ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

I .Παγίωση της βυζαντινής κυριαρχίας

στα Βαλκάνια και τη Μ. Ασία
1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής και
ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας
• Τι εννοούμε με τον όρο • το κράτος του
«διαμόρφωση της Βυζαντίου αποκτά
ελληνικής βυζαντινής σταθερά
αυτοκρατορίας»; χαρακτηριστικά τα
οποία το
απομακρύνουν από τις
ρωμαϊκές του
καταβολές και του
δίνουν έναν ξεχωριστό
χαρακτήρα
 Δυναστεία των Ισαύρων ή
συριακή δυναστεία
Λέων Γ' ο Ίσαυρος (717-741)

Κωνσταντίνος Ε' ο Κοπρώνυμος (741-775)

Αρτάβασδος, σφετεριστής (741-743)

Λέων Δ' ο Χάζαρος (775-780)

Ειρήνη η Αθηναία, συμβασίλισσα (780-790) με τον υιό

της Κωνσταντίνος ΣΤ'(780-797)

Ειρήνη η Αθηναία μονοκράτορας (797-802)

 Δυναστεία του Αμορίου

Μιχαήλ Β' ο Τραυλός, (820-829)

Θεόφιλος, (829-842) υιός του Μιχαήλ Β'

Μιχαήλ Γ' ο Μέθυσος, (842-867), υιός

του Θεοφίλου, με αντιβασίλισσα τη
μητέρα του Θεοδώρα, (842-856)
 α. παγίωση και επέκταση αλλαγών

• Ισαυρική ή συριακή δυναστεία (717-802) και

δυναστεία Αμορίου(802-867):
αποκρυστάλλωση αλλαγών και εξελίξεις που
οδήγησαν στη διαμόρφωση του
μεσαιωνικού ελληνικού
βυζαντινού κράτους
 εξελίξεις:
σταθεροποίηση των συνόρων μεταξύ
Βυζαντίου και Χαλιφάτου στις παρυφές της
Μ. Ασίας, στη στεριά, και κατά μήκος της
γραμμής Κιλικία-Κύπρος-Κρήτη, στη
θάλασσα.
αντεπίθεση του Βυζαντίου στη Μ. Ασία.
Επιτυχής αντιμετώπιση της βουλγαρικής
απειλής στα Βαλκάνια
αφομοίωση σλαβικών πληθυσμών
ενισχύθηκε ο ελληνικός χαρακτήρας της
αυτοκρατορίας
• περαιτέρω οργάνωση των διοικητικών
υπηρεσιών
• γενίκευση των θεμάτων στη Μ . Ασία και
επέκτασή τους στα Βαλκάνια.
 ο στρατηγός

διέθετε δύναμη

Συχνά απέβαινε επικίνδυνος

για την κεντρική εξουσία

Πολλές εξεγέρσεις
οργανώθηκαν από στρατηγούς.
Μολυβδόβουλλο
(μολύβδινη
σφραγίδα) χαρτουλάριου
(αξιωματούχου θέματος)
υπεύθυνου για τη
στρατολόγηση. c.a. 550-
650.
Zacos, G., Veglery,
A., Byzantine Lead
Seals, Vol.1, Part 1, Basel
1972, σ. 451, πίν. 60, αρ.
495.
οι στρατιώτες-αγρότες
αποτελούσαν τον θεματικό
στρατό

είχαν δικά τους κτήματα

σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης

ήταν υποχρεωμένοι να
παρουσιαστούν για υπηρεσία.
Σκηνή αγροτικής ζωής.

Λεπτομέρεια από
μικρογραφία
χειρογράφου, 11ος
αιώνας.
'Aγιο Όρος, Μονή
Εσφιγμένου,
κώδ. 14 (Mηνολόγιο), φ. 386β.
Πελεκανίδης, Στ., Xρήστου, Π.,
Μαυροπούλου-Tσιούμη, Xρ., Καδάς,
Σ., Oι Θησαυροί του Aγίου Όρους:
Εικονογραφημένα Xειρόγραφα,
παραστάσεις-επίτιτλα-αρχικά
γράμματα, τ. B', Eκδοτική Aθηνών A.E.,
Aθήνα 1975, σ. 225, εικ. 347.
© Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους, 'Aθως
 Στρατιώτης-μέλος της
αυτοκρατορικής
φρουράς. Λεπτομέρεια
μικρογραφίας
χειρογράφου, 11ος
αιώνας.
'Aγιο Όρος, Μονή
Εσφιγμένου,
κώδ. 14 (Mηνολόγιο), φ. 389β.
Πελεκανίδης, Στ., Xρήστου, Π.,
Μαυροπούλου-Tσιούμη, Xρ., Καδάς
Σ., Oι Θησαυροί του Aγίου Όρους:
Eικονογραφημένα Xειρόγραφα,
παραστάσεις-επίτιτλα-αρχικά
γράμματα, τ. Β', Eκδοτική Aθηνών
A.E., Aθήνα 1975, σ. 227, εικ. 352.
© Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους,
'Aθως
 Οι υποχρεώσεις του στρατιώτη-αγρότη
Ένα επικουρικό σώμα του αυτοκρατορικού στρατού ήλθε να καταλάβει το
στρατόπεδο που ήταν εκεί (κοντά στην πόλη Άμνια της μικρασιατικής
Παφλαγονίας), για να ετοιμάσει εκστρατεία κατά των Αράβων. Ο χιλίαρχος, ο
εκατόνταρχος και ο πεντηκόνταρχος προχώρησαν σε φροντισμένη
επιθεώρηση, απαιτώντας αδιάκοπα από το πλήθος των στρατιωτών να
παρουσιάζονται με τα άλογα και τις πολεμικές άμαξές τους.
Ενώ πλησίαζε η επιθεώρηση, το άλογο του στρατιώτη Μουσούλιου, που
ήταν πάμφτωχος, καταλήφθηκε αίφνης από κωλικούς πόνους και σπασμούς,
έπεσε κάτω και ψόφησε. Ο στρατιώτης δεν είχε χρήματα να αγοράσει άλλο
άλογο και ήλθε σε πολύ δύσκολη θέση, ενώ ο εκατόνταρχος τον απειλούσε
οργισμένος.
Βίος Αγίου Φιλαρέτου, έκδ. M.H. Fourmy - M. Leroy, Byzantion 9 (1934)
125-127.
Η ανάπτυξη των θεματικών στρατών είχε
σημαντικές συνέπειες:

Οι μισθοφόροι
στη βυζαντινή ύπαιθρο
περιορίστηκαν
κυριάρχησε η μικρή και
μεσαία αγροτική
ιδιοκτησία.
β. Ανάκαμψη της οικονομίας
 χρόνια του Κωνσταντίνου Ε΄
(741-775)

ενδείξεις οικονομικής ανάκαμψης

αισθητή αύξηση
η κρίση στην οικονομία ξεπεράστηκε του πληθυσμού
του Βυζαντίου

αναζωογονήθηκαν το ο χαρακτήρας της

Αυξήθηκαν τα κρατικά
εμπόριο και η οικονομίας παρέμεινε
έσοδα
βιοτεχνία. κυρίως αγροτικός.
 Νικηφόρος Α΄ (802-811)

• Λογοθέτης του Γενικού (των Οικονομικών)

επί Ειρήνης της Αθηναίας, τελευταίας εκπροσώπου
της δυναστείας των Ισαύρων.

Ο Νικηφόρος Α' και ο γιος του και διάδοχός του Σταυράκιος σε νόμισμα της εποχής
• Ο Κρούμος
αιχμαλωτίζει τον
Νικηφόρο Α΄ (Ρώμη,
Βατικανή
Βιβλιοθήκη)....
κακώσεις του Νικηφόρου Α΄ (802-811)
απέβλεπαν στην
ανάκαμψη του
εμπορίου και την
αύξηση των
εσόδων του
κράτους.
τολμηρά ονομάστηκαν έτσι
οικονομικά του από τους εχθρούς
μέτρα του Νικηφόρου Α

κακώσεις
Έθιγαν κυρίως τις πλουσιότερες τάξεις
και την εκκλησιαστική περιουσία,

γι' αυτό ο χρονογράφος Θεοφάνης,

μεγάλος εχθρός του Νικηφόρου, τα
ονόμασε "κακώσεις".

Μάλιστα, η αντίδραση και η

δυσαρέσκεια που προκάλεσαν,
κατέληξαν σε δολοφονική απόπειρα
εναντίον του Νικηφόρου.

Οι δέκα "κακώσεις" αναφέρονταν σε

θέματα δημογραφικά ή οικονομικής και
δημοσιονομικής πολιτικής και ορισμένες
απέβλεπαν στην ενίσχυση της
στρατιωτικής δύναμης της χώρας.
• Το βυζαντινό κράτος για την
είσπραξη των φόρων
χωρίστηκε σε φορολογικές
περιφέρειες.
• Οι φόροι εισπράττονταν σε
δύο δόσεις: το Μάιο και
τοΣεπτέμβριο.

Στην εικόνα, μολυβδόβουλλο

(μολύβδινη σφραγίδα)
του λογοθέτη του γενικού ,
κρατικού υπαλλήλου που
ασχολούνταν με τον
καθορισμό και την είσπραξη
των φόρων. Χρονολογείται
στα 714.
Zacos, G., Veglery,
A., Byzantine Lead Seals, vol.
1, Part 2, Basel 1972, σ. 1125,
πίν. 140, αρ. 2007.
 Πηγές

• Ιστορία (Β ’ Γυμνασίου): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

• Ιστορία (Β’ Γενικού Λυκείου - Γενικής
Παιδείας): Ηλεκτρονικό Βιβλίο
• Βικιπαίδεια
• Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
• Μηχανή του Χρόνου