espes,
Sig(+)num Ianuarii Beldia, Sig(+)num Petri Cantini, Sig(+)num
Dominici Populatoris, Sig(+)num Dominici de Castronovo, Sig(+)-
num Iohannis de Canemars, Sig(+)num Bernardi Bovet, Sig(+)num
Nicholay Sutoris, Sig(+)num Dominici Roberti, Sig(+)num Guilel-
mi de Vallibus, Sig(+)num Guilelmi Bedoç, Sig(+)num Berengarii
d’Estelela, Sig(+)num Raimundi de Xalameria, Sig(+)num Iacobi
Oliveres, Sig(+)num Petri Siurana, Sig(+)num Bernardi de Montçe-
nis, Sig(+)num Poncii Estelella, Sig(+)num Raimundi Folch, Sig(+)-
num Petri Domenech, Sig(+)num Bernardi de Vallibus, Sig(+)num
Guilelmi Sutoris, Sig(+)num Dominici Baquo, Sig(+)num Guilelmi
Balesterii, Sig(+)num Iacobi Nadal, Sig(+)num Iohannis Cortey,
Sig(+)num Guilelmi Catalani, Sig(+)num Raimundi Çerdani, Sig(+)-
num Hominisdei Simonis, Sig(+)num Guilelmi Goda, Sig(+)num
Petri d’Exeya, Sig(+)num Dominici Leonardi, Sig(+)num Dominici
Ollerii, Sig(+)num Petri Torrent, Sig(+)num Bernardi d’Alçamora,
Sig(+)num Bartholomei Pilos, Sig(+)num Dominici Vitalis, Sig(+)-
num Petri Nadal, Sig(+)num Fferrarii Estornel, Sig(+)num Iacobi
Perpunterii, Sig(+)num Raimundi Perpunterii, Sig(+)num Raimundi
Tos, Sig(+)num Dominici de Vals, Sig(+)num Dominici Sartre, Sig(+)-
num Iacobi de na Alaix, Sig(+)num Bernardi de Menirosa, Sig(+)-
num Bernardi Revert, pegunter, Sig(+)num Petri Nebot, Sig(+)num
Dominici Nebot, Sig(+)num Iohannis Sagrista, Sig(+)num Iacobi
Baxador, Sig(+)num Bernardi Ortolani, Sig(+)num Raimundi Ne-
bot, Sig(+)num Guilelmi de Balaguer, Sig(+)num Marque Roqueta,

Sig(+)num Thomasi Trompador, Sig(+)num Bernardi Mora, Sig(+)-
num Iohanni Baquo, Sig(+)num Michaelis Abri, Sig(+)num Guilelmi
Uget, Sig(+)num Berengarii Siurana, Sig(+)num Guilelmi Calafat,
Sig(+)num Bernardi Caldera, Sig(+)num Bernardi Piquer, Sig(+)-
num Petri Lombart, Sig(+)num Dominici Siurana, Sig(+)num Pe-
tri Sperandeu, Sig(+)num Bartolomei Domenech, Sig(+)num Petri
Domenech, Sig(+)num Dominici de Bitera, Sig(+)num Petri de Ri,
Sig(+)num Michaelis Nebot, Sig(+)num Bernardi Palacons, Sig(+)-
num Dominici Flandina, Sig(+)num Bartolomei Guasch, Sig(+)num
Petri Vidal, Sig(+)num Mathei de Caneles, Sig(+)num Bartolomei
Cerda, Sig(+)num Selva de Conit, Sig(+)num Guilelmi d’Alcover,
Sig(+)num Iacobi Girbert, Sig(+)num Guilelmi Galindo, Sig(+)num
Bernardi Revert, Sig(+)num Balaguerii de Liminyana, Sig(+)num
Parisii Robert, Sig(+)num Iohannis de Tamarita, Sig(+)num Petri
de Sentgenis, Sig(+)num Poncii Calaforra, Sig(+)num Guilelmi
Moro, Sig(+)num Dominici Miro, Sig(+)num Martini de Besuldo,
Sig(+)num Raimundi Maçot, Sig(+)num Guilelmi Arnaldi, Sig(+)-
num Petri de na Alaix, Sig(+)num Berengarii Paris, Sig(+)num
Petri Sutoris, Sig(+)num Petri d’Apiera, Sig(+)num Guilelmi Luyl,
Sig(+)num Petri Bertran, Sig(+)num Petri de Montalt, Sig(+)num
Berengarii Blanch, Sig(+)num Salvatoris Taltavuyl, Sig(+)num Mi-
chaelis Vives, Sig(+)num Guilelmi Todoner, Sig(+)num Bartolomei
Sentçeloni, Sig(+)num Ponç Crexel, Sig(+)num Petri Basto, Sig(+)-
num Arnaldi Querol, Sig(+)num Garcie Todoner, Sig(+)num An-
dree Monge, Sig(+)num Bernardi de Linerola, Sig(+)num Garcia
Todoner, Sig(+)num Iohannis de Tamarit, Sig(+)num Petri Piquer,
Sig(+)num Iacobi Torrebadal, Sig(+)num Petri d’Osona, Sig(+)num
Petri Febrer, Sig(+)num Iohannis Pedrolo, Sig(+)num Bernardi
Donat, Sig(+)num Bonanat Vidal, Sig(+)num Andree Pallariensi,
Sig(+)num Guilelmi de Cambrils, Sig(+)num Iohannis de Pelacons,
Sig(+)num Petri Cortey, Sig(+)num Bernardi Siurana, Sig(+)num
Arnaldi Donat, Sig(+)num Bartolomei Mallorques, Sig(+)num Iacobi
de Podio, Sig(+)num Paschasii Gerunda, Sig(+)num Petri Nadal,
Sig(+)num Guilelmi França, Sig(+)num Petri Fontana, Sig(+)num
Petri Cebria, Sig(+)num Dominici Vedel, Sig(+)num Bernardi Favara,
Sig(+)num Bernardi Petri, Sig(+)num Iohannis Taylladriu, Sig(+)-
num Raimundi Sirvent, Sig(+)num Berengarii Balester, Sig(+)num
Guilelmi Caldera, Sig(+)num Petri Rosselli, Sig(+)num Bernardi
Nebot, Sig(+)num Bartolomei Vaquer, Sig(+)num Nicholai Borraç,
Sig(+)num Petri Geraldi, Sig(+)num Iohannis Berengarii, Sig(+)num
Petri Berengarii, Sig(+)num Petri Feriça, Sig(+)num /Raimundi

Moro\, Sig(+)num Petri Balaguer, Sig(+)num Petri Argol, Sig(+)-
num Guilelmi Capi, Sig(+)num Petri s’Almaçor, Sig(+)num Iohan-
ni d’Estelela, Sig(+)num Dominici Bonet, Sig(+)num Guilelmi de
Viillarotunda, Sig(+)num Guilelmi Poculul, calafat, nos omnes qui
hoc laudamus, concedimus et firmamus testeque firmare rogamus.
Sig(+)num Guilaberti de Nogaria, militis, Sig(+)num Bernardi
Girberti, Sig(+)num Fferrarii de Basso, Sig(+)num Guilelmi Gau-
fredi, iurisperiti, Sig(+)num Raimundi Poncii, testium.
Sig(+)num Petri Oliverii, notarii publici Dertuse, qui hoc
scripsit cum diccionibus suprapositis in XXª linea ubi dicitur
eisdem nobis irrequisitis, constituimus etiam vos procuratores ad
eligendum arbitrum vel arbitros, et in eadem linea litteris rasis et
emendatis ubi dicitur duos, die et anno quo supra.
1. Hoc est translatum a quodam instrumento firmiter translatatum, et de verbo
ad verbum bene et fideliter sumptum, kalendas iunii anno Dominice incarnacionis
millesimo CCºLXXXº quinto, tenor cuius talis est: [...] Sig(+)num Arnaldi Mathei,
notarii publici Dertuse, testis. Sig(+)num Laurencii Cima, notarii publici Dertuse,
qui me pro teste subscribo. Sig(+)num Guilelmi de Sancto Iohanne, publici notarii
Dertuse, testis. Sig(+)num Petri Oliverii, notarii publici Dertuse, qui hoc transcripsit
et cum originali fideliter comprobavit, cum litteris rasis et emendatis in XXªIIª linea
ubi dicitur nova, et diccionibus suprapositis in XXXªVIª linea ubi dicitur Raimundi
Moro, die et anno prenotatis.
437

Ramon de Montcada, en nom de la senyoria de Tortosa, declara que
la composició que es farà amb els ciutadans que han format
unions o sagraments no serà en perjudici de la senyoria ni de
la universitat de Tortosa.
Noverint universi quod septimo idus madii anno Dominice

incarnacionis millesimo CCºLXXXº quinto, in ecclesia Ffratrum
Minorum Dertuse, in presencia mei Petri Oliverii, notarii publici
Dertuse, et testium infrascriptorum, Berengarius Pinyol, baiulus
nobilis Raymundi de Montechatano, nomine totius dominacionis
Dertuse, protestatus fuit hominibus qui fuerant de unitate seu
sacramentis, inferius scripti et nominati, quod quamvis eis fuisset
concessum hodie quod possent congregari in ecclesia Ffratrum
Minorum Dertuse pro composicione tractanda inter dominacionem
et homines de dicta unitate, quod non fiat preiudicium statuto

facto inter dominacionem et universitatem, quod factum fuit ra-
cione dicte unitatis vel sacramentorum per ipsos factorum, non
fieret congregacio per omnes vel partem eorum, immo dictum
statutum remaneat et stet in suo robore et rigore. Et omnes qui
fuerant de unitate iamdicta, et sunt inferius scripti, in presencia
mei notari et testium infrascriptorum, predicta omnia universa et
singula concesserunt, confirmaverunt et laudaverunt, videlicet Ber-
tolomeus Sutor, Raimundus Proençal, Petrus de Tovibus, Guilelmus
Poculul, Bernardus de Verduno, Arnaldus de Turre, Berengarius
Guio, Dominicus Cartxia, Berengarius Serra, Bernardus Marti,
Guilelmus Costa, Petrus Costa, Dominicus Messeguer, Guilelmus
Guitart, Bernardus Febrer, Iohannes Real, Geraldus Olivela, Arnal-
dus d’Amer, Guilelmus Pintor atque Guilelmus Pintor filius eius,
Ricardus Roberti, Raimundi d’Estedela, Nicholaus Canada, Michael
Tayà, Petrus Boschà, Iohannes de Vilanova, Dominicus de Xèrica,
Iohannes Servent, Petrus Cabrer, Andreas de Acrimonte, <Andreas
de Acrimonte>, Raimundus d’Estedela, Petrus Gerona, Dominicus
Febrer, Bernardus de Vilanova, Raimundus Riquer, Vitalis Manci-
pii, Raimundus Riba, Bernardus de Corts, Petrus Loriga, Petrus
d’Espes, Ianuarius Beldia, Petrus Canti, Dominicus Poblador, Do-
minicus de Castronovo, Iohannes de Canemars, Bernardus Bovet,
Nicholaus Sutor, Dominicus Robert, Guilelmus de Vals, Guilelmus
Bedoç, Berengarius d’Estedela, Raimundus de Xalamera, Iacobus
Oliveres, Petrus Siurana, Bernardus de Montçenis, Poncius Estelela,
Raimundus Folch, Petrus Domenech, Bernardus de Vallibus, Gui-
lelmus Sutor, Dominicus Bacho, Guilelmus Balester, Iacobus Nadal,
Iohannes Cortey, Guilelmus Català, Raimundus Çerdà, Homodei
Simonis, Guilelmus Goda, Pedro d’Exea, Dominicus Leonart, Do-
minicus Oler, Petrus Torrent, Bernardus d’Alçamora, Bartholomeus
Pilos, Dominicus Vidal, Petrus Nadal, Fferrer Estornel, Iacobus
Perpunter, Raimundus Perpunter, Raimundus Tos, Dominicus de
Vals, Dominicus Sartre, Iacobus de na Alaix, Bernardus de Men-
resa, Bernardi Revert, pegunter, Petrus Nebot, Dominicus Nebot,
Iohannes Sagrista, Iacobus Baxador, Bernardus Ortolà, Raimundus
Nebot, Guilelmus de Balaguer, Marcho Roqueta, Thomas Trampa-
dor, Bernardus Mora, Iohannes Baquo, Michael Abrí, Guilelmus
Uget, Berengarius Siurana, Guilelmus Calafat, Bernardus Caldera,
Bernardus Piquer, Petrus Lombart, Dominicus Siurana, Petrus
Sperandeu, Bartolomeus Domenech, Petrus Domenec, Dominicus
de Bitera, Petrus de Ri, Michael Nebot, Bernardus Pelacons, Do-
minicus Flandina, Bartolomeus Guasc, Petrus Vidal, Matheus de

Caneles, Bartolomeus Cerda, Selvanus de Conit, Guilelmus d’Alcover,
Iacobus Girberti, Guilelmus Galindo, Bernardus Revert, Balagarius
de Liminyana, Parisius Robert, Iohannes de Tamarit, Petrus de
Sentgenis, Poncius Calaforra, Guilelmus Moro, Dominicus Miro,
Martinus de Bisulduno, Raimundus Maçot, Guilelmus Arnaldi, Pe-
trus de na Alaix, Berengarius Paris, Petrus Sutor, Petrus d’Apiera,
Guilelmus Luyl, Petrus Bertran, Petrus de Montalt, Berengarius
Blanch, Salvador Taltevuyl, Michael Vives, Guilelmus Todoner,
Bartolomeus Santçeloni, Poncius Crexel, Petrus Basto, Arnaldus
Querol, Garcia Todoner, Andreas Monge, Bernardus de Linero-
la, Garcia Todoner, Iohannes de Tamarito, filius d’en Estopanya,
Petrus Piquer, Iacobus Torrebadal, Petrus d’Osona, Petrus Febrer,
Iohannes Pedrolo, Bernardus Donat, Bonanatus Vidal, Andreas
Pallariense, Guilelmus de Cambrils, Iohannes de Pelacons, Petrus
Cortey, Bernardus Siurana, curssor, Arnaldus Donat, Bertolomeus
Mayllorques, Iacobus de Podio, Paschasius Gerona, Petrus Nadal,
Guilelmus França, Petrus Fontana, Petrus Cebria, Dominicus
Nadal, Bernardus Favara, Bernardus Petri, Iohannes Taylladriu,
Raimundus Sirvent, Berengarius Balester, Guilelmus Caldera, Petrus
Rosselli, Bernardus Nebot, Bartolomeus Vaquer, Nicholaus Borraç,
Petrus Gerau, Iohannes Berenguer, Petrus Berenguer, Petrus Feriça,
Raimundus Moro, Petrus Balaguer, Petrus Argol, Guilelmus Capi,
Petrus d’Almaçor, Iohannes Estelella, Dominicus Bonet, Guilelmus
de Villarotunda, Guilelmus Poculul, calafat.
Et protestacio ista fuit facta loco, die et anno quo supra.
Testibus presentibus: Guilaberto de Nogaria, militi, Bernardo
Girberti, Fferrario de Basso, civibus dertusensibus, Guilelmo Gau-
fredi, iurisperito, atque Raimundo Poncii.
Sig(+)num Petri Oliverii, notarii publici Dertuse, qui hoc
scripsit et predictis omnibus interfuit.
438
1285, maig, 18. Coll de Panissars

Abraham, fill d’Astruc Jacob Xixoni, jueu de Tortosa, cedeix al rei
Pere tots els drets que té contra Martí de Marcela i Miguel Pérez
de Segarra, veïns de Terol, per la part que queda dels 16.000
sous de Jaca que s’havien de pagar al rei.
[Sit omnium] notum quod ego Abraham, filius et heres As-

trugui Iacob Xixoni, quondam, iudei Dertuse, cum hoc publico
instrumento per me et meos dono et cedo vobis domino Petro, Dei
gracia illustrissimo Aragonum et Sicilie regi, et cui velitis, omnia
mea loca, iura, voces et acciones, reales et personales seu mixtas,
utiles et directas, ordinarias et extra ordinarias, in toto eo quod
dicto patri mei quondam et michi, racione successionis eiusdem,
remanet ad solvendum ex illis sexdecim milibus solidis Iacce que
Martinus de Marçela et Michael Petri de Segarra, vicini Turolii,
per se et totum consilium Turolii et aldearum eiusdem confessi
sunt debere dicto patri meo quondam, et que etiam sexdecim mi-
lia solidos restabant dicto patri meo ad solvendum ex illa peyta
quam dominus rex Iacobus, bone memorie pater vester, fecit tunc
in villa Turolii et aldeis eiusdem, et quam dictus dominus Iacobus
eidem patri meo assignavit habendam et percipiendam cum littera
sua, ut in instrumento ipsius debiti, confecto auctoritate Ianuarii
Rabacie, notari publici Valencie, quarto idus marcii anno Domini
MºCCºLXXº quinto, plenius continetur. Quibus locis, iuribus, vo-
cibus et accionibus meis predictis possitis vos et quos volueritis
uti, agere et experiri in iudicio et extra iudicium, in curia et
extra curiam, contra dictos Martinum de Marçela, et Michaelem
Petri de Segarra et totum consilium Turolii et aldearum eiusdem
ac bona eorum, racione illius quantitatis que de dictis sexdecim
milibus solidis remanet ad solvendum quemadmodum ego pos-
sem ante huiusmodi donacionem et cessionem. Constituendo vos
in dominum et procuratorem in rem vestram ad faciendum inde
vestre libitum voluntatis sine aliqua mea meorumque retencione et
excepcione. Et trado vobis de presenti instrumentum dicti debiti
integrum et sincerum.
Quod est actum in Paniçars XVº kalendas iunii anno Domini
millesimo ducentesimo octuagesimo quinto.
[Firma en hebreu.]
Testes huius rei sunt Raimundus de Muntanyana, Petrus de
Solerio et Iucefus Cohen.
Ego Iacobus Marchesii, notarius publicus in Barchinona et
tota terra et iurisdiccione domini regis Aragonum, hoc scribi feci
et clausi, et signum meum (+) apposui loco, die et anno prefixis.
439

Condicions pel judici entre Ramon de Montcada, d’una banda, i els
ciutadans de Tortosa que havien format unions o sagraments,
de l’altra.
Noverint universi quod, cum questio verteretur inter nobilem

Raymundum de Montechatano, ex una parte, agentem, et homines
unitatis Dertuse, et altera, deffendentes, videlicet super inquisicione
facta per Petrum de Ffraga, Petrum de Boccenich, Michelem Ami-
goni et Borrellum Sancii, ad hoc electos et deputatos per totam
dominacionem Dertuse, idem nobilis, ex una parte, et Guilelmus
Puculul, Dominicus Provincialis, Iohannes Sirvent, Petrus Puculul,
calaffat, Guilelmus Romei, Fferrarius de Cambrils, Guilelmus de
Villarotunda, Bartholomeus Çabaterii et Dominicus Boneti, per se et
tanquam procuratores dictorum hominum unitatis, nomine proprio
et procuratorio, iuxta procurationem in instrumento procuracionis
eis concessam ab aliis hominibus dicte unitatis, compromiserunt
in Petrum de Granyana, militem, Berengarium Pinyol, Bernardum
Alberti et Guilelmum Prima, tanquam in arbitros arbitratores et
amicabiles compositores. Et si predicti arbitri in eandem sentenciam
concordare nequiverunt, elegerunt pro terciis arbitris Petrum de
Fraga et Petrum de Boccenech, ita quod, quicquid omnes ipsi arbi-
tri vel maior pars eorum super premissis dixerint, pronunciaverint
seu sentenciaverint, iure, laudo, arbitrio, consilio aut voluntatem,
ratum et firmum perpetuo a partibus habeatur et observetur sub
pena centum aureroum, danda et solvenda parti acquiescenti per
partem non acquiescentem nec volentem acquiescere. Dicto laudo,
arbitrio seu sentencie eorundem, qua pena soluta vel non, nichilo-
minus dictum compromissum et sentencia lata per dictos arbitros
robur semper obtineat firmitatis. Que quidem pena fuit stipulata
legitime et promissa ab ipsis partibus sibi ad invicem. Et promisit
utraque pars stare dicto seu sentencie ipsorum arbitrorum sub
pena predicta. Voluerunt et concesserunt etiam dicte partes quod
ipsi arbitri possint super premissis cognoscere et procedere de
plano et sine iudiciali strepitu, et absque libelli oblacione, diebus
feriatis et non feriatis. Promiserunt etiam dicte partes comparere
et venire coram ipsis arbitris diebus et horis ipsis asignatis per
predictos arbitros sub predicta pena, et tornare pignora mobilia
in posse ipsorum arbitrorum, valencia centum aureos, quando-

cumque et quocienscumque per ipsos fuerint requisite. Et pro
parte dicti nobilis fuerunt data pignora, scilicet quidam gladius,
que pignora fuerunt data et tradita ad manulevandum videlicet
Petro de Moia, militi. Et pro parte dictorum procuratorum fuerunt
tradita pignora ipsius arbitris, scilicet quidam ganivetus, et dicta
pignora fuerunt tradita ad manulevandum Arnaldo Querol. Fuit
condictum etiam inter partes quod dicti arbitri possint omnia
supradicta determinare et diffinire diebus feriatis et non feriatis,
partis alterius contumacia non obstante, et renunciarunt spacio
decem dierum in Consuetudine Dertuse contentorum, et omni alii
iuri et consuetudini contra presens compromissum in totum vel in
parte venientibus. Et utraque pars pro omnibus supradictis, pro
se et parte sua, obligavit sibi ad invicem omnia bona sua mobilia
et inmobilia, habita et habenda ubique.
Quod est actum in civitate Dertuse duodecimo kalendas iunii
anno Dominice incarnacionis millesimo ducentesimo octuagesimo
quinto.
Sig(+)num nobilis Raymundi de Montechatano, Sig(+)num
Guilelmi Puculul, Sig(+)num Dominici Provincialis, Sig(+)num
Iohannis Sirvent, Sig(+)num Petri Puculul, calafat, Sig(+)num Gui-
lelmi Romei, Sig(+)num Ferrarii de Cambrils, Sig(+)num Guilelmi
de Villarotunda, Sig(+)num Bartholomei Çabaterii, Sig(+)num Do-
minici Boneti, procuratorum predictorum, qui hoc compromissum
laudamus et firmamus testesque firmare rogamus.
Sig(+)num Romei dez Frexe, militis, Sig(+)num Berengarii
de Besuldono, Sig(+)num Bartholomei Fuster, Sig(+)num Dominici
d’Adon, testium.
Sig(+)num Guilelmi de Sancto Iohanne, publici notarii Der-
tuse, qui hoc scripsit et clausit die et anno prenotatis.
440

Testament de Jaume Pere, fill del rei Pere.
Quia moriencium vota vice repetita non redeunt merito quidem

dum corpus animam comitatur, pura debent indagacione finiri, ut
sic, deliberate mentis, donum testator optineat et rudis evitet lu-

bricum voluntatis, et eciam quia omnia mundana transsitoria sunt
et labilia, et quod scripto comititur memorie tenaciter comendatur,
idcirco in Dei nomine et eius gracia, nos Iacobus Petri, illustris
domini Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, filius et dominus
Sogurbi, in nostra sanitate et plena memoria facimus nostrum
testamentum, in quo nostros ponimus et elegimus manumissores,
videlicet dompnum Petrum, dominum de Ayerbe et avunculum
nostrum, et Rodericum Sancii de Calatayubo, et Gondiçalbum de
Fontova, vassallum nostrum, et Berengarium Dalmacii, et Arnal-
dum Astruch, notarium Valencie, quibus damus plenam licenciam,
auctoritatem et potestatem emparandi et recipiendi omnia bona
nostra, et vendendi, dandi, dividendi et distribuendi prout in hoc
nostro testamento invenerint ordinatum et scribtum.
In primis et ante omnia volumus et mandamus quod omnes
iniurie nostre que manifeste aparuerint restituantur, et omnia de-
bita que per instrumenta publica aut alias legitimas declaraciones
aparuerint nos debere similiter persolvantur.
Et si forte nos mori contingerit ante quam aliud testamentum
facimus, volumus et mandamus quod corpus nostrum sepeliatur
in monasterio Populeti. Et accipimus pro duabus capellaniis ce-
lebrandis ad im perpetuum in monasterio Populeti iamdicto mille
morabetinos auri alfonssinos, de quibus teneantur duo presbiteri
in eodem monasterio, unius quorum teneatur celebrare im per-
petuum pro anima nostra, et alter presbiter celebret similiter im
perpetuum pro animabus domini regis patris nostris et domine
matris nostre et omnium parentorum nostrorum.
Et dimitimus domine matri nostre in tota vita sua mille
centum et quinquaginta solidos regalium Valencie quos annuatim
habeat et percipiat de redditibus nostris.
Item, dimitimus Iacobo, filio nostro naturali, quingentos mo-
rabetinos auri alfonssinos.
Item, dimitimus filiabus Sancie, amite nostre, unicuique ea-
rum ducentos morabetinos auri alfonssinos qui sibi dentur cum
marito, ita quod siqua illarum infra pupillarem etatem obierit vel
sine liberis, pars decedentis heredi nostro penitus revertatur.
Item, dimitimus duabis filie domine Suavis, tie nostre et
uxoris Fferrarii Mathosis, unicuique earum centum morabetinos
auri alfonssinos in forma superius comprehenssa.
Item, dimitimus Berengarone, filie quondam Bernardi de Pra-

tobovino et criate nostre, centum morabetinos in forma predicta.
Item, dimitimus Martino Eximini, scutiffero nostro, centum
morabetinos auri alfonssinos.
Item, dimitimus Arnaldo Cabrit centum morabetinos auri
alfonssinos.
Item, dimitimus Petro Cabrit, rectori ecclesie Sancti Martini,
racione creacionis nostre, ducentos morabetinos auri alfonssinos.
Et mandamus quod in restitucione et emenda illarum que nos
habuimus in Sicilia et Calabria dentur per dictos manumissores
nostros mille solidos regalium hominibus et dominabus religiosiis
ad noticiam eorundem manumissorum nostrorum.
Omnia alia bona nostra mobilia et inmobilia et iura universsa
damus et dimitimus Constancie filie nostre, et ipsam heredem nos-
tram propriam et universsalem instituimus et facimus. Volentes quod
ipsa maneat et sit in posse et custodia domine Sancie Ferrandiç,
matris sue et uxoris nostre, dum ipsa uxor nostra viduitatem honeste
tenuerit. Et cum dicta Constancia, filia nostra, maritum ducere et
accipere voluerit, non possit in aliquo procedere sine assenssu et
voluntate dicti dompni Petri, domini de Ayerbe, et dompni Petri
Ferrandi, avunculorum nostrorum, et de voluntate eciam Iaimeti,
domini de Xerica, et aliorum amicorum et parentum nostrorum.
Set si dicta uxor nostra virum duxerit, volumus et mandamus quod
Gondiçalbus de Fontova et dictus Rodericus Sancii de Calatayubo
recipiant et teneant dictam filiam nostram cum omnibus bonis a
nobis sibi relictis, et regant et procurent perssonam et bona dicte
filie nostre sicuti nos in ipsis fiduciam habemus.
Verumtamen si dicta domina Sancia Ferrandiç est pregnans et
filium masculum habuerit, volumus et mandamus quod ipse filius
sit heres universsalis. Ita tamen quod ipse heres noster teneantur
dare dicte Constancie, filie nostre, pro parte et legitima ac toto
alio iure sibi pertinente in bonis nostris quinque mille morabetinos
auri alfonssinos. Et si dicta uxor nostra filiam habuerit, volumus
et mandamus quod dicta Constancia habeat et percipiat pro parte
sua castrum et civitatem nostram de Segorb cum omnibus iuris,
terminis et pertinenciis suis, et altera filia nostra habeat similiter
et percipiat pro parte sua omnes honores et hereditates et omnia
alia iura nostra universsa que nos habemus in Aragonia quecumque
et ubicumque sint. Ita tamen quod siquis vel siqua predictarum
filiarum infra pupillarem etatem vel sine liberis decesserit, pars
decedentis alteri superviventi penitus revertatur. Et si forte, quod

Deus avertat, ambo infra pupillarem etatem vel sine liberis de-
cederent, volumus et mandamus quod omnia bona que nos sibi
damus et dimitimus, pro anima nostra et pro animabus domini
regis patris nostri et parentum nostrorum in piis locis per dictos
manumissores nostros dentur et distribuantur ad noticia eorundem.
Preterea tradimus et comendamus in posse et custodia illus-
trissimi domini regis, patris nostri, et domini Alfonssi, germani
nostri, dominam Sanciam Ferrandi, uxorem nostram, ac filiam sive
filios nostros cum omnibus bonis eorundem. Suplicantes eisdem
et humiliter deprecantes ut ipsi se habeant taliter erga ipsos sicuti
nos in ipsis gerimus fiduciam pleniorem.
Preterea volumus et mandamus quod predicta legata solvanur
de redditibus nostris, deducta tamen inde primo et antea bene et
ydonee missione et expenssa filie nostre supradicte et pregnatus
predicti, et restitutis eciam ac primitus perssolutis iniuriis et debi-
tis nostris, et revocamus ac penitus anullamus aliud testamentum
quod iamdiu fecimus in manu et posse Arnaldi Astruch, notarii
Valencie. Hec est ultima nostri voluntas quam volumus valere iure
testamenti vel iure codicillorum seu iure ultime nostre voluntatis.
Quod est actum Valencie XIº kalendas iunii anno Domini
millesimo CCº octuagesimo quinto.
Sig(+)num Iacobi Petri testatoris predicti, qui hoc nostrum
testamentum laudamus, concedimus et firmamus.
Testes fuerunt huic testamentum vocati et rogati: [1ª columna]
Guilelmus Mir, [2ª columna] Thomas Fabre, Gauzbertus de Planis
[3ª columna] et Petrus de Stayna, scriptor.
scribi fecit et propria manu clausit, loco, die et anno prefixis.
441
1285, maig, 23
Blanca, esposa de Guillem Olomar, reconeix que Ramon de Monte-
rols, per manament del rei Pere, li ha donat 2.300 doblers d’or.
Sit omnibus manifestum quod ego Blancha, uxor Guilelmi

Ollomar, absentis, confiteor et in veritate recognosco vobis Rai-
mundo de Munterols, scriptori domini regis, quod de mandato

eiusdem domini regis solvistis et tradidistis michi duo milia et
tres centas duplas auri, scilicet mille nongentas octoginta septem
duplas mirias, inter quas sunt sexaginta octo duple quarum una-
queque est ponderis unius duple et quarte, et sunt computate pro
octuaginta quinque duplis.
Item, sunt inter predictas mille nongentas octuaginta septem
duplas mirias, centum quinquaginta duple et media ligate ad partem
in quodam trocio panni lini, quarum quedam sunt rupte, et que-
dam minoris ponderis et quedam sunt in dubio utrum sint bone.
Item, in predicta summa duorum milium et tres centarum
duplarum auri sunt tres cente tresdecim duple rexedie, et inter
<inter> istas rexedias sunt quinquaginta duple quarum quedam
sunt rupte, et quedam minoris ponderis et quedam sunt in dubio
utrum sint bone.
Et quia omnes predictas duas mille et tres centas duplas a
vobis, de mandato domini regis, recepi, renuncio exceptioni non
numerate peccunie.
Actum est hoc decimo kalendas iunii anno Domini millesimo
ducentesimo octogesimo quinto.
Sig(+)num Blanche, uxoris Guilelmi Ollomar, predicte, que
hoc laudo et firmo.
Testes rogati huis rei sunt: Bernardus Ysarni, Bernardus de
Cigiis et Raimundus de Lauro, filius Raimundi de Lauro.
scribi fecit et clausit, cum literis rasis et emendatis in linea octava
ubi dicitur iunii, die et anno quo supra.
442
1285, juny, 7
Montserrat de Gomila, clergue, i Berenguer Erumir, ciutadà de Bar-
celona, tornen a Guillem de Sant Vicenç i a Berenguer d’Orís,
castlà de Castellvell, les rendes del castell de Vallmoll que aquests
li havien venut per un any pel preu de 1.740 sous de Barcelona.
Sit omnibus notum quod ego Monserratus de Gumila, clericus,

et ego Berengarius Erumir, civis Barchinone, gratis et ex certa
sciencia, reddimus, absolvimus et diffinimus vobis Guilelmo de

Sancto Vincencio, presenti, et vobis Berengario de Oris, castellano
Castriveteris, licet absenti, et quibus velitis, vendicionem quam
vos dictus Guilelmus de Sancto Vincencio, procuratorio nomine
domini Gastonis, vicecomitis Bearnensis, domini Montischatani
et Castriveteris, fecistis nobis a festo Sancte Crucis mayi proxime
transacto usque ad unum annum de redditibus et exitibus castri
vocati de Valle Molli et terminorum eiusdem, prout de ipsa ven-
dicione apparet per publicum instrumentum inde factum, quod
instrumentum vobis reddimus. Et renunciamus ex certa scientia
predicte vendicioni quam vos dictus Guilelmus fecistis, et omni
iuri et accioni nobis competentibus et competituris in ea vel ra-
cione ipsius, et recognoscimus vobis quod solvistis et reddidistis
nobis precium quod vobis dicto Guillelmo dedimus pro predicta
vendicione, scilicet mille et septingentos quadraginta solidos bone
monete Barchinone perpetue de terno, in quibus renunciamus
excepcioni non numerate peccunie. Predicta namque reddicionem,
absolucionem et diffinicionem facimus vobis et quibus velitis, sicut
melius dici et intelligi potest, ad vestrum vestrorumque salvamentum
et bonum intellectum. Promitentes vobis et notario infrascripto,
a nobis stipulanti pro vobis, quod non veniemus contra predicta
vel aliquam de predictis aliquo tempore.
Actum est hoc septimo idus iunii anno Domini millesimo
ducentesimo octogesimo quinto.
Sig(+)num Berengarii Erumir predicti, qui hoc laudo et firmo.
Sig(+)num Montisserrati de Gumila, clerici predicti, qui hoc laudo
et firmo in manu subscripti notarii.
Testes huius rei sunt: Bernardus de Palaciolo, iurisperitus,
Fferrarius de Podiolo, Geraldus de Sancto Iacobo, clericus, et
Bartholomeus de Sala.
443
1285, juny, 7
Sibília, esposa de Guillem de Puig, juntament amb Guillem Abat
i Berenguer Pineda, veïns de Cambrils, prometen a Arnau de
Guanya, lloctinent del veguer de Tarragona, que fins que no
s’hagi dictat sentència en la petició que el rei Pere ha fet contra

el béns del difunt Camí de Peramola, primer marit de Sibília,
aquests els seguiran tenint en manlleuta.
Sit notum cunctis quod nos domina Sibilia, uxor Guilelmi

de Podio, militis, et Guilelmus Abbatis et Berengarius de Pineda,
habitantes in Cambrils, promitimus vobis Arnaldo de Guanias,
tenenti locum vicarii Terrachone pro domino rege, nomine et vice
ipsius domini regis, et ipsi domino regi, licet absenti tanquam
presenti, quod nos tenemus et tenebimus salva et de manifesto a
vobis et a dicto domino rege manulevata omnia bona mei Sibilie et
que fuerunt Camini de Peramola, viri mei condam, vel per ipsum
fuerunt possessa tempore sue mortis, et etiam fructus perceptos
a tempore citra que ipsa bona michi Sibilie fuerunt data ad ma-
nulevandum, et fructus etiam qui de cetero percipientur, donec
super petitione quam dictus dominus rex facit contra bona que
fuerunt dicti Camini, et que ego Sibilia deffendo in dicta causa,
sit sentencia promulgata et de iure fuerit terminatum. Et ad hoc
firmiter attendenda quisque nostrum in solidum, nos et omnia
bona nostra habita et habenda vobis dicto Arnaldo de Guanias,
nomine et vice predicti domini regis, obligamus, renunciando novis
constitucionibus et beneficio dividende accionis, et omni privilegio
fori contra hec repugnantibus. Denique ego Sibilia renuncians
beneficio Velleyani, de quo cerciorata sum per notario, iuro per
Deum et hec sancta quatuor Evangelia corporaliter a me tacta
omnia predicta attendere et complere et in nullo contra venire.
Actum est hoc VIIº idus iunii anno Domini MºCCºLXXXº quinto.
Sig(+)num mei domine Sibilie, uxoris dicti Guilelmi de Podio,
Sig(+)num Guilelmi Abbatis, Sig(+)num Berengarii Pineda, qui
omnes hoc firmamus et laudamus.
Testes huius rey sunt: Petrus Ermengaudi, Raimundus Carbo-
nelli, Petrus Lenes de Cambrils et Petrus Luciani, presbiter.
Pretera est certum quod bladum anni preteriti ascendit ad
trecentas quarterias, et anni presentis ad centum cum molendino,
et oleum anni preteriti ad CCLX quarterias et vinum anni preteriti
ad centum XL solidis cum vino de Reddis et Rivovulmorum.
Ego Michael Boterii, publicus notarius Terrachone, hoc scribi feci.
Ego Berengarius de Terracia hoc scripsi mandato Michaelis
Boter, Terrachone notariis, die et anno prefixis.
444
1285, juny, 12. Alcolea

Pere Cornell estableix la donació pel casament del seu fill Eiximèn
Cornell amb n’Eva de Foces, filla d’Ato de Foces.
B Trasllat no localitzat del 29 de desembre de 1291.1
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, perg. 484, trasllat del 9
de setembre de 1293.2
Sepan todos omnes como nos don Pedro Cornel, fillo del no-
ble don Exemén Corneyl, que fue, et de dona Guillelma Exeméneç
de Urrea, muller d’él, de buen coraçón et con agradable voluntat,
damos a vos Exemen Corneyl, fillo nuestro, en vuestro casamiento,
el qual se à a façer con don’Eva de Foçes, filla del noble don Ato
de Foçes et de dona Sancha Vallés d’Antaylló, muller d’él, ço es
a ssaber la meytat et todo dreyto nuestro de la villa de Gorrea,
e la villa de Castielmanoco, et todo el dreyto nuestro de la villa
de Vialada, e las torres de Bellestar et de Gandía assentadas en
el termino de Moriello, et las casas et la [expuntuat] heredat de
Moriello, et Exavierregay, et Larraç, et Nohe, et Sosa, castiello et
villa, et todo dreyto que entendemos de aver en Siarllas, et en el
Pinar de Sancta Fimia, et Baesa, et Jassa, et Atahués, et Aysa, et
Esposa, et Sinuesa, et Villanua, et Grossin, et Saugua et Arauves
del Solano, e los nuestros palacios et heredat de Candiales, et
Noves et a Sociello. Assi damos a vos dito Exemén Corneyl et a
los vuestros los ditos castiellos, villas et heredades con sus exidas,
rendas, pertinencias, términos et todos otros dreytos que en aque-
llos avemos et por qualquiere manera aver devemos. Et de todos
los sobreditos logares a vos dito Exemén Corneyl donación ent
femos entre bivos, por far d’aquellos et en aquellos todas vuestras
propias voluntades et de los vuestros assí como de vuestra cosa
propia. Salvo que retenemos a nos et a dona Urraca Artal, muller
nuestra, usofruyto en todos los días de nuestra vida et de ella en
todos los ditos logares et en cada unos d’aquellos, et qu’ent seamos
seynores et poderosos amos ensemble mientre viuremos, et depués
el uno depués el otro, menos de contrast ni embargo alguno que
vos dito Exemén Corneyl, ni alguno por vos, non podades far a
nos ni a qualquiere de nos en los ditos logares ni en qualquiere
de aquellos en todos los días de la nuestra /vida\. Enpero que nos
ni qualquiere de nos non podamos vender, dar ni alienar los ditos
logares ni alguno de aquellos, ni obligar ni empaynarlos, en tal
manera que se estandiesse a manera de alienaçión. Los quales ditos

logares damos a vos sobredito Exemén Corneyl por part, entrega
et legítima de todos nuestros bienes, sedientes et movientes, et de
la dita dona Urraca Artal, madre vuestra, et an aquestos logares
vos instituimos heredero, assi que d’aqui enant vos ni otri por
vos non demandedes ni podades demandar alguna cosa, agora ni
en ningún tiempo, en los otros bienes nuestros que vuey avemos
ni d’aquí enant ganaremos. Encara queremos et atorgamos que,
si depues que el matrimonio nubcialment será feyto entre vos et
dita don’Eva de Foçes, se esdevenía vos dito Exemén Cornel morir
en vida de nos ante que la dita don’Eva, lo que Deus no quiera,
que la dita don’Eva atienga viduedat en la meytat de la villa de
Gurrea, et en la villa de Castielmarraco, et luego nos a ella los
ditos logares prometemos desemparar por atener su viduedat, me-
nos de obligamiento et de enbargo ninguno. Et nos dito don Pero
Corneyl damos a vos dito Exemén Corneyl et a los vuestros fiança
de salvedat por Fuero de Aragon de la dita donación et de todas
las otras cosas sobreditas tener et complir segunt que dito y es.
Don Exemén d’Urrea, fillo del noble don Exemén d’Urrea que
fue, et nos don Exemén d’Urrea la dita fiança atorgamos et famos.
Et yo dito Exemén Cornel de vos dito don Pero Cornel, pa-
dre mío, la dita donación recibo en la manera et en las formas
de suso ditas, et con los ditos bienes me tiengo por heredero et
por pagado de todos los vuestros bienes et de dona Urraca Artal,
madre mía, et renuncio a todo dreyto que yo podiesse demandar
en aquellos.
Testimonios fueron pregados don Gombalt de Tramaçet, et
don Pero Garçeç de Nueç et don Lop de Gurrea.
Feyto fue ésto en Alcolea de Ribera de Cinca pridie idus iunii
anno Domini Mº ducentesimo octoagesimo quinto.
Yo Fortuynno de Cayal, notario público en Alcolea, qui ésta
escrivé et mi Sig(+)nyal y posé.
1. Hoc est transllatum ab horiginali instrumento verbo ad verbum bene et fideliter
sumptum, videlicet quarto kalendas ianuarii anno Domini MºCCº nonagesimo primo,
cuius series dinoscitur esse talis: [...] Sig(+)num mei Blasii de Arvex, publici notarii
Cesarauguste, qui originalem istius transllati vidi et legi et ut testis subscripsi. Sig(+)-
num mei Nicolay Tron, notarii publici Cesarauguste, qui horiginalem huius transllati
vidi et legi de verbo ad verbum ut superius continetur et ut testis me subscripsi.
Sig(+)num mei Egidii de Peralta, notarii publici Cesarauguste, qui hoc transllatum ab
originali instrumento bene et fideliter traslatavi. 2. Aquest es trasllat bien lialment
feyto de otro traslat, fielment de palavra a palavra sacado, es assaber IX dias andados
del mes de setiembre era MªCCCªXXXª prima, del qual la tenor es atal: [...] Sig(+)num
mei Johan Carroyx, notario publico de Çaragoça, qui est trasllat del dito trasllat, como
de suso se contiene, lialment palavra a palavra saqué et sobrescrivié do dice vida.
445
1285, juny, 19. Girona

El rei Pere allibera de tot impost, per tota la seva vida, els ballesters
que es queden en la defensa de la ciutat de Girona, a punt de
ser assetjada pels francesos.
Nos Petrus, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, enfranquimus

atque franchos et liberos facimus vos Petrum Martini, nigrum de
Sugurbio, Dominicum Petri d’Argent, Ffortunium Guerrerum, Do-
minicum Egidii, Iohannem de Cetina, Apparicium del Toro, Petrum
Sancii d’Estella, Michaelem Petri, fabrum, Iacobum, fusterium,
Michaelem Cabrariso, Iohannem de Mora, Iohannem, filium Petri
de Calataiub, Petrum Torrenda, Petrum Seguera, Dominicum So-
riano, Iohannem Petri d’Annone, Vicentium d’Elfa, Dominicum de
Exea, Dominicum Sancii de Segorbe, Abdalla Lalturi, Maffomem
Abesamiz, Famen Abinphamira, Çuleymam, filium Omar, Abrafim
Axustolli, Iunis, filium Asepheri, Fametum Alguasir, Çahet Alpu-
gpi, Maimonum, filium Çubero, Salle Albatar, Abdalla Assecuri,
Iohannem de Iosa, Dayphut Abetax, Maffomet Abentafer, Ali, filium
Farach, Ffac Amufferi, Muçam, alguasir, Çahac Barata, Marchum
de Campos, Iuannes Michaelis, Dominicum Sancho, Migalotum,
Iuannes Sancii, Iohannem Pera, Bartholomeum, Periconum Vila,
Borracium Colomer, Bonanatum de Lenço, Bernardonum Ferrer,
Paschasium Galochero, Salvatorem d’Olit, Simonem Bernardum,
Peregrinum de Locori, Guilelmum, ballistarium, Guilelmum de
Monteacuto, Matheum Texeda, Bernardum d’Albamel, Petrum
Berenguarii, Bonetum Micot, Bernardum de Finolleras, Guilelmus
Feriol, Laurencium de Ferran, Gundissalvum de Liria, Guilelmum
de Conques, Fferrarium Raimundi, Dominicum Navarro, Iacobum
Çacal, Pere Çiyara, Ramundum Guilelmi, Andream Egidii, Simo-
nem d’Agreda, Iuannes Martinis, Michaelem de Liria, Asnarium
de Liria, Borracium Vidal, Thomasium de Fenolleres, Petrum de
Toledo, Iacobum d’Albet, Periconum Pulinnya, Iacobum de Barce-
lona, Dominicum Paschasii, Bernardum des Noguer, Raimundum
de Castelsenya, Petrum Sabbastiani, vassallum, Arnaldum de Pallàs,
Guillamonum Ripoll, Bartholomeum Colom, Petrum dez Pla, Pe-
trum Saffont, Iacobum Toseyl, Raimundum Torrent, Arnaldum de
Villanova, Arnaldum ça Torre, Raimundum Çavayl, Luppum Sancii,
Iacobum Coneguero, Petrum Corrigiarium, Petrum Luppi, Petrum
Merini de Luna, Eximinum Galindo, Raimundum Paschasii, Do-

minicum Tello, Dominicum Petri, fratrem eius, Eximinum Sancii,
Luppum de Borreria, Arnaldum Scriptoris, Garsiam Luppi, Adam
Petri, Martinum de Miedes, Burdo d’Alarcon, Castelvis, Borracium
Colomer, Guilelmum Milani, Bernardum Torres, Fferrarium de Cal-
deriis, Dominicum de Monteregali, Michaelem Asnarii, Bernardum
de Podio, Petrum Iacobi, Petrum Geraldi et Marchum Portarii,
ballisteros, ab omni questia, peita, cena et qualibet alia exaccione
regali, ita quod vos vel aliqui vestrum toto tempore vite vestre non
teneamini contribuere in aliqua questia, peita, cena vel exaccione
regali. Mandantes universis officialibus nostris et vicinis locorum
vestrorum presentibus et futuris quod hanc libertatem nostram
firmam tenenat et observent, et non contra veniant nec aliquem
contra venire permitant aliqua racione. Hanc itaque libertatem
vobis facimus propter servicia que nobis facturi estis, in stabili-
mento civitatis Gerunde in quo vos nunc dimitimus, et speramus
in aliis vos facturos.
Datum Gerunde XIIIº kalendas iulii, anno Domini MºCCº
octogesimo quinto.
446
1285, juny, 19. Sant Celoni

El comte Ponç Hug d’Empúries jura fidelitat al rei Pere i fixa les
condicions de l’ajuda que ell i la seva gent li donaran en la
present guerra.
Ed. Cingolani 2009, p. 43.
Noverint universi quod nos Poncius Hugonis, Dei gracia co-

mes Impuriarum, attendentes debitum naturalitatis, per sinceram
dileccionem quam predecessores nostri et nos erga vos dominum
Petrum, Dei gracia Aragonum et Sicilie regem, ac predecessores
vestros semper fideliter habuimus, et qualiter illustres predecessores
vestri nostros predecessores sunt graciis et benivolenciis prosecu-
ti, attendentes etiam gratam et bonam voluntatem per vos nobis
nunc specialiter exibitam et ostensam, predecessores nostri vestigia
sequi volentes, gratis et spontanea voluntate ac ex certa sciencia,
promitimus et convenimus per firmam et legalem stipulacionem
vobis domino regi predicto et vestris iuvare vos et valere vobis et
vestris bene et fideliter cum militibus, gente ac terra nostra contra

omnes inimicos vestros tam reges quam filios regum quam etiam
alias quascumque personas extraneas cuiscumque condicionis aut
dignitatis existant qui ad diminucionem nominis vestre regies
magestatis intendant, vel qui alias dampnum vel offensam vobis
vel terre vestre inferre nitantur, et contra quoscumque etiam de
dominacione vestra si quos, quod absit, contingerit esse valitores
vel fautores aut receptores eorum, aut eis contra vos vel valitores
vestros aut terram vestram in aliquo adherere, et inimicis vestris
guerram faciemus et dampna que possimus, tamdiu scilicet donec
guerra ista seu discordia sit finita. Veruntamen quando nos et
milites nostros exigere contingerit extra diocesim gerundensem in
valenssam et servicium vestrum, vos in hoc casu teneamini nobis
et militibus nostris cunctibus in valenssam vestram in victualibus
providere, pedites autem et populares terre nostre non teneamur
ducere vel mitere in valenssam vestram vel iuvamen contra aliquos
inimicos vestros extra diocesim gerundensem predictam.
Item, promitimus et convenimus bona fide, per firmam et
legalem stipulacionem, vobis domino regi predicto quod si aliqui
nobilis de dominacione vestra per se, sine favore et auxilio ali-
quorum extraneorum, vobis guerra fecerint, nolendo seu recusando
recipere ius a vobis, quod nos non iuvabimus illos contra vos nec
eis asistemus auxilio vel favore, attamen non teneamur, nisi de
voluntatem nostram processerit, iuvare vos vel valenssam vobis
facere contra eos. Hec autem promitimus vobis domino regi pre-
dicto attendere et complere bona fide et sine aliquo malo ingenio
sive fraude, sub fide iuramenti et homagii oris et manuum que
vobis facimus in presenti.
Actum est hoc terciodecimo kalendas iulii anno Domini mi-
llesimo CCºLXXXº quinto.
Sig(+)num Poncii Hugonis, Dei gracia comitis Impuriarum,
qui predicta omnia laudamus, concedimus et iuramus ad sancta
Dei Evangelia ac homagium facimus ut superius continetur.
Testes huius rei sunt: Arnaldus ça Ledrera, Petrus Alcherii,
Berengarius de Belvis, Petrus Simonis et Petrus de Libiano.
Sig(+)num Berengarii de Ribalta, subdiachconi, notarii pu-
blici Sancti Celedonii, qui hoc scribi fecit et clausit, die et anno
quo supra.
447
1285, 27 de juny. Barcelona

El rei Pere mana a Martín d’Escric, batlle de Terol i Albarrasí, que
assigni a Juan de Cella alguna propietat de les que pertanyien
a ciutadans que han abandonat la ciutat d’Albarrasí.
B Vg. doc. 450.
448

L’infant Alfons confirma la nova normativa sobre el lluïsme establert
pel rei Pere.
B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Alfonso II, extrasèrie 121.
C AHCB, Llibre Verd, I, ff. 263v-264r.
Die iovis que est XVI kalendas ffebroarii anno Domini mi-
llesimo CCLXXXVº, Guilelmus de Piraria, preco publicus Barchi-
none, de mandato vicarii et consiliarorum et proborum hominum
Barchinone preconitzatus est ple[na]rie per civitatem Barchinone
ea que sequntur:
Ara ojats, perquè us fa assaber lo veguer a tuyt ensems cu-
minalment, con tuyt sapiats que el senyor rey en Pere, de bona
memòria, manà a n’Antich Tió, veguer de Barcelona, per lo noble
en Bernat de Peratallada, procurador del senyor rey, en presència
dels conseylers e d’altres prohòmens e officials del senyor rey,
en presència dels conseylers qui aquí eren presens e·l Palau seu,
que·l dit veguer fes observar la constitució o l’astatut la qual era
estat fet, e ordonat e publicat per lo senyor rey sobre’l fet dels
luysmes, e d’aquels qui la lur part del luysme no volrien pendre
segons l’estatut fet per lo senyor rey dels loysmes, so és la dena
part del preu fos posada la lur part en Iª taula en nom d’éls e
la venda que pas.
Item, manà lo senyor rey que en les honors qui·s vendrien, en
què hagués de I senyor a avant, que el deen dona[t] per luysme
fos partit entre·ls senyors, axí con debans se f[e]y[a].
E oyats la carta de la dita constitució.
Petrus etiam de Olone, scriptor iuratus curie Barchinone,
de mandato dictorum vicarii et consiliariorum, ivit per civitatem
Barchinone cum dicto precone, et per diversa loca ipsius civitatis

legit dictum instrumentum cuius tenore tali[s] est:
Noverint universi quod nos Petrus, Dei gracia rex Aragonum
et Sicilie rex, per nos et omnes heredes et successores nostros,
convocato generali consilio in Palacio nostri Barchinone, et ha-
bito comuni tractatu et consilio, ex certa sciencia, statuimus et
ordinamus im perpetuum quod de vendicionibus et aliis quibus-
libet alienacionibus que fierent /de\ honoribus qui sunt in Barchi-
nona, et eius ortis et vineto, tam de hiis scilicet honoribus qui
pro nobis tenentur, quam de hiis scilicet honoribus qui per aliis
quibuscumque teneantur, non donent nec solvant illo seu illi qui
facient predictas vendiciones et alias alienaciones pro laudoymio
nisi decima parte precii vel intrate tantum. Hanc enim quantita-
tem, scilicet decimam partem dicti precii sive intrate, decernimus
decetero fore prestanda per laudeysmo, non obstante aliquo usu
vel observancia in contrarium observatis, quibus per presentem
constitucionem nostram volumus derogari. Mandantes omnibus
vicariis, et baiulis, et aliis officialibus et subditis nostris, presentibus
et futuris, quod hoc statutum nostrum et ordinacionem teneant et
observent, et faciant ab omnibus teneri et observari. Mandamus
etiam omnibus tabellionibus Barchinone, presentibus et futuris,
quod in instrumentis que facient de cetero super novis contracti-
bus predictorum honorum non aponant aliqua verba, condiciones,
pacta vel modos per que possit huic nostro statuto prei[udic]ium
in aliquo generari.
Et nos infans Alfonsus, predicti domini regis primogenitus,
gratis et ex certa sciencia, laudamus, approbamus et confirmamus
predictum statutum et ordinacionem factam a predicto domino
rege, patre nostro, et omnia et singula supradicta, prout melius et
plenius supra continentur. Et promitimus vobis universis et singulis
civibus Barchinone, presentibus et futuris, et notario infrascripto
a nobis stipulanti pro vobis, quod contra predictum statutum et
ordinacionem aliquo tempore non veniemus, immo ipsum statutum
faciemus teneri et observari im perpetuum.
Actum est hoc Vº kalendas iulii anno Domini millesimo
CCLXXXº quinto.
Signum (+) Petri, Dei gracia Aragonum et Sicilie rex, qui hec
laudamus et firmamus.
Signum (+) infantis Alfonsi, predicti domini regis primogeniti,
qui hec laudamus et firmamus.
Testes huius rei sunt: Guilabertus de Crudiliis, Raimundus

d’Orchal, Poncius, prepositus Solsonensis, Petrus de Sancto Cle-
mente, Raimundus de Tohilano et Petrus de Libiano.
Sig(+)num Petri Marci, notarii publici Barchinone, qui de
mandato dicti domini regis et dicti domini infantis Alfonsi hec
scripsit et clausit die et anno quo supra.
Ffuerunt autem presentes, quando dominus rex fecit dictum
mandatum dicto vicario, hii: Petrus de Sancto Clemente, Bartho-
lomeus de Villafrancha, [Bernardus] Escrivà, Berengarius des Mas,
Guilelmonus Escrivà de València, Fferrarius Geraldi et Antiqus
Tici[on]is, predictus vicari[us], Bernardus Burgueti, Guilelmus
Durfortis, Bernardus de Matero, Guilelmus de Palacio, Guilel-
mus Petri Dusay, consiliarii Barchinone, Bernardus de Vico,
Bartho[lo]meus Romei, Arnaldus Dufay, Raimundus de Caules,
Berengarius de Finestres et Ro[meus] G[e]rardi.
449
1285, juliol, 28. Castellvell de Rosanes

Bernat de Palol, jurisperit, es fa home de Gastó, vescomte de Bearn, i
li fa homenatge a mans de Berenguer d’Orís, castlà de Castellvell.
Noverint universi quod in presencia mei Petri de Puteo, rectoris

ecclesie de Castroveteri, Bernardus de Palaciolo, iurisperitus, fecit
se hominem nobilis Gastonis, Dei gracia vicecomitis Biernensis et
domini Montiscatani ac Castriveteris, faciendo homagium manuale
iuxta Consuetudinem Catalonie, Berengario de Orisio, castellano
Castriveteris, recipiente vice et nomine dicti domini Gastonis.
Idem eciam Bernardus renunciavit habitagio Barchinone et elegit
habitagium in terra dicti nobilis.
Acta sunt hec in Castroveteri de Rosanis quinto kalendas
augusti anno Domini MºCCºLXXXºVº.
Presentibus testibus: Gaucerando de Voltraria, milite, et Ia-
cobo Ferrarii, diachono.
Sig(+)num Bernardi de Palaciolo predicti, qui hoc firmat.
hoc scribi fecit et clausi.
450
1285, agost, 19. [Terol]

Martín d’Escric, batlle de Terol i Albarrasí, obeint el manament del
rei Pere, entrega a Juan de Cella les possessions de Joan Fer-
nàndez, que ha abandonat Albarrasí.
Sea conocida cosa a todos omnes, tan bien a los presentes

como a los abenideros, que yo Martín de Scrich, bayle en Teruel
et en Santa María de Albarrazín por el muyt alto et noble sennor
don Peydro, por la gracia de Dios d’Aragón et de Cecilia rey, por
auctoridat de una letra que vos Yuanes de Çelha a mi presentastes
de part de dicho sennor rey, la tenor de la carta del mandamiento
es aquesta:
Petrus, Dei gracia Aragonum et Cecilie rex, fideli suo Martino
de Scrich, salutem et graciam. Intelleximus quod plures homines
ville et aldearum Albarrazini recesserunt ac fugam arripuerunt
dimissis hereditatibus eorum. Quare mandamus vobis quatenus
de ipsis hereditatibus absentum assignetis Yuanes de Celha, filio
Michaelis de Celha, aliquam hereditatem ydoneam sibi, de qua
assignatione faciatis sibi publicum instrumentum, ut secundum
tenorem ipsius instrumenti donationem de ipsa hereditate facia-
mus eidem.
Datum Barchinona Vº kalendas iulii anno Domini MºCCºLXXXº
quinto.
Yo, queriendo obedir et observar el mandamiento del dicho
sennor rey, por mi poder, aüdo conseio de omnes buenos et ca-
tados, los heredamientos que son en término d’Albarrazín de los
absentes et que se son ydos de la tiera, por auctoridat del dicho
sennor rey et con aquesta carta pública a todos tienpos valedera,
assigno a vos dicho Yuanes por vuestro heredamiento propio, et
de los vuestros que vos queredes, por todos tienpos todo aquel
heredamiento que Johan Ferrández avía en Saldón et en su tér-
mino, yermo et poblado. Del heredamiento yo so certificado que y
à pora tres iuvos de bueyos, es assaber casas, piezas vertes, eras
et paiares, et toda otra heredat quanta él y avia, et tanbien assig-
no /a vos\ et a los vuestros que vos queredes por todos tiempos
aquellas casas que el dicho Johan Ferrández avía asentadas dentro
la villa de Albarrazín, que affruentan la dichas casas, en voz de
reda la otra heredat con la carrera rayz del castiello que ixe al
postigo, faz al molino de don Sancho Ínigo Sanz, et con casas

de Ferrant Martínez, et con la carrera publica. La qual heredat et
casas vos et los vuestros que vos queredes des oy adelant ayades,
recibades, tengades, possidades et espleytedes por todos tienpos
sin fin, salvas, francas, forras, liberas et quitas, et sin toda mala
voz, por vender, dar, agenar, canviar, obligar, enpennar, tributar, et
por tener et posseder et espleytar, e por fer d’ellas a toda vuestra
propia voluntat et de los vuestros por sienpre, sin revocamiento,
et contrario et enbargo alguno mío o de alguna otra persona,
anssí como meior et mas sana et salva et segurament puede seer
dicho et entendido, a todo vuestro provecho et de los vuestros,
et a salvamiento et a buen entendimiento. Et porque vos et los
vuestros que vos queredes el dicho heretamiento mas firme ayades
e possidades a todos tienpos fago ent fer a vos aquesta present
pública carta a todo tienpos valedera.
Fecha carta XIX días entrado el mes d’agosto era MªCCCªXXª
tercia.
Presentes testigos: don Sancho Monterde, estant en el Can-
piello, Alvert de Teruel, et Pero García, carpentero, et don Pero
Villalba, et don Pascual Sortor, et don Johan de Tena, mayordomo
del arcipreste de Teruel.
Sig(+)num de Domingo de Serra, notario público de Teruel,
qui esta carta escriví et çoré.
451
1285, juny, 7. Coll de Panissars

El rei Pere reclama l’ajuda de fra Galceran de Timor, vicecastlà
d’Amposta, en nom dels frares de l’Hospital, que els cavallers
de l’Hospital, del Temple, de Calatrava i de Montalbà defensi
les costes de l’atac francès. La mateixa carta és enviada als
mestres dels altres ordes cavallerescos.
C ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, Carta 99, trasllat
del segle XIV.1
Ed. Cingolani 2006, p. 748 (ex B).
Petrus et cetera, Fratri Galcerando de Timor, gerent[i vi]ces

castellani Emposte. Cum rex Ffrancie cum exercitibus [et g]entibus
suis sit in Rossilione intendens nos, terram et gentem nostram

hostiliter invadere, per terram videlicet et per mare, et nos su-
mus in Colle de Br Paniçars cum nobilium, militum, civium ac
peditum terre nostr[e] comendabili comitiva parati suis nefandis
conatibus viriliter resistere ac potenter, et necessario expediat nobis
ac vobis et toti terre nostre ut ripariam maris similiter defenda-
mus, ideoque ad ipsius riparie deffensionem miliciam Hosp[i]talis,
Templi, Calatrave et Montisalbani ordinis Milicie Sancti Iacobi,
duximus d[e]putandam ut faciliora presentis guerra onera debeant
subportare. Qua propter discrecionem vestram rogando requirimus
quatenus cum militibus et familia Hosp[i]talis ac peditibus omni-
bus euiusdem qui ad nostrum presentem exercitum non venerunt
Barchinonam accedatis parati equ[i]s, armis, victualibus et aliis
apparamentis ut ibidem et ubique in riparia frontariam tenatis et
inimicis nostris ac eorum galeis et tarritis armatis terram nostram
fortiter defendatis, providentes de continua proteccione et custodia
ripparie supradicte. Et hoc nullatenus defferatis quia periculum
maximum est in mora.
Datum in Collo de Paniçars VIIº idus iunii anno Domini
MºCCº et LXXXV.
Similis fratri Berengario de Sancto Iusto, magistro Milicie
Templi
Comendatori Alcanicii
Comendatori Montisalbani.
1. Conté també una carta d’Alfons III a Sanç d’Aragó, castlà d’Amposta del
II idus februarii 1333, i el capítol que és inserit en la sentència de Calatrava (1350).
452
1285, 19 de setembre
Sibília, esposa del difunt Camí de Peramola, demana que es faci
públic instrument de l’acte d’embargament d’unes cases a Tar-
ragona que ella declara són de legítima adquisició per part de
Camí i que el rei Pere ha fet embargar.
B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 30/2, trasllat.1
Noverint universi quod cum Stephanus de Ceta, qui dicebat

se portarium domini regis, et Bartholomeus de Manibus, civis
Terrachone, ad mandatum, ut asserebant, Berengarii de Manso,

de domo dicti domini regis, emparassent, sub pena C morabeti-
norum, domne Sibilie, uxori quondam Camini de Peramola, nunc
uxori Guilelmi de Podio, militis, quasdam voutas que sunt iuxta
castrum Terrachone domini regis, ipsa domna Sibilia, existenti et
habitanti in dictis voutis, que fuerunt antiquitus de genere homi-
num de Casteylleto, antiquorum populatorum civitatis Terrachone,
ut ipsa domna dicebat, que dictas voutas antiquitus tenuerant et
possiderant, scientibus et videntibus regibus predecessoribus ipsius
domini regis supradicti, predicta domna Sibilia in presencia mei
Berengarii de Terracia, publici tabellionis Terrachone sub Miche-
le Boterii, notario publico eiusdem, et testium infrascriptorum,
respondit et dicxit quod iamdicte voute et omnia alia etiam bona
sua et predicti Camini fuerant emparata de mandato dicti domini
regis, scientibus Poncio de Montepavone, vicario Terrachone pro
domino rege, et Bartholomeus de Manibus predicto, et dictus etiam
dominus rex assignaverat in iudicem Guilelmum Galvany, legum
doctorem, qui cognosceret de questione quam dictus Bartholomeus
movit, ut procurator, contra dictam domnam Sibiliam racione
iuris dicti Camini, que questio adhuc pendet in posse iudicis
supradictis, qui quidem Caminus, ut dicta domna Sibilia dicebat,
receperat eam in medietate omnium adquisicionum, empcionum
et lucrorum ac melioramentorum, propter que dixit quod non
credebat quod dominus rex auferuit dicte domne Sibilie iura sua,
maxime cum constaret ipsi domino regi de predictis. De quibus
omnibus supradictis peciit dicta domna Sibilia sibi fieri publicum
instrumentum per me tabellionem predictum.
Quod fuit actum XIIIº kalendas octobris anno Domini
MºCCºLXXXºVº.
Presentibus testibus: magistro Arnaldo de Martorello, magistro
Arnaldo de Invidia, Berengario Pelicer et Berenguerono Pelicer,
civibus Terrachone et quibusdam aliis.
Ego Michael Boterii, publicus notarius Terrachone, hoc scribi
feci.
Ego Berengarius de Terracia, tabellio predictus, hoc scripsi
mandato Michaelis Boterii, Terrachone notarii, vice cuius interfui
supradictis, die et anno prefixis.
1. Hoc est translatum et cetera: [...].
453
1285, setembre, 23
Sibília, esposa del difunt Camí de Peramola, ara de Guillem de Puig,
nomena Joan de Martorell perquè comparegui davant Berenguer
de Manso, en lloc del rei, per entregar-li el trasllat del docu-
ment que testifica l’embargament de les cases que Camí havia
comprat a Bernardó de Castellet.
B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, carta 30/1, trasllat.1
Sit omnibus notum quod ego Sibilia, uxor quondam Cami-

ni de Peramola, nunc uxor Guilelmi de Podio, militis, ordino et
constituo procuratorem meum certum et specialem te Iohannem
de Martorello, presentem et hanc procuracionem recipientem, ad
comparendum nomine meo coram Berengario de Manso apud
Barchinonam, qui tenet, ut dicitur, locum domini regis, die martis
proximi sequenti que erit VIIº kalendas octobris, et ad hostenden-
dum dicto Berengario de Manso publicum instrumentum quod ego
fieri feci tempore et die quo Stephanus de Ceta et Bartholomeus
de Manibus emparaverunt michi, nomine ipsius Berengarii de
Manso, ut dicebant, domos quas Caminus de Peramola predictus
emit a Bernardono de Castelleto, et quas ego teneo et possideo
racione iuris mei, de hiis que fuerunt dicta et responsa supradic-
tis Stephano de Ceta et Bartholomeo de Manibus, et ad dandum
transumptum de dicto instrumento in posse publici tabellionis,
dicto Berengario de Manso, si ipse vult ipsum inde habere, et ad
proponendum coram Berengario de Manso predicto quod ego sum
parata firmare de iure predictis domibus, racione iuris mei, cuilibet
querelanti in pose vicariorum Terrachone, sub quorum iurisdiccione
dicte domus site sunt. Et promitto vobis notario infrascripto, sub
obligacione omnium bonorum meorum, a me sollempniter stipu-
lanti, loco omnium quorum interest, me habere ratum et firmum
quicquid super premissis, prout superius continetur, per te nomine
meo actum fuerit et procuratum, renunciando beneficio Velleyani,
de quo cerciorata sum per notarium.
Actum est hoc IXº kalendas octobris anno Domini MºCCºLXXXº
quinto.
Sig(+)num mei Sibilie predicte, que hoc laudo et firmo et
laudo.
Testes huius rei sunt: Vitalis Claver, Raimundus Carbonelli
et Matheus Boter.
Ego Michael Boterii, publicus notarius Terrachone, hoc scribi

feci.
Ego Berengarius de Terracia hoc scripsi mandato Michaelis
Boterii, Terrachone notarii, cum raso et emendato in VIIIª linea
ubi dicitur tabellionis, die et anno prefixis.
talis est: [...].
454
1285, novembre, 2. Tarragona / 1286, febrer, 19. [Messina]

L’infant Alfons confirma la decisió del seu pare, el rei Pere, al mo-
ment de la seva mort, de deixar el regne de Sicília a l’infant
Jaume.
B ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, perg. 496.
C ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, perg. 497.1
D ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, perg. extrainventari 2912.2
E ACA, Cancelleria, Registre 62, ff. 161v-162r.
Ed. La Mantia 1918, doc. 111 (ex E).3
In nomine Domini, amen. Anno incarnacionis eiusdem mille-

simo ducentesimo octuagesimo sexto, mense februarii, nonodecimo
eiusdem, quintedecime indictionis, regnante inclito domino nostro
rege Iacobo, Dei gracia rege Sicilie, ducatus Apulie et principatus
Capue, regni eius anno secundo feliciter. Amen. Nos Goffredus
de Imperatore, iudex Messene, Facius de Parma, regius puplicus
eiusdem civitatis notarius et testes subscripti, ad hoc vocati spe-
cialiter et rogati, presenti scripto puplico notum facimus, et tes-
tamus quod, cum oporteat serenissimus dominus nostrum regem
Iacobum, illustrem regem Sicilie, ducatus Apulie et principatus
Capue, quoddam scriptum puplicum sibi factum sub pendenti
sigillo excellentissimi domini fratris sui regis Alfonsi, illustris
regis Aragonum, Maioricarum, Valencie hac comitis Barcellone,
ante felicem coronacionem ipsius regis Aragonum, quo tunc ge-
neraliter utebatur, de remissione et cessione omnium iurium que
dictus dominus rex Aragonum, tam vice paterna quam materna
quam qualibet alia racione habet vel habere posset in toto regno
Sicilie, ducatus Apulie, principatus Capue, Salerni, et ducatus
Apulie, comitatibus, insulis et aliis iurisdicionibus et dignitatibus
suis, habere firmatum et roboratum pendenti sigillo dicti domini
regis Aragonum facto post predictam coronacionem suam, ut de

tenore scripti ipsius apud eundem dominum regem Aragonum
et alios fieri valeat plena fides, nobilis vir dominus Iohannes de
Procida, regni Sicilie cancellarius, nos, ex parte dicti domini re-
gis Sicilie, requisivit nostrum officium implorando ut scriptum
ipsum exemplare et in scripturam puplicam redigere deberemus.
Cuius requisicione utpote iusta admissa, quia ipsum originalem
scriptum, ostensum nobis per predictum dominum cancellarium,
inspeximus et legimus diligenter, et vidimus ipsum esse factum
per manum Petri Marchesii, notarii dicti domini regis Aragonum,
et notari publici eiusdem domini regis sigillati noto et consueto
sigillo pendenti dicti domini regis Alfonsi de cera comuni quo
ante coronacionem suam, cum vocabatur infans, sicut nobis plene
constitit, generaliter utebatur, non abolitum, non abrasum, non
cancellatum ac omni vicio et suspicione carere, scriptum ipsum
de verbo ad verbum nichil in eo addito, mutato vel diminuto,
exemplavimus et in presens redigimus instrumentum, cuius tenor
per omnia talis est:
Noverint universi quod cum illustris dominus Petrus, Dei
gracia Aragonum et Sicilie rex, et Constancia, eius uxor, per
eandem regina, dederint, concesserint seu ex causa hereditatis
assignaverint infanti Iacobo, eorum filio karissimo, regnum Sici-
lie, principatum Capue et ducatum Apulie, cum omnibus insulis,
iurisdicionibus et pertinenciis eorundem vel partem omnium pre-
dictorum, prout in testamentis vel concessionum instrumentis hec
et alia plenius continentur, nos infans Alfonsus, eorundem regis et
regine primogenitus, nostri iuris effectus et a patria potestate per
emancipacionem liberatus, volens votivis magnificenciis parentum
annuere et obsecundare, ut expedit atque decet, et comodum et
honorem et promocionem fraternum ut proprium prosequi, am-
pliando predicta et robore plenissimum conferendo, idcirco per
nos et nostros absolvimus, diffinimus et perpetuo remittimus vobis
karissimo infanti Iacobo supradicto, absenti tanquam presenti,
omnes peticiones, questiones et demandas, reales et personales,
directas et etiam mixtas, et quicquid iuris et racionis nos habe-
mus vel habere debemus seu speramus habere, tam voce pater-
na quam materna aut qualibet alia racione que dici vel cogitari
possit, in toto regno Sicilie, et principatu Capue et Salerni, et
ducatu Apulie, et in omnibus insulis, comitatibus, iurisdicionibus
et omnibus aliis pertinenciis omnium predictorum et singulorum,
tanquam si in presenti instrumento essent specialiter enumerate,
sine omni retencione et excepcione, quam ibi vel inde non faci-
mus aliqua racione. Absolventes vos et vestros et bona predicta
ab omni questione, peticione seu demanda quam possemus facere
seu movere racione legitime, vel supplemento eiusdem vel quolibet
alio quovis iure, ita quod de cetero non possumus vos vel vestros
in iudicio vel extra convenire vel etiam aggravare, facientes vobis
et vestris super premissis finem legalem et pactum perpetuum de
non petendo. Insuper damus et concedimus et cedimus per nos et
omnes nostros, vobis et vestris, omnes acciones, raciones et iura
nobis competentes seu competencia, competituras seu competitura
in predictis, et quas speramus nobis competeretur, contra quas-
cumque personas, ita quod predictis possitis uti, agere seu experire
contra quoscumque detinentes aliquid de predictis ut nos potamus
ante huiusmodi donacionem, concessionem seu etiam cessionem,
constuituentes vos procuratorem ut in rem vestram propriam.
Mandantes comitibus, ducibus, baronibus, richis hominibus, militi-
bus, civibus, hominibus villarum et omnibus habitantibus omnium
predictorum et singulorum, presentibus et futuris, cuiusque gradus,
status, dignitatis, sexus et condicionis existant, ut vobis tanquam
eorum regi et domino naturali obediant, ut nobis tenebantur ante
huiusmodi donacionem et concessionem et etiam cessionem, et ut
vobis, quoniam nos, ex nunc ut ex tunc, ipsos absolvimus ab omni
vinculo et obligacione quibus nobis tenerentur racionibus supra-
dictis. Et ut premissa omnia et singula maiori gaudeant firmitate,
recognoscentes nos esse maiores decem et novem annis, iuramus
quod contra predicta vel aliquid predictorum non veniemus, sic
nos Deus adiuvet, et hec sancta Dei Evangelia, coram nobis posita
et a nobis corporaliter manu tacta.
Quod est actum Terrachone, quarto nonas novembris anno
Domini millesimo ducentesimo octuagesimo quinto.
Signum (+) infantis Alfonsi, illustris regis Aragonum predicti
primogeniti.
Testes sunt: Blasius de Alagone, Carrocius, dominus Rebolleti,
Rogerius de Loria, ammiratus Aragonie et Sicilie, Petrus Sesse,
Arbertus de Mediona.
Signum (+) Petri Marchesii, dicti domini infantis Alfonsi
scriptoris et notarii puplici acutoritate domini regis Aragonum et
Sicilie predicti, qui mandato ipsius domini infantis hec scribi fecit
et clausit, loco, die et anno prefixis.4
Ut autem de tenore predicti scripti, aput dictum dominum
regem Aragonum et omnes alios, et nunc et in posterum fieri va-
leat, plena fides factum est, ex inde presens scriptum puplicum,

per manus mei predicti notarii, nostrum qui supra iudicis sigillo,
et suscripcione meique predicti notarii et subscriptorum testium
subscripcionibus testimonio roborati.
Actus Messane anno, mense, die et indiccione premissis.
[1ª columna] (+) Ego Goffridus de Imperatore, iudex Messene.
(+) Ego Vinciguerra de Palicio de Messena testor. Ego (+) Rai-
mundus de Minorisa testor. (+) Ego notarius Philipus de Bruno de
Messena testor. [2ª columna] (+) Ego Matheus de Thermis, miles,
testor. (+) Ego Bartholomeus de Neocastro testis sum.5
(+) Ego Facius de Parma, regius puplicus scriptor et notarius,
rogatus scripsi.
1. B: In nomine Domini, amen. Anno incarnacionis eiusdem millesimo ducentesimo
octuagesimo sexto, mense februarii, nonodecimo eiusdem, quintedecime indictionis,
regnante inclito domino nostro rege Iacobo, Dei gracia rege Sicilie, ducatus Apulie
et principatus Capue, regni eius anno secundo feliciter. Amen. Nos [en blanc], iudex
Messane, Nicolaus de Sorciagatta, regius puplicus Messene notarius et testes subscripti,
ad hoc vocati specialiter et rogati, presenti scripto puplico notum facimus, et testamus
quod, cum oporteat serenissimus dominus nostrum regem Iacobum, illustrem regem
Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, tria privilegia sibi facta super quibusdam
negociis per excellentem dominum fratrem suum regem Alfonsum, illustrem regem
Aragonum, Maioricarum, Valencie et comitem Barcellone, ante felicem coronacionem
ipsius regis Aragonum, sub pendenti sigillo quo tunc generaliter utebatur, habere
firmata et roborata pendenti sigillo dicti domini regis Aragonum, facto post predictam
coronacionem suam, ut de tenore privilegiorum ipsorum apud eundem dominum regem
Aragonum et alios fieri valeat plena fides, nobilis vir dominus Iohannes de Procida,
regni Sicilie cancellarius, nos, ex parte dicti domini regis Sicilie, requisivit nostrum
officium, implorando ut privilegia ipsa exemplare et in scripturam puplicam redigere
deberemus. Cuius requisicione utpote iusta admissa, quia eadem originalia privilegia,
ostensa nobis per predictum dominum cancellarium, inspeximus et legimus diligenter, et
vidimus ea esse sigillata noto et consueto sigillo pendenti dicti domini regis Alfonsi de
cera comuni quo ante coronacionem suam, cum vocabatur infans, generaliter utebatur,
non abolita, non abrasa, non cancellata ac omni vicio et suspicione carencia, privilegia
ipsa de verbo ad verbum nichil in eo addito, mutato vel diminuto, exemplavimus et /
in\ presens redigimus /instrumentum\, tenor verbis eorundem privilegiorum per omnia
talis est: [...]. 2. C: In nomine Domini, amen. Anno incarnacionis eiusdem millesimo
ducentesimo octuagesimo sexto, mense februarii, nonodecimo eiusdem, quintedecime
indictionis, regnante inclito domino nostro rege Iacobo, Dei gracia rege Sicilie, ducatus
Apulie et principatus Capue, regni eius anno secundo feliciter. Amen. Nos [espai en
blanc], iudex Messane, Facius de Parma, regius puplicus eiusdem civitatis notarius et
testes subscripti, ad hoc vocati specialiter et rogati, presenti scripto puplico notum
facimus, et testamus quod, cum oporteat serenissimus dominus nostrum regem Iacobum,
illustrem regem Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, tria privilegia /quoddam
scriptum puplicum\ sibi factum super quibusdam negociis per /sub pendenti sigillo\
excellentissimi domini fratris sui regis Alfonsi, illustris regis Aragonum, Maioricarum,
Valencie hac comitis Barcellone, ante felicem coronacionem ipsius regis Aragonum, sub
pendenti sigillo quo tunc generaliter utebatur, /de remissione et cessione omnium iurium
que dictus dominus rex Aragonum, tam vice paterna quam materna quam qualibet alia
racione habet vel habere posset in toto regno Sicilie, ducatus Apulie, principatus Capue,
Salerni, et ducatus Apulie, comitatibus, insulis et aliis iurisdicionibus et dignitatibus
suis\, habere firmatum et roboratum pendenti sigillo dicti domini regis Aragonum facto
post predictam coronacionem suam, ut de tenore privilegiorum ipsorum /scripti ipsius\

apud eundem dominum regem Aragonum et alios fieri valeat plena fides, nobilis vir
dominus Iohannes de Procida, regni Sicilie cancellarius, nos, ex parte dicti domini
regis Sicilie, requisivit nostrum officium implorando ut privilegia /scriptum\ ipsum
exemplare et in scripturam puplicam redigere deberemus. Cuius requisicione utpote
iusta admissa, quia eadem originalia privilegia /ipsum originalem scriptum\, ostensum
nobis per predictum dominum cancellarium, inspeximus et legimus diligenter, et vidimus
/ipsum esse factum per manum Petri Marchesii, notarii dicti domini regis Aragonum,
et notari publici eiusdem domini regis\ sigillati noto et consueto sigillo pendenti dicti
domini regis Alfonsi de cera comuni quo ante coronacionem suam, cum vocabatur
infans, /sicut nobis plene constitit\, generaliter utebatur, non abolitum, non abrasum,
non cancellatum ac omni vicio et suspicione carencia, privilegium /carere, scriptum\
ipsum de verbo ad verbum nichil in eo addito, mutato vel diminuto, exemplavimus et in
presens redigimus instrumentum, tenor verbis eorundem privilegiorum per omnia talis
est /cuius scripti tenor\ per omnia talis est: [...]. 3. E només presenta el document
de l’infant Alfons. 4. B termina aquí i només presenta la signatura: (+) Ego Goffridus
de Imperatore iudex Messine; C termina aquí sense validació de cap notari. 5. Les
signatures són autògrafes, especialment elaborada la de Bartolomeo da Neocastro.
455
1285, setembre, 25
Joan de Martorell, procurador de Sibília, ja esposa del difunt Camí
de Peramola, llegeix davant testimonis la protestació contra
l’embargament d’unes cases que Camí havia comprat a Tarra-
gona. Així mateix, Berenguer de Manso sentencia que les cases
pertanyen al rei.
Noverint universi quod die martis, que est septimo kalendas

octobris anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo quinto,
in presentia Iacobi de Amalvino, notarii publici Barchinone, in
presentia etiam Guilelmi Petri de Cardonets, portarii domini regis,
et Poncii de Bassiyl, clerici, atque Bernardi de Torrabadal, testium
ad hoc vocatorum, Iohannes de Martorello, procurator constitu-
tus cum publico instrumento a domina Sibilia, uxore Camini de
Peramola, quondam, et nunc uxore Guilelmi de Podio, militis,
comparens coram Berengario de Manso, de domo domini regis,
fecit et legit coram dicto Berengario de Manso quandam protes-
tationem scriptam in quadam cedula papiri, cuius tenor talis est:
Ego Iohannes de Martorello, procurator ad hoc constitutus a
Sibilia, uxore Camini de Peramola, quondam, nunc autem uxore
Guilelmi de Podio, militis, protestor coram vobis Berengario de
Manso, de domo domini regis, quod Stephanus de Ceta et Bartho-
lomeus de Manibus emparaverunt nomine vestri, dicti Berengarii,
dicte domine Sibilie domos quas dictus Caminus de Peramola,

quondam, emit a Bernardono de Castelleto, quasque dicta Sibilia,
ratione iuris sui, habet et possidet iuxta castrum Terrachone domini
regis. Protestor etiam, nomine dicte domine, quod ipsa domina
parata est, cuilibet conquerenti de ea ratione dictarum domorum,
firmare et facere ius in posse vicariorum Terrachone sub quorum
iurisdiccione dicte domus site sunt.
Et facta predicta protestatione, predictus procurator exibuit
dicto Berengario de Manso et fecit legi per dictum notarium
instrumentum suum procuratorium factum per Berengarium de
Terracia, auctoritate Michaelis Boterii, notarii publici Terrachone.
Item, exibuit coram dicto Berengario de Manso et fecit legi
per dictum notarium instrumentum publicum, factum auctoritate
dicti notarii Terrachone, quod dicta domina Sibilia fecit fieri quando
dicti Stephanus de Ceta et Bartholomeus de Manibus emparaverunt
sibi, nomine dicti Berengarii de Manso, predictas domos.
Et dictus Berengarius de Manso, facta sibi dicta protestatione
die et anno predictis, dixit quod deliberaret et responderet predictis.
In die vero sequenti, que est sexto kalendas octobris anno
predicto, in presencia dicti Iacobi de Amalvino, notarii, in pre-
sencia etiam Bernardi Guilelmi de Pinellis, iurisperiti, et Petri de
Medalia et Bernardi Arberti et plurium aliorum, dictus Berengarius
de Manso respondit dicto procuratori et ad protestationem quam
sibi fecerat, et dixit quod predicte domus pertinebant ad domi-
num regem, et quod hoc erat notorium et manifestum secundum
evidenciam rei, et quod erat paratus assignare iudicem qui de
predictis de plano cognosceret, et stare cognitioni eius secundum
quod iusticia suaderet.
Et de predictis omnibus petierunt dictus Berengarius de Man-
so et dictus Iohannes de Martorello, procurator, sibi fieri publica
instrumenta.
Sig(+)num Iacobi de Amalvino, notarii publici Barchinone,
qui predictis interfuit et hoc scripsit et clausit.
456
1285, octubre, 9. Montagut

El rei Pere confirma la donació que Martín d’Escric havia fet a
Juan de Cella de les possessions de Joan Fernàndez a Albarrasí.
Noverint universi quod, cum nos Petrus, Dei gracia Aragonum

et Sicilie rex, mandavissemus Martino de Scrich quod, de here-
ditatibus illorum de Albarrazino qui se absentaverunt ac fugam
arripuerunt dimissis hereditatibus eorum, assignaret tibi Iuanyes
de Celha, filio Michaelis de Celha, aliquam hereditatem idoneam,
et auctoritate dicti mandati nostri idem Martinus assignaverit tibi
cum carta publica illud hereditamentum quod Iohannes Ferrandi
habebat in Saldon et termino suo, et domos quas habebat in villa
de Albarrazino, prout in carta dicte assigancionis continetur, idcir-
co totam predictam hereditatem et domos tibi et tuis laudamus,
concedimus et confirmamus, mandantes universis officialibus et
subditis nostris quod hanc laudationem et concessionem nostram
firmam habeant et observent et faciant observari.
Datum in Monteacuto VIIº idus octobris anno Domini MºCCº
octuagesimo quinto.
457

Diverses ordres del rei Pere.
Mandamus Petro Garces de Nuez quod traderet Muze de

Portella totum panem quem pro nobis tenet.
Item, dompne Sancie Martinis quod traderet sarracenos qui
fuerunt d’Uncastell Martino de Scrich.
Item, Galaciano de Tarba quod traderet Martino de Scrich
sarracenos qui fuerunt de Malon.
Item Bartholomeo Tarini quod traderet panem archipresbite-
ratus de Belchit Muze de Portella.
Datum Barchinone XII kalendas noembris anno Domini
MCCLXXXVº.
458
1285, novembre, 2-3. Vilafranca del Penedès

Jurament i codicil testamentari del rei Pere.

B ACA, Cancelleria, Cartes Reials Diplomàtiques Pere II, extrasèrie 104,
trasllat.
C ACA, Cancelleria, Varia 21 4, ff. 4-5.
D ACA, Cancelleria, Registre 55, ff. 20v-21v.1
E ACA, Cancelleria, Pergamins Alfons II, carpeta 119, perg. 62, trasllat del
2 d’abril de 1286.2
Ed. La Mantia 1918, Udina 2001, docs. 25-26 (molt defectuosa).
In nomine domini nostri Ihesu Christi. Anno Domini mille-

simo ducentesimo octogesimo quinto, quarto nonas novembris.
Illustris dominus Petrus, Dei gracia rex Aragonum, in presencia
mei notarii et testium subscriptorum, iuramento per eum prestito
ad sancta Dei Euvangelia in manibus guardiani Ffratrum Minorum
Villefranche, confessoris suis, presentibus venerabili patre Iozberto,
episcopo Valencie, ac discretis viris Hugo, preposito Massiliensis,
Poncio, preposito Celsonensis, et Bertrando de Villafrancha, ca-
merario Terrachone, stare mandatis Ecclesie in omnibus et per
omnia, libere et absolute, et mandato sibi facto ex parte dicti
guardiani, confessoris sui, quod regnum Sicilie redderet et resti-
tueret Ecclesie, ac captos quos ubique iniuste detinet absolveret,
cuiuscumque condicionis aut status existerent, ac nichilominus
ecclesias omnes, et specialiter Cesaraugustana, Barchinonense,
Tirasonense et Gerundense, restitueret plene.
Idem dominus rex restituit et absoluit ac restitui et absolvi
mandavit prefatum regnum Sicilie Ecclesie Romane, et ex nunc
restituit ipse regnum predictum quantum in eo est, et omnes
captivos, cuiuscumque condicionis existant, liberat et absolvit, et
liberandos et absolvendos precipit, ac ecclesias predictas resti-
tuit, et restituendas plene ac libere precipit. Et siqua mandata in
contrarium fecit, revocat et anullat, tam in personis quam rebus
eorum. Precipit nichilominus omnes iniurias per eum aliquibus
irrogatas, tam personis publicis quam privatis, et dampna per eum
illata restitui, et debita solvi ad cognicionem manumissorum seu
executorum sui testamenti seu sue ultime voluntatis.
Quibus peractis et perfecte completis quantum in dicto do-
mino rege fuit, prefatus guardianus, audita diligenter et fideliter
devota confessione peccatorum omnium ipsius domini regis, eun-
dem in mortis articulo constitutum, a vinculo excommunicacioni
quarumlibet et ab omnibus peccatis suis, auctoritate ecclesiastice,
absolvit, et sacramentis Ecclesie ac comunioni fidelium restituit.
Post que omnia, eidem domino regi petenti ac cum summa
instancia requirenti corpus Domini sibi ministrari, idem guardianus,
in presencia predictorum et aliorum prelatorum et multorum religio-

sorum, corpus Domini sibi ministravit et tradidit. Et ipse dominus
rex corpus Domini cum multa devocione et reverencia, prout ex
signis devocionis manifeste aparuit, recepit. Recognoscentes illud
esse verum corpus Domini nostri Ihesu Christi salvatoris sui, et
omnia alia que fidelis debet recognoscere christianus.
Sig(+)num Raimundi Escorna, dicti domini regis scriptoris
et notarii publici, qui hec scribi fecit et clausit in Villafrancha,
die at anno prefixis.
Anno Domini millesimo ducentesimo octogesimo quinto, die
veneris, tercio nonas novembris, in Villafrancha, illustris dominus
Petrus, Dei gracia rex Aragonum, volens aliqua addere in ordinacio-
ne seu testamento per eum iam facto, mandavit per me notarium
infrascriptum in hunc modum fieri codicillos.
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos Petrus,
Dei gracia rex Aragonum, existentes in nostro pleno sensu et me-
moria, infirmitate detenti, eligimus sepulturam nostram in monas-
terio Sanctarum Crucum. Cui monasterio dimitimus castra et loca
nostra vocata Fores, et Ça Real et Cabra, cum hominibus, feminis,
redditibus, exitibus et proventibus, et omnibus iuribus universis
que ibi habemus et habere debemus, volentes quod loca predicta
et homines eorundem sint inmunia seu inmunes a prestacione cene
regalis, et exercitu et redempcione exercitus, et questie et ab omni
exaccione regali, ita etiam quod racione deffensionis terre, vel alia
quacunque racione que dici seu excogitari possit, successores nostri
et officiales eorundem quocumque nomine censeantur, non possint
a dictis locis et hominibus eorundem aliquid petere, exigere nec
habere ex predictis de causis vel aliqua alia racione. Et quia homi-
nes dictorum locorum habent privilegium [afegit a B: seu privilegia]
quod a corona regia seu successoribus nostris non recedant nec
in aliam personam alienentur, rogamus sicut possumus homines
predictorum locorum quod in presenti nostra ordinacione aliquid
obstaculum non opponant, cum a predictis exaccionibus velimus
ipsos homines fore liberos et inmunes, ut melius sint im perpetuum
nostre anime obligati et utilius, tam in elemosinis quam sacrifficiis
de predictis locis et hominibus eorundem valeat pro anima nostra
fieri servicium Deo gratum.
Item, volumus quod monasterium Populeti habeat castrum
et villam vocatam Apiaria, sicut dimissum seu legatum fuit ipsi
monasterio per dominum Iacobum, inclite recordacionis regem
Aragonum patrem nostrum.
Item, dimitimus helemosine Sedis Barchinone ducentas du-

plas auri.
Item, operi ecclesie Sedis Ilerde ducentas duplas auri.
Item, operi ecclesie Sedis Terrachone ducentas duplas auri.
Item, operi ecclesie Sedis Oscensis ducentas duplas.
Item, operi Sedis ecclesie Tirasone de la Orta ducentas duplas.
Item, dimitimus operi ecclesie Sancti Salvatoris Cesarauguste
ducentas duplas.
Item, dimitimus operi ecclesie Sedis Valencie ducentas duplas.
Item, operi ecclesie Sancte Marie de Podio, Valencie, ducen-
tas duplas.
Item, operi ecclesie Sancte Marie de Sales centum duplas.
Item, operi ecclesie Sancte Marie de Monteserrato centum duplas.
Volentes quod predicta legata convertantur in operibus dictarum
ecclesiarum in quibus opus fit. In ecclesiis vero ex predictis in quibus
opus non fit, convertantur legata in elemosinam ipsarum ecclesiarum.
Item, dimitimus ecclesiis qui sunt in Gerunda in totum vel in
partem dirute ducentas duplas, ita quod inter ipsas ecclesias que
indigent reffeccione dicte duple dividantur, secundum quod quelibet
dictarum ecclesiarum in dirucione magis dampnificata aparebit.
Item, volumus et mandamus quod illi anuli qui sunt decem
in coffris nostris et fuerunt episcopi de Iahen restituantur episcopo
de Iahen.
Item, dimitimus Dominico de Osca, portario nostro, duo
mille solidos Barchinone, pro quibus solvendis mandavimus fieri
sibi cartam, et quod redeat ad domum suam.
Item, dimitimus Petro Garçesii d’Arcos, scutiffero nostro,
domos et hereditatem nostram de Camarena que fuerunt filiorum
Egidii Sancii.
Item, supplicamus et clamamus mercedem infanti Alfonso,
karissimo primogenito nostro, quod pro anima nostra faciat he-
lemosinas, et pro iniuriis oblitis eroget in ea quantitate qua sibi
visum fuerit faciendum.
Et dimitimus familiam nostram in posse karissimi primoge-
niti nostri infantis Alfonsi predicti, et clamamus sibi mercedem ac
eum rogamus ut bonum faciat eis et det unicuique ex eis prout
sibi videbitur.
Item, clamamus mercedem karissimo filio nostro infanti Ia-
cobo, et ipsum rogamus ut pro anima nostra faciat helemosinas,
et pro iniuriis oblitis eroget in ea quantitate qua sibi videbitur, et

familie nostre similiter bonum faciat et mercedem.
Testes sunt: magister Arnaldus de Villanova, Petrus Garçesii
d’Arcoz, Garçia Lopiz d’Ansano, Dominicus de Oscha et Iohannes
de Bernuz.
Sig(+)num Raimundi Escorna predicti, domini regis scriptoris
et notarii publici, qui hec scribi fecit et clausit, loco, die et anno
prefixis.
1. Ratllat amb una creu, segueix el codicil testamentari; el jurament és a l’escriptura
de registre, el codicil a la imitativa. 2. Trasllat parcial i només del codicil: Hoc est
translatum fideliter factum tercio nonas aprilis, anno Domini millesimo CCº octogesimo
sexto, a quadam clausula contenta in codicillos factos per dominum Petrum, inclite
recordacionis regem Aragonum, apud Villamfrancham, tercio nonas novembris, anno
Domini MºCCº octogesimo quinto, cuius tenor talis est: [...] Quod est actum Ylerde die et
anno prefixis. Sig(+)num Raymundi Escorna, domini regis Alfonsi scriptoris, qui mandato
eiusdem hanc clausulam de codicillis domini regis inclite recoradtionis transcribi fecit
et clausit, die et anno prefixis.
459
1283, abril, 16 / 1291, maig, 18. Acre1

Guillem de Beaujau, mestre del Temple, en resposta a una carta de
la reina Constança, demana a la reina que es conservin els
privilegis del Temple a la Corona d’Aragó i a Sicília, i que veurà
què es pot fer per renovar la comanda a Guillem de Canellis.
A ACA, Cancelleria, Pergamins Pere II, carpeta 117, extrainventari 2915.
Excellentissime ac potentissime domine, sue karissime et spe-

ciali domine, in omnibus reverende domine Constancie, Dei gracia
illustrissime regine Aragonum et Sycilie, frater Guilelmus de Be-
lloioco, Dei potentia pauperis Militie Templi magister, humilis cum
omni reverentia et honorem, salutem et paratam in omnibus ad
eius beneplacita voluntatem. Vestre excellentie litteris nuper animo
gratulanti recepimus, vidimus et intelleximus diligenter, de quibus
vobis ad graciarum no adsurgimus non modicas acciones. Sane
cum predicte vestre littere continerent quod responsionem quam
dominus rex Sycilie /habuit ab Ecclesia\ audivimus per dominum
Iohannem de Grilli, sciatis quod in confeccione presentium nichil
ad huc audivimus, quia dictus dominus Iohannes nondum venit
ad partes istas. Nos enim rogamus excellenciam vestram quate-
nus velitis interponere preces domino regi quod conservet nobis
privilegia et libertates nostras, nam scitis quod totum illud quod
habemus in Aragonia et in Sycilia, totum habemus et habuimus

a predecessoribus dicti regis, qui semper ampliaverunt libertates
nostras. Similiter quod permittat, si placet divine pietatis intuitu
onerati, naves nostras in regno suo et libere extrahere de terra sua
victualia, equos et arma venientia ad succursum et subsidium Terre
Sancte. Preces autem quas nobis pro fratre Guilelmo de Canellis
fecistis, si possemus libenter effectui debito mandaremus, set non
<non> possumus servando constitutiones nostras, quia consuetum
est quod nos revocamus ballivos nostros de quatuor in quatuor
annis, alioquin Domus nostra destrueretur. Dominus autem frater
Guilelmus, se ad nostram presentiam conferet, et reddita ratione
nobis et nostro conventui in generali capitulo nostro, postmodum
vel de ipso vel de alio providebimus in Sycilia prout vestre et regali
placuerit voluntati. Valeat vestra clementia per tempora longiora, et
siqua pro vobis hic possumus facere placitura illa nobis ut vestro
secure mandetis parato ad singula vestra beneplacita et mandata.
Datum Acconi die XXIIIº maii.
1. Les dates ante i post quem són la mort del mestre i l’arribada de la reina a
Sicília, tanmateix Guillem de Canellis va ser mestre a Sicília des de 1284, i els mestres
ocupaven el càrrec quatre anys, això portaria a datar la carta a després de 1288, fet al
qual duria la recomanació que el rei confirmés els privilegis del Temple a Sicília, cosa
que té més sentit amb el nou rei. A més, el concili del qual es parla era convocat pel
1291 (i se celebrarà a Nicòsia, per la caiguda d’Acre). Amb això la carta s’hauria de
datar del 23 de maig de 1288-1290.
ÍNDEX TOPONOMÀSTIC
— A — Almonacid, 229
Almozara (la Mussara), 424
Acre, 258, 458 Almunia, 229
Aczevia (Val d’Aran), 116 Almúnia de Castellvell, 187
Àger, 129 Alp, 228
Agramunt, 384, 385 Alzira, 197
Ágreda, 242, 243, 244, 245, 247, 248, Ambel, 73
249, 250 Amer, 50
Ahuro (Agüero?), 5 Amet, 189
Aín, 5 Amposta, 237
Aïnsa, 205, 276 Añesa, 73
Aisa, 229, 444 Antist, 254
Alarsa (Val d’Aran), 130 Anya, 129, 131
Albarca, 424 Anyet, 228
Albarrasí, 248, 251, 397, 413, 450, 456 Anyon, 237
Albons, 21 Aquar (s’, castell, Quer?), 179
Albufera, 239, 240 Aragó, 19 bis, 32, 33, 38, 73, 196,
Alcalatèn, 237 242, 247, 248, 250, 408
Alcolea de Cinca, 73, 444 Aragüés, 229
Alcover, 424 Aranda, 117
Aldea, l’ (localitat), 237 Arandiga, 117
Alfamén, 11, 229 Arans, 368
Alfàndec de Marinyén, 8, 11 Aragüés del Solano, 444
Alguaire (monestir), 213 Arbúas, 134
Aliaga, 237 Arcos, 5
Alinyà, 289, 292, 293, 299, 302 Ardèvol, 222
Almazora, 237 Àreu, 228
Almenar, 8, 10, 11 Argimon, 140
1. No es reporten els trasllats; en cursiva, els topònims que no he pogut identificar.

Armentera, 69 Begós (Val d’Aran), 116

Arres (Val d’Aran), 116 Belchite, 457
Arròs (Val d’Aran), 116 Bellera, 254
Artana, 237 Bellestar, 444
Artés, 330 Bellfort (possessió Temple), 330
Artés de Bearn, 337 Bell-lloc, 54, 196
Artieda, 19 bis, 46 Bellpuig, 262
Arties (Val d’Aran), 116 Bellpuig de les Avellanes, 262
Arsa, 52 Bellsost (Bossost), 116, 125, 216
Ascó, 325, 326, 327, 329 Belsué, 46
Atagüés, 444 Benavarri, 276
Averin, 73 Benifassà (monestir), 256
Ayacor, 161 Beniure, capmàs, 65
Ayerbe, 5 Benós (Val d’Aran), 116
Ayora, 245, 249 Berga, 94, 95, 96, 227, 233, 399,
Azara (comanda de l’Hospital), 237 400, 401
Berguedà, 233
Besalú, 3, 8, 9, 10, 11, 72, 80, 168
— B —
Besan, 228
Baeza, 444 Bescanó (parròquia), 345
Bailo, 134 Besora, 54, 284
Bairi (Val d’Aran), 116 Betesa, 315
Balaguer, 214, 216, 217, 218, 361, Betren (Val d’Aran), 116
362, 363, 364, 392 Betxí, 237
Balconchán, 415 Beuda, 137
Banyeres, 213 Bianya, 52
Banyoles, 72, 208, 237 Biar, 11
Barbastre, 36, 237, 265 Bielsa, 205
Barberà (casa del Temple), 18, 85, 430 Blanes, 296
Barcelona, 3, 4, 8, 9, 10, 11, 14, 16, Boquiñeni, 73, 237
17, 20, 30, 32, 36, 37 bis, 38, Bordeus, 331, 338
39, 45, 46, 48, 52, 55, 87, 112, Borriana, 237
132, 139, 146, 147, 150, 157, Borriol, 237
179, 180, 181, 183, 237, 238, Buitrago, 219
252, 258, 296, 357, 367, 370, Burg (castell), 322
372, 373, 374, 375, 376, 377, Burueta, 5
378, 380, 381, 382, 383, 389,
390, 391, 395, 426, 427, 428,
430, 435, 442, 448, 450, 451, — C —
453, 457, 458
Barrachina, 415 Cabanillas, 82
Bas, 90, 137, 212, 222, 223, 224, 230, Cabra, 458
263, 274, 340 Cadolla, 313
Bassegoda, 21, 22 Calataiud, 117, 237, 245, 265
Bastida, 64 Caldes, 3, 8, 9, 10, 11, 59, 60, 197, 278
Bausén (Val d’Aran), 116,123 Calonge, 15
Camarasa, 262 Cetina, 117

Camarena, 458 Cicardit, 262
Cambrils, 288, 292, 298, 302, 443 Cirvia, 254
Campillo, 242, 243, 244, 245 Cocentaina, 11
Camprodon, 92, 129, 157, 206 Cofrentes, 245, 249
Canaril (Val d’Aran), 116 Conca de Barberà, 435
Candela, la (localitat), 237 Conchel, 165
Candiales, 444 Conflent, 3, 8, 9, 10, 11, 158, 159,
Canejan (Val d’Aran), 116, 123 162, 166, 169, 170, 272
Cantavella, 73, 413 Corbins, 73, 325
Capafonts, 424 Core, 281
Cap d’Aran (Val d’Aran), 116 Cornellana, 289
Carcassona (regió), 151 Cornudella, 424
Cardona, 211 Cotlliure, 3, 9, 158, 159, 162, 166,
Carlat, 158 169, 170, 272
Casau (Val d’Aran), 116 Creixell, 42, 43, 44, 45, 47, 48, 50,
Casp, 237 53, 65, 82, 149
Casserres (del Castell), 396 Crestuy, 254
Casserres (de Berguedà), 399, 40 Curullada, la (castell), 68
Castalla, 11 Cubelles, 211
Castel (Castèl-Leon, Val d’Aran), 116
Castella, 242, 247, 250
Castellar, 137 — D —
Castellbò, 147, 151
Castelldans, 312 Daroca, 14, 117, 177, 265, 415, 416,
Castellet, 452 417, 418, 419, 431
Castellfollit, 137, 138, 211, 222, 224
Castellnou d’Ossó, 262
Castelló d’Empúries, 12, 56, 76, 102, — E —
264
Eivissa, 158, 357, 429
Castellolí, 211
Castellot, 404, 405, 406, 413 Eixea, 352
Castelltallat, 211 Embit, 117
Castellterçol, 197 Embún, 321
Castellvell de Rosanes, 120, 132, 171, Empúries, 264
182, 187, 192, 213, 253, 259, Énova, l’, 198
358, 395, 411, 434, 449 Èpila, 11
Castellver, 313 Eristáin, 388
Castelmanco, 444 Escarabat, 330
Catalunya, 72, 73, 117, 119, 151, 153, Eslida, 237
158, 184, 196, 214, 260, 280, Esposa, 444
310, 367, 408 Espluga de Lavansa, 292, 293, 302, 305
Cavallera, 137 Esplugues (Empordà), 274
Cerdanya, 3, 8, 9, 10, 11, 158, 159, Esplugues del Francolí, 237
162, 166, 169, 170, 272, 273, 282 Estadella, 409
Cervera, 68, 85, 237, 266, 267, 367, Estany, 197
377, 426 Estella, 351, 352
Estepera de Queixans, mas, 65 Girona, 1, 3, 9, 19, 21, 26, 27, 28,

Estopanyà, 154 39 bis, 50, 59, 62, 65, 66, 69,
Estremoz, 236 71, 76, 77, 81, 82, 93, 135, 136,
168, 206, 208, 285, 367, 408, 445
— F — Gironella, 211
Glorieta, 254
Fañanás, 46 Grada, 157
Fanzara, 5, 237 Granada, 260
Far, 389 Grosín, 229, 444
Farissa, 117, 356 Guau de la Muda (localitat), 113, 114
Farners, 211 Guanser, 187
Farrera, 254 Gula, sa, localitat, 113
Fenollet, 399
Ferran (castell), 222
Ferrera, 228 — H —
Ferrión, 245, 249
Hilamos (Val d’Aran), 116
Figueres, 12, 56, 70, 141, 142, 143, Hostoles, 1, 109, 257, 343
145, 208 Hubeit (Val d’Aran), 116
Figuerola, 396
Fillol, 213
Flaçà, 77 — I —
Foix, 147, 151
Fontanelles, 21 Ide (Val d’Aran), 116
Fontsagrada, 396 Iessa, la, 155
Forès, 458 Igualada, 358
Fórnols, 66, 293, 302, 304, 345 Iguazar, 31
Fraga, 73, 173, 368 Illueca, 117
Frago, El, 128, 408
Febró, la, 424
Fuset, 415 — J —
Jaca, 265
— G —
Jalance, 245, 249
Gaià, 21 Jarafuel, 245, 249
Gallur, 31, 237 Jasa, 134, 444
Javierregay, 229, 444
Gambero (monestir), 388
Josa, 292, 293, 302, 303
Gandia, 444
Justau, 205
Gardeny, 73, 330
Garòs, 216
Gascunya, 331, 338 — L —
Gasos (Val d’Aran), 116
Gausac (Val d’Aran), 116 Larraz, 444
Gàver, 68 Lascellas, 46
Gènova, 8, 9, 10, 11, 39 Lates, 161, 207
Gerb, 262 Les (Val d’Aran), 116
Gessa (Val d’Aran), 116 Lespa (Les, Val d’Aran), 116
Gil, 111, 165 Les Preses, 90
Lasquarri, 154 Mas Veí, 103

Letona, 65 Menorca, 158
Lizarrara, 31 Mentui, 228
Llagostera, 3, 8, 9, 10, 11 Merola (casa del Temple), 399
Llaguarres, 154 Menorca, 432
Lleida, 13, 30, 37, 37 ter, 38, 73, 123, Messina, 454
124, 125, 126, 130, 131, 133, Milany, 80, 99, 137, 212, 223, 224,
152, 155, 176, 221, 225, 226, 230, 263, 339, 340, 341, 353, 354
237, 262, 279, 330, 368, 428, 458 Millars, 237
Lleó, 242, 247 Miravet, 73, 200, 329
Llers, 21, 80, 99, 100, 145, 208, 212, Moià, 197
223, 224, 230, 353, 354 Molins de Rei, 386
Llevata, 237 Monells, 222, 224
Lluçà, 157, 179, 184, 377 Mont (Val d’Aran), 116
Logronyo, 351, 352 Montagut, 137, 138, 224, 434, 456
Luesia, 5 Montalt, 71
Montbauló, 129
Montblanc, 85, 127, 287, 377, 378, 387
— M — Montclús, 1 bis, 262
Monteagudo, 249
Magalona, 158, 160, 207
Montemacello, 105
Maiol, el, 137
Montenartró, 320
Mallorca, 122, 158, 159, 162, 166,
Montesa, 97, 261
169, 170, 201, 202, 209, 210,
Montlleó, 330
268, 282, 357, 367, 429, 432
Montnegre, 35, 36, 66, 71
Mallén, 237
Montoliu, 213
Malpartit, 330
Montpeller, 8, 9, 10, 11, 158, 159,
Manresa, 213, 428
160, 162, 166, 169, 170, 207,
Marsan, 324
272, 273
Martorell, 121, 132, 171, 182, 308,
Mont-roig, 224
395, 411, 434
Montsó, 73, 150, 165, 234, 326
Mas coll Molner, 83
Mor, 228
Mas d’Albaric, 332
Mora, 213
Mas d’en Duran, 208
Moriello, 365, 444
Mas d’Olivera, 386
Morella, 61, 177, 178, 333, 404, 405,
Mas de Porter, 192
406
Mas de puig de sa Moixa, 332
Mas de sa Vena, 332 Morlàs, 309
Mas de Sitjar, 386 Morvedre, 187
Mas de Solà, 332 Muntanyola, 308
Mas de Tàpia, 386 Muntarbal (Montcorbau?, Val d’Aran),
Mas en Coma d’Art, 332 116
Mas Ferrer, 66, 71 Muntros (Val d’Aran), 116
Mas Ferriol, 348, 349 Mur, 228
Mas Joan d’Art, 332 Múrcia, 219
Mas Martí, 103
— N — Paracoles, 117
Pedret, 94, 95
Nabal, 180 Pelec, 377
Nalec, 197 Peña d’Affia, 52
Narbona, 207 Peníscola, 8, 10, 83, 97, 98, 191, 256,
Navarra, 32, 33, 152, 243, 250 333, 413
Navat, 21 Peralada, 12, 21
Nove, 444 Perpinyà, 157, 158, 159, 160, 162, 165,
Novés, 39 bis, 444 166, 167, 225, 347, 350, 429
Novillas, 73 Petricium (possessió del Temple), 330
Nulia, 117 Pica de Nuri, 228
Piera, 458
— O — Pina, 73
Oliana, 297, 302 Pinar de Santa Fimia (?), 444
Olit, 34 Pinós, 427
Ollers, 287, 430, 435 Poblet (monestir), 282, 378, 440, 458
Oloron, 259 Pontós, 42, 43, 44, 45, 47, 48, 50, 51,
Omelat, 158 53, 65, 77, 93, 106, 149
Onda, 8, 10, 237 Ponts, 129, 361, 362, 363, 364
Ordeig, 77 Ponzano, 46
Orcau, 396 Portella, 179
Oriola, 219 Portelrubio, 415
Osca, 408, 458 Portfangós, 281
Ossera, 292, 293, 300, 302 Pozuelo, 245, 249
Ortès, 119 Pradela, 128, 408
Osca, 34 bis, 73, 117, 226, 228, 231, Prades, muntanyes, 1 bis, 408, 409,
232, 237, 265 420, 421, 424
Prades, 3, 8, 9, 10, 11, 423, 424, 425
Pradilla d’Ebro, 237
— P — Preses (les) (església), 212
Privà, 262
Padrinàs, 288, 292, 301, 302 Puente de la Reina, 32, 33, 34
Palamós, 106, 107, 148, 334, 335, Pueyo, 245, 249
357, 377 Puig de Capdella, 228
Palazuelos, 245, 249 Puigcerdà, 158, 273
Pals, 26, 41 Puiggròs, 390
Palau-solità (casa del Temple), 20, Puigmal, 212, 223, 224, 230
252, 258 Puig-reig, 227, 233, 258, 399, 400,
Pallars, 155, 276, 282 401, 402
Palmeroles, 179 Pujo (Val d’Aran), 116
Pàmies, 151
Pancrudo, 415
Panissars, 438, 451
2. Huici publica Ahija, però al doc. és clarament Affia.

— Q — Salvaterra, 140, 275

Sant Andreu (parròquia), 121
Quart, 71 Sant Antoni de Barcelona (convent),
Queixans, 254 181
Quermançó, 264 Sant Antoní (parròquia), 354
Quintanis, 83 Sant Antonin, 264
Sant Bartomeu de Llers (parròquia),
274, 332
— R — Sant Bartomeu de Pinquerono (par-
ròquia), 21
Raor (Val d’Aran), 116 Sant Boi, 239, 240
Ràpita (localitat), 237 Sant Carles de la Ràpita, 237
Razazol, 237 Sant Celoni, 35, 446
Reddis, 443 Sant Esteve de Banyoles, 208
Reggio Calàbria, 331 Sant Esteve d’en Bas (església), 90
Reixac, 345 Sant Esteve de Cervelló (església), 386
Remolar, 239, 240 Sant Esteve de Llitera, 1 bis
Remolins, 73 Sant Esteve de Gualba, 21
Rialp, 254 Sant Esteve de Mar, 58, 75, 81, 106,
Ribagorça, 123, 130, 155, 276, 282, 107, 110
381, 382, 396 Sant Esteve de Canelles (parròquia), 21
Riba-roja, 73 Sant Feliu de Carbonils (parròquia), 21
Ripoll, 85 Sant Feliu de Guíxols, 75, 113, 114
Riudaura, 99, 100 Sant Feliu de Lletó (parròquia), 82
Riudoms, 443 Sant Feliu de Pallerols d’Hostoles
Roca, 381 (parròquia), 109
Roca de Dret, 121 Sant Feliu de Torelló, 55
Roses, 264, 382 Sant Fèlix d’Olós (? església), 31
Rosselló, 3, 8, 9, 10, 11, 158, 159, Sant Genís de Torroella de Montgrí
162, 166, 169, 170, 272, 273, (parròquia), 24, 113
282 Sant Genís, 228
Rubí, 211 Sant Jaume de Domeny (parròquia),
Rubió, 319 434
Rompesacos, 46 Sant Joan de Fonts (parròquia), 332
Sant Joan de la Penya, 31
Sant Joan de les Abadesses, 52, 79, 80,
— S — 99, 100, 212, 230, 263, 353, 354
Sant Julià d’Ordeig (parròquia), 21
Sabadell, 112, 148, 171
Sant Julià de Llers (parròquia), 21
Sádaba, 352, 387
Sant Julià de Vallfogona (parròquia),
Sagua, 444
332
Saida, 73
Sant Just, 316
Salardú (Val d’Aran), 116, 124
Sant Llorenç, 21
Saldón, 450, 456
Sant Llorenç d’Arenys, 237
Salelles, 237
Sant Llorenç d’Espinavessa (par-
Salinas, 46
ròquia), 21
Salou, 377
Sant Llorenç de Vall (parròquia),
Salzedella, 191
57, 104
Sant Llorenç de la Muga (parròquia), 21 Santa Cecília de Voltregà, 55

Sant Marc de Montnegre (parròquia), Santa Coloma de Cabanilles (par-
66 ròquia), 82
Sant Martí d’Esparra (parròquia), 140 Santa Coloma (de Queralt), 213, 254
Sant Martí de Castellar (parròquia), 66 Santa Creu, 323
Sant Martí de Colonico (Calonge?) Santa Eugènia i Sant Mateu de Vall-
(parròquia), 75 llobrega (parròquia), 335
Sant Martí de Llavaneres (parròquia), Santa Eugènia de Vila-romà (par-
96 ròquia), 58
Sant Martí de Lleida (parròquia), 330 Santa Eulàlia de Provençana (par-
Sant Martí de Pontós (parròquia), ròquia), 346
77, 103 Santa Linya, 133
Sant Martí de Queixans (parròquia), 82 Santa Margarita (parròquia), 403
Sant Martí de Saserra (parròquia), 82 Santa Maria d’Amer, 109, 149
Sant Martín de Biel (església), 31 Santa Maria de Banyeres (monestir),
Sant Mateu de Montnegre (parròquia), 213
71 Santa Maria de Belsué, 46
Sant Mateu de Vall-llobrega (par- Santa Maria de Besora (parròquia),
ròquia), 58 274, 284
Sant Miquel de Bassegoda (parròquia), Santa Maria de l’Estany (església), 197
21 Santa Maria de Lavaix, 281
Sant Pere d’Albanyà (parròquia), 21 Santa Maria de Lluçà (monestir), 157
Sant Pere de Calanda, 237 Santa Maria de Montserrat, 458
Sant Pau de Mar, 345 Santa Maria de Querol (parròquia), 434
Sant Pere de Figueres (parròquia), Santa Maria de Sales (església), 458
12, 141, 145 Santa Maria de Triste, 46
Santa Maria del Mar, 21
Sant Pere de Navata (parròquia), 21
Santa Maria del Puig (església), 458
Sant Pere de Pals (parròquia), 26
Santa Maria Magdalena, Alzira (mo-
Sant Pere Pescador, 264
nestir), 197
Sant Sadurní de Roca (parròquia), 381
Santes, 117
Sant Salvador de Breda (monestir),
Santes Creus (monestir), 213, 282,
353, 354
390, 394, 458
Sant Salvador de Sabadell (església), Saragall, 21
148 Saragossa, 32, 67, 73, 183, 265, 269,
Sant Salvador de Saragossa (esglé- 343, 356, 360, 408, 409, 413,
sia), 67 426, 458
Sant Tanturrí i Santa Maria de Ridaura Saranyana, 288, 292, 302, 306
(parròquia), 339 Sarral, 85, 458
Sant Tomàs d’Obano (església), 31 Savardiu (Salardú?), 130
Sant Valentí, 237 Savardún, 151
Sant Vicenç dels Horts (parròquia i Saviña, 117
vila) 348, 349 Sogorb, 194, 195, 440
Santa Maria de Cistella (parròquia), 82 Selgua, 165
Santa Maria de Coll (monestir), 355 Selva, 286
Santa Cecília de Terrades (parròquia), Sercastiello, 46
21 Seugormos (Val d’Aran), 116
Sevilla, 270 Tortosa, 73, 97, 98, 237, 356, 377,

Sicília, 331 413, 422, 436, 437, 439
Sierlas, 444 Tràpani, 338, 343
Sixena, 152 Trasmoz, 194
Sils, 140 Tredòs (Val d’Aran), 116
Singra, 31 Tregurà, 52
Sinuesa, 444 Triste, 46
Siscar, 237
Sitjar, 121
Siurana, 1 bis, 355 — U —
Siurana (Empordà), 53, 264
Sobrarb, 276 Ullastret, 264
Sobreestany, 21 Ulldemolins, 424
Sociello, 444 Unha, 116
Solsona, 129, 400, 401 Urgell, 129, 154
Sord, 29 Uixó, 8, 10, 237
Sos, 355 Urrea, 444
Sueras, 237
Suesa, 229, 444
— V —
— T — Val d’Aran, 116, 123, 124, 125, 126,
130, 214, 216, 217, 221
Tagamanent, 211 València, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 14, 38, 61,
Tallada (la), 264
63, 87, 98, 101, 105, 111, 115,
Talladell, 394
193, 194, 195, 196, 198, 200,
Tamarit, 211, 213, 377
205, 211, 237, 254, 255, 262,
Tarassona, 19 bis, 32, 33, 193, 229,
265, 277, 279, 280, 296, 336,
242, 243, 244, 245, 458
359, 360, 369, 391, 440, 458
Tarragona, 357, 367, 377, 443, 452,
Vallclara, 424
454, 455, 458
Tàrrega, 85, 127 Vallès, 57, 59, 60, 78, 83, 104, 112,
Tauste, 237 185, 278
Teresa, 245, 249 Vallespir, 3, 8, 9, 10, 11, 158, 159,
Terol, 5, 117, 200, 393, 397, 407, 412, 162, 166, 169, 170, 272
415, 416, 417, 418, 419, 431, Vallfogona, 212, 223, 224, 230, 353, 354
438, 450 Vallmoll, 182, 237, 442
Terrantona, 127 Vallobar, 154
Terrassa, 211 Vallportera, 421
Tiurana, 129, 363 Valls, 18, 394
Tormos, 128, 408 Veo, 5
Tornafort, 317 Verdún, 134
Torregrossa, 390 Verges, 264
Torrelles, 241 Veriles, 151
Torres, 176, 188 Vic, 64, 144
Torroella, 228 Vielha, 116, 126, 130, 216
Torroella de Montgrí, 21, 24, 40, 76, Vila (Val d’Aran), 116
113, 114, 189, 285 Vilac (Val d’Aran), 116, 130
Vilademàger, 213 — X —
Vilademuls, 21
Vilafamés, 237 Xàtiva, 8, 10, 11, 91, 198, 251, 385
Vilafranca de Penedès, 458 Xèrica, 5, 6
Vilamajor, 252 Xivert, 73
Vilamer, 318
Vilamitjana, 228
Vilanova de Meià, 283 — Y —
Vilanova de la Sal, 262
Yeste, 46
Vilanova de Prades, 424
Vilaplana (Ponts), 129, 363
Vilaplana (muntanyes de Prades), 424
— W —
Vila-real, 52
Vila-rodona, 105 Wiltford, 271
Villalangua, 46
Villanúa, 229, 444
Villanueva (del Jiloca), 431 — Z —
Vilves, 364
Vinaixa, 377 Zancarés, 5
Violada, 444 Zarra, 245, 249
Virgili, 213 Zuera, 5, 220
Visús, 46
Voltregà, 55, 64
Vulpellac, 62
ÍNDEX ONOMÀSTIC1
[...], abat de Bailo, 134 [...], bisbe de Jaén, 458

[...], abat de Bellpuig, 129 [...], bisbe de Lectoure, 29
[...], abat de Fontfreda, 129 [...], bisbe de Saragossa, 200, 431
[...], abat de Poblet, 387 [...], bisbe d’Urgell, 289, 293, 299
[...], abat de Sant Antoni de Barce- [...], bisbe de València, 256
lona, 181 [...], bisbe de Vic, 64, 119
[...], abat de Sant Cugat del Vallès, 36 [...], castellà d’Amposta, 101
[...], abat de Sant Joan de les Aba- [...], comanador d’Alcanyís, 451
desses, 16 [...], comanador de la casa del Temple
[...], alcaid i batlle de Peníscola, 63 de Barcelona, 370, 372
[...], arquebisbe de Narbona, 5, 367 [...], comanador de Montalbà, 451
[...], arquebisbe de Tarragona, 282, 367 [...], comte d’Andony, 119
[...], batlle de Barcelona, 370, 373, [...], comte d’Empúries, 102
374, 391 [...], comte de Barcelona, 383
[...], batlle de Caldes de Montbui, 372 [...], comte de Comenge, 130
[...], batlle de Cardedeu, 372 [...], conestable de França, 351, 352
[...], batlle de les Franqueses del [...], elegit de Jerusalem, 207
Vallès, 372 [...], esposa de Bernat de Portella, 157
[...], batlle de Manresa, 372 [...], fill d’Eiximèn Garcés, 19 bis
[...], batlle de Moià, 372 [...], filla de Guillem de Massana, 85
[...], batlle de Montblanc, 387 [...], filla de Joan de Bretanya, 33
[...], batlle de Santpedor, 372 [...], filles d’en Figuera, 73
[...], batlle de Saragossa, 182 [...], filles de San de Liédena, 388
[...], batlle de Tagamanent, 372 [...], filles de Suau, tia de Jaume
[...], batlle de Terrassa, 372 Pere, 440
[...], batlle de Vic, 372 [...], fills d’en Clar, 266
[...], batlle de Vilamajor, 372 [...], fills d’Ènnec de Bailo, 19 bis
[...], bisbe d’Auc, 29 [...], fills d’Estefania de Trist, 388
1. No es reporten ni Pere II ni els trasllats; en cursiva, els cognoms que no

s’han pogut identificar o no se’ls ha pogut donar una forma contemporània.
[...], fills de Gil Sanç, 458 ADAM PERE, ballester, 445

[...], fills de Joan de Lobera, 19 bis ADELAIDA, 71
[...], fills de Joan doña Felicia, 388 ADOÍN DE SADA, 34
[...], fills de Martí Avarca, 19 bis AGNÈS (esposa d’Eduard I rei d’An-
[...], fills de Pere de Navardún, 19 bis glaterra) 271
[...], fills de Pere Ondues, 19 bis AGNÈS (filla d’Ermengol de Banyeres),
[...], fills de Ramon Cingler, 73 213
[...], germà de Fortuny de Domenys, AGNÈS ALFONSO, 388
19 bis AGNÈS de Sant Esteve, 62, 81
[...], germà de Joan Pérez, 19 bis AGRAMUNT TODA, 364
[...], governador de Navarra, 351, 352 AIMERÍ de RUPECAVARDI, miles, 29
[...], guardià Frares Menors de Vila- AIMERIC de Souz, miles (cavaller an-
franca, 458 geví), 331
[...], Leax, 19bis ALAMANY, escrivà de Bailo, 134
[...], mestre del Temple, 393 ALAMANY (fill de Ferran Alamany), 388
[...], prioressa monestir de Sigena, 152 ALAMANY DE LUNA, comanador d’Anyon,
[...], rector de Barberà, 430 237
[...], rei d’Anglaterra, 29, 271, 307, 331 ALBERIC, 354
[...], rei de França, 13, 347, 350, 351, ALBERT DE BARRERA, 70
352, 384 ALBERT DE CANELLIS, comanador de la
[...], senyor de Mataplana, 94 casa del Temple de València, 272
[...], senyor de Portella, 94 ALBERT DE CASTELLVELL, 367
[...], veguer de Lleida, 393 ALBERT DE LAVÀNIA, jutge reial, 11,
[...], vescomte de Bas, 354 16, 254
[...], vídua de Ramon de Torres, 73 ALBERT DE MEDIONA, 129, 131, 352, 454
ALBERT DE SARRIÀ, 83
ALBERT DE SANT ROMÀ, miles, 92
— A — ALBERT DE TEROL, 450
ALBERT DE TORRE, 229
AARON ABINAFIA, batlle, 117, 193 ALBERTÍ, professor de dret, 161
ABANILLA, 219 ALDEBERT, prebost d’Osca, 232
ABDALLÀ ASSECURI, ballester, 445 ALFONS (fill de l’infant Alfons de Mo-
ABRAFIM AXUSTOLLI, ballester, 445 lina), 242
ABRAHAM (fill d’Astruc Jacob Xixoni), ALFONS (infant, fill del rei Pere), 33,
jueu, 438 38, 242, 247, 277, 282, 287, 288,
ABRAHAM (Abrahim) de Portella, 415, 289, 290, 291, 292, 293, 294,
416, 417, 418, 419, 431 295, 297, 298, 299, 300, 301,
ABRAHAM DE TORRE, jueu, 142, 143 302, 303, 304, 305, 306, 307,
ABRAYM JACOBZ, 234 312, 313, 314, 315, 316, 317,
ABRIL DE PERDICES DE DAROCA, 277 318, 319, 320, 321, 322, 323,
ABUÇAG (arrais), 219 325, 326, 327, 329, 330, 352,
AÇAC ABNAXECH, batlle dels jueus de 359, 369, 377, 391, 408, 420,
Montsó, 23 428, 435, 440, 448, 454, 458
AÇAC AVINRÓS, jueu, 336 ALFONS (I), rei d’Aragó, 31
AÇACH ZARCH, jueu de Besalú, 407 ALFONS (X), rei de Castella, 219, 242,
ADALBERT de Barrera, 56 243, 244, 245, 247, 248, 249,
ADAM DE HAUMES, miles, 331 250, 251, 270
ALFONS (fill de Marc d’Artieda), 19 bis ANTONI BEK, clergue i secretari del rei
ALFONS DE BAILO, 19 bis d’Anglaterra, 29, 271
ALFONS DE MOLINA, 242 APARICI DE SANT MARTÍ, notari, 111,
ALFONS DÍAZ DE MORENTIEIN, 34 165, 225
ALFONS MARTÍNEZ, 360 APARICI DEL TORO, ballester, 445
ALFONS PÉREZ, 360 ARIAS MARTÍ, notari, 236
ALÍ FILL FARACH, ballester, 445 ARMENGOT, bisbe de Pamplona, 32
ALÍ PETRIOL, 219 ARNAU, abat de Banyoles, 208, 353
ALINYO (n’), 299 ARNAU, abat de Fontfreda, 67
ALIÓ DE SERRA, 112 ARNAU, abat de Santa Maria de Vila-
ÀLVAR D’URGELL, 260 bertran, 21, 22
ÁLVAR PÉREZ DE RADA, 34 ARNAU, bisbe de Barcelona, 16, 137, 376
AMBRONA, mora blanca, 407 ARNAU, bisbe de Saragossa, 200
AMELI DE CUIBANO, miles (cavaller an- ARNAU, bisbe de Tortosa, 422
geví), 331 ARNAU, canceller del rei Pere, 242
AMOR DIONÍS, 196 ARNAU (fill de Bernat, batlle de Sa-
ANDREU, bisbe de València, 30 llent), 208
ANDREU (fill de Ramon Andreu), 361 ARNAU [...], mestre del Temple, 370
ANDREU CATALÀ, 228 ARNAU, prebost de Mur, 325, 326
ANDREU D’AGRAMUNT, 436, 437 ARNAU (Pontós), 53
ANDREU D’ALBALAT, 360 ARNAU AMIGUET, 364
ANDREU DE GINESTAR, 112
ARNAU ANDREU, monjo a Santes Creus,
ANDREU DE MATAMALA, 304
394
ANDREU DE MERUSAVAL, 34
ARNAU ANSER, 299
ANDREU DE TORELLÓ, notari, 220
ARNAU ARAMON D’ASPEL, 129
ANDREU DES CRUÏLLES, 361
ARNAU ARAMON DE MALLEÓN, 34
ANDREU FIMEARII, 69
ARNAU ASTRE, 177, 406
ANDREU GIL, ballester, 445
ARNAU ASTRUC, notari, 205, 237, 254,
ANDREU GOMBAU, 413
277, 440
ANDREU MILLÀS, 361
ARNAU BALDRIC, 266
ANDREU MONGE, 436, 437
ARNAU BATLLE, jurisperit, 160, 166, 167,
ANDREU PALLARÈS, 436, 437
ANDREU SENYER, 21 209, 210, 268, 273, 347
ANDREU SUNYER, 19 ARNAU BONET, 361
ANGLÈSIA (esposa de Gilabert de Fà- ARNAU BONFILL, 143
brica), 187 ARNAU BORRELL, 57
ANGLÈSIA (Anglesona, filla de Ramon ARNAU BOTÓ, monjo d’Amer, 52
d’Orcau i esposa de Ponç de ARNAU BOVETES DE GIRONA, 286
Ribelles), 392, 396 ARNAU BURGUÈS, batlle de Mallorca,
ANSELM DE CAPROSIA, (Anselin de Che- 201, 202, 209, 210, 268, 272,
vreuse? de Chaus?) mariscal del 429, 432
regne de Sicília, miles (cavaller ARNAU BUSQUETS, 363
angeví), 331 ARNAU CABOT DE BARLASSOT, 434
ANTIC DE CALDES, 112 ARNAU CABRIT, 440
ANTIC DE DEVESA, 395 ARNAU CALAF, 111, 165
ANTIC TICIÓ, veguer de Barcelona, 16, ARNAU CALBET, 361
296, 448 ARNAU CANET PUIG-REIG, 399
ARNAU CAPDEVILA, 299 ARNAU DECAMPDÀSENS, 39

ARNAU CARBONELL, 59 ARNAU DECANTALLOPS, batlle de Quart
ARNAU CARBONELL (JOSA), 303 i Montalt, 71, 286
ARNAU CLUSELA, 363 ARNAU DE CANTALLOPS DE PALAU, 103
ARNAU COLTELLER, 424 ARNAU DE CASTELLAR DE BESCANÓ, 345
ARNAU COSTA, 162 ARNAU DE CASTELLNOU, mestre del
ARNAU D’AGRAMUNT, 287 Temple, 30
ARNAU D’AGUILAR, miles, 148 ARNAU DE CASTELLÓ, 424
ARNAU D’AGUILER, escrivà, 187 ARNAU DE CASTELLVÍ, comanador d’Ave-
ARNAU D’ALBAREDA, 381 rin, 73
ARNAU D’ALENTORN, monjo a Santes ARNAU DE CLARIANA, 424
Creus, 394 ARNAU DE CODALET, 162
ARNAU D’AMER, 436, 437 ARNAU DE CODONYÀ, miles, 74
ARNAU D’ANGLESOLA, 187 ARNAU DE COLL, 112
ARNAU D’ANTIST, 198 ARNAU DE CORTSAVÍ, 99, 100, 129, 158,
ARNAU D’APILIA, 206 159, 160, 212, 263, 340, 353,
ARNAU D’ARMENTERA, miles, 222, 223 354, 377
ARNAU D’ARTIGUES, 112 ARNAU DE CROSA, prevere, notari, 148
ARNAU D’EN (ses) PLANES, lloctinent del ARNAU DE FLUVIÀ, 129
veguer del Berguedà, 233 ARNAU DE FOIXÀ, senyor d’Armentera,
ARNAU D’EN TRIA, 148 69, 169
ARNAU D’ENSEU, notari, 281 ARNAU DE FREIXA, 319
ARNAU D’ENVEJA, mestre, 452 ARNAU DE GANET, 148
ARNAU D’ESCARAS, 427 ARNAU DE GARRET, 148
ARNAU DE GUANIAS, lloctinent del veguer
ARNAU D’ESPANYA, 214, 216
de Tarragona, 443
ARNAU D’OCELL, 18
ARNAU DE GUARDIOLA DE MORVEDRE, 187
ARNAU D’OCELL, notari, 394
ARNAU DE Jovinià, ardiaca de Besalú,
ARNAU D’OLIVERA, 278
21, 22
ARNAU D’ORDEIG, jurisperit, 51
ARNAU DE LESCÚN, 388
ARNAU DAGANET, 112
ARNAU DE LLETONA, 381
ARNAU DE BAC, canonge de Barcelona, 16
ARNAU DE MARTORELL, mestre, 452
ARNAU DE BAS, miles, 79, 80, 230, 282, ARNAU DE NAVATA, 21
339, 340, 341 ARNAU DE PALLARS, ballester, 445
ARNAU DE BATET, 112 ARNAU DE PEDRINYÀ, 233
ARNAU DE BELDA, 72 ARNAU DE PERALTA, miles, castlà de Pon-
ARNAU DE BELLSOST, 125 tós, 43, 44, 47, 51, 53, 93, 149
ARNAU DE BESORA, 284 ARNAU DE PINÓS, notari, 177, 178
ARNAU DE BOSC (fill), 234 ARNAU DE PINÓS (Peníscola), 333
Arnau de Bosc (pare), 234 ARNAU DE PLANES, capellà de Sant Feliu
ARNAU DE BOTETE, 112 de Pallerols d’Hostoles, 109
ARNAU DE BRUGUERA, batlle de Pala- ARNAU DE PONTÓS, 93
mós, 335 ARNAU DE POU DE BORDILS, 285
ARNAU DE BRUGUERA (Ponts), 361 ARNAU DE QUERALT, 361
ARNAU DE CABRERA, miles, nobilis, 55, ARNAU DE RIBERA, miles, 58, 75
64, 74, 86, 88, 89, 90, 92 ARNAU DE ROCA, miles, 89, 149
ARNAU DE CAMP, clergue, 208 ARNAU ROIG, 233
ARNAU DERUBIÓ, 367 ARNAU FERRER (Igualada?), 358

ARNAU DESAGA (Barcelona), 181 ARNAU FERRER (Ponts), 361
ARNAU DE SAGA, miles (Berga), 399, ARNAU FERRER (Vilaplana), 363
400, 401 ARNAU FERRER (Sabadell), 112
ARNAU DE SANAÜJA, 288, 293 ARNAU FERRER (Espluga de Lavansa),
ARNAU DE SANT LLITER, 381 305
ARNAU DE SANT MARTÍ, escrivà, 19, 25 ARNAU FERRER DE BOSSEGÓS, 112
ARNAU DE SANT MARTÍ, 112 ARNAU FERRER DE MALMERCAT, 317
ARNAU DE SERRA DE GAVARET, 278 ARNAU GOMBAU, dominic, 209, 210
ARNAU DE SOLÀ, 148 ARNAU GAMIR, 303
ARNAU DE SOLDEVILA, 301 ARNAU GRATALLOPS, 361
ARNAU D’ESPAÉN, 222 ARNAU GUILLA RAMON, 266
ARNAU DE TENES, batlle del bisbe de ARNAU GUILLEM (sènior), 361
Vic, 144 ARNAU GUILLEM, 361
ARNAU DE TERRERS, clergue de Sante ARNAU GUILLEM DE CARTELLÀ, 160
Esteve d’Ull, 90 ARNAU GUILLEM DE PUIG, escrivà, 208
ARNAU DE TERRILIIS, 46 ARNAU HUG, 68
ARNAU DE TIMOR, castlà de Montsó, 73, ARNAU HUMBERT, 209, 210
150, 234, 326 ARNAU IBELIN, saig, 77
ARNAU DE TORRE, canonge de Barcelona, ARNAU LLULL, 16
conseller del rei, 161, 166, 167, ARNAU MARGARIT, 261
169, 170 ARNAU MATEU (Cervera), 266
ARNAU DE TORRE, mestre, professor de ARNAU MATEU (Sabadell), 112
dret, canceller reial (podria ser ARNAU MERCADER, 273
el mateix personatge precedent), ARNAU MERCÈ, 177, 178
229, 307 ARNAU MERIU, 361
ARNAU DE TORRE (Tortosa), 436, 437 ARNAU MESSEGUER, 266
ARNAU DE TORRELLES, miles, 19 bis ARNAU MICOLAU, 301
ARNAU DE TORRELLES, 241 ARNAU MIR, capellà de Santa Creu, 323
ARNAU DE TORROELLA, miles, 209, 210 ARNAU MIRÓ (Vic), 144
ARNAU DE TRESERA, 287 ARNAU MIRÓ, escrivà de Perpinyà, 158,
ARNAU DE TRILEIS, 112 159, 160, 161, 162, 166, 167,
ARNAU DE VALLS, 225 201, 209, 273
ARNAU DE VALLVERD, 367 ARNAU MIRÓ (Ponts), 361
ARNAU DE VERNET, 105 ARNAU MORA, 363
ARNAU DE VIDU, 367 ARNAU NADAL, 342
ARNAU DE VILADEMÀGER, 140 ARNAU OLEGUER, 112
ARNAU DE VILAMUNTA (Vilamontana?), ARNAU PEGUÍ, 148
miles, 79, 212, 230, 263, 353, 354 ARNAU PERE, monjo a Benifassà, 256
ARNAU DE VILANOVA, mestre, metge, ARNAU QUEROL, 436, 437, 439
435, 458 ARNAU RAINER, 160, 162
ARNAU DE VILANOVA, ballester, 445 ARNAU RAMON D’ESPELL, 217, 221
ARNAU DONAT, 436, 437 ARNAU RENART, 336
ARNAU DUFAY, 448 ARNAU RIBAU, 361
ARNAU D’ULLDEMOLINS, 367 ARNAU RINALT (Navarra), 34
ARNAU ESCRIVÀ, ballester, 445 ARNAU ROGER, comte de Pallars, 13,
ARNAU ESTEVE, 266 34 bis, 67, 94, 85, 96, 130, 131,
155, 158, 159, 162, 214, 227, 33, 36, 67, 288, 293, 444
233, 260, 281, 376, 399, 400, AVINYÓ, clergue, 77
401, 402 AYÇA, sarraí, 176
ARNAU ROSSELL, 306 Aznar d’Osca, miles, 19 bis
ARNAU ROIG, 403 AZNAR DE LLÍRIA, ballester, 445
ARNAU SA FONT, 297 AZNAR EIXIMENIS DE CAPARRÓS, 34
ARNAU SA TORRE, ballester, 445 AZNAR IÑÍGUEZ DE CORELLA, 34
ARNAU SAJEURA, 112 AZNAR LÓPEZ DE LUNA, 19 bis
ARNAU SALA, 361 AZNAR PÉREZ DE TENA, 388
ARNAU SARTOR, 56
A RNAU S EGUÍ , veguer del comte
d’Empúries, 102, 189 — B —
ARNAU TAVERNER, jutge, 260
BALAGUER D’ARGELAGOSES, 361
ARNAU TEIXIDOR (Sabadell), 112
BALAGUER DE GUARDIOLA, 361
ARNAU TEIXIDOR (Vilves), 364
BALAGUER DE LIMINYANA (Llimiana?),
ARNAU TINTORER, 112
436, 437
ARNAU TORELLÓ, 380
BALAGUER DE PRESUIN, 361
ARNAU VAQUER (Alzira), 198
BALAGUER DE SOVIA, 363
ARNAU VAQUER (Josa), 287
BALAGUER GAUTER, 299
ARNAU VIVES, jueu de Camarasa, 262
BALAGUER MORA, 363
ARNAU XETMAR, 140
BALDOVÍ DE TUDELA, 32
ARRIGHETTO SPINOLA, 17
BARTOLOMEO DA NEOCASTRO, 454
ARTAL D’ALAGÓ, 61, 191, 282, 333, BARTOMEU, ballester, 445
344, 352 BARTOMEU BENANYA, notari, 359
ARTAL DE FOCES, 3, 282 BARTOMEU BORRELL, 297
ARTAL DE LUNA, nobilis, 19 bis, 38, 198, BARTOMEU CERDÀ, 436, 437
215, 242, 344, 355, 408 BARTOMEU COLOM, ballester, 445
ASCARA vg. Lascara BARTOMEU CORCINADA, 299
ASPÀREG DE LA BARCA, arquebisbe de BARTOMEU D’ALOU, 427
Tarragona, 367 BARTOMEU DAVID, 95
ASSALIT DE GUDAL, 367, 380 BARTOMEU D’EN COMA, 363
ASTRUC, jueu de Castelló, 143 BARTOMEU D’OLUJA, 266
ASTRUC DE PORTA, 105 BARTOMEU DE FARIGOLA, sacerdot, 197
ASTRUC GRACIÀ, 238 BARTOMEU DE MANS, 452, 453, 455
ASTRUC JACOB XIXONI, jueu, 438 BARTOMEU DE MONTADA, 112
ASTRUC RAVAIA, jueu, batlle, 35, 44, 45, BARTOMEU DE MONTALT, 283
47, 48, 53, 65, 66, 69, 70, 71, BARTOMEU DE MONTFALCÓ, monjo a
74, 76, 81, 86, 89, 90, 92, 93, Santes Creus, 394
102, 103, 106, 107, 110, 113, BARTOMEU DE PORTA, escrivà, 38
114, 135, 136, 141, 142, 143, BARTOMEU DE RAVANERA, 415
149, 189, 206, 208 BARTOMEU DE ROMANS, 416, 417
ASTRUC SALANDÍ, jueu, 56 BARTOMEU DE ROTALLA, 228
ASTRUGA (na) (esposa de Jucef Ravaia), BARTOMEU DE SALA, 442
407 BARTOMEU DE SANAÜJA, escrivà jurat, 275
ASTRUGUET (fill d’Astruc Gracià), 238 BARTOMEU DE SANTA MARIA, 198
ATÓ DE FOCES, miles i nobilis, 14, 29, BARTOMEU DE Sussia, 403
BARTOMEU DE VALL, 112 BERENGUER BARDINA, notari, 1 bis

BARTOMEU DE VILAFRANCA, 277, 448 BERENGUER BARRAT, 144
BARTOMEU DOMÈNEC, 436, 437 BERENGUER BASTER, 296
BARTOMEU FUSTER, 439 BERENGUER BLANC, 436, 437
BARTOMEU GILABERT, 306 BERENGUER BONFILL, 141, 145
BARTOMEU GUASC, 436, 437 BERENGUER BOQUET, 361
BARTOMEU HISPÀ, notari, 75, 113, 114 BERENGUER BORRELL, 57
BARTOMEU MAGARELL, 361 BERENGUER CARBÓ DE PALAU, 403
BARTOMEU MALLORQUES, 436, 437 BERENGUER CERVIÀ, 237
BARTOMEU MARQUÈS DE CERVERA, 266 BERENGUER CIGAR, 361, 362, 363, 364
BARTOMEU PELLISSER, 424 BERENGUER COMTE DE CAMPRODON, 206
BARTOMEU PILÓS, 436, 437 BERENGUER D’ABADIA, 52
BARTOMEU ROMEU, 296, 448 BERENGUER D’ABADIA, clergue, 144
BARTOMEU SABATER, 439 BERENGUER D’ALSONE, 387
BARTOMEU SANTCELONI, 436, 437 BERENGUER D’ANGLESOLA, 367
BARTOMEU SUTOR, 436, 437 BERENGUER D’ARTERIS, 427
BARTOMEU TARÍN, 457 BERENGUER D’ENTENÇA, 138, 260, 377
BARTOMEU VAQUER, 436, 437 BERENGUER D’ESCALA, 285
BARTOMEU VESIÀ, notari, 207 BERENGUER D’ESPINA, 386
BEATRIU, 12 BERENGUER D’ESTANY, escrivà, 122,
BEATRIU (filla de Guillem de Montca- 144, 411
da), 279 BERENGUER D’ESTELELA (Estadella?),
BEATRIU DE MALANY, nobilis, 168 436, 437
BEATRIU DE TORROELLA, 21, 40 BERENGUER D’HORT, 112
Bell-lloc, 112 BERENGUER D’HORTA, 57, 78
BENDIADE, 205 BERENGUER D’OLUJA, 73
BENENAT DE LAVÀNIA, canonge de Nar- BERENGUER D’OM, miles, 201, 202,
bona, 207 209, 210
BENET DE RASAL, notari, 220 BERENGUER D’ORENGA, 283
BENVENIST, jueu de Camarasa, 262 BERENGUER D’ORÍS, batlle i castlà de
BENVENIST DE PORTA, 181 Castellvell, 132, 171, 192, 358,
BERENGÀRIA ROSSELLA, 83 395, 411, 434, 442, 449
BERENGUER, abat de Sant Joan de les BERENGUER DALMAU, 440
Abadesses, 52, 78, 79, 80, 99, BERENGUER DE BELLVER (fill de Pere de
100, 230, 263, 339, 340, 341, Ribes), 332
353, 354 BERENGUER DE BELLVÍS, 361, 362, 363,
BERENGUER, bisbe de Barcelona, 367, 380 364, 446
BERENGUER, bisbe de Lleida, 367 BERENGUER DE BESALÚ, 439
BERENGUER, bisbe de Magalona, 207 BERENGUER DE BIANYA, 52
BERENGUER ADE, escrivà, 285 BERENGUER DE BIANYA, clergue de Cam-
BERENGUER AMAURÍ, 114 prodon, 353, 354
BERENGUER ARBOSSAR, 395 BERENGUER DE BISANYA, 137
BERENGUER ARNAU D’ANGLESOLA, nobilis, BERENGUER DE CAMPRODON, 206
8, 111, 129, 131, 257, 260 BERENGUER DE CANADELL, 311
BERENGUER ARNAU D’ILLA, miles, 201, BERENGUER DE CANET, 285
202, 209, 210 BERENGUER DE CAPELLADES, 16
BERENGUER BALLESTER, 436, 437 BERENGUER DE CARDONA, 13, 30, 38, 148
BERENGUER DE CASALS, 381 BERENGUER DE RIBES, canonge de

BERENGUER DE CASSASSAJA, 112 Lleida, 213
BERENGUER DE CASTELLAR, 157, 224 BERENGUER DE RIBES, rector de l’església
BERENGUER DE CASTELLET, 3 de Montblanc, 287
BERENGUER DE CELRÀ, 335 BERENGUER DE RIERA, 16, 179
BERENGUER DE CERVERA, 367 BERENGUER DE RIPOLL, notari, 115
BERENGUER DE CERVIÀ, comanador BERENGUER DE ROSANES, 355
d’Esplugues del Francolí, 237 BERENGUER DE ROSETA, 104, 148
BERENGUER DE CLARAVALLS, 409, 421, BERENGUER DE ROSETA, notari, 112
423, 424 BERENGUER DE RUBIO, 266
BERENGUER DE COMBA, 59, 60 BERENGUER DE RUBIÓ, 361
BERENGUER DE COQUETES, 434 BERENGUER DE SANT JOAN, 159, 162
BERENGUER DE CORA, 73
BERENGUER DE SANT JUST, mestre del
BERENGUER DE CORBEYONO, 241
temple a Aragó i Catalunya, 376,
BERENGUER DE CORREA, 305, 306
399, 400, 401, 402, 451
BERENGUER DE DOSRIUS, 284
BERENGUER DE SANT VICENÇ, 345
BERENGUER DE FINESTRES, 448
BERENGUER DE SARRIÀ (Barcelona), 39
BERENGUER DE GARÍ, franciscà, 179
BERENGUER DE SARRIÀ, rector de la
BERENGUER DE GUARNAL, 136
Roca, 381
BERENGUER DE JOSA, 288, 293
BERENGUER DE SEGU, 424
BERENGUER DE JOVAL, 298, 299
BERENGUER DE SUBIRATS, 413
BERENGUER DE LLANÇÀ, miles, 140
BERENGUER DE TERRASSA, escrivà, 443,
BERENGUER DE MANSO, 452, 453, 455
BERENGUER DE MOIÀ, 235 452, 453, 455
BERENGUER DE MONTMAJOR, 112 BERENGUER DE TORRE, mestre, ardiaca
BERENGUER DE MONTPAÓ, 129, 267 de Barcelona, 4, 16
BERENGUER DE NOGUERA, 78 BERENGUER DE TORROELLA, sotsveguer
BERENGUER DE PINEDA, 443 i veguer de Girona, 39, 43, 69,
BERENGUER DE PONTÓS, 51 77, 81, 93, 222
BERENGUER DE PORCELL, 299 BERENGUER DE VALL, prevere, notari, 197
BERENGUER DE PORTELLA, 94 BERENGUER DE VILA, 52
BERENGUER DE PROVENÇANA, 310 BERENGUER DE VILANOVA, 112
BERENGUER DE PUIG, 381 BERENGUER DE VILAHERTO, 21
BERENGUER DE PUIGPARDINES, 79, 80 BERENGUER DE VILAR, clergue d’Ordeig, 77
BERENGUER DE PUIGVERD, nobilis, 67, BERENGUER DE VILARAGUT, veguer de
111, 257, 260, 283, 290, 292, Vic, 64, 255
293, 294, 295, 297, 298, 299, BERENGUER DES MAS, 448
300, 301, 302, 303, 304, 305, BERENGUER DES PUIG, 361
306, 377 BERENGUER DES TORON, sacerdot, 339,
BERENGUER DE QUEIXANS, 15 340, 341
BERENGUER DE QUERALT, 361 BERENGUER DRAPER, 201, 202
BERENGUER DE RAJADELL, rector de BERENGUER ERMENART, 112, 148
Valls, 394 BERENGUER ERUMIR, 442
BERENGUER DE RATERA, 205 BERENGUER FERRAIS, 299
BERENGUER DE RIVALTA, sotsdiaca, no- BERENGUER FERRER, 361
tari, 446 BERENGUER FUSTER (Empordà), 102
BERENGUER DE RIBES, miles, 346, 395 BERENGUER FUSTER (Sabadell), 112
BERENGUER GAIOLL, 144 BERENGUER TORREDA, 358

BERENGUER GARRIGA, saig, 78, 104 BERENGUER VITAL, 112
BERENGUER GARSÉN, 361 BERENGUERA (esposa de Berenguer
BERENGUER GERARD, 198 Rovira), 192
BERENGUER GILABERT, notari, 258 B E R E N G U E R A (esposa de Ramon
BERENGUER GIRONA, 112 d’Orcau), 396
BERENGUER GRAULA, 112 BERENGUERÓ PELLISSER, 452
BERENGUER GUINART, ardiaca d’Urgell, 13 BERENGUERONA (filla del comte Pere Hug
BERENGUER GUIÓ, 436, 437 i esposa de Pere Bertran), 68
BERENGUER LLANÇOLL, 360 BERENGUERONA (filla de Bernat de
BERENGUER MALLOL, 179 Pratdebous), 440
BERENGUER MARCET, 112 BERENGUERONA (filla de Duran de Pira-
BERENGUER MARTORELL, 403 rio i esposa de Ramon Romeu),
BERENGUER MILLÀS, 361 146, 203, 275
BERENGUER MIR, rector d’Alcolea, 73 BERNARDÍ BERÒS, 321
BERENGUER MOLTÓ, 404, 405 BERNARDÓ CAVALLER, 72
BERENGUER OLLER, prevere (Sabadell), BERNARDÓ DE CASTELLET, 453, 455
112 BERNARDÓ DE GRANALL, 89
BERENGUER OLLER (PONTS), 361 BERNARDÓ DE RIERA, 16
BERENGUER PARIS, 436, 437 BERNARDÓ ERMENGOL, 203
BERENGUER PELLISSER, 452 BERNARDÓ FERRER, ballester, 445
BERENGUER PINYOL, batlle de Tortosa, BERNAT, abat de Sant Salvador de
422, 437, 439 Breda, 354
BERENGUER PIQUER, 304 BERNAT, arquebisbe de Tarragona, 307
BERENGUER RENTELLS, 433 BERNAT, bisbe d’Elna, 367
BERENGUER RICULF, 357 BERNAT, capellà de Lavansa, 283
BERENGUER ROIG, 389 BERNAT, clergue, 182
BERENGUER ROIG (Martorell), 395, 403 BERNAT, diaca, 57
BERENGUER ROSTET, 76 BERNAT, elegit bisbe de Mallorca, 380
BERENGUER ROVIRA, 192 BERNAT (fill de Joan Guitard), 266
BERENGUER SA FAGA D’OLIANA, 303 BERNAT (fill de Pere Estruc), 285
BERENGUER SAJEURA, 112 BERNAT (fill de Ramon Porter), 192
BERENGUER SANÇ, 403 Bernat, pellisser, 190
BERENGUER SASTRE, 112 BERNAT, porter reial, 228
BERENGUER SATANYANA, 361 BERNAT, prevere, 192
BERENGUER SELVANY, batlle de Sabadell, BERNAT, prior de Santes Creus, 394
112, 148 BERNAT ADALBERT, 72
BERENGUER SENÍS, 305 BERNAT AIMERIC, 181
BERENGUER SERRA, sastre del rei, 412 BERNAT AIMERIC, jutge, 187
BERENGUER SERRA (Tortosa), 436, 437 BERNAT AIMERIC D’ÀGER, 73
BERENGUER SESPITAL, 422 BERNAT ALAIS, 266
BERENGUER SIURANA, 436, 437 BERNAT ALBERT, 439, 455
BERENGUER TAIÀ (júnior), 144 BERNAT ALEGRET, 361
BERENGUER TAIÀ (sènior), 144 BERNAT ALIBERT, 402
BERENGUER TERRANY, 162 BERNAT ALTAL D’ALCOVER, 424
BERENGUER TOLOSA, 35 BERNAT AMAURÍ, 162
BERNAT ANDREU (Barcelona), 16 BERNAT D’OLZINA, 382

BERNAT ANDREU (Oliana), 297 BERNAT D’OM, miles, 159, 161, 162,
BERNAT ARBERT, 436 201, 202, 209, 210
BERNAT Aveentes, 112 BERNAT D’ORRIOLS, miles, 169, 170, 428
BERNAT BALARÓ, 304 BERNAT DAGANET, 112
BERNAT BANY, 69, 70 BERNAT DALMAU, 361
BERNAT BARDINA, 240 BERNAT DE BEDOÇ, miles (fill), 58
BERNAT BARRAT, batlle de Fórnols, 345 BERNAT DE BEDOÇ (pare), 58
BERNAT BARTOMEU, 399, 400, 401 BERNAT DE BELLVER, 188
BERNAT BERENGUER, 300 BERNAT DE BELLVÍS, alcaid de Monte-
BERNAT BLANC, 225 sa, 261
BERNAT BORRELL, 57 BERNAT DE BERÓS, 318
BERNAT BOU, batlle de Sabadell, 112 BERNAT DE BOLEA, porter, 412
BERNAT BOU, 113 BERNAT DE BOMPÀS, 381
BERNAT BOVET, 436, 437 BERNAT DE BORRASSÀ, 361, 364
BERNAT BRECERUT, saig, 77 BERNAT DE BORREDÀ, escuder, 44, 51, 81
BERNAT BURGUET, 275, 448 BERNAT DE BOSC, comanador de Bor-
BERNAT CALDERA, 436, 437 riana, 237
BERNAT CAMPANER, 361 BERNAT DE BOSCÀ, 303
BERNAT CARCOLET, 304 BERNAT DE CALDERS, 59, 60, 185
BERNAT CARRIÓ, escrivà, 358 BERNAT DE CALVONIBUS, mestre, 278
BERNAT CLERGUE DE SES ONONUS, 298, 299 BERNAT DE CAMARASA, 148
BERNAT COLOM, 364 BERNAT DE CAMÓS, batlle, 189
BERNAT CONOR, 267 BERNAT DE CANALS, 395
BERNAT CORNA, notari, 102 BERNAT DE CASANOVA, monjo a Santes
BERNAT CORTIT D’AGRAMUNT, 199 Creus, 394
BERNAT D’ALBAMEL, ballester, 445 BERNAT DE CASESNOVES, 132, 395
BERNAT D’ALBIÀ, 120 BERNAT DE CASTELL, 190
BERNAT D’ALMENARA, 361 BERNAT DE CASTELLOLÍ, miles, 148, 358
BERNAT D’ALSAMORA, 436, 437 BERNAT DE CAUDARASA, 119
BERNAT D’ANGLESOLA, 111, 158, 159, BERNAT DE CENTELLES, nobilis, 8, 54,
162, 260, 288, 293 171, 352
BERNAT D’ANGLE, 52 BERNAT DE CLARAVALLS, 423
BERNAT D’AQUAPULCRA, escrivà, 212, 263 BERNAT DE CODINA DE CASTELLTERÇOL, 278
BERNAT D’AQUAVIVA, 21, 22 BERNAT DE COLL, 222
BERNAT D’ARMENTERA, 99 BERNAT DE CORSAVELL, 208
BERNAT D’ARTESONA, miles, 254 BERNAT DE CORTS, 436, 437
BERNAT D’EN ROC, 304 BERNAT DE COSTA, 201, 202
BERNAT D’ERIGI, 239 BERNAT DE DOSRIUS, 308
BERNAT D’ESTELELA, prior dels dominics BERNAT DE FENOLLAR, miles, 241
de Mallorca, 209, 210 BERNAT DE FENOLLERS, ballester, 445
BERNAT D’OLIVERA, notari, 92 BERNAT DE FIGUERES, 12
BERNAT D’OLIVETA, notari, 157, 206 BERNAT DE FINESTRELLES, 361
BERNAT D’OLLEROLS, sacerdot, 339, 340, BERNAT DE FOIXÀ, 380
341, 353, 354 BERNAT DE FONT, 16
BERNAT D’OLZET, 112 BERNAT DE FONTROSER, 35
BERNAT DE FORNELLS, 25 BERNAT DE PALOL, 120, 121, 190

BERNAT DE FRANCÀS, notari, 284 BERNAT DE PALOL, jurisperit, 132, 442,
BERNAT DE GAIÀ, prevere, 112, 148 449
BERNAT DE GUALBA, 35 BERNAT DE PALOL DE VILANOVA, miles, 140
BERNAT DE GUARDIOLA, 361 BERNAT DE PALOMERES, rector de Vall-
BERNAT DE L’ABADIA, 312 fogona, 339, 340, 341
BERNAT DE LACERA, 112 BERNAT DE PANSA, saig, 285
BERNAT DE LLANÇÀ, 12 BERNAT DE PEDRERA, miles, 74, 86, 88,
BERNAT DE LLETÓ, miles, 82 90, 99, 189
BERNAT DE LLINARS, 225, 297 BERNAT DE PERALADA, 277
BERNAT DE LLINEROLA, 436, 437 BERNAT DE PERATALLADA, noble, 448
BERNAT DE MALILIGA, prevere i escrivà, BERNAT DE PINA, 115
253 BERNAT DE PINO, monjo a Santes
BERNAT DE MALLEÓ, 260 Creus, 394
BERNAT DE MANLLEU, 112 BERNAT DE PLEGAMANS, 185
BERNAT DE MANRESA, miles, 83 BERNAT DE POLEGIANO, 389
BERNAT DE MANRESA (Tortosa), 436, 437 BERNAT DE PONT, veguer de Lleida, 225
BERNAT DE MANSO, 112 BERNAT DE PONTS, 401
BERNAT DE MATARÓ, jurisperit, 426, 448 BERNAT DE PORTELLA, 367
BERNAT DE MATARÓ, monjo a Santes BERNAT DE PORTELLA, nobilis, 157, 179,
Creus, 394 181, 184, 275
BERNAT DE MEARATA, 112 BERNAT DE PRATDEBOUS, 440
BERNAT DE MEDERATA, 112 BERNAT DE PRATO DE BESALÚ, jurisperit i
BERNAT DE MIMO, 112 jutge, 21, 22, 26, 42, 43, 65, 76,
BERNAT DE MIRAMBELL, 405 77, 81, 168, 222, 223, 224, 260
BERNAT DE MIRAVALLS, comanador de la BERNAT DE PUIG, ballester, 445
batllia i de la casa de l’Hospital BERNAT DE PUIGALT, vicepreceptor del
de València, 237, 272 Temple a Aragó i Catalunya, 73
BERNAT DE MONTCENÍS, 436, 437 BERNAT DE PULCROSOLANO, 112
BERNAT DE MONTECAPRIO (Montcabrer?), BERNAT DE REAIRO, 15
197 BERNAT DE RAGART, 313
BERNAT DE MONTMELÓ, clergue, 58 BERNAT DE REIXAC, notari, 208
BERNAT DE MONTPALAU, 266 BERNAT DE RIBA, 285
BERNAT DE MONTPAÓ, miles, 29, 36, 45, BERNAT DE RIERA, 381
46, 147, 161, 166, 167, 237 BERNAT DE RIPOLL, 387
BERNAT DE MONTREAL, 424 BERNAT DE RIUMORS, miles, 12
BERNAT DE MUNTADA (1), 112 BERNAT DE ROCA, miles, 274
BERNAT DE MUNTADA (2), 112 BERNAT DE ROCAMADOR, 267
BERNAT DE NOGUERA (fill de Ramon de BERNAT DE ROSANES, 308
Noguera), 78 BERNAT DE ROTALLA, miles, 228
BERNAT DE NOGUERA, clergue, 144 BERNAT DE ROVINAXOS, 360
BERNAT DE NOVELL, escolar, 182 BERNAT DE RUBIÓ, 319, 320
BERNAT DE PADRINÀS, 301 BERNAT DE RUPE, miles, castlà de Mi-
BERNAT DE PALAU (Castellvell), 403 lany, 79, 99, 100
BERNAT DE PALAU, canonge de la Seu BERNAT DE SA PEDRERA, 99, 100
de Palma de Mallorca, 201, 202 BERNAT DE SABRÀ, 390
BERNAT DE SALA, veguer de Manresa, BERNAT DE VIC, jutge i notari de Gi-

179, 428 rona, 9, 10, 11, 19, 21, 22, 23,
BERNAT DE SANTA EUGÈNIA, 2, 3, 8, 24, 25, 35, 39
21, 380 BERNAT DE VIC (ciutadà de Barcelona),
BERNAT DE SANT DANIEL, 19 16, 448
BERNAT DE SANT MINIAT, 201, 202 BERNAT DE VILA, prevere, 52
BERNAT DE SANT MIQUEL, clergue, 50, 65 BERNAT DE VILAFRESER, sagristà de la
BERNAT DE SANT ROMÀ, miles, 92 Seu de Girona, 93
BERNAT DE SANT VICENÇ, 137 bis, 367 BERNAT DE VILAGRASSA, 426
BERNAT DE SANTA CLARA, 304 BERNAT DE VILANOVA, 436, 437
BERNAT DE SANTA COLOMA, 132, 171 BERNAT DE VILAR, miles, 99, 100
BERNAT DE SANTA EUGÈNIA, 367 BERNAT DE VILA-ROJA, 319
BERNAT DE SANTA OLIVA, 360 BERNAT DE XÈRICA, 422
BERNAT DE SARAGOSSA, 201, 202, 209, BERNAT DEL CONGOST, 288, 293
BERNAT DES CASTELL, 300
210, 268, 272
BERNAT DES FITOR, 266
BERNAT DE SARRIÀ, 360
BERNAT DES NOGUER, ballester, 445
BERNAT DE SITGES, 441
BERNAT DESPUIG, 422
BERNAT DE SITJAR, 57, 185
BERNAT DEULOFEU, 75
BERNAT DE SOBARB, canonge de la Seu BERNAT DIACA, jutge, 59, 60
de Palma de Mallorca, 201, 202 BERNAT DOMÈNEC (Girona), 135
BERNAT DE SOLANS, 297 BERNAT DOMÈNEC DE CASTELLÓ, 12
BERNAT DE SOLER, 53 BERNAT DONAT, 436, 437
BERNAT DE SORRIBES, 88 BERNAT DURAN, 34
BERNAT DE SORROCA, lloctinent del batlle BERNAT DURFORT, conseller de Barce-
de Vic, 144 lona, 16
BERNAT DE TÀRREGA, notari, 199 BERNAT DURFORT (Girona), 135, 136
BERNAT DE TÉRMENS, batlle de Mont- BERNAT EMBRIAC, 361
blanc, 387 BERNAT ERVIGI, 112
BERNAT DE TERRÓS, 427 BERNAT ESCOLÀ, 299
BERNAT DE TORRE, 390 BERNAT ESCRIVÀ, 215, 269, 285, 286,
BERNAT DE TORREBADAL, 455 311, 334, 390, 407, 412, 433, 448
BERNAT DE TORRELLES, comanador de BERNAT ESTEVE, 197, 206
Puig-reig, 399, 400, 401, 402 BERNAT ESTRUC, 82, 285
BERNAT DE TORROELLA, 53, 65 BERNAT FÀBREGA, 298
BERNAT FAVARA, 436, 437
B ERNAT DE TORRENT , canonge de
BERNAT FEBRER (Martorell), 395
l’Estany, 197
BERNAT FEBRER (Tortosa) , 436, 437
BERNAT DE TORRENTS, miles, 184
BERNAT FERRER (Cervera), 266
BERNAT DE TOUS, 213 BERNAT FERRER (Ponts), 361
BERNAT DE VALLCORBA, 112 BERNAT FERRER DE BARBERÀ, 112
BERNAT DE VALLS, 436, 437 BERNAT FERRER DE BOSC, 288, 293
BERNAT DE VERDÚ, 436, 437 BERNAT FI, 144
BERNAT DE VERI, 201, 202 BERNAT FOCALT, jurisperit, 68
BERNAT DE VIC (pare) (ciutadà de Gi- BERNAT FOCALT, 267
rona), 135, 136, 285 BERNAT FOLC, 396
BERNAT DE VIC (fill), 135, 285 BERNAT FONT, 361
BERNAT FORNER, 304 BERNAT OROMIR, 304

BERNAT FUSTER, 112 BERNAT PALOL, escrivà, 21
BERNAT FUSTER DE SANT BOI, 240 BERNAT PAÓ (fill), 387
BERNAT GALCERAN, notari, 255, 272 BERNAT PAÓ (pare), 387
BERNAT GERBERT, 436, 437 BERNAT PASCASI, 325, 326
BERNAT GOMAR, 112 BERNAT PEIRONET DE SANTA COLOMA, 387
BERNAT GRAMANET, 361 BERNAT PELACONS, 436, 437
BERNAT GUASC, 287, 421, 435 BERNAT PERE, 436, 437
BERNAT GUERAU, 361 BERNAT PICORNELL, 308
BERNAT GUILLEM (Palma de Mallorca), BERNAT PIQUER (Fornells), 304
201, 202 BERNAT PIQUER (Tortosa), 436, 437
BERNAT GUILLEM (Ponts) (1), 361 BERNAT PONÇ, conseller de Barcelona,
BERNAT GUILLEM (Ponts) (2), 361 jurisperit, 16, 426
BERNAT GUILLEM D’ENTENÇA, miles i BERNAT QUERALT, 421
nobilis, 1 bis, 5, 8, 61, 67, 344 BERNAT QUERUBÍ, 65
BERNAT GUILLEM DE CLARÀ, canonge de BERNAT REVERT, 436, 437
la Seu de Girona, 335 BERNAT REVERT, pegunter, 436
BERNAT GUILLEM DE PINELLS, jurisperit, BERNAT RIBA, 300
296, 382, 455 BERNAT ROCA, 192
BERNAT HORTOLÀ, 436, 437 BERNAT ROCA, 430
BERNAT HUG DE SERRALLONGA, nobilis, BERNAT RODER, 261
100, 159, 341, 367 BERNAT ROGER, comte de Pallars, 29
BERNAT IGELA, 361 BERNAT ROGER D’ERILL, 260, 281
BERNAT IOÇRE, 363 BERNAT ROGER, 220
BERNAT ISARN (pare), 135, 136 BERNAT ROMEU, 357
BERNAT ISARN (fill), 135, 136, 441 BERNAT ROSSELL, batlle de Castellvell,
BERNAT JULIÀ, 208 187
BERNAT LEVET, 363 BERNAT ROSSELL, prevere, 121, 192, 434
BERNAT LLAMBART, 363 BERNAT SAGARRIGA, 361
BERNAT LLORENÇ, 361 BERNAT SA SALA, porter reial, 150
BERNAT LLORET, jurisperit, 266, 267 BERNAT SABATER, 187
BERNAT MARCH, 68 BERNAT SALUTS, 301
BERNAT MARTÍ (Cervera), 266 BERNAT SALVET, 423
BERNAT MARTÍ (Tortosa), 436, 437 BERNAT SANÇ, 57
BERNAT MATEU, 266 BERNAT SARTET, 304
BERNAT MEGER, 55 BERNAT SASTRE, 112
BERNAT MERCADER, 253 BERNAT SERRA, 361
BERNAT MIRÓ, 436 BERNAT SIURANA, cursor, 436, 437
BERNAT MOLINER, 112 BERNAT SQUILLATI, 273
BERNAT MOLTÓ, 120 BERNAT TEIXIDOR (Josa), 303
BERNAT MORA, 436, 437 BERNAT TEIXIDOR DE TORNAFORT, 317
BERNAT MORELL, 361 BERNAT TORNER, 301
BERNAT NADAL, escrivà, 165 BERNAT TORRES, ballester, 445
BERNAT NEBOT, 436, 437 BERNAT TRAVER, 39
BERNAT NINOT, 387 BERNAT TRILLONA, 361
BERNAT OLIVA, 299 BERNAT VALENTÍ, 201, 202, 209, 210,
BERNAT OLOMAR, escolar, 182 268, 272, 432
BERNAT VEGER, 363 BLASCO EIXIMÈN D’AYERBE, miles i pre-

BERNAT VILELLA, 304 ceptor de l’infant Alfons, 128,
BERNAT VIDAL, 285, 286, 297, 345 147, 151, 153, 195, 277, 288, 293
BERNAT VIVES DE CALONGE, 25 BLASCO PERE, 236
BERTRAN, escrivà, 412 BLASCO PÉREZ D’AZLOR, preceptor de
BERTRAN D’ALER, 234 l’infant Jaume, 128, 232, 237,
BERTRAN DE BAILO: 19 bis 288, 293, 334
BERTRAN DE BARADE, monjo a Santes BOMAT, 361
Creus, 394 BONAFILLA (filla d’Astruc Gracià), 238
BERTRAN DE BAULUZ, 367 BONAFONAT DE NA MONTAGUDA, 165
BERTRAN DE BELLPUIG, 242 BONANAT (mestre, legat de Roma), 242
BERTRAN DE CALASSANÇ, 37 BONANAT BARRALER, 296
BERTRAN DE CASTELLET, 2 BONANAT D’OCELL, 336
BERTRAN DE GUALTER, 361 BONANAT DE BORDILS, 285, 345
BERTRAN DE GUANSER, cellerer major de BONANAT DE LENÇO, ballester, 445
Santes Creus, 394 BONANAT DE PEDRA, escrivà, 203
BERTRAN DE LADOÇ, escuder, 118 BONANAT DE SOLSONA, 389
BERTRAN DE MONTFALCÓ, 394 BONANAT DE TORREBADAL, 357
BERTRAN DE PRATS, 395 BONANAT OCELLS, 394
BERTRAN DE TAMARIT, notari, 234, 276 BONANAT SABATER, 16
BERTRAN DE VILAFRANCA, camerari de BONANAT VIDAL, 436, 437
Tarragona, 213, 378, 458 BONET (en), 304
BERTRAN DE VILAR, miles, 119 BONET (fill de Salamó Aninai), 149
BERTRAN DESLLOR, 239 BONET Micot, ballester, 445
BERTRAN HUGUET, notari, 260, 396 BONETA (filla d’Astruc Gracià), 238
BERTRAN ROSSELL, prevere, 411 BONETÓ DE GRAUS, 276
BERTRANDO D’ARTUSIO, miles, 331 BONFILL, 141
BESALÚ BURGUÈS, lloctinent de notari, BONIFACI DE SOLER, 382
285, 286 BONIFACIO D’AGLIANO, comte de Mon-
BESALÚ DE MATIS D’OLOT, 332 talbano, 8, 9, 10, 11
BESALÚ DE PLANA, prevere de Milany, BORRÀS COLOMER (1), ballester, 445
339, 340, 341 BORRÀS COLOMER (2), ballester, 445
BLANCA, 81 BORRÀS DE BASSIA, 209, 210
BLANCA (esposa de Bernat Moltó), 120 BORRÀS DE MONTORNÈS, porter reial, 105
BLANCA (esposa de Guillem Olomar), BORRÀS DE RICMAÇANIS, 395
441 BORRÀS VIDAL, ballester, 445
BLANCA (esposa de Simó Desllor), 239 BORREL SANXIS, 436, 439
BLANCA (filla d’Ermengol de Banye- BORRELLA, 12
res), 213 BORTAL VILAMER DE VILANOVA (de Pra-
BLANCA DE CREIXELL, 42, 43, 44, 45, 47, des), 424
50, 51, 53, 65, 77, 93, 109, 149 BRUNISSÉN, 68
BLANCAÇ, 53 BRUNISSÉN DE CAMÓS, 285
BLANCONA (filla de Duran de Pirario), BURC FERRER DE SAPORRA, 90
146, 203 BURCARD DE MONTEMORANTIS, miles (ca-
BLASCO, batlle de Bailo, 134 valler angeví), 331
BLASCO D’ALAGÓ, 14, 29, 454 BURD COC, 305, 306
BLASCO EIXIMENIS, miles, 45 BURD D’ALARCÓN, ballester, 445
BURD DE ROSANES, 395 10, 11, 13, 29, 128, 147, 282,
BURD DES VILAR, 94, 95 408, 454, 459
BURD FERRER, 64 CONSTANÇA DE BERGA, 388
CORBARÁN D’ORANDUÇ, 19 bis
CORBARÁN DE LOBERA, 19 bis
— C — CORBARÁN DE VIDAURE, 351
COSTA, 81
ÇAHAC BARATA, ballester, 445 ÇULEIMAN, fill d’Omar, ballester, 445
ÇAHET ALPUGPI, ballester, 445
ÇALEMA RIMOF, jueu, 234
Caliz, 354 — D —
Camí de Peramola, 443, 452, 453,
455 DALMAU, abat de Sant Joan de les
Camp, 112 Abadesses, 52, 100
Canaló, 112 DALMAU DE BELIANA, 73
Capozuc, 95 DALMAU DE CASTELL, 367
CARDONET, porter reial, 280 DALMAU DE CASTELLNOU, 158, 159, 160
CARLES (I), rei de Nàpols i Sicília, 331, DALMAU DE COSTA, miles, 64, 74
338, 350, 384 DALMAU DE CREIXELL, 224, 377
CARRIGÓ (en), 363 DALMAU DE MANSOLIU, notari, 296
CARROÇ, senyor de Rebollet, 3, 454 DALMAU DE MATADEPERA, 59, 60
CASTELLAÇ, 112 DALMAU DE PALOL, miles (fill), 58, 62,
CASTELLANET, 360 75, 81, 99, 100, 106, 107, 110,
CASTELLÓ (en), 364 212, 222, 223, 224, 230, 263,
CASTELLÓ DE SIARRATA DE GARRIGÀS, 53 274, 332, 339, 340, 341, 353, 354
CASTELLÓ PONÇ DE MALFERIT, 198 DALMAU DE PALOL (pare), 58, 81
CASTELLÓ REPELÓS, 82 DALMAU DE REQUESENS, precentor de
CASTELVÍS, ballester, 445 Girona, 26, 40, 41
CATERINA (doña), 388 DALMAU DE ROCABERTÍ, 367
CERDÀ D’ANDRIS, jurat, vicenotari, 86 DALMAU DE ROCABERTÍ, vescomte, 21,
CERVERÓ, 303 22, 23, 169, 170
CERVIÀ DE RIERA, custos reial de ports DALMAU DE SANT MARTÍ, 367
i marítimes, 258, 377 DALMAU DE TIMOR, 367
CLAR (en), 266 DALMAU DE TORRE, 278
COLRAT, procurador del rei, 430 DALMAU DE VILACARA DE ROSSELLÓ, 332
COLTARD, 112 DALMAU DE VILARASA, boteller, 412
COMA DE FALGARS, 354 DALMAU DE VILAÜR, 114
COMALADA, 354 DALMAU HONRAT, escrivà, 141, 145
COMENGESIUS, miles, 151, 153 DAVID D’EN VIDAL, 285
COMPANYÓ D’ESTANYOL, prevere de Gi- DAYPHUT ABETAX, ballester, 445
rona, 51 DIA SÁNCHEZ DE GARIZ, 351
CONSTANÇA (error per Isabel?; filla del DIAGO GRANT, 34
rei Pere II), 236 DIAGO IÑÍGUEZ, 34
CONSTANÇA (filla de Jaume Pere), 440 DIAGO MARTÍNEZ (fill de Martí d’Aibar),
CONSTANÇA (filla de Roger Bernat, comte 351
de Foix), 147, 151, 155, 232 DIAGO MÚRIZ DE MORENTIAIN, 34
CONSTANÇA, reina d’Aragó, 2, 3, 8, 9, DIAGO ORTIZ DE FALCES, 34
DIAGO PÉREZ D’ESCORNA, cavaller, 352 DOMÈNEC DE VALLS, 436, 437

DIAGO PÉREZ DE SOTÉS, 32, 34, 351 DOMÈNEC DE VILANTORS, 313
DÍAZ SÁNCHEZ DE BUSTAMANTE, adelantado DOMÈNEC DE XÈRICA, 436, 437
major de Múrcia, 219 DOMÈNEC DES MONT, 364
DÍDAC DE CENYDO, 19 bis DOMÈNEC DON JOAN DE SANCHO, 388
DIDAGUELLO (fill del precedent), 19 bis DOMÈNEC FEBRER, 436, 437
DIONÍS, rei de Portugal, 236, 282 DOMÈNEC FLANDINA, 436, 437
DOLCET PELLISSER, 144 DOMÈNEC GIL, 433
DOMÈNEC (fill de Sanç Iugorda), 431 DOMÈNEC GIL, ballester, 445
DOMÈNEC (prevere), 306 DOMÈNEC LLEONARD, 436, 437
DOMÈNEC ASPRO, 415 DOMÈNEC LLOP DE MORIELLO, 220
DOMÈNEC BACÓ, 436, 437 DOMÈNEC MARQUÈS, 198
DOMÈNEC BEZÍ, 19 bis DOMÈNEC MARTÍNEZ, 19 bis
DOMÈNEC BLAS, lloctinent del sobre- DOMÈNEC MARTÍNEZ ESPINELL, 128
junter de Jaca, 220 DOMÈNEC MEDINA, 220
DOMÈNEC BOLEA, 220 DOMÈNEC MESSEGUER, 436, 437
DOMÈNEC BONET, rector de Castelldans, DOMÈNEC MIRÓ, 437
172, 173, 174 DOMÈNEC MORELL, 387
DOMÈNEC BONET (Tortosa) , 436, 437, 439 DOMÈNEC MORIELLO, 220
DOMÈNEC CARTXÀ, 436, 437 DOMÈNEC NADAL, 437
DOMÈNEC D’ADÓ, 439 DOMÈNEC NAVARRO, ballester, 445
DOMÈNEC D’ARTIEDA, 19 bis DOMÈNEC NEBOT, 436, 437
DOMÈNEC D’EJEA, ballester, 445 DOMÈNEC NISÀ, 220
DOMÈNEC D’EN JUST, 220 DOMÈNEC OLLER, 436, 437
DOMÈNEC D’OREAFERRO, 19 bis DOMÈNEC PASCASI, ballester, 445
DOMÈNEC D’OSCA, porter, 458 DOMÈNEC PERE (germà de Domènec
DOMÈNEC D’ULLE, 19 bis Tello), ballester, 445
DOMÈNEC DE BERBEGAL, 334 DOMÈNEC PERE D’ARGENT, ballester, 445
DOMÈNEC DE BENEDICTA, 19 bis DOMÈNEC POBLADOR, 436, 437
DOMÈNEC DE BITERA, 436, 437 DOMÈNEC PROVENÇAL, 436, 439
DOMÈNEC DE CASTELLAR, 424 DOMÈNEC ROBERT, 436, 437
DOMÈNEC DE CASTELLNOU, 436, 437 DOMÈNEC SANÇ DE SOGORB, ballester,
DOMÈNEC DE L’ALCAL, notari, 134 445
DOMÈNEC DE LA MASSANA, 239 DOMÈNEC SASTRE, 436, 437
DOMÈNEC DE MONTREAL, tenderer (Llei- DOMÈNEC SES CASES, 299
da), 327, 329 DOMÈNEC SANÇ, ballester, 445
DOMÈNEC DE MONTREAL (Prades), 424, DOMÈNEC SANÇ DE MONTALBÀ, notari,
425 404, 405, 406
DOMÈNEC DE MONTREAL, ballester, 445 DOMÈNEC SIURANA, 436, 437
DOMÈNEC DE MONTSÓ, 37 bis DOMÈNEC SOCIRANA, 19 bis
DOMÈNEC DE SALELLES, 220 DOMÈNEC SORIÀ, ballester, 445
DOMÈNEC DE SERRA, veguer i lloctinent de DOMÈNEC TELLO, ballester, 445
veguer del Vallès, 104, 112, 185 DOMÈNEC VALLALEA, 220
DOMÈNEC DE SERRA, notari, 450 DOMÈNEC VEDELL, 436
DOMÈNEC DE TRAGÓ, lloctinent del co- DOMÈNEC VIDAL, 436, 437
manador de Puig-reig, 227 DOMINGO D’ALCAL, 134
DURAN (fill de Duran de Pirario), 146, 203 ELISENDA (filla de Berenguer Rovira),
DURAN DE Pirario, 146, 203, 275 192
DURAN PERER, 309 ELISENDA (filla d’Ermengol de Banye-
res), 213
ELISENDA (germana de Pere de Vilar-
— E — dell), 185
ELISENDA DE ROSANES, 308
ECHIVARDO DE CHABBENAYS, comte de ELVIRA (esposa de Rodrigo de Bailo),
Bigorra, 29 134
EIXIMÈN CORNELL (fill de Pere Cor- ÈNNEC ARZEZ, 19 bis
nell), 444
ÈNNEC DE BAILO, 19 bis
EIXIMÈN CORNELL (pare de Pere Cor-
ÈNNEC DE FUSTIÑANA, 34
nell), 444
ÈNNEC DE RADA, 33, 34
EIXIMÈN D’ARTIEDA, miles, 19 bis, 331
ÈNNEC LLOP DE JOSA, 27
EIXIMÈN D’OLLETA, 34
ÈNNEC LLOP DE JASA, porter major
EIXIMÉN D’UNCASTILLO, 19 bis
reial, 232
EIXIMÈN D’URREA, nobilis (pare), 67,
ENRIC, rei de Navarra, 27, 28, 33
288, 293, 352
ENRIC, comte de WADIMONTIS, miles
EIXIMÈN D’URREA (fill), 444
(cavaller angeví), 331
EIXIMÉN DE BAILO, 19 bis
EIXIMÈN DE BERBUSA, 220 ERMENGARDA (esposa de Gil de Peral-
EIXIMÈN DE FOCES, 2, 3, 4 ta), 261
EIXIMÈN DE LOBERA, 19 bis ERMENGOL (X), comte d’Urgell, 129,
EIXIMÈN DE SOTÉS, 32 260, 361, 362, 363, 364, 376
EIXIMÈN DE VILELLA, 19 bis ERMENGOL COSTANTÍ, lloctinent del ve-
EIXIMÈN GALINDO, ballester, 445 guer de Lleida, 225
EIXIMÈN GARCÉS, 19 bis ERMENGOL DE BANYERES, 213
EIXIMÈN GARCÍEZ, porter, 351 ERMESSENDA DE CABRERA, 141, 145
EIXIMÈN LLOP D’EMBÚN, 46 ESCALER, 82
EIXIMÈN LÓPEZ, 19 bis ESCLARMONDA (filla d’Ermengol de
EIXIMÈN LÓPEZ DE ANICS, 19 bis Banyeres), 213
EIXIMÈN GOLZÁLVEZ DE VALTIERRA, 34 ESPERCÓ, 303
EIXIMÈN IÑÍGUEZ, 19 bis ESTEFANIA DE TRIST, 388
E IXIMÈN M ARTÍNEZ (fill d’Eiximèn ESTEVE CEDINA, 297
d’Artiedo), 19 bis ESTEVE DE GALLE, 220
EIXIMÈN OCHOA D’AVANOS, 34 ESTEVE DE PUIG, 348, 349
EIXIMÈN PÉREZ (fill de Pere Avarca), ESTEVE DE QUERCHU, prevere, 258
19 bis ESTEVE DE ROURE, prevere, 427
EIXIMÈN PÉREZ D’ANDILLA, 360 ESTEVE DE SALA, 264
EIXIMÈN PÉREZ D’ARENÓS, 5 ESTEVE DE SETA, porter, 452, 453, 455
EIXIMÈN PÉREZ DE LOBERA, 19 bis ESTEVE DE SIMILI, miles (cavaller an-
EIXIMÈN SANÇ, ballester, 445 geví), 331
EIXIMÈN SABATA, 261, 360 ESTEVE DE SOLSONA, comanador de
ELIONOR (filla d’Eduard I d’Anglaterra), Remolins, 73
271, 307 ESTEVE DE VILARASA, 162
ELISENDA (esposa de Bernat de Portella) ESTEVE GIL TARÍN, 4
179, 184 ESTEVE JULIÀ, 255
ESTEVE NOVELLS, escrivà i notari, 1 bis, FERRAN PÉREZ, degà de Sevilla i Pa-
234, 288, 289, 290, 291, 292, lència, 242
293, 294, 295, 297, 298, 299, FERRAN PÉREZ DE CHALAS, 34
300, 301, 302, 303, 304, 305, 306 FERRAN PÉREZ DE PINA, 232, 380
ESTEVE NÚÑEZ, cavaller, 351, 352 FERRAN RODRÍGUEZ, miles, 209, 210,
ESTEVE SOGOVANO, 73 268, 272
ESTOPANYÀ (en), 436, 437 FERRAN SANÇ, castlà de Sant Esteve de
ESTRANY DE TRUJARS, 112 Llitera i Montclús, 1 bis
EUNUCUS DE JASERA, 390 FERRAN SANXÍS, 34 bis
EUSTACHE D’ARDICOURT, miles, 331 FERRANDO, bisbe de Tuy, 242
EVA DE FOCES, 444 FERRER BAROT, 35
FERRER BORRELL, 57, 78
FERRER CLAVELLS, 288, 293
— F — FERRER DE BALSARENY, 197
FERRER DE BAS, 422, 436, 437
FÀBRICA, 354 FERRER DE BIOSCA, 266, 266
FAC AMUFFERI, ballester, 445 FERRER DE BOADELLA, 278
FAMÉN ABINFAMIRA, ballester, 445 FERRER DE CALDERS, ballester, 445
FAMET ALGUASIR, ballester, 445 FERRER DE CAMBRILS, 436, 439
FARIGOLA, 112 FERRER DE CAMPLLONG, clergue, 335
FAZIO DA PARMA, notari, 454 FERRER DE CASACUBERTA, batlle de
FELIP (III, rei de França), 207 Lluçà, 157
FELIP D’ESPIELLS, 16 FERRER DE CASTELLDANS, 312
FELIP DE N’ANDREU, 172 FERRER DE CASTELLÓ, escuder, 312, 313,
FELIP ROIG, lloctinent del veguer de 314, 315, 316, 317, 318, 319,
Camprodón, 157 320, 321, 322, 323
FELIP SORROCA, 144 FERRER DE FEMOSA DE ÇUTANELLO, 188
FÈLIX DE GARRIGA, 112 FERRER DE MANRESA, jutge, 8, 9, 10,
FÈLIX DE MANSO, 112 11, 16, 21, 22, 23, 26, 32, 33,
FÈLIX DE ROMAU, 112 40, 41, 184, 387
FERRAN, abat de Montaragó, 380 FERRER DE PERELLÓ, 395
FERRAN ALAMÁN, 19 bis, 388 FERRER DE PIERA, 237, 256, 282, 391
FERRAN D’ARES, 19 bis FERRER DE PUIG SORIGUER, 112
FERRAN D’OBLICIS, 360 FERRER DE PUJOL, 190, 275, 442
FERRAN DE BAILO, 19 bis FERRER DE QUARRIANO, miles, 148
FERRAN DE BRENDA, 19 bis FERRER DE QUERALT, batlle de Martorell
FERRAN DE DOMENYO, cavaller 365 i Castellvell, 182, 192, 395, 411
FERRAN DE GRAUS, 19 bis FERRER DE SANTA CLARA, 304
FERRAN DE SARSUMÁN, 388 FERRER DE SOLDEVILA, 363
FERRAN GARCÉS, 19 bis FERRER DE SOLER, 18
FERRAN GARCÍA, ardiaca de Palenzue- FERRER DE VALL, miles, 335
la, 242 FERRER DE VILANOVA, 240
FERRAN JUÁNEZ, escrivà, 219 FERRER DES QUER, 303
FERRAN LÓPEZ, 19 bis FERRER ESTORNELL, 436, 437
FERRAN MARÍ, notari, 415, 416, 417, FERRER GARÍ, 16, 342
418, 419 FERRER GERARD, 448
FERRAN MARTÍNEZ, 450 FERRER GRAULA, 112
FERRER MALLOL, veguer de Barcelona, Galbert Durban, frare, cavaller del

batlle de Cervera, 16, 112, 146, temple, 391
179, 203, 310, 426 GALBET D’ARONZ, 34
FERRER MARQUET, saig, 78 GALCERAN, batlle de Creixell, 53, 106, 107
FERRER MATOSES, 440 GALCERAN ALBERT, comanador del castell
FERRER MIRÓ, 119 de Siscar, 237
FERRER PAU, 144 GALCERAN D’ANGLESOLA, 393
FERRER RAMON, ballester, 445 GALCERAN DE CARTELLÀ, 367
FERRER ROSSELL, 420, 421, 423, 424, 425 GALCERAN DE PINÓS, 367
FERRER ROVIRA, 381 GALCERAN DE PINÓS, nobilis, 8, 30, 129,
FERRER ROIG, 403 131, 293, 300, 303, 304, 377, 427
FERRER SALANDÍ, jueu, 142, 143 GALCERAN DE PUIGVERD, 394
FERRÍS DE LIÇANA, procurador de Ca- GALCERAN DE ROSANES, 308
talunya, 53, 139, 179 GALCERAN DE SALES, miles, 99, 100,
FIGUERA (en), 73 137, 169
FIGUERES MOMIR, 12 GALCERAN DE SANTA FE, 289, 293
FIGUERÓ FERRER, 141 GALCERAN DE TIMOR, comanador de
FLANDINA, 12 Sant Pere de Calenda i Casp, i
FORTANER DE IASSES, 275 lloctinent del castlà d’Amposta,
FORTUNY, bisbe de Tarassona, 67 237, 451
FORTUNY DE CAYAL, notari, 444 GALCERAN DE TOUS, monjo a Santes
FORTUNY DE DOMENY, miles, 19 bis Creus, 394
FORTUNY LÓPEZ DE BAILO, 19 bis GALCERAN DE VOLTRERA, miles, 449
FORTUNY SÁNCHEZ DE VERA, miles, 128, GALCERAN MASCARÓ, prevere, 430
215
GALLARD DE VILAMUR, miles, 361, 363, 364
FORTUNY GUERRER, ballester, 445
GALLART DE JOSA, comanador del Temple
FRANC DE WISAMALA, miles (cavaller
de Barberà, 18
angeví), 331
GAMIR, 112
FRANCESC BURGUET, 201, 202, 209, 210,
GARCI GUTIÉRREZ, ardiaca de Brivies-
268, 272
ca, 242
FRANCESC CARROÇ, 360
GARCI JOFRE, 242
FRANCESC DE CALLADA, 73
GARCI PÉREZ DE OMBÍA, 242
FRANCESC DE CLERGUE, 201, 202, 268, 272
GARCIA (alcalde), 34
FRANCESC DE CLITERIO, 209, 210
GARCIA, bisbe de Tarassona, 242
FRANCESC DE PLA, 239
GARCIA [...], 19 bis
FRANCESC FERRER DE FORNELLS, 345
FRANCESC PORTA, 187 GARCIA ALMORAVIT, 32
FRANCESC SA TALLADA, comanador d’Ascó, GARCIA AIBAR, 388
procurador general del temple GARCIA CHAMINA, notari, 34
a Catalunya i Aragó, 325, 326, GARCIA CONVIÑA D’AZAGRA, 34
327, 329 GARCIA D’HORTA, 367
FREDERIC (infant, fill del rei Pere), 282 GARCIA D’ORÍS, 34
GARCIA DE BOLEA, 220
GARCIA DE MORIELLO, 220
— G — GARCIA DEL CORRAL, 220
GARCÍA EIXIMÈN, 19 bis
GALACIÀ DE TARBA, 457 GARCIA EIXIMÈN, porter reial, 157
GARCIA EIXEMÉNEZ D’ORÍS, 34 GENER RABASSA, notari, 98, 336, 438

GARCIA ESQU[...], 19 bis GENER ROIG, 395
GARCIA FERRANDIS DE LIENAS, 19 bis GENOVÈS DE COLL, 395
GARCIA GARCÉS D’ARAZURI, 34 GERARDO (prevere cardenal de l’església
GARCIA IÑÍGUEZ D’ARGEDAS, 34 dels Dotze Apòstols, Roma), 207
GARCIA LLOP, ballester, 445 GERARDO DA POSTA, 2, 3, 8, 9, 10, 11
GARCIA LO[...]BERRE, 19 bis GERARD D’YVORT, miles (cavaller ange-
GARCIA LÓPEZ, enfermer de Santa Maria ví), 231
de Pamplona, 34 GIL BALDOVÍN, alcalde de Tudela, 32,
GARCIA LÓPEZ D’ANSANO, 458 33, 34
GARCIA LÓPEZ D’ARRAISTA, 34 GIL D’UCAR, 34
GARCIA MARTÍNEZ D’ARTASONA, 355 GIL DE GODOS, 415
GARCIA MARTÍNEZ DE LARÍN, 34 GIL DE PERALTA, 261
GARCIA OCHOA, prior de Roncesvalls, 34 GIL DE SALSI, miles (cavaller angeví), 331
GARCIA ORTIZ DE AZAGRA, 32, 33, 36 GIL DOMÍNGUEZ, notari del rei de Cas-
GARCÍA PÉREZ (fill de Pere d’Anies), tella, 247, 248, 249, 250, 251
19 bis GIL EIXEMÉNEZ DE FALCES, 34
GARCIA PÉREZ DE CADREITA, 34 GIL EIXEMÉNEZ DEL ROMAN, 360
GARCIA PÉREZ DE FALCES, 19 bis GIL MARTÍNEZ D’AIBAR, 34
GARCIA PÉREZ DE LARBESA, 388 GIL PÉREZ LAÝN, 134
GARCIA PÉREZ DE MEITAT, 367 GIL SANÇ, 458
GARCIA PÉREZ DE SANSIA, 19 bis GILABERT DE BOSQUERONS, 381
GARCIA PÉRIZ DE VALLELOBARIO, 334 GILABERT DE CENTELLES, miles, lloctinent
GARCIA ROMEU, nobilis, 33, 128, 367 de Gastó de Bearn a Catalunya,
GARCIA RUIZ D’URREA, justícia de Te- 55, 112, 118, 119, 132, 171, 352,
rol, 200 358, 435
GARCIA SÁNCHEZ DE CABANES, 19 bis GILABERT DE CRUÏLLES, 367
GARCIA SÁNCHEZ DE LESA, comanador GILABERT DE CRUÏLLES, 5, 12, 13, 14,
de Barbastre, 237 21, 28, 33, 38, 74, 86, 89, 90,
GARCIA TODONER (1), 436, 437 92, 121, 138, 148, 169, 190,
GARCIA TODONER (2), 436, 437 242, 282, 288, 289, 290, 291,
GARCIA VERDÚ, 19 bis 292, 293, 294, 295, 307, 377,
GARCIAS D’ALVERO, 360 435, 448
GARCIAS MARETO, 431 GILABERT DE FÀBRICA, 187
GARCIAS PÉREZ D’OZA, 360 GILABERT DE NOGUERA, 437
GARSIÓ DE LA MARCA, miles, 118 GIRONA, 69, 70
GASTÓ (forner de Xàtiva), 198 GIRONÈS DE SAGRERA, 345
GASTÓ, vescomte de Bearn, 55, 118, GOFFREDO IMPERATORE, jutge de Mes-
119, 120, 121, 122, 132, 144, sina, 454
146, 147, 148, 151, 153, 171, GOMBAU DE BENAVENT, 36
182, 187, 190, 192, 253, 259, GOMBAU DE MERITA, 422
275, 284, 309, 324, 337, 345, GOMBAU DE MITERA, 175
351, 358, 395, 403, 411, 434, GOMBAU DE TRAMACED, 444
442, 449 GÓMEZ GARCÍA, 219
GENER, abat de Santes Creus, 390, 394 GÓMEZ PÉREZ D’ORRONIS, 34
GENER BELDIA, 436, 437 GONZALVO D’ASPES, 19 bis
GONZALVO DE FONTOVA, 440 GUIDONE BENINCASA, 87

GONZALVO DE LLÍRIA, ballester, 445 GUIU CAPDEPORC, jutge, 8, 9, 10, 11,
GONZALVO EIXIMÈN, 360 GUIDONIS VARUENDIS, 87
GONZALVO GARCÍA DE ESTRADA, 242 GUGLIELMO, marquès de Monferrato, 242
GONZALVO GARCÍAS, 360 GUILELMUS DE ROCHAFOLIO, 9, 10
GONZALVO GIL DE LOS ARCOS, 32, 34 GUILLEM (Pontós), 53
GONZALVO IBÁÑEZ DE BAZTÁN, alferes de GUILLEM, ballester, 445
Navarra, 32, 33, 34 GUILLEM, bisbe de Girona, 367
GONZALVO PÉREZ, bisbe de Segòvia, 245 GUILLEM, bisbe de Vic, 367
GONZALVO RUÍZ DE LOS ARCOS, 34 GUILLEM, clergue de Sant Martí de
GOSSART DE FRENIS, miles (cavaller Castellar, 71
angeví), 331 GUILLEM (fill d’Arnau de Codona), 278
GRIMMERIUS RONDANA, 432 GUILLEM, prior de Santa Maria del
GUALE L’ESTENDART, miles (cavaller Coll, 353, 354
angeví), 331 GUILLEM, sotsprior de Santes Creus, 394
GUARAU, 112 GUILLEM ABAT, 443
GUERAU, rector de Sant Esteve de GUILLEM AIMIC, 179
Cervelló, 386 GUILLEM ALARIC, capellà de Valls i
GUERAU CABAL, dominic, 179 notari, 18
GUERAU D’ABADIA, 71
GUILLEM ALARIC, ardiaca de València, 262
GUERAU D’AQUILÓ, miles, 37, 68
GUILLEM ALEMANY, miles, 81, 222, 274,
GUERAU DE BANYERES, 213
353, 354
GUERAU DE BESSONS, 386
GUILLEM ALFERIC, miles, 140
GUERAU DE CASES, 395
GUILLEM AMIGUET, 364
GUERAU DE CASTELLÓ, veguer de Girona
G UILLEM A NDREU , notari i rector
i Besalú, 39
d’Igualada, 358
GUERAU DE CASTELLÓ, 263
GUILLEM ANGOL, 79
GUERAU DE CERVELLÓ, 235, 241, 346,
348, 349, 386 GUILLEM ARIOL, 240
GUERAU DE CERVIÀ, 168, 169 GUILLEM ARNAU, 436, 437
GUERAU DE CLARIANA, 348, 349 GUILLEM ARNAU DE CASTELLVERDÚ, 129
GUERAU DE CLUSA, 188 GUILLEM BALLESTER, 436, 437
GUERAU DE GENESTA, 239 GUILLEM BANY, 69, 70
GUERAU DE PLA, 112 GUILLEM BARBER, 112
GUERAU DE RIU, miles, 201, 202, 209, 210 GUILLEM BASTER, 59, 60
GUERAU DE SANT JAUME, 442 GUILLEM BATEJAT, 112
GUERAU DE SERA, 215 GUILLEM BATLLE, prevere i notari, 171,
GUERAU EBRÍ, 202 308, 434
GUERAU EN GILSSENDIS, 205 GUILLEM BAYER, 285
GUERAU JORDÀ, clergue, 345 GUILLEM BEDOÇ, 436, 437
GUERAU MARTÍ, 297 GUILLEM BERENGUER (Ossera), 300
GUERAU OLIVELLA, 436, 437 GUILLEM BERENGUER (Cantavella), 413
GUERAU ROSTEU, 113 GUILLEM BERENGUER DE MONTPELLER, 149
GUERAU SA CORBELLA, comanador de GUILLEM BLANC, 112
Corbins, 325 GUILLEM BONET, 112
GUERAU, vescomte de Cabrera, 5, 6, GUILLEM BURGUÉS, 148
30, 154 GUILLEM CALAFAT, 436, 437
GUILLEM CALB DE BESCARLO, 320 GUILLEM D’OLIVERA, ESCRIVÀ, 92

GUILLEM CALDERA, 436, 437 GUILLEM D’OLIVERES, 112
GUILLEM CAMARASA, 361 GUILLEM D’OLIVETA, 284
GUILLEM CAMARATA, 162 GUILLEM D’OLZINA, 112
GUILLEM CAMPSOR, 92 GUILLEM D’ULLASTRELL, 112
GUILLEM CANICER, comanador de Sant GUILLEM DE BALAGUER, 436, 437
Valentí, 237 GUILLEM DE BALBIS, 222
GUILLEM CAPI, 436, 437 GUILLEM DE BANC DE BESALÚ, batlle de
GUILLEM CARBÓ, 162 Besalú, 72
GUILLEM CARBONELL (Alinyà), 299 GUILLEM DE BANYERES, 367
GUILLEM CARBONELL (Prades), 421 GUILLEM DE BARDOLL, 162
GUILLEM CARLES, jurisperit, 11 GUILLEM DE BARRIS (Berry?), miles
GUILLEM CASSART, escrivà, 52 (cavaller angeví), 331
GUILLEM CATALÀ, 436, 437 GUILLEM DE BEAUJAU, gran mestre del
GUILLEM CLERGUE DE PINYA, escrivà Temple, 459
jurat, 332 GUILLEM DE BEGUR, 68
GUILLEM CLUSA, 361 GUILLEM DE BELLERA, nobilis, 129,
GUILLEM COLRAT, batlle, 387 228, 254
GUILLEM COMELLA, 297 GUILLEM DE BELL-LLOC, 275
GUILLEM COMPANY, 112 GUILLEM DE BELLVEÍ, notari, 118, 133,
GUILLEM CORNELL, clergue de Flaçà, 77 222, 257
GUILLEM COSTA, 436, 437 GUILLEM DE BELLVERGER (Pulcroviridia-
GUILLEM D’ABELLA, 364 rio), 112
GUILLEM D’ABELLARS, comanador de GUILLEM DE BELLVÍS, 239
Barberà, 85, 430 GUILLEM DE BLANES, 296, 353, 354
GUILLEM D’ALARIC, capellà, 18 GUILLEM DE BORDILS, 387
GUILLEM D’ALCALÁ DE QUINTO, 183 GUILLEM DE BUERIA, clergue de For-
GUILLEM D’ALCOVER, 436, 437 nells, 66
GUILLEM D’ALDA, escrivà, 60 GUILLEM DE CABESTANY, comanador de
GUILLEM D’ALMENARA, 393 Calataiud, 237
GUILLEM D’ALOU, batlle de Sant Feliu GUILLEM DE CAIXANS, clergue, 26, 40,
de Guíxols, 75 41
GUILLEM D’ANGLESOLA, 367 GUILLEM DE CALDERS, 288, 293, 376
GUILLEM D’ANGLESOLA, nobilis, 111, 129, GUILLEM DE CAMBRILS, 436, 437
131, 360, 376 GUILLEM DE CAMP DE VILA, 297
GUILLEM D’ANGLESOLA, batlle de Ramon GUILLEM DE CANELLES (Lluçà), 157
Folc de Cardona, 387 GUILLEM DE CANELLES (Ponts) (1), 361
GUILLEM D’ANSER, 299 GUILLEM DE CANELLES (Ponts) (2), 361
GUILLEM D’APE, 283 GUILLEM DE CANELLIS, templer, 459
GUILLEM D’EN BORT, castlà de la Ver- GUILLEM DE CANET, nobilis, 8, 129, 137,
neda, 316 138, 158, 159, 160, 181, 201,
GUILLEM D’ESPIELLS, veguer i batlle de 202, 209, 210, 347, 350
Barcelona, 203, 238, 381, 382 GUILLEM DE CAPDELLA, notari, 312, 313,
GUILLEM D’ESPONELLÀ, miles, 302, 303, 314, 315, 316, 317, 318, 319,
304 320, 321, 322, 323
GUILLEM D’OLESA, 16 GUILLEM DE CAPDEVILAR, 298
GUILLEM DE CARDONA, 367 GUILLEM DE GUÀRDIA, 361

GUILLEM DE CARDONA, 133 GUILLEM DE LLACERA, 16
GUILLEM DE CASAL, 304 GUILLEM DE LLACUNES, 321
GUILLEM DE CASSÀ DE LA BISBAL, 113 GUILLEM DE LLETONA, 381
GUILLEM DE CASSÀ DE SANT FELIU DE GUILLEM DE LLINARS, 66
GUÍXOLS, 114 GUILLEM DE MANRESA, jurisperit, 426
GUILLEM DE CASSANYA, 205 GUILLEM DE MATA, escrivà, 12
GUILLEM DE CASTANYA, rector de Sant GUILLEM DE MEDIONA, 367
Sadurní de Castellvell, 253, 403 GUILLEM DE MIRALLE, miles, 340
GUILLEM DE CASTELLBELL, 241 GUILLEM DE MIRAVALLS, precentor de
GUILLEM DE CASTELLNOU, vescomte, Mallorca, 201, 202
miles, 129, 170, 196, 198, 242, GUILLEM DE MIRAVET, comanador de
331, 377 Gardeny, 73, 330
GUILLEM DE CASTELLÓ, 19 GUILLEM DE MONTAGUT, ballester, 445
GUILLEM DE CASTELLOLÍ, 13, 30 GUILLEM DE MONTCADA, 380
GUILLEM DE CASTELLTERÇOL, canonge de GUILLEM DE MONTCADA, vescomte de
l’Estany, 197 Bearn, 367
GUILLEM DE CASTELLVELL, miles, 241 GUILLEM DE MONTCADA (fill de Ramon
GUILLEM DE CASTELVELL (Pallars), 281 de Montcada, senyor de Fraga),
GUILLEM DE CERET, batlle de Penís- 279
cola, 256 GUILLEM DE MONTGRÍ, sagristà de Girona,
GUILLEM DE CERVELLÓ, 367 21, 22, 24, 345
GUILLEM DE CERVELLÓ, nobilis, 8, 16 G UILLEM DE M ONTGRÍ , comanador
GUILLEM DE CERVERA, 367 d’Osca, 73
GUILLEM DE CIRERA, 157 GUILLEM DE MONTJUÏC, conseller de
GUILLEM DE CLARAMUNT, 367 Barcelona, 16
GUILLEM DE CLARAMUNT, comanador de GUILLEM DE MONTOLIU, 422
Cervera, 237 GUILLEM DE MONTPALAU, 121
GUILLEM DE CLUSELLA, 209, 210 GUILLEM DE MONTSERRAT, 348, 349
GUILLEM DE CODALET, 162 GUILLEM DE NA JULIANA, 112
GUILLEM DE COMABELLA, 387 GUILLEM DE NA MONTAGUDA, veguer i
GUILLEM DE COMADONS, 197 jutge, 227, 233
GUILLEM DE CONQUES, ballester, 445 GUILLEM DE NAGUIA, 395
GUILLEM DE COQUETES, 434 GUILLEM DE NARBONA, 198
GUILLEM DE CORNELLÀ, 71, 103 GUILLEM DE NOGUERA, 436
GUILLEM DE CORRECANTS, clergue, 50 GUILLEM DE NUEZ, 157
GUILLEM DE CREIXELL, 44, 45, 65, 354 GUILLEM DE PACS, miles, 346
GUILLEM DE DEVESA (1), 395 GUILLEM DE PALS, 34 bis, 37 ter, 39 bis
GUILLEM DE DEVESA (2), 395 GUILLEM DE PALAU (Castellvell), 120
GUILLEM DE FEU, 83 GUILLEM DE PALAU (Barcelona), 448
GUILLEM DE FIGUERA DE SOCARRAT, es- GUILLEM DE PALLEROLS, 301
crivà, 332 GUILLEM DE PALOU, 367
GUILLEM DE FUIÀ, 82 GUILLEM DE PARELLADA, 386
GUILLEM DE GUÀRDIA, 367 GUILLEM DE PEDRER, 391
GUILLEM DE GRAMANET, 364 GUILLEM DE PEDRÓS, 361
GUILLEM DE GRUELLS, 299 GUILLEM DE PENEDÈS, 303
GUILLEM DE PERERA, 112 GUILLEM DE SANTA MARGARITA, 112

GUILLEM DE PINEDA, 112 GUILLEM DE SANUY, miles, 191
GUILLEM DE PIRARIO, pregó, 448 GUILLEM DE SERO, 361
GUILLEM DE PINYA, 285 GUILLEM DE SITGES, clergue, escrivà, 90
GUILLEM DE PLANÈS, capellà de Sant GUILLEM DE SO, 158, 159
Feliu de Girona, 50 GUILLEM DE SOLÀ, notari, 59, 104, 112
GUILLEM DE PODIUM SPECULI, batlle de GUILLEM DE SOLDEVILA, 303
Castellvell, 403 GUILLEM D’ESPAÉN, miles, 103, 212, 222,
GUILLEM DE PONTELLS, 387 230, 263, 339, 340, 341
GUILLEM DE PORTELLA, 94 GUILLEM DE TARRAGONA, 367
GUILLEM DE PRATO, 382 GUILLEM DE TORRALLA, 261
GUILLEM DE PUEYO, 288, 293, 344 GUILLEM DE TORRE, veguer del Vallès,
GUILLEM DE PUIG (Pontós), 53 179, 278
GUILLEM DE PUIG, miles, 443, 452, GUILLEM DE TORRENT, 39
453, 455 GUILLEM DE TORRELLES, 241
GUILLEM DE PUIG D’OLENA, 399 GUILLEM DE TORRILLA, 4
GUILLEM DE PUIGDORFILA, 209, 210 GUILLEM DE TORROELLA, miles, 201, 202,
GUILLEM DE PUIGNAUCLER, comanador de 209, 210, 268, 272
Puig-reig, 227, 233, 258 GUILLEM DE TORROJA, notari, 367, 390
GUILLEM DE PUIGRODON, 361, 362 GUILLEM DE TRUJARS, notari, 57, 60, 78,
GUILLEM DE PUIGVERD, 367 83, 104, 185, 278
GUILLEM DE TRUJOLS, 358
GUILLEM DE PUIGVERD, 235
GUILLEM DE VALL, sagristà de Llers, 207
GUILLEM DE PUJADA, 62
GUILLEM DE VALLS, 436, 437
GUILLEM DE REIALS, 387
GUILLEM DE VALLVERD, 422
GUILLEM DE REIXAC DE BANYOLES, 135, 136
GUILLEM DE VELLA, comanador d’Aliagua,
GUILLEM DE RIBA, 381
237
GUILLEM DE RICOLFERES, saig, 157
GUILLEM DE VERNET, notari, 255
GUILLEM DE RIPOLL, 330
GUILLEM DE VILANOVA, comanador de
GUILLEM DE ROSANES, canonge de Bar-
Sant Llorenç d’Arenys, 237
celona, 275
GUILLEM DE VILANOVA DE BESCANÓ, 345
GUILLEM DE ROSET, prevere, 423
GUILLEM DE VILLAR (Sabadell), 112
GUILLEM DE ROVIRA (Hostoles), 109 GUILLEM DE VILAR, jurisperit, 145
GUILLEM DE ROVIRA, canonge de Bar- GUILLEM DE VILARASA, 162
celona, 184 GUILLEM DE VILARNAU, 177, 178, 422
GUILLEM DE SALA, notari, 1 bis, 85 GUILLEM DE VILARODONA, 436, 437, 439
GUILLEM DE SALA, jurista, 1 bis GUILLEM DE VILELLA, 304
GUILLEM DE SANT ACISCLE, 109 GUILLEM DE VOLTRERA, 434
GUILLEM DE SANT CLIMENT, 172, 173, 174 GUILLEM DE ZOLMEDES, 361
GUILLEM DE SANT FELIU, 16 GUILLEM DELS TORMS, 333, 404, 405
GUILLEM DE SANT JOAN, notari, 439 GUILLEM DES CASTELL (1), 300
GUILLEM DE SANT MARTÍ, 81 GUILLEM DES CASTELL (2), 300
GUILLEM DE SANT VICENÇ, 367 GUILLEM DES COLL, 303
GUILLEM DE SANT VICENÇ, batlle, pro- GUILLEM DES SOLER, 381
curador de Gastó de Bearn a GUILLEM DES TORRENTS, 95, 297
Catalunya i Mallorca, 148, 190, GUILLEM DÍAZ D’OIÓN, 351
259, 275, 284, 309, 337, 345, 442 GUILLEM DRAPER, escrivà, 9, 10
GUILLEM DURFORT, 272, 348, 448 GUILLEM HUMBALD, 16

GUILLEM EBRÍ, 201 GUILLEM ISARN, 299
GUILLEM EIMERIC, jurisperit i jutge, GUILLEM JOFRE, tresorer de la Seu de
378, 387, 430 Girona, 42
GUILLEM EIXERVIT, 364 GUILLEM JOFRE, jurisperit (Tortosa),
GUILLEM ESCRIVÀ, 367, 380 436, 437
GUILLEM ESTEVE, 71 GUILLEM JULIÀ, 412
GUILLEM ESTEVE, hospitaler de Tarra- GUILLEM LLULL, conseller de Barcelona,
gona, 378 16, 310
GUILLEM FERRER (1) (Cervera), 266 GUILLEM LLULL (Tortosa), 436, 437
GUILLEM FERRER (2) (Cervera) 266 GUILLEM MABILL, rector de Prades
GUILLEM FERRER (Martorell), 395 i notari, 409, 420, 421, 423,
GUILLEM FERRER (Tortosa), 177 424, 425
GUILLEM FERRER DE LOCEU, lloctinent GUILLEM MARC, 301
de Joan Peris Sabata, 85 GUILLEM MARÍ, 18
GUILLEM FERRER DE LOCIDO, 387 GUILLEM MARTÍNEZ, 351
GUILLEM FERRIOL, ballester, 445 GUILLEM MASSIP, 409, 420, 421, 423,
GUILLEM FOLLÀ, 88 424, 425
GUILLEM FORNER, 112 GUILLEM MATA, 12
GUILLEM FRANÇA, 436, 437 GUILLEM MERCADER, 112
GUILLEM FUJÀ, escrivà, 62, 76, 110, 345 GUILLEM MILÀ, ballester, 445
GUILLEM FUSTER, escrivà i notari, 85, GUILLEM MIR (Ponts), 361
176, 188, 199 GUILLEM MIR (València), 440
GUILLEM GALCERAN, 260 GUILLEM MIRALT, 387
GUILLEM GALCERAN DE CARTELLÀ, 42, 43, GUILLEM MOLINER, lloctinent del procu-
44, 47, 50, 53, 65, 77, 93, 109, rador de Catalunya, 184
149, 257, 343 GUILLEM MOLINER (notari de Lleida),
GUILLEM GALINDO, 436, 437 165, 176
GUILLEM GALLEC, 422 GUILLEM MOLINER (lloctinent del procu-
GUILLEM GALVANY, doctor en lleis, 452 rador de Catalunya), 179
GUILLEM GARRÍS, doctor en dret, 151, GUILLEM MOLINER (moliner), 197
153, 154 GUILLEM MOLTÓ, 406
GUILLEM GASSET, 363 GUILLEM MONTANER, monjo a Santes
GUILLEM GATS, 300 Creus, 394
GUILLEM GIL, 351 GUILLEM MORATÓ, notari, 201, 202
GUILLEM GODA, 436, 437 GUILLEM MORERA, 306
GUILLEM GOMAR (1), 112 GUILLEM MORO, 437
GUILLEM GOMAR (2), 112 GUILLEM OCHOA D’OSACO, 351
GUILLEM GRANELLS, notari, 312, 313, GUILLEM OLEGUER, 112
313, 314, 315, 316, 317, 318, GUILLEM OLLER, 112
319, 320, 321, 322, 323 GUILLEM OLOMAR, batlle de Morella,
GUILLEM GRONY, batlle de Barcelona, 16 115, 177, 178, 310, 342, 357,
GUILLEM GUISAN, 299 420, 421, 424, 425, 441
GUILLEM GUITARD, 436, 437 GUILLEM OREIES, 296
GUILLEM HOMDEDEU, 162, 225 GUILLEM PA I VI, 364
GUILLEM HUGUET, 436, 437 GUILLEM PERE, notari, 264
GUILLEM PERE DE CARDONETS, porter, 455 GUILLEM TERSA, 85, 204, 387
GUILLEM PERE DUSAY, 448 GUILLEM TERCÀ DE TANYÀ, 53
GUILLEM PÉREZ D’AZAGRA, 34 GUILLEM TODA, 364
GUILLEM PINTOR (fill), 436, 437 GUILLEM TODONER, 436, 437
GUILLEM PINTOR (pare), 436, 437 GUILLEM TORT, clergue, lloctinent de
GUILLEM POCULULL, 436, 437, 439 notari, 56
GUILLEM POCULULL, calafat, 436, 437 GUILLEM TRAVESSER, 299
GUILLEM POCULULL, pegunter, 436 GUILLEM UMBALD, 146
GUILLEM PONÇ, 240 GUILLEM UMBERT, 367
GUILLEM PORCELL, 299 GUILLEM VALENTÍ, 201, 202
GUILLEM PORTA, 363 GUILLEM VEIRIER, escrivà, 159, 162
GUILLEM PRIMA, 436, 439 GUILLEM VITAL (Sabadell), 112
GUILLEM RAMON DE CAMÓS, 264 GUILLEM VITAL, notari de Palamós,
GUILLEM RAMON DE DOAT, 119 334, 335
GUILLEM RAMON DE GRATALLOPS, 361 GUILLEMÓ (fill de Duran de Pirario),
GUILLEM RAMON DE JOSA, nobilis, 131, 146, 203
260, 288, 289, 290, 291, 292, GUILLEMÓ DE TORRE, veguer del Vallès,
293, 294, 295, 297, 298, 299, 184
300, 301, 302, 303, 304, 305, GUILLEMÓ DE TORRELLES, 241
306, 435 GUILLEMÓ ESCRIVÀ DE VALÈNCIA, 448
GUILLEM RAMON DE MONTCADA, nobilis, GUILLEMÓ RIPOLL, ballester, 445
6, 38, 67, 129, 131, 172, 242 GUILLEMÓ SALA, notari, 368
GUILLEM RAMON DE MONTCADA, senyor GUILLEMONA (filla de Jaume de Cer-
de Seròs, 115 vera), 283
GUILLEM RAMON DE SEIXÀ, miles, 79, GUILLEUMA (esposa d’Arnau Roger,
274, 340, 341, 353, 354 comte de Pallars), 281
GUILLEM RASOLA, 413 GUILLEUMA (filla de Guillem Esteve), 71
GUILLEM REIAL, 112 GUILLEUMA (vídua de Bernat de Vic),
GUILLEM RODER, 361 135, 136
GUILLEM ROIG, 301 GUILLEUMA EIXEMÉNEZ D’URREA, 444
GUILLEM ROMEU, 436, 439 GUISSER, 354
GUILLEM ROTBALD, 201 GURRIS (alcalde), 34
GUILLEM ROTLLÀ, 202
GUILLEM ROVIRA, 112
GUILLEM ROIG, miles, 24, 208 — H —
GUILLEM SA GUÀRDIA, 367
GUILLEM SA REDORTA, 172, 173, 174 HAMET ALTUCELLY, 219
GUILLEM SA ROCA, 252 HERBERT D’ORLEANS, miles, 331
GUILLEM SABATER, 424 HOMDEDEU SIMÓ, 436, 437
GUILLEM SABEC, 81 HUG (IV), comte d’Empúries, 367
GUILLEM SANÇ, 395, 403 HUG (V), comte d’Empúries, 39 bis,
GUILLEM SABATA, 351 67, 222
GUILLEM SAQUET, 162 HUG, notari d’Ortès, 119
GUILLEM SENYER, 21 HUG DE BELLPUIG, 360
GUILLEM SIGEROSA, notari, 68 H UG DE F ORCALQUIER, mestre de
GUILLEM SQUILLATI, 273 l’Hospital, 367
GUILLEM SUTOR, 436, 437 HUG DE MATAPLANA, 367
HUG DE MATAPLANA, prebost de Marsella, JAUME (fill de Guillem Esteve), 71

166, 167, 169, 170, 207, 242, 458 JAUME (fill natural de Jaume Pere), 440
HUG DES BAUS, nobilis, 30, 67, 354 JAUME (fill de Joan de Martí d’Aux), 419
HUGUET ALCHERII, 99 JAUME, forner, 176
HUGUET DE BLOMAT, 73 JAUME, fuster, ballester, 445
HUGUET DE CERVELLÓ, nobilis, 16 JAUME (germà d’Arnau de Serra de
HUGUET MAGESSE, 264 Gavarret), 278
HUGUET DE PUIGNAUCLER, 258, 346 JAUME (infant, fill d’Alfons X), 242
HUGUET D’ESPAÉN, miles, 53, 103 JAUME (infant, fill de Pere II), 147,
151, 155, 232, 242, 282, 334,
454, 458
— I — JAUME I, rei d’Aragó, 1 bis, 2, 3, 4, 5,
6, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16,
IACOPO MOSTACCI, 2, 3 32, 33, 38, 39, 52, 67, 91, 105,
IMBERTUS GUIDONIS, miles, 29 111, 154, 158, 167, 198, 265,
IOHANNES DE BOUN, 29
367, 376, 380, 382
ISABEL (filla del rei Pere, reina de
JAUME II, rei de Mallorca (infant) 8,
Portugal), 282
9, 10, 11, (rei) 158, 159, 160,
ISAAC, jueu (fill d’Astruc), 143
161, 166, 167, 170, 201, 202,
ISAAC, jueu (fill d’Astruc Gracià), 238
209, 210, 242, 268, 272, 273,
ISAAC, sastre, jueu, 397
282, 347, 350, 429, 432
ISAAC CORDOVÍ, jueu, 19
JAUME ALAMANY, batlle de Figueres, 56
ISAAC RAVAIA, jueu, 88
JAUME ALEGRE, 56
ISARN DE FANJAUX, 131
JOAN ALFONSO, 219
ISMAEL AVINGEMIL, jueu, 397
JOAN ALIBERT, 402
IUNIS, fill d’Asepheri, ballester, 445
JAUME ANDREU, 112
JAUME BAIXADOR, 436, 437
JAUME BEC, 336
— J —
JAUME BORDET, 273
JACOB, metge, jueu, 324 JAUME BORSER, 266
JACOB AVENRODRIC, jueu, 397 JAUME ÇACAL, ballester, 445
JAFUDAN ABINFAMIT, jueu, 234 JAUME CADELL, 273
JASPERT DE BARBERÀ, miles, 129, 131, JAUME CALBET, 304
147, 181, 184 JAUME CANYOT, 382
JASPERT DE BOTONAC, abat de Sant Feliu JAUME CLOTA, 112
de Girona, bisbe de València, JAUME COLL, 297
21, 22, 42, 43, 44, 47, 50, 51, JAUME COMELLA, 297
53, 65, 82, 131, 166, 169, 170, JAUME CONEGUERO, ballester, 445
225, 272, 282, 307, 377, 458 JAUME CULULL, 102
JASPERT DE CASTELLET, 21, 22 JAUME D’ALARIC, 133
JASPERT DE CASTELLNOU, 360 JAUME D’ALBET, ballester, 445
JASPERT DE PLANES, 440 JAUME D’ALBORITIS, precentor de Sant
JASPERT DE PUIG, 141, 143, 145 Feliu, 70
JASPERT, vescomte de Castellnou, 6, 8 JAUME D’AMALVÍ, notari, 311, 455
JAUME, batejat, 176 JAUME D’APE, 283
JAUME (fill de Duran de Pirario), 146, 203 JAUME D’ARENYS, miles, 141, 142, 143, 145
JAUME D’AUX (fill de Joan Martí d’Aux), JAUME DEMORA, 273

431 JAUME DEMORELLA, 390
JAUME D’HOSPITAL, 25 JAUME DE MUREDINE, veguer del Ros-
JAUME D’OBLITIS, sobrejunter de Jaca, 220 selló, 350
JAUME D’OLESA, escrivà, 429, 432 JAUME DE N’ALAIX, 436, 437
JAUME DAVIDS, 433 JAUME DE POMER, 206
JAUME DE BAILO, 220 JAUME DE PONTS, notari, 227, 233
JAUME DE BARCELONA, ballester, 445 JAUME DE PORT, notari, 342
JAUME DE BESORA, nobilis, 284 JAUME DE PORTELLA, lloctinent del batlle
JAUME DE BIANYA, jurisperit, canonge de Cervera, 266
d’Urgell, 288, 293, 297, 300, JAUME DE PUIG, 436, 437
301, 302, 303, 304, 325, 326, JAUME DE RIALP, miles, 392
327, 329, 330, 382, 428 JAUME DE ROCA, sagristà de Lleida,
JAUME DE BIOSCA, mestre cirurgià, 297,
11, 16
300, 301
JAUME DE ROSETA, 112
JAUME DE BOIXEDA, capellà de Grexan-
JAUME DE SALCOMELES, 363
terio, 92
JAUME DE SANT CLIMENT, escrivà de la
JAUME DE BOMATI, 361
reina Constança, 280, 389
JAUME DE BORDILS, 285, 345
JAUME DE BUSSON, miles (cavaller an- JAUME DE SANT DANIEL, 25
geví), 331 JAUME DE SANT FELIU, 112
JAUME DE CARDONA, 144 JAUME DE SANT MARTÍ, miles, 201, 202
JAUME DE CASALS, 300 JAUME DE SANTA, 404, 405, 406
JAUME DE CERVERA, nobilis, 283 JAUME DE SAVERDÚ, 387
JAUME DE CERVERA, monjo a Santes JAUME DE SOLDEVILA, 306
Creus, 394 JAUME DE SORRIBES, 92
JAUME DE COLL, 105 JAUME DE SUAU, 381, 382
JAUME DE DEVESA, 395 JAUME DE TÉRMENS, 387
JAUME DE DOSRIUS, escrivà, hebdomadari JAUME DE VALL SENYIU, miles, castlà de
de Besora, 284 Fraga, 368
JAUME DE FÀBRICA, 112 JAUME DE VILARAGUT, comanador de
JAUME DE FIGUEROLA, 112 Lleida, 237
JAUME DE FOLQUER, 361 JAUME DE XÈRICA, 242, 440
JAUME DE FONT, 112 JAUME DELIANA, 304
JAUME DE GUÀRDIA, 360 JAUME DOLS, 203
JAUME DE GUÀRDIA, rector de Mont- JAUME FERRER, diaca, 395, 449
blanc, 387 JAUME GALÍ, 390
JAUME DE LLERS, 52 JAUME GERBERT, 436, 437
JAUME DE LLORAC, miles, 361, 362, JAUME GRAULA, 112
363, 364 JAUME GRONY, 16
JAUME DE MANRESA DE CERVERA, 426 JAUME MACELLER, NOTARI, 146, 433
JAUME DE MARINA, notari, 209, 210 JAUME MARCINA, 112
JAUME DE MENÀRGUENS, 327, 329 JAUME MARQUÈS, notari, 438
JAUME DE MILLÀ, 361 JAUME MATEU, 112
JAUME DE MONTJUÏC, notari, 5, 6, 11, 389 JAUME MIR, escrivà, 287
JAUME DE MONTPESAT, 227, 233, 399, JAUME MERCERIE, 148
400, 401 JAUME MOLINER, 112
JAUME NADAL, 436, 437 JOAN D’ERLA, 220

JAUME OLIVERS, 436, 437 JOAN D’ESTELELA, 436, 437
JAUME OLLER, 253 JOAN DARD, 354
JAUME ORIG, escrivà, 273 JOAN DE BARRACHINA, escrivà, 415
JAUME PALERIE, escrivà, 140 JOAN DE BARRIS (Berry?), miles (cavaller
JAUME PADRINÀS, 301 angeví), 331
JAUME PERE (fill del rei Pere), 193, JOAN DE BERNUZ, 458
194, 195, 231, 360, 440 JOAN DE BOUN, miles (anglès), 29
JAUME PERERA, 304 JOAN DE BORAU, 220
JAUME PERPUNTER, 436, 437 JOAN DE BRETANYA, 33
JAUME RABASSA, notari, 361, 362, 363, JOAN DE CALBERA, 198
364, 392 JOAN DE CAMPORRELLS, escrivà, 368
JAUME RAEDOR, 361 JOAN DE CANEMARS, 436, 437
JAUME SA MELAN, 301 JOAN DE CASTALLS, 402
JAUME SABATER, 311, 346 JOAN DE CETINA, ballester, 445
JAUME TOSSELL, ballester, 445 JOAN DE CIRERA, capellà d’Albanyà,
JAUME SARANYANA, 361 141, 142, 143
JAUME SARTE, 428 JOAN DE CLARÀ, 53
JAUME SERRA, 209, 210 JOAN DE COIÓN, 34
JAUME SUNYOL, 239 JOAN DE DEVESES, prebost de l’Estany,
JAUME TEIXIDOR, 112 197
JAUME TORREBADAL, 436, 437 JOAN DE GRILLY, 459
JAUME VALENTÍ, 201, 202, 209, 210 JOAN DE JOSA, ballester, 445
JOAN, bisbe de ROFENIS, 271 JOAN DE LAGONESSA, miles (cavaller
JOAN (don), 34 angeví), 331
JOAN (fill de Pere de Calataiud), ba- JOAN DE LOBERA, 19 bis
llester, 445 JOAN DE MALBOSC, 391
JOAN, vescomte de Tremblay, miles, 331 JOAN DE MARTÍ D’AUX, 419
JOAN ADEMAR DE CABANYES, 208 JOAN DE MARTORELL, 453, 455
JOAN ALEMANY, 205 JOAN DE MONTFORT, comte de Squillaci
JOAN ALFONSO, bisbe de Palència, 242 i Montiscavosi, miles (cavaller
JOAN ALFONSO DE HARO, 242, 351 angeví), 331
JOAN AMORÓS, 424 JOAN DE MORA, ballester, 445
JOAN BACÓ, 436, 437 JOAN DE MORIELLO, 220
JOAN BAIXADOR, 436 JOAN DE NISI, miles (cavaller angeví),
JOAN BERENGUER, 436, 437 331
JOAN BERGAUD, 264 JOAN DE NOIRA, 303
JOAN BERNABEI, 220 JOAN DE PELACONS, 436, 437
JOAN BLANC, 11, 16 JOAN DE PINS, 278
JOAN CLIGNET, miles (cavaller angeví), JOAN DE PRÒIXITA, miles, 147, 195,
331 272, 454
JOAN CORBARÁN DE LEHET, 32, 351 JOAN DE PUIGMOLAR, 304
JOAN CORTEI, 436, 437 JOAN DE PUIGRODON, 361
JOAN CRISTÒFOL, 415 JOAN DE QUINTANA, 34
JOAN D’AIRANYE (Arén?) notari, 215 JOAN DE REVIERTA, 220
JOAN D’ARVIEUX, 220 JOAN DE RIUNAL, 315
JOAN DE SACI, miles (cavaller angeví), 331 JOAN PEDROLO, 436, 437
JOAN DE SALA, 264 JOAN PEIRIS, miles, 274
JOAN DE SANT MARTÍ, 112 JOAN PERA, ballester, 445
JOAN DE TAMARIT, 436, 437 JOAN PERE D’ALAGÓ, 191
JOAN DE TAMARIT (fill de n’Estopanyà), JOAN PERE D’AÑÓN, ballester, 445
436, 437 JOAN PERE DE CALCONES, 193
JOAN DE TENA, majordom de l’arxiprevere JOAN PÉREZ, 19 bis
de Terol, 450 JOAN PÉREZ, 19 bis
JOAN DE VEDERA, 53 JOAN PÉREZ, notari del rei de Castella,
JOAN DE VESCY, miles, secretari i pro- 242, 243, 244, 245, 270
curador del rei d’Anglaterra, JOAN PÉREZ (escrivà de Logronyo),
271, 307 351, 352
JOAN DE VILANOVA, 437 JOAN PÉREZ D’ARUERZA, 34
JOAN DE VILARODONA, 436 JOAN PÉREZ D’OLLETA, 34
JOAN DEL PUERTO, 415 JOAN PÉREZ D’OPATOS, 34
JOAN DÍAZ DE MARAFIENTAS, 34 JOAN PÉREZ DE LEGARRA, 351
JOAN DOMÈNEC DE TERRASSA, 415, 416, 417 JOAN PÉREZ DE MALLEY, alcaid de
JOAN DOÑA FELICIA (don), 388 Cortes, 34
JOAN FEBRIDOR, 304 JOAN PÉREZ DE TUDELA, 220
JOAN FERNÀNDEZ, 450, 456 JOAN PÉREZ MORZA, 34
JOAN GARCÉS D’ORÍS, abat de Monta- JOAN PERIS SABATA, veguer de Montblanc
ragó, 32, 34 i Tàrrega i batlle de Cervera,
JOAN GARCÍA DE LOAISO, 360 85, 127, 179, 266, 267
JOAN GIL TARÍN, salmedina de Saragossa, JOAN REIAL, 436, 437
4, 32, 33, 229 JOAN RODRÍGUEZ, 242
JOAN GONZÁLVEZ DE BAZTÁN, 32, 33 JOAN SAGRISTÀ, 436, 437
JOAN GONZÁLVEZ DE HAZCÓN, 242 JOAN SANÇ, ballester, 445
JOAN GUERAU, 52 JOAN SÁNCHEZ, 33
JOAN GUITARD, 266 JOAN SIRVENT, 436, 437, 439
JOAN HOMDEDEU, 209, 210 JOAN TALLADRIU, 436, 437
JOAN LAZANO, 1 bis JOAN VELL, 236
JOAN LESVILLAIN, miles (cavaller ange- JOAN VITAL, 297
ví), 331 JOANA (filla del rei Enric de Navarra),
JOAN MARTÍ, 236 33, 351, 352
JOAN MARTÍ D’AUX, 419, 431 JOANES DE CELLA (fill de don Miguel
JOAN MARTÍNEZ D’OLLETA, 34 de Cella), 407, 450, 456
JOAN MARTÍNEZ DE MEDRANO, 351 JOANES MARTÍNEZ, ballester, 445
JOAN MONTER DE CORNUDELLA, 424 JOANES MIQUEL, ballester, 445
JOAN NÚÑEZ, 219 JOFRE BERTRAN, jurisperit, 51
JOAN NÚÑEZ, 351 JOFRE DE CRUÏLLES, 2, 3, 15
JOAN OLIBA, 227 JOFRE DE DRINAY, miles (cavaller an-
JOAN ORTIZ DE BITORIA (Vitoria?), sots- geví), 331
procurador de Gastó de Bearn JOFRE DE MARCAFAVA, miles, 65
a Catalunya, 253 JOFRE DE MILLI, miles (cavaller ange-
JOAN ORTIZ DE VAL METZERA, procurador ví), 331
de Gastó de Bearn a Catalu- JOFRE DE ROCABERTÍ, nobilis, 2, 3, 21,
nya, 253 145, 367
JOFRE DE TORRE, 275 LLOP ORTIZ, justícia de Tudela, 33, 34

JOFRE DE VILARIG, miles, 208 LLOP SANÇ, ballester, 445
JORDÀ (don), 34 LLOP SURIA D’ARANSÚS, 34
JORDÀ (don), 242 LLORENÇ DE FERRAN, ballester, 445
JORDÀ D’APILIARIIS, 264 LLORENÇ REDÓ, 160, 162
JORDÀ DE L’ISLE, miles, 331 LLORENÇA (vídua de Sanç Iugorda), 431
JORDÀ DE PENYA, 34 LLUÍS DE ROERIIS, miles (cavaller an-
JORDÀ DE PINA, 360 geví), 331
JORDÀ DE SANT ROMÀ, 276 LOPE PÉREZ DE TORRES, 351
JORDANA SAVIEL, 388
JUCEF ABNACAYACH, jueu, 234
JUCEF COHEN, 438 — M —
JUCEF RAVAIA, batlle de Girona, 19,
25, 39, 147, 176, 205, 225, 265, MAFFOMET ABESAMIZ, ballester, 445
280, 407 MAFFOMET ABENTAFER, ballester, 445
JULIÀ D’ORTANEDA, 316, 317, 318, 319, MAGGIORE DA GIOVINAZZO, 2, 3, 8, 9,
322, 323 10, 11
JULIANA (doña), 388 MAHOMAT (don, fill de l’arrais Abuçag),
JUSSER, 198 219
MAIMÓ DE CASTELLOLÍ, 73
MAIMÓ, fill de ÇUBERO, ballester, 445
— L — MAIMÓ PERE, 265
MAIMÓ PISTRICIS, 148
LADRETA, 112 MAINUS D’ALENIS, miles (cavaller an-
LANDRIC, 354 geví), 331
LANDRIC (de la parròquia de Sant MANFRED, rei de Sicília, 2, 3, 8, 9,
Antoni), 354 10, 11
LASCARA (infanta grega), 279 MANUEL (don, infant), 219, 242
LEONOR (filla de Saviel de Murguía), MAORAL D’ARGEDAS, 34
388 MARC (fill de Marc d’Artieda), 19 bis
LLEONARD, 73 MARC D’ARTIEDA (don), miles, 19 bis
LLEONARD, ardiaca de Gènova, 207 MARC DE BEDOÇ, 308
LOBELL, jueu, 56 MARC DE CAMPOS, ballester, 445
Llop Arzez de Cabanes, 19 bis MARC DE SOLER, escrivà, 233
LLOP D’ARACIELL, 34 MARC PINTOR, 115
LLOP D’UNCASTILLO, 19 bis MARC PORTER, ballester, 445
LLOP D’URREA, 444 MARC ROQUETA, 436, 437
LLOP DE BAILO, 19 bis MARCET, 112
LLOP DE BORRERIA, ballester, 445 MARGARIT ERMENART, 112
LLOP DE POMAR, 180 MARIA (esposa de Berenguer de Cla-
LLOP EIXIMÈN DE LUNA, 237 ravalls), 423
LLOP EIXIMÉNEZ DE LARRANGOZ, 388 MARIA (esposa de Bernat Guasc), 287
LLOP FERRENC DE LUNA, nobilis, 14, MARIA (esposa de Pere Ferrer), 287
198, 215, 242, 408 MARIA (filla de Jaume I), 1 bis
LLOP IÑÍGUEZ DE SADA, 34 MARIA (mare de Guillem de Blanes),
LLOP LÓPEZ EL VELL, 360 296
LLOP MARTÍNEZ D’AZORA (AZUZIO?), 19 bis MARIA D’AIBAR, 134, 365
MARIA GARCIA (esposa de Martí Esqui- MARTÍ LÓPEZ DE BOLÁS, notari, 9, 10

lado), 431 MARTÍ LÓPEZ DE SÁDAVA, comanador
MARIMÓ, forester, 189 d’Azara i Lavata, 237
MARIMÓ DE PLEGAMANS, 239 MARTÍ MARCELA, 438
MARQUÈS DE SANTACÍLIA, 135 MARTÍ MARTÍNEZ D’URIS, 351
MARQUESA, 140 MARTÍ MIGUEL, ballester, 351
MARQUESA (filla de Beatriu de Malany), MARTÍ ORIOL, 361
168 MARTÍ PERE, notari, 56
MARQUESA EIXIMÈN, 365 MARTÍ PERE, porter reial, 142, 143
MARTÍ, saig de Camprodon, 206 MARTÍ PÉREZ, justícia d’Aragó, 5
MARTÍ AVARCA, 19 bis MARTÍ PÉREZ D’OSCA, 33, 229, 351, 352
MARTÍ AVARCA, miles, 19 bis MARTÍ PÉREZ DE IASSA, porter, 56 , 141,
MARTÍ AZNÁREZ, 34 145, 404, 405, 406
MARTÍ BORRÀS, 266 MARTÍ ROMEI DE VERA, 245
MARTÍ D’AIBAR, 351 MARTÍ SAVIEL, 388
MARTÍ D’ESCRIC, batlle de Terol i Al- MARTÍ SAVIEL DE MURGUIA (oncle), 388
barrasí, 450, 456, 457 MASCARÓ D’ORTAL, 12, 141, 142, 143, 145
MARTÍ DE BESALÚ, 436, 437 MASCARÓ DE RIBALTA, 162
MARTÍ DE CASEDA, 19 bis MASMACIP, 112
MARTÍ DE FUNÉS, 34 MASSOT CORTINA, 422
MARTÍ DE GRANOLLERS, 361 MATEU, 112
MARTÍ DE LAUCATA, 77 MATEU (en), 361
MARTÍ DE LES PERERES, 330 MATEU BOTER, 453
MARTÍ DE MARCELA, 438 MATEU D’ALER, batlle de Pontós, 82, 285
MARTÍ DE MIEDES, ballester, 445 MATEU D’ARTIEDA, cavaller, 365
MARTÍ DE SARAGOSSA, porter reial, 215 MATEU DE CANELLES, 436, 437
MARTÍ DE SARTA, 388 MATEU DE CASTELLVELL, notari, 230
MARTÍ DE SITJAR DE GIRONA, 285 MATEU DE CORELLA, 34
MARTÍ DE VALTIERRA, 32, 34 MATEU DE COSTA, 201, 202
MARTÍ DE VALTIERRA (el menor), 34 MATEU DE MUNTADA, 112
MARTÍ DÍAZ DE MIRIFUENTES, 34 MATEU DE RIPOLL DE CERVERA, 266, 426
MARTÍ EIXIMÈN, 19 bis MATEU DE TERMIS (italià?), 454
MARTÍ EIXIMÈN, 440 MATEU DES PONS, 86
MARTÍ EIXEMÉNEZ D’ARTIEGA, 351 MATEU EIMERIC, notari, 12, 140
MARTÍ EIXEMÉNEZ DE CHALAZ, 388 MATEU GARCIA DE CERVERA, 73
MARTÍ EIXEMÉNEZ DE FALCES, 34 MATEU GARCIO, 266
MARTÍ EIXEMÉNEZ EL SORDO, 351 MATEU LLOP D’OCEJA, 200
MARTÍ ERMENGOL, 39, 77 MATEU MORELL, 392
MARTÍ ESQUILADO, 431 MATEU PALLARÈS, 333
MARTÍ GARCÉS, 19 bis MATEU TEIXEDA, ballester, 445
MARTÍ GARCÉS DE PAMPLONA, 34 MIQUEL, barber, 98
MARTÍ GARCÉS D’UZA, 33, 34 MIQUEL ABRÍ, 436, 437
MARTÍ GARCIA, pellisser, 431 MIQUEL ÁLVAREZ DE LARRAGA, 34
MARTÍ IÑÍGUEZ D’ORÍS, 34 MIQUEL AMIGÓ, 436, 439
MARTÍ LÓPEZ, 19 bis MIQUEL AZNAR, ballester, 445
MARTÍ LÓPEZ D’ORÍS, 34 MIQUEL BOTER, notari, 443, 452, 453, 455
MIQUEL CABRARICI, ballester, 445 MIQUEL PÉREZ DE LEGARIA, tresorer de

MIQUEL D’ANTIGA, notari, 190, 235, Santa Maria de Pamplona, 34
348, 349 MIQUEL PÉREZ DE MATES, 388
MIQUEL D’AYERBE, 198 MIQUEL PÉREZ DE SANCHO AZNÁREZ, 418
MIQUEL D’ESCÓ, 19 bis MIQUEL PÉREZ ZAVALDICA, 34
MIQUEL D’OM, escrivà, 22, 23, 24, 26, MIQUEL ROTLLÀ, notari, 432
35, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, MIQUEL SÁNCHEZ DE UNCASTILLO, cantor
50, 51, 53, 58, 66, 70, 71, 74, de Pamplona, 32
76, 81, 88, 89, 93, 103, 106, MIQUEL TAIÀ, 436, 437
107, 110 MIQUEL VIOLETA, 152
MIQUEL DE BARRIONUEVO, notari, 232 MIQUEL VIVES, 436, 437
MIQUEL DE CELLA, 407, 450, 456 MIQUELELL (germà de Marc d’Artieda),
MIQUEL DE FATAS, justícia de Daroca, 19 bis
415, 431 MIQUELET, porter, 433
MIQUEL DE LA PUERTA, alcaid de Fal- MIQUELOT, ballester, 445
ces, 34 MIRA (esposa d’Assac Avinrós), 336
MIQUEL DE LEONS, 34 MIRET DE CASTELLVELL, miles, 434
MIQUEL DE LLÍRIA, ballester, 445 MONTONORT, capellà, 320
MIQUEL DE LOBERA, 19 bis MONTSERRAT DE GOMILA, clergue, 442
MIQUEL DE MARRES, 19 bis MOSSÈ RAVAIA, 72, 74, 89, 90, 240,
MIQUEL DE MOHESQUERRA, 34 252, 262, 280
MIQUEL DE PALOL, 120, 122
MUÁ, alguasir, ballester, 445
MIQUEL DE PRADIELLA, 220
MUÇA DE PORTELLA, 415, 416, 417, 418,
MIQUEL DE PRESÚN, 361
419, 431, 457
MIQUEL DE ROURE, 112
MUÑO DÍAZ DE CASTAÑEDA, 242
MIQUEL DE YASO, 19 bis
MIQUEL EIXIMÈN, 19 bis
MIQUEL EIXEMÉNEZ DE GRIECUSA, 34
— N —
MIQUEL GIL, 19 bis
MIQUEL GRISOL, notari, 172, 173, 174, NARBONÈS SASTRE, 160, 162
175 NEGO LÓPEZ, miles, 282
MIQUEL JOFRE, 19, 25 NESCIM, 19
MIQUEL JAVESÓ, 395 NICOLAU, canonge de Sant Joan, 52, 99
MIQUEL LLOMBARDA, 424 NICOLAU BORRÀS, 436, 437
MIQUEL MARTÍNEZ D’ARANSÚS, alcaid de
NICOLAU CANADA, 436, 437
Sanctacara, 34
NICOLAU DE PARELLA, notari, 132, 259
MIQUEL NEBOT, 436, 437
NICOLAU DE SAMARES, notari, 357
MIQUEL PERE, ferrer, ballester, 445
NICOLAU GENER, 387
MIQUEL PERE DE FONTS, comanador de
NICOLAU MASCARÓ, 85
Salells, 237
NICOLAU PERATAIRIA, 297
MIQUEL PERE DE SEGARRA, 438
NICOLAU SALVATGE, 278
MIQUEL PÉREZ, 19 bis
NICOLAU SUTOR, 436, 437
MIQUEL PÉREZ, alcaid, 34
NUNO GÓMEZ, 351
MIGUEL PÉREZ, abat de Piedramellera,
351 NUNO SANÇ, 367
MIQUEL PÉREZ DE CALATAIUD, notari, 415,
416, 417, 418, 419, 431
— O — PERE, bisbe de Mallorca, 201, 202

PERE, bisbe de Saragossa, 67
ODÓ DE DOAT, 119 PERE, bisbe de Tortosa, 367
ODÓ DE SANT BEAT, 123 PERE, castlà de Calabuig, 53
ODÓ DE SULIAC, miles (cavaller ange-
PERE, escrivà de Sádava, 388
ví), 331 PERE (ferrer, fill de Guillem), 162
ODÓ DE TUCHIATO, miles (cavaller an- PERE (fill de Joan de Pins), 278
geví), 331 PERE (fill de Martí Garcia, pellisser), 431
OLIVER, prior, 99 PERE (fill de Pere Eiximèn), 19 bis
OLIVER DE NOGUER DE SANT JOAN, 157 PERE (infant de Portugal), 367
ORIA DE MIANA (doña), 19 bis
PERE (infant, fill del rei Pere), 282
ORIA LÓPEZ, 134
PERE, notari de Manresa, 428
OTOBÓ (mestre), 205
PERE [...] (Martorell), 395
OZAC AZDAY, jueu, 387
PERE I, rei d’Aragó, 31
PERE II, rei d’Aragó, I comte de Bar-
celona, 367
— P —
PERE, veí de Pontós, 53
PA. Rabi, 34 PERE ADALBERT, 162
PARIS ROBERT, 436, 437 PERE AGULLÓ, 177
PASCASI DE LOSA, 415 PERE ALBERT, 361
PASCASI DE MORELL, 368 PERE ALBERT DE BOTONAC, 198
PASCASI GALOCHERO, ballester, 445 PERE ALEGRE, monjo a Santes Creus, 394
PASCASI GIRONA, 436, 437 PERE ALEGRET, 240
PASQUAL ALBERT, 16 PERE ALEMANY, 303
PASQUAL BALDOVÍN, 34 PERE ALQUER, miles, 82, 446
PASQUAL DE PALMAS, 34 PERE ALTERII, miles, 169, 170
PASQUAL DE PAMPLONA, 34 PERE AMIGUET, 364
PASQUAL DE PERA, 206 PERE ANALEC, 12
PASQUAL DE SALZ, 220 PERE ANDREU, 256
PASQUAL SORTOR (don), 450 PERE ANDREU DE VALLBOVERA, 411
PAY PÉREZ, abat de Valladolid, 242 PERE ANER, 267
PAYERES, 148 PERE ARGOL, 436, 437
PEDRO, bisbe de Ciudad Real, 242 PERE ARNAU D’OLIVES, clergue, 285
PEDRO LÓPEZ DE PUERTO, 351 PERE ARNAU DE BOTONAC, 196, 272, 377
PEDRO RUIZ DE RETA, 351 PERE ARNAU DE CERVERA, miles, 115
PEDRO SÁNCHEZ DE MONTAGUT, senyor de PERE ARNAU D’OLIUS, 432
Cascán i governador de Navarra, PERE AVARCA, 19 bis
33, 33, 34 PERE AVARCA, 19 bis
PEDRO VÉLAZ D’ONANTI, 351 PERE AVARCA (germà de Martí Avarca),
PEIRETÓ TOLOSÀ, 73 19 bis
PELEGRÍ D’AHONÉS, 36 PERE BALAGUER, 436, 437
PELEGRÍ D’ARCANOVA, 310 PERE BARNILS, 297
PELEGRÍ DE LOCORI, ballester, 445 PERE BARRAC, 94, 95, 96
PERE, arquebisbe de Narbona, 207 PERE BASSET, veguer del Vallès, 57,
PERE, bisbe d’Albarrasí, 67 59, 60, 77, 83
PERE, bisbe de Girona, 21, 22 PERE BASTÓ, 436, 437
PERE BAYER, escrivà, 77, 103 PERE COSTA, 436, 437

PERE BERENGUER (Sabadell), 112 PERE CURSOR, 220
PERE BERENGUER (Tortosa) , 436, 437 PERE D’ABELLA, 304
PERE BERENGUER, ballester, 445 PERE D’ALMASOR, 437
PERE BERNAT DE RIVOPIRORUM, 367 PERE D’AGRAMUNT, mercader de Llei-
PERE BERNAT, 303 da, 176
PERE BERNAT ROCA, 157 PERE D’AGRAMUNT, notari de València,
PERE BERNUTS, 305 359
PERE BETRAN, 436, 437 PERE D’AIREIS, canonge de Vic i notari,
PERE BERTRAN D’OLUJA, 68 52, 64, 122, 144, 411
PERE BOCAIRO, 361 PERE D’AIBAR, 338
PERE BOCET, 361 PERE D’ALER, 173
PERE BONET, comanador de Vallmoll, PERE D’ALFONSA, 422
237 PERE D’ALMAÇOR, 436
PERE BONET DE SENIUS, 318 PERE D’AMBEL, templer, 258
PERE BOQUET, 209, 210 PERE D’ANGLESOLA, 367
PERE BOSCÀ, 436, 437 PERE D’ANIES, 19 bis
PERE BOVET, 361 PERE D’ANYANA, prevere, 95
PERE BRU, 422 PERE D’ARGELAGOSES, 361
PERE D’ARGENTONA, batlle de Castellvell,
PERE BUGERESA, monjo a Santes Creus,
121, 253
394
PERE D’ARRAPUM, notari 228
PERE BURGÈS, 310
PERE D’Artusa, 18
PERE CABRÉ, 436, 437
PERE D’AYERBE, 229, 242, 408, 440
PERE CABRIT, rector de Santa Maria
PERE D’EJEA, 436, 437
de Sogorb, 440
PERE D’ESPÉS, 436, 437
PERE CALVERA, prevere, 275
PERE D’ESPONJA (Sponia), 233
PERE ÇAMESO, 177, 178, 404, 405
PERE D’ESTANY, 112
PERE CANAL, 361 PERE D’ESTANYA, escrivà, 440
PERE CANTI, 436, 437 PERE D’HORTA, 57, 78, 83
PERE CARBONELL, notari, 16, 30 PERE D’HOSTALRIC, miles, 35
PERE CASTELLÀ, 300 PERE D’ILLA, 16, 189
PERE CEBRIÀ, 436, 437 PERE D’OFEGAT, miles, 29
PERE CESPAA DE VILANOVA DE PRADES, 424 PERE D’OLIVELLA, DEGÀ, 16
PERE CIJARA, ballester, 445 PERE D’OLIVERA, 112
PERE CIPRIÀ (Daroca), 415 PERE D’OLLERA, rector de Martorell,
PERE CIPRIÀ (Zuera), 220 171, 308, 395, 434
PERE CLAVELLS, 288, 293 PERE D’OLÓ, escrivà jurat, 448
PERE CLERGUE (Oliana), 297 PERE D’OM (1), 112
PERE CLERGUE D’ALMOINA, 187, PERE D’OM (2), 112
PERE CLERGUE DE CAMPS, rector i notari, PERE D’ÓS, frare del Temple, 430
212, 263, 274 PERE D’OSONA, 436, 437
PERE COMÍ, 413 PERE DAGANET, 112
PERE COMPANYS, 381 PERE DANOS DE TARBA, 276
PERE CORBA, 361 PERE DE BALAGUER, falconer reial, 98
PERE CORRETGER, ballester, 445 PERE DE BALAGUER, comanador de
PERE CORTEI, 436, 437 Barcelona, 237
PERE DEBARCELONA, escrivà, 368 PERE DE COSAR, 227

PERE DE BELL-LLOC, monjo a Santes PERE (de) COSTA, jutge, 237, 254, 256
Creus, 394 PERE DE COSTERA, 135
PERE DE BELLVEÍ, comanador d’Osca, 237 PERE DE DÉU DE CALABUIG, 53
PERE DE BERGA, 13 PERE DE FÀBRICA, 112
PERE DE BERNUTS, 306 PERE DE FENOLLET (Palma de Mallorca),
PERE DE BLANES, monjo a Santes 209, 210
Creus, 394 PERE DE FENOLLET, comanador de
PERE DE BOCENIC, jurisperit, 436, 439 Banyoles, 237
PERE DE BOCONA, notari, 409, 420, 421, PERE DE FERGOLA, monjo a Santes
423, 424, 425 Creus, 394
PERE DE BONASTRE (València), 237 PERE DE FIGUEROLES, 112
PERE DE BONASTRE, ciutadà de Barce- PERE DE FINESTRELLES, 361
lona, 16 PERE DE FOGAT, 23
PERE DE BONASTRE, escrivà, 355, 385 PERE DE FONTCLARA, 135
PERE DE BONVIURE, 287 PERE DE FONTPUDEA (Fontdepou?), 396
PERE DE BRUSCA, 424 PERE DE FORNELLS, 191
PERE DE CALATAIUD, ballester, 445 PERE DE FRAGA, 436, 439
PERE DE CALDERS, 424 PERE DE GALLIFA, 112
PERE DE CALDES, escrivà, 160, 201, PERE DE GIRONA, 235
202, 209, 210 PERE DE GRANALL, 93
PERE DE CALUINZA, 402 PERE DE GRANYENA, 367
PERE DE CAMARASA, 261 PERE DE GRANYENA, escrivà, 98
PERE DE CAMPS, rector de les Preses, PERE DE GRANYENA, miles, 174, 175
notari, 90 PERE DE GUALBA, sagristà de Vic i
PERE DE CANALS, 399, 400, 401, 402 jutge, 52
PERE DE CANALS DE VILAMAJOR, 389 PERE DE JACA, 361
PERE DE CANELLES, capellà de Quer- PERE DE LA COSTA, elegit de Sogorb, 242
mansó, 264 PERE DE LLEBIÀ, 237, 446, 448
PERE DE CANYA, 187 PERE DE LLETONA (Sabadell), 112
PERE DE CAPELLADES, 15 PERE DE LLETONA (la Roca)
PERE DE CARANÇÀ, 112 PERE DE LLIMÓS, 112
PERE DE CARDONA, clergue, 354 PERE DE LLINARS, 225
PERE DE CARMASSAL, 303 PERE DE LLOBERA, frare del Temple, 430
PERE DE CASELLA, escrivà, 79, 80, 99, PERE (Pedrolo) DE LUNA, 421, 423, 424
100, 230, 339, 340, 341, 353, 354 PERE DE MAÇANA, 266
PERE DE CASTELLÓ, 361 PERE DE MAÇANET, 140
PERE DE CATERCIO, 96 PERE DE MADERES, 177, 178
PERE DE CAÜRS, batlle del Berguedà 179 PERE DE MADRENS DE VALLS, 171
PERE DE CERVERA, 137, 367 PERE DE MANSO, 112
PERE DE CLARIANA, 423, 424 PERE DE MATA, 64
PERE DE CLOQUER, 79 PERE DE MATAVAQUES, 144
PERE DE COLONICO, notari, 86 PERE DE MEDALLA, 455
PERE DE COPONS, mestre de Santes PERE DE MILÀ, 434
Creus, 394 PERE DE MOIÀ, miles, 439
PERE DE CORNELLÀ, 152 PERE DE MOLA, 258
PERE DE MOLINA, 46 PERE DERIBALTA, notari, 148, 179

PERE DE MONLE, 361 PERE DERIBES DE BELLVER, miles, 332,
PERE DE MONSOR DE LA VERNEDA, 316 353, 354
PERE DE MONTAGUT, 85 PERE DE RIERA (Josa), 303
PERE DE MONTALT, 436, 437 PERE DE RIERA, cellerer mitjà a Santes
PERE DE MONTCADA, 367 Creus, 394
PERE DE MONTCADA, mestre del Temple PERE DE RIPOLL, 266
a Aragó i Catalunya, 73, 234, PERE DE ROC, 304
242, 258, 376, 377 PERE DE ROCA DE BELVESPRE, 274,
PERE DE MONTCLÚS, 262 PERE DE ROQUETA, 112
PERE DE MONTESQUIU, 112 PERE DE ROVIRA, 112
PERE DE MONTFÀGER, 361 PERE DE RUBÍ, 171
PERE DE MONTOLIU, monjo a Santes PERE DE RUBIÓ, monjo de Santes
Creus, 394 Creus, 394
PERE DE MONTORNÈS, 381 PERE DE SALA, 52
PERE DE MONTSÓ, 197 PERE DE SALA, clergue, 144
PERE DE MORELLA, alcaid, 61 PERE DE SALZ, 220
PERE DE NABARIIS DE RIPOLL, 90 PERE DE SANT CLIMENT, escrivà, 14, 15,
PERE DE NOGUERA, prevere, 112 35, 36, 46, 166, 167, 181, 223,
PERE DE NOGUERA, 296 310, 367, 376, 377, 385, 448
PERE DE N’ALAIX, 436, 437 PERE DE SANT JOAN, escrivà, 312, 313,
PERE DE N’OS, 205 314, 315, 316, 317, 318, 319,
PERE DE PADRINYÀ, 94, 95 320, 321, 322, 323
PERE DE PALAU DE CAMARASA, 198 PERE DE SANT JULIÀ, 112
PERE DE PENEDÈS, batlle d’Eivissa, 429 PERE DE SANT LLORENÇ, 112
PERE DE PEREXENÇ, 361 PERE DE SANT PERE, 361
PERE DE PERGE, 86 PERE DE SANTGENÍS, 436, 437
PERE DE PIERA, 436, 437 PERE DE SAVARDÚ, 387
PERE DE PLANX(CH)A, clergue i notari PERE DE SEGARRA DE LA FEBRÓ, 423
109, 149 PERE DE SERRA, escrivà, 102, 189
PERE DE PONT (1), 99 PERE DE SERRA, 240
PERE DE PONT (2), 126 PERE DE SITJAR, 179, 235, 348, 349
PERE DE PONTÓS, ardiaca d’Empúries, 93 PERE DE SOLÀ, sacerdot, 197
PERE DE PORTELLA, 187 PERE DE SOLER, notari, 13, 128, 222,
PERE DE PRATO, 16, 81 223, 224, 257
PERE DE PRENAFETA, 226 PERE DE SOLER, 438
PERE DE PUGET, 146 PERE DE SOLIVELLA, 297
PERE DE PUIG, notari, 18, 53, 394 PERE DE SPONEA, 227
PERE DE PUIG (Mallorca), 201, 202 P ERE DE TALAMANCA , canonge de
PERE DE PUJOL, 299 l’Estany, 197
PERE DE PUTEO, notari, rector de Cas- PERE DE TENES, 144
tellvell, 120, 192, 411, 449 PERE DE TERMENESSIO, batlle de Pere
PERE DE QUADRE, sotsveguer de Vic, 64 de Vilafranca, 387
PERE DE QUERALT, miles, 67, 138, 158, PERE DE TÉRMENS, 191, 333
159, 162, 331 PERE DE TERMES, notari, 146, 259
PERE DE RI, 436, 437 PERE DE TAIALÀ, 286
PERE DETOLEDO, ballester, 445 PERE ESPIERRE, 220

PERE DETORDERA, notari, 261 PERE ESTEVE, ciutadà i clergue de
PERE DE TORRET, 364 Lleida, 288, 293
PERE DE TORROELLA, 121 PERE ESTRUC, 285
PERE DE TORRES, 391 PERE FEBRER (Sabadell), 112
PERE DE TOUS, comanador de Miravet, PERE FEBRER (Tortosa), 436, 437
73, 329 PERE FERRANDIS (Puigcerdà), 273
PERE DE TOVIBUS, 436, 437 PERE FERRANDIS D’ÍXAR, 242, 272, 360,
PERE DE TRAVESSER, 160 408, 440
PERE DE TRIES, 176 PERE FERRER, escrivà, 16, 39, 62, 65,
PERE DE TRIES, alcaid de Torres, 188, 199 69, 70, 169, 170
PERE DE TRILEA, 135 PERE FERRER (Alinyà), 299
PERE DE TRILLES, 390 PERE FERRER (Ollers), 287, 435
PERE DE VERGER, miles, 201, 202 PERE FERRER (Sabadell), 112
PERE DE VIC, saig, 285 PERE FERRER (Ponts), 361
PERE DE VIC, clergue, 353 PERE FERRERÍS, 115
PERE DE VILABELLA, 115 PERE FERRISSA, 436, 437
PERE DE VILAFRANCA, 387 PERE FONTANA, 436, 437
PERE DE VILALTA, miles, 399, 400, PERE GALLIFA, 296
401, 402 PERE GAMELL, saig, 141, 142, 143
PERE DE VILARAGUT, 255 PERE GARCÉS D’ARCOS, 458
PERE DE VILARDELL DE LACERA, 185 PERE GARCÉS DE NUEZ, 351, 352, 444, 457
PERE DE VILARODONA, notari, 256 PERE GARRIGA DE GARRIGÀS, 53
PERE DE VILARODANA (iunior), notari, 422 PERE GASSET, 363
PERE DE VINCALIBUS, prevere, 93 PERE GAVARRA, 57, 83
PERE DE VINYAL, 79, 230 PERE GENER, 258
PERE DE VEDERA, 53 PERE GERARD, ballester, 445
PERE DE VINATEA, 404, 405 PERE GUERAU, 436, 437
PERE DE VIRIDARIA, batlle de Pontós, 53 PERE GIL, 19 bis
PERE DEGIZ DE LERGA, miles, 191 PERE GILABERT (Peníscola), 413
PERE DELS ALBAGESES, 188 PERE GILABERT (Tortosa), 177
PERE DES COLL, 85 PERE GIRAUDÓ, 162
PERE DES CRUÏLL, 361 PERE GIRONA, 436, 437
PERE DES PLA, ballester, 445 PERE GOMAR, 112
PERE DES VAI, jurisperit, 267 PERE GOMBAU, 413
Pere DÍAZ, 19 bis PERE GRAS, 39
PERE DIVARS, 234 PERE GRIMAU, 162
PERE DOMÈNEC (1), 436, 437 PERE GROS, 162
PERE DOMÈNEC (2), 436, 437 PERE GUASC, 198
PERE EIXIMÈN, 19 bis PERE GUERAU (Ponts), 361
PERE EIXIMÈN (fill de Pere Eiximèn de PERE GUERAU (Martorell), 395
Bailo), 19 bis PERE GUILLEM, 361
PERE EIXIMÈN DE BAILO, 19 bis PERE GUILLEM CATALÀ, justícia de Va-
PERE ERMENGOL, 443 lència, 359
PERE ESCUDER (Pontós o Creixell), 53 PERE GUILLEM FIRAÇ, 69
PERE ESCUDER (Ponts), 361 PERE HUG, comte (no identificat), 68
PERE ESPERANDEU, 436, 437 PERE IGUALADA, 266
PERE ISARN, 240 PERE MATRI, 253

PERE JAUME, ballester, 445 PERE MERÍ DE LUNA, ballester, 445
PERE JORDÀ, miles, 19 bis PERE MIQUEL (Vic), 144
PERE JORDÀ DE Roden, 61 PERE MIQUEL, comanador de Siscar, 237
PERE JOVER, 354 PERE MIR (Sabadell), 112
PERE JULIÀ (Caldes), 278 PERE MIR, 275
PERE JULIÀ, notari, 399, 400, 401, 402 PERE MIRÓ, batlle de Vic, 122, 144
PERE LAZANO, castlà de Siurana, 1 bis PERE MOLINS, 361
PERE LENES DE CAMBRILS, 443 PERE MORATÓ, 364
PERE LIENAS, 19 bis PERE MORELLA, alcaid de Morella, 61
PERE LOBDEIT DE VIZCAIA, 253 PERE MORERA, 304, 305
PERE LLOMBARD, 436, 437 PERE NADAL (Barcelona), 16
PERE LLOP, notari, 67 PERE NADAL (Tortosa) (1), 436, 437
PERE LLOP, ballester, 445 PERE NADAL (Tortosa) (2), 436, 437
PERE LÓPEZ DE LA PENYA, 19 bis
PERE NAILS, 361
PERE LÓPEZ DE NAVARDÚN, 19 bis
PERE NAVARRA, 19 bis, 85
PERE LÓPEZ (fill d’Oria de Miana), 19 bis
PERE NEBOT, 436, 437
PERE LORIGA, 436, 437
PERE NEGRE DE BESALÚ, 285
PERE LLUCIÀ, prevere, 443
PERE NICOLAU DE CAPAFONTS, 421
PERE MACELLER, 112
PERE MAJOR, 112 PERE NOGUERA, 19 bis
PERE MALAÏT, 220 PERE OLIVER, notari, 436, 437
PERE MARC, notari, 1 bis, 8, 9, 10, 16, PERE OLLER (Girona), 285
135, 136, 184, 239, 240, 241, PERE OLLER (Prades), 420
275, 282, 310, 311, 346, 390, PERE OLLETA, 182
427, 441, 442, 448 PERE ONDUÉS, 19 bis
PERE MARÇAL, notari, 287, 387 PERE OROMIR, 303
PERE MARQUÈS, escrivà i notari, 3, 4, PERE ORTIZ, 19 bis
11, 15, 31, 111, 131, 133, 138, PERE ORTIZ, 397
147, 151, 153, 154, 155, 193, PERE OTGER, miles, 148
194, 195, 198, 223, 228, 237, PERE PALLEROLS, 363
151, 254, 277, 280, 288, 293, PERE PAÓ DE CASTRO, 387
307, 344, 377, 385, 420, 435, 454 PERE PARDO, 253
PERE MARQUÈS, 19 bis PERE PARITS, 303
PERE MARTÍ, negre de Sogorb, balles- PERE PEIRONET, 387
ter, 445 PERE PELLISSER, 361
PERE MARTÍNEZ (fill de Martí de Ca- PERE PERPINYÀ, escrivà i notari, 189, 264
seda), 19 bis PERE PINELL, 303
PERE MARTÍNEZ, escrivà, 351 PERE PINTENER, 209, 210
PERE MARTÍNEZ D’ARTASONA, justícia PERE PIQUER (Fórnols), 304
d’Aragó, 128, 155, 232, 269, 355 PERE PIQUER (Tortosa), 436, 437
PERE MARTÍNEZ DE FALCES, 19 bis PERE POCULULL, calafat, 436, 439
PERE MARTÍNEZ DE LUNA, nobilis, 14, PERE PONÇ, 424
19 bis, 67, 355, 408 PERE PORCELL, 361
PERE MASCARÓ, clergue, 275 PERE PORTA, notari, 409
PERE MASSIP, 422 PERE PROVENÇAL, 361
PERE MATEU, 303 PERE RAMON (Girona), 19
PERE RAMON (Cambrils), 298 PERE VIDAL, 436, 437

PERE RAMON SA NOU, 299 PERE VIDAL DE PALAU, 66
PERE REBOLLET, 361 PERE VILANER, 299
PERE ROIG, 160 PERE VILELLA, 304
PERE ROMÀ D’ALBARCA, 424 PERE VIU, 63, 98, 413
PERE ROQUIS, 428 PERETÓ FERRER, 175
PERE ROSSELL, 436, 437 PÉREZ BALDOVÍN, 34
PERE ROSTET, 76 PERFECTE (fill de Benvenist de Porta),
PERE S’ENGLADA DES BURG, 322 181
PERE S’ERA, 305 PERIC VIVES, 303
PERE SA FONT, 297 PERICÓ (fill de Duran de Pirario), 146,
PERE SA ROCA D’ENBONY, 321 203, 275 (Pere de Pirario)
PERE SA SALA (Josa), 303 PERICÓ (fill d’en Ruyl), 266
PERE SA SALA (Tiurana), 363 PERICÓ, escrivà, 13
PERE SA SERRA, 297 PERICÓ DE SOLER, escrivà reial, 325, 326
PERE SABATA (Prades), 424 PERICÓ ESQUERIT, 433
PERE SABATA (Manresa), 428 PERICÓ GRANELL, 361
PERE SAFONT, ballester, 445 PERICÓ OROMIR, 303
PERE SALTOIRA, 157 PERICÓ PULINYÀ, ballester, 445
PERE SANÇ (Montsó), 234 PERICÓ VILA, ballester, 445
PERE SANÇ (Prades), 421, 424 PERIS CASTELLÀ, 300
PERE SANÇ D’ALBAREDA, notari, 391 PERIS (Peric) de Casals, 300
PERE SANÇ D’ESTELLA, ballester, 445 PERIS DE PUJOL, 299
PERE SÁNCHEZ DE SINGRA, 19 bis PERIS GATS, 300
PERE SARTA, 428 PERO AHONÉS, 365
PERE SEBASTIÀ, vassall, ballester, 445 PERO AIBAR DE LIVERRI, 34
PERE SEGUER, batlle, 387 PERO ARNALT, canviador, 34
PERE SEGUERA, ballester, 445 PERO CORNELL (pare), 367
PERE SELVANY, 112 PERO CORNELL, nobilis (fill), 229, 242,
PERE SESSA, 454 344, 444
PERE SILVANY, 64 PERO D’ALDANA, 34
PERE SIMÓ, 446 PERO DE RIGLOS, notari, 365
PERE SIURANA, 436, 437 PERO DE XALAS, 34
PERE SOLER, 361 PERO EIXEMÉNEZ DE FALCES, 34
PERE SORROCA, 144 PERO FERRÁNDEZ DE LOS ARCOS, 351
PERE SORTILES, 299 PERO GARCÉS DE LARRAYA, 34
PERE SUTOR, 436, 437 PERO GARCIA, fuster, 450
PERE TAIÀM, clergue, 132, 144 PERO GARCIA D’ANDOSSELA, 33, 34
PERE TEIXIDOR D’EMBONY, 323 PERO GIL DE GORRIS, 34
PERE TORRENDA, ballester, 445 PERO IÑÍGUEZ, 34
PERE TORRENT, 437 PERO LÓPEZ (alcalde), 34
PERE TRAVESSER, 299 PERO LÓPEZ, alcalde de Sádava, 388
PERE TRIPÓ, 346 PERO LÓPEZ DE ESLAVA, 33
PERE TRON DE GESA, 216 PERO LÓPEZ DE SPEEN, 33
PERE VALLÍ DE MARTORELL, 171, 182, 358 PERO MARTÍNEZ DE LO ARCOS, 34
PERE VARAYZ, PORTER, 352 PERO MARTÍNEZ DE MUTILVA, 34
PERE VICENÇ, 415 PERO MARTÍNEZ DE SUESA, 32
PERO PELEGRÍN, 388 PONÇ DE GUÀRDIA, prebost de Sant

PERO PÉREZ D’ORÍA, 34 Salvador de Sabadell, 149
PERO PÉREZ DE BARÁSOAIN, 388 PONÇ DE JARDÍ, ardiaca de mallorca, 201
PERO PÓRTOLES, 388 PONÇ DE LLIMÓS, 297
PERO SÁNCHEZ, degà de Tudela, 33, 34 PONÇ DE MONTPAÓ, veguer de Tarra-
PERO UXÚA DE PUENTE DE LA REINA, 34 gona, 452
PERO VILALBA (don), 450 PONÇ DE PATERES, 404, 405
PERO ZAPATA, 34 PONÇ DE RIBELLES, nobilis, 131, 155,
PERPINYÀ, monjo a Santes Creus, 394 392, 393, 396
PERPINYÀ DE PETRALBA, 162 PONÇ DE VALLESPIRANS, 284
PETRÓ DE SERRA, 266 PONÇ DE VIURE, 260
PONÇ (germà de Arnau de Serra de PONÇ DE VOLTERRA, 367
Gavarret), 278 PONÇ GUILLEM, 21, 40
PONÇ, prebost de Solsona, 166, 167, PONÇ HUG (IV), comte d’Empúries,
207, 288, 293, 400, 401, 401, 222, 367
448, 458 PONÇ HUG (V), comte d’Empúries, 140,
PONÇ, bisbe de Mallorca, 347 155, 169, 170, 189, 222, 264, 446
PONÇ BATALLER, clergue de Llers, 141, PONÇ SERRA, 68
145 PONÇ VACACERII, 86
PONÇ CALAHORRA, 436, 437 PONCET, 112
PONÇ CREIXELL, 436, 437 PORTELLA DE GUÀRDIA vg. TOMASA DE
PONÇ D’ALANYÀ, 159, 161 PORTELLA
PONÇ D’ALEST, 16 PROVENÇALA (esposa de Ramon Por-
PONÇ D’AVERSÓ, 342 ter), 192
PUY LAPANO, 388
PONÇ D’ESTELELA, 436, 437
PONÇ D’HORT, 112
PONÇ D’ULLÀ, 24
— R —
PONÇ D’URTX, canonge de Girona, 26,
41, 42, 43, 44, 50, 51, 53, 81, RADULF, 83
106, 107, 110, 169, 170 RADULF DE MANUELE DE TRÀPANI, miles,
PONÇ DAC, rector de Vallfogona, 339, 331
340, 341 RAINALD DE LIMOGES DE MESSINA, jut-
PONÇ DE BASSILL, clergue, 455 ge, 331
PONÇ DE BRUGERIA, 146 RAINALD GALLART, miles (cavaller an-
PONS DE CALDES, 184 geví), 331
PONÇ DE CELRÀ, miles, 335 RAMIR (I), rei d’Aragó, 31
PONÇ DE CERVERA, 179, 181, 184, 196, RAMIR GIL, 351
435 RAMON (fill de Pere de Ribes de Bell-
PONÇ DE CERVERA (Montblanc), 387 ver), 332
PONÇ DE CORTS, 358 RAMON (fill de Ramon de Pontós), 260
PONÇ DE FORN, 266 RAMON, forner, 412
PONÇ DE FOIX, 157 RAMON (germà de Arnau de Serra de
PONÇ DE GUALBA, 35, 36 Gavaret), 278
PONÇ DE GUÀRDIA, miles (fill de Ramon RAMON, abat d’ARULARUM, 350
de Guàrdia), 94, 95, 129, 158, RAMON, abat de Sant Joan de les
159, 160, 201, 202, 209, 210, 350 Abadesses, 100
RAMON, bisbe de Vic, 197, 376, 377 RAMON D’OLIVERA, 83

RAMON, escrivà, 24 RAMON D’OLIVERDAR, 16
RAMON, panicer, 27 RAMON D’ORCAU, miles, nobilis, veguer
RAMON FOLC (V), vescomte de Cardona, de Cervera, 29, 61, 129, 131,
8, 13, 380 137, 138, 211, 260, 282, 283,
RAMON FOLC (VI), vescomte de Car- 288, 289, 290, 291, 292, 293,
dona, 376 294, 295, 312, 313, 314, 315,
RAMON, vescomte de Vilamur, nobilis, 316, 317, 318, 319, 320, 321,
312, 313, 314, 315, 316, 317, 322, 323, 368, 392, 396, 428, 448
318, 319, 320, 321, 322 RAMON D’OSCA, notari, 8, 9, 10, 11
RAMON ALEGRET, escuder, 81 RAMON D’OSCA, 77
RAMON ALEGRET, capellà de la Verne- RAMON D’URTX, nobilis, veguer de Vi-
da, 316 lareal, 52, 129, 131, 154, 169,
RAMON ALEMANY, 367 170, 257, 260, 360
RAMON ALEMANY, miles, 339, 340, 341 RAMON DE BALAGUER, notari, 325, 326,
RAMON AMIGÓ, 361 327, 329, 330
RAMON ANDREU (Cervera), 266 RAMON DE BARBERÀ, comanador de
RAMON ANDREU (Ponts), 361 Palau del Vallès, 177, 252
RAMON DE BAS, 361
RAMON ARNAU DE CASTELLÓ, miles,
RAMON DE BELL-LLOC, mestre de Temple
361, 362
a València, 391
RAMON BALAGUER, 364
RAMON DE BERGA, 361
RAMON BENET, escrivà i notari, 56, 141,
RAMON DE BESALÚ, ardiaca de Terran-
142, 143, 145
tona, després de Ribagorça, i
RAMON BERENGUER, frare del temple, 430
jutge, 127, 151, 153, 172, 173,
RAMON BERENGUER D’ÀGER, 367
174, 175, 381, 382, 383, 422
RAMON BIANEE DE CAMPRODON, 206
RAMON DE BOHIGA, clergue de Sant
RAMON BOLUGA, 364 Sadurní 110
RAMON BOTELLER, 430 RAMON DE BORRELL, 275
RAMON CALDERER, 422, 436 RAMON DE BOTET, 112
RAMON CALVET, 77 RAMON DE BRUCINYAC, cavaller, 352, 355
RAMON CANAL, 112 RAMON DE CABRERA, 380, 389
RAMON CARBONELL, 443, 453 RAMON DE CADOLLA, 313
RAMON CARDONA, notari, 386 RAMON DE CALASSÓ, 19
RAMON CELADA, 361 RAMON DE CALDES, 203, 296
RAMON CELAT, 299 RAMON DE CAMPELLES, canonge de Sant
RAMON CERDÀ, 436, 437 Joan de les Abadesses, 99, 263
RAMON CINGLER, 73 RAMON DE CARDONA, castlà de Mont-
RAMON CORNE, 264 blanc, 30, 127
RAMON D’ALER, 276 RAMON DE CARDONA (Tortosa) 256
RAMON D’ANGLESOLA, 260, 427, 435 RAMON DE CARDONA (Mallorca), 201, 202
RAMON D’ARANCIS, 73 RAMON DE CARRANCANO, 112
RAMON D’ARTIGUES, 386 RAMON DE CASELLES, 51
RAMON D’AVINYÓ, 266 RAMON DE CASSÀ, notari, 19, 23, 26, 35,
RAMON D’ESTELELA (1), 436, 437 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47,
RAMON D’ESTELELA (2), 436, 437 50, 51, 53, 58, 62, 65, 66, 69,
RAMON D’OISCLE, 315 70, 71, 74, 76, 81, 82, 88, 89
RAMON DE CASTELL, porter, 420 RAMON DE MONTCADA, senyor de Fra-

RAMON DE CASTELLNOU, 361 ga, nobilis, 67, 174, 175, 279,
RAMON DE CASTELLÓ, 37 bis, 321 437, 439
RAMON DE CASTELLÓ, miles, 362 RAMON DE MONTEROLS, escrivà reial, 441
RAMON DE CASTELLSENYA, ballester, 445 RAMON DE MONTES DE FIGUEROLA, 314
RAMON DE CAULES, 448 RAMON DE MONTMELÓ, 58
RAMON DE CERVERA, 390 RAMON DE MONTPAÓ, comanador de
RAMON DE CHALAMERA, 436, 437 Corbins, 73
RAMON DE CLAVEROL, 396 RAMON DE MONT-ROIG, sagristà, 99, 340,
RAMON DE CODILLA, 44 353, 354
RAMON DE COLL, capellà de Berga, 96 RAMON DE MONTSÓ, 176
RAMON DE COTE, 212 RAMON DE MULNER, 363
RAMON DE CROSO, escrivà 274 RAMON DE MUNTADA DE LACERA, 59, 60
RAMON DE FENOLLERS, miles, 390 RAMON DE MUNTANYANA, 73, 438
RAMON DE FIGUERES, 12 RAMON DE NOGUERA, 78
RAMON DE FIGUEROLA, 113, 114 RAMON DE PALAU, 367
RAMON DE FONT, 112, 148 RAMON DE PALMA, saig, 141, 142, 143
RAMON DE FORMIGADA, 148 RAMON DE PALOL, 22
RAMON DE FORTUNY, batlle de Vallmoll, RAMON DE PAÓ, miles, 12, 141
132, 182, 190 RAMON DE PENYAFORT, 4, 16
RAMON DE GIRONELLA, 367 RAMON DE PERALTA, 33, 154, 155
RAMON DE GRANYANELLA, 367 RAMON DE PERAMOLA, miles, 281
RAMON DE GUAELLIS, 209, 210 RAMON DE PINELL, miles, 297, 298, 299,
RAMON DE GUALBA, clergue, 94, 95, 96, 302, 303, 304, 305, 306
399, 400, 401 RAMON DE POMPIÀ (fill), 93
RAMON DE GUÀRDIA, nobilis, 8, 94, 95 RAMON DE POMPIÀ (pare), 1, 93
RAMON DE GUÀRDIA, miles, 361, 362, RAMON DE PONTÓS, 42, 77, 93, 260
363, 364 RAMON DE PRENAFETA, 226
RAMON DE JOVINIÀ, miles, 21, 22 RAMON DE PUIGCERNOL, 298
RAMON DE LONDRES, 271 RAMON DE PUIGPARDINES (fill), 79, 80
RAMON DE LORENZ, notari, 407, 412 RAMON DE PUIGPARDINES, veguer de Bas
RAMON DE LLÍVIA, monjo a santes (pare), 79, 80
Creus, 394 RAMON DE PUIGRODON, 361
RAMON DE LLUÇÀ, 184 RAMON DE PUSTIS, sacerdot, 197
RAMON DE MANRESA, 454 RAMON DE RAIANCOS, 357
RAMON DE MILLARS, clergue de Sant RAMON DE RIBELLES, castlà d’Amposta,
Sadurní, 110 237
RAMON DE MOLINA, miles, sobrejunter RAMON DE RIBERA, 75
de Ribagorça, Pallars i Sobrarb, RAMON DE RIBES, 213
111, 254, 276 RAMON DE ROCA, 395
RAMON DE MONTBRÚ, 284 RAMON DE ROCAFORT, 367
RAMON DE MONTCADA, 185 RAMON DE ROCAMOIÀ, 314
RAMON DE MONTCADA, 38 RAMON DE SANT ACISCLE, 109
RAMON DE MONTCADA, 367 RAMON DE SANT CLIMENT, 288, 289, 290,
RAMON DE MONTCADA, senyor d’Albalat, 291, 292, 293, 294, 295
nobilis, 67, 118 RAMON DE SANT ESTEVE, 99
RAMON DE SANT JULIÀ, miles, 62, 76, 110 RAMON ESTRUC, escrivà, 39, 89, 110
RAMON DE SANT MARTÍ, 212, 263 RAMON FERRER, 304
RAMON DE SANT ROMÀ, miles, 79, 80 RAMON FERRER, miles, 386
RAMON DE SANT VICENÇ, 288, 293 RAMON FERRER DE RIBA, 381
RAMON DE SANTA MARIA, 361 RAMON FOLC (IV), vescomte de Car-
RAMON DE SANTS, 342 dona, 367
RAMON DE SENDOMI, farre del Temple, 430 RAMON FOLC (VI), vescomte de Cardona,
RAMON DE SERRALLONGA, nobilis, 100 34 bis, 127, 211, 260, 335, 384
RAMON DE SORÈS, 387 RAMON FOLC (Montblanc), 387
RAMON DE TAIÀ, 422, 436 RAMON FOLC (Tortosa), 436, 437
RAMON DE TALCANDRE, 273 RAMON FUSTER, 112
RAMON DE TELERA, 99 RAMON GALCERAN, 367
RAMON DE TAIALÀ, notari, jurisperit, RAMON GARIDELL, 422
jutge, 42, 47, 70, 76, 81, 93, RAMON GASOL, saig, 423
103, 105, 106, 107, 110, 137, RAMON GAUTER, 299
169, 170, 260, 286, 296, 335, RAMON GENER DE RIUDAURA, notari, 79,
345, 350, 382, 428, 448 80, 99, 100, 230, 339, 340, 341,
RAMON DE TOIRES, capellà d’Oliana, 297 353, 354
RAMON DE VALIPURINS, 95 RAMON GENER, 112
RAMON DE VALLFORT, canonge de Vic, 52
RAMON GIL, jurisperit, 68
RAMON DE VALLISPARIE, capellà i notari
RAMON GIL, canonge de Vic i rector
de Vilanova mediana, 283
d’Anglesola, jutge, 266
RAMON DE VALLS, canonge de Lleida,
RAMON GINER, 73
jutge, 172, 173, 174, 175
RAMON GOCELIN D’AGRAMUNT, 297, 298,
RAMON DE VEDERA, 209, 210
299
RAMON DE VILAHERTO, 21
RAMON GONSALVO, notari, 413
RAMON DE VILAMONTA, miles, 339, 340,
RAMON GRAMANET, 261
341
RAMON DE VILAMONTANA, 263 RAMON GUÀRDIA, batlle de Tortosa i
RAMON DE VILAMUR, 312, 313, 314, 315, Peníscola, 97, 98
316, 317, 318, 319, 320, 321, RAMON GUÀRDIA (podria ser el mateix
322, 323 del precedent), 256, 422
RAMON DE VILANOVA, miles, 43, 51 RAMON GUARESC, 47, 69
RAMON DE VILARAGUT, prior de Ripoll, 184 RAMON GUILLEM, 201, 202
RAMON DE VILELLA, 304 RAMON GUILLEM, ballester, 445
RAMON DE VINYAL, 79, 353, 354 RAMON JOFRE PESCADOR, 19, 25
RAMON DE VOLTORETA, 104 RAMON JOGADOR, 381
RAMON DE LA COSINA, 412 RAMON JORDÀ, 81
RAMON DES CAMP, 317 RAMON LLULL, 201, 202
RAMON DES PALAU, 314 RAMON LONGÍ, 112
RAMON DES SOLER, 299 RAMON LLOBET, notari, 94, 95, 96, 399
RAMON DESLLOR (fill), 441 RAMON MAJOR, notari i escrivà, 266,
RAMON DESLLOR (pare), 441 267, 426
RAMON ERMENGOL, 57 RAMON MALARCIO, 264
RAMON ESCORNA, escrivà i notari, 33, RAMON MARÇ, 165
61, 129, 133, 152, 154, 196, 229, RAMON MARCET, 112
237, 359, 408, 458 RAMON MARCH, 112
RAMON MARQUET, 258 RAMON SANTS, 301

RAMON MASSANE, notari, 369 RAMON SASTRE (Sabadell), 112, 148
RAMON MASSOT, 436, 437 RAMON SASTRE (Ponts), 361
RAMON MAURÍ, notari, 273 RAMON SAVALL, ballester, 445
RAMON MERCADER, 361 RAMON SIFRÉ, 301
RAMON MORAGUES, 285 RAMON SIRVENT, 436, 437
RAMON MORO, 436, 437 RAMON TABARDI, 192
RAMON NEBOT, 436, 437 RAMON TORRENT, escrivà, 350
RAMON PABATOT, mestre del temple, 367 RAMON TORRENT, ballester, 445
RAMON PAPIOL, 386 RAMON TOS, 436, 437
RAMON PADRINÀS, 301 RAMON VIDA, 297
RAMON PASCASI, ballester, 445 RAMON XETMAR, 140
RAMON PERE, 112
RAMONET DE CARDONA, nobilis (fill de
RAMON PERPUNTER, 436, 437
Guillem de Cardona, nobilis),
RAMON PONÇ, 422, 436, 437
133
RAMON PONÇ DE MILANY, 79, 341, 354
RAMONET DE MONTCADA, 342
RAMON PORTA, monjo a Santes Creus,
REG (en), 354
394
RAMON PORTER, 192 RENFORÇAT DE CASTELLANA, miles (cavaller
RAMON PRECENTOR, 12 angeví), 331
RAMON PROENÇAL, 436, 437 RENUART DE MALBOSC, 209, 210
RAMON REDÓ, 115, 288, 289, 290, 291, RICARD D’OSCA, jutge, 77, 93
292, 293, 294, 295 RICARD ROBERT, 436, 437
RAMON REDÓ DE LA TORRE D’OLIUS, RICCUCCIO DE’ RICCUCCI, 87
318, 322 RICOLF OLIBA, 162
RAMON RIBA, 436, 437 RINALD D’ARDÈVOL, batlle de la Riba-
RAMON RICARD, 16 gorça, 116, 123, 130
RAMON RIERA, 112 ROBERT, comanador de Riba-roja, 73
RAMON RIQUER, 436, 437 ROBERT D’ALTRETIA, miles (cavaller an-
RAMON RODER, 361 geví), 331
RAMON ROGER DE PALLARS, 13, 160, ROBERT DE BELLVEÍ, 201, 202, 209, 210,
281, 288, 293 268, 272
RAMON ROMEU, 23 ROBERT DE CASALS, 197
RAMON ROMEU, 275 RODERA, 73
RAMON ROMEU (Barcelona), 146 RODRIGO (notari de Tarassona), 32
RAMON ROSSA, 112 RODRIGO AZNÁREZ, 34
RAMON ROY, 315 RODRIGO DE BAILO, 19 bis, 134
RAMON RUF, 230 RODRIGO DE FIGUEROLA, 46
RAMON SA CORBELLA, 73 RODRIGO GOMIS, 380
RAMON SA MUGA, 304 RODRIGO PÉREZ DE NAVAL, 46
RAMON SA ROCA, 300
R ODRIGO P ÉREZ P ONS , comanador
RAMON SA SERRA, 297
d’Alcanyís, 282
RAMON SABATER, 363
RODRIGO SÁNCHEZ DE CALATAIUD, 360
RAMON SALLA, 361
RODRIGUELL (fill de Dídac de Cenydo),
RAMON SANÇ, 367
19 bis
RAMON SANÇ, mestre, clergue del rei
d’Anglaterra, 307 ROGER (sacerdot), 79, 341
ROGER BERNAT, comte de Foix i vescomte — S —

de Castellbò, 13, 129, 131, 147,
151, 153, 155, 157, 158, 159, SALAMÓ, jueu, 5 (alfaquí), 85 (alfaquí
214, 232, 260, 384 de Montblanc)
ROGER DE GLIFFORD, miles (anglès), 29 SALAMÓ, jueu (fill de Jacob), 324
ROGER DE LLÚRIA, 454 SALAMÓ ANINAI, 149
ROGER ISARN, 228 SALLE ALBATAR, ballester, 445
ROGER LLOP, 5 SALVADOR COLTELLER, 361
ROLDÁN PÉREZ, 32, 34 SALVADOR D’OLIT, ballester, 445
ROLDÁN PÉREZ DE SOTES, 34 SALVADOR DE BANYA, notari, 13, 396
ROMEA DE CERVERA, 213 SALVADOR DE BAYONA, notari, 396
ROMEU BURGUET, comanador de Palau SALVADOR DE SA ROCA, 300
del Vallès i de Barcelona, 252, SALVADOR PASQUA, 297
258, 382, 391, 427, 430 SALVADOR TALTAVULL, 436, 437
ROMEU D’OLIVERA, notari, 387 SALVAT DE PORCELL, jueu, 387
ROMEU DE COQUETES, 434 SALVETA, 69
ROMEU DE MONTOLIU, canonge de Girona, SAMSÓ DE HUATORZE, jueu, 407
42, 43, 106, 107, 272 SAMUEL ALAEÇARI DE SARAGOSSA, jueu, 336
ROMEU DE MORERA, sotsveguer de SAN DE LIÉDENA, 388
Manresa, 428 SANÇ (don), 134
ROMEU DE PLEGAMANS, 239 SANÇ (infant, fill d’Alfons X), 219, 242,
ROMEU DE ROCA, 192 243, 247, 248, 249, 250, 251, 356
ROMEU DES FREIXE, miles, 439 SANÇ (III), rei d’Aragó i Navarra, 31
ROMEU DES QUER, 303 SANÇ (VII), rei de Navarra, 32, 33
ROMEU DURFORT, 209, 210, 272 SANÇ AZNÁREZ DE MURGUÍA, 388
ROMEU FERRER, notari i escrivà, 146, 203 SANÇ BORRELL, 436
ROMEU GERARD, 179, 448 SANÇ CATALÀ, 220
ROMEU GUERAU, 395 SANÇ D’ANTILLÓ, nobilis, 111, 229, 242
ROMEU RABASSA, 386 SANÇ D’ESTADA, cavaller, 19 bis, 134
ROMEU VAQUER, 364 SANÇ DE BOLAS, 367
RUY DÍAZ, cavaller, 219 SANÇ DE DURBAN, 403
RUY EIXIMÈN DE LUNA, miles, 19 bis, SANÇ DE FUENTES, 19 bis
46, 134, 196, 198, 242, 257, SANÇ DE SANCHO AZNÁREZ, 415, 416,
331, 355, 365 417, 418, 419
RUY EIXIMÈN, 19 bis SANÇ DE TRILLAR, 225
RUY EIXEMÉNEZ D’OLLETA, 33, 34 SANÇ DÍAZ, cavaller, 219
RUY LÓPEZ, 19 bis SANÇ GALÍNDEZ, 31
RUY LÓPEZ D’ORÍS, 34 SANÇ GARCÉS, 19 bis
RUY LÓPEZ DE MARZIELLA, 34 SANÇ GARCÉS D’AGONCILLO, 34
RUY MÁRQUEZ DE TAFALLA, 34 SANÇ HIERRO ORTÍ, 34
RUY MARTÍNEZ DE YCORA, 351 SANÇ ÍÑIGO SANZ (don), 450
RUY PÉREZ, 19 bis SANÇ IUGORDA, 431
RUY PÉREZ DE HARO, cavaller, 219 SANÇ LOARRE, justícia de València, 391
RUY SÁNCHEZ DE CALATAIUD, 440 SANÇ LÓPEZ, 19 bis
RUY SÁNCHEZ DE SOTES, 34 SANÇ LÓPEZ DE LIENAS, 19 bis
RUY SECO, alcaid de Buradán, 34 SANÇ MARTÍ D’OBLITAS, miles, 1 bis
RUYL (en), 266 SANÇ MARTÍNEZ DE LEIBA, 242, 245
SANÇ MARTÍNEZ DE LERDA, 388 SIMÓ DE SANT DANIEL, 25

SANÇ MARTÍNEZ DIAZQUINTA, 19 bis SIMÓ DE SANT FELIU, 225
SANÇ PÉREZ, 367 SIMÓ DE TRILLA, miles, 140
SANÇ PÉREZ DE NIVES, 34 SIMÓ DESLLOR, miles, 239
SANÇ PÉREZ DE PEDROLA, 34 SIMÓ ESTEVE, notari, 92, 157, 206
SANÇ RAMÍREZ, rei d’Aragó, 31 SIMÓ LLORENÇ, 146
SANÇ RENDARI, 415 SIMÓ PELLISSER, jutge, 434
SANÇ SALVATERRA, 19 bis SIMÓ VILA, 112
SANÇA (tia de Jaume Pere), 440 SIURÀ DE QUADRES, justícia de Morella,
SANÇA (vídua de Duran de Pirario), 404, 405, 406
146, 203, 275 SOBIRANA (filla de Duran de Pirario),
SANÇA FERRANDIS, 440 146, 203
SANÇA MARTÍNEZ, 457 SOLDEVILA (en), 363
SANÇA SÁNCHEZ DE LEONS, 34 SOLSONA BEATRIU, 299
SANÇA VALLÉS D’ANTILLÓ, 444 STEFANO DE Monopoli (Manopolo),
SANÇA, vescomtessa de Cabrera, 21, mestre, jutge, 2, 3
26, 40, 41 SUAU (tia de Jaume Pere i esposa de
SAVIEL DE MURGUIA, 388 Ferrer Matoses), 440
SAVIEL (fill de Saviel de Murguia), 388 SUAU (vídua de Bernat Aimeric), 181
SEGUER, 197 SUERO, bisbe de Cadis, 242
SEGUÍ DE SANT ANIOL, miles, 99, 100 SULLA DE PORTA, 105
SIBÍLIA (esposa d’Ermengol de Ba-
nyeres), 213
SIBÍLIA (vídua de Camí de Peramola — T —
i esposa de Guillem de Puig),
443, 452, 455 TALLAFERRO (en), tinent de Marsan, 324
SIBÍLIA (esposa de Jofre de Marcafa- TEBALD L’ALEMANY, miles (cavaller an-
va), 65 geví), 331
SIBÍLIA (esposa de Pere de Ribes de TEDESC DE CÚNEO, miles (cavaller an-
Bellver), 332 geví), 331
SIBÍLIA (esposa de Pere de Vilardell), 185 TEL GUTIÉRREZ, justícia de la casa del
SIBÍLIA (esposa de Ramon de Lluçà), 184 rei de Castella, 242
SIBÍLIA (filla d’Ermengol de Banye- TERESA GIL DE VIDAURE, 5, 6
res), 213 TERESA PERE D’ALAGÓ (filla del rei
SIBÍLIA, comtessa d’Empúries i ves- Pere), 191
comtessa de Bas, 79, 80, 137, TERIC DE BRUSCA, lloctinent de justícia
138, 212, 222, 223, 224, 230, a Morella, 177
263, 339, 340, 353, 354 TIMBORS (filla de Ramon de Lluçà), 184
SILVANY DE CUNIT, 436, 437 TODOYA (en), 64
SIMÓ BERNAT, ballester, 445 TOLOSA, 19
SIMÓ D’ÀGREDA, ballester, 445 TOMÀS, 112
SIMÓ DE BELLVER, miles (cavaller an- TOMÀS DE BISANTI, miles (cavaller an-
geví), 331 geví), 331
SIMÓ DE CAPROSIA, miles (cavaller an- TOMÀS DE DON FORS, 220
geví), 331 TOMÀS DE FENOLLERS, ballester, 445
SIMÓ DE GIRONELLA, miles, 21, 22, 350 TOMÀS FABRA, 440
SIMÓ DE PALAU, vescomte de Bas, 137 TOMÀS TENDON, 34
TOMÀS TROMPADOR, 436, 437 VIDAL ABINCHALEA, jueu, 234

TOMASA DE PORTELLA, 94, 95 VIDAL ARENY, 306
TOREYÓ, 112 VIDAL CARDONA, 148
VIDAL CLAVER, 453
VIDAL DE BLANES, 296
— U —
VIDAL DE COMABELLA, 363
UDALARD, vescomte de Bas, 79, 341, 354 VIDAL DE MARTORELL, 112
UMBERT, 112 VIDAL DES BOIX, 361
UMBERT DE CLARIANA, 346, 348, 349, 386 VIDAL GRACIÀ, jueu, 238
UMBERT DE LAVÀNIA, 256 VIDAL MANSIP, 436, 437
UNCASTILLO, 457 VIDAL SALANDÍ, JUEU, 56
URRACA ARTAL, 444 VUCOT (germà de Marc d’Artieda), 19 bis
— V — — X —
VERGER, 112 XANXO DE ALQUÉZAR, 334
VICENÇ D’ELFA, 444
VILAMUNTA, 64
VILAR, 298, 299 — Z —
VINCIGUERRA DA PALICIO DE MESSINA, 454
VIOLANT (filla del rei Pere), 282 ZAREAL, jueu (fill de Salamó), 85

Cingolani, Stefano) Diplomatari de Pere El Gran. 1. Cartes I Pergamins (1258-1285) PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Cingolani, Stefano) Diplomatari de Pere El Gran. 1. Cartes I Pergamins (1258-1285) PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cingolani, Stefano) Diplomatari de Pere El Gran. 1. Cartes I Pergamins (1258-1285) PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FUNDACIÓ NOGUERA

Edició i estudi a cura de

© Stefano M. Cingolani, 2011

1. Feliu-Salrach 1999 i Baiges-Felius-Salrach 2010.

D’aquesta manera pretén apropar-se al model de diplomatari reial.

3. Carini 1882, amb la publicació íntegra dels registres dedicats a l’etapa

he publicat aquells que veuen l’infant, o algun funcionari seu, com

6. Huici 1916-1922 i Huici-Cabanes 1876-1888.

Un altre aspecte de l’acció de l’infant al llarg d’aquests anys,

EL REI PERE EL GRAN

9. Cingolani 2009 i 2010b.

llista dels nombrosos judicis, sentències o accions legals prèvies a

La importància dels jutges i dels judicis en la vida admi-

10. I el canvi de designació de Liber iudiciorum a Liber iudicum es podria

ger, comte de Pallars, Ramon Gil, sagristà de Vic, i Bernat Lloret,

a més molt esquemàtica, o el cas de Guillem Ramon de Josa, pels

dos reis (doc. 159), l’elecció dels representants de la universitat

amb el rei Alfons, que li és coetani, i l’infant Sanç, que d’allí a

Hi ha un fet que no sé explicar. Ferran Soldevila va explorar

16. Tot i així a Soldevila 1971, p. 636, cita el doc. 231.

fensar, i amb bons resultats, la ciutat de Girona dels francesos

TESTAMENTS I JURAMENT I CODICIL TESTAMENTARI DEL REI PERE

19. Papell 2009, p. 460.

Jaume II i Blanca d’Anjou, no era costum que les reines fossin

22. Un resum de la situació a Viladomiu 2009.

no di Villafranca, e da alcuni prelati, non corrisponde

possible que, en lloc de ser senyal d’anul·lació, signiﬁqui que del

27. És evident que a la nombrosa sèrie de trasllats que es va dur a terme

Això que queda per aclarir, cosa que no estic en condició de

1252, juliol, 9. Barcelona

Privilegium domini regis Iacobi in quo continetur quod offe-

Petrum in monasterio Sanctarum Crucum. Idem dominus rex Iacobus primus, ob

1259, febrer, 2. Santes Creus

Sig(+)num Guilelmi de Turre, qui mandato domini infantis,

1259, desembre, 5. Barcelona

Carta domini infantis Petri, domini regis Aragonum ﬁlii et

in privilegio domini regis ab eisdem sine ullo remedio exigatis.

1300, febrer, 2. Barcelona

In nomine Domini nostri Ieh Ihesu Christi. Quia tunc ulti-

32. Error per infringi.

In predictis enim legatis que facimus dictis ﬁliabus nostris,

Item, conventibus omnibus fratrum Minorum provincie

Item, sorori Go Constancie triginta uncias auri.

Capellas autem maiorem et minorem intellegimus sicut

et rogantes, ea instancia qua possumus, ipsum dominum Iacobum,

Item, quatuor picheria argenti magna et tria picheria argenti

Item, ornamentum capelli in quo sunt decem et octo lapides

[It]e[m], un[u]m Gradual[em p]ro magna capella.

duas yconias [siv]e ymagines de lig[n]o cum iaspide et perlis, et

AMARI 1886: Michele AMARI, La Guerra del Vespro Siciliano, 3 vols.,

CINGOLANI 2010: Stefano Maria CINGOLANI, Pere el Gran. Vida, actes

de la Historia, I-II (Documentos de la época de Alfonso el

UDINA 2001: Antoni UDINA I ABELLÓ, Els testaments dels comtes de

WOLFF 1968: Philippe WOLFF, «L’épisode de Berenguer Oller à Bar-

1258, juny, 1. Girona

Nos Petrus infans, illustris regis Aragonum ﬁlius et heres Ca-

1259, setembre, 1. Lleida

Noverint universi quod nos infans Petrus, ﬁlius illustris do-