Torna Kalemleri̇-Ömür Deneyi̇ Ts - 10329

TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS 10329
Haziran 1992
ICS 25.080.10
1.Baskı.Baskı
TORNA KALEMLERİ-ÖMÜR DENEYİ
Tool Life Testing With Single - Points Turning Tools
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
- Bu standard, Milletlerarası Standardizasyon Teşkilatı'nın yayımladığı ISO-3685-1977 (E)
numaralı Milletlerarası Standard esas alınarak, TSE Makina Hazırlık Grubu'nca kurulan ilgili Teknik
Komite tarafından hazırlanmış, TSE Teknik Kurulu'nun 30 Haziran 1992 tarihli toplantısında Türk
Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
- Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya

çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün bulunduğundan, ilgililerin yayınlarımızı
izlemelerini ve standardın uygulanmasında rastladıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica
ederiz.
- Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu ve Teknik Komite üyesi değerli uzmanların emeklerini
şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)

TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul
edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında
Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 25.080.10 TÜRK STANDARDI TS 10329/Haziran 1992
REFERENCES
ATIF YAPILAN STANDARDLAR
TS 140/ May1964 "Rockwell hardness test for me tallic materials"

"Metalik Malzemenin Rockwell Sertlik Muayenesi"
TS 207/Nisan 1965 "Vickers Hardness Test For Metallic Materials"

"Metalik Malzemenin Vickers Sertlik Deneyi"
TS 299/September 1965 "Prefered numbers-series of preferred numbers"

"Standard Sayılar-Standard Sayı Seriler"
TS 882/November 1970 "Mıcrographic Determınatıon of the Austenıtıc Graın sıze of

steels"
"Çeliklerin Ostesit Tane Büyüklüğünün Mikrografik Tayini"
TS 971/December 1988 "Surface roughness"

"Yüzey Pürüzlülüğü-Parametreler ve Pürüzlük Tespit Kuralları"
TS 3712/February 1982 "Geometry of The Octive Part of Cutting Tools-Part 1: General

Terms, Reference Systems, Tool and Working Angles"
"Kesici Aletler-Açılar-Genel Terimler ve Referans Sistemler"
TS 4210/March 1984 "Carbıde Tips For Brazing and Indeqable (Throwaway)"

"Sert Metal Uçlar Lehimlenen Veya Mekanik Sıkmalı"
İÇİNDEKİLER
0 - KONU, TARİF, KAPSAM, AMAÇ ....................................................................................................... 4
1 - İŞ PARÇASI ..................................................................................................................................... 32
2 - TORNA KALEMİ............................................................................................................................. 113
3 - KESME SIVISI................................................................................................................................ 250
4 - KESME ŞARTLARI ........................................................................................................................ 270
5 - KALEM ÖMRÜ KISTASLARI VE KALEM AŞINMASININ ÖLÇÜLMESİ........................................ 313
6 - TECHİZAT...................................................................................................................................... 375
7 - KALEM ÖMRÜ DENEYİNİN YAPILIŞI........................................................................................... 419
8 - SONUÇLARIN KAYDI VE RAPORDA BELİRTİLMESİ.................................................................. 436
EK - A .................................................................................................................................................. 546
GENEL BİLGİ ...................................................................................................................................... 547
EK - B .................................................................................................................................................. 572
YÜKSEK HIZ ÇELİKLERİNİN BİLENMESİ ......................................................................................... 574
EK - C .................................................................................................................................................. 585
KALEM AŞINMASI VE KALEM ÖMRÜ KISTASI ................................................................................ 587
EK - D .................................................................................................................................................. 678
VERİ KAĞITLARI ................................................................................................................................ 679
EK - E .................................................................................................................................................. 685
ÖN KALEM ÖMRÜ DENEYİ................................................................................................................ 687
EK - F................................................................................................................................................... 713
KALEM ÖMRÜ VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ...................................................................... 715
TORNA KALEMLERİ - ÖMÜR DENEYİ
0 - KONU, TARİF, KAPSAM, AMAÇ

0.1 - KONU
Bu standard, torna kalemlerinin ömür deneylerine dairdir.
0.2 - TARİF
0.2.1 - Torna Kalemi

Torna kalemi, dönen iş parçasını talaş kaldırmak suretiyle biçimlendirmeye yarayan yüksek hız çeliği
(HSS-Co) malzemeden veya ucunda sert lehim veya mekanik olarak tespit edilmiş kesici uç bulunan
takımdır.
0.2.2 - Kalem Aşınması

Kalem aşınması, kesme sırasında kalem malzemesinin yavaş yavaş azalması ile kalemin ilk biçiminin
değişmesidir.
0.2.3 - Kalem Aşınmasının Ölçülmesi

Kalem aşınmasının ölçülmesi, belirli şartlarda çalışma sonucu kalemde meydana gelen aşınmanın
belirlenmesi için yapılan ölçme işlemidir (Madde 5.2).
0.2.4 - Kalem Ömrü Kıstası

Kalem ömrü kıstası, kalem ömrü ölçümünde ulaşılacak önceden belirtilmiş değer veya durumdur
(Madde 5.1).
0.2.5 - Kalem Ömrü

Kalem ömrü, kalem ömrü kıstasına ulaşmak için gereken kesme süresidir.
0.3 - KAPSAM
Bu standard, torna kalemlerinin ömür deneyleri ile deneyde kullanılacak iş parçası, kalem, kesme
sıvısı, kesme şartları, kalem aşınması ve kalem ömrü, teçhizat, deney metodu ve deney raporunun
örneğini kapsar.
0.4 - AMAÇ
Bu standardın amacı, torna tezgahlarında, kalem ömrü deneylerini yapmak için gerekli standard
şartları ve işlemleri tespit etmektir.
1 - İŞ PARÇASI
1.1 - MALZEME
İş parçası malzemesinin tek başına deney değişkeni veya önemli bir parametre olmadığı bütün
deneylerde kullanılacak iş parçası Madde 1.1.1, Madde 1.1.2 ve Madde 1.1.3'de belirtilen referans
malzemelerden uygun biri olmalıdır. Bununla beraber, istisna olarak, karşılaştırma yapmak amacıyla
deney başka bir referans malzemesi kullanılarak da yapılabilir.
Referans malzemesinin niteliği üretici firma tarafından önceden belirtilmelidir.
1.1.1 - Çelik
Referans çelik malzeme, C45'e denk ve kimyevi bileşimi Çizelge-1'de verilen sıcak haddelenmiş, orta
karbonlu çelik olmalıdır.
1
ÇİZELGE 1 - Referans Çelik Malzemesi
Referans çelik malzeme içinde, aşağıda verilen elementler, karşılarında belirtilen miktarlardan çok
olmamalıdır:
Ni = % 0,20
Cr = % 0,15
Mo = % 0,05
V = % 0,02
Cu = % 0,20
Çelik, alüminyum ile deokside edilmeli ve içindeki alüminyum miktarı, en az % 0,01 olmalıdır. Özel
deokside ediciler kullanılmamalıdır.
Azot miktarı, çeliğin yapıldığı fırınlara bağlı olarak aşağıdaki değerlerde olmalıdır:
Fırın Azot Miktarı
Siemens-Martin fırını veya % 0,003 - % 0,006
Bessamer-Thomas konvertörü
Elektrik ark fırını (Tek curuflu) % 0,004 - % 0,008
Çelik, içindeki azot miktarı yönünden analiz edilmelidir. Çelik içindeki elementlerin, sınır değerleri ile
deoksidasyonlama biçimi çelik imalatçısı ile müzakere edilerek ve önceden belirtilmelidir. Ayrıca C, Si,
Mn, Ni, Cr, Mo, P, S, V, Cu, Al ve N analiz şekli ve miktarları sipariş sırasında belirtilmelidir.
Kalem ömrü deneyinde kullanılacak parçanın (deney çubuğunun), deney başlangıcındaki çapı en az
100 mm olmalı, bu mümkün değil ise gerçek çap, deney raporunda belirtilmelidir.
Deney çubukları, deney için gerekli boyda kesildikten sonra normalleştirme tavına tabi tutularak,
sertlikleri 180 BSD-200 BSD'ne düşürülmelidir. Bununla beraber elde edilen sertlik değeri deney
raporunda belirtilmelidir.
1.1.2 - Dökme Demir

Referans malzeme olarak kullanılacak dökme demir, 250 N/mm2 (25,5 kgf/mm2) çekme dayanımında,
200 BSD-220 BSD sertliğinde ve TS 5521) 'ye uygun olmalıdır.
Bulunabildiği takdirde deney malzemesi olarak aşağıdaki malzemeler kullanılmalıdır.
Her dökme demir deney çubuğunun mikroyapısı, çubuğun her yerinde lamel grafitli ve aşağıdaki
bileşimde olmalıdır:
- Perlit, % 100,
- Serbest demir karbür, % 0,
- Serbest ferrit, azami % 5,
- Stedit (Demir-demir fosfat ötektik), azami % 5,
- Grafit, yalnızca lamel grafit.
1)Bu standard metninde atıf yapılan standardların numaraları, yayım tarihleri, İngilizce, Türkçe isimleri
kapak arkasında verilmiştir.
2
1.1.3 - İş Parçasına Ait Diğer Malzemeler

İş parçası, malzemesinin referans malzemelerden biri olmadığı durumlarda mümkünse çekme
dayanımı, kimyasal bileşimi, fiziksel özellikleri, mikroyapısı ve işleme tarzının bütün detayları (mesela;
haddelenmiş, dövülmüş, dökme veya soğuk çekme) ve uygulanan ısıl işlem deney raporunda
belirtilmelidir.
1.2 - İŞ PARÇASI İÇİN STANDARD ŞARTLAR

Tufal veya kabuk etkisinin denenmesi dışında bütün hadde tufalları veya döküm kabukları, deneyden
önce verilecek bir temizleme pasosu ile atılmalıdır.
İş parçasının deney kalemi ile temas eden dış yüzeyleri, mesela; geçiş yüzeyi, sıkışarak sertleşmiş
veya işlerken anormal sertleşmiş yüzeyler, önceki deney (varsa) sebebiyle meydana gelen alt yüzey
deformasyonlarını mümkün olduğu kadar azaltmak için, deneyden önce, keskin bir kalemle
temizlenmelidir. Ancak, deney çubuğu üzerinde önceki pasolarda meydana gelen normal yüzey
sertliklerinin temizlenmesine gerek yoktur.
İş parçasının uzunluk/çap oranı, otlamanın meydana geldiği asgari orandan büyük olmamalıdır.
Otlama meydana geldiğinde deney durdurulmalıdır. Uzunluk/çap oranı en çok 10 olmalıdır.
İş parçasının sertliği her deney çubuğunun bir ucunun en kesitinde tayin edilmelidir.
Kesme deneyi, sadece çubuk üzerinde; sertliğin orijinal sertlik değerleriyle verildiği sınırlara ulaştığı
çaplarda yapılmalıdır.
İş parçasının mikroyapı, tane büyüklüğü, kimyasal bileşimi vb. gibi metalografik değerlerinin verilmesi
tavsiye edilirse de, bunun mümkün olmadığı hallerde, mikroyapının fotoğrafı deney raporuna
eklenmelidir. Bu fotoğraflar, mikroyapıyı 100-500 kat büyültmüş olmalıdır.
Deney parçası yerine, üretilmekte olan bir parça üzerinde yapılan talaşlı işleme deneylerinde, o
parçanın normal olarak işlenmesinde kullanılan bağlama cihazları kullanılmalıdır.
Ayna ve iş mili stabil ve iyi dengelenmiş olmalıdır. İş parçası, ayna ile punta arasına bağlandığında,
parça üzerinde herhangi bir eğme kuvveti meydana getirmemeye azami dikkat sarfedilmelidir.
Puntaya bağlanacak iş parçalarına 6,3 mm çapında ve 120ø koruyucu havşası olan punta deliği
açılmalıdır.
2 - TORNA KALEMİ
2.1 - KALEM MALZEMESİ
Kalem malzemesinin tek başına deney değişkeni veya önemli bir parametre olmadığı bütün
deneylerde kullanılacak kalem malzemesi, Madde 2.1.1, Madde 2.2.2, Madde 2.1.3 ve Madde 2.1.4'de
belirtilen referans malzemelerden uygun biri olmalıdır. Bununla beraber, istisna olarak, karşılaştırma
yapmak amacıyla, deney başka bir referans kalem malezemesi kullanılarak da yapılabilir.
2.1.1 - Yüksek Hız Çeliği

Referans kalem malzemesinin kimyevi bileşimi, Çizelge-2'de verilen değerlere uygun olmalıdır.
3
ÇİZELGE 2 - Referans Kalem Malzemesinin Kimyasal Bileşimi
Torna kalemleri taşlanmadan önce aşağıdaki ısıl işlemlerden geçirilmiş olmalıdır.
- Yumuşatma Tavı: Kalem malzemesi, 850øC'ı geçmemek üzere tavlanmalı ve fırında

soğutulmalıdır. Soğutma hızı 30øC/h'ı geçmemelidir.
- Ön Tavlama: Ön tavlama, 850øC sıcaklıkta yapılmalıdır. İstendiğinde, bundan önce 650øC'de

diğer bir ön tavlama da yapılabilir.
- Sertleştirme: Sertleştirme, 1220øC - 1240øC'de yapılmalıdır. Kalemlerin fırında tutma süresi

parça boyutuna veya fırın boyutuna göre ayarlanmalıdır. Mümkünse ısıtma ortamı olarak Nötr
tuz banyoları kullanılmalıdır. Sıcaklıkta tutma süresi yaklaşık 2 dakika olmalıdır.
- Su Verme : Kalemler yağ veya su banyosuna daldırıldıktan sonra havada soğutulmalıdır.
- Menevişleme : Menevişleme, 5500C-5600C sıcaklıklarda her biri 1'er saat olmak üzere iki kere
yapılmalıdır. Sertlik deneyinden sonra malzeme 65 RSD-C+1 RSD sertliğini veya ona karşılık
gelen 846 VSD + 23 VSD sertliklerini elde etmek için üçüncü defa tekrarlanmalı ve TS 140 ile
TS 207'ye göre kontrol edilmelidir. İstenen sertliğe ikinci menevişlemeden sonra ulaşılırsa,
üçüncü menevişleme 550øC'de yapılmalıdır. Isıl işlemden sonra tane büyüklüğü numarası TS
882'ye göre yaklaşık olarak 12'ye ulaşmalıdır. Bununla beraber deneyde ölçülen değer,
raporda belirtilmelidir.
2.1.2 - Sert Metaller

Kullanılacak sert metal uçlar, bu tür deneyler için özel olarak imal edilmiş uçlar olmalıdır. Bu mümkün
olmadığında TS 4210'a uygun, çelik için P10 veya P30; dökme demir için K10 veya K30 sert metal
uçlar kullanılmalıdır.
Aynı uygulama grubunda olmasına rağmen sert metal uçlar imalatçıdan imalatçıya, hatta daha küçük
ölçüde de olsa imalat kümesinden kümesine değişiklik gösterdiğinden, mümkünse bir "Takım
Malzeme Bankasından" temin edilecek standard uca göre kalibre edilmelidir.
2.1.3 - Seramik Uçlar

Seramik uçlar piyasada bulunabilen cinsten olmalı ve bileşimleri ve fiziksel özellikleri mümkün olduğu
kadar detaylı bir şekilde raporda belirtilmelidir.
2.1.4 - Diğer Kalem Malzemeleri

Kalem malzemesinin deney değişkeni olarak kullanıldığı yerlerde, malzemenin sınıfı ve mümkünse
kimyasal bileşimi, sertliği ve mikroyapısı raporda belirtilmelidir.
2.2 - KALEM GEOMETRİSİ
2.2.1 - Kesici Kenar Geometrisi

Kesici kenar geometrisi, TS 3712'ye uygun olmalıdır.
Torna kalemlerinin kesici kenarları ile ön ve yan yüzlerinin konumunun belirlenmesi için gerekli olan
açıları Şekil-1'de gösterilmişdir.
4
2.2.2 - Standard Kesici Kenar Geometrisi

Kesici kenar geometrisinin deney değişkeni olmadığı durumlarda, bütün kesme deneyleri, Çizelge-3'te
verilen kalem geometrilerinden biri kullanılarak yapılmalıdır.
Kalemin sert metal veya seramik uçlu olması halinde uçlar, mekanik sıkmalı tip olmalıdır. Sert lehim
veya metal kaplama ile gövdeye bağlanmış uçlar, referans kesici takım olarak kullanılmamalıdır.
ÇİZELGE 3 - Standard Kalem Açıları (Derece Olarak)
Kalem tezgaha doğru olarak bağlanmalıdır. Bu bağlamada, kalem ucu iş ekseni seviyesinde ve kalem
gövdesi iş dönme eksenine dik konumda olmalıdır.
Yalnız çelik ve benzeri alaşımların işlenmesinde kullanılacak sert metal uçlu kalemlerde uç yarıçapı
aşağıdaki değerlere uygun olmalıdır:
- re = 0,4 mm ise rn = 0,02 mm - 0,03 mm
- re > 0,4 mm ise rn = 0,03 mm - 0,05 mm
Seramik uçlu kalemlerde kesici kenarın durumu raporda belirtilmelidir. Normal olarak, diğer kalemlerin
hepsi, Madde 2.3.5'e göre kaba ve ince olarak bilendikten sonra kullanılmalıdır.
2.2.3 - Diğer Kesici Kenar Geometrileri

İşlenmesi zor olan nikel esaslı ve refrakter malzemeler gibi alaşımlarda standard kesici kenar
geometrisinde değişiklik gerekebilir; ancak bu gibi değişiklikler, yalnızca standard kesici kenar
geometrisinin kullanılmasının imkansız olduğu durumlarda yapılmalıdır. Bu gibi durumlarda veya kesici
kenar geometrisi deney değişkeni olduğunda aşağıdaki bilgiler raporda belirtilmelidir:
- Çizelge-3'te gösterildiği gibi ilerleme hızının sıfır olduğu durumlar için,

- Kesici kenar açılarının değerleri ve bunlara karşılık gelen çalışma açıları,
- Normal olarak keskin, belli bir yarıçapta yuvarlatılmış veya pahlanmış kesici kenarların talaş
yüzeyi veya yan yüzdeki zırhların açıları ve genişlikleri.
2.3 - KALEM İÇİN STANDARD ŞARTLAR
2.3.1 - Kalem Tipi ve Büyüklüğü

Düz bir kaba talaş kalemi kullanılmalıdır. Gövde kesit alanı, kalem tutucular (katerler) için 25 mm x 25
mm ve yüksek hız çeliği kalemler için 25 mm x 16 mm olmalıdır.
Kalem ucu, tezgah kalemliği dışına 25 mm'den fazla çıkarılmamalıdır.
Sert metal uçların gövde kesit boyutları 12,7 mm x 12,7 mm ölçüsünde olmalı, kalınlığı, negatif talaş
açısı için 4,76 mm, pozitif talaş açısı için 3,18 mm olmalıdır.
5
2.3.2 - Toleranslar
Kalemin bütün açıları için toleranslar + 0,5ø(30') olmalıdır. Esas ve yardımcı kesici kenarlar ile
yuvarlatılmış kalem ucunun birleştiği noktalarda, yuvarlatılmış uca çizilen teğet ile bu kenarlar
arasındaki açı 5ø'den büyük olmamalıdır (Şekil-2). Uç yarıçapı (re) için tolerans + 0,1 re olmalıdır.
Kalem referans düzlemi Pr ile kalem eğiklik düzlemi Pp'nin (TS 3712) kalem gövdesi eksenine olan
paralellik toleransı + 0,5ø olmalıdır. Uygulamada bu tolerans, köşe merkezden + 0,25 mm saptığında
ve sabit bir referans noktasından geçen kalemin ilerlemesi kalem gövdesinin yan ve üst yüzlerinde her
50 mm'de en çok 0,4 mm sapma gösterdiğinde sağlanmış olur.
Sert metal ve seramik uçların toleransları, yukarıda belirtilenin dışında TS 4210'daki G sınıfına uygun
olmalıdır.
2.3.3 - Kalem Yüzey Kalitesi

Kalemin talaş yüzü ve yan yüzünün pürüzlülüğü, TS 971'e göre ölçüldüğünde, Ra, 0,25 mm'den çok
olmamalıdır.
Bir sert metal ucun destek yüzünün düzlemlikten sapması, kenarlara yakın kısımlar haricinde, 0,004
mm'den çok olmamalıdır.
Yüksek hız çeliği kalemlerin kesici kenarı çapaksız ve düzgün olmalıdır. Çapaklar kalemin talaş yüzü
ve yan yüzünün dikkatli bir şekilde honlanmasıyla giderilmiş olmalıdır.
Deneyde kullanılan her kesici kenar üzerinde talaş veya çatlak gibi gözle görülebilir kusur bulunup
bulunmadığı, en az 10 kez büyültülerek kontrol edilmelidir. Kusur, varsa düzeltilmeli, bu mümkün
değilse kalem kullanılmamalıdır.
2.3.4 - Sert Metal Uçlar İçin Katerler

Kesme deneyinde kullanılacak katerler aşağıdaki özelliklere uygun olmalıdır:
Kater kaleme Çizelge-3'teki geometriyi sağlayacak biçimde olmalıdır. Açıların toleransı sert metal uç
takılmış katerlerle birlikte, kalem için + 0,50(30') ve yalnız katerler için +0,20 (12') olmalıdır.
Mekanik sıkmalı (indexable inserts) uçların katere bağlanması Şekil-3'de verilen açı değerlerine uygun
olmalıdır.
Katerler, çekme mukavemeti en az 1200 N/mm2 (122 kgf/mm2) olan çeliklerden yapılmalıdır.
Kater tabanının düzlemlikten sapması, katerin boylamasına ve enlemesine 0,1 mm'den çok
olmamalıdır.
Kater üzerinde sert metal ucun oturacağı yüzeyin veya altlığın düzlemlikten sapması 0,01 mm'den çok
olmamalıdır.
Döndürülebilir uçların alt yüzü oturduğu altlıktan dışarı 0,03 mm'den daha çok taşmamalıdır (Şekil-4).
Sert metal ucun talaşkırıcı yüksekliği, talaşkırıcı uzaklığı ve katere bağlanma biçimi raporda
belirtilmelidir.
2.3.5 - Yüksek Hız Çeliği Kalemlerin Bilenmesi

Kalemin İlk bilenmesi ve deneyden önceki yeniden bilenmelerine dair işlem sıraları Ek-B'de verilmiştir.
Kalemin profili, deneyden sonra, Şekil-1 ve Şekil-2 ile Çizelge-3'e göre düzeltilmelidir.
Kalem yeniden bilenirken, Şekil-5'te gösterildiği gibi aşınmanın en az 2 mm gerisinden bilenmelidir.

Kalem geometrisi Şekil-1 ve Şekil-2 ile Çizelge-3'e uygun olarak korunmuş olmalıdır. Kalem ucunun
yanlara kaçmamasına özel dikkat gösterilmelidir.
6
Pozitif talaş açılı kalemlerde ardışık köşelerden herbiri, bir öncekinden daha aşağı bir noktada
olmalıdır. Kalem köşe yüksekliğindeki azalma 5 mm'yi geçmemelidir. Aksi taktirde, ilk yükseklikte yeni
bir talaş yüzeyi bilenmelidir.
Yeniden bileme işleminden sonra, kalemin sertliği, yan yüz veya talaş yüzeyi üzerinde kesici kenara
mümkün olduğunca yakın yerlerden ölçülmelidir. Sertlik, kalem malzemesinin daha önce ölçülmüş
sertliği ile aynı olmalıdır. Yeniden bileme işleminden sonra bu sertlik değerine ulaşılamazsa, arzu
edilen sertlik değerine ulaşılıncaya kadar bileme işlemine devam edilmelidir.
Bileme tezgahı, özellikle derinlik ayarı ve ilerlemenin tam bir kontroluna izin vermediğinde, kalemde
aşırı ısınma tehlikesi doğar. Aşırı ısınmayı genellikle oksidasyon renkleri takip eder. Ancak bu renkler
açıkca görülmediği zaman bile aşırı ısınma sertlik üzerinde etkili olabilir. Bu sebeple bir sertlik kontrolu
yapılmalıdır.
2.3.6 - Sert Metal ve Seramik Uçlar

Bu uçlar tamamen işlenmiş olmalıdır. Bunların bilenmemiş olması halinde elmasla taşlanmalıdır. Bu
uçlar tekrar taşlanmamalıdır.
2.3.7 - Talaş Kırıcı

Talaş kırıcı kendi başına bir deney değişkeni olmadığı durumlarda veya talaşın kırılması
gerekmedikçe, yüksek hız çeliği kalemlerde talaş kırıcı kullanılmamalıdır.
Sert metal ve seramik kalemlerle deney yaparken, talaş kırıcıların kullanımına izin verilebilir. Bu kalem
malzemeleri kullanılırken talaş kırıcı da bir emniyet faktörü olarak kullanılır.
Talaş kırıcı kullanıldığında bu kırıcı uç üzerinde düzgün bir şekilde oturmalıdır. Talaş kırıcının uçla
temas halindeki yüzünün düzlemlikten sapması 0,004 mm'yi geçmemelidir.
Talaş kırıcı açısı (pBq) sıfır olmalı ve talaş kırıcı ve talaş yüzünün arakesiti esas kesici kenarın düz
kısmına paralel olmalıdır. Talaş kırıcı kama açısı (sB) yani talaşkırıcının talaş yüzeyi ile kalem talaş
yüzeyi arasındaki açı 550-600olmalıdır.
Talaş kırıcı ayar uzaklığı, kabul edilebilir bir talaş biçimi elde edilecek şekilde seçilmiş olmalıdır (Şekil-
4). Talaşkırıcının gerçek ayar uzaklığı raporda belirtilmelidir.
NOT - Talaş kırıcılı veya talaş kırıcısız tornalamada meydana gelecek kraterin farklı olacağı
hususuna özellikle dikkat edilmelidiri.
3 - KESME SIVISI
3.1 - REFERANS KESME SIVISI
Kesme sıvısının deney değişkeni olmadığı hallerde, kuru veya aşağıda belirtilen vasıftaki referans
kesme sıvısı kullanılarak yapılmalıdır.
3.1.1 - Kullanılmaz hale getiren aşınmanın kalem ömrü kıstası olarak istenmesi halinde yüksek hız
çeliği kalemler kuru olarak kullanılmalıdır.
Yan yüz aşınması kalem ömrü kıstası olduğunda, deney, kütlece % 0,5 triethonolamine, ve % 0,2
sodyum Nitrit olduğunda (NaNO2) ihtiva eden sıvı çözelti ile yapılmalıdır.
3.1.2 - Sert metal ve seramik uçlu kalemler, kesme sıvısız kullanılmalıdır. Şartlar kesme sıvısı
kullanımını gerektirirse, Madde 3.1.1'de belirtilen referans sıvı tercih edilmelidir.
3.2 - Diğer Kesme Sıvıları

Kesme sıvısının referans sıvı olmadığı bütün durumlarda bilinen bütün veriler, özellikle sıvı içindeki
maddelerin yoğunluğu ile sulandırıcı madde raporda belirtilmelidir.
7
3.3 - Kesme Sıvısı İçin Standard Şartlar

Kesme sıvısının debisi 3 litreden az veya dakikada 1 cm3 talaş miktarı için dakikada 0,1 litreden az
olmamalıdır. Bunlardan hangisi büyükse o değer kullanılmalıdır. Kesme sıvısı akışı, kalem talaş
yüzeyine yöneltilmeli, kalem talaş yüzü, kesici kenarı ve yan yüzünü tamamen kaplamalıdır.
Mümkünse sıvı çıkış ucu çapı, depo sıcaklığı, eritici olarak su kullanıldığında suyun sertliği ve
emülsiyonun veya çözeltinin pH değeri raporda belirtilmelidir.
4 - KESME ŞARTLARI
4.1 - STANDARD KESME ŞARTLARI
İlerleme f, talaş derinliği a veya uç yarıçapı re'nun esas deney değişkeni sayılmadığı bütün
deneylerde, kesme şartları Çizelge-4'de verilen kombinasyonlardan en az birine uygun olmalıdır.
ÇİZELGE 4 - Standard Kesme Şartları
+3
İlerleme toleransı % olmalıdır.
-2
Talaş derinliği toleransı % 5 olmalıdır.
Uç yarıçapı toleransı +0,1 r olmalıdır. Sert metal ve seramik uçlar için toleranslar TS 4210-G sınıfına
uygun olmalıdır.
4.2 - DİĞER KESME ŞARTLARI

Standard kesme şartlarından birinin seçilmesi mümkün olmadığında veya ilerleme, talaş derinliği veya
uç yarıçapı deney değişkeni olarak kabul edildiğinde, her defasında parametrelerden yalnız biri
değiştirilerek, seçilen değerlerin Şekil-6'daki üçgen alanların içinde belirtilen, ilerleme ve talaş
derinliğinin kesişimi içinde bulunması tavsiye edilir.
Üçgen alanların sınırları Çizelge-5'te verilmiştir.
ÇİZELGE 5 - Diğer Kesme Şartlarının Sınırları
4.3 - KESME HIZI

Kesme hızı (m/min), tornalanacak parçanın çevresi üzerinde belirlenmelidir. Diğer bir ifadeyle
tornalamayla oluşacak çapa göre değil, işlenecek yüzeye göre belirlenmelidir.
Ayrıca, kesme hızı, kalem parçadan talaş kaldırırken, kesme işleminden doğan hız kaybını hesaba
katarak ölçülmelidir.
Her bir kesme şartı için en az dört farklı kesme hızı seçilmelidir. Genel olarak kesme hızları
uygulanabilecek azami hızda kalem ömrü 5 dakikadan az olmayacak şekilde seçilmelidir.
8
Pahalı malzemeleri işlerken daha kısa bir kalem ömrü seçilebilir. Ancak, bu süre en az 2 dakika
olmalıdır.
Kesme hızı-kalem ömrü eğrisinde uygun aralıklı noktalar elde etmek için kalem ömrünü yaklaşık iki
katına çıkaracak sabit bir oranı veren ardışık kesme hızları tavsiye edilir. Bu husus, kesme hızları,
Çizelge-6'da verilen standard sayılardan seçilerek sağlanabilir.
Çizelgeyi, yukarıya veya aşağıya doğru genişletmek için verilen değer, 10 veya 10'un katlarından biri
ile çarpılır veya bölünür. Bu değerler, TS 299'daki standard sayılardan alınmıştır.
Daha geniş bir kesme hızı aralığının seçilmesi gerektiğinde, yüksek hız çeliği kullanılan kesme
deneyleri için R20 dizisi yerine R40 dizisi ve benzer olarak sert metal uçlu kalemler için, R10 dizisi
yerine R20 dizisi kullanılabilir (Çizelge-6).
Gerekirse daha dar bir hız aralığı da seçilebilir.
ÇİZELGE 6 - Kesme Hızları İçin Standard Sayıların Geometrik Dizileri
9
5 - KALEM ÖMRÜ KISTASLARI VE KALEM AŞINMASININ

ÖLÇÜLMESİ
5.1 - KALEM ÖMRÜ KISTASLARI
Deneyler sonucunda faydalı kalem ömrünün sona ermesine oldukça katkısı bulunduğuna inanılan
aşınma şekli, aşağıda belirtilen kalem ömrü kıstaslarının birinin seçiminde rehber olarak
kullanılmalıdır. Kullanılan kıstasların tipi ve değeri deney raporunda belirtilmelidir.
Hangi aşınma tipinin hakim olacağı belli değilse, ya iki v-T sonuç eğrisi üzerindeki iki kıstas veya kesik
v-T sonuç eğrisi üzerindeki karma bir kıstas kullanmak mümkündür (Şekil-7). Mesela tipik bir durum
olarak 0,4 mm/dev'lik bir ilerleme ile yapılan tornalamada ya VBB=0,3 mm veya KT=0,18 mm'ye
eriştiğinde, kalem ömrünün sona erdiği kabul edilir.
5.1.1 - Yüksek Hız Çeliği Kalemler İçin Genel Kıstaslar (Şekil-8)

Yüksek hız çeliği kalemlerle ilgili olarak en çok kullanılan kıstaslar aşağıda verilmiştir:
- Kullanılmaz hale getiren aşınma,
- Yan yüzün aşınan kısmının ortalama genişliği VBB=0,3 mm ise B bölgesi için bu aşınma normal
kabul edilir,
- Yan yüzün aşınan kısmının azami genişliği VBBmax=0,6 mm ise B bölgesinde, kazınma, dökülme
veya çukurlaşmayla meydana gelen aşınma normal olmayan aşınma kabul edilir.
5.1.2 - Sert Metal Uçlu Kalemler İçin Genel Kıstaslar (Şekil-8)

Sert metal uçlu kalemlerle ilgili olarak en çok kullanılan kıstaslar aşağıda verilmiştir:
- Yan yüzün aşınan kısmının ortalama genişliği VBB=0,3 mm ise B bölgesi için bu aşınma, normal
kabul edilir.
- Yan yüzün aşınan kısmının azami genişliği VBBmax= 0,6 mm ise B bölgesinde meydana gelen
aşınma, normal olmayan aşınma kabul edilir.
- Krater derinliği KT, milimetre cinsinden aşağıdaki formülle hesaplanır.
KT = 0,06 + 0,3 f
Burada: f, devir başına mm olarak ilerlemedir. Bu, KT'nin bir kıstas olarak kullanıldığı durumlarda
tavsiye edilen ilerlemeler için aşağıdaki KT değerleri kullanılmalıdır:
ÇİZELGE 7 - İlerleme Hızına Göre Tavsiye Edilen KT Değerleri
5.1.3 - Seramik Uçlu Kalemler İçin Genel Kıstaslar (Şekil-8)

Seramik uçlu kalemlerle ilgili olarak en çok kullanılan kıstaslar aşağıda verilmiştir:
- Yan yüzün aşınan kısmının ortalama genişliği VBB=0,3 mm ise B bölgesi için bu
aşınma, normal kabul edilir.
- Yan yüzün aşınan kısmının azami genişliği VBBmax=0,6 mm ise B bölgesinde meydana gelen
aşınma, normal olmayan aşınma kabul edilir.
- Kullanılmaz hale getiren aşınma.
5.1.4 - İnce Talaş İçin Genel kıstas

Yüzey pürüzlülük değeri ince tornalama için genel bir kıstas olup yerine göre tercihen aşağıdaki
değerlerde olmalıdır (TS 971).
0,4; 0,8; 1,6; 3,2; 6,3 ve 12,5 mm
5.1.5 - Diğer kıstaslar

Madde 5.1'de belirtilen kıstaslar, çelik ve dökme demir tornalarken genellikle yeterli sayılır.
10
Özel durumlar için diğer kıstaslar Ek-C'ye uygun olarak seçilmelidir.
5.2 - KALEM AŞINMASININ ÖLÇÜLMESİ

Yan yüzün aşınan kısmının altına yapışan parçacıklar, aşınan kısmın daha geniş görülmesine sebep
olabilir. Ayrıca krater içinde kalan parçacıklar, ölçülen krater derinliğinin daha düşük değerlerde
olmasına sebep olur.
Kalem üzerine yapışmış olan talaşlarla, kraterin içinde kalan parçacıklar dikkatli bir şekilde
temizlenmelidir, ancak, deney sona ermedikçe kimyasal aşındırıcılar kullanılmamalıdır.
Aşınmanın ölçülmesi için esas kesici kenar üç bölgeye ayrılır (Şekil-8).
- C bölgesi, kalemin köşesindeki kesici kenarın kavisli kısmı,

- N bölgesi, kesici kenarın kalem köşesinden en uzakta bulunan kısmı olup b'nin dörtte biri,
- B bölgesi, kesici kenarın C ve N bölgeleri arasında kalan düz kısmı,
dır.
Yan yüzün aşınan kısmının genişliği VBB, esas kesici kenara dik kesici kenar düzlemi Ps 1), içindeki B
bölgesinde ölçülmelidir. Yan yüzün aşınan kısmının genişliği, esas kesici kenarın ilk konumuna göre
ölçülmelidir.
Krater derinliği KT, B bölgesindeki talaş yüzeyinin ilk konumu ile krater tabanı arasındaki azami
mesafe olarak ölçülmelidir.
Ayrıntılı bilgi EK-C'de verilmiştir.
6 - TECHİZAT
6.1 - TAKIM TEZGAHI
Üzerinde deney yapılacak torna tezgahı, dengeli ve stabil bir konstüksiyona sahip olmalı ve deney
şartları altında, titreşim veya anormal biçim değişikliği eğilimi göstermeyecek kadar iyi durumda
olmalıdır.
Üzerinde deney yapılacak takım tezgahı kullanılacak iş mili hızı aralığını içine alan ve kademesiz hız
ayarlayan bir techizatla donatılmış olmalıdır.
Bu husus dönmede, ardışık kesmeler sonucu azalan iş parçası çapına rağmen aynı kesme hızının
sağlanabilmesi açısından önemlidir.
Bundan başka kademesiz hız değiştirme tertibatı kesme hızının önceden hassasiyetle tayinine ve tam
bir kalem ömrü eğrisi için gerekli verilerin elde edilmesinde geçecek sürenin azalmasına imkan verir.
1) Kalem kesici kenar düzlemi Ps, esas kesme hareket yönü ve esas kesici kenarı ihtiva eden bir
düzlemdir.
11
6.2 - DİĞER TECHİZAT

Aşağıdaki techizat deneydeki ölçmeler için gerekli olup, bu standarddaki tolerans değerlerinin
okunabileceği hassasiyette olmalıdır:
- Kalem geometrisini doğru olarak ölçmeye yarayan cihaz,
- Kalem köşelerinin incelenmesi için bir profil projektörü,
- Kesme zamanının tespiti için bir kronometre,
- Yan yüzün aşınan kısmını ölçmek için, takımcı mikroskopu veya özel merceklerle donatılmış
mikroskop,
- Krater derinliğinin ölçülmesi için, yaklaşık 0,2 mm çapında, temas noktalı ve kadranlı komparatör,
- Kalem aşınmasının hassasiyetle ölçülebilmesi için tavsiye edilmiş bir ölçme tablası,
- Krater profilinin çıkarılması istenildiğinde bir profil kaydedicisi,
- Kalem ve iş parçası sertliğini belirlemek için, sertlik ölçme cihazı,
- Kesme hızını ölçme cihazı,
- İş parçası torna tezgahında bağlı iken, yüzey prüzlülüğünü ölçmek için taşınabilir pürüzlülük ölçme
cihazı,
- Talaş kırıcı ayar uzaklığını tespit ve iş parçası çapını ölçmek için, sürmeli kumpas,
- Kesme sıvılarının akış miktarlarını ölçme tertibatı
NOT - Hacmi belli bir kovanın dolum süresinin ölçülmesi gibi.
7 - KALEM ÖMRÜ DENEYİNİN YAPILIŞI

Deneyin durumuna göre, şartlar değiştiğinden, kalem ömrü deneyinin yapılışı sadece genel terimlerle
ifade edilebilir.
Takip edilecek metot, büyük bir dikkat ve gözlem gerektirmesinin yanısıra belirli ölçümlerin alınması
dışında, bir takım tezgahının uygun bir şekilde kullanılmasından ibarettir.
Deneye başlamadan önce, torna tezgahının, iş parçasının ve kalemlerin, bu standardın gerektirdiği

özelliklerde olduğundan emin olunmalıdır. Ek-D'de gösterilen, "genel şartlarla" ilgili veri kağıdı
doldurulmalıdır.
Tezgah gerekli kesme şartlarına ayarlanmalıdır. Gerekiyorsa, deneme mahiyetinde ön bir kalem ömrü
deneyi yapılmalıdır. Kalem aşınma ölçümleri uygun aralıklarla yapılmalıdır. Bütün veriler, Ek-D'de
gösterilen "Kalem Aşınma Ölçmeleri" veri kağıdına işlenmelidir. Okumalar, kalem aşınması-süre grafiği
üzerinde işaretlenmelidir (Şekil-9 ve Şekil-10).
Kalem ömrü kıstası olarak seçilen süre yeter doğrulukta bir karara varılabilecek değere ulaşmış
olacağından bu diyagramlar her eğri için en az beş deney noktasını ihtiva etmelidir.
Kalem ömrü, hiçbir surette, kalem aşınması-süre diyagramından ekstrapolasyon yapılarak tayin
edilmemelidir.
Yapılan bir dizi deney sonucu, Ek-D'de gösterilen gibi "Kesme hızı-Kalem ömrü" diyagramı veri
kağıdına kaydedilmelidir.
Kalem ömrü verileri Madde 8'e göre değerlendirilmelidir.
8 - SONUÇLARIN KAYDI VE RAPORDA BELİRTİLMESİ

8.1 - KALEM ÖMRÜ DENEYLERİ
8.1.1 - Kesme Hızının Fonksiyonu Olarak Kalem Ömrü

Çeşitli kesme hızlarında yapılan, yan yüz aşınması-süre ölçümleri, Şekil-9'daki gibi bir eğri verir.
Yüzey pürüzlülüğü veya Şekil-10'da görülen krater aşınması ölçümlerinde olduğu gibi ölçümlerde de
benzer eğriler elde edilir.
Kullanılmaz hale getiren aşınma kıstas olarak kullanıldığında, doğrudan doğruya kalem ömrü,T-kesme
hızı, v diyagramı kullanılırki, bu da kalem ömrü eğrisini verir.
12
Şekil-9 ve Şekil-10'da elde edilen (V1,T1), (V2,T2) vb. koordinatları absis ve ordinatı logaritmik olan bir
log-log kesme hızı-kalem ömrü diyagramında işaretleyerek, Şekil-11 ve Şekil-12'de görülen v-T eğrisi
elde edilir. Bu v-T eğrileri, belirli bir hız aralığında doğrusal olarak kabul edilebilir. Eğrilerin bu doğrusal
kısmının denklemi;
-1/k
C = vT
olarak yazılır. Burada;

v : Kesme hızı (m/min),
T : Kalem ömrü (min),
k : Kalem ömrü eğrisinin eğimi, tga (Şekil-11 ve şekil-12),
c : Sabit
Yukarıdaki denklemdeki k ve c'nin değerleri raporda belirtilmelidir. k ve c'nin elde ediliş metotları
Madde 9.3'de verilmiştir.
Yan yüz aşınma kıstasına, krater aşınmasından daha önce ulaşılmışsa, veya bunun zıttı söz
konusuysa, Şekil-7'ye göre bir v-T eğrisi çizilebilir. Krater aşınmasından elde edilen v-T eğrisinin, yan
yüz aşınmasından elde edilen eğriden genellikle daha dik olduğuna dikkat edilmelidir.
8.1.2 - İş Mili Hızının Bir Fonksiyonu Olarak Kalem Ömrü

İmalatta bazen belli bir kalem aşınması kıstası için verilecek devir sayısı ve üretilecek parça sayısı
kombinasyonunun Şekil-13'de görülen log-log diyagramı üzerinde işaretlenmesi uygun düşebilir.
Bu diyagram bir v-T diyagramı gibi kullanılabilir.
8.1.3 - Sabit Bir Hızda Kalem Ömrü Deneyleri

Deneyler, bazı durumlarda farklı kesme hızlarında yapılamayabilir. Böyle bir durumda kalem ömrü
dakika olarak veya seçilen bir hızda üretilen iş parçası sayısı olarak ifade edilir. Bu gibi deneylerin
değerlendirilmesi Ek-F'ye göre yapılmalıdır.
Daha fazla bilgi Ek-E'de verilmiştir.
8.2 - VERİ KAĞITLARI VE DİYAGRAMLAR
8.2.1 - Genel
Veri kağıtları standardlaştırılmamıştır. Bununla beraber tavsiye edilen kağıtlar Ek-D'de verilmiştir.
Ancak bunlar bilgisayarla değerlendirilmeye elverişli değildir.
Üç farklı veri kağıdı tavsiye edilir:

- Tam bir deney dizisi için gerekli temel verileri kapsayan genel şartlar,
- Tek bir kalem ömrü deneyinin bütün ayrıntılarını kapsayan aşınma-süre ölçümleri,
- Belli bir kesme hızı aralığında yapılan çeşitli kalem ömrü deneylerinin kaydedilmesi için kesme
hızı-kalem ömrü.
Numune veri kağıtları üzerinde gösterilen bütün bilgiler, toplanan diğer veri kağıdında bulunmalıdır.
8.2.2 - Aşınma-süre Veri Kağıdı

Madde 8.2.1'deki veri kağıdının "düşünceler" sütununa kaydedilen bilgiler içinde aşağıdaki hususlar
yer almalıdır:
-Elde edilen talaş şekli (Ek-G),
-İş parçasının çapı, arka arkaya verilen pasolara düşürülürken okunan ardışık Brinell Sertlik Değerleri,
-Kesme sıvısı çıkış çapı, debisi ve depodaki sıcaklığı ile mümkünse basıncı.
13
8.2.3 - Kesme Hız-Kalem Ömrü Veri Kağıdı

Kalem ömrü eğrisi aynı modül (mümkünse 83,33 mm'lik) alınarak standard bir log-log grafik kağıdına
heriki yönde çizilmelidir.
Koordinatların yatay olanı m/min olarak kesme hızı, v'yi göstermelidir. Düşey koordinat ekseni ise
dakika olarak kalem ömrünü, T veya işlenen parça sayısını, N göstermelidir.
Aşağıdaki bilgiler, veri kağıdının üst kısmında belirtilmelidir:

- Tarih,
- İş malzemesinin özelliği,
- İş malzemesinin sertliği veya fiziksel özellikleri,
- Kullanılan kalem malzemesi ve yüksek hız çeliği kullanılması halinde sertlik,
- Kalem geometrisi (veriler şu sırayla verilmelidlir, q, a, gs, Kr, er, re) ve talaş kırıcı,
- Kesme sıvısı,
- İlerleme,
- Talaş derinliği,
- Kalem ömrü son noktası kıstası,
- Deneyle ilgili diğer bilgiler.
8.3 - KALEM ÖMRÜ VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
8.3.1 - Genel
Yapılan deneyler, rasgele bir sıra takip edilmedikçe ve deney sırasında araştırılan dışındaki bütün
faktörlerin tamamının gerçekten bağımsız olarak elde edilmesini sağlayacak tedbirler alınmadıkça
kalem ömrü verilerinin, nasıl değerlendirilirse değerlendirilsin, bir anlamı olmaz.
C = vT-1/k Taylor kalem ömrü formülünün sabitleri ya Madde 8.3.2'de açıklanan basit bir grafik
metodla veya Madde 8.3.3'de açıklandığı gibi hesaplama yoluyla, kalem ömrü deneylerinden
çıkarılabilir. Hesaplama yolu kullanıldığında manidarlık ve güven aralığı sınırları kadar dağılım için de
bir ölçü elde etmek mümkündür (Maddeÿ8.3.4 ve Madde 8.3.5).
8.3.2 - Gözle Değerlendirme

Gözle değerlendirmede c ve k sabitlerini bir çok haller için kabul edilebilir bir doğrulukta ve çabucak
kestirmek mümkündür. Bununla beraber gözle yapılan değerlendirme objektif olmadığı gibi bu
değerlendirmede, değerlendirmeyi yapan farklı iki kişinin tamamen aynı sonucu elde edememesi
ihtimali de her zaman göz önünde bulundurulmalıdır.
Diğer ayrıntılar Ek-F'ye uygun olmalıdır.
8.3.3 - Hesaplama İle Değerlendirme

Doğrusal regresyon analizi, deneyde elde edilen bir grup gözlem sonucunu bir doğruya uydurmakta
kullanılan objektif bir metottur. Doğru, bu doğru ile gözlemleri temsil den noktalar arasındaki
sapmaların karelerinin minimize edilmesini gerektiren en küçük kareler metodu ile deney sonuçlarına
uydurulur.
8.3.4 - v-T Eğrisinin Uygunluğu İle İlgili İstatistiki Görüşler
8.3.4.1 - Dağılım
Deneyde yapılan bütün gözlemler dağılım ile ilgilidir. Dağılımı göstermenin bir yolu, regresyon doğrusu
etrafındaki artık değişimi tayin etmektir ki bu artık değişim gözlenen log T değerlerinin regresyon
doğrusuna göre belirlenen değerlerden olan sapmalarının karelerinin ortalamasıdır.
8.3.4.2 - Manidarlık
T ve v değişkenleri arasındaki gözlenen ilişkinin sadece bir raslantı sonucu olmadığı düşünüldüğünde,
artık değişim, T değerlerinin regresyondan doğan toplam değişimine oranla küçük olmalıdır.
Diğer hesaplama metodları Ek-F'ye uygun olmalıdır.
14
8.3.5 - v-T Eğrisi İçin Güven Aralığı Sınırları
8.3.5.1 - Doğrunun Tamamı İçin Güven Aralığı Sınırları

Güven aralığı sınırları, kalem ömrü deneyleri bir kaç defa tekrarlandığında, hesaplanan esas
regresyon çizgisinin etrafında ve bu deneylere ait regresyon çizgilerinin belli bir yüzdesinin içine
düşeceği bir alan meydana getirirler.
Hesaplama metodu Ek-F'de verilmiştir.
8.3.5.2 - a, c ve k Sabitleri İçin Güven Aralıkları

a, c ve k sabitlerinin güven aralıkları deneyler tekrarlandığında, bu sabitlerin belli sayıdaki değerleri, bu
sınırlar arasına düşecek özellikteki aralıklardır.
Hesaplama metodu Ek-F'de verilmiştir.
15
EK - A
GENEL BİLGİ
Bu standardın amacı torna tezgahlarında kalem ömrü deneylerini yapmak için gerekli standard şartları
ve işlemleri tespit etmektir.
Böylece;
- Farklı kaynaklardan elde edilen sonuçlar karşılaştırılabilir,
- Deney sonuçlarının dağılımı minimumda tutulabilir.
Bu gibi deneylerin hedefleri şunlar olabilir:

- İş malzemelerinin işlenebilme özelliklerinin belirlenmesi,
- Kalemlerin malzeme, geometri gibi özelliklerinin kıyaslanması,
- Kesme sıvılarının karşılaştırılması,
- Tavsiye edilebilir kesme verilerinin belirlenmesi.
Bu standardda, standard kalem geometrileri ve standard kesme şartları gibi bazı hususlar
standardlaştırılmıştır. "Standard" terimi standard olarak seçilen fiziksel birimlerle ifade edilebilecek ve
ölçülebilecek değerlerin biri veya birden fazla miktarı için kullanılır. Kalem ömrü deneyinde, iş
malzemesi, kalem malzemesi ve kesme sıvısının tipi gibi işlemede önemli, ancak fiziksel birimlerle
kolaylıkla ifade edilemeyecek değişkenler de vardır. Burada kimyasal bileşim, üretim işlemleri, vb. gibi
daha ayrıntılı açıklamalara ihtiyaç vardır. Bundan dolayı "referans" terimi ortaya konmuştur. Kalem
ömrü kıstasları, hepsini standard hale getirmek mümkün olmadığından "genel kıstaslar" ve "diğer
kıstaslar" olarak ikiye ayrılmıştır. Uygulama ve mukayese edilebilirlik sebepleriyle bu standardda
belirtilen "genel kıstaslar" olarak belirtilen kıstaslar tercih edilmiştir. Ancak bazı durumlarda, "diğer
kıstaslar" daha uygun olabilir. Bu gibi durumlarda Ek-C, kılavuz olarak kullanılmalıdır.
Gerçi referans malzemeler, ayrıntılı olarak açıklanmışsa da, anma değerleri bilinen aynı malzemeden
başka bir yığın alındığında, bunların işlenebilirliklerinde görülen farklar dikkat çekici olabilmektedir. Bu
problemin yegane gerçek çözümü, kalibrasyon amacı ile kullanılacak çok sıkı bir şekilde kontrol
edilmiş ve bol miktarda malzemenin bulunacağı bir "Uluslararası Malzeme Bankası" kurmaktır. Bu
görüş ele alınmış ancak gerçekleştirilememiştir. Buna benzer bankalar sadece birkaç ülkede ve milli
seviyede mevcuttur.
Kalem ilerlemeleri, kalem geometrileri vb. gibi daha çok şart standard hale getirilirse, özel bir imilat tipi
ile karşılaştırılabilecek bir durumun kapsanma ihtimalide artar. Fakat, bir karşılaştırma yapabilmek için
bu durumla ilgili veriler elde edilemeyebilecektir.
Satınalma, iş hazırlama ve diğer bölümler için bilgi edinmek üzere iş malzemesinin işlenebilirlik
özelliklerini denemek gerekiyorsa, bu birçok durumlarda, standard kesme şartlarından, standard kalem
geometrilerinden, genel kalem ömrü kıstaslarından, referans kalem ve referans kesme sıvılarından
birinin kullanılmasıyla yapılabilir. Daha sonra sonuçlar başka yerlerde elde edilenlerle
karşılaştırılmalıdır. Çoğu, belirli durumlarda bu standardın dışına çıkılabilir.
Mesela bu standardda açıklanan deneylerde en çok kullanılan alaşımsız çeliklerle, dökme demirlerden
farklı iş malzemesinin kullanılmasında, olduğu gibi referans bir kalem malzemesinin kullanılmaması
gerekmeyebilir veya standard kalem geometriside en iyi seçimi teşkil etmeyebilir.
Standard dışına çıkılması gerektiği hallerde bile, olabildiğince, bu standarda bağlı kalınmalıdır.
16
EK - B
YÜKSEK HIZ ÇELİKLERİNİN BİLENMESİ

Tatminkar bir yüksek hız çeliği kalem elde etmek için tavsiye edilen bileme verileri Çizelge-8'de
verilmiştir. Ancak, taşlama taşının tipi, hız seçimi ve taşın bileme şartları farklı da olabilir.
Taşın aktif çevresinin kesme yönü, esas kecisi kenara dik ve Şekil-14 ve Şekil-15'de görüldüğü gibi
kalem kamasına doğrudur.
Silindirik taş kullanırken, kesme yönü ilerleme yönüne ters veya aynı olabilir.
Çanak taş kullanılırken kesme yönü aşağı yukarı ilerleme yönüne diktir (Şekil-15).
ÇİZGELGE 8 - Tavsiye Edilen Bileme Verileri
17
EK - C
KALEM AŞINMASI VE KALEM ÖMRÜ KISTASI

C.1 - GİRİŞ
Kalem ömrü deneylerinin amacı, bir veya daha fazla faktörün, kesici kenar faydalı ömrünü nasıl
değiştirebileceğini deneme yoluyla tespit etmektir.
Faydalı kalem ömrünün sona ermiş olarak kabul ediliş sebebi, farklı talaş kaldırma işlemleri için
değişmektedir. En çok karşılaşılabilecek olan en basit hal, kalemin tamamen kullanılmaz hale
gelmesidir.
Birçok hallerde kalem yavaş yavaş aşınır ve işlenen parça giderek beğenilmez hale gelir, mesela
işlenen yüzeyin pürüzlülüğü çok artar, kesme kuvvetleri yükselerek aşırı eğilmelere veya titreşimlere
yol açarken, kalem aşınması artar ve boyut toleranslarının elde edilmesi imkansızlaşır.
Mukayese amacıyla kalem ömrü belirlenir.
C.2 - DÜŞÜNCELER
Bu ekteki ve Madde 5.1'deki değerler makul ve uzlaştırıcı değerler olup Madde 2'de yaklaşık özellikleri
verilen kalemlerle Madde 4'de alaşımsız ve az alaşımlı çelikler ile dökme demirler için verilmiş kesme
şartlarına uygulanır. Mesela, talaş kırma oluklarının mevcudiyeti veya özel yüzey işlemleri kalemin
aşınmaya karşı tepkisini önemli derecede etkileyerek aşınma miktarının tayinini zorlaştırır.
Belirtilenden büyük ölçüde farklılık gösteren bazı şartlarda, kalem ömrü kıstası için başka değerlerin
seçimi gerekebilir. Böyle durumlarda, değerlerin belirlenenden % 50 daha düşük veya % 50 daha
yüksek alınması tavsiye edilir.
Kalem ömrü hiçbir halde aşınma-süre grafiğinde ekstrapolasyon yoluyla belirlenmemelidir.
C.3 - ESAS YAN YÜZÜN AŞINMASI
C.3.1 - Yan Yüz Aşınması

Bu en iyi bilinen kalem aşınması tipidir (Şekil-8). Bir çok durumlarda yan yüzün aşınan kısmı, esas
kesici kenarın düz kısmının orta kısmında hemen hemen aynı genişliğe sahiptir. Yan yüzün aşınma
kısmının genişliği ölçmeye oldukça elverişlidir. Yan yüzün aşınma kısmının artan genişliği, kalem
kalitesindeki düşüşün belirtisidir.
Aşırı kesme hızları kullanılmadıkça, bütün kalem malzemeleri, başlangıçta yan yüz aşınmasına karşı
çok dayanıklıdır. Bununla beraber, kısa bir süre kesme işlemi yaptıktan sonra genellikle bu
mukavemetleri azalır (Şekil-9).
Yüksek hız çeliklerinde yan yüz aşınması, sert metal kalemlerden farklı şekilde gelişir. Yüksek hız
çeliği kalemlerde, yan yüz aşınmasında ölçülebilir çok küçük bir artış için uzun bir sürenin geçmesi
gerekebilir. Bu durum özellikle sünek malzemelerin düşük kesme hızları ile işlenmesi sırasında
görülür. Yüksek kesme hızlarında bütün kalem malzemelerindeki yan yüz aşınmasının artışı, ilk
yüksek aşınma hızından sonra, yaklaşık aynıdır.
Yan yüz aşınması-süre grafiğinin son kısmı genellikle aşınma hızının arttığını kısa bir süre sonra
aşınmanın kalemi kullanılamaz hale getireceğini gösterir.
Sonuçların karşılaştırılması bakımından VBB=0,3 mm olan bir değer Madde 5.1'de verilmiştir.
İlk yüksek aşınma hızı çok daha fazla etkili olduğundan, daha düşük bir değer, sonuçların çok fazla
yayılmasına sebeb olur.
Yüksek bir değer maliyeti artırabilir ve her deneyde de bu değere ulaşılamayabilir. Anormal aşınan bir
yan yüz genellikle kesici kenarın çentiklenmesinden ileri gelir ve MaddeÿC.6.2'deki gibi mütalaa edilir.
18
C.3.2 - Çentik Aşınması

Bu durum yan yüz aşınmasının özel bir şekli olup, iş yüzeyi ile esas kesme kenarının kesiştiği yerde
meydana gelir ve bu aşınma nadiren, kalemlerin değiştirilmesini gerektirir.
Aşınma çentiğinin uzunluğu, VBN (Şekil-8) ve profili, büyük ölçüde derinlik ayarının hassasiyetine
bağlıdır. Bu sebeple çentik aşınması, yan yüz aşınma kısmının genişliğinin değerlendirilmesinden ayrı
tutulmuştur (Madde 5.2). Çentik aşınmasının, diğer bütün kalem aşınmalarından çok olduğu bütün
özel durumlarda, aşınma çentiğinin uzunluğu kalem aşınma ölçüsü olarak kullanılabilir. Bu gibi
durumlarda VBN=1,0 mm değeri kalem ömrü kıstası olarak kullanılabilir.
C.4 - TALAŞ YÜZEYİ AŞINMASI

Krater aşınması, talaş yüzeyi aşınmasının bilinen en genel şeklidir. Kraterin derinliği KT (Şekil-8),
kalem aşınma ölçüsü olarak kullanılabilir ve KT'nin önceden belirlenmiş bir değeri, kalem ömrü kıstası
olarak seçilebilir. Krater aşınması sert metal kalemler için, yüksek hız çelikleri veya seramik
kalemlerden daha önemlidir. Tavsiye edilen değerler Madde 5.1.2'de verilmişti.
Kraterin konumu kesici kenara göre bağıl konumda belli bir önem taşır. Kecisi kenardan uzak olan
derin ve geniş bir krater, kesici kenara yakın, az derin bir kraterden, kalem için daha az tehlikeli
olabilir.
Bu, KT değerlerinin kalem ömrü kıstası olarak neden ilerlemeye bağlı olarak verilişinin sebeblerinden
biridir. Merkez uzaklığı, KM ve krater genişliği, KB, özel amaçlarla, bilgi olarak ölçülebilir. Bununla
birlikte, bunlar kalem ömrü kıstası olarak kullanılamaz.
Krater merkez mesafesi, KM (esas kesici kenarın ilk konumu ile kraterin en derin noktası arasındaki
mesafe), talaş yüzeyine paralel ve esas kesici kenara dik olarak B bölgesinde ölçülür (Şekil-8).
Krater genişliği, KB (esas kesici kenarın ilk konumu ve kraterin arka kenarı arasındaki mesafe), talaş
yüzeyine paralel ve esas kesici kenara dik olarak, B bölgesinde, ölçülür. Krater merkez mesafesi, KM
yalnızca hıza bağlı değil, iş malzemesine ve kalem malzemesine de bağlı olduğundan, krater oranı
K=KT/KM, bazen hesaplanır. Böylece seçilen bir K değeri, kalem ömrü kıstası olarak kullanılabilir ve
bu amaçla K=0,1 değeri tavsiye edilir.
C.5 - YARDIMCI YAN YÜZ AŞINMASI

Yardımcı yan yüzün aşınması sebebiyle kalem ucunda meydana gelecek herhangi bir değişiklik,
işlenen yüzey üzerinde etkili olur.
Küçük ilerlemelerle yapılan ince tornalamada, belirli bir kesme süresi sonunda yardımcı yan yüz
üzerinde, genellikle bir veya daha çok iz meydana geldiği görülür. Bu işler, işlenen yüzeyin
pürüzlülüğünde artışa neden olur. Bu tür bir kalem aşınmasının doğrudan gözlenmesi zordur, ancak
izlerin yarattığı etki, işlenen yüzeyin pürüzlülüğünün ölçülmesi ile belirlenebilir. Pürüzlülüğün belirli bir
değeri kalem ömrü kıstası olarak kullanılabilir. Tavsiye edilen değerler Maddeÿ5.1.4'de verilmiştir.
Sert metal kalemlerle çalışırken yüksek ilerleme ve yüksek kesme hızı sonucu, yeter yükseklikteki
sıcaklık derecelerine ulaşıldığında, yardımcı yan yüzün oksidasyonu, genellikle kalemin bozulmasına
yol açar ve aşınma kıstası olarak verilen VBB=0,3 mm veya KT'nin tavsiye edilen değerine
ulaşılmadan, kalem kullanılmaz hale gelebilir. Bu gibi durumlarda, yardımcı yan yüzün oksidasyonu
neticesinde işlenen yüzeyin aniden bozulması, kalem ömrü kıstası olarak kullanılmalıdır. Genel olarak
bu durum oldukça ani gerçekleşir. Yan yüzün oksidasyonu dışında bir bozulma olursa bu durum bir
kıstas olarak alınmalıdır.
C.6 - DİĞER DEĞİŞİK DURUMLAR
C.6.1 - Kalem Ucunun Bozulması

Kesme şartlarının ağır olması yüksek hız çeliği ve sert metal uçlu kalemlerin uçlarının bozulmasına yol
açar.
Kalem ucunun bozulması tek başına bir kalem ömrü kıstası olarak kullanılmamalıdır. Bununla beraber,
birçok durumda uç bozulması yüksek hız çeliği kalemlerde meydana gelen kullanılmaz hale getiren
aşınmanın hızlanmasına ve sert metal uçlu kalemlerde, ucun daha şiddetli oksitlenmesine yol açar.
19
Kesme şartlarının çok ağır olduğu durumlarda, bozulma kalemin kesme işlemine başlamasından
hemen sonra başlar. Bu gibi durumlarda kalem ömrü genellikle çok kısadır. Bundan dolayı, Madde
4.3'de kalem ömrünün normal malzemeler için 5 dakikadan, pahalı malzemeler için de 2 dakikadan az
olmaması tavsiye edilmektedir.
C.6.2 - Çentiklenme
Kısa aralıklarla yapılan talaşlı işlemlerde sık sık görülen, kesici kenardan küçük parçacıkların kopması
(çentiklenme) ve ısıl çatlakların meydana gelmesi, kırılgan kalem malzemelerinde büyük önem
kazanır.
Çentiklenme ve ısıl çatlamanın miktarı, bir dereceye kadar, yan yüzün aşınan kısmının en büyük
genişliği, VBBmax ile ölçülür (Şekil-8). Bundan dolayı, VBBmax=0,6 mm değeri, Madde 5.1'de kalem
ömrü kıstası olarak belirtilmiştir.
C.6.3 - Vakitsiz Bozulma

Kalem ömrünü aniden sona erdiren ve dolayısı ile güvenilirliği ile önceden tahmini mümkün olmayan
bütün kalem bozulmaları ve ağır deformasyonlar, iş parçası içindeki sert bir katmandan veya takım
tezgahının kullanılmasında ortaya çıkan bir kazadan ileri gelebilir.
Bir kalem kırılabilir, kötü bir şekilde çentiklenebilir, deforme olabilir veya önceden tahmin edilemeyen
başka bir şekilde işe yaramaz hale gelebilir.
Aşınmadan daha sık görüldüğü ve diğer kıstasların nadiren gerçekleştirilebildiği durumlar dışında
vakitsiz bozulmanın meydana geldiği deneyler geçersiz sayılır.
Bu durum çok sert ve heterojen iş malzemelerinin, kırılgan malzemeden yapılmış (mesela, seramik
uçlu kalemler) ve ince profilli kalemlerle işlerken söz konusu olabilir. Bu gibi durumlarda v-T
doğrularını belirlemek için daha çok deney noktasının kullanılması tavsiye edilir.
C.6.4 - Kullanılmaz Hale Getiren Aşınma

Yük ve artan sıcaklığın bileşik etkisi altında, bir süre başarıyla kesme yapan kesici kenarın hızla
bozulması, yüksek hız çeliği kalemler için güvenilir bir kıstasdır (Madde 5.1.1). Bu kıstas metal kesme
şartlarının ağır olması durumunda seramik uçlu ve sert metal kalemlerin deneylerinde de kullanılabilir.
C.6.5 - Ön Bozulma
Bazen yüksek hız çeliği kalemlerde kullanılmaz hale getiren aşınmadan önce görülen ve iş parçasının
birkaç dönüşünde meydana gelen bu durum işlenen yüzeyle, geçiş yüzeyinin, parlak ve cilalı gibi
görünmesinden anlaşılır. Bu durum kullanılmaz hale getiren aşınmadan 1-2 saniye önce veya kalem
ömrünün yarısı kadar bir sürede meydana gelir.
Ön bozulma bir kalem ömrü kıstası olarak kullanılmamalı ve talaş kaldırma tercih edilen kalem
kıstaslarından birisine ulaşıncaya kadar devam ettirilmelidir. Ön bozulmanın gerçekleştiği an raporda
belirtilmelidir.
C.7 - KESME KUVVETLERİ VE SICAKLIK

Kabul edilebilir kontrol sistemleriyle yapılan bilimsel araştırmalarda, kesme süresiyle, kesme kuvveti
ve sıcaklığının aşırı artması bazen kalem ömrü kıstası için esas olarak alınır. Bu durum bu standardda
ele alınmamıştır.
Kuvvetler ve sıcaklık ek bilgi olarak ölçülebilir. Birçok dinamometrenin, standard bir kalemlikten daha
az rijit olduğu göz önünde tutulmalıdır. Bu husus dikkate alınmazsa titreşim artar ve bunun sonucu
olarakta kalem aşınması bundan olumsuz yönde etkilenir.
20
EK - D
VERİ KAĞITLARI
21
22
EK - E
ÖN KALEM ÖMRÜ DENEYİ

Makul bir kalem ömrünü sağlayacak, yorucu ve zaman kaybettirici pasoları gerektirmeyecek bir kesme
hızı tayini için bir ön kalem ömrü deneyi yapılmalıdır.
Talaş kaldırma, rasgele seçilmiş, düşük kesme hızında ayarlanmış tezgahta yapılmalı ve gerekirse
talaş kırıcının mesafesi uygun bir talaş biçimi elde edilecek şekilde ayarlanmalıdır. Talaş kaldırma
süresi kısa tutulmalı ve duruma göre değiştirilmelidir. Daha sonra kalemde aşınma belirtileri görülüp
görülmediği kontrol edilmeli ve görülmüyorsa daha sonraki pasolar kesme hızı arttırılarak yapılmalıdlır.
Kalem tamamen körelene kadar bu işlem tekrarlanmalıdır.
Bu şekilde elde edilmiş, grafiğe işaretlenecek kalem ömrü noktası gerçek verilerin parçası olarak
kullanılmamalıdır. Bununla beraber, bu nokta doğru çalışma seviyesini tespit etmek için geçerli sayılır.
Deney düşük hızlarla yapılırken ölçülen talaş kaldırma süresi, kalemin kalem körelmesinin meydana
geldiği hızda kullanılırkenki ömrünün önemsiz bir kesrini teşkil eder.
İlk kalem ömrü deneyi için gerekli kesme hızı, kalem ömrü eğrisinin k eğimi tahmin edilerek tespit
edilir.
Log-log grafik kağıdı kullanılarak (83,33 mm ölçüde) , bu ön deneyde elde edilen, grafiğe işlenecek
kalem ömrü noktasından yararlanarak tahmin edilen eğimi temsil eden bir doğru çizilebilir.
Bu doğru istenen ilk kalem ömrü için gerekli kesme hızının tayininde kullanılabilir. Bu kesme hızı
aşağıdaki formülle verilen kalem ömrü eşitliğinin kullanılması ile de hesaplanabilir.
−1 / k
T 
v2 = v1  1 
 T2 
Değişik kalem malzemelerinde, yan yüz aşınması için kalem ömrü doğrusunun eğiminin makul tahmini
bir değeri aşağıda verilmiştir.
Yüksek hız çeliği : k = -7, Ancak -12 ila -5 arasında bir değer elde edilebilir.
Sert metal uç : k = -4, Ancak -6 ila -2,5 arasında bir değer elde edilebilir.
Seramik uç : k = -2, Ancak -2,5 ila -5 arasında bir değer elde edilebilir.
Referans bir kalem kullanılarak, referans bir malzeme üzerinde deney yapılırken deneyde, sık sık,
önceden tahmin edilen değerlere yakın sonuçlar elde edilir. Tahmin edilen ilk değerlere yakın değerler,
referans iş malzemesi,referans kalem ile kesildiğinde sık sık elde edilir. Bu şekilde seçilen kesme hızı,
seçilen kalem ömrünü nadiren verir; bununla birlikte, bu hız deney başlangıcında kullanılabilecek
kesme hızını teşkil eder.
Bu ön deney, yeterli tecrübeye sahip olan bir laboratuvarda yapılmayabilir.
23
EK - F
KALEM ÖMRÜ VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

F.1 - GÖZ İLE DEĞERLENDİRME
Metot ve Hesaplama
Ölçeği eşit modülde bir log-log grafik kağıdı, düşey eksende, kalem ömrü, T (bağımlı değişken) ve
yatay eksende, kesme hızı, v (bağımsız değişken) ile kullanılmalıdır.
Belirli bir kalem ömrü kıstası için yapılan bütün v ve T gözlemleri yanlışlığı açık olan değerler hariç
tutularak çizilmelidir. Hatalar çift logaritmik grafik çizilmeden önce, bir hızda yapılan gözlemlerin
sonuçlarının ortalaması alınarak bulunur.
En iyi doğru çizgi log T - log v grafiğine uydurulmalıdır. Doğru, doğru ile gerçek noktalar arasında
gözle tahmin edilen düşey mesafelerin kareleri toplamı, teorik olarak, olabildiğince küçük olacak
şekilde çizilmelidir (Şekil-16).
k Sabiti, doğrunun eğminden veya doğrunun gerçek olarak üzerinden geçtiği iki gözlenmiş diziden
(k,T) kolaylıkla elde edilebilir.
log T 2 - log T1
k = ------------------------
log v 2 - log v1
c sabiti, bir dakikalık kalem ömrü için kesme hızı olarak doğrudan doğruya grafikten alınabilir. Bununla
beraber, c, aşağıdaki formülle hesaplanabilir.
-1/k
C = v1T1
Misal 1 : İlerleme hızı f=0,25 mm/dev, talaş derinliği a=2,5 mm, uç yarıçapı re=0,8 mm ve kalem dik
talaş açısı qo=6ø iken normalize edilmiş % 0,45 karbon çeliği üzerinde, P30 sert metal kalemle
yapılan bir dizi kalem ömrü deneyinde, aşağıdaki değerler elde edildiğine göre kalem ömrü eşitliğinin
sabitlerini bulunuz.
NOT - İş malzemesi ve kalem malzemesi, bu standardda belirtilen referans malzemeleri ile aynı
değildir.
24
Çözüm :Deneyde elde edilen noktalar Şekil-17'deki gibi işaretlenmiştir.
VBB=0,3 mm kıstası için bir doğru ve KT = 0,14 mm kıstası için diğer bir doğru çizilmiştir. Sabitler
grafik metodu ile bulunup, şekilde gösterilmiştir.
F.2 - HESAPLAMA İLE DEĞERLENDİRME
F.2.1 - Regresyon Analizi

Regression analizi göz kararı ile basit bir doğru çizme yerine, verilen veri takımına en uygun doğrunun
çizilmesine yarıyan istatistiki bir metottur.
Bu metot, işaretlenen noktaların, çizilen doğrudan belli bir yöndeki uzaklıklarının karelerinin toplamı
veya sapmalarını minimum olacak şekilde veren denklemi belirler.
Bu özel çalışmada log T, bağımsız bir değişken olan log v'nin doğrusal bir fonksiyonu olarak kabul
edilir. Bundan dolayı sapmalar, log T üzerinde, izah edildiği şekilde veya düşey olarak ölçülür.
T ve v'den, log T ve log v'ye yapılan logoritmik dönüşüm, T yerine log T'den olan sapmalar için
hesaplanan bir regresyon analiziyle sonuçlanır. Bu ayrım Şekil-18'de görüldüğü gibi, çizgi seviyesinin
daha düşük tahmin edilmesine yol açar.
Uygulamada, T için hesaplanmış kalem ömrü ile log T için hesaplanmış eğri arasındaki fark, eğri
etrafındaki dağılımınkine nazaran çok küçüktür.
F.2.2 - Hesaplamalar
Hesaplamalar için Çizelge-9'da verilen hesaplama planı kullanılabilir. İlk olarak, gözlem numaraları ile
yapılan bütün deneylerden elde edilen v ve T değerleri, 1,2 ve 3 numaralı sutunlara yazılır. Ancak
hatalı sonuçlar dikkate alınmamalıdır.
İşlemlerde aşağıdaki semboller kullanılmalıdır:

n : Deneyde yapılan gözlem sayısı
x : log v
y : log T
v ve T değerlerinin logoritmaları alınarak, Çizelge-9'un 4 ve 5 numaralı sütunları doldurulur. x ve y

− −
değerlerinin ikisi içinde toplamları yapıldıktan sonra, ortalama değerleri x, y aşağıdaki gibi hesaplanır:
∑x ∑y
x= --------, y = -----------
n n
Uygun eksenin seçimi ile birlikte, Taylor kalem ömrü denkleminin dönüşümü şu formülü verir:
-
y=a+k(x-x)
Burada:
-
a = k (x - log c)
-
a =y
- -
ve (x, y) merkez noktasının koordinatlarıdır.
25
Artık y'nin kareleri toplamını minimum yapan, c ve k değerleri bulunmalıdır. Hesaplama için bir taslak
Çizelge-9'da verilmiştir.
Regresyon doğrusu ile, x ekseni arasındaki açının tanjantı olan k sabiti, aşağıdaki formülle bulunur.
∑xy - [(∑x. ∑y)/n]

k = -----------------------
∑x2 - (∑x2) /n
x.y çarpımları, Çizelge-9'daki 6 numaralı sütuna yazılarak toplamları bulunur.
∑x ve ∑y değerleri, 4 ve 5 numaralı sütunlardan ayrı ayrı alınır. ∑x. ∑y çarpımı yapıldıktan sonra n'ye
bölünür.
7 numaralı sütunda x2'lerin toplamı, ∑x2 hesaplanır. Sonra 4 numaralı sütundan, x'lerin toplamı ∑x
alınır. Bu toplamın karesi alınarak, sonuç n'ye bölünür.
Sonuçta c sabiti aşağıdaki gibi hesaplanır:
- -
log c = x - y/k
Misal 2: Misal 1'de verilen gözlenmiş değerler için, Taylor kalem ömrü denklemindeki c ve k sabitlerini
hesaplayınız.
Çözüm : Şekil-17'de görüldüğü gibi bir log-log grafik kağıdına basit bir kalem ömrü-kesme hızı grafiği
çizilir. Grafikten, kalem ömrünün Taylor denklemine uygun olduğu anlaşılır. Böylece k ve c sabitlerinin
regresyon analizi ile hesaplanmasının uygun olduğu ortaya çıkar.
KT = 0,14 mm kıstası için hesaplamalar yapılır ve bir çizelge haline getirilir (Çizelge-12).
Son olarakta, sonuçlar Şekil-18'de görüldüğü gibi muntazam bir grafik haline getirilir.
F.3 - v-T EĞRİSİNİN DENEY SONUÇLARINA UYDURULMASININ UYGUNLUĞU İLE İLGİLİ

İSTATİSTİKİ GÖRÜŞLER
F.3.1 - Dağılım
Dağılımın artık varyansı, S 2 r aşağıdaki formülle hesaplanır:
∑x - ∑y
∑y2 - ∑xy - k (∑xy - (∑x --------------)
n
S2 r = -------------------------------------------------------------
n-2
Hesaplamalar için Çizelge-9 ve Çizelge-10'da görülen hesaplama planları kullanılır.
Çizelge-9'da Sy2'nin hesaplanması ile işe başlanır. Bu kareler toplamı
Çizelge-9'dan, Çizelge-10'un 1. kısmına, y, ∑y, k, ∑xy, ∑x∑y/n'lerle birlikte aktarılır. Daha sonra
Çizelge-10'un, 1. kısmında verilen formüle göre
S 2 r 'nin hesaplanması ile devam edilir.
26
F.3.2 - Manidarlık
Hesaplama: Hesaplamalar için Çizelge-10'da verilen hesaplama planı kullanılır. Daha sonra şu
sonuçlar hesaplanmalıdır:
a) F.3.1'de açıklandığı gibi regresyon doğrusuna olan sapmalara dayalı ortalama kareler toplamı (Artık
varyasyon),
NOT - Bu işlem için Çizelge-10'un 1.kısmı kullanılmalıdır.
b) Regresyonla açıklanan varyasyona dayalı, ortalama kareler toplamı,
S2 R = k (∑xy-∑x∑y/n)
Bu miktar, Çizelge-10'un 1. kısmında, kısmi sonuç olarak daha önce hesaplanmıştır.
c) S2 R /S2 r oranı
Gerekli emniyet seviyesi seçilir (mesela % 90) ve Fisher'in F çizelgesinden, 1 ve n-2'ye eşit olarak
serbestlik derecesinin F değeri okunur.
S2 R /S2 r , F çizelgesindeki, F değerinden daha büyük olmalıdır. Bu gerçekleşmiyorsa, tespit edilen

ilişkiler tesadüfi olarak kabul edilir.
F.4 - v-T EĞRİSİ İÇİN EMNİYET ARALIĞI SINIRLARI
F.4.1 - Doğrunun Tamamı İçin Emniyet Aralığı Sınırları

Hesaplamalar, Çizelge-11'deki hesaplama planı kullanılarak, aşağıdaki yol izlenmelidir:
a)Çizelge-11'in başına, Çizelge-9 ve Çizelge-10'dan alınan miktarlar yazılmalıdır. İstenen emniyet

seviyesi seçilir. Student'in t çizelgesinde, n-2'ye eşit serbestlik derecesi sayısı için iki yanlı t değeri
bulunur.
b)Doğrunun tamamı için emniyet aralığı aşağıdaki formülle hesaplanır.
−
−
 −
 1 ( x − x)
y + k  x − x  ± tS r +
y=   n ∑ x − (∑ x) 2 / n
2
Bu formüldeki ilk terim regresyon doğrusunu temsil eder. Son terim emniyet aralığının büyüklüğünü
belirten bir ifade olup emniyet sınırları arasındaki genişliğin tamamını kapsar.
Çizelge-11, kısım-2 gerekli hesaplamaların sırasını belirtir. İlk olarak tsr (sütun 1) değerleri için 1/n
(sütun 2) elde edilir. Bir dizi x değeri seçildikten sonra (sütün 3) 4,5 ve 6 numaralı sütunlar doldurulur.
6 numaralı sütun, seçilen emniyet seviyesi için regresyon doğrusunun her bir yanındaki emniyet
aralığını verir.
F.4.2 - a,c ve k Sabitleri İçin Emniyet Aralıkları

Hesaplama: k sabiti için emniyet aralığı şu formülle hesaplanır:
tsr
km = k ±
∑ x − (∑ x) 2 / n
2
Çizelge-11, elde edilen değerleri kaydetmek için bir metot belirtir. Giriş verileri Çizelge-11'in,
1.kısmından alınabilir.
27
a sabiti için emniyet aralığı şu formülle hesaplanır:
− tsr
a = y±
n
ve şu denklemde yerine konur:
- -
log C = x - y/k
log c'nin ilgili sınır değerleri bulunur ve sonuç olarak c sabiti elde edilebilir. Bunlar için de, Çizelge-11,
elde edilen değerleri kaydetmek için bir metot belirtir.
Misal 3 : Misal 2'de ele alınan regresyon doğrusunun dağılımı için bir ölçü alınır. Aynı zamanda bir
manidarlık deney yapılarak emniyet aralığının sınırları belirlenir.
a) Dağılım:
Hesaplamalar Çizelge-13, kısım-1'de verilmiştir.
b) Manidarlık:
Hesaplamalar Çizelge-13, kısım-1 ve kısım-2'de verilmiştir.
F değeri, F dağılım çizelgesinden alındığında, serbestlik derecesinin, küçük kareler toplamı için n-2 ve
büyük kareler toplamı için 1 olduğuna dikkat edilerek, n-2 satırı ve ilk sütundan doğru F değeri
alınmalıdır.
Varyans oranı 131 ve F = 4,96 olduğundan yüksek dereceli bir manidarlık mevcuttur.
c) Emniyet Aralığı Sınırları:
1 - Doğrunun Tamamı İçin Emniyet Aralığı Sınırları

Hesaplamalar Çizelge-14'de verilmiştir. Sonuçlar grafik şeklinde gösterilebilir. Ölçek modülü 100 mm
olan, log-log kağıdı kullanıldığında 225,5 mm uzaklığın x = 0,0'dan x = 2,25'e karşılık geldiğine dikkat
edilmelidir (v=1 m/min). Böylece Wy=0,082 genişliğinde bir emniyet aralığı (ortalama regresyion
doğrusunun altında veya üstünde) 8,2 mm uzaklığa karşılık gelir.
Şekil-18'de emniyet aralığı sınırları % 95 emniyet seviyesine karşılık gelen regresyion doğrusu
görülmektedir.
2 - k İçin Emniyet Aralığı

Hesaplamalar Çizelge-14, kısım-3'de verilmiştir.
3 - c İçin Emniyet Aralığı

Asgari ve azami değerler Çizelge-14, kısım-4'de verilmiştir.
F.5 - BİR TEK HIZDA YAPILAN KALEM ÖMRÜ DENEYLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Hesaplama: T değerlerinin, n sayıda gözlenen değerleri kullanılarak, ortalama
değer, T aşağıdaki formülle hesaplanır.
− T1 + T2 + T3 + T4 + ........... + TN
T =∑ T / n =
n
Bundan başka;
a) Gözlemler istatistiki olarak bağımsız ise,
b) Tesadüfilik sağlanmış ise,
c) Gözlenen T değerleri numunesi, normal dağılmış bir T değerleri kütlesinden çekilmiş kabul edilirse.
NOT - Bazen T değerleri yerine log T değerleri alınarak, teyit için bir normallik testi kullanılmak
şartıyla,bir normal dağılım elde edilebilir.
28
-
Hesaplanan ortalama kalem ömrü, T için emniyet aralığı aşağıdaki formülle elde edilir.
− t
T = T± S
n
Burada s, kalem ömrünün, gözlenen değerlerinin standard sapmasıdır.
−
∑(T − T ) 2
s= n −1
t ise, istenen emniyet seviyesi % (1-a) serbestlik derecesi n-1'e göre Student t değerini gösterir
(Çizelge-15).
Misal 4: Aynı kesme şartlarında kullanılan, aynı yıl imal edilmiş ve aynı model olan üç takım
tezgahından meydana gelen bir takım tezgahı grubunda uygulamalı endüstriyel deneyler yapılarak, iki
kalem malzemesinin aşınma mukavemeti arasındaki fark araştırılmaktadır.
İş parçası malzemesi, birden çok stok veya kaynaktan alınmış ve bu malzeme 20 kadar iş parçası
grubuna bölünmüş olsur. Her grubun işlenme sırası rasgele sayılar çizelgesi kullanılarak tespit edilmiş
olan iş parçaları daha sonra A ve B malzemelerinden yapılmış kalem uçları ile işlenmiş ve her kesici
kenar için işlenebilecek iş parçalarının sayısı kaydedilmiş olsun.
Kalem ömrü kıstası, VBB = 0,8 mm alınarak yapılan çalışmada aşağıdaki kalem ömrü verileri elde
edilmiş olsun.
Çözüm ve yorum: Bu verilenlere göre kalem malzemesi, A için ortalama kalem ömrü,
- 14 x 4 + 15 x 5 + 16 x 6 + .....
T A = ------------------------------------------- = 19,0 min.
4 + 5 + 6 + .............
Kalem malzemesi B için ortalama kalem ömrü,

-
TB= 20,0 min.
29
A malzemesi için standard sapma,
4 (14 - 19) + 5 (15 - 19) + .....

S A = √ --------------------------------------------- = 2,5 min.
(4 + 5 + 6 + ......) -1
ve B malzemesi için,
SB = 2,0 min.
A malzemesi için % 95 emniyet seviyesindeki emniyet aralığı,
TA=19,0 ± 1,984 x 2,5/ √100 = 19,0 + 0,5 min.
B malzemesi için ilgili aralık,

TB=20,0 ± 0,4 min.
Emniyet aralığı, denenen malzemelerin, ortalama kalem ömürleri arasındaki farktan daha azdır.
Böylece aynı deney şartlarında, B malzemesinin ortalama kalem ömrü, A malzemesinin ortalama
kalem ömründen daha büyük olduğu görülür. Deney sonucunu açıklamak için, kalem malzemesinden
başka bir faktör yoksa, deney şartlarına benzer şartlar altında da, B kalem malzemesinin aşınma
mukavemetinin, A kalem malzemesininkinden daha büyük olduğu şeklinde bir genellemeye
gidilebileceği hükmüne varılır. Bununla birlikte, bu olayda, problem metninin formüle edilmesi, iki
gözlem grubundaki kalem ömürlerinde, kalem malzemesinin yanısıra farka yol açan başka faktörlerin
de var olduğu belirtir. Bu faktörler, deneyde kullanılan takım tezgahları, bunları kullanan işçiler ve A ve
B malzemelerinin denenme sırasıdır. Mesela, tesadüfileştirme yolu ile bu faktörlerin tesiri kontrol altına
alınmış olsaydı, deneyden yukarıdaki sonuç çıkarılabilirdi.
Misal 5 - A ve B gibi iki ayrı malzemeden yapılan yüksek hız çeliği kalemlerin aşınma
mukavemetlerinin araştırılmış olsun. Bu amaçla her ikisi de yüksek hız çeliğinden yapılan kalemler
kullanılarak, kalem körelinceye kadar, bir kalemle üretilen iş parçası sayısı kaydedilmiş olsun. Aynı
deney, her iki kalem malzemesinden yapılan bir kaç kalem için tekrarlanmış olsun. Bütün iş parçaları
özdeş olup, aynı kaynaktan alınan soğuk çekilmiş çelik çubuklardan yapılmış olsun. Çubuklar arasında
iş malzemesi özelliklerinin değişmesinden doğan bazı etkiler bulunabileceğinden, her iş parçasının
tamamlanmasından sonra, kalemler rastgele bir sırayla değiştirilmiş olsun. Bütün deneyler, sabit iş mili
hızıyla, bir yarı otomatik tornada aynı işçi tarafından yapılmış olsun.
Buradan kalem geometrisi veya iş malzemesi gibi kesme şartları değiştiğinde, bu sonuçların
uygulanmayacağı anlamı çıkarılmamalıdır.
Makul güvenilirlikte bir imalat yapabilmek için, A malzemesinden yapılan kalemler, her 12 parçanın
imalinden sonra değiştirilmelidir. Bu sayı B malzemesi için 15'tir. Kalemlerin, yaklaşık olarak, % 20'si
bu sayıya ulaşmadan körelecektir. Sırasıyla 11 ve 14 parçanın imalinden sonra kalemler değiştirilirse,
erken bozulma riski yaklaşık % 10'a inecektir.
30
Görüleceği gibi, kalem ömrünü etkileyebilecek bütün faktörler makul bir seviyede kontrol altına
alınmıştır. Böylece bu deney şartlarında B kalem malzemesinin, A kalem malzemesine göre daha
büyük bir aşınma mukavemetine sahip olduğu sonucuna emniyetle varılabilir.
31
A ve B Kalem Malzemeleri İle Yapılan Deneylerin Karşılaştırılması
32
ÇİZELGE 9 - Regresyon Doğrusu y = a + k (x - x) İçin Hesaplama Planı
33
ÇİZELGE 10 - Dağılım ve Manidarlığın Değerlendirilmesi İçin Hesaplama Planı
Kısım-1: Regresyon doğrusundan olan sapmaya dayalı kareler toplamı ortalaması (artık varyasyon)
Aşağıdaki değerleri Çizelge-9'dan alınız
∑y2 = k=
-
y= ∑xy =
∑y = ∑x. ∑y/n =
Aşağıdakileri hesaplayınız.
∑xy - ∑x . ∑y/n =
∑y2 - y-∑y - k(∑xy - ∑x. ∑y/n)

2
S r = --------------------------------------- = ------------------ = --------------------- =
n-2
Kısım-2:Regresyon ile açıklanan varyasyona dayalı kareler toplamı ortalaması (açıklanmış varyasyon)
Aşağıdaki değerleri Çizelge-10'un, 1.kısmından alınız.
2
S = k (∑xy -∑x. ∑y/n) =
R
Kısım.3:Varyasyon oranının hesaplanması ve F değeri ile karşılaştırılması
Emniyet seviyesi : %
s.d = 1 ve n-2 = İçin F değerleri Fisher'in F çizelgesinden alınır.
34
ÇİZELGE 11 - Emniyet Aralıklarının Hesaplanması İçin Hesap Planı
35
ÇİZELGE 12 - Regresyon Doğrusunun Hesaplanması İle İlgili Misal
36
ÇİZELGE 13 - Dağılım ve Manidarlığın Değerlendirilmesi İle İlgili Misal
37
ÇİZELGE 14 - Emniyet Aralıklarının Hesaplanması İle İlgili Misal
38
ÇİZELGE 15 - % 95 Emniyet Seviyesi İçin t Dağılımı
39
EK - G
40
41
42
43
ŞEKİL 8 - Torna Kalemlerindeki Bazı Aşınma Tipleri
44
45
46
47
NOT - Apsis ve ordinat logaritmik ölçeklidir.
48
ŞEKİL 16 - T-V Değerlerinin Logaritmik Ölçekli Grafikte Gösterilişi
49
ŞEKİL 17 - Göz Kararı İle Çizilmiş Doğrular
50
ŞEKİL 18 - Hesaplama İle Çizilmiş Doğrular ve Emniyet Aralıkları
51

Torna Kalemleri̇-Ömür Deneyi̇ Ts - 10329

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Torna Kalemleri̇-Ömür Deneyi̇ Ts - 10329

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Torna Kalemleri̇-Ömür Deneyi̇ Ts - 10329

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK STANDARDI

TORNA KALEMLERİ-ÖMÜR DENEYİ

Tool Life Testing With Single - Points Turning Tools

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

- Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya

Kalite Sistem Belgesi

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ATIF YAPILAN STANDARDLAR

TS 140/ May1964 "Rockwell hardness test for me tallic materials"

TS 207/Nisan 1965 "Vickers Hardness Test For Metallic Materials"

TS 299/September 1965 "Prefered numbers-series of preferred numbers"

TS 882/November 1970 "Mıcrographic Determınatıon of the Austenıtıc Graın sıze of

TS 971/December 1988 "Surface roughness"

TS 3712/February 1982 "Geometry of The Octive Part of Cutting Tools-Part 1: General

TS 4210/March 1984 "Carbıde Tips For Brazing and Indeqable (Throwaway)"

TORNA KALEMLERİ - ÖMÜR DENEYİ

0 - KONU, TARİF, KAPSAM, AMAÇ

0.2.1 - Torna Kalemi

0.2.2 - Kalem Aşınması

0.2.3 - Kalem Aşınmasının Ölçülmesi

0.2.4 - Kalem Ömrü Kıstası

0.2.5 - Kalem Ömrü

Referans malzemesinin niteliği üretici firma tarafından önceden belirtilmelidir.

ÇİZELGE 1 - Referans Çelik Malzemesi

1.1.2 - Dökme Demir

Bulunabildiği takdirde deney malzemesi olarak aşağıdaki malzemeler kullanılmalıdır.

1.1.3 - İş Parçasına Ait Diğer Malzemeler

1.2 - İŞ PARÇASI İÇİN STANDARD ŞARTLAR

2.1.1 - Yüksek Hız Çeliği

ÇİZELGE 2 - Referans Kalem Malzemesinin Kimyasal Bileşimi

Torna kalemleri taşlanmadan önce aşağıdaki ısıl işlemlerden geçirilmiş olmalıdır.

- Yumuşatma Tavı: Kalem malzemesi, 850øC'ı geçmemek üzere tavlanmalı ve fırında

- Ön Tavlama: Ön tavlama, 850øC sıcaklıkta yapılmalıdır. İstendiğinde, bundan önce 650øC'de

- Sertleştirme: Sertleştirme, 1220øC - 1240øC'de yapılmalıdır. Kalemlerin fırında tutma süresi

- Su Verme : Kalemler yağ veya su banyosuna daldırıldıktan sonra havada soğutulmalıdır.

2.1.2 - Sert Metaller

2.1.3 - Seramik Uçlar

2.1.4 - Diğer Kalem Malzemeleri

2.2 - KALEM GEOMETRİSİ

2.2.1 - Kesici Kenar Geometrisi

2.2.2 - Standard Kesici Kenar Geometrisi

ÇİZELGE 3 - Standard Kalem Açıları (Derece Olarak)

2.2.3 - Diğer Kesici Kenar Geometrileri

- Çizelge-3'te gösterildiği gibi ilerleme hızının sıfır olduğu durumlar için,

2.3 - KALEM İÇİN STANDARD ŞARTLAR

2.3.1 - Kalem Tipi ve Büyüklüğü

Kalem ucu, tezgah kalemliği dışına 25 mm'den fazla çıkarılmamalıdır.

2.3.3 - Kalem Yüzey Kalitesi

2.3.4 - Sert Metal Uçlar İçin Katerler

2.3.5 - Yüksek Hız Çeliği Kalemlerin Bilenmesi

Kalem yeniden bilenirken, Şekil-5'te gösterildiği gibi aşınmanın en az 2 mm gerisinden bilenmelidir.

2.3.6 - Sert Metal ve Seramik Uçlar

2.3.7 - Talaş Kırıcı

3.2 - Diğer Kesme Sıvıları

3.3 - Kesme Sıvısı İçin Standard Şartlar