Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία

18

ˆ ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Η ΕΚΡΗΞΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1789 -
1794)

α τ κοινωνίας ου
δ αφ τ18σ
Δομή γαλλικής αιώνα

(κριτήρια: καταγωγή και προνόμια από τον ηγεμόνα)

• κλήρος (0,5%) • ευγενείς (1,5%) • τρίτη τάξη (98%)

είχε προνόμια είχε μόνο υποχρεώσεις

(δε φορολογούνταν) (πλήρωνε φόρους)

παλαιό καθεστώς

• δυσαρέσκεια αστικής τάξης (ανώτερο στρώμα τρίτης τάξης): δέσποζε

στην οικονομία αλλά
JJJJJG δε συμμετείχε στη λήψη πολιτικών αποφάσεων
• δυσαρέσκεια τρίτης τάξης: επιδείνωση των συνθηκών ζωής στα μέσα
του 18ου αιώνα ⇒ χειμώνας 1788 - 1789: λεηλασίες πλούσιων σπιτιών –
κρατικών αποθηκών εξαιτίας της πείνας

ατ
Η πρώτη φάση τηςδγαλλικής
αφ τ σ
επανάστασης,
Μάιος 1789 – Αύγουστος 1792

¬ σύγκληση συνέλευσης των τάξεων από Λουδοβίκο ΙΣΤ΄ στο ανά-

κτορο των Βερσαλιών (5 Μαΐου 1789)

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
19

οι αντιπρόσωποι της τρίτης τάξης απαιτούν μεταρρυθμίσεις αλλά

JJJJJG ο βα-
σιλιάς επιβάλλει νέους φόρους μόνο για την τρίτη τάξη ⇒ οι αντιπρό-
σωποι της τρίτης τάξης αυτοανακηρύσσονται Εθνική συνέλευση ⇒ ο
βασιλιάς δεν τους αναγνωρίζει και κλείνει την αίθουσα συνεδρίασης ⇒
συγκέντρωση τρίτης τάξης, ορισμένων κληρικών και ευγενών στην αί-
θουσα σφαιριστηρίου ⇒ ανακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης σε Συντα-
κτική συνέλευση (9 Ιουλίου 1789)
⇓
ο βασιλιάς συγκεντρώνει κρυφά στρατό για διάλυση της Εθνοσυνέλευ-
σης
⇓
οργισμένοι πολίτες οπλίζονται ⇒ 14 Ιουλίου 1789: κατάληψη της
Βαστίλης από το λαό του Παρισιού (εθνική γιορτή των Γάλλων) ⇒
επαναστάσεις και σε άλλες επαρχίες της Γαλλίας

¬ Συντακτική συνέλευση

κατάργηση προνομίων (4 ψήφιση Διακήρυξης των δικαιωμάτων

Αυγούστου 1789) του ανθρώπου και του πολίτη (26 Αυ-
γούστου 1789): βασισμένη σε αρχές
Διαφωτισμού

¬ κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλιών (5 Οκτωβρίου 1789) από

επαναστατημένο λαό
⇓
αναγκαστική αποδοχή των αποφάσεων της Συντακτικής συνέλευσης
από βασιλιά

¬ διαμόρφωση τριών πολιτικών ρευμάτων στη Συντακτική συνέλευ-

ση (ονομασία από θέσεις αντιπροσώπων στην αίθουσα)

δεξιά κέντρο αριστερά

όχι μεταβολές του πα-

λαιού καθεστώτος

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
20

διατήρηση μοναρχίας με πολίτευμα σαν το α-

συμμετοχή ευγενών και με- μερικανικό
γαλοαστών στη λήψη απο-
φάσεων

¬ δυναμική συμμετοχή ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων στις πολιτικές

εξελίξεις

αποτέλεσμα
δημιουργία λεσχών ( πολιτικές οργανώσεις)

λέσχη Ιακωβίνων λέσχη Κορδελιέρων

• κινητοποίηση πολιτών πολιτικών φυλλαδίων

• διάδοση πολιτικών απόψεων μέσω
εφημερίδων

¬ 1791: ψήφιση πρώτου συντάγματος της Γαλλίας

• εγκαθίδρυση συνταγματικής μοναρχίας
• ανακήρυξη κυριαρχίας του έθνους
• ορισμός Νομοθετικής συνέλευσης (Βουλής) ως νομοθετικού σώμα-
τος
• δικαίωμα ψήφου σ’ αυτούς που κατείχαν περιουσία και πλήρωναν
φόρους βασιλιά
• ανάθεση εκτελεστικής εξουσίας σε
έξι υπουργούς

• αφαίρεση δικαστικής εξουσίας από βασιλιά και ανεξαρτητοποίησή

της

¬ άλλες ρυθμίσεις: α) εθνικοποίηση περιουσίας του κλήρου (€ εγγύηση

για έκδοση χαρτονομίσματος), β) οι κληρικοί ορίστηκαν λειτουργοί του
κράτους (€ υπακοή στην πολιτεία), γ) κατάργηση συντεχνιών, δ) απα-
γόρευση απεργιών

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
21

απορρίφθηκαν από εκκλησία και βασιλιά (€ προσπάθεια διαφυγής

αλλά επιστροφή, γιατί έγινε αντιληπτός)

¬ Σεπτέμβριος 1791: εκλογές και ανάδειξη Νομοθετικής συνέλευσης (έ-

λεγχός της από Γιρονδίνους)
¬ σχέδιο βασιλιά και αριστοκρατών για συνεννόηση με βασιλείς Αυστρίας
και Πρωσίας και επέμβαση εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος
¬ οι sans - culottes (σαν-κιλότ): ριζοσπαστικά τμήματα λαϊκών
στρωμάτων αίτημα
JJJJJJJG έκπτωση του βασιλιά

* sans culottes: αποδόθηκε στα ελληνικά ως «αβράκωτοι», γιατί οι άν-

θρωποι αυτοί δε φορούσαν τα στενά – εφαρμοστά παντελόνια που φο-
ρούσαν οι αριστοκράτες και οι αστοί, αλλά όμοια με τα σημερινά.

¬ Γιρονδίνοι € ώθηση για κήρυξη πολέμου κατά Αυστρίας και Πρωσίας

⇓
επαναστατική δράση λαϊκών στρωμάτων εξαιτίας

πρώτων αποτυχιών ύποπτης στάσης του πείνας

του γαλλικού στρα- βασιλιά
τού

κατάληψη ανακτόρων Κεραμεικού από το λαό του Παρισιού (10 Αυ-

γούστου 1792)
⇓
καταφυγή βασιλιά στη Νομοθετική συνέλευση, η οποία:
• τον έθεσε υπό περιορισμό
• ανέθεσε την εκτελεστική εξουσία σε συμβούλιο με επικεφαλής το
Δαντόν (στέλεχος πολιτικής λέχης Κορδελιέρων)
• θέσπισε καθολική ψηφοφορία (πολιτικά δικαιώματα σε όλους τους
άνδρες)
• δήμευσε περιουσίες αριστοκρατών που είχαν διαφύγει στο εξωτερικό
• θέσπισε διαχωρισμό εκκλησίας – κράτους
• κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
22

¬ νίκη κατά των Πρώσων στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου 1792) € σωτηρία
της επανάστασης

ατ δ αφ τ σ
Η δεύτερη φάση της επανάστασης ,
Σεπτέμβριος 1792 – Ιούλιος 1794

¬ ανάδειξη της Συμβατικής συνέλευσης μετά από εκλογές με καθολική

ψηφοφορία
• κατάργηση της μοναρχίας (21 Σεπτεμβρίου 1792) με πρόταση Ορει-
JJJJJJJJJJJJJG
νών παρά τηG
JJJJJJJJJ Γιρονδίνων
διαφωνία

• εγκαθίδρυση πολιτεύματος αβασίλευτης δημοκρατίας

• υιοθέτηση νέου ημερολογίου 1793: έτος Ι της Δημοκρατίας
• καταδίκη και αποκεφαλισμός βασιλιά και βασίλισσας
• συνέχιση του πολέμου για κατάληψη γαλλικών εδαφών

στο Βέλγιο στις όχθες του ποταμού Ρήνου

1. συσπείρωση πολλών ευρωπαϊκών κρατών εναντίον Γαλλίας

2. αντεπαναστατικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό (1793: εξέγερση στην ε-
παρχία της Βανδέας στη δυτική Γαλλία)
3. επιδείνωση οικονομικής κατάστασης για ασθενέστερα κοινωνικά στρώ-
ματα
Επιτροπής Δημόσιας Σωτηρίας

• σύσταση (μετά από πιέσεις Ορεινών) Επιτροπής Γενικής Ασφάλειας

Επαναστατικών δικαστηρίων
με στόχο την καταστολή αντε-
παναστατικών ενεργειών

• σύλληψη ηγετών των Γιρονδίνων (Ιούνιος 1793) που αντέδρασαν

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
23

έγκριση του συντάγματος του έτους Ι (24 Ιουνίου 1793)

¬ πτώση Γιρονδίνων € Ορεινοί με επικεφαλής το Ροβεσπιέρο (€ ηγετική
φυσιογνωμία Ιακωβίνων):
• σχημάτισαν επαναστατική κυβέρνηση
• αναδιοργάνωσαν το στρατό € ισχυρό όπλο έναντι των εσωτερικών
και εξωτερικών εχθρών της επανάστασης
• εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες περίπου 40.000 άνθρωποι
JJJJJJJJJJJG θεωρήθηκαν ύποπτοι για αντεπαναστατική δράση (περίο-
αιτιολογία
δος Τρομοκρατίας)
• αντικατάσταση χριστιανικής θρησκείας από λατρεία του Ανώτατου
Όντος
• νέα ονομασία των μηνών

μερική βελτίωση βιοτικού επιπέδου κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων

αλλά
αντιδράσεις για ορισμένα ακραία μέτρα € στο στόχαστρο ο Ροβεσπιέ-
ρος € απόφαση της Συμβατικής για εκτέλεσή του μαζί με 20 συνεργά-
τες του (28 Ιουλίου 1794)

Σχολιασμός Πηγών
Πηγή 1, σελ. 17 του βιβλίου
Στο απόσπασμα από τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του
πολίτη, που ψηφίστηκε στις 26 Αυγούστου 1789, δίνονται τα άρθρα 1, 2, 3, 6,
10, 11, 17. Συνοπτικά τα άρθρα αυτά προβλέπουν τα εξής:
1. Ελευθερία και ίδια δικαιώματα των ανθρώπων.
2. Χρέος κάθε πολιτικής οργάνωσης για διαφύλαξη των φυσικών και απαρά-
γραπτων ανθρώπινων δικαιωμάτων.
3. Η εξουσία πηγάζει από το έθνος.
6. Ισότητα των πολιτών απέναντι στους νόμους και δυνατότητα όλων για κα-
τάληψη δημόσιων θέσεων και αξιωμάτων ανάλογα με τις αρετές τους.
10. Καθένας έχει δικαίωμα να εκφράζει τις πεποιθήσεις του και δεν πρέπει να
διώκεται γι’ αυτές, με την προϋπόθεση ότι δε διαταράσσει την τάξη.
11. Ελευθερία έκφρασης των σκέψεων και των πεποιθήσεων.

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
24

17. Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας είναι απαραβίαστο, με εξαίρεση δημόσια ανά-

γκη που έχει διαπιστωθεί νόμιμα.

Πηγή 2, σελ. 17 του βιβλίου

Στο λόγο της η Ολυμπία ντε Γκουζ προσπαθεί να αφυπνίσει τις γυναίκες, με
σκοπό να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Η αγωνίστρια επισημαίνει πως η
γαλλική επανάσταση συνέβαλε βέβαια στη γενικότερη πρόοδο, όμως αγνόησε
τις γυναίκες. Γι’ αυτό πρέπει οι ίδιες να αγωνιστούν, για να αποκτήσουν τα δι-
καιώματά τους.
Είναι γεγονός ότι, παρά τις ριζικές μεταβολές που έφερε η γαλλική επανάστα-
ση, τα δικαιώματα των γυναικών αγνοήθηκαν.

Πηγή 3, σελ. 18 του βιβλίου

Στο κείμενο δίνονται οι βασικοί στόχοι των Ιακωβίνων, μιας από τις δύο λέ-
σχες (πολιτικές οργανώσεις) που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της δυναμικής
συμμετοχής ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων στις πολιτικές εξελίξεις.

Πηγή 4, σελ. 19 του βιβλίου

Ο Ροβεσπιέρος, ηγετική φυσιογνωμία των Ιακωβίνων, διαχωρίζει τη συνταγ-
ματική από την επαναστατική κυβέρνηση και αναφέρεται στις αρχές λειτουρ-
γίας της καθεμιάς. Σχηματικά:

Συνταγματική κυβέρνηση Επαναστατική κυβέρνηση

• ασχολείται με πολιτική ελευ- • ασχολείται με δημόσια ελευθερία
θερία
• η δημόσια δύναμη είναι υποχρεωμένη να
• τα άτομα προστατεύονται προστατεύει τον εαυτό της από τις φα-
από τις καταχρήσεις της δη- τρίες που της επιτίθενται
μόσιας δύναμης
• οφείλει ολοκληρωμένη προστασία στους
καλούς πολίτες και θάνατο στους ε-
χθρούς του λαού
Οι απόψεις αυτές του Ροβεσπιέρου αποτέλεσαν τις πολιτικές αρχές, βάσει
των οποίων ασκήθηκε η εξουσία από τους Ιακωβίνους κατά τη δεύτερη φάση
της επανάστασης.

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
25

Σχολιασμός Εικόνων

Εικόνα 1, σελ. 16 του βιβλίου

Στη γελοιογραφία παρουσιάζεται η τρίτη τάξη (η μορφή που είναι σκυμμένη)
να κουβαλά τον κλήρο και την αριστοκρατία (οι δύο άλλες μορφές). Το έργο
σατιρίζει και στηλιτεύει το «παλαιό καθεστώς», στο οποίο η τρίτη τάξη είχε μό-
νο υποχρεώσεις, ενώ οι ευγενείς και ο κλήρος απολάμβαναν αρκετά προνό-
μια.

Εικόνα 2, σελ. 16 του βιβλίου

Δείτε την άσκηση – δραστηριότητα 2, σελ. 25 του τεύχους

Εικόνα 3, σελ. 16 του βιβλίου

Δείτε την άσκηση – δραστηριότητα 3, σελ. 25 του τεύχους.

Εικόνα 4, σελ. 18 του βιβλίου

Ο πίνακας ανώνυμου ζωγράφου απεικονίζει τον αποκεφαλισμό του Λουδοβί-
κου ΙΣΤ΄, που πραγματοποιήθηκε το 1793. Υπήρξε γεγονός πρωτοφανές για
την ευρωπαϊκή πολιτική πραγματικότητα εκείνης της εποχής και προκάλεσε
ταραχή στις κυρίαρχες τάξεις ολόκληρης της Ευρώπης, σηματοδοτώντας την
είσοδο της επανάστασης στην πιο ριζοσπαστική φάση της.

Εικόνα 5, σελ. 19 του βιβλίου

Τα μέλη του επαναστατικού δικαστηρίου (δεξιά) – που φορούν τους χαρα-
κτηριστικούς κόκκινους σκούφους και πίνουν – δικάζουν έναν ευγενή (αριστε-
ρά). Οι περισσότερες δίκες που διεξάγονταν κατά τη γαλλική επανάσταση κα-
τέληγαν σε καταδίκη και εκτέλεση των κατηγορουμένων.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1. Να μελετήσετε την πηγή 1. Στη συνέχεια και αφού ξαναμελετήσετε

τις πηγές 3 και 4 της ενότητας 1 να συντάξετε σύντομο κείμενο με
θέμα τις επιδράσεις του Διαφωτισμού στη Διακήρυξη των δικαιωμά-
των του ανθρώπου και του πολίτη της γαλλικής επανάστασης.

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
26

Το κίνημα του Διαφωτισμού επέδρασε αποφασιστικά στη διαμόρφωση της

Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη. Στο επαναστατι-
κό αυτό κείμενο διακηρύσσονται ως απαράγραπτα δικαιώματα η προσωπική
ελευθερία και ασφάλεια, η αντίσταση στην καταπίεση, η ιδιοκτησία και απα-
ριθμούνται μια σειρά από θεμελιώδεις αρχές και δικαιώματα του ανθρώπου
και του πολίτη. Η Διακήρυξη περιλαμβάνει αναφορές στη σκέψη του Μοντε-
σκιέ (ανάγκη διάκρισης των εξουσιών, άρθρο 16), των φυσιοκρατών (σεβα-
σμός της ιδιοκτησίας, άρθρο 2), του Ρουσό (πηγή εξουσίας ο λαός, άρθρο 3).
Το κείμενο λοιπόν αποτυπώνει με σαφήνεια τις πολιτικές θέσεις του Διαφωτι-
σμού.

2. Να μελετήσετε και στη συνέχεια να σχολιάσετε την εικόνα 2.

Ο πίνακας του Jacques Louis David απεικονίζει την αίθουσα του σφαιρι-
στηρίου. Σ’ αυτήν παρουσιάζονται συγκεντρωμένοι οι αντιπρόσωποι της τρί-
της τάξης μαζί με ορισμένους κληρικούς και ευγενείς (η μορφή με το λευκό έν-
δυμα παριστάνει κληρικό), με σκοπό να ορκιστούν ότι θα συντάξουν σύνταγ-
μα. Η κεντρική φιγούρα κρατά με το ένα χέρι κάποιο χαρτί, ίσως τον όρκο,
ενώ το άλλο το έχει σηκωμένο. Υποθέτουμε πως είτε ορκίζεται είτε απλώς κοι-
τάζει το έγγραφο και ζητά ησυχία. Ταυτόχρονα, οι συγκεντρωμένοι, όλοι
στραμμένοι προς την κεντρική φιγούρα, κουνούν καπέλα, δείχνουν, συζητούν
κτλ.

3. Αφού μελετήσετε την πηγή 2 και την εικόνα 3, να αναφερθείτε στη

συμμετοχή και στο ρόλο των γυναικών στη γαλλική επανάσταση.

Στην πηγή 2 η αγωνίστρια Ολυμπία ντε Γκουζ προσπαθεί να αφυπνίσει

τις γυναίκες για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Στην εικόνα 3 απεικονί-
ζεται η κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλιών, που υπήρξε ένα από τα
γεγονότα – ορόσημα της γαλλικής επανάστασης. Ο ρόλος λοιπόν των γυναι-
κών στη γαλλική επανάσταση υπήρξε σημαντικός, χωρίς όμως αυτός να ανα-
γνωριστεί έμπρακτα, καθώς τα δικαιώματα των γυναικών αγνοήθηκαν.

4. Να συγκεντρώσετε στοιχεία για τις πολιτικές αντιλήψεις του Ροβε-

σπιέρου (πηγή 4 και ενότητα 4, πηγές 1 και 3).

Σύμφωνα με το Ροβεσπιέρο, ηγέτη των Ιακωβίνων, η μοναρχία εξυπηρε-

τεί τα συμφέροντα των βασιλιάδων και ευγενών, ενώ η δημοκρατία τα συμφέ-

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
27

ροντα όλων των πολιτών. Πιστεύει πως το κράτος θα πρέπει να στηρίζεται

στο λαό, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να διοικεί σωστά τη χώρα και να υπε-
ρασπίζει την πατρίδα. Γι’ αυτό θα πρέπει οι πολίτες να αντιστέκονται στην τυ-
ραννική εξουσία και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους για τη δημιουργία μιας
δημοκρατικής πολιτείας.

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
28

ˆ ΕΝΟΤΗΤΑ 4
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1794 -1799)
ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ (1799 -1815)

Η τρίτη και α
ητ δ αφ τ σ
τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης,
1794 - 1799

¬ έλεγχος Συμβατικής από Θερμιδοριανούς* (€μετριοπαθείς)

⇓
• κατάργηση ριζοσπαστικών μέτρων των Ορεινών
• επιστροφή στις αρχικές θέσεις της επανάστασης
⇓
• ψήφιση νέου συντάγματος από Θερμιδοριανούς (1795) € άσκηση ε-
κτελεστικής εξουσίας από Διευθυντήριο (€ πενταμελές συμβούλιο):
αναζήτηση στήριξης από στρατηγούς
*(Θερμιδόρ € ο μήνας Ιούλιος)

α Ναπολέοντα,
Η εποχή του τ δ αφ τ1799
σ - 1815

συγκατάθεση
¬ 9 Νοεμβρίου 1799 JJJJJJJJJJJJJJJM € κατάληψη εξουσίας από Ναπολέο-
Διευθυντηρίου
ντα Βοναπάρτη: έδειχνε ικανός για

δημιουργία σταθερού εσω- διεξαγωγή πολέμων για εδραίωση

τερικού κράτους γαλλικής κυριαρχίας στην Ευρώπη

ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπα- κυβερνούσε ως απόλυτος

τος και Αυτοκράτορας μονάρχης (δεν άλλαξε το
πολίτευμα)

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
29

¬ μεταρρυθμίσεις Ναπολέοντα σε:

διοίκηση εκπαίδευση οικονομία

επιδίωξη: έλεγχος κρατικής μηχανής και μετατροπή της σε πιο αποτε-

λεσματική
• θέσπιση νέου νομικού κώδικα το1804: Ναπολεόντειος Κώδικας

διάδοση σε όλη την Ευρώπη ως σήμερα η βάση του νομικού

από τις γαλλικές στρατιές συστήματος της Γαλλίας και άλ-
λων ευρωπαϊκών κρατών

¬ Δράση Ναπολέοντα
α) ηπειρωτικός αποκλεισμός Αγγλίας (1806)
⇓
εμπόδιζε τη διακίνηση αγγλικών εμπορευμάτων σε όλα τα ευρω-
παϊκά λιμάνια
⇓
αντίποινα Αγγλίας: θαλάσσιος αποκλεισμός Γαλλίας
⇓
εμπόδιζε πλοία τρίτων χωρών να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές

νίκες και κατακτήσεις ⇒ δημιουργία βασιλείων – δορυφόρων

της Γαλλίας
⇓ όμως
αντίδραση ευγενών, κλήρου και μέρους των λαϊκών στρωμά-
των
γιατί
γιατί
γιατί

η Γαλλία απαιτούσε οι ευγενείς και ο κλήρος μέρος των λαϊκών

φόρους για την κά- επιδίωκαν την επανα- στρωμάτων ένιωθε
λυψη των τεράστιων φορά της μοναρχίας και οικονομική επιβά-
εξόδων των πολέ- την αποκατάσταση των ρυνση και βάρος
μων προνομίων τους ξένης κυριαρχίας

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
30

JJJJJJJJJJJJJJM δεν εφάρμοζε

β) επίθεση Ναπολέοντα στη Ρωσία δικαιολογία
αυστηρά τον ηπειρωτικό αποκλεισμό € πορεία ως τη Μόσχα,
αλλά όχι κυριαρχία της Ρωσίας λόγω
JJJJJJM χειμώνα
JJJJJG ασθενειών
JJJJJG επιθέσεων

JJJJJJJJJJJJJJJM υποχώρηση των δυνάμεων του Ναπολέοντα

αποτέλεσμα

⇓
επίθεση συνασπισμού ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλίας, Αυστρίας,
Πρωσίας, Ρωσίας, Ισπανίας, Σουηδίας, Βασιλείου της Νεάπολης):
μάχη Λιψίας 1813
⇓
από περίπου 600.000 άνδρες επέστρεψαν στη Γαλλία λιγότεροι
από 100.000
¬ ήττα Γάλλων στο Βέλγιο: μάχη του Βατερλό 1815 ⇒ τέλος της
κυριαρχίας του Ναπολέοντα

ατ δ αφ τ σ
Γαλλική επανάσταση και εποχή του Ναπολέοντα:
μια αποτίμηση

¬ Περίοδος 1789 -1815: τομή στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία

• κατάληψη εξουσίας από αστική τάξη Γαλλίας € έδειξε το δρόμο και
σε άλλες αστικές τάξεις της Ευρώπης
• προώθηση συμφερόντων της αστικής τάξης € η ελεύθερη οικονομία
(οικονομία της ελεύθερης αγοράς) κέρδισε έδαφος (ύστερα από σει-
ρά μεταρρυθμίσεων)
• μετατροπή των αρχών του Διαφωτισμού σε πολιτικά αιτήματα και δι-
καίωσή τους (ως ένα βαθμό)
• κατάρρευση απολυταρχίας στη Γαλλία και κλονισμός της στην υπό-
λοιπη Ευρώπη
• ανάπτυξη της ιδέας ότι πρέπει να συμπίπτουν τα όρια του έθνους
και του κράτους, σύνδεση πολιτών – κράτους με δικαιώματα και υ-
ποχρεώσεις € δημιουργία της σύγχρονης έννοιας της πατρίδας στο
πλαίσιο του έθνους – κράτους

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
31

• διαχωρισμός εκκλησίας – κράτους

• κατάργηση προνομίων ευγενών και κλήρου, επικράτηση της αντίλη-
ψης για ισότητα δικαιωμάτων μεταξύ των ανθρώπων
• καθιέρωση συνταγμάτων και επικράτηση της αρχής της λαϊκής κυρι-
αρχίας ⇒ ανάδειξη του λαού σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και
αποκλειστική πηγή εξουσίας, μετατροπή των φυσικών δικαιωμάτων
του Διαφωτισμού σε πολιτικά € μετατροπή υπηκόων σε πολίτες
• ανάπτυξη ή ανάδυση σημαντικών ιδεών και κινημάτων: π.χ. φιλε-
λευθερισμός, εθνικισμός, κοινωνικός ριζοσπαστισμός, σοσιαλισμός

α της
Το συνέδριο τ Βιέννης
δ αφ τ σ

¬ Σεπτέμβριος 1814 – Ιούνιος 1815: σύγκληση συνεδρίου της Βιέννης

από νικητές του Ναπολέοντα: θέματα

επαναχάραξη ανασυγκρότηση καταστολή επαναστα-

συνόρων απολυταρχίας τικών ιδεών

• εγκαθίδρυση στη Γαλλία της βασιλείας

• επάνοδος γαλλικών συνόρων όπου ήταν το 1789

¬ Νοέμβριος 1815: ίδρυση Ιερής Συμμαχίας από:

Ρωσία Αυστρία Πρωσία =

χώρες προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης

επάνοδος εκθρονισμένων ηγεμόνων στους θρόνους τους

⇓
εποχή της Παλινόρθωσης ή Παλινόρθωση (1815 -1830)
⇓ ωστόσο
οι αρχές της γαλλικής επανάστασης (ελευθερία, ισότητα, δικαίωμα ε-
θνικής αυτοδιάθεσης) € τεράστια απήχηση στους ευρωπαϊκούς λαούς

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
32

Σχολιασμός Πηγών
Πηγή 1 , σελ. 21 του βιβλίου
Ο Ροβεσπιέρος αναφέρεται στην επίδραση που είχε η γαλλική επανάσταση
στους λαούς. Με την κατάργηση της μοναρχίας και των προνομίων των ανώ-
τερων τάξεων δόθηκαν δικαιώματα σε ανθρώπους που ως τότε δε συμμετεί-
χαν στην εξουσία. Αυτοί λοιπόν έμαθαν να αντιστέκονται στην τυραννική ε-
ξουσία, δοκίμασαν να αυτοκυβερνηθούν και να διοικήσουν τη χώρα.
Πηγή 2, σελ. 21 του βιβλίου
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναγνωρίζει τη σημασία της γαλλικής επανά-
στασης για την αφύπνιση των εθνών και την αντίστασή τους σε τυραννικές
εξουσίες. Η γαλλική επανάσταση μετέβαλε τις νοοτροπίες και τις πολιτικές
συμπεριφορές των ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη, στοιχείο που δείχνει τη
μεγάλη ακτινοβολία της.
Πηγή 3, σελ. 22 του βιβλίου
Κατά το Ροβεσπιέρο, η γαλλική επανάσταση μετέβαλε ακόμα και την έννοια
«πατριωτισμός». Αυτή, όταν κυριαρχούσε η μοναρχία, είχε σημασία μόνο για
τις οικογένειες των ευγενών, οι οποίοι διέθεταν προνόμια. Η γαλλική επανά-
σταση όμως αναγνώρισε πολιτικά δικαιώματα στην πλειονότητα των πολιτών
και έτσι η έννοια «πατριωτισμός» απέκτησε νέο, δημοκρατικό περιεχόμενο,
εφόσον οι πολίτες συμμετείχαν στη λήψη αποφάσεων για το κράτος και ταυ-
τόχρονα αναλάμβαναν την ευθύνη υπεράσπισής του.

Σχολιασμός Εικόνων
Εικόνα 1, σελ. 20 του βιβλίου
Στο χάρτη εικονίζονται τα κράτη που ανήκαν στη Γαλλική αυτοκρατορία, όσα
βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Ναπολέοντα, οι σύμμαχοί του και τα ανεξάρ-
τητα κράτη. Παρατηρούμε πως οι κατακτήσεις και γενικά η επιρροή του Να-
πολέοντα εκτεινόταν στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Η επικράτηση των
ναπολεόντειων στρατευμάτων συνοδεύτηκε από πολιτικές μεταβολές, οι ο-
ποίες αφορούσαν κυρίως την εκδίωξη των ευγενών, την κατάργηση των προ-
νομίων τους και την επιβολή καθεστώτων παρόμοιων με αυτό της ναπολεό-
ντειας Γαλλίας.

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
33

Εικόνα 2, σελ. 21
Στον πίνακα του Ζ. Λ. Νταβίντ ο Γάλλος ηγέτης Ναπολέων παρουσιάζεται α-
νεβασμένος στο άλογό του, αγέρωχος και δυναμικός. Ο Γάλλος ζωγράφος
μέσα από την τέχνη του εξυμνεί το Ναπολέοντα, του οποίου ήταν θαυμαστής.
Εικόνα 3, σελ. 22
Στο χάρτη 3 η εικόνα διαφέρει πολύ από εκείνη του χάρτη 1. Παρατηρούμε
πως ενώ το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης το 1812 βρισκόταν υπό την κυ-
ριαρχία του Ναπολέοντα, το 1815 η Γαλλία περιορίστηκε στα σύνορα που είχε
το 1789. Η καθοδική πορεία του Ναπολέοντα άρχισε το 1813, οπότε δέχτηκε
σημαντικό πλήγμα στη μάχη της Λιψίας. Το τέλος της κυριαρχίας του – και
των κτήσεών του – επήλθε το 1815 μετά την ήττα στη μάχη του Βατερλό.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1. Μέχρι το 1789 η διαχείριση της πολιτικής εξουσίας αποτελούσε

προνόμιο του βασιλιά. Ποιες άλλες κοινωνικές δυνάμεις εισήλθαν
στο πολιτικό σκηνικό με τη γαλλική επανάσταση; Ποιες ήταν οι επι-
διώξεις και ο ρόλος τους;
Με την έναρξη της γαλλικής επανάστασης στο πολιτικό προσκήνιο εισήλ-
θαν τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, δηλαδή οι άνθρωποι που ως τότε δε
συμμετείχαν στην εξουσία και ανήκαν στην τρίτη τάξη. Αυτοί επιδίωκαν την
ανατροπή του παλαιού καθεστώτος, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους
και τη συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων. Ο ρόλος τους υπήρξε καταλυτι-
κός για τη μεταβολή της πολιτικής κατάστασης, καθώς αυτοί αντιτάχθηκαν
στην εξουσία του βασιλιά, απαίτησαν σύνταγμα και γενικά ξεκίνησαν την επα-
νάσταση, με την οποία ο λαός απέκτησε πολιτική δύναμη, τα συμφέροντά του
προωθήθηκαν, ενώ η απολυταρχία κατέρρευσε.

2. Διαθεματική δραστηριότητα: Να καταγράψετε πολιτικούς όρους που

καθιερώθηκαν στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης και χρησιμο-
ποιούνται μέχρι σήμερα.
Στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης καθιερώθηκαν οι πολιτικοί όροι
«δεξιά» και «αριστερά», οι οποίοι αναφέρονταν στα δύο πολιτικά ρεύματα
που διαμορφώθηκαν στη Συντακτική συνέλευση (11 Σεπτεμβρίου 1789) και
πήραν τα ονόματά τους από τις θέσεις στις οποίες κάθονταν οι υποστηρικτές
τους στην αίθουσα συνεδριάσεων. Οι όροι αυτοί συνεχίζουν να χρησιμοποι-
ούνται ακόμη και σήμερα στην πολιτική.

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.
 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
34

Ολοκληρώνοντας το κεφάλαιο θυμόμαστε ότι....

9 Ο Διαφωτισμός ήταν ένα πολύμορφο κίνημα μέσα από το οποίο διαμορφώ-
θηκαν όλα τα διανοητικά όπλα που χρησιμοποιήθηκαν στις επαναστάσεις
του 18ου και 19ου αιώνα.
9 Η αμερικανική επανάσταση, η πρώτη που έγινε στο όνομα του Διαφωτι-
σμού, ήταν σημαντική όχι μόνο για την αμερικανική ήπειρο αλλά και για ο-
λόκληρο τον πλανήτη.
9 Η εποχή της γαλλικής επανάστασης και του Ναπολέοντα (1789 -1815) συ-
νιστά τομή στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια ιστορία, καθώς κατά τη
διάρκειά της άρχισαν να διαμορφώνονται οι παράγοντες που οδήγησαν στις
επαναστάσεις του 19ου αιώνα και όχι μόνο.

Εκπαιδευτικός Οργανισμός
δ. τσιάρας & σια ε.ε.