ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Κλάδος: Διδακτική Μεθοδολογία

Η Δημόσια Ιστορία ως συγκρουσιακό θέμα: Το Ολοκαύτωμα των

Ελλήνων Εβραίων στο Διαδίκτυο

Εισηγήτρια: Πολυξένη Ελευθερίου

Επόπτης: Καθηγητής Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης

Θεσσαλονίκη, 2012
 Πίνακας Περιεχομένων

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ .........................................................................................1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ....................................................................................................................3

Πρώτο Μέρος: Θεωρητική Προσέγγιση

1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗ «ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ»
......................................................................................................................................11
1.1. Ορισμός της «δημόσιας ιστορίας» (public history) ........................................15
1.2. Λόγος και αντίλογος για τη «δημόσια ιστορία» .............................................17
1.3. H ιστορία της «δημόσιας ιστορίας»................................................................21
1.4. Θεωρίες μάθησης και «δημόσια ιστορία» ......................................................30
1.5. Η «δημόσια ιστορία» ως μέσο επαναπροσδιορισμού της ιστορικής
κουλτούρας ..................................................................................................................31
2. «ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ» ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ..................................................................37
2.1. Η μνήμη στη δημόσια σφαίρα ........................................................................37
2.2. Τραύμα και συλλογική μνήμη ........................................................................42
2.3. «Δημόσια ιστορία» στο διαδίκτυο και συλλογική μνήμη...............................46
«ΣΥΓΚΡΟΥΣΙΑΚΑ ΘΕΜΑΤΑ».................................................................................48
3.1. Τα «συγκρουσιακά θέματα» στην Ιστορία .....................................................48
3.2. Παιδαγωγικές αρχές για την προσέγγιση συγκρουσιακών θεμάτων ..............55
4. ΨΗΦΙΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ..............................................................................................60
4.1. Προέλευση-ορισμός της «ψηφιακής ιστορίας» (Digital/ Web History) και η
σύνδεσή της με τη «δημόσια ιστορία» ........................................................................60
4.2. Ιστορία και διαδίκτυο: μία αλληλένδετη σχέση .............................................63

Δεύτερο Μέρος: Εμπειρική προσέγγιση

1. ΑΦΕΤΗΡΙΑ, ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ........................................70
2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ....................................72
2.1. Η τεχνική συλλογής του υπό έρευνα υλικού ..................................................72
2.2 Το υλικό της έρευνας .......................................................................................73
2.3 Κριτήρια επιλογής του υλικού .........................................................................73
2.4 Τυπικά χαρακτηριστικά του υλικού.................................................................74
2.5 Αξιολόγηση των ιστότοπων.............................................................................76
3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ........................................................................82
3.1 Συγκρότηση του συστήματος κατηγοριών ......................................................79
3.2 Επιλογή του παραδείγματος ανάλυσης............................................................80
4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ...............................................82
4.1 Ιστορική μνήμη ................................................................................................82
4.1.1 Προσέγγιση του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων ........................83
4.1.2 Απώθηση του τραυματικού παρελθόντος................................................100
4.1.3 Εκδηλώσεις μνήμης .................................................................................105
4.1.3.1 Μνημεία και ιστορικοί τόποι για το Ολοκαύτωμα ............................112
4.1.4 Λόγος των Εβραίων επιζώντων του Ολοκαυτώματος .............................122
4.2 Σύγχρονη ιστορική συνείδηση και αναγνώριση ευθυνών για την εξόντωση
των Ελλήνων Εβραίων...............................................................................................126
4.2.1 Ανοχή, συνεργία και ελληνικός δωσιλογισμός........................................127
4.2.2 Χριστιανική αλληλεγγύη και αντιφασιστική Αντίσταση ........................134
4.3 Ποινικοποίηση της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος .........................138
 4.3.1 Ευρωπαϊκοί νόμοι μνήμης .......................................................................139
4.3.2 Ο ελληνικός νόμος 927/79 και το νομοσχέδιο Καστανίδη......................144
4.4 Ιστορικός αναθεωρητισμός και αρνητισμός Ολοκαυτώματος.......................153
4.4.1 Προοπτική του ιστορικού αναθεωρητισμού/ ρεβιζιονισμού ...................155
4.4.2 Εκδοχές του νεοκομμουνισμού και του νεοαριστερού λόγου .................166
4.5 Αντισημιτισμός-αντισιωνισμός......................................................................175
4.5.1 Επιβιώσεις και αναβιώσεις του αντισημιτισμού......................................176
4.5.2 Προπαγανδιστικός αντισιωνιστικός λόγος ..............................................183
4.5.3 Βανδαλισμοί και αντιεβραϊκά επεισόδια .................................................192
5. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ..............................................................................194
ΕΠΙΛΟΓΟΣ................................................................................................................207
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...........................................................................................................209
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .......................................................................................................211
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Τα συγκρουσιακά θέματα στην ιστορία, ο τομέας της δημόσιας ιστορίας και το

τραυματικό ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων
αποτέλεσαν για μένα ξεχωριστά θέματα για μελέτη και διερεύνηση από το δεύτερο
έτος των μεταπτυχιακών μου σπουδών στο μάθημα της Διδακτικής Μεθοδολογίας,
όπου μου ανατέθηκε μία εργασία με θέμα τη διδασκαλία συγκρουσιακών θεμάτων
στο μάθημα της Ιστορίας. Ωστόσο, από το προπτυχιακό επίπεδο σπουδών και
συγκεκριμένα, από το μάθημα της Διδακτικής Μεθοδολογίας της Ιστορίας ξεκίνησε
το έντονο ενδιαφέρον μου για τις σύγχρονες διδακτικές μεθόδους με τις οποίες πρέπει
να γίνεται η προσέγγιση του ιστορικού παρελθόντος με σκοπό την ανάπτυξη και την
ενίσχυση της κριτικής σκέψης.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή μου σε επίπεδο
προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών κ. Δημήτρη Μαυροσκούφη, τόσο για
τους εύστοχους προβληματισμούς που μου εμφύσησε καθ’ όλη τη διάρκεια των
σπουδών μου για το ρόλο του μαθήματος της ιστορίας, όσο και για την συνεχή
πνευματική καθοδήγησή του στην ερευνητική μου αυτή προσπάθεια, τις σημαντικές
παρατηρήσεις και τις υποδείξείς του. Ακόμη, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ.
Κυριάκο Μπονίδη για τις χρήσιμες συμβουλές του σχετικά με τη μεθοδολογία της
έρευνας που ακολούθησα.
Τέλος, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου και προς τους γονείς μου, αλλά
και τον σύντροφό μου για την ηθική συμπαράστασή τους καθ΄ όλη τη διάρκεια των
σπουδών μου.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία είναι απόρροια της ενασχόλησής μου με τις

στρατηγικές διδασκαλίας επίμαχων και συγκρουσιακών θεμάτων (controversial
issues) του μαθήματος της Ιστορίας. Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος ως
μεταπτυχιακής εργασίας έχει ως αφετηρία τις διαπιστώσεις, που προέκυψαν κατά τη
διάρκεια των μαθημάτων στον κλάδο της Διδακτικής Μεθοδολογίας, για την ίδια την
φύση της Ιστορίας, η οποία είναι συγκρουσιακή, για το ιστορικό παρελθόν, που
συχνά είναι αμφισβητούμενο, αλλά και για τις ιστορικές ερμηνείες, που εμφανίζονται
αμφιλεγόμενες. Ακόμη ένας λόγος που με ώθησε να ασχοληθώ με τη συγκεκριμένη
θεματολογία είναι ότι ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες της παιδαγωγικής και
της διδακτικής μεθοδολογίας. Η κοινωνία μας χαρακτηρίζεται από ποικίλες
αντιφάσεις, συγκρούσεις και προβλήματα. Γι’ αυτό το λόγο διεθνείς οργανισμοί και
ερευνητές επισημαίνουν την ανάγκη να αλλάξει η διδασκαλία της Ιστορίας, έτσι ώστε
να μπορούν οι μαθητές να διαχειρίζονται θέματα συγκρουσιακά, τραυματικά και
επίμαχα. Τα συγκρουσιακά θέματα πρέπει να συμπεριληφθούν στη διδασκαλία του
μαθήματος της Ιστορίας, λόγω της χρησιμότητάς τους στη διαμόρφωση των
μελλοντικών πολιτών που καλούνται να ζήσουν σ΄ έναν πολύπλοκο κόσμο. Η
διδασκαλία της Ιστορίας στην Ελλάδα πρέπει, λοιπόν, να σταματήσει να
χαρακτηρίζεται από εθνοκεντρικά και μονολιθικά στοιχεία που υπηρετούν την
κυρίαρχη ιδεολογία και αποσκοπούν στην λεγόμενη εθνοπολιτισμική ομοιογένεια και
να συνδεθεί με τη δημοκρατική εκπαίδευση και την πολιτική αγωγή.
Η πρόκληση για την μελέτη αυτού του θέματος ενισχύεται, βέβαια, και από τον
σύγχρονο προβληματισμό που διατρέχει το πεδίο της διδακτικής της Ιστορίας, ο
οποίος σχετίζεται με το ζήτημα της διερεύνησης των εξωσχολικών μηχανισμών που
εμπλέκονται στην άρθρωση του πεδίου της «δημόσιας ιστορίας» (public history). Η
εξέλιξη αυτή του επιστημονικού πεδίου της Ιστορίας αφορά την παραγωγή και τη
διάχυση ιστορικής γνώσης, τη συγκρότηση ετερογενών μορφών ιστορικής
κουλτούρας και τη διαμόρφωση συλλογικών ταυτοτήτων σε αναφορά με το παρελθόν
και τη βιωμένη εμπειρία των κοινωνικών υποκειμένων (Κόκκινος, 2003: 107). Το
σύγχρονο πλαίσιο της διδακτικής της Ιστορίας επιβάλλει την αφύπνιση όλων ως προς
τη διαδικασία κριτικού ελέγχου της γενικότερης δημόσιας χρήσης της Ιστορίας (όπως
περιοδικά, ντοκιμαντέρ, βίντεο, τηλεόραση, ειδήσεις, διαδίκτυο, μουσεία), αλλά και
κάθε σύγχρονης μορφής πληροφόρησης. Ενώ, ένα από τα πιο νέα και τα πιο
ενδιαφέροντα αντικείμενα της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας αποτελεί η εξέταση
των σχέσεων μεταξύ σχολικής-ακαδημαϊκής και δημόσιας ιστορίας (Νάκου, 2007:
279-309).
Επιπλέον, η δημόσια ιστορία συνδέεται άμεσα με την έκρηξη του ενδιαφέροντος
για το παρελθόν σε αναφορά με τις πολιτικές της μνήμης και της ταυτότητας. Η
«στροφή προς τη μνήμη» σχετίζεται, ωστόσο, και με την ακαδημαϊκή γνώση και
ιστορία. Το έντονο δημόσιο ενδιαφέρον για την Ιστορία, τις ιστορικές και συλλογικές
μνήμες και η γενικότερη τάση αναψηλάφησης του επίμαχου και τραυματικού
ιστορικού παρελθόντος αποτελούν ένα ακόμη έναυσμα για τη μελέτη του
συγκεκριμένου θέματος. Η «έκρηξη και η πολυφωνικότητα της μνήμης» (memory
boom/ multivocality in the field of memory) στη δημόσια σφαίρα που χαρακτηρίζει
τις σύγχρονες κοινωνίες ενισχύεται από τον γενικότερο εκδημοκρατισμό της
ιστοριογραφίας, της ιστορικής κουλτούρας και της ιστορικής εκπαίδευσης, αλλά και
από την άνθηση της δημόσιας ιστορίας. Παράλληλα, η επαφή των νέων με την
Ιστορία δεν αφορά μόνο τη γνώση των γεγονότων και των βιωμάτων των ανθρώπων
του παρελθόντος, αλλά και την αφηγηματική τους αναπαράσταση και την
ερμηνευτική τους σημασιοδότηση, τα οποία δεν επιτυγχάνονται μόνο μέσω του
σχολικού μηχανισμού, αλλά και με άλλους επικοινωνιακούς διαύλους, όπως η
δημόσια ιστορία (Κόκκινος, 2007β: 17-19). Άλλωστε, αν και στην Ελλάδα η δημόσια
ιστορία δεν θεωρείται αντικείμενο ακαδημαϊκών αξιώσεων εφόσον γενικά δεν
εντάσσεται στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής μεθοδολογίας έρευνας και τεκμηρίωσης
στο εξωτερικό «έχει αναγνωριστεί ως, ενδεχομένως νόθο, παιδί της μητρικής
επιστήμης, με προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα κυρίως στα
πανεπιστήμια των αγγλοσαξονικών χωρών» (Φλάισερ, 2011: 15-38), δηλαδή, έχει
αναγνωριστεί ως πανεπιστημιακό γνωστικό αντικείμενο. Ο ρόλος που διαδραματίζει
η δημόσια ιστορία, καθώς και οι διαστάσεις που λαμβάνει γενικότερα η ιστορία που
διακινείται έξω από το σχολείο, είναι θέματα που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής όσον
αφορά την οργάνωση της διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας της Ιστορίας.
Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω είναι και οι λόγοι για τους οποίους άρχισε η
δημόσια ιστορία να απασχολεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια τους εκπαιδευτικούς και
τους ερευνητές. Όσον αφορά την επιλογή του διαδικτύου ως ερευνητικού εργαλείου
για τη συγκεκριμένη εργασία, αυτή οφείλεται στη γενική προσφυγή στην Ιστορία,
στην οποία σπεύδουν να ανταποκριθούν τα Μ.Μ.Ε., συμπεριλαμβανομένου και του
διαδικτύου. Η ενασχόλησή μου με το διαδίκτυο οφείλεται, όμως, και στη βασική
λειτουργία του μαθήματος της Ιστορίας που είναι να διαμορφώνει και να μεταβιβάζει
τη συλλογική μνήμη σε κριτική αντιπαράθεση με τις εκδοχές του ιστορικού λόγου,
αλλά και τις ερμηνείες που παράγουν η επίσημη ιστοριογραφία, η προφορική ιστορία
και τα Μ.Μ.Ε. Δεν πρέπει να παραλειφθεί, εξάλλου, το γεγονός ότι ιδίως μετά τις
κοσμοϊστορικές ανατροπές του ’89-’90 σε ολόκληρο τον κόσμο, εθνικοί μύθοι και
ταμπού άρχισαν να αμφισβητούνται με πρωταγωνιστικό το ρόλο των Μ.Μ.Ε. Η
Ιστορία διαμεσολαβείται στο κοινό μέσω της Τέταρτης Εξουσίας, η οποία με τη
σειρά της διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην οργάνωση του δημόσιου διαλόγου
για το ιστορικό παρελθόν (De Groot, 2009: 17-30). Ενώ, από τη μεριά της η δημόσια
ιστορία έχει όπως προκύπτει και από τη σχετική βιβλιογραφία διαλεκτική σχέση με
τα Μ.Μ.Ε, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες. Η
εμπλοκή των Μ.Μ.Ε. και της δημόσιας ιστορίας στις διαδικασίες αναπαράστασης και
αναβίωσης όψεων του παρελθόντος είναι στις μέρες μας πιο έντονη από ποτέ.
Προκύπτει, έτσι, εύλογα το συμπέρασμα ότι η παρουσία της ιστορίας στο δημόσιο
χώρο επιβάλλεται να ερμηνευτεί στη βάση του διαδραστικού πεδίου που συγκροτούν
τα Μ.Μ.Ε. Οφείλουμε, λοιπόν, ως εκπαιδευτικοί να εντοπίζουμε τον τρόπο
κατασκευής ιστορικών εικόνων, αλλά και τα κίνητρα με τα οποία τα Μ.Μ.Ε.
ερμηνεύουν τα ιστορικά γεγονότα.
Οι μαθητές είναι αποδέκτες πλήθους ιστορικών πληροφοριών και ερμηνειών κάθε
είδους λόγω της ραγδαίας εξέλιξης και της ευρείας διάχυσης των νέων τεχνολογιών
και ακολούθως των Μ.Μ.Ε. Το διαδίκτυο αποτελεί την τεχνολογική καινοτομία που
διεύρυνε κατά πολύ τους ορίζοντες της Ιστορίας και επέδρασε ποικιλοτρόπως στον
τρόπο συγγραφής και μελέτής της (De Groot, 2009: 17-30). Παράλληλα, το γνωστικό
αντικείμενο της Ιστορίας αντιμετωπίζει την πρόκληση του διαδικτύου σε όλα τα
επίπεδα, γι΄ αυτό και σύμφωνα με τον ιστορικό M. Poster η «η ίδια η Ιστορία
συμβαίνει στο διαδίκτυο» (Poster, 2003-2004: 17-32; του ίδιου, 2001). Το διαδίκτυο
οδηγεί σε ριζικές αλλαγές στους τρόπους με τους οποίους μεταβιβάζεται η Ιστορία,
γεγονός που προετοιμάζει την αναδόμηση των ιστορικών σπουδών και τη νέα
επανάσταση στη διδασκαλία της Ιστορίας. Με την προσωπική μου έρευνα, σε
διάφορες ελληνικές ιστοσελίδες του διαδικτύου, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω τις
διισταμένες ερμηνείες για το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, τις διαφορετικές ή
αντιθετικές βιώσεις, εκτιμήσεις και νοηματοδοτήσεις του ίδιου ιστορικού γεγονότος
από ανταγωνιστικά συλλογικά υποκείμενα, διαφορετικές ομάδες, τοπικές κοινωνίες ή
και ατομικά ιστορικά πρόσωπα, και τις ενδεχόμενες σκοπιμότητες που κρύβονται
πίσω τους, αποκαλύπτοντας τους διαφορετικούς τρόπους που βιώνεται και
αντιμετωπίζεται ένα τραυματικό ιστορικό γεγονός και το πώς συγκροτείται η
συλλογική ιστορική μνήμη. Βασικός σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η
διερεύνηση της ιστορικής κουλτούρας της ελληνικής κοινωνίας, όπως αποτυπώνεται
σε διάφορες ιστοσελίδες του διαδικτύου. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα αποβλέπει να
προσδιορίσει τις αντιλήψεις ενός συνόλου ατόμων για το συγκρουσιακό θέμα του
Ολοκαυτώματος, τις αντιλήψεις τους γι΄ αυτό και τη σημασία που αποδίδουν στο
συγκεκριμένο ιστορικό παρελθόν, μέσω των δημόσιων αναπαραστάσεών του.
Ουσιαστικά, σχετίζεται τόσο με το πεδίο της δημόσιας ιστορίας, αλλά και με τις
«σπουδές μνήμης» (memory studies) καθώς πραγματεύεται ένα συγκινησιακά
φορτισμένο και αμφιλεγόμενο ιστορικό γεγονός που συγκροτεί
αλληλοσυγκρουόμενες-διηρημένες μνήμες.
Σχετικά με την απόφαση μου να αναμετρηθώ με το ιδιαίτερα ευαίσθητο και
δύσκολο στη διαχείριση θέμα του τραυματικού γεγονότος του Ολοκαυτώματος των
Ελλήνων Εβραίων, αυτή πάρθηκε ύστερα από μία σειρά παραγόντων. Αρχικά, η
θεματική του Ολοκαυτώματος επικρατεί σε όλα τα επίπεδα του δημοσίου λόγου,
καθώς ξεχωρίζει ανάμεσα στα μαζικά εγκλήματα της ανθρώπινης Ιστορίας, εξαιτίας
του ασύλληπτου αριθμού των έξι εκατομμυρίων δολοφονημένων θυμάτων εκ των
οποίων περίπου εξήντα χιλιάδες ήταν Έλληνες Εβραίοι που αποτελούσαν και το 86%
του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας. Η φρίκη του Ολοκαυτώματος των Εβραίων
βρίσκεται στον τεράστιο αριθμό των θυμάτων, στη συστηματική, μεθοδική, ψυχρή,
επιστημονική εκτέλεση του εγκλήματος της γενοκτονίας, στον προγραμματισμένο,
βιομηχανοποιημένο και ολοκληρωτικό καθολικό χαρακτήρα της εξόντωσης, στην
καταρράκωση των αξιών του σύγχρονου πολιτισμού. Αποτελεί ένα μοναδικό
πανανθρώπινο ιστορικό γεγονός, ορόσημο για την Ιστορία του 20ου αιώνα, καθώς
σηματοδοτεί ένα ρήγμα στις πολιτικές αξίες και στην πολιτική κουλτούρα των
Δυτικών Κοινωνιών. Το Ολοκαύτωμα διαφοροποιείται από τις άλλες γενοκτονίες,
λόγω της καθολικότητας της εξόντωσης, της οικουμενικότητάς του, της ιδεολογίας
που το προκάλεσε και του καθολικού εξευτελισμού των θυμάτων του. Επίσης,
ξεχωρίζει η δομική σχέση του με την ιδεολογία του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού.
Μέσω της διδασκαλίας του μελετούνται οι συνέπειες που μπορεί να προκαλέσουν σε
οποιαδήποτε κοινωνία η προκατάληψη, ο ρατσισμός και οι στερεοτυπικές αντιλήψεις,
επιτυγχάνεται η συνειδητοποίηση της αξίας του πλουραλισμού και ενθαρρύνονται
στάσεις κατανόησης, αποδοχής και σεβασμού της ποικιλομορφίας και της
διαφορετικότητας (Κόκκινος, 2007β: 15-89). Είναι απαραίτητο να αναφερθεί ότι
ακόμη και σήμερα παρατηρούνται φαινόμενα εβραιοφοβίας και επιθετικού φυλετικού
αντισημιτισμού στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία και αυτός πρέπει να είναι, ίσως,
ένας από τους σημαντικότερους λόγους, για να γίνουν προσπάθειες να συσχετιστεί το
θέμα της προσέγγισης του Ολοκαυτώματος με την εκπαίδευση όλων των βαθμίδων
(Cohen, 1991). Οι αντιδράσεις που προκαλεί ένα τέτοιο τραυματικό γεγονός μας
διδάσκει πολλά και για το ζήτημα της δημόσιας ιστορίας (Jordanova, 2006: 145-146).
Το να προστεθεί, λοιπόν, η γενοκτονία των Εβραίων στις σιωπές που πρέπει να
σπάσουν και στα θέματα που οφείλουν να ενταχθούν τόσο στη συλλογική μνήμη όσο
και στην ελληνική ιστοριογραφία, όχι μόνο θα δώσει μια πληρέστερη εικόνα της
εποχής, αλλά θα προσφέρει και μια γόνιμη ευαισθητοποίηση σε θέματα ρατσισμού
και ξενοφοβίας. Σε πρώτη φάση θα εμπλουτίσει την ιστορική έρευνα και τον
προβληματισμό των ανθρωπιστικών επιστημών γενικώς και σε δεύτερη φάση την ίδια
την κοινωνία, καθιστώντας πλουσιότερη τη συλλογική της μνήμη (Βαρών-Βασάρ,
2009: 34-48).
Από τη δεκαετία του 1990 το Ολοκαύτωμα άρχισε να ενσωματώνεται σταδιακά
σε όλα τα Αναλυτικά Προγράμματα του μαθήματος της Ιστορίας σε όλα τα κράτη του
Δυτικού κόσμου. Η διδασκαλία του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου
υπακούει σε μία αυστηρά τυποποίηση διεθνώς, αν και απαιτεί κάποιες
κατευθυντήριες γραμμές και παιδαγωγικές βάσεις, για να αναπτυχθεί ένα τόσο
επίμαχο και τραυματικό γεγονός της σύγχρονης Ιστορίας. Όσον αφορά την Ελλάδα,
το Ολοκαύτωμα συμπεριλαμβάνεται στη διδασκαλία του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου
και υπάρχουν αναφορές σ΄ αυτό πολύ σύντομες, όμως, και ιστοριογραφικά
προβληματικές στα σχολικά εγχειρίδια της Γλώσσας και της Ιστορίας της ΣΤ΄
Δημοτικού, στα Θρησκευτικά της Α΄ Γυμνασίου, στα Κείμενα Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας της Β΄ Γυμνασίου και στη Νεοελληνική Γλώσσα και Ιστορία της Γ΄
Γυμνασίου, ενώ στο Λύκειο εμφανίζονται αναφορές στο βιβλίο της Ιστορίας του
Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου Γενικής Παιδείας, της Γ΄ τάξης Γενικού
Λυκείου. Η προσέγγιση του Ολοκαυτώματος υπακούει σε μία παιδαγωγική λογική, η
οποία βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με τους πρωτεύοντες γενικούς σκοπούς της
διδασκαλίας της Ιστορίας που αφορούν την πολιτική κοινωνικοποίηση, την
ενδυνάμωση της δημοκρατικής συνείδησης, την υπεράσπιση των ανθρώπινων
δικαιωμάτων, καθώς και την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Γι΄ αυτόν ακόμη το
λόγο, θεωρείται σκόπιμη όχι μόνο την απλή ενημέρωση των εκπαιδευτικών-
ιστορικών σχετικά με το συγκεκριμένο ιστορικό ζήτημα, αλλά και τη διαρκή
ανατροφοδότηση και επιμόρφωσή τους σε θέματα επιστημολογίας, ιστορικής
επιστήμης, ειδικής διδακτικής μεθοδολογίας και Επιστημών της Αγωγής. Η
σταθμισμένη αναφορά και επεξεργασία του Ολοκαυτώματος που οδηγεί τους
μαθητές στην κριτική ανάλυση και τη βαθύτερη κατανόησή του, καθώς και στην
ενσυναίσθηση ανήκει στο εκδοχή της λεγόμενης «Διδακτικής για θέματα
καταστροφών» (catastrophe didactics) (Μαυροσκούφης, 2008β: 69-81).
Η εργασία αυτή έχει ως τελική της αφορμή την πρόσφατη προγραμματισμένη
επίσκεψη του μεταπτυχιακού τμήματός μας στο Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης
κατά τη διάρκεια του τρέχοντος ακαδημαϊκού έτους. Η συγκεκριμένη επίσκεψη στο
χώρο του μουσείου συνέβαλε ουσιαστικά στην έναρξη της προσωπικής μου έρευνας
και μελέτης πρόσφατων εκδόσεων που αναφέρονται στο Ολοκαύτωμα των Ελλήνων
Εβραίων.
Η παρούσα εργασία αποτελεί μία προσπάθεια διερεύνησης του τρόπου με τον
οποίο προσεγγίζουν οι χρήστες ελληνικών ιστοσελίδων το Ολοκαύτωμα των
Ελλήνων Εβραίων. Η εργασία αυτή επιχειρεί, δηλαδή, να απαντήσει σε ερωτήματα
που αφορούν το πώς παρουσιάζεται η ανεπίσημη εκδοχή της ιστορίας (δημόσια
ιστορία) του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων μέσα από προσωπικές
ελληνικές ιστοσελίδες, ελληνικούς ιστότοπους συζητήσεων (fora) και ιστολόγια
(blog). Με άλλα λόγια, ερευνάται η δημόσια αναπαράσταση του τραυματικού αυτού
ιστορικού γεγονότος στον ελληνικό κυβερνοχώρο και συγκεκριμένα, σε ανεπίσημες
ιστοσελίδες, σε προσωπικούς ιστότοπους και ιστολόγια.
Όσον αφορά τη διάρθρωση της εργασίας, στο πρώτο μέρος, το θεωρητικό
καταγράφεται ο ορισμός της δημόσιας ιστορίας, η σχέση της με την ακαδημαϊκή
ιστορία, τα κυριότερα θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά της, όπως αυτά
επισημαίνονται από τους ιστορικούς, καθώς και η ιστορική πορεία της. Παράλληλα,
παρουσιάζονται οι παιδαγωγικές θεωρίες μάθησης πάνω στις οποίες βασίζεται ο
τρόπος διαχείρισης της δημόσιας ιστορίας. Με άλλα λόγια, εξετάζεται το θεωρητικό-
επιστημολογικό υπόβαθρο της δημόσιας ιστορίας. Στη συνέχεια, εξετάζεται το πώς η
δημόσια ιστορία αλληλεπιδρά με την ιστορική κουλτούρα, αλλά και τη μνήμη. Στο
σημείο αυτό, θα γίνει μία αναφορά στην έννοια του τραύματος στην ιστορία, όπως
και στη συλλογική μνήμη και στο χώρο του διαδικτύου. Επόμενο στάδιο είναι η
μελέτη των συγκρουσιακών θεμάτων στην ιστορία και οι παιδαγωγικές τους αρχές.
Το θεωρητικό μέρος ολοκληρώνεται με τον ορισμό της ψηφιακής ιστορίας, τη
σύνδεσή της με τη δημόσια ιστορία και τέλος, το ρόλο του διαδικτύου γενικότερα στη
μελέτη της ιστορίας.
Μέρος πρώτο: Θεωρητική Προσέγγιση
1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗ «ΔΗΜΟΣΙΑ
ΙΣΤΟΡΙΑ»

1.1. Ορισμός της «δημόσιας ιστορίας» (public history)

Η έννοια της «δημόσιας ιστορίας» είναι σχετικά νέα, καθώς εμφανίζεται τις
τελευταίες δεκαετίες, και προέρχεται κυρίως από τον αγγλοσαξονικό χώρο, έχει
διεπιστημονικό χαρακτήρα και τα πεδία της ξεπερνούν εκείνα της ακαδημαϊκής
ιστορίας (Μαυροσκούφης & Κυρίτσης, 2010: 38-51). Ο όρος «δημόσια» σχετίζεται
με ένα πλήθος ερμηνειών όπως, το πλήθος κοινού, η δημοσιότητα, η έλλειψη
ειδίκευσης, το ενδιαφέρον για μία ολόκληρη πολιτική διοίκηση και η ικανότητα
πρόσβασης του κάθε ατόμου. Επίσης, παραπέμπει πιο συγκεκριμένα στην
κυβέρνηση, στις ανησυχίες και τα ενδιαφέροντα της πολιτείας, τα οποία μπορούν να
ερευνηθούν στα δημόσια ή κρατικά δημόσια έγγραφα. Τέτοια αρχεία
χρησιμοποιούνται από αναρίθμητες ομάδες ανθρώπων, είτε από επαγγελματίες είτε
και από ερασιτέχνες, και αποτελούν το ακατέργαστο υλικό για τη δημόσια ιστορία.
Έτσι, προκύπτει εύλογα το συμπέρασμα ότι η δημόσια ιστορία παράγεται και από τα
έμπειρα στελέχη της επιστήμης της Ιστορίας, αλλά και από ανειδίκευτα άτομα που
αντιλαμβάνονται την Ιστορία ως μία προσωπική τους ενασχόληση στον ελεύθερό
τους χρόνο (Jordanova, 2006: 134). Με άλλα λόγια, η δημόσια ιστορία είναι ένας
μηχανισμός και μία μορφή μαζικής ιστορικής επικοινωνίας διαμορφώνοντας από
κοινού με την ιστορική εκπαίδευση το πλαίσιο, τις ορίζουσες και τις
σημασιοδοτήσεις της ιστορικής κουλτούρας (Κόκκινος, 2007β: 17-18).

«Δημόσια Ιστορία είναι οτιδήποτε δεν είναι ακαδημαϊκή Ιστορία, αν και συχνά αντλεί από τη
συζήτηση γύρω απ΄ αυτήν, κυρίως στα ΜΜΕ. Είναι αυτό που γύρω μας αφηγείται, υπενθυμίζει,
ερμηνεύει κάτι για το παρελθόν, που διακυβεύεται σε επίπεδο κοινής γνώμης σχετικά με
κρίσιμα εθνικά, ιστορικά και πολιτικά ζητήματα. Έτσι είναι ικανή να θεμελιώνει ή και να
κλονίζει συλλογικές ταυτότητες, αφού δεν παράγεται μόνο για το συγκεκριμένο σύνολο, αλλά
και μαζί μ’ αυτό» (Φλάισερ, 2009: 21-29).

Το New York University παρουσιάζει τη δημόσια ιστορία ως «την ιστορία που τη

βλέπει, την ακούει, τη διαβάζει και την ερμηνεύει ένα ευρύ λαϊκό ακροατήριο. Οι
δημόσιοι ιστορικοί επεκτείνουν τις μεθόδους της ακαδημαϊκής ιστορίας εστιάζοντας σε
μη παραδοσιακές πηγές και μορφές παρουσίασης, αναπλαισιώνοντας τα ερωτήματα
τους και δημιουργώντας μια διακριτική ιστορική πρακτική» (Evans, 2000). Από τους
δεκάδες ορισμούς για την δημόσια ιστορία ξεχωρίζει και αυτός του αμερικανικού
οργανισμού National Council for Public History, ο οποίος την ορίζει ως «ένα κίνημα,
μία μεθοδολογία και μία προσέγγιση που προωθεί τη συμμετοχική μελέτη και
πρακτική». H δημόσια ιστορία εμφανίζεται, σύμφωνα με τον NCPH, «όπου οι
ιστορικοί και το ποικιλόμορφο κοινό αλληλεπιδρούν προσπαθώντας να κάνουν το
παρελθόν χρήσιμο στο ευρύτερο κοινό» (NCPH Organization, 2007). Ο ιστορικός R.
Kelley εξετάζει την δημόσια ιστορία από μία παρόμοια οπτική και εκφράζει την
άποψη ότι αυτή βρίσκεται σε άμεση σχέση με τον πραγματικό κόσμο και τα γεγονότα
που συμβαίνουν σ’ αυτόν, γι΄ αυτό και το αντικείμενο έρευνάς της είναι χρήσιμα, και
όχι απλώς ενδιαφέροντα θέματα για τον άνθρωπο (Kelley, 1978: 16).
Ενδιαφέρον προκαλεί και η άποψη της ιστορικού Jordanova, σύμφωνα με την
οποία η δημόσια ιστορία είναι «λαϊκή/λαοφιλής ιστορία» (popular history), εφόσον
παρακολουθείται ή διαβάζεται από ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων και επιπλέον,
επειδή έχει σχεδιαστεί για ένα πλήθος κοινού. Η σημασία της έγκειται στο γεγονός
ότι συμβάλλει στην κατανόηση των γενικών στάσεων απέναντι στο παρελθόν και των
γενικών πεποιθήσεων σχετικά με την Ιστορία μεταξύ των κοινωνιών. Η κεντρική της
θέση έχει δύο όψεις. Πρώτον, η δημόσια ιστορία έρχεται σε επαφή με ευρέα
ακροατήρια. Η ικανότητά της να εισδύει στην καθημερινή ζωή είναι ασύγκριτη,
καθώς μέσω των Μ.Μ.Ε. διαμορφώνει δημοφιλείς ιστορικές αντιλήψεις. Δεύτερον, η
δημόσια ιστορία λειτουργεί με τα συναισθήματα, κινητοποιώντας ισχυρά αισθήματα
που μπορούν να χαρακτηριστούν χωρίς ακρίβεια ως «ηθικά». Η αισθητική αμεσότητα
των ιστορικών γεγονότων που παρουσιάζονται μέσω αυτής προκαλεί έντονα
συναισθήματα και συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση της ιστορικής κουλτούρας.
Για κάποιους άλλους ιστορικούς, μάλιστα, θεωρείται βασικό μέρος ριζοσπαστικών
ιστορικών κινημάτων, τα οποία ασκούν αρνητική κριτική στην ευρεία
επαγγελματοποίηση της Ιστορίας και αναζητούν να προωθήσουν την πολιτική
αυτοσυνειδησία και τις ιστορίες της κάθε κοινότητας στο ευρύ κοινό. Σε κάποιες
περιπτώσεις, ωστόσο, λειτουργεί και ως όργανο επιβολής, λόγω της μεγάλης
επιρροής που ασκεί στο ευρύ κοινό (Jordanova, 2006: 126, 145).
Ο όρος «δημόσια ιστορία» άρχισε να χρησιμοποιείται στις Η.Π.Α. και τον
Καναδά στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ενώ το πεδίο της έχει εμφανίσει μεγάλη
εξέλιξη από την εποχή εκείνη (Public History, 2011). Ό,τι αποκαλείται δημόσια
ιστορία είναι οι δημοσιογραφικές έρευνες, οι κινηματογραφικές ταινίες, τα σχολικά
εγχειρίδια και τα λογοτεχνικά βιβλία, αλλά και τα μνημεία, οι επετειακές εκδηλώσεις,
τα πεδία μάχης, τα μουσεία, οι τηλεοπτικές εκπομπές ανάλογου περιεχομένου και το
διαδίκτυο, ακόμη και αν δεν σχεδιάστηκαν για τους σκοπούς της δημόσιας ιστορίας.
Μπορεί να ανήκει ταυτόχρονα στην σφαίρα της διασκέδασης, του θεάματος, της
εκπαίδευσης, της ενημέρωσης, αλλά και της εξέλιξης. Επιπλέον, ασχολείται τόσο με
το ίδιο το παρελθόν και τις διάφορες μορφές του, όσο και με την επικρατούσα
αντίληψη γι΄ αυτό, η οποία ποικίλει από άτομο σε άτομο, από ομάδα σε ομάδα και
από χώρα σε χώρα. Κάθε τι, λοιπόν, που μας επιτρέπει να εξετάσουμε τη σχέση που η
σύγχρονη κοινωνία διατηρεί με το παρελθόν θεωρείται δημόσια ιστορία. Αυτή μας
αποκαλύπτει τη διαλογική σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, καθώς το
παρελθόν δεν παραμένει αμετάβλητο, αλλά αλλάζει με βάση τα νέα ερωτήματα που
τίθενται στο παρόν και τις νέες ερμηνείες που αναζητούνται σήμερα (Φλάισερ, 2009:
21-29).
Η δημόσια ιστορία συνεπάγεται Ιστορία με πολλές έννοιες. Πιο αναλυτικά,
σχετίζεται με την ακαδημαϊκή επιστήμη, με τη διάδοση και την έκθεση των
ευρημάτών της στο ευρύ κοινό, χρησιμοποιώντας όλα τα διαθέσιμα μέσα. Τα μουσεία
και οι τόποι μνήμης είναι τα κύρια παραδείγματα της συνθετότητας του φαινομένου
της δημόσιας ιστορίας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι αν και η ακαδημαϊκή ιστορία
δεν κάνει εμφανή την παρουσία της σ΄ αυτούς τους χώρους, η δημόσια ιστορία
βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση μαζί τους και με τον κόσμο που τους επισκέπτεται. Η
βασική διαφορά μεταξύ των δύο ιστοριών, έγκειται στο ότι η δημόσια ιστορία
«ξεφεύγει» από την παραδοσιακή προσέγγιση της διδασκαλίας της Ιστορίας, που
παρέχει στα παιδιά συμπυκνωμένες, στεγνές, απλουστευτικές εκδοχές της
«αντικειμενικής» ακαδημαϊκής ιστορίας. Η δημόσια ιστορία δεν είναι κλειστή και
συνδεδεμένη με ένα απόμακρο και χρονολογικά διατεταγμένο εθνικό παρελθόν, ούτε
στόχος της είναι η πιστή αναπαραγωγή και συσσώρευση. Η ιστορική διαδικασία δεν
παρακάμπτεται και κυριαρχεί ο δυναμικός χαρακτήρας της ιστορικής γνώσης, ενώ
παράλληλα προωθούνται οι εναλλακτικές, συνεχώς αναθεωρούμενες ιστορικές
ερμηνείες (Νάκου, 2007: 279-313· Jordanova, 2006: 128-145). Ένα ακόμη σημείο
που διαφέρουν μεταξύ τους είναι το ποιος θέτει τα ερωτήματα, των οποίων την
απάντηση αναζητούν οι δημόσιοι και αντίστοιχα οι ακαδημαϊκοί ιστορικοί. Από την
μία πλευρά, η ακαδημαϊκή ιστορία αναζητά την κατανόηση του παρελθόντος και τη
διάχυσή της μέσω της επίσημης σχολικής ιστορίας. Το αποτέλεσμα είναι οι
επιστημονικοί ερευνητές να έχουν ως κίνητρο τα προσωπικά τους διανοητικά
ενδιαφέροντα και να κινούνται προς τις περιοχές της Ιστορίας που θεωρούν ότι η
επιστημονική γνώση είναι ανεπαρκής και ανακριβής, επιλέγοντας προσωπικές
μεθόδους έρευνας. Από την άλλη, στη δημόσια ιστορία οι ιστορικοί απαντούν σε
ερωτήματα, τα οποία δεν τα έχουν θέσει οι ίδιοι, αλλά κάποιοι άλλοι δημόσιοι φορείς
και οργανισμοί. Παρ΄ όλα αυτά, πολλές είναι οι φορές που τα πνευματικά
ενδιαφέροντα των δημόσιων ιστορικών συγκλίνουν με τις ανάγκες για ιστορική
έρευνα της δημόσιας σφαίρας. Τέλος, οι δημόσιοι ιστορικοί κατά την εκπαίδευσή
τους εκπονούν ομαδικές εργασίες που στοχεύουν στην ομαδοσυνεργατική μάθηση,
κάτι που δεν συμβαίνει στην εκπαίδευση των ακαδημαϊκών ιστορικών που
εργάζονται ατομικά στον τομέα της έρευνας, και αναζητούν να πραγματοποιήσουν
ιστορικές έρευνες που βασίζονται σε κάποια συγκεκριμένη αποστολή. Κατά τη
διάρκεια των ερευνών τους χρησιμοποιούν ποικίλες αρχειακές πηγές και διαφορετικά
μέσα (όπως τηλεόραση ή διαδίκτυο), ώστε να μεταφέρουν στο ευρύ κοινό τα
συμπεράσματα τους. Αυτός ο τρόπος εργασίας τους έχει ως αποτέλεσμα την
απόκτηση μίας αίσθησης συλλογικής ταυτότητας και κοινής συμμετοχής (Kelley,
1978: 17-20).
Σε αναλογία με την ακαδημαϊκή ιστορία, η οποία έχει τα δικά της μέσα
παραγωγής και διάδοσης, η δημόσια ιστορία με τις διάφορες ερμηνευτικές της
κοινότητες δημιουργεί, επίσης, δίκτυα που παράγουν και διαδίδουν μηνύματα
ιστορίας. Κάθε ερμηνευτική κοινότητα έχει τα δικά της κείμενα αναφοράς: ιδιαίτερα
περιοδικά, εκδοτικούς οίκους, συναθροίσεις και εκδηλώσεις, μια ελίτ ιστορικής
παραγωγής, διαδικτυακούς τόπους. Το επικοινωνιακό τους περιεχόμενο αποτελείται
από τις κοινές αναφορές στο παρελθόν, οι οποίες μάλιστα στηρίζουν δομικά τα
δίκτυα αυτά και αποτελούν στοιχείο ταυτότητας. Η έννοια, λοιπόν, του δικτύου και
της επικοινωνίας σημαίνει ότι οι ταξινομήσεις και οι διαχωρισμοί των στάσεων
απέναντι στο παρελθόν είναι σχετικές. Το χαρακτηριστικό αυτής της επικοινωνίας
είναι η όσμωση και η επικάλυψη ανάμεσα σε διαφορετικού τύπου δίκτυα και στα
δίκτυα που λειτουργούν με τη λογική της ταυτότητας. Τέλος, δεν πρέπει να
παραλείψουμε το γεγονός ότι ο κατακερματισμός της ιστορίας σε ερμηνευτικές
κοινότητες και η έννοια της δικτύωσης αφορά και την ακαδημαϊκή ιστορία (Λιάκος,
2007: 161-187).
Μέσω των επικοινωνιακών δικτύων, κυκλοφορούν μηνύματα, δηλαδή,
διαφορετικές ιστορίες και ερμηνείες. Τα μηνύματα που κυκλοφορούν σε κάθε δίκτυο,
τείνουν να δώσουν έκφραση και να αρθρώσουν διάφορες εμπειρίες, συχνά σε
αντιπαράθεση με την επίσημη εκδοχή της ιστορίας ή την ακαδημαϊκή ιστορία. Ως
αποτέλεσμα, παραμελημένες πλευρές του παρελθόντος αποκτούν νόημα και
ενσωματώνονται ως μηνύματα στην ιστορική επικοινωνία. Πρόκειται για την
περίπτωση των κοινωνικών κινημάτων που σχηματίζονται, όταν
αποκρυσταλλώνονται οι δυσανεξίες απέναντι στις επικρατούσες διευθετήσεις του
παρόντος και του παρελθόντος. Σήμερα, ένας νέος τύπος δικτύωσης που τείνει να
διαμορφωθεί είναι η δημιουργία θεματικών πυκνώσεων από διάφορες επιστημονικές
προσεγγίσεις, όπως είναι και οι «σπουδές μνήμης» (memory studies). Πρόκειται για
προσεγγίσεις όπου γύρω από μία προβληματική και ένα επιστημονικό παράδειγμα
συγκροτείται μια κοινότητα προερχόμενη από πολλούς κλάδους, στους οποίους
συμμετέχουν και οι ιστορικοί. Οι τύποι αυτοί δικτύωσης ακολουθούν νέα
ενδιαφέροντα ή επιστημολογικές ανακατατάξεις (Λιάκος, 2004: 14-18).
Πώς, όμως, παράγονται οι νέες σημασίες από τα επικοινωνιακά δίκτυα της
δημόσιας ιστορίας; Η απάντηση στο ερώτημα μπορεί να δοθεί μόνο αν
κατανοήσουμε τη λειτουργία κάθε δικτύου, το οποίο έχει τη δυνατότητα να
λειτουργήσει υπό τον όρο ότι αποκαλύπτει, δημιουργεί και θέτει νέα μηνύματα στο
ευρύ κοινό. Ακόμη και στην περίπτωση της επιβεβαίωσης των επικρατούντων
μηνυμάτων, όπως για παράδειγμα της εθνικής ιστορίας, το δίκτυο πρέπει να
αποδώσει στα μηνύματα αυτά νέες σημασίες, κατάλληλες για το ακροατήριο και τον
χρόνο στον οποίο εκπέμπει. Πολλές φορές, δηλαδή, προκύπτει ως λογικό επακόλουθο
της παραπάνω διαδικασίας η ανα-σημασιολόγηση ιστορικών όρων, η αναγνώριση
ιστορικών γεγονότων από την πλευρά της πολιτείας1, η καθιέρωση ειδικών ημερών
για τον εορτασμό ιστορικών γεγονότων2 (Λιάκος, 2007: 161-187).
Όλη η παραπάνω διαδικασία με τα επικοινωνιακά δίκτυα είναι απαραίτητη,
καθώς η ιστορία αν δεν τροφοδοτείται, αν δεν απαναξιοποιείται με ζωντανή εργασία,
τότε σβήνει, αποαξιοποιείται. Τόσο, λοιπόν, τα ακαδημαϊκά, όσο και τα μη
ακαδημαϊκά δίκτυα οφείλουν να επινοούν νέες σημασίες προκειμένου να επιζήσουν
σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον σημείων και μηνυμάτων. Η διαφορά τους, ωστόσο,
έγκειται στην προέλευση αυτής της ανανέωσης. Τα μεν ακαδημαϊκά δίκτυα
ανανεώνουν τα μηνύματά τους μέσα από συσσώρευση νέου υλικού, επανεξέταση του
παλιού με νέα εργαλεία και τεχνικές, μέσα από λύσεις προβλημάτων μέσα στα
πλαίσια ενός επιστημολογικού παραδείγματος ή από την μετακίνηση από το ένα
παράδειγμα στο άλλο. Έτσι, το θετικιστικό πρότυπο της συσσώρευσης των
πληροφοριών συνυπάρχει με το πρότυπο της αλλαγής των ερμηνευτικών σχημάτων
μέσω των οποίων ανανεώνεται η επιστήμη. Τα δε μη ακαδημαϊκά δίκτυα ανανεώνουν
τα νοήματά τους μέσα από συνεχή μετακίνηση των πολιτισμικών ορίων. Παρόλα
αυτά και οι ακαδημαϊκοί ιστορικοί χρησιμοποιούν τη μετακίνηση των πολιτισμικών
ορίων για την εύρεση νέων πεδίων ενδιαφέροντος. Η ανάδειξη της ιστορίας «από τα
κάτω» αποτελεί ένα βασικό παράδειγμα αυτής της μετακίνησης των ορίων. Αυτή η
εξέλιξη οδήγησε σε μία νέα μεθοδολογία που συνοδεύτηκε από ένα ανοικτό
ιδεολογικό πλαίσιο. Το αποτέλεσμα ήταν ένα παρεμβατικό κίνημα, το οποίο
κατέληξε σε ένα ανανεωτικό ρεύμα μέσα στην ακαδημαϊκή ιστορία, αλλά και
γενικότερα στις κοινωνικές επιστήμες. Η μετακίνηση των ορίων των ιστορικών και η
δημιουργία νέων πεδίων ενδιαφερόντων ήταν η απόρροια της αλλαγής της σύνθεσης
της κοινότητας των ιστορικών (Κόκκινος, 1998: 263-269· Λιάκος, 2007: 131-187).
Πιο συγκεκριμένα, τα τρία βασικότερα στοιχεία της δημόσιας ιστορίας που
προκύπτουν από τον λόγο των «δημόσιων ιστορικών» είναι: η χρήση των μεθόδων
της ιστορικής επιστήμης, η έμφαση στη χρησιμότητα της ιστορικής γνώσης με κάποιο
τρόπο που να διαφοροποιείται από τους αμιγώς ακαδημαϊκούς σκοπούς και η έμφαση
στην επαγγελματική κατάρτιση και πρακτική (Public history, 2011). Η ανάπτυξη
αυτού του νέου πεδίου φιλοδοξεί να εμπλέξει ουσιαστικότερα την ιστορική κοινότητα
με τους μηχανισμούς και τα μέσα παραγωγής και διάδοσης ιστορικής γνώσης.
Βασικός στόχος της, λοιπόν, είναι η διακίνηση της ιστορικής γνώσης προς και κυρίως
μαζί με ευρύτερα ακροατήρια μέσα σε νέα ερευνητικά και εργασιακά περιβάλλοντα
που περιλαμβάνουν μουσειακούς χώρους, τηλεοπτικές εκπομπές, κινηματογραφικές
αίθουσες, δικτυακούς τόπους. Η δημόσια ιστορία είναι σ΄ αυτό το πλαίσιο ο
συνδετικός κρίκος μεταξύ επιστημονικά συγκροτημένης ιστορικής γνώσης και της

1
Όπως συνέβη και με την αναγνώριση της γενοκτονίας των Εβραίων, των Αρμενίων
και των Ποντίων και άλλων μειονοτικών ή μεταναστευτικών ομάδων που υπέστησαν
κοινωνικές και πολιτισμικές διακρίσεις.
2
Η Ελλάδα αναγνώρισε τη ημέρα μνήμης της εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης
από το ναζιστικό καθεστώς το 2004. Στις 27 Ιανουαρίου του 2004 έγινε η πρώτη
επίσημη τελετή στο Μέγαρο Μουσικής (Βαρών-Βασάρ, 2007: 58).
βιωμένης εμπειρίας των κοινωνικών υποκειμένων, με τη συμβολή, βέβαια, των νέων
τεχνολογιών. Παράλληλα, προσδοκά να αναπτύξει ένα διαδραστικό χώρο μεταξύ του
επαγγελματία ιστορικού ή αυτού που διαθέτει συγκροτημένη ιστορική εκπαίδευση,
του ιστορικού αντικειμένου και του ευρύτερου κοινού. Σημαντικό στοιχείο της
λειτουργίας της είναι η ικανότητά της, αρχικά, να αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες
μεταξύ επιστημονικά συγκροτημένης γνώσης για το παρελθόν και βιωμένης
εμπειρίας και, έπειτα, να αναιρεί το διχασμό αυτό προωθώντας την ιστορική
ευαισθησία (Γαζή, 2002: 51-53).
Η δημόσια ιστορία υπηρετεί, λοιπόν, τον εκδημοκρατισμό της γνώσης και την
προώθηση της σκέψης με δύο αλληλένδετους τρόπους. Αφενός, συμβάλλει στον
εκδημοκρατισμό και την «απo-επαγγελματοποίηση» της ιστορίας χωρίς αυτό να
συνεπάγεται τη συνολική αποσταθεροποίηση των μεθοδολογικών και θεωρητικών
αρχών της επιστημονικής έρευνας και αφετέρου επιδιώκει να κατανοήσει τους
οικονομικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς και πολιτισμικούς άξονες που προσδιορίζουν
τη διαμόρφωση της ευρύτερης ιστορικής κουλτούρας και της συνεχώς
αναπτυσσόμενης αγοράς-εμπορευματοποίησης της Ιστορίας. Αυτή προωθεί,
ουσιαστικά, τη διεύρυνση της ιστορικής γνώσης, εφόσον συνδιαλέγεται με τις
ερμηνείες του παρελθόντος, στις οποίες καταλήγει η ιστορική έρευνα, και με τις
αντιλήψεις που πηγάζουν από προσωπικά ιστορικά βιώματα, τόσο υποκειμένων, όσο
και συλλογικοτήτων (Γαζή, 2002: 52-53· Κόκκινος, 2003: 107). Η Ιστορία στον
δημόσιο χώρο των σύγχρονων κοινωνιών αποτελεί ένα σύνθετο διακύβευμα που
πρέπει να αξιολογείται εξατομικευμένα, αλλά και να διαμορφώνεται με την ενεργό
παρέμβαση όσων στοχεύουν στη προώθηση μιας πλουραλιστικής, κριτικής και
εκδημοκρατισμένης ιστορικής σκέψης (Γαζή, 2002: 53). Είναι με λίγα λόγια, το είδος
της ιστορίας που αποσκοπεί στην ιστορική αφύπνιση, την ενημέρωση και
ενδεχομένως την επιμόρφωση του κοινού, το οποίο δεν έχει πρόσβαση στην
ακαδημαϊκή ιστορία, δηλαδή του «ανειδίκευτου» συνολικού πληθυσμού (Φλάισερ,
2009: 22). Έτσι, παρά την επαγγελματοποίηση των ιστορικών και την
επιστημονικοποίηση της ιστορίας, παρά την αναγνώριση ενός γενικού πλαισίου
έρευνας, επιχειρηματολογίας και συγγραφής, το παρελθόν συνέχισε να
ενσωματώνεται σε μύθους, χρονικά, απομνημονεύματα, συλλογικές μνήμες και
τελετουργίες. Οι ιστορικές ταινίες, οι διαδικτυακοί κόμβοι, οι τηλεοπτικές εκπομπές,
τα ιστορικά videogames είναι το αποτέλεσμα της τεχνολογικής εξέλιξης της εποχής
μας και αποτελούν απεικονίσεις της ιστορίας. Το παρελθόν, επομένως, δεν
αντιπροσωπεύει ένα κεντρικό κορμό γνώσης, αλλά αντίθετα συνεχώς
κατακερματίζεται ακολουθώντας τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις, τις μεγάλες
πολιτικές μεταβολές, τις δημιουργίες νέων εθνών, τις αναδιαρθρώσεις της σχέσης των
φύλων (Κουλούρη, 1999β· Λιάκος, 2007, 161-187).
Χάρη στο «άνοιγμα» της επιστήμης της ιστορίας εμφανίζεται μία πολυμορφία
ιστορικών ενδιαφερόντων και ιστορικών διηγήσεων του παρελθόντος που εκφράζει
την ίδια την πολυμορφία της κοινωνίας. Λόγω αυτής της πολυμορφίας, η ιστορία
μετατρέπεται σε πεδίο συγκρούσεων και ανταγωνισμών. Κάτω υπό αυτές τις
συνθήκες, η εκδοχή της ιστορίας που συγκροτεί κάθε ταυτότητα εγγράφεται πλέον
στα δικαιώματα της αντίστοιχης συλλογικότητας. Το «δικαίωμα στην ιστορία» και το
«δικαίωμα στη μνήμη» αποτελεί θεμελιώδες αίτημα όλων, ανεξάρτητα από το αν η
συλλογικότητά τους είναι ισχυρά δομημένη ή αν το ίδιο το δικαίωμα στην ιστορία
αποτελεί προϋπόθεση μιας δυνητικής συλλογικότητάς τους (Kelley, 1978: 17-20;
Nora, 2007: 21).
Λαμβάνοντας υπόψη όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, προκύπτει εύλογα το
συμπέρασμα ότι η ιστορία δεν είναι υπόθεση μόνο των ιστορικών. Αυτό
αποδεικνύεται τόσο με την έκρηξη του ενδιαφέροντος γύρω από την ιστορία, όσο και
από τις διαμάχες για την ιστορία3, με την έκταση και το πάθος τους. Τα εκάστοτε
αντίπαλα στρατόπεδα δεν πρέπει να τα αντιληφθούμε ως συμπαγή μορφώματα, με
κέντρα και απολήξεις, αλλά ως μια δικτύωση προσώπων, ομάδων, θέσεων και
απόψεων, θεσμικών εστιών κ.λπ.. Μέσω αυτής της δικτύωσης κυκλοφορούν κοινά
μηνύματα και δημιουργούνται τρόποι ανάγνωσης του παρελθόντος μέσω του τρόπου
ανάγνωσης του παρόντος. Σχηματίζονται, δηλαδή, δύο κόσμοι, οι οποίοι διαβάζουν
το παρόν με τον κώδικα του παρελθόντος, και, αντίστοιχα, υπερασπίζουν κώδικες
ανάγνωσης του παρελθόντος, γιατί υπερασπίζονται τον δικό τους τρόπο να διαβάζουν
το παρόν (Κουλούρη, 2007α: 13-14· Λιάκος, 2007, 161-187).
Οι ιστορικοί μπαίνουν σ΄ αυτές τις διαμάχες με όρους υπεράσπισης της επιστήμης
ή «στρατηγικής ουσιοκρατίας» (strategic essentialism), σύμφωνα με τον Spivak. Όλες
αυτές, όμως, οι διαμάχες για την ιστορία πρέπει να αντιμετωπιστούν ως αντικείμενα
ιστορικής έρευνας, καθώς μας δείχνουν τις διαδικασίες με τις οποίες παράγεται η
ιστορία, δηλαδή, τις διαφορετικές εκδοχές μέσα στην κοινωνία, τις εστίες και τις
διαδικασίες παραγωγής, κυκλοφορίας και κατανάλωσής τους, και ακόμη πώς
συναρθρώνονται μ’ αυτές τις εκδοχές, αξίες, πολιτικές στάσεις, κοσμοθεωρίες. Αυτή
η κατάσταση αποδεικνύει την παρακμή των μεγάλων αφηγημάτων, δηλαδή, των
ολιστικών ιδεολογιών, οι οποίες άρδευαν με νοήματα την κοινωνία. Η παρακμή αυτή
κατέληξε εν τέλει στην καταφυγή σε ένα ακόμη πιο μεγάλο αφήγημα: τη διεκδίκηση
του παρελθόντος, τη διεκδίκηση της ιστορίας. Η ιστορική έρευνα οφείλει, λοιπόν, να
διερευνά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι δημιουργούν νόημα από το παρελθόν
(Λιάκος, 2007: 161-187).
Η διδακτική της Ιστορίας καλείται, λοιπόν, να αντιμετωπίσει τη διεύρυνση του
γνωστικού αντικειμένου της σύγχρονης Ιστορίας, όπως είναι και η Ιστορία «από τα
κάτω». Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του μεταμοντέρνου επιστημολογικού
υπόβαθρου της σύγχρονης Ιστορίας, η οποία διευρύνει τον κύκλο των ιστορικών
υποκειμένων που συμμετέχουν στη δόμηση της Ιστορίας, αλλά και αυτών που
συνθέτουν το θεματικό αντικείμενό της. Η διαπίστωση αυτή ερμηνεύεται από
πολλούς ως το «δικαίωμα όλων στην Ιστορία» που παραπέμπει στη σύνδεση της
Ιστορίας με θέματα πολιτικών δικαιωμάτων και εξουσίας, αλλά επιπλέον και στην
ευρεία δημόσια χρήση της Ιστορίας, πέρα από την τέχνη, τον κινηματογράφο, τις
τηλεοπτικές σειρές και τις εικαστικές τέχνες όπου η Ιστορία χρησιμοποιείται ως
βάση για την κατασκευή ιστορικών μυθιστορημάτων και στη χρήση της Ιστορίας ως
εμπορικού αγαθού, μέσα στο πλαίσιο της αγοράς, από τη διαφήμιση, τα έντυπα και τα
ηλεκτρονικά Μ.Μ.Ε., όπως επίσης και στο πλαίσιο πολιτικής, κοινωνικής,

3
Η «διαμάχη των ιστορικών» (Historikerstreit) στη Γερμανία με τον γνωστό
εκπρόσωπό της Ερνστ Νόλτε, έγινε τη δεκαετία του 1980 με αφορμή την
«αναθεώρηση» και την ιστορική σχετικοποίηση της σημασίας της εβραϊκής
γενοκτονίας (Κουλούρη, 1999α). Ο Γιούργκεν Χάμπερμας χρησιμοποίησε τον λαϊκό
τύπο για να επιτεθεί στους Γερμανούς ιστορικούς Ερνστ Νόλτε, Μίχαελ Στρίρμερ,
και Άντρεας Χιλγκρούμπερ. Ο Χάμπερμας άσκησε κριτική στους τρεις ιστορικούς
για απολογιστική ιστοριογραφία όσον αφορά την εποχή των Ναζί και για επιδίωξη να
κλείσουν το άνοιγμα της Γερμανίας προς την Δύση που σύμφωνα με την άποψή του
υπήρξε από το 1945. Ισχυρίστηκε ότι οι ανωτέρω προσπάθησαν να αποσυνδέσουν
την κυριαρχία των Ναζί και το Ολοκαύτωμα από την κύρια τάση της Γερμανικής
Ιστορίας, να ερμηνεύσουν τον Ναζισμό ως μια αντίδραση στον Μπολσεβικισμό και
να αποκαταστήσουν εν μέρει το κύρος της Βέρμαχτ (Γερμανικός Στρατός) στην
διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Γιούργκεν Χάμπερμας, 2011).
θρησκευτικής και πολιτισμικής προπαγάνδας, στο διευρυμένο τοπίο της παγκόσμιας
κοινωνίας και επικοινωνίας, και κυρίως από τα δελτία ειδήσεων των Μ.Μ.Ε. Η
δημόσια Ιστορία μπορεί να συμβάλει στην εκπλήρωση των σκοπών και των στόχων
των σύγχρονων προσεγγίσεων της διδακτικής της Ιστορίας. Αυτό επιτυγχάνεται,
καθώς το σύγχρονο πλαίσιο της διδακτικής της Ιστορίας απαιτεί διάκριση
παρελθόντος-παρόντος με όρους αναγνώρισης των κενών, των τομών, των
ανατροπών, της ασυνέχειας και της διαφοράς, έλεγχο και ανοιχτή διερεύνηση και
ερμηνεία των καταλοίπων ως μαρτυριών, συγκριτική μελέτη διαφόρων ερμηνειών,
άρθρωση προσωπικού λόγου βασισμένου σε επιχειρήματα, διάλογο, αποδοχή
εναλλακτικών ερμηνειών, διατύπωση ιστορικών ερωτημάτων, αποδοχή της
αβεβαιότητας και σχετικότητας κάθε ιστορικής ερμηνείας και πιθανή ανατροπή
δεδομένων, υποθέσεων, συμπερασμάτων. Η παιδευτική σημασία των αντικειμένων
της δημόσιας ιστορίας είναι, λοιπόν, πολύ μεγάλη, καθώς καθένα απ΄ αυτά μπορεί να
συμβάλλει στην καλλιέργεια ιστορικής γνώσης, κριτικής σκέψης και δεξιοτήτων για
ιστορική ερμηνεία (Γαζή, 2002: 43-53, Νάκου, 2007: 279-30).
Συμπεραίνουμε έτσι, πως η δημόσια ιστορία διαμορφώνεται κυρίως στον Τύπο,
στα Μ.Μ.Ε., στο θέατρο και στον κινηματογράφο, ενώ στη «συγγραφή» της
συμμετέχουν ιστορικοί, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, σκηνοθέτες, φωτογράφοι. Βασικό
της κριτήριο δεν είναι η αλήθεια και η ακρίβεια των γεγονότων, αλλά η αλήθεια των
συναισθημάτων που, ανάλογα με επιδιώξεις ή σκοπιμότητες, επενδύουμε σε ένα
ιστορικό γεγονός. Αυτή η δημόσια ιστορία διαφορετικά γράφεται από τους νικητές
και διαφορετικά από τους ηττημένους, έτσι συχνά η δημόσια ιστορία είναι ένα πεδίο
οξύτατων αντιπαραθέσεων (Καρκαγιάννης, 2008). Συμβαδίζει, επομένως, με την
καθημερινή επικαιρότητα, όπως αυτή καταγράφεται από τα Μ.Μ.Ε., συχνά, όμως,
«σέρνεται» πίσω από αυτήν την επικαιρότητα. Αυτό δε σημαίνει ότι η δημόσια
ιστορία δε μπορεί να μας προσφέρει αξιόπιστα συμπεράσματα. Αντιθέτως,
μετατοπίζει το βάρος της ευθύνης στον ίδιο τον αποδέκτη της ιστορίας, ο οποίος
πρέπει να διαθέτει κριτική σκέψη, για να μπορεί να κρίνει τη «ορθότητα» των
αφηγήσεών της. Τα Μ.Μ.Ε. επηρεάζουν, καθοδηγούν και ενίοτε ποδηγετούν την
κοινή γνώμη, ενώ ταυτόχρονα ερωτοτροπούν μαζί της. Σίγουρα προσφέρουν ένα
σαθρό έδαφος, αλλά αυτή η συγκυριακή και αναπόφευκτα αποσπασματική φύση της
πρώτης ύλης που προσφέρει η Τέταρτη Εξουσία έχει ως συνέπεια ότι συνεχώς
επισημαίνουμε αναφορές σε στιγμιότυπα μιας ατέλειωτης διαδικασίας μεταβολών,
ενδιάμεσους σταθμούς μιας διαμόρφωσης ή επαναδιαπραγμάτευσης νέων
καταστάσεων. Δεν πρέπει, εξάλλου, να ξεχνάμε πως το παρελθόν δεν παραμένει
αμετάβλητο αλλά αλλάζει με βάση τις συνεχείς νέες εμπειρίες που μας εμπνέουν νέα
ερωτήματα που θέτουμε, αναζητώντας νέες ερμηνείες. Ουσιαστικά, λοιπόν, η
δημόσια ιστορία μας επιτρέπει να εξετάσουμε τη σχέση που η σύγχρονη κοινωνία
διατηρεί με το παρελθόν, και η καθημερινή επικαιρότητα σκιαγραφεί με τον
καλύτερο τρόπο αυτή τη σχέση (Φλάισερ, 2009: 15-39). Ως αποτέλεσμα, είτε αυτή
έχει να κάνει με τα τραύματα και με τις διαιρεμένες και τραυματισμένες μνήμες, είτε
έχει να κάνει με τη νοσταλγία, τη μελαγχολία, την ελπίδα ή την παραμυθία, είναι
πάντως μια ιστορία στην οποία τα συναισθήματα και η έκφραση των συναισθημάτων
έχουν κεντρικό ρόλο (Λιάκος, 2007: 161-187).
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι το νέο πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε η δημόσια
ιστορία χαρακτηρίζεται από νέες ευαισθησίες που καταλήγουν στην κριτική
επεξεργασία του παρελθόντος και από νέες αναγνώσεις των ήδη γνωστών ή από
άγνωστες πηγές που δημιουργούν με τη σειρά τους ασυμβατότητες ανάμεσα στις
παλιές και στις νέες ερμηνείες και, παράλληλα, προκαλούν επιστημολογικές
παραδειγματικές μετακινήσεις. Το παρελθόν υπό αυτές τις συνθήκες
αναμεσολαβείται μέσα από τις νέες ανάγκες και ο ρόλος της ιστορίας
αναπροσαρμόζεται ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο (Κόκκινος, 2010β: 33-86·
Λιάκος, 2007, 161-187).

1.2. Λόγος και αντίλογος για τη «δημόσια ιστορία»

Η παρουσία, ωστόσο, της ιστορίας στο δημόσιο λόγο προκαλεί συζητήσεις,

ακόμη και οξείες αντιπαραθέσεις. Οι αφηγήσεις για τα ίδια γεγονότα, σε διαφορετικές
χώρες ή ακόμα και στην ίδια χώρα αλλά σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, είναι
συχνά πολύ διαφορετικές. Εξάλλου, νέες προσεγγίσεις των ιστορικών συχνά
προσκρούουν σε σχολικά στερεότυπα που η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να αφήσει
πίσω. Η διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης μέσα από τη δημόσια συζήτηση για
θέματα ιστορίας, ή το ζήτημα της διάστασης που συχνά παρατηρείται ανάμεσα στην
Ιστορία των ειδικών ιστορικών και την «επίσημη» σχολική εκδοχή της ιστορίας, αλλά
και τη δημόσια ιστορία γενικότερα αποτελεί μείζον ζήτημα στη μελέτη της δημόσιας
ιστορίας (Κόκκινος, 2003: 99-107).
Όσον αφορά τη χώρα μας, η απόκλιση ανάμεσα στην επιστημονική και τη
δημόσια ιστορία αποτελεί σοβαρό «πολιτιστικό πρόβλημα». Η δημόσια ιστορία
αρκετές φορές κυριαρχείται από μύθους και αφηγήσεις φορτισμένες συναισθηματικά.
Έτσι, μία μερίδα ιστορικών εκφράζει την άποψη ότι ενώ, η επιστημονική ιστορία
γίνεται όλο και πιο σοβαρή, λύνει προβλήματα της εθνικής συγκρότησης, η δημόσια
ιστορία σχολικά εγχειρίδια, τηλεόραση, εκλαϊκευτικά βιβλία αναπαράγει
στερεότυπα, συνήθως μέσω ερασιτεχνών λογίων. Σύμφωνα με τον ιστορικό
Παναγιωτόπουλο, οι ιστορικοί αισθάνονται πικρία, γιατί ενώ παράγουν υπεύθυνο
έργο, η γενική εικόνα που αναπαράγει η δημόσια ιστορία βρίσκεται σε καθυστέρηση
(Πιμπλής, 2010). Αλλά και άλλοι ιστορικοί και δημόσια πρόσωπα εκφράζουν τις
ενστάσεις τους, όσον αφορά το ρόλο της δημόσιας ιστορίας. Το πιο συχνό
κατηγορητήριο για τον χώρο της δημόσιας ιστορίας είναι ότι δεν διαθέτει την
ασφάλεια και τις εγγυήσεις της ιστορικής επιστήμης. Πιο συγκεκριμένα, οι επικριτές
της αναφέρουν πως δεν βασίζεται, όπως η επιστήμη της ιστορίας, στην έρευνα και
την τεκμηρίωση, δηλαδή, πως ο λόγος της δεν είναι διερευνητικός και
αποστασιοποιημένος, αλλά συμβολικός και μαχητικός. Ενώ, η ιστορική επιστήμη
λύνει κατά καιρούς διάφορες εκκρεμότητες του παρελθόντος, από τη δημόσια ιστορία
είναι ελαφρώς απίθανο να περιμένουμε λύσεις και απαντήσεις. Από τη μία μεριά,
σύμφωνα πάντα με τους πολέμιούς της, η ιστορική επιστήμη επιχειρεί να ανασηκώσει
ιδεολογικούς πέπλους και να απομακρύνει πολιτικές χειραγωγήσεις, με σκοπό να
φέρει στο φως κρυμμένες ή παραμορφωμένες πραγματικότητες και από την άλλη, η
δημόσια ιστορία θέλει να ομολογήσει σπουδαίες αλήθειες: αλήθειες που θα σβήσουν
τη φωτιά εκείνων που καίγονται για τα μεγάλα διακυβεύματα, όχι συγκλονισμένοι
από το ιστορικό τους περιεχόμενο, αλλά σπρωγμένοι με δύναμη από την ανάγκη τους
να δώσουν μέσω διαφόρων ιστορικών περιεχομένων μιαν αρραγή συνοχή στις
εικόνες του παρόντος, αποσύροντας οποιοδήποτε μεμονωμένο κομμάτι ή,
εντελέστερα, οποιοδήποτε ψηφίο και θραύσμα (Χατζηβασι λείου, 2007). Παράλληλα,
η συντηρητική μερίδα των ιστορικών διαμαρτύρεται συχνά για την εκμετάλλευση της
ιστορίας από τα Μ.Μ.Ε. Ορισμένοι διανοούμενοι ισχυρίζονται ότι τα Μ.Μ.Ε.
σκηνοθετούν και πολιτικοποιούν τα επίμαχα ιστορικά γεγονότα, διεκδικώντας για τον
εαυτό τους το μονοπώλιο της ερμηνείας. Ενώ, δεν λείπουν και οι περιπτώσεις εκείνες
που έντονες αντιδράσεις πηγάζουν από την ίδια την πολιτική ηγεσία των κρατών για
την παραγωγή δημόσιας ιστορίας από τα Μ.Μ.Ε., όταν πρόκειται για ιστορικά
ζητήματα που θίγουν θέματα συλλογικής ενοχής και ευθύνης (Chauve, 2005: 22-23;
Φλάισερ, 2009: 15-39).
O αντίλογος των υποστηρικτών της δημόσιας ιστορίας πηγάζει από την ίδια την
εξέλιξη της ιστοριογραφίας. Αρχικά, η αναπαράσταση ιστορικών γεγονότων στα
Μ.Μ.Ε. συνδέεται με την ιστοριογραφία τους, άλλοτε την ακολουθεί και άλλοτε την
ανατρέπει. Η κινηματογραφική γλώσσα, για παράδειγμα, προσφέρει λύσεις που
αντιστοιχούν σε συνολικές ιστοριογραφικές ερμηνείες, σε επιμέρους ζητήματα και σε
μεθοδολογικές επιλογές. Μέσω της κινηματογραφικής δημιουργίας αντλούνται και
εκλαϊκεύονται οι ιστορικές γνώσεις σε διάφορα εθνικά και κρατικά συμφραζόμενα
και ιδεολογίες (Μπενβενίστε, 2003-2004). Σχετικά με την πεζογραφία, σημαντικό
ρόλο παίζει ο λόγος της μαρτυρίας για την σύγχρονη ελληνική ιστορική κουλτούρα4,
αλλά και για τη λογοτεχνική παραγωγή. Η σημασία της μνημόνευσης του
παρελθόντος στο επίπεδο του δημοσίου λόγου, όσο και η διεκδίκηση του
«δικαιώματος στην ιστορία» από πολλές κοινωνικές ομάδες με ποικίλες ιστορικές
εμπειρίες αποτυπώνονται από την ποικιλία των λογοτεχνικών μαρτυριών. Η
λογοτεχνική μαρτυρία κατάφερε να διαμορφώσει ακόμη και την αντίληψη της
μαρτυρίας ως ιστορικής πηγής5. Περνάει πια στα είδη λόγου που αναγνωρίζονται,
γιατί εξυπηρετεί την ιδεολογική χρήση της ιστορίας με την εγγύηση της
αυθεντικότητας του βιώματος, με τον πρωτοπρόσωπο λόγο, με τον καθορισμό της
ταυτότητας του μάρτυρα από τη συμμετοχή του στα συλλογικά γεγονότα, με το
«δικαίωμα στην ιστορία» (Νικολοπούλου, 2003-2004). Επιπλέον, δεν πρέπει να
παραλειφθεί η λεγόμενη «στρατοπεδική λογοτεχνία» (littérature concentrationnaire)
που αποτελεί μια κατεξοχήν τραυματική εμπειρία που εγγράφεται στο συλλογικό
πλαίσιο και άρδευσε σε μία σειρά κειμένων. Οι συγκεκριμένες μαρτυρίες είναι
πολύτιμες από ιστοριογραφική άποψη, καθώς καλύπτουν ουσιαστικές πλευρές, στις
οποίες δεν αναφέρονται βεβαίως τα επίσημα έγγραφα. Τα κείμενα στρατοπεδικής
λογοτεχνίας αναπλήρωσαν για καιρό την έλλειψη δραστικού ιστοριογραφικού λόγου
γύρω από διάφορα επίμαχα ιστορικά θέματα, τα οποία παραμελήθηκαν και άργησαν
να αποτελέσουν ιστορικά αντικείμενα. Πρόσφατα, γονιμοποιούν την ιστοριογραφία,
όχι μόνο ως χρήσιμες πηγές πληροφόρησης τώρα πια που τα δεδομένα είναι γνωστά,
αλλά κυρίως ως στοχασμός, ευαισθησία, ερωτήματα. Τα ερωτήματα που προκύπτουν
από τα βιβλία αυτά υπερβαίνουν τα όρια της ιστοριογραφίας και διασταυρώνονται
και με άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες (την κοινωνιολογία, την φιλοσοφία, την
ψυχανάλυση, την ανθρωπολογία) (Βαρών-Βασάρ, 2003-2004). Δεν είναι καθόλου
τυχαίο, μάλιστα, το γεγονός ότι ο Le Goff, ένας αναγνωρισμένος ιστορικός, έδωσε
μεγάλη σημασία στο έργο του στην εκλαΐκευση της ιστορικής γνώσης μέσα από την
τηλεόραση και τον τύπο. Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η ιστορία είναι η μόνη
από τις επιστήμες, που έχει την τύχη να μπορεί να πραγματοποιηθεί αξιοπρεπώς από
ερασιτέχνες. Υποστηρίζει, ακόμη, ότι η ιστορία έχει την ανάγκη από εκλαϊκευτές,

4
Ως ιστορική κουλτούρα ο Β. Gunnee συναθροίζει από τη μία, την επαγγελματική
σκευή των ιστορικών, τη βιβλιοθήκη ιστορικών έργων που διαθέτουν, και από την
άλλη, το κοινό και το ακροατήριο των ιστορικών. Σ΄ αυτόν τον ορισμό, ο Le Goff
προσθέτει τη σχέση που διατηρεί μία κοινωνία με το παρελθόν της. Σύμφωνα με τον
σπουδαίο ιστορικό, οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί έχουν δείξει ότι είναι δυνατό να
προσεγγίσουμε τα συναισθήματα της κοινής γνώμης σε ό, τι αφορά το παρελθόν της
(Λε Γκοφ, 1998: 180).
5
Ο λόγος της μαρτυρίας αποτελεί σημείο τομής ανάμεσα στην προσωπική εμπειρία
και τη συλλογική αναπαράσταση του γεγονότος. Βασικός της παράγοντας είναι η
μνήμη και η προοπτική του παρόντος (Νικολοπούλου, 2003-2004).
ενώ η ανάπτυξη των Μ.Μ.Ε. πολλαπλασιάζει την ανάγκη και τις ευκαιρίες για ημι-
επαγγελματίες διαμεσολαβητές, αν και οι επαγγελματίες ιστορικοί δεν καταδέχονται
πάντοτε να προσχωρήσουν σ’ αυτή τη ουσιαστική και σοβαρή λειτουργία ή είναι
ανεπιτήδειοι για κάτι τέτοιο. Σύμφωνα με τον Le Goff, τα ιστορικά έργα αυτών των
ερασιτεχνών είναι συχνά καλοφτιαγμένα, ευχάριστα και χρήσιμα (Λε Γκοφ, 1992:
183).
Εκτός, όμως, από τις επισημάνσεις που αφορούν το περιεχόμενο και τις μεθόδούς
της, έχει ασκηθεί αρνητική κριτική σε βάρος της δημόσιας ιστορίας και από πολλούς
πολέμιους, αλλά και από υποστηρικτές της, σχετικά με τις μνημονικές εξάρσεις που
υπηρετεί. Η μεγάλη ανάπτυξη του πλέγματος των δραστηριοτήτων περί την ιστορία,
η οποία έχει λάβει διαστάσεις παγκοσμίου φαινομένου, έχει αναχθεί από πολλούς σε
«βιομηχανία του παρελθόντος και της μνήμης» 6 , επισημαίνοντας την
εμπορευματοποίησή της. Με τον όρο αυτό, λοιπόν, επισημαίνουν τον επιχειρησιακό
χαρακτήρα του φαινομένου, καθώς και τις μαζικές διαστάσεις παραγωγής και
κατανάλωσης τω συγκεκριμένων ιστορικών προϊόντων (Γαζή, 2002: 45). Λόγω αυτού
του φαινομένου, μπορεί, επίσης, ακόμη και ένα τραυματικό γεγονός να μετατραπεί σε
υπόθεση τετριμμένη. Η αγωνία, έτσι, ορισμένων ομάδων να αφηγηθούν τα γεγονότα
που έζησαν μπορεί να παγιδευτεί στην κοινοτοπία (banalisation) (Μπενβενίστε, 1998:
30-61). Η μνήμη, εδώ, δεν απειλείται πλέον από τη διαγραφή των πληροφοριών, αλλά
από την υπεραφθονία τους. Βέβαια, όλοι έχουν το δικαίωμα να ανακτήσουν το
παρελθόν τους, αλλά δεν συντρέχει λόγος να στηθεί καμιά λατρεία μνήμης για τη
μνήμη, η ιεροποίηση της μνήμης είναι ένας άλλος τρόπος να την καταστήσουμε
στείρα (Τόντοροφ, 1992: 149-198).
Οι επικριτές, μάλιστα, της δημόσιας ιστορίας ερμηνεύουν τη «μανία για την
ιστορία» ως τον αντίποδα της ιστορικής σκέψης και γνώσης. Γι’ αυτούς αυτό το
φαινόμενο της εκπληκτικής και αιφνίδιας «στροφής» στην ιστορία, αποτυπώνεται
στα προϊόντα μιας εμπορευματοποιημένης εκδοχής της ιστορίας που περιλαμβάνει
κινηματογραφικές ταινίες χολυγουντιανών προδιαγραφών και αμφίβολης ποιότητας,
μουσεία και εκθέσεις που βρίθουν ιστορικών ανακριβειών και τουριστικά σουβενίρ
χαμηλής αισθητικής. Ενώ, ακραία περίπτωση αυτής της κατάστασης είναι ότι η
ιστορία μετατρέπεται σε ιδεολογικό όπλο χειραγώγησης και προπαγάνδας στα χέρια
ιδιωτικών, κρατικών ή διακρατικών φορέων, οι οποίοι αναπτύσσουν τις δικές τους
ποικίλες στρατηγικές και πολιτικές. Τα προϊόντα της λαϊκής και μαζικής κουλτούρας
αντιμετωπίζονται, λοιπόν, από έντονη καχυποψία που προκαλεί μία πληθώρα
αρνητικών κριτικών (Γαζή, 2002: 47-49).
Αυτή η εργαλειοποίηση της μνήμης και η έκρηξη της του ενδιαφέροντος για την
ιστορία μπορεί να οφείλεται σε επίμαχα ιστορικά γεγονότα που έχουν μετατραπεί σε
κρατική ιδεολογία όπως συνέβη με το Ολοκαύτωμα και το κράτος του Ισραήλ. Τα
εθνικιστικά και μειονοτικά κινήματα χρησιμοποιούν πολλές φορές τον
αποσπασματικό και συναισθηματικό λόγο περί μνήμης ως ιδεολογία διεκδίκησης και
ακύρωσης της μνήμης του γείτονά τους. Οι αποεδαφοποιημένες σύγχρονες διασπορές
αντικαθιστούν σε ορισμένες περιπτώσεις την αγάπη για την πατρίδα με την
προσκόλληση στη μνήμη. Τέλος, καθώς η μεταβίβαση της μνήμης από γενιά σε γενιά
αδυνατίζει, τη θέση της καταλαμβάνει η εμπρόθετη καλλιέργεια της μνήμης. Σε αυτή

6
Η άνθιση της «βιομηχανίας της μνήμης» και η «μουσειοποίηση» του κόσμου μας
φαινόμενο που παρατηρείται ιδίως σε κοινωνίες προσανατολισμένες σε εντατικές,
αλλά αβαθείς εμπειρίες, κοινωνίες που χαρακτηρίζονται για το «άδειο βάθος» τους,
κατά τον Hegel οφείλεται στην έκρηξη της μνήμης της εποχής μας (Μαυροσκούφης,
2008β: 80-81).
τη διαδικασία η λήθη φαίνεται να έχει χάσει τα δικαιώματά της. Και όμως, χωρίς
λήθη ο κόσμος θα ήταν αφόρητος. Η υπερμνησία είναι εξίσου τραυματική με την
αμνησία. Άλλωστε, η λήθη βρίσκεται στις προϋποθέσεις της πολιτικής στις πιο
πρωταρχικές της μορφές, εκεί που υπερβαίνει την άμεση και φυσική αντεκδίκηση, για
να ρυθμίσει ειρηνικά τη συμβίωση. Στην ουσία, η λήθη χάνει μ’ αυτόν τον τρόπο τα
δικαιώματά της, αλλά όχι και την ίδια την παρουσία της. Αυτή η έμμεση παρουσία
της λήθης, καθιστά προβληματική ηθικά την αναφορά στη μνήμη. Τι είναι αυτό πού
συμβαίνει; Στην πραγματικότητα είναι ό, τι οι ιστορικοί ονομάζουν «επιλεκτικότητα
της μνήμης». Οι κατανομές της λήθης και της μνήμης αποτελούν περιοχές που οι
εξουσίες με ζήλο διεκδικούν ως ζωτικό ιδεολογικό χώρο, με αποτέλεσμα να μην
υπάρχουν κάποιες σταθερές δεσμευτικές αρχές με βάση τις οποίες μπορούμε να
θυμόμαστε και να λησμονούμε (Βλαχού & Κόκκινος, 2007: 89-143· Connerton,
2008; Κόκκινος, 2010β: 121-200· Λιάκος, 2007: 161-187).
Για τη σύγχρονη αυτή πυρετώδη άνοδο και επανεργοποίηση της μνήμης
ευθύνεται, εν μέρει, και το γεγονός ότι η ανάγκη συλλογικής ταυτότητας και η
καταστροφή των παραδοσιακών ταυτοτήτων βρίσκονται συγκεντρωμένες μόνο αν
συγκροτήσει κανείς ένα κοινό παρελθόν και έτσι, θα μπορέσει να επωφεληθεί από
την αναγνώριση που αρμόζει στην ομάδα. Η προσφυγή στο παρελθόν είναι ιδιαίτερα
χρήσιμη, όταν το ανήκειν διεκδικείται για πρώτη φορά. Οι διεκδικήσεις αυτές είναι
πολύ παθιασμένες, πόσο μάλλον όταν αισθάνονται αντίθετες στο ρεύμα. Ένας
επιπλέον λόγος φροντίδας για το παρελθόν είναι ότι κάτι τέτοιο μας επιτρέπει να
αποστρέφουμε το πρόσωπό μας από το παρόν, ενώ παράλληλα ποριζόμαστε τα οφέλη
της καλής συνείδησης. Αυτή η απαλλαγή από την παρούσα έγνοια μέσω της μνήμης
του παρελθόντος μπορεί να οδηγήσει και σε ακόμη πιο ακραία αποτελέσματα, μπορεί
να μας εμποδίσει να κοιτάξουμε τα δεινά των άλλων, να δικαιολογήσει τις τωρινές
μας πράξεις στο όνομα των περασμένων δεινών. Τέλος, μία άλλη αιτία της
αναζωπύρωσης του ενδιαφεέροντος για τη μνήμη φαίνεται να είναι ότι οι θεράποντές
της εξασφαλίζουν έτσι ορισμένα προνόμια στους κόλπους της κοινωνίας.
Εντυπωσιακή, είναι η ανάγκη που αισθάνονται άτομα ή ομάδες να
αυτοαναγνωριστούν στο ρόλο των περασμένων θυμάτων, και η προθυμία τους να
αναλάβουν αυτόν το ρόλο στο παρόν (Τόντοροφ, 1992: 149-198).
Παρόλα αυτά, ο όρος «βιομηχανία του παρελθόντος και της μνήμης»
παραγκωνίζει την επικοινωνιακή, αλλά και συχνά διαδραστική διάσταση της όλης
κατάστασης και έμμεσα, υποτιμά το γεγονός ότι πρόκειται για μια δραστηριότητα
που μετέχει σε μια ευρύτερη ιστορική κουλτούρα, όπου συνυπάρχουν,
συνδιαλέγονται, αλλά και αντιπαρατίθενται υποκειμενικές και συλλογικές
προσλήψεις του παρελθόντος, συχνά διατυπωμένες με εξαιρετικά δυναμικό και
δημιουργικό τρόπο (Γαζή, 2002: 45· Μπενβενίστε, 1998: 30-61). Ας μη
παραλείψουμε και την άποψη του ιστορικού P. Nora, ο οποίος έγραψε ότι στην εποχή
μας δεν υπάρχει πια μνήμη κι αυτή είναι η αιτία που γίνεται τόσος πολύς λόγος περί
μνήμης. Αυτή η «έλλειψη μνήμης» μας κάνει να ενδιαφερόμαστε για «τόπους» στους
οποίους η μνήμη καταφεύγει και αποκρυσταλλώνεται, τόπους που μας χαρίζουν την
αίσθηση της συνέχειας μνημεία, σύμβολα, αναμνηστήριες τελετές, τοπία, μουσεία
(Μπενβενίστε, 1998: 30-61· Nora, 1989: 7-24).
Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως ο δημόσιος χώρος περιλαμβάνει εξίσου τις
επαγγελματικές και τις μη επαγγελματικές εκδοχές της ιστορίας, τις γνωστικές, αλλά
και τις φαντασιακές διαστάσεις της. Αποτελεί, έτσι, έναν τεράστιο χώρο
αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων, που πρέπει όμως να κατανοηθούν στη βαθύτερη
ουσία τους. Βασική προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η καλλιέργεια μίας πιο αποδεκτής
στάσης από την πλευρά της ίδιας της ακαδημαϊκής ιστορίας και των επαγγελματιών
ιστορικών ως προς τις ποικίλες αναπαραστάσεις του παρελθόντος. Κάτι τέτοιο
κρίνεται αναγκαίο, καθώς οι ιστορικοί πρέπει να κατανοήσουν ότι έργο τους δεν είναι
ο έλεγχος της δημόσιας εικόνας του παρελθόντος τι λέγεται και τι δε λέγεται
σωστά αλλά η ουσιαστική εμπλοκή τους στις διαδικασίες συγκρότησης και
λειτουργίας της δημόσιας ιστορίας. Στο ερευνητικό τους πεδίο, λοιπόν, οφείλουν να
ενσωματωθούν και η κατανόηση της επικοινωνιακής λειτουργίας της ιστορικής
κουλτούρας, αλλά και η ερμηνεία των ποικίλων προϊόντων της, που αποτελούν
ενδείξεις του πολιτισμικού και κοινωνικού ρόλου της ιστορίας. Μέσω αυτής της
προσέγγισης, θα επιτευχθεί μία καλύτερη γνώση και κατανόηση του παρελθόντος, θα
επαναπροσδιοριστεί ο ίδιος ο ρόλος της ιστορίας και της δημόσιας όπως επίσης και
ο ρόλος των ιστορικών μέσα στην κοινωνία (Γαζή, 2002: 50, Κόκκινος, 2010β).

1.3. H ιστορία της «δημόσιας ιστορίας»

Ο 20ος αιώνας δεν διασφάλισε στην «επαγγελματική» ή «επιστημονική» ιστορία

τον ιδιαίτερο θεσμικό ρόλο που είχε αποκτήσει νωρίτερα, αλλά ούτε και τις
επιστημονικές βεβαιότητες που αποτέλεσαν το υπόβαθρο της συγκρότησής της. Η
ανάδειξη της ιστορίας σε θεσμοθετημένο γνωστικό κλάδο κατά τη διάρκεια του 19ου
αιώνα συνδυάστηκε με την προϊούσα κυριαρχία των εθνικών ιδεολογιών, κυρίως
στον ευρωπαϊκό χώρο, και με την προνομιακή θέση που της επεφυλάχθη στο πεδίο
της συγκρότησης των εθνικών ταυτοτήτων. Αυτή η κατάσταση, όμως, σταμάτησε να
υφίσταται και έτσι, το ενιαίο «παράδειγμα» μιας ιστορικής επιστήμης βασισμένης
κατ΄εξοχήν στις επιστημολογικές προϋποθέσεις του γερμανικού ιστορικισμού
αμφισβητήθηκε σθεναρά. Η προηγούμενη εφαρμογή του ενιαίου, κανονιστικού και
γενικού παραδείγματος της ιστορίας αντικαταστάθηκε από νέους μεθοδολογικούς και
θεωρητικούς άξονες για την έρευνα και τη γραφή της. Τις τελευταίες, μάλιστα, τρεις
δεκαετίες του 20ου αιώνα παρουσιάστηκε μία συνολική μετατόπιση των Κοινωνικών
Επιστημών προς το πεδίο της κουλτούρας (cultural shift), η οποία προκάλεσε με τη
σειρά της ποικίλες θεωρητικές συζητήσεις στο εσωτερικό της επαγγελματικής και
επιστημονικής ιστορίας. Με λίγα λόγια, ξεκίνησε ο στοχασμός σχετικά με την
κειμενική διάσταση του ιστορικού αφηγήματος, τη λειτουργία των γλωσσικών
κωδίκων στο πεδίο της νοηματοδότησης (linguistic turn), τις ιδεολογικές και
πολιτισμικές ορίζουσες του ιστορικού λόγου, τον ρεαλιστικό ή μη χαρακτήρα του,
αλλά και τα περιθώρια της ίδιας της ιστορικής γνώσης στην αναζήτηση και
κατάκτηση της αλήθειας. Η διαδικασία αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της
παρουσίας της ιστορίας στο ερευνητικό και ακαδημαϊκό τοπίο. Οι ακαδημαϊκές
υποδοχές που προστάτευαν την ιστορία εξέλιπαν και επιπλέον, περιορίστηκε σοβαρά
το κρατικό ενδιαφέρον για την ιστορική παραγωγή (Γαζή, 2002: 43-45).
Ταυτόχρονα, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα στα ενδιαφέροντα της
ιστοριογραφίας προστίθεται και η διδασκαλία της ιστορίας στα σχολεία. Οι
θεωρήσεις του ιστορικού υλισμού, της σχολής των Annales, της New Economic
History και της New History κλονίζουν την κυριαρχία της παραδοσιακής ιστορίας
και της σχολικής και οδηγούν στην ανανέωση των περιεχομένων της. Τα νεότερα
ιστοριογραφικά ενδιαφέροντα επιτρέπουν πλέον ανοίγματα στην οικονομική και την
κοινωνική ιστορία, την ιστορία των ιδεών, των συμπεριφορών και νοοτροπιών, την
ποσοτική ιστορία, την τοπική, την περιφερειακή και την παγκόσμια ιστορία, την
ιστορία του πολιτισμού, την ιστορία των μη προνομιούχων κοινωνικών τάξεων και
ομάδων, την ιστορία της καθημερινής ζωής κ.τλ. Η αποκαλούμενη «Νέα Ιστορία»
(New History), που πασχίζει να δημιουργήσει μία επιστημονική ιστορία στη βάση της
συλλογικής μνήμης, μπορεί να ερμηνευθεί ως μία επανάσταση της μνήμης. Η «Νέα
Ιστορία» πραγματοποιείται στη βάση της μελέτης των «τόπων» της συλλογικής
μνήμης: «Τόποι τοπογραφικοί», όπως τα αρχεία, οι βιβλιοθήκες και τα
μουσεία·«τόποι μνημειακοί», όπως τα νεκροταφεία ή οι αρχιτεκτονικές·«τόποι
συμβολικοί», όπως οι εορτές στην ανάμνηση γεγονότων, τα προσκυνήματα, οι
επέτειοι ή τα εμβλήματα·«τόποι λειτουργικοί», όπως τα εγχειρίδια, οι αυτοβιογραφίες
ή οι σύλλογοι. Ενώ, δε λησμονεί και τους πραγματικούς τόπους της ιστορίας, εκεί
όπου πρέπει να αναζητούμε όχι την επεξεργασία, την παραγωγή, αλλά τους
δημιουργούς και τους κυρίαρχους της συλλογικής μνήμης, δηλαδή κράτη, κοινωνικά
και πολιτικά περιβάλλοντα, κοινότητες ιστορικών εμπειριών ή γενιές που έφτασαν να
συστήσουν τα αρχεία τους σε συνάρτηση προς τις διαφορετικές χρήσεις της μνήμης
(Λε Γκοφ, 1992: 140· Μαυροσκούφης, 2004: 139· Nora, 1989).
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα της αναστοχαστικής διαδικασίας της ιστορίας,
παρουσιάστηκε ξαφνικά ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για το παρελθόν, το οποίο
αναπτύσσεται στον ευρύτερο δημόσιο χώρο και διαμορφώνει μία ολοένα και
μεγαλύτερη «αγορά προϊόντων» ιστορίας. Η αγορά αυτή είναι πολύμορφη και
πολυπρισματική και συμπεριλαμβάνει ιδιωτικά κέντρα ιστορικών ερευνών, έκτακτα
αφιερώματα, αλλά και σταθερές ενότητες στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο,
μουσειακούς χώρους και τουριστικά περίπτερα, κινηματογραφικές παραγωγές
υψηλού κόστους και τεχνολογικών προδιαγραφών, καθώς και τα μεγάλα πεδία της
λογοτεχνικής παραγωγής, με έμφαση στο ιστορικό μυθιστόρημα, και της amateur
ιστοριογραφίας ή ιστοριοδιφίας, η οποία συνδυάζεται με τη μαρτυρία ή την
προσωπική κατάθεση επί διαφιλονικούμενων ως επί το πλείστον γεγονότων ή
ιστορικών περιόδων (Gazi, 2001: 5-17).
Η αρχή των βλέψεων για μία «μη επαγγελματική-μη ακαδημαϊκή μορφή της
ιστορίας» έγινε με το βιβλίο του Βρετανού ιστορικού Edward P. Thompson το 1963,
το οποίο αναφερόταν στο σχηματισμό της εργατικής τάξης στο πλαίσιο της αγγλικής
κοινωνικής ιστορίας (Κόκκινος, 1998: 225-266). Το έργο του αυτό άσκησε μεγάλη
επιρροή σε μια ολόκληρη γενιά κοινωνικών ιστορικών στις Ηνωμένες Πολιτείες και
την Ευρώπη (εκτός από την Γαλλία, όπου το έργο θα μεταφραστεί είκοσι πέντε
χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του). Οι μέριμνές του, μέσω του βιβλίου, είναι να
ορίσει την τάξη και την ταξική συνείδηση. Οι έγνοιες της πολιτικής επικαιρότητας
αποτέλεσαν το σημείο εκκίνησης της νέας αυτής ερευνητικής προοπτικής. Η δομική
ιστορία που δεν ενδιαφερόταν για το πλαίσιο και το νόημα που οι πρωταγωνιστές
δίνουν στις πράξεις τους μπαίνει τώρα στο περιθώριο και δημιουργείται μια νέα
δομική κρίση των ιστορικών σπουδών με την οποία υποχωρεί το προηγούμενο
ιστοριογραφικό παράδειγμα ποσοτικής οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας των
Annales (Noiriel, 2005: 163-170).
Η νέα «εισβολή της ιστορίας μέσα στην ιστορία» πυροδοτείται στη συνέχεια από
τα επαναστατικά γεγονότα του Μάη του ’68 (Γαλλικός Μάης). Ως αποτέλεσμα αυτών
των εξελίξεων στο πεδίο της ιστοριογραφίας, είναι η ανάπτυξη μιας νέας μορφής
κοινωνικής ιστορίας, της ιστορίας «από τα κάτω» (history from below). Η μετάβαση
αυτή από το μακρο-ιστορικό επίπεδο, με τα μεγάλα μακρο-ιστορικά αφηγήματα, στο
μικρο-ιστορικό επίπεδο έγινε μέσω της ιταλικής «μικροϊστορίας»
(microhistory/microstoria), ένα ερευνητικό ρεύμα που γνώρισε τις μεγαλύτερες
εξελίξεις στο χώρο της νεότερης ιστορίας και σήμερα έχει αναπτυχθεί και στη
σύγχρονη ιστορία. Οι μικρο-ιστορικοί «δεν ενδιαφέρονται για τις απρόσωπες μάζες,
αλλά για τα άτομα που μέσα από την περιπέτεια του βίου και της σκέψης τους
λειτουργούν ως πρίσματα για την αναγωγή του ιδιαίτερου και ατομικού στο γενικό και
συλλογικό» (Κόκκινος, 1998: 269). Η μικροϊστορία, σύμφωνα με τον Γ. Δάλλα, είναι
διαμετρικώς αντίθετη από την παραδοσιακή ιστοριογραφία ως προς το ότι δεν
συγκεντρώνει την προσοχή της στα συνταρακτικά γεγονότα, ούτε ενδιαφέρεται για
τον ρόλο που παίζουν οι μεγάλες προσωπικότητες. Αντίθετα, προσπαθεί να
αποκρυπτογραφήσει την αθέατη κοινωνική και ανθρωπολογική πλευρά της
ανθρώπινης περιπέτειας και στοχεύει στη σύλληψη μιας ευρύτερης ιστορικής
πραγματικότητας, εστιάζοντας στο ατομικό συμβάν και στο καθημερινό βίωμα (όπως
στο Κοτζιά, 2001). Η μικροϊστορία επιτρέπει την αφήγηση πολλαπλών ιστορικών
λόγων, περισσότερα παρελθόντα διαπλέκονται, περισσότερες μορφές αλληλουχίας
καταγράφονται, το μερικό και το ατομικό συνδέονται λειτουργικά με το γενικό και το
κοινωνικό, ενώ παράλληλα καθίστανται ορατά διαφορετικά δίκτυα προσδιορισμών,
διαφορετικές ιεραρχίες σπουδαιότητας, πολλαπλά πεδία συγκρότησης της ιστορικής
εγκυρότητας (Σίδερης, 2005). Στο κέντρό της βρίσκεται η μελέτη της ιστορίας ως
ιστορίας της βιωμένης εμπειρίας (Κόκκινος, 1998: 267-273).
Οι σύλλογοι που ευνοούν την ανάπτυξη της ιστορίας «από τα κάτω» είναι η
Ιστορία των Συλλόγων στη Γαλλία, η δημόσια ιστορία στις Η.Π.Α., το “history
workshop” στη Μεγάλη Βρετανία και το “Alltagsgeschichte” στη Γερμανία. Οι
υπέρμαχοι αυτής της «άλλης ιστορίας» θα βασιστούν αρχικά στις προφορικές
μαρτυρίες, ώστε να μελετήσουν νέες ομάδες («των αποκλεισμένων», σύμφωνα με την
κοινωνική ιστορία). Χρησιμοποιούν την «προφορική ιστορία» (oral history) ως
μέθοδο ιστορικής έρευνας, για να δοθεί ο λόγος σε όσους τον στερήθηκαν και δεν
άφησαν γραπτές μαρτυρίες. Το ενδιαφέρον των ιστορικών για τα ζητήματα της
συλλογικής μνήμης (collective memory) χρονολογείται, λοιπόν, από τις αρχές της
δεκαετίας του 1970. Ενώ, η Γενεαλογία και η τοπική ιστορία αποτελούν τα πιο
σημαντικά φαινόμενα της δημόσιας ιστορίας κατά την περασμένη δεκαετία (De
Groot, 2009: 59-60; Noiriel, 2005: 302-304).
Πιο συγκεκριμένα, στα τέλη του 19ου 7 και στις αρχές του 20ου αιώνα, μια
ξεχωριστή ιστορική επιστήμη, η δημόσια ιστορία, σχηματίζεται στα Δυτικά
πανεπιστήμια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον διαχωρισμό, σταδιακά, των μελετητών
που έχουν επαγγελματική εμπειρία στην επιστήμη της ιστορίας από τους ερασιτέχνες
ή τους δημόσιους επαγγελματίες. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, μια
σειρά πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και ιστοριογραφικών εξελίξεων
συνετέλεσαν στο να αντιστραφεί αυτή η τάση, συγκλίνοντας έτσι, ώστε να παράγουν
ένα νέο πεδίο που αναγνωρίζεται ως «δημόσια ιστορία». Τα κοινωνικά κινήματα
δικαιοσύνης της δεκαετίας του 1960 και του 1970 ήταν εκείνα που πυροδότησαν
ουσιαστικά το ενδιαφέρον για την ιστορία των περιθωριοποιημένων ατόμων και
ομάδων για παράδειγμα, των γυναικών, των ανθρώπων της εργατικής τάξης, των
εθνικών και φυλετικών μειονοτήτων και άφησαν στο περιθώριο τους «μεγάλους
άνδρες» της Ιστορίας που ήταν ανέκαθεν το επίκεντρο πολλών ιστορικών αφηγήσεων
(Kelley, 1978: 20-21). Στη Βρετανία, αυτό προέκυψε μέσα από το «Κίνημα για
Εργαστήριο Ιστορίας» (history workshop). Πολλοί ιστορικοί περιέλαβαν την
κοινωνική ιστορία ως μάθημα, ενώ κάποιοι άλλοι ήταν πρόθυμοι να εμπλακούν σε
δημόσια έργα, για να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους με ακτιβιστικούς ή δημόσια
προσανατολισμένους τρόπους. Στις Η.Π. Α., μια σοβαρή έλλειψη ακαδημαϊκών
θέσεων εργασίας για τους ιστορικούς οδήγησε πολλούς να εξετάσουν τη
σταδιοδρομία τους έξω από την ακαδημία. Την ίδια στιγμή, δημόσια
χρηματοδοτημένες προσπάθειες που κέντριζαν το δημόσιο ενδιαφέρον, όπως για

7
Στα τέλη του 19ου αιώνα η δημόσια ιστορία στις Ηνωμένες Πολιτείες ήρθε στο
προσκήνιο με την εμφάνιση μίας πολιτισμικής επιθυμίας να παρουσιαστούν οι
Η.Π.Α. ως ένα έθνος με εθνικό πολιτισμό και ιστορία (DeRuyver, 2000).
παράδειγμα εθνικές γιορτές και πολυπολιτισμικές μελέτες, ήταν σε εξέλιξη σε πολλές
δυτικές χώρες. Ταυτόχρονα, σε πολλές βιομηχανικές περιοχές οι κυβερνήσεις
ανέδειξαν την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό. Ως αποτέλεσμα, ένας αυξανόμενος
αριθμός ατόμων με εκπαίδευση στην Ιστορία βρήκε απασχόληση σ’ αυτά τα είδη των
μη-ακαδημαϊκών περιβαλλόντων. Δημόσιες πολιτικές αποφάσεις σε συνδυασμό με
την άνοδο του πολιτιστικού τουρισμού και την αυξανόμενη επαγγελματοποίηση
πολλών μουσείων και ιστορικών κοινωνιών έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη του τομέα
(Public history, 2011).
Στις Η.Π.Α., η γέννηση του τομέα της δημόσιας ιστορίας στα ακαδημαϊκά
προγράμματα εντοπίζεται στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα
Μπάρμπαρα, όπου ο Robert Kelley, ένα μέλος του διδακτικού προσωπικού του τομέα
ιστορίας, έλαβε επιχορήγηση του Ιδρύματος Rockefeller το 1976, ώστε να
δημιουργηθεί ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα για την κατάρτιση νέων ιστορικών στον
δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Η δημιουργία του επαγγελματικού περιοδικού The
Public Historian, το 1978, και η ίδρυση του Εθνικού Συμβουλίου για τη Δημόσια
Ιστορία (National Council on Public History) το 1979 συνέβαλαν περαιτέρω στο να
εισαχθούν στην ακαδημία όλο και περισσότεροι ιστορικοί που έκλιναν προς τους
τομείς της δημόσιας ιστορίας, ενώ παράλληλα προκάλεσαν στους απομονωμένους
επαγγελματίες εκτός ακαδημίας την αίσθηση, ότι μοιράζονταν μεταξύ τους μια σειρά
αποστολών, εμπειριών και μεθόδων. Η δημόσια ιστορία στον Καναδά έχει
ακολουθήσει μια παρόμοια τροχιά με πολλούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της
εμπειρίας της ακαδημαϊκής «κρίσης θέσεων εργασίας» στη δεκαετία του 1970 και της
σημασίας της κυβέρνησης ως πηγή απασχόλησης για τους δημόσιους ιστορικούς. Το
1983, το Πανεπιστήμιο του Waterloo δημιούργησε ένα ανώτερο πανεπιστημιακό
πρόγραμμα στη Δημόσια Ιστορία (το οποίο δεν υπάρχει πλέον), έπειτα ακολούθησε
το Πανεπιστήμιο του Δυτικού Οντάριο το 1986, και του Carleton University το 2002.
Η δημόσια ιστορία υπάρχει, επίσης, ως αναγνωρισμένος τομέας στην Αυστραλία και
σε μικρότερο βαθμό στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη. Το 2010, μάλιστα,
σχηματίστηκε η Διεθνής Ομοσπονδία για τη Δημόσια Ιστορία (The International
Federation for Public History), η οποία επιδιώκει να διευρύνει τις διεθνείς ανταλλαγές
σχετικά με την πρακτική και τη διδασκαλία της δημόσιας ιστορίας (DeRuyver, 2000;
Public history, 2011).
Η δημόσια ιστορία συνεχίζει να αναπτύσσεται στην εποχή μας. Σήμερα,
υπάρχουν σε ολόκληρο τον κόσμο κυρίως στις Η.Π.Α., την Αγγλία και τον
Καναδά πολλά προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών με τη
θεματική της. Σ’ αυτά οι δημόσιοι ιστορικοί λαμβάνουν ακαδημαϊκή εκπαίδευση που
τους προετοιμάζει για ιστορική εργασία σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, όπως η
εκπαίδευση, ο σχεδιασμός εκθεμάτων-μουσείων, η παρουσίαση, η διατήρηση και
διαχείριση ιστορικών εγγράφων-αρχείων, η συμβουλευτική σε ζητήματα πολιτικής
και νομικών υποθέσεων, η δημιουργία ντοκιμαντέρ και προγραμμάτων στα μέσα
ενημέρωσης, η αρχαιολογία, αλλά και ο σχεδιασμός ιστοσελίδων. Κάποιες από τις
ικανότητες που αναπτύσσουν είναι η αφηγηματική επικοινωνία, η επιθυμία για
εκτεταμένη έρευνα, το ενδιαφέρον για την επίλυση προβλημάτων, η δύναμη της
εννοιολόγησης (conceptualazation). Εκπαιδεύονται με τέτοιο τρόπο ώστε, να κάνουν
καλές παρουσιάσεις, να μαθαίνουν γρήγορα και να κατανοούν τις έννοιες, να
αποκτούν ένα εύρος γενικών γνώσεων, τις οποίες μπορούν εύκολα να διαχειριστούν,
να κατανοούν τον τρόπο λειτουργίας της ευρύτερης κοινωνίας και να αποκτούν
συνθετική σκέψη. Έτσι, οι δημόσιοι ιστορικοί μπορούν να εργαστούν όχι μόνο ως
ιστορικοί, αλλά και ως σύμβουλοι σε κυβερνητικούς οργανισμούς, σε κρατικούς
φορείς και σε δημόσιες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις, καθώς κατέχουν πολλές δεξιότητες
(Kelley, 1978: 21).
Στόχος των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι μέσω της εκπαίδευσης που παρέχουν
για τη δημόσια ιστορία, η ιστορική μέθοδος να καταστεί ένα ουσιαστικό στοιχείο για
τη λήψη αποφάσεων στη δημόσια σφαίρα και η ιστορική συνείδηση να παίζει πλέον
ένα σημαντικό ρόλο στην καθημερινή διεκπεραίωση υποθέσεων της κοινωνίας
(Kelley, 1978: 19-20). Αξιοσημείωτο, είναι το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει
υπάρξει ένα αυξανόμενο σώμα υποτροφιών στη δημόσια ιστορία,
συμπεριλαμβανομένων και ερευνών που είναι αναγνωρισμένες από το ετήσιο
Βραβείο Βιβλίου NCPH.
Ενώ, σε αρκετές χώρες, έχουν διεξαχθεί μελέτες που ερευνούν το πώς οι
άνθρωποι κατανοούν και «προσλαμβάνουν» το παρελθόν, εντείνοντας την αίσθηση
των δημόσιων ιστορικών για το πώς μπορούν να συνδεθούν καλύτερα με το κοινό
μέσω της εργασίας τους (Public history, 2011).

1.4. Θεωρίες μάθησης και «δημόσια ιστορία»

Οι διαδικασίες με τις οποίες κάποιος ιστορικός ή μη επαγγελματίας συμμετέχει

στη μελέτη και τη συγγραφή της δημόσιας ιστορίας βασίζονται στις σύγχρονες
κονστρουκτιβιστικές και κοινωνιογνωστικές θεωρίες μάθησης, όσο και στις θεωρίες
του Jerome Bruner, του Albert Bandura, του Lev Vygotsky, του Jean Piaget και
άλλων σημαντικών ερευνητών που μέσω των θεωριών τους συγκρότησαν και το
επιστημολογικό υπόβαθρο της δημόσιας ιστορίας. Οι θεωρίες μάθησης που
συνδέονται με τη δημόσια ιστορία είναι πολλές και αναφέρονται στο πώς οι άνθρωποι
αποκτούν και πώς μεταφέρουν την ιστορική γνώση. Οι πρώτες θεωρίες που
σχετίζονται με τη δημόσια ιστορία είναι οι «μπιχεβιοριστικές-συμπεριφοριστικές», οι
οποίες παρέχουν τις πρώτες πληροφορίες για το πώς μαθαίνουν οι άνθρωποι,
βασίζονται δηλαδή στη μεταβίβαση της μάθησης. Οι μπιχεβιοριστές θεωρούν ότι η
γνώση αποκτάται πιο αποτελεσματικά από την παροχή ειδικών τμημάτων των
πληροφοριών στην κατάλληλη έκταση. Σημαντικές για τη διαδικασία μελέτης και
συγγραφής της δημόσιας ιστορίας είναι και οι «γνωστικές θεωρίες» (cognitive
theories-Cognitivism), οι οποίες δίνουν έμφαση στις νοητικές διαδικασίες. Οι
νοητικές διαδικασίες περιλαμβάνουν την διορατικότητα (insight), την πληροφόρηση,
την επεξεργασία (processing), τη μνήμη (memory) και τη νόηση (perception). Οι
κύριοι υποστηρικτές των γνωστικών θεωριών είναι οι Tolman, Kaffka, Kohler,
Lewin, Piaget, Ausubel και Bruner. Με βάση τις παραπάνω θεωρίες, οι νέες
πληροφορίες πρέπει να ερμηνεύονται με βάση την προηγούμενη γνώση και τις
συμμεριζόμενες αντιλήψεις (shared perspectives). Έτσι, η υπάρχουσα γνωστική δομή
είναι η αρχή της μεστής νοήματος μάθησης (meaningful learning) (Savin-Baden &
Major, 2004: 23-25; Μαυροσκούφης, 2008α: 11-23).
Η εξέταση της δημόσιας ιστορίας επηρεάζεται, όμως, κυρίως από τα γονιμότερα
στοιχεία της θεωρίας του «εποικοδομισμού ή κονστρουκτιβισμού». Η θεωρία του
κοινωνικού κονστρουκτιβισμού δίνει έμφαση στη σημασία που έχει το κοινωνικό
πλαίσιο και οι πολιτιστικές αξίες για την κατασκευή της γνώσης. H αναζήτηση της
αντικειμενικής κοινωνικής πραγματικότητας και της αντικειμενικής αλήθειας δεν
έχουν κανένα νόημα, καθώς αποτελούν κοινωνικές και πολιτισμικές κατασκευές
(Ιωσηφίδης, 2003: 34). Με βάση την παραπάνω θεώρηση, η εμπειρία, η γνώση, η
μάθηση, η διδασκαλία και η γλώσσα στον κοινωνικό κονστρουκτιβισμό είναι
κοινωνικά καθορισμένες (Ράπτης & Ράπτη, 2006: 92). Βασική αρχή της
συγκεκριμένης θεωρίας μάθησης είναι ότι το κάθε άτομο μαθαίνει οικοδομώντας τη
δική του γνώση με το δικό του τρόπο, με τις ενεργητικές διανοητικές διεργασίες και
την αξιοποίηση των εμπειριών του, καθώς η γνώση θεωρείται ατομική υπόθεση. Τα
μόνα μέσα που διαθέτει ο μαθητής είναι οι αισθήσεις του, μέσω των οποίων
αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του και οικοδομεί σταδιακά μια εικόνα για τον κόσμο.
Το κάθε άτομο έχει τα δικά του ενδιαφέροντα και τους δικούς του μαθησιακούς
στόχους, το δικό του ατομικό τρόπο μάθησης και στρατηγικές μάθησης
(Μαυροσκούφης, 2008α: 17). Η γνώση δεν είναι μια απλή καταγραφή της
πραγματικότητας, αλλά μια εποικοδόμηση αυτής. Οι αποδέκτες της δημόσιας
ιστορίας έχουν την ευκαιρία να οικοδομήσουν μόνοι τους τη γνώση και να κάνουν
συγκρίσεις με τις γνώσεις άλλων ατόμων. Επιπλέον, μπορούν να βελτιώσουν τη
γνώση τους αποκτώντας προσωπικές εμπειρίες. Πιο συγκεκριμένα, οι μελετητές του
πεδίου της δημόσιας ιστορίας έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε αυθεντικές
συνθήκες μάθησης, όπου οι μέθοδοι και τα αποτελέσματα της μάθησης δεν είναι
προκαθορισμένα, αλλά μπορούν να διαφέρουν ανάλογα με τον κάθε μαθητευόμενο.
Μ΄ αυτόν τον τρόπο, δύνανται να μάθουν σχετικά με ένα ιστορικό ζήτημα και να
κάνουν τους δικούς τους συσχετισμούς, όπως για παράδειγμα γιατί να είναι
σημαντικό σήμερα ένα ιστορικό γεγονός του παρελθόντος. Παράλληλα, μέσω του
κονστρουκτιβισμού ενθαρρύνεται η κριτική σκέψη και δημιουργούνται ενεργοί
μαθητευόμενοι με κίνητρα μάθησης (Rubin, 2007: 15-18; Savin-Baden & Major,
2004: 25-30).
Βασικός εκπρόσωπος του εποικοδομισμού είναι ο Lev Vygotsky με τη θεωρία
του «Κοινωνικού Εποικοδομητισμού ή της Κοινωνικής Ανάπτυξης» 8 (Social
Constructivism-Social Development Theory), όπου η γνώση οικοδομείται από τη
συλλογική προσπάθεια και συνεργασία και η γνωστική ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα
κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Savin-Baden & Major, 2004: 25-30). Επιπλέον, ο
Vygotsky υποστήριζε ότι οι μαθητές είναι βαθιά επηρεασμένοι από τις κοινωνικές και
ιστορικές συνθήκες της ζωής τους. Θεωρούσε, δηλαδή, πως για να καταφέρει ένας
εκπαιδευτής να μεταδώσει ακαδημαϊκή γνώση στους μαθητευομένούς του θα πρέπει
να στηριχτεί στις προσωπικές και κοινωνικές τους εμπειρίες και γνώσεις, αλλά και
στην παροχή συγκεκριμένων οδηγιών και μέσων υποστήριξης σ’ αυτούς να τους
παρέχει, με άλλα λόγια, την υποστήριξη και την καθοδήγησή του (scaffolding)
(Rubin, 2007: 15-18). Εισάγει, λοιπόν, τον κοινωνικό κονστρουκτιβισμό και
διαμορφώνει μια κοινωνικοπολιτιστική προσέγγιση της νόησης, υποστηρίζοντας ότι η
νοητική ανάπτυξη συνδέεται στενά με την ιστορικοκοινωνική διάσταση και το
πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο αυτή λαμβάνει χώρα. Σύμφωνα με τη θεωρία του, η
νοητική ανάπτυξη δεν οφείλεται μονάχα στο νοητικό εξοπλισμό του κάθε ατόμου,
αλλά και στα κοινωνικά γεγονότα και στα πολιτισμικά μέσα με τις σημασίες τους, οι
οποίες εσωτερικεύονται από κάθε άτομο (Ράπτης & Ράπτη, 2006: 109-110).
Στο σημείο αυτό, δεν πρέπει να παραλειφθεί και η «Αναπτυξιακή θεωρία» του
Piaget (Genetic Epistemology), η οποία αποτέλεσε το βασικό υπόβαθρο του

8
Ιδιαίτερη επιρροή ασκεί η «Ζώνη της Επικείμενης Ανάπτυξης» του Vygotsky, που
ορίζεται ως η δυνατότητα υπέρβασης της γνωστικής ανάπτυξης σε μια καθορισμένη
στιγμή. Η απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό επίπεδο εξέλιξης, όπως καθορίζεται
από την ικανότητα να λύσει το παιδί το πρόβλημα με τις δικές του δυνάμεις και το
επίπεδο της δυνατότητάς του να το λύσει με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού
παραπέμπει στη Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης του Vygotsky. Ουσιαστικά, αυτό που
κάνει ο μαθητής από κοινού, αύριο θα είναι σε θέση να το κάνει μόνος του (Τσακίρη
& Καπετανίδου, 2007: 35-38).
εποικοδομισμού (Μαυροσκούφης, 2008α: 11-23). Ο Piaget μέσω της θεωρίας του
διατυπώνει την άποψη ότι οι δομές οικοδομούνται προοδευτικά μέσω της
αλληλεπίδρασης του υποκειμένου και των αντιδράσεων του αντικειμένου. Η
«Αναπτυξιακή θεωρία» Piaget είναι μια σύνθεση εμπειρισμού και ορθολογισμού,
σύμφωνα με την οποία οι δομές οικοδομούνται την ίδια ώρα που το υποκείμενο
«διαβάζει» τον κόσμο. Οτιδήποτε, δηλαδή, συμβαίνει στον εξωτερικό κόσμο
αλληλεπιδρά με αυτό που συμβαίνει μέσα στο υποκείμενο. Έτσι, ορίζει τη γνώση ως
το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ του υποκειμένου και των διάφορων
αντικειμένων. Υποστηρίζει, ακόμη, πως το παιδί συλλαμβάνει τις έννοιες των
αντικειμένων με τις προγενέστερες γνώσεις και εμπειρίες του· σε αντίθετη περίπτωση
κάθε πληροφορία, που θα λάμβανε το άτομο από την πραγματικότητα, θα
αποτελούσε ένα αποκομμένο γεγονός. Τέλος, ο Piaget προτείνει τις ενεργητικές
μεθόδους διδασκαλίας για την εκπαίδευση και τη μάθηση που βασίζεται στην
κατανόηση και την ανακάλυψη, την «ανακαλυπτική μάθηση» (Κουτσούκος &
Σμυρνέου, 2007: 75-78). Ωστόσο, ο Bruner ήταν εκείνος που θεμελίωσε τη θεωρία
του «κοντστρουκτιβισμού» (Constructivist Theory), υποστηρίζοντας ότι για τη
μάθηση σημασία έχουν οι «δομές» του γνωστικού αντικειμένου, που μπορεί να
διδαχθούν σε όλες σχεδόν τις ηλικίες μέσω της σπειροειδούς οργάνωσης της ύλης και
της διδασκαλίας. Ο Bruner τόνισε ότι η διδασκαλία πρέπει να προσαρμόζεται στις
εμπειρίες των μαθητών και στα πλαίσια εκείνα που τους καθιστούν ικανούς για
μάθηση. Για το λόγο αυτό η διδασκαλία είναι σκόπιμο να σχεδιάζεται έτσι, ώστε να
διευκολύνει την εξαγωγή συμπερασμάτων με το να οδηγεί τους μαθητές να
πηγαίνουν πέρα από τα δεδομένα και να υπερβαίνουν τα πληροφοριακά κενά (όπως
στο Μαυροσκούφης, 2005α: 260). Κατά τον Bruner, λοιπόν, γνώση είναι κυρίως η
διαδικασία και όχι τόσο το αποτέλεσμα. Ο ίδιος είναι υποστηρικτής της
«ανακαλυπτικής μάθησης» (Discovery Learning), σύμφωνα με την οποία
ενεργοποιείται η διαισθητική σκέψη των μαθητών σχετικά με την επίλυση
προβλημάτων της καθημερινής ζωής. Ουσιαστικά, δηλαδή, το παιδί δεν ανακαλύπτει
καινούρια γνώση, αλλά παρατηρεί, υποθέτει, δοκιμάζει ερμηνείες και καταλήγει μόνο
του σε κάποιες περιπτώσεις καθοδηγούμενο από τον εκπαιδευτικό και σε κάποιες
άλλες όχι, όπου ο μαθητής είναι υπεύθυνος για την πορεία της έρευνάς του-, με τους
δικούς του τρόπους, να παράγει την επιθυμητή γνώση. Ο μαθητής, δηλαδή, ενεργεί
σαν μικρός επιστήμονας και η εμπειρία του αυτή της μάθησης μέσω της
ανακάλυψης της γνώσης έχει, ως συνέπεια, την προώθηση της μαθησιακής αρχής
της αυθεντικότητας. Η ανακάλυψη της γνώσης από τον ίδιο κινητοποιεί τα εσωτερικά
του κίνητρα και του παρέχει τη δυνατότητα να κατανοήσει και να σχηματίσει το δικό
του γνωστικό μοντέλο (Ράπτης & Ράπτη, 2006: 124-125). Η ανακαλυπτική
διαδικασία επηρεάζεται και από εξωγενείς παράγοντες, όπως το πολιτιστικό
περιβάλλον του μαθητή και ο τρόπος οργάνωσης της διδασκαλίας (Μαυροσκούφης,
2008α: 11-23).
Μία άλλη όψη της κονστρουκτιβιστικής θεωρίας αποτελεί και ο «Ριζοσπαστικός
κονστρουκτιβιαμός» (Radical Constructivism) του E. Von Glasersfeld, σύμφωνα με
τον οποίο η διαδικασία της μάθησης είναι καθαρά υποκειμενική υπόθεση· το άτομο
οικοδομεί μόνο του τη γνώση. Γι’ αυτό το λόγο, πρωταρχικής σημασίας ζητούμενο
για τον εκπαιδευτικό θα πρέπει να είναι η αναζήτηση ευκαιριών, ώστε να εμπλέκει
τους μαθητές του σε δραστηριότητες αυτόνομης μάθησης, ανάλογους με τους
τρόπους της σκέψης και τα ενδιαφέροντά τους (Μαυροσκούφης, 2008α: 11-
23,·Κουνέλη, 2008: 121).
Το συμπέρασμα, το οποίο προκύπτει, είναι ότι σύμφωνα με τον
κονστρουκτιβισμό, το κάθε άτομο κατασκευάζει τη δική του προσωπική γνώση,
δηλαδή ερμηνεύει την πραγματικότητα με το δικό του τρόπο, ο οποίος εξαρτάται από
τις ιδέες και τις νοητικές του δομές. Η γνώση οικοδομείται από τον ίδιο τον μαθητή
και δεν μεταβιβάζεται παθητικά σ’ αυτόν. Ως αποτέλεσμα, ο μαθητής γίνεται ο
πρωταγωνιστής της διαδικασίας μάθησης και έτσι, παραμερίζεται η παραδοσιακή
διδακτική μέθοδος, που ήθελε από τη μία μεριά τον εκπαιδευτικό πρωταγωνιστή και
από την άλλη, τον μαθητή παθητικό αποδέκτη μηνυμάτων και πληροφοριών. Η
γνώση εδώ είναι υποκειμενική, με την έννοια ότι κατά τη διεξαγωγή της διδασκαλίας
οι ενέργειες του εκπαιδευτικού προκαλούν ποικίλα μηνύματα-ερεθίσματα στους
μαθητές, τα οποία εκλαμβάνονται διαφορετικά από τον καθένα. Μέσω αυτής της
διαδικασίας, κάθε άτομο οικοδομεί τη δική του γνώση, η οποία πιθανώς διαφέρει από
τη γνώση των άλλων. Επομένως, ο κονστρουκτιβισμός με τη διδασκαλία δεν στοχεύει
στην απόλυτη μία και μοναδική, αντικειμενική αλήθεια, αλλά αντίθετα στις πολλές,
υποκειμενικές αλήθειες των εμπειριών του καθενός ατόμου (Κόκκοτας, 1989: 300).
Τα βασικότερα χαρακτηριστικά, βέβαια, του κονστρουκτιβισμού που κρίνονται
σημαντικά για τη διδασκαλία και τη μάθηση είναι ότι οι συνθήκες και το περιβάλλον
της μάθησης, οι δεξιότητες, τα περιεχόμενα και τα καθήκοντα πρέπει να βρίσκονται
σε αλληλεξάρτηση, να είναι «αυθεντικά» και να αναπαριστούν την πολυπλοκότητα
του «πραγματικού κόσμου». Επιπλέον, οι πρωτογενείς πηγές των δεδομένων πρέπει
να χρησιμοποιούνται με τρόπο που να εγγυώνται την αίσθηση αυθεντικότητας και
πολυπλοκότητας και τέλος, η αξιολόγηση να είναι αυθεντική και να σχετίζεται άμεσα
με τη διδασκαλία. Οδηγούμαστε έτσι, στην κρίση ότι κεντρική έννοια στη
συγκεκριμένη θεωρία μάθησης, όπως και σε άλλες, είναι η «αυθεντική μάθηση»
(Authentic learning). Ως «αυθεντική μάθηση και εμπειρία» θεωρείται:

«η εμπειρία που δίνει στους μαθητές την ευκαιρία να έρθουν σε άμεση επαφή με γεγονότα,
αντικείμενα, διαφορετικούς τρόπους σκέψης, διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε αυθεντικό
μαθησιακό περιβάλλον (για παράδειγμα αναζήτηση υλικού και έρευνα σε αρχεία ή
βιβλιοθήκες, επιτόπια έρευνα σε μουσεία ή ιστορικούς τόπους) με αποτέλεσμα να παράγουν
νέα γνώση» (Μαυροσκούφης, 2008α: 18-21). \

Αυτή πραγματοποιείται, όταν ο εκπαιδευτικός παρέχει τις κατάλληλες ευκαιρίες,

αλλά και την αναγκαία στήριξη, ώστε όλοι οι μαθητές να μπορούν να συμμετέχουν
σε ερευνητικές δραστηριότητες, τις οποίες κατευθύνουν στο μεγαλύτερο βαθμό οι
ίδιοι, να πάρουν μέρος σε καταστάσεις επίλυσης προβλημάτων του πραγματικού
κόσμου, να στοχαστούν, να διευρύνουν τη μάθησή τους, όπως επίσης και να
καλλιεργήσουν την κριτική και δημιουργική τους σκέψη (Lombardi, 2007; Peterson
et al., 2002). Οι μαθησιακές δραστηριότητες πρέπει να έχουν πραγματικό σκοπό και
να συνδέονται με πραγματικές καταστάσεις, έτσι ώστε οι προσπάθειές που
καταβάλουν οι μαθητές να αποκτούν νόημα και να μην είναι αποκομμένες από την
πραγματικότητα. Η «αυθεντική μάθηση» συντελείται, λοιπόν, μέσα σε ένα
ρεαλιστικό-αυθεντικό πλαίσιο, όπου οι μαθησιακές εμπειρίες θα έχουν ουσιαστικό
νόημα και αληθινό σκοπό για τους ίδιους τους μαθητές (Lynch, 2003).
Οι «κοινωνιογνωστικές θεωρίες μάθησης» επηρεάζουν με τις βασικές παραδοχές
τους, εξίσου, τον τρόπο προσέγγισης της δημόσιας ιστορίας. Ο Bandura με τη
«θεωρία της κοινωνικής μάθησης» (Social Learning Theory) δίνει έμφαση στην
παρατήρηση και την ταξινόμηση των πληροφοριών, των στάσεων και των
συναισθηματικών αντιδράσεων των άλλων, εξηγώντας την ανθρώπινη συμπεριφορά
με όρους αλληλεπίδρασης μεταξύ γνωστικών, συμπεριφορικών και περιβαλλοντικών
επιδράσεων. Ο Bandura υπογραμμίζει στη θεωρία του τις έννοιες της «προσοχής»,
της «συγκράτησης», της «μηχανικής αναπαραγωγής» και των «κινήτρων»
(Μαυροσκούφης, 2008α: 15). Οι κοινωνιογνωστικές θεωρίες μάθησης, όπως βέβαια
και οι κονστρουκτιβιστικές, δίνουν έμφαση στη διαδικασία της «κατανόησης», η
οποία βρίσκεται στην αλληλεπίδραση των ανθρώπων με το περιβάλλον τους, οπότε
αυτό που τελικά κατανοούν είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ
περιεχομένου, πλαισίου της μάθησης, δραστηριοτήτων, σκοπών και στόχων.
Επιπλέον, τονίζουν ότι η γνώση αναπτύσσεται μέσω της κοινωνικής
διαπραγμάτευσης (Μαυροσκούφης, 2010: 145).
Παράλληλα, η θεωρία «των Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης» (theory of Multiple
Intelligences) του H.Gardner άσκησε τη δική της επιρροή στην προσέγγιση της
δημόσιας ιστορίας. Η συγκεκριμένη θεωρία υποδεικνύει ότι η νοημοσύνη είναι ένα
κράμα από νοητικές ικανότητες, που είναι διακριτές και ανεξάρτητες, αλλά δρουν
αλληλοσυμπληρωματικά και έτσι μόνο καθιστούν το άτομο ικανό να επιλύει
προβλήματα και να κατασκευάζει προϊόντα. Τα κριτήρια, δηλαδή, αποτίμησης της
νοημοσύνης αποτελούν η ευχέρεια επίλυσης προβλημάτων και κατασκευής
προϊόντων. Με βάση, λοιπόν, αυτά τα δύο κριτήρια ορίζεται από τον Gardner τι είναι
νοημοσύνη. Πιο αναλυτικά, με τη θεωρία του θέτει υπό αμφισβήτηση την έννοια της
νοημοσύνης ως μιας σταθερής παραμέτρου που μπορεί να μετρηθεί με κάποιο τεστ
και εντάσσει τη θεωρία του στις πολυπαραγοντικές θεωρίες. Οι ικανότητες που
συμπράττουν στη λειτουργία της νοημοσύνης είναι πολλές και διακριτές. Όσες,
μάλιστα, πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια αποτελούν, κατά τον Gardner, ειδικό τύπο
νοημοσύνης. Οι τύποι νοημοσύνης που έχει αναγνωρίσει είναι οκτώ: η γλωσσική, η
λογικο-μαθηματική, η χωρική, η κιναισθητική, η μουσική και η ενδο-προσωπική, η
δια-προσωπική και η νατουραλιστική νοημοσύνη. Οι οκτώ τύποι νοημοσύνης
βρίσκουν διδακτική εφαρμογή σε ποικίλες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. Ως
κατακλείδα, πρέπει να επισημανθεί ότι η δυναμική σύμπραξη των πολλαπλών τύπων
νοημοσύνης δίνει τη συνισταμένη της νοημοσύνης εν δράσει (Ματσαγγούρας, 2006:
285-296, Rubin, 2007: 15-18). Πέρα, όμως, από την θεωρία των πολλαπλών μορφών
νοημοσύνης, ο Gardner έδωσε έμφαση στην αυθεντική μάθηση, προτείνοντας το
μοντέλο της γνωστικής μαθητείας, το οποίο στοχεύει στην ανάπτυξη εννοιών και
δεξιοτήτων μέσα από συνεχείς αυθεντικές δραστηριότητες (Brandt, 1993: 4-7). Για να
είναι, όμως, πληρέστερο το παιδαγωγικό πλαίσιο για την κατανόηση του τρόπου
προσέγγισης της δημόσιας ιστορίας πρέπει να ληφθεί υπόψη και μία νεότερη θεωρία
μάθησης, αυτή της «διαμεσολαβητικής δράσης» (Mediated Action) των K. Barton και
L. Levstik. Μέσω της θεωρίας τους οι δύο παιδαγωγοί αναδεικνύουν το ρόλο των
υποκειμένων που επιλέγουν να ενεργοποιήσουν το επιθυμητό γι’ αυτά πολιτισμικό
εργαλείο9, από αυτά που βρίσκονται στη διάθεσή τους. Η ακριβής διατύπωση τίθεται
ως εξής: «Η θεωρία της διαμεσολαβητικής δράσης εφιστά την προσοχή στις
συγκεκριμένες πράξεις των ανθρώπων, στους φορείς που είναι υπεύθυνοι για αυτές
τις πράξεις, στα πολιτισμικά εργαλεία που τους βοηθούν και τους περιορίζουν, στους
σκοπούς τους και στο κοινωνικό περιβάλλον τους» (Barton & Levstik, 2008: 12). Οι
φορείς δράσης δεν περιορίζονται στις ισχύουσες δομές νοοτροπιών του
περιβάλλοντός τους, αλλά επιλέγουν ένα συνδυασμό στοιχείων ο οποίος
διαμορφώνεται κάθε φορά ανάλογα με τις περιστάσεις που ενεργοποιούν ανάλογα
με τις επιθυμίες και τις δυνατότητές τους, εφόσον εκφράζονται σε ένα συγκεκριμένο
σύνολο σχέσεων και δραστηριοτήτων. Το νοούν υποκείμενο προσλαμβάνει, δηλαδή,
τον κόσμο μέσω της επιρροής που δέχεται από τα πολιτισμικά εργαλεία. Η επίγνωση

9
Ως πολιτισμικά εργαλεία νοούνται τα αφηγήματα, οι αφηγηματικοί τρόποι, οι
θεωρίες, οι ιδέες, τα ιδεολογήματα, οι αναπαραστάσεις, οι προκαταλήψεις, τα
μυθεύματα, οι οπτικές, οι αξίες, οι τόποι αναφοράς, τα μοντέλα σκέψης, αλλά και τα
πρότυπα δράσης ή συμπεριφοράς (Κόκκινος & Γατσωτής, 2010β: 100).
των ορίων και των δυνατοτήτων των νοητικών εργαλείων που χρησιμοποιεί το άτομο
σε περιβάλλον έλλογης αντιπαράθεσης και έντονης διάδρασης, όπως συμβαίνει στη
δημόσια ιστορία, είναι απαραίτητο εφόδιο για την προσέγγισή της (Κόκκινος &
Γατσωτής, 2010β: 99-101).
Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι η δημόσια ιστορία βασίζεται κυρίως στις
προσεγγίσεις του κονστρουκτιβισμού, στην «ανακαλυπτική» μάθηση του Bruner,
αλλά και στη νεότερη θεωρία μάθησης, την «αυθεντική». Ο παιδαγωγός που
ασχολήθηκε με την αυθεντικότητα στη μαθησιακή διαδικασία ήταν ο Newmann. Στο
έργο του, επεξεργάστηκε ποικιλοτρόπως την έννοια της αυθεντικότητας και
παράλληλα, ανέπτυξε συγκεκριμένα κριτήρια της αυθεντικής μάθησης και
διδασκαλίας· ενώ υπέδειξε και διάφορες δραστηριότητες αυθεντικής αξιολόγησης. Ο
Newmann συνδέει την αυθεντική με την ενεργητική μάθηση, διότι τα άτομα καθώς
ενεργούν, μαθαίνουν και κατασκευάζουν νοήματα. Μέσω πολλών ερευνών ο
Newmann κατέληξε στη διαπίστωση ότι η αυθεντικότητα στις δραστηριότητες
μάθησης επιτυγχάνεται μέσω τριών κριτηρίων: την «οικοδόμηση της γνώσης»
(construction of knowledge), την «επιστημονική διερεύνηση» (disciplined inquiry)
και την «αξία της μάθησης πέρα από το σχολείο» (value beyond school). Το πρώτο
κριτήριο σχετίζεται με το γεγονός ότι όλα τα άτομα οικοδομούν τη γνώση μέσω των
προσωπικών τους εμπειριών. Τα άτομα επιλύουν πραγματικά προβλήματα,
αντιμετωπίζουν τις εκάστοτε προκλήσεις και εν τέλει, παράγουν γνώση. Όσον αφορά
την επιστημονική διερεύνηση, σ΄ αυτήν τα άτομα αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε
πρόκληση με τη διερεύνηση των στοιχείων της. Το στάδιο αυτό προϋποθέτει, βέβαια,
την κατοχή προηγούμενων γνώσεων από την πλευρά των μαθητών, που θα οδηγήσει
μέσω της επιστημονικής έρευνας στην κατανόηση, στην ανάπτυξη απόψεων και στην
εξαγωγή συμπερασμάτων των μαθητών. Τέλος, το τρίτο κριτήριο αφορά την αξία της
μάθησης πέρα από τα πλαίσια του σχολείου, δηλαδή, τη μάθηση που έχει άμεση
σχέση με την πραγματική ζωή των μαθητών. Ουσιαστικά, ο Newmann αναφέρεται
στις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις διαδικασίες, οι οποίες έχουν άμεση εξάρτηση όχι
μόνο με τα ενδιαφέροντα των μαθητών, αλλά με την ίδια τη ζωή τους. Βάσει όλων
των παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι η «αυθεντική» μάθηση βασίζεται σε μαθησιακές
δραστηριότητες που στηρίζονται στην προηγούμενη γνώση των μαθητών και
σχετίζονται με τη ζωή τους. Ο Newmann, λοιπόν, υπογραμμίζει με τη θεωρία του την
αξία και τη σχέση της μάθησης με τον πραγματικό κόσμο (Newmann et al., 1995: 4-
10).
1.5. Η «δημόσια ιστορία» ως μέσο επαναπροσδιορισμού της ιστορικής
κουλτούρας

Διανύοντας τη δεύτερη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, στην καρδιά του
«Τρίτου Πολιτισμού», όπως τον αποκαλούν πολλοί του πολιτισμού, δηλαδή, της
νέας υψηλής τεχνολογίας, της μικροηλεκτρονικής, της μοριακής φυσικής και της
γενετικής εμφανίζονται σημαντικές αλλαγές που επηρεάζουν ολόκληρο τον
κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό οικοδόμημα. Όσον αφορά την επιστήμη της
ιστορίας κάποια από τα καίρια ερωτήματα που προκύπτουν σήμερα είναι τα εξής:
Ποιες αλλαγές/ προκλήσεις της ιστορίας θα συμβάλουν στην ανάπτυξη ιστορικής
σκέψης και συνείδησης, συμβατής με τη σημερινή κοινωνία της γνώσης, της
παγκοσμιοποίησης, της διεθνοποίησης της οικονομίας και της αλληλεπίδρασης των
πολιτισμών; Ποια ιστορία απαιτεί η νέα πολυπολιτισμική και δυνητικά
διαπολιτισμική κοινωνία, η κοινωνία της γνώσης, της παγκοσμιοποίησης, της
διεθνοποίησης της οικονομίας και της αλληλεπίδρασης των πολιτισμών; Ποια είναι
τα σημερινά εργαλεία και σύγχρονα μέσα για τη μελέτη του παρελθόντος και πώς
τυχόν επιτυγχάνεται η ακρίβεια παράστασής του; Πώς αντιλαμβάνεται ο σημερινός
ιστορικός τις θεωρητικές συγκρούσεις ανάμεσα στην ιστορία των γεγονότων και στη
«Νέα Ιστορία» που αναδύθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα; Τι αντίκτυπο έχουν όλα
αυτά στη σχολική ιστορία και πώς αντιλαμβάνονται οι διδάσκοντες το μάθημα της
ιστορίας, την ανάπτυξη της ιστορικής παιδείας και συνείδησης στο σημερινό μαθητή;
Ο σημερινός επιστημονικός διάλογος, που αναπτύσσεται στο πεδίο της ιστορικής
έρευνας, βρίθει από τέτοιου είδους ερωτήματα, προκειμένου να αποδείξει την
αναγκαιότητα επαναπροσδιορισμού των ορίων της ιστορίας και, κατά συνέπεια, των
στόχων της σύγχρονης ιστορικής εκπαίδευσης (Κουνέλη, 2008: 71-73).
Οι εξελίξεις στη διδακτική της ιστορίας αμφισβήτησαν τον αφηγηματικό,
εθνοκεντρικό και φρονηματιστικό χαρακτήρα της ιστορίας και έδωσαν έμφαση σε
εκείνες τις διδακτικές προσεγγίσεις που θα ανέπτυσσαν την κριτική σκέψη του
μαθητή και θα τον προετοίμαζαν για ένα σκεπτόμενο πολίτη απαλλαγμένο από
εθνικιστικά και ρατσιστικά στερεότυπα. Οι έρευνες της Γνωστικής Ψυχολογίας
ασκούν αποφασιστική επίδραση στην όλη αυτή εξελικτική διαδικασία και
μετατοπίζουν πλέον το κέντρο βάρους από το περιεχόμενο στη δομή της γνώσης.
Ενώ, οι ραγδαίες πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές και τεχνολογικές
αλλαγές στη δεκαετία του 1990 ωθούν τη διδασκαλία του μαθήματος προς τη
«στοχαστοκριτική» προσέγγιση. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθούν οι ριζικές
αλλαγές στο επιστημονικό τοπίο, τόσο το ιστοριογραφικό (νέες ιστοριογραφικές
πρακτικές και οι επιστημολογικές τους προκείμενες, όπως η γλωσσική στροφή, η
προφορική ιστορία κ.α.), όσο και στο παιδαγωγικό (εποικοδομητικές και κοινωνικές
θεωρίες μάθησης, μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τη διδακτική στη μαθησιακή
διαδικασία), οι οποίες επηρέασαν σημαντικά τη φυσιογνωμία της διδακτικής της
ιστορίας. Η ιστορική γνώση παραμένει μεν στον επιστημολογικό πυρήνα της
ιστορίας, διακρίνονται δε οι δομικές ιδιότητές της σε τρεις μεγάλες γνωστικές
κατηγορίες: τη δηλωτική-προτασιακή γνώση (γνώση του περιεχομένου), τη
μεθοδολογική-διαδικαστική γνώση (γνώση των μεθόδων) και την εννοιολογική
γνώση (κατανόηση των ιστορικών εννοιών), η οποία διαπερνά και τις δύο
προηγούμενες. Έτσι, λοιπόν, νέες στρατηγικές διδασκαλίας και μάθησης προωθούν
την προσέγγιση της ιστορικής γνώσης ως σκέψης και ως ενεργητικής διαδικασίας. Η
διδακτική πράξη επιχειρεί πλέον να καταστήσει τους μαθητές «μικρούς ιστορικούς»,
ικανούς να χρησιμοποιούν ιστορικό υλικό και να εφαρμόζουν ιστορικές μεθόδους. Οι
συγκεκριμένες διδακτικές προσεγγίσεις διδασκαλίας της ιστορίας βασίστηκαν στις
παιδαγωγικές απόψεις που υποστήριξαν ότι η αποτελεσματικότητα στη μάθηση δε
συνδέεται μόνο με τις γνώσεις που θα αποκτήσει ο μαθητής, αλλά και με τις
δεξιότητες που θα αναπτύξει, οι οποίες θα του επιτρέψουν να προσδιορίσει, να
κατανοήσει, να αναλύσει και να ερμηνεύσει τα ιστορικά προβλήματα (Γκίκα, 2010:
96-97· Κόκκινος, 2006: 14-15· Μαυροσκούφης, 2004: 139-141).
Η ενσωμάτωση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στη
διδασκαλία και μάθηση της ιστορίας με σκοπό να αποτελέσουν δίαυλο επικοινωνίας
των μαθητών με την ιστορική γνώση, είτε ενισχύοντας την ενεργό μάθηση, είτε
συμβάλλοντας στην ανάπτυξη καινούριων σύνθετων ιστορικών δεξιοτήτων
εγγράφεται ως μία από τις θεματικές περιοχές της σύγχρονης διδακτικής της ιστορίας.
Έτσι, σήμερα η ιστορική εκπαίδευση πραγματώνεται σε μία διαλεκτική σχέση με τις
επιστημονικές εξελίξεις διαφόρων επιστημονικών περιοχών (ιστοριογραφία,
παιδαγωγική, γνωστική και κοινωνική ψυχολογία, κοινωνιολογία της εκπαίδευσης,
εκπαιδευτική πολιτική), έχοντας απέναντί της την έκρηξη του δημοσίου
ενδιαφέροντος για το παρελθόν μια ιστορία, δηλαδή, που διακινείται κυρίως έξω
από το σχολείο καθώς και την «ψηφιακή επανάσταση» των ΤΠΕ που επιδρά
καταλυτικά στον πολιτισμό και την ιστορική εξέλιξη (Κόκκινος, 2006: 11-19·
Κουνέλη, 2008: 71-73· Poster, 2003-2004: 17-32).
Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, παράλληλα με τους διδακτικούς στόχους που
επιδιώκονται κάθε φορά από τη διδασκαλία της ιστορίας πρέπει να λαμβάνεται
υπόψη και ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά προσλαμβάνουν την ιστορική γνώση. Η
ιστορική παιδεία οφείλει να εντάξει τα προδιαμορφωμένα νοητικά σχήματα των
μαθητών στις νέες διδασκόμενες έννοιες και να λάβει υπόψη ότι, για να αναπτύξουν
επαρκή ικανότητα σε ένα αντικείμενο έρευνας, πρέπει να γνωρίζουν τα δεδομένα
στοιχεία και να οργανώσουν τη γνώση με τρόπους που να διευκολύνεται στο μέλλον
η εφαρμογή και ανάκλησή της, όπως αναφέρουν τα πορίσματα του προγράμματος
“How people learn”. Με βάση αυτά τα αποτελέσματα, πρέπει να δοθεί έμφαση στη
διαχείριση και οργάνωση πληροφοριών από τους ίδιους τους μαθητές. Σ’ αυτό το
πλαίσιο, οι ιστοσελίδες ιστορικού περιεχομένου αποτελούν ένα νέο περιβάλλον
μάθησης της ιστορίας, το οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί μετασχηματισμός της
μορφής και του περιεχομένου της ιστορικής γνώσης μέσω ερευνητικών διαδικασιών.
Εξάλλου, η δημιουργία σελίδων διδακτικής της ιστορίας στο διαδίκτυο αναδεικνύει
την τάση διεύρυνσης του αντικειμένου και την προσπάθεια επαναπροσδιορισμού των
διδακτικών πρακτικών. Μέσω αυτής της «προσφοράς» της ιστορικής γνώσης από τον
Παγκόσμιο Ιστό με πολλά, μάλιστα, και ποικίλα ερεθίσματα παρέχεται η ευκαιρία
στους μαθητές να εμπλακούν προσωπικά στο αντικείμενο της μελέτης. Τα
χαρακτηριστικά του νέου αυτού ηλεκτρονικού περιβάλλοντος διδακτικής της
ιστορίας θα μπορούσαν να συνοψιστούν στην αναζήτηση, τη διερεύνηση ιστορικών
δεδομένων και τη σύνθεση ενός πολυτροπικού ιστορικού κειμένου, μιας κειμενικής
και οπτικής αφήγησης. Το ηλεκτρονικό περιβάλλον που ενδείκνυται για τη διδακτική
της ιστορίας δημιουργείται πρωτίστως από την πληθώρα υλικού με ιστορικό
περιεχόμενο, που εντοπίζεται στον Παγκόσμιο Ιστό (Γκίκα, 2010: 97-99·
Μαυροσκούφης, 2004: 139-159). Ενδεικτικά παραδείγματα της ποικιλίας ιστορικών
πληροφοριών που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο είναι τα παρακάτω:
 ιστορικές αφηγήσεις,
 ιστορικές πηγές,
 διαδραστικοί χάρτες,
 διαγράμματα,
 κυβερνητικές αναφορές,
 αρχειακό υλικό,
 δημογραφικοί πίνακες-στατιστικά δημογραφικά στοιχεία και πληθυσμιακά
δεδομένα,
 πινακοθήκες,
 φωτογραφίες και άλλες απεικονίσεις,
 αναπαραστάσεις πεδίων μάχης,
 ιστορικές χρονογραμμές,
 μουσεία,
 εγκυκλοπαίδειες,
 χρονολόγια,
 αρχαιολογικοί χώροι,
 βιβλιοθήκες,
 οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα (π.χ. αρχεία μουσικής ή προφορικές μαρτυρίες
που συνδέονται με ανάλογες ιστορικές περιόδους),
 ενημέρωση για εκδηλώσεις που συνδέονται με ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα,
 forum, blogs και άλλες λίστες επικοινωνίας όπου σχολιάζονται και αξιολογούνται
ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα,
 portal ιστορίας (π.χ. Historynet, Center of History and New Media κ.ά.) όπου
παρουσιάζονται ταυτόχρονα διαφορετικές προσεγγίσεις και οπτικές των ίδιων
ιστορικών γεγονότων (Γκίκα, 2010: 98-99,·Κουνέλη, 2008: 185).
Οι παραπάνω αναρτημένες ιστορικές πηγές θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν σε
ποικίλες διδακτικές προσεγγίσεις. Μέσω αυτών μπορούν, δηλαδή, να προωθηθούν
διαφορετικές «αναγνώσεις» της ιστορίας. Για παράδειγμα, μέσω του υλικού
μουσείων και ιστορικών αρχείων μπορεί να επιτευχθεί η ανακατασκευή του
παρελθόντος και η «ενσυναίσθηση» 10 των μαθητών, ενώ με τους διαδραστικούς
ιστορικούς χάρτες και με τα χρονολόγια ιστορικών γεγονότων μπορεί να
πραγματοποιηθεί η κατανόηση του χωροχρόνου και να γίνει η σύνδεση με ιστορικά

10
Η αρχή της βιωματικότητας αποδίδεται σήμερα με τους όρους εμπάθεια,
ενσυναίσθηση, εμβίωση, αντιμεταχώρηση (empathy) κ.ά. και θεωρείται γενικά ότι
είναι η συναισθηματική και γνωστική δεξιότητα που επιτρέπει στο άτομο να
αποστασιοποιηθεί από τον εαυτό του και την εποχή του (απομάκρυση από τον
εγωκεντρισμό και παροντισμό), να βιώσει τις εμπειρίες άλλου ή άλλων προσώπων, να
εξετάσει την πραγματικότητα από τη δική τους πλευρά και να κατανοήσει το πνεύμα
της εποχής. Η "ενσυναίσθηση" δίνει, έτσι, νόημα στη «δοτή εμπειρία», συμβάλλοντας
στην κατανόηση του διαφορετικού στο παρελθόν και το παρόν, στην αντίληψη του
πολύπλοκου και πολύπτυχου χαρακτήρα της πραγματικότητας, στην ανάπτυξη του
πλουραλισμού, στην εμπέδωση όρων επικοινωνίας και συνδιαλλαγής, στην
ενοποίηση του γνωστικού τομέα με τους συναισθηματικό και ψυχοκινητικό. Αυτά
είναι, άλλωστε, και τα γνωρίσματα της ιστορικής σκέψης. Οι μαθητές, λοιπόν, μέσω
αυτής κατανοούν το ‘διαφορετικό’ χρονικά, τοπικά και πολιτισμικά (Μαυροσκούφης,
2002: 27-33· Μαυροσκούφης, 2005α). Σύμφωνα με τον LaCapra, αυτή αποτελεί μία
από τις αποτελεσματικότερες μορφές ιστορικής κατανόησης τραυματικών γεγονότων,
δεδομένου ότι μπορεί να οδηγήσει στη νοητική και συναισθηματική ανασυγκρότηση
της εμπειρίας του παρελθόντος, προβάλλοντας όμως, ταυτόχρονα αντίσταση στην
αποϊστορικοποιημένη θυματοποίηση ή αποθυματοποίηση, που αρκούνται στο βίωμα
και αρνούνται την κριτική, τον αναστοχασμό και τον εκ των πραγμάτων
επικαθορισμό της μνήμης από τα διαδοχικά στρώματα της βιωματικής εμπειρίας και
τις μεταβολές του ορίζοντα προσδοκιών του φορέα της, αλλά και γενικότερα της
ιδεολογικοπολιτικής συγκυρίας (Κόκκινος & Γατσωτής, 2010α: 26· LaCapra, 2001:
38-40, 78-79).
γεγονότα και μνημεία πολιτισμού. Ταυτόχρονα, τα μεν επίσημα έγγραφα οδηγούν
στην κατανόηση ιστορικών εννοιών, η δε αναζήτηση μνημείων και ιστορικών τόπων
στοχεύει στη σύνδεση της ιστορικής μνήμης με τα μνημεία του πολιτισμού. Όσο
αφορά τις εκδηλώσεις μνήμης και τα πολιτιστικά γεγονότα που προβάλλονται μέσω
του διαδικτύου, αυτά με τη σειρά τους προκαλούν τη σύνδεση ιστορικών γεγονότων
και προσώπων με την κοινωνική πραγματικότητα και την ιστορική μνήμη. Τέλος, όλο
ανεξαιρέτως το ιστορικό υλικό που είναι προσβάσιμο στον κυβερνοχώρο παρέχει
γενικές πληροφορίες που είναι χρήσιμες για την ιστορική γνώση και την ιστορική
κουλτούρα των μαθητών (Γκίκα, 2010: 97-99· Μαυροσκούφης, 2004: 139-159).
Οι ιστότοποι ιστορικού περιεχομένου, προϊόν της δημόσιας ιστορίας, αποτελούν,
λοιπόν, πηγές γνώσεων των μαθητών, που καθορίζουν τις αντιλήψεις τους για την
ιστορία μέσα και έξω από το σχολείο, αλλά και τη σημασία που αποδίδουν στο
ιστορικό παρελθόν και στις δημόσιες αναπαραστάσεις του. Η ποικιλία του υλικού,
που είναι προσβάσιμο στο διαδίκτυο, οδηγεί μάλιστα σε μελέτη πολλαπλών όψεων
της ιστορικής πραγματικότητας. Ενώ, η ποικιλία παρουσίασης του υλικού (κείμενο,
εικόνα, ήχος, πίνακες κ.τλ.) προτρέπει τους χρήστες σε διαφορετικά είδη αναγνώσεων
και αποκωδικοποίησης της ιστορικής πληροφορίας. Ο τρόπος, δηλαδή, παρουσίασης
μίας ιστοσελίδας αποτελεί και μία πρόταση για την κατανόηση και την ερμηνεία του
ιστορικού θέματος. Ταυτόχρονα, τα πολυμέσα δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές
να παρουσιάσουν την ιστορική πληροφορία με πολλαπλούς τρόπους επιχειρώντας να
δώσουν τη δική τους ερμηνεία, έτσι όπως προκύπτει από την προσωπική τους
διαδρομή στους ιστούς της πληροφορίας και στον τρόπο σύνδεσης και παρουσίασης
της πληροφορίας (Γκίκα, 2010: 97-99· Μαυροσκούφης & Κυρίτσης, 2009: 38-51).
Πιο αναλυτικά, το ιστορικό υλικό που είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο έχει τη
μορφή δεδομένων, τα οποία ο κάθε μαθητής καλείται να αναζητήσει, να επεξεργαστεί
και να συνθέσει. Οι πληροφορίες παρέχονται σε μη γραμμική μορφή και έτσι, η
πληροφορία δεν ιεραρχείται. Κατά συνέπεια ο αναγνώστης αυτών των πληροφοριών
δεν οδηγείται σε μία ερμηνεία, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των βιβλίων λόγω
της νοηματικής κατασκευής τους αλλά παραπέμπεται σε άλλες πληροφορίες, το
νοηματικό «νήμα» των οποίων συνθέτει ο ίδιος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα δεδομένα
συνδέονται με νοηματικούς συσχετισμούς, οι οποίοι είναι απόρροια της επιλογής
διαδρομών του εκάστοτε χρήστη. Ο χρήστης, λοιπόν, είναι αυτός που μέσω όλης
αυτής της διαδικασίας νοηματοδοτεί τις πληροφορίες που επιλέγει. Νέα ερωτήματα
τίθενται συνεχώς, χάρη στο διάλογο που αναπτύσσεται ανάμεσα στο χρήστη και στα
εργαλεία με την αλληλεπίδραση του μέσου. Ακολουθεί η διεύρυνση του ιστορικού
θέματος από το χρήστη μέσω της διαδρομής της σκέψής του στους υπερσυνδέσμους
(Γιακουμάτου, 2006· Γκίκα, 2010: 97-99· Παπανικολάου κ.ά., 2002).
Ωστόσο, αναπτύσσονται και ορισμένοι προβληματισμοί για τη συμβολή του
διαδικτύου στην ιστορική κατανόηση, ειδικά σε σχέση με όσους μαθητές δεν έχουν
αρκετές γνώσεις για το θέμα που μελετούν. Η ίδια η φύση του διαδικτύου υπαγορεύει
ότι η ιστορική κατανόηση πάντα περιλαμβάνει ένα σύνολο σχέσεων ανάμεσα στους
ανθρώπους, ένα κύκλωμα πληροφοριών. Έτσι, προκύπτουν ερωτήματα σχετικά με το
ποιος είναι ο δημιουργός της ιστοσελίδας και ποιος είναι ο σκοπός του.
Παρουσιάζονται, λοιπόν, στο χρήστη δυσκολίες σύγκρισης των ποικίλων εκδοχών
των ιστορικών γεγονότων. Αυτή η πληθώρα αντικρουόμενων γνωμών που
συναντώνται στον κυβερνοχώρο μπορεί να οδηγήσει σε μία νοητική άρνηση να
σχηματιστεί οποιαδήποτε γνώμη. Η εξάπλωση των μέσων, και κυρίως του
διαδικτύου, έχει δημιουργήσει έναν κόσμο στον οποίο τελικά οι νέοι θεωρούν τα
διαφορετικά μέσα ως αυτόνομα περιβάλλοντα, με λίγη επικοινωνία, με άλλες
πραγματικότητες. Ως απόρροια αυτού του γεγονότος, οι έφηβοι δε βρίσκουν
προβληματικό το να συναντούν αντιφατικές δηλώσεις και πληροφορίες στα διάφορα
Μ.Μ.Ε., και στο διαδίκτυο, και δεν καταβάλουν συνήθως καμία προσπάθεια, για να
βρουν τη μέση οδό ή να εκφέρουν κρίσεις ανάμεσα στις αντιφατικές αναπαραστάσεις
του παρελθόντος. Λόγω αυτών των στάσεων, είναι εύλογο πολλοί μελετητές να
επιβεβαιώνουν τη θεώρηση της ιστορίας του μεταμοντερνισμού, κατά τον οποίο η
ιστορία είναι αφηγηματική και η αλήθειά της αμφισβητήσιμη και προβληματική 11
(Cohen, 2004; του ίδιου, 2005; Poster, 2003-2004: 21; Σπυροπούλου, 2008: 49-53·
Rosenzweig, 2006; του ίδιου, 2003; του ίδιου, 2001).
Παρά τους κινδύνους που αναδύονται από τη χρήση του διαδικτύου, το μέσο αυτό
θεωρείται σήμερα απαραίτητο για τους σημερινούς νέους. Η διακίνηση σε ιστορικά
δεδομένα και η διαχείριση της πληροφορίας αποτελούν τη βάση των διδακτικών
προσεγγίσεων με απώτερο στόχο το μετασχηματισμό της πληροφορίας σε ιστορική
γνώση. Η διαδικασία αναζήτησης στην οποία εμπλέκονται οι μαθητές, η άμεσα
πρόσβαση σε ιστορικές πηγές, μουσεία και αρχειακό υλικό, η εμπλοκή σε αυθεντικές
διαδικασίες έρευνας και τέλος, η οργάνωση και διαχείριση ιστορικού υλικού
στοχεύουν στη διαμόρφωση μιας νέας ιστορικής κουλτούρας (Γκίκα, 2010: 100-101·
Συμβούλιο της Ευρώπης, 2001· Stradling, 2001).
Η «δημόσια ιστορία» του διαδικτύου δύναται, όπως προκύπτει από τις παραπάνω
διαπιστώσεις, να ενταχθεί στη σχολική διδασκαλία, και συγκεκριμένα στη
διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας. Ένας πιθανός τρόπος αξιοποίησής της στο
μάθημα της ιστορίας είναι η εργασία με τη μορφή ιστοεξερεύνησης (webquest), κατά
την οποία γίνεται διερεύνηση ενός ιστορικού θέματος, που παρουσιάζεται στους
μαθητές μετά την ολοκλήρωση της διερεύνησής τους σ΄ ένα πολυτροπικό
ηλεκτρονικό κείμενο. Γενικοί στόχοι μίας τέτοιας εργασίας είναι:
 η ανάπτυξη ικανοτήτων διερεύνησης ενός ιστορικού θέματος με εργαλεία
διαδικτύου,
 η καλλιέργεια ικανότητας αξιοποίησης διαφορετικών ιστορικών πηγών,
 η καλλιέργεια ικανότητας αναπαράστασης της ιστορικής πληροφορίας με
διαφορετικούς τρόπους,
 η ανάπτυξη συνεργατικότητας μέσω της ομαδικής εργασίας,
 η ανάπτυξη ενός διαλόγου για ιστορικά θέματα (Γκίκα, 2010: 100-101).

11
Μία από τις βασικές αρχές του μεταμοντερνισμού-μετανεωτερικότητας είναι η απόρριψη της
καθολικά έγκυρης γνώσης για όλη την ανθρωπότητα (δεν υπάρχει «καθαρή», αντικειμενική επιστήμη).
Αμφισβητείται η ικανότητα του νεωτερικού λόγου να παράγει κανονιστικές αρχές για την κατανόηση
της πραγματικότητας και καταγγέλλεται ο καθολικός χαρακτήρας του διαφωτιστικού νεωτεριστικού
προγράμματος για καταπίεση της σκέψης και της δράσης (Brooker, 1992).
2. «ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ» ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ

2.1. Η μνήμη στη δημόσια σφαίρα

Πότε αλήθεια η ιστορία βγήκε ουσιαστικά από το χρονοντούλαπό της και άρχισε
να απασχολεί το δημόσιο λόγο; Έπειτα από τα γεγονότα του 1989/1990 μετά,
δηλαδή, την κατάρρευση όλων σχεδόν των καθεστώτων του Υπαρκτού σοσιαλισμού,
καθώς και την εξάλειψη του κομμουνισμού ως στρατιωτικής απειλής και ως ηθικού
εναλλακτικού μοντέλου για ένα κριτικό κομμάτι της διανόησης οι περισσότερες
κοινωνίες της επανενωμένης Ευρώπης υποχρεώθηκαν σε επώδυνες διαδικασίες
ενδοσκόπησης (Φλάισερ, 2009: 15-39). Η σημερινή εποχή, μάλιστα, κατακλύζεται
από επικλήσεις της μνήμης στις παρέες, στις εφημερίδες, σε βιβλία, αλλά και σε άλλα
που η σχέση δεν είναι προφανής (Μπενβενίστε, 1998: 30-31). Η λεγόμενη «εποχή της
μνήμης» εγκαθιδρύθηκε συσσωρευτικά από τέσσερα διαφορετικά κύματα που
οριοθετούνται από τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα: την πτώση του τείχους του
Βερολίνου και τη διάλυση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, την
κατάρρευση των δικτατοριών στη Λατινική Αμερική, την κατάργηση του καθεστώτος
του απαρτχάιντ (apartheid), δηλαδή του φυλετικού διαχωρισμού, στη Νότια Αφρική,
την ίδια την είσοδο στον 21ο αιώνα (Nora, 2002).
Πέρα από τις παραπάνω αιτίες του φαινόμένου, η έκρηξη του ενδιαφέροντος για
τη μνήμη έχει αποδοθεί και στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και των μέσων
μαζικής ενημέρωσης. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, τα Μ.Μ.Ε. αναδιαμορφώνουν
συνολικά την έννοια της «αναπαράστασης», διότι αξιοποιούν τεχνολογικές
καινοτομίες προς την κατεύθυνση της διατύπωσης νέων αφηγημάτων, τα οποία
συνδυάζουν εικόνα, λόγο και ήχο. Ουσιαστικά, πρόκειται για μία μετατόπιση προς
ιδιαίτερους αφηγηματικούς και νοηματικούς κώδικες. Το παρελθόν περιλαμβάνεται
σε αυτές τις νέες κυρίαρχες στρατηγικές αναπαράστασης της εμπειρίας. Τα Μ.Μ.Ε.,
λοιπόν, συμμετέχουν ενεργά και, σε πολλές περιπτώσεις, επιβάλλουν καθοριστικά
τους όρους αφηγηματοποίησης και νοηματοδότησης του παρελθόντος, το οποίο
προβάλλουν. Ο Le Goff αναφέρει χαρακτηριστικά ότι oι πρόοδοι της τεχνολογίας θα
μεταμορφώσουν το περιεχόμενο και τους μηχανισμούς της συλλογικής μνήμης. Ενώ,
ο M. Ferro λέει χαρακτηριστικά ότι ο κινηματογράφος είναι «φορέας και πηγή της
ιστορίας», καθώς πρόσθεσε μία κεφαλαιώδη πηγή για την ιστορία, την
κινηματογραφική ταινία. Η παρουσία, έτσι, της ιστορίας στο δημόσιο χώρο
επιβάλλεται να ερμηνευθεί στη βάση του πεδίου που συγκροτούν τα Μ.Μ.Ε. (Γαζή,
2002: 45-46· Λε Γκοφ, 1998: 180-185· De Groot, 2009: 103-104). Ταυτόχρονα, η
προσφυγή στο παρελθόν είναι συνάρτηση σε μεγάλο βαθμό μίας παρατεταμένης
«νοσταλγίας», η οποία αποτελεί ένα πολιτισμικό και διανοητικό φαινόμενο που
σημάδεψε τη νεωτερικότητα. Αυτή η απόπειρα διαχείρισης και κοινωνικής ανάδειξης
ενός τεράστιου μνημονικού υλικού είναι η απόληξη της ρήξης των συνεκτικών ιστών
της παραδοσιακής κοινωνίας. Αυτό που παρατηρείται, πιο συγκεκριμένα, είναι η
αναζήτηση, η διάσωση και η διέγερση της συλλογικής μνήμης, όχι πλέον στο πλαίσιο
των γεγονότων, αλλά σε αυτό του μακρού χρόνου· διερεύνηση, δηλαδή, αυτής της
μνήμης λιγότερο μέσα στα κείμενα και περισσότερο μέσα στο λόγο, στις εικόνες, στις
χειρονομίες, στις τελετουργίες και στο εορταστικό. Πρόκειται για μία μεταστροφή
του ιστορικού βλέμματος, που συμμερίζεται το ευρύ κοινό που διακατέχεται από τον
έμμονο φόβο μιας απώλειας μνήμης, μιας συλλογικής αμνησίας. Αυτός ο φόβος
εκφράζεται με τη «μόδα-ρετρό», την οποία εκμεταλλεύονται ασύστολα οι έμποροι
μνήμης, καθώς η μνήμη έχει καταστεί ένα από τα αντικείμενα της κοινωνίας της
κατανάλωσης που πουλιούνται πολύ. Παράλληλα, οι τραυματικές εμπειρίες των
αποικιακών καθεστώτων, των ολοκληρωτικών ιδεολογιών, των παγκόσμιων
συρράξεων και των οικολογικών καταστροφών συνέβαλαν στην περαιτέρω ενίσχυση
της νοσταλγικής διάθεσης και διαμόρφωσαν από κοινού το πεδίο για μία αρνητική
αντιμετώπιση των διαδικασιών εκσυγχρονισμού. Ενώ από τη μεριά τους, η ανάδειξη
νέων συλλογικοτήτων12, που επιχειρούν την αποσαφήνιση και τον προσδιορισμό της
ιδιαίτερης ταυτότητάς τους, ενίσχυσε την καταφυγή στο παρελθόν. Οι
συλλογικότητες αυτές συναπαρτίζονται από ομάδες, μειονότητες, ηλεκτρονικές
κοινότητες, εθνοπολιτισμικές και φυλετικές συσσωματώσεις (Γαζή, 2002: 46-47· De
Groot, 2009: 248-250).
Η υπαρξιακή αυτή αναμέτρηση των σύγχρονων κοινωνιών με το παρελθόν τους
αντανακλάται στην πρωτόγνωρη εκδήλωση ενδιαφέροντος σχετικά με τους σκοπούς,
το περιεχόμενο και τη διδακτική μεθοδολογία της σχολικής ιστορίας, τα οποία
καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη αίσθηση του συνανήκειν, την ιστορική κουλτούρα,
την ιστορική συνείδηση και την πολιτική κοινωνικοποίηση των νέων. Ταυτόχρονα,
όμως, η καθήλωση των ομάδων-θυμάτων στην τραυματική τους μνήμη, εξαιτίας της
προσπάθειάς τους να συγκροτήσουν συνεκτικούς δεσμούς μεταξύ των μελών τους, να
τύχουν δημόσιας αναγνώρισης της ιδιαιτερότητάς τους και να κατοχυρώσουν την
κοινωνική ισοτιμία τους υποκρύπτει την επιθυμία τους για ηθική ανταπόδοση των
δεινών που πέρασαν και για κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική ενσωμάτωσή τους
(Κόκκινος, 2010β: 33-86, Τoντορόφ, 1998: 149-198). Ο Μίλαν Κούντερα θεωρεί,
μάλιστα, την «εποχή της μνήμης» στην Ευρώπη ως ιστορική αναγκαιότητα, η οποία
αποτελεί σύμπτωμα της μεταπολεμικής συρρίκνωσης των προσδοκιών από την
πλευρά των Ευρωπαίων, αλλά και της επακόλουθης κρίσης ταυτότητας των
ευρωπαϊκών κοινωνιών μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (όπως στο
Κόκκινος, 2010β: 127).
Το αίτημα της αναγνώρισης των δεινών, στο πλαίσιο που διαμορφώνουν οι μετα-
εθνική και η μετα-σοσιαλιστική συνθήκη, οδηγεί στη συγκρότηση όχι μόνον
κρατικών, αλλά και υπερεθνικών και κατά κάποιον τρόπο οικουμενικών πολιτικών
μνήμης, στην άρθρωση και εξαγγελία των οποίων επιτελούν ένα συνεχώς διευρυμένο
ρόλο η UNESCO, ο OHE, το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Ένωση,
αναγκάζοντας τα κράτη να προσαρμοστούν εκόντα άκοντα στα νέα πλαίσια ενιαίας
διαχείρισης του παρελθόντος. Οι «πολιτικές της μνήμης» τροφοδοτούνται από τον
«πληθωρισμό της μνήμη» 13 , ο οποίος επιφέρει τη συρρίκνωση ή και την πλήρη
υποκατάσταση της ιστορικής πραγμάτευσης του παρελθόντος από μαρτυρίες και
καταγραφές τραυματικών βιωματικών εμπειριών. Οι «πολιτικές της μνήμης» συχνά
παραπέμπουν και σε πολιτικές λήθης. Βασική πτυχή τους είναι η πολλαπλασιαστική
θέσπιση νέων ιστορικών επετείων, η κατασκευή μνημείων, η ίδρυση μουσείων και
επιστημονικών ιδρυμάτων, αλλά και η πρόκληση και επωφελής διαχείριση
συμβολικών συγκρούσεων για την ιστορία στο δημόσιο χώρο με δίαυλο τα Μ.Μ.Ε..

12
Η συγκρότηση των νέων συλλογικοτήτων ήταν απόρροια: α) των νέων
μεταναστευτικών ρευμάτων που διαμορφώθηκαν στον μεταπολεμικό κόσμο, β) των
μετασχηματισμών των νεωτερικών εθνικών κρατών, της ανάδειξης υπερεθνικών
πολιτικών σχηματισμών (π.χ. της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και της πτώσης των
καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, γ) των εντατικών διαδικασιών της
παγκοσμιοποίησης (Γαζή, 2002: 47).
13
Πρόκειται για την έμμονη ιδέα για το τραυματικό και αιώνιο παρελθόν. Αποτρέπει,
σύμφωνα με τον Nietzsche, την ίδια την ιστορική δημιουργικότητα, στην προκειμένη
περίπτωση την ενεργητική παρέμβαση των διανοουμένων για τη θεραπεία των αιτίων
της σύγχρονης παθολογίας (Κόκκινος, 2010: 42).
Ενώ, οι «πόλεμοι της μνήμης» ξεκίνησαν, όταν οι επίσημες εκδοχές για ιστορικά
γεγονότα αντικρούονταν. Αποτελούν ένδειξη της δομικής κρίσης που διαπερνά τη
συμβατική αντίληψη της εθνικής ταυτότητας, την αυτοαντίληψη του έθνους και τη
σχέση με το παρελθόν του και αποβλέπουν στην αναδρομική απονομή ιστορικής
δικαιοσύνης μέσω της ενσωμάτωσης της ιστορικής συμβολής των ομάδων-θυμάτων
στο επίσημο αφήγημα της εθνικής, της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας ιστορίας,
πρόθεση που η υλοποίησή της συνεπάγεται την ανασύσταση της επίσημης
συλλογικής μνήμης των εθνών-κρατών. Ταυτόχρονα, η χάραξη «πολιτικών μνήμης»
λειτουργεί και ως μηχανισμός τόσο ενδοκρατικός, όσο και διακρατικής
διαπραγμάτευσης. Με διάφορους τρόπος και μετατόπιση των εστιάσεων οι «πόλεμοι
της μνήμης» συνεχίζονται έως σήμερα (Κόκκινος, 2010β: 33-61· Φλάισερ, 2009: 15-
29).
Η κεντρική σημασία της μνήμης στη δημόσια σφαίρα αποτελεί, όπως
προαναφέρθηκε, ειδοποιό γνώρισμα της εισόδου του Δυτικού κόσμου στη
μετανεωτερική συνθήκη και στο νέο καθεστώς της ιστορικότητας. Μπορεί, επιπλέον,
να θεωρηθεί και ως μία ένδειξη αβεβαιότητας λόγω της επιτάχυνσης της
παγκοσμιοποίησης και της υπερεθνικής αλληλεξάρτησης των κρατών. Δύναται,
όμως, να εκληφθεί και ως απόρροια της κατάστασης που δημιουργήθηκε μετά την
κατάρρευση της αποικιοκρατίας και του υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά και μετά την
αναγνώριση της πολυπολιτισμικής συνθήκης. Το πλαίσιο αυτό ενισχύθηκε από το
γενικότερο εκδημοκρατισμό της ιστοριογραφίας, της ιστορικής κουλτούρας και της
ιστορικής εκπαίδευσης, από την άνθηση της Δημόσιας ιστορίας, από την
«εμπορευματοποίηση» της μνήμης και την επινόηση παραδόσεων και μνημονικών
τελετουργιών, είτε αυτά πραγματοποιούνταν μέσω των Μ.Μ.Ε. και της «πολιτιστικής
βιομηχανίας», είτε μέσω της συνεχόμενης ίδρυσης νέων μουσείων και ερευνητικών
κέντρων, είτε εν τέλει μέσω της πληθωριστικής καθιέρωσης νέων ιστορικών επετείων
(Glassberg, 1996: 7-23; Κόκκινος, 2010β: 33-61).
Η θεματική του «Τρίτου Ράιχ» και της ναζιστικής Γερμανίας, όπως και η
αναψηλάφηση του επίμαχου και τραυματικού γεγονότος της γενοκτονίας των
Εβραίων σαγηνεύει, μετά τις κοσμοϊστορικές ανατροπές του 1989-1990, όλα τα
επίπεδα του δημοσίου λόγου (Niedermair, 2003: 69-73). Παρότι η γενιά του πολέμου
σιγά-σιγά φεύγει από τη ζωή, δεσμοί αίματος, αλλά και κουλτούρας συντηρούν το
ενδιαφέρον του κοινού. Επιστημονικές και εκλαϊκευμένες εργασίες με το
συγκεκριμένο θέμα προβάλλονται συνεχώς από τα Μ.Μ.Ε.. Συγκεκριμένα, το
Ολοκαύτωμα στην ιστορική συνείδηση του Δυτικού κόσμου προσεγγίζεται πλέον, με
το πρίσμα του «καθήκοντος μνήμης» («δεν ξεχνώ»), ενός τρόπου επίγνωσης της
ενοχής ή αλλιώς, ενός ηθικού χρέους προς τους νεκρούς, ενώ μέχρι τις αρχές του ’70
οι κοινωνίες αρνιόντουσαν να το αντιμετωπίσουν και να το επεξεργαστούν από φόβο
μήπως κλονίσουν εγκαθιδρυμένες ισορροπίες και θέσουν σε κίνδυνο την κοινωνική
συνοχή (Κόκκινος & Μαυροσκούφης, 2010γ: 20). Ο P. Ricoeur προσδιορίζει τον όρο
ως «την ηθική υποχρέωση να αποδίδεις δικαιοσύνη σε κάποιον άλλο και όχι στον
εαυτό σου με την επίκληση της μνήμης» (Ricoeur, 2004: 68-92). Από τη
συγκεκριμένη θέση, προκύπτει ως συμπέρασμα ότι οι επόμενες γενεές καλούνται όχι
μόνο να θυμούνται, αλλά και να εκπληρώνουν ένα ηθικό χρέος έναντι των
προηγούμενων γενεών και κυρίως έναντι των θυμάτων. Αυτό είναι επακόλουθο των
«ισχυρών» σχέσεων (thick relations) με αγαπημένα πρόσωπα και τόπους, οι οποίες
περιορίζουν μεν γεωγραφικά τη μνήμη, αλλά ταυτόχρονα την επεκτείνουν
συναισθηματικά, συγκροτώντας ένα είδος «ηθικής της μνήμης» (ethics of memory),
που μας επιβάλλει το καθήκον να θυμόμαστε. Κι αν αυτό δυσκολεύει την
εξομάλυνση των σχέσεων με τους «άλλους», τότε πρέπει να μάθουμε και να
συγχωρούμε, ιδίως αν οι «άλλοι» απολογούνται και ζητούν συγγνώμη. Έτσι
εξηγείται, ως ένα βαθμό, και η ορμητική ανάδυση της μνήμης σε πολλές κοινωνίες τα
τελευταία χρόνια, που φαίνεται να οργανώνεται γύρω από την παγκοσμιοποίηση του
λόγου για το Ολοκαύτωμα ως παραδειγματικού ιστορικού τραύματος
(Μαυροσκούφης, 2008β: 69-81).
Βασική προϋπόθεση, όμως, είναι να φροντίζουμε, ώστε η θυματοκεντρική
ανάγνωση του ιστορικού παρελθόντος να μην οδηγήσει στη διεκδίκηση θετικών
διακρίσεων, επανορθώσεων ή προνομίων (Τόντοροφ, 2002: 149-198). Ο Μ.
Κούντερα εκφράζει, μάλιστα, την άποψη πως μία τέτοια πολιτικής μνήμης αφορά
αποκλειστικά τους θύτες και έτσι, λειτουργεί ως το προστάδιο της ποινικής τιμωρίας
τους, αλλά και τις αιώνιας καταδίκης των εγκλημάτων τους. Εντούτοις, τονίζει ότι το
συνεχές ενδιαφέρον και η αναφορά του δημοσίου λόγου στους θύτες και στο κακό
έχει ως αποτέλεσμα να αγνοείται ή να υποτιμάται η ενασχόληση με τα θύματα και το
"καλό" που αναδύθηκε από το κακό. Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, το «καθήκον
μνήμης» οδηγεί στην «ενοχοποιητική μνήμη», η οποία συμβάλλει στην αθανασία των
βαρβάρων και όχι των αθώων θυμάτων τους (όπως στο Κόκκινος, 2010β: 127).
Η «έκρηξη» και η «πολυφωνικότητα» της μνήμης της στην εποχή μας έχει τις
ρίζες της στην κεντρική σημασία που απέκτησε ο Πόλεμος και οι τρομοκρατικές του
συνέπειες μετά το 1945, όχι όμως μόνο για τα κράτη, τις πολιτικές και στρατιωτικές
ηγεσίες και για τους στρατιώτες που πρόσφεραν τη ζωή τους στην πατρίδα, αλλά και
για τους ίδιους τους πολίτες και τους αμάχους που έγιναν τα κατ’ εξοχήν θύματα. Ο
επιζών μάρτυρας, φορέας ζωντανής και τραυματικής μνήμης, αλλά και λειτουργός
συνειδητά ή ασυνείδητα ενός καθήκοντος μνήμης συμβάλλει στην εξιστόρηση του
παρελθόντος αποκαλύπτοντας αθέατες όψεις του (Κόκκινος, 2010α: 14-34· του ίδιου,
2010β: 33-49).
Ωστόσο, ο πληθωρισμός και ο κορεσμός της μνήμης για το Ολοκαύτωμα δεν
αποτελεί ένδειξη «εμπιστοσύνης στην ιστορία», αλλά αντίθετα στερεί από κάθε
αίσθηση των ιστορικών συμφραζομένων. Η προσκόλληση στη μνήμη της ομάδας-
θύματος θέτει σε κίνδυνο την ιστορική έρευνα, της οποίας ο άξονας είναι η
αναζήτηση συναφειών που εξηγούν τα ιστορικά δρώμενα. Η συναισθηματική
υπερφόρτιση της τραυματικής μνήμης προκαλεί με τη σειρά της εντονότερα
φαινόμενα μελαγχολίας, διαμορφώνοντας ένα αίσθημα απώλειας του νοήματος και
ματαιότητας της ιστορικής δράσης και σκέψης (Engel, 1991; Κόκκινος, 2010β: 41-
49). Η ατομική και η συλλογική λατρεία της μνήμης, καθώς και ο "πανικός" μπροστά
στον κίνδυνο της λήθης, που οδηγούν σε στρατηγικές δημόσιας ή ιδιωτικής
μνημόνευσης του παρελθόντος, συνδέονται άμεσα με την αμνησία και την αισθητική
υποχώρηση της ιστορικής σκέψης. Η «βιομηχανία της μνήμης» παράγει ουσιαστικά,
σύμφωνα με τον Huyssen, ιστορική αμνησία, όπου το ενδιαφέρον για την τραυματική
μνήμη συνυπάρχει με τη διασκέδαση. Το αποτέλεσμα αυτής της παράδοξης
συνύπαρξης είναι αυτό που οι ιστορικοί αποκαλούν «μνημοϊστορία» (mnemohistory),
η οποία εμποδίζει τη νηφάλια κριτική σκέψη και υπονομεύει την επιστημονική
εκδοχή της ιστορικής μνήμης (Μαυροσκούφης, 2008β: 80-81).
Η ψυχαναλυτική, ερμηνευτική και θεραπευτική στρατηγική που υιοθέτησε ο P.
Ricoeur για την υπέρβαση της λεγόμενης «παθολογίας της μνήμης» μορφές της
οποίας είναι η επανιεροποίηση του παρελθόντος και η απαξίωση της ιστορικής
μεθόδου, όπως και η καθήλωση της μνήμης είτε στο εξιδανικευμένο παρελθόν, είτε
στο ιστορικό ή δομικό τραύμα, είτε σε πολιτικές ταυτότητας που επιβάλλουν στάσεις
αποκλεισμού και επιθετικότητας έναντι της ετερότητας αφορά την εργασία μνήμης
στο δημόσιο χώρο. Με άλλα λόγια, ο ιστορικός στοχεύει στην ολοκλήρωση της
διαδικασίας του πένθους που υπερνικά τη μελαγχολία, χωρίς όμως και να εκτοπίζει
το τραυματικό γεγονός από τη συνείδηση του υποκειμένου, αφού ποτέ δε μπορεί να
ολοκληρωθεί η εργασία πένθους. Αυτό που προτείνει ο Ricoeur είναι η «πολιτική της
δίκαιης μνήμης», η οποία είναι η κριτική και αναστοχαστική μνήμη που δεν
ταυτίζεται απόλυτα με τις βιωματικές εμπειρίες του φορέα της, είναι η μνήμη που
φέρνει στην επιφάνεια και επεξεργάζεται τα απωθημένα, αλλά εντούτοις ενεργά
συλλογικά τραύματα, ώστε αυτά να χάσουν το αρνητικό τους φορτίο και να
αποτελέσουν αφετηρίες ιστορικής επίγνωσης. Στόχος της πολιτικής αυτής αποτελεί η
ιστορική αλήθεια και η οικουμενική σημασία ενός ιστορικού γεγονότος. Αποβλέπει,
πιο συγκεκριμένα, στην εξισορρόπηση των αντιθετικών ιστορικών ερμηνειών ή
βιωματικών εμπειριών, στην αμοιβαία αναγνώριση των δεινών και των ιστορικών
τραυμάτων, στην υιοθέτηση πρακτικών ειρηνικής συμβίωσης, στη δημιουργία κοινών
αναφορών και κοινού ορίζοντα που θα οδηγήσει στην κοινωνική συνοχή,
αποφεύγοντας την καταστροφή του ιστορικού νοήματος (Ricoeur, 2004: 68-92).
Πέρα, όμως, από τις παραπάνω ‘περιπέτειες’ που έχει υποστεί η μνήμη πρέπει να
αναφερθεί και το είδος της μνήμης που θα μας απασχολήσει στην παρούσα έρευνα, η
αποκαλούμενη «τραυματική ή επίμαχη μνήμη». Η μνήμη του Ολοκαυτώματος
αποτελεί μία παραδειγματική περίπτωση της «τραυματικής μνήμης». Ο Τόντοροφ,
μιλά για δύο τύπους αυτής της μνήμης: την παραδειγματική μνήμη και την
κυριολεκτική μνήμη. Ως κυριολεκτική χαρακτηρίζει τη μνήμη που δε μπορεί και δε
θέλει να ξεκολλήσει από το συγκεκριμένο τραυματικό γεγονός, αλλά το μηρυκάζει
συνεχώς, ανανεώνοντας το τραύμα. Καθιστώντας, έτσι, αδύνατο να ξεπεράσει το
παλιό γεγονός, υποτάσσει, σε τελική ανάλυση, το παρόν στο παρελθόν. Γι’ αυτό το
λόγο, είναι τελικά επικίνδυνη, καθώς ενδέχεται να γεννήσει νέους φανατισμούς.
Αντίθετα, η παραδειγματική μνήμη έχοντας ως αφετηρία το συγκεκριμένο γεγονός,
μπορεί να αναχθεί σε γενικότερα διδάγματα και να κατανοήσει κριτικά και άλλα
γεγονότα. Αυτή μας επιτρέπει να χρησιμοποιήσουμε το παρελθόν εν όψει του
παρόντος, να μεταχειριστούμε τα μαθήματα αδικιών που υποστήκαμε, για να
αντιπαλέψουμε τις αδικίες που είναι σε χρήση σήμερα, να αφήσουμε τον εαυτό και να
πάμε προς τον άλλο. Ως αποτέλεσμα, η παραδειγματική μνήμη καθίσταται
απελευθερωτική για άτομα και κοινωνίες, και γονιμοποιώντας τα τραύματα του
παρελθόντος μπορεί ίσως να υποκινήσει σε δράση για καταστάσεις του παρόντος.
Παράλληλα, είναι ο μόνος τρόπος να ενδιαφερθούν για το ζήτημα και να αισθανθούν
ότι τους αφορά άτομα και κοινωνίες που κατ’ αρχήν δεν θεωρούσαν ότι έχουν λόγο
να τους αγγίζει αυτό το θέμα ή ήταν ίσως και αρνητικά διακείμενοι. Από όλα τα
παραπάνω, προκύπτει το συμπέρασμα ότι, για να είναι η μνήμη γόνιμη, δηλαδή, για
να μην ατονήσει και σβήσει, αλλά για να έχει νόημα σ΄ ένα απώτερο μέλλον και να
αφορά όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους και κοινωνίες, δε μπορεί να
συρρικνώνεται στην έννοια του πένθους ενός μόνο λαού. Η μνήμη πρέπει να αναχθεί
σε συμβολική μνήμη ενάντια σε κάθε προκατάληψη, κάθε ξενοφοβία, κάθε ρατσισμό
(Βαρών-Βασάρ, 1998: 143-145· Κόκκινος, 2010β: 53· Τόντοροφ, 1998: 168-180).

2.2. Τραύμα και συλλογική μνήμη

Μία από τις θεμελιώδεις πρακτικές συγκρότησης κριτικής και αναστοχαστικής

σκέψης και συνείδησης στο μάθημα της Ιστορίας αποτελεί η δημόσια επεξεργασία
των «συλλογικών τραυμάτων». Η ενασχόληση με επώδυνα, τραγικά, φρικτά ή
μοναδικά αποτρόπαια ιστορικά γεγονότα είναι αναγκαία για την επίτευξη μίας
δημοκρατικής πολιτικής διαπαιδαγώγησης. Το τραυματικό γεγονός, όπως είναι το
Ολοκαύτωμα, πρέπει να περιγραφεί, να αναλυθεί και να αφηγηματοποιηθεί, έτσι
ώστε τα άτομα ή οι φορείς της τραυματικής μνήμης να σταματήσουν να ταυτίζονται
απόλυτα με το τραυματικό παρελθόν και να επιτύχουν την κριτική υποστασιοποίηση
και ένταξη του γεγονότος αυτού στα ιστορικά του συγκείμενα (Κόκκινος &
Γατσωτής, 2010α: 20-21). Η Ιστορία δεν θα μπορούσε να μην ασχοληθεί με τη
μελέτη του τραύματος, αρχικά λόγω της έκτασης των ανθρωπίνων καταστροφών,
αλλά και λόγω της επιρροής της ψυχανάλυσης στις κοινωνικές επιστήμες και στον
καθημερινό λόγο (Λιάκος, 2007: 224). Εξάλλου, η τραυματική βίωση ορισμένων
γεγονότων δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες, ώστε να δημιουργηθεί η ιστορική
συνείδηση και να προκληθεί η ιστορική αναμέτρηση με το παρελθόν. Τα τραυματικά
γεγονότα ‘σπάνε’ τον ορίζοντα των συλλογικών βεβαιοτήτων και αναφορών, με
αποτέλεσμα να συνιστούν γόνιμο έδαφος για την ιστορική έρευνα (Κόκκινος, 2010β:
54-61).
Για να αναγνωρίσουμε, όμως, τη σημασία της επεξεργασίας του συλλογικού
τραύματος, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε το τι είναι «τραύμα» στην Ιστορία.
Σύμφωνα με την Άσερ, το τραύμα διαπερνά το σώμα και την ψυχή του υποκειμένου,
αλλά και της συλλογικότητας στην οποία ανήκει (Άσερ, 2007: 123). Το ειδοποιό
γνώρισμά του, σύμφωνα με τον ιστορικό Ankersmit, αποτελεί η αδυναμία του
υποκειμένου να το υπομένει, να το νοηματοδοτήσει και να το αποφορτίσει
αφομοιώνοντας την τραυματική εμπειρία στην ιστορία της ζωής του (όπως στο
Κόκκινος, 2010β: 60-61). Η ψυχαναλυτική έννοια τραύμα εμπεριέχει και την
εμπειρία και τη μνήμη του τραύματος (ή την απώθηση της μνήμης του). Επίσης,
αναφέρεται σε μία ρήξη, σε μία λύση-διάρρηξη του ψυχικού ιστού και πιο
συγκεκριμένα, στην περίπτωση του Ολοκαυτώματος, σε μία ρήξη, τομή και επίθεση
στη γενεαλογική συνέχεια, στην ίδια την αρχή της γενεαλογίας. Ο όρος «τραύμα της
ιστορίας» είναι μάλλον αδόκιμος, καθώς έχει περιγραφικό χαρακτήρα. Πρόκειται για
τα ψυχικά τραύματα που δημιουργούνται από τη συνάντηση της ιστορίας στις πιο
βάρβαρες στιγμές της με την πολυπλοκότητα μιας προσωπικής ιστορίας, μιας
βιογραφίας. Αποτελεί ένα τραύμα δυνάμει ιστορικό που μπορεί και οφείλει να
ιστορικοποιηθεί, να βρει θέση στην ιστορία. Η διαδικασία αυτή είναι αντίστοιχη με
εκείνη της ψυχικοποίησης, της ένταξης του τραύματος στον ψυχισμό (Άσερ, 2007:
123-140· LaCapra, 2001: 43-95).
Δεν πρέπει να μην αναφερθεί στο σημείο αυτό, η έννοια του τραύματος σύμφωνα
με τον Φρόιντ. Ως τραύμα ο Φρόιντ ορίζει «ένα επώδυνο βίωμα που έμεινε αβίωτο,
μία εμπειρία παρελθούσα, αλλά χωρίς παρελθόν, ένα κενό νοήματος, μία έλλειψη
αιτιότητας και, κυρίως, τον ψυχικό πόνο από κάτι που κυριολεκτικά ‘δεν έλαβε χώρα,
παρόλο που συνέβη’» (όπως στο Άσερ, 2007: 123-140). Πιο αναλυτικά, το τραύμα
αποτελεί μία εμπειρία ξαφνική και συνταρακτική που καταλαμβάνει τα εκάστοτε
υποκείμενα εξ απροόπτου παραλύοντας τους μηχανισμούς αντίληψης, συνείδησης και
αντίδρασης που διαθέτουμε. Ως αποτέλεσμα, ενώ για το θύμα είναι αδύνατον να
μετατρέψει την εμπειρία του σε αφηγηματική μνήμη, ύστερα από ένα διάστημα
εμφανίζεται η τραυματική εμπειρία με τη μορφή παραισθήσεων που
επαναλαμβάνονται ανεξέλεγκτα σε τακτικά διαστήματα. Αυτό που συμβαίνει, είναι
ότι ένα γεγονός ή μία διαδοχή από γεγονότα προκαλεί δυνατό πόνο και σοκ. Η
αντίδραση του ατόμου προς τα έξω δεν είναι άμεση, αλλά αντίθετα προτιμάει να
αποτραβηχτεί μάλλον τρομοκρατημένο. Το μεγάλο συναισθηματικό φορτίο
παραμένει, έτσι, προσκολλημένο στη μνημονική εντύπωση απομονώνοντάς την από
τη συνείδηση, εμποδίζοντας την ανάμνηση και εξουδετερώνοντάς την από τη
γλώσσα. Μέχρι να αρχίσει το άτομο να θυμάται περνάει, λοιπόν, ένα μεσολαβητικό
διάστημα (Βιδάλη, 1998: 110-112).
 Μιλώντας, λοιπόν, για το τραύμα αναφερόμαστε σε «μια δυναμική διαδικασία και
όχι σε μια στιγμή στην ιστορία του υποκειμένου ή ένα συμβάν που παθητικά υφίσταται ο
ψυχισμός» (Άσερ, 2007: 123-141). Το τραύμα περιλαμβάνει από τη μία μεριά εκείνες
τις περιπτώσεις που οι τραυματικές επιπτώσεις στην ιστορία του υποκειμένου έτυχαν
της επουλωτικής επεξεργασίας τους και από την άλλη, εκείνες τις περιπτώσεις στις
οποίες, για κάποιους λόγους, τα τραύματα και οι συνέπειές τους δεν μπόρεσαν να
τύχουν τέτοιας επουλωτικής επεξεργασίας και παρέμειναν εκτός των ψυχικών
διασυνδέσεων. Όσον αφορά το «συλλογικό τραύμα», αυτό είναι αποτέλεσμα ακραίων
καταστάσεων, όπου επιδιώκεται η καταστροφή του ανθρώπου, όπου στοχεύεται
άμεσα η ταπείνωσή του, όπου απειλείται η σωματική ή και η ψυχική του
ακεραιότητα. Αυτό είναι εξαιρετικά πολύπλοκο γεγονός και αφορά όχι μόνο μία
κατάσταση, αλλά και ένα υποκείμενο μέσα σε μία κατάσταση (Caruth, 1996;
LaCapra, 2001: 43-95; Άσερ, 2007: 123-141).
Το τραύμα 14 αποτελεί ένα από τα κυριότερα πεδία σχηματισμού της ιστορικής
συνείδησης, επειδή κινητοποιεί τις διανοητικές δυνάμεις για την κατανόησή του. Αν,
δηλαδή, το τραύμα δεν ιστορικοποιηθεί, τότε δεν θα επιτρέψει στην ιστορική
συνείδηση να σχηματιστεί. Ιστορική συνείδηση δεν σημαίνει "δεν ξεχνώ", αντίθετα
σημαίνει τοποθετώ την τραυματική εμπειρία στα ιστορικά της συμφραζόμενα. Η
ιστορικοποίηση έχει να κάνει, λοιπόν, με την κατανόηση και επούλωση του
τραύματος (LaCapra, 1996; του ίδιου, 2001: 123-141; Λιάκος, 2007: 234-239).
Ζητούμενο για τη συμφιλίωση των μνημών είναι η πολλαπλή και συστηματική
επεξεργασία των ιστορικών τραυμάτων, την διαδικασία που ο D. LaCapra ονομάζει
‘working through’. Πρόκειται για την επιθυμητή και σύνθετη διαδικασία
επεξεργασίας και υπέρβασης του βιωμένου τραύματος, το οποίο καθηλώνει τον
φορέα της τραυματικής μνήμης στο παρελθόν. Μέσω αυτής της διαδικασίας, το
υποκείμενο αναγνωρίζει το τραύμα και προσπαθεί να το επουλώσει, ενδεχόμενο που
θα προσδώσει νόημα στο παρόν και το μέλλον. Στόχος, λοιπόν, της ανάδυσης της
τραυματικής και απωθημένης μνήμης και της συμφιλίωσης της αντίθετης-
συγκρουσιακής νοηματοδότησης του ίδιου ιστορικού γεγονότος είναι η αναγνώριση
της πολυπλοκότητας των ιστορικών φαινομένων, η κατανόηση της ετερότητας και
της οπτικής γωνίας των άλλων, αλλά και η ιστορική αυτογνωσία (Κόκκινος, 2010β:
29-32· LaCapra, 1996 & 2001: 143-145 & 148-149).
Η περίπτωση του τραύματος μπορεί να θεωρείται από πολλούς ως ακραία, αλλά
βοηθάει τον ιστορικό να καταλάβει καλύτερα μερικά από τα χαρακτηριστικά της
μνήμης. Μέσα από τη μελέτη τραυματικών βιωμάτων, ο ερευνητής αντιλαμβάνεται
πώς δουλεύει το ασυνείδητο, τι θυμόμαστε, τι ξεχνάμε, πώς αυτά συνδέονται με τις
εμπειρίες μας και τα έντονα συναισθήματα που προκαλούν, και, κυρίως, πόσο
αυθαίρετος είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα στις διεργασίες της αντίληψης/ συνείδησης
και της μνήμης (Βιδάλη, 1998: 110-112). Η επανεργοποίηση, λοιπόν, της μνήμης και
του τραύματος και η επανάγνωση του παρελθόντος αποτελούν ουσιαστικά στοιχεία
για την εξέταση ιστορικών γεγονότων (Θανασέκος, 1998: 62-71). Ενώ, αντίθετα, η
επιλεκτική μνήμη είναι το χειρότερο στοιχείο στην ιστορική γνώση (Ρήγος, 2009: 35).
Η επιλεκτικότητητα της μνήμης καθορίζεται από κοινωνικούς και πολιτικούς
παράγοντες που δρουν ανεξάρτητα από το γεγονός αυτό καθαυτό. Το άτομο με τη

14
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ιστορικός La Capra, το τραύμα που προκάλεσε το γεγονός της
γενοκτονίας των Εβραίων μπορεί να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο της ατομικής και συλλογικής
ταυτότητας, αλλά η επιλογή του τραύματος ως συστατικού της ταυτότητας και κυρίως η ασυνείδητη
επιλογή του που αποτρέπει το πένθος, μπορεί να φτωχαίνει απελπιστικά την εβραϊκή ταυτότητα, να
την αποκόπτει από μία πλούσια παράδοση και να παρεμποδίζει μία αυτοκριτική ωριμότητα (όπως στο
Μπενβενίστε, 1998: 50-51).
διπλή του υπόσταση ως μοναδικής προσωπικότητας και ως συλλογικού-ιστορικού
υποκειμένου διασώζει τη μνήμη του βιωμένου ιστορικού παρελθόντος. Στη μνήμη
του, δηλαδή, συνυπάρχει το πραγματικό και η πρόσληψη του η βίωση και η
ερμηνεία, η επιθυμία και η ματαίωση (Σακκά, 2004). Έτσι, η επιλεκτική μνήμη
οδηγεί ουσιαστικά στην αμνησία. Κι η αμνησία επακόλουθα οδηγεί σε κάτι που οι
ψυχολόγοι ονομάζουν απώθηση15 (Ρήγος, 2009: 35). Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια
του Levi: «Η μνήμη ενός τραύματος που υπέστης ή επέβαλες ο ίδιος, είναι αυτή
καθαυτή τραυματική. Αυτός που τραυματίστηκε τείνει να απωθήσει την ανάμνηση
για να μην αναβιώνει τον πόνο. Αυτός που τραυμάτισε σπρώχνει βαθιά τις
αναμνήσεις του για να απελευθερωθεί και να απαλύνει το αίσθημα ενοχής» (όπως
στο Μαντόγλου, 2005: 101-102). Όσον αφορά τη μεταπολεμική ιστορία της
αποσιώπησης της εβραϊκής γενοκτονίας από τους ναζί αρχίζει από το 1945, και θα
χρειαστεί να παρέλθουν αρκετές δεκαετίες μέχρι την ανάδυση και την εγγραφή αυτής
της μνήμης στη συλλογική συνείδηση των κοινωνιών του δυτικού κόσμου και
μερικές ακόμη μέχρι να γίνει κεντρική (Βαρών-Βασάρ, 2009: 41).
Άλλωστε, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η υπερμνησία, η λατρεία δηλαδή της
μνήμης, έχει ως επακόλουθό της τη βιομηχανοποίησή της. Η έκρηξη της μνήμης, η
επετειομανία της εποχής μας, η ηθική επιταγή του καθήκοντος μνήμης, αλλά και κάθε
είδους μνημονικές εξάρσεις εγκυμονούν τον κίνδυνο της αλλοτρίωσης της σχέσης
μας με το παρελθόν. Η σύγχρονη υπερευαισθησία για τη μνήμη οδηγεί, έτσι, στην
αδυναμία απόκτησης ιστορικής αυτογνωσίας από την ανακτημένη μνήμη και
ταυτόχρονα στην ανικανότητα κριτικής προσέγγισης των αποσιωπήσεων και των
παραχαράξεων του ιστορικού παρελθόντος. Μπορεί, ακόμη, να παράγει ουσιαστικά
αμνησία ή να καταλήξει σε μία εντελώς φαντασιακή ανακατασκευή του παρελθόντος,
αυτό που από τον Huyssen χαρακτηρίζεται ως «μνημοϊστορία» (mnemohistory)
(Μαυροσκούφης, 2007β).
Η αποσαφήνιση, βέβαια, του όρου «συλλογική ή κοινωνική μνήμη» (collective/
social memory) αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα. Κατά τον Halbwachs η συλλογική
μνήμη είναι η διυποκειμενική γνώση των γεγονότων και πραγμάτων που έχει μια
συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Κάθε ατομική μνήμη είναι και μια πτυχή της
συλλογικής μνήμης, η οποία αλλάζει καθώς αλλάζουν οι σχέσεις του ατόμου με το
κοινωνικό περιβάλλον. «H συλλογική μνήμη είναι μία ανοικοδόμηση του παρελθόντος
[...], υιοθετεί την εικόνα των παλιών γεγονότων σύμφωνα με τις πεποιθήσεις και τις
πνευματικές ανάγκες του παρόντος» (όπως στο Μαντόγλου, 2005: 41-49· Halbwachs,
1980). Συνδέεται με τη λειτουργικότητα της παράδοσης, περιορίζεται στη διάσωση
των βιωμένων εμπειριών και αναφέρεται σε ολόκληρη την κοινωνία (Gedi & Yigal,
1996; Marcuse, 2007; Nora, 1989). Μία συλλογική μνήμη δε μπορεί να έχει διάρκεια
παρά μόνο αν συσχετίζεται με τις εμπειρίες που βίωσαν οι πρωταγωνιστές τής εν
λόγω ομάδας. Όταν μεταβιβάζεται στους απογόνους, παραμένει συλλογική μνήμη, αν
κοινοποιείται και αν εγκαλεί την ευαισθησία και τη συγκίνηση. Εξάλλου, είναι
υποκειμενική με την έννοια ότι δεν αποβλέπει στην οικουμενικότητα. Αντίθετα,
επιδιώκει να διατηρήσει, να διαιωνίσει, τη συλλογική ταυτότητα της ομάδας,
εξαίροντας τα κοινά στοιχεία των μελών της. Σχετικά με την ιστορική συνείδηση,
αυτή όχι μόνο δεν αντιτίθεται προς τη συλλογική μνήμη, αλλά μπορεί να εκληφθεί ως

15
Η κοινωνική ψυχολογία μελετά το ζήτημα της άρνησης της μνήμης που αφορά το
θέμα της διαγραφής των ιχνών των παρελθοντικών ενθυμήσεων μίας κοινωνίας.
Εξετάζονται, επίσης, και περιπτώσεις υποχρεωτικής κοινωνικής αμνησίας
(στρατηγικές λήθης), δηλαδή προσπάθειες να αδειάσει η μνήμη ενός λαού και έτσι να
οδηγηθεί στην απώλεια της ταυτότητάς του (Μαντόγλου, 2005: 97-110).
αναπτυγμένη και οργανωμένη μορφή της, οπότε εξισώνεται και με την ιστορική
μνήμη, η οποία αφορά την εξωτερική αναπαράσταση του παρελθόντος (Crane, 1997;
Funkenstein, 1989; Weldon & Bellinger, 1997).
Η συλλογική μνήμη είναι, με λίγα λόγια, ένα συνεχές ρεύμα σκέψης, μιας
συνέχειας που δεν είναι τεχνητή, εφόσον συγκρατεί από το παρελθόν ό, τι είναι
ακόμη ζωντανό ή ικανό να ζήσει στη συνείδηση της ομάδας που το διατηρεί, εξ
ορισμού δε διαπερνά τα όρια αυτής της ομάδας. Οι συλλογικές μνήμες είναι πολλές,
καθώς η κάθε συλλογική μνήμη δημιουργείται από μία ομάδα περιορισμένη στο
χρόνο και το χώρο. Σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία, η συλλογική μνήμη είναι
η ομάδα ιδωμένη εκ των έσω και για μια διάρκεια που δεν ξεπερνά τη μέση διάρκεια
ζωής του ανθρώπου και μάλιστα, συχνά είναι μικρότερη. Παράλληλα, αυτή δεν
αφορά μόνο την ενθύμηση γεγονότων, αλλά εγγράφεται επίσης στις χειρονομίες, τα
έθιμα και τις πρακτικές της ομάδας, στις υλικές και προφορικές παραδόσεις, στον
τρόπο ζωής, στις καταναλωτικές συνήθειες (Μαντόγλου, 2005: 41-80). Για τον
Foucault, αυτό που ονομάζουμε συλλογική μνήμη υπάρχει μόνο ως συνάρτηση των
λόγων χωρίς να έχει άλλη υπόσταση έξω από αυτούς. Αυτή, δηλαδή, τη συναντάμε
στις συζητήσεις, τις συναναστροφές, τις προσωπικές σχέσεις, τις διάφορες μορφές
κουλτούρας, τους τόπους, την αρχιτεκτονική, τα τοπία, αλλά κυρίως τη συναντάμε σε
σχέση με τις ιδεολογίες. Οι ιδεολογίες αυτές εργάζονται συνεχώς με στόχο την
επικράτηση ενός συγκερασμού απόψεων ανάμεσα στον τρόπο που βλέπουν τα
διάφορα μέρη το παρελθόν και την προσωπική εμπειρία. Η διαδικασία αυτή
σχετίζεται με τον καθορισμό του τι κρίνεται ως σημαντικό και τι ως ασήμαντο, τι
πρέπει να διατηρηθεί ως άξιο μνημόνευσης. Έτσι, η συλλογική μνήμη ανακαλύπτεται
ξανά από την αρχή, όταν εμφανίζονται πολιτισμικές αλλαγές. Σε εποχές, μάλιστα,
κοινωνικής έντασης επικρατούν και επιλέγονται μνήμες που σχετίζονται με τοπικές ή
εθνικές προκαταλήψεις, γίνονται επανεγγραφές και δίνονται κατευθυντήριες γραμμές
από τις πολιτικές αρχές. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η μνήμη μπορεί να πάρει τη μορφή
«νοσταλγίας». Η «νοσταλγία» αποτελεί ουσιαστικά, ένα τρόπο ωραιοποίησης του
παρελθόντος, ο οποίος οδηγεί στην αποϊστορικοποίηση και την αποπολιτικοποίησή
του. Κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται στις διάφορες μορφές τέχνης, όπως στον
κινηματογράφο και τα λογοτεχνικά βιβλία (Assmann, 1995; Βιδάλη, 1998: 112-114·
Olick & Robbins, 1998).

2.3. «Δημόσια ιστορία» στο διαδίκτυο και συλλογική μνήμη

Αρκετοί Έλληνες και ξένοι μελετητές έχουν διατυπώσει μία θεωρία για την
καθοριστική συμβολή των νέων τεχνολογιών στη δημιουργία μίας «δυναμικής
κοινωνικής/ συλλογικής μνήμης». Εξετάζοντας το παρελθόν, θα κατανοήσουμε ότι η
ικανότητα ανθρώπινων κοινωνιών να δημιουργούν, να αποθηκεύουν και να
χρησιμοποιούν τις κοινές μνήμες αποτέλεσε βασική αρχή στην εξελικτική τους
πορεία. Παλιότερα, ο κάθε άνθρωπος ήταν αναγκασμένος να «αποθηκεύει» κοινή
μνήμη μαζί με την ιδιωτική μέσα στο νου του. Μ’ αυτόν τον τρόπο κρατούσε τη
μνήμη αυτή με τη μορφή του μύθου, του θρύλου, της ιστορίας και τη μετέδιδε με την
αφήγηση, το τραγούδι ή το παράδειγμα (μνημονικές τεχνικές). Σε εκείνη την περίοδο,
η κοινωνική μνήμη είχε σοβαρούς περιορισμούς όσο αξιομνημόνευτοι και αν είναι
οι τρόποι με τους οποίους μεταδιδόταν. Το σκηνικό αυτό άλλαξε με τη συστηματική
διάδοση της γραφής. Ξαφνικά, η συλλογική μνήμη βγαίνει από τον ανθρώπινο νου,
ταξινομείται και τοποθετείται σε βιβλιοθήκες και μουσεία. Τα όρια της συλλογικής
μνήμης έχουν πια διευρυνθεί. Παρόλα αυτά, η σημαντική αυτή εξέλιξη ήταν κυρίως
ποσοτική, καθώς αποθηκευμένη στις βιβλιοθήκες παρέμενε «στατική» και
«παγωμένη», κύριο χαρακτηριστικό των εγγράματων κοινωνιών. Η μεγάλη ιστορική
αλλαγή συντελέστηκε στο σύγχρονο ψηφιακό πολιτισμό, όπου η κοινωνική μνήμη
όχι απλώς διευρύνεται, αλλά αποκτά και δυναμικό χαρακτήρα. Ο υπολογιστής δε
λειτουργεί μόνο ως ανεξάντλητος αποθηκευτικός χώρος με τις ψηφιακές βάσεις
δεδομένων, αλλά ταυτόχρονα επεξεργάζεται τα στοιχεία που αποθηκεύει. Το
αποτέλεσμα είναι να κάνει την κοινωνική μνήμη ποσοτικά απέραντη και ουσιαστικά
ενεργή, αποδεσμεύοντας τεράστιες εξελικτικές δυνάμεις, επιταχύνοντας την ιστορική
αλλαγή και δημιουργώντας γόνιμο έδαφος για έναν κοινωνικό μετασχηματισμό σε
πολλά επίπεδα παράλληλα. Με αυτές τις εξελίξεις, έγινε εμφανής η συμβολή της
τεχνολογίας των υπολογιστών στο σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό
μετασχηματισμό. Με μέσο τον υπολογιστή διαμορφώθηκαν, λοιπόν, οι απαραίτητες
συνθήκες για την παραγωγή νέων ιδεών και θεωριών, νέων καλλιτεχνικών
ενοράσεων, νέων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών σχηματισμών (Κουνέλη,
2008: 85-86· Toffler, 1982: 216-218).
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τον ιστορικό D. Staley η ηλεκτρονική τεχνολογία
του υπολογιστή και πιο συγκεκριμένα το διαδίκτυο, έχει τη δυνατότητα να
μετασχηματίζει τη μνήμη της ανθρωπότητας, καθώς συντελεί στην αναπροσαρμογή
των τρόπων με τους οποίους αναπαριστούμε την ιστορική πραγματικότητα, άρα και
αυτούς με τους οποίους θυμόμαστε. Η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή, και
ειδικότερα του διαδικτύου, στην ιστορική επιστήμη αλλάζει ριζικά το επιστημολογικό
της πλαίσιο, κυρίως μέσα από τη διαδικασία «οπτικοποίησης» κάθε πτυχής του
παρελθόντος. Η διαδικασία αυτή επιφέρει αναπόφευκτα την αμφισβήτηση της
«γραμμικής αιτιότητας» και του μονοδιάστατου γραπτού λόγου. Έτσι, προκαλείται ο
επαναπροσδιορισμός των μέσων και κατά συνέπεια, και των ερμηνειών, με τα οποία
κάθε άτομο επιχειρεί να συλλάβει το παρελθόν (όπως στο Κουνέλη, 2008: 85-86).
Ωστόσο, η σταδιακή ψηφιοποίηση κάθε πληροφορίας και η δημιουργία μεγάλων
ψηφιακών βάσεων δεδομένων έκανε ακόμη πιο επίκαιρο το ζήτημα της ακεραιότητας
των πληροφοριών των βάσεων αυτών. Τα ψηφιακά στοιχεία είναι πολύ πιο
«εύθραυστα» και περισσότερο εκτεθειμένα σε διορθώσεις, αλλαγές και κάθε είδους,
σκόπιμες ή μη, παραποιήσεις από τα στοιχεία που καταγράφονται στα «χαρτιά», όπου
οι παραποιήσεις πληροφοριών μπορούν εύκολα να διαπιστωθούν. Από τη στιγμή,
δηλαδή, που μια πηγή ψηφιοποιείται αλλάζει φυσιογνωμία, από στατική γίνεται
δυναμική με βασικό χαρακτηριστικό τη δυνατότητα τροποποίησής της. Η δυνατότητα
αυτή μπορεί να είναι προβληματική για τον χρήστη, αφού δημιουργείται ένα μεγάλο
πρόβλημα, αυτό της αυθεντικότητας της πηγής. Όπως σημειώνει ο Poster, τα
ψηφιακά αρχεία λόγω ακριβώς της ρευστότητάς τους, θα περιορίσουν την ψευδή
αίσθηση της αντικειμενικότητας των ιστορικών, καθώς θα σημειωθεί μία στροφή
προς την κονστρουκτιβιστική προσέγγιση των ιστορικών κειμένων. Επίσης, άρχισε
να γίνεται λόγος για έλλειψη οργανωμένης πολιτικής ή φτωχή πολιτική εκ μέρους
εκείνων που ελέγχουν τη συγκρότηση και διατήρηση αρχείων δηλαδή τη
συγκρότηση συλλογικής μνήμης, κατά μία έννοια καθώς και για την αναγκαιότητα
ειδικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των ατόμων που εργάζονται σε κάθε
είδους ψηφιακές απογραφές, προκειμένου να εξασφαλισθούν καλύτεροι πόροι
ιστορίας για το μέλλον. Τέλος, η ιδιωτικοποίηση πηγών του διαδικτύου και η
αδυναμία προσβασιμότητάς τους από το ευρύ κοινό είχε ως αποτέλεσμα να
αναπτυχθεί έντονος διάλογος σχετικά με τη διαφύλαξη της αυθεντικότητας των
ιστορικών ντοκουμέντων, αλλά και για την φαλκίδευση ιστορικών ντοκουμέντων
(Κουνέλη, 2008: 85-86· Poster, 2003-2004: 17-32).
3. «ΣΥΓΚΡΟΥΣΙΑΚΑ ΘΕΜΑΤΑ»

3.1. Τα «συγκρουσιακά θέματα» στην Ιστορία

Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί στη σημερινή κοινωνία της παγκόσμιας
ιθαγένειας (global citizenship); Οι σημερινοί νέοι θα ενηλικιωθούν, ώστε να γίνουν οι
μελλοντικοί παγκόσμιοι πολίτες (global citizens), αλλά, βέβαια, το τι τους
επιφυλάσσει το μέλλον είναι αβέβαιο. Οι περισσότεροι θα έρθουν αντιμέτωποι με
αποφάσεις, που θα σχετίζονται με ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, για τα οποία οι
περισσότεροι άνθρωποι έχουν διαφορετικές και αντικρουόμενες απόψεις.
Παράλληλα, όλοι θα έρθουν σε επαφή με ζητήματα στην καθημερινή ζωή τους, όπως
η παγκοσμιοποίηση, o ρατσισμός, η τρομοκρατία, η αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών
ενέργειας, η αλλαγή του κλίματος κ.α., τα οποία είναι από τη φύση τους
«συγκρουσιακά». Οι ίδιοι, μάλιστα, θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ποικίλα ηθικά
διλήμματα πριν και μετά τη σχολική ζωή τους. Τέλος, αρκετές θα είναι οι
περιπτώσεις, στις οποίες θα χρειαστεί να προσεγγίσουν άμεσα ή έμμεσα πολλά
«συγκρουσιακά θέματα» σε διάφορα επιστημονικά πεδία κατά τη διάρκεια της
εκπαίδευσής τους (Berg et al., 2003: 1-2; Cavet, 2007; Harwood & Hahn, 1990;
Oxfam, 2006). Παρ’ όλη όμως την εξέλιξη της κοινωνίας, στο σύγχρονο σχολείο
παρατηρούνται ακόμη φαινόμενα αναχρονιστικής παιδείας. Πολλοί εκπαιδευτικοί
παρουσιάζουν την επιστημονική γνώση ως αδιαμφισβήτητη γνώση (unproblematic)
και αντικειμενική δηλαδή, αυτή χαρακτηρίζεται από το περιεχόμενο και τη
βεβαιότητα. Ενώ, τα αναλυτικά προγράμματα, είτε δεν εμπεριέχουν τη διδασκαλία
«συγκρουσιακών θεμάτων», είτε τα παρουσιάζουν αποπλαισιωμένα από το πολιτικό
και κοινωνικό πλαίσιο. Ως λογικό επακόλουθο, οι μαθητές δυσκολεύονται να
κατανοήσουν ότι η γνώση δεν είναι «ουδέτερη», αλλά ότι είναι παροδική και
εμπεριέχει αξίες (loaded with values). Επίσης, οι μαθητές αδυνατούν να αντιληφθούν
τη συγκρουσιακή φύση της γνώσης και έτσι δεν έχουν την ικανότητα να την
αμφισβητήσουν (Cavet, 2006; Oulton et al., 2004).
Η έκβαση συχνών και έντονων αντιπαραθέσεων αναφορικά με το περιεχόμενο
των σχολικών βιβλίων ιστορίας τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, οι οποίες
παίρνουν τις περισσότερες φορές πλέον τη μορφή πρόκλησης ηθικού πανικού,
αποδεικνύουν πως η διαχείριση επίμαχων γεγονότων και ζητημάτων ή ταμπού στο
πλαίσιο της σχολικής ιστορίας αποτελεί ένα σύνθετο παιδαγωγικό, αλλά και
ιστοριογραφικό διακύβευμα. Οι αντίπαλες βιωματικές ερμηνείες, εμπειρίες και
αφηγήματα, που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση και
ιδεολογική ένταση, διότι συνδέονται με ζητήματα ταυτότητας, ιστορικής συνείδησης,
αναγνώρισης της διαφορετικότητας εθνοτικής, φυλετικής, ταξικής, γλωσσικής,
θρησκευτικής, κοινωνικοφυλετικής καθώς και με τα εκάστοτε
αλληλοσυγκρουόμενα εκπαιδευτικά μέτρα κάθε κυβέρνησης, συνιστούν μορφές του
επίμαχου, τραυματικού ή απωθημένου παρελθόντος κάθε κοινωνίας. Η απόρροια της
παραπάνω κατάστασης είναι οι μαθητές να οδηγούνται στη λεγόμενη «γνωστική
σύγκρουση»16, η οποία όμως δεν έχει πάντα ως αποτέλεσμα την τροποποίηση της

16
Η «γνωστική σύγκρουση» ως μηχανισμός μετασχηματισμού της γνώσης εμπεριέχει
έντονο συναισθηματικό φορτίο, αφού οι μαθητές βιώνουν τη διάψευση των ίδιων
τους των απόψεων μέσω των εσωτερικών συγκρούσεων γνωστικής φύσεως. Οι
εσωτερικές αυτές συγκρούσεις προκαλούνται από την επικοινωνία του ατόμου με το
φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον, όπως αναφέρει στην «Γνωστικο-
αναπτυξιακή» θεωρία του ο J. Piaget (Ματσαγγούρας, 2007: 119).
βιωμένης γνώσης και την προσαρμογή της στην κυρίαρχη ή την επιστημονική γνώση.
Αυτό που συμβαίνει, μάλιστα, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι οι μειονοτικές
ομάδες να χρησιμοποιούν την κατάσταση της γνωστικής αμηχανίας, για να
διαδώσουν τη μειονοτική τους ιστορική συνείδηση και για να ασκήσουν κριτική στο
κυρίαρχο ιδεολογικό αφήγημα. Κάποιες άλλες φορές πάλι στρέφονται εναντίον
άλλων μειονοτικών ή θυματοποιημένων ομάδων, των οποίων όμως τα τραυματικά
βιώματα έχουν ενσωματωθεί στην κυρίαρχη οπτική (Barton & McCully, 2007;
Κόκκινος & Γατσωτής, 2010β: 29-30).
Τι, όμως, ονομάζουμε «συγκρουσιακό θέμα» (controversial issue) και γιατί η
διδασκαλία τους στο σύγχρονο σχολείο κρίνεται αναγκαία; «Συγκρουσιακό» είναι
ένα ζήτημα για το οποίο ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων επιχειρηματολογεί
σχετικά μ’ αυτό, χωρίς να καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα (Oulton et al., 2004:
411). Θεωρείται εκείνο το θέμα, το οποίο έχει πολιτικές, κοινωνικές ή προσωπικές
συνέπειες και προκαλεί συναισθήματα ή ερωτήματα σχετικά με αξίες ή πεποιθήσεις
(Οxfam, 2006). Επιπλέον, μπορούμε να πούμε ότι σχετικά μ’ αυτό δεν υπάρχει καμία
καθιερωμένη (fixed) ή καθολικά αποδεκτή άποψη. Θέματα αυτού του είδους
συνήθως διαιρούν την κοινωνία και λόγω αυτών σημαντικές ομάδες ατόμων
προβάλλουν αντικρουόμενες εξηγήσεις και λύσεις (Crick, 1998: 56; Harwood &
Hahn, 1990). Ουσιαστικά, πρόκειται για ζητήματα στα οποία συγκρούονται αξίες και
συμφέροντα, ζητήματα κάποτε φορτισμένα με συναισθήματα και συχνά πολιτικά
ευαίσθητα, διανοητικά περίπλοκα, και των οποίων τα διακυβεύματα είναι σημαντικά
για το παρόν και το μέλλον μίας κοινωνίας. Τέτοια θέματα αφορούν ζητήματα της
καθημερινότητας, ηθικά, οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, ιστορικά, θρησκευτικά
(Crick, 1998: 56). Ένα θέμα, με σχολική μορφή, μπορεί να είναι συγκρουσιακό όταν
είναι επίμαχο για την κοινωνία, δηλαδή να έχει απασχολήσει τα Μ.Μ.Ε. και να έχει
προκαλέσει συζητήσεις, διενέξεις ή και συγκρούσεις στο δημόσιο χώρο. Παράλληλα,
όταν είναι αμφισβητούμενο ως προς τις επιστήμες-γνωστικά πεδία αναφοράς, αλλά
και σε ό,τι αφορά τις σχολικές γνώσεις, δηλαδή οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί να μη
νιώθουν έτοιμοι να το προσεγγίσουν (όπως στο Λεμονίδου, 2010: 203-204· Burron,
2006). Εδώ κρίνεται σκόπιμο να παρατεθούν οι παράγοντες βάσει των οποίων ένα
ιστορικό θέμα χαρακτηρίζεται ως «συγκρουσιακό» στο μάθημα της ιστορίας
(Woolley & Wragg, 2007):
 η εθνική καταγωγή των μαθητών της τάξης,
 οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των μαθητών,
 η πιθανότητα να συνδέονται προσωπικά οι εμπειρία/-ες του εκπαιδευτικού μ’
αυτή/-ές των μαθητών,
 οι πολιτικές πεποιθήσεις των γονέων των μαθητών.
Πιο συγκεκριμένα, κάποιοι βασικοί παράγοντες βάσει των οποίων ένα ιστορικό
θέμα θεωρείται συγκρουσιακό17 είναι η εθνική καταγωγή των μαθητών της τάξης, οι

17
Συνηθέστερα συγκρουσιακά θέματα είναι: διαφωνίες ιστορικών για το πώς και τι
συνέβη σε σχέση με ορισμένα γεγονότα, θέματα που διχάζουν κοινωνίες ή γειτονικά
έθνη, κατηγορίες και δικαιολόγηση πολέμων, σημασία πολιτικών, κοινωνικών,
οικονομικών, πολιτισμικών και ιδεολογικών παραγόντων, αίτια πολέμων,
επαναστάσεων ή άλλων ιστορικών γεγονότων, εμφύλιες διαμάχες και εμφύλιοι
πόλεμοι, πολιτικά συστήματα, μαζικές εξοντώσεις και γενοκτονίες, δουλεία, σχέσεις
Ισλάμ-Δύσης, μεταναστευτικά ρεύματα, αποικιοποίηση, αποαποικιοποίηση και
εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, ναζισμός, κομμουνισμός, ναζιστική Γερμανία και
Σοβιετική Ένωση, τρομοκρατία, ιστορική μνήμη και ιστορικά γεγονότα, αναζήτηση
βαθύτερων ριζών για σύγχρονα γεγονότα (Μαυροσκούφης, 2010).
θρησκευτικές πεποιθήσεις των μαθητών, η πιθανότητα να συνδέονται προσωπικά οι
εμπειρία/-ες του εκπαιδευτικού μ’ αυτή/-ές των μαθητών, οι πολιτικές πεποιθήσεις
των γονέων των μαθητών (Woolley & Wragg, 2007: 716). Τα τυπικά χαρακτηριστικά
των συγκρουσιακών θεμάτων, όπως τα παρουσίασε ο Levinson, παρατίθενται
παρακάτω (Levinson, 2006: 1204; Μαυροσκούφης, 2010: 122,·Oulton et al., 2004:
416):
 οι άνθρωποι εκκινούν από διαφορετικές προκείμενες (premises), κατέχουν
διαφορετικές βασικές πεποιθήσεις (key beliefs), τρόπους κατανόησης
(understandings), αξίες ή προβάλλουν αντικρουόμενες εξηγήσεις ή λύσεις, που
λογικά προκύπτουν από τις προκείμενες,
 εμπλέκεται σ’ αυτά ένας σημαντικός αριθμός ατόμων ή διαφορετικές ομάδες,
 η διαμάχη ή η διαφωνία γύρω από το θέμα δε μπορεί να διευθετηθεί με την
προσφυγή σε τεκμήρια.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι ως συγκρουσιακά ορίζονται τα θέματα
(Berg et al., 2003: 3):
 στα οποία υπάρχουν ανταγωνιστικές αξίες ή συμφέροντα,
 για τα οποία υπάρχει πολιτική ευαισθησία,
 που εγείρουν έντονα συναισθήματα,
 που το αντικείμενό τους είναι περίπλοκο,
 που το αντικείμενό τους είναι τοπικού ενδιαφέροντος.
Οι ερμηνείες των επίμαχων γεγονότων και ζητημάτων ή των ταμπού μπορούν να
ποικίλουν. Οι τρόποι, δηλαδή, ερμηνείας της σύγκρουσης διαφέρουν κατά πολύ από
άτομο σε άτομο. Κάθε άτομο ερμηνεύει τη σύγκρουση, στην οποία εμπλέκεται, με
τον δικό του τρόπο σκέψης. Ο τρόπος ερμηνείας της σύγκρουσης εξαρτάται στο
μεγαλύτερο βαθμό από την αντίληψη του κάθε ατόμου για τον κόσμο και το
περιβάλλον του, την προσωπική του «κοσμοθεωρία» 18 (worldview). Παράλληλα,
σημαντικό παράγοντα στον τρόπο ερμηνείας της σύγκρουσης αποτελούν και οι αξίες
που έχει ενσωματώσει το άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του (Fisher-Yoshida,
2005).
Τα «συγκρουσιακά θέματα» σχετίζονται, λοιπόν, άμεσα ή έμμεσα με ιδέες, αξίες,
συναισθήματα ή συμφέροντα και όχι με επιχειρήματα και τεκμήρια. Παρ’ όλα αυτά,
τέτοια θέματα δεν είναι μόνον εκείνα που έχουν να κάνουν με τις ταυτότητες, τις
μεγάλες αφηγήσεις και τις τραυματικές εμπειρίες ή τα ισχυρά βιώματα. Τέτοια
ζητήματα αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι καθημερινά. Γι’ αυτό το λόγο, θεωρείται από
παιδαγωγική άποψη απαραίτητη η εκπαίδευση των παιδιών στην κατανόηση των
αντιφάσεων και των αντικρουόμενων οπτικών και ερμηνειών, καθώς θα έρθουν στο
μέλλον αντιμέτωπα με τέτοιου είδους προβλήματα, τα οποία θα πρέπει είτε να
επιλύσουν είτε τουλάχιστον να τα αντιμετωπίσουν λαμβάνοντας τις καλύτερες
αποφάσεις. Στην περίπτωση που το σχολείο αγνοεί την πραγματικότητα, που
χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις και αντιφάσεις, δημιουργεί ένα γόνιμο έδαφος, για
να ασχολούνται μ΄ αυτά τα ζητήματα ύποπτοι κύκλοι που οδηγούν στον
αποπροσανατολισμό και τη σύγχυση (Κόκκινος & Μαυροσκούφης, 2010γ· Cavet,
2007). Η διδασκαλία των συγκρουσιακών θεμάτων είναι απαραίτητη για τους εξής
λόγους (Berg et al., 2003; Burron, 2006; Harwood & Hahn, 1990; Hess, 2008; Low-
Beer, 2000):
 προετοιμασία ενεργών πολιτών,

18
Η «κοσμοθεωρία» ενός ατόμου δομείται από τις εμπειρίες που έχει βιώσει το άτομο από την
εκπαίδευσή του και την οικογένειά του, από τα μηνύματα που έχει λάβει από την κοινότητα στην
οποία ανήκει και γενικότερα από την ευρύτερη κοινωνία, καθώς και από τις αξίες που έχει υιοθετήσει
(Fisher-Yoshida, 2005: 3).
 διαχείριση θεμάτων που θα αντιμετωπίσουν οι μαθητές στο μέλλον,
 αύξηση του ενδιαφέροντος για πολιτική συμμετοχή,
 καλλιέργεια κριτικής σκέψης,
 ανάπτυξη διαπροσωπικών δεξιοτήτων,
 κατανόηση των πολλαπλών ερμηνειών (multiple perspectives),
 καλλιέργεια «έλλογης σκέψης» (rational thinking),
 πρόσκληση συμμετοχής στη συζήτηση,
 ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων,
 ανάλυση πληροφοριών,
 αναζήτηση εναλλακτικών πηγών και αξιολόγηση της εγκυρότητας και της
αξιοπιστίας τους,
 αναγνώριση της προπαγάνδας, των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων,
 κατανόηση του κοινωνικού γίγνεσθαι,
 αποσαφήνιση των προσωπικών αξιών και συναισθημάτων,
 καλλιέργεια λογικής επιχειρηματολογίας (αιτιολόγηση-τεκμηρίωση),
 βαθύτερη κατανόηση του γνωστικού περιεχομένου,
 «ενεργητική ακρόαση» (active listening)
 αλλαγή των απόψεων μέσω της εξέτασης νέων πληροφοριών,
 ανάπτυξη ηθικών στάσεων και ικανότητα ενσυναίσθησης,
 «συναισθηματική ταύτιση» (empathy) με τους άλλους κ.α..
Τα επίμαχα και τραυματικά θέματα πρέπει να αντιμετωπίζονται σφαιρικά,
πολυπρισματικά και κριτικά τόσο στην κοινωνία, όσο και στο μικρόκοσμο του
σχολείου (Μαυροσκούφης, 2010). Η προσέγγιση τραυματικών-επίμαχων θεμάτων
μπορεί να γίνει με σχετική αντικειμενικότητα, και όταν ακόμη υπάρχουν "ανοιχτά"
πολιτικά ή κοινωνικά ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με αυτά. Αυτό επιτυγχάνεται
με τη νηφάλια προσέγγιση τους, η οποία ωστόσο είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί
ειδικά όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς που όταν διδάσκουν τέτοια θέματα
ελλοχεύει ο κίνδυνος να μεταφέρουν στους μαθητές τους την προσωπική τους άποψη.
Οι ιδεολογικές και οι συναισθηματικές φορτίσεις δυσκολεύουν την όλη διαδικασία,
διότι "συντηρούνται", ακόμη και σε περιπτώσεις που έχουν να κάνουν με το μακρινό
παρελθόν. Οι εκπαιδευτικοί, λοιπόν, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους την
εξακολουθητική φόρτιση του παρελθόντος στο παρόν, τη διαιώνιση των
συγκρούσεων του παρελθόντος, όπως επίσης την ηλικία, τις βιωμένες εμπειρίες και
τα ενδιαφέροντα των ίδιων των παιδιών. Οι νεότερες γενιές, εξάλλου, αναζητούν και
ακολουθούν τα ίχνη του παρελθόντος μέσα από διαφορετικές οπτικές. Γι’ αυτό,
άλλωστε, η παιδαγωγική εξέταση συγκρουσιακών θεμάτων στο σχολείο είναι
αναγκαία. Για να θεωρηθεί, λοιπόν, η διδασκαλία αυτών των θεμάτων ευοδωτική,
προϋποτίθεται ισχυρή πολιτική βούληση, διευρυμένη κοινωνική συναίνεση,
παιδαγωγική νηφαλιότητα και ωριμότητα, ολιστική προσέγγιση της εκπαίδευσης και
της αγωγής. Αυτός είναι και ο λόγος, που για τη διδακτική προσέγγιση
συγκρουσιακών θεμάτων υπάρχουν σήμερα πολλές αποτελεσματικές στρατηγικές
διδασκαλίας. Παράλληλα, όμως, οι εκπαιδευτικοί από την πλευρά τους οφείλουν να
κατανοήσουν πόσο μεγάλη ευθύνη έχουν και πόση προσοχή χρειάζεται η διδασκαλία
των τραυματικών θεμάτων στην σχολική τάξη. Έτσι, παρά τον ενδεχόμενο κίνδυνο
που υπάρχει για άμεση ή έμμεση πολιτικοποίηση από την ενασχόληση με τέτοιου
είδους θέματα, η σχετική αντικειμενικότητα μπορεί να διασφαλιστεί βάσει των
παρακάτω προϋποθέσεων (Κόκκινος & Γατσωτής, 2010α: 26-27· Κόκκινος &
Μαυροσκούφης, 2010γ· Bridges, 1986; Cavet, 2007):
 αρχικά, είναι αναγκαίο να μην επικρατεί κοινωνικά και πολιτικά η θέση της
γενιάς που υπήρξε ο «πρωταγωνιστής» στα γεγονότα,
 έπειτα, πρέπει να μην είναι καθοριστική η επιρροή της δημόσιας διαμάχης που
προβάλλεται στα Μ.Μ.Ε., η οποία αποτελεί τροχοπέδη στην λογική επιστημονική
αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων,
 επιπλέον, επιβάλλεται να παρουσιάζει η διεθνής κοινότητα ή η πολιτική ηγεσία
ενός κράτους ένα σταθερό ενδιαφέρον για αναψηλάφηση του επίμαχου
παρελθόντος του, που θα έχει ως κατάληξη την αναγνώριση της τυχόν ευθύνης
και ενοχής ή αυτής ορισμένων αξιωματούχων του και ενδεχομένως τις υλικές
επανορθώσεις για την αποκατάσταση των θυμάτων και την ηθική καταδίκη των
εχθρών,
 τέλος, αποτελεί ηθική υποχρέωση το ίδιο το σχολείο να μην μετατρέπεται σε ένα
χώρο όπου ανταγωνίζονται διηρημένες μνήμες και ομάδες. Ενώ, αρμόζει στους
εκπαιδευτικούς αφενός μεν να έχουν ελευθερία χειρισμού συναφών θεμάτων
στη βάση κάποιων κοινά αποδεκτών κανόνων-, αφετέρου δε να είναι
παιδαγωγικά καταρτισμένοι στην επίλυση κρίσεων και να δίνουν ιδιαίτερη
έμφαση στη μεθοδολογία προσέγγισης των σχετικών ιστορικών ζητημάτων.

Είναι αυτονόητο, έτσι, ότι η προσέγγιση των επίμαχων και τραυματικών

ιστορικών γεγονότων δεν μπορεί να έχει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα, εάν οι
συντάκτες των αναλυτικών προγραμμάτων, οι συγγραφείς των σχολικών εγχειριδίων
και οι εκπαιδευτικοί κάνουν μία απλή παράθεση των προβληματικών και αντιθετικών
εκδοχών του ιστορικού παρελθόντος. Εντούτοις, αυτό που επιβάλλεται να κάνουν
είναι, καταρχάς, να κατασκευάσουν τα κατάλληλα μαθησιακά περιβάλλοντα, τα
οποία θα προσιδιάζουν στις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες, αλλά και να καταστήσουν,
έπειτα, κατανοητούς τους όρους της διαφορετικής ή αντιθετικής βίωσης, εκτίμησης
και ερμηνείας των ίδιων ιστορικών γεγονότων από διαφορετικές ομάδες, τοπικές
κοινωνίες, οικογένειες ή άτομα. Συν τοις άλλοις, οφείλουν να προφυλάξουν τους
μαθητευόμενους από τον «τριπλό» κίνδυνο που αντιπροσωπεύουν τα τραυματικά
γεγονότα. Ο κίνδυνος αυτός αναφέρεται: πρώτον, στην άκριτη και «αταβιστική»
19
(atavistic) υποτίμηση του παρελθόντος·δεύτερον, στον ιστορικό φρονηματισμό· και
τρίτον, στην απόλυτη προσήλωση στην ιστορία-μνήμη τη λεγόμενη
«θρησκειοποίηση/ιεροποίηση της μνήμης», την παθογένεια της καθηλωμένης στο
τραυματικό παρελθόν μνήμης ή στη μονοσήμαντη ιδεολογική φόρτιση του
ιστορικού παρελθόντος. Ενώ, τέλος, δεν πρέπει οι αρμόδιοι να παραλείψουν την
χρήση αντικρουόμενων ιστορικών πηγών, συλλογικών ή ατομικών βιωμάτων και
αναπαραστάσεων, καθώς και αλληλοαναιρούμενων ερμηνευτικών εκδοχών για το
ιστορικό παρελθόν (Κόκκινος & Γατσωτής, 2010α: 28-29). Άξιο λόγου είναι το
γεγονός ότι οι πολιτικές απόψεις των εκπαιδευτικών επηρεάζουν τη διδασκαλία των
επίμαχων και συγκρουσιακών θεμάτων. Αυτό συμβαίνει, καθώς οι πολιτικές τους
πεποιθήσεις διαμορφώνουν, αρχικά, την αντίληψή τους για τα συγκρουσιακά θέματα·
έπειτα, επηρεάζουν τη σκέψη τους σχετικά με τη φύση ενός συγκρουσιακού θέματος
και εν τέλει, καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν τα συγκρουσιακά
θέματα κατά τη διδακτική διαδικασία (Hess, 2005: 47-48).
Οι απαραίτητες, λοιπόν, ενέργειες στις οποίες οφείλουν να προβούν οι
εκπαιδευτικοί για τη διδασκαλία συγκρουσιακών ιστορικών γεγονότων, ζητημάτων ή
ταμπού αναλύονται ως εξής (Oulton et al., 2004: 420):

19
O αταβισμός (Γαλλικός όρος: atavisme) αναφέρεται στο, κυρίως βιολογικό,
φαινόμενο κατά το οποίο χαρακτηριστικές ιδιότητες ενός προγόνου εμφανίζονται σε
απογόνους ύστερα από δύο ή περισσότερες γενιές (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας,
2012).
 να εστιάζουν στη φύση της σύγκρουσης (στις διαφορετικές απόψεις, αξίες,
κοσμοθεωρίες και διαφωνίες των ατόμων σχετικά με ένα ζήτημα),
 να κινητοποιούν τους μαθητές να αναγνωρίζουν ότι η στάση ενός ατόμου μπορεί
να επηρεαστεί από την κοσμοθεωρία του,
 να προκαλούν κριτικό αναστοχασμό, τόσο στους μαθητές τους, όσο και
προσωπικά στους ίδιους,
 να εκπαιδεύουν τους μαθητές με δεξιότητες και ικανότητες, για να αναγνωρίζουν
τις κρυμμένες προκαταλήψεις,
 να προωθούν την ανοιχτή σκέψη και την αναζήτηση πληροφοριών,
 να μοιράζονται τις απόψεις τους με τους μαθητές, εξηγώντας τους το πώς
έφτασαν σ’ αυτές.
Όλα τα παραπάνω δεν μπορούν, ωστόσο, να πραγματοποιηθούν χωρίς την
υποστήριξη του ίδιου του σχολικού περιβάλλοντος, τη συνεργασία του εκπαιδευτικού
που καλείται να διδάξει τα συγκρουσιακά θέματα με τους υπόλοιπους
συναδέλφους εκπαιδευτικούς και βεβαίως, χωρίς την ύπαρξη ενός ευέλικτου
αναλυτικού προγράμματος (Barton & McCully, 2007).
Η εκπαιδευτική πραγματικότητα παρ’ όλα αυτά, δείχνει ότι το παραπάνω γενικό
επιστημολογικό πλαίσιο δεν ισχύει τις περισσότερες φορές στον τομέα της σχολικής
ιστορίας, καθώς η εστίαση στα τραυματικά και επίμαχα ιστορικά γεγονότα της
εθνικής ιστορίας αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα κατά τη διδασκαλία. Κύριο
πρόβλημα στην εξέταση αυτών των θεμάτων είναι η σθεναρή αντίσταση των
εκπαιδευτικών που διδάσκουν το μάθημα της ιστορίας, όπως και η κυρίαρχη
ιδεολογία. Εκτός αυτού, οι ίδιες οι ομάδες-θύματα αδυνατούν να επεξεργαστούν το
συλλογικό τραύμα. Ενώ, και ο εθνικισμός ως κρατική ιδεολογία παίζει κατασταλτικό
ρόλο στην επεξεργασία επίμαχων θεμάτων για την κοινωνία, εφόσον η επεξεργασία
τους μπορεί να οδηγήσει σε κλονισμό εγκαθιδρυμένων ισορροπιών και να θέσει σε
κίνδυνο την κοινωνική συνοχή. Την έσχατη μορφή αυτού του εθνικισμού αποτελούν
τα δόγματα του δημοκρατικού πατριωτισμού, αλλά και της πολιτικής ορθότητας, που
δεσπόζουν στο δημόσιο χώρο και απορρίπτουν τους διαχωρισμούς, τις αντιθέσεις και
τις συγκρούσεις, με στόχο την ανάδειξη κοινών βιωμάτων και στάσεων. Εν
κατακλείδι, πρέπει να αναφερθεί και ο διάχυτος παροντισμός, "προοδοκεντρισμός"
και ιστορικός φρονηματισμός των ιστορικών αντιλήψεων και στάσεων των παιδιών.
Αυτό που συμβαίνει, είναι πως τα παιδιά υποτιμούν το παρελθόν, γιατί θεωρούν ότι η
ιστορική επιστήμη δεν είναι ούτε κοινωνικά χρήσιμη, ούτε έγκυρη, ώστε να
προφυλάσσει, με τη γνώση που παρέχει, τις μελλοντικές γενιές από την επανάληψη
συγκρούσεων, διχασμών, εξοντωτικών πρακτικών και καταστροφών (Κόκκινος &
Γατσωτής, 2010α: 27-28· Κόκκινος & Μαυροσκούφης, 2010γ).
Τα εμπόδια που είναι αναγκαίο να ξεπεραστούν για τη διδακτική διαχείριση των
επίμαχων και τραυματικών ιστορικών γεγονότων ή των γεγονότων-ταμπού είναι
πολλά (Κόκκινος & Γατσωτής, 2010β: 33-34, 62· T.E.A.C.H., 2007):
 η αποδοχή συλλογικής ενοχής και τον καταλογισμό συλλογικής ευθύνης,
 η «μανιχαϊστική» υπεραπλούστευση των ιστορικών δρώμενων, κατά την οποία οι
απλουστευτικές και εφησυχαστικές κοσμοθεωρίες διακρίνουν τον κόσμο σε δύο
αντιτιθέμενους πόλους, στους «καλούς» και τους «κακούς» (Εμάς και τους
Άλλους),
 η διπολική, ρατσιστική, ηθικολογική ή ποσοτική ερμηνεία των γεγονότων (π.χ.
θύτες εναντίον θυμάτων, νικητές εναντίον ηττημένων),
 η απολογητική ερμηνεία του συλλογικού θύτη,
 η ερμηνεία αυτοδικαίωσης του θύματος,
 οι ανακρίβειες και δυσανάλογες ιστορικές συγκρίσεις, οι οποίες κρύβουν
πολιτικοϊδεολογικές σκοπιμότητες ή λειτουργούν ως οχήματα της διπλωματίας
των κρατών. Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, για παράδειγμα, συγκρίνεται με
άλλες γενοκτονίες και εθνοκαθάρσεις, με το δουλεμπόριο και με άλλα
συγκρουσιακά θέματα.
Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι οι αρμόδιοι για την εκπαίδευση φορείς οφείλουν να
αποφεύγουν τις δύο κύριες μορφές «θεραπευτικής εργαλειοποίησης» του ιστορικού
λόγου: τόσο την «αποενοχοποιητική» (excupatory) που συνίσταται στην αθώωση
των νικητών και των θυτών, στη δικαίωση των επιλογών τους και στη νομιμοποίηση
της κατεστημένης τάξης πραγμάτων όσο και στην «αντισταθμιστική-επανορθωτική-
παραμυθιακή» (compensatory), η οποία έρχεται σε ρήξη μερικές φορές με την
ιστορική αλήθεια αντιστρέφοντας την εξιδανικευτική στρατηγική του θύτη σε ηθική
υπεροχή του θύματος, με στόχο την ενίσχυση της αυτοεικόνας της καταπιεσμένης,
διωκόμενης και θυματοποιημένης ομάδας (Κόκκινος & Μαυροσκούφης, 2010β: 33-
34).
Για την κατανόηση των συγκρουσιακών θεμάτων είναι απαραίτητο να γίνει στο
σημείο αυτό μία αναφορά στο θεωρητικό-επιστημολογικό τους υπόβαθρο. Σχετικά με
τις θεωρίες μάθησης, τα συγκρουσιακά θέματα βασίζονται στον «κοινωνικό
εποικοδομητισμό» του Vygotsky, στην ταξινομία διδακτικών στόχων του Bloom, στη
θεωρία των «πολλαπλών τύπων νοημοσύνης» του Gardner και επιπλέον, η θεωρία της
«καταστασιακής-εντοπισμένης μάθησης» (Situated Learning) της Lave (Κόκκινος &
Γατσωτής, 2010β: 31-32. Σύμφωνα με την τελευταία, η μάθηση είναι ενεργητική
λειτουργία που λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και πολιτισμικό
περιβάλλον, γεγονός που αντιτίθεται στις συνήθεις διδακτικές και μαθησιακές
δραστηριότητες μέσα στην τάξη, όπου η παρεχόμενη γνώση είναι αφηρημένη και έξω
από συγκεκριμένο πλαίσιο. Η γνώση, όπως τονίζει η Lave, πρέπει να προσφέρεται
μέσα σε αυθεντικό περιβάλλον, στο οποίο οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να
εφαρμόζουν ότι μαθαίνουν·ενώ, σημαντικό στοιχείο αποτελεί και η κοινωνική
αλληλεπίδραση των μαθητών. Εν τέλει, δεν πρέπει να παραλειφθεί η βασική θεωρία
μάθησης που διαμόρφωσε το επιστημολογικό τους πλαίσιο και στην οποία
βασίστηκαν οι περισσότερες θεωρίες μάθησης, η θεωρία της «εμπειρικής μάθησης»
του Dewey, που διατυπώθηκε το 1938 στο βιβλίο του Experience and Education. Ο
Dewey δίνει έμφαση στην αναδόμηση της εμπειρίας και την παραγωγή νοήματος από
αυτή (Savin-Baden & Major, 2004: 31-32).
Πολύ σημαντικό στο σημείο αυτό είναι να τονιστεί ότι όλες οι παραπάνω
σύγχρονες θεωρίες μάθησης προέκυψαν από βασικές ψυχολογικές θεωρίες, στις
οποίες στηρίζεται θεωρητικά η προσέγγιση των συγκρουσιακών θεμάτων. Οι
ψυχολογικές θεωρίες αυτές είναι όσες αναφέρονται στα αναφέρονται στα «νοητικά
σχήματα» (schema theory-meaning schemes), στη «δόμηση του νοήματος»
(stucturing meaning) και στον «κριτικό στοχασμό-αναστοχασμό» (critical reflection).
Με βάση, δηλαδή, τη θεώρηση ότι η κατανόηση είναι η ερμηνεία μιας εμπειρίας, τότε
η μάθηση είναι η διεργασία παραγωγής νοήματος η διαμόρφωση ερμηνείας για μια
νέα εμπειρία ή η αναθεώρηση μιας ερμηνείας για μια προηγούμενη εμπειρία. Στην
ερμηνεία αυτή στηρίζονται η μεταγενέστερη κατανόηση, η αξιολόγηση και η δράση
των ανθρώπων. Αναλυτικότερα, κατά τη διαδικασία παραγωγής νοήματος (meaning
making) αξιοποιούνται κατ’ αρχήν τα «νοητικά σχήματα», δηλαδή οι προϋπάρχουσες
γνωστές ερμηνείες, σύνολα προσδοκιών που προκύπτουν από υποθετικούς ή
αιτιακούς συσχετισμούς (αιτίου-αποτελέσματος). Σε δεύτερο επίπεδο της διεργασίας
παραγωγής νοήματος, διαμορφώνονται οι λεγόμενοι «νοητικοί συσχετισμοί/
απόψεις» (meaning perspectives), οι οποίοι συναποτελούνται από ανώτερης τάξης
σχήματα, θεωρίες, παραδοχές, πεποιθήσεις, προσανατολισμούς προς στόχους,
αξιολογικές κρίσεις. Αυτοί αναφέρονται στο σύνολο των πρότερων υποθέσεων μέσω
των οποίων η νέα εμπειρία αφομοιώνεται και μετασχηματίζεται με βάση τις
παρελθοντικές εμπειρίες του ατόμου, όταν βέβαια το άτομο βρίσκεται στη διαδικασία
ερμηνείας των φαινομένων. Με άλλα λόγια, οι νοητικοί συσχετισμοί είναι ο τρόπος
που έχει μάθει κανείς να ερμηνεύει τα πράγματα και τις εμπειρίες του όσον αφορά
τον τρόπο ερμηνείας μιας εμπειρίας, οι εξελικτικοί ψυχολόγοι περιγράφουν τη φάση
αυτή ως στάδιο ηθικής, εθνικής και προσωπικής εξέλιξης ή κριτικής αξιολόγησης
(reflective judgment)-, το αντιληπτικό σύστημα του ατόμου, η προσωπική του
ιδεολογία, οι διάφοροι τρόποι μάθησης. Επιπλέον, οι νοητικοί συσχετισμοί
περιλαμβάνουν και κριτήρια διαμόρφωσης αξιολογήσεων και πεποιθήσεων. Η
εσωτερίκευση, ωστόσο, τέτοιων ερμηνειών έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία
στερεοτύπων και προκαταλήψεων, που σε συνδυασμό με τις ιδεολογικές και
συναισθηματικές φορτίσεις και τους τρόπους λειτουργίας της μνήμης δυσκολεύουν
τον κριτικό στοχασμό πάνω στις υπάρχουσες ερμηνείες και τη δημιουργία νέων. Υπό
αυτές τις συνθήκες, οι πεποιθήσεις, οι αξίες και οι απόψεις των ανθρώπων
χαρακτηρίζονται από τα συμβολικά συστήματα, που καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό
επιλεκτικά, αυτό που μαθαίνουν (Fisher-Yoshida, 2005: 7-11; Μαυροσκούφης, 2010:
123-124, 146· Savin-Baden & Major, 2004: 32).

3.2. Παιδαγωγικές αρχές για την προσέγγιση συγκρουσιακών θεμάτων

Το 1970 τα συγκρυσιακά θέματα εντάχθηκαν για πρώτη φορά στo Πρόγραμμα

Σπουδών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Αγγλίας με το Humanities
Curriculum Project (H.C.P.). Το H.C.P. περιλάμβανε μία «ατζέντα» με θέματα όπως:
ο πόλεμος, η εκπαίδευση, η οικογένεια, οι σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων, η φτώχεια,
η ζωή στην πόλη, νόμος και τάξη, οι φυλετικές σχέσεις (race relations). Στόχος του
ήταν η σύνδεση του αντικειμένου της επιστήμης με την κοινωνική δικαιοσύνη μέσω
της διδασκαλίας κοινωνικών ή πολιτικών συγκρουσιακών θεμάτων (Bridges, 1986).
Πιο συγκεκριμένα, στη Βρετανία δημιουργήθηκε το Science in a Social Context και
στην Ολλανδία το PLON project. Ενώ, το 1976 ο Richardson δημιούργησε το World
Studies Project, το οποίο προωθούσε τη διδασκαλία συγκρουσιακών θεμάτων με
κύριο στόχο την ανάπτυξη της πολιτικής δράσης των μαθητών. Το 1980 το Inner
London Education Authority (Υπουργείο Παιδείας της Αγγλίας) εισάγει πλέον
επίσημα, τα συγκρουσιακά θέματα στο σχολείο, λόγω της αναπτυσσόμενης
αντιρατσιστικής και πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης (Levinson, 2006). Η διδασκαλία
των συγκρουσιακών θεμάτων αποτελεί, έτσι, από τις αρχές του 20ου αιώνα μία
πραγματικότητα, τόσο στην Αγγλία και την Ολλανδία, όσο και στις Η.Π.Α. και σε
άλλα μέρη. Συσχετίζεται κυρίως με τα ανθρώπινα δικαιώματα, με την εκπαίδευση
στη δημοκρατία και με την αγωγή του πολίτη. Βασικός στόχος του σύγχρονου
σχολείου είναι, λοιπόν, να προετοιμάσει τους αυριανούς πολίτες για τη διαχείριση
θεμάτων που θα αντιμετωπίσουν στη ζωή τους, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να
αναγνωρίζουν προκαταλήψεις και στερεότυπα, να αξιολογούν τεκμήρια και
επιχειρήματα, να εξετάζουν εναλλακτικές πηγές και οπτικές, να αιτιολογούν και να
τεκμηριώνουν ό,τι λένε ή κάνουν και να ζητούν το ίδιο και από τους άλλους, να
αναπτύξουν ηθικές στάσεις και ικανότητα ενσυναίσθησης, να κατανοήσουν τις
κοινωνικές προϋποθέσεις της γνώσης, να έχουν διάθεση για ενεργό συμμετοχή στην
κοινωνία, να συνδυάσουν την καλλιέργεια δεξιοτήτων κριτικής σκέψης με τη
συναισθηματική ανάπτυξη κ.λπ. (Crick, 1998: 56-57; Hess, 2008: 125-126; Oxfam,
2006; Μαυροσκούφης, 2010: 125· Sanjakdar, 2006: 3-5). Η συνολική παιδαγωγική
και διδακτική προσέγγιση των θεμάτων αυτών χαρακτηρίζεται ως «συγκρουσιακή
παιδαγωγική» (coflictual pedagogy) (Hess, 2008: 132). Μέσω αυτής μάλιστα, όπως
έχουν δείξει διάφορες έρευνες από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, οι μαθητές
παρουσιάζουν θετικότερες πολιτικές στάσεις, μεγαλύτερη διάθεση πολιτικής
συμμετοχής και αναπτυγμένες δεξιότητες επικοινωνίας και κριτικής προσέγγισης της
πραγματικότητας (Harwood & Hahn, 1990; Hess, 2008: 131-132).
Οι βασικές παιδαγωγικές αρχές για την προσέγγιση τέτοιων ζητημάτων, όπως
αναλύονται στις μελέτες κορυφαίων παιδαγωγών, εμφανίζονται ως εξής (Burron,
2006; Harwood & Hahn, 1990; McCully, 2005; Rudduck, 1986):
 οι εκπαιδευτικοί να εμμένουν σε μία διαδικασία που διασφαλίζει
αντικειμενικότητα και ισορροπημένη έκφραση ποικίλων οπτικών,
 να προστατεύουν τους μαθητές τους από διανοητική, συναισθηματική ή
πνευματική «επίθεση»,
 να δημιουργούν καλές σχέσεις με τους μαθητές τους,
 να κατανοούν τις «προηγούμενες εμπειρίες» (schemata) των μαθητών,
 να επιτρέπουν και να προάγουν την έκφραση όλων των απόψεων,
 να υποστηρίζουν μία άποψη με έρευνα και αποδείξεις,
 να χρησιμοποιούν εμπειρική μάθηση και ενδιαφέρουσες πηγές στη διδασκαλία,
 να στοχεύουν στην ποιότητα της κατανόησης (quality of understanding) των
μαθητών πάνω στο συγκρουσιακό θέμα,
 να χρησιμοποιούν κριτήρια αλήθειας και εγκυρότητας,
 να επιλέγουν κατάλληλα θέματα,
 να προετοιμάζουν τους μαθητές για διάλογο,
 να παρέχουν τις απαραίτητες πηγές πληροφοριών,
 να δημιουργούν ανοιχτό περιβάλλον συζήτησης,
 να διατηρούν μία συγκεκριμένη κατεύθυνση κατά τη διδακτική διαδικασία,
 να συμπεριλαμβάνουν αντικρουόμενες πτυχές του θέματος,
 να ενθαρρύνουν την ισότιμη συμμετοχή,
 να μην τα χρησιμοποιούν, για να προάγουν τις προσωπικές τους απόψεις και
θεωρίες,
 να επιλέγουν –κατά τη διερεύνηση συγκρουσιακών θεμάτων τη συζήτηση και
όχι τη μετωπική διδασκαλία.
Ο Μαυροσκούφης τονίζει τη σημασία των τριών εναλλακτικών εκδοχών της
λεγόμενης «Διδακτικής για θέματα καταστροφών» (Katastrophendidaktik/Disaster
Education) 20 . Ο πρώτος τρόπος αντιμετώπισης οποιασδήποτε φύσης καταστροφή
(εθνική, κοινωνική, φυσική κ.λπ.) είναι η αποσιώπησή της. Τα επιχειρήματα για την
επιλογή αυτής της κατεύθυνσης είναι η προστασία των μαθητών από την υπερβολική
συγκινησιακή φόρτιση, η υπέρβαση των συγκρούσεων, η εμπέδωση ειρήνης και
φιλίας των λαών, αλλά και το γεγονός ότι η αναπαράσταση και η πρόσληψη των
καταστροφών δεν είναι ούτε δεδομένη, ούτε ομοιογενής. Ένα επιπρόσθετο
επιχείρημα αποτελεί η άποψη ότι η διδασκαλία τέτοιων θεμάτων προκαλεί τον
εφησυχασμό, γιατί η αντιμετώπιση των καταστροφών συμπεριλαμβάνεται στο ίδιο
σύστημα που τις προκαλεί ή τις προβάλλει. Ακραία φαινόμενα της ενασχόλησης με
τέτοια θέματα είναι, σύμφωνα πάντα με τους υποστηρικτές της αποσιώπησής τους, ο
φανατισμός, η ηθικολογία και ο εθνικισμός. Τη δεύτερη εκδοχή τη συνιστά η

20
Η αρχική σημασία του όρου στη γερμανική ή την αγγλική γλώσσα συνδέεται με τη
διδασκαλία θεμάτων που αναφέρονται κυρίως σε φυσικές καταστροφές ή με τις
μεθόδους και τις τεχνικές προστασίας από αυτές (Μαυροσκούφης, 2008β: 71).
«ουδετεροποίηση» ή αλλιώς η «αναισθητοποίηση» των καταστροφών. Τα
επιχειρήματα που επικαλούνται οι υποστηρικτές της είναι παρόμοια με τα παραπάνω·
ενώ, η στάση αυτή προκύπτει κυρίως από την επίδραση της πολιτικής ορθότητας.
Αποτέλεσμα της υιοθέτησης της συγκεκριμένης διδακτικής στάσης είναι μία
ηθικοπλαστική και φρονηματιστική διδασκαλία. Αυτό θα συμβεί, καθώς σε μία
τέτοια προσέγγιση ελλοχεύει ο κίνδυνος να παραμεριστούν σημαντικά επιστημονικά
στοιχεία και να παραβλεφθεί η λογική της αντιπαράθεσης, που οδηγεί στις
συγκρούσεις. Ο τρίτος τρόπος διδασκαλίας, τον οποίο προκρίνει και ο
Μαυροσκούφης, είναι η σταθμισμένη αναφορά και επεξεργασία των θεμάτων
καταστροφών η συγκεκριμένη προσέγγιση, για την κατανόηση των καταστροφών και
των συγκρούσεων, προτείνεται ήδη από τη δεκαετία του 1980, όπου και ξεκίνησε να
δίνεται από τη διδακτική μεθοδολογία προτεραιότητα στην κριτική διδακτική πράξη.
Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, τα συγκρουσιακά θέματα δεν πρέπει
να παρακάμπτονται, αλλά ούτε να αποδυναμώνονται τα σχετικά προβλήματα, αλλά
αντίθετα να προσεγγίζονται με στρατηγικές που θα οδηγούν στην κριτική ανάλυση
και τη βαθύτερη κατανόηση των συγκρούσεων, όπως και στην ενσυναίσθηση.
Τονίζεται, όμως, το γεγονός ότι τα θέματα αυτά και οι εικόνες φρίκης θα πρέπει να
συνοδεύονται από προσεκτική διαχείριση των συναισθημάτων, την ανάλυση των
νοημάτων, τον ηθικό προβληματισμό, την εναλλαγή της οπτικής μεταξύ δραστών και
θυμάτων, την πολλαπλότητα του ιστορικού λόγου, την αναζήτηση και τη συζήτηση
πιθανών επιλογών ή λύσεων, την ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης με
σεβασμό στο πρίσμα των προσωπικών αντιδράσεων. Ένα προκλητικό θέμα
διδασκαλίας, εξάλλου, έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει σ’ ένα μάθημα δραστικά
προσανατολισμένο στην πολιτική, στην εμβάθυνση της ιστορικής συνείδησης και
στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, και μ’ αυτόν τον τρόπο τονώνει το ενδιαφέρον
των μαθητών (Μαυροσκούφης, 2008β: 71-75).
Παρ’ όλες, λοιπόν, τις διεθνείς προσπάθειες να ενταχθούν τα συγκρουσιακά
θέματα στη διδασκαλία· στην πράξη, όπως είδαμε και με τις δύο πρώτες εκδοχές της
«Διδακτικής για θέματα καταστροφών» οι εκπαιδευτικές αρχές, τα σχολεία, και οι
εκπαιδευτικοί αποφεύγουν θέματα αντικρουόμενα, επίμαχα και περίπλοκα. Αυτό
συμβαίνει για διάφορους λόγους, αλλά κυρίως γιατί θεωρούνται εξαιρετικά δύσκολα
για τους μαθητές ή εξαιρετικά χρονοβόρα για την προετοιμασία και τη διδασκαλία
τους. Κάποιες άλλες φορές, αυτό είναι απόρροια του γεγονότος ότι τα παραδοσιακά
αναλυτικά προγράμματα περιεχομένων δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για σχετικά
ανοίγματα· ενώ άλλοτε οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις και
δεξιότητες ή ακόμη, οι ίδιες οι αρχές, οι γονείς, οι ομάδες ειδικών συμφερόντων,
συχνά και οι ίδιοι οι δάσκαλοι, ανησυχούν για πιθανές παρενέργειες ή αντιδράσεις
(Berg et al., 2003: 3; Clarke, 2005; Crick, 1998: 58; Hess, 2008: 125;
Μαυροσκούφης, 2010: 125-126).
Κρίνεται απαραίτητο, πάντως, να επισημανθεί πως οι κίνδυνοι από πιθανή
χειραγώγηση των μαθητών από τους διδάσκοντες είναι πολλοί και διόλου
ευκαταφρόνητοι. Τέτοιου είδους κίνδυνοι μπορούν να είναι αποτέλεσμα των
παρακάτω (Crick, 1998: 58):
 εστίαση σε μία συγκεκριμένη επιλογή των γεγονότων ή των πηγών των
πληροφοριών,
 παρουσίαση των πληροφοριών με τρόπο που να μην επιδέχονται εναλλακτική
ερμηνεία, επεξήγηση ή εναντίωση,
 παρουσίαση, από τη μεριά των εκπαιδευτικών, του εαυτού τους ως αυθεντιών (όχι
μόνο στα αντικειμενικά γεγονότα, αλλά και στις απόψεις),
 παρουσίαση απόψεων και άλλων αξιακών κρίσεων σαν γεγονότα,
 παρουσίαση των άλλων απόψεων ως δικών τους,
 αποκάλυψη των προσωπικών τους επιλογών με τη γλώσσα του σώματος,
 υπονόηση των προτιμήσεών τους πάνω σε μία συγκεκριμένη επιλογή άποψης των
μαθητών ή στην απαγόρευση της ελεύθερης έκφρασης όλων των απόψεων.
Μία ολοκληρωμένη στρατηγική για τη διδασκαλία συγκρουσιακών θεμάτων είναι
αυτή του Robert Stradling. Η πρότασή του περιλαμβάνει:
 την παροχή ευκαιριών στους μαθητές, ώστε να αξιολογήσουν κριτικά ένα φάσμα
ποικίλων πηγών που ενσωματώνουν διαφορετικές οπτικές,
 την εξέταση του πώς έχουν επηρεαστεί οι ερμηνείες και οι ιστοριογραφικές
προσεγγίσεις από την περιοχή και την κουλτούρα της,
 τη σύγκριση με παράλληλες καταστάσεις-γεγονότα σε άλλες εποχές, χώρες ή
κοινότητες,
 τη χρήση παιχνιδιών ρόλων ή προσομοιώσεων,
 τη χρήση προσωπικών αφηγήσεων ανθρώπων που βίωσαν τα γεγονότα και έπειτα
τη σύγκρισή τους με τις οπτικές και τις ερμηνείες των ιστορικών,
 τη σύγκριση από τους μαθητές προηγούμενων απόψεών τους σχετικά με το ποια
τεκμήρια είναι κατάλληλα και ισχυρά.
Οι ειδικές στρατηγικές που πλαισιώνουν τις παραπάνω γενικές είναι:
 Η «στρατηγική της ενσυναίσθησης» 21 (empathetic strategies): παιχνίδια ρόλων,
προσομοιώσεις, έμμεσες εμπειρίες.
 Η «στρατηγική της αποστασιοποίησης» (distancing strategies): εξέταση
ιστορικών αναλογιών ή αναφορά στο παρελθόν για την ανίχνευση των ριζών του
συγκρουσιακού θέματος.
 Η «στρατηγική της επανόρθωσης/αντιστάθμισης» (compensatory strategies):
πρόκληση γνωστικής σύγκρουσης.
Η «στρατηγική της διερεύνησης/διερευνητικές στρατηγικές» (exploratory
strategies): οργάνωση σχεδίων εργασίας με βάση την εξέταση απομνημονευμάτων
και ημερολογίων-, θεματικών διδασκαλιών και την προφορική ιστορία. Η
συγκεκριμένη στρατηγική χωρίς να αυθαιρετεί κατευθύνει την ιστορική κατανόηση
και ερμηνεία με βάση ιστορικές πηγές, πλαίσια αναφοράς και λογικούς ισχυρισμούς
και παράλληλα οργανώνει θεματικές διδασκαλίες με τη μέθοδο των σχεδίων εργασίας
(project) (Κόκκινος, 2007β· Μαυροσκούφης, 2010· Stradling, 2003).

21
Η «ενσυναίσθηση» (empathy) αναφέρεται στην ικανότητα για την κατανόηση των
συναισθημάτων των άλλων, προϋπόθεση απαραίτητη για τη διαχείριση και της
συναισθηματικής εμπλοκής των μαθητών κατά τη διδασκαλία συγκρουσιακών
θεμάτων (Μαυροσκούφης, 2010).
4. ΨΗΦΙΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

4.1. Προέλευση-ορισμός της «ψηφιακής ιστορίας» (Digital/ Web History) και η

σύνδεσή της με τη «δημόσια ιστορία»

Στη σημερινή εποχή των σύγχρονων «κοινωνιών της γνώσης και της
πληροφορίας» (Ξωχέλλης, 2000), η δύναμη των μέσων επικοινωνίας διευρύνεται
συνεχώς και η τεχνολογία εξελίσσεται ραγδαία. Οι νέες τεχνολογίες έρχονται στο νέο
πεδίο ιστορικής έρευνας, στη δημόσια ιστορία, για να λειτουργήσουν ως μέσα
παραγωγής και προβολής της ιστορικής γνώσης. Ο σκοπός είναι να μεταδοθεί η
ιστορική γνώση σε μεγάλα ακροατήρια, μέσα σε νέα ερευνητικά και εργασιακά
περιβάλλοντα, όπως το διαδίκτυο. Το διαδίκτυο, συγκεκριμένα, είναι το μέσο αυτό
που άνοιξε νέους δρόμους στην επιστήμη της Ιστορίας, δημιούργησε προκλήσεις για
την αναδιαμόρφωση των μεθόδων και των τρόπων προσέγγισής της. Με τη διάδοσή
του, την ψηφιοποίηση των ιστορικών αρχείων και την ανάπτυξη και αξιοποίηση
τεχνολογικών μέσων μετασχηματίζονται τόσο οι αναπαραστάσεις του, όσο και ο
τρόπος που αυτό γίνεται αντικείμενο έρευνας και διδασκαλίας. Η επίσημη επίσημη
εκδοχή της ιστορίας και η δημόσια ιστορία κάθε κράτους συναρθρώνονται πλέον
στο διαδίκτυο. Οι επίσημοι κόμβοι Ιστορίας, οι προσωπικές ιστοσελίδες, οι ομάδες
διαλόγου για την Ιστορία στο διαδίκτυο, τα cd-roms, οι μηχανές αναζήτησης
πληροφοριών, όπως το google και η wikipedia, αποτελούν ενδεικτικά παραδείγματα
του σύγχρονου ψηφιακού μας πολιτισμού (Κουνέλη, 2007: 497-524· Rosenzweig,
2006). Η Ιστορία έγινε καθημερινό ανάγνωσμα, αφού πλέον βρίσκεται στις
«ηλεκτρονικές πλατείες», αφού με το διαδίκτυο αμέτρητοι ιστορικοί κόμβοι
εκτείνονται σε όλο το φάσμα των ιστορικών κειμένων. Κόμβοι με αρχεία, με
εκατοντάδες ιστορικά περιοδικά και μονογραφίες, ψηφιακές βιβλιοθήκες, κόμβοι
ερασιτεχνικοί και προπαγανδιστικοί, μηχανές αναζήτησης για ιστορικές πληροφορίες,
για έννοιες, για λέξεις-κλειδιά, βιβλιογραφίες, εικόνες και πολλά άλλα είναι
διαθέσιμα και παρέχουν υπερπληθώρα πληροφόρησης στους χρήστες (Λιάκος, 2007:
11-28). Όλα τα παραπάνω δημιουργούνται από επίσημους επιστημονικούς φορείς,
αλλά ταυτόχρονα και από ιστορικούς συλλόγους, ιστορικές εταιρείες, εκπαιδευτικούς
ιστορικούς και ερασιτέχνες. Αξίζει να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι σε αρκετές
περιπτώσεις οι επίσημοι και ανεπίσημοι φορείς συνεργάζονται μεταξύ τους στο
διαδίκτυο, ώστε να παράγουν έργο από κοινού (Cohen & Rosenzweig, 2006;
Rosenzweig, 2003).
Πώς, όμως, συνδέεται η ψηφιακή με τη δημόσια ιστορία; Η ψηφιακή ιστορία
αποτελεί ένα παρακλάδι της δημόσιας ιστορίας και συγκεκριμένα, της δημόσιας
ιστορίας που παρουσιάζεται στο διαδίκτυο. Η «ψηφιακή ιστορία» είναι ένας
νεολογισμός, ο οποίος αποτυπώνει ποικίλα νοήματα. Η απαρχή της θεωρείται το
1993, όταν το National Center for Supercomputer Applications (NCSA) στο
Πανεπιστήμιο του Illinois κυκλοφόρησε το Mosaic, ένα εύχρηστο γραφιστικό web
browser που «τρέχει» σχεδόν σε όλους τους σταθερούς υπολογιστές. Το Mosaic
προσέφερε σε πολλούς ανθρώπους ελεύθερη πρόσβαση στο Internet και στο σχετικά
νέο World Wide Web. Ωστόσο, ο όρος digital history εισήχθη το 1997 από τους
Ayers και Thomas, όταν ίδρυσαν το Κέντρο για την Ψηφιακή Ιστορία της Virginia
στο ομώνυμο πανεπιστήμιο. Από τότε πλήθος άλλων αντίστοιχων ιδρυμάτων
ιδρύθηκαν στις Η.Π.Α. H ψηφιακή ιστορία αποτελεί μια προσέγγιση στην εξέταση
και την αναπαράσταση του παρελθόντος, η οποία αξιοποιεί τα πλεονεκτήματα των
Νέων Τεχνολογιών, όπως ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το διαδίκτυο. Κάποιοι,
μάλιστα, θεωρούν ότι είναι ένας ανεξάρτητος αναδυόμενος ακαδημαϊκός τομέας
(Digital history, 2011). Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως νέος
επιστημονικός κλάδος, καθόσον έχει το ίδιο περιεχόμενο και την ίδια μεθοδολογία με
την επιστήμη της Ιστορίας, απλώς δίνει μία νέα τεχνολογική διάσταση στην
επιστημονική μελέτη και στις εκπαιδευτικές πρακτικές. Ουσιαστικά, αποτελεί μία
έκφανση συνεργασίας της Ιστορίας με άλλες επιστήμες και τεχνολογίες, οι οποίες
παρέχουν νέες πηγές, νέα εργαλεία έρευνας και νέα αρχεία στην επιστήμη της
Ιστορίας (De Groot, 2009: 90-93).
Στις εργασίες της συμπεριλαμβάνονται ψηφιακά αρχεία, cd-rom, διαδικτυακές
παρουσιάσεις, μηχανές αναζήτησης, ημερολόγια δικτύου (blogs), ψηφιακές
εγκυκλοπαίδειες, ιστοσελίδες και κοινότητες (Web 2.0), αλληλεπιδραστικοί χάρτες,
διανομή συλλογών ψηφιακών αρχείων σε πολλούς παραλήπτες με υπηρεσίες
διαδικύου (podcasting), γραμμές του χρόνου (timeliners) και εικονικοί κόσμοι.
Σχετίζεται τόσο με τη μορφοποίηση αρχείων, όσο και με την αξιοποίησή τους, την
καλλιέργεια νέων μεθόδων ιστορικής μελέτης, τις εκπαιδευτικές πρακτικές, αλλά και
τη διαμόρφωση των μηνυμάτων μέσα από τις νέες τεχνολογίες. Αξιοποιεί βάσεις
δεδομένων, υπερκείμενα και δίκτυα, προκειμένου να δημιουργήσει και να μοιραστεί
την ιστορική μνήμη και συμπληρώνει άλλες μορφές ιστορίας (Cohen & Rosenzweig,
2006; De Groot, 2009: 90-104). Σύμφωνα με τον ιστορικό Vernon Burton:
«ψηφιακή ιστορία είναι η διαδικασία με την οποία οι ιστορικοί είναι σε θέση να χρησιμοποιούν
τους υπολογιστές, για να ασχοληθούν με την Ιστορία με τρόπους που είναι αδύνατοι χωρίς τον
υπολογιστή. Ψηφιακή ιστορία είναι κάτι περισσότερο από τη σάρωση ακαδημαϊκών άρθρων και την
ανάρτησή τους στο διαδίκτυο ή από τη δημοσίευση των σημειώσεων των ακαδημαϊκών μαθημάτων
στο World Wide Web. Ψηφιακή ιστορία είναι μια επανάσταση στον τομέα της Ιστορίας που θα
αλλάξει τον τρόπο που η Ιστορία γράφεται και διαβάζεται σε όλα τα επίπεδα, της επιστήμης και της
εκπαίδευσης, αλλά και των βιβλιοθηκών και των βάσεων δεδομένων που οι ιστορικοί χρησιμοποιούν
στην καθημερινή τους εργασία. Με την ενσωμάτωση της τεράστιας δύναμης του υπολογιστή στις
πρακτικές και τις μεθοδολογίες του ιστορικού, το αποτέλεσμα πρέπει να είναι μία "καλύτερη ιστορία"»
(Burton, 2005: 206-207). Ενώ ο ιστορικός Edward L. Ayers εκφράζει την άποψη ότι «η ψηφιακή
ιστορία μπορεί να γίνει ένας καταλύτης και ένα εργαλείο για τη δημιουργία μίας Ιστορίας με πιο
λογοτεχνικό χαρακτήρα» (όπως στο Ayers, 1999).

Η αποτύπωση του ιστορικού παρελθόντος γίνεται με διαφορετικό τρόπο μέσω

ενός πλήθους αντικρουόμενων ιστοσελίδων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από τις
διαφορετικές στρατηγικές μνήμης των δημιουργών τους. Για παράδειγμα,
εμφανίζονται τρία βασικά σχήματα ή αλλιώς τρεις στρατηγικές μνήμης σύμφωνα με
τις οποίες αποτυπώνεται ανάλογα η επίσημη εκδοχή της ιστορίας κάθε κράτους από
επίσημους κρατικούς φορείς στο διαδίκτυο. Το πρώτο απ΄ αυτά χαρακτηρίζεται από
την παντελή απουσία επίμαχων ή τραυματικών ιστορικών γεγονότων και περιόδων
και από την παρεμπόδιση αναφοράς σε θέματα ταμπού, από την εμμονή στη
νομιμοποίηση του παρόντος, άρα και στη δικαίωση της κατεστημένης τάξης
πραγμάτων, καθώς και από επιλεκτικότητα ιστορικής περιοδολόγησης η επιλογή
είναι αποτέλεσμα πολιτικών κινήτρων και προσπαθεί να απωθήσει ό,τι αντιβαίνει
στην κρατούσα αντίληψη περί ιστορίας και στην κυρίαρχη ιδεολογία, καταλήγωντας
έτσι στην περιορισμένη ή απόλυτη ιστορική αμνησία. Το δεύτερο σχήμα διακρίνεται
για την επάρκεια των ιστορικών αναφορών, αλλά και για τη μέριμνα, όσον αφορά την
απόδειξη και επικύρωση της εθνοπολιτισμικής συνέχειας, της αρχαιότητας των
εθνικών ριζών και της διαρκούς ιστορικής παρουσίας στα διεθνή δρώμενα, όπως
επίσης και για την κατάδειξη της εθνικής ιδιαιτερότητας και της ιστορικής αποστολής
του έθνους. Ενώ, το τρίτο σχήμα ξεχωρίζει από ιστορικό πληθωρισμό κατά τον
οποίο δίνεται στο παρελθόν καίρια σημασία, για να κατανοηθεί το παρόν και από
εργαλειακότητα με σκοπό την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, όπως η παρουσίαση
του εθνικού μεγαλείου (Κόκκινος, 2010β: 189-190).
Προκύπτει, λοιπόν, εύλογα το συμπέρασμα ότι η δημόσια ιστορία σχετίζεται
άμεσα με ό,τι ονομάζεται «ψηφιακή ιστορία», καθώς βάσεις δεδομένων και αρχεία,
που αποτελούν τη βάση της ιστορικής έρευνας, μεταναστεύουν μαζικά στο διαδίκτυο.
Επιπλέον, μέσω του κυβερνοχώρου οι ψηφιοποιημένες πια πληροφορίες
αναμορφώνονται από τους χρήστες, προκαλώντας έτσι ερωτήματα σχετικά με το
αμετάβλητο των κειμένων. Γενικότερα, καθίσταται εφικτό ο κάθε χρήστης του
διαδικτύου να έχει δυνατότητα συμμετοχής σε οποιοδήποτε ιστορικό γεγονός.
Παρέχεται, παράλληλα, η δυνατότητα να ψηφιοποιούνται στο διαδίκτυο όχι μόνο
κείμενα, αλλά και εικόνες και ήχοι, που επηρεάζει την ιστορική έρευνα. Η πιο βαθιά
συνέπεια του διαδικτύου δεν είναι, ωστόσο, η πληροφορία στην οποία κάποιος
δύναται να έχει πρόσβαση, αλλά η οικοδόμηση μιας λειτουργικής διανοητικής
αναπαράστασης, η οποία επιτρέπει την πλοήγηση σε άυλους κόσμους και επιφέρει
πραγματική μεταβολή στα συστήματα μάθησης (Κουνέλη, 2007: 497-524). Ως λογικό
επακόλουθο, το «δημόσιο διαδίκτυο» (public Web) με την έννοια της ανοιχτής
πρόσβασής του και του ελέγχού του από άτομα, μη κερδοφόρους και μη
κυβερνητικούς αντιπροσώπους και της γενικότερης χρήσής του από ένα λαϊκό
κίνημα αποτελεί τη μεγάλη εξέλιξη στην ίδια την ιστορία του διαδικτύου. Τις
τελευταίες δεκαετίες, ακαδημαϊκοί ιστορικοί, εκπαιδευτικοί που διδάσκουν Ιστορία
και άτομα με ενδιαφέρον για την επιστήμη της Ιστορίας έχουν δημιουργήσει ανά τον
κόσμο χιλιάδες ιστοσελίδες ιστορικού περιεχομένου (Rosenzweig, 2001).
Όσον αφορά, λοιπόν, την Ιστορία στο διαδίκτυο, ο καθένας μπορεί να
συγκροτήσει τον δικό του κανόνα ιστορίας, μαζεύοντας στοιχεία από κόμβο σε
κόμβο, κάνοντας συμπιλήματα και δημοσιεύοντάς τα ξανά στο διαδίκτυο. Έτσι,
σήμερα στη διαδικτυακή εποχή υπάρχουν ταυτόχρονα πολλοί συγγραφείς και πολλοί
αναγνώστες. Η Ιστορία στα Μ.Μ.Ε., στις δημόσιες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις
και στο διαδίκτυο δεν μείωσε, αλλά αύξησε τη "λατρεία" του ντοκουμέντου και
μάλιστα του αδιαμεσολάβητου ντοκουμέντου. Πρόκειται για μία «λατρεία», η οποία
αναδιαρθρώνει την εικόνα του παρελθόντος πάνω σε ορατά στοιχεία (Λιάκος, 2007:
19-21). Αυτή η τάση της ψηφιοποίησης της Ιστορίας αποδεικνύεται από τις
παραπάνω από τεσσεράμισι χιλιάδες ιστοσελίδες που έχουν ως αντικείμενό τους την
Ιστορία της Αμερικής στη μηχανή αναζήτησης του Yahoo 22 , αλλά και από τις
δεκαπέντε χιλιάδες διαδικτυακές σειρές διαλέξεων Ιστορίας (online courses) που
πραγματοποιούνται από διάφορα πανεπιστήμια των Η.Π.Α.. Προβάλλεται, έτσι, ως
επείγουσα η συνειδητοποίηση ότι η ιστορία «συμβαίνει στο διαδίκτυο», όπως
ανέφερε χαρακτηριστικά ο Poster. Οι άνθρωποι συναντιούνται στον κυβερνοχώρο,
άρα η σύγχρονη κοινωνική και ιστορική πρακτική διαδραματίζεται σε αρκετά μεγάλο
βαθμό σ΄ αυτόν. Το αποτέλεσμα είναι οι ίδιοι οι ιστορικοί να αναδιαμορφώνουν
τρόπους και μεθόδους, για να μελετήσουν αυτά τα γεγονότα. Οι φωτογραφίες, οι
κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές, οι διαδικτυακοί κόμβοι είναι σήμερα
συστήματα καθημερινής εμπειρίας των ατόμων και των ομάδων, δηλαδή, είναι μέρος
της ιστορικής εμπειρίας. Αποτελούν όχι απλώς μέσα για την αναπαράσταση του
παρελθόντος, αλλά και μορφές μέσα από τις οποίες η ιστορία βιώνεται στο παρόν
(Cohen & Rosenzweig, 2006; Poster, 2003-2004: 17-32; Rosenzweig, 2001).

22
Ενώ αν βάλουμε στη μηχανή αναζήτησης Google τη λέξη history, εντοπίζονται
1.010.000.000 ιστοσελίδες που περιέχουν τη συγκεκριμένη λέξη (Σπυροπούλου,
2008).
 Η επιστημολογία της Ιστορίας φαίνεται ότι αποτελεί τον πιο αρμόδιο κλάδο των
ανθρωπιστικών σπουδών για την εφαρμογή των τεχνολογικών καινοτομιών και του
διαδικτύου, διότι καθίσταται δυνατό το παρελθόν να προσεγγιστεί με νέες μεθόδους
που ενδιαφέρουν τα σύγχρονα αναγνωστικά κοινά. Παράλληλα, μέσω του διαδικτύου
μπορούν να έρθουν σε επαφή επαγγελματίες και μη ιστορικοί, να ανταλλάξουν
απόψεις και αρχεία και να ζητήσουν συμβουλές μεταξύ τους για τις ιστορικές τους
έρευνες. Η διεκπεραίωση των λειτουργιών των πανεπιστημιακών σχολών της
Ιστορίας, οι νέες μορφές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, οι λίστες διαλόγου για τους
ερευνητές αλλά και τους ερασιτέχνες, οι οργανισμοί με αντικείμενο την έρευνα για τη
σύνδεση της ιστορίας και των νέων τεχνολογιών, οι βάσεις δεδομένων για την
οργάνωση της πρωτογενούς παραγωγής των τμημάτων Ιστορίας (μεταπτυχιακά και
διδακτορικά), η δυνατότητα αποθήκευσης μεγάλου ποσοστού δεδομένων, η ως επί
των πλείστων δωρεάν προσβασιμότητα σε πλήθος πρωτογενών και δευτερογενών
πηγών που μέχρι πρότινος ήταν δυνατή μόνο σε ένα μικρό ποσοστό των
ενδιαφερομένων και σπάνια σε μη ακαδημαϊκούς, η ηλεκτρονική έκδοση ιστορικών
βιβλίων, περιοδικών και ερευνών, η ψηφιοποίηση αρχείων και συλλογών
βιβλιοθηκών και συλλογών, η αναγνωσιμότητα των δεδομένων στο ευρύ κοινό του
διαδικτύου, η ευελιξία των ψηφιακών μέσων που συνδυάζουν κείμενο, εικόνα, ήχο,
κινούμενες εικόνες και γραφικά και η ευκολία χειρισμού του διαδικτύου σε αντίθεση
με τις γραπτές πηγές δημιουργούν νέες μορφές συνεργασίας, νέους τρόπους
συζήτησης και διαπολιτισμικής επικοινωνίας, αλλά και νέες μεθόδους συλλογής
δεδομένων για το παρελθόν (Cohen, 2004: 295; Cohen & Rosenzweig, 2006).
Η νέα αυτή πραγματικότητα θέτει στον ιστορικό του σήμερα νέα ζητήματα
μεθοδολογικού κυρίως χαρακτήρα, καθώς καλείται να αξιολογήσει και να
διαχειριστεί ένα ευρύ πεδίο πληροφορίας, τη στιγμή που η ίδια η ιστορική επιστήμη
έχει στηριχτεί αιώνες τώρα στην αναζήτηση του ίχνους, του σπάνιου. Η
εντυπωσιακή, επομένως, αύξηση της παρεχόμενης ιστορικής πληροφορίας αποτελεί
μια σημαντική επιστημολογική μεταβολή, με συνέπειες τόσο στον ίδιο τον ιστορικό
όσο και στο κοινό που καταναλώνει τεράστια μεγέθη ιστορίας, συχνά
αμφισβητήσιμης εγκυρότητας (Λιάκος, 2007: 17-18). Ακόμη, αυτή η άμεση
επικοινωνία και αλληλεπίδραση με προϊόντα διαφορετικών πολιτισμών αλλάζουν
εντελώς τον τρόπο που βιώνεται η σύγχρονη ιστορική εμπειρία. Ο κυβερνοχώρος
οδηγεί σε μία νέα πολιτισμική θεώρηση του κόσμου, όπως και στον αναστοχασμό για
την ατομική ταυτότητα και κουλτούρα (Κουνέλη, 2007: 508-510). Εν κατακλείδι, η
ψηφιακή ιστορία μπορεί να ανανεώσει το μάθημα της Ιστορίας, καθώς είναι σε θέση
να διευκολύνει κάθε εκπαιδευτικό να το προσανατολίσει στην αναζήτηση και την
εκτίμηση της ιστορικής πληροφορίας. Το ζητούμενο του εκπαιδευτικού σε αυτή την
περίπτωση είναι η ιστορική σκέψη, όπως αυτή αναπτύσσεται μέσα από την
αξιολόγηση και την ερμηνεία των τεκμηρίων, μέσα από την κατανόηση των απόψεων
ατόμων, ομάδων και ιστορικών εννοιών. Η μελέτη του παρελθόντος γίνεται με τέτοιο
τρόπο, ώστε να αποκτήσουν οι εμπλεκόμενοι αίσθηση του παρόντος (Νικολαΐδου &
Γιακουμάτου, 2001).

4.2. Ιστορία και διαδίκτυο: μία αλληλένδετη σχέση

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα μπορούν να διατυπωθούν ορισμένα γενικά

συμπεράσματα για το πώς το διαδίκτυο επιδρά ποικιλότροπα στους τρόπους
συγγραφής και μελέτης της ιστορίας. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, έχει αναπτυχθεί
μία μεγάλη συζήτηση στον επιστημονικό χώρο, σχετικά με τον καθοριστικό ρόλο που
διαδραματίζει το διαδίκτυο στο μετασχηματισμό, όχι μόνο της γραφής, αλλά και του
περιεχομένου της επιστήμης της ιστορίας. Ο ιστορικός Poster θεωρεί ότι καμιά άλλη
τεχνολογική καινοτομία, μετά την τυπογραφία, δεν έχει διευρύνει τόσο πολύ τους
ορίζοντες της ιστορίας, όσο το διαδίκτυο. Τα ίδια τα χαρακτηριστικά της χρήσης του
διαδικτύου επηρεάζουν την εικόνα, που μέσω αυτού, αποκτούμε για τον κόσμο και
την ανθρώπινη δραστηριότητα. Ο Poster επισημαίνει τα ακόλουθα σημεία, που
αποτελούν πρόκληση για το γνωστικό αντικείμενο της ιστορίας και συνακόλουθα, για
τους τρόπους διδασκαλίας της. Αρχικά, επισημαίνει τη μαζική μετανάστευση στο
διαδίκτυο των αρχείων 23 που αποτελούν τη βάση της ιστορικής έρευνας. Κάθε
πληροφορία που παρέχεται σε ψηφιακή μορφή μπορεί εύκολα να είναι προσβάσιμη
από οποιονδήποτε χρήστη. Το νέο αυτό περιβάλλον στο οποίο αποθηκεύονται και
διατίθενται τα αρχεία ενδεχομένως θα επηρεάσει και το είδος της γνώσης που
αντλούνται πλέον από αυτά. Το ψηφιακό κείμενο οδήγησε στην απομυθοποίηση της
αντίληψης για την «αντικειμενικότητα» των αρχείων και στην κατανόηση των
ιστορικών κειμένων μέσω εποικοδομητικών και αναστοχαστικών μεθόδων. Επιπλέον,
η ψηφιοποίηση των αρχείων εισάγει νέες διαδικασίες πρόσβασης σε αυτά, γεγονός
που υπαγορεύει και διαφορετικές νοητικές διεργασίες για την αναζήτηση της
πληροφορίας. Το ιστορικό υλικό που αντλείται στο διαδίκτυο μπορεί να αποθηκευτεί,
να επεξεργαστεί, να αναδιαμορφωθεί από τον ερευνητή-χρήστη του διαδικτύου, και
να αναδιανεμηθεί (Κόκκινος, 2003: 311-342· Κουνέλη, 2008: 87-90· Poster, 2003-
2004).
Παράλληλα, το διαδίκτυο παρέχει τη δυνατότητα ψηφιοποίησης εικόνων και
ήχων, προσφέροντας νέες προοπτικές ιστορικής γραφής με οπτικό και ηχητικό
περιεχόμενο. Το γεγονός αυτό αναβαθμίζει τη σημασία τους ως μέσων
αναπαράστασης του παρελθόντος και μειώνει τις αρνητικές κριτικές σε βάρος των
μορφών οπτικοποίησης του παρελθόντος. Αυτό αποτελεί ένα πολύ σημαντικό
πλεονέκτημα του διαδικτύου, καθώς οι σημερινοί νέοι είναι «οπτικά
προσανατολισμένοι», δηλαδή είναι περισσότερο εξοικειωμένοι με τις οπτικές και
ακουστικές αναπαραστάσεις. Πέρα από τις οπτικές και ηχητικές πηγές που είναι
διαθέσιμες στον κυβερνοχώρο, αυτός ενισχύει και την διαπροσωπική επικοινωνία
χάρη στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και τις λίστες επικοινωνίας, καταργώντας τους
φυσικούς περιορισμούς του χώρου. Τέλος, συνιστά τη συγκρότηση ενός καινοτόμου
χώρου δημοσίευσης ιστορικών έργων, όπου δεν μπορεί να ασκηθεί καμία μορφή
λογοκρισίας σε οτιδήποτε δημοσιεύεται. Μ΄ αυτόν τον τρόπο, το ιστορικό έργο
αναρτημένο στο διαδίκτυο απελευθερώνεται από κάθε μορφή ελέγχου, αλλά έτσι,
χάνει και το αμετάβλητο στοιχείο του. Πρέπει, λοιπόν, να ληφθεί υπόψη από μέρους
των χρηστών το ευμετάβλητο των ιστορικών κειμένων και η ανάγκη για δημιουργία
νέων κριτηρίων αξιολόγησης των πηγών του διαδικτύου, τα οποία αφενός θα
διασφαλίσουν την αυθεντικότητα και την εγκυρότητα των πηγών και αφετέρου θα τις
αξιολογούν σε σχέση με την παραγόμενη γνώση που προσφέρουν (Κόκκινος, 2003:
311-342· Κουνέλη, 2008: 87-90· Poster, 2003-2004).
Ως γενικότερο συμπέρασμα, μπορεί να λεχθεί ότι το διαδίκτυο αποτελεί
πραγματική τομή στον τρόπο που βιώνεται η σύγχρονη ιστορική εμπειρία, καθώς η
ίδια η ανθρώπινη εμπειρία στο χρόνο νοείται ως ιστορία. Ο κυβερνοχώρος επιτρέπει
τη διαπολιτισμική επικοινωνία με τη μορφή της εκατέρωθεν διάχυσης πληροφοριών
και της έμμεσης εμπειρίας αυτού που θεωρείται ως ξένο και διαφορετικό. Πιο

23
Με τον όρο αρχείο νοείται πλέον οποιαδήποτε αποθηκευμένη συλλογή
πολιτισμικών αντικειμένων ή βάσης δεδομένων, όπως κείμενα, φωτογραφίες, έργα
τέχνης, μνημεία κλπ. (Κουνέλη, 2008: 87-88).
συγκεκριμένα, το σύγχρονο αυτό μέσο προσφέρει τη δυνατότητα άμεσης
επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με προϊόντα διαφορετικής κουλτούρας και
πολιτισμού. Όλα τα παραπάνω, οδηγούν σε μία νέα πολιτισμική θεώρηση του
κόσμου, αλλά και στον αναστοχασμό σχετικά με την ατομική ταυτότητα και
κουλτούρα. Μ’ αυτόν τον τρόπο, δίνεται η ευκαιρία στους χρήστες να κατανοήσουν
τις δομές της ιδιαίτερής τους ταυτότητας, να συνειδητοποιήσουν ότι η ταυτότητα
αποτελεί κατασκευή 24 και να στοχαστούν πάνω στις δυνατότητες μετεξέλιξής της
στις πραγματικές συνθήκες ζωής. Η δυνατότητα αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική για
τις κοινωνικά καταπιεσμένες και περιθωριοποιημένες ομάδες εθνικές ή πολιτισμικές
μειονότητες, άτομα με ειδικές ανάγκες και ικανότητες-, εφόσον το διαδίκτυο μπορεί
να αποτελέσει τόπο και τρόπο αντίστασης στις κυρίαρχες αναπαραστάσεις (Κουνέλη,
2008: 90-91).
Όσον αφορά τον χώρο της εκπαίδευσης, το διαδίκτυο μπορεί να λειτουργήσει ως
ένα απαραίτητο διδακτικό εργαλείο για την κατάκτηση της γνώσης. Κατ’ αρχήν
ενισχύει ερευνητικές-ανακαλυπτικές μορφές μάθησης. Ο μαθητής μπορεί να
αναζητήσει πληροφορίες με τις γνώσεις που ήδη έχει, αλλά και με τον προσωπικό του
τρόπο σκέψης. Μ΄ αυτή τη διαδικασία, η κατάκτηση της γνώσης αποκτά προσωπικό
νόημα, καθώς καθορίζεται από τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και τον ατομικό ρυθμό
μάθησης του μαθητή. Παράλληλα, το διαδίκτυο συμβάλλει στην ανάπτυξη
συνεργατικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων. Αυτό συμβαίνει, αφού παρέχει τόσο
την ευκαιρία για ομαδική εργασία στην τάξη, όσο και για ενίσχυση της επικοινωνίας
με άτομα που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση, καταργώντας τους χωροχρονικούς
περιορισμούς. Δημιουργεί, ακόμα, το κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον για την
ενίσχυση της διδασκαλίας με «αυθεντικές» εκπαιδευτικές εμπειρίες εμπειρίες,
δηλαδή, που μπορούν να συνδεθούν με την πραγματική ζωή των μαθητών. Ένα
τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η δραστηριοποίηση κινήτρων μάθησης. Το διαδίκτυο,
δηλαδή, είναι σήμερα πόλος έλξης για όλες τις ηλικίες των μαθητών, εφόσον έχει
συνδεθεί με μορφές ψυχαγωγίας τους. Ενώ, οι βιωματικές μορφές διδασκαλίας, όπως
η εικονική επίσκεψη σε χώρους ιστορικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος,
συγκαταλέγονται και αυτές στα παραδείγματα των «αυθεντικών» εκπαιδευτικών
εμπειριών. Επιπλέον, μέσω του διαδικτύου ο μαθητής έχει την ικανότητα να
αναπτύξει δεξιότητες αξιολόγησης της ιστορικής πληροφορίας. Η πλοήγηση σε
δικτυακές συλλογές ιστορικού υλικού και η συγκριτική μελέτη μεγάλης ποικιλίας
ιστορικών πληροφοριών, που διατίθενται στο διαδίκτυο, μπορούν να αναπτυχθούν σε
εργαλεία κατανόησης και διάκρισης της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της
ιστορικής πληροφορίας. Ο μαθητής, υπό την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, μπορεί
να έχει πρόσβαση σε μεγάλο όγκο ιστορικού υλικού, μέσα σε ελάχιστο χρόνο, το
οποίο μπορεί να επεξεργαστεί να ταξινομήσει, να συσχετίσει, να συγκρίνει
καλλιεργώντας αναλυτικές και συνθετικές δεξιότητες σκέψης, να εξαγάγει
συμπεράσματα, αλλά και να τα αξιολογήσει ως προς την εγκυρότητα και την
αξιοπιστία τους. Ταυτόχρονα, καλείται να εντοπίσει και να αξιολογήσει εθνικιστικές
ή μονόπλευρες απόψεις, παραποίηση ιστορικών γεγονότων, κ.ά. στοιχεία, τα οποία
διαφορετικά λόγω έλλειψης χρόνου, αλλά και προηγούμενης εμπειρίας δύσκολα θα
είχε τη δυνατότητα να τα αναζητήσει στα συμβατικά βιβλία (Κουνέλη, 2008: 95-98·
Μαυροσκούφης, 2004).

24
Η αναζήτηση, δηλαδή, πληροφοριών και η παρουσίασή τους στο διαδίκτυο
αποτελούν διαδικασίες που οδηγούν συχνά στη διατύπωση μιας σειράς ερωτημάτων
για το «ποιοι είμαστε» και «πώς αντιμετωπίζουμε τα πράγματα» (Κουνέλη, 2008:
90).
 Είναι βασικό να τονιστεί εδώ, ότι με την αναπροσαρμογή του γενικού σκοπού και
των επιμέρους στόχων του μαθήματος της ιστορίας στη Γενική Εκπαίδευση, μέσω
του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) και του
Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών (Α.Π.Σ.), το περιεχόμενο του μαθήματος της
ιστορίας άλλαξε. Πλέον, το μάθημα της ιστορίας δεν περιορίζεται σε μια απλή
παράθεση πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων, αλλά οι τρόποι προσέγγισης των
περιεχομένων του μαθήματος μπορούν να συγκροτούνται σε πολιτισμικούς κύκλους,
που περιλαμβάνουν τόσο την πολιτική και την οικονομία, όσο την τέχνη, τη λαϊκή
παράδοση, τη λαϊκή ή λόγια κουλτούρα. Ο μαθητής, λοιπόν, μέσω του κυβερνοχώρου
δύναται να μελετήσει δείγματα όλων των πολιτισμικών εκφάνσεων μιας εποχής και
να συλλέξει κάθε μορφής πληροφορίες κείμενα, εικόνες, ήχους και βίντεο που θα
τον βοηθήσουν στην πληρέστερη κατανόησή της (Γκίκα, 2010,·Κουνέλη, 2008: 95-
100).
Συμπεραίνουμε έτσι, πως παρά το γεγονός ότι η χρήση του διαδικτύου στη
διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας είχε αρχικά συσχετισθεί κυρίως με τη
δυνατότητα πρόσβασης σε ανεξάντλητα αρχεία, βάσεις δεδομένων και τράπεζες
πληροφοριών, σήμερα κυριαρχεί η δόκιμη άποψη ότι η αξία του συνδέεται λιγότερο
με την ανάπτυξη πληροφοριακών δεξιοτήτων και περισσότερο με το μετασχηματισμό
των κοινωνικών. Το διαδίκτυο αποτελεί ένα μέρος της σύγχρονης κοινωνικής
πραγματικότητας και αυτό αποδεικνύεται από τις ηλεκτρονικές κοινότητες, μέλη των
οποίων είναι άτομα με κοινά ενδιαφέροντα. Έτσι, οι μαθητές που συμμετέχουν σε
τέτοιου είδους κοινωνικές σχέσεις, δεν καλύπτονται από μία απλή «γνωριμία» με τα
σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Αντιθέτως, η νέα αυτή κοινωνική εμπειρία που
προσλαμβάνουν τους βοηθά να αντιληφθούν την ιστορική πραγματικότητα μέσα από
πολλαπλές προοπτικές, διότι τους παρέχεται η ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με ένα
πλήθος φαινομενικά διαφορετικών στοιχείων. Το αποτέλεσμα όλης αυτής της
διαδικασίας είναι να αναπτύξουν ιστορική σκέψη, μέσα από την κατανόηση των
ανθρωπίνων σχέσεων, των σύνθετων καταστάσεων και των εννοιών που
διαμορφώνονται στους ψηφιακούς χώρους του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide
Web). Στο βαθμό, λοιπόν, που αναπτύσσεται στην εποχή μας ένα νέο είδος ιστορικής
σκέψης και συνείδησης, που συνίσταται στη θεώρηση της τεχνολογίας ως ιστορικού
προϊόντος και της ιστορίας ως τεχνολογικού η χρήση των νέων τεχνολογιών, και
συγκεκριμένα του διαδικτύου, δε μπορεί να αγνοηθεί (Κουνέλη, 2008: 95-100·
Σπυροπούλου, 2008).
Ως γενικό συμπέρασμα, μπορεί να λεχθεί ότι τα εργαλεία για την αναζήτηση της
πληροφορίας στο διαδίκτυο θεωρούνται γνωστικά εργαλεία για το μάθημα της
ιστορίας σε περιπτώσεις που αξιοποιούνται με συγκεκριμένους στόχους, οι οποίοι
ικανοποιούν συγκεκριμένες διδακτικές και μαθησιακές ανάγκες. Η στοχοθετημένη,
δηλαδή, αναζήτηση πληροφορίας αποτελεί γνωστικό εργαλείο. Η ουσιαστική, όμως,
αξία του γνωστικού εργαλείου φαίνεται στις φάσεις της εκτίμησης, της κριτικής
θεώρησης και της επιλογής της κατάλληλης πληροφορίας. Η στοχοθετημένη
αναζήτηση πληροφορίας στο διαδίκτυο απαιτεί αναστοχασμό από την πλευρά των
χρηστών. Ο μαθητής σε κάθε βήμα της αναζήτησής του, μέχρι να φτάσει στον τελικό
του στόχο, πρέπει να επεξεργάζεται και να συσχετίζει τις τρέχουσες πληροφορίες,
όπως, επίσης, να δημιουργεί τρόπους για την ανάκτηση του επιθυμητού
περιεχομένου. Το αποτέλεσμα του γνωστικού εργαλείου είναι ιδιαίτερα εμφανές κατά
την οργάνωσή, τη σύνθεση και την παρουσίαση νέας πληροφορίας από τον τεράστιο
όγκο του διαθέσιμου ψηφιακού περιεχομένου. Οι πνευματικές ιδιότητες που
αναπτύσσονται κατά τη στοχοθετημένη αναζήτηση πληροφορίας μέσω του
διαδικτύου και συνεισφέρουν στην οικοδόμηση της ιστορικής γνώσης μπορούν να
συνοψισθούν ως εξής (Cohen & Rosenzweig, 2006; Μικρόπουλος, 2006: 84-87):
 νοηματοδοτούμενη αναζήτηση περιεχομένου,
 κατανόηση περιεχομένου,
 οργάνωση πληροφορίας,
 συσχετισμός πληροφοριών,
 κριτική ανάγνωση της πληροφορίας,
 επιλογή πληροφορίας,
 δημιουργία περιεχομένου.
Στο σημείο αυτό, πρέπει να επισημανθεί ότι η επιστημονική ορθότητα, η
αξιοπιστία και η απαλλαγμένη από εθνικά, φυλετικά και κοινωνικά στερεότυπα
πληροφορία αποτελούν σημαντικά στοιχεία για την αξιοποίηση της αναζήτησης
πληροφορίας ως γνωστικού εργαλείου. Σήμερα, στην Ελλάδα αρκετοί εκπαιδευτικοί
φορείς, όπως το Υπουργείο Παιδείας, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ενώσεις και
σύλλογοι εκπαιδευτικών και ειδικών επιστημόνων, έχουν δημιουργήσει και
συντηρούν δικτυακές πύλες με εκπαιδευτικό περιεχόμενο και μαθησιακές
δραστηριότητες, που σχετίζονται με το μάθημα της ιστορίας. Σκοπός τους είναι η
υποστήριξη κάθε ενδιαφερόμενου προς την κατεύθυνση της στοχοθετημένης
αναζήτησης πληροφορίας και γενικότερα της αξιοποίησης των ΤΠΕ ως γνωστικών
εργαλείων (Μικρόπουλος, 2006: 84-87).
Μέρος δεύτερο: Εμπειρική Προσέγγιση
1. ΑΦΕΤΗΡΙΑ, ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Η συγκρότηση της συλλογικής ιστορικής μνήμης σχετικά με το Ολοκαύτωμα των

Εβραίων στις μεταπολεμικές κοινωνίες πέρασε από διάφορα στάδια. Η ιστορική
συνείδηση του Δυτικού κόσμου κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες
χαρακτηριζόταν σε γενικό πλαίσιο από την απώθηση της τραυματικής μνήμης του
Ολοκαυτώματος, μία συλλογική αμνησία, και τις βαθιές αντινομίες που
αποτυπώνονταν από τις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με το συγκεκριμένο
ιστορικό γεγονός. Τη δεδομένη χρονική περίοδο η ενθύμηση του Ολοκαυτώματος
λάμβανε χώρα στην ιδιωτική, οικογενειακή σφαίρα, αλλά όχι στη δημόσια. Η μνήμη,
δηλαδή, διατηρήθηκε και διαμορφώθηκε μέσα σε συνθήκες σιωπής στον ιδιωτικό
χώρο και αποσιώπησης στο δημόσιο. Το ίδιο συνέβη και στην Ελλάδα, όπου το
πολιτικό πλαίσιο μεταπολεμικά απέτρεψε την αναγνώριση του ελληνο-εβραϊκού
δράματος. Στην ελληνική μεταπολεμική κοινωνία του Εμφυλίου επικρατούσε η
απουσία της μνήμης της εβραϊκής γενοκτονίας και η απουσία των Εβραίων από τη
δημόσια σφαίρα. Όλα τα παραπάνω, φανερώνουν την άρνηση της ελληνικής
δημόσιας σφαίρας να ενσωματώσει το Ολοκαύτωμα στην δική της τραυματική
εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ταυτόχρονα, βέβαια, αποτυπώνεται και ο
ρόλος της ελληνικής εβραϊκής κοινότητας σε σχέση με τις στρατηγικές επιβίωσής της
στην Ελλάδα και την επιλογή της επίκλησης ή απώθησης του τραυματικού γεγονότος.
Ο δημόσιος λόγος για το Ολοκαύτωμα και η πολιτισμική νοηματοδότησή του ως
ατομικού, συλλογικού ή εθνικού τραύματος ξεκίνησε μόλις από τη δεκαετία του 1960
και έπειτα. Η μνημονική επίκληση και ιστοριογραφική αναπαράσταση του
Ολοκαυτώματος συγκεκριμένα στην ελληνική κοινωνία θα είναι αποτέλεσμα
ποικίλων πολιτικών, εθνικών, κοινωνικών και ιστορικών παραγόντων. Η
ιστοριογραφική, ηθική ή πολιτική αναγνώριση του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων
Εβραίων ξεκινάει από τη δεκαετία του 1960 με τον επίσημο λόγο των θεσμικών
φορέων του ελληνικού εβραϊσμού. Ωστόσο, με τη θρησκειοποίηση25 της μνήμης του
Ολοκαυτώματος η ιστορία ηθικοποιείται και ελλοχεύει ο κίνδυνος της ιδεολογικής
χειραγώγησης και της πολιτικής εργαλειοποίησης της μνήμης, κάτι που αντιτίθεται
στον κριτικό ιστορικό αναστοχασμό. Η προσέγγιση του Ολοκαυτώματος μόνο μέσα
από την συναισθηματική έξαρση και την ηθικολογική διάσταση της έννοιας του
"απόλυτου κακού" παραγκωνίζει την ιστορική τεκμηριωμένη προσέγγιση, κατανόηση
και ερμηνεία του. Στην περίπτωση των Εβραίων, οι οποίοι αποτελούν μία διωκόμενη
ομάδα, παρατηρείται η προσπάθειά τους να διασώσουν την τραυματική τους μνήμη,
δηλαδή, τη μνήμη τους ως θυμάτων, να επιβάλουν ένα νέο μνημονικό καθεστώς· από
τη μία μεριά, απαιτούν από τις κοινωνίες στις οποίες ανήκουν ή στις οποίες
εντάσσονται να εγγραφεί και το δικό τους βίωμα στο επίσημο, στο κανονιστικό
αφήγημα της εθνικής ιστορίας και, από την άλλη μεριά, να αποδοθεί δικαιοσύνη έστω
και εκ των υστέρων. Έτσι, δίπλα στη στροφή στη μνήμη εμφανίζεται και η
ποινικοποίηση της μνήμης, με αποτέλεσμα ο τρόπος νοηματοδότησης του
παρελθόντος να πραγματοποιείται με βάσει τη σημερινή κοινωνική, πολιτική και
κοινωνική συγκυρία. Στο σημείο αυτό, ωστόσο, πρέπει να υπογραμμιστεί και το

25
Με τη έννοια θρησκειοποίηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος εννοείται η
σύγχρονη υπερευαισθησία για τη μνήμη του Ολοκαυτώματος και οι μνημονικές
εξάρσεις του συγκεκριμένου γεγονότος, οι οποίες αντί να οδηγούν σε μία ουσιαστική
κριτική αποτίμηση των αποσιωπήσεων και παραχαράξεων του ιστορικού
παρελθόντος, λειτουργούν αλλοτριωτικά όσον αφορά τη σχέση μας με το παρελθόν
(Κόκκινος κ.α., 2010β: 54-61).
φαινόμενο του ελληνικού αντισημιτισμού, από τον οποίο πηγάζουν σε ένα μεγάλο
βαθμό οι αναθεωρητικές-αρνητικές προσεγγίσεις του Ολοκαυτώματος, ως βασική
παράμετρος της εξέτασης του τρόπου ερμηνείας του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων
Εβραίων από ένα σημαντικό τμήμα του ελληνικού πληθυσμού. Ο τρόπος που τα
εκάστοτε υποκείμενα προσεγγίζουν το ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος στη
δημόσια σφαίρα ποικίλει και εγείρει σημαντικά ερωτήματα σε σχέση πάντα με την
εξέταση της δημόσιας ιστορίας ως συγκρουσιακού θέματος, καθώς μέσω αυτής
αντανακλώνται σύγχρονες πολιτικοκοινωνικές ή εθνικές διαιρέσεις.
Ως λογικό επακόλουθο των παραπάνω διαπιστώσεων καθορίζεται και ο κεντρικός
σκοπός της παρούσας έρευνας, ο οποίος είναι να διερευνηθεί ο τρόπος παρουσίασης
της ανεπίσημης εκδοχής της ιστορίας (δημόσια ιστορία) του Ολοκαυτώματος των
Ελλήνων Εβραίων μέσα από προσωπικές ελληνικές ιστοσελίδες, ελληνικούς
ιστότοπους συζητήσεων (fora) και ιστολόγια (blog). Σκοπός, λοιπόν, είναι η μελέτη
της δημόσιας αναπαράστασης του τραυματικού αυτού ιστορικού γεγονότος στον
ελληνικό κυβερνοχώρο και συγκεκριμένα σε ανεπίσημες ιστοσελίδες, σε
προσωπικούς ιστότοπους και ιστολόγια.
Οι επιμέρους στόχοι της έρευνας είναι να διερευνηθεί:
 πώς προσεγγίζεται το ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων
Εβραίων από την πλειοψηφία των προσωπικών ελληνικών ιστοσελίδων, των
ελληνικών φόρουμ και μπλογκ,
 εάν και πώς η αναψηλάφηση της τραυματικής μνήμης του Ολοκαυτώματος των
Ελλήνων Εβραίων οδηγεί στην αποκάλυψη του επίμαχου παρελθόντος, δηλαδή
στην ιστορική επίγνωση και την αναγνώριση των ευθυνών του ελληνικού
κράτους,
 εάν παρουσιάζονται εκτενώς στο διαδίκτυο οι εκδηλώσεις μνήμης για το
Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, οι επέτειοι του Ολοκαυτώματος και οι
διάφορες εκδηλώσεις για τον εορτασμό της επετείου απελευθέρωσης από το
Άουσβιτς στις 27 Ιανουαρίου,
 εάν γίνεται αναφορά στην ποινικοποίηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος μέσω
των νόμων της ιστορικής μνήμης, οι οποίοι έχουν θεσπιστεί σε διάφορες
ευρωπαϊκές χώρες,
 εάν αμφισβητείται άμεσα ή έμμεσα η τραγική ιστορική μοναδικότητα του
Ολοκαυτώματος από διάφορες ερμηνευτικές-ιδεολογικές προοπτικές, όπως αυτές
εκφράζονται στον ελληνικό κυβερνοχώρο,
 εάν υφίσταται σε ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας, όπως αυτή
εκπροσωπείται στο διαδίκτυο, ένας λανθάνων και υφέρπων αντισημιτισμός,
 εάν οι αντιεβραϊκές στάσεις και εκδηλώσεις στην ελληνική κοινωνία έχουν
πολλαπλασιαστεί σε τέτοιο βαθμό, που παρατηρείται σήμερα ένα κύμα μίας «νέας
εβραιοφοβίας»26.

26
Ο καθηγητής του Ινστιτούτου Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού, Pierre-Andre
Taguieff, χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο «νέα εβραιοφοβία», για να περιγράψει τα
πολλαπλασιαζόμενα αντιεβραϊκά επεισόδια που θεμελιώνονται στο αμάλγαμα
Εβραίων, Ισραηλινών και «σιωνιστών», οι οποίοι αποκτούν τα χαρακτηριστικά μίας
δαιμονοποιημένης φιγούρας. Η νέα αυτή εβραιοφοβία έγκειται στο ότι στρέφει κατά
των Εβραίων την κατηγορία περί ρατσισμού μέσω της καταγγελίας του «σιωνισμού»
(Taguieff & Finkielkraut, 2005: 9-30).
2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ

2.1. Η τεχνική συλλογής του υπό έρευνα υλικού

Καθώς η συγκεκριμένη έρευνα αποτελεί μία έρευνα διαδικτύου, οι ελληνικές

ιστοσελίδες αποτελούν το υπό έρευνα υλικό. Με την μελέτη ελληνικών ιστότοπων,
μπλογκ και φόρουμ επιδιώκεται να συγκεντρωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες
πληροφορίες για τις απόψεις, τις στάσεις και τις αναπαραστάσεις των χρηστών του
διαδικτύου σχετικά με το ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων
Εβραίων. Οι ιστοσελίδες, τα μπλογκ και τα φόρουμ που επιλέχτηκαν για την παρούσα
έρευνα προέκυψαν από την αναζήτηση στην πιο γνωστή μηχανή αναζήτησης, το
Google.
Η μελέτη και ανάλυση των ελληνικών ιστοσελίδων, των μπλογκς και των φόρουμ
στηρίχθηκε σε κάποιους βασικούς άξονες. Οι άξονες αυτοί, οι οποίοι λειτούργησαν
παράλληλα και ως αφόρμηση των ερευνητικών ερωτημάτων της εργασίας είναι οι
εξής:
 Ιστορική μνήμη του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων
 Ποινικοποίηση της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος των Εβραίων
 Αναθεωρητισμός και αρνητισμός του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων
 Σημερινές σχέσεις εβραϊκού και χριστιανικού πληθυσμού: σύγχρονη αντισημιτική
ιδεολογία, αναβίωση των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων σε βάρος των
Εβραίων, απωθητικοί μύθοι κατά των Εβραίων, νέο αντισιωνιστικό ρεύμα.
Πιο συγκεκριμένα, τα ερευνητικά ερωτήματα τα οποία προέκυψαν κατόπιν
συστηματικής μελέτης της σχετικής βιβλιογραφίας για την εβραϊκή κοινότητα, το
Ολοκαύτωμα και τον αντισημιτισμό με βάση τα οποία αναζητήθηκαν, επιλέχτηκαν
και αναλύθηκαν οι ιστοσελίδες, τα μπλογκς και τα φόρουμ είναι οι παρακάτω:
 Πώς παρουσιάζεται το γεγονός του Ολοκαυτώματος (Shoah) των Ελλήνων
Εβραίων στο διαδίκτυο;
 Εντάσσεται η γενοκτονία των Ελλήνων Εβραίων στο ιστορικό της πλαίσιο;
 Γίνεται προσπάθεια για μία ουσιαστική ενδοσκόπηση στα βαθύτερα αίτια, στη
μελέτη των συνθηκών του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων;
 Εμφανίζονται πολλαπλές και αλληλοσυγκρουόμενες συλλογικές μνήμες για την
εβραϊκή γενοκτονία;
 Εντοπίζεται στο διαδίκτυο ο λόγος των Ελλήνων Εβραίων επιζώντων του
Ολοκαυτώματος, ο οποίος πυροδοτεί μία έκρηξη μαρτυριών;
 Ποια είναι τα συναισθήματα που προκαλεί στους Έλληνες χριστιανούς και
αντίστοιχα στους Έλληνες Εβραίους η μνήμη του συγκεκριμένου ιστορικού
γεγονότος;
 Το πένθος αφορά μόνο τις εβραϊκές κοινότητες ή ολόκληρες τις πόλεις που
υπέστησαν το διωγμό των Ελλήνων Εβραίων;
 Υπάρχει αναγνώριση πολιτικών, ηθικών και προσωπικών ευθυνών από την
πλευρά της ελληνικής κοινωνίας και της ελληνικής πολιτείας;
 Εμφανίζεται η αίσθηση συλλογικής ενοχής για το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων
Εβραίων ή απωθείται η ιστορική αλήθεια και επικρατεί η εθνική εξιδανίκευση
σχετικά με τα γεγονότα της Σοά;
 Πώς αντιμετωπίζονται στο διαδίκτυο οι εκδηλώσεις μνήμης, οι επέτειοι, οι
εκδηλώσεις για τον εορτασμό της επετείου απελευθέρωσης από το Άουσβιτς (27
Ιανουαρίου);
 Γίνεται αναφορά στους νόμους της ιστορικής μνήμης, όπως ο νόμος Gayssot στη
Γαλλία, που έχουν θεσπιστεί από πολλά ευρωπαϊκά κράτη και ποινικοποιούν τη
δημόσια αμφισβήτηση της γενοκτονίας των Εβραίων;
 Ποιες είναι αντιδράσεις των χρηστών του διαδικτύου σε σχέση με τη σχετική
νομοθεσία και την ποινικοποίηση της ιστορικής μνήμης;
 Εμφανίζονται αναφορές και συσχετισμοί του Ολοκαυτώματος με άλλα ιστορικά
γεγονότα;
 Ο ρεβιζιονισμός/ αναθεωρητισμός, που συχνά φτάνει στην πλήρη άρνηση του
Ολοκαυτώματος, υποχώρησε ή πήρε νέα έκταση με την ελευθερία-ασυδοσία που
προσφέρει το διαδίκτυο;
 Ποιες είναι οι κυριότερες διακηρυγμένες, αλλά και συγκαλυμμένες μορφές
αρνητισμού του Ολοκαυτώματος, όπως παρουσιάζονται στις ελληνικές
ιστοσελίδες και στα ελληνικά fora;
 Μπορούν να διακριθούν αντιστάσεις της μνήμης με τη μορφή της ιστορικής
εκλογίκευσης και της μετάθεσης της ενοχής στην ανάδυση, συντήρηση και
καλλιέργεια της μνήμης της γενοκτονίας;
 Παρουσιάζονται φαινόμενα σύγχρονου αντισημιτισμού στην ελληνική κοινωνία;
 Εξακολουθεί να εντοπίζεται αυτούσια η αντισημιτική προκατάληψη ή
μετασχηματίζεται σε ένα νέο ιδεολογικό ρεύμα, αυτό του "αντισιωνισμού" και
πώς εμφανίζεται αυτό στο ελληνικό διαδίκτυο;
 Παρατηρούνται φαινόμενα μίας "νέας εβραιοφοβίας", κοινότοπες εβραιόφοβες
στάσεις και συμπεριφορές, που εκδηλώνονται σε επεισόδια που στρέφονται κατά
των Εβραίων;

2.2 Το υλικό της έρευνας

Στην παρούσα έρευνα εξετάζονται ελληνικές ιστοσελίδες, που ανήκουν σε

ερασιτέχνες, και αποτελούν δευτερογενείς/ έμμεσες, ανεπίσημες και εφήμερες πηγές,
καθώς είναι μεταγενέστερες ερμηνείες του ιστορικού γεγονότος του Ολοκαυτώματος.
Ωστόσο, σε κάποιες από αυτές τις ιστοσελίδες, τα φόρουμ ή τα μπλογκ
παρουσιάζονται και κάποια επίσημα έγγραφα, όπως για παράδειγμα νόμοι ή
ανακοινώσεις συνδικαλιστικών οργανώσεων και πολιτικών κομμάτων. Σε ορισμένες
από τις ιστοσελίδες αυτές εμφανίζονται και παραστατικές πηγές, όπως φωτογραφίες,
σκίτσα, γελοιογραφίες, χάρτες, γραφήματα, διαγράμματα, βίντεο, ντοκιμαντέρ κ.ά..
Εκτός, όμως, από τις ιστοσελίδες δευτερογενών πηγών ερευνώνται και ιστοσελίδες
διαλογικού χαρακτήρα και συγκεκριμένα, μπλογκ και φόρουμ.

2.3 Κριτήρια επιλογής του υλικού

Οι λόγοι που με ώθησαν να επιλέξω ανεπίσημες-ερασιτεχνικές ιστοσελίδες,

μπλογκς και φόρουμ και όχι επίσημες-αναγνωρισμένες ιστοσελίδες ιστορικού
περιεχομένου είναι καθαρά πρακτικοί, καθώς ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι
να διερευνηθεί η ανεπίσημη-δημόσια ιστορία σχετικά με το Ολοκαύτωμα των
Ελλήνων Εβραίων μέσα από τη «ζούγκλα» του διαδικτύου·το πώς, δηλαδή,
μνημονεύεται το Ολοκαύτωμα στο δημόσιο λόγο και πιο συγκεκριμένα, στον
ελληνικό κυβερνοχώρο. Οι επίσημες ιστοσελίδες που αναφέρονται στο συγκεκριμένο
ιστορικό γεγονός δεν θα αναλυθούν στην παρούσα μελέτη, εφόσον δεν αντανακλούν
τις όψεις της δημόσιας ιστορίας, αλλά παρουσιάζουν την επίσημη ιστορική αφήγηση
ή αλλιώς την επίσημη εκδοχή της ιστορίας. Δεν εξέτασα, δηλαδή, τις επίσημες
ιστοσελίδες, γιατί ο σκοπός της έρευνας δεν είναι το τι πραγματικά συνέβη όσον
αφορά το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, αλλά το πώς σήμερα διαχειρίζεται το
συγκεκριμένο τραυματικό γεγονός το ελληνικό διαδίκτυο. Όσον αφορά την επιλογή
των ανεπίσημων-ερασιτεχνικών ιστοσελίδων, αυτή έγινε με κριτήριο το περιεχόμενο
τους· αν αυτές απαντούν στα ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας.
Αξίζει, όμως, στο σημείο αυτό να αναφερθούν και οι επίσημες ελληνικές
ιστοσελίδες, διότι διαδραμάτισαν ουσιαστικό ρόλο στην διαμόρφωση του θεωρητικού
πλαισίου της έρευνας. Οι επίσημοι διαδικτυακοί κόμβοι και ιστοσελίδες στην
ελληνική γλώσσα για τη μελέτη του Ολοκαυτώματος είναι οι εξής:
 Βάση δεδομένων για τις μαρτυρίες των Εβραίων της Ελλάδας επιζώντων της
Shoah του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του
Πανεπιστημίου Βόλου (http://gjst.ha.uth.gr/el/index.php),
 Εβραϊκό Μουσείο της Αθήνας (http://www.jewishmuseum.gr),
 Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης (http://www.jmth.gr),
 Εβραϊκό Μουσείο της Ρόδου (http://www.rhodesjewishmuseum.org/
 Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr, http://www.e-history.gr,
http://www.fhw.gr/fhw/),
 Ινστιτούτο Yad Vashem (http://www.yadvashem.org),
 Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών (http://www.athjcom.gr),
 Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος (http://www.kis.gr),
 Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Η.Π.Α. (http://www.ushmm.org),
 Οδηγίες για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος του ITF
(http://www.holocausttaskforce.org/education/guidelines-for-teaching/how-to-
teach-about-the-holocaust.html?lang=el).
 Ο «Οδυσσεύς» του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού
(http://odysseus.culture.gr),
 Ομάδα για τη Μελέτη της Ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων
(http://histjews.blogspot.gr/),
 Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών-Ίδρυμα Ωνάση (http://www.sgt.gr),
 USC Shoah Foundation Institute's Visual History Archive του Α.Π.Θ.

2.4 Τυπικά χαρακτηριστικά του υλικού

Η δομή των ιστοσελίδων, των φόρουμ και των μπλογκ που εξετάζονται στην
παρούσα έρευνα διαφέρει σε αρκετά σημεία. Η μηχανή αναζήτησης του Google, το
οποίο χρησιμοποιήθηκε για την διεξαγωγή της έρευνας, υποστήριξε την αναζήτηση
στο διαδίκτυο συγκεκριμένων πληροφοριών με βάση λέξεις-κλειδιά, οι οποίες
χρησιμοποιήθηκαν για τον προσδιορισμό σχετικών δικτυακών τόπων (Παπανικολάου
κ.ά., 2002). Επιπλέον, το Google παρείχε τη δυνατότητα γρήγορης αναζήτησης σε
οποιοδήποτε θέμα σχετικό με το ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων
Εβραίων. Το υλικό, λοιπόν, που μπόρεσε να αντληθεί από αυτή τη μηχανή
αναζήτησης ήταν ποικίλο· με αποτέλεσμα, να μου δοθεί η δυνατότητα να επιλέξω
ανάμεσα σε αμέτρητες επίσημες και ανεπίσημες ιστοσελίδες. Τέλος, οι πληροφορίες
που παρέχονται από τις μηχανές αναζήτησης είναι οι πλέον σύγχρονες και έτσι,
κατέστη δυνατό η έρευνα να οδηγηθεί σε κατευθύνσεις που αρχικά δεν είχαν
προσδιοριστεί.
Όσον αφορά τις λεγόμενες «ομάδες συζητήσεων» (φόρουμ), αυτές λειτουργούν
όπως οι πίνακες ανακοινώσεων για ένα ιδιαίτερο θέμα ή ένα ενδιαφέρον. Μια ομάδα
συζήτησης καθιερώνεται, για να εστιάσει σε ένα ιδιαίτερο θέμα. Τα μηνύματα των
ομάδων συζήτησης μοιάζουν με του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Αυτά περιέχουν
ένα τίτλο του θέματος, ένα συντάκτη και το κύριο τμήμα του μηνύματος. Τα
μηνύματα, δηλαδή, των ομάδων συζήτησης είναι συζητήσεις στη σειρά. Αυτό
σημαίνει ότι οποιαδήποτε απάντηση σε ένα προηγούμενο μήνυμα θα εμφανιστεί
συνδεδεμένη με εκείνο το μήνυμα. Γενικά, υπάρχει κάποια διαχείριση των
μηνυμάτων, ώστε να κρατηθούν οι συζητήσεις εντός θέματος και να αφαιρεθεί το
προσβλητικό υλικό. Εντούτοις, οι αναγνώστες μίας ομάδας συζήτησης είναι
ελεύθεροι να συζητήσουν οποιοδήποτε ζήτημα και να επικοινωνήσουν με
οποιονδήποτε σταματά σε εκείνη την ομάδα ειδήσεων. Όπως συμβαίνει και με το
ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, στις ομάδες συζήτησης επισυνάπτονται εικόνες, ηχητικά
αρχεία κ.ά. επισυναπτόμενα με το μήνυμα των χρηστών. Επομένως, ο τρόπος
εργασίας μου μ΄ αυτές ήταν να ακολουθήσω τη συζήτηση μεταξύ δύο ή
περισσότερων ατόμων αρχίζοντας από ένα αρχικό μήνυμα και ακολουθώντας τις
συνδέσεις (ή την ακολουθία) σε κάθε διαδοχική απάντηση. Έτσι, λοιπόν, επέλεγα
κάθε φορά εκείνη την ομάδα συζήτησης που απαντούσε στα ερευνητικά μου
ερωτήματα, για να μελετήσω τα μηνύματα που αφήνονταν από άλλους ανθρώπους
και τις απαντήσεις σε ερωτήσεις άλλων, αλλά και όποιο άλλο αρχείο είχαν
επισυνάψει οι συνδιαλεγόμενοι (Ζαφειρόπουλος, 2005: 64-66).
Σε αντίθεση με το μπλογκ, τo ιστολόγιο ή αλλιώς ημερολόγιο διαδικτύου, γνωστό
συχνά με την ονομασία μπλογκ (blog), είναι μορφή ιστοχώρου. Tα ημερολόγια
διαδικτύου, γνωστά ως μπλογκς, αποτελούν ένα σημαντικό τομέα της ψηφιακής
ιστορίας, ο οποίος προσελκύει τα τελευταία χρόνια και πολλούς ακαδημαϊκούς
ιστορικούς. Πρόκειται για ηλεκτρονικές παρουσιάσεις που προσιδιάζουν σε ένα είδος
προσωπικής εφημερίδας, στην οποία ο blogger αναρτά τις ιστοσελίδες που βρίσκει
ενδιαφέρουσες. Το πλεονέκτημά τους είναι ότι καταρρίπτουν τα όρια ανάμεσα σε
ακαδημαϊκούς και απλούς χρήστες, στο κείμενο και την εικόνα, στις ακαδημαϊκές
παρατηρήσεις και στα ολοκληρωμένα αφηγήματα, στο παρόν και στο παρελθόν. Πιο
αναλυτικά, αυτά αποτελούν για μία λίστα καταχωρήσεων από την πιο πρόσφατη
καταχώρηση στην παλαιότερη. Το περιεχόμενο των καταχωρήσεων μπορεί να είναι
οποιοδήποτε, όπως νέα, πολιτικοκοινωνικός σχολιασμός, σχολιασμός των μέσων
μαζικής ενημέρωσης και των διασημοτήτων, προσωπικά ημερολόγια και ειδικά
θέματα. Συνήθως δεν απαιτείται ενδελεχής επιμέλεια του κώδικα της ιστοσελίδας,
μιας και συχνά είναι εγκατεστημένα αυτόματα συστήματα, που παρέχουν την
δυνατότητα στο διαχειριστή του ιστολογίου να συντάξει μια καταχώρηση με πολύ
λίγα βήματα. Ένα τυπικό μπλογκ αποτελείται από τον τίτλο που αναγράφεται στην
κεφαλίδα της σελίδας ενώ συχνά ακολουθούν μία ή δύο περιγραφές κειμένου. Το
κύριο μέρος της σελίδας αποτελείται από δύο στήλες, μια που αφιερώνεται στην
παρουσίαση των καταχωρήσεων κατά την αντίστροφη χρονολογική σειρά, και άλλη
μια πλαϊνή στήλη –μπάρα που περιέχει τις συνδέσεις (link) και πιθανόν κάποια
διαδραστική ψηφοφορία. Στο υποσέλιδο αναγράφονται πληροφορίες σχετικά με το
όνομα του συντάκτη και τους όρους χρήσης. Αναφορικά με την κεντρική στήλη
καταχωρήσεων, σε αυτή απαντώνται πιο συχνά γραπτό κείμενο, αρχεία, εικόνες,
επιτρεπόμενα σχόλια, βίντεο και ήχος, συνδέσεις και βιβλίο φιλοξενούμενων. Η
πλειονότητα των συνδέσεων οδηγούν σε ιστοσελίδες και όχι σε άλλα μπλογκς,
δηλαδή ο αριθμός των μπλογκς που το κάνουν αυτό (περίπου 50%) είναι
χαμηλότερος από αυτόν που θα αναμενόταν δεδομένου ότι ένα μπλογκ καθορίζεται
συχνά από την άποψη σύνδεσης του περιεχομένου του με κάποιο άλλο στον ιστό (De
Groot, 2009: 96-98). Ο τρόπος που επιλέχτηκαν τα μπλογκς έχει να κάνει με το αν
αυτά απαντούσαν στα ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας, ενώ ο τρόπος ανάλυσής
τους αφορά το μεθοδολογικό παράδειγμα που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα
έρευνα.
Εν κατακλείδι, θα πρέπει να αναφερθεί η παγκοσμίως γνωστή βάση δεδομένων
wikipedia27 που δημιουργήθηκε το 2001 από ένα είδος συλλογικού ιστότοπου, τον
wiki, και σήμερα έχει καταστεί το ευρύτερο έργο διαδικτυακής ιστορίας και η
μεγαλύτερη και πιο σημαντική ελεύθερη ιστορική πηγή του Παγκόσμιου Ιστού. Από
την ίδρυσή της προσέλκυσε περίπου επτακόσια εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως το
2008. Σ΄ αυτήν υπάρχουν πάνω από εβδομήντα πέντε χιλιάδες ενεργοί
συνεισφέροντες που εργάζονται σε περισσότερα από δέκα εκατομμύρια άρθρα σε
περισσότερες από διακόσιες πενήντα γλώσσες (De Groot, 2009: 96-98). Γι αυτό το
λόγο, κρίθηκε σκόπιμο να συμπεριληφθούν στην έρευνα και τα περιεχόμενα της
συγκεκριμένης βάσης δεδομένων, καθώς πρόκειται για μία ανεπίσημη-ερασιτεχνική
ιστοσελίδα.

2.5 Αξιολόγηση των ιστότοπων

Στο σημείο αυτό της εργασίας καθίσταται απαραίτητο να συμπεριληφθεί η

διαδικασία του ελέγχου και της αξιολόγησης28 των ιστοχώρων που αποτέλεσαν το
ερευνητικό υλικό της παρούσας έρευνας. Το βασικό κριτήριο αποτίμησης μίας
ιστοσελίδας αποτελεί η αποδοχή (acceptability) του συστήματος, η ικανότητα να
ικανοποιήσει τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και γενικότερα τις απαιτήσεις των
χρηστών. Ουσιαστικά, πρόκειται για την αξιολόγηση της πρόσβασης και της
εφαρμογής των ιστοσελίδων. Όλες οι ιστοσελίδες που ερευνήθηκαν ήταν σχετικά
εύκολα προσβάσιμες· η πρόσβαση σε αυτές γινόταν από την μηχανή αναζήτησης του
Google. Όσον αφορά την πλοήγηση σε αυτές, η δομή και η οργάνωσή τους ήταν
αντιληπτές από την αρχή στην μεγαλύτερη πλειοψηφία των ιστοσελίδων. Σε πολλές
ιστοσελίδες υπήρχαν άλλες συνδέσεις (links), όπου αναφέρονταν στο αναρτημένο
θέμα και έτσι, βοηθούσαν τον χρήστη στην αναζήτηση νέων δεδομένων. Η
αναζήτηση των δεδομένων μπορεί να χαρακτηριστεί σε γενικά πλαίσια εύκολη και
γρήγορη. Ωστόσο, η εμφάνισή των ιστοσελίδων ποίκιλλε ανάλογα με τον τύπο της
ιστοσελίδας ιστότοπος συζητήσεων, ιστολόγιο, προσωπική ή επίσημη ιστοσελίδα.
Πιο αναλυτικά, η γλώσσα που ήταν γραμμένες οι ιστοσελίδες παρουσίαζε πολλά
συντακτικά και γραμματικά λάθη και μάλιστα, ήταν σύνηθες το φαινόμενο να
συνδυάζονται ελληνικοί και ξένοι χαρακτήρες σε αυτές ή να χρησιμοποιούνται τα
λεγόμενα greeklish. Παράλληλα, η χρήση πολυμέσων γραφικών, φωτογραφιών,
βίντεο, ήχου κ.τλ. διευκόλυνε ενώ σε άλλες περιπτώσεις δυσκόλευε τους χρήστες
στην κατανόηση του πλαισίου ή του κειμένου. Η ευχρηστία τους, η οποία σχετίζεται
άμεσα με τη δυνατότητα που παρέχεται στον χρήστη να αλληλεπιδρά με το σύστημα
και να έχει την καλύτερη δυνατή προσβασιμότητα στο περιεχόμενό του, αποτέλεσε

27
Η ελληνική εκδοχή της wikipedia είναι η «βικιπαίδεια» και το URL της είναι το:
http://el.wikipedia.org
28
Η αξιολόγηση των ιστοσελίδων βασίστηκε στη σχετική βιβλιογραφία: α)
ελληνόγλωση: Μαυροσκούφης (2004), Σπυροπούλου (2008) β) ξενόγλωσση:
Checklist for Evaluating Web Sites, University Libraries, University of Maryland,
Handbook for quality in cultural Web sites improving quality for citizens, Minerva
project, Making Sense of Evidence, History Matters, The U.S. survey course on the
Web, Kelly (2008), Kelly & Mills (2008), Smith (1998), Ypsilandis et al. (2002),
Ypsilandis & Zourou (2007).
μία δύσκολα μετρήσιμη παράμετρο, καθώς οι ιστοσελίδες διέφεραν κατά πολύ
μεταξύ τους όσον αφορά το σχεδιασμό και τα χαρακτηριστικά τους. Πολλές
ιστοσελίδες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως εύχρηστες, αλλά πολλές άλλες θα
αξιολογόντουσαν ως δύσχρηστες (Μαυροσκούφης, 2004: 139-159).
Σχετικά με το περιεχόμενό τους, οι ιστοσελίδες δεν θα μπορούν να
χαρακτηριστούν στην πλειονότητά τους ως αξιόπιστες, εξαιτίας της έλλειψης
εγκυρότητας και αξιοπιστίας του περιεχομένού τους, όπως και της ανεπάρκειας των
ιστορικών πληροφοριών. Παράλληλα, σε αυτές τις ιστοσελίδες η εξέταση και η
παρουσίαση των γεγονότων γινόταν μόνο από μία οπτική γωνία, αυτή του γράφοντος.
Πέρα από το γεγονός αυτό, υπήρχαν εμφανέστατες ενδείξεις προπαγάνδας και
προκαταλήψεων εναντίον των Εβραίων και του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων
Εβραίων. Οι ιστοσελίδες αυτού του περιεχομένου αποσκοπούσαν εμφανώς στην
παραπληροφόρηση της κοινής γνώμης και στην πρόκληση αντισημιτικών
συναισθημάτων μέσω της προσβολής της ιστορικής αξίας του Ολοκαυτώματος με τις
αστήρικτες πεποιθήσεις των αναθεωρητικού λόγου. Η πρόθεση της δημιουργίας των
ιστοσελίδων αυτών ήταν, λοιπόν, σαφής εξ αρχής, καθώς οι δημιουργοί τους
στόχευαν μέσω της δημοσιότητας του διαδικτύου στην μεγαλύτερη δυνατή διασπορά
των επιχειρημάτων του αναθεωρητισμού. Η εξέταση και η παρουσίαση των
γεγονότων γινόταν σε ένα μεγάλο ποσοστό από μία λανθασμένη οπτική γωνία, χωρίς
αυτό να σημαίνει ότι δεν εμφανίζονταν και ορισμένες ιστοσελίδες με παιδαγωγική
και διδακτική αξία για πιθανές διδακτικές χρήσεις (όπ.π.: 139-159).
Τέλος, η προέλευση των περισσότερων ιστοσελίδων δεν ήταν κάτι που θα
μπορούσε εύκολα να διαπιστωθεί, διότι οι ιστοσελίδες ήταν προσωπικές και όχι
επίσημες. Αυτό σημαίνει ότι στις πιο πολλές δεν περιέχονταν στοιχεία για το
δημιουργό ή τον οργανισμό που τις κατασκεύασε. Σε κάποιες υπήρχε, ωστόσο,
δυνατότητα επικοινωνίας με το δημιουργό τους ή με τον οργανισμό. Επιπλέον, σε
πολύ λίγες απ΄αυτές αναφέρονταν στοιχεία για τον αριθμό των επισκεπτών τους·
πολλές, όμως, ήταν εκείνες που πληροφορούσαν τον χρήστη για τα ενδιαφέροντά
τους (θέματα, συζητήσεις, αναρτημένα άρθρα, ερωτήσεις κ.τλ.). Εν τέλει, πρέπει να
τονιστεί ότι το υλικό των εν λόγω ιστοσελίδων στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν
πρόσφατο και μάλιστα, πολλές ήταν οι ιστοσελίδες που είχαν ανανεωθεί για
τελευταία φορά στο πρόσφατο παρελθόν (όπ.π.: 139-159).
3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Η ερευνητική μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε στην ανάλυση του υλικού της

έρευνας μου είναι η Ποιοτική Ανάλυση Περιεχομένου. Η ανάλυση περιεχομένου
(content analysis) είναι μια μέθοδος έρευνας που χρησιμοποιείται κυρίως στις
Κοινωνικές Επιστήμες, κατά την οποία το κείμενο αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο
θεματικής μελέτης με στόχο την ποσοτική ταξινόμηση και την ποιοτική ανάλυση του
περιεχομένου του σε ένα σύστημα κατηγοριών τέτοιων που να δίνουν στοιχεία
σχετικά με υποθέσεις και ερωτήματα για συγκεκριμένες πλευρές του περιεχομένου
αυτού. Ο Holsti ορίζει την ανάλυση περιεχομένου ως «μία τεχνική για εξαγωγή
συμπερασμάτων με συστηματική, αντικειμενική αναγνώριση ειδικών
χαρακτηριστικών του μηνύματος» με τελικό στόχο την ερμηνεία του (Κανταρτζή,
2007: 29).
Η πορεία της ερευνητικής διαδικασίας, σύμφωνα με το ποιοτικό παράδειγμα της
ανάλυσης περιεχομένου είναι η εξής. Αφού πραγματοποιηθεί ο «καθορισμός του υπό
έρευνα υλικού» και γίνει η αναφορά στα κριτήρια επιλογής του υλικού, δηλαδή στους
λόγους για τους οποίους ο ερευνητής επέλεξε το συγκεκριμένο υλικό, η δεύτερη
φάση είναι η «ανάλυση των συνθηκών κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκε το υλικό».
Το επόμενο στάδιο το αποτελεί η «καταγραφή των τυπικών χαρακτηριστικών του
υλικού» σχετικά με το κείμενο. Σειρά έχει η διερεύνηση της «κατεύθυνσης της
ανάλυσης». Σε αυτή τη φάση, ελέγχεται το φανερό (τι λέγεται) και το λανθάνον (πώς
λέγεται) περιεχόμενο του κειμένου/ περικειμένου, αλλά και η θέση του μηνύματος
μέσα στο υπό έρευνα υλικό (πού), η προθετικότητα του πομπού (γιατί) και η
επίδραση που πιθανόν ασκεί το μήνυμα στην ομάδα αποδοχής. Έπειτα διατυπώνονται
με σαφήνεια τα «ερευνητικά ερωτήματα», τα οποία στηρίζονται σε ένα θεωρητικό
πλαίσιο βάσει του οποίου θα ερμηνεύσει τα δεδομένα του ο ερευνητής. Το επόμενο
βήμα της ερευνητικής διαδικασίας είναι ο «καθορισμός των τεχνικών ανάλυσης και η
επιλογή του παραδείγματος με το οποίο θα γίνει η έρευνα-συγκρότηση του
συστήματος κατηγοριών». Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής ορίζει τις «μονάδες
ανάλυσης» βάσει των οποίων αποδελτιώνονται οι αναφορές που είναι σχετικές με τη
θεματική της έρευνας, συγκροτεί το «σύστημα των κατηγοριών», αποδελτιώνει τις
αναφορές που εμπίπτουν στο σύστημα κατηγοριών βάσει των μονάδων ανάλυσης και
τέλος, ελέγχει τη λειτουργικότητα του συστήματος κατηγοριών. Στα παραδείγματα
της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου περιλαμβάνονται τα παρακάτω:
 «Συγκεφαλαιωτική ποιοτική ανάλυση περιεχομένου»: μέσω της παράφρασης
μειώνεται σταδιακά το υλικό, εντοπίζονται τα ουσιαστικά μηνύματα του
περιεχομένου και προσφέρει μία ευσύνοπτη εικόνα του υλικού.
 «Εξήγηση (ανάλυση πλαισίου)»: επιχειρεί με αφετηρία ένα συγκεκριμένο χωρίο
του κειμένου που δημιουργεί αοριστία και αμφιβολία τη διασάφηση και την
ερμηνεία του εξετάζοντας το σημείο αυτό του κειμένου ενταγμένο στο πλαίσιό
του.
 «Δόμηση»: η βασικότερη τεχνική της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου που
διακρίνεται σε τέσσερα ερευνητικά παραδείγματα, α) στην «δόμηση
περιεχομένου», β) στην «πρότυπη δόμηση», γ) στην «τυπική δόμηση» και δ) στην
«κλιμακοειδή δόμηση».
Τέλος, το σύστημα κατηγοριών θα επανεξεταστεί βάσει του θεωρητικού πλαισίου
και του ερευνητικού υλικού από τον ερευνητή και τα δεδομένα θα ερμηνευτούν με
γνώμονα τις βασικές υποθέσεις και τα ερευνητικά ερωτήματα της έρευνας
(Μπονίδης, 2004: 100-142).
 Στην παρούσα εργασία ακολουθήθηκε η παραπάνω πορεία. Με λίγα λόγια, αφού
διατυπώθηκαν οι στόχοι και τα ερευνητικά ερωτήματα, πραγματοποιήθηκε η
επισκόπηση της σχετικής με το θέμα βιβλιογραφίας και έπειτα, καθορίστηκε το
ερευνητικό υλικό. Κατά τη διαδικασία αυτή, ελήφθησαν υπόψη τα αποτελέσματα
προηγούμενων μελετών που σχετίζονταν με το υπό έρευνα ζήτημα, όπως και οι
προσωπικές διαπιστώσείς μου από την ανασκόπηση του θεωρητικού πλαισίου. Στη
συνέχεια, συγκροτήθηκε το σύστημα κατηγοριών με τη συμβολή του οποίου
αποδελτιώθηκε το υπό έρευνα υλικό.

3.1 Συγκρότηση του συστήματος κατηγοριών

Το σύστημα κατηγοριών συγκροτήθηκε έπειτα από τη συστηματική μελέτη της

σχετικής βιβλιογραφίας, όπως και των ιστότοπων που χρησιμοποιήθηκαν ως
ιστορικές πηγές. Ωστόσο, πρέπει στο σημείο αυτό να τονιστεί το γεγονός ότι η
επιλογή των ιστοσελίδων και των παραθεμάτων δεν λειτούργησε ως υποστηρικτική
των απόψεων ή των ιδεολογικών κατηγοριών που προϋπήρχαν εκτός των
συγκεκριμένων κειμένων, πριν κάν προσεγγιστούν τα κείμενα. Αυτό που είχε
κυρίαρχη θέση στη μελέτη ήταν το πραγματικό περιεχόμενο, η λειτουργία και η
σημασία των εξεταζόμενων ιστοσελίδων. Επακολούθως, η κατασκευή των
κατηγοριών ανάλυσης δεν έγινε ερήμην, αλλά με βάσει τα κείμενα των ιστοσελίδων,
σε συνομιλία με τα κείμενα, κατά την προσέγγισή τους -κατά τη διάρκεια και μετά
την ανάγνωσή τους. Η έρευνα, με άλλα λόγια, εστίασε στο περιεχόμενο των
ιστοσελίδων -όπως αυτό αρθρώνεται γύρω από λέξεις, φράσεις, προτάσεις- και,
ταυτόχρονα, προσέγγισε τους ιστότοπους ως ένα σύστημα με πολλαπλές ερμηνείες
και δυνατές αναγνώσεις. Οι κατηγορίες, λοιπόν, προέκυψαν από τα ίδια τα κείμενα
των ιστότοπων (Μπονίδης & Χοντολίδου, 1997: 188-224).

10 Ιστορική μνήμη
11 Προσέγγιση του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων
11.1 Απώθηση του τραυματικού παρελθόντος
12 Εκδηλώσεις μνήμης
12.1 Μνημεία και ιστορικοί τόποι για το Ολοκαύτωμα
13 Λόγος των Εβραίων επιζώντων του Ολοκαυτώματος

20 Σύγχρονη ιστορική συνείδηση και αναγνώριση ευθυνών για την εξόντωση

των Ελλήνων Εβραίων
21 Ανοχή, συνεργία και ελληνικός δωσιλογισμός
22 Χριστιανική αλληλεγγύη και αντιφασιστική Αντίσταση

30 Ποινικοποίηση της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος

31 Ευρωπαϊκοί νόμοι μνήμης
32 Ο ελληνικός νόμος 927/79 και το νομοσχέδιο Καστανίδη

40 Ιστορικός αναθεωρητισμός και αρνητισμός Ολοκαυτώματος

41 Προοπτική του ιστορικού αναθεωρητισμού/ ρεβιζιονισμού
42 Εκδοχές του νεοκομμουνισμού και του νεοαριστερού λόγου

50 Αντισημιτισμός-αντισιωνισμός
51 Επιβιώσεις και αναβιώσεις του αντισημιτισμού
 52 Προπαγανδιστικός αντισιωνιστικός λόγος
53 Βανδαλισμοί και αντιεβραϊκά επεισόδια

3.2 Επιλογή του παραδείγματος ανάλυσης

Στην παρούσα εργασία για την ανάλυση του υλικού χρησιμοποιήθηκε, όπως
αναφέρθηκε παραπάνω, το μεθοδολογικό εργαλείο της ποιοτικής ανάλυσης
περιεχομένου. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκε το παράδειγμα της δόμησης. Από
τα τέσσερα ερευνητικά παραδείγματα στα οποία διακρίνεται η τεχνική της δόμησης,
επιλέχθηκε ο συνδυασμός δύο ερευνητικών παραδειγμάτων, η δόμηση περιεχομένου
και η πρότυπη δόμηση.
Σύμφωνα με τη δόμηση περιεχομένου, το υπό έρευνα υλικό αποδελτιώνεται και
ταξινομείται σε δελτία βάσει του συστήματος κατηγοριών/ υποκατηγοριών και
έπειτα, περιγράφεται μέσω της παράφρασης κατά υποκατηγορία και κατά βασική
κατηγορία, ώστε σε συνδυασμό με την ανάλυση των «πρότυπων» για κάθε κατηγορία
αναφορών να γίνει η αναπαράσταση του αποδελτιωμένου υλικού σε μακρο-επίπεδο.
Όσον αφορά την πρότυπη δόμηση, σε αυτή επιχειρείται ο εντοπισμός στο υπό
ανάλυση υλικό των χαρακτηριστικότερων αναφορών από άποψη σημασίας και η
περιγραφή τους με ακρίβεια. «Πρότυπα» μπορεί να είναι πρόσωπα, σημεία και εν
γένει χαρακτηριστικές εκφράσεις στο υλικό, που καταγράφονται ως τέτοια βάσει μιας
κατηγοριοποίησης, η οποία, αφού ορίζεται με σαφήνεια, χρησιμοποιείται στην
επεξεργασία του υλικού. Εδώ ο ερευνητής ορίζει ποιες αναφορές στο υλικό είναι
αξιοσημείωτες, ώστε να χαρακτηριστούν «πρότυπες». Στο χαρακτηρισμό αυτό
βοηθούν τα εξής τρία, τουλάχιστον, κριτήρια: α) ιδιαίτερα ακραία διατύπωση, β)
ιδιαίτερο θεωρητικό ενδιαφέρον και γ) μεγαλύτερη συχνότητα (Μπονίδης, 2004: 129,
132-133).
Πιο αναλυτικά, στην συγκεκριμένη έρευνα το ερευνητικό υλικό αποδελτιώθηκε
με βάση το θέμα και έπειτα, ταξινομήθηκε σε δελτία με τη βοήθεια του συστήματος
(υπο-)κατηγοριών. Στην πορεία, έγινε η περιγραφή μέσω της παράφρασης κατά
υποκατηγορία και κατηγορία, με βάση το ερευνητικό παράδειγμα της δόμησης
περιεχομένου. Τέλος, εφαρμόστηκε η πρότυπη δόμηση, ώστε να μπορέσουν να
τεκμηριωθούν οι παραφράσεις και να παρατεθούν τα «πρότυπα», δηλαδή οι πιο
χαρακτηριστικές αναφορές που εμφανίζονταν με μεγάλη συχνότητα στο ερευνητικό
υλικό, που παρουσιάζονταν με ακραία διατύπωση για κάθε κατηγορία και που είχαν
ιδιαίτερο θεωρητικό ενδιαφέρον.
4. ΑΝΆΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ

Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η ανάλυση των απόψεων των χρηστών του
διαδικτύου σε ανεπίσημες ελληνικές ιστοσελίδες, σε προσωπικούς ιστότοπους
συζητήσεων και ιστολόγια:

4.1 Ιστορική μνήμη

Ένα από τα κυρίαρχα ζητήματα της παρούσας μελέτης είναι το πώς προσεγγίζεται
το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων από τους αλλόθρησκους συμπατριώτες τους,
αλλά και από τους νεότερους ομόθρησκούς τους. Η αφηγηματική αναπαράσταση και
η ερμηνευτική σημασιοδότηση του ιστορικού αυτού γεγονότος φαίνεται να
απασχολεί μία μεγάλη μερίδα Ελλήνων, καθώς οι ιστορικές αναφορές για το
Ολοκαύτωμα είναι ποικίλες στον ελληνικό κυβερνοχώρο. Ένα σημαντικό μέρος της
κοινής γνώμης της Ελλάδας, όπως εμφανίζεται στον κυβερνοχώρο, δείχνει πως έχει
αναγνωρίσει το επίμαχο ιστορικό γεγονός δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για νέες
προσλήψείς του, αλλά και για μια γόνιμη ευαισθητοποίηση σε θέματα ρατσισμού και
ξενοφοβίας. Ωστόσο, παρά τις αναρίθμητες αναφορές στο μοναδικό αυτό γεγονός της
σύγχρονης ιστορίας δεν παρατηρείται στο ελληνικό διαδίκτυο μία προσπάθεια
εμβάθυνσης και κριτικής προσέγγισής του, αλλά αντίθετα παρουσιάζεται μία
ιδεολογική χειραγώγηση μέσω της επιλεκτικής μνήμης του τραυματικού γεγονότος.
Μέσα από τα λόγια των χρηστών στο μεγαλύτερο ποσοστό των ιστοσελίδων του
διαδικτύου εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων είναι εμφανές ότι δεν πραγματοποιείται
μία βαθύτερη ενδοσκόπηση στα πραγματικά αίτια που προκάλεσαν το Ολοκαύτωμα
των Ελλήνων Εβραίων, στον τρόπο που αντιμετώπισαν τα τραύματα της γενοκτονίας
οι Έλληνες Εβραίοι, στο πώς αντέδρασαν οι Έλληνες χριστιανοί απέναντι στο
Ολοκαύτωμα. Οι χρήστες δεν επιχειρούν, επίσης, να αντικρίσουν κατάματα το
επίμαχο και τραυματικό παρελθόν της Ελλάδας σχετικά με την άμεση ή έμμεση
συμμετοχή της στο Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, καθώς σε ελάχιστους
ιστότοπους γίνεται αναφορά στην αναγνώριση της ενοχής του ελληνικού κράτους και
στον καταλογισμό των ευθυνών του· αντιθέτως, ως μοναδικοί ένοχοι στις
περισσότερες ιστοσελίδες παρουσιάζονται οι ναζιστές και κυρίως, η γενοκτονία
συνδέεται με τον Χίτλερ. Οι περισσότερες ελληνικές ιστοσελίδες δεν επιδιώκουν,
δηλαδή, να επανεντάξουν ουσιαστικά το Ολοκαύτωμα στο ιστορικό του πλαίσιο. Με
άλλα λόγια, το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων εμφανίζεται ως ένα ξεχωριστό
γεγονός της σύγχρονης ιστορίας και ενσωματώνεται μόνο εν μέρει στο εθνικό
αφήγημα και στην επίσημη συλλογική μνήμη εξαιτίας, βέβαια, κυρίως εξωτερικών
πιέσεων από υπερεθνικούς θεσμούς, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και η
Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, δεν γίνεται σχεδόν καμία αναφορά σε άλλες σύγχρονες
γενοκτονίες (π.χ. Καμπότζη, Ρουάντα, Νταρφούρ) με σκοπό την ανάδειξη
ομοιοτήτων με το Ολοκαύτωμα-, ώστε να αποτελέσει το συγκεκριμένο γεγονός το
έναυσμα για την κατανόηση των συνεπειών που μπορεί να προκαλέσουν σε
οποιαδήποτε κοινωνία η προκατάληψη, ο ρατσισμός και οι στερεότυπες αντιλήψεις,
αλλά και για την συνειδητοποίηση της αξίας του πλουραλισμού και για την
ενθάρρυνση της ανάπτυξης στάσεων κατανόησης, αποδοχής και σεβασμού της
ποικιλομορφίας και της διαφορετικότητας. Σχεδόν, λοιπόν, στο σύνολό τους οι
ιστοσελίδες δεν ανάγουν το συγκεκριμένο γεγονός σε γενικότερα διδάγματα και δεν
το χρησιμοποιούν για την κριτική κατανόηση και άλλων παρόμοιων γεγονότων.
Παράλληλα, υπήρξαν ορισμένες ιστοσελίδες που επιχείρησαν να αναδείξουν
τραυματικές εμπειρίες των θυμάτων, επίμαχα αρνητικά ιστορικά γεγονότα, σιωπές
της επίσημης ιστορίας και ιστορικά ταμπού. Τα γεγονότα που απωθεί το
εθνοκεντρικό αφήγημα και το ελληνικό συλλογικό φαντασιακό ήρθαν στην επιφάνεια
από χρήστες κυρίως εβραϊκής καταγωγής.

4.1.1 Προσέγγιση του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων

Οι περισσότερες ιστοσελίδες αναφέρονται στο θεωρητικό και ιστοριογραφικό

πλαίσιο του Ολοκαυτώματος των Εβραίων γενικότερα, ενώ σε κάποιους ιστότοπους
γίνεται ιδιαίτερη μνεία στο Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Μάλιστα, ορισμένες
ιστοσελίδες αναφέρουν χαρακτηριστικές περιπτώσεις του τρόπου που
πραγματοποιήθηκε το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων σε διάφορες πόλεις της
Ελλάδας, στις οποίες υπήρχαν εβραϊκές κοινότητες και στις οποίες η εβραϊκή
παρουσία ήταν έντονη. Οι χρήστες των ιστοσελίδων τονίζουν την ιστορική
μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος των Εβραίων και το γεγονός ότι αποτελεί μία
ιδεοληπτική, μαζική και συστηματική γενοκτονία· ενώ, σε πολλές ιστοσελίδες
εκφράζονται και τα συναισθήματα των Ελλήνων για το τραυματικό αυτό γεγονός. Οι
κυρίαρχες ερμηνείες του Ολοκαυτώματος στο ελληνικό διαδίκτυο είναι δύο. Η πρώτη
ερμηνεία είναι αυτή που ισχυρίζεται πως το Ολοκαύτωμα ήταν εξαρχής σχεδιασμένο.
Πιο αναλυτικά, θέτει μία ευθεία σχέση ανάμεσα στην ιδεολογία, τα σχέδια και τις
τακτικές των Ναζί, παραχωρώντας στην κοσμοθεώρηση του Χίτλερ μία κεφαλαιώδη
σημασία. Η δεύτερη ερμηνεία βασίζεται στην πρόθεση του δράστη και πρεσβεύει ότι
το Ολοκαύτωμα εμφανίστηκε περισσότερο σπασμωδικά παρά γραμμικά και ότι δεν
υπήρχε προμελετημένο σχέδιο γι’ αυτό. Οι δύο αυτές κυρίαρχες τάσεις
μεταχειρίζονται το Ολοκαύτωμα μέσα σε σπασμωδικούς όρους, καθώς η μία το
εστιάζει στη σπασμωδικότητα των διαδικασιών λήψης αποφάσεων στο ναζιστικό
κράτος που βρισκόταν σε συνθήκες πολέμου και η άλλη, το εστιάζει στη σπασμωδική
κοσμοθεώρηση ενός δικτάτορα ή τη μοναδικότητα της κουλτούρας μίας χώρας. Αυτά
τα επιχειρήματα αποκρύπτουν τη σχέση ανάμεσα στο Ολοκαύτωμα και τις ιστορικές
εξελίξεις και ως αποτέλεσμα, δεν τονίζουν και την ιδιαιτερότητά του. Ωστόσο,
παρουσιάζονται στο διαδίκτυο μεμονωμένα και άλλες ερμηνευτικές εκδοχές του
Ολοκαυτώματος. Η πρώτη εκδοχή είναι αυτή της εθνικιστικής-σιωνιστικής
ανάγνωσής του, σύμφωνα με την οποία το Ολοκαύτωμα είναι ένα μοναδικό γεγονός
σε όλη την ιστορία· οι Εβραίοι, δηλαδή, είναι οι αποδιοπομπαίοι τράγοι και τα
εξιλαστήρια θύματα του δυτικού πολιτισμού. Η δεύτερη εκδοχή είναι αυτή κατά την
οποία το Ολοκαύτωμα πρέπει να κατέχει κεντρικό ρόλο στην ιστορική συνείδηση και
κουλτούρα όλων των ανθρώπων, παρά το γεγονός ότι δεν αποτελεί την μοναδική
γενοκτονία που συνέβη ιστορικά. Μία άλλη εκδοχή, όπως αναφέρθηκε και
παραπάνω, είναι όσων χρηστών υποστηρίζουν πως το Ολοκαύτωμα ήταν το
αποτέλεσμα ενός οργανωμένου σχεδίου ριζικής εξόντωσης των Εβραίων τονίζοντας
τη συνειδητή πρόθεση της ναζιστικής ηγεσίας, όπως και της συγκατάθεσης
ολόκληρου σχεδόν του γερμανικού έθνους και κατ’ επέκταση της συλλογικής
ευθύνης. Στην ερμηνεία αυτή δίνεται έμφαση στο γερμανικό αντισημιτισμό και
εθνικοσοσιαλισμό, ο οποίος ήταν ο βασικός υπεύθυνος για ό,τι συνέβη. Επικρατεί,
λοιπόν, η δαιμονοποίηση και η αναγωγή του Hitler σε αποκλειστικό υπεύθυνο της
επιβολής του ναζισμού και του Ολοκαυτώματος και δηλώνεται δευτερευόντως η
υπαιτιότητα της γερμανικής κοινωνίας. Τέλος, η εβραϊκή γενοκτονία προσεγγίζεται
από πολλούς ως μία συνισταμένη πρώτον των πολιτικών διεργασιών, των κοινωνικο-
οικονομικών παραγόντων και των ιδεολογικών συνθηκών και δεύτερον, του μίγματος
αντισημιτισμού που χαρακτηρίζει το ναζιστικό ολοκληρωτικό καθεστώς. Η τελευταία
αυτή ερμηνεία αναλύει την κλιμάκωση της δαιμονοποίησης της εβραϊκής απειλής
έχοντας ως αφετηρία τον φυλετικό και θρησκευτικό αντισημιτισμό και καταλήγοντας
στον πολιτικοποιημένο επιστημονικοφανή ρατσισμό, στις αρνητικές διακρίσεις, στην
αφαίρεση της ιδιότητας του πολίτη και την ακύρωση της ισοπολιτείας, στον
εγκλεισμό σε γκέτο, στη στέρηση των περιουσιακών στοιχείων, στις απάνθρωπες
συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων στα ναζιστικά στρατόπεδα και εν τέλει στην
εξολόθρευση29.

Σε δεκάδες προσωπικές ιστοσελίδες και ιστότοπους ήταν αναρτημένο το άρθρο

«Η Κόλαση, η ‘Τελική λύση’ και οι Έλληνες Εβραίοι. Επέτειος του Ολοκαυτώματος»
του Βενιζέλου Λεβεντογιάννη, το οποίο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο μπλογκ με
την ονομασία onalert. Στο συγκεκριμένο άρθρο περιγράφονται οι τραυματικές
εμπειρίες που βίωσαν οι Έλληνες Εβραίοι κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος:

«Όταν η Θεσσαλονίκη έπεσε στους Γερμανούς ξεκίνησε ο εφιάλτης για τους Έλληνες
Εβραίους. Στις 11 Ιουλίου του 1942, οι Γερμανοί τους συγκέντρωσαν όλους στην πλατεία
Ελευθερίας και ξεκίνησαν την καταγραφή. Εκείνη την ημέρα πολλοί εκτελέστηκαν εν ψυχρώ
και άλλοι υπήρξαν θύματα βασανισμού ή εξευτελισμού τόσο από Γερμανούς όσο και
από...Έλληνες συνεργάτες τους. Μετά την βάναυση καταγραφή και την γκετοποίηση όλων
των Εβραίων, η κοινότητα κινητοποιήθηκε. Γνώριζε ότι οι Γερμανοί θα έστελναν όλους του
Έλληνες Εβραίους της πόλης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πλήρωσε το ποσόν των 2,5
δισεκατομμυρίων δραχμών για την ελευθερία της. Ο εφησυχασμός αυτός ήταν
καταδικαστικός. Η κοινότητα με την ψευδαίσθηση της ασφάλειας, επέδειξε μια παθητική
στάση, θεωρώντας ότι οι Γερμανοί δεν θα την αγγίξουν. Τελικά το μόνο που κατάφερε ήταν
να καθυστερήσει η εκτόπιση ως τον Μάρτιο του 1943. Εκείνο τον μήνα με εντολή των
Μπρούνερ και Βισλιτσένι εστάλησαν στο Άουσβιτς στην Πολωνία 46.091 άνθρωποι.
Συνολικά έγιναν 19 σιδηροδρομικές αποστολές από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς με τρένα
που πολλές φορές οι συρμοί τους αποτελούνταν από 50 ή και περισσότερα βαγόνια. Στο κάθε
ξύλινο βαγόνι ήταν γραμμένα με κιμωλία τα εξής νούμερα: 75, 90, 110. Ο αριθμός των
ανθρώπων που μετέφερε...» (http://www.onalert.gr).

Σε ένα άλλο μπλογκ αναφέρεται διεξοδικά η "Τελική Λύση" των Εβραίων και τα
στάδια με τα οποία αυτή πραγματοποιήθηκε:

«Με την ονομασία Τελική Λύση (γερμανικά: Endlοsung) έγινε γνωστό το σχέδιο των
Ναζιστών για τη συστηματική δολοφονία των Εβραίων, τόσο στη Γερμανία όσο και στις
περιοχές που κατακτήθηκαν από αυτή κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το αποτέλεσμα της
εφαρμογής του σχεδίου αυτού ήταν το Ολοκαύτωμα, το οποίο στοίχισε στην Εβραϊκή
Κοινότητα της Ευρώπης περίπου έξι εκατομμύρια νεκρούς άνδρες, γυναίκες και παιδιά...
Συνοπτικά, η «Τελική Λύση» είχε τις εξής κατευθυντήριες γραμμές: Μεταφορά των Εβραίων
σε στρατόπεδα εξόντωσης. Άμεση θανάτωση όσων ήταν ανίκανοι για εργασία: Ασθενείς,
πολύ νέοι, πολύ γηρασμένοι. Διαχωρισμός των εναπομεινάντων κατά φύλο. Θανάτωσή τους
είτε μέσω ολοσχερώς ανεπαρκούς διατροφής και κακουχιών είτε μέσω σκληρής
καταναγκαστικής εργασίας.Με τον καιρό θα εξολοθρεύονταν και οι εναπομείναντες. Για την
επίτευξη του στόχου υιοθετήθηκαν οι πλέον απάνθρωποι και σκληροί τρόποι. Μαζικοί
θάνατοι επιτεύχθηκαν σε πολλά στρατόπεδα με τη χρήση των θαλάμων αερίων και τη χρήση
του κυανιούχου αερίου Κυκλώνας Β (Zyklon B). Επιστρατεύθηκαν για την επίτευξή του τόσο
ειδικευμένοι «επιστήμονες» όσο και ολόκληρη η τεχνογνωσία που διέθετε το Ράιχ και

29
Οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις του Ολοκαυτώματος αναλύονται διεξοδικά από τον
ιστορικό Γ. Κόκκινο στα βιβλία του: Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στο ελληνικό
σχολείο. Ένα εκπαιδευτικό ερευνητικό πρόγραμμα για μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου,
Λυκείου και Το τραύμα και οι πολιτικές της μνήμης (Κόκκινος κ.ά., 2007β & Κόκκινος
κ.ά., 2010γ).
 επιθυμούσε να βελτιώσει: Ιατρικά πειράματα, εγχειρήσεις χωρίς αναισθητικό, αντοχή στο
ψύχος και την υποθερμία κ.τλ. Η διαχείριση ενός τόσο μεγάλου αριθμού πτωμάτων
αποτέλεσε άλλο ένα λογιστικό πρόβλημα, που καθυστέρησε την εφαρμογή της «Τελικής
Λύσης». Μετά από έρευνα, οι γερμανοί επιστήμονες κατέληξαν ότι ένας κλίβανος θα
μπορούσε να διατηρήσει θερμοκρασία καύσης χρησιμοποιώντας ως μόνο καύσιμο το λίπος
από τα σώματα των νεκρών. Μετά την επίλυση αυτού του προβλήματος, προωθήθηκε η
απανθράκωση των νεκρών και δολοφονημένων στα κρεματόρια. Υπολογίζεται ότι μόνο στα
στρατόπεδα εξολόθρευσης θανατώθηκαν, με τυφεκισμό, καταναγκαστική εργασία,
απαγχονισμό και με δηλητηριώδη αέρια περίπου τρία εκατομμύρια Εβραίων. Το σύνολο των
Εβραίων που θανατώθηκαν από την άνοδο του Ναζιστικού Κόμματος στην εξουσία μέχρι την
κατάρρευσή του ανέρχεται σε έξι περίπου εκατομμύρια» (http://www.patridamou.gr).

Σε μία άλλη προσωπική ιστοσελίδα, η οποία δημιουργήθηκε από Έλληνες της

ομογένειας, αποτυπώνεται ξεκάθαρα το τραυματικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης
όσον αφορά το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, καθώς αυτή αποτελεί τη
μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα της χώρας:

«Η διαδρομή συνεχίζεται προς τη Βενιζέλου, με μία στάση στο Μπεζεστένι, την αγορά
χρυσαφικών και ακριβών υφασμάτων, όπου ήταν τα μαγαζιά των Εβραίων. Μετά την εισβολή
των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη το 1941 αρχίζει η καταγραφή των εβραϊκών περιουσιών από
τους κατακτητές. Υπεύθυνος της καταγραφής ήταν ο ραβίνος Κόρετς. Στις 11 Ιουλίου 1942,
την ημέρα που είναι γνωστή ως Μαύρο Σάββατο, οι Εβραίοι άνδρες από 18-45 χρονών
λαμβάνουν διαταγή να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας, όπου υποβάλλονται σε
απερίγραπτες ταπεινώσεις και εξευτελισμούς. Το Φεβρουάριο του 1943, οι Εβραίοι
υποχρεώνονται να φορούν το κίτρινο άστρο και να κατοικούν σε γκέτο, ενώ ένα μήνα
αργότερα αρχίζουν να αναχωρούν τα πρώτα τρένα που τους μεταφέρουν στα στρατόπεδα
συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Από τους 50.000 Εβραίους της πόλης, ελάχιστοι θα
επιστρέψουν μετά τη λήξη του πολέμου» (http://omogeneia.ana-mpa.gr).

Ενώ σε κάποιο άλλο ιστολόγιο βλέπουμε μία ποικιλία κειμένων με ιστορικά

στοιχεία σχετικά με το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων σε διάφορες πόλεις της
Ελλάδας, όπως της Θεσσαλονίκης, της Αθήνας, της Ρόδου, της Κέρκυρας, των
Σερρών, των Ιωαννίνων, της Άρτας, της Λάρισας, του Βόλου και της Χαλκίδας. Το
παρακάτω απόσπασμα αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Αθήνας:

«Στις 27 Απριλίου 1941, μόλις οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα, διεκδίκησαν από τους
Ιταλούς συμμάχους τους τη μονοπωλιακή διαχείριση των εβραϊκών υποθέσεων. Παρά την
ιταλική αντίδραση, «σατραπικώ δικαιώματι» και με πλήρη περιφρόνηση προς τους Ιταλούς,
ανέλαβαν αμέσως τα εβραϊκά ζητήματα. Έτσι, το Μάιο του 1941, οι Ναζί κατάσχεσαν τα
αρχεία της Εβραϊκής Κοινότητας. Δήμευσαν την πλούσια ραβινική βιβλιοθήκη και συνέλαβαν
τα κυριότερα μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου. Σύμφωνα με τη γνωστή τους τακτική, οι
Ναζί προσέλαβαν στην υπηρεσία των SS μερικούς Εβραίους εμιγκρέδες της Κεντρικής
Ευρώπης, που κατέφυγαν στην Αθήνα. Τα άτομα αυτά τα περιέβαλλαν με την εύνοια και την
προστασία τους, για να τα στρέψουν κατά των Αθηναίων ομοθρήσκων τους. Ο Αρχιραβίνος,
Ηλίας Μπαρτζιλάι, σε συνεννόηση με τον Ασέρ Μωυσή και τους άλλους ηγέτες, τους
αντιμετώπισαν με πνεύμα ανοχής. Δεν ήθελαν να ερεθίσουν τους Ναζί, αλλά είχαν το σχέδιό
τους. Την 1η Σεπτεμβρίου 1941, οι Ιταλοί διόρισαν, με επίσημη ανακοίνωσή τους, τον Ραβίνο
Μπαρτζιλάι πρόεδρο της Κοινότητας. Η προγενέστερη διαταγή διορισμού του από τους Ναζί
αγνοήθηκε ολότελα. Η αντίθεση μεταξύ των δύο συμμάχων γύρω από τα εβραϊκά ζητήματα,
κατάλληλα υποδαυλιζόμενη από τον Μπαρτζιλάι, ξέσπασε σε φανερή διαμάχη. Οι ιταλικές
Αρχές έλαβαν συγκεκριμένα μέτρα προστασίας των διωκόμενων Εβραίων. Σε αντίμετρα, οι
Ναζί αύξησαν την πίεση. Στις 14 Ιουλίου 1942, υποκίνησαν την ΕΣΠΟ, μία ελληνική
«εθνικοσοσιαλιστική» οργάνωση, σε επίθεση κατά της Κοινότητας. Μέλη της οργάνωσης
εισέβαλαν στα γραφεία της και προέβησαν σε διαρπαγές και βανδαλισμούς. Οι Ιταλοί που
ειδοποιήθηκαν, συνέλαβαν τους ταραξίες, αλλά, κάτω από την πίεση των Γερμανών,
αναγκάστηκαν να τους αφήσουν ελεύθερους. Στις 20 Σεπτεμβρίου όμως, το κτίριο, όπου
στεγαζόταν η ΕΣΠΟ, κάηκε από εμπρηστική βόμβα που πέταξαν μέλη της Αντίστασης. Οι
Γερμανοί ενοχοποίησαν τους Εβραίους για την επίθεση αυτή και ανάγκασαν τους Ιταλούς να
 συλλάβουν την ηγεσία της Κοινότητας. Καθώς, όμως, από τις ανακρίσεις δεν προέκυψε
τίποτα σε βάρος τους, αφέθηκαν ελεύθεροι, ύστερα από 20 μέρες»
(http://loveforzion.blogspot.gr).

Σε ένα άλλο μπλογκ εκφράζονται τα συναισθήματα ενός χριστιανού

Θεσσαλονικιού, ο οποίος διατηρούσε φιλικές σχέσεις με πολλούς Θεσσαλονικείς
Εβραίους και έζησε από κοντά τα τραυματικά γεγονότα, για το Ολοκαύτωμα των
Ελλήνων Εβραίων:

«Αυτή η πράξη ήτανε η χειρότερη γενοκτονία του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Αυτό
συνετελέσθη με το πείσμα του σχιζοφρενούς αρχηγού των Γερμανών Χίτλερ, που στο μίσος
του εναντίον των εβραίων τον ακολούθησε και ένα μεγάλο μέρος υπανθρώπων, χωρίς
ανθρώπινη συνείδηση αλλά με ένστικτα αγρίων ζώων. Η εξολόθρευση αθώων ανθρώπων
κατά διαλογή, η αρπαγή των μικρών παιδιών από τις μητέρες τους με σκοπό την άγρια
θανάτωση των και η θανάτωση νέων και υπέργηρων ανθρώπων κατά το πιο αποτρόπαιο
τρόπο, δεν συγχωρούνται. Τα εξαφανισθέντα άτομα δεν επιστρέφουν στη ζωή. Επιστρέφει
όμως η Μνήμη των Ελλήνων Εβραίων του Ολοκαυτώματος που θα πλανάται αιωνίως στην
Ελλάδα και την ανθρωπότητα σαν παράδειγμα θυσίας ενός λαού που ανήμπορος να αμυνθεί
παραδόθηκε απ’ τους δήμιους του στις φλόγες. Εμείς οι Θεσσαλονικείς χριστιανοί φίλοι των
εξαφανισθέντων εβραίων θα θυμόμαστε πάντα την απουσία τους και θα τους μνημονεύουμε
εσαεί»
(http://www.toufexis.gr).

Το πώς βιώνουν οι χριστιανοί την γενοκτονία των Ελλήνων Εβραίων

αποτυπώνεται και σε ένα άλλο μπλογκ του χρήστη Νίκου Δήμου από την Αθήνα:

«Η Ευρώπη έχασε τους Εβραίους της. Και δεν είναι μόνο αυτοί που πέθαναν στο
Ολοκαύτωμα – αλλά και αυτοί που έφυγαν πριν και μετά. Με τους μεγάλους διωγμούς και τα
πογκρόμ στην Ανατολική Ευρώπη από το 1881 ως το 1924. Και φυσικά με τις διώξεις των
ναζί. Πήγαν κυρίως στις Η.Π.Α., ή στο Ισραήλ. Έτσι, ενώ στην αρχή του αιώνα πάνω από το
60% των Εβραίων ζούσαν στη Ευρώπη, σήμερα είναι λιγότεροι από το 10%. Οι περισσότεροι
βρίσκονται στις Η.Π.Α. (7 εκ). Και στο Ισραήλ (4 εκ). Μερικοί (κρυφοί ή φανεροί)
αντισημίτες θα πουν: τόσο το καλύτερο. (Δυστυχώς, όσοι σκέπτονται Εβραίους, κολλάνε στο
Ισραήλ. Μα εγώ μιλάω για τους άλλους Εβραίους, τους δικούς μας)» (http://www.ndimou.gr).

Στο ίδιο θέμα αναφέρεται και ένας άλλος χρήστης, ο νομικός, συγγραφέας και
αρθρογράφος Θανάσης Τριαρίδης, εκθέτοντας την προσωπική του άποψη στην
προσωπική του ιστοσελίδα:

«Μιλάμε για τους αδύναμους και ανυπεράσπιστους της ανθρώπινης πορείας – για την
ιερότητα του χαμού τους. Σε τούτη τη αλλόκοτη σύναξη οι Εβραίοι βρίσκονται στην πρώτη
σειρά. Δεν γίνεται διαφορετικά: οι Εβραίοι, ακριβώς επειδή ως κουλτούρα και ως παράδοση,
ήταν σε θέση να επιβιώσουν ως μειονότητα, στάθηκαν ο πιο κυνηγημένος και ο πιο
ανυπεράσπιστος λαός (: θρησκευτική ομάδα, εθνότητα ή ό,τι άλλο) της ιστορίας. Δεν υπήρξε
άλλη μειονότητα που να συκοφαντήθηκε, να δαιμονοποιήθηκε, να κυνηγήθηκε και να
εξοντώθηκε τόσο διαχρονικά και σε τέτοιο βαθμό όσο αυτοί. Η τελευταία χιλιετία της
Ευρώπης είναι μια ιστορία διωγμών και γενοκτονιών των Εβραίων – κι ας ήταν μην είχαν
βλάψει κανέναν, κι ας ήταν πάντοτε φορείς προόδου και πολιτισμού μέσα στις κοινωνίες που
ζούσαν: το διάταγμα της καθολικής Ισαβέλλας του 1492, οι φλόγες της Ιερής Εξέτασης, οι
λογής διωγμοί τους από τις κυρίαρχες χριστιανικές πλειοψηφίες (προτεστάντες, καθολικούς
και ορθόδοξους) καθόρισαν την ιστορία της Δύσης. Το Ολοκαύτωμα ήταν η αδιανόητη (κι
όμως πραγματωμένη από ανθρώπους) κατάληξη της ευρωπαϊκής ιστορίας: έξι εκατομμύρια
άμαχοι άνθρωποι, οδηγήθηκαν σε ένα αλλόκοτο θυσιαστήριο και μέσα από αφάνταστους
εξευτελισμούς θανατώθηκαν και στην συνέχεια κάηκαν στα κρεματόρια προκειμένου να
αφανιστούν όχι μόνο ως βιολογική παρουσία αλλά και ως μνήμη από τη συνείδηση της
ανθρωπότητας. Ξέρω πως το κακό δεν ζυγίζεται μα δεν μπορώ να φανταστώ μεγαλύτερο
κακό από αυτό» (http://www.triaridis.gr).
 Σε ένα μπλογκ παρατίθεται αυτούσια η συνέντευξη του ιστορικού και καθηγητή
Χάγκεν Φλάισερ, στην οποία αναφέρεται στην έκρηξη της μνήμης σχετικά με το
γεγονός του Ολοκαυτώματος των Εβραίων και στην προβολή του από τα Μ.Μ.Ε..:

«Τα δύο σκέλη της ιστορικής κουλτούρας συνδέονται με μια λεπτή σχέση, διαδραστική, αν
και με σταδιακή μετατόπιση του κέντρου βάρους. Ενδεικτικά υπενθυμίζω ότι στη Γερμανία,
όπου το παρελθόν κατά κόρον επανέρχεται, όσον αφορά τις παλαιότερες διαμάχες των
ιστορικών π.χ. για τις ευθύνες στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη ‘μοναδικότητα’ του
Ολοκαυτώματος τα Μ.Μ.Ε. απλώς κατέγραφαν εξ αποστάσεως τις εμφύλιες έριδες των
ακαδημαϊκών ελίτ. Από τα μέσα όμως της δεκαετίας του ’90 τα πράγματα άλλαξαν με
αφορμή τον ‘Μαραθώνιο της μνήμης’, τις απανωτές 50ές επετείους από το παρατεταμένο
ψυχορράγημα του ναζιστικού Ράιχ. Οι δριμύτατες διαμάχες γύρω από την περιοδεύουσα
έκθεση για τα εγκλήματα της Βέρμαχτ, καθώς και το κεντρικό μνημείο για το Ολοκαύτωμα
αποτέλεσαν σταθμούς της διαδικασίας αυτής, με εξέχουσα συμμετοχή των Μ.Μ.Ε. και μιας
διχασμένης κοινής γνώμης. Επίσης συμμετείχαν νέοι θεσμοί της εφαρμοσμένης σύγχρονης
Ιστορίας, όπως μουσεία, ιδρύματα και άλλοι μνημονικοί τόποι» (http://emfilios.blogspot.gr).

Στο ίδιο μπολγκ βρίσκουμε αναρτημένη μία άλλη ομιλία μεταφρασμένη από τα
Γερμανικά στα Ελληνικά του ιστορικού Χάγκεν Φλάισερ στο Ινστιτούτο Γκαίτε της
Θεσσαλονίκης, στην οποία περιγράφει το τραυματικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης
όσον αφορά το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, την τύχη των Ελλήνων Εβραίων
τα χρόνια της Κατοχής, όπως επίσης και τον ελληνικό αντισημιτισμό σε βάρος τους:

«Η γερμανική ζώνη κατοχής, αντιθέτως, εξασφάλισε μόνο στρατηγικής και οικονομικής

σημασίας θέσεις-κλειδιά, μεταξύ αυτών και τη Σαλονίκη, όπου ζούσαν τα δύο τρίτα των
περισσότερων από 73.000 ελλήνων Εβραίων. Τα αντιεβραϊκά μέτρα στην περιοχή της
γερμανικής εξουσίας αρχικά σπανίως ξεπερνούσαν τα όρια του “καψονιού” σε προσωπικό
επίπεδο: εξαναγκασμός σε στρατωνισμό, εξευτελισμός, φυλάκιση, κατασχέσεις. Αμέσως μετά
την κατάληψη της Σαλονίκης κλείνει η τελευταία σπανιόλικη εφημερίδα Messagero και
ιδρύεται ένα “άρειο” ελληνογερμανικό βιβλιοπωλείο – αφού προς μεγάλη λύπη των ντόπιων
ναζιστών μέχρι πρότινος το βιβλιοπωλείο Μόλχο αποτελούσε το μοναδικό σημείο πώλησης
γερμανικού τύπου και λογοτεχνίας! Αυτή η σχετικά συγκρατημένη συμπεριφορά σε σύγκριση
με άλλες χώρες που κατέχονταν μόνο από γερμανικά στρατεύματα οφείλεται και στο ότι το
Βερολίνο θέλει οι δυνάμεις κατοχής να δράσουν συντονισμένα, ενώ οι Ιταλοί αρνούνται κάθε
συνεργασία. Επιπλέον η επιτροπή Ρόζενμπεργκ δήλωνε: “Για τον μέσο Έλληνα μέχρι τώρα
δεν υφίσταται εβραϊκό ζήτημα. Δεν βλέπει τον πολιτικό κίνδυνο του παγκόσμιου ιουδαϊσμού
και πιστεύει πως λόγω της σχετικά περιορισμένης αριθμητικής δύναμης δεν κινδυνεύει από
μια πολιτισμική και οικονομική χειραγώγηση από τους Εβραίους... Οι Εβραίοι θύματα του
γερμανικού φυλετικού μίσους. Για να το αλλάξουν αυτό, οι νέοι κυρίαρχοι προσπαθούν με
το νέο δημοσιογραφικό φερέφωνο Νέα Ευρώπη να ενεργοποιήσουν αντισημιτικές τάσεις της
προπολεμικής περιόδου και να τις ενισχύσουν τάσεις που βασίζονται κυρίως στον οικονομικό
ανταγωνισμό καθώς και στην έλλειψη εμπιστοσύνης εξαιτίας εθνικιστικών ή θρησκευτικών
κινήτρων. Στις 11 Ιουλίου 1942 γίνεται δημόσια απογραφή και εξέταση του ικανού προς
εργασία αντρικού εβραϊκού πληθυσμού στην πλατεία Ελευθερίας. Χιλιάδες Εβραίοι
εξαναγκάζονται στις δυσκολότερες καταναγκαστικές εργασίες, ενώ πολλοί καταρρέουν υπό
τις σκληρές και άθλιες συνθήκες. Όσοι επιβιώνουν, μετά από παραπλανητικές
διαπραγματεύσεις με τον επικεφαλής της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης Μαξ Μέρτεν,
εξαγοράζουν την “ελευθερία” τους αντί ενός τεράστιου ποσού λύτρων. Η “ελευθερία”
ωστόσο διαρκεί πολύ λίγο. Στις αρχές του 1943 ένα ειδικό απόσπασμα της υπηρεσίας
ασφαλείας του Ράιχ (SD) από το Βερολίνο (υπό τον Βισλιτσένι και τον Μπρούνερ) ξεκινά τις
προετοιμασίες για την εκτόπιση. Σε αυτή συμβάλλει και η έμπρακτη συμμετοχή της Βέρμαχτ
με τον Μέρτεν ως σύνδεσμο – ένα όνομα το οποίο θα συναντήσουμε ξανά. Η πρώτη
μεταφορά προς το Άουσβιτς ξεκινά από τη Σαλονίκη την 15η Μαρτίου. Τον Αύγουστο η
ελληνική Μακεδονία θεωρείται ήδη “καθαρή από Εβραίους”. Μετά τη συνθηκολόγηση της
Ιταλίας το 1943, χάνει και η ιταλική ζώνη τον χαρακτήρα ασύλου που ίσχυε για τους εβραίους
πρόσφυγες της περιοχής, και μετά από προκαταρκτικά μέτρα ξεκινά τον Μάρτιο του 1944 με
διαδοχικές αιφνιδιαστικές εφόδους η “εξέταση” των κοινοτήτων στην υπόλοιπη ενδοχώρα και
 στα νησιά. Πολλοί, για παράδειγμα σχεδόν όλοι οι Εβραίοι της Κρήτης, βρίσκουν ξαφνικό
θάνατο ήδη σε αυτό το στάδιο. Συνολικά εκτοπίζονται περίπου 60.000 Εβραίοι από την
Ελλάδα, σχεδόν 2.000 επιβιώνουν. Άλλοι 2.000 καταφεύγουν στην Εγγύς Ανατολή, πάνω από
8.000 καταφέρνουν να κρυφτούν στη χώρα. Το 96% των Εβραίων της Σαλονίκης (το 83%
ολόκληρης της χώρας) πέφτουν θύματα του γερμανικού φυλετικού μίσους».

Σε μία άλλη προσωπική ιστοσελίδα του Έλληνα Εβραίου Ζαν Κοέν είναι
αναρτημένα δεκάδες άρθρα που αναφέρονται στο ιστορικό γεγονός του
Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων. Από αυτά ξεχωρίζουν κάποια ιδιαίτερα
σημεία από αναρτημένα άρθρα του ιστορικού Χάγκεν Φλάισερ και άλλων επώνυμων
και μη συγγραφέων και δημοσιογράφων, όπως και του ίδιου του Ζαν Κοέν. Το
παρακάτω απόσπασμα είναι τμήμα άρθρου του Χάγκεν Φλάισερ και αναφέρεται στον
ρόλο που έπαιξαν οι Γερμανοί αξιωματικοί, Brunner και Wisliceny, στην εκτόπιση
και την εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων, αλλά και στα ποσοστά επιβίωσης τους:

«Kεντρικό ρόλο στην εφαρμογή της «Tελικής λύσης» στην Eλλάδα, την οποία δρομολόγησε
ο εκτοπισμός της κατά πολύ πολυπληθέστερης εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης,
ανέλαβαν οι απεσταλμένοι του Άιχμαν Dieter Wisliceny και Alois Brunner, για τον οποίο θα
μιλήσουμε παρακάτω. H έλευσή τους στις αρχές του 1943 σηματοδότησε την κορύφωση του
δράματος για τη μακραίωνη εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Ύστερα από την κατάσχεση των
εβραϊκών περιουσιών «υπέρ του ελληνικού Δημοσίου» (και συχνά πλιάτσικο από Γερμανούς
αλλά και Έλληνες συνεργάτες), μετά τον στιγματισμό με το κίτρινο αστέρι και τον
περιορισμό τους σε γκέτο, οι Eβραίοι της Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων της
γερμανοκρατούμενης Mακεδονίας μεταφέρθηκαν βίαια στο Άουσβιτς. Tαυτόχρονα οι
Bούλγαροι συνέλαβαν αιφνιδιαστικά τους Eβραίους στις de facto προσαρτημένες «νέες
επαρχίες» ανατολικά του Στρυμόνα και τους παρέδωσαν στους δήμιους. Στην υπόλοιπη
Eλλάδα οι Iταλοί παρεμπόδιζαν τις φυλετικές διώξεις, έτσι ώστε μόνο μερικούς μήνες μετά τη
συνθηκολόγησή τους τον Σεπτέμβριο του 1943, από τον Mάρτιο του 1944 οι Γερμανοί
μπορούσαν να προβούν στην «εκκαθάριση» και των άλλοτε ιταλοκρατούμενων περιοχών –
ενίοτε με τη συνδρομή δοσίλογων σχηματισμών» (http://www.cohen.gr).

Με την τύχη των Ελλήνων Εβραίων ασχολείται και ένα άρθρο του περιοδικού
Journal of the Hellenic Diaspora, το οποίο το βρίσκουμε μεταφρασμένο στην
προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν. Τα δεδομένα είναι από τον Αμερικάνο Γενικό
Πρόξενο, Burton Y. Berry:

«Από τους 50.000 Εβραίους που απελάθηκαν από την Θεσσαλονίκη, μόνο 10 000 έφτασαν
ζωντανοί στην Πολωνία. Ο Αρχιραβίνος της Θεσσαλονίκης ήταν μεταξύ των νεκρών. 3000
Εβραίοι είχαν προηγουμένως διαφύγει από την Θεσσαλονίκη πηγαίνοντας στα υπο Ιταλική
κατοχή μέρη της Ελλάδας, κυρίως στην Αθήνα, απ’ όπου μετά πολλοί πήγαν σε άλλα μέρη.
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης οι οποίοι επιστρατεύτηκαν στην Ελλάδα για καταναγκαστικά
έργα, από τον Ιούλιο του 1942 μέχρι την περίοδο των μαζικών απελάσεων την Άνοιξη του
1943, βρίσκονται ακόμα στην Ελλάδα. Εφόσον αυτά τα τάγματα εργασίας μετακινούνται από
μέρος σε μέρος για το κτίσιμο δρόμων και οχυρώσεων, είναι δύσκολη η επικοινωνία μαζί
τους. Επομένως δεν υπάρχουν εξακριβωμένες πληροφορίες για το πόσοι είναι οι επιζώντες
και ποια είναι η μεταχείρισή τους. Υπάρχουν πληροφορίες ότι τους δίνουν μία αραιή σούπα
τρεις φορές την ημέρα και ένα κιλό ψωμί κάθε εβδομάδα και ότι σκοτώνονται εκείνοι που
είναι πλέον πολύ αδύναμοι να δουλέψουν. Παρά ταύτα, η μεταχείριση εκείνων στα τάγματα
εργασίας θεωρείται καλύτερη από εκείνη των ατόμων που εστάλησαν στην Πολωνία, και
αυτό αποδίδεται στο γεγονός ότι εξυπηρετούν ένα χρήσιμο σκοπό. Από τους 3500 Εβραίους
της Αθήνας, πιθανότατα λιγότεροι από 600 παραμένουν εκεί. Οι άλλοι διέφυγαν από την πόλη
μέσα σε 15 ημέρες από τότε που δόθηκε η Γερμανική διαταγή να παρουσιαστούν».

Στο θέμα της γερμανικής ενοχής αναφέρεται στον ίδιο ιστότοπο και το άρθρο της
Εβραίας ιστορικού, Ρένας Μόλχο:
 «Η γερμανική αντισημιτική πολιτική το 1942. Η πρώτη πράξη αντισημιτικής πολιτικής έλαβε
χώρα στις αρχές Ιουλίου του 1942, με μια επίσημη ανακοίνωση από τον Max Merten, το
γερμανό στρατιωτικό υπεύθυνο για τη πόλη της Θεσσαλονίκης, που δημοσιεύτηκε στην
Απογευματινή. Καλούσε όλους τους εβραίους άντρες, ηλικίας από 18 ως 45 χρόνων, να
παρουσιαστούν στην Πλατεία Ελευθερίας, το Σάββατο 11 Ιουλίου, στις 8: 00 π.μ, χωρίς όμως
ν’ αναφέρεται ο σκοπός αυτής της συγκέντρωσης και με την απειλή σοβαρών κυρώσεων σε
περίπτωση ανυπακοής. Οι Εβραίοι ιταλικής και ισπανικής υπηκοότητας εξαιρούνταν. Οι
συγκεντρωθέντες σύντομα πληροφορήθηκαν ότι επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν σε κάποια
στρατιωτικά έργα».
Μία άλλη προσωπική ανώνυμη ιστοσελίδα αναφέρεται, επίσης, στον κύριο ρόλο
που έπαιξαν οι Γερμανοί στο Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Το παρακάτω
απόσπασμα είναι γραμμένο με βάση το άρθρο του Μωυσή Κωνσταντίνη, πρόεδρο
του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, «Στο φως τα μυστικά των ναζί» και το
βιβλίο της Δρ Ρένα Μόλχο The Jerusalem of the Balkans: Salonica 1856-1919, όπως
φαίνεται από τις παραπομπές [8] και [9]:

«Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα κυριεύθηκε από τη ναζιστική

Γερμανία και βρέθηκε υπό κατοχή από τις δυνάμεις τού Άξονα. Υπολογίζεται ότι 12.898
Έλληνες Εβραίοι πολέμησαν στον ελληνικό στρατό. Ένας από τους πλέον γνωστούς ήταν ο
συνταγματάρχης Μορδεχάι (Μαρδοχαίος) Φριζής, ο οποίος πρώτος απώθησε επιτυχώς τους
Ιταλούς, αλλά αργότερα σκοτώθηκε από πυρά τής ιταλικής αεροπορίας. Συνολικά, το 86%
των Ελλήνων Εβραίων, κυρίως στις περιοχές υπό γερμανική και βουλγαρική κατοχή,
δολοφονήθηκαν παρά τις προσπάθειες της ιεραρχίας τής Ελληνικής Ορθόδοξης εκκλησίας και
αρκετών Ελλήνων Χριστιανών να τους παράσχουν καταφύγιο. Εντούτοις, ορισμένοι
κατόρθωσαν να κρυφτούν με τη βοήθεια των Ελλήνων γειτόνων τους. Στις 11 Ιουλίου 1942 οι
Γερμανοί περικύκλωσαν τους Εβραίους τής Θεσσαλονίκης με σκοπό να τους εκτοπίσουν στα
στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Η κοινότητα πλήρωσε το ποσόν των 2,5 δισεκατομμυρίων
δραχμών για την ελευθερία της, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να καθυστερήσει η
εκτόπιση ως τον επόμενο Μάρτιο. Το 96% των μελών της εβραϊκής κοινότητας της
Θεσσαλονίκης, δηλαδή 46.091 άνθρωποι, εστάλησαν στο Άουσβιτς[8]. Μόνο 1950
επέστρεψαν και βρήκαν τις περισσότερες από τις εξήντα συναγωγές τους κατεστραμμένες και
τα σχολεία τους ερειπωμένα[9]. Αρκετοί επιζώντες μετανάστευσαν στο Ισραήλ και στις
Ηνωμένες Πολιτείες. Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αριθμεί σήμερα περίπου 1.000
μέλη και διατηρεί τέσσερεις συναγωγές» (http://www.hellenica.de).

Σε ένα ακόμη ιστολόγιο εκφράζεται η κύρια ευθύνη των Γερμανών για την
υλοποίηση του Ολοκαυτώματος:

«Οι φυλετικές πεποιθήσεις των ναζιστών ήταν εκφρασμένες ήδη από την ιδρυτική διακήρυξη
του Κόμματος: Οι μη-άρειοι (non-Aryan) λαοί απειλούσαν την «καθαρότητα του γερμανικού
λαού». Η μεγαλύτερη απειλή εκφραζόταν από τους Εβραίους, τόσο στη Γερμανία όσο και,
αργότερα, στις κατακτημένες περιοχές. Αρχικά η πολιτική των ναζιστών ηγετών ήταν η
ενθάρρυνση των Εβραίων να μεταναστεύσουν, εγκαταλείποντας το έδαφος του Ράιχ. Ήδη,
από το 1933, με την ανάληψη της εξουσίας από τους Ναζί, άρχισαν διώξεις (πογκρόμ),
μποϋκοτάζ στις Εβραϊκές επιχειρήσεις κάθε είδους, αποκλεισμός των εβραίων από δημόσιες
θέσεις και αξιώματα, εμφανώς μεροληπτικές νομοθετικές ρυθμίσεις και αποκορύφωμα όλων
αυτών υπήρξε η Νύχτα των Κρυστάλλων (Kristalnacht). Όλες αυτές οι ενέργειες
αποσκοπούσαν στην εκδίωξη των Εβραίων από το Ράιχ. Ένα ακόμη μέτρο που πάρθηκε κατά
των Εβραίων ήταν η υποχρέωση να φορούν, όταν κυκλοφορούν, το άστρο του Δαβίδ. Το
μέτρο εφαρμόστηκε σε όλη την τότε επικράτεια του Γ΄ Ράιχ εκτός από τη Γαλλία, γιατί η
Κυβέρνηση του Βισύ αρνήθηκε να το εφαρμόσει. Επειδή οι διώξεις αυτές δεν απέδωσαν τα
αναμενόμενα, η ναζιστική ηγεσία (και κυρίως ο Χίμλερ) σκέφθηκε την εξαναγκαστική
μετανάστευση των Εβραίων υπό την εποπτεία των οργάνων του Κόμματος»
(http://www.patridamou.gr).

Στο ίδιο ζήτημα, της γερμανικής ενοχής, αναφέρεται και μία άλλη προσωπική
ιστοσελίδα παραθέτοντας αυτούσια χωρία από το βιβλίο του Jean Amery:
 «Στη δική του συνείδηση [του Jean Amery] τα εγκλήματα του καθεστώτος αποτυπώθηκαν ως
συλλογικές πράξεις του έθνους. Αναρίθμητα άτομα που απαρτίζουν τον γερμανικό λαό
"ήξεραν με απόλυτη ακρίβεια τι συνέβαινε γύρω τους και τι συνέβαινε σε εμάς, διότι όπως εμείς,
γεύονταν και αυτοί τη μυρωδιά της καμένης σάρκας από το γειτονικό στρατόπεδο εξόντωσης,
ενώ κάποιοι μάλιστα φορούσαν ρούχα τα οποία είχαν αφαιρεθεί την προηγούμενη μέρα από τα
νεοφερμένα θύματα στις αποβάθρες διαλογής. Όλοι τους θεωρούσαν ότι τα πάντα
λειτουργούσαν με απόλυτη τάξη, και βάζω το χέρι μου στη φωτιά πως αν εκείνη την εποχή, το
1943, καλούνταν να προσέλθουν στις κάλπες θα υπερψήφιζαν τον Χίτλερ και τους συνεργάτες
του. Εργάτες, μικροαστοί, ακαδημαϊκοί…δεν υπήρχε καμιά διαφορά"...[σ. 142]. Ο Αμερύ είναι
πεπεισμένος πως στην περίπτωση του Τρίτου Ράιχ ο βασανισμός δεν αποτελούσε συμβεβηκός
αλλά πεμπτουσία του συστήματος. Οι βασανιστές είχαν πρόσωπα συνηθισμένα, του σωρού,
που τελικά μετατρέπονταν όντως σε γκεσταπίτικα πρόσωπα και τότε το Κακό επικάλυπτε και
υπερέβαινε την κοινοτοπία. Ως εκ τούτου, δεν υφίσταται κανενός είδους «κοινοτοπία του
Κακού» και όσο για την Hannah Arrendt, η οποία έγραψε σχετικά στο βιβλίο της για τον
Eichmann, εν γνώριζε παρά μόνο εξ ακοής τον στυγνό αυτό εχθρό του ανθρώπου και τον είχε
δει μόνο πίσω από το τζάμι του γυάλινου κλουβιού. […] Όταν η εμπειρία αποκτάται κάτω από
ακραίες συνθήκες, καλό είναι να μη γίνεται λόγος για κοινοτοπία, διότι στο οριακό εκείνο
σημείο παύει κάθε αφαιρετική διαδικασία αλλά και κάθε προσπάθεια της φαντασίας να
πλησιάσει έστω κατά προσέγγιση την πραγματικότητα. [σ. 64]» (http://pandoxeio.com).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο δίνεται έμφαση στην δομική σχέση του Ολοκαυτώματος
με την ιδεολογία του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού με βάσει το βιβλίο του Michel
Foucault, Για την υπεράσπιση της κοινωνίας:

«Η ιδιαιτερότητα του σύγχρονου ρατσισμού δεν αφορά τις νοοτροπίες, τις ιδεολογίες τα
ψέματα της εξουσίας. Αφορά την τεχνική της εξουσίας, την τεχνολογία της εξουσίας …τη
λειτουργία του κράτους, το οποίο είναι υποχρεωμένο να χρησιμοποιεί τη φυλή, την εξόντωση
των φυλών και την κάθαρση της φυλής για να ασκεί την κυριαρχική της εξουσία. Σε τελική
ανάλυση ο ναζισμός αποτελεί όντως την ανάπτυξη των νέων μηχανισμών εξουσίας. Το
ναζιστικό κράτος το μόνο κράτος στο οποίο οι βιολογικές ρυθμίσεις λαμβάνονται τόσο
επίμονα υπόψη. Πειθαρχική εξουσία, βιοεξουσία: χαρακτηριστικά και ερείσματα της
ναζιστικής κοινωνίας σε όλες τις διαστάσεις της (αναδοχή του βιολογικού στοιχείου της
τεκνοποίησης, της κληρονομικότητας, της ασθένειας των ατυχημάτων) ο έλεγχος των
απρόοπτων που χαρακτηρίζουν τις βιολογικές διαδικασίες ήταν ένας από τους άμεσους
στόχους των καθεστώτων. Παράλληλα όμως με την καθολικά προστατευτική, ρυθμιστική και
πειθαρχική κοινωνία έχουμε τη αποχαλίνωση της δολοφονικής εξουσίας, της εξουσίας της
θανάτωσης που διατρέχει όλο το κοινωνικό σώμα της ναζιστικής κοινωνίας δεν παρέχεται στο
κράτος μόνο, αλλά σε μια σειρά ατόμων (τάγματα Εφόδου, ες –ες). Στο ναζιστικό κράτος
όλος ο κόσμος έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στο γείτονα του, έστω και διάμεσου της
κατάδοσης» (http://nosferatos.blogspot.gr).

Σε μία άλλη προσωπική ιστοσελίδα ιατρικών θεμάτων τονίζεται η

συνυπευθυνότητα των Γερμανικών φαρμακοβιομηχανιών στην εξόντωση των
Εβραίων:
«Μιλώντας για τη συνέχεια του συστήματος εξολόθρευσης, φτάνουμε αναπόφευκτα στο ρόλο
των γερμανικών φαρμακοβιομηχανιών, όχι απλώς σε επικερδείς επιχειρήσεις από τη
σύμπλευση με τους στόχους του ναζιστικού καθεστώτος, αλλά στην ενεργό συμμετοχή τους
στο πρόγραμμα της εξολόθρευσης. Είναι γνωστός ο ρόλος και η συνεργασία της IG Farben με
το ναζιστικό καθεστώς. Αποτελώντας την αντίδραση της Γερμανίας στην ήττα της στον Α΄
Παγκόσμιο Πόλεμο, η IG Farben ιδρύθηκε σαν ένα καρτέλ της χημικής βιομηχανίας που είχε
σχεδόν το μονοπώλιο της χημικής παραγωγής στη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος,
συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής του παρασιτοκτόνου Zyklon B που χρησιμοποιήθηκε
για την εξόντωση στους θαλάμους των αερίων (15). Η. IG Farben αποτελούνταν από τις πιο
μεγάλες γερμανικές εταιρείες, όπως η Bayer, η Hoechst, η Agfa, η Basf και άλλες. Τα κέρδη
του συγκροτήματος προέρχονταν από την πώληση καυσίμων για αεροπλάνα και από τις δύο
πλευρές των εμπολέμων, από τη βιομηχανοποίηση της μαζικής εξόντωσης στα στρατόπεδα
 συγκέντρωσης, από τη μαζική χρησιμοποίηση, για να εργαστούν ως σκλάβοι, αιχμαλώτων
πολέμου και «εχθρών του λαού» και από την αρπαγή των πόρων του εχθρού στις
καταχτημένες περιοχές. Στη διάρκεια του σχεδιασμού της εισβολής στην Τσεχοσλοβακία και
στην Πολωνία, για παράδειγμα, η IG Farben συνεργάστηκε στενά με τους ναζί
αξιωματούχους δίνοντας οδηγίες ποια από τα χημικά εργοστάσια των χωρών που επρόκειτο
να κατακτηθούν, θα έπρεπε να διασωθούν και να παραδοθούν σ΄ αυτήν (16 30 )»
(http://www.psyspirosi.gr).
Αντίθετα, ένα άλλο ιστολόγιο τονίζει την προσωπική, πολιτική και ηθική ευθύνη
του Χίτλερ με βάση μία επιστολή του Χίτλερ, η οποία βρίσκεται στο Μουσείο της
Ανοχής του Λος Άντζελες για την υλοποίηση της γενοκτονίας και δεν ενοχοποιεί
άλλα τμήματα των γερμανικών μη ναζιστικών ελίτ από τον χώρο της βιομηχανίας,
του στρατού και της γραφειοκρατίας, σε κοινή δράση με τη ναζιστική ηγεσία και τις
κομματικές οργανώσεις:
«Η πιο παλιά έκφραση του αντισημιτισμού του Αδόλφου Χίτλερ φανερώνεται σε επιστολή
υπογεγραμμένη από τον ίδιο το 1919, η οποία αποκαλύφθηκε πρόσφατα στη Νέα Υόρκη από το Simon
Wiesenthal Center. Η αυθεντικότητα της επιστολής, που αποτελεί ντοκουμέντο στην ιστορία φρίκης του
Τρίτου Ράιχ, πιστοποιήθηκε το 1988. Στην επιστολή, ο Αδόλφος Χίτλερ υποστηρίζει ότι τελικός σκοπός
της κυβέρνησης πρέπει να είναι ο εκτοπισμός των Εβραίων. Αναφέρει επίσης τον ιουδαϊσμό ως φυλή
(και όχι ως θρησκεία) που βασίστηκε στην ενδογαμία και ενδιαφέρεται μόνο για «το χρήμα και την
δύναμη». Όπως δήλωσε ο ραβίνος Μάρβιν Χίερ, διευθυντής του Simon Wiesenthal Center, «ο Χίτλερ
έγραψε αυτή την επιστολή το 1919. Είκοσι δύο χρόνια αργότερα την υλοποίησε ως Καγκελάριος του
Τρίτου Ράιχ». Ο Χίτλερ αναφέρει στην επιστολή για τους Εβραίους ότι: «Θέλω να εκτοπιστούν από ένα
νομικό σύστημα, βάση του οποίου η κυβέρνηση θα τους διώξει νόμιμα» [...]. Το περιεχόμενο της
επιστολής έρχεται να διαψεύσει όσους υποστηρίζουν ότι δεν ήταν ο Χίτλερ που διέταξε την εξόντωση
των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά οι συνεργάτες του. «Η παρούσα επιστολή μας λέει
ότι η απαλλαγή από τους Εβραίους ήταν προσωπική ιδέα του Χίτλερ», τονίζει ο Hier [Ο Ραβίνος
επικεφαλής του Simon Weisenthal Center]. «Είναι σημαντικό, γιατί δείχνει ότι. «Είχε την ιδέα όταν
ακόμη ήταν ένας άγνωστος, και 21 χρόνια αργότερα έκανε πραγματικότητα όλα όσα περιγράφει στην
επιστολή. Εξόντωσε το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού των Εβραίων και ξεκίνησε έναν πόλεμο,
κατά τη διάρκεια του οποίου έχασαν τη ζωή τους 50.000 άνθρωποι», προσθέτει» (http://tvxs.gr).

Την πρόθεση του Χίτλερ για την εξόντωση των Εβραίων τη διακρίνουμε και σε
ένα άλλο άρθρο ενός ιστολογίου:

«Αν κάποιος διάβαζε τους δύο τόμους από το βιβλίο του Χίτλερ Ο αγώνας μου (Mein Kampf)
‘δεν θα ήταν δύσκολο να καταλάβει το μίσος που έτρεφε αυτός, κατ’ αρχήν για τους Γάλλους,
οι οποίοι κέρδισαν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και εισέπραξαν, ταπεινώνοντας την Άρια
φυλή των Γερμανών, τις περιοχές και τα ανθρακωρυχεία του Saarland. Ταυτόχρονα εκδήλωνε
το μεγάλο μίσος που έτρεφε ενάντια στους Εβραίους, τους Σλάβους και τους Μπολσεβίκους.
Έπρεπε όλοι αυτοί οι κατωτέρας φυλής άνθρωποι να εξολοθρευτούν και να κυριαρχήσει στη
Ευρώπη η ράτσα των Αρίων, η καθαρά γερμανική φυλή. Το ότι προετοίμαζε έναν δεύτερο
παγκόσμιο πόλεμο, ήταν ξεκάθαρο. Αυτά που ακριβώς ανάφερε στο “Main Kampf“ τα έκανε
πραγματικότητα, δηλαδή τη καταστροφή της Ευρώπης και το μεγάλο έγκλημα στην
Ανθρωπότητα. Κατ’ αρχήν ξεκίνησε το ανθρωποκυνηγητό των Εβραίων εντός και εκτός
Γερμανίας. Ήδη πριν από τη σύσκεψη στη λίμνη Βάνσεε, με έγκριση του Χίτλερ,
εκτελέστηκαν 900 000 Εβραίοι από τη Γερμανία, Πολωνία και από τις περιοχές που είχαν
καταληφθεί από τα γερμανικά στρατεύματα. Στις 22 Ιουνίου 1941 το πρωί, τέθηκε σε
εφαρμογή το σχέδιο “Μπαρμπαρόσα” και οι γερμανικές μεραρχίες εισέβαλαν στο ρωσικό
έδαφος. Τα τάγματα των ΕΣ-ΕΣ, του Heinrich Himmler, αποτελούμενα από 30 000 άντρες,
ακολουθούσαν στα μετόπισθεν με στόχο να καθαρίσουν τις καταληφθείσες περιοχές από τους
αντάρτες, τους Μπολσεβίκους και τους Εβραίους. Υπήρχε η εντολή όσοι συλλαμβάνονται να
εκτελούνται επί τόπου. Σε μία αναφορά του ο Himmler έγραφε: “τέλος Ιουλίου, εκτελέστηκαν

30
Τα νούμερα (15) και (16) είναι βιβλιογραφικές αναφορές στις οποίες παραπέμπει ο γράφων. Τα
βιβλία και τα άρθρα στα οποία παραπέμπει είναι τα εξής: Joseph Borkin The crime and Punishment of
IG Farben. New York: Free Press, 1978. Επίσης: IG Farben, IG Farben Trial, Bayer, Basf, Zyklon B:
Wikipedia, the free encyclopedia”, Press Release from the 50th anniversary of the Nurnberg Trials, on
27 October, 1996, Dennis Behreandt: “The crimes of IG Farben”, 14 Νοεμβρίου 2006, περιοδικό New
American (TNA ONLINE)».
 800 Εβραίοι, άντρες και γυναίκες, ηλικίας 16 μέχρι 60 χρονών”. Το φθινόπωρο 1941 ο Χίτλερ
κάλεσε στο επιτελικό του γραφείο τους συνεργάτες του,Goebbels και Heyndrich (Γκέμπελς
και Χάϊντριχ), και συμφώνησαν να ενεργήσουν τη μεταφορά όλων των Εβραίων από τη
Γερμανία, Αυστρία, Βοημία παιδιά, γυναίκες και άντρες για εκτέλεση στα στρατόπεδα
συγκέντρωσης (ΚΖ) στην Πολωνία. Το φθινόπωρο 1941 μεταφέρθηκαν στο Γκέτο της
Βαρσοβίας 130 000 Εβραίοι από τη Γερμανία. Για τους περισσότερους ήταν ένα ταξίδι χωρίς
γυρισμό» (http://hellascafe.blogspot.gr).

Η απόλυτη ευθύνη του Χίτλερ για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων διαφαίνεται και
σε ένα σκίτσο, το οποίο απεικονίζει τον Χίτλερ ως ένα «δαίμονα» υπεύθυνο του
θανάτου χιλιάδων Εβραίων, που είναι αναρτημένο σε ένα άλλο μπλογκ, το οποίο
αναφέρεται στο συγκεκριμένο ιστορικό ζήτημα. Στο συγκεκριμένο ιστολόγιο είναι
δημοσιευμένο και το άρθρο του δημοσιογράφου Πολυμέρη Βόγλη από την εφημερίδα
τα ΝΕΑ, το οποίο αναφέρεται στο βιβλίο του ιστορικού και καθηγητή Mark Mazower
Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων:
«Τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου εύλογα επισκιάζονται από τη γενοκτονία των Εβραίων.
Η κλιμάκωση των αντισημιτικών μέτρων από τους Ναζί και η μεθόδευση αρχικά της
εκτόπισης και έπειτα της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης εξετάζεται παράλληλα
με την αμφιλεγόμενη στάση του χριστιανικού πληθυσμού της πόλης. Ο Μαζάουερ αποφεύγει
τις εύκολες κατηγοριοποιήσεις και εξετάζει με αρκετή προσοχή τις διαφορές στη στάση του
χριστιανικού πληθυσμού απέναντι στην τραγωδία των συμπολιτών τους προσπαθώντας να
διακρίνει και τα κίνητρά της. Ένα μέρος του απλού κόσμου προσπάθησε να εκφράσει την
αλληλεγγύη του στους Εβραίους και να τους βοηθήσει είτε σε ατομική είτε σε πιο
οργανωμένη βάση (μέσω της εαμικής αντίστασης). Άλλοι, όμως, προσπάθησαν να
εκμεταλλευτούν όσο και όπως μπορούσαν την κατάσταση. Η σιωπή των επίσημων φορέων
και των επαγγελματικών τάξεων της Θεσσαλονίκης απέναντι στην εκτόπιση των Εβραίων
ήταν εκκωφαντική (σε αντίθεση με τις διαμαρτυρίες αντίστοιχων φορέων της Αθήνας).
Επιπλέον, η τύχη των περιουσιών των 50.000 Εβραίων μπορεί να περιγραφεί μόνο με μελανά
χρώματα. Στην καλύτερη περίπτωση οι ιδιοκτησίες τους καταλήφθηκαν από άστεγους
πρόσφυγες, στη χειρότερη είτε λεηλατήθηκαν ολοσχερώς από απλούς πολίτες είτε δόθηκαν
σε φίλους και συνεργάτες των Γερμανών» (https://athens.indymedia.org).

πηγή: https://athens.indymedia.org

Σχετικά με το ζήτημα του κεντρικού και οργανωμένου σχεδιασμού της εξόντωσης

των Εβραίων σε ένα άλλο μπλογκ, το οποίο έχει αναρτήσει ένα απόσπασμα ενός
άρθρου της εφημερίδας Ελευθεροτυπίας, διαβάζουμε τα εξής:
 «Από το ’41 σχεδίαζαν τη φρίκη του ΑΟΥΣΒΙΤΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΟΥ
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ΤΗ ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΗ ΣΦΑΓΗ ΤΩΝ
ΕΒΡΑΙΩΝ». Η ιστορική σημασία της ανακάλυψης αυτής είναι τεράστια καθώς ανατρέπει τις
θεωρίες όλων εκείνων που αρνούνται το Ολοκαύτωμα, καθώς στα σχέδια κατασκευής του
στρατοπέδου, ήδη από το 1941, προβλέπονταν και «θάλαμοι αερίων». Όπως βλέπει κανείς
στο σχέδιο, πρόκειται για τετράγωνους χώρους 11 επί 11, οι οποίοι και διαθέτουν
προθαλάμους «απολύμανσης και αποδυτήρια». Στο σχέδιο, το οποίο παρουσίασε η «Μπιλντ»,
αναγράφεται καθαρά «θάλαμος αερίων». Οι θάλαμοι αυτοί σχεδιάστηκαν στις 8 Νοεμβρίου
1941. Εκείνη την εποχή το Άουσβιτς ήταν ο χώρος στον οποίο φυλακίζονταν, κυρίως,
πολιτικοί κρατούμενοι και αιχμάλωτοι πολέμου. Τον Νοέμβριο του ’41, ο διοικητής του
στρατοπέδου, Ρούντολφ Χες, είχε ήδη ξεκινήσει τα πειράματα με το αέριο Cyclon-Β. Το
σημαντικό είναι ότι η σύνοδος του Βάνζεε, στην οποία η ηγεσία των ναζί αποφάσισε τη
συστηματική και βιομηχανική εξόντωση των Εβραίων, έγινε το 1942. Με την ανακάλυψη των
σχεδίων του Άουσβιτς βλέπουμε ότι τα πλάνα για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ευρώπης
είχαν ήδη ξεκινήσει καιρό πριν. Ανάμεσα στα σχέδια, υπάρχουν και αυτά των κρεματορίων,
στα οποία μπορεί κανείς να διαβάσει ότι κατασκευαστές των φούρνων στους οποίους
απανθρακώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ήταν η εταιρεία Topf και Υιοί, ενώ στους
χώρους που ονομάζονται «αποθήκες πτωμάτων» υπάρχει η υποσημείωση: «Προβλέπεται
επέκταση σε περίπτωση αυξημένων αναγκών». Ανάμεσα σε αυτούς που εξοντώθηκαν
υπήρξαν και χιλιάδες Έλληνες, κυρίως Εβραίοι, αλλά και Χριστιανοί».
(http://nosferatos.blogspot.gr).

Σε ένα μπλογκ είναι αναρτημένη η ομιλία του Υφυπουργού Υποδομών,

Μεταφορών και Δικτύων, Γιάννη Μαγκριώτη, ο οποίος τόνισε ότι το Ολοκαύτωμα
ήταν ένα οργανωμένο έγκλημα κατά των Εβραίων από τη ναζιστική ηγεσία:

«Η παρουσία μου ως εκπροσώπου της κυβέρνησης αλλά και ως πολίτη της Θεσσαλονίκης
θέλει να τονίσει τη σταθερή επιλογή μας να αποκαλύπτουμε το υπόβαθρο που οδήγησε στην
κορύφωση της ρατσιστικής, αντισημιτικής πρακτικής ενάντια στους Εβραίους στο Β΄
Παγκόσμιο Πόλεμο. Να αποκαλύπτουμε πως το Ολοκαύτωμα δεν ήταν απλώς ένα ‘κακό
σύμπτωμα’, μια στιγμιαία εκτροπή της ιστορίας» (http://salonika.pblogs.gr).

Πιο διεξοδική σχετικά με το πώς μετουσιώθηκε η φυλετική παράνοια του Χίτλερ

σε εξοντωτική πρακτική σε βάρος ενός λαού είναι η προσέγγιση μίας προσωπικής
ιστοσελίδας, η οποία αναφέρεται στις διαπιστώσεις του Αυστροεβραίου στοχαστή και
συγγραφέα Jean Amery ψευδώνυμο: Hans Maier στο βιβλίο του ίδιου «Πέρα από
την ενοχή και την εξιλέωση»:

«Ο Αμερύ στέκεται μπροστά στο αναπάντητο ερώτημα πώς ήταν ποτέ δυνατόν «αυτό» που
συντελέστηκε από το 1933 έως το 1945 να προήλθε από ένα γερμανικό έθνος υψηλής
νοημοσύνης, βιομηχανικής αξιοσύνης και απαράμιλλου πολιτισμικού πλούτου, του έθνους
«των ποιητών και των στοχαστών». Οι ερμηνείες περί γερμανικής ιδιοσυγκρασίας ή
γερμανικού πνεύματος (Λούθηρος, Κλάιστ, Χάιντεγκερ) ή οικονομικής κρίσης είναι
μονοαιτιακές και αποτυχημένες. Πώς μπορεί να διαφωτιστεί η έκρηξη του ακραίου Κακού
στη Γερμανία ενός Κακού που αυτό που το διαφοροποιούσε από άλλες περιπτώσεις (Στάλιν,
δικτατορίες και τάγματα θανάτου σε Λατινική Αμερική, Πνομ Πενχ, σοσιαλιστικός τρίτος
κόσμος) ήταν η εσωτερική λογική και ο απεχθής ορθολογισμός του;» (http://pandoxeio.com).

Ενώ, σε ένα άλλο μπλογκ δίνονται πληροφορίες για τις απάνθρωπες συνθήκες
που επικρατούσαν στα στρατόπεδα εξόντωσης των Εβραίων:

«Κι οι εικόνες συνεχίζονται μακάβριες, ανατριχιαστικές. Οι σωροί ανθρώπινων πτωμάτων, τα

κιλά των μαλλιών που αφού αποστειρωθούν, θα γίνουν κλωστές, τα χρυσά δόντια που
αφαιρούνται από τα πτώματα, τα συγκεντρωμένα παπούτσια, κάποιες πεταμένες κούκλες και
παιχνίδια που κρατούσαν μαζί τους αθώα παιδάκια…“Arbeit macht Frei”, Η εργασία
απελευθερώνει, είναι γραμμένο ειρωνικά πάνω από την πύλη του θανάτου που οδηγεί στο
 στρατόπεδο, ενώ λίγο πιο πέρα αιωρούνται ακόμα οι κρεμάλες που είχαν στηθεί από τους ναζί
για παραδειγματική τιμωρία αυτών που τόλμησαν να παρακούσουν. Ένα κτίριο απ’ όλα ήταν
προορισμένο για το αποκορύφωμα της κτηνωδίας, τα ιατρικά πειράματα. Ούτε ένας δεν βγήκε
ζωντανός από κει. Στειρώσεις, δοκιμές φαρμακευτικών ουσιών, αλλά και χημικά όπλα,
νάρκες, και οτιδήποτε άλλο μπορούσε να συνδράμει στη νίκη του Γ΄ Ράιχ, έπρεπε πρώτα να
δοκιμαστεί σε ανθρώπινα πειραματόζωα. Η πρωτοφανής φρίκη, ωστόσο, η συστηματικότητα
και η άψογη οργάνωση των μεθόδων εξόντωσης μέσα στα στρατόπεδα, δεν μπορούν παρά να
προκαλέσουν τρόμο για το μέγεθος της διαστροφής στο οποίο μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος
και ιδιαίτερα όταν βάλει το μυαλό του σε αχρησία και παραδοθεί ανεπιφύλακτα στις επιταγές
της οποιασδήποτε εξουσίας, που τον μετατρέπει σε άθυρμα στα χέρια της, σε άβουλο
υποχείριο, σε απλό ενεργούμενο» (http://ostria-gr.blogspot.gr).

Οι σκέψεις του επιζήσαντος από τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και

εξόντωσης Άουσβιτς, Μπούχενβαλντ και Μπέργκεν-Μπέλσεν, Jean Amery όπως
περιγράφονται στο βιβλίο του σχετικά με τα βασανιστήρια των Εβραίων από τους
Γερμανούς αναλύονται σε μία προσωπική ιστοσελίδα ως εξής:

«Για τον Αμερύ ο θεσμός των βασανιστηρίων αποτελεί την πεμπτουσία του
εθνικοσοσιαλισμού –μέσα τους συμπυκνώνεται όλη η υπόσταση του Τρίτου Ράιχ, όσο κι αν
αποτέλεσαν πάγια τακτική άλλων συστημάτων. Αντιτίθεται στους πολιτικούς φενακισμούς
της μεταπολεμικής περιόδου σύμφωνα με τους οποίους ο κομμουνισμός και ο
εθνικοσοσιαλισμός δεν αποτελούν παρά δύο όχι και τόσο διαφορετικές όψεις του ίδιου
νομίσματος και συμφωνεί με τον Τόμας Μανν που κάποτε είπε πως όσο φριχτός κι αν
εμφανίζεται κατά καιρούς ο κομμουνισμός, δεν παύει να αισθητοποιεί μια ιδέα του
ανθρώπου, ενώ ο χιτλερικός φασισμός δεν υπήρξε καν ιδέα, αλλά μια άθλια ανοσιουργία. Ο
εθνικοσοσιαλισμός δεν διαπνεόταν από ιδέες αλλά διέθετε ένα ολόκληρο οπλοστάσιο από
συγκεχυμένες και διεστραμμένες αντιλήψεις, υπήρξε μέχρι σήμερα το μοναδικό πολιτικό
σύστημα του εικοστού αιώνα που ανέδειξε σε βασική του αρχή την κυριαρχία του αντι-
ανθρώπου. Και οι βασανιστές βασάνιζαν με την ήσυχη συνείδηση του ανοσιουργού»
(http://pandoxeio.com).

Στην ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν αναφέρεται, μάλιστα, ένα άρθρο του καθηγητή και
κοινωνιολόγου Ανδρέα Χριστινίδη, ο οποίος αναλύει τον όρο Ολοκαύτωμα ως εξής:

«Η λέξη Ολοκαύτωμα/Holocaust είναι μεν ελληνικής ετυμολογικής προέλευσης, δεν

χρησιμοποιήθηκε όμως για πρώτη φορά από Έλληνες. Σε εμένα, γενικά στους Έλληνες αλλά
και σε όλο τον κόσμο έγινε γνωστή και επικράτησε μετά την αμερικανοεβραϊκη τηλεοπτική
ταινία «Holocaust» της δεκαετίας του 1970 που προβλήθηκε, σε τέσσερις συνέχειες, σε
πολλές χώρες και στην Ελλάδα και προκάλεσε (παρά τις αδυναμίες της) μεγάλη αίσθηση.
(Μια αίσθηση που στην Ελλάδα ξεχάστηκε πολύ γρήγορα…). Η λέξη που χρησιμοποιούσαμε
πιο πριν, όσοι ασχολούμεθα με αυτό το θέμα, ήταν μόνο η λέξη «Γενοκτονία» (γερμ.
Völkermord ή Genozid), την οποία βέβαια χρησιμοποιούμε ακόμα, για να καταλαβαίνουν οι
νέοι άνθρωποι, που διαβάζουν ή ακούν για πρώτη φόρα τη λέξη Ολοκαύτωμα, τι συνέβη: το
πιο αποτρόπαιο μαζικό ιστορικό έγκλημα. Εγώ έχω χρησιμοποιήσει και στο σχετικό βιβλίο
μου και σε διάφορα άλλα κείμενα και τη λέξη Shoah, όμως πάντα δίπλα στη λέξη
Ολοκαύτωμα ή Γενοκτονία, διαφορετικά δεν θα καταλάβαιναν δυστυχώς τίποτα οι Έλληνες
αναγνώστες».

Μία άλλη προσωπική ανώνυμη ιστοσελίδα αναφέρεται και αυτή στην έννοια του
Ολοκαυτώματος:

«Ο όρος Ολοκαύτωμα (Shoah στα Εβραϊκά) χρησιμοποιείται γενικότερα για να περιγράψει τη

γενοκτονία από τους Ναζί περίπου 6 εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης, αλλά και
γενικότερα για τις ακρότητες των Γερμανών που είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο άλλων 5 με
10 εκατομμυρίων ανθρώπων όπως Πολωνών, Σοβιετικών, τσιγγάνων, αιχμαλώτων πολέμου
και άλλων εθνικών ή κοινωνικών ομάδων κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο... Κατά τη
διάρκεια του Ολοκαυτώματος, εκτελέστηκαν 6 εκατομμύρια Εβραίοι από τους οποίους οι
 μισοί ήταν Εβραίοι που ζούσαν στη Πολωνία, 2-3 εκατομμύρια Σοβιετικοί αιχμάλωτοι
πολέμου (το 57% όλων των Σοβιετικών αιχμαλώτων του πολέμου), 2 εκατομμύρια Πολωνοί
και 2-3 εκατομμύρια άνθρωποι άλλων ομάδων όπως τσιγγάνοι, ανάπηροι, ομοφυλόφιλοι κ.τλ.
Κατά μέσο όρο, το 65% των Εβραίων που ζούσαν στην Ευρώπη αφανίστηκαν κατά το
Ολοκαύτωμα» (http://www.ww2.gr).

Ενώ ένας άλλος χρήστης του διαδικτύου γράφει στο ιστολόγιό του τι σημαίνει για
εκείνον το Ολοκαύτωμα:
«Η ιστορία είναι γεμάτη σφαγές. Ακόμα και γενοκτονίες. Για πολλούς λόγους:
θρησκευτικούς, εθνικιστικούς, ταξικούς, αντικομουνιστικούς, διεθνιστικούς. Πόσα
εκατομμύρια εξόντωσαν οι Αμερικάνοι στην Ιαπωνία, στη Βόρεια Κορέα (δυο, τρία;
περισσότερα; Πόσα οι Ιάπωνες όταν εισέβαλαν στην Κίνα (μιλάμε για δεκάδες
εκατομμυρίων). Πόσοι εξοντώθηκαν στην Ρωσική επανάσταση; Παλιότερα; Πόσους
εξόντωσε ο Τζέγκις Χαν και άλλοι. Όμως το Ολοκαύτωμα ήταν κάτι άλλο: Το να εξοντώσεις
σκληρά, ανελέητα, με σφαγές και πολλές φορές γενοκτονίες ένα εθνικό, θρησκευτικό, ταξικό
αντίπαλο (μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους) ήταν κάτι το σχετικά σύνηθες στην
ιστορία. Το έκαναν πολλοί, ακόμα και οι κατά τεκμήριο Δημοκράτες, οι Γάλλοι επαναστάτες:
όχι μόνο έκοψαν καμιά 30αριά χιλιάδες κεφαλιά, αλλά και έπαιξαν στο αίμα την εξέγερση
των χωρικών στην Βανδέα. Όμως το Ολοκαύτωμα ήταν η συστηματική και ανερυθρίαστη
εξόντωση εχθρών που δεν ήσαν καν εχθροί. Δεν ήταν π.χ. εθνικά εχθροί οι Εβραίοι ούτε
θρησκευτικά (δεν τους έσωζε η αλλαγή πίστης λογού χάρη). Ήταν ένας κατασκευασμένος,
ένας επινοημένος εχθρός συμφωνά με την παράνοια της ναζιστικής ιδεολογίας. Και πως
εξοντώνονταν; Ήταν τρομακτικό; σε μικρούς χώρους (π.χ. 300 τ.μ.) εξοντώνονταν 10.000,
20.000 την ημέρα. Και δεν είχε καν, να κάνει η εξόντωση με τις τύχες του πολέμου. Η
εξόντωση έπρεπε να γίνει είτε κέρδιζαν τον πόλεμο είτε όχι. Οι Ναζί στερούσαν δικές τους
δυνάμεις από το μέτωπο για να εξοντώσουν Εβραίους. Το Ολοκαύτωμα, ήταν ασύγκριτο στην
αχρειότητα του. Ήταν το υπέρτατο κακό. Και βεβαία το ολοκαύτωμα δεν αφορούσε μόνο
τους Εβραίους. Πολλοί θα πουν: φυσικά αφορούσε και κομμουνιστές, Ρώσους, Πολωνούς,
Έλληνες. Όμως εγώ δεν εννοώ αυτό. Όχι γιατί δεν εξόντωσαν και αυτούς οι Ναζί. Όμως αυτοί
ήσαν αντίπαλοι, στρατιωτικοί ή ιδεολογικοί αντίπαλοι. Όχι, όταν λέω ότι δεν αφορούσε μόνο
τους Εβραίους, εννοώ τους άλλους αδύναμους. Αυτούς που δεν έφταιξαν σε τίποτε, αυτούς
που ούτε καν (δεν μπορούσαν) αντιστάθηκαν. Μήπως οι πρώτες δοκιμές δεν αφορούσαν τα
παιδιά με διανοητικές αναπηρίες; Τους ψυχικά ασθενείς; Ολοκαυτώματα με τα ροζ τρίγωνα,
με θύματα τους τσιγγάνους. Το Ολοκαύτωμα ήταν ένα σχέδιο των Ναζί για να καθαρίσουν
την κοινωνία από ότι θεωρούσαν βρώμικο και άρρωστο, να την κάνουν τελεία, καθαρή και
υγιή. Το ολοκαύτωμα ήταν ένα πείραμα καθαριότητας. Ήθελαν την αγνή άσπιλη, αμόλυντη
τελεία κοινωνία, ένα όνειρο καθαρότητας και φτιάξανε έναν εφιάλτη»
(http://nosferatos.blogspot.gr).

Μία άλλη διάσταση του Ολοκαυτώματος δίνει ο δημοτικός σύμβουλος της

Θεσσαλονίκης Τριαντάφυλλος Μηταφίδης στη συνέντευξή του στην εφημερίδα
"Αυγή", όπως έχει αναρτηθεί σε ένα ανώνυμο ιστολόγιο:

«Ο σκεπτικισμός οφείλεται στο γεγονός ότι το Ολοκαύτωμα, ένας όρος που, ενώ «επιχειρεί
να περιγράψει το απερίγραπτο», χρησιμοποιείται πολλές φορές εντελώς ανιστόρητα, χωρίς
μέτρο και αιδώ, με αποτέλεσμα τη «σχετικοποίησή» του. Έτσι, αντί για πηγή ιστορικής
αυτογνωσίας ολόκληρης της ανθρωπότητας, έχει μετατραπεί σε αβλαβές εικόνισμα, σε ηθικό
σύμβολο και, το χειρότερο, σε αντικείμενο κυνικής εκμετάλλευσης και «κολυμπήθρα του
Σιλωάμ» για μαζικά εγκλήματα που διαπράττουν ή ευλογούν όσοι υποκριτικά το
επικαλούνται. Το Ολοκαύτωμα δεν αφορά μόνον τα θύματα και το «τραύμα» τους. Αντίθετα,
πρέπει να μεταμορφώσουμε τα αθώα θύματα των Ναζί σε ένα αδιαπέραστο τείχος απέναντι
στην επανάληψη της ανείπωτης αυτής φρίκης. Μόνον έτσι το σύνθημα «ποτέ πια!» θα πάψει
να είναι μια απλή ευχή ή μια συναισθηματική διακήρυξη, τη στιγμή που συνεχίζονται οι
σφαγές αμάχων. Οφείλει να αναχθεί, όπως τονίζει η Οντέτ Βαρόν-Βασάρ, σε «συμβολική
μνήμη ενάντια σε κάθε προκατάληψη, ξενοφοβία και ρατσισμό. Η μνήμη του Άουσβιτς δεν
προσβάλλεται όταν γίνεται εμβληματική όλων των θυμάτων του ρατσισμού. Αντίθετα, μόνον
τότε βρίσκει το πλήρες νόημά της και τιμάται πραγματικά»» (http://nosferatos.blogspot.gr).
 Ο τρόπος που προσεγγίζεται το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων απασχολεί
πολλούς χρήστες του διαδικτύου. Ένας χρήστης απαντώντας σε άλλον εκφράζει τη
δυσαρέσκειά σχετικά με το πώς προβάλλεται γενικότερα το ιστορικό γεγονός του
Ολοκαυτώματος:

«Αγαπητέ Ιουλιανέ, το ολοκαύτωμα έγινε, αλλά ο τρόπος με τον οποίο το προβάλουν δεν
είναι έξυπνος. Πράγματι, έπρεπε το θέμα να είναι μια παγκόσμια κίνηση όλων των θυμάτων.
Όταν το κάνουν δική τους υπόθεση μόνο, στην ουσία χάνουν. Το υποβιβάζουν σε μία
υπόθεση μόνο μεταξύ Γερμανών και Εβραίων, και όχι υπόθεση της ανθρωπότητας, με
αποτέλεσμα ο κόσμος να το θεωρεί δικοινοτική αντιδικία, και μάλιστα να αμφιβάλει για το
ποιος ακριβώς έκανε τι εναντίον του άλλου. Που είναι και οι δικές μας κυβερνήσεις; Πιστεύω
ότι δεν κίνησαν διεκδικήσεις έναντι των Γερμανών μετά τον πόλεμο διότι ήταν άνθρωποι των
Γερμανών» (http://national-pride.org).

Σε κάποιο άλλο ιστολόγιο διαβάζουμε ένα άρθρο του Γ. Πασχαλίδη, ο οποίος

είναι ένας από τους χρήστες του μπλογκ. Ο Πασχαλίδης εκφράζει την άποψή του ότι
πρέπει να καθιερωθεί ως εθνική ημέρα μνήμης το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων
Εβραίων και, μάλιστα, μας αναφέρει αποσπάσματα από την τελετή που
πραγματοποιήθηκε το 2003 στην Ιερά Συναγωγή Μοναστηριωτών με πρωτοβουλία
της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης στη μνήμη των 50.000 Εβραίων που
εξοντώθηκαν πριν 60 χρόνια στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το άρθρο
αυτό είναι σημαντικό, καθώς στόχος του είναι να φανεί η αναγνώριση από μεριάς της
ελληνικής πολιτείας του ιστορικού γεγονότος του Ολοκαυτώματος. Χαρακτηριστικές
είναι οι δηλώσεις των επίσημων καλεσμένων του ελληνικού κράτους:
«Κεντρικός ομιλητής ήταν ο υπουργός Μακεδονίας-Θράκης, ο οποίος τάχθηκε υπέρ της
καθιέρωσης στην Ελλάδα της επετείου του Ολοκαυτώματος των Εβραίων ως μιας επίσημης
ημέρας μνήμης. Αναφέρθηκε στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και σχετικά
με τα μηνύματα στη σημερινή εποχή παρατήρησε: «Το μεγάλο δίδαγμα είναι να μάθουμε να
αποδεχόμαστε τον άλλον. Και είναι απαράδεκτο ότι στην πόλη μας πριν από λίγο καιρό
υπήρξαν βεβηλώσεις μνημείων που δείχνουν ότι πρέπει να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε
ενάντια στο ρατσισμό και τη ξενοφοβία. Μέσα από τη συνειδητοποίηση των γεγονότων που
οδήγησαν στο Ολοκαύτωμα εδραιώσαμε μια Κοινότητα Ειρήνης. Για αυτό και σήμερα οι
ευρωπαϊκές χώρες αντιδρούν τόσο πολύ στην ιδέα του πολέμου». Χαιρετισμό απηύθυνε ο
υπουργός Ανάπτυξης, ο οποίος χαρακτήρισε το Ολοκαύτωμα των Εβραίων «προμελετημένο
έγκλημα και υπέρτατη ύβρη κατά της ανθρωπότητας». Ο υπουργός Πολιτισμού είπε στους
δημοσιογράφους ότι «η Θεσσαλονίκη θυμάται, λυπάται, σκέφτεται και έχει την ικανότητα να
μετατρέπει τη μνήμη και τη θλίψη σε ένα ενεργό πολιτικό κριτήριο, μέσα από το οποίο
μπορούμε να καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει στον κόσμο και τι δεν πρέπει να συμβαίνει στον
κόσμο» Με δήλωσή του ο νομάρχης επισήμανε ότι «η Θεσσαλονίκη δεν ξεχνά. Οι
Θεσσαλονικείς θυμούνται και βροντοφωνάζουν να μην βρεθεί μπροστά μας αυτή η σύγχρονη
κατάρα που λέγεται γενοκτονία των λαών». Ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας
Θεσσαλονίκης, Ντέιβιντ Σαλτιέλ είπε ότι «πρέπει να θυμόμαστε το Ολοκαύτωμα, πρέπει να
το διδάσκουμε στα παιδιά μας αν θέλουμε να μην επαναληφθεί». Τόνισε ότι η Ισραηλιτική
Κοινότητα Θεσσαλονίκης, με επιστολή στην κυβέρνηση και στη Βουλή των Ελλήνων έχει
ζητήσει να καθιερωθεί ως ημέρα μνήμης η επέτειος του Ολοκαυτώματος. Γραπτό χαιρετισμό
έστειλε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος».

Σε μία άλλη προσωπική ιστοσελίδα είναι αναρτημένο το άρθρο του δημοτικού

συμβούλου της Θεσσαλονίκης Τριαντάφυλλου Μηταφίδη, ο οποίος εκφράζει
πρόταση για τον τρόπο προσέγγισης του Ολοκαυτώματος που είναι ο «πολιτικός
μετασχηματισμός της ιστορικής μνήμης»:
«Ενδεικτικές οι φωτιές που έχουν ανάψει γύρω από το σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας όχι μόνο
στη χώρα μας αλλά και στη Ρωσία, τη Βρετανία και τη Γαλλία. «Γιατί η μνήμη
 εργαλειοποιήθηκε. Το Ολοκαύτωμα έγινε κρατική ιδεολογία στο Ισραήλ και πυροδότησε μια
βιομηχανία μνήμης», όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Α. Λιάκος στο πρόσφατο βιβλίο του
«Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία;»... Η απόκρισή μας στην εναγώνια «κραυγή για το αύριο»
των νεκρών ή επιζώντων του Ολοκαυτώματος, των Εβραίων, των Τσιγγάνων, των
ομοφυλόφιλων, των ανάπηρων, των ποικίλων θυμάτων της «φυλετικής υπεροχής», πρέπει να
είναι ο πολιτικός μετασχηματισμός της ιστορικής μνήμης: η αναγνώριση-αποκατάσταση των
ιστορικών αδικιών, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η καταπολέμηση των
ανισοτήτων και κάθε μορφής διακρίσεων» (http://www.hortiatis570.gr).

Όσον αφορά τον τρόπο προσέγγισης του Ολοκαυτώματος, ο Ζαν Κοέν στην
προσωπική του ιστοσελίδα έχει γράψει χαρακτηριστικά ότι αποτελεί ένα ιστορικό
γεγονός που αφορά το σύνολο των ανθρώπων και όχι μόνο τους Εβραίους και τα
υπόλοιπα θύματά του:

«Πρέπει το Ολοκαύτωμα να είναι μόνο Εβραϊκό;... Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το 95% των
θυμάτων του Ολοκαυτώματος ήταν Εβραίοι και πέθαναν μόνο και μόνο επειδή ήταν Εβραίοι.
Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που πολλοί Εβραίοι πιστεύουν πως το Ολοκαύτωμα είναι
αποκλειστικά δική τους τραγωδία και ως εκ τούτου η Ημέρα Μνήμης τους ανήκει. Παρόλο
αυτά πιστεύω ότι το Ολοκαύτωμα, αυτό το τρομερό έγκλημα της ανθρωπότητας, δεν είναι
θέμα αριθμών. Είναι θέμα τερατώδους νοοτροπίας. Δεν έχει σημασία αν πέθαναν
περισσότεροι Εβραίοι, ή Τσιγγάνοι κ.λπ. Το έγκλημα του Ολοκαυτώματος είναι ότι αθώοι
άνθρωποι πήγαν στους θαλάμους αερίων μόνο και μόνο διότι είχαν την ατυχία να γεννηθούν
με κάποια ιδιαιτερότητα που δεν άρεζε στους Ναζί, Εβραίοι Τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι, ψυχικά
ασθενείς. Με άλλα λόγια τα «άλλα» θύματα, δηλαδή εκτός των Εβραίων, σφαγιασθήκανε για
τους ίδιους λόγους που σφαγιασθήκαμε και εμείς. Αυτό είναι που κάνει το ολοκαύτωμα
ιδιαίτερο και δεν υπάρχει, και ελπίζω να μην υπάρξει δεύτερο στην ιστορία. Παρένθεση όσοι
ταυτίζουν το ολοκαύτωμα με τα διαδραματιζόμενα στο Ισραήλ και τα κατεχόμενα εδάφη ή
ανιστόρητοι είναι ή βλάκες ή και τα δύο. Κλείνει η παρένθεση. Προσωπικά πιστεύω πως η
ημέρα μνήμης του ολοκαυτώματος πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλα τα θύματα των Ναζί και
όχι μόνο Εβραίους. Ναι μεν είχαμε το μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων αλλά το ολοκαύτωμα δεν
είναι αριθμητική. Αν ήταν στο χέρι μου η ημέρα μνήμης θα ήταν «Ημέρα Μνήμης Θυμάτων
του Ολοκαυτώματος και Ρατσισμού». Το ολοκαύτωμα είναι ένα ρατσιστικό έγκλημα και ο
ρατσισμός πρέπει να καταπολεμάται παντού και πάντα. Και όσοι περισσότεροι ανήκουν στο
κίνημα αυτό τόσο λιγότερες οι πιθανότητες να ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο... Υ.Γ. Και εγώ
έχασα οικογένεια στο ολοκαύτωμα όπως τους παππούδες μου από την πλευρά του πατέρα
μου, την αδελφή της μάνας μου, ενώ ο πατέρας μου ήταν διασωθείς «απόφοιτος» του
Άουσβιτς» (www.cohen.gr).

Μία προσωπική ιστοσελίδα μίας ελληνικής εταιρείας έχει αναρτημένη μία

δήλωση του Kofi A. Annan (πρώην Γενικού Γραμματέα του Ο.Η.Ε.) από την
εφημερίδα The New York Times, στην οποία αναλύει πόσο σημαντική είναι η
διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στη Μέση Εκπαίδευση σε όλες τις χώρες της
Ευρώπης. Επίσης, παρατηρούμε για πρώτη φορά το συσχετισμό του Ολοκαυτώματος
με άλλα σύγχρονα ιστορικά γεγονότα, ώστε το Ολοκαύτωμα να αποτελέσει ιστορικό
παράδειγμα και σύμβολο όλων των τραυματικών μνημών της ανθρωπότητας.

«Πολλές χώρες στην Ευρώπη και στη βόρεια Αμερική αξιώνουν τώρα από όλους τους
μαθητές λυκείων να μαθαίνουν για το Ολοκαύτωμα. Γιατί; Λόγω της ιστορικής του σημασίας,
φυσικά, αλλά και επειδή σε αυτόν τον ολοένα πιο διαφορετικό και παγκοσμιοποιημένο κόσμο
οι δάσκαλοι και οι κυβερνώντες πιστεύουν ότι η παιδεία περί Ολοκαυτώματος αποτελεί
ζωτικό μηχανισμό μετάδοσης στους μαθητές των διδαγμάτων για την αξία της δημοκρατίας
και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ενθάρρυνσής τους έτσι ώστε να αντιτίθενται στον
ρατσισμό και να προβάλλουν την ανοχή στις ίδιες τους τις κοινωνίες [...]. Είναι εκπληκτικά
δύσκολο, ωστόσο, να βρεθούν εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία σαφώς επέτυχαν να
συνδέσουν την ιστορία του Ολοκαυτώματος με την πρόληψη εθνοτικών συγκρούσεων και
εγκλημάτων γενοκτονίας στον σημερινό κόσμο. Φυσικά, η πρόληψη είναι πάντα δύσκολο να
αποδειχθεί. Αλλά το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι η κραυγή «ποτέ ξανά», που
 ακούστηκε από τόσους πολλούς μετά το 1945, μοιάζει όλο και πιο κούφια καθώς περνούν οι
δεκαετίες. Το Ολοκαύτωμα παραμένει μοναδικό σε ό,τι αφορά τον συνδυασμό των
μελετημένων μεθόδων του με τα πλέον κτηνώδη αποτελέσματά τους, αλλά τα παραδείγματα
γενοκτονίας συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται από την Καμπότζη στο Κονγκό, από τη
Βοσνία στη Ρουάντα και από τη Σρι Λάνκα στο Σουδάν [...]. Εάν ο στόχος μας είναι να
κάνουμε τους μαθητές να σκέφτονται περισσότερο για την ευθύνη του πολίτη, τα ανθρώπινα
δικαιώματα και τους κινδύνους του ρατσισμού, τότε θα πρέπει να συνδέσουμε το
Ολοκαύτωμα με άλλα παραδείγματα γενοκτονίας και συγκρούσεις εθνοτήτων ή αντίστοιχες
εντάσεις στη δική τους εποχή και χώρα. Σίγουρα, έχει έλθει η ώρα να θέσουμε κάποια
δύσκολα ερωτήματα για την «παραδοσιακή» διδασκαλία του Ολοκαυτώματος. Τα
εκπαιδευτικά προγράμματα, άραγε, εστιάζουν στην ιδεολογία των ναζί και τη φρικτή εμπειρία
των θυμάτων τους ή στις σημερινές προκλήσεις; Δεν πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο
στους ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή τη βαναυσότητα,
έτσι ώστε να μπορούμε να διακρίνουμε τις ενδείξεις στη δική μας κοινωνία;»
(http://www.energia.gr).

Σχετικά με το πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, ένας

άλλος χρήστης σε ένα φόρουμ, όπου εκφράζονται οι απόψεις κυρίως εκπαιδευτικών,
αναφέρει πως θεωρεί ότι αυτό πρέπει να αποτελεί μία αφετηρία για την κατανόηση
της σημασίας και άλλων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας:

«Δεν τα έχω βάλει στο καντάρι, να μετρήσω αν το Ολοκαύτωμα παίζει σε κάποια μέσα
περισσότερο ή λιγότερο από άλλα ολοκαυτώματα, αλλά, αν δεν έχουμε κολλήματα με λαούς,
το Ολοκαύτωμα είναι εκείνο που πρέπει να μας ευαισθητοποιεί απέναντι σε κάθε
ολοκαύτωμα» (http://lexilogia.gr/forum/showthread.php).

Σε ένα άλλο μπλογκ αναλύεται το Ολοκαύτωμα από μία άλλη σκοπιά, αυτή που
χρησιμοποιεί η σιωνιστική-εθνικιστική ανάγνωση του Ολοκαυτώματος. Ο ανώνυμος
συντάκτης του κειμένου καταδικάζει την τακτική των Εβραίων σιωνιστών, η οποία
συνεπάγεται την εθνική ιδιοποίηση του γεγονότος αυτού εκ μέρους των Εβραίων και
τον εγκλεισμό του στην εβραϊκή ιδιαιτερότητα:
«Ένα κρατικό μόρφωμα που δημιουργήθηκε –τι ειρωνεία– με βασικό επιχείρημα την
προηγηθείσα, άνευ προηγουμένου, σφαγή των εβραϊκών πληθυσμών στην Ευρώπη κατά τη
διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Που εξουσιάζεται από μια κάστα που επέλεξε να υιοθετήσει τη
μεθοδολογία «ποτέ ξανά σε μας», αντί του «ποτέ ξανά» χωρίς όρους και υποσημειώσεις. Που
δικαιολογεί την άδικη σφαγή του αδύναμου με την άδικη σφαγή του δικού της προγόνου και
την κατοχή του χωραφιού του γείτονά της με τον διωγμό του παππού της. Και, σα να μη
φτάνει όλο αυτό, η ναζιστοειδής αυτή εξουσία, κατηγορεί το θύμα για θύτη, δικάζοντας λόγια
που βγαίνουν ανάμεσα από τα σφιγμένα δόντια εκείνου που βασανίζεται. Ενώ οι δικές της
πράξεις έχουν εξασφαλίσει ασυλία. Όχι, το Ολοκαύτωμα δεν ανήκει στο Ισραήλ. Το
Ολοκαύτωμα ανήκει στη συνείδηση της ανθρωπιάς που δεν ξεχνάει, της ανθρωπιάς που
πασχίζει να δει μια μέρα χωρίς εξουσία. Το Ολοκαύτωμα δεν είναι χωράφι κανενός»
(http://sxoliastesxwrissynora.wordpress.com).

Την ίδια άποψη εκφράζει με διαφορετικό τρόπο και ένας σχολικός σύμβουλος
Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης σε μία ιστοσελίδα που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς:

«Και σωστά μεν δεν πρέπει να ταυτίζουμε τους Εβραίους με το κράτος του Ισραήλ και πρέπει
να τιμούμε τη μνήμη των εκατομμυρίων Εβραίων θυμάτων, αλλά δε θα πρέπει κάποια στιγμή
να μιλήσουμε και για το σημερινό επιθετικό στρατοκρατικό Ισραήλ και για τις ηγεσίες αυτού
του κράτους, Εβραίοι κι αυτοί, που χρησιμοποιούν το «Ολοκαύτωμα» ως άλλοθι για να
προβαίνουν δεκαετίες τώρα σε θηριωδίες εναντίον των Παλαιστινίων και των Λιβανέζων
(είναι νωπή ακόμα η μνήμη των παιδιών-θυμάτων στην πόλη Κανά)» (http://www.alfavita.gr).
 Και ένας άλλος χρήστης συμφωνεί με την παραπάνω γνώμη εκθέτοντας τα
παρακάτω επιχειρήματα σε ένα ιστότοπο συζητήσεων:

«Το Ισραήλ θεωρεί το Ολοκαύτωμα ως ένα λογαριασμό από τον οποίο μπορεί να αντλεί
απεριόριστο πολιτικό κεφάλαιο. Όμως, κάτι ο πόλεμος στο Λίβανο, κάτι η εισβολή στη Γάζα,
κάτι η συνεχιζόμενη καταπίεση των Παλαιστινίων, το πιστωτικό υπόλοιπο άρχισε να
μειώνεται ραγδαία, οπότε αποφάσισε να επιβάλει έκτακτη εισφορά» (http://www.phorum.gr).

Αξίζει να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι πολλοί χρήστες θεωρούν "κουραστική"
την συνεχή ενασχόληση με το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Ένας αναφέρει
χαρακτηριστικά σε ένα φόρουμ, όπου συνομιλούν κυρίως εκπαιδευτικοί:

«Συμφωνώ με την SBE [χρήστης του φόρουμ] ότι υπάρχει υπερκορεσμός και κούραση όσον
αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα. Και με τον agezerlis [χρήστης του φόρουμ] ότι το ντόπιο
ολοκαύτωμα δεν έχει περάσει στη λαϊκή συνείδηση. Μα στη λαϊκή συνείδηση δεν έχει
περάσει *τίποτα* πέρα από τα γνωστά και το κρυφό σχολειό. Όλα τα άλλα από τη σκοπιά της
"λαϊκής συνείδησης" είναι παραλειπόμενα. Αλλά για να σοβαρευτούμε, περισσότερο από το
ολοκαύτωμα των Εβραίων που έγινε τότε, με απασχολούν φαινόμενα σαν την βεβήλωση
εβραϊκών τάφων στο νεκροταφείο των Ιωαννίνων που έγινε σήμερα, τρανή απόδειξη ότι ο
ναζισμός όχι απλά υπάρχει σήμερα στην Ελλάδα, αλλά τολμάει και υψώνει ένα πολύ άσχημο
κεφάλι» (http://lexilogia.gr/forum/showthread.php).

Την ίδια άποψη εκφράζει σε ένα άλλο μπλογκ ένας άλλος χρήστης με πιο έντονο
και κατηγορηματικό ύφος:

«όχι άλλη εκμετάλλευση του ολοκαυτώματος των εβραίων! στην ουσία τα δείνα που
υπέστησαν από τους ναζί λειτουργούν ακόμα και σήμερα σαν κολυμβήθρα του Σιλωάμ για τα
εγκλήματα των σιωνιστών, μήπως να καθιερώσουμε και κανένα νόμο περί του
ολοκαυτώματος όπως στη Γαλλία π.χ. (θυμηθείτε την υπόθεση Γκαραντί). Στην ουσία ακόμα
και ο όρος ολοκαύτωμα έχει καθιερωθεί καταχρηστικά ώστε να προκαλεί κάποιου είδους
"δέος" και να σταματάει αυτομάτως πάσα συζήτηση και αμφισβήτηση. Ένα καλό βιβλίο γι’
αυτό το θέμα είναι "η βιομηχανία του ολοκαυτώματος" του Νόρμαν Φινκελστάιν (εβραϊκής
καταγωγής). Σήμερα ειδικά που η αμερικανική κυριαρχία είναι τόσο αξεδιάλυτα συνδεδεμένη
με τα συμφέροντα των σιωνιστών δεν πρέπει να αφήνουμε πλέον περιθώριο για περαιτέρω
εκμετάλλευση και "συγχωροχάρτια"» (https://athens.indymedia.org).

Στο ίδιο μπλογκ ένας άλλος χρήστης γράφει σχετικά με το θέμα:

«Στη μια μετά την άλλη τις δυτικές χώρες καθιερώνεται τώρα ειδική μέρα μνήμης για το
Ολοκαύτωμα κατ απαίτηση του Σιωνιστικού λόμπι που με αυτό τον τρόπο θέλει να απαλύνει
την μνήμη για τα δικά του εγκλήματα στην Παλαιστίνη. Όμως το Ολοκαύτωμα δεν αφορούσε
μόνο τους Εβραίους, όπως ψευδώς το παρουσιάζουν. Το ολοκαύτωμα αφορούσε και τους
τσιγγάνους και τους γκέι και πολύ περισσότερο τους Ρώσους (και γενικότερα τους Σλάβους
σαν ρατσιστική κατηγορία) που συστηματικά εξολοθρεύτηκαν από τη Ναζιστική κτηνωδία
(τουλάχιστον πενταπλάσια τα θύματα σε σχέση με τους Εβραίους). Ναι λοιπόν σε μια μέρα
μνήμης για τα εγκλήματα του φασισμού αλλά ΟΧΙ στη μονοπώληση της από οποιαδήποτε
κατηγορία για πολιτικούς και άλλους λόγους».

Σε αυτή την άποψη υπάρχει ο αντίλογος από άλλον χρήστη στο ίδιο μπλογκ:

«και όμως, το ολοκαύτωμα ενάντια στους εβραίους ήταν κάτι το ξεχωριστό. Οι ναζίδες ναι
μεν δολοφόνησαν π.χ. πολύ περισσότερους ρώσους, στην περίπτωση των εβραίων όμως
προσπάθησαν να εξολοθρεύσουν συστηματικά μια ολόκληρη φυλή απλά και μόνο λόγω
καταγωγής και αυτό με την πατροπαράδοτη γερμανική σχολαστικότητα. Τα ναζιστικά
εγκλήματα ήταν αποτρόπαια στο σύνολο τους αλλά η εξολόθρευση των εβραίων δίκαια
συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα της ανθρώπινης ιστορίας. Άσχετα αν το θέμα το
διαχειρίζεται ο οποιοσδήποτε συρφετός, όπως φαίνεται και από το παραπάνω άρθρο. Πολύ
 περισσότερο θα άπρεπε να ναι μέλημα μας, ως κίνημα, να κατανοήσουμε την ιστορία και να
μην ανεχόμαστε στους χώρους μας αηδιαστικές ρατσιστικές συμπεριφορές. Είμαι σίγουρος
ότι εδώ μέσα αλλά και αλλού ακόμα, δε λείπουν ακόμα και αντιδράσεις του στιλ».

Με την παραπάνω άποψη συμφωνεί και άλλος χρήστης του μπλογκ:

«ΠΟΤΕ μην αμφισβητείτε το Ολοκαύτωμα ως γεγονός. Ακόμα και οι αρχιτέκτονές του το
ομολόγησαν στη Νυρεμβέργη αλλά και σε άλλες στιγμές της Ιστορίας. Δεν είναι άλλοθι για
την γενοκτονία των Παλαιστινίων, αλλά υπήρξε και όσοι έχουν πάει σε ένα απ’ τα μουσεία/
στρατόπεδα συγκέντρωσης μπορούν να δουν ιδίοις όμμασι τα φρικτά μνημεία (αναφορικά
σημειώνω ότι η τσιμινιέρα της κύριας μονάδας αποτέφρωσης πτωμάτων του Άουσβιτς Β΄ έχει
παρά τις καιρικές συνθήκες 45 εκ. ανθρώπινου λίπους στα τοιχώματά της). Σίγουρα δεν είναι
μόνο Εβραίοι που πέθαναν αλλά τα στρατόπεδα, το Zyklon B και οι φούρνοι υπήρξαν.
Αλίμονο αν αυτό είναι στημένο-τότε παραδεχόμαστε ότι ο Χίτλερ ήταν καλός άνθρωπος...».

4.1.2 Απώθηση του τραυματικού παρελθόντος

Σε πολλές ιστοσελίδες, ιστολόγια και φόρουμ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη

σημερινή απώθηση του τραυματικού παρελθόντος της Ελλάδας σχετικά με το
Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Η σιωπή αυτή επιφέρει άγνοια για το παρελθόν,
αλλά και αδιαφορία για τις κοινότητες των επιζώντων Εβραίων. Πολλοί χρήστες του
διαδικτύου κατακρίνουν, λοιπόν, τις ανύπαρκτες ή ελάχιστες αναφορές του επίμαχου
γεγονότος του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων και των τραυματικών
εμπειριών τους. Οι μερίδα αυτή των χρηστών τονίζει την επιτακτική ανάγκη της
ιστορικής προσέγγισης των επίμαχων γεγονότων, ώστε να γίνει πραγματικότητα η
εθνική αυτογνωσία· η αναγνώριση, δηλαδή, του ιστορικού παρελθόντος της χώρας
μας. Ο προβληματισμός που εκφράζουν φανερά οι χρήστες του διαδικτύου και οι
αυτοκριτικές αναφορές τους για την αποσιώπηση της φωνής του μειονοτικού Άλλου,
των Ελλήνων Εβραίων, που επικρατεί στο ελληνικό κράτος υποδηλώνει μία έντονη
προσπάθεια ιστορικής αυτογνωσίας μίας μερίδας του ελληνικού λαού, όπως επίσης
και μία κριτική και αναστοχαστική προσέγγιση του απωθημένου και επίμαχου
παρελθόντος. Στόχος των χρηστών, όπως προκύπτει από τα λεγόμενά τους, είναι η
συνειδητοποίηση από όλη την ελληνική κοινωνία του ιστορικού γεγονότος του
Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων και όχι η επικέντρωση του ενδιαφέροντος
αποκλειστικά και μόνο στο εθνικό αφήγημα για τα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου
Πολέμου.
Σε μία ιστοσελίδα υπάρχει ένα άρθρο του Σαμ Χασσίδ, Αναπλ. Καθηγητή του, το
οποίο αφορά την απουσία αναφοράς στο Τechnion-Ιsrael Ιnst. of Τechnology
Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων στα περισσότερα επιστημονικά συνέδρια.
Επίσης, στο άρθρο τονίζεται και η γενικότερη απώθηση και αποσιώπηση του
επίμαχου γεγονότος και του τραύματος από την κοινή γνώμη και ειδικότερα, από
τους Έλληνες ιστορικούς:

«Αναμφίβολα σημαντικό το έργο του Καθ. Καλύβα και των άλλων ελλήνων μελών της
οργανωτικής και της επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου στα πλαίσια του Δικτύου για
την Μελέτη του Εμφυλίου και δεν μπορεί παρά να ευχηθεί κανένας να συνεχίσει και στο 10
συνέδριο. Δυστυχώς ένα που αποφεύγει να πει ο κ. Καλύβας είναι τι λάμπει δια της απουσίας
του από αυτά τα συνέδρια, η αναφορά στο Ολοκαύτωμα των εβραίων της Ελλάδας. (με
εξαίρεση δύο αναφορές στα συνέδρια πέρυσι και πρόπερσι). Μήπως δεν είναι μόνο οι απόντες
που πιστεύουν πως το Ολοκαύτωμα των εβραίων της Ελλάδας δεν ανήκει στην θεματολογία
της ελληνικής ιστορίας της 10ετίας 40, όπως γράφει στο άρθρο –αντικαθιστώντας απαξιωτικά
τη λέξη «τοπικός» με την λέξη «επαρχιωτισμός»; Και με τον ίδιο τρόπο, από το έργο των
πράγματι σημαντικών ερευνητών του Ολοκαυτώματος από το εξωτερικό λάμπει δια της
 απουσίας της η μικρή Ελλάδα. Αμφιβάλλω αν την θεωρούν –όπως ο κ. Καλύβας– «ανήκουσα
εις την Δύσιν» ίσως καν δεν την θεωρούν ότι ανήκει στην Ευρώπη, όπως άλλωστε και
πολλοί στην Εσπερία, εν οις και σπουδαίο μέλος της αρχικής επιστημονικής επιτροπής; Το
αποτέλεσμα είναι τραγελαφικό από πολλές απόψεις –μια και αντί για τοπικό, επαρχιώτικο αν
προτιμάτε, συνέδριο για την (πενιχρή, πτωχή μέχρι ανύπαρκτη) θέση του Ολοκαυτώματος
στην Ελληνική ιστορία έχουμε ένα διεθνές ΜΗ ΤΟΠΙΚΟ συνέδριο για το Ολοκαύτωμα στην
Ιστορία γενικά ή σε διάφορους τόπους –όπου σύμφωνα με το άρθρο του κου Καλύβα μόνο 9
από τις 50 παρουσιάσεις ήταν για την Ελλάδα (2 για την Θεσσαλονίκη) – οξύμωρο σχήμα...
Δεν είναι δυστυχώς εντελώς αληθές ότι μετά τόσα χρόνια το Ολοκαύτωμα στην Ευρώπη έχει
πλήρως ερευνηθεί που να μην υπάρχουν πια κενά. Αυτό όμως που είναι βέβαιο είναι πως το
Ολοκαύτωμα των εβραίων της Ελλάδας ΔΕΝ έχει βρει τη θέση που του αρμόζει στην
Ελληνική Ιστορία. Αν και μετά το 1990 έχουν γίνει πολλές παρουσιάσεις με θέματα το
Ολοκαύτωμα των εβραίων της Ελλάδας – πλούσια δραστηριότητα της Εταιρείας για την
μελέτη του ελληνικού εβραϊσμού το Ολοκαύτωμα για τους περισσότερους έλληνες
ιστορικούς είναι κάτι που έγινε ΑΛΛΟΥ – στην Μεγάλη Ευρώπη – η Ελλάδα είχε τα δικά της
προβλήματα και το Ολοκαύτωμα των εβραίων πολιτών της δεν την αφορά ιδιαίτερα. Είναι τα
6 εκατομμύρια της Ευρώπης – όχι οι 60 χιλ. της Ελλάδας. Στο αποσυρθέν βιβλίο της κας
Ρεπούση η φωτογραφία δείχνει το πολωνοεβραιόπουλο με τα σηκωμένα χέρια – όχι την
ανάλογη με τους ελληνοεβραίους της Θεσσαλονίκης ή των Ιωαννίνων. Στην Μαύρη Βίβλο
της Κατοχής ΜΟΝΟ μισή σελίδα αφιερώνεται στους εβραίους –από τις 126 (να
υπενθυμίσουμε πως το Ολοκαύτωμα των εβραίων της Ελλάδας είναι 100 Καλάβρυτα και 300
Δίστομα?). Σαν αποτέλεσμα –εκφράζονται εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για θέματα όπως
τον ρόλο των δωσίλογων, την συμμετοχή των εβραίων στον πόλεμο και την αντίσταση, τον
ρόλο των εβραίων συνεργατών. Παράδειγμα και η παρουσίαση του κου Μαυρογορδάτου–
που συμμετείχε και στο τελικό πάνελ στο συνέδριο φτάνει σε εκ διαμέτρου αντίθετο
συμπέρασμα με το βιβλίο του Μιχαήλ Μάτσα στο κατά πόσο η αφομοίωση των εβραίων της
Ελλάδας επηρέασε το αν επέζησαν από το Ολοκαύτωμα» (http://www.ww2.gr).

Αναφορικά με το ζήτημα του Ολοκαυτώματος στην ιστορική συνείδηση του

ελληνικού κράτους ένα ακόμη μπλογκ καταγράφει αυτή την φορά τις απόψεις των
ιστορικών, Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου, Ρένας Μόλχο, Ελένης Κουρμαντζή-
Παναγιωτάκου και Στράτου Δορδανά, όπως εκφράστηκαν στις ομιλίες τους στην
εκδήλωση με θέμα: «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων στη σχολική και τη
δημόσια Ιστορία»:

«Σύμφωνα με τους ομιλητές, η εξαφάνιση, σχεδόν, των εβραϊκών κοινοτήτων του ελλαδικού
χώρου, κυρίως κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πέρασε στα «ψιλά» της Ιστορίας που
διδάσκεται στο σχολείο, ενώ για δεκαετίες σπάνια μνημονευόταν στο δημόσιο λόγο, αντίθετα
με όσα συμβαίνουν σε άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Τα ερωτήματα που τίθενται είναι
σημαντικά: μήπως θεωρήθηκε από την εγχώρια κρατική, πολιτική αλλά και επιστημονική ελίτ
ως γεγονός δευτερεύον μπροστά στους πολέμους αλλά και τις πολιτικές αναταράξεις του
ελληνικού εικοστού αιώνα; Υπάρχουν προκαταλήψεις που εδράζονται σε θρησκευτικούς ή
άλλους λόγους; Θεωρούνταν σε όλες τις εποχές «πραγματικοί» Έλληνες οι Εβραίοι στο
θρήσκευμα και Έλληνες στην ιθαγένεια πολίτες, ιδίως εκείνοι της Βόρειας Ελλάδας που είχαν
πρόσφατα ενσωματωθεί στον ελληνικό εθνικό χώρο; Υπάρχει εντέλει ζήτημα αντισημιτισμού
στη χώρα μας; » (http://tvxs.gr).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο παρατίθεται η συνέντευξη της εβραϊκής καταγωγής Δρ

Ιστορίας, Ρένας Μόλχο στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, στην οποία κάνει λόγο για
την συνυπευθυνότητα της ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας για το εβραϊκό
Ολοκαύτωμα, την αποσιώπηση της Ιστορίας της Θεσσαλονίκης όσον αφορά το
Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων και τη γενικότερη αδιαφορία της ελληνικής
πολιτείας προς το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός:

«Προφανώς θεωρείτε ότι η Θεσσαλονίκη δεν θα πρέπει να είναι υπερήφανη γι’ αυτό το
κομμάτι της Ιστορίας της [λόγια δημοσιογράφου]. «Αυτό είναι βέβαιο. Γι’ αυτό και δεν
διδάσκεται τίποτε στη Θεσσαλονίκη περί Εβραίων. Ενώ πριν από τον πόλεμο υπήρχε μάθημα
 Εβραιολογίας. Τώρα γιατί δεν υπάρχει [...]; Σήμερα τι συμβαίνει στη Θεσσαλονίκη [ερώτηση
δημοσιογράφου]; «Υπάρχει μια μικρή μερίδα ανθρώπων που αγωνίζονται συνέχεια. Μια
πρωτοπορία που έχει θεσσαλονικιώτικη συνείδηση, ξέρει την Ιστορία της πόλης και την
παρακολουθεί. Υπάρχει η αντιρατσιστική, το στέκι των μεταναστών, μικρές ομάδες που
αγωνίζονται. Και μετά, μονάδες: Ντίνος Χριστιανόπουλος κ.ά. Το περιθώριο. Εγώ είμαι
κατεξοχήν το επίσημο περιθώριο στην πόλη! Το ερώτημα όμως είναι: Αρκούν αυτοί για να
προωθήσουν ριζικές αλλαγές; Γιατί χωρίς αλλαγές, θα επικρατεί εσαεί το δίδυμο
Παπαγεωργόπουλος-Ψωμιάδης!»» (http://panosz.wordpress.com).

Με τις παραπάνω απόψεις τις Μόλχο συμφωνεί ένας άλλος χρήστης του
διαδικτύου, ο οποίος γράφει σε ένα φόρουμ εκπαιδευτικών:

«Δικαίως επίσης διαμαρτύρεται η κα Μόλχο για την ανυπαρξία μνήμης περί τους Εβραίους,
για την απουσία σχολικής ύλης για τον ελληνικό εβραϊσμό. Αλλά μήπως υπάρχει σχολική ύλη
για τους Σαρακατσάνους ή τους Βλάχους ή τους Τούρκους ή τους Αρβανίτες; Το πρόβλημα
δηλαδή είναι γενικότερο, και επίσης δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Αναρωτιέμαι αν στο
Ισραήλ υπάρχει σχολική ύλη για όλους τους λαούς που συναπαρτίζουν ως προέλευση το
έθνος αυτό. Δικαίως επίσης διαμαρτύρεται για το ότι στη Θεσσαλονίκη απουσιάζει η ιστορική
μνήμη των Εβραίων σχεδόν παντελώς. Όμως ο καλύτερος τρόπος να υπήρχε ιστορική μνήμη
θα ήταν να μην έχει αποχωρήσει η ίδια η εβραϊκή κοινότητα, όση απέμεινε από τη
γενοκτονία, πηγαίνοντας στο Ισραήλ ή και αλλού. Άμα δεν υπάρχουν οι άνθρωποι, ποιος να
διεκδικήσει τη μνήμη; Το έργο των οπαδών της αμνησίας καθίσταται κατά πολύ ευκολότερο.
Και πάλι όμως, ο αριθμός των εκδόσεων που αφορούν τους Εβραίους της Ελλάδας είναι τις
τελευταίες δεκαετίες πολύ μεγάλος, αν αναλογιστούμε τον αριθμό των Εβραίων που ζουν
αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και αν συγκρίνουμε τους Εβραίους με άλλες μειονότητες της
Ελλάδας» (lexilogia.gr/forum/showthread.php).

Όσον αφορά το ζήτημα της απώθησης και της αποσιώπησης της μνήμης της
γενοκτονίας των Ελλήνων Εβραίων και την απόκρυψη της ελληνικής ευθύνης ένας
χρήστης Εβραϊκής καταγωγής αναφέρει χαρακτηριστικά σε ένα φόρουμ
εκπαιδευτικών:

«Αυτή η αντιμετώπιση είναι αυτή που οδηγεί στην απόλυτη άγνοια που υπάρχει σήμερα για
την Σοά στην Ελλάδα, (μιας και είμαι σίγουρος ότι ούτε ένας δεν ξέρει για το ότι το
Ολοκαύτωμα των 60.000 ελλήνων ξεκίνησε επί ελληνικού εδάφους, ενώ έχει ακουστά για το
Δίστομο ή το Δοξάτο. Η΄ έχει ακούσει για τον Έβερτ που έδωσε μερικές εκατοντάδες
ψεύτικες ταυτότητες και αγνοεί τους 12.000 δωσίλογους της Θεσσαλονίκης και το
νεκροταφείο των 350.000 νεκρών που καταστράφηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης)
(http://lexilogia.gr/forum/showthread.php)».

Ο ιστορικός Mark Mazower φαίνεται να συμφωνεί με τις παραπάνω απόψεις,

όπως αποδεικνύεται από ένα άρθρο με θέμα το περιεχόμενο του βιβλίού του, που
είναι δημοσιευμένο σε ένα μπλογκ του διαδικτύου:

«Η μνήμη αυτού του παρελθόντος με δυσκολία διακρίνεται σήμερα στη Θεσσαλονίκη. Το

μνημείο για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων είναι «κρυμμένο» σε μια μικρή, συνοικιακή
πλατεία, την οποία οι περισσότεροι Θεσσαλονικείς αγνοούν. Όπως γράφει προς το τέλος του
βιβλίου του ο Μαζάουερ, «η αποκατάσταση της μνήμης ενός παρελθόντος σήμαινε την
απώλεια της μνήμης ή ακόμα την καταστροφή ενός άλλου». Το παρελθόν που
«επανεμφανίσθηκε» ήταν το βυζαντινό, καθώς υπογράμμιζε την ελληνικότητα της πόλης.
Αντίθετα, το οθωμανικό, στην κυριολεξία, καταστράφηκε και έμειναν μόνο λίγα αρχοντικά
στη Βασ. Όλγας να το θυμίζουν. Το βιβλίο του Μαζάουερ ξαναφέρνει με τον καλύτερο τρόπο
αυτό το παρελθόν στην επιφάνεια. Η Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων είναι μια
ιστορική σύνθεση υψηλού επιπέδου και συνάμα μια ιστορία της Θεσσαλονίκης, η οποία θα
αποτελέσει έργο αναφοράς» (https://athens.indymedia.org).
 Σε μία ιστοσελίδα για εκπαιδευτικά θέματα είναι αναρτημένες κάποιες δηλώσεις
του καθηγητή στις Πολιτικές Επιστήμες, Άλκη Ρήγου, στην ημερίδα με θέμα:
«Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές, Κοινωνικές και Πολιτικές Όψεις
της Γενοκτονίας»:

«σχιζοφρενικό παράδοξο μιας ιδιότυπης νεοελληνικής σιωπής: σε μια κοινωνία που επιμένει
να θεωρεί την ιστορία της ανοιχτό διακύβευμα, που φωνασκεί αυτάρεσκα με ηχηρές λέξεις
για την αδιάλειπτη ιστορική της συνέχεια, τους ανεπανάληπτους ηρωισμούς των τέκνων της,
τη μοναδικότητα της πολιτιστικής της ακτινοβολίας…οι πολιτικοί εκφραστές-διαχειριστές της
κλείνουν ή υποχρηματοδοτούν ιδρύματα ιστορικής έρευνας, πολτοποιούν αρχεία, καίνε
πανηγυρικά φακέλους, ξεχνούν να γιορτάσουν το τέλος του μεγάλου αντιφασιστικού πολέμου
–μόνοι αυτοί σε όλη την Ευρώπη-, δε στέλνουν καν έναν εκπρόσωπό τους στην
πανευρωπαϊκή πορεία μνήμης για τους κρατούμενους του Άουσβιτς, ενώ ούτε ένα τηλεοπτικό
συνεργείο, έστω ένας δημοσιογράφος, δεν κάλυψε το γεγονός» (http://www.alfavita.gr).

Την ίδια άποψη για το συγκεκριμένο θέμα διατυπώνει και ένας άλλος Έλληνας
χριστιανός στο θρήσκευμα χρήστης στην προσωπική του ιστοσελίδα:
«Κάπως έτσι κολοβώθηκε η Θεσσαλονίκη σε μια τέτοια ακρωτηριασμένη πόλη μεγαλώσαμε
όσοι είμαστε σήμερα κάτω από εξήντα χρονών. Μέσα από κάμποσα μουγκά χρόνια, υλική και
ιδεολογική βία, φενάκες, ρητορείες, θωπείες του κενού, είμαστε ακόμη αντιμέτωποι (όσοι το
επιλέγουμε) με το κρίσιμο ανθρώπινο στοίχημα: να βιώσουμε την παλιά πληγή της ιστορίας
ως τωρινή πληγή του σώματός μας, να μην αφεθούμε σε οποιαδήποτε αφαίρεση και σε
οποιαδήποτε μπάλωμα της φρίκης. Δηλαδή: είναι δική μας απόφαση (και όχι πολιτικός
συσχετισμός) το αν θα λογαριάσουμε τη μνήμη των αδικοχαμένων Εβραίων (ως συνέχεια της
μνήμης όλων των αδικοχαμένων της ιστορίας) για συνθήκη της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς
μας. Κι ακόμη, είναι δική μας απόφαση το αν θα κρατήσουμε μέσα μας ετούτη τη συνθήκη
ανθρώπινα ιερή – δίχως να την συμψηφίζουμε στο συνειδησιακό μας κόσμο με όσα
λογαριάζουμε για σημερινά εγκλήματα της κυβέρνησης του Ισραήλ, ή με αυτό που
αντιλαμβανόμαστε (όσοι και όπως το αντιλαμβανόμαστε) σήμερα ως πολιτική εξόντωσης και
εθνοκάθαρσης σε βάρος των Παλαιστινίων. Η μνήμη των αφανισμένων Εβραίων δεν είναι
πολιτικό παιχνίδι, ούτε φιλανθρωπική χοροεσπερίδα – είναι η ιστορία του δικού μας κόσμου,
του δικού μας πολιτισμού και τις δικής μας κτηνωδίας. Αλλιώς: είναι η ζωή που δεν
ζήσαμε. Θέλουμε να λέμε πως ετούτος ο αφανισμός των Εβραίων της Θεσσαλονίκης είναι
υπόθεση των Ναζί και σε αυτόν οι Έλληνες δεν συμμετείχαν – ίσα ίσα προσπάθησαν να
σώσουν κάποιους από αυτούς με κίνδυνο της ζωής τους. Δυστυχώς αυτή η εικόνα απέχει
πολύ από την αλήθεια» (http://www.triaridis.gr).

Σε μία άλλη προσωπική ιστοσελίδα είναι αναρτημένο ένα άρθρο του δημοτικού
συμβούλου της Θεσσαλονίκης Τριαντάφυλλου Μηταφίδη, στο οποίο εκφράζει την
αγωνία του για το κατά πόσο το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων είναι γνωστό
στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία και ποιους κινδύνους μπορεί να επιφέρει αυτός ο
ιστορικός αναλφαβητισμός της κοινωνίας μας.

«Υποχρεωτική, σύμφωνα με απόφαση της πολωνικής κυβέρνησης, η επίσκεψη στο Άουσβιτς

για τα παιδιά της σχολικής ηλικίας. Άραγε πόσοι μαθητές της Θεσσαλονίκης ξέρουν πως
υπάρχει εβραϊκό μουσείο στο κέντρο της πόλης; Πόσοι φοιτητές ξέρουν ότι σπουδάζουν σε
σχολές που κτίστηκαν πάνω στα λεηλατημένα συντρίμμια του εβραϊκού νεκροταφείου, που
κατέστρεψαν οι ιερόσυλοι και πλιατσικολόγοι Ναζί, σπάζοντας τους δεσμούς μιας παράδοσης
που ανέτρεχε στους ξεριζωμένους από την Ισπανία το 1492 Σεφαραδίτες; Έτσι προετοίμασαν,
ουσιαστικά, την εκτόπιση-εξόντωση 49.000 Σαλονικιών Εβραίων στα στρατόπεδα του
θανάτου. «Αυτοί που δεν θυμούνται το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το ξαναζήσουν»,
προειδοποιεί στην είσοδο του μουσείου του Άουσβιτς η πολυσήμαντη ρήση του Ισπανού
φιλόσοφου Σανταγιάνα. Λέω πολυσήμαντη, γιατί η καλλιέργεια της μνήμης ή της λήθης κάθε
άλλο παρά αθώα υπόθεση είναι. Αντίθετα, είναι ένα πολυδιάστατο ιστορικό, και προπαντός
ιδεολογικό-πολιτικό ζήτημα».. (http://www.hortiatis570.gr).
 Αντίθετα με τις προηγούμενες απόψεις του Τριαντάφυλλου Μηταφίδη, σε ένα
άλλο μπλογκ εμφανίζονται τα επιχειρήματα του ίδιου σε ένα δημοτικό συμβούλιο, να
μην ενταχθεί η Θεσσαλονίκη στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της
Ελλάδας:

«Η πλειοψηφία του δήμου Θεσσαλονίκης, όπως καταγγέλλει ο δημοτικός σύμβουλος

Τριάντάφυλλος Μηταφίδης, στο τελευταίο δημοτικό συμβούλιο, ουσιαστικά υιοθέτησε την
σχετική αρνητική εισήγηση της “Επιτροπής Ονοματοθεσίας Οδών” να απορρίψει το αίτημα
της δημοτικής κίνησης Θεσσαλονίκης των Πολιτών και της Οικολογίας να ενταχθεί η
Θεσσαλονίκη στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας, περιόδου 1940-
1945″, με τα εξής εθνοκεντρικά και προσβλητικά για την ιστορική μνήμη και τη νοημοσύνη
των πολιτών της Θεσσαλονίκης επιχειρήματα της εν λόγω Επιτροπής: α) Η εξόντωση του
91% των Εβραίων συμπολιτών μας στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου το υψηλότερο
ποσοστό στην Ευρώπη δεν στοιχειοθετεί την ανάδειξη της πόλης μας σε “μαρτυρική πόλη”,
εφόσον το μαζικό αυτό έγκλημα διαπράχθηκε εκτός Θεσσαλονίκης (!) και β) οι Εβραίοι
“εγκαταστάθηκαν” στη Θεσσαλονίκη από την Ισπανία το 1492 άρα δεν είναι…
“μπαγιάτηδες” αποσιωπώντας προφανώς ότι είναι ξεριζωμένοι-θύματα θρησκευτικών
διωγμών και ότι η παρουσία εβραϊκών κοινοτήτων στην πόλη μας ανάγεται τουλάχιστον
στους “ελληνιστικούς χρόνους”» (http://naftilos.blogspot.gr).
Για το ίδιο θέμα, της ένταξης της Θεσσαλονίκης στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων
και Χωριών της Ελλάδας, ο ίδιος ανώνυμος γράφων δηλώνει κατηγορηματικά στο
ίδιο μπλογκ ότι η άρνηση της ένταξης της Θεσσαλονίκης θεωρείται «ανιστόρητη»,
τη στιγμή μάλιστα που έχει συμφωνήσει γι’ αυτή και το ίδιο το Διοικητικό Συμβούλιο
του «Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων»:

«Η επιεικώς ανιστόρητη αυτή απόφαση της συντηρητικής πλειοψηφίας του Δημοτικού

Συμβουλίου Θεσσαλονίκης περιφρονεί ακόμη και την ομόφωνη απόφαση του Διοικητικού
Συμβουλίου του “Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων” που στις 12/12/2006 στα Καλάβρυτα έκρινε
ότι η Θεσσαλονίκη πρέπει να συμπεριληφθεί “αυτοδικαίως” στις μαρτυρικές πόλεις-μέλη του
Δικτύου”, τονίζει η “Θεσσαλονίκη των πολιτών και της Οικολογίας” στη σχετική της
ανακοίνωση και προσθέτει ότι: “Σε μια περίοδο που μαίνονται οι “πόλεμοι της μνήμης” και οι
αρνητές του Ολοκαυτώματος επιχειρούν να αναιρέσουν το ιστορικό-συνειδησιακό κεκτημένο
της αντιφασιστικής νίκης, τέτοιες αποφάσεις ισοδυναμούν, αντικειμενικά, με “υγειονομική
ταφή του Ολοκαυτώματος”, με “μνημοκτονία”, για να επαναλάβουμε τις σοβαρές
προειδοποιήσεις δύο διαπρεπών ιστορικών, του Γερμανού Χάγκεν Φλάισερ και του
Ισραηλινού Ίλαν Πάπε”. Στο πλαίσιο αυτό η δημοτική κίνηση καλεί τις αυτοδιοικητικές
κινήσεις, τις πολιτικές, συνδικαλιστικές και κοινωνικές οργανώσεις της πόλης μας και
προπαντός την Εβραϊκή Κοινότητα φυσικό κληρονόμο των Εβραίων μαρτύρων να
ζητήσουν την ανάκληση αυτής της προσβλητικής για την ιστορική αλήθεια και την πόλη μας
απόφασης και να απαιτήσουν από τη Δημοτική Αρχή να ανακηρύξει τη Θεσσαλονίκη σε
μαρτυρική πόλη. “Αποτελεί στοιχειώδη σεβασμό προς τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας
και ιστορική παρακαταθήκη προς τις νεότερες γενιές που μεγαλώνουν με τις ‘λευκές σελίδες’
των κρατικών ‘εγχειριδίων’ Ιστορίας” καταλήγει χαρακτηριστικά».

Ταυτόχρονα, ένας άλλος χρήστης σχολιάζει σχετικά με το παραπάνω θέμα στο

προσωπικό του ιστολόγιο, αναρτώντας το άρθρο της δημοσιογράφου Μαρούλας
Πλήκα στην εφημερίδα Αυγή:

«Νιώθω ντροπή και αηδία. Και, πράγμα μάλλον σπάνιο για μένα, οργή [λόγια του μλόγκερ].
Η πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου αρνήθηκε να εντάξει τη Θεσσαλονίκη στο “Δίκτυο
των Μαρτυρικών Πόλεων” με το επιχείρημα ότι η εβραϊκή παροικία που γκρεμίστηκε από
τους Ναζί κατοικούσε μόνον… 500 χρόνια στην πόλη! Θεσσαλονίκη: Μόνο ως ύβρις προς
την ιστορία της Θεσσαλονίκης μπορεί να χαρακτηριστεί η απόφαση της πλειοψηφούσας
παράταξης του Βασίλη Παπαγεωργόπουλου στο δήμο της πόλης να μην ενταχθεί η
Θεσσαλονίκη στο “Δίκτυο των Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας περιόδου
1940-1945″, που έχουν συγκροτήσει δεκάδες φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε όλη την
Ελλάδα. Οι δημοτικοί σύμβουλοι της “Αναγέννησης” και ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης,
 βοηθούμενοι και από την εκκωφαντική σιωπή κάποιων “υπερπατριωτών” δημοτικών
συμβούλων της παράταξης της μείζονος αντιπολίτευσης, επιδιώκουν συστηματικά να
“θάψουν” κάθε τι που θυμίζει ότι η Θεσσαλονίκη ήταν μια πολυπολιτισμική πόλη, στην οποία
ζούσαν και χιλιάδες Εβραίοι. Βέβαια, όταν ο Νικολά Σαρκοζί δήλωσε και ολίγον
“Θεσσαλονικιός”, όλοι αυτοί οι “υπερπατριώτες” του δήμου πανηγύριζαν και ενώ είναι
έτοιμοι να τιμήσουν ευκαιρίας δοθείσης τον Γάλλο πρόεδρο για αυτή του τη δήλωση
αρνούνται να τιμήσουν την μνήμη των δεκάδων χιλιάδων Εβραίων που μαρτύρησαν στα
ναζιστικά στρατόπεδα!» [το αναρτημένο άρθρο της δημοσιογράφου]. Η ενέργεια αυτή είναι
βαρύτατα προσβλητική για τη μνήμη των δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων Εβραίων που
εξοντώθηκαν από τους ναζί. Είναι μια στάση που προξενεί αγανάκτηση στη συντριπτική
πλειοψηφία των πολιτών της χώρας μας. Είναι μια συμπεριφορά που αποτελεί όνειδος για τη
Θεσσαλονίκη [...]. αν έλεγε κάποιος απ’ αυτούς “δε θέλουμε να μπει η Θεσσαλονίκη στο
Δίκτυο, γιατί δεν πρόκειται για σοβαρή/ αξιόλογη προσπάθεια”, θα το καταλάβαινα και τα το
προσέγγιζα διαφορετικά. Αντί γι’ αυτό επικαλέστηκαν ότι το έγκλημα έγινε …μακριά, άρα
δεν άφορά την πόλη και ότι οι Εβραίοι ήταν στη Θεσσαλονίκη ΜΟΝΟ πεντακόσια χρόνια!
Με άλλα λόγια το πρόβλημά τους δεν είναι καθόλου το Δίκτυο, είναι η μνήμη των θυμάτων
της Εβραϊκής κοινότητας. Και αυτό είναι μια συνειδητή επιλογή, η οποία αποτελεί casus belli
για όσους δημοκρατικούς πολίτες έχουν απομείνει ευαίσθητοι και ενεργοί εδώ πάνω. Δε
μπορούν αυτοί οι τύποι να ξεφτιλίζουν έτσι μια πόλη σαν τη Θεσσαλονίκη –κι αυτό να
“περνάει” σα να μην τρέχει τίποτα! [σχολιασμός του blogger](http://panosz.wordpress.com).
Ένας άλλος χρήστης σχολιάζει στο ίδιο ιστολόγιο όσον αφορά το ζήτημα:

«Οι Θεσσαλονικείς είστε βλάκες. Η Εβραϊκή Κοινότητα και ό,τι έχει να κάνει μ’ αυτήν είναι
ένας πλούτος για την πόλη σας (όπως και ό,τι έχει να κάνει με την καθόλου ασήμαντη Αρ-
μένικη Κοινότητα). Αντί να τα καταπνίγετε, θα έπρεπε να τα αναδεικνύατε».

Σχετικά με την απόκρυψη του εβραϊκού παρελθόντος της Θεσσαλονίκης από την
ελληνική πολιτεία ο καθηγητής Χημείας του Πανεπιστημίου Ιλλινόις, Γιώργος Α.
Παπαδαντωνάκης αναφέρει χαρακτηριστικά στην προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν
Κοέν:

«Επί παραδείγματι, το κτίριο που στεγάζεται η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας είναι η

πρώην βίλα Αλλατίνη. Πουθενά δεν αναφέρεται το όνομα και η ιστορία της βίλας. Πουθενά
δεν αναφέρεται η ιστορία της βίλας Μπιάνκα. Πουθενά δεν αναγράφεται η τοποθεσία των
παλιών Εβραϊκών Νεκροταφείων. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης υπάρχει ένας
ηλεκτρονικός χάρτης της Μακεδονίας που αναφέρεται η ιστορία κάθε πόλης. Διάβασα την
ιστορία της Θεσσαλονίκης. Δεν διάβασα τίποτα για την εβραϊκή παράδοση της πόλης.
Ρώτησα γιατί. Μου απάντησαν ανοήτως, ότι αυτή θα την βρω στο Εβραϊκό Μουσείο. Δεν
μπορούσα ούτε να γελάσω με την απάντηση... Ο Δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης πρέπει να
αναλάβει την πρωτοβουλία και να προβάλλει την εβραϊκή παράδοση της πόλης. Είναι
παράδοση που τιμά την πόλη του και της προσδίδει κλέος και υπερηφάνεια. Το Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης οφείλει να δημιουργήσει πρόγραμμα Εβραϊκών Σπουδών (Jewish Studies) και
να προσελκύσει μεγάλο αριθμό μαθητών σ΄ αυτό. Όλα μπορούν να γίνουν όταν υπάρχουν
καλή θέληση, μόρφωση και λογική. Η Ιστορία ούτε παραχαράσσεται ούτε ξαναγράφεται.
Αυτοί που προσπαθούν να το κάνουν αυτό, απλά γελοιοποιούνται. Και δυστυχώς είναι πολλοί
απ΄ αυτούς... » (http://cohen.gr).

4.1.3 Εκδηλώσεις μνήμης

Οι περισσότερες ιστοσελίδες που αναφέρονται στο Ολοκαύτωμα των Ελλήνων

Εβραίων κάνουν λόγο για εκδηλώσεις μνήμης που πραγματοποιούνται από το
ελληνικό κράτος σε πολλές ελληνικές πόλεις, για να τιμήσουν τη μνήμη των θυμάτων
μία μνήμη που συγκροτείται ύστερα από καθυστέρηση 50 περίπου χρόνων από το
γεγονός. Πολλές, επίσης, προβάλλουν ειδικά τη «Διεθνή Μέρα Μνήμης των
Θυμάτων του Ολοκαυτώματος31» (Γιομ αΣοά) στις 27 Ιανουαρίου που έχει θεσπιστεί
για τα θύματα του Ολοκαυτώματος και εξετάζουν το πώς αυτή τιμάται από την
ελληνική πολιτεία. Επιπλέον, γίνεται λόγος και για διάφορες άλλες πρωτοβουλίες της
ελληνικής πολιτείας σε μία προσπάθεια αναγνώρισης του Ολοκαυτώματος των
Ελλήνων Εβραίων από το ελληνικό κράτος. Οι συγκεκριμένοι χρήστες του
κυβερνοχώρου αναβιώνουν τη μνήμη του Άουσβιτς και ταυτίζουν το στρατόπεδο
αυτό με την εβραϊκή μνήμη. Το Άουσβιτς και η σημασία του ενσωματώνεται έτσι,
στην εθνική συλλογική μνήμη μέσω των επίσημων τελετών μνήμης, που
διοργανώνονται κάθε χρόνο από την ελληνική πολιτεία. Η εβραϊκή γενοκτονία
αρχίζει να προστίθεται στις σιωπές που πρέπει να σπάσουν και στα θέματα που
οφείλουν να ενταχθούν στη συλλογική μνήμη, όσο και στην ελληνική ιστοριογραφία.

Σε μία προσωπική ιστοσελίδα αναφέρεται η Διεθνής Μέρα Μνήμης των Θυμάτων

του Ολοκαυτώματος» στις 27 Ιανουαρίου, με αφορμή τον εορτασμό της
συγκεκριμένης επετείου και από το ελληνικό κράτος:

«Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε στις 2 Νοεμβρίου 2005 να ανακηρύξει την 27η
Ιανουαρίου Διεθνή Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό
καθεστώς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ημερομηνία επιλέχθηκε επειδή στις 27
Ιανουαρίου 1945 τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το μεγαλύτερο
στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου στην Πολωνία. Το σχέδιο της
απόφασης αυτής, που υποβλήθηκε από το Ισραήλ και υποστηρίχθηκε από 89 χώρες, «καλεί τα
κράτη-μέλη να επεξεργαστούν προγράμματα εκπαίδευσης που θα μεταδώσουν στις
μελλοντικές γενεές τα διδάγματα του Ολοκαυτώματος και να βοηθήσουν να προλαμβάνονται
πράξεις γενοκτονίας» (http://www.zougla.gr).

Σε μία ανεπίσημη ιστοσελίδα παρατίθεται ένα άρθρο με θέμα την εκδήλωση που
πραγματοποιήθηκε για την «ημέρα μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και
ηρώων του Ολοκαυτώματος» στη Θεσσαλονίκη στις 27 Ιανουαρίου του 2012. Στην
εκδήλωση αναφέρθηκαν από τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών, Δημήτρη Δόλλη, οι
προτάσείς του για την δημόσια αναγνώριση του Ολοκαυτώματος με μνημεία και
διάφορες άλλες ενέργειες:

«Την ιστορική δέσμευση της Ελλάδας να συνεχίσει τη μελέτη της παρουσίας της Εβραϊκής
κοινότητας στη χώρα, επανέλαβε ο υφυπουργός Εξωτερικών Δημήτρης Δόλλης, μιλώντας
στην εκδήλωση μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος,
που πραγματοποιήθηκε το μεσημέρι, στην Πλατεία Ελευθερίας. Όπως είπε ο κ. Δόλλης, η
Θεσσαλονίκη έχασε στο Ολοκαύτωμα το 96% των μελών της εβραϊκής κοινότητας, καθώς
50.000 άνθρωποι οδηγήθηκαν τότε στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Την απόδοση
της ελληνικής ιθαγένειας στα παιδιά των επιζώντων των Ελλήνων Εβραίων του

31
Η «Διεθνής Μέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος» θεσπίστηκε από τη
Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, η οποία αποφάσισε ομόφωνα την 1η
Νοεμβρίου του 2005 να την καθιερώσει την 27η Ιανουαρίου. Η θέσπιση του
εορτασμού αυτής της επετείου δεν είναι τυχαία, καθώς η ημέρα αυτή επελέγη από
τους Ευρωπαίους Υπουργούς Παιδείας το 2002 ως ημέρα μνήμης της εξόντωσης των
Εβραίων της Ευρώπης από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας. Η Ελλάδα
αναγνώρισε αυτή την επέτειο και καθιέρωσε την 27η Ιανουαρίου ως «ημέρα μνήμης
των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος» το 2004. Η
σημασία της αναγνώρισης έχει συμβολική βαρύτητα. Η συμμετοχή εκπροσώπων της
Πολιτείας και των πολιτικών κομμάτων στις επίσημες τελετές για την ημέρα μνήμης
υποδεικνύει την σαφή πολιτική βούληση να πλαισιωθεί και να τιμηθεί αυτή η
επέτειος από την Πολιτεία (Βαρών-Βασάρ, 2007: 58-59).
 Ολοκαυτώματος, την κινητοποίηση όλων των αρμόδιων φορέων για την επιστροφή από τη
Ρωσία των αρχείων της ισραηλιτικής κοινότητας Θεσσαλονίκης, τη μετατροπή της Πλατείας
Ελευθερίας από πάρκινγκ σε πάρκο μνήμης για τους Εβραίους της πόλης και την ανέγερση
μνημείου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, πρότεινε, στον χαιρετισμό του, ο
δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης [...]. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και τους
χαιρετισμούς, πραγματοποιήθηκε κατάθεση στεφάνων στο μνημείο του Ολοκαυτώματος»
(http://www.inews.gr).

Ένα άλλο μπλογκ, που έχει ως κύριο θέμα του την καταπολέμηση του
αντισημιτισμού και δημιουργήθηκε από πολίτες των Ιωαννίνων έπειτα από βεβήλωση
του εβραϊκού νεκροταφείου, αναφέρει την τιμητική επέτειο που πραγματοποιήθηκε
το 2011 στη Θεσσαλονίκη για τους Έλληνες Εβραίους που επέζησαν από το
Ολοκαύτωμα. Ένας χρήστης δημοσιοποίησε το άρθρο της εφημερίδας "Καθημερινής"
για το συγκεκριμένο θέμα. Αναφέρονται ονόματα επιζώντων Ελλήνων Εβραίων, οι
οποίοι συμμετείχαν στην εκδήλωση, και καταγράφεται ένα απόσπασμα από τις
δηλώσεις του Δημάρχου της Θεσσαλονίκης, Γιάννη Μπουτάρη:

«ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Ήταν όλοι τους εκεί, στις πρώτες θέσεις του δημοτικού συμβουλίου.
Τζίλντα Γιομτόβ, Χάιντς Κούνιο, Μπέλα Μπαραζιλάι, Βενιαμίν Καπόν, Εύα Καράσο…
Τριάντα ένας, άντρες και γυναίκες, οι τελευταίοι εν ζωή επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος
Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Ζωντανές μνήμες μιας θηριωδίας που σφράγισε τη νεότερη
Ιστορία της Ευρώπης. Με τους απαίσιους αριθμούς χαραγμένους ανεξίτηλα στο χέρι και τον
νου να παλεύει, μισό και πλέον αιώνα μετά, να απωθήσει από τις σκοτεινές διαδρομές του τον
εφιάλτη του Άουσβιτς και του Μπίρκεναου. Η οφειλόμενη από την πόλη τιμή στους
Θεσσαλονικείς Εβραίους που επέζησαν της γενοκτονίας άργησε 66 ολόκληρα χρόνια. Το
γιατί είναι μια μεγάλη συζήτηση, την οποία η Θεσσαλονίκη αποφεύγει να ανοίξει, ή την κάνει
ψιθυριστά, σε όλες τις πτυχές της, δίνοντας την εντύπωση ότι θέλει να ξεχάσει την τεράστια
προσφορά του εβραϊκού στοιχείου στις περιόδους οικονομικής και πολιτιστικής της ακμής.
«Κάλιο αργά ποτέ», ήταν η ιστορική συγγνώμη δια στόματος του δημάρχου της κ. Γιάννη
Μπουτάρη στη χθεσινή ιστορική εκδήλωση που οργάνωσε το δημοτικό συμβούλιο για να
τιμήσει τους επιζήσαντες, αλλά και όλους εκείνους, τους πάνω από 45.000, που εξοντώθηκαν
στα ναζιστικά κρεματόρια. «Τιμούμε τους συμπολίτες μας που επέζησαν και για έναν
επιπλέον λόγο: επέλεξαν να επιστρέψουν στη μητέρα πόλη, αν και θα μπορούσαν να πάνε
στις Η.Π.Α. και το Ισραήλ», πρόσθεσε ο κ. Μπουτάρης και τόνισε ότι «η Ισραηλιτική
Κοινότητα Θεσσαλονίκης που σήμερα αριθμεί περί τις δύο χιλιάδες ψυχές ήταν, είναι και θα
είναι για πάντα ζωντανή»» (http://enantiastonantisimitismo.wordpress.com).

Ένα άλλο ιστολόγιο παρουσιάζει την ίδια εκδήλωση από άλλη οπτική γωνία,
παραθέτοντας επιγραμματικά τις δηλώσεις των επίσημων εκπροσώπων της
Πολιτείας. Στο μπλογκ είναι δημοσιευμένη και η φωτογραφία μίας Ελληνίδας
Εβραίας, επιζήσασας του Ολοκαυτώματος, που αποδίδει φόρο τιμής στο Μνημείο του
Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης:

«Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και η Ισραηλιτική Κοινότητα της Θεσσαλονίκης, στο

πλαίσιο των εκδηλώσεων για την Εθνική Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων-Εβραίων Μαρτύρων
και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, τίμησαν σήμερα τη μνήμη των Εβραίων-Θεσσαλονικέων
που θυσιάστηκαν στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η εκδήλωση έλαβε χώρα στο
Μνημείο του Ολοκαυτώματος, το οποίο βρίσκεται στην πλατεία Ελευθερίας [...]. Ο
πρεσβευτής του Ισραήλ στην Ελλάδα, Άριε Μέκελ, αναφέρθηκε στη διεθνή αναγνώριση του
Ολοκαυτώματος, αλλά και στη σύγχρονη ανάγκη να μην επαναληφθεί ποτέ πια ξανά η θυσία
του 26% 32 των Ελλήνων Εβραίων, οι οποίοι δολοφονήθηκαν στα γερμανικά στρατόπεδα
συγκέντρωσης. Παράλληλα, αναφέρθηκε στη μη αποδοχή του Ολοκαυτώματος από το Ιράν,

32
Η υπογράμμιση είναι δική μου, καθώς το ποσοστό που αναφέρεται είναι
λανθασμένο. Ο χρήστης μάλλον εννοούσε 86%, όπως προκύπτει από τη έρευνα του
Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου (Βαρών-Βασάρ, 2007:76).
 αλλά και στην προσπάθεια της Τεχεράνης να συνεχίσει την ανάπτυξη του πυρηνικού
προγράμματός της. Ο περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, Παναγιώτης Ψωμιάδης, τόνισε
ότι «η Θεσσαλονίκη δεν διαγράφει τις εφιαλτικές στιγμές των Εβραίων της πόλης», δίνοντας
έμφαση στο κεντρικό σύνθημα της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης «θα ζήσουμε», με τη
λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου. Ο αντιπεριφερειάρχης Μητροπολιτικής Ενότητας
Θεσσαλονίκης, Απόστολος Τζιτζικώστας, αναφέρθηκε στην ουσιαστική παρουσία του
εβραϊκού στοιχείου στην πόλη της Θεσσαλονίκης, από το 315 π.Χ., δίνοντας έμφαση στη
διαμόρφωση της πολυπολιτισμικής ταυτότητας της πόλης. Ο δήμαρχος Θεσσαλονικέων,
Γιάννης Μπουτάρης, τόνισε την «απώλεια» που υπέστη η πόλη από την έλλειψη της
αριστερής σκέψης των Εβραίων διανοουμένων, την απουσία της επιχειρηματικής καινοτομίας
τους, αλλά και την έλλειψη του γόνιμου πολυπολιτισμικού διαλόγου, που πάντοτε προωθούσε
το εβραϊκό στοιχείο. Ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, Δαυίδ
Σαλτιέλ, αναφέρθηκε στους στίχους του Ελληνοεβραίου ποιητή από τα Ιωάννινα, Γιοσέφ
Ελιγιά. «Δε θρηνώ και δεν κλαίω, μόνο τον πόνο κοιτώ και σωπαίνω», τονίζοντας τους
διωγμούς που υπέστη το εβραϊκό στοιχείο στη διάρκεια της Ιστορίας. Παράλληλα, στη
διάρκεια της ομιλίας του, έδωσε έμφαση στην πολυπολιτισμική διάσταση της Θεσσαλονίκης,
αλλά και στους δεσμούς με την εβραϊκή κοινότητα» (http://www.eglimatikotita.gr).

πηγή: http://www.eglimatikotita.gr

Ενώ, σε μία άλλη προσωπική ιστοσελίδα αναφέρονται οι εκδηλώσεις μνήμης του

2011 για τους Έλληνες Εβραίους του Ολοκαυτώματος της Ρόδου και της Κω:

«Ξεκινούν αύριο οι εκδηλώσεις στα πλαίσια των «Ημερών Μνήμης για τους Ρόδιους και
Κώους Εβραίους Μάρτυρες του Ολοκαυτώματος» που διοργανώνει η Ισραηλιτική Κοινότητα
Ρόδου. Οι φετινές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν προβολή ταινιών, μουσική παράσταση με
μουσική της περιόδου του Μεσοπολέμου και θα ολοκληρωθούν με την Επιμνημόσυνη Τελετή
και τις Καταθέσεις Στεφάνων στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος (Πλ. Εβραίων Μαρτύρων),
την Κυριακή 24/7/2011, που συνδιοργανώνεται με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου»
(http://www.cityofpetaloudes.gr).
 Μία άλλη ιστοσελίδα δίνει πληροφορίες για τις εκδηλώσεις μνήμης του
Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων του ίδιου έτους αυτή τη φορά στην Αθήνα.
Επιπλέον, είναι αναρτημένη και η αφίσα των εκδηλώσεων:

«Ενόψει της Ημέρας Μνήμης Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος,
ο Περιφερειάρχης Αττικής, Γιάννης Σγουρός, και ο Πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας
Αθηνών, κ. Βενιαμίν Αλμπάλας, συνδιοργανώνουν σειρά εκδηλώσεων το διήμερο 26 & 27
Ιανουαρίου 2011. Αναλυτικότερα: Την Πέμπτη 26 Ιανουαρίου 2011, ώρα 19:00 θα
πραγματοποιηθεί στο «ΘΕΑΤΡΟΝ» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος»
(Πειραιώς 254, Ταύρος) Εκδήλωση με τίτλο «Απόγνωση-Γνώση-Επίγνωση». Την Παρασκευή
27 Ιανουαρίου 2011, ώρα 12:00 θα πραγματοποιηθεί η κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο
Ολοκαυτώματος Ελλήνων Εβραίων στην Αθήνα (Ερμού & Ευβούλου, στον πεζόδρομο). Την
εκδήλωση θα χαιρετίσουν ο Περιφερειάρχης Αττικής, κ. Γιάννης Σγουρός, ο Πρόεδρος της
Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών, κ. Βενιαμίν Αλμπάλας και ο Εκπρόσωπος Ελλήνων
Εβραίων Ομήρων Επιζώντων Ναζιστικών Στρατοπέδων» (http://www.peristerinews.gr).

πηγή: www.peristerinews.gr

Οι διήμερες εκδηλώσεις μνήμης στην Αθήνας για το 2012, 26 και 27 Ιανουαρίου,

θα διοργανωθούν για πρώτη φορά από την Εβραϊκή Νεολαία της Αθήνας, όπως μας
πληροφορεί ένα άλλο ιστολόγιο:

«Η φετινή πρωτοβουλία των νέων της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών, είναι εξαιρετικά
πλούσια σε συμβολισμό. Δείχνει ότι σε αυτούς περνάει η σκυτάλη της ευθύνης για τη
διατήρηση της μνήμης και τη μεταφορά του μηνύματος του Ολοκαυτώματος στις επόμενες
γενιές. Αποτελεί ταυτόχρονα και δέσμευση τιμής στους ελάχιστους πια εν ζωή Εβραίους που
έζησαν τη φρίκη των στρατοπέδων, αλλά και σε όλα τα θύματα του Ολοκαυτώματος, ότι το
μαρτύριο τους δεν θα ξεχαστεί και θα συνεχίσει να υπενθυμίζει στο διηνεκές τις τραγικές για
την ανθρωπότητα συνέπειες στις οποίες οδηγεί ο ρατσισμός και η μισαλλοδοξία»
(http://www.avmag.gr)

Στο ίδιο ιστολόγιο δίνονται πληροφορίες για τις εκδηλώσεις της Ημέρας Μνήμης
των Ελλήνων Εβραίων του Ολοκαυτώματος στις πόλεις της Αθήνας, της
Θεσσαλονίκης, της Λάρισας και του Βόλου για το 2012. Χαρακτηριστικά για την
πόλη της Λάρισας αναφέρεται ότι:

«Στη Λάρισα, οι εκδηλώσεις θα είναι αφιερωμένες στα 1.500.000 παιδιά που χάθηκαν στα
ναζιστικά στρατόπεδα. Σύμφωνα με το πρόγραμμα, αρχικά θα τελεσθεί επιμνημόσυνη δέηση
και θα γίνουν καταθέσεις στεφάνων στο Μνημείο Ολοκαυτώματος Ελλήνων Εβραίων
Λάρισας. Μετά στην Ιερή Συναγωγή Λάρισας θα πραγματοποιηθεί η τελετή ανάμματος
κεριών στη μνήμη των 6.000.000 Εβραίων του Ολοκαυτώματος. Χαιρετισμό θα απευθύνουν ο
Περιφερειάρχης Θεσσαλίας κ. Κ. Αγοραστός, η Αντιπεριφερειάρχης Λάρισας κ. Ρένα
Καραλαριώτου, ο Δήμαρχος Λαρισαίων κ. Κ. Τζανακούλης, ο Πρόεδρος του Κεντρικού
Ισραηλιτικού Συμβουλίου κ. Δαυίδ Σαλτιέλ και ο Πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας
Λάρισας κ. Μώρις Μαγρίζος. Η κεντρική ομιλία θα πραγματοποιηθεί από την κ. Φωτεινή
 Τομαή, Πρεσβευτή Α΄-Προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου
του ΥΠΕΞ, ενώ η εκδήλωση θα ολοκληρωθεί με την απαγγελία του ποιήματος «Αγωνία στο
Άουσβιτς» της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη» (http://www.avmag.gr).

Η προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν έχει αναρτημένο ένα άρθρο του
δικηγόρου Νίκου Μουρούτσου συντάκτη του κειμένου της αιτιολογικής έκθεσης
και του νόμου για την καθιέρωση Ημέρας Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων του
Ολοκαυτώματος ο οποίος εκφράζει ανοιχτά την άποψή του για τη σημασία της
καθιέρωσης της Ημέρας Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων:

«Οι πρωτοβουλίες, που ανελήφθησαν και φέτος, στην Αθήνα και όπου αλλού στην Ελλάδα
εις μνήμην των διωγμών και της εξολόθρευσης των Ελλήνων Εβραίων, αποτελούν ευκαιρίες
για να σκεφτούμε την αξία της αξιοπρέπειας και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων
κάθε επί μέρους προσώπου [...]. Το μήνυμα μιας ημέρας σαν την 27η Ιανουαρίου είναι η
μνήμη των θυμάτων, της εξολόθρευσης, της σφαγής των Ελλήνων Εβραίων, των Τσιγγάνων,
των ομοφυλοφίλων, των ψυχικά ασθενών, των κομμουνιστών, των αριστερών και όλων
εκείνων των αθώων ανθρώπων, που το μόνο τους έγκλημα ήταν ότι είχαν κάποια
ιδιαιτερότητα, που δεν άρεσε στους Ναζί. Είναι η μνήμη του χειρότερου ιού αυτής της
αιματοχυσίας, αυτού που ακόμη και σήμερα μαστίζει κατά εποχές την κοινωνία μας και είναι
δύσκολο αλλά πρέπει να εξαλειφθεί: η άρνηση της φρίκης, του τρόμου, της απέχθειας, της
αποστροφής, του αίσχους και της ασχημίας, η άρνηση των θαλάμων αερίου, των πειραμάτων
του Γιόζεφ Μένγκελε και των άλλων αθλιοτήτων, που λάμβαναν χώρα στα στρατόπεδα του
Ράβενσμπρουκ, του Άουσβιτς και του Μπούχενβαλντ. Αυτός ο ιός της άρνησης είναι ακόμη
και σήμερα το ενδημικό κακό του πολιτισμού μας. Γι’ αυτό η 27η Ιανουαρίου είναι σήμερα
πιο χρήσιμη από ποτέ [...]. Η Ημέρα Μνήμης ωστόσο δεν είναι μόνο η υπόμνηση μιας
δραματικής περιόδου της πρόσφατης Ιστορίας μας, πρέπει να είναι ένα κλειδί για την
ανάγνωση του σύγχρονου κόσμου. Πρέπει να είναι ένα πανηγυρικό σημείο αναφοράς μιας
θεματικής ενότητας, που διαπερνά και τις υπόλοιπες 364 μέρες του χρόνου και όχι μόνο μια
εφήμερη στιγμή μιας τελετουργίας, αποκομμένης από την καθημερινότητα» (http://cohen.gr).

O Ζαν Κοέν λέει χαρακτηριστικά για την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος
των Ελλήνων Εβραίων στην ίδια ιστοσελίδα τα εξής:

«Προσωπικά πιστεύω πως η ημέρα μνήμης του ολοκαυτώματος πρέπει να συμπεριλαμβάνει

όλα τα θύματα των Ναζί και όχι μόνο Εβραίους. Ναι μεν είχαμε το μεγαλύτερο αριθμό
θυμάτων αλλά το ολοκαύτωμα δεν είναι αριθμητική. Αν ήταν στο χέρι μου η ημέρα μνήμης
θα ήταν «Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος και Ρατσισμού». Το ολοκαύτωμα
είναι ένα ρατσιστικό έγκλημα και ο ρατσισμός πρέπει να καταπολεμάται παντού και πάντα.
Και όσοι περισσότεροι ανήκουν στο κίνημα αυτό τόσο λιγότερες οι πιθανότητες να
ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο» (http://cohen.gr).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο υπάρχει αναφορά σε μία άλλη εκδήλωση μνήμης για το
Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, η οποία διοργανώθηκε από το γερμανικό
προξενείο Θεσσαλονίκης, την Ισραηλιτική Κοινότητα και την πανελλήνια οργάνωση
αγωνιστών εθνικής αντίστασης και πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο "Γκαίτε" της
Θεσσαλονίκης. Στην εκδήλωση αυτή συμμετείχαν πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί,
όπως ο Χάγκεν Φλάισερ και η Ρένα Μόλχο, όπως αναφέρεται στο μπλογκ:
«Εκδήλωση για τη ναζιστική κατοχή και για το ολοκαύτωμα των ελλήνων Εβραίων
πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο «Γκαίτε» στη Θεσσαλονίκη. Μνήμες της ναζιστικής
κατοχής και της μαζικής εξόντωσης ελλήνων εβραίων αναβίωσαν στην αίθουσα του
ινστιτούτου «Γκαίτε» κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης «Βόρεια Ελλάδα, Ήπειρος και
Θεσσαλία την εποχή του Εθνικοσοσιαλισμού», που συνδιοργάνωσαν το γερμανικό προξενείο
Θεσσαλονίκης, η ισραηλιτική κοινότητα και η πανελλήνια οργάνωση αγωνιστών εθνικής
αντίστασης 1941-44. Η εκδήλωση διοργανώθηκε σε ανάμνηση της έναρξης της βίαιης
εκτόπισης των εβραίων της Θεσσαλονίκης στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, στις
 15.3.1943, στο πλαίσιο του ναζιστικής «Τελικής Λύσης» για την εξόντωση των εβραίων και
την παρακολούθησαν και επιζήσαντες του ολοκαυτώματος. Από τις εισηγήσεις αναδείχθηκαν
αντιθετικές περιπτώσεις αντίδρασης ανθρώπων σε ηγετικές θέσεις, είτε στην πλευρά των
κατακτητών που ηθελημένα συνέβαλαν, ανέχτηκαν, ή αντίθετα προσπάθησαν να αποτρέψουν
εγκλήματα πολέμου, είτε στην πλευρά των κατακτημένων και των διωκόμενων για
φυλετικούς και θρησκευτικούς λόγους που βοήθησαν ή αντιστάθηκαν στα εγκλήματα»
(http://thesecretrealtruth.blogspot.com).

Αλλά και σε ένα άλλο μπλογκ γίνεται λόγος για τη μνήμη του Ολοκαυτώματος
μέσω της καθιερωμένης επετείου της 27ης Ιανουαρίου. Τονίζεται η σημασία της
ανάδυσης της τραυματικής αυτής μνήμης και της υπεύθυνης μνημόνευσης του
Ολοκαυτώματος, που θα οδηγήσει στην ιστορική συνείδηση, ώστε να μπορέσουμε να
αποφύγουμε ανάλογες καταστάσεις:

«Σε μια αναθηματική στήλη στο στρατόπεδο του θανάτου, υπάρχει η επιγραφή “Nie mehr”,
(Ποτέ πια), σε διάφορες γλώσσες, γιατί πρέπει να θυμόμαστε. Γιατί η λήθη εξυπηρετεί τους
εγκληματίες και η έλλειψη γνώσης οδηγεί στα ίδια τραγικά εγκλήματα. Η «εθνική
καθαρότητα» ήταν εκείνη που οδήγησε τον Κεμάλ σε τόσες γενοκτονίες και σφαγές στην
Τουρκία, το ίδιο και τον Χίτλερ στο ολοκαύτωμα και τη γενοκτονία των Εβραίων, των
τσιγγάνων και άλλων «υπανθρώπων». Κι όμως, τόσα χρόνια μετά και ο ρατσισμός προβάλλει
πάλι μπροστά μας απειλητικός, σαν τη Λερναία Ύδρα, που μόλις της κόψεις ένα κεφάλι, δύο
ξεπετάγονται στη θέση του. Ας μην επαναπαυόμαστε. Ας μην αφήσουμε την επέτειο αυτή να
περάσει στα ψιλά των εφημερίδων. Ας διαβάζουμε την Ιστορία. Ας πλατύνουμε τη σκέψη μας.
Γιατί το Άουσβιτς αναβιώνει πολύ εύκολα, στα σταλινικά γκουλάγκ, στη Σρεμπρένιτσα, στη
Ρουάντα. Ας γίνει η «γνώση» ένας ελάχιστος φόρος τιμής σ’ εκείνους που πολτοποιήθηκαν
από τις μυλόπετρες της Ιστορίας, σ’ εκείνους που πλήρωσαν με το αθώο αίμα τους την
εμπάθεια, το σοβινισμό και τη μισαλλοδοξία των τυράννων» (http://ostria-gr.blogspot.gr).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο εμφανίζεται μία διαφορετική εκδήλωση μνήμης για το

Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, η ένταξη της Θεσσαλονίκης στο Εθνικό Δίκτυο
Μαρτυρικών πόλεων:

«Η Δημοτική Αρχή εξέφρασε την ικανοποίησή της για την απόφαση που αποκαθιστά τον
μαρτυρικό χαρακτήρα και τον ρόλο της πόλης σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, ενώ
ευχαρίστησε την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης που παρέδωσε στο Δήμο
Θεσσαλονίκης τα σχετικά ντοκουμέντα για την ταυτοποίηση των νεκρών του Ολοκαυτώματος
και το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης για την τεκμηρίωση της πρότασης αίτησης.
Απομένουν οι διαδικασίες που προβλέπονται από το νόμο προκειμένου να εκδοθεί το σχετικό
Προεδρικό Διάταγμα. «Αναγνωρίζονται πλέον με επίσημο τρόπο οι θυσίες των πολιτών της
Θεσσαλονίκης εκείνη την μαύρη περίοδο. Απομένει τώρα να αποδοθεί η ελληνική ιθαγένεια
στους απογόνους των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Είναι η τελευταία εκκρεμότητα που
πρέπει να επιλύσουμε και θα πιέσουμε σχετικά το αρμόδιο Υπουργείο για να είμαστε καθ’
όλα εντάξει με τη συνείδηση μας» σημείωσε ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης
[...]. «Ο χαρακτηρισμός της Θεσσαλονίκης ως μαρτυρικής πόλης, δεν πρέπει να αποτελέσει
μία πράξη που εντάσσεται σε μία τυπική διαδικασία. Αντίθετα, η αναγνώριση και η ανάδειξη
αυτών των τραγικών στιγμών στην ιστορία της πόλης, συνιστά καθήκον της πολιτείας
απέναντι στους κατοίκους της. Αποτελεί καταρχήν φόρο τιμής στους Θεσσαλονικείς, Έλληνες
Χριστιανούς και Έλληνες Εβραίους, που επλήγησαν ανεπανόρθωτα από τη ναζιστική
θηριωδία. Αλλά, κυρίως, αποτελεί παρακαταθήκη μνήμης απέναντι στις νεότερες και στις
μελλοντικές γενιές των Θεσσαλονικέων» σημείωσε ο Παναγιώτης Αβραμόπουλος»
(http://rednet-thess.blogspot.gr).

Παράλληλα, σε μία προσωπική ιστοσελίδα Ελλήνων της ομογένειας αναφέρεται η

βράβευση Ελλήνων Εβραίων και χριστιανών επιζώντων του Ολοκαυτώματος από τον
Δήμο Θεσσαλονίκης το 2011:
 «Οι πιο «σκοτεινές» αναμνήσεις τριάντα Θεσσαλονικέων εβραίων, που επέζησαν από τα
κολαστήρια του Άουσβιτς, του Μπίρκεναου, του Μπέργκεν Μπέλσεν αναβίωσαν στην
αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου, με αφορμή τη βράβευση τους από το δήμο. Μαζί τους
τιμήθηκε επίσης και η χριστιανή κρατούμενη των στρατοπέδων συγκέντρωσης Βάσω
Σταματίου, εκτοπισμένη για την αριστερή της ιδεολογία και την αντιστασιακή της δράση και
επιζήσασα, η οποία δεν μπόρεσε να παρευρεθεί» (http://omogeneia.ana-mpa.gr).

Μία ακόμη εκδήλωση μνήμης της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης για το

Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων παρουσιάζεται σε μία άλλη ιστοσελίδα:

«Η Ελληνοαμερικανική Ένωση σε συνεργασία με την Πρεσβεία του Ισραήλ στην Αθήνα

διοργανώνουν με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης... των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος
(27/1) συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα «Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες. Η Ιστορία
και η φρίκη μέσα από τα μάτια των Εβραίων μαρτύρων» [...]. Η συζήτηση θα στραφεί γύρω
από τις γραπτές και προφορικές μαρτυρίες Ελλήνων επιζώντων του Ολοκαυτώματος, καθώς
και στην αποτύπωση της φρίκης του Ολοκαυτώματος στη λογοτεχνία. Επίσης θα συζητηθεί η
προσπάθεια συστηματικής συγκέντρωσης και μελέτης των μαρτυριών των Ελλήνων
επιζώντων του Ολοκαυτώματος από ακαδημαϊκούς φορείς και, ειδικότερα, από το Visual
History Archive (USC), πρόσβαση στο οποίο απέκτησε το Τμήμα Ιστορίας του
Πανεπιστημίου Αθηνών» (http://www.culturenow.gr).

Ενώ, σε ένα ιστολόγιο των εκδόσεων Ενθέματα δίνονται πληροφορίες για το

Ψηφιακό Αρχείο Μαρτυριών Ολοκαυτώματος του Πανεπιστημίου της Ν.
Καλιφόρνιας (USC), στο οποίο απέκτησε πρόσβαση το Τμήμα Ιστορίας-
Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά και το Α.Π.Θ. Στο ιστολόγιο
παρατίθεται η συνέντευξη με τον καθηγητή Ιστορίας Χάγκεν Φλάισερ, ο οποίος
αναφέρει τα εξής:
«Τον Απρίλιο του 2010 πραγματοποιήσαμε ένα ερευνητικό ταξίδι με 17 προπτυχιακούς και
μεταπτυχιακούς νέους ιστορικούς –και με τον σκηνοθέτη Ηλία Γιαννακάκη και την κάμερά
του!– σε τόπους μνήμης της ναζιστικής Γερμανίας. Εκτός από τα στρατόπεδα Ravensbrueck,
Sachsenhausen και Buchenwald κάναμε και μια πρώτη έρευνα στο VHA του Βερολίνου,
ρίχνοντας την ιδέα της πρόσβασης και από ελληνικά πανεπιστήμια στον διευθυντή των
ψηφιακών υπηρεσιών του Ελεύθερου Πανεπιστημίου, τον «δικό μας» καθηγητή Νίκο
Αποστολόπουλο. Ξεπερνώντας πολύμηνες γραφειοκρατικές, τεχνικές και οικονομικές
δυσκολίες, υπεγράφη πλέον από τις πρυτανικές αρχές των δύο πανεπιστημίων, Ελεύθερου
Πανεπιστημίου και ΕΚΠΑ (και χωριστά του ΑΠΘ), επίσημη σύμβαση που μας δίνει το
δικαίωμα πρόσβασης στο μεγαλύτερο οπτικοακουστικό ιστορικό αρχείο παγκοσμίως [...].
Περισσότερες από 300 συνεντεύξεις με Ελληνοεβραίους επιζήσαντες των στρατοπέδων ή της
κατοχικής παρανομίας δόθηκαν στα ελληνικά στην Ελλάδα, ενώ διπλάσιος αριθμός
συνεντευξιαζόμενων έχουν ελληνική καταγωγή. Στις 63 συνεντεύξεις της πρωτεργάτριας για
την Ελλάδα Ρένα Μόλχο συμπεριλαμβάνεται μάλιστα και ένας Εβραίος δοσίλογος [...]!
Εγκαταστάθηκαν πέντε υπολογιστές με ενισχυμένες υποδοχές για πρόσβαση στο VHA. Στο
τρέχον χειμερινό εξάμηνο διεξάγεται κάθε Πέμπτη μεταπτυχιακό σεμινάριό μου με σκοπό την
εξοικείωση με το αρχείο· θα εξερευνήσουμε συγκριτικά τις δυνατότητες και πληροφορίες του.
Και εκτός από τους φοιτητές μπορούν και άλλοι σοβαρά ενδιαφερόμενοι να μελετήσουν τη
βάση δεδομένων στη Φιλοσοφική Σχολή Ζωγράφου, στο Εργαστήριο Πληροφορικής του
Τμήματος Ιστορίας, μετά από προσυνεννόηση με τους υπεύθυνους [...]. Επιθυμούμε την όσο
το δυνατόν μεγαλύτερη προσέλευση ερευνητών κάθε ηλικίας και κάθε εμπλεκόμενης
επιστημονικής κατεύθυνσης. Η οπτικοακουστική επικοινωνία με τους επιζήσαντες μάρτυρες
σε βοηθάει να κατανοείς μερικώς τουλάχιστον το «ακατανόητο» έγκλημα της
βιομηχανοποιημένης γενοκτονίας που διεξάχθηκε με ένα πρωτόγνωρο κράμα ανορθολογικού
φυλετικού μίσους και ψυχρής γερμανικής μεθοδικότητας. Οι μαρτυρίες μας διαφωτίζουν για
την τύχη των Εβραίων συμπολιτών μας μέσα από την «εμπειρία των οριακών καταστάσεων»,
όπως ο διάσημος ψυχολόγος Bruno Bettelheim περιέγραψε την εμπειρία των στρατοπέδων
συγκέντρωσης. Θα αντιληφθούμε τις μορφές της αποδιοπόμπησης, τον αποτρόπαιο
στρατοπεδικό κόσμο, τον απόηχο στη μνήμη. Η συνάδελφος Ρένα Μόλχο μου ανέφερε
πρόσφατα πως η εμπειρία της δύσκολης επαφής με τους μάρτυρες την καθόρισε ως άνθρωπο.
 Πρόκειται για ένα υλικό που έχει μεγάλη ψυχολογική επίδραση σε όσους δείχνουν
ενδιαφέρον…» (http://enthemata.wordpress.com).

Σε μία άλλη ιστοσελίδα αναφέρεται το τριήμερο εκπαιδευτικό σεμινάριο που

διοργανώθηκε το 2012 υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλονίκης και με τη χορηγία
του Γερμανικού Προξενείου Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων:

«Φως σε όλες τις πτυχές του Ολοκαυτώματος του Εβραϊκού πληθυσμού κατά τη διάρκεια του
Β΄ Παγκόσμιου πολέμου θα επιχειρήσουν να δώσουν καθηγητές του Αριστοτέλειου
πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια τριήμερου σεμιναρίου. Θα διεξαχθεί στη
Θεσσαλονίκη από την Παρασκευή 16 Μαρτίου μέχρι και την Κυριακή 18 Μαρτίου και οι
διοργανωτές του θα εξετάσουν, μεταξύ άλλων και τον τρόπο διδασκαλίας του ιστορικού
γεγονότος στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση» (http://northpost.gr).

4.1.3.1 Μνημεία και ιστορικοί τόποι για το Ολοκαύτωμα

Σε πάρα πολλές ιστοσελίδες, ιστολόγια και ιστότοπους συζητήσεων γίνεται

αναφορά στα μνημεία, τα μουσεία και τους μνημονικούς τόπους που σηματοδοτούν
την ανάδυση της μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων. Οι
ιστοριογραφικές σιωπές αρχίζουν να σπάνε στον ελληνικό χώρο, όπως φαίνεται από
το λόγο των χρηστών του διαδικτύου, με την ίδρυση των Εβραϊκών Μουσείων σε
Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ρόδο και με την κατασκευή διαφόρων μνημείων σε πολλές
πόλεις της Ελλάδας. Οι ιστοσελίδες παρέχουν πληροφορίες για τα Μουσεία και τα
μνημεία, αλλά και προσφέρουν στους αναγνώστες ένα πολύ σημαντικό φωτογραφικό
υλικό των εν λόγω μνημείων. Ωστόσο, υπάρχει και ένας μικρός αριθμός ιστοσελίδων
που αναφέρονται στην χρόνια αποφυγή της ελληνικής Πολιτείας να κατασκευάσει
Μνημεία, για να τιμήσει το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων.

Σε ένα ιστολόγιο αναφέρεται η δημιουργία Μνημείου για το Ολοκαύτωμα των

Ελλήνων Εβραίων στην Αθήνα, το οποίο αποτελεί χρέος μνήμης και τιμής. Επίσης,
στο άρθρο συμπεριλαμβάνεται και ο λόγος της επιλογής του συγκεκριμένου χώρου
για την κατασκευή του Μνημείου, με την δήλωση της επιμελήτριας της έκθεσης για
το Μνημείο του Ολοκαυτώματος. Στο ίδιο ιστολόγιο είναι αναρτημένη και μία
φωτογραφία του συγκεκριμένου μνημείου στο κέντρο της Αθήνας:

«Αυτή η περιοδική έκθεση κατέχει ξεχωριστή θέση ανάμεσα σε όσες έχει παρουσιάσει το
Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος τα περασμένα 12 χρόνια. Συνδέεται άμεσα με ένα πρόσφατο
και σημαντικό ιστορικό γεγονός: την εκπλήρωση ενός μεγάλου χρέους μνήμης και τιμής, με
τη δημιουργία του Μνημείου για το Ολοκαύτωμα στην πρωτεύουσα της χώρας μας, το Μάιο
του 2010. Η έκθεση παρουσιάζει τις προτάσεις 16 καλλιτεχνών και τη διαδικασία που
οδήγησε στη δημιουργία αυτού του νέου μνημονικού τόπου μέσα στο αστικό τοπίο [...]. Η
Ιστορικός Τέχνης και Επιμελήτρια της έκθεσης κα Μιχαηλίδου γράφει χαρακτηριστικά στον
κατάλογο της έκθεσης: «....ο μοναδικός για την πολιτισμένη ανθρωπότητα χώρος, ο
φορτισμένος με συμβολισμούς και μνήμες, όπου οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν τα
σπουδαιότερα μνημόνια τέχνης, τις αριστουργηματικές επιτύμβιες στήλες που κοσμούν το πιο
σημαντικό νεκροταφείο της πόλης των Αθηνών, αποτελεί τον πρέποντα στο Μνημείο του
Ολοκαυτώματος τόπο. Εκεί, στον ευρύτερο χώρο του Κεραμεικού, ως συνέχεια του
Διονύσου, ξεκινούσε η πομπή των Παναθηναίων για να καταλήξει στον ιερό βράχο του
Παρθενώνα και εκεί οι απόηχοι της μνήμης κι’ οι πονεμένοι αντίλαλοι από την οδό Μελιδώνη
θα αντηχούν για πάντα, ως αρχέγονη πνοή του ιστορικού δράματος των Ελλήνων
Εβραίων...»» (http://www.elculture.gr).
 πηγή: http://www.elculture.gr

Μία ακόμη ιστοσελίδα γνωστοποιεί τα αποκαλυπτήρια του συγκεκριμένου

Μνημείου στον Κεραμεικό της Αθήνας και ανακοινώνει μέσω των δηλώσεων της
γλύπτριας σχεδιάστριάς του τι αντιπροσωπεύει:

«Το μνημείο, το οποίο σχεδίασε η γλύπτρια, Ντιάννα Μαγκανιά, αναπαριστά ένα μαρμάρινο
διαμελισμένο Άστρο του Δαβίδ, που συμβολίζει το πλήγμα που υπέστη ο Εβραϊσμός της
Ελλάδας από τους ναζί. «Οι ακμές του διαμελισμένου Αστεριού του Δαβίδ δείχνουν προς τα
σημεία του ορίζοντα όπου οι εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας αφανίστηκαν» λέει η
κ.Μαγκανιά. Τα αποκομμένα τρίγωνα βρίσκονται διάσπαρτα σε μικρές ακανόνιστες
αποστάσεις γύρω από το ακέραιο κεντρικό τμήμα, αναφορά στον πυρήνα που επέζησε, για να
συνεχίσει την ιστορική πορεία των εβραϊκών κοινοτήτων της Ελλάδας. «Το σύγχρονο γλυπτό
είναι μνημείο αλλά και μνήμα για όσους δεν αξιώθηκαν δικό τους τάφο» ανέφερε ο Βενιαμίν
Αλμπάλας, πρόεδρος της Ισραηλίτικης Κοινότητας Αθηνών» (http://news.in.gr).

Σε άλλες ιστοσελίδες αναφέρεται το Μνημείο Ολοκαυτώματος των Ελλήνων

Εβραίων της Θεσσαλονίκης στην Πλατεία Ελευθερίας. Σε ένα ιστολόγιο ένας
χρήστης γράφει:

«Η μνήμη των Ελλήνων Εβραίων που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα τιμήθηκε σε εκδήλωση στο
μνημείο του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη, με την παρουσία των δημοτικών και
περιφερειακών αρχών της πόλης» (http://prezatv.blogspot.gr).

Σε μία άλλη ιστοσελίδα περιγράφεται το ίδιο Μνημείο ως εξής:

«Στην πλατεία Ελευθερίας βρίσκεται το μνημείο του Ολοκαυτώματος των Θεσσαλονικιών

Εβραίων κατά την περίοδο της κατοχής. Η περιοχή επιλέχτηκε, καθώς στην πλατεία είχαν
μαζέψει οι Γερμανοί το 1942 τους Εβραίους και τους έκαναν βασανιστήρια. Από το επόμενο
έτος, 50.000 Εβραίοι στάλθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λιγότεροι από 2.000
Εβραίοι κατάφεραν να γλιτώσουν και να επιστρέψουν στην πόλη» (http://www.trivago.gr).

Σε μία ιστοσελίδα εκκλησιαστικού χαρακτήρα υπάρχει φωτογραφία του

Μνημείου της Θεσσαλονίκης:
 πηγή: http://www.amen.gr

Πολλά ακόμη ιστολόγια, αλλά και ιστοσελίδες αναφέρονται στο Μνημείο

Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Άρτας παραθέτοντας και φωτογραφίες από τις
εκδηλώσεις μνήμης που πραγματοποιούνται σε αυτό. Ένα ιστολόγιο αναφέρει
σχετικά με αυτό:

Το Μνημείο ανεγέρθηκε στη μνήμη των 324 Ελλήνων Εβραίων της Άρτας που εξοντώθηκαν
στα Ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και βρίσκεται πάνω στο σημείο που υπήρχε η
πρώτη εβραϊκή Συναγωγή «Γκρέκα». Η δεύτερη εβραϊκή Συναγωγή «Πουλιέζα» βρισκόταν
προς το τέλος της οδού Μακρυγιάννη. Το 1994 το Δημοτικό Συμβούλιο έπειτα από εισήγηση
του αειμνήστου Δημάρχου Αρταίων Κων/νου Βάγια έλαβε ομόφωνη απόφαση και έδωσε στο
ευρυχώριο που βρίσκεται κάτω από την πύλη του κάστρου την ονομασία «πλατεία Εβραίων
Μαρτύρων». Η ανέγερση του Μνημείου ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Κων/νου Βάγια και
ολοκληρώθηκε την περίοδο του πρώην Δημάρχου Παναγιώτη Οικονομίδη. Τα
αποκαλυπτήρια έγιναν στις 4 Ιουλίου 2004 σε συνεργασία με το Κεντρικό Ισραηλιτικό
Συμβούλιο Ελλάδας. Κατά την εκδήλωση των αποκαλυπτηρίων ο τότε Πρόεδρος του Κ.Ι.Σ. κ.
Μωυσής Κωνσταντίνης στον σύντομο χαιρετισμό του είχε αναφέρει τα εξής: «Παραδίδοντας
στην ευλάβεια των επερχόμενων γενεών, το σεμνό τούτο Μνημείο στην πόλη της Άρτας, που
υπήρξε το λίκνο πλούσιας εβραϊκής παράδοσης και αγαθής συμβίωσης Χριστιανών και
Εβραίων στην κοινή πορεία τους για την πρόοδο της περιοχής, ο Ελληνικός Εβραϊσμός
εύχεται όπως αυτή αποτελέσει πηγή διδαγμάτων κυρίως για τους μεταγενέστερους. «Αιωνία
τους η μνήμη» (http://aetostz.blogspot.gr).
 πηγή: http://aetostz.blogspot.gr

Αντίστοιχα, γίνεται συχνός λόγος στο διαδίκτυο για τη Στήλη στη μνήμη της
Άννας Φρανκ στη Λάρισα και για το Μνημείο Εβραίων Μαρτύρων στην ίδια πόλη.
Ένα ιστολόγιο αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Στις 24 Μαρτίου 1944, οι Γερμανοί συνέλαβαν τους Εβραίους της Λάρισας και τους
οδήγησαν στα στρατόπεδα θανάτου Άουσβιτς, Μπίργκεναου κλπ. Επέστρεψαν από εκεί μόνο
5 άτομα, ενώ 235 (ποσοστό 36%) θανατώθηκαν. Στη μνήμη τους, η Κοινότητα και ο Δήμος
Λάρισας αφιέρωσαν το Μνημείο Εβραίων Μαρτύρων Κατοχής, που στήθηκε στο σημείο
όπου συγκέντρωσαν οι Γερμανοί τους Εβραίους, στην ομώνυμη Πλατεία, στο κέντρο της
πόλης (στη συμβολή των οδών Κύπρου και Κενταύρων). Η πλατεία δημιουργήθηκε σε
οικόπεδο που προέκυψε από τη ρυμοτόμηση κοινοτικών ιδιοκτησιών. Τα αποκαλυπτήρια του
Μνημείου έγιναν τον Απρίλιο του 1987 [...]. Το 1999 ο Δήμος Λάρισας, με την οικονομική
ενίσχυση της Γενικής Γραμματείας Περιφέρειας Θεσσαλίας, ανήγειρε αναθηματική στήλη
στη μνήμη της τραγικής μορφής της Άννας Φρανκ, στο πρόσωπο της οποίας τίμησε τα
1.500.000 παιδιά που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, σε άλλη πλατεία της πόλης, που πήρε το
όνομά της και βρίσκεται στην οδό Ερυθρού Σταυρού» (http://loveforzion.blogspot.gr).

Ενώ σε πολλές ιστοσελίδες αναφέρεται το Μνημείο του Ολοκαυτώματος για τους

Ροδίτες Εβραίους. Μία ιστοσελίδα γράφει χαρακτηριστικά:

«Τον Ιούνιο του 2002 οι αρχές αφιέρωσαν ένα μνημείο για να τιμήσουν τη μνήμη των
Εβραίων της Ρόδου που χάθηκαν κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Το μνημείο έχει
στηθεί στην πλατεία των Εβραίων Μαρτύρων, στην καρδιά της παλιάς πόλης της Ρόδου»
(http://nylou.com).

Επίσης, υπάρχουν πάρα πολλές περιγραφές του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος
στην Αθήνα. Μία ιστοσελίδα καταγράφει στοιχεία για την ίδρυση και το σκοπό του,
όπως και λεπτομέρειες για τα εκθέματα και τις συλλογές που περιλαμβάνει το
Μουσείο:

«Το Εβραϊκό Μουσείο ιδρύθηκε το 1977 και σκοπός του είναι να συλλέξει, να διατηρήσει, να
ερευνήσει και να εκθέσει τα υλικά κατάλοιπα 2.300 χρόνων εβραϊκής ζωής στην Ελλάδα. Η
ιδέα για τη δημιουργία ενός μουσείου με κεντρικό θέμα τον εβραϊσμό της Ελλάδας γεννήθηκε
στα τέλη της δεκαετίας του ’70, με πρωτοβουλία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών. Έτσι,
το 1977 ιδρύεται άτυπα ένα μικρό μουσείο με διάφορα αντικείμενα που είχαν διασωθεί από
τον πόλεμο και προσφέρθηκαν ευγενικά από μέλη της κοινότητας [...]. Mε τη βοήθεια του
υπουργείου Πολιτισμού και του Συλλόγου των Φίλων του Μουσείου, το Εβραϊκό Μουσείο
αποκτά ιδιόκτητη στέγη σε νεοκλασικό κτίσμα στην οδό Νίκης 39»
(http://entertainment.in.gr).
 Μία άλλη ιστοσελίδα αναφέρεται στο Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης και
πιο συγκεκριμένα, στην ίδρυσή του, στον χώρο στέγασής του και στα εκθέματά του:

«Το Μουσείο στεγάζεται σε ένα από τα σπάνια κτίρια εβραϊκής ιδιοκτησίας που σώθηκαν
από την πυρκαγιά του 1917. Το επιβλητικό αυτό κτίριο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης που
στέγασε κατά καιρούς την Τράπεζα Αθηνών και τα γραφεία της εβραϊκής εφημερίδας
L’Independent, είναι σιωπηλός μάρτυρας της Εβραϊκής παρουσίας που κάποτε γέμιζε τους
δρόμους της πόλης με τη γλώσσα του Θερβάντες και τις ευωδιές της κουζίνας της Σεβίλλης
και του Τολέδου, σιωπηλή από την Παρασκευή έως το Σάββατο, στην διάρκεια του Σαμπάτ.
Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης δημιουργήθηκε μέσα από το πλέγμα αυτών των
ιστορικών συνθηκών. Είναι μια από τις δημιουργικές πρωτοβουλίες της Ισραηλιτικής
Κοινότητας της Θεσσαλονίκης και αναπτύχθηκε με την συνδρομή του Οργανισμού
Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Θεσσαλονίκη 1997» που αναπαλαίωσε το κτίριο
[...]. Ένας ειδικός εκθεσιακός χώρος αναφέρεται στη γενοκτονία όπως αυτή επηρέασε την
Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης στο σύνολο της. Περίπου 49.000 μέλη της ιστορικής
αυτής κοινότητας εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα Άουσβιτς και Μπέργκεν Μπέλσεν όπου και
εξοντώθηκαν [...]. Στο οπτικοακουστικό κέντρο, οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν
βίντεο και ταινίες με θέματα της εβραϊκής ιστορίας και ιδιαίτερα για το ολοκαύτωμα»
(http://www.pathway.gr).

Ο αντίλογος, δηλαδή η καθυστέρηση της δημιουργίας Μνημείων από πλευράς

ελληνικού κράτους, πραγματοποιείται από ένα ιστολόγιο:

«Οι προσπάθειες της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης για να τιμήσει η πόλη τους
εξοντωθέντες Εβραίους, τοποθετούνται από τα μέσα της δεκαετίας του ’50, αλλά οι τοπικές
αρχές το απέφευγαν με διάφορα προσχήματα. Χρειάστηκε να πιέσουν οι Εβραίοι της
Διασποράς, ο διεθνής Τύπος, αλλά και οι Έλληνες των Η.Π.Α. για να αποφασίσει το 1997 ο
δήμος την εγκατάστασή του στα ανατολικά της πόλης. Ο χώρος επελέγη παρά τις διαφωνίες
της Ισραηλιτικής Κοινότητας που πρότειναν την πλατεία Ελευθερίας, όπου οι Γερμανοί
συγκέντρωναν τους Εβραίους για να τους οδηγήσουν σε καταναγκαστικά έργα»
(http://thesecretrealtruth.blogspot.com).

Το ίδιο ζήτημα πραγματεύεται και ένας άλλος χρήστη σε ένα ιστολόγιο:

«Η Αθήνα άργησε να τιμήσει τη μνήμη του Ολοκαυτώματος, ενώ η Λάρισα, το 1987 έκανε
την αρχή ως η πρώτη ελληνική πόλη που τίμησε τη μνήμη των Εβραίων της, αφιερώνοντάς
τους ένα μνημείο. Ακολούθησαν τα Γιάννενα το 1994, η Θεσσαλονίκη το 1997, με Μνημείο
που δεσπόζει στην πλατεία Ελευθερίας, ο Βόλος το 1998. Κι έφθασε η ώρα, επί δημαρχίας
Νικήτα Κακλαμάνη, να αποκτήσει η Αθήνα δίπλα στον αρχαίο Κεραμεικό το Μνημείο του
Ολοκαυτώματος στη συμβολή των οδών Μελιδόνη, Ερμού και Ευβούλου – λίγα μέτρα πιο
πέρα, στη Συναγωγή, όπου στις 24 Μαρτίου 1944, έγινε η παγίδευση και η σύλληψη των
Εβραίων της Αθήνας από τους Γερμανούς» (http://old.elladanews.gr).
4.1.4 Λόγος των Εβραίων επιζώντων του Ολοκαυτώματος

Σε πολλές ιστοσελίδες παρατίθενται από χρήστες του διαδικτύου προσωπικές

μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων ως μία προσπάθεια μελέτης του Ολοκαυτώματος και
διατήρησης της μνήμής του. Σε πολλές ιστοσελίδες και κυρίως σε προσωπικά
ιστολόγια είναι αναρτημένες προφορικές συνεντεύξεις Ελλήνων Εβραίων
διασωθέντων του Ολοκαυτώματος, που έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε έντυπες
εφημερίδες. Οι μαρτυρίες χρησιμοποιούνται από τους χρήστες τόσο ως ιστορικές
πηγές, όσο και ως μνημονικές πράξεις. Έμφαση δίνεται κυρίως στην εμπειρία της
εκτόπισης σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης και συγκεκριμένα στο
Άουσβιτς II-Μπίρκεναου, όπου μεταφέρθηκαν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στο
σύνολό τους, και αποτελούσε το γνωστότερο στρατόπεδο ναζιστικό στρατόπεδο που
χρησιμοποιήθηκε για την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης-, στις συνθήκες
διαβίωσης σε αυτά και σε άλλες τραυματικές εμπειρίες που βίωσαν οι επιζώντες
Έλληνες Εβραίοι. Η σημασία της μνημόνευσης του παρελθόντος στο επίπεδο του
δημοσίου λόγου, όσο και η διεκδίκηση του "δικαιώματος στην ιστορία" από τους
Έλληνες Εβραίους είναι εμφανής σε όλες αυτές τις ιστοσελίδες. Οι διαφορετικές
οπτικές γωνίες των μαρτυριών, τα ζητήματα που εγείρουν και οι λεπτομέρειες που
αναφέρουν μπορούν να οδηγήσουν τον εκάστοτε χρήστη του διαδικτύου στην
κατανόηση και τη συνολική θεώρηση των γεγονότων, στην ερμηνεία τους και
επιπλέον, δύνανται να του προκαλέσουν διάφορες στοχαστικές απορίες. Οι μαρτυρίες
των Ελλήνων Εβραίων φαίνεται να έχουν μεγάλη διάδοση και σημασία για τη
σύγχρονη ελληνική ιστορική κουλτούρα, όπως αποδεικνύει ο σημαντικός αριθμός
ιστοσελίδων που έχουν αναρτημένο το λόγο των επιζώντων.

Ένα ιστολόγιο παρουσιάζει τη μαρτυρία ενός Έλληνα επιζήσαντα του

Ολοκαυτώματος, του Χάινς Κούνιο, ο οποίος αναφέρει τις προσωπικές του εμπειρίες
από τους ναζιστικούς διωγμούς και την παραμονή του στο στρατόπεδο εξόντωσης
Άουσβιτς II-Μπίρκεναου. Ο μάρτυρας δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στους δύο βασικούς
παράγοντες που κράτησαν ζωντανό τόσο εκείνον, όσο και την οικογένειά του· αυτοί
ήταν η γνώση της γερμανικής γλώσσας και το γεγονός ότι έφτασαν στο Άουσβιτς με
την πρώτη αποστολή πριν συμπληρωθεί ο αριθμός των διερμηνέων που χρειάζονταν
οι ναζί:

«Την οικογένεια μου, τη μητέρα, τον πατέρα, την αδερφή μου κι εμένα, μας έστειλαν στο
Άουσβιτς με την πρώτη αποστολή από τη Θεσσαλονίκη [...]. Όταν φτάσαμε τα τρένα
έφταναν πάντα νύχτα ύστερα από ένα ταξίδι αφάνταστα σκληρό ξεκίνησε αμέσως η διαλογή
για να ξεχωρίσουν εκείνους που ήταν ικανοί να εργαστούν [...]. "Εσείς θα κάνετε τον
διερμηνέα" μας είπαν και πιάσαμε αμέσως δουλειά. Παιδιά, ηλικιωμένοι, άρρωστοι, βρέφη,
μπήκαν σε φορτηγά και έφυγαν κατευθείαν για τα κρεματόρια. Αλλά και οι υγιείς πέρασαν
από διαλογή: από τη μια όσοι θα επιζούσαν ως σκλάβοι εργάτες και οι υπόλοιποι στα
κρεματόρια. [...] Οι άλλοι δεν καταλάβαιναν ως αποτέλεσμα έτρωγαν πολύ ξύλο [...].
Ήμασταν τυχεροί όχι μόνο γιατί μιλούσαμε Γερμανικά, αλλά και γιατί φτάσαμε με την πρώτη
αποστολή» (http://www.palmografos.com).

Ένα άλλο μπλογκ αναφέρεται στην ιστορία τριών αδερφών, ανήλικων Εβραίων
γυναικών, από το Διδυμότειχο, οι οποίες μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς II-
Μπίρκεναου. Το ιστολόγιο αφηγείται τις τραυματικές εμπειρίες που βίωσαν οι τρεις
γυναίκες κατά την παραμονή τους εκεί:

«...Κάθε φορά που από τα μεγάφωνα του στρατοπέδου ακούγαμε τη λέξη “Σελέξιον”...
δηλαδή διαλογή! Λέγαμε: ως εδώ ήταν, τώρα θα μας πάρουν για το κρεματόριο. Και
 προσπαθούσαμε να σκαρφιστούμε τρόπους να ξεφύγουμε. Όταν φώναζαν τα μεγάφωνα
“σελέξιον”, ήμασταν υποχρεωμένες όλες οι κρατούμενες να συγκεντρωθούμε μπροστά στο
μπλογκ γυμνές και εκεί δύο άντρες Ες Ες και μια γυναίκα διάλεγαν όσους θα πήγαιναν για το
κρεματόριο. Ήταν ένα λαχείο το να επιζήσεις και αυτό γιατί έπαιρναν όποιες να ήταν,
άρρωστες, γερές, δεν είχε σημασία. Έτσι, εμείς, ενώ ήμασταν πάντα μαζί, σαν ένα σώμα,
φροντίζαμε να μην μπαίνουμε ποτέ στη γραμμή η μία μετά την άλλη ώστε να μειώσουμε τις
πιθανότητες να μας πάρουν όλες ή και μια μια. Άλλες φορές κρυβόμασταν στους υπονόμους ή
κάτω από κρεβάτια στον θάλαμο του νοσοκομείου. Πρέπει να πω ότι μας βοήθησε πολύ μια
“μπλοκόβα”, Εβραία capo δηλαδή, από την Πολωνία, η οποία μας συμπαθούσε και έκανε τα
στραβά μάτια όταν εξαφανιζόμασταν μέχρι να τελειώσει η διαλογή. Στα μέσα του ’44 έκαναν
τη μαζικότερη διαλογή. Τους πήραν σχεδόν όλους [...]. Η Κολόμπα και εγώ κρυφτήκαμε στο
νοσοκομείο, αλλά ο έλεγχος έγινε με διαφορετικό τρόπο. Σε αντίθεση με άλλες φορές, όσες
θα έγραφαν στον κατάλογο, εκείνες θα ζούσαν. Πράγματι έγραψαν από 700 γυναίκες γύρω
στα 5 ονόματα, μεταξύ των οποίων η “μπλοκόβα” συμπεριέλαβε και εκείνο της Τζούλιας.
Τότε ένα κοριτσάκι έτρεξε στο νοσοκομείο και μας είπε: “ελάτε γρήγορα γιατί το κοντρόλ
γίνεται διαφορετικά”. Με το που πήγαμε έπιασε μια δυνατή βροχή και το χαρτί με τον
κατάλογο διαλύθηκε. Όταν σταμάτησε να βρέχει και έγραψαν πάλι τον κατάλογο η
“μπλοκόβα” έβαλε και τα δικά μας ονόματα και έτσι γλιτώσαμε μόνο 8 άτομα [...]... Προς το
τέλος του πολέμου μεταφερθήκαμε, χάρη στο γεγονός ότι η Κολόμπα είχε μάθει καλά τη
γερμανική γλώσσα, σε εργοστάσιο πολεμικού υλικού στην Τσεχοσλοβακία όπου μας
απελευθέρωσε ο Κόκκινος Στρατός» (http://thesecretrealtruth.blogspot.com).

Η προσωπική ιστορία ενός ακόμη επιζώντα Θεσσαλονικιού Εβραίου στο

Άουσβιτς II-Μπίρκεναου, του Βενιαμίν Καπόν, περιγράφεται σε μία ανεπίσημη
ιστοσελίδα Ελλήνων της ομογένειας:

«Από εκεί, πάλι κάποιος φίλος μας, μας διέθεσε μια βίλα σ’ ένα ύψωμα, σε μια περιοχή κοντά
στο Νομισματοκοπείο. Αλλά κι από εκεί μας πρόδωσαν και μας έπιασαν κιόλας. Ήρθαν ένα
απόγευμα. Ήταν δύο Εβραίοι προδότες. Αδελφοί Ρεκανάκη ήταν αυτοί οι δύο Εβραίοι, μαζί
μ’ ένα αυτοκίνητο του Ερυθρού Σταυρού κι ένας Γερμανός με το πιστόλι, με πολιτικά.
Ήμασταν πολλοί μέσα κι οι θείοι μου ήταν μεγάλο το σπίτι αυτό. Σε κάποια στιγμή, ένας
ξάδελφός μου κι εγώ πηδάμε από το μπαλκόνι για να φύγουμε. Ο Γερμανός ακούει το
χτύπημα, που πέσαμε από το μπαλκόνι κάτω, μας βάζει το πιστόλι στον κρόταφο και μας
γυρίζει πίσω. Αυτή τη φορά, εγώ δεν είχα κουράγιο  έβλεπα πως είχε λιποθυμήσει η μάνα
μου, ήμουν και μικρός. Αλλά ο ξάδελφός μου, πήρε τη γυναίκα του και το παιδί του, που ήταν
νεογέννητο, πήδηξε κι αυτή τη φορά τη γλίτωσε. Είχαμε ένα νεκροταφείο εκεί κοντά και
σώθηκε. Εμάς, μας έπιασαν όλους και μας ανέκριναν. Έναν μήνα μείναμε στο Χαϊδάρι και
μάζεψαν μετά όλους τους Εβραίους των Αθηνών κι έγινε μια αποστολή. Εκεί, μας έπιασαν
από την Αθήνα φύγαμε. Μας έβαλαν στα τρένα εκατό άνθρωποι μέσα, χωρίς νερό, χωρίς
τίποτα. Όλη η οικογένεια  οι θείοι μου, τα ξαδέλφια μου… Κάναμε οχτώ ημέρες: Αθήνα-
Άουσβιτς Μπίρκεναου. Φύγαμε από εδώ, Γιουγκοσλαβία, Αυστρία, Πολωνία και φτάσαμε.
Φτάνοντας εκεί, γινόταν, κατεβαίνοντας από τα βαγόνια, διαλογή. Ήταν ένας Γερμανός από
εδώ, ένας από εκεί. Γυναίκες χωριστά, άνδρες χωριστά. Νέοι χωριστά, γέροι χωριστά. Τη
μάνα μου την πήραν με τα φορτηγά αυτοκίνητα. Όποιοι οι Γερμανοί θεωρούσαν πως δεν
μπορούσαν να προσφέρουν ανήμποροι, όσοι είχαν παιδιά στο χέρι ήταν για τους φούρνους.
Έχω τη λίστα από τη δική μου αποστολή, πόσοι συνολικά έφτασαν εκείνη την ημέρα, γι’ αυτό
και ξέρω πότε ακριβώς σκοτώθηκε η μάνα μου. Ήταν μόλις 40 χρονών. Με βάζουν εμένα
δεξιά, τον πατέρα μου αριστερά. Ο ξάδελφός μου είχε πλατυποδία. Βλέποντας πως αυτούς
στην αριστερή πτέρυγα τους πήγαιναν με τα φορτηγά, λέει στον πατέρα μου: Θείε, δεν
έρχεσαι εσύ εδώ; Εγώ δεν μπορώ να περπατήσω. Ο πατέρας μου ήρθε σ’ εμένα κι ο ξάδελφός
μου, που η μοίρα τού έπαιξε άσχημο παιχνίδι, πήγε κατευθείαν στον φούρνο. Τη μάνα μου
την πήραν. Εμάς μας πήραν για να δουλέψουμε στο στρατόπεδο. Μας έκαναν πάλι διαλογή
εκεί. Περνάει ο πατέρας μου δεξιά, περνάει ένας ξάδελφος αριστερά, περνάω εγώ και με
βάζουν με τον πατέρα μου, χωρίς να ξέρουν ότι έχουμε συγγένεια. Ο πατέρας μου λέει στον
ξάδελφό μου: δεν έρχεσαι κι εσύ μαζί μας; Κι αυτός είπε, ας αφήσουμε την τύχη καθενός,
όπως έρχεται. Και τον πήραν να δουλέψει στα κρεματόρια. Όσοι δούλευαν στα κρεματόρια
ήταν καταδικασμένοι, καθώς κάθε λίγο τους σκότωναν για να μην δίνουν μαρτυρίες. Εγώ
ήμουν 17 χρονών τότε. Εκεί δεν ήμασταν άνθρωποι πια. Ήμασταν κτήνη»
(http://omogeneia.ana-mpa.gr).
 Ακόμη μία μαρτυρία μίας Ελληνίδας Εβραίας από τα Ιωάννινα κατατίθεται στο
ίδιο ιστολόγιο, στην οποία αποδίδει την πολυπλοκότητα της τραυματικής εμπειρίας
που βίωσε στο στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς II-Μπίρκεναου. Στη συγκεκριμένη
μαρτυρία τίθεται επί τάπητος και ένα άλλο πολύ σημαντικό ζήτημα, η σιωπή, η
απώθηση και η ασυνείδητη άρνηση των Εβραίων επιζώντων τα πρώτα χρόνια μετά
τον πόλεμο, στην προσπάθειά τους να ζήσουν μία "φυσιολογική" ζωή, απωθώντας
προσωρινά την εμπειρία τους και τις ψυχολογικές της συνέπειες. Ωστόσο, τη θέση
της σιωπής παίρνει η "έκρηξη της μαρτυρίας", καθώς η μάρτυρας επιδιώκει να
αναμετρηθεί με την τραυματική της εμπειρία και να καταγραφούν οι αναμνήσείς της
στις μελλοντικές γενιές:

«Ως το 1990 δεν μιλούσα γι’ αυτό. Τότε ήταν που συνταξιοδοτήθηκα κι αποφάσισα να
‘σπάσω’ τη σιωπή που με έπνιγε, να προσπαθήσω να γιατρέψω την πληγή [...]. Τρεις χιλιάδες
Έλληνες ζούσαν στα Ιωάννινα πριν από τον πόλεμο. Χίλιοι κατόρθωσαν να διαφύγουν, ενώ οι
υπόλοιποι 2000 εστάλησαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Απ’ αυτούς 1748 δεν επέστρεψαν
ποτέ [...]. Ως το 1990, δεν μιλούσα ανοιχτά για όσα βίωσα ούτε στα ίδια μου τα παιδιά. Ούτε
αυτά με ρωτούσαν, γιατί δεν ήθελαν να ‘ξύσουν’ την πληγή. Σήμερα, μπορώ να μιλάω γι’
αυτά χωρίς να κλαίω κι αισθάνομαι πως είναι χρέος μου να τα λέω για να γνωρίζουν και οι
επόμενες γενιές» (http://omogeneia.ana-mpa.gr).

Στο ίδιο ιστολόγιο καταγράφεται και η προσωπική μαρτυρία μίας Θεσσαλονικιάς

Εβραίας, της Έρρικας Περαχιά Ζεμούρ, η οποία αν και δεν "βίωσε" προσωπικά το
Ολοκαύτωμα, είναι απόγονος εκτοπισμένων του Άουσβιτς II-Μπίρκεναου. Η
μάρτυρας αφηγείται την ιστορία των δύο γονιών της, όπως οι ίδιοι της περιέγραψαν
τη οριακή τους εμπειρία στο ναζιστικό στρατόπεδο. Παρά τις απάνθρωπες συνθήκες
που βίωσαν παρουσιάζεται και μία θετική ιστορία στην αφήγηση του μάρτυρα, ο
έρωτας των δύο εκτοπισμένων στο Άουσβιτς. Παράλληλα, όμως, παρουσιάζεται και
ένα άλλο «τραύμα της ιστορίας» 33 , οι διαγενεαλογικές ψυχολογικές και
συναισθηματικές επιπτώσεις της γενοκτονίας των Εβραίων στην επόμενη γενιά και
εδώ συγκεκριμένα, στην κόρη των δύο διασωθέντων. Η Έρρικα Περαχιά μέσα από τα
λόγια της αποδεικνύει πώς η τραυματική εμπειρία μεταδόθηκε στη δεύτερη γενιά,
τους απογόνους των διασωθέντων:

«Στο στρατόπεδο, ο πατέρας μου είχε τη μεγάλη τύχη, όντας μάστορας, να δουλέψει στο
εργοστάσιο και να είναι προστατευμένος όσο γινόταν και να μπορεί να κάνει ‘μαύρη αγορά’
και να μπορεί να τρώει καλά. Δηλαδή, ο πατέρας μου, όταν έφυγαν οι Γερμανοί από το
στρατόπεδο, κρύφτηκε με τους φίλους του μέσα στο στρατόπεδο, για να μην κάνουν την
πορεία του θανάτου. Κρύφτηκαν πολύ οργανωμένα, με τους φίλους του. Η μητέρα μου ήταν
στο Μπίρκεναου. Ούτε εκείνη έκανε την πορεία του θανάτου, διότι ήταν άρρωστη με τύφο
με τυφοειδή πυρετό στο νοσοκομείο του στρατοπέδου. Όταν έδωσαν την εντολή να βγουν
όλοι και να παραταχθούν για να φύγουν, να εκκενώσουν το στρατόπεδο, η μητέρα μου βγήκε
στη γραμμή, αλλά λιποθύμησε και οι Γερμανοί φρουροί την πήραν για πεθαμένη και την
έσπρωξαν με το πόδι στην άκρη κι έφυγαν χωρίς εκείνη. Γι’ αυτό το λόγο ούτε η μητέρα μου
έκανε την πορεία του θανάτου [...]. Φαίνεται, ωστόσο, ότι αυτή η συνάντηση ήταν και η

33
Τον όρο «τραύμα της ιστορίας» χρησιμοποιεί η κλινική ψυχολόγος Αριέλλα Άσερ,
για να περιγράψει τα ψυχικά τραύματα που δημιουργούνται από τη συνάντηση της
Ιστορίας στις πιο ωμές και βάρβαρες στιγμές της με την πολυπλοκότητα μίας
προσωπικής ιστορίας, μίας βιογραφίας. Η Άσερ εννοεί, λοιπόν, ένα τραύμα δυνάμει
ιστορικό, που μπορεί/ οφείλει να ιστορικοποιηθεί, να βρει θέση στην ιστορία,
διαδικασία αντίστοιχη με εκείνη της ψυχικοποίησης, της ένταξης του τραύματος στον
ψυχισμό (Άσερ, 2007: 123).
 μοιραία, γιατί οι γονείς μου εκεί συναντήθηκαν, εκεί ερωτεύτηκαν. Έφυγαν μαζί γιατί τους
έστειλαν οι Ρώσοι στο Τσέρνοβιτς, σ’ ένα στρατιωτικό στρατόπεδο, καθώς δεν είχαν τα μέσα
οι Ρώσοι να στείλουν όλους αυτούς που βρήκαν στις πατρίδες τους. Έμειναν έξι μήνες εκεί
και ούτε ο ένας ούτε η άλλη ήξεραν τι θα βρουν και αν θα βρουν κάποιον από τις οικογένειές
τους στη Θεσσαλονίκη [...]. Εγώ γεννήθηκα το 1951 και η εντύπωση που είχα μέχρι τα 40 μου
χρόνια περίπου ήταν ότι μεγάλωσα με τις ιστορίες του στρατοπέδου αντί για παραμύθια.
Επειδή κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι πρέπει να το πω στους γονείς μου, το είπα και ήταν πάρα
πολύ μεγάλη η έκπληξή τους, γιατί με διαβεβαίωσαν ότι ποτέ δεν μου μίλησαν απευθείας για
τα στρατόπεδα ότι ναι, μου έλεγαν παραμύθια και το γεγονός ότι εγώ έμεινα μ’ αυτή την
εντύπωση ήταν ότι προφανώς αυτά που άκουγα μικρό παιδί από τους μεγάλους που μιλούσαν
μεταξύ τους ήταν τόσο τραυματικά για μένα, που μου άφησαν αυτή την εντύπωση. Επειδή
ακριβώς ήταν τραυματικά για μένα, θυμάμαι ότι, όταν μεγάλωσα αρκετά ώστε να μπορώ να
κάνω όσο το δυνατόν αυτό που θέλω, δηλαδή γύρω στα οχτώ μου χρόνια, δήλωσα ότι εγώ δεν
θέλω να ξανακούσω ιστορίες για το στρατόπεδο και κάθε φορά που ανοιγόταν κάποια τέτοια
κουβέντα ο πατέρας μου άνοιγε συνήθως τέτοια συζήτηση εγώ έφευγα. Έφευγα από το
δωμάτιο, έφευγα από εκεί δίπλα τους. Αυτό έδωσε στους γονείς μου την εντύπωση ότι εγώ
μεγάλωσα, έγινα 40 χρονών και δεν είχα ιδέα για τα στρατόπεδα, επειδή δεν ήθελα ν’ ακούσω
οτιδήποτε» (http://omogeneia.ana-mpa.gr).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο περιγράφεται μία εντελώς διαφορετική εμπειρία ενός

Θεσσαλονικιού Εβραίου, του Σαλάμο Αρούχ, εκτοπισμένου στο Άουσβιτς II-
Μπίρκεναου· η συμμετοχή του σε αγώνες πυγμαχίας μεταξύ κρατουμένων, που
διοργάνωναν οι ναζί δύο φορές την εβδομάδα για την προσωπική τους "ψυχαγωγία".
Ο Σαλάμο Αρούχ ήταν Έλληνας πρωταθλητής μέσων βαρών και βαλκανιονίκης μέχρι
που ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στο Άουσβιτς έδωσε πολλούς αγώνες, όπως
περιγράφει ο ίδιος,. Ο μάρτυρας περιγράφει πώς ο νικητής της πυγμαχίας κέρδιζε το
δικαίωμα στη ζωή μέχρι τον επόμενο αγώνα ενώ ο ηττημένος δολοφονούταν σε
κρεματόριο μαζί με ένα καρβέλι ψωμί, ένα επιπλέον πιάτο σούπας καθημερινά και
μία ημέρα ξεκούρασης από την καταναγκαστική εργασία προκειμένου να
προπονηθεί:

«Όταν φθάσαμε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, ένας Γερμανός αξιωματικός που μας
υποδέχτηκε ρώτησε ποιοι από εμάς ξέρουν να πυγμαχούν. Εγώ ήμουν τόσο κουρασμένος από
το ταξίδι και εξαντλημένος από την πείνα που δίστασα να εμφανιστώ. Όμως φίλοι από τη
Θεσσαλονίκη που γνώριζαν τις επιδόσεις μου με έσπρωξαν μπροστά στη γραμμή [...]. Κάθε
φορά που ανέβαινα στο ρινγκ, ήξερα πως πάλευα για τη ζωή μου και πως αν ήθελα να βγω
ζωντανός από το κολαστήριο, θα έπρεπε να κερδίσω. Ακόμη και όταν γνώριζα πως ο
αντίπαλος μου θα ήταν στη συνέχεια νεκρός. Όμως πολύ εύκολα θα μπορούσα να βρεθώ εγώ
στη θέση του» (http://hellas1940.blogspot.gr).

Τέλος, σε κάποια ιστοσελίδα ο Εβραίος επιζών Λεόν Περαχιά περιγράφει

χαρακτηριστικά τα βιώματά του την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής:

«Όταν ήρθαν πλέον οι γερμανοί εδώ πέρα, κάθε βράδυ πηγαίναμε στο υπόγειο ενός από την
παρέα. Είχε ραδιόφωνο, γιατί είχαμε παραδώσει όλα τα ραδιόφωνα. Είχε ραδιόφωνο και
ακούγαμε Λονδίνο. Και ένα βράδυ, εκεί που ακούγαμε, στα γαλλικά εννοείται, έφυγε «λε
ντερνιέ κουνγουά φενέμπρ ε παρτί ντε Μπριξέλ», «κονγουά φενέμπρ», σπάγαμε το κεφάλι τί
ήθελε να πει «κονγουά φενέμπρ». Γιατί «κονγουά φενέμπρ». Μετά μάθαμε ότι τους εβραίους
τους στέλνανε στα κρεματόρια. Τέτοιες δικαιολογίες είχανε, γιατί το λέγανε «κονγουά
φενέμπρ [...] Υπήρχε. Υπήρχε αντισημιτισμός, υπήρχε [αναφέρεται στους Έλληνες πολίτες].
Όταν μεγάλωσα πλέον κατάλαβα ότι δεν ήταν ρατσισμός. Αντισημιτισμός υπήρχε εδώ,
οικονομικός αντισημιτισμός, ότι οι χριστιανοί ή οι έλληνες που είχαν τα πάντα στην Τουρκία,
στη Μικρά Ασία, ήταν μπέηδες, όπως ήταν οι εβραίοι εδώ πέρα ήταν αυτοί εκεί πέρα [...].
Εδώ αυτοί είχαν τα πάντα στο χέρι. Τα πάντα. Έμποροι, λιμάνι. Αν καθόσουν στην
Αριστοτέλους, άκουγες τα ισπανικά που μιλούσαν οι χαμάληδες στο τελωνείο μέσα. Τέτοιο
δηλαδή. Ήταν όλοι, όλα τα μέσα, σε όλα τα εργαστήρια, στα εργοστάσια, υπήρχαν εβραίοι.
Ήταν με τα μαγαζιά, πέρα για πέρα όλο εβραίικα μαγαζιά ήταν και αυτό είναι που σου είπα,
 επαναλαμβάνω ότι ήταν οικονομικός. Γιατί, όταν ήρθαν αυτοί οι κακόμοιροι από τη Μικρά
Ασία, ήταν όλα πιασμένα και άρχισε ο αντισημιτισμός [...]. Εβραίο, τσιφούτη. Αυτά ήταν τα
γλυκά λόγια πού λέγανε. Αλλά όταν σε γνώριζαν καλά πρόσεχε, χριστιανοί, έλληνες ήταν κι
αυτοί που ζούσαν επί τουρκοκρατίας εδώ, μην πεις για τον εβραίο τίποτα. Σε σκότωναν. Γιατί
είχαν καταλάβει τι είναι ο εβραίος, ότι πονάει, γιατί κι αυτός πόνεσε και πονάει για τον
συνάνθρωπο και για αυτό ήταν πολύ δεμένοι [...]. Όχι, το 1942 ήδη αρχίσαμε να
κουμπωνόμαστε [...]. Οι εβραίοι όχι στα σινεμά, οι εβραίοι όχι εδώ, οι εβραίοι όχι εκεί. Μας
κλείσανε σε γκέτο που λέγαμε, τους μαχαλάδες τους κάναμε γκέτο [...]. Κόρετς, πανάθεμα τα
κόκαλά του. Αυτός συνεργαζόταν με τους γερμανούς. Κι αυτός ο κερατάς, αν δεν πήγαν
παιδιά στο βουνό, λόγω του ότι είμαστε πολύ συνδεδεμένες οι οικογένειες των εβραίων, μας
πήγαινε από συναγωγή σε συναγωγή και από μιράς σε μιράς, να πει στη νεολαία να μην
φύγουμε στο βουνό, παρά να πάμε με τους γονείς μας στην Πολωνία, να δουλεύουμε εμείς για
να φάνε οι γονείς μας. Πες μου ποίο παιδί θα αγνοήσει αυτό το πράγμα, που ξέραμε τι θυσίες
κάνανε οι γονείς για μας; Ποιος θα παρατούσε την μητέρα του και τον πατέρα του; Εμείς
ήμασταν δύο αδέλφια. Ο αδελφός μου, που ήταν μεγαλύτερος κατά πέντε χρόνια, έφυγε στη
Μέση Ανατολή [...]. Μάλλον ο ραβίνος, το είπα προηγουμένως, ο ραβίνος έβγαζε λόγο ότι θα
πάμε όλοι εκεί, θα πάμε για δουλειά κι εσείς οι νέοι θα δουλεύετε για να ταΐσετε τους γονείς
σας. Για δουλειά θα πάμε. Πρόσεξε. Ο περισσότερος κόσμος τι ήξερε ο κακόμοιρος. Τι
δουλειά εδώ; Τι δουλειά εκεί. Το ίδιο είναι. Αλλά δεν ξέραμε τι μας περιμένει. Έτσι μας
γελάσανε. Ειδεμή, εγώ ένα πράγμα λέω. Αυτός ο κερατάς ο Κόρετς, ο ραβίνος που να μην
έσωνε, να μην μιλούσε τίποτα, γιατί το 60% από τη νεολαία θα πήγαινε στο βουνό. Γιατί η
μονταλιτέ του εβραίου της Θεσσαλονίκης είχε αλλάξει, λόγω της τριβής με τους χριστιανούς,
είχε αλλάξει, ενώ οι πατεράδες μας, η νεολαία όμως όχι και για αυτό επιμένω και λέω ότι το
60% τουλάχιστον της νιότης θα πήγαινε στο βουνό. Αλλά με αυτά τα λόγια του κερατά του
Κόρετς, μας έστειλε στο κρεματόριο [...].Σε κάθε μαχαλά ερχόταν η πολιτοφυλακή, έρχονταν
και οι γερμανοί και με τα πόδια να πάμε στου Βαρόνου Χιρς. Εκεί ήταν το γκέτο της
εξοντώσεως, όπως το ονόμασα εγώ, γιατί από εκεί πηγαίναμε στα βαγόνια [...]. Στο βαγόνι το
δικό μου ήταν 92 άτομα. Όρθιοι, δεν είχαμε χώρο ούτε να κουνηθούμε. Για κατούρημα με
συγχωρείς, έπρεπε να σπρώξουμε ο ένας τον άλλον για να κάνουμε σε ένα βαρέλι που είχε
εκεί, για να πάμε να κατουρήσουμε. Κατάλαβες; Φρίκη! Φρίκη! Και μάλιστα πολλοί γέροι
πεθάνανε στη διαδρομή αυτή. Και τους είχαν σε ένα βαγόνι ανοικτό, τελευταίο και είχαν δεν
ξέρω τι φάρμακα από πάνω για να μην βρωμίσουν, γιατί αυτοί έπρεπε να παραδώσουν τόσα
κομμάτια, δεν ήμασταν άνθρωποι, ήμασταν κομμάτια. Τόσα κομμάτια. Κι αυτό
επιβεβαιώθηκε και στο στρατόπεδο. Κομμάτια, δεν ήμασταν άνθρωπο [...].Τίποτα. Είμαστε
χαμένοι εκείνη τη στιγμή. Δεν λειτουργούσε το μυαλό. Βρεθήκαμε απότομα. Και όπως
ήμασταν συγχυσμένοι που καίγανε τους γονείς μας, ποιος έδινε σημασία σε αυτά εδώ πέρα;
Δεν ήταν τίποτα [αναφέρεται στο τατουάζ με τον αριθμό]» (http://rwf-archive.gr/).

4.2 Σύγχρονη ιστορική συνείδηση και αναγνώριση ευθυνών για την εξόντωση
των Ελλήνων Εβραίων

Στις περισσότερες ιστοσελίδες είναι διατυπωμένες άμεσες ή έμμεσες αναφορές

για τον ελληνικό δωσιλογισμό που συνέβαλε στην υλοποίηση των εκτοπίσεων και ως
επακόλουθο, στην εξόντωση του μεγαλύτερου τμήματος των Εβραίων της Ελλάδας.
Στο λόγο, δηλαδή, των χρηστών δίνεται έμφαση στην ευθύνη του ελληνικού κράτους
για την πραγματοποίηση του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων. Ταυτόχρονα,
κάποιες άλλες ιστοσελίδες, ιστολόγια και φόρουμ δεν περιορίζονται μόνο στην
προσέγγιση της στάσης της τότε ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας απέναντι στο
Ολοκαύτωμα, αλλά τονίζουν τη σημερινή απώθηση του τραυματικού παρελθόντος
της Ελλάδας σχετικά με την ευθύνη και την ενοχή της για το Ολοκαύτωμα των
Ελλήνων Εβραίων. Στο ελληνικό διαδίκτυο εμφανίζονται, λοιπόν, ποικίλα άρθρα και
συζητήσεις χρηστών που πραγματεύονται τόσο το ζήτημα της απόδοσης ευθυνών για
την ανοχή ή την πρόθυμη συνέργια των Ελλήνων χριστιανών και σε ορισμένες
περιπτώσεις και δωσίλογων Εβραίων στο Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, όσο
και αυτό της αποσιώπησης των συγκεκριμένων ιστορικών γεγονότων από πλευράς
της σημερινής ελληνικής πολιτείας. Με αυτή την προσέγγιση, οι χρήστες προβάλλουν
μία τραυματική όψη της ελληνικής ιστορίας δίνοντας μία αίσθηση συλλογικής
ενοχής, έχοντας ως στόχο την αναγνώριση πολιτικών, ηθικών και προσωπικών
ευθυνών από πλευράς ελληνικού κράτους και κοινωνίας και απαιτώντας την ένταξη
του επίμαχου αυτού γεγονότος στο εθνικό αφήγημα με όρους αυτοκριτικής
προσέγγισης. Το διαδίκτυο με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί ως μηχανή για την
επεξεργασία του συλλογικού τραύματος. Ωστόσο, εμφανίζονται και ορισμένες
ιστοσελίδες που αναδεικνύουν τη σημαντική βοήθεια που πρόσφεραν ορισμένοι
Έλληνες χριστιανοί, όπως και οι αντιστασιακές οργανώσεις, για τη διάσωση αρκετών
Ελλήνων Εβραίων. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι συγκεκριμένες
απόψεις που εκφράστηκαν από αυτούς τους χρήστες βρίσκονται σε πλήρη
αντιπαράθεση με τις απόψεις των προηγούμενων χρηστών, οι οποίοι πρέσβευαν το
δωσιλογισμό ορισμένων Ελλήνων χριστιανών και Ελλήνων Εβραίων που οδήγησε
στο Ολοκαύτωμα. Πιο αναλυτικά, οι σελίδες, που έχουν ως αντικείμενο εξέτασης τη
βοήθεια από μεριάς των Ελλήνων χριστιανών προς τους Εβραίους, υπογραμμίζουν τις
αρμονικές σχέσεις μεταξύ των δύο ομάδων, την αλληλεγγύη που υπέδειξαν και την
προσπάθεια που κατέβαλαν πολλοί Έλληνες χριστιανοί με προσωπικό τους κίνδυνο,
αλλά και τα αντιστασιακά κινήματα της Ελλάδας να κρύψουν ή να φυγαδεύσουν
Εβραίους συμπατριώτές τους. Απουσιάζει, όμως, σε αυτές η αναφορά στην
εντυπωσιακή αδιαφορία που υπέδειξε το μεγαλύτερο μέρος του χριστιανικού
πληθυσμού, κυρίως της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων, για τα τοπικά ταπεινωτικά
μέτρα εναντίον των Εβραίων, την απομόνωσή τους σε γκέτο, τις εκτοπίσείς τους στα
στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης και την τελική εξόντωσή τους. Επίσης,
στις συγκεκριμένες ιστοσελίδες δεν γίνεται λόγος για τα κρούσματα κλοπών ή
καταλήστευσης των εβραϊκών περιουσιών από Έλληνες χριστιανούς, όπως και για
την απόσπαση μεγάλων χρηματικών ποσών των Ελλήνων Εβραίων με πρόσχημα τη
διάσωσή τους ή με την απειλή της κατάδοσής τους στους Γερμανούς· ένα ιστορικό
δεδομένο στο οποίο δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα οι ιστοσελίδες που πραγματεύονται το
ζήτημα του δωσιλογισμού της ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας.

4.2.1 Ανοχή, συνεργία και ελληνικός δωσιλογισμός

Αρκετές ιστοσελίδες προσεγγίζουν το τραυματικό ζήτημα της ελληνικής

συμμετοχής στην υλοποίηση του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων. Σε αυτές
δίνεται βαρύτητα πρώτον στην ανοχή και τη γενικότερη κοινωνική παθητικότητα
ενός μεγάλου μέρους της τότε ελληνικής κοινωνίας όσον αφορά το Ολοκαύτωμα και
τα γεγονότα που σχετίζονταν με αυτό, δεύτερον στο γεγονός ότι δεν υπήρξε σε
πολλές μεγαλουπόλεις κινητοποίηση από πλευράς ελληνικής πολιτείας για τη
ματαίωση της εκτόπισης των Εβραίων και τρίτον, στην αρπαγή των εβραϊκών
περιουσιών τόσο από το ελληνικό κράτος, όσο και από Έλληνες δωσίλογους των
Γερμανών. Από την άλλη, κάποιες άλλες ιστοσελίδες πραγματεύονται τη σημερινή
αποσιώπηση της ελληνικής πολιτείας για τα ιστορικά αυτά γεγονότα. Η αμνήστευση
της Ελλάδας για την στάση και τις ενέργειες των Ελλήνων χριστιανών κατά την
υλοποίηση του Ολοκαυτώματος τονίζεται από ένα σημαντικό ποσοστό των
ελληνικών ιστότοπων που αναφέρονται στο ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος.
Αυτή η ομάδα των ιστοσελίδων προβάλλει, λοιπόν, την επιτακτική ανάγκη της ορθής
ιστορικής προσέγγισης των επίμαχων γεγονότων, ώστε να γίνει πραγματικότητα η
εθνική αυτογνωσία· η αναγνώριση, δηλαδή, του ιστορικού ρόλου της χώρας μας ως
συνυπεύθυνη για την πραγματοποίηση του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων.
Η αναψηλάφηση των γεγονότων αυτών σε επίπεδο δημοσίου λόγου μέσω των
συγκεκριμένων ιστοσελίδων σηματοδοτεί τον καταλογισμό ευθυνών για την
παλιότερη πολιτική που άσκησε το ελληνικό κράτος σχετικά με το Ολοκαύτωμα των
Ελλήνων Εβραίων, αλλά και τη σημερινή πολιτική που εφαρμόζει στην προσέγγιση
των γεγονότων αυτών. Ο προβληματισμός που εκφράζουν φανερά οι χρήστες του
διαδικτύου και οι κριτικές αναφορές τους δηλώνουν με λίγα λόγια μία έντονη
προσπάθεια ιστορικής αυτογνωσίας μίας μερίδας του ελληνικού λαού.

Σε ένα ιστολόγιο αναδιατυπώνονται οι διαπιστώσεις του ιστορικού Χάγκεν

Φλάισερ όσον αφορά την στάση που επέδειξαν μεγάλα τμήματα της ελληνικής
κοινωνίας απέναντι στην εκτόπιση και την εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων, αλλά
και αυτή της μετέπειτα ελληνικής πολιτείας:

«Ωστόσο ειδικά στη Σαλονίκη εκείνοι που αντιμετώπιζαν την τύχη των Εβραίων με
αδιαφορία ή ακόμη και με ικανοποίηση ήταν περισσότεροι από οπουδήποτε αλλού. Από την
άλλη, αντισημίτες του μεσοπολέμου αποκαλύπτονταν επανειλημμένως ως σωτήρες Εβραίων,
και ο τύπος των δωσίλογων απειλούσε με βαριές ποινές όλους όσοι λόγω “κακώς
εννοούμενης φιλανθρωπίας” ή “έλλειψης πατριωτισμού” παρείχαν βοήθεια στον “προαιώνιο
εχθρό Εβραίο”. Η στάση της χριστιανικής πλειοψηφίας του πληθυσμού απέναντι στους
έλληνες Εβραίους –στον πόλεμο αλλά και μετά δέχτηκε συχνά σκληρή κριτική. Ενδεικτικά
αναφέρουμε την υπερβολική ετυμηγορία της Χάνα Άρεντ (1964) ότι [ο χριστιανικός
πληθυσμός] “στην καλύτερη περίπτωση συμπεριφέρθηκε αδιάφορα”. Η αναφερόμενη ως
αποδεικτικό στοιχείο για τη θέση της “πρόωρη” απελευθέρωση του Μέρτεν επήλθε στην
πραγματικότητα μετά από μόλις δυόμισι χρόνια φυλάκισης (είχε καταδικαστεί σε 25) ως
απέλαση – έπειτα από μαζικές γερμανικές πιέσεις καθώς και υπό τον όρο ότι η συμμετοχή του
στην εκτόπιση θα αποτελούσε αντικείμενο γερμανικής δίκης. Όμως στην Ομοσπονδιακή
Δημοκρατία της Γερμανίας ούτε ο Μέρτεν ούτε οποιοσδήποτε άλλος Γερμανός
καταδικάστηκε για εγκληματικές πράξεις που διέπραξε στην Ελλάδα. Αντιθέτως, οι έλληνες
δωσίλογοι όπως ο περιβόητος Παπαναούμ-, οι οποίοι επιδόθηκαν με μέγιστο ζήλο στο
διωγμό των Εβραίων, απήλαυσαν ειρηνικά τα γεράματά τους στο γερμανικό άσυλο και με τη
γερμανική υπηκοότητα» (http://emfilios.blogspot.gr).

Ένα άλλο ιστολόγιο αναφέρεται στο βιβλίο του ιστορικού Στράτου Δορδανά
«Έλληνες εναντίον Ελλήνων», ο οποίος μελετά την περίπτωση του δωσίλογου
Λάσκαρη Παπαναούμ, ο οποίος κινήθηκε φανερά εναντίον των Ελλήνων Εβραίων. Ο
χρήστης έχοντας ως πηγή το προαναφερθέν βιβλίο γράφει τα εξής:

«Ο Παπαναούμ χρησιμοποίησε τη θέση του [διορισμένος στο Γραφείο Αλλοδαπών της

Αστυνομίας] και την ισχύ του για να πλουτίσει, καθώς παράλληλα ασκούσε και το ευγενές
επάγγελμα του μεγαλο-μαυραγορίτη. Αλλά το πεδίο στο οποίο διακρίθηκε ήταν άλλο: υπήρξε
ο πρώτος (και ίσως ο μόνος) Έλληνας που έθεσε δημόσια, με αρθρογραφία, το «Εβραϊκό
ζήτημα» – και μάλιστα κατηγορούσε τις Γερμανικές αρχές κατοχής για την ανοχή τους
απέναντι στους Εβραίους της πόλης! Οι Γερμανοί αξιωματούχοι πικαρίστηκαν, αλλά το
κατάπιαν. Άλλωστε, πολλοί από αυτούς έπαιρναν γενναίες μίζες από τα κέρδη του
Παπαναούμ στη μαύρη αγορά. Βέβαια, οι Γερμανοί δεν περίμεναν τον Παπαναούμ να τους
καθοδηγήσει στο θέμα των Εβραίων – στις αρχές του 1943 άρχισαν τα πρώτα περιοριστικά
και καταπιεστικά μέτρα, τα οποία ολοκληρώθηκαν με τη μεταφορά ολόκληρης της Εβραϊκής
κοινότητας της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα του θανάτου. Και τότε ήρθε η ώρα για τον
σκοτεινό Παπαναούμ να πλουτίσει πραγματικά: έπεσε σαν το κοράκι πάνω στις
εγκαταλειμμένες περιουσίες των Εβραίων και ιδιοποιήθηκε τις σημαντικότερες εβραϊκές
επιχειρήσεις, από τις οποίες αποκόμισε εκατοντάδες χιλιάδες λίρες (μόνο από τη λεηλασία
του καταστήματος υαλικών Μπενρουμπή, η λεία υπολογίστηκε σε περισσότερες από 150.000
λίρες). Το ίδιο συνέβη με όλα τα σημαντικά στελέχη του δωσιλογικού εσμού της
Θεσσαλονίκης, τα οποία μοιράστηκαν μεταξύ τους τις επιχειρήσεις και τα σημαντικότερα
καταστήματα, ενώ τα «μικρά πιράνχας» μοιράστηκαν τα ευτελέστερα μερίδια, από τις 2000
περίπου εβραϊκές επιχειρήσεις και καταστήματα. Η εκμετάλλευση των καταδιωκόμενων
 Εβραίων πήρε και μιαν άλλη μορφή: οι πράκτορες του Παπαναούμ τους έπιαναν, αυτοί έδιναν
μεγάλα ποσά για να εξαγοράσουν την ελευθερία τους και στη συνέχεια παραδίνονταν στους
Γερμανούς. Κοντά στον Λάσκαρη, έγινε πάμπλουτος από τη λεηλασία των εβραϊκών
περιουσιών και ο αδερφός του Ηφαιστίωνας Παπαναούμ. Αυτός έμεινε στην Ελλάδα μετά την
αποχώρηση των Γερμανών και μάλλον δεν τον ενόχλησε κανείς»
(http://panosz.wordpress.com).
Ένας ακόμη χρήστης κατακρίνει σε ένα άλλο ιστολόγιο την ελληνική συνέργια
στην πραγματοποίηση του Ολοκαυτώματος:

«Όταν η Θεσσαλονίκη έπεσε στους Γερμανούς ξεκίνησε ο εφιάλτης για τους Έλληνες
Εβραίους. Στις 11 Ιουλίου του 1942, οι Γερμανοί τους συγκέντρωσαν όλους στην πλατεία
Ελευθερίας και ξεκίνησαν την καταγραφή. Εκείνη την ημέρα πολλοί εκτελέστηκαν εν ψυχρώ
και άλλοι υπήρξαν θύματα βασανισμού ή εξευτελισμού τόσο από Γερμανούς όσο και
από...Έλληνες συνεργάτες τους» (http://www.onalert.gr).

Σε κάποιο άλλο ιστότοπο συζητήσεων ένας χρήστης αναδιατυπώνει τα ευρήματα

της μελέτης του ιστορικού Mark Mazower από το βιβλίο του "Θεσσαλονίκη Πόλη
των φαντασμάτων. Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι 1430-1950":

«Ο Μαζάουερ γράφει στο βιβλίο του για τη Θεσσαλονίκη ότι κατά τη διάρκεια της κατοχής
δεν υπήρξε καμία αντίδραση στον διωγμό των Εβραίων της πόλης από επαγγελματικούς
φορείς, οργανώσεις, καθηγητές, φοιτητές ή εκκλησιαστικούς φορείς»
(http://www.phorum.gr).

Σε ένα ιστολόγιο αναφέρεται η περίπτωση των δωσίλογων της Θεσσαλονίκης· και

αυτός ο χρήστης βασίζεται ιστορικά στο βιβλίο του Mark Mazower" και του
Μπερνάντ Πιερρόν Εβραίοι και Χριστιανοί στην Νεώτερη Ελλάδα:

«Η γενοκτονία των ελληνοεβραίων της Θεσσαλονίκης κατά τον Mark Mazaower δεν
εξελίχθηκε μόνο με εντολές από το Βερολίνο αλλά και με την επισώρευση τοπικών
πρωτοβουλιών, που τις έλαβαν αρχές όπως ο γερμανικός στρατός, οι ιδιώτες εργολάβοι και οι
πολιτικά επιτήδειοι αξιωματούχοι. Ο Ηλίας Πετρόπουλος χωρίς περιστροφές υποδεικνύει
τους ενόχους για την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου: Είναι ο όχλος, ο δήμος και η
Μητρόπολη. Με τη βοήθεια και ανοχή τους συντελέστηκε το μεγαλύτερο πογκρόμ στην
Ευρώπη. Μόλις το 3,5% (λιγότεροι από 2.000) επιβίωσε από την ισπανόφωνη σεφαραδίτικη
κοινότητα των 50.000 ατόμων που πρωτοεγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1492, μετά
τους διωγμούς του βασιλικού ζεύγους της Ισπανίας Φερδινάρδου και Ισαβέλλας. Βέβαια και ο
απόστολος Παύλος στην εβραϊκή συναγωγή της πόλης δίδαξε πιστοποιώντας την πανάρχαια
παρουσία των εβραίων στην Θεσσαλονίκη. Ιδιαίτερα ο μητροπολίτης της Θεσσαλονίκης από
το 1910 Γεννάδιος, αδιαφόρησε επιδεικτικά σε πλήρη αντίθεση με τον αρχιεπίσκοπο
Δαμασκηνό που κινήθηκε δυναμικά για τη διάσωση των Εβραίων της Αθήνας.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το δάπεδο της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου είναι
στρωμένο με τις μαρμάρινες ταφόπλακες που ξηλώθηκαν από το εβραϊκό νεκροταφείο
(Μπερνάντ Πιερρόν "Εβραίοι και Χριστιανοί στην Νεώτερη Ελλάδα")»
(http://vasikosmetoxos.blogspot.gr).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο παρουσιάζονται συγκεκριμένα άτομα της τοπικής ηγεσίας

της Κέρκυρας, τα οποία κατηγορούνται ευθέως από το χρήστη για την υλοποίηση του
Ολοκαυτώματος των Κερκυραίων Εβραίων. Μάλιστα, δεν αναδεικνύονται μόνο τα
επίμαχα αυτά ιστορικά γεγονότα, αλλά ο χρήστης δηλώνει και την απώθηση τους από
μεριάς της σημερινής Κερκυραϊκής κοινωνίας. Ο συγκεκριμένος χρήστης
χρησιμοποιεί ως πηγή το βιβλίο του Μητροπολίτη Μεθόδιου Κοντοστάνου "Αρχείον
Κατοχής", του Κώστα Δαφνή "Χρόνια πολέμου και Κατοχής" και "Οι Ισραηλίτες της
Κέρκυρας, χρονικό εφτά αιώνων", και του Βασίλη Ανθή "Ένα ταξίδι μα ζωή":
 «Αυτά που κάποιοι Κερκυραίοι δεν θυμούνται ή δεν θέλουν να θυμούνται. [επικεφαλίδα του
άρθρου]. Δοσίλογοι που δεν δικάστηκαν ήταν και η ονομαζόμενη από το Χρύσανθο Σαρλή
"ηγεσία του Κερκυραϊκού λαού". Τους Κόλλα και Κομιανό τους διόρισαν οι Ιταλοί όπως
μαρτυρούν οι "πληροφοριοδότες" Μεθόδιος Κοντοστάνος στο βιβλίο του "Αρχείον Κατοχής"
σελ 283, 290, 291, 294 και Κώστας Δαφνής στο βιβλίο του "Χρόνια πολέμου και Κατοχής"
σελ. 243, 244, 255 και τους αναγνώρισαν οι Γερμανοί οι οποίοι τους χρησιμοποίησαν για τις
ανάγκες τους μέχρι το τέλος του πολέμου, όπως γράφει και ο "πληροφοριοδότης" Μεθόδιος
στη σελ. 448 κ.α. Ο αστυνομικός διευθυντής Δεδόπουλος και ο διοικητής χωροφυλακής
Τσιριλάκης υπηρετούσαν, υπό τις διαταγές της γερμανόδουλης κυβέρνησης της Αθήνας, στη
γερμανοκρατούμενη Ελλάδα και μετατέθηκαν στην Κέρκυρα αμέσως μετά την απόβαση των
Γερμανών (βλέπε τις ίδιες πηγές). Η κρίση και καταδίκη της συμπεριφοράς και των πράξεών
τους δεν είναι συκοφαντία αλλά επιταγή της Ιστορίας, της διαδικασίας δηλαδή που
επεξεργάζεται την πείρα των λαών για να φωτίσει την μελλοντική τους πορεία. Οι
προκηρύξεις που χαιρετίζουν τη σύλληψη των Εβραίων, με τις υπογραφές Κομιανός, Κόλλας,
Δεδόπουλος, δεν τυπώθηκαν στη Λάρισα εν αγνοία τους, όπως ισχυρίζονται οι κατήγοροι.
Τυπώθηκαν στην Κέρκυρα, στα τυπογραφεία της ελληνόφωνης "Γκαζέτα Ιόνικα" των Ιταλών,
στα οποία οι Γερμανοί τύπωναν και την "Κερκυραϊκή Φωνή" τους, όπως μαρτυρά και ο
"πληροφοριοδότης" Κώστας Δαφνής που γράφει (σελ. 285) σχετικά με την ελληνόφωνη
φυλλάδα των Γερμανών ότι "για τη στοιχειοθέτηση και την εκτύπωσή της εχρησιμοποιείτο το
ιταλικό τυπογραφείο "Σαν Μάρκο" το οποίον εξυπηρέτησε τις τυπογραφικές ανάγκες των
Γερμανών σ’ όλο το διάστημα της κατοχής των"» (https://athens.indymedia.org).

Ο ίδιος χρήστης αναφέρεται και στο ζήτημα της λεηλασίας των εβραϊκών
περιουσιών από Έλληνες χριστιανούς:

«Ο Μητροπολίτης Μεθόδιος στο βιβλίο του (σελ. 442) καταχωρεί μία επιστολή του προς το
Νομάρχη Κομιανό με την οποία παραπονείται σ’ αυτόν γιατί δεν έδωσε κάποια βοήθεια στους
παπάδες και σημειώνει ότι μετά την κατάσχεση των εμπορικών καταστημάτων και των
αποθηκών των Εβραίων παρουσιάζεται "νέα περίπτωσις προς εξοικονόμισιν των αναγκών
των Ιερέων, εφ’ όσον μάλιστα ως πληροφορούμεθα υπάρχει αφθονία υφασμάτων
καταλλήλων προς εξωτερικήν ενδυμασίαν αυτών, τα οποία, ως πληροφορούμεθα, κατήντησαν
να πωλούνται εις τας οδούς, αγνοούμεν πώς". Προσθέτει ότι, πάλι κατά τις πληροφορίες τους,
"υπάρχει και αφθονία υφασμάτων καταλλήλων προς κατασκευήν Ιερατικών στολών
τελετουργίας" και παρακαλεί το νομάρχη-διαχειριστή της λείας να του δώσει υφάσματα για
ράσα και Ιερά άμφια. Η δεύτερη μαρτυρία είναι του Κώστα Δαφνή, στο βιβλίο του "οι
Ισραηλίτες της Κέρκυρας, χρονικό εφτά αιώνων", στη σελ. 37, όπου μιλώντας ξανά για τον
"μαινόμενο όχλο" που λεηλατούσε, σημειώνει: "το δε λυπηρό σε όλη αυτή την ιστορία είναι
ότι στη διαρπαγή συνέργησαν και όργανα της τάξεως". Δύο μαρτυρίες που, εκτός των άλλων,
δείχνουν και την αξιοπιστία του συγγραφέα που οι κατήγοροι αντιγράφουν και επικαλούνται»
(https://athens.indymedia.org).

Ωστόσο, σε πολλές ιστοσελίδες κατηγορούν ως δωσίλογους και Έλληνες

Εβραίους, όπως τον ραβίνο της Θεσσαλονίκης Κόρετς που φαίνεται να φέρει μεγάλη
ευθύνη για τη δολοφονία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Σε ένα ιστολόγιο ένας
χρήστης αναφέρεται στη συνέντευξη της Εβραίας ιστορικού Οντέτ Βαρών-Βασάρ
στο κρατικό κανάλι της ΕΤ-3, η οποία προσάπτει σε επιφανείς Έλληνες Εβραίους την
κατηγορία του δωσιλογισμού:

«Απόσπασμα από την χθεσινή (Σάββατο 10 Απριλίου 2010) εκπομπή «Άξιον Εστί» του
Βασίλη Βασιλικού στην ΕΤ-3: Η Εβραία πανεπιστημιακός Οντέτ Βαρόν – Βασάρ
αποκαλύπτει για πρώτη φορά ότι υπεύθυνοι για την εξολόθρευση των Εβραίων της
Θεσσαλονίκης από τους Ναζί ήσαν οι ίδιοι οι δοσίλογοι Εβραίοι, τα συνεργασθέντα με τους
Γερμανούς Εβραϊκά Συμβούλια και ιδίως ο Αρχιραββίνος της Θεσσαλονίκης, Κόρετς, που
έδωσε τις λίστες με τους Εβραίους στους Χιτλερικούς!!.. (1:30 του βίντεο)
Επίσης, ο πρόεδρος της Εβραϊκής Κοινότητος Θεσσαλονίκης, Σαλτιέλ, ήταν συνεργάτης των
Γερμανών!! (0:50 του βίντεο), όπως και ο διαβόητος Εβραίος δοσίλογος Ρεκανάτι (0:29 του
βίντεο), που δικάστηκε ως φιλοχιτλερικός μετά τον Πόλεμο!.. Ο θρυλούμενος Ελληνικός
 Αντισημιτισμός δεν έπαιξε κανέναν ρόλο, λέει η Εβραία Βασάρ στο 3:40 του βίντεο»
(http://olympia.gr).

Σε ένα φόρουμ ένας χρήστης καταπιάνεται με το θέμα του δωσιλογισμού

Ελλήνων Εβραίων, και συγκεκριμένα του ραβίνου Κόρετς, έχοντας ως αφόρμηση την
εκπομπή του δημοσιογράφου Στέλιου Κούλογλου στο κρατικό κανάλι της ΕΤ-1:
«Έγινε ειδική μνεία στους θρησκευτικούς τους ηγέτες που καλλιεργούσαν την ανοχή και την
υπακοή προς τον κατακτητή και μάλιστα συμμετείχε ο γιος του μακαρίτη ραβίνου της
Θεσσαλονίκης (θαρρώ πως λεγόταν Κορέτζ ή Κόρετς, αλλά δεν θυμάμαι καλά το όνομά του),
που θεωρήθηκε ο κατ’ εξοχήν υπεύθυνος για τη συμφορά γιατί προέτρεπε τους Εβραίους της
πόλης να μη φύγουν και να κάνουν ό,τι πει ο κατακτητής. Βεβαίως, ο γιος του ανθρώπου
αυτού ισχυρίστηκε ότι ο πατέρας του δεν γνώριζε τι έμελλε να γίνει (τουλάχιστον όχι στο
πλήρες μέγεθός του) και ότι ιδέα δεν είχε για τα κρεματόρια, και υποθέτω ότι πρέπει να λέει
την αλήθεια. Ο Κούλογλου χειρίστηκε εξαιρετικά το σημείο αυτό, αφήνοντας τις μαρτυρίες
των επιζώντων και των παιδιών τους να μιλήσουν. Η σύγκριση που έκανα ήταν γιατί όλοι οι
επιζήσαντες Εβραίοι της Ζακύνθου τόνισαν ότι ο τότε μητροπολίτης Διονύσιος έσωσε
ποικιλοτρόπως την εβραϊκή κοινότητα του νησιού του» (http://www.translatum.gr).

Ενώ, στην προσωπική ιστοσελίδα του Εβραίου Ζαν Κοέν είναι αναρτημένο ένα
άρθρο του Κλέωνα Ιωαννίδη από το ιστολόγιο "Ενθέματα", στο οποίο ο χρήστης
κάνει λόγο για την περίπτωση των Ταγμάτων Ασφαλείας, αλλά και Ελλήνων
Εβραίων δωσίλογων. Ο Ιωαννίδης αντλεί τις ιστορικές αυτές πληροφορίες από τα
βιβλία, «Στέμμα και Σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης 1941-
1944» του Χάγκεν Φλάισερ, «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Μνημεία και
Μνήμες» του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδας και το «Και όμως όλοι
τους δεν πέθαναν» του Ιωακείμ Ματαράσσο:

«Διότι, από την άλλη, υπήρξαν πράξεις ντροπής και προδοσίας, όπως στις περιπτώσεις των
200 Εβραίων της Αθήνας που ανασύρθηκαν από τις κρυψώνες τους από Χριστιανούς
συμπολίτες τους, όχι μόνο Ταγματασφαλήτες[13], και παραδόθηκαν έναντι αμοιβής στη
Γκεστάπο[14], ενώ το ΕΑΜ προειδοποιούσε με προκηρύξεις ότι όποιος θα πρόδιδε
κρυπτόμενο Εβραίο θα εκτελούνταν. Ή όπως οι περιπτώσεις κάποιων λίγων Εβραίων που
κατέδιδαν ομόθρησκους τους[15], και οι οποίοι αργότερα δικάστηκαν, την ίδια στιγμή που
αστυνομικοί και χωροφύλακες δεν παρέδιδαν τους φυγάδες που ανακάλυπταν, παρακούοντας
με αυτόν τον τρόπο τις επίσημες διαταγές των κατοχικών αρχών, αλλά υπακούοντας
ταυτόχρονα στις εντολές του πολύ δυναμικού ΕΑΜ Αστυνομικών» (http://cohen.gr).

Όσον αφορά το ζήτημα της καταπάτησης των εβραϊκών περιουσιών η Εβραϊκής

καταγωγής ιστορικός, Ρένα Μόλχο αναφέρει, όπως καταγράφεται σε ένα άλλο
ιστολόγιο όπου είναι αναρτημένη η συγκεκριμένη συνέντευξή της από την εφημερίδα
Ελευθεροτυπία:
«Όχι μόνο δεν υπήρξε καμία αντίδραση αλλά πολύ μεγάλη μερίδα του ελληνικού πληθυσμού
συνεργάστηκε με τον κατακτητή. Έχουμε περιπτώσεις όπως στη Ζάκυνθο που δεν χάθηκε
ούτε ένας Εβραίος επειδή και ο μητροπολίτης Ζακύνθου και ο πρόεδρος αρνήθηκαν να
δώσουν τις καταστάσεις και να καταδώσουν Εβραίους. Το ίδιο και στην Χαλκίδα. Και έχουμε
περιπτώσεις σαν τα Γιάννινα και τη Θεσσαλονίκη με ποσοστό απώλειας, 98% και 96%
αντίστοιχα. Όλα αυτά με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι χριστιανοί κάτοικοι εκεί που
ήθελαν διέσωσαν τους Εβραίους κι εκεί που δεν ήθελαν τους κατέδωσαν, ασχέτως αν δεν
γνώριζαν ακριβώς τι τους περίμενε [...]. Ακριβώς! Ο Λευτέρης Σταυριανός, που ήταν
καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Κολούμπια, έγραψε ένα άρθρο για τους Εβραίους το
’48, όπου υποστηρίζει ότι 12.000 χριστιανοί στη Θεσσαλονίκη εκμεταλλεύθηκαν τις
περιουσίες των Εβραίων, αμειβόμενοι για τη συνεργασία τους με τους Γερμανούς. Όταν
υπάρχει ένα νούμερο 12.000 άνδρες, πολλαπλασιάζεται δημογραφικά επί 5, για να δείτε πόσα
άτομα στην πόλη επωφελήθηκαν. Άρα, 60.000 χριστιανοί. Οι Εβραίοι ήταν 50.000, άρα μας
μένουν και 100.000 χριστιανοί αθώοι... Τόσους κατοίκους είχε η Θεσσαλονίκη τότε. Το 1/3
 των χριστιανών συνεργάστηκε. Και χώρια από αυτό, εν γένει ο πόλεμος της Γερμανίας κατά
κύριο λόγο είχε στόχο τη λεηλασία. Μετά την απελευθέρωση, το '45, υπήρξαν 600 υποθέσεις
για διεκδίκηση κτηματικής περιουσίας. Εκδικάστηκαν οι 300 και αποδόθηκαν μόνο 30
κτήματα. Όμως, επειδή η αλήθεια έχει πάντα αποχρώσεις, να πω ότι υπήρχαν και περιπτώσεις
σαν τον πατέρα μου, ο οποίος είχε έναν αριστερό χριστιανό δικηγόρο που πήγε και τους
τσάκισε αυτούς που είχαν πάρει το μαγαζί του. Και δεν χρειάστηκε καν να πάει στο
δικαστήριο. Οι Εβραίοι, αυτοί που επέζησαν, γνωρίζουν ποιοι συνεργάστηκαν με τους
Γερμανούς, ξέρουν πώς έγιναν οι περιουσίες εν μια νυκτί μέσα στην κατοχή»
(http://panosz.wordpress.com).

Ένα ακόμη ιστολόγιο αναφέρεται στο ζήτημα της κατοχής των εβραϊκών
περιουσιών:

«Το μεγαλύτερο οικονομικό έγκλημα που διαπράχθηκε στη χώρα, η μαζική κατοχική
"απαλλοτρίωση" της περιουσίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης θεωρείται τονίστηκε
θέμα "κλειστό", μετά τις γενικώς παραδεκτές ως δίκαιες νομοθετικές ρυθμίσεις, που έλαβε
μεταπολεμικά το ελληνικό κράτος για την επιστροφή των εβραϊκών περιουσιών [...]. Στο ίδιο
διάστημα μεταγράφηκαν στο υποθηκοφυλακείο Θεσσαλονίκης περίπου 10.000 συμβόλαια και
τίτλοι. Πολλά από αυτά ήταν εβραϊκά ακίνητα. Με τη διαταγή υπ’ αριθμ. 5/98-98 της 15-6-
1943, που υπέγραψε ο Μέρτεν, το Τρίτο Ράιχ μεταβίβασε στο ελληνικό κράτος το σύνολο της
εβραϊκής περιουσίας και διόρισε μεσεγγυούχο την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, στη
Θεσσαλονίκη» (http://omogeneia.ana-mpa.gr).

Κάποιος άλλος χρήστης αναφέρει χαρακτηριστικά σε ένα άλλο ιστολόγιο σχετικά

με το παραπάνω θέμα:

«Η ΥΔΙΠ [Η Υπηρεσία Διαχείρισης Ισραηλίτικης Περιουσίας δημιουργήθηκε τον Μάρτιο του

1943 και κατάσχεσε όλα τα περιουσιακά στοιχεία της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης]
μεταφέρει τις περιουσίες σε "μεσεγγυούχους" Έλληνες πολίτες με "επίσημες" διαδικασίες του
ελληνικού κράτους, με τον νόμο 205/1943! Οι ιδιοκτησίες σύμφωνα με την επίσημη θέση της
κατοχικής δωσίλογης "κυβέρνησης" δημεύτηκαν από το ελληνικό κράτος και θα αποδίδονταν
σε άστεγους, πρόσφυγες και άνεργους της Θεσσαλονίκης με σκοπό την επίλυση των
προβλημάτων που προκάλεσαν στην πόλη η πυρκαγιά του 1917, το κύμα προσφύγων του
1922 και η οικονομική κρίση του 1932. Όμως, οι κύρια ευνοημένοι όπως αναφέρονται από
τον Στράτο Δορδανά στο βιβλίο του "Έλληνες εναντίον Ελλήνων", είναι τα μέλη της
"Ένωσης Φίλων του Αδόλφου Χίτλερ" όπου συμμετέχουν τοπικοί δημοσιογράφοι και
επιχειρηματίες, οι Βουλγαρόφρονες αλλά και οι πατενταρισμένοι δωσίλογοι, οι
γερμανοντυμένοι, οι επιφανείς ταγματασφαλίτες, τα άθλια υποκείμενα και καθάρματα που
όταν μυρίστηκαν την αποχώρηση των Γερμανών τον Οκτώβριο του 1944, πούλησαν τις
περιουσίες που καταχράστηκαν με τις ευλογίες των Γερμανών και την κοπάνισαν με τα λύτρα
του αίματος, μαζί με την Βέρμαχτ, κάποιοι περνώντας το υπόλοιπο του βίου τους στην
κοιτίδα του χιλιόχρονου Ράιχ ως Γερμανοί πολίτες!» (http://vasikosmetoxos.blogspot.gr).

Ενώ, σε ένα προσωπικό ιστολόγιο για τη μελέτη της ιστορίας των Εβραίων της
Ελλάδας, το οποίο έχει δημιουργηθεί από Έλληνες ιστορικούς, καταγράφεται η
περίληψη της εισήγησης της ιστορικού Μαρίας Καβάλα για το συγκεκριμένο
ιστορικό ζήτημα:

«Η «αξιοποίηση» όλης αυτής της περιουσίας πήρε διάφορες μορφές. Πέρα από τις λεηλασίες
των αρχών Κατοχής, των συνεργατών τους αλλά και των συμπολιτών, το κομβικό σημείο της
«αξιοποίησής» της υπήρξε η επίσημη ρύθμιση τόσο για τις πρώην εβραϊκές ιδιοκτησίες, που
δεν θα μας απασχολήσουν εδώ, όσο και για την κινητή περιουσία με τη συνεργασία
γερμανικών και ελληνικών αρχών. Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι το κομμάτι εκείνο των
περιουσιών που αφορούσε στα χρυσά κοσμήματα και νομίσματα, χρησιμοποιήθηκε για να
ανακοπεί ο καλπάζων πληθωρισμός στη χώρα και να στηριχθεί η δραχμή, καθώς οι δυνάμεις
κατοχής πληρώνονταν στο εκάστοτε εθνικό νόμισμα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι από το
φθινόπωρο του 1942 μέχρι το καλοκαίρι του 1943 ο χρυσός των Εβραίων ρευστοποιήθηκε
κυρίως στο χρηματιστήριο της Αθήνας και λιγότερο της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας και τα
 χρήματα καταχωρήθηκαν στο ταμείο κάλυψης του κόστους κατοχής. Στην παρούσα
ανακοίνωση γίνεται μια πρώτη προσέγγιση του ύψους των εβραϊκών περιουσιών και του
χρυσού που πιθανότατα κατατέθηκε στο χρηματιστήριο της Αθήνας. Οι αριθμοί ακόμη και αν
δεν αφορούν το σύνολο της περιουσίας είναι ιδιαίτερα ενδεικτικοί για τα μεγέθη των ποσών
που φαίνεται να στήριξαν τότε την ελληνική οικονομία» (http://histjews.blogspot.gr).

Παράλληλα, η εβραϊκής καταγωγής οικονομολόγος-νομικός Λέλα Σάλεμ γράφει

στο ίδιο ιστολόγιο:

«Εννέα Απριλίου 1941 τα στρατεύματα του Γ΄Ράιχ εισέρχονται στην Θεσσαλονίκη. Δέκα
εννέα μήνες μετά, την 11η Νοεμβρίου 1942, επιτάσσονται από τους Γερμανούς οι πρώτες
εβραϊκές περιουσίες. Επτά Μαρτίου 1943 με την υπ’ αριθμ 5/2839 διαταγή του Στρατιωτικού
Διοικητή Θεσσαλονίκης-Αιγαίου Μαξ Μέρτεν, ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας διορίζει
εντολοδόχους για την διαχείριση των εβραϊκών περιουσιών (Ν.Δ. 205/1-6-43 «περί
διαχειρίσεως των εγκαταλειφθεισών και κατασχεθεισών εβραϊκών περιουσιών υπό των
Αρχών Κατοχής» με αναδρομική ισχύ από 7/3/1943). Από 15/3/1943 μέχρι 10/8/1943
εκτοπίστηκαν από την Θεσσαλονίκη 46.091 Εβραίοι και στάλθηκαν στα ναζιστικά
στρατόπεδα. Επιτάχθηκαν 11.000 διαμερίσματα και 2.300 καταστήματα που ανήκαν σε
εβραϊκές οικογένειες. Η αξία της ακίνητης περιουσίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ήταν
68.000.000 χρυσά φράγκα. Οι Εβραίοι κατείχαν περίπου το ¼ της ακίνητης περιουσίας της
πόλης. Το χρονικό διάστημα από 6/4/1941 έως 10/8/1943 μεταγράφηκαν στο
Υποθηκοφυλάκειο Θεσσαλονίκης περίπου 10.000 συμβόλαια και τίτλοι. Πόσα από τα
συμβόλαια αυτά αφορούν εβραϊκά ακίνητα; Ποια η αξία των εβραϊκών ακινήτων στο σύνολο
των συναλλαγών; Υπάρχει διαφορά στο τίμημα των συμβολαίων σε σχέση με την εκτίμηση
της οικονομικής εφορίας; Πότε και αν ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης κατάλαβε τι
επρόκειτο να συμβεί, και αν τα διάφορα αντιεβραϊκά μέτρα τους οδήγησε να πάρουν
βιαστικές αποφάσεις για την μεταβίβαση περιουσιών» (http://histjews.blogspot.gr).

Από τη μεριά του, ο ιστορικός Στράτος Δορδανάς αναφέρει χαρακτηριστικά στο

ίδιο ιστολόγιο την περίληψη της εισήγησής του, που πραγματεύεται τόσο το ζήτημα
της διαρπαγής των εβραϊκών περιουσιών της Θεσσαλονίκης από Έλληνες
δωσίλογους, όσο και τη σημερινή αποσιώπηση αυτού του γεγονότος από την
ελληνική κοινωνία:

«Παρά το γεγονός πως έχουν παρέλθει εξήντα έξι χρόνια από την μοιραία εκείνη χρονιά του
1943 για την Θεσσαλονίκη, ελάχιστα είναι γνωστά για τα βασικά «οικονομικά μεγέθη» και τις
παραμέτρους «οικονομικής πολιτικής» των ενόπλων και αόπλων, οπαδών και συνοδοιπόρων,
πρακτόρων και τυχοδιωκτών, διερμηνέων και πολιτικών υπαλλήλων, οι οποίοι, έχοντας
συμπληρώσει εγκαίρως τα στοιχεία τους στην αίτηση, περίμεναν υπομονετικά την σειρά τους
για την παράδοση-παραλαβή ενός εβραϊκού καταστήματος. Η παρούσα εισήγηση στόχο έχει
να «διαβάσει» πίσω από τους αριθμούς και τα απογραφικά πρωτόκολλα, τα γερμανικά
σημειώματα και τις «παραδόσεις των κλειδιών», προσπαθώντας να στηρίξει και να
περιγράψει τα οικονομικά αξιώματα που διέκριναν τον κόσμο της συνεργασίας στον αντίποδα
αυτού της εξαθλίωσης και της λιμοκτονίας, πολύ δε περισσότερο του απολεσθέντος κόσμου
στα στρατόπεδα εξόντωσης» (http://histjews.blogspot.gr).

Με το ζήτημα της απώθησης της ελληνικής συμμετοχής στο Ολοκαύτωμα των

Ελλήνων Εβραίων ασχολείται στην προσωπική του ιστοσελίδα και ο εβραϊκής
καταγωγής, Ζαν Κοέν· λέγοντας τα παρακάτω στο άρθρό του με τίτλο "Το Κακό
ανθίζει όταν οι ενάρετοι άνθρωποι παραμένουν σιωπηλοί":

«Μου θυμίζει τους 2.000-3.000 Έλληνες Χριστιανούς που με κίνδυνο της ζωής τους έσωσαν
όσους Έλληνες Εβραίους μπορούσανε κατά την κατοχή, και μέχρι σήμερα η Ελλάδα
παραμυθιάζεται και παραμυθιάζει πως έκανε τα πάντα να σώσει τους Εβραίους της. Το πώς
με τόση βοήθεια η Ελλάδα έχασε το 86% των Εβραίων της είναι απορίας άξιον, ή μήπως δεν
είναι; Νέες έρευνες, μελέτες και αρχεία δείχνουν ότι όχι μόνο δεν σήκωσαν δαχτυλάκι να
βοηθήσουν αλλά σε πολλές περιπτώσεις βοήθησαν τους Γερμανούς να μας ξεπαστρέψουν
 ενώ οι πλειοψηφία χάρηκε όταν φεύγαμε με τα βαγόνια στη Πολωνία διότι θα μπορούσαν
(όπως και έκαναν) να σφετερισθούν τις όποιες Εβραϊκές περιουσίες» (http://cohen.gr).

Ταυτόχρονα, ένας άλλος ανώνυμος χρήστης διατυπώνει και αυτός την προσωπική
του άποψη στο ιστολόγιό του σχετικά με την απώθηση της ελληνικής ευθύνης για το
Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων:
«Αυτά τα ωραία σου βγάζει η ιστορία στη φόρα όταν τη σκαλίζεις. Τώρα που
επαναλαμβάνεται σαν φάρσα μπορεί να της λείπουν τα κρεματόρια της ναζιστικής φρίκης
αλλά της περισσεύουν τα λαμόγια και οι απατεώνες. Βλέπετε η Θεσσαλονίκη κουβαλά ένα
βαρύ παρελθόν που δικαιολογεί πλήρως και αποκαλυπτικά όσα συμβαίνουν από ευυπόληπτα
μέλη της κοινωνίας της, οι μέντορες και οι πολιτικοί πρόγονοι των οποίων αποτελούν τους
πρωταγωνιστές αυτού του ποστ. Γιατί σ’ αυτή τη πόλη της ιστορικής αμνησίας μπορούν και
συμβιώνουν αρμονικά κάνοντας το κορόιδο, πολλά χρόνια τώρα, κατά το στίχο του
Θεσσαλονικιού Διονύση Σαββόπουλου "ο φονιάς με το θύμα αγκαλιά, ο γραμματέας μαζί με
τον αλήτη και η παρθένα με το σατανά"...» (http://vasikosmetoxos.blogspot.gr).

Ενώ σε ένα άλλο μπλογκ που ασχολείται με τα δρώμενα της Θεσσαλονίκης είναι
αναρτημένο από ένα χρήστη ένα άρθρο της εφημερίδας "Καθημερινής"του
δημοσιογράφου Σταύρου Τζίμα, το οποίο πραγματεύεται τους δεσμούς της
Θεσσαλονίκης με το εβραϊκό στοιχείο με αφορμή την επαναφορά προς συζήτηση στο
δημοτικό συμβούλιο της πόλης του αιτήματος για ένταξη της Θεσσαλονίκης στο
«Δίκτυο Μαρτυρικών πόλεων»:

«Η κοινωνία της Θεσσαλονίκης, ή καλύτερα η διαχρονική άρχουσα ελίτ, μετά τον πόλεμο,
έκανε τα πάντα για να σβήσει το πολύχρωμο πληθυσμιακό της παρελθόν και να προβάλλει το
ελληνορθόδοξο προφίλ της πόλης και το ίδιο εξακολουθεί να κάνει. Ωσαν να κινδυνεύει από
κάποιον και επί του προκειμένου από Εβραίους που σε σκοτεινά υπόγεια βυσσοδομούν
εναντίον της. Δεν αναφέρομαι στην τύχη των περιουσιών πολλών από εκείνους τους Έλληνες
πολίτες Θεσσαλονικείς Εβραίους που άφησαν τα κόκαλά τους στο Άουσβιτς – Μπιρκενάου.
Η λεηλασία των περιουσιών, δυστυχώς όχι μόνο από τους Γερμανούς, είναι θέμα ταμπού, που
αν κάποτε ανοίξει, ηχηρά ονόματα της τοπικής κοινωνίας δεν θα αισθανθούν άνετα. Μιλώ για
το μνημείο του Ολοκαυτώματος, που η πόλη δεν ήθελε στα σπλάχνα της και η άρχουσα τάξη
της έκανε τα πάντα για να εμποδίσει την ανέγερσή του. Μιλώ για την αδιαφορία των ταγών
της να ενισχύσουν τον αγώνα των ελληνικών κυβερνήσεων για επιστροφή των πολύτιμων
αρχείων της εβραϊκής κοινότητας που άρπαξαν οι Γερμανοί και τώρα κατέχουν οι Ρώσοι και
τα οποία αν αξιοποιηθούν, ίσως ξαναγραφεί μέρος της ιστορίας της πόλης»
(http://thess.gr/blog/349).

4.2.2 Χριστιανική αλληλεγγύη και αντιφασιστική Αντίσταση

Ένα άλλο ιστορικό ζήτημα που αφορά άμεσα το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων
Εβραίων είναι η διάσωσή τους από μία μερίδα συμπατριωτών τους. Πολλές
ιστοσελίδες αναφέρονται, λοιπόν, σε αυτό το ιστορικό γεγονός και μάλιστα,
κατονομάζουν τους κυριότερους Έλληνες χριστιανούς πολιτικούς και
θρησκευτικούς κυρίως ηγέτες και διοικητικές αρχές που συνέβαλαν ουσιαστικά
στην αποφυγή της εξόντωσης των αλλόθρησκων συμπατριωτών τους, Εβραίων. Αυτή
η μερίδα των Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου προσεγγίζει τη θετική στάση του
κράτους, της πολιτείας, της Εκκλησίας, αλλά και νέων επαναστατικών θεσμών, όπως
η Αντίσταση. Όσον αφορά το αντιστασιακό κίνημα, στις περισσότερες ιστοσελίδες
περιγράφεται άμεσα ή έμμεσα η συμμετοχή των Ελλήνων Εβραίων στο ΕΑΜ (Εθνικό
Απελευθερωτικό Μέτωπο), στον ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός
Στρατός) και σπανιότερα στον ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος).
Το μεγαλύτερο ποσοστό των διασωθέντων Ελλήνων Εβραίων, οι οποίοι ήταν και
μέλη αντιστασιακών οργανώσεων, παρουσιάζεται, σύμφωνα με τα δεδομένα των
ιστοσελίδων, στη Θεσσαλία, τη Χαλκίδα και την Αθήνα. Οι ιστοσελίδες αυτές
καταγράφουν, δηλαδή, τις προσπάθειες του αντιστασιακού κινήματος να αποτρέψει
την εκτόπιση και την εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας.

Στην προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν, η ιστορικός εβραϊκής καταγωγής,

Ρένα Μόλχο παραθέτει τα συμπεράσματα της μελέτής της σχετικά με τις θετικές
αντιδράσεις ενός μέρους των Θεσσαλονικέων και Αθηναίων πολιτών και κάποιων
επιφανών προσώπων του κράτους απέναντι στα αντισημιτικά μέτρα των εκτοπίσεων
των Ελλήνων Εβραίων. Στα λόγιά της υπάρχει και αναφορά στην συμμετοχή
Ελλήνων Εβραίων σε αντιστασιακές οργανώσεις ως μέσο απόδρασης από τον
εκτοπισμό:

«Εκατόν πενήντα νομομαθείς Θεσσαλονικείς διαμαρτυρήθηκαν για τις απελάσεις και

κατέθεσαν μια αίτηση για να αλλάξουν τα τρένα πορεία και να κατευθυνθούν σε άλλες
περιοχές της Ελλάδας. Οι διανοούμενοι της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένου και του
Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, προσπάθησαν κι αυτοί με τη σειρά τους να μεσολαβήσουν υπέρ
των Εβραίων [...]. Με εξαίρεση ελάχιστα άτομα που κατάφεραν να αποδράσουν και να
ενταχθούν στην Ελληνική Αντίσταση ή να κρυφτούν στις πόλεις της Ιταλικής ζώνης με τη
βοήθεια των χριστιανών φίλων τους, οι μοναδικοί που γλίτωσαν από την “τελική λύση” των
Γερμανών ήταν λίγες εκατοντάδες Ισπανών και Ιταλών Εβραίων. Ακολουθώντας την
συμφωνία του 1943, που υπεγράφη από τους Γερμανούς, είχαν το δικαίωμα να
επαναπατρισθούν. Ο ισπανός πρόξενος στην Αθήνα Sibastian Romero Radigales κατάφερε να
προστατεύσει 150 Ισπανούς Εβραίους στα νότια της χώρας. Ο Ιταλός πρόξενος στη
Θεσσαλονίκη Guelfo Zamboni και ο στρατιωτικός ακόλουθος Lucillo Merci προστάτευσαν
επίσης 750 Εβραίους μαζί με τα υπάρχοντά και τις περιουσίες τους, παρέχοντάς τους επίσημα
πιστοποιητικά που τους επέτρεψαν να φθάσουν στην Ιταλική ζώνη» (http://www.cohen.gr).

Στην ίδια ιστοσελίδα είναι αναρτημένο το άρθρο της ακαδημαϊκού Έλεν

Μπόουνπαρθ στην εφημερίδα Τα Νέα, η οποία έχει ερευνήσει το ελληνικό
Ολοκαύτωμα και αναφέρεται στο πώς αντέδρασαν οι Έλληνες χριστιανοί αναφορικά
με το Ολοκαύτωμα των Εβραίων συμπατριωτών τους:

«Είναι η προσωπική μου λίστα του Σίντλερ. Εντυπωσιάστηκα από όλες αυτές οι υπέροχες
ιστορίες των ανθρώπων που ρίσκαραν τη ζωή τους για να σώσουν τους Εβραίους στην
Αθήνα. Κι από την άλλη, από την απομόνωση της εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη,
που δεν είχε κανέναν να την υποστηρίξει κι εξολοθρεύτηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Ήθελα να
μάθει ο κόσμος, κυρίως στην Αμερική, την ιστορία μιας μεγάλης τραγωδίας, αλλά και μιας
μεγάλης θυσίας. Ως Αμερικανίδα που ντρέπεται για τη συμπεριφορά της χώρας της αυτή την
εποχή, μου είναι απαραίτητο να σκέφτομαι αυτές τις ηρωικές ιστορίες [...]. είχα αρχίσει να
αναρωτιέμαι πώς ήταν δυνατόν να εξολοθρευτούν όλοι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης και πώς
επιβίωσε η κοινότητα της Αθήνας. Εντυπωσιάστηκα από το πώς οι χριστιανοί στην Αθήνα
βοήθησαν τους Εβραίους, τους έκρυψαν στα σπίτια τους, τους έφτιαξαν ψεύτικες ταυτότητες,
ρισκάρισαν τη ζωή τους. Αυτές τις ηρωικές ιστορίες ήθελα να δείξω μέσα από το βιβλίο»
(http://www.cohen.gr).

Με το ίδιο θέμα πραγματεύεται στην ίδια ιστοσελίδα και το αναρτημένο άρθρο

του Κλέωνα Ιωαννίδη από το ιστολόγιο Ενθέματα. Ο δημοσιογράφος χρησιμοποιεί,
για να στηρίξει τα λεγόμενά του, αρκετά επιστημονικά και λογοτεχνικά βιβλία που
αναφέρονται στα ιστορικά αυτά γεγονότα34:
34
Οι αριθμοί μέσα στις αγκύλες είναι η βιβλιογραφία στην οποία στηρίχτηκε ο
δημοσιογράφος:
[4] Μπάρμπαρα Σπένγκλερ-Αξιοπούλου, Αλληλεγγύη και βοήθεια προς τους
Εβραίους της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της Κατοχής 1941-1944, στο συλλογικό Οι
 «Εάν το ΕΑΜ έμεινε στην καρδιά των Εβραίων για τις ηρωικές πράξεις διάσωσης συνολικά
3.000 διωκομένων, στην λογική πάντα της κοινωνικής δικαιοσύνης (οι πλούσιοι και
ευκατάστατοι Εβραίοι υποχρεώνονταν να στηρίξουν οικονομικά τη φυγάδευση δύο ακόμα
φτωχών ομοθρήσκων τους[4]), ο Δαμασκηνός έμεινε στην Ιστορία, αρχικά για τις δύο
επιστολές («Μνημόνια») διαμαρτυρίας προς τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο
και προς τον πληρεξούσιο του Ράιχ δια την Ελλάδα, Γκίντερ Άλτεμπουργκ, τον Μάρτιο του
1943[5]. Αυτό φανερά, μιας που κρυφά η δράση του ήταν πολύ πιο ουσιαστική, όταν
φρόντισε π.χ. να κρυφτούν 250 μικρά παιδάκια σε μοναστήρια[6]. Ή όταν, σε συνεργασία με
τον Έβερτ και έξι ακόμη αξιωματικούς της Αστυνομίας (τους αστυνομικούς διευθυντές
Δημήτριο Βρανόπουλο, Μιχαήλ Γλύκα και Δημήτριο Βλαστάρη[7], και τους αστυνόμους
Λουκάκη, Τσενόγλου και Βολταιράκη[8]), αλλά και με τον Παναγιώτη Χαλδέζο, γενικό
διευθυντή διοικητικών υπηρεσιών και προϊστάμενο του Μητρώου του Δήμου Αθηναίων,
συνέλαβαν και πραγματοποίησαν το παράτολμο σχέδιο του εφοδιασμού των διωκόμενων
Εβραίων με αυθεντικές αστυνομικές ταυτότητες. Ο Δαμασκηνός κάλεσε τον Χαλδέζο και του
είπε:«Εγώ έκαμα τον σταυρό μου, μίλησα με τον Θεό, και απεφάσισα να σώσω όσες ψυχές
Εβραίων ημπορώ. Έστω και αν κινδυνεύω. Εγώ θα τους βαπτίζω τους Εβραίους, και συ θα
τους δίδης πιστοποιητικόν του Δήμου για να πάρουν ταυτότητα ως χριστιανοί Έλληνες[9]».
Δεν επρόκειτο για μια απλή υπόθεση. Οι ταυτότητες έπρεπε, όχι μόνο να φαίνονται
αυθεντικές, αλλά και να είναι. Η δημοσιογράφος Μαρία Ρεζάν σώθηκε χάρη σε μια τέτοια
ταυτότητα: «Χάρη στον Έβερτ πλήθος […] σώθηκαν. Κυρίως χάρη στις πλαστές του
ταυτότητες, που στο κάτω μέρος τους έφεραν φαρδιά πλατιά την υπογραφή του. Όπως
ακριβώς και η δική μου, με το όνομα Μαρία Φιούμη, εκ Χανίων Κρήτης παρακαλώ, ώστε να
είναι μακριά ο τόπος της καταγωγής και δύσκολη η επαλήθευση σε ώρα ανάγκης»[10] [...].
Γράφει η Ιωάννα Τσάτσου, δεξί χέρι του Δαμασκηνού, για τα όσα συνέβαιναν στα υπόγεια
της Αρχιεπισκοπής: «20 Απρίλη 1943 Μέσα σε απόλυτη μυστικότητα, βαφτίζομε εβραίους
στην Αρχιεπισκοπή. Ο Αρχιεπίσκοπος, με μεγάλο προσωπικό του κίνδυνο, κάνει μια τεράστια
προσπάθεια να σώση όσους μπορεί. Συνεννοήθηκε με τον Παναγιώτη Χαλδέζο του Δήμου
Αθηναίων. Αυτός έχει ανοίξει ιδιαίτερο δημοτολόγιο και μετά τη βάφτιση, τους δίνει
πιστοποιητικό ότι είναι Έλληνες Χριστιανοί[11]»» (http://www.cohen.gr).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο γίνεται λόγος για τους κυριότερους πολιτικούς και
θρησκευτικούς ηγέτες της Αθήνας που συνέβαλαν στη διάσωση ενός σημαντικού
αριθμού Εβραίων. Έμφαση δίνεται για ακόμη μία φορά στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών
Δαμασκηνό, όπως και στον αρχηγό της αστυνομίας, Άγγελο Έβερτ:

«O επικεφαλής Ραβίνος Barzelai, είχε ισχυρές διασυνδέσεις με τις δημοτικές αρχές και το
ΕΑΜ. Αυτές οι διασυνδέσεις και η υποστήριξη του Αρχιεπίσκοπου των Αθηνών,
Δαμασκηνού, συνέβαλαν στη διάσωση του 66 τοις εκατό των Εβραίων της πόλης. Ο αρχηγός
της αστυνομίας Αθηνών, Άγγελος Έβερτ, εξέδωσε ψευδείς ταυτότητες και ο Αρχιεπίσκοπος
Δαμασκηνός έδωσε εντολή στην εκκλησία να εκδώσει ψευδή πιστοποιητικά βάφτισης σε
αυτούς που απειλούνταν με απέλαση. Στην Αθήνα και στο επίνειο της πόλης, τον Πειραιά,
Εβραίοι κρύβονταν σε σπίτια Χριστιανών. Ο αρχηγός της αστυνομίας Αθηνών Έβερτ καθώς
και ο Αρχιεπίσκοπος ∆αμασκηνός τιμήθηκαν στο Yad Vashem, μαζί με το ∆ήμαρχο του
Πειραιά» (http://globalxgroup2009.blogspot.gr).

Εβραίοι της Ελλάδας στην Κατοχή, 1998. [5] Ηλίας Βενέζης, Αρχιεπίσκοπος
Δαμασκηνός, Οι χρόνοι της δουλείας, 1981.
[6] Δημοσθένης Κούκουνας, Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, 1991.
[7] Μιλτιάδης Έβερτ, Άγγελος Μ. Έβερτ, Η Δράση του στην Κατοχή μέσα από
Μαρτυρίες, 2007.
[8] Σαράντης Αντωνάκος, Η Αστυνομία αρωγός στο δράμα των Εβραίων, περιοδικό
Χρονικά, τεύχος 33, 1980.
[9] Ηλίας Βενέζης, ό.π.
[10] Μαρία Ρεζάν, Με νοσταλγία … για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα, 1999.
[11] Ιωάννα Τσάτσου, Φύλλα κατοχής, 1981.
 Ενώ σε μία προσωπική ιστοσελίδα Ελλήνων της ομογένειας περιγράφεται η
συμβολή των Ελλήνων στη διάσωση πολλών Ελλήνων Εβραίων από διάφορες πόλεις:

«Πλήθος χριστιανών πολιτών διέσωσαν εβραίους από τη σύλληψη στη διάρκεια του
ναζιστικού διωγμού, προσφέροντάς τους, με κίνδυνο της ίδιας τους της ζωής, άσυλο και
ασφάλεια στα σπίτια τους. Συνετέλεσαν αφιλοκερδώς στη διάσωση εμπορευμάτων των
καταστημάτων, των επίπλων και οικιακών σκευών των εβραϊκών σπιτιών και των
περιουσιακών στοιχείων τους, τα οποία παρέδωσαν μετά την επιστροφή των ιδιοκτητών τους
[...]. Στη Ζάκυνθο, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Δημητρίου, με σθεναρά διαβήματα στους
κατακτητές και τον δήμαρχο Λουκά Καρρέρ προσπάθησε να αποτρέψει την εξορία των
εβραίων. Όταν πληροφορήθηκε τις προθέσεις των Γερμανών, διαμαρτυρήθηκε έντονα. Είπε
στο στρατιωτικό διοικητή: "όχι, αυτό το κακό δεν πρέπει να συμβεί. Οι εβραίοι της Ζακύνθου
είναι υπήκοοι Έλληνες, φιλήσυχοι και εργατικοί, καθαρόαιμοι Ζακυνθινοί. Αποτελούν μέρος
του ποιμνίου μου και δεν είναι επικίνδυνοι. Παρακαλώ όπως το μέτρο αυτό μην εφαρμοσθεί
στη Ζάκυνθο, διότι θα αποτελέσει μεγάλο έγκλημα". Στην επιμονή του φρουράρχου να
παραδώσει κατάσταση με τα ονοματεπώνυμα και τις διευθύνσεις των εβραίων του νησιού,
παρέδωσε ένα χαρτί που έγραφε τα ονόματα Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος
Δημητρίου και Δήμαρχος Ζακύνθου Λουκάς Καρρέρ γραμμένα στα γερμανικά και ελληνικά
[...]. Στην Κόρινθο, η εκεί Μητρόπολη συμπαραστάθηκε στους εβραίους, ώστε να διαφύγουν
στα γύρω χωριά της περιοχής. Μετά τον πόλεμο, η Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών, με
επιστολή της, εξέφρασε προς αυτή τις ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη της»
(http://omogeneia.ana-mpa.gr).

Ταυτόχρονα, σε ένα άλλο ιστολόγιο αναλύεται το παραπάνω ιστορικό ζήτημα με

αφορμή τη βράβευση Ελλήνων, που προστάτεψαν Έλληνες Εβραίους από το
Ολοκαύτωμα, με τον τίτλο και το μετάλλιο των «Δικαίων των Εθνών»:

«Την περίοδο της ναζιστικής κατοχής και του Ολοκαυτώματος, όταν εκατομμύρια Εβραίοι
εκτοπίζονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης για να αφανιστούν, υπήρξαν κάποιοι ανώνυμοι
πολίτες που αντιστάθηκαν στη θηριωδία. Δεν τους απασχόλησε το θρήσκευμα των
κυνηγημένων αλλά το γεγονός ότι ήταν άνθρωποι της διπλανής πόρτας που τελούσαν υπό
διωγμό. Πολλοί εξ αυτών που βοήθησαν Εβραίους ήταν άθεοι κομμουνιστές αλλά και
χριστιανοί ιερωμένοι! Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας στάσης στην Ελλάδα, υπήρξαν ο
δήμαρχος και ο επίσκοπος Ζακύνθου οι οποίοι όταν ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής του
νησιού ζήτησε κατάλογο με τα ονόματα των Εβραίων, έγραψαν πρώτοι τα ονόματά τους [...].
Πάνω από 22.700 άτομα έχουν τιμηθεί μέχρι σήμερα, εκ των οποίων 280 Έλληνες. Ανάμεσά
τους, ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος και ο Δήμαρχος Ζακύνθου Λουκάς Καρρέρ που ήρθαν
σε αντιπαράθεση με τις αρχές της ναζιστικής κατοχής, αλλά και δεκάδες απλοί πολίτες, ο
ηρωισμός των οποίων δεν ξεχάστηκε» (http://www.kala-nea.gr).

Στην ίδια εκδήλωση αναφέρεται και μία άλλη ιστοσελίδα, η οποία κατονομάζει
και άλλους επιφανείς Έλληνες, οι οποίοι με τη δράση τους διέσωσαν πολλούς
Έλληνες Εβραίους:

«Πάνω από 250 Έλληνες «Δίκαιοι» έχουν τιμηθεί μέχρι σήμερα. Μεταξύ αυτών και ο
μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Δαμασκηνός, ο διοικητής της
Ελληνικής Αστυνομίας κατά τη διάρκεια της Κατοχής Άγγελος Έβερτ, οι μακαριστοί
μητροπολίτες Ζακύνθου Χρυσόστομος και Δημητριάδος Ιωακείμ, ο τότε δήμαρχος Ζακύνθου,
Λουκάς Καρρέρ, και πολλοί άλλοι αφανείς ήρωες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου»
(http://www.zougla.gr).

Για το ρόλο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στη διάσωση πολλών Ελλήνων Εβραίων

αναφέρεται και μία ιστοσελίδα, η οποία ασχολείται με την Αντίσταση στο νομό
Ευρυτανίας και στο παρακάτω απόσπασμα αναφέρεται η ίδρυση και λειτουργία του
Νοσοκομείου στο χωριό Μεγάλο Χωριό της Ευρυτανίας:
 «Νοσηλεύτηκαν 250 άρρωστοι αντάρτες και 523 τραυματισμένοι αντάρτες. Χειρουργήθηκαν
152 αντάρτες. Ακόμη βρήκαν βοήθεια οι Εβραίοι που φιλοξενούνταν από το ΕΑΜ, καθώς και
Ιταλοί φαντάροι που είχαν προσχωρήσει στο ΕΑΜ» (http://www.evrytania.gr).

Οι σημαντικές ενέργειες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ για την προστασία των Ελλήνων

Εβραίων υπογραμμίζεται και σε ένα άλλο ιστολόγιο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για
την περίπτωση της Χαλκίδας:

«Στον Ελληνο-Ιταλικό Πόλεμο του 1940, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός που έπεσε ηρωικά
μαχόμενος, ήταν ο Χαλκιδαίος Εβραίος Συνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής. Είναι από τις
λίγες Κοινότητες που από τα 327 μέλη της χάθηκαν μόνο τα 22 κι αυτό οφείλεται στην
προστασία που τους πρόσφεραν οι συμπολίτες τους, οι Αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης
και ο Μητροπολίτης Γρηγόριος, που έκρυψε και τα ιερά σκεύη της Συναγωγής σε χώρο της
Μητρόπολης» (http://loveforzion.blogspot.gr).

Η συμβολή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά και του ΕΔΕΣ στη διάσωση πολλών Ελλήνων
Εβραίων τονίζεται και από μία προσωπική ιστοσελίδα Ελλήνων της ομογένειας:
«Επίσης ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) αλλά και
τον Εθνικό Δημοκρατικό Ελληνικό Σύνδεσμο (ΕΔΕΣ). Πιο αναλυτικά, όσον αφορά το ΕΑΜ,
αναφέρεται, ότι στις 21/1/1943 εξέδωσε μια προκήρυξη, η οποία μεταξύ άλλων έγραφε: "Ο
αιμοχαρής κατακτητής, ετοιμάζει ένα από τα φοβερότερα και απαισιότερα πογκρόμ εναντίον
των Ελλήνων Εβραίων σαν κι εκείνα που οργάνωσε στη Γερμανία, στην Πολωνία, στη
Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες αθώων γυναικόπαιδων απειλούνται με εκτελέσεις, με ομαδικές
σφαγές, με στρατόπεδα συγκέντρωσης από την απαίσια Γκεστάπο. Το νέο αυτό έγκλημα δεν
στρέφεται μόνον κατά των Εβραίων, αλλά και εναντίον του ελληνικού λαού, γιατί οι Έλληνες
Εβραίοι, είναι ένα κομμάτι του λαού μας που έχει συνδέσει την τύχη του με την τύχη
ολάκερου του ελληνικού λαού". Για τον ΕΔΕΣ επισημαίνεται ότι "μια τετραμελής Επιτροπή
της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών, επισκέφθηκε στις 16/2/1944 το στέλεχος της
αντιστασιακής αυτής Οργάνωσης, γιατρό Πάνο Μαχαίρα, τον παρακάλεσε όπως ο ΕΔΕΣ
μεριμνήσει για τη διαφυγή των εβραίων της Αθήνας, ώστε να μην τους συλλάβουν οι
Γερμανοί". Ακόμα, τονίζεται πως ύστερα από εντολή του αρχηγού του ΕΔΕΣ, ο πρόεδρος της
Κεντρικής Αθηνών της Οργάνωσης και τα στελέχη ανέλαβαν το επικίνδυνο έργο της
διάσωσης. Παράλληλα, σχηματίστηκαν διάφορες Επιτροπές για την παροχή βοήθειας και τη
διαφύλαξη εμπορευμάτων των εβραϊκών καταστημάτων. Μετά τον πόλεμο, ο Πάνος
Μαχαίρας τιμήθηκε το 1981 από το ίδρυμα του Ισραήλ "Γιαντ Βάσεμ" ως "Δίκαιος των
Εθνών"» (http://omogeneia.ana-mpa.gr).

4.3 Ποινικοποίηση της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος

Μέσα από την έρευνα των ελληνικών ιστοσελίδων διαφαίνεται ότι υπάρχουν
πάρα πολλές και εκτενείς αναφορές στους ευρωπαϊκούς νόμους που ποινικοποιούν τη
δημόσια άρνηση ή ακόμη και αμφισβήτηση του Ολοκαυτώματος των Εβραίων.
Αναρίθμητοι χρήστες του διαδικτύου ασχολούνται με τη "δικαστική διερεύνηση και
αναψηλάφηση" του επίμαχου και τραυματικού παρελθόντος του Ολοκαυτώματος35·
τόσο με την ερμηνεία των "νόμων μνήμης" που έχουν ήδη θεσπιστεί σε πάρα πολλές
ευρωπαϊκές χώρες, όσο και με το ελληνικό σχέδιο νόμου του πρώην Υπουργού
Δικαιοσύνης, Χάρη Καστανίδη το οποίο τελικά το προώθησε στην Βουλή ο τέως

35
Ο ιστορικός Γιώργος Κόκκινος ασχολείται σε πολλές από τις επιστημονικές του
μελέτες με τους λεγόμενους «νόμους της μνήμης» που θεσμοθετήθηκαν από πολλά
ευρωπαϊκά κράτη και πιο συγκεκριμένα, με το νόμο Gayssot, ο οποίος προσπαθεί με
ποινικές κυρώσεις να απαλλάξει την γαλλική κοινωνία από το ρατσισμό, τον
αντισημιτισμό, την ξενοφοβία και κατ’ εξοχήν την άρνηση του Ολοκαυτώματος
(Κόκκινος, 2009: 285-314 & Κόκκινος κ.ά, 2010β: 86-124).
υπηρεσιακός Υπουργός Μιλτιάδης Παπαϊωάννου. Οι απόψεις που εκφράζονται για τη
σχετική νομοθεσία περί ποινικοποίησης της άρνησης του Ολοκαυτώματος είναι στην
πλειοψηφία τους αρνητικές, καθώς απορρέει από αυτή ένα σημαντικό πρόβλημα,
σύμφωνα πάντα με τους περισσότερους χρήστες, ο περιορισμός της ελευθερίας του
λόγου, ακόμη και όταν ο λόγος αυτός αντιτίθεται με την ιστορική πραγματικότητα.
Επιπλέον, αρκετά συχνά διατυπώνεται και η άποψη ότι με τη θεσμοποίηση της
ιστορικής μνήμης δημιουργούνται και περιορισμοί στην ιστορική έρευνα. Οι
περισσότεροι χρήστες, όμως, δεν δίνουν έμφαση στο γεγονός ότι οι αναθεωρητές του
Ολοκαυτώματος με τις διώξεις τους όπως συνέβη στην ελληνική περίπτωση με τη
δίκη του Κώστα Πλεύρη, για την οποία κάνουν λόγο πάρα πολλές ελληνικές
ιστοσελίδες απαιτούν δημοσιότητα, για να γνωστοποιήσουν στο ευρύ κοινό τα
επιχειρήματα του ρεβιζιονισμού/ αναθεωρητισμού. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν
και κάποιοι χρήστες από τους οποίους οι περισσότεροι φαίνεται να είναι εβραϊκής
καταγωγής που συμφωνούν με την ποινική δίωξη των αρνητών του Ολοκαυτώματος
και την επιδιώκουν σε μία προσπάθεια να συγκροτήσουν συνεκτικούς δεσμούς
μεταξύ των μελών τους, αλλά και να καταστήσουν δυνατή τη δημόσια αναγνώριση
των ιστορικών γεγονότων. Οι ομάδες αυτές των χρηστών, που υιοθετούν την
ποινικοποίηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος, διεκδικούν ουσιαστικά, όπως
αποδεικνύεται από τα λεγόμενά τους, την αναγνώριση μίας κοινής συλλογικής
μνήμης που συνδέεται με το τραυματικό γεγονός του Ολοκαυτώματος. Η αναγνώριση
της μνήμης του Ολοκαυτώματος στο δημόσιο χώρο λειτουργεί γι’ αυτούς ως
απαραίτητο στάδιο για την ιστορική δικαίωση των Εβραίων.

4.3.1 Ευρωπαϊκοί νόμοι μνήμης

Στο μεγαλύτερο αριθμό των ιστοσελίδων αναφέρεται και σχολιάζεται αρνητικά

ως επί το πλείστον ο νόμος Jean-Glaude Gayssot, ο οποίος θεσπίστηκε από τη
γαλλική κυβέρνηση στις 13 Ιουλίου το 1990 και αφορά τον περιορισμό του
ρατσισμού, του αντισημιτισμού, της ξενοφοβίας και κυρίως, την καταπολέμηση της
άρνησης του Ολοκαυτώματος. Η πλειοψηφία των χρηστών του ελληνικού διαδικτύου
κατακρίνει το στόχο του νόμου, ο οποίος είναι να πατάξει την καταχρηστική
εφαρμογή του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης, καθώς δεν επιτρέπει στους
ιστορικούς να επανεξετάσουν τα ιστορικά γεγονότα του Ολοκαυτώματος και να
οδηγηθούν σε νέα συμπεράσματα ανασημασιοδοτώντας το ιστορικό παρελθόν.
Επίσης, πολλοί είναι εκείνοι οι χρήστες που διατυπώνουν την άποψη πως ο
συγκεκριμένος νόμος παρακωλύει την ελευθερία της ιστορικής έρευνας. Οι
παραπάνω χρήστες θεωρούν, λοιπόν, ότι δεν πρέπει να ανήκει στις αρμοδιότητες της
νομοθετικής εξουσίας η αναδρομική δικαίωση και η ηθική ανταπόδοση των Εβραίων
θυμάτων, η ηθική καταδίκη των θυτών, η ποινικοποίηση της αποκλίνουσας γνώμης
περίπτωση των αρνητών του Ολοκαυτώματος όπως επίσης, δεν πρέπει να ισχύει
μία ενιαία κανονιστική αφήγηση για τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος. Στο σημείο
αυτό πρέπει να τονιστεί, ωστόσο, ότι στη μερίδα αυτή των χρηστών ανήκουν και οι
διάφοροι αρνητές του Ολοκαυτώματος, οι οποίοι στην προσπάθειά τους να
νομιμοποιήσουν τα αντισημιτικά και αναθεωρητικά τους επιχειρήματα επικαλούνται
την ελευθερία της έκφρασης και της ιστορικής έρευνας. Σε πλήρη αντίθεση με τις
παραπάνω γνώμες, κάποιοι άλλοι χρήστες επιδοκιμάζουν φανερά το περιεχόμενο του
νόμου, καθώς εκφράζουν την πεποίθηση ότι μέσω αυτού θα μπορέσει να παταχθεί ο
αναθεωρητισμός των αρνητών του Ολοκαυτώματος και να επιτευχθεί έτσι, η ιστορική
και ηθική αποτίμηση του ιστορικού γεγονότος. Ο νόμος Gayssot λειτουργεί,
σύμφωνα με τις δηλώσείς τους, ως κανονιστικό και δεσμευτικό πλαίσιο για τις
προϋποθέσεις βάσει των οποίων πρέπει να παρουσιάζονται τα γεγονότα του
Ολοκαυτώματος στη δημόσια σφαίρα. Οι αντιτιθέμενες αυτές ερμηνείες των χρηστών
του ελληνικού διαδικτύου δεν αφορούν αποκλειστικά το νόμο Gayssot, αλλά και τους
νόμους που έχουν θεσπιστεί από άλλα ευρωπαϊκά κράτη και έχουν το ίδιο
περιεχόμενο, την ποινική δίωξη της δημόσιας άρνησης του Ολοκαυτώματος των
Εβραίων.
Σε ένα ιστολόγιο ένας χρήστης διατυπώνει ανοιχτά τις αντισημιτικές σκέψεις του
μέσω της κριτικής που ασκεί στους "νόμους της μνήμης" που ισχύουν σε ευρωπαϊκό
επίπεδο, αλλά και στην Αμερική:

«Στις Η.Π.Α. αν κάποιος τολμήσει να αρνηθεί το Ολοκαύτωμα (το εβραϊκό μόνο, για το
αρμενικό και άλλα χέστηκαν), τον έγδαραν ζωντανό. Και είναι πασιφανές ποιο ισχυρό λόμπυ
το προώθησε αυτό. Το ίδιο ισχύει και στην Γαλλία από το 1990, με το νόμο Γκεσσό. Σύντομα
θα το λουστούμε και εμείς αυτό. Το βασικό ζήτημα εδώ δεν είναι το κατά πόσον και σε τι
βαθμό αληθεύει το ολοκαύτωμα, αυτό είναι ένα ερώτημα για τους καθ’ όλα αρμόδιους
ιστορικούς. Αλλά το για ποιον λόγο οι νομοθέτες θεώρησαν πως πρέπει να το προστατέψουν
φτάνοντας στο σημείο να ποινικοποιήσουν την ολική ή μερική αμφισβήτησή του. Είναι
προφανές πως δέχτηκαν πιέσεις από τα διάφορα εβραϊκά λόμπι. Οι Ισραηλινοί εξακολουθούν
να εκμεταλλεύονται αμείλικτα την μνήμη των 3-6 εκατομμυρίων αθώων Εβραίων που
χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για καθαρά πολιτικούς λόγους: είναι το νερό που
κινεί το αυλάκι της επεκτατικής πολιτικής τους, το άλλοθι της πλήρους ασυλίας και
ασυδοσίας τους. Αυτό το αυλάκι έχει λιώσει κατά την κίνησή του εκατοντάδες χιλιάδες
Παλαιστίνιους και κοτζάμ Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ κάνει τουμπεκί για τις πυρηνικές
κεφαλές τους, λόγω ασφαλώς που οι φίλοι τους οι Η.Π.Α. μπλοκάρουν κάθε σκέψη, και μόνο,
για έλεγχο. Και όποιος πει κάτι εναντίον τους για οτιδήποτε τους αφορά είναι ασφαλώς...
αντισημίτης, η καραμέλα είναι έτοιμη στο στόμα. Το μέγα πρόβλημα που τίθεται με τις
ποινικοποιήσεις της προφορικής ή γραπτής αμφισβήτησης ιστορικών γεγονότων όπως το
εβραϊκό ολοκαύτωμα είναι ότι, πέραν του μπλόκου στην ελευθερία έκφρασης, επί της ουσίας
ποινικοποιείται η...ίδια η ιστορία. Και όταν συμβεί πια και αυτό έχει χαθεί εντελώς η μπάλα.
Η Ιστορία δεν γράφεται και σερβίρεται προμαγειρεμένη. Για να γράψεις ένα βιβλίο ιστορίας
που αφορά μία περίοδο όπως του Β΄ΠΠ χρειάζονται, πέραν της κοφτερής κριτικής σκέψης,
άπλετης υπομονής και επιμονής, πληροφορίες από όλες τις πλευρές των αντιμαχόμενων όσον
αφορά την έρευνα. Δεν είναι δυνατόν για παράδειγμα να αγνοήσεις κάποια σοβαρή,
πρωτογενή γερμανική πηγή που αμφισβητεί τα "επίσημα αποδεκτά στοιχεία" απλώς γιατί ο
νομοθέτης σου λέει ότι είναι παράνομο να τα αμφισβητήσεις! Τότε δεν θα γράψεις ιστορία,
θα γράψεις θεατρικό!» (http://korioi.blogspot.com).

Τις αντισιωνιστικές θέσεις του διατυπώνει ανοικτά σε ένα άλλο ιστολόγιο και
κάποιος άλλος χρήστης μέσω της κριτικής που ασκεί στους νόμους μνήμης του
Ολοκαυτώματος:

«Όλος αυτός ο θεσμός δεν αποτελεί παρά το ορατό κομμάτι ενός καλολαδωμένου
μηχανισμού προπαγάνδας και επιβολής με απεριόριστο χρήμα και πολιτική ισχύ που τα
γρανάζια του λειτουργούν με ακρίβεια ρολογιού. Οργανώνει συλλαλητήρια υπέρ των
φονιάδων, συκοφαντεί, προγράφει τους αντιπάλους (όσους δεν δολοφονήσει) με πληρωμένες
καταχωρήσεις στον Τύπο και συντάσσει «Μαύρες Βίβλους», ζητά λογοκριτική παρέμβαση
των κυβερνήσεων σε όποια χώρα διαπιστώνει «αντισημιτικές» ενέργειες ή απόψεις και την
ποινική δίωξη όσων στρέφονται ενάντια στα ισραηλινά συμφέροντα ή αρνούνται να
αναγνωρίσουν το ολοκαύτωμα των εβραίων από τους Ναζί. Γιατί ένα από τα επιτεύγματα του
«νομικού πολιτισμού» των «δυτικού τύπου» καθεστώτων είναι η ποινικοποίηση της άρνησης
του ολοκαυτώματος των εβραίων από τους ναζί. Αλλά ακόμα και εκεί που δεν υπάρχουν
κρούσματα «αντισημιτισμού» θα πρέπει να επινοηθούν καταλλήλως, ακόμα και αν δεν
υπάρχουν αρκετά ντοκουμέντα, θα κατασκευαστούν. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τις
«αποκαλύψεις» ότι ραβίνοι έστελναν απειλητικές επιστολές στους …εαυτούς τους για να
δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα καταδίκης του «αντισημιτισμού»»
(http://greeknation.blogspot.gr).
 πηγή: http://greeknation.blogspot.gr

Σε ένα άλλο ιστολόγιο κάποιος άλλος χρήστης σχολιάζει σχετικά με το θέμα:

«Αν αρνείται κάποιος σήμερα το Ολοκαύτωμα είναι είτε ηλίθιος, είτε φασίστας. Αλλά είναι
επίσης φασισμός να επιβάλλεις, να υποχρεώνεις, να διατάζεις (!) τον οποιονδήποτε ότι θα έχει
αυτή και όχι την άλλη συνείδηση. ΄Οτι θα έχει αυτή και όχι την άλλη γνώμη. Ότι θα έχει τη
μια, την «εγκεκριμένη» άποψη, αυτή που εσύ (είτε λέγεσαι κράτος, είτε λέγεσαι ιστορική
«αυθεντία») του προσφέρεις και του επιτρέπεις να έχει. Οι απαλλοτριώσεις δικαιωμάτων
συνηθίζεται να ξεκινούν από απαγορεύσεις που επιβάλλονται εναντίον εκείνων που
φαντάζουν εξόφθαλμα. Τότε η κοινή γνώμη είναι ευκολότερο να κάνει αποδεκτή την
απαγόρευση» (http://stavrochoros.pblogs.gr).

Σε ένα φόρουμ σχολιάζουν με υβριστικά λόγια τις ποινές φυλάκισης που έχουν
θεσπιστεί σε διάφορα ευρωπαϊκά κράτη για την άρνηση του Ολοκαυτώματος. Ένας
χρήστης εκφράζει την παρακάτω κρίση:

«Υπερβολικό και γενικά λανθασμένο το βρίσκω αυτό το μέτρο. Μάλλον αντίθετα

αποτελέσματα θα φέρει από αυτά που θέλει. Από την άλλη όμως η Γερμανία έχει ήδη έχει
καεί από τον ναζισμό οπότε δικαιολογείται να είναι ανήσυχη σε τέτοιο βαθμό»
(http://www.aparadektoi.gr).

Στο ίδιο φόρουμ ένας άλλος χρήστης γράφει:

«Όσοι προβλέπουν ποινή πάνω από 1 χρόνο, είναι βλαμμένοι. Εκτός τη Γερμανίας φυσικά,
που είμαι σε θέση να κατανοήσω, πόσο "φυσάει και το γιαούρτι". Κατά τα άλλα, εάν βγω και
αρνηθώ τη μικρασιατική καταστροφή, σημαίνει ότι αξίζω 3 χρόνια φυλάκιση; Δε πάνε στον...
ευρωπαϊκό διάολο. Και αυτοί που βάζουν τις ποινές και οι Εβραίοι που δέχτηκαν τέτοια
δουλοπρέπεια χωρίς να αηδιάσουν...» (http://www.aparadektoi.gr).

Ενώ σε ένα άλλο φόρουμ κάποιος άλλος χρήστης εκφράζει την ανησυχία του για
την καθιέρωση των "νόμων της μνήμης":

«Μήπως ήρθε η ώρα, σε παγκόσμιο επίπεδο, που η ελευθερία γνώμης και έκφρασης από
αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα, θα γίνει διεκδικήσιμο αγαθό; μήπως θα πρέπει να
περιμένουμε σε επόμενα στάδια, τη λογοκρισία στα βιβλία, την "τρομοκρατοποίηση" (και
κατά συνέπεια την ηθική ή μη και υλική-σωματική καταστολή) κάθε ενοχλητικής και δήθεν
αντιδραστικής άποψης, την ποινικοποίηση του "σκέφτομαι άρα υπάρχω" και την
αντικατάστασή του από το "υπάρχω αν δε σκέφτομαι"; άραγε οι φασιστικές αντιλήψεις και
δράσεις που κατά καιρούς εκπορεύονται από τα τοπικά ολοκληρωτικά καθεστώτα σε διάφορα
 μέρη της υφηλίου, θα γίνουν θλιβερή επικρατούσα πραγματικότητα σε όλη την υφήλιο και η
όποιας μορφής (πάντα σε επίπεδο ήπιας, ειρηνικής αντίστασης) αντιπαράθεση θα είναι και
επισήμως ανεπιθύμητη; άραγε βρισκόμαστε πλέον στο στάδιο του εξαναγκασμού των
συνειδήσεων και ποια οφείλει να είναι η δική μας στάση; Αφού επαναλάβω προς αποφυγήν
πάσας παρεξηγήσεως ότι δε θίγεται εδώ το θέμα του Ολοκαυτώματος, αλλά το δικαίωμα στην
έκφραση οποιασδήποτε άποψης στα πλαίσια της δημοκρατικής ανταλλαγής απόψεων και του
διαλόγου, θα αναμείνω με ενδιαφέρον τις θέσεις των συμμετεχόντων επί του θέματος»
(http://www.esoterica.gr).

Το ίδιο κάνει και ένας άλλος χρήστης διατυπώνοντας τον έντονο προβληματισμό
του για τα αρνητικά αποτελέσματα που έχουν οι νόμοι της μνήμης του
Ολοκαυτώματος όσον αφορά την επιστημονική έρευνα. Ο χρήστης στην προσπάθειά
του να γίνει αποδεκτή η θέση του προσφεύγει στις απόψεις του σημαίνοντος
ιστορικού εβραϊκής καταγωγής Pierre Vidal-Naquet:

«Είναι προφανές το μείζον ζήτημα που εγείρεται: με στυγερό και φασιστικό τρόπο φιμώνεται η
αντίθετη άποψη και παραβιάζεται η βασική αρχή της επιστήμης της Ιστορίας, δηλαδή το
φιλέρευνον και η δυνατότης αναθεώρησης ιστορικών στοιχείων...; Τραγική, οδυνηρή και
επικίνδυνη εξέλιξη: Όπως και στη Γαλλία, θα απαγορεύεται η έκδοση βιβλίων που προσεγγίζουν
κριτικά τις γενοκτονίες (αμφισβητώντας π.χ. την ακρίβεια ορισμένων στοιχείων), θα
ποινικοποιούνται πανεπιστημιακές εργασίες με παρόμοιο αντικείμενο, καθώς και εκπομπές ή
σχετικές εκδηλώσεις, και θα διώκονται ποινικά δημοσιογράφοι, αρθρογράφοι, ιστορικοί κ.ά.
που εκφράζουν αιρετική γνώμη για τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα [...]. «Η Ιστορία
υπολογίζει στη μνήμη, δεν υποτάσσεται όμως σ’ αυτήν», σημειώνει ο Πιερ Βιντάλ Νακέ,
υπερασπιζόμενος το δικαίωμα οιουδήποτε να διακινεί χωρίς νομικές επιπτώσεις απόψεις και
θεωρίες, ακόμη και αν είναι δημαγωγικές ή κατάπτυστες. Διότι, όπως λέει, «Η Ιστορία δεν είναι
δικαστικό αντικείμενο. Σ’ ένα ελεύθερο κράτος ούτε η Βουλή ούτε η δικαστική αρχή είναι
αρμόδιες να ορίσουν την ιστορική αλήθεια»...;» (http://titanis.pblogs.gr).

Στην προσωπική ιστοσελίδα του δημοσιογράφου Άρη Χατζηστεφάνου

παρατηρούμε ένα σκίτσο που κατακρίνει μέσω της εικόνας τους νόμους της μνήμης:

πηγή: http://xstefanou.weebly.com

Σε ένα ιστολόγιο ένας χρήστης αναλύει μία εντελώς διαφορετική άποψη, γιατί
θεωρεί ότι πρέπει να ισχύουν οι «νόμοι μνήμης»:

«Αναζητώντας λοιπόν στοιχεία κανείς για το ποιες χώρες τιμωρούν τη δημόσια άρνηση ότι το
Ολοκαύτωμα των Εβραίων υπήρξε πραγματικό γεγονός ανακαλύπτει ότι την αυστηρότερη
νομοθεσία την έχουν οι χώρες που είτε συμμετείχαν στην υλοποίησή του ή που στο έδαφός τους
σημειώθηκαν οι μεγαλύτεροι διωγμοί και μαζικές εκκαθαρίσεις Eβραίων. Ίσως γιατί εκεί η
ανάμνηση των φρικαλεοτήτων είναι πιο ισχυρή από οπουδήποτε αλλού και επιβάλλει να μην
ξεχαστεί ποτέ αυτό το γεγονός [...]... Δε χρειάζεται να αναφέρω ότι στο Ισραήλ είναι δεδομένη η
τιμωρία όποιου δημόσια αρνείται το Ολοκαύτωμα και τα εγκλήματα των Ναζί κατά του
εβραϊκού λαού [...]. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι αυτό που προστατεύουν οι διατάξεις αυτές
σχετικά με την άρνηση, υποβάθμιση κτλ του Ολοκαυτώματος είναι η ιστορική αλήθεια. Δηλαδή
 φαίνεται σαν κάποιος που αρνείται μια ιστορική αλήθεια να γίνεται υπόλογος. Μια τέτοια
προσέγγιση είναι επιφανειακή, αν δεν εξετάσουμε μάλιστα ποιοι είναι συνήθως οι αρνητές του
ολοκαυτώματος και για ποιο λόγο το αρνούνται [...]. Πρώτα από όλα η νομοθεσία για την
άρνηση του Ολοκαυτώματος συνήθως τιμωρεί τρεις (3) περιπτώσεις, την άρνηση, την
υποβάθμιση και την επιδοκιμασία. Η ποινική αυτή νομοθεσία που τιμωρεί τις παραπάνω
περιπτώσεις σε κάθε περίπτωση αποτελεί περιορισμό της ελευθερίας του λόγου. Από τη στιγμή
που επικρέμαται ποινή στέρησης της ελευθερίας για κάτι που θα πει κάποιος αυτό αποτελεί
αδιαμφισβήτητα περιορισμό. Αυτό που είναι σημαντικό είναι κατά πόσο ένας τέτοιος
περιορισμός δικαιολογείται. Σε κάθε περίπτωση τα συνταγματικά δικαιώματα δεν ζουν σε μια
ιδανική-ιδεατή σφαίρα, αλλά βρίσκονται πολλές φορές σε τροχιά σύγκρουσης μαζί τους. Αυτό
σημαίνει ότι υπάρχουν περιπτώσεις που ο περιορισμός της ελευθερίας του λόγου δεν είναι
απλώς θεμιτός αλλά επιβεβλημένος προκειμένου να προστατευτούν άλλα συνταγματικά
δικαιώματα [...]. Αυτοί που απλώς αρνούνται ή προσπαθούν να υποβαθμίσουν τη σημασία ή το
μέγεθος του Ολοκαυτώματος παραθέτοντας διαφορετικά νούμερα από τον πραγματικό αριθμό
των θυμάτων τι κακό ακριβώς πράττουν που επιβάλλει την τιμωρία τους; Ίσα ίσα που κάποιος
μπορεί να σκεφτεί ότι αυτοί που αρνούνται το κάνουν γιατί θεωρούν το Ολοκαύτωμα ως κάτι το
ηθικά αποδοκιμαστέο και άρα διαφωνούν με αυτό. Πέρα από το ότι η άρνηση εγκλημάτων κατά
της ανθρωπότητας αποτελεί τον πιο εύκολο δρόμο για να επαναληφθούν αυτά υπάρχει και κάτι
άλλο πίσω από την άρνηση που ενοχλεί» (http://tvxs.gr).

Την ίδια άποψη εκφράζει με διαφορετικά επιχειρήματα και ένας άλλος χρήστης
του διαδικτύου, ο Νίκος Λυγερός επισκέπτης καθηγητής στο Δημοκρίτειο
Πανεπιστήμιο Θράκης και στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην
προσωπική του ιστοσελίδα:
«Ο προβληματισμός της γαλλικής νομοθεσίας περί ποινικοποίησης της άρνησης της
γενοκτονίας δείχνει την οδό που πρέπει να ακολουθήσουμε και στην Ελλάδα όχι μόνο για την
γενοκτονία των Εβραίων, των Αρμενίων αλλά και των Ποντίων. Η αναγνώριση δεν επαρκεί
για να καταπολεμηθεί η γενοκτονία της μνήμης. Η αναγνώριση είναι απλώς το πρώτο βήμα
της διαδικασίας διόρθωσης. Το πρόβλημα δεν είναι μια ειδική αναγνώριση μιας γενοκτονίας
αλλά όλες. Η νέα απόφαση της γαλλικής βουλής έρχεται να συμπληρώσει ένα νομοθετικό
κενό. Διότι υπήρχε μια διαφορά αντιμετώπισης μεταξύ της γενοκτονίας των Εβραίων και της
γενοκτονίας των Αρμενίων, ενώ είναι και οι δυο αναγνωρισμένες από τη Γαλλία. Για την
πρώτη υπήρχε και υπάρχει βέβαια ο νόμος Gayssot από το 1990, ενώ για τη δεύτερη μια
πρόταση που είχε γίνει πριν μερικά χρόνια δεν είχε γίνει αποδεκτή. Τώρα με την απόφαση της
βουλής δεν υπάρχει μόνο ένας ειδικός στόχος, αλλά ένας γενικός διότι αφορά όλες τις
αναγνωρισμένες γενοκτονίες» (http://www.lygeros.org).

Ενώ και σε ένα ιστολόγιο είναι αναρτημένη μία συνέντευξη του παραπάνω
χρήστη Νίκου Λυγερού στην οποία ο ίδιος δηλώνει ότι η ποινικοποίηση της
μνήμης μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο προφύλαξης και αποτροπής μελλούμενων
γενοκτονιών:

«Η τρίτη είναι πιο στρατηγική και εμπεριέχει την ιδέα ότι εφόσον τις μελετήσουμε
συστηματικά θα μπορέσουμε να αντισταθούμε στρατηγικά σε αυτές τις βαρβαρότητες. Όχι
μόνο για να μην υπάρξουν πια γενοκτονίες γιατί αυτό νομίζω ότι κανένας δεν το πιστεύει,
εκτός αν είναι πραγματικά αφελής αλλά για να γίνει μεγαλύτερο το κόστος για τους θύτες που
θα επιχειρήσουν κάτι παρόμοιο στο μέλλον. Επιπλέον για να τιμωρηθούν κι εδώ μπαίνουμε
στο δικαστικό πλαίσιο, αυτοί που διέπραξαν το έγκλημα. Δεν αρκεί να κάνουμε μια
καταγραφή ιστορική ότι υπήρξαν θύματα. Πρέπει να υπάρχουν και άλλες φάσεις, όπως είναι η
φάση της διαδικασίας διόρθωσης, όπου μπαίνουμε στην ποινικοποίηση και στην
αποκατάσταση π.χ. των περιουσιών και της ιστορίας» (http://thalassa-
karadeniz.mylivepage.com).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο ένας άλλος χρήστης προβάλλει τα δικά του επιχειρήματα
υπέρ των νόμων της μνήμης του Ολοκαυτώματος:
 «Δυστυχώς όπως αποδεικνύεται και από την επόμενη ιστορία συνειδητοποιούμε σήμερα
ότι μόνο η ποινικοποίηση της άρνησης της γενοκτονίας από τα δημοκρατικά κράτη μπορεί να
εμποδίσει τους απογόνους των θυτών να προσβάλλουν τη Μνήμη των θυμάτων, όπως
αποδεικνύεται από την θρασύτατη συμπεριφορά του Egemen Bagish [...] Λέτε να δούμε στη
συνέχεια και την ακύρωση των νόμων για την ποινικοποίηση των αρνητών του
Ολοκαυτώματος; Ως φυσιολογική εξέλιξη της ακύρωσης του Νόμου για τη Γενοκτονία των
Αρμενίων από το Συνταγματικό Συμβούλιο [Ε, ρε πάρτι που έχουν να στήσουν οι Νεοναζί
ανά την υφήλιο!!!!!!» (https://pontosandaristera.wordpress.com).

Σε ένα ιστολόγιο εντοπίζεται, μάλιστα, και μία εντελώς διαφορετική πρόταση

ενός χρήστη, η ποινικοποίηση της σιωπής των πνευματικών ανθρώπων για το
Ολοκαύτωμα. Ο συγκεκριμένος χρήστης δεν θεωρεί ότι η ποινικοποίηση της μνήμης
μπορεί να οδηγήσει στην ιστορική συνείδηση, όταν επικρατεί η απώθηση και
αποσιώπηση του ιστορικού γεγονότος του Ολοκαυτώματος από τον επιστημονικό
χώρο:

«Όμως η άποψη μου είναι ότι μια θωρακισμένη πολιτισμικά-ιδεολογικά κοινωνία δεν έχει
ανάγκη νομοθετικών πρωτοβουλιών για να πράξει τα αυτονόητα: να προλάβει και να
αποπέμψει και στη συνέχεια να απομονώσει τα φαινόμενα αυτής της βίας. Αρκεί να μην
σιωπά. Είναι συνεπώς πιο επικίνδυνη η σιωπή των πνευματικών ανθρώπων και αυτή μάλλον
θα ’πρεπε να ποινικοποιηθεί, παρά η παρακίνηση σε κενές νομοθετικές πρωτοβουλίες, όταν η
ίδια η Πολιτεία (η ίδια η κοινωνία τελικά) δείχνει απρόθυμη να εφαρμόσει. Πρώτα η
Κοινωνία στα σπλάχνα της όπου συμβαίνει το γεγονός και στη συνέχεια η Πολιτεία ως
εκφραστής της κοινωνικής ανάγκης κι απαίτησης»
(http://enantiastonantisimitismo.wordpress.com).

Ενώ σε κάποια άλλη ιστοσελίδα αναφέρεται το ζήτημα της θεσμοθέτησης της

ποινικοποίησης της άρνησης του Ολοκαυτώματος σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης:

«Την ποινικοποίηση της άρνησης του Ολοκαυτώματος σε επίπεδο ΕΕ εξετάζουν την Πέμπτη
οι «27» της Ένωσης. Υπάρχουν όμως και «αγκάθια»: στο κείμενο θα γίνεται αναφορά και στα
«σταλινικά εγκλήματα», πρόταση με την οποία διαφωνούν αρκετές χώρες, ενώ καμία
αναφορά δεν πρόκειται να γίνει στην περίπτωση της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Σύμφωνα με
δημοσίευμα των Financial Times, η σχετική πρόταση προβλέπει την επιβολή ποινών
φυλάκισης έως τρία χρόνια στους αρνητές του Ολοκαυτώματος. Το ζήτημα αντιμετωπίζεται
ποινικά σε χώρες όπως η Γερμανία και η Αυστρία, ενώ στη Βρετανία η άποψη που επικρατεί
είναι ότι μπορεί να υπάρξουν καταδικαστικές αποφάσεις στο πλαίσιο της ισχύουσας
νομοθεσίας. Στο προσχέδιο του κειμένου καλούνται οι χώρες-μέλη να αντιμετωπίσουν με
ποινές φυλάκισης όλους όσοι εξωθούν σε βία ή μίσος κατά ομάδας με διαφορετικά φυλετικά,
πολιτικά, θρησκευτικά ή εθνικά χαρακτηριστικά» (http://news.in.gr).

4.3.2 Ο ελληνικός νόμος 927/79 και το νομοσχέδιο Καστανίδη

Πολλοί χρήστες του διαδικτύου ωστόσο, δεν ασκούν ιδιαίτερη κριτική στους
ευρωπαϊκούς νόμους μνήμης, και ειδικότερα στο νόμο Gayssot, αλλά στο λόγο τους
επικρίνουν ή κατακρίνουν τον ελληνικό νόμο 927 του 1979, ο οποίος από πολλούς
χαρακτηρίζεται ως αντιρατσιστικός. Το περιεχόμενο του συγκεκριμένου νόμου
σχολιάζεται από πολλούς χρήστες, καθώς αυτός θα τεθεί ουσιαστικά σε λειτουργία με
τη δίκη του Κώστα Πλεύρη και με την εμφάνιση του νομοσχεδίου του τέως
Υπουργού Δικαιοσύνης, Χάρη Καστανίδη. Όλες αυτές οι νομικές διατάξεις και οι
ποινικές διώξεις των αρνητών του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα είναι, όπως τονίζουν
οι χρήστες του διαδικτύου, το λογικό επακόλουθο της καθιέρωσης της
ποινικοποίησης του Ολοκαυτώματος σε πάρα πολλές χώρες της Ευρώπης Γαλλία,
Γερμανία, Αυστρία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Πολωνία, Τσεχία, Βέλγιο,
Ισπανία και στην Αμερική. Παράλληλα, εμφανίζονται πάρα πολλά ιστολόγια και
ιστότοποι συζητήσεων που αναφέρονται στην ποινικοποίηση της άρνησης του
Ολοκαυτώματος του νομοσχεδίου Καστανίδη, το οποίο αποτελεί μία τροποποίηση
του νόμου 927/79. Ενώ, δεν παραλείπονται και οι αναφορές στο νόμο που θέσπισε το
2011 ο τέως υπηρεσιακός Υπουργός Μιλτιάδης Παπαϊωάννου για τα ίδια ζητήματα.
Στις ιστοσελίδες παρατηρούνται πολλές αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με τα εν
λόγω νομικά διατάγματα· στην πλειοψηφία τους, όμως, οι χρήστες
επιχειρηματολογούν κατά του νομοσχεδίου και πολλοί είναι εκείνοι που το
καταδικάζουν ευθέως.

Σε ένα νομικό ιστολόγιο, όπως το κατονομάζουν οι χρήστες του, ένας χρήστης

νομικός παραβάλλει ακριβώς το νόμο 927/79 και στη συνέχεια τον σχολιάζει
θετικά:

«Άρθρο 1 Ν.927/1979 1. Όστις δημοσίως, είτε προφορικώς είτε διά του τύπου ή διά γραπτών
κειμένων ή εικονογραφήσεων ή παντός ετέρου μέσου εκ προθέσεως προτρέπει εις πράξεις ή
ενεργείας δυναμένας να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βίαν κατά προσώπων ή ομάδες
προσώπων εκ μόνου του λόγου της φυλετικής ή εθνικής καταγωγής του, τιμωρείται με
φυλάκισιν μέχρι δύο ετών ή με χρηματικήν ποινήν ή και δι’ αμφοτέρων των ποινών τούτων.
2. Διά των εν παρ. 1 ποινών τιμωρείται και όστις συνιστά ή συμμετέχει εις οργανώσεις, αι
οποίαι επιδιώκουν οργανωμένην προπαγάνδαν ή δραστηριότητας πάσης μορφής τεινούσας εις
φυλετικάς διακρίσεις. Άρθρο 2 Ν.927/1979 Οστις δημοσίως, είτε προφορικώς είτε διά του
τύπου ή διά γραπτών κειμένων ή εικονογραφήσεων ή παντός ετέρου μέσου, εκφράζει ιδέας
προσβλητικάς κατά προσώπου ή ομάδος προσώπων λόγω της φυλετικής ή εθνικής καταγωγής
των, τιμωρείται με φυλάκισιν μέχρις ενός έτους ή χρηματικήν ποινήν ή και δι’ αμφοτέρων
των ποινών τούτων [...]. Η διαφορά αυτών των διατάξεων σε σχέση με τις γενικές διατάξεις
για την ποινική και αστική προστασία της τιμής είναι ότι εγγράφουν στο ίδιο το κείμενο και
τον προστατευόμενο σκοπό, δηλαδή δίνουν ένα συγκεκριμένο αντικειμενικό στοιχείο που
εξυπηρετεί την στάθμιση των αγαθών "προσωπικότητα"-"ελευθερία έκφρασης". Σε αντίθεση
με τις γενικές διατάξεις περί προσωπικότητας, οι διατάξεις του αντιρατσιστικού νόμου
έρχονται να προσδιορίσουν δεσμευτικά ότι η φυλετική και η εθνική καταγωγή αποτελεί ένα
αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητας του ατόμου, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής
και προστασίας από το δικαιϊκό σύστημα [...]. Ο Ν.927/1979 λοιπόν ποινικοποιεί τις πράξεις
που απευθύνονται κατά των παραπάνω αγαθών των ευρισκόμενων στην Ελληνική Επικράτεια
(προσοχή: όχι μόνο των Ελλήνων πολιτών!): ζωή, τιμή, ελευθερία, όταν οι πράξεις αυτές
στρέφονται εναντίον τους λόγω των ειδικών χαρακτηριστικών: εθνικότητα, φυλή και
θρήσκευμα (προστέθηκε αργότερα) [...]. Έτσι η σχέση του Ν.927/1979 με το γενικό δίκαιο
για την προστασία της ελευθερίας και της ισότητας είναι αρμονική στο μέτρο που εξειδικεύει
συγκεκριμένους σκοπούς προσβολών εννόμων αγαθών και κατοχυρώνει με ασφάλεια δικαίου
την περίπτωση των ειδικών προσβολών προσώπου ή ομάδας λόγω εθνικής-φυλεκτικής
καταγωγής και λόγω θρησκεύματος. Δεν περιορίζει ο αντιρατσιστικός νόμος την ελευθερία
της έκφρασης in abstracto, αφού η προσβολή της τιμής κατ’ αρχήν βρίσκεται εκτός του
πεδίου εφαρμογής της ελευθερίας της έκφρασης.Ούτε περιορίζει την πολιτική ελευθερία,
αφού η προσβολή εννόμων αγαθών πληθυσμιακών ομάδων λόγω φυλετικών ή πνευματικών
τους χαρακτηριστικών δεν αποτελεί στοιχείο πλουραλισμού σε μια δημοκρατική κοινωνία,
αλλά αντιθέτως παραβίαση των αρχών της ελευθερίας και της ισότητας»
(http://elawyer.blogspot.gr).

Θέτοντας σε ισχύ το νόμο 927/79, μία δίκη με την κατηγορία του αντισημιτισμού
σχολιάζεται σε ένα ιστότοπο συζητήσεων:

«Η καταδίκη αυτή είναι η πρώτη σε δεύτερο βαθμό με τον αντιρατσιστικό νόμο 927/79 στα
σχεδόν τριάντα χρόνια ιστορίας του. Αποτελεί δικαίωση του αγώνα του ΕΠΣΕ [Ελληνικό
Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι] που έχει φέρει ενώπιον της δικαιοσύνης περί
τις πενήντα υποθέσεις με βάση (και) αυτό το νόμο. Υπάρχουν στην Ελλάδα δικαστές που
καταδικάζουν με βάση το νόμο αυτό, παρά την ξεκάθαρη αντίθεση στην εφαρμογή του από
 όλες τις κυβερνήσεις, όλα τα κόμματα, σχεδόν όλους τους δημοσιογράφους, αλλά και την
Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το Συνήγορο του Πολίτη και την
Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή» (http://www.translatum.gr).

Αντίθετα, σε ένα άλλο ιστολόγιο ένας χρήστης ο νομικός Αθανάσιος

Αναγνωστόπουλος χρησιμοποιώντας δικανικό λόγο κατακρίνει το νόμο 927/79
λέγοντας τα εξής:

«Με αφορμή την πρόσφατη αθώωση του Πλεύρη από το ΠεντΕφΚακ Αθηνών επιχειρώ ένα
πρόχειρο (αρνητικό) σχολιασμό του Ν. 927/1979 «περί κολασμού πράξεων ή ενεργειών
αποσκοπουσών εις φυλετικάς διακρίσεις», του γνωστού στα διαδικτυακά καφενεία ως
αντιρατσιστικού. Είδαμε στο προηγούμενο ότι ο Ν. 927/1979 ψηφίστηκε καθ’ υπαγόρευσιν
της Σύμβασης της Νέας Υόρκης/1966. Η επιλογή του διεθνούς νομοθέτη γίνεται εν μέρει
κατανοητή εν όψει της πικρής ιστορικής εμπειρίας και του συνεχιζόμενου κινδύνου
αναζωπύρωσης και επικράτησης φυλετιστικών ιδεολογιών. Παρά ταύτα, εξίσου υπαρκτός
είναι και ο νομικός κίνδυνος άρνησης του κράτους δικαίου χάριν του κράτους δικαίου,
υπαγόρευσης από το ποινικό δίκαιο του φρονήματος των πολιτών, παραβίασης της αρχής
cogitationis poenam nemo patitur, παραβίασης της αρχής της ισότητας χάριν της προστασίας
ορισμένων ομάδων και ακόμη διαιώνισης των αποδιοπομπαίων διακρίσεων ακριβώς δια
μέσου της δίωξής τους. Κατά τον σχολιασμό των σχετικών διατάξεων απαιτείται λοιπόν
αυστηρή προσήλωση στην ενδεικνυόμενη από την μία στενή ερμηνεία των περιορισμών των
συνταγματικών δικαιωμάτων της ελεύθερης έκφρασης και διάδοσης της γνώμης και ευρεία
ερμηνεία από την άλλη της εγγυητικής λειτουργίας του ποινικού δικαίου. Ειδικότερα, ο Ν.
927/1979 συνιστά πέραν πάσης αμφιβολίας περιορισμό συνταγματικού δικαιώματος και ως
τέτοιος υπόκειται και ο ίδιος σε περιορισμούς. Ιδίως, οι περιορισμοί των συνταγματικών
δικαιωμάτων είναι ερμηνευτέοι στενά» (http://anamorfosis.net/blog).

Ενώ, στην προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν ο διδάκτωρ κοινωνιολογίας και
πτυχιούχος νομικής, Αντρέας Χριστινίδης ο οποίος ασχολείται με τα ζητήματα του
αντισημιτισμού, του ναζισμού και κάθε μορφής ρατσισμού καταθέτει την
προσωπική του θέση για τον αντιρατσιστικό νόμο και την ισχύ του στη δίκη του
Κώστα Πλεύρη:

«Καταρχάς επιθυμώ να παρατηρήσω: Η ύπαρξη του αντιρατσιστικού νόμου (που είναι

μάλλον βέβαιο ότι, σύμφωνα με τις από τον ΟΗΕ και την Ευρωπαϊκή Ένωση προερχόμενες
πληροφορίες, προσεχώς θα πρέπει να συμπληρωθεί και να συγκεκριμενοποιηθεί περισσότερο)
επιβάλλει μια τέτοια εκπαίδευση δικαστών και εισαγγελέων, ώστε να είναι γνώστες της
προβληματικής των διαφόρων μορφών του ρατσισμού και σε καμιά περίπτωση φορείς
προκαταλήψεων. Εισαγγελέας: «Εδώ κυκλοφορεί ο κάθε ανώμαλος και ο κάθε τοξικομανής
και βγαίνουνε όλοι οι θολοκουλτουριάρηδες και οι προοδευτικοί και λένε το εξής: «Ά! Το
δικαίωμα στη διαφορετικότητα. Ά!! Το δικαίωμα στην έκφραση». Και όλοι λέμε: Ωραία και
καλά!») Διερωτώμαι: Με αυτές τις φράσεις επιδιώκεται από τον εισαγγελέα η υπεράσπιση
της «διαφορετικότητας» του ρατσιστή, αντισημίτη και ναζιστή [...]...; Τελειώνοντας θα ήθελα
να παρατηρήσω, ότι ο τρόπος διεξαγωγής της πρώτης ακροαματικής διαδικασίας δεν αποτελεί
μια θετική έκφανση της ελληνικής δικαιοσύνης. Τα σχόλια στο εξωτερικό, ιδιαίτερα σε
πολιτικούς, δημοσιογραφικούς, πανεπιστημιακούς και άλλους πνευματικούς κύκλους της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα είναι μάλλον δυσμενή. Ενδιαφέρει όμως αυτό τον κύριο εισαγγελέα;
Δεν δίστασε να χαρακτηρίσει ως γελοιότητες και αμφιβόλου συνταγματικότητος τις
αποφάσεις γαλλικών και γερμανικών δικαστηρίων. Θα πρέπει λοιπόν να θεωρηθεί ως γελοία
και η στάση του ιδιαίτερα αυστηρού γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου;»
(http://cohen.gr).

Ένας άλλος χρήστης ασκεί αρνητική κριτική στο νομοσχέδιο Καστανίδη μέσω
σατιρικού λόγου αναρτώντας και μία καρικατούρα του Ολοκαυτώματος:

«Ναι, πλέον έγινε και αυτό. Η ουδέν μονιμότερη του προσωρινού κυβέρνηση έφερε στην
βουλή ένα νομοσχέδιο που ποινικοποιεί την άρνηση ή αμφισβήτηση, είτε πλήρως είτε εν
 μέρει, των γενοκτονιών. Ακόμη δεν έχει ψηφιστεί αλλά όταν γίνει αυτό (που δεν βλέπω τον
λόγο να μην γίνει από την τρέχουσα "ψεκάστε-ψηφίστε-τελειώσατε" σύνθεση της Βουλής) θα
μπορώ βάσει του νόμου αυτού να υποστώ δίωξη, ακόμη και αυτεπάγγελτα. Γιατί; Μα λόγω
της ανάρτησης αυτής της γελοιογραφίας που σατιρίζει τον ακριβή αριθμό των θυμάτων του
εβραϊκού ολοκαυτώματος [...]. Η Ελευθεροτυπία αναφέρει πως το νομοσχέδιο ετοιμάστηκε
από τον πρώην υπουργό δικαιοσύνης Χάρη Καστανίδη αλλά τελικά το προώθησε στην Βουλή
ο νυν υπηρεσιακός υπουργός Μιλτ. Παπαιωάννου. Και ναι, κάνει λόγο όχι μόνο για άρνηση
αλλά και για σχετικοποίηση γενοκτονίας, δηλ. το να ισχυριστείς ότι τα θύματα ήταν λιγότερα
από τα θεωρούμενα ως επίσημα, ακόμη και για σατιρικούς λόγους (δεν προβλέπεται
εξαίρεση). Όπως θα φαντάζεστε το νομοσχέδιο αυτό θα ψηφιστεί αθόρυβα, "κάτω από το
χαλί", μιας και δεν συνδέεται με τα καίρια κοινωνικο-οικονομικά ζητήματα. Ανοίγει όμως
αυτό μία κερκόπορτα, ένα προηγούμενο για γενικότερη καταστολή της ελευθερίας έκφρασης
και ευρύτερα επιβολή λογοκρισίας» (http://korioi.blogspot.com).

πηγή: http://korioi.blogspot.com

Την ίδια αρνητική άποψη περί του νόμου έχει και ένας άλλος χρήστης σε κάποιο
άλλο ιστολόγιο:

«Αλλά τα ζητήματα της Ιστορίας δε λύνονται με απαγορεύσεις, καλυμμένες πίσω από

διακηρύξεις περί «δημοκρατικών ευαισθησιών» ή πολύ περισσότερο με το πρόσχημα της
«αντιφασιστικής» θωράκισης» του αστικού κράτους. Τέτοια νομοθετήματα δεν πρέπει να
«νομιμοποιηθούν» στην Ελλάδα. Πρώτον, διότι δεν χωρά καμία εμπιστοσύνη στην άρχουσα
τάξη ενός κράτους, του αστικού, που αυτό γεννά και αναπαράγει το ρατσισμό, την ξενοφοβία
και το φασισμό. Δεύτερον, διότι αν τα ζητήματα της γνώμης περί την Ιστορία γίνουν
αντικείμενο νομικής δίωξης, τότε το αστικό κράτος θα έχει κάνει ένα αποφασιστικό βήμα για
να στραφεί ευθέως και δια νόμου! εναντίον των πραγματικών εχθρών του. Όσων δηλαδή
δεν εννοούν να συμφωνήσουν μαζί του ότι επήλθε το «Τέλος της Ιστορίας»»
(http://stavrochoros.pblogs.gr).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο, εθνικιστικού περιεχομένου, κατακρίνεται με έντονες

εθνικιστικές και αντισιωνιστικές δηλώσεις ο νόμος για την ποινικοποίηση σοβαρών
μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού:

««Ελληνικό» κράτος: Με «αντιρατσιστικό» νομοσχέδιο μετατρέπουν σε έγκλημα και στην

Ελλάδα κάθε προφορική ή γραπτή αναφορά που αντιστέκεται στον εθνικό και φυλετικό
αφανισμό μας, καθώς και την καταγραφή Αληθειών της Φύσεως αλλά και της Ιστορίας
[τίτλος άρθρου] [...]! Το νομοσχέδιο αναδεικνύει το ψευδές των επιχειρημάτων της
Δημοκρατίας τους για «ελεύθερη έκφραση», «ελεύθερη διακίνηση ιδεών», «ελευθερία του
λόγου», «ελευθερία του τύπου», «ελεύθερη συμμετοχή στα κοινά του οποιουδήποτε πολίτη».
 Στην πραγματικότητα οι «ελευθερίες» αυτές στα αστικοδημοκρατικά καθεστώτα τους
αφορούν αποκλειστικά στο ευρύτατο φάσμα «απόψεων» που εξυπηρετούν τα συμφέροντα
του διεθνούς Σιωνισμού και που συμπροπαγανδίζονται από τα μεγάλα αστικά κόμματα και
τους μεγαλοϊδιοκτήτες των Μέσων Μαζικής Εξαπατήσεως, μέχρι και από ομάδες που
προπαγανδίζουν ανοιχτά υπέρ της Ένοπλης Τρομοκρατίας (Ιντυμίντια), ομάδες που
εγκωμιάζουν εγκληματίες τύπου Στάλιν, Τρότσκι, Μάο και Πολ Ποτ (κομμουνιστική
αριστερά), ομάδες ξένων πρακτόρων που προπαγανδίζουν την ανεξαρτητοποίηση της
Φλώρινας ή της Θράκης, ομάδες που λειτούργησαν ως κύριοι συντελεστές στο μαζικό
πλιάτσικο και βανδαλισμό της Αθήνας στην υποτιθέμενη «εξέγερση του Δεκέμβρη» –αλλά
και ομάδες που υποστηρίζουν ανοιχτά και προάγουν την εξαφάνιση της εθνικής και
φυλετικής μας ταυτότητος…» (http://antistasi.org).

Ένας ακόμη χρήστης εκθέτει τα επιχειρήματά του κατά του νομοσχεδίου

Καστανίδη ασπαζόμενος τις απόψεις του Αμερικάνου καθηγητή Γλωσσολογίας και
Φιλοσοφίας Noam Chomsky:

«Ο υπουργός Δικαιοσύνης Χάρης Καστανίδης με την νομοθετική ρύθμιση για την…

εχθροπάθεια εισάγει στην Ελλάδα τους ίδιους νόμους, οι οποίοι στο εξωτερικό έχουν γίνει
αντικείμενο σκληρής κριτικής, ακόμη και από Εβραίους. Όπως για παράδειγμα ο γνωστός
στην χώρα μας Νόαμ Τσόμσκυ, ο οποίος υπέγραψε για την απελευθέρωση του Γάλλου
Vincent Reynouard, ο οποίος εδώ και κάποιος μήνες βρίσκεται στην φυλακή για “άρνηση του
ολοκαυτώματος”, με τον ίδιο περίπου νόμο που ετοιμάζει και ο κ. Καστανίδης. Και
αιτιολόγησε την υπογραφή του γράφοντας: “Καταλαβαίνω ότι ο Vincent Reynouard έχει
καταδικαστεί και φυλακιστεί, σύμφωνα με τον νόμο Gayssot και το ότι κυκλοφορεί μία αίτηση
ως διαμαρτυρία σε αυτή την πράξη. Δεν γνωρίζω τίποτε για τον κ. Reynouard, αλλά θεωρώ τον
νόμο Gayssot ως εντελώς παράνομο, μη συμβατό με τις βασικές αρχές μιας ελεύθερης
κοινωνίας όπως αυτές γίνονται κατανοητές από την εποχή του διαφωτισμού. Ο νόμος που είναι
σε ισχύ δίνει στην πολιτεία το δικαίωμα να αποφασίσει την ιστορική αλήθεια και να τιμωρήσει
την αποχώρηση από τα διατάγματά της, μια ανάμνηση των σκοτεινών ημερών του Σταλινισμού
και του Ναζισμού. Εάν η δικαιολογία του νόμου Gayssot είναι να απαγορεύσει της “απεχθείς
απόψεις” ή να προστατεύσει το δικαίωμα να ζει κανείς σε μια ατμόσφαιρα ελεύθερη από φόβο
ή από την προκατάληψη και τον ρατσισμό, θα έπρεπε να είναι προφανές ότι εάν αυτοί οι νόμοι
εφαρμοστούν με αμεροληψία, θα ποινικοποιήσουν ένα ευρύ φάσμα του δημοσίου διαλόγου, το
οποίο, όσο απεχθές και αν βρίσκει κανείς, θα έπρεπε σίγουρα να επιτρέπεται σε μια ελεύθερη
κοινωνία. Έτσι, θα ήθελα να δείξω την υποστήριξή μου γι’ αυτή την αίτηση που διαμαρτύρεται
για την εφαρμογή αυτού του νόμου σε αυτή (ή οποιαδήποτε περίπτωση)"»
(http://www.eglimatikotita.gr).

Πιο έντονη αρνητική κριτική ασκεί ένας άλλος χρήστης του διαδικτύου σε ένα
ιστολόγιο που πραγματεύεται το νομοσχέδιο Καστανίδη, το οποίο χαρακτηρίζει ως
«επικίνδυνο τερατούργημα», που κατέθεσε έπειτα στη Βουλή ο πρώην Υπουργός
Δικαιοσύνης Παπαϊωάννου. Στο ίδιο ιστολόγιο είναι αναρτημένη και μία
γελοιογραφία του πρώην Υπουργού Καστανίδη:

«Ενα «νομικό τερατούργημα» (Πάσχος Μανδραβέλης, στην «Καθημερινή») το οποίο

«συρρικνώνει την ελευθερία του λόγου με πρόσχημα τον αντιρατσισμό» (Νάσος Θεοδωρίδης,
στην «Αυγή»). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 4 του νομοσχεδίου που είχε παρουσιάσει
ο Καστανίδης, τιμωρείται με φυλάκιση και χρηματική ποινή «όποιος δημόσια, προφορικά ή
δια του Τύπου ή μέσω του Διαδικτύου [...] εγκωμιάζει ή αρνείται ή εκμηδενίζει τη σημασία
εγκλημάτων γενοκτονίας [...] κατά τρόπο που μπορεί να προκαλέσει ή να διεγείρει σε
βιαιοπραγίες ή εχθροπάθεια κατά τέτοιας ομάδας» (σ.σ. προσδιορισμένης από τη φυλή, το
χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή κτλ)... Στις 3 Μαρτίου, η στήλη
σημείωσε τα εξής, με αφορμή το νομοσχέδιο αυτό: «Ως άριστος νομικός ο κ. Καστανίδης
γνωρίζει ότι το νομοσχέδιο θέτει τις βάσεις για βάναυση λογοκρισία (έκθεση γνώμης για
ιστορικά γεγονότα), καθώς επιτρέπει ad hoc αυθαίρετες ερμηνείες και αξιολογήσεις». Δύο
ημέρες αργότερα η στήλη επανήλθε: Το τερατούργημα Καστανίδη «θα μείνει ως στίγμα φαιό.
Μία διαρκής δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια ιστορικών, δημοσιογράφων,
πανεπιστημιακών, αρθρογράφων και συγγραφέων. Πρόκειται για ευθέως λογοκριτικό
 κατασκεύασμα, μιμούμενο τον κατάπτυστο νόμο Γκεϊσσό, που ισχύει στη Γαλλία από το
1990 και λειτουργεί σαν γκιλοτίνα για την ελευθερία του λόγου και της άποψης για ιστορικά
γεγονότα» [...]... Το κατάπτυστο νομοσχέδιο προβλέπει όπως και ο γαλλικός νόμος ότι π.χ.
αν αρνηθείς ή σχετικοποιήσεις το Ολοκαύτωμα (π.χ. αν μιλήσει κανείς για λιγότερα θύματα)
διώκεσαι ποινικά, ενώ ταυτόχρονα απαγορεύεται η έκδοση και η κυκλοφορία σχετικών
βιβλίων (περίπτωση Γκαροντί)... Το νομοσχέδιο που έφερε τελικά στη Βουλή ο Παπαϊωάννου
είναι ακριβώς ίδιο, όπως τουλάχιστον διαπιστώσαμε διαβάζοντας χθες την «Αυγή»»
(http://stoxasmos-politikh.blogspot.gr).

πηγή: http://stoxasmos-politikh.blogspot.gr

Ακόμη ένας χρήστης δε διστάζει να αναρτήσει τη σκληρή αρνητική κριτική της

εφημερίδας Ελεύθερος Κόσμος για το συγκεκριμένο νομοσχέδιο με έντονα τα
αντισημιτικά επιχειρήματα και με αναφορές και στη δίκη του Κώστα Πλεύρη:

«…..Ο νέος αντιρατσιστικός νόμος, θα καταργεί τον παλαιότερο του 1979, "καθώς αυτός
κρίνεται ανεπαρκής", όπως σαφέστατα λέει η αιτιολόγηση του σχεδίου Νόμου. Σύμφωνα
ακόμη με αυτήν, "η ελληνική κοινωνία έχει γίνει μια πολυφυλετική κοινωνία" και στόχος της
πολιτείας είναι η υπεράσπιση των μειονοτήτων. Η "πέτρα του σκανδάλου" προφανώς εδώ
είναι ο "ΕΚ" καθώς από το 2007 η εφημερίδα μας έχει εμπλακεί σε τουλάχιστον 10 υποθέσεις
με βάση τον αντιρατσιστικό νόμο, στην συντριπτική πλειοψηφία των οποίων έχει αθωωθεί.
Να θυμηθούμε επίσης την πολύκροτη δίκη για το βιβλίο του Κ. Πλεύρη, η αθώωση του
οποίου πήρε διεθνείς διαστάσεις και είχε ως αποτέλεσμα διεθνείς εβραϊκές οργανώσεις να
παρεμβαίνουν στα της Ελληνικής Δικαιοσύνης. Αυτά είναι τα "κενά του νόμου", στα οποία
αναφέρεται η αιτιολόγηση του σχεδίου νόμου. Σίγουρα όμως ο νέος νόμος, όπως σαφώς
μπορεί κάποιος να καταλάβει από την ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης, θα
συμπεριλάβει στις "τιμωρητικές" του διατάξεις τον οποιοδήποτε εκφέρει γνώμη αντίθετη για
μια πολυπολιτισμική κοινωνία. Και δεν μιλάμε φυσικά μόνο για προσωπικό επίπεδο αλλά ο
νόμος στρέφεται και κατά οργανώσεων. Συλλόγων, κομμάτων, που εκφέρουν έναν ανάλογο
πολιτικό λόγο» (http://klassikoperiptosi.blogspot.gr).

Σε κάποιο άλλο ιστολόγιο είναι δημοσιευμένες οι παρακάτω αρνητικές απόψεις

για το νόμο του 2011 που θεσπίστηκε «για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών
και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου» με τη
λεζάντα «Ο νέος "αντιρατσιστικός νόμος" καταργεί την ελευθερία του λόγου.
Όργουελ στους καιρούς της "πολυπολιτισμικότητας":

«Ήταν αναμενόμενο. Η Ελλάδα πρέπει να «εκσυγχρονιστεί» και να συμμορφωθεί στα νέα

δεδομένα της Νέας Τάξης. Άλλωστε το αναφέρει χωρίς «αιδώ» το προτεινόμενο σχέδιο
 νόμου, ότι καθώς «η χώρα μας» (ή ‘χώρος’ κατά τα μυαλά τους) μεταβαίνει (την σέρνουν με
το ζόρι καλύτερα) «σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία» (ουοάου!!!), «η ισότιμη προστασία
όλων των ατόμων, ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους
ή τον γενετήσιο-σεξουαλικό προσανατολισμό τους, προβάλλει ως πρωταρχική υποχρέωση
του κράτους». Ότι γίνεται εις το εξωτερικόν – σύντομα και στην χώρα μας. Ο «λόγος μίσους»
που εφαρμόζεται σε πολλές χώρες της "δημοκρατικής" Δύσης, είναι το υπερόπλο της Νέας
Τάξης που μας βγήκε πολύ «ευαίσθητη» κατά των ανυπάκουων, απείθαρχων, ομιλητικών
και γενικά μη συγχρονισμένων στα ‘νέα δεδομένα’. Φίμωση ή κυνήγι ανελέητο. Ή το
βουλώνεις ή σε φορτώνουμε με πρόστιμα, ποινές, φυλακίσεις, απολύσεις και όρεξη να
έχουμε.. Έχουμε να δούμε πολλά και έχουμε να πούμε πολλά. Καλωσήρθατε στην δικτατορία
των «δικαιωμάτων»» (http://radiofloga.blogspot.gr).

Στο ίδιο ιστολόγιο ένας άλλος χρήστης διατυπώνει τις αντιεβραϊκές πεποιθήσείς
του, τις οποίες χρησιμοποιεί για να στηρίξει τα επιχειρήματά του κατά του νέου
νόμου με τον τίτλο «Η "αντιρατσιστική" ιερή εξέταση»:

«Στην σημερινή Ελλάδα ο θεσμός της ιερής εξέτασης φαίνεται να αναβιώνει μέσα απ’ το
νόμο «περί ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων». Που, όπως λέγεται, είναι
εβραιοαμερικάνικης προέλευσης. Οι οποίοι προκειμένου ν’ αποφεύγουν τις συνέπειες της
υπερβάλλουσας κακουργίας τους, σε βάρος άλλων λαών, εφεύραν και επέβαλαν, όπως
φαίνεται, το νόμο αυτόν. Έτσι ώστε να μπορούν, αφενός να κακουργούν απεριόριστα, και
αφετέρου να τιμωρούν εκείνους, που θα τολμήσουν να καταγγείλουν τα κακουργήματα τα
δικά τους και των ομοϊδεατών τους… Στην ίδια συχνότητα κινείται και ο, τώρα,
εκκολαπτόμενος απ’ το Υπουργείο Δικαιοσύνης «περί εχθροπάθειας, ρατσισμού και
ξενοφοβίας» ρατσιστικός, όπως φαίνεται, σε βάρος των Ελλήνων, νόμος. Είναι
χαρακτηριστικό ότι από εικοσαετίας, περίπου, επιβάλλεται στη μαθητιώσα ελληνική νεολαία
να γράφουν εκθέσεις, σχετικά με το ρατσισμό. Και καλώς. Αλλά επιβάλλεται με την
ρατσιστικότατη και προκλητικότατη υπόδειξη ότι πρέπει να αναφέρονται ιδιαίτερα στο
ολοκαύτωμα των Εβραίων… Σάμπως το ολοκαύτωμα τόσων άλλων λαών, που δεινοπάθησαν
ή και σήμερα δεινοπαθούν (Αφγανών, Ιρακινών, Παλαιστινίων, κλπ) να είναι αμελητέα ή και
ανύπαρκτα.… » (http://radiofloga.blogspot.gr).

Ενώ κάποιος άλλος χρήστης του ίδιου ιστολογίου δημοσιεύει τα αρνητικά του
σχόλια με τη λεζάντα «Ο "αντιρατσιστικός" νόμος: Η κωδικοποίηση της ρατσιστικής
αγριότητας της νέας τάξης»:

«Πάντα τα μεγάλα εγκλήματα των ισχυρών του χρήματος και των πολιτικών τους υπαλλήλων
θεσμοθετούνται και κωδικοποιούνται σε νόμους, ύστερα από μια χρόνια, σταθερή και
συστηματική ιδεολογική και πολιτική πλύση εγκεφάλου. Χρόνια τώρα το διεθνές κεφάλαιο,
τα ελληνικά κυβερνητικά κόμματα και τα «αριστερά» τους άλλοθι συστηματικά και υστερικά
είχαν υψώσει το «ρατσισμό», το νέο αυτό ιδεολόγημα της παγκοσμιοποίησης και του
χρηματιστηριακού «διεθνισμού», ως ένα από τα πιο κεντρικά τρομοκρατικά «σκιάχτρα» [...].
Από τη δεκαετία, ακόμα του ’90 είχαμε υπογραμμίσει ότι σε λίγο κάθε εκδήλωση ακόμα και
εναντίον του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού θα χαρακτηρίζεται σαν «εθνικιστική» και
«ρατσιστική» και ότι πολύ σύντομα θα ποινικοποιηθεί κάθε εθνική αντίσταση και δράση
εναντίον της Νέας Τάξης σαν «ρατσιστική»: Δηλαδή ότι σύντομα ο «αντιρατσισμός» των
μαφιών του χρήματος θα γίνει νόμος του κράτους και ο «ρατσισμός» (το μακάβριο αυτό
νεοταξικό ιδεολόγημα) θα γίνει ποινικό αδίκημα… Οι πάντες δουλέψανε προς αυτή την
κατεύθυνση: Προώθησαν και του «υλικούς όρους» της πολυπολιτισμικότητας (αλλοδαπή
εισβολή και κατοχή, κατασκευές μειονοτήτων κ.λπ.), αλλά και τους ιδεολογικοπολιτικούς
όρους: «αντιρατσιστική» φρενίτιδα, υπόθαλψη, ενθάρρυνση, οργάνωση και επιδότηση του
«αντιρατσισμού», με πολύχρωμα «αντιρατσιστικά» νεφελώματα και «ομάδες κρούσης»
[...]… Τα διεθνή χρηματιστηριακά Ιδρύματα και τα κυβερνητικά κόμματα υπέθαλπαν,
ενθάρρυναν, οργάνωναν και επιδοτούσαν τις «εστίες» εναντίον της Ιστορίας, του
«εθνικισμού», του «αντιρατσισμού» και γενικά εναντίον της εθνικής μας υπόστασης…»
(http://radiofloga.blogspot.gr).
 Έχοντας ως αφόρμηση τη δίκη του Κώστα Πλεύρη για το αντισημιτικού
περιεχομένου βιβλίο του πολλοί χρήστες εκφράζουν, αντίθετα, την επιθυμία τους για
ποινικοποίηση της άρνησης του Ολοκαυτώματος. Στην προσωπική ιστοσελίδα του
Ζαν Κοέν, ο εβραϊκής καταγωγής ακαδημαϊκός Σαμ Χασσίδ δηλώνει τα εξής:

«Ανήκω σ΄ αυτούς που δεν ήταν σύμφωνοι με την δικαστική οδό με την υπόθεση του
εμετικού αυτού βιβλίου και του συγγραφέα του. Και αυτό για δύο λόγους: 1.Αν και δεν με
συγκινεί ιδιαίτερα η ελευθερία του λόγου αυτού που αφενός δεν αποδέχεται την αρχή αυτής
της ελευθερίας και αφετέρου με θεωρεί υπάνθρωπο, έκρινα πως τέτοια δίκη μάλλον τον
εξυπηρετεί – όπως άλλωστε διακήρυξε επανειλημμένα ο ίδιος. 2.Δυστυχώς ο πολύς κόσμος
που συναισθηματικά αποζητάει δικαιοσύνη σε δικαστήρια, σε τέτοιες υποθέσεις δεν
καταλαβαίνει πως ένα δικαστήριο ΔΕΝ κρίνει με βάση το αίσθημα του κοινού για δικαιοσύνη
αλλά με βάση συγκεκριμένους νόμους που πολλές φορές δεν εκφράζουν επακριβώς αυτό
αυτό το αίσθημα. Γι’ αυτό άλλωστε αν το δικαστήριο είχε απλώς αθωώσει τον Πλεύρη με το
σκεπτικό πώς ανεξάρτητα με το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού, σε ένα δημοκρατικό κράτος
η αρχή της ελευθερίας του λόγου προστατεύει το δικαίωμά να εκφράζεται η γνώμη του
καθενός, θα είχα μεν δυσαρεστηθεί αλλά θα καταλάβαινα την θέση και την απόφαση των
δικαστών [...]. Απ’ αυτό εμείς οι εβραίοι έχουμε να συνάγουμε το συμπέρασμα ότι η
διαδεδομένη σε μας –αλλά και πολλούς μη εβραίους– άποψη πως η δαιμονοποίηση των
εβραίων (με τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, διαστροφές του Ταλμούδ, ή με την γνωστή
συκοφαντία του αίματος) καταλήγει στην γενοκτονία μας ΔΕΝ είναι δεκτή από πολλούς, εν
οις και η ελληνική δικαιοσύνη. Και πως η έκφραση ιδεών προσβλητικών για τη θρησκευτική
μας καταγωγή δεν είναι κολάσιμη πράξη αν συνοδεύεται με αναφορές σε πράξεις που μας
αποδίδονται (ή αποδίδονται σε άλλους εβραίους που παρουσιάζονται με διάφορα ονόματα)»
(http://cohen.gr).

Με την παραπάνω άποψη συμφωνεί και μία άλλη χρήστης, η οποία στο άρθρό της
σχολιάζει την απόφαση του Εφετείου για το βιβλίο του Κώστα Πλεύρη. Η Naomi
Firsht είχε παρουσιάσει το άρθρο της στα Αγγλικά στο Ευρωπαϊκό Εβραϊκό Συνέδριο
(European Jewish Congress) του 2010 και ο Ζαν Κοέν το μετέφρασε στα Ελληνικά
και το ανάρτησε στην ιστοσελίδά του:

«Είναι απίστευτο ότι ένα δικαστήριο μιας δημοκρατικής χώρας δεν μπόρεσε να καταδικάσει
αυτό το βιβλίο ως ένα απεχθές και επικίνδυνο είδος γραφής σχεδιασμένο να υποκινήσει σε
μίσος και βία εναντίον του Εβραϊκού λαού. Ηγέτες της Εβραϊκής κοινότητας της Ελλάδας και
ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων καλούνται να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους για την
έκφραση του προβληματισμού και της ανησυχίας τους για ένα βιβλίο που χαρακτηρίζει τους
Εβραίους "υπάνθρωπους". Είμαι η μόνη που παρατηρώ τον παραλογισμό που επικρατεί εδώ;
Είναι σαν κάποιο περίεργο ανεστραμμένο νομικό σύστημα όπου τα θύματα καταλήγουν να
είναι οι κατηγορούμενοι. Η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ από το 1981 και πρέπει επομένως να
είναι σε θέση ν’ ασκεί δικαιοσύνη αντίστοιχη με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Το γεγονός ότι
οδηγηθήκαμε σε μια τέτοια κατάσταση εγείρει ερωτήματα για την ίδια τη νομιμότητα του
Ελληνικού δικαστικού συστήματος» (http://cohen.gr).

Επίσης, ο εβραϊκής καταγωγής Ζαν Κοέν, αν και δεν φαίνεται να συμφωνεί με

την ποινικοποίηση της άρνησης του Ολοκαυτώματος, τάσσεται υπέρ της ποινικής
δίωξης όλων των αντισημιτιστών που παρακινούν σε βίαιες ενέργειες εναντίον των
Εβραίων, μεταξύ αυτών και του Κώστα Πλεύρη:

«Τίθεται λοιπόν εύλογα το ερώτημα: Έχει ο Αχμαντινετζάν το δικαίωμα να μιλήσει σε ένα

από τα κορυφαία πανεπιστήμια και να πει αυτά που λέει; Έχει ο Πλεύρης το δικαίωμα να
γράψει αυτά που γράφει χωρίς να του ασκηθεί ποινική δίωξη; Έχει δικαίωμα ο οποιοσδήποτε
να αρνείται το Ολοκαύτωμα και να μην πηγαίνει φυλακή όπως συμβαίνει με τον Άγγλο
ιστορικό David Irving; Πολλοί θα πουν πως φυσικά και «δεν δικαιούνται δια να ομιλούν» (για
να θυμηθούμε και τον συχωρεμένο Κουτσόγιωργα) ειδικά όταν εκμεταλλεύονται τα
δικαιώματα που δίνει η Δυτική Δημοκρατία. Πόσο μάλλον δε, όταν οι ίδιοι όχι μόνο δεν
επιτρέπουν τέτοια δικαιώματα (Ιράν) αλλά διατυμπανίζουν κιόλας πως αν ποτέ έρθουν στην
 εξουσία θα καταργήσουν αυτές τις ελευθερίες (οι διάφοροι φασίστες). Επιπλέον, οι άνθρωποι
αυτοί θα σας πουν πως ακόμα και η ελευθερία του λόγου όπως και η δημοκρατία
γενικότερα έχει τα όρια της. Όπως λέει και το παλιό ρητό η «δημοκρατία τελειώνει εκεί που
αρχίζει και ενοχλεί τον άλλον». Προσωπικά δεν είμαι σίγουρος ότι η παραπάνω άποψη είναι
σωστή ή για να είμαι πιο ακριβής ότι είναι λανθασμένη [...]. Ο κ. Πλεύρης καλώς
παρεπέμφθη στη δικαιοσύνη αλλά για τους λάθους λόγους. Ο κ. Πλεύρης έπρεπε να καθίσει
στο σκαμνί γιατί παρακινεί σε βία εναντίον μέρους του πληθυσμού της χώρας και όχι για τις
ανοησίες που γράφει εν είδη «επιστημονικού έργου» όπως είπε και ο εισαγγελέας της έδρας κ.
Λ. Λαζαράκης» (http://cohen.gr).

Και ένας άλλος χρήστης εκφράζει σε ένα ιστολόγιο με έντονο τρόπο την
ολοκληρωτική αντίθεσή του με την αθωωτική απόφαση του δικαστηρίου για τον
Κώστα Πλεύρη, δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο την πλήρη αποδοχή της
ποινικοποίησης της μνήμης του Ολοκαυτώματος:

«Είδαμε δικαστές φιλικούς προς τον Πλεύρη και υιοθετώντας σε πολλά σημεία
φιλοναζιστικές και αντισημιτικές θέσεις και εχθρικούς και ειρωνικούς προς τους
κατήγορους,αντί να μείνουν ουδέτεροι και αντικειμενικοί όπως οφείλει κάθε δικαστής.
Προσθέστε σ’ αυτά και ένα φιλοναζιστικό κοινό στην αίθουσα, αποτελούμενο κυρίως από
μέλη της νεολαίας του ΛΑΟΣ (ΝΕΟΣ) που εκδηλωνόταν με επιφωνήματα χωρίς να τους
επαναφέρει κανείς στην τάξη. Και η αθλιότητα ολοκληρώθηκε με μία απίστευτη προκλητική-
αθωωτική απόφαση για τον Πλεύρη με το γελοίο σκεπτικό ότι «το βιβλίο είναι επιστημονικό
έργο και αποτέλεσμα ιστορικής ερεύνης» (!!) και πως «ο κατηγορούμενος δεν στρέφεται κατά
των Εβραίων μόνο λόγω της φυλετικής και εθνικής καταγωγής τους, αλλά κυρίως λόγω των
επιδιώξεών τους για παγκόσμια κυριαρχία, των μεθόδων που χρησιμοποιούν για την ευόδωση
αυτών και τη συνωμοτική τους δράση» [...]!!! Το αποτέλεσμα είναι σήμερα η θλιβερή και-
παραδοσιακά γεμάτη μη δημοκράτες λειτουργούς Ελληνική δικαιοσύνη να σέρνει σε δίκη
ως κατηγορούμενους τους αντιναζιστές και να αθωώνει με τον πιο αισχρό τρόπο τους
ναζιστές, αντισημίτες. Πρόκειται για τον κατήφορο ενός ολόκληρου νομικού,αλλά και
πολιτικού συστήματος για να μην πω μίας χώρας ολόκληρης που βλέπει απαθέστατα τη
γενοκτονική ναζιστική ιδεολογία να αναβιώνει επίσημα από φορείς του τόπου του, 65 χρόνια
μετά τη συντριβή της και την καταδίκη της από την ανθρωπότητα»
(http://taairetika.blogspot.gr).

Ένας άλλος χρήστης, εβραϊκής καταγωγής, γράφει στο προσωπικό του ιστολόγιο
σχετικά με την απόφαση της δίκης του Κώστα Πλεύρη:

«Συγκεκριμένα, το Α΄ Πενταμελές Εφετείο Αθηνών με τη γνωστή σκανδαλώδη και παράνομη

απόφασή του που αθωώνει τον γενοκτονικό αντισημιτισμό, μεταξύ άλλων, δέχτηκε την
υπεκφυγή του Κ. Πλεύρη ότι η πιο πάνω φράση είναι δήθεν ρήση του Κλεμανσό [...]. Με
βάση την ίδια κατάπτυστη απόφαση του Εφετείου Αθηνών που νομιμοποίησε τη γενοκτονική
προπαγάνδα της παγκόσμιας συνωμοσίας των Εβραίων κατά της ανθρωπότητας σαν
αθωωτικό επιχείρημα όσων διακηρύττουν το ρατσιστικό μίσος και βία, η Εισαγγελία Αθηνών
κρίνει τώρα ότι με το άρθρο του ο Ι. Φριζής συκοφαντεί τον Κ. Πλεύρη για τους εξής λόγους:
επειδή δημιουργεί την «πεπλανημένη εντύπωση» στο αναγνωστικό κοινό ότι «διακατέχεται
από θανάσιμο μίσος αδιακρίτως κατά των εβραίων» και ότι «δεν σέβεται το έννομο αγαθό της
ανθρώπινης ζωής, όταν πρόκειται για εβραϊκής καταγωγής άτομα»!!! Έτσι κρίνει τώρα η
εισαγγελία Αθηνών για τον άνθρωπο που έγραψε ότι «Εβραίος και άνθρωπος είναι έννοιες
αντιφατικές δηλαδή η μία αποκλείει την άλλη» και ότι «Η ιστορία της ανθρωπότητος θα
καταλογίση στον Αδόλφο Χίτλερ τα εξής: Δεν απήλλαξε, ενώ ηδύνατο την Ευρώπη από τους
Εβραίους». Μετά τις παράνομες αποφάσεις του Εφετείου Αθηνών και του Αρείου Πάγου που
νομιμοποίησαν τη ναζιστική προπαγάνδα έχει ανοίξει ο δρόμος διάπλατα για τις ποινικές
διώξεις κατά των δημοκρατών και αντιναζιστών. Αποδεικνύεται τώρα περισσότερο από κάθε
άλλη φορά πως η ελευθερία του ναζιστικού λόγου καταργεί στην πράξη και στην ουσία της
την ελευθερία της έκφρασης» (http://abravanel.wordpress.com).
 Από την μεριά του, κάποιος χρήστης η δικηγόρος και συγγραφέας Χριστιάννα
Λούπα κατακρίνει τη στάση της ελληνικής πολιτείας για την εμφανή αποφυγή
εφαρμογής του εν λόγω νόμου περί ποινικοποίησης της άρνησης του
Ολοκαυτώματος:

«Κι ενώ στην Ευρώπη καταβάλλεται ολοένα και μεγαλύτερη προσπάθεια καταπολέμησης του
ρατσισμού και σε πολλές χώρες της οι αρνητές του Ολοκαυτώματος βρίσκονται πλέον
αντιμέτωποι με το νόμο, στη χώρα μας η ίδια η Δικαιοσύνη φαίνεται να χλευάζει το νόμο και
να αφήνει τους ρατσιστές ασύδοτους να τρίβουν τα χέρια τους και να πανηγυρίζουν
συνεχίζοντας την ολέθρια προπαγάνδα τους, υποστηρίζοντας ότι «Εβραίος και άνθρωπος
είναι έννοιες αντιφατικές, δηλαδή η μία αποκλείει την άλλη» και «Η όλη των εγκληματική
συμπεριφορά, [των Εβραίων], δικαιολογεί τας πράξεις των Ναζί εναντίον των και κάτι
περισσότερων. Τας δικαιώνει»!!! Θέλετε κι άλλα «ωραία» από το βιβλίο του γνωστού
ναζιστή, «Εβραίοι  Όλη η αλήθεια», που αθωώθηκε από το Α΄ Πενταμελές Εφετείο Αθηνών
στις 27 Μαρτίου και μετά από μια διαδικασία αναβολών και αλλεπάλληλων διακοπών που
κράτησε περίπου ένα χρόνο, ενώ η πρωτόδικη απόφαση είχε υπάρξει καταδικαστική,
επιβάλλοντας 14μηνη φυλάκιση με τριετή αναστολή;» (http://www.patrides.com).

Μία άλλη προσωπική ιστοσελίδα σχολιάζει θετικά το περιεχόμενο του νέου

νόμου τονίζοντας την αντίθεση των χρηστών της με τα επιχειρήματα των επικριτών
του νόμου:

«Παρά τα οφέλη του, ο αντιρατσιστικός νόμος έχει εισπράξει μεγάλη κριτική. Σύμφωνα με
τους πολέμιούς του, βάζει φραγμούς στην ελευθερία του λόγου και με αυτήν την άτυπη και
έμμεση λογοκρισία πλήττεται η δημοκρατία. Αυτό δεν ισχύει, γιατί ο νόμος δεν περιορίζει
ούτε την ελευθερία του λόγου, ούτε την ελευθερία γνώμης, ούτε την ελευθερία της έκφρασης,
ούτε τον ελεύθερο διάλογο. Αυτό που εμποδίζει και προσπαθεί να τερματίσει είναι η
ελευθερία των προσβολών, της ταπείνωσης και των ύβρεων. Βάζει φραγμό στη λεκτική βία
που είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Καθεμία και καθένας μπορεί να έχει άποψη, αλλά ο νόμος
927/1979 αναγκάζει όσους θέλουν να εκφέρουν γνώμη για τα θέματα ευαίσθητων ομάδων να
το κάνουν κόσμια και ήπια, χωρίς προσβολές και ύβρεις. Έτσι, ενισχύεται ο διάλογος, γιατί
γίνεται σε ένα επίπεδο ανώτερο από αυτό των καταπιεστικών κραυγών. Από αυτήν την
εξέλιξη μπορούν να ωφεληθούν και οι δύο (ή περισσότερες) πλευρές του διαλόγου. Άλλωστε,
διεθνείς οργανισμοί για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν πει ρητά ότι η
ποινικοποίηση της ρητορικής μίσους είναι απόλυτα συμβατή με το δικαίωμα στην ελευθερία
της έκφρασης» (http://www.olke.org).

4.4 Ιστορικός αναθεωρητισμός και αρνητισμός Ολοκαυτώματος

Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της παρούσας εργασίας είναι η ανακάλυψη

αναρίθμητων αναθεωρητικών/ ρεβιζιονιστικών ιστοσελίδων στο ελληνικό διαδίκτυο.
Κατά την αναζήτηση στο Google του όρου "Ολοκαύτωμα Εβραίων", "Εβραίοι",
"γενοκτονία Εβραίων" κ.ά. ο χρήστης "πέφτει" σε πολλά σάιτ διαστρεβλωτών. Στο
ελληνικό διαδίκτυο εμφανίζονται, λοιπόν, χιλιάδες αποτελέσματα που έχουν
αναθεωρητικό περιεχόμενο· δηλαδή, οι δημιουργοί αυτών των "σελίδων μίσους"
(hate site) όπως εύστοχα αποκαλούνται από πολλούς ξένους και Έλληνες
ερευνητές 36  παρουσιάζουν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο τα αναθεωρητικά τους
επιχειρήματα. Οι εν λόγω χρήστες στην πλειοψηφία τους αρνούνται την ύπαρξη
πολιτικής για την εξόντωση των Εβραίων από τους ναζί υπό την ειδική μορφή των
θαλάμων αερίων. Η στάση τους συνίσταται στο να αρνείται την ύπαρξη των θαλάμων

36
Ο ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ αποκαλεί ως «σελίδες μίσους» τις σελίδες των
διαστρεβλωτών του Ολοκαυτώματος (Φλάισερ, 2009: 312).
αερίων, της ναζιστικής εξόντωσης ή στο να ελαχιστοποιεί τον αριθμό των θυμάτων
του Ολοκαυτώματος και να τονίζει τη δήθεν ανυπαρξία ντοκουμέντων από την
πλευρά των ναζί. Επιπλέον, ένα άλλο ψευδές επιχείρημα που στοιχειοθετεί το ρεύμα
του ρεβιζιονισμού/κοινωνικού αναθεωρητισμού, και συνεπώς και των Ελλήνων
χρηστών του διαδικτύου που συγκαταλέγονται σε αυτόν, είναι ότι η «Τελική Λύση
του Εβραϊκού Ζητήματος» δεν ήταν τίποτα άλλο παρά η απώθησή τους στην
Πολωνία και ότι το Ολοκαύτωμα αποτελεί ένα μύθο-τέχνασμα των Εβραίων με στόχο
τη νομιμοποίηση του κράτους του Ισραήλ. Στο σημείο αυτό, πρέπει να αναφερθεί και
το γεγονός ότι στον αναθεωρητικό λόγο συγκαταλέγεται και η καταγγελία της
«βιομηχανίας του Ολοκαυτώματος» της πολιτικής εργαλειοποίησής του για την
οποία ευθύνεται το κράτος του Ισραήλ και συγκεκριμένα, το σιωνιστικό κίνημα μία
έκφραση του ανερχόμενου εβραϊκού εθνικισμού. Οι ρεβιζιονιστές ενοχοποιούν τους
σιωνιστές για την μυθική και θρησκευτική διάσταση του Ολοκαυτώματος, όπως
επίσης και για την εκμετάλλευση της εβραϊκής οδύνης· καταγγέλλοντας την
"ιδεολογική αναπαράστασή" του και πιο συγκεκριμένα, την χρήση της μνημόνευσης
του Άουσβιτς ως ηθική υποχρέωση. Μία ακόμη αρνητιστική προσέγγιση του
Ολοκαυτώματος, που παρουσιάζεται όμως με λιγότερη συχνότητα στο διαδίκτυο,
είναι η ερμηνευτική προοπτική της δομικής συσχέτισης ναζισμού και σταλινισμού,
και ταυτόχρονα, η σύγκριση του ναζισμού και με άλλα ολοκληρωτικά καθεστώτα
πιο συχνό παράδειγμα αποτελεί η σύγκριση του Ολοκαυτώματος με τη γενοκτονία
των Αρμενίων από τον τουρκικό εθνικισμό. Όσον αφορά τη συσχέτιση ναζισμού-
σταλινισμού, οι αρνητιστές επιχειρούν μέσω της σχετικοποίησης των
εθνικοσοσιαλιστικών πρακτικών να εξαγνίσουν τη ναζιστική ρατσιστική βία και να
αναιρέσουν με αυτόν τον τρόπο τη μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος, απο-
ενοχοποιώντας τις πολιτικές που εφάρμοσαν οι ναζί. Μάλιστα, οι ρεβιζιονιστές του
διαδικτύου εκθέτουν την ανιστόρητη άποψη ότι ο ναζιστικός ολοκληρωτισμός
αποτέλεσε την αντίδραση στην άνοδο του σταλινισμού και του κομμουνισμού
γενικότερα. Εκτός από αυτά τα επιχειρήματα, παρατηρείται σε μερικές ιστοσελίδες
και μία λανθάνουσα αντιπαράθεση μεταξύ των θυμάτων του ναζισμού. Ορισμένες
ιστοσελίδες σχετικοποιούν (υποβαθμίζουν), δηλαδή, το Ολοκαύτωμα συγκρίνοντάς
το με άλλα ναζιστικά εγκλήματα οι πιο συχνές περιπτώσεις στο διαδίκτυο είναι η
ταύτιση του όρου Ολοκαύτωμα με τις κατοχικές σφαγές στα Καλάβρυτα και στο
Δίστομο. Ενώ, σπάνιες αλλά αξιοσημείωτες είναι οι αναφορές του ακροδεξιού λόγου
για συμψηφισμό των παθημάτων των δύο πλευρών θυτών και θυμάτων, με στόχο
να παρουσιαστούν οι ίδιοι οι Γερμανοί και ως θύματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
προκαλώντας έτσι, αμφιβολίες για το ποιος ήταν τελικά το θύμα και ποιος ο θύτης.
Μία εντελώς διαφορετική θέση των αναθεωρητών είναι αυτή του νεοκομμουνισμού
και του παγκοσμιοποιημένου αριστερισμού, που βασίζεται στο μύθο του
αμερικανοσιωνισμού και ειδικότερα στον "αμερικανο-σιωνιστικό ιμπεριαλισμό".
Στην προσέγγιση αυτή συμπεριλαμβάνεται και ο προπαγανδιστικός παλαιστινιόφιλος
λόγος με τη ρητή καταδίκη της ισραηλινής πολιτικής και του εβραϊκού εθνικισμού
που στρέφεται εναντίον του Παλαιστινιακού λαού, ο οποίος παρουσιάζεται ως αθώο
θύμα "γενοκτονίας" από τους Εβραίους που ταυτίζονται με τους ναζιστές.
Ουσιαστικά, χαρακτηρίζεται το κράτος του Ισραήλ ως ναζιστικό εκναζισμός του
Ισραήλ και εμφανίζονται καταχρήσεις που σφετερίζονται το ιστορικό περιεχόμενο
του Ολοκαυτώματος. Τέλος, αρκετοί χρήστες κηλιδώνουν πολιτικά πρόσωπα της
επικαιρότητας ταυτίζοντάς τα με στερεότυπα ναζιστικού παρελθόντος ισοπεδώνοντας
με αυτόν τον τρόπο σημασίες, αναλογίες και συμπεράσματα. Οι πιο συνήθεις
φραστικές καταχρήσεις είναι οι παρομοιώσεις πολιτικών με τον Φύρερ οι πιο συχνές
επιθέσεις είναι εναντίον της καγκελάριου της Γερμανίας Ανγκέλας Μέρκελ. Η δυτική
προπαγάνδα των αρνητιστών μετατρέπει τον Χίτλερ από μία ιστορική μορφή σε
μεταφορική έννοια του κακού. Σκοπός των αρνητών, όπως αποδεικνύεται από τα
λεγόμενά τους, είναι η αμφιβολία για τα ιστορικά τεκμήρια του Ολοκαυτώματος και
η δημιουργία ενός νέου πεδίου ιστορικής έρευνας, το οποίο θα νομιμοποιεί τους
δικούς τους ισχυρισμούς. Οι αρνητές, για να προσδώσουν εγκυρότητα και αξιοπιστία
στο λόγο τους χρησιμοποιούν ως επί το πλείστον ψευδοεπιστημονικά επιχειρήματα
με τα οποία παρερμηνεύουν ιστορικές πηγές ή αποσιωπούν εσκεμμένα άλλες.
Προσπαθούν με κάθε μέσο να καλλιεργήσουν στους άλλους χρήστες του διαδικτύου
την ψευδαίσθηση ότι τα επιχειρήματά τους βασίζονται σε επιστημονικές παραδοχές
και στη σχετική επιστημονική ιστοριογραφία37.
4.4.1 Προοπτική του ιστορικού αναθεωρητισμού/ ρεβιζιονισμού

Στις περισσότερες ιστοσελίδες, ακροδεξιού κυρίως περιεχομένου, διακρίνονται

συγκαλυμμένες μορφές αρνητισμού, καθώς οι χρήστες δεν κατατάσσουν τον εαυτό
τους στους αρνητιστές του Ολοκαυτώματος, αλλά από τα επιχειρήματά τους φαίνεται
να το αμφισβητούν έμμεσα. Κυρίως, ο λόγος του αρνητισμού δομείται πάνω στο
επιχείρημα ότι δεν είναι δυνατό να έχουν θανατωθεί τόσα εκατομμύρια Εβραίοι και
πως ο αριθμός των θυμάτων ήταν ασύγκριτα μικρότερος από τον επιστημονικά
αναγνωρισμένο. Επίσης, ένα άλλο επιχείρημα από το οπλοστάσιο του ρεβιζιονισμού
είναι και το ότι οι θάνατοι προκλήθηκαν από τις συνθήκες του πολέμου και ότι δεν
υπήρξε οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης από την πλευρά της ναζιστικής ηγεσίας
επιδιώκοντας να αποσυνδέσουν τον ναζισμό από το Ολοκαύτωμα. Σε ορισμένες
ιστοσελίδες επιχειρείται και μία σύνδεση ναζισμού και σταλινισμού σύμφωνα με την
οποία το Ολοκαύτωμα ήταν το αποτέλεσμα αυτοάμυνας ενώπιον της απειλής του
κομμουνισμού. Από την άλλη, υπάρχουν και ορισμένες ιστοσελίδες στις οποίες
εκδηλώνονται διακηρυγμένες μορφές του ρεβιζιονισμού, εφόσον οι χρήστες τους δεν
διστάζουν να αρνηθούν με άμεσο τρόπο το Ολοκαύτωμα και να κατηγορήσουν
ευθέως τους Εβραίους και το κράτος του Ισραήλ για πολιτική θυματοποίησης. Το
Ολοκαύτωμα, σύμφωνα με αυτούς, συνιστά μια πολιτικό-οικονομική παραχάραξη της
ιστορίας καθοδηγούμενη από το κράτος του Ισραήλ. Ενώ ταυτόχρονα, εμφανίζεται
και μία μερίδα χρηστών που διατυπώνει τη γνώμη ότι ο Χίτλερ είχε εβραϊκή
καταγωγή και ότι ο ναζισμός ήταν μία "σκευωρία" των Εβραίων. Εν κατακλείδι,
πρέπει να αναφερθούν και ορισμένοι χρήστες, που αν και δεν ανήκουν στο κίνημα
των ρεβιζιονιστών, σχετικοποιούν το ιστορικό περιεχόμενο του Ολοκαυτώματος με
τις παρομοιώσεις ορισμένων πολιτικών με τον Χίτλερ, αλλά και με την αντιπαράθεση
θυμάτων άλλων γενοκτονιών και εγκλημάτων πολέμου με τα θύματα του
Ολοκαυτώματος. Η μετωνυμική, αποπλαισιωμένη και γενικευτική χρήση του
Ολοκαυτώματος από κάποιους άλλους χρήστες έχει και αυτή ως επακόλουθό της την
αποϊστορικοποίησή του.

Ένας χρήστης σε ένα ιστολόγιο δίνει τον τίτλο "Βιομηχανία του Ολοκαυτώματος"
στο άρθρο του, στο οποίο είναι εμφανής ο λόγος του αρνητισμού. Το βασικό
επιχείρημα του συγκεκριμένου ρεβιζιονιστή είναι ο διογκωμένος αριθμός των

37
Με το επίκαιρο ζήτημα του αναθεωρητισμού του Ολοκαυτώματος έχουν ασχοληθεί
εκτενώς ο ιστορικός Γιώργος Κόκκινος (Κόκκινος κ.ά., 2007β; του ίδιου, 2012: 55-
58) και η Οντέτ Βαρών-Βασάρ (Βαρών-Βασάρ, 1997: 92-100). Επίσης, σε αυτόν
έχουν αναφερθεί και ο Pierre-Andre Taguieff (Taguieff & Finkielkraut, 2005), ο
Χάγκεν Φλάισερ (Φλάισερ, 2009) και ο Κριστιάν Γκοντέν (2011: 2, 21-22).
θυμάτων. Για να πείσει τους αναγνώστες χρησιμοποιεί και την ψευδοεπιστημονική
προσέγγιση ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ με τίτλο "Βιομηχανία του Ολοκαυτώματος":

«Κάποιος είπε κάποτε ότι: " Ακόμα και το 1/3 (ένα τρίτο) του Ολοκαυτώματος να είναι
ψεύτικο εγώ, πάλι θα εξακολουθώ να πιστεύω στα υπόλοιπα 2/3".
Το εκπληκτικό τετράωρο (!) ντοκιμαντέρ, μεταγλωττισμένο από την ομάδα της
Αντιπληροφόρησης [νεοναζιστικό ιστολόγιο], μας διηγείται κάποια πράγματα που κανείς μας
έως τώρα δεν είχε ακούσει ή γνώριζε. Η εκμετάλλευση του μύθου του ολοκαυτώματος,
ξεσκεπάζεται αναλυτικά και ο όρος "αντισημιτισμός" παίρνει μια ενδιαφέρουσα τροπή. Το
1/3 του Ολοκαυτώματος σε πλήρη ανάλυση..» (http://sikofantis.blogspot.gr).

Επίσης, σε ένα φόρουμ ένας χρήστης δηλώνει χαρακτηριστικά:

«Ότι θανατώθηκαν Εβραίοι, θανατώθηκαν, αυτό είναι σίγουρο, χωρίς καμία αμφιβολία. Εγώ
διατυπώνω επιφυλάξεις ως προς τον αριθμό. Νομίζω πως τα 6 εκατομμύρια είναι υπερβολικό
ψέμα, που είχε σαν σκοπό την πρόκληση αισθήματος λύπησης και συμπαράστασης προς τους
Εβραίους» (http://www.e-igoumenitsa.gr/forum/viewtopic.php).

Η ίδια άποψη εκφράζεται και από μία άλλη νεοναζιστική και αντισημιτική
ιστοσελίδα, η οποία καταδικάζει ευθέως τους Εβραίους για διόγκωση του αριθμού
των θυμάτων:

«Πόσοι Εβραίοι πέθαναν τελικά στο Ολοκαύτωμα; Η ασυμφωνία των εβραϊκών πηγών. Μετά
από τά γεγονότα, ας έλθωμεν στην αδιάψευστον γλώσσαν των αριθμών. Εδώ κυριολεκτικώς
επικρατεί χάος αντιφάσεων, αι οποίαι αποδεικνύουν τά παραμύθια της Εβραϊκής
προπαγάνδας. Επαναλαμβάνω: 4.000.000 άνθρωποι εθανατώθησαν από τους Ναζί στο
στρατόπεδο συγκεντρώσεως Άουσβιτς υπεστήριζαν οι Πολωνοί, παρά τάς αμφιβολίας εκείνοι
επέμεναν κι ο κόσμος όλος επίστευε, ότι στους φρικτούς θαλάμους των αερίων καί στους
«φούρνους» έχασαν την ζωήν των 4.000.000 άνθρωποι οι περισσότεροι των οποίων ήσαν
Εβραίοι. Ωστόσο υπήρξαν αντιδράσεις. Επιστήμονες, ιστορικοί δεν απεδέχοντο τό ψεύδος.
Έτσι όπως μας πληροφορεί η «Ουάσιγκτον Ποστ» καί η «Νάσιοναλ Τσάϊτουνγκ» (21-9-1996)
η Πολωνία εμείωσε τόν αριθμό των φονευθέντων, από τους Ναζί στο στρατόπεδον θανάτου
Άουσβιτς από 4 εκατομμύρια εις ένα εκατομμύριον [...]: Τά 4 λοιπόν εκατομμύρια επισήμως
έγιναν 1 εκατομμύριον! Αν οι αρνηταί του ολοκαυτώματος δεν επραγματοποίουν έρευνας ο
κόσμος θα επίστευε, ότι 4 εκατομμύρια άνθρωποι απέθαναν στο Άουσβιτς. Διότι έτσι
συνέφερε στην Εβραϊκή προπαγάνδα. Τελικώς η ιδία η Πολωνία εξηναγκάσθη ΝΑ περιορίση
τον αριθμό των θυμάτων εις 1 εκατομμύριον και συνεχώς ο αριθμός αυτός μειούται. Μόνον ο
κ. Βάσος Μαθιόπουλος ανεβάζει τον αριθμόν γράφων στα «Νέα» (9-5-1995) ότι: «6
εκατομμύρια Εβραίοι κάηκαν στο Άουσβιτς, όπου πραγματικώς κάηκε ή ιστορική αλήθεια. Κι
ενώ εφθάσαμε επισήμως, στο ένα εκατομμύριο ο διοικητής του στρατοπέδου Ρούντολφ Χές
φέρεται ότι κατέθεσε ότι «3.000.000 άνθρωποι θανατώθησαν» εκεί (Λόρδος Ράσσελ: «Ή
μάστιξ του Αγκυλωτού Σταύρου» Έλλ. έκδ. «Ενωμένοι 'Εκδότες» Άθ. 1955, σελ. 220). Τώρα
το πώς συμβιβάζεται το 1 εκατομμύριο με τα 3 εκατομμύρια μόνον οι Εβραίοι το γνωρίζουν.
Εμείς απλώς λέγομεν, ότι κατ' αναγκαιότητα κάποιος ψεύδεται»
(http://antipliroforisi.blogspot.gr).

Στο ίδιο ιστολόγιο διακρίνουμε και την άρνηση δύο ιστορικά αποδεδειγμένων
γεγονότων·πρώτον, ότι δεν υπήρξε προγραμματισμένη, συστηματική και
βιομηχανοποιημένη εξόντωση 6.000.000 Εβραίων και δεύτερον, ότι δεν έγινε χρήση
επί τούτου δημιουργημένης χημικής τεχνολογίας για την εξόντωσή τους. Το
Ολοκαύτωμα για τους συγκεκριμένους χρήστες είναι ένα εβραϊκό μύθευμα, το οποίο
δεν είχε ουδεμία σχέση με τον αντισημιτισμό και τον ναζιστικό ολοκληρωτισμό. Τα
επιχειρήματά τους τα βασίζουν σε μία υποτιθέμενη επιστημονική έρευνα ενός
μηχανικού ηλεκτρονικής, του Ρίτσαρντ Κρέγκ:
 «Ο μύθος του εβραϊκού Ολοκαυτώματοςη αλήθεια δεν φοβάται την έρευνα. Για να μην μας
πουν κάποιοι "προοδευτικοί" θολοκουλτουριάρηδες Νεοναζί και ρατσιστές τους λέμε μια
φράση:"η αλήθεια δεν φοβάται την έρευνα". Όλα στο φώς λοιπόν. Τίποτα στο σκοτάδι.
Πατήστε "διαβάστε περισσότερα για να διαβάσετε τι λέει η φωτογραφία. Οι υπότιτλοι στο
βίντεο μπήκαν από εμάς. Αν υπάρχουν λάθη στη μετάφραση που κάναμε επικοινωνήστε μαζί
μας για αλλαγές. Οι ιστορικοί του Ολοκαυτώματος των Εβραίων ισχυρίζονται ότι η
Τρεμπλίνκα ήταν ένα στρατόπεδο εξολόθρευσης στο οποίο θανατώθηκαν 870.000 Εβραίοι
στους θαλάμους αερίων και στη συνέχεια θάφτηκαν σε μαζικούς τάφους. Το 1999,ο Ρίτσαρντ
Κρέγκ,ένας μηχανικός ηλεκτρονικής,έβγαλε ένα συμπέρασμα, μέσω υψηλής τεχνολογίας, από
το χώμα. Το σύστημα ανίχνευσης εδαφικής διείσδυσης μπορεί να εντοπίσει ανωμαλίες του
εδάφους και μικρά αντικείμενα σε βάθος 30 μέτρων.Μετά από 3 εβδομάδες συλλογικής
δουλειάς,η ομάδα ανακάλυψε ότι το έδαφος στην Τρεμπλίνκα ποτέ δεν αλλοιώθηκε και δεν
βρέθηκαν ίχνη τέφρας από τα καμένα πτώματα και τα ξύλα. Τα αποτελέσματα που λήφθηκαν
από τους ερευνητές έδειξαν ότι με 100% βεβαιότητα οι μαζικοί τάφοι ποτέ δεν υπήρξαν στις
περιοχές Τρεμπλίνκα και Μπέλζεκ. Οι Σιωνιστές χρησιμοποίησαν αυτούς τους υποτιθέμενους
θανάτους και μερικά άλλα εκατομμύρια που υποτίθεται ότι πέθαναν στο Άουσβιτς, ως βάση
για την δημιουργία του Ισραήλ» (http://antipliroforisi.blogspot.gr).

Κάποιος άλλος χρήστης απαριθμεί τα επιχειρήματα βάσει των οποίων θεωρεί ότι
το Ολοκαύτωμα μπορεί να αμφισβητηθεί:
«1)Κανένα έγγραφο δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητας από τον ίδιο τον Α. Χίτλερ η
κάποιον άλλο αξιωματούχο του Γ΄ Ράιχ με το οποίο να ζητείται δήθεν η γενοκτονία των
Εβραίων.. 2)Τα λεγόμενα στρατόπεδα συγκέντρωσης αποτελούσαν χώρους εγκλεισμού-
απομονώσεως πολιτικών αντίπαλων και αργότερα και εβραίων μέσα στα οποία είχαν
μεταφερθεί εντός τους τμήματα βιομηχανικών μονάδων, αξιοποιώντας τους κρατούμενους
στον τομέα της παραγωγικής εργασίας προς όφελος της Γερμανίας 3)Ανά τακτά χρονικά
διαστήματα επιτροπές του ερυθρού σταυρού επισκέπτονταν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και
καταναγκαστικής εργασίας (τα οποία διέθετε και ο Στάλιν και μάλιστα σε μεγαλύτερο αριθμό
από ότι οι Γερμανοί) και διαπίστωναν τις συνθήκες διαβιώσεως των κρατούμενων. Από τις
επισκέψεις τους τίποτα ύποπτο ποτέ δεν αναφέρθηκε. 4)Δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία
ότι οι λεγόμενοι θάλαμοι αέριων χρησιμοποιούνταν για την εξόντωση Εβραίων, καθώς για
τεχνικούς λόγους ((όπως για παράδειγμα ότι οι πόρτες των "θαλάμων" ήταν εξαιρετικά λεπτές
και μη ανθεκτικές και μπορούσαν άνετα υπό την πίεση μερικών ανθρώπων να σπάσουν, ή ότι
δεν ήταν αεροστεγές και όσοι βρίσκονταν έξω και γύρω από αυτούς θα έπρεπε επίσης να
θανατώνονται και τέλος δεν υπήρχαν συστήματα εξαερισμού που σημαίνει πως όσοι
επιχειρούσαν να ανοίξουν τις πόρτες και να απομακρύνουν τα πτώματα προκειμένου να
βάλουν άλλους δεν θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό χωρίς βλάβες στην υγειά τους για
αρκετές ώρες) αυτό δεν μπορούσε να γίνει με τις υπάρχουσες υποδομές πράγμα που
υποστηρίζουν και πολλοί επιστήμονες που έχουν ερευνήσει το συγκεκριμένο θέμα και έχουν
καταλήξει στο πόρισμα ότι θάλαμοι αέριων τελικώς δεν υπήρχαν. 5)Μέσα λοιπόν σε αυτά τα
στρατόπεδα υπήρχαν μηχανισμοί εποπτείας και ασφάλειας φυλάξεως, με πολυάριθμο
προσωπικό, διοικητική μέριμνα και μέσα τα οποία διαρκούντος του πόλεμου ήταν ιδιαιτέρως
πολύτιμα σε άλλους τομείς. Αν λοιπόν ήταν επιθυμητή η θανάτωση τους δεν ήταν ανάγκη να
προϋπήρχαν όλα τα παραπάνω (στο Άουσβιτς συγκεκριμένα υπήρχαν μέχρι και οίκοι ανοχής
για τους κρατούμενους ακόμα και κινηματογραφικές αίθουσες σαν ένα είδος ανταμοιβής για
την εργασία τους και παράλληλα προκείμενου να μην εκδηλώνονται ομοφυλοφιλικές
συμπεριφορές) 6)Αμερικανοί καθηγητές πανεπιστήμιων πρόσφατα έχασαν την έδρα τους για
το λόγο ότι υποστήριξαν πως δεν μπορεί να παραχθεί επιλήψιμη ποσότητα σαπούνι από
ανθρώπινο λίπος λόγω της χημείας του και έτσι δεν μπορούν να αληθεύουν όσα λέγονται για
φούρνους κ.λπ. 7)Τιποτα δεν ειχε ακουστει κατα τη διαρκεια του πολεμου για μεθοδευση
θανατωσεως των εβραιων.Το λεγομενο "ολοκαυτωμα" γνωστοποιηθηκε κατα τη διαρκεια της
παραμονης της δικης της Νυρεμβεργης για ευνόητους λόγους φυσικά....8)Το λεγόμενο σχέδιο
"εξόντωσης" των εβραίων δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ο διωγμός τους από την Ευρώπη και ο
αποκλεισμός στα εδάφη τους μετά την νικηφόρα για τους Γερμανούς έκβαση του πόλεμου
9)Αρχικά είπαν για 10.000.000 νεκρούς έπειτα για 8 μετά για 6 και σήμερα οι περισσότεροι
μιλάν για 4. Επίσημα βεβαίως αξίζει να επισημανθεί όπως είχε αναφέρει και ο κ. Πλεύρης ότι
τα θύματα των Εβραίων αριθμούν τις 56.000!! 10)Δεν υπάρχει καμία επίσημη φωτογραφία
από τα θύματα του ολοκαυτώματος... υ.σ. για λόγους ευνόητους αναφέρω πως ότι γράφτηκε
πιο πάνω δεν αποτελεί κατά ανάγκη άποψη μου, αλλά απόψεις γνωστών ιστορικών, πολιτικών
 και ερευνητών που απλώς τις μεταφέρω προκείμενου να γίνει κάποιου είδους σχολιασμός στο
συγκεκριμένο θέμα» (http://www.zoo.gr/forum/message/4/5805367).

Σε ένα ακόμη ιστολόγιο τονίζεται η «εβραϊκή απάτη» περί του Ολοκαυτώματος

και συγκεκριμένα κατηγορείται ως ψεύτικο το ημερολόγιο της Εβραίας Άννας
Φρανκ. Σύμφωνα με τον χρήστη οι Εβραίοι δεν εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα
εγκλεισμού, καταναγκαστικής εργασίας και θανάτου, αλλά αντιθέτως έπεσαν θύματα
των απάνθρωπων συνθηκών του πολέμου· πέθαιναν, δηλαδή, από φυσικά αίτια ή από
την πείνα, τις κακουχίες και τις λοιμώδεις ασθένειες:

«Κάποιοι Εβραιόσποροι επέβαλαν την Άννα Φράνκ, δια την οποίαν διέθεσαν περισσότερο
χώρο, απ’ όσον δια την ιστορία της Β. Ηπείρου. Δεν παρήλθε πολύς χρόνος και γίνονται τα
αποκαλυπτήρια του «Ημερολογίου». Συγκεκριμένως ο καθηγητής Ρομπέρ Φωρισσόν
εμελέτησε τό «ημερολόγιο», ανέλυσε τους δύο γραφικούς χαρακτήρας με τους οποίους είναι
γραμμένο κι άλλα στοιχεία και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «τό ημερολόγιο της Άννα
Φράνκ είναι μία άπατη»! Σχετικώς εκυκλοφόρησε βιβλίον υπό τόν τίτλον: «Είναι γνήσιο τό
ημερολόγιο της Άννας Φράνκ;» Μολαταύτα τό «ημερολόγιο» επώλησε εκατομμύρια
αντιτύπων, ωργανώθη ίδρυμα «Άννας Φράνκ»! έγινε κινηματογραφική ταινία, λογοτέχνημα
κ.τ.λ. Ακόμη και στην Λάρισα! έστησαν εις κεντρική πλατεία αναμνηστική στήλη δια την
"Άννα Φράνκ! κ.τ.λ. κ.τλ. κι όλοι τό πιστεύουν ως αληθές [...]. Ή παροιμία πού λέγει ότι: «τό
ψέμα δεν ζή πολύ για νά γεράση» θά αποδειχθή εκ νέου ορθή. Αργώς αλλά σταθερώς
αποκαλύπτονται τά Εβραϊκά ψεύδη κι όταν αποκαλυφθούν όλα καί εις όλον των τό μέγεθος,
τότε θά προκληθή ή δικαία άγανάκτησις των λαών, όπως επανειλημμένως συνέβη στό
παρελθόν [...]. «Οι αρνητές» έχουν χρησιμοποιήσει μια μεγάλη γκάμα επιχειρημάτων,
ξεκινώντας από «ηπιότερες» απόψεις όπως ότι οι εθνικοσοσιαλιστές και ειδικά ο Χίτλερ,
ουδέποτε επεδίωξε την «Τελική Λύση», ή τη σχετικοποίηση των ναζιστικών εγκλημάτων με
την επίλυση της «κακότητας» του πολέμου γενικά και των φρικαλεοτήτων που διεπράχθησαν
και από τις δύο πλευρές. Ταυτόχρονα η πιο «σκληρή» γραμμή υποστηρίζει ότι το
Ολοκαύτωμα αποτελεί ένα τεράστιο Εβραϊκό ψεύδος, προσκομίζοντας φευδοεπιστημονικές
«εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης» για την ανυπαρξία των θαλάμων αερίων» («Νέα», 12-5-
2000)» (http://wwwaporrito.blogspot.gr).

Αξίζει να επισημανθεί και η δήλωση ενός δημόσιου προσώπου, του Μητροπολίτη

Πειραιώς Σεραφείμ, ο οποίος το 2010 δήλωσε σε μία πρωινή τηλεοπτική εκπομπή τα
εξής:

«‘Ο ’Αδόλφος Χίτλερ ὄργανο τοῦ παγκόσμιου σιωνισμοῦ ἦταν καί χρηματοδοτήθηκε ἀπό τήν
περίφημη οἰκογένεια Ρότσιλντ, μέ μοναδικό σκοπό νά πείσει τούς ‘Εβραίους νά φύγουν ἀπό
τάς καλάς των περιοχάς τῆς Εὐρώπης καί νά κατεβοῦν στό ’Ισραήλ γιά νά συστήσουν τή νέα
αὐτοκρατορία» (http://enantiastonantisimitismo.wordpress.com).

Ενώ σε ένα άλλο ιστολόγιο είναι αναρτημένες οι δηλώσεις του Νίκου

Μιχαλολιάκου, αρχηγού της Χρυσής Αυγής, ο οποίος δήλωνε τον Δεκέμβριο του
2011 σε συνέντευξή του στο ιστολόγιο «Ελλάς – Ορθοδοξία»:

«Τι εννοείτε Ολοκαύτωμα; Οπωσδήποτε είχαν μεγάλες απώλειες στα στρατόπεδα

συγκεντρώσεως. Ήταν φυσιολογικό, διότι γινόταν πόλεμος και τα λοιπά… Δεν νομίζω ότι
ήταν οργανωμένο σχέδιο» (http://www.citrusradio.net).

Ένας άλλος χρήστης σε κάποιο φόρουμ αρνείται με ειρωνικό τρόπο το

Ολοκαύτωμα:

«Αυτό το ολοκαύτωμα, μόνο οι Εβραίοι το πιστεύουν πια....(ή θέλουν και τους συμφέρει...)
Ένα παραμύθι όπως τα παραμυθία που έχουν δημιουργήσει εδώ και 2 χιλιάδες χρόνια
σχεδόν.... » (http://www.esoterica.gr/forums/topic).
 Σε απάντηση των παραπάνω θέσεων ένας ακόμη χρήστης εκθέτει την προσωπική
του γνώμη για το θέμα στο ίδιο φόρουμ:

«Αυτό το ολοκαύτωμα τους συμφέρει(τους εβραίους) και το πιστεύουν πολλοί(όχι εβραίοι)

και δεν λέω ότι δεν διώχτηκαν αλλά είναι οι μόνοι που πούλησαν τον διωγμό τους σαν να
ήταν μόνο αυτοί που διώχτηκαν και είναι σιχαμερό να πατάς επί πτωμάτων και μάλιστα δικών
σου ανθρώπων για το κέρδος είναι σιχαμερό να διαστρεβλώνεις τις οποίες κακουχίες που
υπέστης, για το κέρδος γιατί με αυτήν τους την πράξη ο χαμός των ανθρώπων τους έχει
μειωθεί στα μάτια όσων ξέρουν την αλήθεια [...].Αυτό που λέγεται εδώ είναι ότι οι Εβραίοι
εκμεταλλεύτηκαν τις διώξεις που υπέστησαν αύξησαν τον αριθμό των θυμάτων τους (ώστε
έτσι έγιναν συμπαθείς στους άλλους λαούς) είναι ο μόνος λαός που έχει παγκόσμια ημέρα
Ολοκαυτώματος (λες και οι άλλοι λαοί δεν υπέστησαν διώξεις από τους ναζί ούτε
φυλακίσθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης) Γι’ άλλη μια φορά κανείς δεν αρνείται ότι οι
Εβραίοι διώχτηκαν κατά την περίοδο 1939-1944, αλλά όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι 1) τα
θύματα ήταν πολύ λιγότερα από ότι έχουμε μάθει 2) οι Εβραίοι ήταν ένας από τους λαούς που
διώχτηκαν και φυλακίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και όχι ο μόνος! ελπίζω τώρα να
διαβάσουν αυτά που γράφω και όχι αυτά που θέλουν να διαβάσουν»
(http://www.esoterica.gr/forums/topic).

Ακόμη ένας χρήστης στον ίδιο ιστότοπο συζητήσεων με θέμα το Ολοκαύτωμα

των Εβραίων υποστηρίζει ότι είναι αδύνατο οι Γερμανοί να έκαναν κάτι τέτοιο:

«Δεν μου προκαλεί καμία εντύπωση. Εδώ στη φαντασίωση των σύγχρονων δημοκρατών, οι
Ναζί(πολεμώντας σε τρία διαφορετικά μέτωπα και αντιμετωπίζοντας όλες τις υπερδυνάμεις
της εποχής) δεν είχαν άλλη δουλειά από το να σκοτώνουν τους Εβραίους σε στρατόπεδα
συγκέντρωσης με έναν τρόπο που έκανε ακόμη κι αυτή την εκτέλεση δύσκολη... Κι όχι μόνο
αυτό. Η φαντασίωση αυτή προχωρεί παραπέρα και μας λέει ότι οι Ναζί σκοτώσανε 2 φορές
τον Εβραϊκό πληθυσμό της Ευρώπης εκείνη την εποχή και περισσέψανε 2 φορές τόσοι»
(http://www.esoterica.gr/forums/topic).

Πιο αναλυτικός είναι ο λόγος ενός άλλου εκφραστή των αρνητών του
Ολοκαυτώματος στο ίδιο ιστολόγιο:

«1. Το "ολοκαύτωμα" δημιουργήθηκε για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων πολιτικών και

αποτελεί προϊόν της παραφιλολογίας, υποστηρίζεται δε από ταινίες τύπου "Το ημερολόγιο της
Άννας Φράνκ", "Αναβολή για την Ορχήστρα" και άλλα τέτοια μυθιστορήματα που πολλοί τα
θεώρησαν "ιστορικά ντοκουμέντα". 2. Οι "τόνοι εγγράφων" που αναφέρονται στο
"ολοκαύτωμα" ανέρχονται στον αστρονομικό αριθμό των.... μηδέν εγγράφων! Τα εν λόγω
έγγραφα μπορεί να θεμελιώσουν την κατηγορία του αντισημητισμού, του ρατσισμού, κ.τλ.
αλλά δεν υπάρχει καμία αναφορά σε "ολοκαύτωμα". 3. Οι δίκες, αγαπητέ IndustrialAngel
[χρήστης του φόρουμ], ήταν όλες (όλες!) παρωδίες, καθώς καταργήθηκε βάναυσα το θεμέλιο
της δικαιοσύνης: Δεν υπάρψει έγκλημα χωρίς προηγούμενο νόμο που να το προβλέπει! Οι
Γερμανοί δικάστηκαν γιατί έχασαν τον πόλεμο αφ’ ενός και για να γίνει σίγουρο πως ένα
τέτοιο καθεστώς που απείλησε να εκριζώσει εκ θεμελίων κομμουνισμούς και καπιταλισμούς
θα αργούσε πολύ να ξανάρθει. Το "ολοκαύτωμα" απλά ήταν ο μαϊντανός στη συνταγή, μια
εφεύρεση που επιβλήθηκε όχι με ιστορικά στοιχεία αλλά με τη βία και την ποινικοποίηση της
άρνησής της. 4. Η εισαγωγή της διδασκαλίας του "Ολοκαυτώματος" στα ελληνικά σχολεία
(έχει αναπτυχθεί και ειδικό πρόγραμμα από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο που εποπτεύεται από
το Υπουργείο Ρωμαίικης Παιδείας και Εβραϊκών Θρησκευμάτων) είναι ενδεικτική του
ελέγχου που ασκείται σε ορισμένα επίπεδα της δημόσιας ζωής σχετικά με το θέμα. Δεν
υπάρχει αντίστοιχη διδασκαλία ή διδακτικό πακέτο για τη γενοκτονία των Ποντίων ή των
Αρμενίων από τους Τούρκους ή π.χ. των Ινδιάνων από τους Άγγλους, των αμερικανικών
στρατοπέδων συγκέντρωσης στον πόλεμο, κ.τλ. 5. Η "ιστορική αλήθεια" που ευαγγελίζεσαι
στην αναζήτησή σου, είναι απλά μια πεποίθηση που είχες και που ενισχύθηκε στο σημείο
ώστε η αναζήτησή σου να οριοθετείται από την πεποίθηση αυτή και από την προσπάθειά σου
εν τέλει να αποδείξεις ως "ιστορικό γεγονός" αυτό που ήδη πιστεύεις. Αυτό αποτελεί βέβαια
προσωπική μου πεποίθηση. 6. Τέλος, αν όντως υπήρχαν "θάλαμοι αερίων" (ανόητο βέβαια να
εξοντώνουν οι Γερμανοί χωρίς λόγο εκατομμύρια εργατικού δυναμικού που δεν κόστιζε
 τίποτε. Δε βρίσκεις;) το πλέον ακατάλληλο υλικό για την "εξόντωση" θα ήταν το Zyclon-B.
Αλλά αφού το λένε οι "μάρτυρες" και επιβάλλεται από το νόμο, τελικά αυτό πρέπει να ήταν
μάλλον, ε;» (http://www.esoterica.gr/forums/topic).

Από την άλλη οπτική γωνία, ένας χρήστης κατακρίνει τους αρνητές των
γενοκτονιών γενικότερα, όπως και τους αρνητές του Ολοκαυτώματος και παραθέτει
το παρακάτω ενδεικτικό σκίτσο με το οποίο ασκεί την αρνητική του κριτική:

πηγή: http://pontosandaristera.wordpress.com

Αντίθετα με την προηγούμενη άποψη, ένας χρήστης σε κάποιο άλλο ιστολόγιο

εξηγεί πώς ο ναζισμός συσχετίζεται από κάποιους με τον σταλινισμό. Ο
συγκεκριμένος χρήστης αν και δεν ανήκει βέβαια ο ίδιος στην κατηγορία των
αρνητιστών· παραθέτει τις προσπάθειές τους να δικαιολογήσουν το ναζισμό
παρουσιάζοντάς τον ως μία αντίδραση στον σταλινισμό και τον κομμουνισμό
γενικότερα:

«Παράλληλα, αφού τα εγκλήματα δεν μπορούν να εξαφανιστούν, δικαιολογούνται. Όπως για

παράδειγμα στις κρατικές ιστορίες των πρώην κομμουνιστικών κρατών που στριμώχνονταν
για να αποκτήσουν θέση στα δυτικοευρωπαϊκά σαλόνια (ΕΕ και ΝΑΤΟ), των χωρών δηλαδή
που οι ηγεσίες τους συνέργησαν στο ναζιστικό Ολοκαύτωμα (χώρες της Βαλτικής, Ουγγαρία,
Ρουμανία), η φρικώδης συμπεριφορά βαφτίζεται ως "λαϊκή αγανάκτηση" γιατί στους
εβραίους οφείλεται "η γέννηση του κομμουνισμού", υπονοώντας την εβραϊκή καταγωγή των
Μαρξ, Ρόζα Λούξεμπουργκ, Τρότσκι, κλπ. Έτσι, σύμφωνα με την καθαρογραμμένη πλέον
ιστορία, οι λαοί της Βαλτικής αντέδρασαν για την σοβιετική εισβολή του 1940, οι Ρουμάνοι
για την σοβιετική κατάληψη της Βεσσαραβίας και της Βόρειας Μπουκοβίνα και οι Ούγγροι
στην βραχύβια κομμουνιστική δικτατορία του Μπέλα Κουν το 1919 και συμμετείχαν στο
αποκρουστικό έγκλημα της "τελικής λύσης". Προφανώς στην ίδια λογική και οι Γερμανοί
εκδικήθηκαν το κίνημα της γερμανοεβραίας Ρόζας Λούξεμπουργκ, και τη φιλοσοφία του
εβραίου Καρλ Μαρξ... Αυτά συμβαίνουν τον καιρό που το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο
καταγγέλλει τον κομμουνισμό τσουβαλιάζοντάς τον παρέα με το ναζισμό, σε μία ενιαία
καταδίκη του ολοκληρωτισμού. Ελπίζω τώρα να ηρεμήσουμε αγαπητοί φίλοι, που μάθαμε
πλέον γιατί έγινε το Ολοκαύτωμα των εβραίων στην Ευρώπη: Ήταν το αποτέλεσμα της
ευγενούς προσπάθειας για να σωθεί η Γηραιά Ήπειρος από τον κομμουνισμό»
(http://vasikosmetoxos.blogspot.gr).
 Στο ίδιο θέμα αναφέρεται και ένα άλλο ιστολόγιο, το οποίο φαίνεται να συμφωνεί
με την εξομοίωση των εγκλημάτων του ναζισμού και του σταλινισμού:

«Με όρους γενοκτονίας οι Ναζί θεωρούνται το κύριο κακό. Το ολοκαύτωμα είναι η

σημαντικότερη εθνική γενοκτονία στην ιστορία του 20ου αιώνα. Εντούτοις το ζήτημα της γενοκτονίας
του Στάλιν είναι σημαντικό. Η σύμβαση για τις γενοκτονίες περιελάμβανε επίσης τη μαζική
εξολόθρευση κοινωνικών και πολιτικών τάξεων, αλλά δεν πέρασε από τη Σοβιετική Ένωση στα Η.Ε.
Εάν το αρχικό σχέδιο περνούσε, θα χαρακτήριζε πιθανά τα εγκλήματα του Στάλιν ως γενοκτονία. Η
Σοβιετική Ένωση είχε έτσι έναν πολύ καλό λόγο να μην υποστηρίξει το αρχικό σχέδιο. Από την
Οκτωβριανή επανάσταση οι Μπολσεβίκοι εξάλειψαν μεγάλες μάζες πολιτικών και κοινωνικών
ομάδων. Και ο απολογισμός της γενοκτονίας του Στάλιν υπερβαίνει το πλήθος των θυμάτων
ολοκαυτώματος. Μπορεί να πρόκειται για περισσότερους από 10 εκατομμύρια ανθρώπους»
(http://www.zougla.gr)

Η συσχέτιση ναζισμού και σταλινισμού φανερώνεται και στην παρακάτω

γελοιογραφία ενός ιστολογίου, όπου ο Χίτλερ «παντρεύεται» τον Στάλιν:

πηγή: http://filologos10.wordpress.com

Αλλά και σε ένα άλλο ιστολόγιο, πέρα από την παράθεση των απόψεων του
χρήστη παρατίθεται μία καρικατούρα του Χίτλερ με τον Στάλιν με τον τίτλο «ποιος
ήταν ο μεγαλύτερος σφαγέας;». Ο χρήστης, Νικόλαος Κουμαρτζής, εξισώνει στο
άρθρό του, που είχε δημοσιευτεί και στo περιοδικό "Forbidden History", τα
εγκλήματα πολέμου του Χίτλερ με εκείνα του Στάλιν συμψηφίζοντας τα δεινά που
προκάλεσαν οι ηγέτες των δύο ολοκληρωτικών καθεστώτων:

«Βλέποντας την καριέρα του Ιωσήφ Στάλιν ως «δήμιου» της ανθρωπότητας, είναι απαραίτητο
να ξεκαθαρίσουμε ότι 100% ακριβείς υπολογισμοί δεν μπορούν να υπάρξουν, αφού δεν
έγιναν ποτέ επίσημες μετρήσεις. Χονδρικά όμως μπορούμε με σχετική ασφάλεια να πούμε ότι
περίπου 30 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διακυβέρνηση του Στάλιν.
Βγάζοντας τελείως τους νεκρούς πολέμου, μένουν περίπου 10 εκατομμύρια θάνατοι με άμεση
ευθύνη του Ρώσου ηγέτη. Ο Χίτλερ παραμένει σήμερα αδιαφιλονίκητος νικητής στην άτυπη
αυτή κόντρα, διότι κουβαλάει στις πλάτες του την ευθύνη πλήθος θανάτων που συνέβησαν
κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αφού πάντα η ευθύνη βαραίνει τον ηττημένο. Αν όμως
υπολογίσουμε μόνο το Ολοκαύτωμα και τις εκτελέσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά τη
διακυβέρνησή του στη Γερμανία, τότε φοβάμαι πως θα πρέπει να παραχωρήσει το θρόνο του
στον Ιωσήφ Στάλιν» (http://koumartzisjournal.blogspot.gr).
 πηγή: http://koumartzisjournal.blogspot.gr

Ένας χρήστης σε κάποιο φόρουμ έχει αναρτημένο ένα άρθρο από την εφημερίδα
Τα Νέα, στο οποίο παρουσιάζεται μία τελείως διαφορετική οπτική του
αναθεωρητισμού, η απόδοση εβραϊκής καταγωγής στον Χίτλερ. Το θέμα της
δημοσίευσής του είναι το «Είναι ο Χίτλερ Εβραίος;»:

«O Βέλγος ιστορικός Μαρκ Βερμέερεν και ο συμπατριώτης του δημοσιογράφος Ζαν-Πολ

Μιούλντερς κατάφεραν να πάρουν δείγματα σιέλου από 39 συγγενείς του Χίτλερ, ανάμεσά
τους και έναν αυστριακό αγρότη, εξάδελφό του, που κατονομάζεται μόνο ως «Νόρμπερτ Χ».
Όπως έγραψαν στο περιοδικό «Κnack», από τις γενετικές εξετάσεις που έγιναν προκύπτουν
ισχυρές ενδείξεις πως ο ηγέτης των ναζί είχε βιολογικούς δεσμούς με τις «υπάνθρωπες» φυλές
που θέλησε να εξολοθρεύσει και πως δεν ήταν ούτε «αγνός» ούτε «Άρειος». [...]Δεν είναι η
πρώτη φορά, υπενθυμίζει η Daily Τelegraph, που οι ιστορικοί αποδίδουν εβραϊκή καταγωγή
στον Αδόλφο Χίτλερ. Κάποιοι δηλώνουν πεπεισμένοι πως ο πατέρας του, Αλόις, ήταν νόθο
τέκνο μιας υπηρέτριας ονόματι Μαρία Σκίκελγκρουμπερ και ενός 19χρονου Εβραίου ονόματι
Φράνκενμπεργκερ δηλαδή ότι ο Χίτλερ ήταν κατά το ένα τέταρτο Εβραίος. Λέγεται μάλιστα
πως ο ανιψιός του Πάτρικ είχε επιχειρήσει να εκβιάσει τον θείο του με αυτό το «όπλο». Ο
Χίτλερ είχε ζητήσει από τον δικηγόρο του, Χανς Φρανκ, να διερευνήσει τους ισχυρισμούς και
λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου διακήρυξε πως «δεν είχαν καμία
βάση»» (http://www.filoumenos.com/forum/viewtopic.php).

Ένας ακόμη χρήστης στο ίδιο φόρουμ με υβριστικές φράσεις ασκεί την
προπαγάνδα των αρνητιστών:

«όχι μόνο ο μαύρος μάγος μπασταρδο-αδόλφος (κακή του ώρα εκεί που είναι) ήταν εβραίος
αλλά ήταν και μογγόλος-εβραίος νόθο τέκνο του βαρώνου ροτσιλντ φρανκφούρτης. οι
ροτσιλντ ως γνωστών είναι γένος ασιατών μογγολο-χαζάρων εξεβραϊσμένων... φυσικά δεν
έχουν σχέση με τους ασχενάζυ οι οποίοι είναι λευκοί πελασγονενείς τρωικοί από την περιοχή
προύσσας μικράς ασίας (ασκάνια-ασκάνιοι). ο σιωνισμός ψευδώς κατατάσσει στους λευκούς
ασχενάζυ τους χαζαρομογγόλους εβραίους. το τραπεζικό κύκλωμα των αργυραμοιβών
ροτσιλντ επίσης χρηματοδότησε την άνοδο του χίτλερ στην εξουσία και την πολεμική-
βιομηχανική γιγάντωση του 3ου ράιχ, μέσω των εβραίων τραπεζιτών βαρμπουργκ και μέσω
της ig farben και άλλων συνεργαζόμενων βαυαρικών-εβραιομογγολικών τραπεζικών και
επιχειρηματικών κύκλων (baum-levi κλπ). οι θετοί επίσης γονείς του μπάσταρδου ημι-
δρακονιανού υβριδίου (...αρείου... εδω γελαμε......) αδόλφου ήταν οι Χίτλερ, ένα όνομα το
οποίο αποτελεί αναγραμματισμό του εβραϊκού ονόματος χίσλερ, και οι οποίοι κατοικούσαν
στο εβραϊκό χωριό brau-nau (επίσης εβραϊκό όνομα) στα σύνορα γερμανίας με αυστρία. ο
χίσλερ-χίτλερ για να κρύψει τα εβραϊκά ίχνη του από τους ατυχώς ανόητους γερμανούς
ακολούθους του, εκθεμελίωσε το νεκροταφείο του χωριού braunau στο οποίοι υπήρχαν
πληθώρα τάφων και τάφοι με το όνομα Χισλερ-Χίτλερ που πάνω τους είχαν το αστρο του
δαβιδ ή αστρο του ροτσιλντ (κόκκινη ασπίς). όπως έχουμε δείξει και παλιότερα η όλη
υπόθεση ναζισμός ήταν μια εβραϊκή-μογγολική υπερ-σκευωρία η οποία συντονίζονταν από
την δρακονιανή κίνα μέσω του κινεζομογγολικού θιβέτ (οι γεννήτορες της θεοσοφιας ως
 απώτερης μασονικης υποδομης της ναζιστικής ψευδούς φυλετικής και εγκληματικής θεωρίας,
οι ναζιστικές θεοσοφικές αντι-στοές στο έδαφος γερμανίας όπως οι: χρυσή αυγή-golden
morgenrote, θούλη, ανενέρμπε κλπ, συντονίζονταν από το οτο-αοα λονδινου μέσω της
ιεραρχικής γραμμής ηονg κινας-> ζεν θιβετ => αοα) με απώτερο σκοπό την γενοκτονία των
λευκών+μαύρων φυλών και παράλληλα την ενοχοποίηση τους ως δήθεν γενοκτόνων (!!!) των
"καλών" κρυπτομογγολοεβραίων, ενώ η αλήθεια είναι ότι το ανύπαρκτο ολοκαύτωμα ήταν
τελικά ο θάνατος από κακουχίες σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, περίπου 60.000
πελασγογενών λευκών ασχενάζυ αναλώσιμων ψευδο-εβραίων β΄ κατηγορίας, τους οποίους
είχαν προδώσει στα συμπαιγνιακά s/s οι σεφάρντιμ "κεχωρισμένοι-ξεχωριστοί" μογγολο-
εβραίοι αρχι-ραββίνοι α΄ κατηγορίας απόγονοι του μογγόλου "καμπαλιστή μάγου" χαβρα-χαν
ή αβραάμ της σάρρας και της μάρας και το λοιπό κακό εβραϊκό κινεζοκινούμενο δαιμονικό
συναπάντημα, εκ της μογγολικής μεγαλουπόλεως ουρ ή ουργκ της σεληνολατρικής σι(ω)ν-
ολατρικής χαλδαίας» (http://www.filoumenos.com/forum/viewtopic.php).

Ο Εβραίος πανεπιστημιακός Ζαν Κοέν τονίζει από την άλλη, την πολιτική
εργαλειοποίηση του όρου «Ολοκαύτωμα», τόσο από την ίδια την ισραηλινή
κυβέρνηση, όσο και από τους αντιπάλούς της (κυρίως το Ιράν). Ο Κοέν ασκεί
αρνητική κριτική αρχικά στην ενσωμάτωση του όρου του Ολοκαυτώματος στον
εθνικό εβραϊκό μύθο και στην εθνικιστική ιδεολογία του Ισραήλ και έπειτα, στους
στρατιωτικούς αντιπάλους του κράτους του Ισραήλ και κυρίως το Ιράν και τον
Ιρανό πρόεδρό του, Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ που επιμένει στην άρνηση της
αυθεντικότητας του Ολοκαυτώματος. Εδώ παρατηρείται, λοιπόν, η κατάχρηση των
ναζιστικών όρων ακόμη και στο εσωτερικό πολιτικό στίβο του Ισραήλ και όχι μόνο
στους αντιπάλούς του:

«Πριν από μερικούς μήνες ο πρώην Υπουργός Δικαιοσύνης του Ισραήλ, Γιόσι Λαπίντ, είπε
πως “η εικόνα μιας γριάς Παλαιστίνιας του θύμιζε την γιαγιά του στο ολοκαύτωμα” Τα
παραδείγματα χρησιμοποίησης λέξεις και εικόνες συνδεδεμένες με το ολοκαύτωμα από
Εβραίους είναι άπειρα και να δείτε τι θα γίνει από τους έποικους όταν αρχίσει η αποχώρηση
των Ισραηλινών από τη Γάζα. ‘Όταν λοιπόν εμείς οι ίδιοι, και όχι μόνο οι Εβραίοι της
διασποράς, αλλά και επίσημα Ισραηλινά χείλη φέρνουν σαν παράδειγμα το ολοκαύτωμα όταν
μιλάνε για το παλαιστινιακό τι ζητάμε από τους μη Εβραίους; Πως μπορούμε να
κατηγορήσουμε τους μη Εβραίους για αντισημιτισμό ή αντί-ισραηλινισμό επειδή
καταφεύγουν στο ολοκαύτωμα για να περιγράψουν την κατάσταση στα κατεχόμενα όταν
εμείς οι ίδιοι το κάνουμε. Προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης θα ήθελα εδώ να διευκρινίσω ότι
το τι συμβαίνει στα κατεχόμενα με το τι έγινε στο ολοκαύτωμα είναι μέρα με νύχτα και δεν
χωράει καμία σύγκριση. Όπως επίσης δεν έχω καμία αμφιβολία πως οι περισσότεροι μη
Εβραίοι που χρησιμοποιούν την αναλογία ολοκαύτωμα – Παλαιστινιακό το κάνουν με κακή
πρόθεση και μόνο. Αλλά αυτό που με πονάει περισσότερο από όλα είναι όταν Εβραίοι
χρησιμοποιούν τέτοιες αναλογίες. Διότι εκτός του ότι δίνουν στους εχθρούς μας αντισημίτες
επιχειρήματα να συνεχίζουν να χρησιμοποιούν το ολοκαύτωμα για περιγράψουν την
κατάσταση στα κατεχόμενα, εμείς οι Εβραίοι δείχνουμε ασέβεια στους συγγενείς που χάσαμε
στο ολοκαύτωμα. Πρέπει εμείς οι Εβραίοι να απομονώσουμε αυτούς τους ομόθρησκους μας
όπως κάναμε εμείς στο κιμπούτς πριν τριάντα χρόνια» (http://cohen.gr).

Σχετικά με το ίδιο ζήτημα, στην προσωπική ιστοσελίδα του Κοέν εμφανίζεται

μεταφρασμένο και ένα άρθρο του δημοσιογράφου Eman El-Shenawi από το
Αγγλόφωνο κανάλι Al Arabiya, ο οποίος γνωστοποιεί στο κοινό την ταύτιση του
Ιρανού προέδρου με τον Χίτλερ από μέρους της κυβέρνησης του Ισραήλ:

«Ένα χρόνο αργότερα, ένα απ’ αυτά τα ονόματα έρχεται και πάλι στο προσκήνιο με
καταστροφικές προεκτάσεις: ο Ahmadinejad ως Χίτλερ. Η εκδοχή πηγάζει από φλυαρίες της
Ισραηλινής κυβέρνησης καθώς η χώρα παλεύει με την προοπτική ενός πυρηνικού Ιράν και
τον τρόπο "αντιμετώπισής του". Μια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών την περασμένη εβδομάδα
παρέθεσε καταδικαστικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το Ιράν διεξάγει έρευνες που
ευελπιστεί ότι θα οδηγήσουν σ’ ένα ατομικό όπλο. Πράγματι, κάτι τέτοιο θα ήταν αρκετό για
 να σπρώξει το Ισραήλ σε στρατιωτική δράση εναντίον των ayatollahs. Όσο κι αν ο
Ahmadinejad προβάλει το πυρηνικό του πρόγραμμα ως “ειρηνικό”, δεν υπάρχει αμφιβολία
ότι το Ισραήλ φοβάται μια τέτοια απειλή. Εξ ου και ο τίτλος του Χίτλερ» (http://cohen.gr).

Ενώ σε μία άλλη ιστοσελίδα ταυτίζεται η καγκελάριος της Γερμανίας Μέρκελ με

τον Χίτλερ:

πηγή: http://national-pride.org/2011/12/08

Την κατηγορία περί άρνησης του Ολοκαυτώματος φαίνεται να διατυπώνει και η

αντιπρόεδρος της Ισραηλινής Βουλής, Ρουχάμα Αβραχάμ, εναντίον της κυβέρνησης
του Ιράν στην ομιλία της στην παρουσίαση του Μνημείου του Ολοκαυτώματος στην
Αθήνα:

«Αφού χαιρέτησε την πρωτοβουλία και αναφέρθηκε στο Ολοκαύτωμα και τον αντισημιτισμό,
καθώς και στο γεγονός ότι υπάρχουν ακόμα σήμερα άτομα όπως ο Αχμαντινετζάντ του Ιράν
που αρνούνται το Ολοκαύτωμα και θέλουν να σβήσουν το Εβραϊκό κράτος από προσώπου
γης, πέρασε σε μία πολιτική ομιλία περί Ισραήλ και της διαμάχης του με τους παλαιστίνιους,
την Χεζμπολάχ και τη Χαμάς» (http://cohen.gr).

Αυτή τη φορά σε ένα φόρουμ πραγματοποείται η σχετικοποίηση του

Ολοκαυτώματος, θέτοντας ο χρήστης σε κοινό παρονομαστή τα στρατόπεδα
συγκέντρωσης και θανάτου με ορισμένα βρετανικά στρατόπεδα εγκλεισμού ναζιστών
και κομμουνιστών:

«Αποκαλύφθηκε ‘βρετανικό Νταχάου’. Μετά από ένοχη σιωπή 60 ετών και μια διαμάχη
μεταξύ της εφημερίδας Guardian και του βρετανικού Υπουργείου Άμυνας, η καλά κρυμμένη
αλήθεια της Βρετανίας αποκαλύφθηκε μέσα από τρεις ανατριχιαστικές φωτογραφίες, που
θυμίζουν αυτές που είχαν τραβηχτεί στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όμως, αυτή
τη φορά προέρχονταν από ένα βρετανικό αντίστοιχό στρατόπεδο, ένα από τα πολλά που
δημιουργήθηκαν μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για να "φιλοξενήσει" Ναζί και
κομουνιστές. Σύμφωνα με την εφημερίδα και το δημοσιογράφο Ίαν Κομπέιν, οι φωτογραφίες
προέρχονται από βρετανικά "κέντρα ανακρίσεων", στη μεταπολεμική Γερμανία, όπου
βασανίστηκαν και κρατήθηκαν κάτω από άθλιες συνθήκες συνολικά 416 άτομα. Αξίζει να
σημειωθεί ότι οι φωτογραφίες δεν είχαν αποκαλυφθεί ούτε μετά την αποχαρακτήριση των
απορρήτων εγγράφων» (http://www.adslgr.com/forum/threads/36111).

Το ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος αποϊστορικοποιείται και αναιρείται η

μοναδικότητά του, καθώς ένας χρήστης το θέτει στην ίδια «μοίρα» με την γενοκτονία
των Αρμενίων και με άλλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας:

«Η αρχή έγινε με τους Αρμένιους. Η συστηματική προσπάθεια της εξόντωσής τους έχει μείνει
στην ιστορία, ως η πρώτη προσπάθεια αναζήτησης μίας τεχνικής της γενοκτονίας. Άλλωστε,
 αυτή η τεχνογνωσία της εθνοκτονίας υπήρξε το μόνο αξιοσημείωτο εξαγώγιμο προϊόν του
Κεμαλισμού σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Την εφάρμοσαν οι Γερμανοί επί των Εβραίων, την
εφάρμοσαν οι Κεμαλιστές στον Πόντο, την Ιωνία, στα χωριά των Ασσυρίων, στην Πόλη,
στην Κύπρο, στο Κουρδιστάν» (http://www.dreampontos.com/forum/index.php).

Η σχετικοποίηση πραγματοποιείται και από κάποιον άλλο χρήστη, ο οποίος

αναφέρεται με υβριστικά λόγια στους Έλληνες πολιτικούς:

«Όμως ρε ξεπουλημένα παλιοτόμαρα, γιατί δεν σας βλέπουμε να κάνετε το ίδιο και για τα
ελληνικα Ολοκαυτωματα; γιατί δεν βλέπουμε ούτε καν μια ανακοινωσούλα για τους τρεις
έλληνες πεσόντες των ιμίων;;; Εκεί ελεεινέ Σγουρέ [νομάρχης αθηνών] δεν...αισθάνεσαι την
ανάγκη και το χρέος να βρεθείς κοντά στους συγγενείς των θυμάτων; για την παράδοση
ελληνικού εδάφους στον εχθρό δεν σας καίγεται καρφάκι, ευαισθητούληδες στους "Έλληνες
Εβραίους"; Απέναντι σε όλο αυτό το ανθελληναριό, η απάντησή μας πρέπει να είναι άκρως
μαζική και δυναμική αύριο, στην συγκέντρωση και πορεία στη μνήμη ενος απο τα χιλιαδες
ελληνικα ολοκαυτωματα, αυτο των Ιμίων!» (http://elefteroiellinnes.blogspot.gr).

Η κατάχρήση του όρου «Ολοκαύτωμα» και η σχετικοποίηση του περιεχομένού

του αποτυπώνονται σε ένα σύνθημα του αντισημιτικού κόμματος της Χρυσής Αυγής,
το οποίο έχει αναρτηθεί σε κάποιο ιστολόγιο:

πηγή: http://anergoidimosiografoi.blogspot.gr

Οι απόψεις του παραπάνω χρήστη συμφωνούν με αυτές του παρακάτω χρήστη,

όπως καταγράφονται στην προσωπική του ιστοσελίδα:

«Το ελληνικό ολοκαύτωμα που αποκρύπτεται (Σπάνιο οπτικό ντοκουμέντο που πρέπει να
δούνε όλοι). Το ελληνικό ολοκαύτωμα από την γερμανική βαρβαρική θηριωδία, και η
προσπάθεια αφανισμού του ελληνισμού που προκάλεσαν οι σημερινοί μας οικονομικοί
διώκτες και άρπαγες, για το οποίο όλοι κάνουν πως δεν γνωρίζουν, και προτιμούν φορώντας
το σκουφάκι να εορτάζουν μόνο το Εβραϊκό» (http://my-blog-sebastian.pblogs.gr).

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η προσωπική γνώμη ενός άλλου χρήστη σε κάποιο

ιστολόγιο, ο οποίος αντιλαμβάνεται την υποβάθμιση της ιστορικής σημασίας του
Ολοκαυτώματος και την κατακρίνει:

«Επιπλέον, ο Ισραηλινός πρόεδρος Σιμόν Πέρες στην ομιλία του την Ημέρα Μνήμης του
Ολοκαυτώματος το 2010 στην Γερμανική Ομοσπονδιακή Βουλή, αποκάλεσε το
 Ιράν «κίνδυνο για ολόκληρο τον κόσμο». Ο συμβολισμός των ενεργειών αυτών είναι σαφής:
Όποιος αρνείται να συμμετάσχει στην εκστρατεία κατά του Ιράν παραμελεί την απειλή ενός
νέου Ολοκαυτώματος, δηλαδή ο υπαινιγμός είναι ότι εάν το Ιράν έχει πυρηνικά όπλα, θα τα
χρησιμοποιήσει εναντίον του κράτους του Ισραήλ. Πρώτα απ’ όλα, το γεγονός ότι η τρέχουσα
κατάσταση στο Ιράν δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να συγκριθεί με τα εγκλήματα που
διαπράχθηκαν από τους Ναζί, υποβαθμίζει αδικαιολόγητα τα δεινά των Εβραίων, Ρομά,
κομμουνιστών, σλαβικών εθνών και των άλλων θυμάτων του φασισμού. Επιπλέον, ενώ τα
στρατηγικά κίνητρα πίσω από τα επιχειρήματα αυτών που παίρνουν τις αποφάσεις στο
Ισραήλ είναι σαφή, τα γεγονότα δεν είναι. Στην πραγματικότητα, η υποτιθέμενη δήλωση
Αχμαντινετζάντ για το Ισραήλ, να «σβηστεί από το χάρτη», έχει αποδειχθεί ότι είναι ψεύτικη.
Η δήλωση αυτή μεταφράστηκε λάθος από τα περσικά στα αγγλικά»
(http://thesecretrealtruth.blogspot.com).

4.4.2 Εκδοχές του νεοκομμουνισμού και του νεοαριστερού λόγου

Αν και η άρνηση του Ολοκαυτώματος ως στράτευση σε έναν απροκάλυπτο

αντισημιτισμό συνδέεται ιστορικά με τη φιλοναζιστική ακροδεξιά εμφανίζονται
πολλές ιστοσελίδες με νεοαριστερό πολιτικό χαρακτήρα, στις οποίες διακρίνεται η
«καραμέλα» της νεοναζιστικής προπαγάνδας όπως την αποκαλούν πολλοί εξέχοντες
ιστορικοί που ασχολούνται με το ζήτημα του αρνητισμού η συνωμοσία του
«παγκόσμιου εβραϊσμού». Οι εν λόγω χρήστες ενστερνίζονται την άποψη ότι οι
Εβραίοι και πιο συγκεκριμένα το κράτος του Ιραήλ χρησιμοποιεί το «μύθο» του
Ολοκαυτώματος ως πυλώνα των ιμπεριαλιστικών επιδιώξεών του. Αυτοί οι
διαδικτυακοί κόμβοι είναι στην πλειονότητά τους αριστεροί, αν και σε αυτούς
συγκαταλέγονται και ορισμένοι ακροδεξιοί. Οι χρήστες αυτοί υποστηρίζουν τον
ευρέως διαδεδομένο μύθο του αμερικανοσιωνισμού, ο οποίος παρουσιάζει το Ισραήλ
ως όργανο της Αμερικής, χρησιμοποιώντας το αμάλγαμα του «αμερικανο-
σιωνιστικού ιμπεριαλισμού». Το Ισραήλ παρουσιάζεται ως ένα κράτος-έθνος ένοχο
για την οικονομική παγκοσμιοποίηση και τον ρόλο των Η.Π.Α. στη διεθνή σκηνή.
Ένα επισυναπτόμενο θέμα στο διαδίκτυο, όσον αφορά τον αμερικανοσιωνισμό, είναι
και ο πόλεμος κατά του Ιράκ που συμβαίνει προς όφελος του Ισραήλ, εφόσον το
Ισραήλ μπορούσε να εξωθήσει τον πόλεμο αλλά δεν το έκανε. Η συνωμοσιολογία,
ωστόσο, σε βάρος των Εβραίων δεν περιορίζεται στο σημείο αυτό, αλλά διευρύνεται
και στην παλαιστινιακή υπόθεση. Η κατηγορία αυτή των αρνητιστών προβάλλει τη
διαμάχη Παλαιστίνης και Ισραήλ ως ένα μείζον συμβολικό γεγονός που πρέπει να
προκαλέσει την οργή της ελληνικής κοινωνίας και όχι μόνο σε βάρος των
Ισραηλινών και εμμέσως όλων των Εβραίων. Ουσιαστικά, αποδίδονται αποκλειστικά
στις δραστηριότητες του Ισραήλ και στην πολιτική που ασκεί όλες οι γενοκτονικές
σφαγές και οι αιματηρές συγκρούσεις. Η καταγγελία του σιωνισμού είναι κεντρική
στις περισσότερες ιστοσελίδες· ο αντισιωνιστικός λόγος θεμελιώνεται στην
παρουσίαση όλων των Παλαιστίνιων ως παραδειγματικών θυμάτων, αποκρύπτοντας
το ρόλο της παλαιστινιακής τρομοκρατικής οργάνωσης της Χαμάς και τις επιθέσεις
αυτοκτονίας της ισλαμικής Τζιχάντ, δημιουργώντας μία θυματική μυθολογία γύρω
από το πρόσωπο των Παλαιστίνιων. Το εθνοτικό επώνυμο «Παλαιστίνιος»
λειτουργεί, λοιπόν, ως ψευδώνυμο κάθε υποτιθέμενου ή αυτοχαρακτηριζόμενου
θύματος. Στον αντίποδα, στους Ισραηλινούς προσάπτονται οι κατηγορίες του
«επεκτατισμού», του «ρατσισμού», του κράτους «απαρτχάιντ» και της
«γενοκτονίας». Οι Εβραίοι από θύματα του Ολοκαυτώματος μετατρέπονται σε θύτες
και γίνονται αντικείμενο ταύτισης με το ναζιστικό παρελθόν, ενώ οι Παλαιστίνιοι
ταυτίζονται πλέον με τους «Εβραίους του Ολοκαυτώματος». Η Ισραηλινή πολιτική
απέναντι στους Παλαιστίνιους ταυτίζεται με τη χιτλερική πολιτική. Ταυτόχρονα, ο
ιουδαϊσμός ταυτίζεται με την απόρριψη των καθεστώτων φιλελεύθερης δημοκρατίας
και δαιμονοποιείται. Στις ιστοσελίδες αυτού του περιεχομένου παρατηρείται και η
εκναζισμένη ερμηνεία της σφαγής στα στρατόπεδα της Σάμπρα και της Σατίλα (στις
16-18 Σεπτεμβρίου 1982), που αποτελεί έντονο παράδειγμα της κατηγορίας περί
«γενοκτονίας» των Παλαιστίνιων από τους Ισραηλινούς στην οποία βασίζεται η
αντιισραηλινή προπαγάνδα. Η δαιμονοποίηση του Αριέλ Σαρόν του τότε Υπουργού
Άμυνας και η εξομοίωσή του με τον Χίτλερ λειτουργεί από την προπαγάνδα των
αρνητιστών ως μία απόπειρα ενοχοποίησης και του ίδιου του Ισραήλ για τα δεινά του
παλαιστινιακού λαού. Ο εκναζισμός του Ισραήλ και η απωθητική εικόνα ενός
εγκληματικού, ρατσιστικού και επεκτατικού κράτους αποτελούν το γενικό πλαίσιο
των περισσότερων ιστοσελίδων. Εδώ ο «εβραϊκός εχθρός» αντικαθίσταται με τον
«σιωνιστικό εχθρό», εφόσον ο ισραηλινός εθνικισμός απολυτοποιείται,
δαιμονοποιείται και προβάλλονται σε αυτόν τα γνωστά αντισημιτικά στερεότυπα: οι
Εβραίοι είναι «πλουτοκράτορες», «πανίσχυροι» και, μαζί με τους Αμερικάνους
κυβερνούν τον κόσμο. Σε πολλές ιστοσελίδες παρατηρούνται αποκρουστικά σχέδια
που συνδυάζουν ή αντικαθιστούν το άστρο του Δαβίδ νεότερο σύμβολο του Ισραήλ
και του Ιουδαϊσμού με τον αγκυλωτό σταυρό/ σβάστικα του Χίτλερ φανερώνοντας
την ταύτιση του σιωνισμού με τον ναζισμό. Η λέξη «σιωνισμός» διαποτίζεται εξίσου
αρνητικά με τη λέξη «ναζισμός». Πρέπει να επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι αυτές
οι μορφές «κριτικής» στην πολιτική του Ισραήλ αποδεικνύουν την προπαγάνδα των
αναθεωρητιστών, καθώς οι χρήστες τους δικαιολογούν τα οργανωμένα μαζικά
εγκλήματα των Παλαιστίνιων εξτρεμιστών ηγετών ή των ίδιων των Παλαιστίνιων και
παράλληλα, αποφεύγουν κάθε κριτική παρατήρηση για τα καταπιεστικά και
εγκληματικά αραβικά καθεστώτα και κινήματα.

Οξύτατη κριτική στην ισραηλινή πολιτική και εμφανή καταγγελία της

«σιωνιστικής» συνωμοσίας με εμφανή σημάδια αντιισραηλινής προπαγάνδας
αποτυπώνονται στα λόγια του παρακάτω χρήστη:

«Κάθε φορά που το εβραϊκό κράτος εγκαταλείπει τα προσχήματα και προχωρά σε

γενοκτονική σφαγή κατά των Παλαιστινίων, ισοπεδώνοντας τα σπίτια τους και
βομβαρδίζοντας τα σχολεία τους όταν σχολούν τα παιδιά, ένας παράξενος θίασος
αναλαμβάνει δράση…Ισραηλιτικά «συμβούλια», επιτροπές για την καταπολέμηση του
«ρατσισμού», παρατηρητήρια για τα «ανθρώπινα δικαιώματα», «ανεξάρτητοι» οργανισμοί
και ΜΚΟ [μη κυβερνητικές οργανώσεις] αλλά και ομάδες «αντιφασιστών» και «αυτόνομων»,
έρχονται για να δώσουν το απαραίτητο (αριστερό) άλλοθι στον θύτη με την επίκληση του
λεγόμενου αντισημιτισμού. Ασφαλώς υπό το άγρυπνο όμμα των κατά τόπους ισραηλινών
πρεσβειών και των παραρτημάτων τους. Δεν υπάρχει σφαγή Παλαιστινίων από τον
σιωνιστικό ζυγό που να μην συνοδεύεται από πλημμυρίδα περισπούδαστων αναλύσεων, στις
οποίες προσεκτικά διυλίζεται ο «αντισημιτικός» κώνωπας και ζυγίζεται το ξύγκι από την
μύγα, που θα κάνει το θανάσιμο λάθος να περάσει την ώρα της σφαγής κοντά σε κάποια
εβραϊκή συναγωγή. Όλος αυτός ο θεσμός δεν αποτελεί παρά το ορατό κομμάτι ενός
καλολαδωμένου μηχανισμού προπαγάνδας και επιβολής με απεριόριστο χρήμα και πολιτική
ισχύ που τα γρανάζια του λειτουργούν με ακρίβεια ρολογιού. Οργανώνει συλλαλητήρια υπέρ
των φονιάδων, συκοφαντεί, προγράφει τους αντιπάλους (όσους δεν δολοφονήσει) με
πληρωμένες καταχωρήσεις στον Τύπο και συντάσσει «Μαύρες Βίβλους», ζητά λογοκριτική
παρέμβαση των κυβερνήσεων σε όποια χώρα διαπιστώνει «αντισημιτικές» ενέργειες ή
απόψεις και την ποινική δίωξη όσων στρέφονται ενάντια στα ισραηλινά συμφέροντα ή
αρνούνται να αναγνωρίσουν το ολοκαύτωμα των εβραίων από τους Ναζί. Γιατί ένα από τα
επιτεύγματα του «νομικού πολιτισμού» των «δυτικού τύπου» καθεστώτων είναι η
ποινικοποίηση της άρνησης του ολοκαυτώματος των εβραίων από τους ναζί. Αλλά ακόμα και
εκεί που δεν υπάρχουν κρούσματα «αντισημιτισμού» θα πρέπει να επινοηθούν καταλλήλως,
ακόμα και αν δεν υπάρχουν αρκετά ντοκουμέντα, θα κατασκευαστούν. Δεν έχουν περάσει
πολλά χρόνια από τις «αποκαλύψεις» ότι ραβίνοι έστελναν απειλητικές επιστολές στους
 …εαυτούς τους για να δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα καταδίκης του «αντισημιτισμού»
Είναι οι ίδιοι απολογητές των «ανθρωπιστικών» βομβαρδισμών κατά της Σερβίας, οι
υποστηρικτές των εισβολών στο Ιράκ, τη Σομαλία και το Αφγανιστάν, οι σπόνσορες των
κρατών τύπου Κοσσόβου, αυτοί που σπεύδουν να διαγνώσουν το εξ ίσου επικίνδυνο
σύμπτωμα του «αντιαμερικανισμού» σε όσους εξεγείρονται με την κρατική βαρβαρότητα.
Καθωσπρέπει πένες που στάζουν αίμα» (http://greeknation.blogspot.gr).

Τις ίδιες απόψεις υιοθετεί και κάποιος άλλος χρήστης σε ένα προσωπικό
ιστολόγιο νεοαριστερού περιεχομένου:

«Το Ισραήλ, το οποίο τον τελευταίο μισό αιώνα καθημερινά σκοτώνει και τρομοκρατεί τους
πάντες στη Μέση Ανατολή στο όνομα της "αντιτρομοκρατίας". Το Ισραήλ των σιωνιστών, οι
οποίοι φέρονται ρατσιστικά απέναντι σε όλους τους λαούς στο όνομα του "αντιρατσισμού".
Το Ισραήλ των φανατικών εθνικιστών Εβραίων, οι οποίοι στο όνομα του κοσμοπολιτισμού
καταγγέλλουν τον εθνικισμό όλων των "άλλων" λαών. Το Ισραήλ, το οποίο έχει μετατρέψει
τη Γάζα στο μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην ανθρώπινη ιστορία στο όνομα του
"Ολοκαυτώματος". Το Ισραήλ των Εβραίων …των επαγγελματιών προβοκατόρων της
ανθρώπινης ιστορίας. Των Εβραίων, οι οποίοι επί αιώνες όσο πιο πολύ έκλεβαν τόσο πιο
πολύ έκλαιγαν. Των Εβραίων, οι οποίοι επί αιώνες όσο πιο πλούσιοι γίνονταν τόσο πιο
ζητιάνοι φαίνονταν» (http://www.eamb.gr).

Η πολιτική εργαλειοποίηση του Ολοκαυτώματος από την Ισραηλινή κυβέρνηση

καταδικάζεται και από έναν ακόμη χρήστη σε μία προσωπική ιστοσελίδα. Ο χρήστης
χρησιμοποιεί ως βιβλιογραφία τα βιβλία «Η βιομηχανία του Ολοκαυτώματος» του
Finkelstein, «Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» του Φωτόπουλου, όπως και το
άρθρο του Beaumont στο περιοδικό The Observer στις 17/2/2002:

«Η στρατηγική του Σιωνισμού, που βασίστηκε στην καπήλευση της μνήμης του
Ολοκαυτώματος των Εβραίων, μέσω της «Βιομηχανίας του Ολοκαυτώματος»1[11] και της
αντίστοιχης «Βιομηχανίας παραγωγής αντισημιτών»1[12], αποτέλεσε το καταλληλότερο μέσο
ανάδειξης του Σιωνισμού σε διεθνή δύναμη. Οι θεμελιακές θέσεις όμως της στρατηγικής της
«Βιομηχανίας του Ολοκαυτώματος» και της «Βιομηχανίας Παραγωγής Αντισημιτών», στις
οποίες βασίστηκε η νομιμοποίηση της εθνοκάθαρσης των Παλαιστινίων, μπορεί να
αποδείχτηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές για την προώθηση της σιωνιστικής πολιτικής στο
επίπεδο της λήψης αποφάσεων των ελίτ, όμως αποδείχτηκαν ανεπαρκείς ώστε να εξηγηθεί
θετικά για τον Σιωνισμό η συνεχιζόμενη στρατηγική της εθνοκάθαρσης των Παλαιστινίων
στις λαϊκές μάζες και να αντιμετωπιστεί καίρια η δραστηριότητα του αντισιωνιστικού
κινήματος που βασιζόταν και βασίζεται στη λαϊκή βάση της παγκόσμιας κοινότητας.
Ανταποκρινόμενα σε αυτό το αίτημα της αναδιάρθρωσης του προπαγανδιστικού μηχανισμού,
τα κορυφαία θινκ τανκς των σιωνιστικών οργανώσεων ξεκινούν από το 2001 τη διαδικασία
αναπροσαρμογής του επικοινωνιακού προφίλ του Ισραήλ, από ένα κράτος που
προσδιοριζόταν στα μάτια της κοινής γνώμης από το μιλιταριστικό και ρατσιστικό του
χαρακτήρα, σε ένα «κράτος με βούλα ποιότητας» (Brand Israel) που αντιπροσωπεύει «θετικές
αξίες» και «ιδέες»» (http://www.inclusivedemocracy.org).

Η εκμετάλλευση του Ολοκαυτώματος από την ισραηλινή πολιτική αναφέρεται

και σε ένα άλλο ιστολόγιο:
«Μόνο ένα παράγοντας οδήγησε την ειδική επιτροπή των ΗΕ στην Παλαιστίνη και όλες
εκείνες τις δυνάμεις από πίσω, να εγκαταλείψουν κάθε συμβατική αρχή κρατικής οντότητας
και ανεξαρτησίας προς χάριν της ικανοποίησης του σιωνιστικού κινήματος: το Ολοκαύτωμα.
Μπορεί κανείς να διαβάσει ξανά και ξανά τα επιχειρήματα που θέτουν όλοι οι εμπλεκόμενοι
στην πρόταση του ψηφίσματος διαμελισμού και αργότερα της αποδοχής του Ισραήλ ως
πλήρους μέλους στα ΗΕ, ενώ η Παλαιστίνη διεγράφη από τη δημόσια διεθνή ατζέντα και να
δει ξεκάθαρα ότι το Ολοκαύτωμα ήταν το μοναδικό επιχείρημα [...]. Το τίμημα αυτής της πιο
βολικής μεταμέλειας ήταν η καταλήστευση των Παλαιστινίων από κάθε θεμελιώδες και
φυσικό δικαίωμα είχαν και η άδεια προς το σιωνιστικό κίνημα να προβεί στην εθνοκάθαρση
 τους χωρίς το φόβο της επίπληξης ή της καταδίκης [...]. Η ενοχή της Ευρώπης που επέτρεψε
στη Ναζιστική Γερμανία να εξολοθρεύσει τους Εβραίους της Ευρώπης θα γιατρευόταν με την
εκδίωξη των Παλαιστινίων. Αυτό δημιούργησε αυτό που ο εκλιπών Εντουάρντ Σαΐντ
αποκάλεσε αλυσίδα θυματοποίησης. Οι Παλαιστίνιοι έγιναν τα θύματα του θύματος. Αυτή η
θεώρηση ουδέποτε έγινε αποδεκτή από το Ισραήλ και τους συμμάχους του, ούτε υιοθετήθηκε
ποτέ από την ευρωπαϊκή πολιτική ελίτ που ένιωθε πολύ άνετα με τη φόρμουλα του να είναι
το Ισραήλ το μοναδικό και αποκλειστικό θύμα του Ολοκαυτώματος και το μοναδικό θύμα
στην Παλαιστίνη. Οι Ισραηλινοί ακολούθησαν τον άλλο δρόμο προς δύο κατευθύνσεις που
ήταν μεταξύ τους συμπληρωματικές. Από την άλλη, ένιωθαν ασφάλεια έναντι κάθε δυτικής
πίεσης και συνέχισαν την εκδίωξη των Παλαιστινίων – μέχρι σήμερα. Τα όρια των ενεργειών
τους στο παρελθόν και μάλλον και στο μέλλον, καθορίστηκαν ευκρινώς από τον εκλιπόντα
δημοσιογράφο Αριέχ Κάσπι: καθ’ όσον οι Ισραηλινοί δεν κάνουν στους Παλαιστινίους αυτά
που οι Ναζί έκαναν στους Εβραίους, βρίσκονται εντός των νομιμοποιημένων και ηθικών
ορίων της πολιτισμένης συμπεριφοράς. Το ρεπερτόριο των ενεργειών εντός των ορίων αυτών
ήταν, και εξακολουθεί να είναι, αρκετά φρικιαστικό, όπως μαρτυρούν οι τελευταίες
ισραηλινές ενέργειες στη Λωρίδα της Γάζας. Η άλλη κατεύθυνση ήταν να Ναζικοποιηθούν οι
Παλαιστίνιοι ώστε να δικαιολογηθούν περαιτέρω οι εναντίον τους ενέργειες» (http://greece-
palestine.blogspot.gr).

Κάποιος χρήστης κατηγορεί τον τέως πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου για

αδιαφορία μπροστά στα βασανιστήρια ανηλίκων Παλαιστίνιων από τους
Ισραηλινούς. Στο ιστολόγιο υπάρχει ένα σκίτσο που απεικονίζει τον σιωνισμό να
κυριαρχεί επί της γης και να «κόβει» με μαχαίρι κάθε προσπάθεια για ειρήνη μεταξύ
των κρατών (εξ ου και το φύλλο ελιάς στο χέρι):

«Παρόλα αυτά ο "κύριος" Παπανδρέου συνεχίζει να συμπράττει με τους Ισραηλινούς

βρικόλακες και εξαντλεί τον ανθρωπισμό του και το αίσθημα δικαίου στην "παραβίαση" των
νομικών διαδικασιών στον απόπλου του στόλου αλληλεγγύης προς τους Παλαιστίνιους»
(http://aixmhtispenas.blogspot.gr).

πηγή: http://aixmhtispenas.blogspot.gr

Σε ένα άλλο ιστολόγιο κάποιος χρήστης έχει αναρτήσει ένα άρθρο με τον τίτλο
«Ισραήλ κράτος απαρτχάιντ», στο οποίο εκθέτει τα επιχειρήματά του. Η πολιτική του
Ισραήλ περιγράφεται ως «γενοκτονική» και ταυτίζεται με εκείνη του Χίτλερ:

«Ο όρος Απαρτχάιντ καθιερώνεται σταδιακά στον καταγγελτικό λόγο του κινήματος

αλληλεγγύης ανά την Ευρώπη και την Αμερική, προκειμένου να περιγραφεί η κρατική
πολιτική εθνικής ταπείνωσης, εξόντωσης και εξανδραποδισμού που ακολουθεί το κράτος του
Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους. Στη χώρα μας δεν διστάζουμε να περιγράφουμε την
πολιτική αυτή ως γενοκτονική και ναζιστική. Οι χιλιάδες Παλαιστίνιοι πολιτικοί κρατούμενοι
 στα μπουντρούμια του Ισραήλ, οι ασταμάτητες επιδρομές στα χωριά της Δυτικής Όχθης, που
οδηγούν σε συλλήψεις στο σωρό, οι συνεχείς εκτοπίσεις Παλαιστινίων από την Ανατολική
Ιερουσαλήμ, τα τάγματα εφόδου των εξοπλισμένων εποίκων που σκορπούν τον τρόμο σε
ανυπεράσπιστους Παλαιστίνιους χωρικούς, τα εκατοντάδες μπλόκα του Ισραηλινού στρατού
σε όλες τις κεντρικές αρτηρίες και κόμβους της Δ. Όχθης, τα έκτακτα στρατοδικεία και τα
βασανιστήρια, όλ’ αυτά ξυπνούν μνήμες ενός παρελθόντος που έζησαν οι πρόγονοί μας την
περίοδο της κατοχής, του εμφυλίου και του μετεμφυλιακού κράτους. Η σύγκριση του κράτους
του Ισραήλ με τη ναζιστική Γερμανία και το καθεστώς των γκαουλάιτερ, Κουίσλγικ και
δοσίλογων στην κατεχόμενη Ευρώπη είναι προφανής. Το Ισραηλινό κράτος στηρίζεται
πολιτικά, οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά από όλους τους ιμπεριαλιστές του
πλανήτη, προκειμένου να διαφυλάττει με όλες τις μεθόδους του σύγχρονου κρατικού
οπλοστασίου της ξετσιπωσιάς, της διαφθοράς και του τρόμου την αδιατάρακτη ικανοποίηση
των συμφερόντων τους στη Μέση Ανατολή» (https://athens.indymedia.org).

Ωστόσο, ένας άλλος χρήστης σχολιάζοντας στο ίδιο ιστολόγιο την έκθεση για τον
αντισημιτισμό στην Eλλάδα, που συνέταξε το Eλληνικό Παρατηρητήριο των
Συμφωνιών του Eλσίνκι και η Eλληνική Oμάδα για τα Δικαιώματα των
Mειονοτήτων, φαίνεται να διαφωνεί με τις απόψεις του προηγούμενου χρήστη. Ο
συγκεκριμένος χρήστης συμπεραίνει, όμως, ότι στην Ελλάδα επικρατεί ο μύθος της
«παγκόσμιας συνωμοσίας» των Εβραίων:

«Σε γενικές γραμμές δύο είναι τα συμπεράσματά της: πρώτον, ότι στην Eλλάδα έχουν μεγάλη
διάδοση οι συνωμοσιολογικές θεωρίες που ενοχοποιούν συλλογικά τους Eβραίους για τα
εγκλήματα του Iσραήλ σήμερα και ταυτίζουν το Oλοκαύτωμα και τους Nαζί με όσα κάνει ο
ισραηλινός στρατός στην Παλαιστίνη. Δεύτερο, ότι και στην Eλλάδα μετά την 11η Σεπτέμβρη
αναπτύσσεται ένα νέο κύμα αντισημιτισμού» (https://athens.indymedia.org).

Σε ένα φόρουμ είναι εμφανής η καταδίκη της πολιτικής του Ισραήλ που οδήγησε,
σύμφωνα πάντα με το χρήστη, σε ένα νέο «Ολοκαύτωμα» των Παλαιστίνιων:

«εκτός και ποινικοποιήσουμε και την άρνηση του ολοκαυτώματος των ελλήνων, των σέρβων,
των ρώσων και όλων των άλλων λαών που έπεσαν θύμα του ναζισμού, την άρνηση του
ολοκαυτώματος της αιθιοπίας απ τους ιταλούς φασίαστες, του ολοκαυτώματος των αλγερινών
απ τους γάλλους σωβινιστές, την άρνηση του ολοκαυτώματος των παλαιστινίων απ τους
εβραίους απ τη δημιουργία του ισραηλινού κράτος μέχρι και σήμερα, την άρνηση του
ολοκαυτώματος των Αφγανών, ιρακινών, την άρνηση του ολοκαυτώματος των ποντίων και
των αρμενίων απ τους τούρκους, το ολοκαύτωμα των Τούτσι απ τους Χούτου μόλις πριν 20
χρόνια και όλα τα ολοκαυτώματα που έγιναν ή πρόκειται να γίνουν. αν δεν ποινικοποιήσουμε
όλα αυτά τα ολοκαυτώματα και ποινικοποιήσουμε μόνο το εβραϊκό ολοκαύτωμα αν υπήρξε
τέτοιο, τότε θα είμαστε οι πιο υποκριτές ρατσιστές που υπήρξαν ποτέ. αν φτάσουμε να
ποινικοποιούμε τη σκέψη.. ζήτω ο Χίτλερ και ναζισμός!»
(http://www.adslgr.com/forum/threads/363669).

Η παρουσίαση του κράτους του Ισραήλ ως «φασιστικού», «ολοκληρωτικού» και

«ναζιστικού» καθεστώτος πραγματοποιείται στα παρακάτω λεγόμενα και στο
αναρτημένο σκίτσο, όπου το άστρο του Δαβίδ στη σημαία του Ισραήλ αντικαθίσταται
από τη σβάστικα του ναζισμού:

«Με τη σημερινή πειρατεία, τις δολοφονίες, τις κακοποιήσεις και τους τραυματισμούς που
έλαβαν χώρα στα πλοία του ανθρωπιστικού «Στόλου της Ελευθερίας», το Ισραήλ κερδίζει
επάξια το βραβείο συνέχισης των ολοκληρωτικών, φασιστικών και αντι-ανθρωπιστικών
τακτικών που λυμαίνονται την ανθρωπότητα. Θεωρώ λοιπόν ότι το Ισραήλ θα πρέπει να
προβεί σε αλλαγή της σημαίας του, με ένα νέο συμβολισμό ο οποίος θα τιμάει αυτή την
σπουδαία κληρονομιά» (http://ellinaki.blogspot.gr).
 πηγή: http://ellinaki.blogspot.gr

Ένας άλλος χρήστης αναφέρεται στην «παγκόσμια οικονομική κυριαρχία» των

Εβραίων σε ένα άκρως αντισημιτικό ιστολόγιο, βασιζόμενος στο αντισιωνιστικό
βιβλίο του Ιωάννη Χαραλαμπόπουλου «Σιωνισμός και εθνικές τραγωδίες»:

«Η διαπίστωση της εβραϊκής οικονομικής παντοδυναμίας σε πολλούς λιπόψυχους μπορεί να

δημιουργήσει ένα συναίσθημα ηττοπάθειας. Ωστόσο μια τέτοια αντιμετώπιση είναι όχι μόνο
εσφαλμένη, αλλά και οδηγεί σε καταστρεπτικά αποτελέσματα.Η πραγματικότητα διδάσκει ότι
ουδείς είναι αήττητος. Παράλληλα, θα πρέπει να εντοπίσουμε τους γενεσιουργούς παράγοντες
της εβραϊκής ισχύος, προκειμένου να δράσουμε ανάλογα. Η επιτυχία των εβραίων, όπως
υποστηρίζει ο διάσημος αντισιωνιστής επιχειρηματίας Χένρι Φορντ στο βιβλίο του «Ο
Διεθνής Εβραίος», δεν οφείλεται σε μία δημιουργική ευφυΐα, αλλά στην πανουργία και στον
δόλο» (http://toksipnitiri.blogspot.gr).

Ενώ, κάποιος άλλος αποτυπώνει στα λεγόμενά του το μύθο του

αμερικανοσιωνισμού:

«Πολλές οι εκδηλώσεις από τις διπλωματικές μας αποστολές στις Η.Π.Α., τον σύλλογο
Μαγνησίας «Αργοναύτες» κ.ά., για το Ολοκαύτωμα. Aλλά, πότε οι Εβραίο-Αμερικάνικες
Οργανώσεις έκαναν έστω μία εκδήλωση για την Ελλάδα; Πότε, έστω, ένας από αυτούς τίμησε
με την παρουσία του εκδηλώσεις του Ελληνισμού, ας πούμε, για την εθνική του επέτειο της
25ης Μαρτίου 1821; Η απάντηση; ΟΥΔΕΠΟΤΕ... Και όλη αυτή η εντυπωσιακή νεοελληνική
δουλοπρέπεια, γιατί; Για να μας βοηθήσει, δήθεν, το...λόμπι τους στην Ουάσιγκτον; Στα
σοβαρά ‘ευελπιστούμε’. Παραδοσιακά οι Εβραίοι, μόνο...παίρνουν. Δεν δίνουν ποτέ. Τα...
‘αποτελέσματα’ της πολυδιαφημισμένης ‘υποστήριξης της Ελλάδας’ από τις εβραιο-
αμερικανικές Οργανώσεις: Εξακολουθούν να αποκαλούν τα Σκόπια ως ‘Μακεδονία’»
(http://forza-grecia.pblogs.gr).

Η ίδια αντίληψη περί αμερικανοσιωνισμού εκδηλώνεται και από έναν ακόμη

χρήστη τόσο μέσα από τις δηλώσείς του, όσο και από το σκίτσο που παραθέτει:

«Δεν είναι τυχαίο, είναι γεγονός! Το ΔΝΤ είναι το Ταμείο του Διεθνούς Σιωνισμού –
Αμερικανικού Ιμπεριαλισμού που δανείζει – χρεώνει και μετά υποτάσσει τους λαούς στα
συμφέροντα των Η.Π.Α. και της αγγλοσαξονικής ευαγγελικής – σιωνιστικής ελίτ της
υπερατλαντικής αυτοκρατορίας. Γνωρίζουμε ότι όποιος τολμά να πει την αλήθεια για το
βρώμικο ρόλο των Εβραίων τραπεζιτών αμέσως κατηγορείται ως «αντισημίτης» και ως
«ρατσιστής». Και οι δύο κατηγορίες είναι ηλίθιες. Πρώτον, γιατί Σημίτες θεωρούνται και οι
Άραβες, τους οποίους οι Εβραίοι κατασφάζουν σε κάθε ευκαιρία στην Παλαιστίνη, άρα
όποιος τα «χώνει» στην εβραϊκή ελίτ δεν μπορεί να είναι αντισημίτης – μπορεί να είναι
«αντιεβραίος», αλλά αυτά τα δύο δεν ταυτίζονται. Δεύτερον, το πρώτο παγκοσμίως
ρατσιστικό κήρυγμα – ιδεολόγημα βρίσκεται μέσα στην Παλαιά Διαθήκη των Εβραίων, όπου
αυτοί θεωρούνται ο «εκλεκτός λαός του θεού» και οι υπόλοιποι άνθρωποι είναι «γουρούνια»
προορισμένα να υπηρετούν τους εκλεκτούς Εβραίους» (http://www.tsantiri.gr).
 πηγή: http://www.tsantiri.gr

Η ίδια νεοαριστερή θεωρία περί της οικονομικής παγκοσμιοποίησης που

καθοδηγείται από τον αμερικανοσιωνισμό, περιγράφεται και στο άρθρο ενός άλλου
χρήστη με τον τίτλο «Ποιοι ελέγχουν το ΔΝΤ και τις τράπεζες όλου του πλανήτη;». Η
απάντηση στο ερώτημα προκύπτει από τα λεγόμενα του χρήστη και είναι οι Εβραίοι:

«Τώρα είμαστε πλέον στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Μας είπαν ότι Πρόεδρος του είναι ο
Ντομινίκ Στρος Καν. Δεν μας είπαν όμως ότι είναι Εβραίος [...]. Οι μεγαλύτερες εμπορικές
τράπεζες του πλανήτη είναι εβραϊκών συμφερόντων. Η μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα στον
πλανήτη είναι η J.P Morgan. Όταν πέθανε ο ιδρυτής της και ανοίχτηκε η διαθήκη του
φανερώθηκε ότι στην πραγματικότητα του ανήκε μόνο το 10% από όλη την περιουσία.Το ίδιο
ισχύει και για την Goldman Sachs [...]. Πως γίνεται να ελέγχουν το Χόλυγουντ, τα ΜΜΕ, τα
Διεθνή Χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, να είναι Πρόεδροι, Πρωθυπουργοί και υπουργοί σε
ξένα εκτός του Ισραήλ κράτη, να τους ανήκουν οι μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες, οι
μεγαλύτερες εταιρείες δημοσκοπήσεων, οι μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής τροφίμων, οι
φαρμακευτικές εταιρείες, οι εταιρείες παραγωγής όπλων. Πως γίνεται πίσω από όλες τις
μεγάλες «πολυεθνικές» εταιρείες να κρύβονται εβραϊκά κεφάλαια; Αν δεν το ερευνήσετε και
συνεχίσετε να αναμασάτε τις ηλίθιες «προοδευτικές» εκφράσεις που σαν κασετόφωνο
αναπαράγουν τα παπαγαλάκια των δήθεν αντιρατσιστικών και αντιεξουσιαστικών χώρων τότε
οι Εβραίοι θα πετύχουν τον τελικό στόχο τους που είναι η εγκαθίδρυση παγκόσμιας κρυπτο-
ιουδαϊκής κυβέρνησης» (http://www.pentapostagma.gr).

Στην προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν είναι αναρτημένες δηλώσεις του Μίκη
Θεοδωράκη, στις οποίες είναι εμφανές το στίγμα του αναθεωρητισμού:

«Από δω και πέρα όμως αρχίζουν τα δύσκολα, γιατί ο Σιωνισμός που είναι φανερό ότι όχι
μόνο σηκώνει κεφάλι αλλά διεκδικεί ρόλο πρωταγωνιστικό στις διεθνείς εξελίξεις,
χρησιμοποιεί σαν άλλοθι το Ολοκαύτωμα για πράξεις καθαρά αντιδραστικού χαρακτήρα,
όπως είναι η κρατική πολιτική του Ισραήλ και ο ρόλος ορισμένων σπουδαίων παραγόντων
του Εβραιοαμερικανικού λόμπυ στη διαμόρφωση της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των Η.Π.Α..
Έτσι κάθε κριτική εναντίον τους χαρακτηρίζεται έντεχνα αντισημιτισμός, με αποτέλεσμα να
μην τολμά πια κανένας να καταδικάσει πράξεις επαχθείς, από φόβο μήπως στιγματισθεί ως
ρατσιστής [...]. Όπως καταδικάζω και ορισμένους σπουδαίους παράγοντες από το
Εβραιοαμερικανικό λόμπυ τόσο για τον πρωταγωνιστικό ρόλο που έπαιξαν στα εγκλήματα
 της πολεμικής μηχανής των Η.Π.Α. στο Ιράκ όσο και για το σχέδιο της άλωσης των Εθνών-
Κρατών με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία των Τραπεζιτικοπιστωτικών κολοσσών που
ελέγχουν εξ ολοκλήρου. Είναι από τα παράδοξα της ιστορίας, τα κατ’ εξοχήν θύματα του
Χιτλερισμού να μιμούνται απόλυτα τις μεθόδους που χρησιμοποίησε για την παγκόσμια
επικράτησή του» (http://cohen.gr).

Παρόλα αυτά, ένας χρήστης κατακρίνει ευθέως τις εκδοχές αυτές του
νεοκομμουνισμού και του νεοαριστερού λόγου:

«Στην ιστοσελίδα του ριζοσπάστη [εφημερίδα του Κ.Κ.Ε], στο πάνω μέρος δεξιά εμφανίζεται
το εξαγωνικό άστρο του Δαβίδ (σημαία του Ισραήλ) το οποίο εναλλάσσεται με την
αστερόεσσα των Η.Π.Α., της οποίας τα άστρα με την σειρά τους μετατρέπονται σε
αγκυλωτούς σταυρούς. Ακολουθούν τα γνωστά σλόγκαν για το «εγκληματικό» Ισραήλ κλπ. Η
έμπνευση αυτή του κομμουνιστή καλλιτέχνη φαίνεται να έχει πολύ απήχηση στους
επισκέπτες της ιστοσελίδας. Αλλιώς δεν εξηγείται η διαρκής της, σχεδόν συνεχής
αναμετάδοσή της. Αξίζει να σημειωθεί δε, ότι είναι ένα από τα λίγα σχήματα (εκτός βέβαια
από τα δύο χειρωνακτικά εργαλεία) που αντέχει τόσο πολύ στο χρόνο (και στο γούστο).
Φαίνεται ότι τροφοδοτεί με επιτυχία, κάποια εντελώς συγκεκριμένα ένστικτα των οπαδών
του. Το μήνυμα αυτής της εικόνας είναι σαφές: Οι Η.Π.Α. φτιάχνουν τα νέα Άουσβιτς και οι
εβραίοι (συγνώμη, Ισραηλινούς τους λέμε τώρα), είναι οι «νέοι ναζήδες». Η εξίσωση αυτή
του Ολοκαυτώματος με τα εγκλήματα των Η.Π.Α., σκοπεύει απροκάλυπτα στη αναθεώρηση
και σχετικοποίηση της Μοναδικότητας του Ολοκαυτώματος, του «εγκλήματος των
εγκλημάτων», ακρωτηριάζοντας έτσι την ιστορική μνήμη. Και το σημαντικότερο, ότι αυτοί
που τόλμησαν να επιζήσουν και να φτιάξουν το κράτος τους για να προστατευτούν από τους
εθνικοσοσιαλιστές ή τους κατοπινούς θαυμαστές τους, είναι στην πραγματικότητα ίδιοι με
αυτούς: «Στην επιχείρηση αυτή διακρίνεται και η ηγεσία του Ισραήλ, που βαρύνεται με την
ευθύνη για τη γενοκτονία του παλαιστινιακού λαού, με μεθόδους μάλιστα που
χρησιμοποιήθηκαν κατά των Εβραίων στο Άουσβιτς, στο Νταχάου, στο Μπέλσεν, στο
Μαουτχάουζεν...» (Ριζοσπάστης, 28.01.2005, «Το Άουσβιτς και οι παραχαράκτες του») «Με
την πολλή συζήτηση για τον αντισημιτισμό, επιχειρείται να συγκαλυφτεί η σιωνιστική
πολιτική του Ισραηλινού κράτους, που εφαρμόζει γενοκτονία σε βάρος των Παλαιστινίων,
παρόμοια με εκείνη που έζησαν οι Εβραίοι που μαρτύρησαν στα χιτλερικά στρατόπεδα»,
(Ριζοσπάστης, 01.02.2005)» (http://www.phorum.gr)

Η δαιμονοποίηση του πρώην Ισραηλινού πρωθυπουργού Αριέλ Σαρόν ως

υποθετικού υπεύθυνου για τις σφαγές της Σάμπρα και της Σατίλα και η παρουσίαση
του ως «σφαγέα» πραγματοποιείται από ένα ιστολόγιο με την ονομασία Ιντιφάντα
που σημαίνει εξέγερση και πρόκειται για την εξέγερση των Παλαιστίνιων εναντίον
των Ισραηλινών το 1987 η πρώτη και το 2000 η δεύτερη που ιδρύθηκε ως Σύλλογος
Αλληλεγγύης στον Παλαιστινιακό Λαό:

«Η Σάμπρα και Σατίλα δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε και η τελευταία σφαγή του Σαρόν. Το
γεγονός ότι αυτός ο εγκληματίας πολέμου μπόρεσε να διενεργήσει τέτοιες ευρέως γνωστές
πράξεις και παρ’ όλα αυτά έγινε πρωθυπουργός είναι το πιο ολοφάνερο σημάδι του βαθύτατα
ρατσιστικού χαρακτήρα του κράτους του Ισραήλ. Είκοσι εννιά χρόνια μετά τη σφαγή στη
Σάμπρα και Σατίλα, οι διάδοχοι του Σαρόν με την πλέρια υποστήριξη της Ουάσιγκτον
εξακολουθούν να κατέχουν την Παλαιστίνη και να καταπιέζουν βάναυσα τον παλαιστινιακό
λαό. Ο σκοπός της σφαγής του 1982 ήταν να καμφθεί το πνεύμα του παλαιστινιακού λαού και
να συντριβεί η αντίστασή του. Απέτυχε να βρει το στόχο της»
(http://intifadagr.wordpress.com).

Η ίδια παλαιστινιακή προπαγάνδα που εκμεταλλεύεται την ενοχοποίηση του

Σαρόν για τα γεγονότα στα στρατόπεδα της Σάμπρα και της Σατίλα με στόχο την
καταδίκη της πολιτικής του Ισραήλ παρατηρείται και από ένα άλλο προσωπικό
ιστολόγιο:
 «Οι ισραηλινοί διοικητές και υπουργοί, συμπεριλαμβανομένου του Αριέλ Σαρόν –ο οποίος ως
υπουργός Άμυνας έφερε την ολοκληρωτική ευθύνη για την κατοχή του Λιβάνου
ενημερώθηκαν επανειλημμένα για το τι συνέβαινε. Όταν τελικά οι Ισραηλινοί διέταξαν τον
Hobeika να αποσύρει τις ΛΔ στις 17 Σεπτεμβρίου, οι ΛΔ ζήτησαν και έλαβαν παράταση μίας
μέρας για να «ολοκληρώσουν το έργο τους». Μόλις έκαναν το γύρο του κόσμου οι απεχθείς
εικόνες της σφαγής της Σάμπρα και Σατίλα, η οργή και ο αποτροπιασμός ήταν τόσο μεγάλες
που ακόμα και το Ισραήλ αναγκάστηκε να ορίσει επίσημη διερευνητική επιτροπή το επόμενο
έτος. Η επιτροπή Kahan βρήκε τον Σαρόν «έμμεσα υπεύθυνο» για τη σφαγή. Εξαναγκάστηκε
σε παραίτηση από το υπουργείο Άμυνας, αλλά όχι και από το ισραηλινό κοινοβούλιο. Δύο
δεκαετίες αργότερα, ο Σαρόν αναρριχήθηκε στο υψηλότερο αξίωμα του Ισραήλ, ως
πρωθυπουργός. Η Σάμπρα και Σατίλα δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε και η τελευταία σφαγή του
Σαρόν. Το γεγονός ότι αυτός ο εγκληματίας πολέμου μπόρεσε να διενεργήσει τέτοιες ευρέως
γνωστές πράξεις και παρ’ όλα αυτά έγινε πρωθυπουργός είναι το πιο ολοφάνερο σημάδι του
βαθύτατα ρατσιστικού χαρακτήρα του κράτους του Ισραήλ. Εικοσιπέντε χρόνια μετά τη
σφαγή στη Σάμπρα και Σατίλα, οι διάδοχοι του Σαρόν με την πλέρια υποστήριξη της
Ουάσιγκτον εξακολουθούν να κατέχουν την Παλαιστίνη και να καταπιέζουν βάναυσα τον
παλαιστινιακό λαό» (http://greece-palestine.blogspot.gr).

Ο εκναζισμός της πολιτικής του Ισραήλ σχετικά με τη σφαγή στη Σάμπρα και τη
Σατίλα παρουσιάζεται και στα παρακάτω σχόλια ενός άλλου χρήστη σε ένα ιστολόγιο
με τίτλο "Βαθύ Πράσινο: Η φωνή της Σοσιαλιστικής Αριστεράς":

«16 Σεπτέμβρη 1982 και ώρα 18:00, τα ναζιστικά ισραηλινά στρατεύματα ξεκινούν τη σφαγή
στη Σάμπρα και Σατίλα. Ο εγκληματίας Σαρόν καλεί τα στρατεύματά του να μην μείνει
κανείς ζωντανός στα δύο στρατόπεδα προσφύγων για αμάχους (παιδιά και γυναίκες). Στις 18
Σεπτέμβρη, η καταμέτρηση των νεκρών (μόνον γυναικόπαιδα) φθάνει τον αριθμό των 3.500.
Οι διεθνείς οργανισμοί και σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης (12/8/1949), αυτή η
ναζιστική επιχείρηση δολοφονίας γυναικών και παιδιών, προσδιορίστηκε ως «έγκλημα
γενοκτονίας». Ένα ακόμη έγκλημα του ναζιστικού καθεστώτος του Ισραήλ, του χωροφύλακα
των Η.Π.Α. στη Μ. Ανατολή, που παραμένει ατιμώρητο!» (http://vathiprasino.blogspot.gr).

Παρόμοιες κατηγορίες κατά του Σαρόν επιρρίπτει και ένας ακόμη χρήστης σε
κάποια άλλη προσωπική ιστοσελίδα:

«Νεκροί εἶναι καί οἱ τρεῖς κύριοι µάρτυρες κατηγορίας κατά τοῦ ἀρχιδολοφόνου Ἀριέλ Σαρόν
στήν ὑπόθεση τῆς σφαγῆς στά παλαιστινιακά προσφυγικά στρατόπεδα τοῦ Λιβάνου, Σάµπρα
καί Σατίλα. Οἱ Χοµπέικα, Γκανέµ καί Νασσάρ, πού σχεδίαζαν νά καταθέσουν στή δίκη (ἄν
ποτέ θά γινόταν, καθώς τό Βέλγιο ὑπαναχώρησε) κατά τοῦ Σνάιντερµαν (Σαρόν) εἶναι πλέον
ἀδύνατον νά φωτίσουν τόν τρόπο µέ τόν ὁποῖο χιλιάδες γυναικόπαιδα τῆς PLO ἐσφάγησαν
στή Βυρηττό τόν Σεπτέµβριο τοῦ 1982 (ἡ Γ.Σ. τοῦ ΟΗΕ στίς 16-12-1982 τήν χαρακτήρισε
πράξη γενοκτονίας). Καί ναί µέν εἶναι γνωστό ὅτι τήν ἀποτρόπαιη πράξη τήν ἔκαναν οἱ
Φαλαγγίτες ἀλλά ὁ ρόλος τοῦ ἰσραηλινοῦ στρατοῦ – πού εἶχε περικυκλωµένα τά προσφυγικά
στρατόπεδα – καί τῶν ἐπικεφαλῆς του (ὑπουργός Ἄµυνας ὁ Ἀριέλ Σαρόν καί ΑΓΕΣ ὁ Ραφαέλ
Ἐιτάν) δέν ἔχει ἀποσαφηνιστεῖ ἐπαρκῶς. Περιορίστηκαν στό νά ἐπιτρέψουν τήν εἴσοδο τῶν
φονιάδων (κάτι πού ἐγκρίθηκε ἀπό τό ὑπουργικό συµβούλιο στίς 16-9-82) ἤ τήν προκάλεσαν;
Ἀρκέστηκαν νά ρίχνουν φωτοβολίδες τή νύχτα γιά νά τούς διευκολύνουν ἤ µετεῖχαν καί
ἐνεργότερα; Ἀληθεύει ὅτι δέν ἀρκέστηκαν στήν κατακρεούργηση* τῶν ἀνυπεράσπιστων
ἀνθρώπων καί παρέδωσαν στό στάδιο τούς ἐπιζῶντες πού µετά δύο ἑβδοµάδες σέ κοντέινερ
ἐκτελέστηκαν ὁµαδικά;» (http://antifonitis.gr).

Σε κάποιο άλλο ιστολόγιο ο Αριέλ Σαρόν κατονομάζεται ως «χασάπης»:

«Στις 28 Σεπτεμβρίου 2000 ο Αριέλ Σαρόν, γνωστός και ως χασάπης της Βυρηττού λόγω της
ευθύνης του στις σφαγές των παλαιστινίων προσφύγων το 1982 στο Λίβανο, στη Σάμπρα και
Σατίλα, συνοδευόμενος από εκατοντάδες αστυνομικούς, έκανε έναν προκλητικό περίπατο
στον περίβολο του ιερού τεμένους Ελ Ακσά στην παλαιά πόλη της Ιερουσαλήμ»
(http://ergatikosagwnas.gr)
4.5 Αντισημιτισμός-αντισιωνισμός

Οι παραπάνω θέσεις των αναθεωρητών-αρνητιστών ανάγονται στα ιδεολογήματα,

τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις του αντισημιτισμού38. Πιο συγκεκριμένα, οι
αντιεβραϊκές διαθέσεις και πρακτικές που χαρακτηρίστηκαν με τον όρο
«αντισημιτισμός» φαίνεται να αποτελούν ένα διαχρονικό φαινόμενο της ιστορίας·
καθώς από τη δεκαετία του 187039, που διαμορφώθηκε ο συγκεκριμένος όρος, ως τις
μέρες μας συνεχίζουν να απασχολούν την κοινή γνώμη. Αν και σήμερα σε ορισμένες
νεοναζιστικές ιστοσελίδες παρατηρείται η επανεμφάνιση παλαιότερων ρατσιστικών,
αντισημιτικών και εθνικιστικών στερεοτύπων, οι μορφές του αντισημιτισμού δεν
παραμένουν αμετάβλητες. Ο φυλετικός και χριστιανικός αντισημιτισμός έχει
παραμεριστεί σε σημαντικό βαθμό και την θέση του κατέλαβε μία νεότερη έκφανσή
του, ο αντισιωνισμός. Στην σημερινή περίοδο της οικονομικής και κοινωνικής
κρίσης, των συνακόλουθων φόβων και της κοινωνικής αγανάκτησης ξεκινάει μία
διαδικασία εντόπισης του «εχθρού». Η ύπαρξη εβραϊκών μειονοτήτων στις
περισσότερες χώρες του κόσμου σε συνδυασμό με την μεταλλαγμένη θρησκευτική
αντιεβραϊκή παράδοση διευκόλυνε την υποδαύλιση του μύθου της εβραϊκής
συνωμοσίας, όπως αποδεικνύεται στο ελληνικό διαδίκτυο. Ο σύγχρονος
αντισημιτισμός η «νέα εβραιοφοβία» σύμφωνα με τον Taguieff δεν περιορίζεται
στην κριτική του σιωνιστικού προτάγματος, της πολιτικής απέναντι στους
Παλαιστινίους, και του ρόλου του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή, αλλά επαναφέρει και
μεταμφιεσμένα τα αντισημιτικά στερεότυπα. Τα στερεότυπα αυτά προέρχονται από
την χαλκευμένη αντιεβραϊκή μυθοπλασία των περίφημων «Πρωτοκόλλων των Σοφών
της Σιών», ένα προϊόν του 1897-1898 που επανέρχεται με το νέο κύμα εβραιοφοβίας.
Ωστόσο, οι κύριες εκδηλώσεις του αντισιωνισμού στον ελληνικό κυβερνοχώρο
σχετίζονται με την εικόνα του Εβραίου που συγκροτεί μία υπερβολικά ισχυρή διεθνή
συνωμοσία, η οποία ευθύνεται για τα δύο αντιθετικά ζεύγη, από την μία μεριά τον
πλουτοκρατικό καπιταλισμό και την οικονομική παγκοσμιοποίηση, και από την άλλη
τον σοσιαλισμό. Οι Εβραίοι θεωρούνται υπεύθυνοι της σημερινής οικονομικής
κρίσης, καθώς ταυτίζονται με την άνοδο του νέου στρώματος τραπεζιτών και
καπιταλιστών. Οι αντισημιτικές εικόνες της εβραϊκής ισχύος και των καταστροφικών
προθέσεων της είναι πάρα πολύ συχνές σε ελληνικές ιστοσελίδες τόσο ακροδεξιού,
όσο και αριστερού περιεχομένου. Η νέα εβραιοφοβία θεμελιώνεται, λοιπόν, πάνω στο
αμάλγαμα «Εβραίοι-Ισαηλινοί-σιωνιστές», οι οποίοι παρουσιάζονται ως πρόσωπα με
δαιμονικές ιδιότητες και ισχύ. Η καταγγελία της «παγκόσμιας σιωνιστικής
συνωμοσίας» και του γενοκτονικού εβραϊκού εθνικισμού αποτελεί τη βάση του
συλλογισμού της πλειοψηφίας των χρηστών. Τέλος, αξίζει να επισημανθούν και τα
πολλαπλασιαζόμενα επεισόδια λεκτικές επιθέσεις και βανδαλισμοί που στρέφονται
εναντίον των Εβραίων. Σε διάφορες ελληνικές ιστοσελίδες αναφέρονται

38
Η σχετική βιβλιογραφία της παρούσας εργασίας για το ζήτημα του αντισημιτισμού
είναι του Ζουμπουλάκη (2009), Κόκκινου κ.ά., (2007β), του Λίποβατς (2007 &
2012), του Μαργαρίτη (1998 & 2005), του Πανταζόπουλου (2005 & 2011), του
Postone (2006), του Ρήγου (2009), του Taguieff & Finkielkraut (2005) και του
Χριστινίδη (2003).
39
Κατά τη δεκαετία του 1870 διαμορφώθηκε ο όρος «αντισημιτισμός» στη Γερμανία,
για να περιγράψει τη νέα διάσταση και ποιότητα των αντιεβραϊκών μέτρων. Ωστόσο,
οι πιέσεις που αντιμετώπιζαν οι εβραϊκές κοινότητες στον ευρωπαϊκό, κυρίως, χώρο
ήταν ένα φαινόμενο που ανάγεται σε πολύ παλαιότερες χρονικά περιόδους
(Μαργαρίτης, 2005: 27-28).
χαρακτηριστικά για την Ελλάδα πυρπολήσεις και καταστροφές συναγωγών,
βεβηλώσεις εβραϊκών μνημείων και εβραϊκών νεκροταφείων, καθώς και λεκτικές
επιθέσεις κατά των Εβραίων.

4.5.1 Επιβιώσεις και αναβιώσεις του αντισημιτισμού

Σε ορισμένες νεοναζιστικές ιστοσελίδες παρατηρούνται παλαιότερες

προκαταλήψεις του αντισημιτισμού και τα βασικά αντισημιτικά στερεότυπα. Ο λόγος
των χρηστών εκφράζει σταθερές προλήψεις και φαντασιώσεις του φυλετικού και
χριστιανικού αντισημιτισμού, όπως και το ρατσιστικό μίσος που νιώθουν πολλοί από
τους χρήστες. Οι «μεγάλοι αντιεβραϊκοί μύθοι» του Μεσαίωνα κάνουν την
επανεμφάνισή τους μέσα από τις αντισημιτικές διαθέσεις και στάσεις των χρηστών.
Πρόκειται ουσιαστικά για φυλετική καταδίκη των Εβραίων: της ιδιαιτερότητάς τους,
της απολυτότητάς τους, του εθνικού τους εγωισμού. Ταυτόχρονα, κάποιες από τις
κατηγορίες εναντίον των Εβραίων επαναλαμβάνουν θεολογικά επιχειρήματα και
βασίζονται σε βασικές θεολογικές αρχές. Συνήθεις είναι και οι αντισημιτικοί
ισχυρισμοί πως ο λαός του Ισραήλ εξαίρει τον εαυτό του με ιδιαίτερη έπαρση και
θέτει το Ισραηλινό έθνος εκτός των άλλων εθνών, τα οποία συνιστούν μία λιγότερο
ικανή φυλή. Παρατηρούνται, ακόμη, στο διαδίκτυο και αρχαϊκά χαρακτηριστικά του
ελληνικού αντισημιτισμού, όπως η κατηγορία κατά των Εβραίων για απαγωγή και
τελετουργική θυσία χριστιανοπαίδων. Ενώ, σε πολλές ιστοσελίδες ο «Εβραίος»
μπορεί να ενσαρκώνει ταυτόχρονα τον κομμουνιστή και τον μεγαλοτραπεζίτη ή να
είναι ανθέλληνας. Γίνεται, έτσι, αντιληπτή μία ιστορική συνέχεια του αντισημιτικού
μίσους στις προβολές του εβραϊκού στοιχείου στη «διαβολική» θρησκεία του
Ιουδαϊσμού. Ο σκληρός ιδεολογικός πυρήνας του αντισημιτισμού βλέπει τους
Εβραίους ως μία «αντι-φυλή» που πρέπει να εξαλειφθεί. Ταυτόχρονα,
επανεπικαιροποιείται η παλιά αρνητική ερμηνεία της εκλογής του Ισραήλ, ο
«περιούσιος λαός» που σφετερίζεται όλα τα δικαιώματα. Εν κατακλείδι, να
επισημανθεί και το γεγονός ότι τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» έρχονται
ξανά στο προσκήνιο ως μία έγκυρη ιστορική πηγή που τεκμηριώνει τα λεγόμενα των
αντισημιτών. Η παλιότερη αύτη μορφή του αντισημιτισμού που αναπαράγεται
σήμερα ανήκει κυρίως στο δεξιό αντισημιτιτισμό.

Ένας χρήστης, ο πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός, κατακρίνει τον

χριστιανικό αντισημιτισμό και την υιοθέτηση του περιεχομένου των «Πρωτοκόλλων
των Σοφών της Σιών» από μία σημαντική μερίδα του ελληνικού λαού:

«Το πρόβλημα θα ήταν σοβαρό έτσι κι αλλιώς, γίνεται όμως τραγικό όταν βλέπουμε να το
υποδαυλίζουν και εκκλησιαστικά πρόσωπα. Μερίδα κληρικών, όλων των βαθμών, καθώς και
λαϊκών θεολόγων και άλλων πιστών, έχουν προσχωρήσει άνευ όρων σε αυτή την παράνοια.
Έχουν υιοθετήσει άκριτα τα «Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών» αγνοώντας ότι αποτελούν
χαλκευμένη προβοκάτσια εις βάρος των Εβραίων! Έχουν ασπαστεί τη θεωρία ότι για όλα τα
δεινά του ελληνισμού φταίνε οι Εβραίοι! (Το επικαλέστηκε και ο Χίτλερ για να κάνει τον λαό
συνεργούς του). Έχουν αγκαλιάσει κάθε αλλοπρόσαλλη ή ανεύθυνη αντικαθεστωτική κίνηση,
δηλαδή λένε αντανακλαστικά «όχι» σε ό,τι προέρχεται από φορείς της εξουσίας, νομίζοντας
ότι ενσαρκώνουν ένα νέο αντιστασιακό φρόνημα. Δεν προκαλούν έκπληξη όλα αυτά αν
σκεφθούμε πως υπήρξαν κληρικοί που προ ετών διατύπωσαν δημόσια την κατηγορία ότι όσοι
προωθούν τη λειτουργική ανανέωση υπηρετούν τα σχέδια της «Νέας Εποχής»! Η είσοδος και
κληρικών στην παράνοια συνιστά πραγματικότητα λίαν ανησυχητική για την Εκκλησία και
για τον τόπο» (http://loveforzion.blogspot.gr).
 Στο ίδιο ιστολόγιο καταδικάζεται και από ένα ακόμη χρήστη, το Σταύρο
Ζουμπουλάκη, ο αντισημιτισμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας:

«Ο Σεβασμιότατος Κορινθίας κ. Παντελεήμων (Καρανικόλας) είναι συγγραφέας ενός μικρού

βιβλίου που φέρει τον τίτλο «Χριστιανοί και Εβραίοι». Δεν πρόκειται διόλου για μια
θεολογική ή ιστορική συνεξέταση των δύο θρησκειών, πρόκειται απλώς, το λέω εξ αρχής, για
άθλιο αντισημιτισμό [...]. Όλα όσα γράψαμε μέχρι εδώ δεν έχουν τίποτε, δυστυχώς, που να
ξενίζει κάποιον που γνωρίζει τα εκκλησιαστικά πράγματα της Ελλάδας. Ο αντισημιτισμός
των επισκόπων, ιερέων, μοναχών και μοναζουσών της Ορθόδοξης (και όχι μόνο ελλαδικής)
Εκκλησίας είναι κάτι σαν φυσικό φαινόμενο και οι αφορμές για να τον καταγγείλεις το
πολλές και καθημερινές που τελικά αποθαρρύνεσαι τι να πιάσεις και τι να αφήσεις; Η
αφορμή για να γράψω τούτο το σημείωμα [4] δεν είναι το βιβλίο του κ. Παντελεήμονος, αλλά
η εγκωμιαστική κριτική που έγραψε γι’ αυτό ο κ. Παναγιώτης Σιμωτάς και δημοσίευσε το
περιοδικό «Θεολογία»» (http://loveforzion.blogspot.gr).

Στο ίδιο ιστολόγιο ένας άλλος χρήστης, ο Αλέξανδρος Κυβέλος, αναφέρει ότι τα
Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών ένα «χαρακτηριστικό εργαλείο προπαγάνδας»
όπως χαρακτηρίζει ο ίδιος το εν λόγω πλαστογράφημα συνεχίζουν να ασκούν
επιρροή σε πολλούς ανθρώπους σε διάφορες χώρες:

«Κλείνοντας, πρέπει να αναφερθεί ότι τα «Πρωτόκολλα» εξακολουθούν να διατηρούν

παγκοσμίως προπαγανδιστική ισχύ. Πολλοί είδαν τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 ως
κομβικό γεγονός για την ολοκλήρωση της συνωμοσίας. Χαρακτηριστικός ήταν ο μύθος των
Εβραίων εργαζομένων στους Δίδυμους Πύργους, οι οποίοι υποτίθεται ότι γνώριζαν εκ των
προτέρων την ημέρα των επιθέσεων και δεν εμφανίστηκαν στην εργασία τους. Το
αξιοσημείωτο είναι ότι ο εντεινόμενος αντισημιτισμός καλύπτει την επίσης εντεινόμενη, μη
αντισημιτική, κριτική της πολιτικής του Ισραήλ και των Η.Π.Α.. Η «πολιτική ορθότητα» του
δυτικού κόσμου δεν επιτρέπει αμφιβολίες για την πλαστότητα των «Πρωτοκόλλων».
Συνεπώς, η επίκληση του πλαστογραφήματος από δεδομένες ομάδες Παλαιστινίων και
Μουσουλμάνων εν γένει, προσδίδει ένα ισχυρό προπαγανδιστικό όπλο στους Ισραηλινούς και
τους συμμάχους τους. Ο μανιχαϊσμός των «Πρωτοκόλλων» εδώ αντιστρέφεται: «Εβραίοι-
θύματα» από τη μια, και «αντισημίτες Μουσουλμάνοι» από την άλλη [...]. Η αποκάλυψη της
πλαστότητας του συγγράμματος δεν μπόρεσε να ανακόψει την ισχύ του. Η μέθοδος
προπαγάνδας των «Πρωτοκόλλων» ενδεχομένως φαίνεται αφελής στον σκεπτόμενο
αναγνώστη, καταδεικνύοντας απλά το μίσος των εμπνευστών τους προς τους Εβραίους.
Εντούτοις, τα «Πρωτόκολλα» απευθύνονται πρώτιστα σε δεισιδαίμονες και αμόρφωτους
ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και πέτυχαν τον σκοπό τους. Η αποδοχή της προπαγάνδας
ακόμη και από μορφωμένους, αυξάνει περαιτέρω τον βαθμό επιτυχίας τους. Η διορατικότητα
των εμπνευστών ενός απλοϊκού κειμένου, σαφώς και δεν κρίνεται από τις υποτιθέμενες
προφητείες του, αλλά από μια τεχνική εκμετάλλευσης των ανθρώπινων πόθων, η οποία
λειτουργεί επιτυχώς ακόμα και σήμερα» (http://loveforzion.blogspot.gr).

Ένας ακόμη χρήστης σε κάποιο άλλο ιστολόγιο κατακρίνει τον αντισημιτισμό του
Μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ:

«Εβραίοι, σιωνιστές, μουσουλμάνοι, μασόνοι, Τούρκοι, αριστεροί και ομοφυλόφιλοι,

Ροκφέλερ, Κίσινγκερ, Ρότσιλντ, Μωάμεθ και άλλοι «εχθροί της πατρίδας», ων ουκ έστιν
αριθμός, αποτελούν τους δαίμονες του κατά «Πειραιώς Σεραφείμ ευαγγελίου», ο οποίος έγινε
πριν από μερικές ημέρες παγκοσμίως γνωστός. [...] Φράσεις όπως το «σιωνιστικό τέρας»
βρίσκονται διάχυτες στις εγκυκλίους, τις δηλώσεις και στα μηνύματα του Μητροπολίτη
Πειραιώς. Η Λέσχη Μπίλντερμπεργκ είναι «το εκτελεστικό όργανο της εγκληματικής
οργανώσεως του διεθνούς Σιωνισμού, που εδρεύει στην μεγάλη υπερατλαντική χώρα των
Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, γνωστής ως Γκαχάλα(...) και που αποτελεί υπερστοά, η
οποία εμφανίζεται ως δήθεν παγκόσμιο think tank (δεξαμενή σκέψης), ενώ στην
πραγματικότητα αποτελεί ένα αίσχιστο Διευθυντήριο παγκοσμιοποιήσεως, που
απεργάζεται την διάλυση του έθνους-κράτους και την προώθηση στις μάζες της ιδέας της
αναγκαιότητας μιας παγκόσμιας υπερκυβέρνησης»» (http://agioritis.pblogs.gr).
 Σε ένα άλλο εμφανώς αντισημιτικό ιστολόγιο υπάρχει ένα άρθρο με τον τίτλο
«εβραϊκές ανθρωποθυσίες», στο οποίο επανέρχονται στο προσκήνιο οι δήθεν
σατανικές ιδιότητες των Εβραίων, οι οποίοι παρουσιάζονται ως δολοφόνοι
χριστιανοπαίδων. Ο αντισημιτικός λόγος χρησιμοποιεί ως ιστορική πηγή το κείμενο
ενός ιστορικού, του Αλφόνσο Σπίνα. Οι χρήστες πρεσβεύουν ότι ο Σπίνα κατέγραψε
τα λεγόμενα ενός Εβραίου που κατήγγειλε την ανθρωποθυσία των Εβραίων της
Σαβώννης στην οποία υπήρξε ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας. Επίσης, ο ίδιος χρήστης
αναφέρεται και σε ανθρωποθυσίες Εβραίων στην Ελλάδα:

«Ό νεόφυτος Εμμανουήλ μου ανακοίνωσε γράφει ο παραπάνω ιστορικός1 ότι κάποια ημέρα
του 1452 ο πατέρας του τον οδήγησε σε κάποιο υπόγειο ενός Εβραϊκού σπιτιού της
Σαβώννης, στην οποία βρήκαν συγκεντρωμένους άλλους 7 ομοθρήσκους τους. Όλοι
υποσχέθηκαν με όρκο να μην αποκαλύψουν ποτέ σε κανέναν ό,τι δα έκαναν εκείνη την ώρα
μέχρι θανάτου. Μετά τον όρκο αυτό, ένας από αυτούς έφερε από παρακείμενο διαχώρισμα
διετές Χριστιανικό βρέφος, το οποίο εγύμνωσαν και το τοποθέτησαν σε δοχείο ούτως ώστε να
συλλέγουν το αίμα του. Έπειτα, 4 από τους παρευρισκόμενους, άρχισαν πρώτοι το απαίσιο
έργο της ανθρωποθυσίας [...]. Επεκράτει τότε εις Ζάκυνθον η ιδέα ότι οι Εβραίοι κατά τας
εορτάς του Πάσχα επροσπάθουν να προμηθεύωνται με αίμα Χριστιανών, όπως το
μεταχειρίζονται εις την κατασκευήν των αζύμων. Ως εκ τούτου ηγέρθη υπόνοια μήπως το
απολεσθέν παιδίον συνελήφθη υπό των Εβραίων και υπεβλήθη εις τον μαρτυρικόν θάνατον,
ίνα το αίμα του χρησιμεύση εις αυτούς, ως είρηται. Εν τούτοις, καθ’ ήν ημέραν ευρέθη το
ρηθέν πτώμα εις την παραλίαν, παίς τίς του λαού λιθοβολή-σας ένα Εβραίον, εγρονθοκοπήθη
υπ’ αυτού ανηλεώς. Η θρασύτης αύτη του Εβραίου ηρέθισε τους εκεί συρρεύσαντας ως εκ
κλαυθμών του παιδός φωνάζοντος “ότι τώρα πλέον οι Εβραίοι ασυστόλως θα μας δέρωσιν,
αφ’ ού προχθές εσταύρωσαν το απολεσθέν παιδίον”» (http://antipliroforisi.blogspot.gr).

Στο ίδιο ιστολόγιο ένας άλλος χρήστης αναφέρει τις προσωπικές του μομφές, οι
οποίες χαρακτηρίζονται από έντονο αντισημιτισμό:

«Σε ελληνικό νησί πριν τους μαζέψουν οι Γερμανοί υπήρχαν και μάλιστα σε ορεινό χωριό
2-3 οικογένειες Εβραίων. Ζήτησαν λοιπόν 1μια Εβραία1 από μια Ελληνίδα, λίγο αίμα της που
θα το έπαιρνε με σύριγγα γιατί έπρεπε λέει, λόγω κάποιων εθίμων που είχαν. Για αντάλλαγμα
θα της έδινε κάποιο κλινοσκέπασμα. Πράγματι της έδωσε.... Το έμαθε όλο το χωριό, και αυτή
που ήταν στο περιστατικό ζούσε μέχρι πριν λίγα χρόνια απ’ όσο ξέρω... Ότι γράφετε είναι
αλήθεια [...]. η μάνα μου-από χωριό του Πηλίου-έλεγε τις μέρες του Πάσχα να μην γυρίζω
στους δρόμους και μόλις νυχτώνει να πηγαίνω στο σπίτι (Βόλος-Ν. Ιωνία) γιατί γυρίζουν οι
Εβραίοι και μαζεύουν μόνα μικρά παιδιά. Τα κλείνουν σε βαρέλια με ξυράφια, μαχαίρια κλπ.
και πίνουν το αίμα τους!! Λέγον μάλιστα εκείνη την εποχή πριν 50 χρόνια ότι είχαν βρει
ένα παιδί έτσι κι ανάφεραν το όνομα του-δυστυχώς δεν το θυμάμαι. Η μητέρα μου δούλευε
ως νεαρό κορίτσι σε εβραϊκή οικογένεια-ήταν για εκφοβισμό πίστευα τόσα χρόνια η-τώρα
λέω-έχουν όλα αυτά, κρύβουν δηλαδή ένα κόκκο αλήθειας.. Είναι τόσο φρικιαστικό...»
(http://antipliroforisi.blogspot.gr).

Η εχθρότητα και οι προκαταλήψεις εναντίον του εβραϊκού λαού είναι έκδηλες και
στα λεγόμενα ενός ακόμη χρήστη, ο οποίος βασίζεται στο αντισημιτικό βιβλίο
«Πάσχα αίματος, οι Ευρωπαίοι Εβραίοι και η τελετουργική δολοφονία» του εβραϊκής
καταγωγής καθηγητή Αριέλ Τοάφ:

«Ναι, πολλοί Χριστιανοί προσπάθησαν να πουλήσουν αίμα Χριστιανοπαίδων στους

Εβραίους, αλλά δεν γινόταν δεκτό επειδή οι Εβραίοι φοβούνταν ότι ήταν αίμα ζώου.
«Αλλά κανένα μα κανένα Χριστιανόπαιδο δεν σκοτώθηκε ποτέ για να ληφθεί το αίμα του.
Ποτέ μα ποτέ! Ή σχεδόν ποτέ. Όλο αυτό το αίμα προήλθε από «εθελοντικές
χορηγίες».Υπενθυμίζουμε ότι τα παραπάνω τα ισχυρίζεται ο Καθηγητής Αριέλ Τοάφ αφού
έκδωσε το βιβλίο. Όποιος όμως έχει διαβάσει το βιβλίο του απλά θα γελάσει με τους
τελευταίους ισχυρισμούς του, ότι δηλαδή «κανένα παιδί δεν» σκοτώθηκε για να του πάρουν
 το αίμα.Η μόνη «σωτήρια πρόταση» είναι ότι αυτές οι καταγγελίες είναι μόνο εναντίον των
Ασκενάζι Εβραίων. Θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε πόσα πολλά «Σεφαραδίτικα άπλυτα» θα
μπορούσαν οι Ασκενάζι να βγάλουν στη δημοσιότητα αν το επέλεγαν»
(http://antipliroforisi.blogspot.gr).

Η αντισημιτική προπαγάνδα για τις παιδοκτονίες των Εβραίων κατά το Εβραϊκό

Πάσχα αποτυπώνεται και στο παρακάτω σκίτσο, που απεικονίζει μία
δαιμονοποιημένη μορφή ενός Εβραίου:

πηγή: http://antipliroforisi.blogspot.gr

Σε κάποιο άλλο φόρουμ ένας χρήστης γράφει σχετικά με το ζήτημα των

ανθρωποκτονιών:

«{Μετάφραση άρθρου της Αμερικανικής εφημερίδας women"s voice (1955) (537 s. dear-
born, room 800, chicago 5, illinois-usa) καταγγέλλει την τελετουργική δολοφονία
Χριστιανοπαίδων από τους Εβραίους} "Το Σικάγο σε χέρια δαιμόνων"! " Σήμερον το Σικάγον
ίσταται εν καταισχύνη μπροστά στα μάτια του κόσμου. Μία σειρά από τας πλέον κτηνώδεις
δολοφονίας παίδων εις την ιστορίαν αυτής της χώρας, μένει άλυτος. Ούτε ένα διαφωτιστικό
σημείο δεν έχει αποκαλυφθεί. Μα είναι άραγε αυτό αληθές; Είναι δυνατόν να απαχθούν και
να δολοφονούν παιδιά εις το μέσον μιας μεγάλης πόλεως, χωρίς κανείς να δει ή ακούσει το
παραμικρόν; Υπήρξαν τόσες διαδόσεις από τον καιρό που άρχισε η σειρά των δολοφονιών
των παίδων του 1955, με την σφαγήν των τέκνων του Σουέσσλερ και του φίλου του νεαρού
Ρόμπερτ Πέτερσον! Τα τρία σώματα των παίδων ευρέθησαν αφαιματωμένα εις απομεμα-
κρυσμένην περιοχήν της πόλεως. Τότε ο πατέρας των αδελφών Σουέσσλερ, άρχισε να
εκφράζη την γνώμην του ότι τα παιδιά του έχουν δολοφονηθή κατά τρόπον περι-γραφόμενον
εις το ιστορικόν έργον ARNOLD LEESE’S ‘Εβραϊκή τελετουργική δολοφονία’. Κατόπιν
αυτού, ούτος, ο πατήρ Σουέσσλερ, απήχθη, μετεφέρθη εις το σανατόριον Στεΐνφελντ στο DES
PLAINES και εδολοφονήθη. Ολίγους μήνας κατόπιν και με την απαίτησιν των πολιτών του
DES PLAINES να γίνη έρευνα γύρω από την δολοφονίαν στο σανατόριο, ο Δρ. STEINFELD
εξηφανίσθη. Μετά ολίγας εβδομάδας, το σώμα του ευρέθη στο αποχωρητήριο ενός
ξενοδοχείου στην Ελβετία. Το συμπέρασμα των ανακρίσεων ήτο ότι ούτος αυτοκτόνησε,
πράγμα το οποίον ηγνόησε ο Τύπος του Σικάγου» (http://www.afipnisis.gr).

Επιπροσθέτως, σε κάποιο άλλο ιστολόγιο εμφανίζεται και μία άλλη αντισημιτική

προπαγάνδα, ο εβραϊκός ανθελληνισμός:
 «Τα ανθελληνικά αισθήματα τα οποία τρέφουν οι εβραίοι για τον Ελληνισμό είναι
πασίγνωστα και δεν επιδέχεται αυτός ο ισχυρισμός την ελάχιστη διάψευση. Για να μη
θεωρηθεί όμως ότι ομιλούμε εξ ονόματος των εβραίων, κρίνεται αναγκαίο να παρατεθούν οι
αντιλήψεις των ιδίων σε σχέση με τον Ελληνισμό, όπως αυτές διατυπώνονται στα ιερά τους
βιβλία, αρχής γενομένης από το Ταλμούδ: «Κατηραμένος ας είναι εκείνος, όστις την του
Έλληνος Σοφίαν διδάσκει τοις υιοίς αυτού».Επίσης στο έργο «αποκάλυψις» αναφέρονται επί
λέξει τα εξής... φιλελληνικά: «Ένα από τα επτά κεφάλια του θηρίου είναι η Ελλάς».
Επιπροσθέτως το «Δευτερονόμιον» (34) περιλαμβάνει, μεταξύ των άλλων και τα ακόλουθα:
«Η μάχη εκτυλισσόμενη εις τους ουρανούς όπου αι κατηραμέναι πνευματικαί δυνάμεις των
βασιλείων της Περσίας και της Ελλάδος ανθίστανται εις τον Κύριον, αργοπορούντες την
εκπλήρωσιν του έργου Αυτού»» (http://krisaion.pblogs.gr).

Σε ένα άλλο ιστολόγιο διακρίνεται το φαινόμενο του αντισημιτισμού με την

κατηγορία της «φυλετικής καθαρότητας» που επιδιώκει η εβραϊκή θρησκεία:

«Την ίδια ώρα, η Πατριωτική Κυβέρνηση του Ισραήλ ξοδεύει εκατομμύρια δολάρια σε μία
διαφημιστική εκστρατεία για να πείσει τους Εβραίους όλου του Κόσμου ότι δεν πρέπει να
παντρεύονται Αλλόφυλους και Αλλόθρησκους, διότι νοθεύεται η Εβραϊκή Φυλή! Μερικές
από αυτές τις διαφημίσεις των Ισραηλινών ήσαν τόσο προκλητικές, που εξόργισαν ακόμη και
το πανίσχυρο Αμερικανο-Εβραϊκό Λόμπυ, με αποτέλεσμα να αποσυρθούν από τα
Αμερικάνικα ΜΜΕ. Οι διαφημίσεις αυτές δίνουν έμφαση σε ένα κεντρικό στόχο του
Σιωνισμού: Την Εβραϊκή Φυλετική Καθαρότητα. Τόσο πολύ μάλιστα, που καλούν τους
Εβραίους να μην παντρεύονται Αμερικανο-Εβραίους, διότι είναι κατά το ήμισυ Εβραίοι!»
(http://www.stoxos.gr).

Η παραπάνω αντισημιτική αντίληψη παρουσιάζεται και στην εν λόγω ιστοσελίδα,

όπου κάποιος χρήστης κατακρίνει ουσιαστικά την εβραϊκή θρησκεία ως ρατσιστική:

«Και μόνο στο γεγονός ότι γίνεται ο διαχωρισμός της συγκεκριμένης φυλής από τις άλλες και
επιβάλλεται η «καθαρότητά» της, είναι λογικά εκπορευόμενο ότι οι Εβραίοι ντρέπονται,
αποφεύγουν, αν όχι μισούν όλες τις άλλες φυλές του πλανήτη. Αναφερόμαστε, κυρίως, στους
θρησκευτικούς και μη ηγέτες – ο λαός απλά ακολουθεί τις «εντολές» που έχει διδαχτεί, γιατί
έτσι έχει μάθει να κάνει. Υπάρχουν, λοιπόν, δύο κατηγορίες ανθρώπων: α) οι Εβραίοι β) οι
άλλοι» (http://diadrastiko.blogspot.gr).

Το ίδιο επιχείρημα υιοθετεί και ένας ακόμη χρήστης σε κάποιο φόρουμ:

«Δεν αναφέρθηκε όμως ο ρατσισμός των εβραίων εναντίον των άλλων φυλών και φυσικά θα
πρέπει να αναφέρουμε για τον συγκεκριμένο εναντίον των Ελλήνων. Βάσει του Ταλμούδ, οι
εβραίοι είναι η ανώτερη φυλή όλων και οι εκλεκτοί του Θεού» (http://www.forums.gr).

Η αντισημιτική προπαγάνδα είναι έκδηλη και στα ειρωνικά σχόλια του εν λόγω
χρήστη:

«Αυτό ήταν τρομερό για το πρώτο και πιο αυθεντικό έθνος στον κόσμο. Τα παιδιά
"απαρνούνταν" τους γονείς τους. Τα παιδιά δεν ήθελαν την πολιτισμική τους "κληρονομιά".
Ο κρίκος του αίματος, που συνέδεε μεταξύ τους τα μέλη του έθνους, είχε πλέον σπάσει. Αυτό
ήταν κάτι το οποίο έθιγε απόλυτα τους ηγέτες του και δεν μπορούσαν να το αποδεχθούν. Θα
έμεναν χωρίς λαό. Στα σκουπίδια της ιστορίας θα κατέληγαν. Οι ίδιοι άνθρωποι που
αποφάσισαν κάποτε ότι "συμφέρει" το έθνος να θανατωθεί ο Ιησούς, γιατί τους έπαιρνε τον
λαό, αποφάσισαν ότι εθνικός τους εχθρός είναι οι Έλληνες, για τους ίδιους ακριβώς λόγους.
Τον Ιησού Τον σταύρωσαν για να Τον "ξεφορτωθούν", ενώ τους Έλληνες ως λαό, απλά
προσπαθούν να τον μπλέκουν σε περιπέτειες, για να μην ισχυροποιηθεί ξανά και τους
απειλήσει» (http://www.epirus-ellas.gr).

Ενώ, η άποψη περί καθαρότητας της φυλής ακούγεται και από έναν ακόμη
χρήστη:
 «Ακόμα και το «ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ» έγινε επί σκοπού. Δεν είναι τυχαίο ότι σ’ αυτά τα
κολαστήρια έχασαν την ζωή τους όλοι οι φτωχοί εβραίοι. Λέγανε ότι οι Γερμανοί του Χίτλερ
μιλούσαν για Άρεια φυλή, ενώ στην ουσία η Άρεια φυλή που ονειρεύονταν ήταν η εβραϊκή,
απαλλαγμένη εντελώς από Εβραίους που είχαν χάσει το τραίνο και είχαν μείνει φτωχοί»
(http://writer-gr.blogspot.gr).

Το ζήτημα του «εβραϊκού ανθελληνισμού» σχολιάζει και ένας άλλος χρήστης σε

μία προσωπική ιστοσελίδα:
«Το πρώτο δεδομένο είναι ότι οι πανίσχυροι σήμερα Εβραίοι μισούν και φοβούνται τους
Έλληνες. Αυτό είναι δεδομένο, εφόσον αυτό "γιορτάζουν" στη μεγαλύτερη
εθνικοθρησκευτική τους γιορτή. Στη γνωστή Χανουκά γιορτάζουν το μίσος τους για τους
Έλληνες και ξορκίζουν τον φόβο τους γι’ αυτούς. Ο φόβος των Εβραίων για τους Έλληνες
είναι τόσο βαθύς, που με τους αιώνες έχει περάσει στο DNA του λαού τους. Τόσο πολύ, που
έφτασε στο σημείο να γίνει ένας από τους βασικότερους παράγοντες, που τους επιτρέπει την
εθνική τους συνοχή και άρα την επιβίωση. Ακόμα και "ετοιμοθάνατοι" να είναι οι Έλληνες,
αυτοί θα μαθαίνουν στα παιδιά τους να τους φοβούνται, γιατί αυτό συμφέρει το έθνος τους.
Για όσο διάστημα θα υπάρχουν οι Έλληνες, θα μπορούν να επιβιώνουν κι αυτοί, οι οποίοι
στηρίζουν την ύπαρξή τους στο μίσος τους γι’ αυτούς. Το δεύτερο δεδομένο είναι ότι στα
χρόνια της παντοδυναμίας τους έχουν "αναμιχθεί" άμεσα και με τον πλέον απεχθή
ανθελληνικό τρόπο στο σύνολο των προβλημάτων που αυτήν τη στιγμή ταλαιπωρούν τη
σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Δεν υπάρχει ούτε ΕΝΑ ελληνικό πρόβλημα, που να μην
υπάρχει ουσιαστική εβραϊκή ανάμιξη εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων. Οποιοδήποτε
θέμα κι αν ψάξει κανείς, θα βρει Εβραίους να "κρύβονται" από πίσω του. Από τα παλαιότερα
μέχρι τα πιο πρόσφατα. Όλοι γνωρίζουν πλέον και έχει αποδειχθεί από τα ιστορικά στοιχεία
ότι την κυπριακή τραγωδία τη μεθόδευσε ο Εβραίος Κίσιγκερ. Το σημερινό Μακεδονικό
Ζήτημα ακολουθεί την ίδια "πορεία" και μεθοδεύεται από τους ίδιους ανθρώπους. Από τον
Εβραίο Σόρος, τον Εβραίο Φλυντ, τον Εβραίο Νίμιτς, την Εβραία Γιοβάνοβιτς υπό την
εποπτεία της Εβραίας Ολντμπράιτ και του επίσης Εβραίου Χόλμπρουκ. Εβραίοι πιέζουν
καθημερινά την ελληνική κυβέρνηση να κάνει υποχωρήσεις και Εβραίοι αποθρασύνουν τον
Γκρουέφσκι και τη συμμορία του» (http://www.eamb.gr).

Το αντισημιτικό μένος του εκφράζει και ένας άλλος χρήστης που σχολιάζει με
αρνητικό τρόπο τις δηλώσεις του Ελληνοεβραίου ραβίνου Μαρδοχαίου Φριζή
απόγονος του Μαρδοχαίου Φριζή που σκοτώθηκε πολεμώντας ηρωικά στον
Ελληνοϊταλικό πόλεμο:

«Λοιπόν ὁ ῥαββίνος Μορντεχάϊ Ι.Φριζῆς ἔχει πολλὰ νὰ μᾶς πῇ [...]! Μᾶς μιλᾶ γιὰ τὸ καλὸ τῆς
Ἑλλάδος, τὸ ὁποῖον ποτὲ φυσικὰ δὲν τοὺς ἔκοψε! Ἀκόμη καὶ σήμερα γιὰ αὐτοὺς ἡ Θεσσαλονίκη
εἶναι δική τους καὶ κακῶς τὴν κρατᾶμε ἐμεῖς! Οἱ γενοκτονίες τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν τῆς
Μικρᾶς Ἀσίας καὶ τοῦ Πόντου καταλογίζονται σὲ ἕναν Ντολμέ. Δῆλα δή; Μήπως Ἐβραῖο [...];
Πασχίζουν νὰ μᾶς ἀλλάξουν κάθε μορφῆς ἀντίληψιν γιὰ τὰ ὄσα μᾶς ἀφοροῦν καὶ νὰ
ἀλλοιώσουν ἀκόμη καὶ τὴν μόλις ἀφυπνισμένη μας συνείδησιν καὶ διαίσθησιν [...]. Ὅ,τι δὲν
εὐθύνονται οἱ Ἑβραῖοι γιὰ τὰ ὅσα ζεῖ ἡ ἀνθρωπότης σήμερα; Ἐν τάξει… ὄχι γιὰ ὅλα!»
(http://www.filonoi.gr).

Όσο αφορά την εβραιόφοβη θεώρηση του «εβραιομπολσεβικισμού» και

«εβραιοκομμουνισμού» ένας χρήστης ισχυρίζεται τα παρακάτω με τον τίτλο «Οι
Εβραίοι του Στάλιν»:

«Το άρθρο είναι από σημαντικό ισραηλινό κόμβο, και λέει ξεκάθαρα αυτό, που πολλοί
γνώριζαν και έλεγαν από χρόνια, για το πραγματικό πρόσωπο του κομμουνισμού και των
πρακτόρων του [...]. Και εμείς, οι Εβραίοι; Ένας ισραηλινός σπουδαστής τελειώνει το
γυμνάσιο χωρίς ποτέ να ακούσει το όνομα «Γκένριχ Γιαγκόντα» (Genrikh Yagoda,) ο
μέγιστος εβραίος δολοφόνος του 20ού αιώνα, ο αναπληρωτής διοικητής της GPU και ο
ιδρυτής και διοικητής της NKVD. Ο Γιαγκόντα επιμελώς εφάρμοσε της διαταγές του Στάλιν
για κολεκτιβοποίηση και είναι υπεύθυνος για τους θανάτους τουλάχιστον 10 εκατομμύριο
 ανθρώπων. Οι εβραίοι εκπρόσωποι του καθιέρωσαν και διαχειρίστηκαν το σύστημα του
Gulag. Αφού ο Στάλιν σταμάτησε να τον αντιμετωπίζει ευνοϊκά, ο Γιαγκόντα υποβιβάστηκε
και εκτελέσθηκε, και αντικαταστάθηκε ως κύριος δήμιος το 1936 από τον Γιέζοφ (Yezhov),
τον «αιμοδιψή νάνο [...]. Οι Εβραίοι ενεργοί στις επίσημες κομουνιστικές επιτροπές
τρομοκρατίας (στη Σοβιετική Ένωση και στο εξωτερικό) και αυτοί που τους οδήγησαν κατά
περιόδους, δεν το έκαναν αυτό, προφανώς, ως Εβραίοι, αλλά μάλλον, ως Σταλινικοί,
κομουνιστές, και «σοβιετικός λαός.» Ακόμα κι αν το αρνούμαστε, δεν μπορούμε να
δραπετεύσουμε την Εβραικότητα «των δημίων μας,» που υπηρέτησαν την κόκκινη
τρομοκρατία με αφοσίωση και προσήλωση από την εγκαθίδρυσή του. Τελικά, οι άλλοι θα μας
υπενθυμίζουν πάντα την καταγωγή τους» (http://filopatria.wordpress.com).

Σε ένα ιστότοπο συζητήσεων είναι αναρτημένο ως θέμα συζήτησης μεταξύ των

χρηστών το θέμα «Σιωνισμός και Διεθνής Κομμουνισμός». Σε αυτό το φόρουμ ένας
χρήστης γράφει:

«Οι εβραίοι ήταν οι γεννήτορες του Κομμουνισμού, οι ηγέτες του και ο κινητήριος μοχλός
του από την αρχή μάλιστα. 'Ενας αρκετά αναμεμειγμένος που γνώριζε το ρόλο που είχαν
παίξει οι εβραίοι στην επανάσταση των Μπολσεβίκων, και που στην αρχή της καριέρας του
δε φοβήθηκε να τους εκθέσει, ήταν ο Winston Churchill. 'Εγραψε: "Θα έμοιαζε σχεδόν σαν το
Ευαγγέλιο του Χριστού και το ευαγγέλιο του Αντιχρίστου να σχεδιάστηκαν για να
κατάγονται από τον ίδιο λαό κι ότι αυτό το μυστηριώδες γένος έχει εκλεγεί για τις μέγιστες
εκδηλώσεις εξίσου του θεϊκού και του διαβολικού! Από τις ημέρες του ‘Σπάρτακου’
Weishaupt (Adam Weishaupt, επίσημος ιδρυτής των Ιλλουμινάτων) σε εκείνες του Karl Marx
και μέχρι τον Trotsky, αυτή η Παγκόσμια Συνωμοσία για την έκπτωση του πολιτισμού
συνεχίζει να αναπτύσσεται σταθερά. Έχει υπάρξει η κυριότερη πηγή κάθε ανατρεπτικού
κινήματος στη διάρκεια του 19ου αιώνα και τώρα αυτή η ιδιόμορφη ομάδα προσωπικοτήτων
από τον υπόκοσμο των μεγαλουπόλεων Αμερικής και Ευρώπης έχουν γραπώσει το Ρωσικό
λαό από τα μαλλιά και πρακτικά έχουν καταστεί οι αδιαφιλονίκητοι ηγέτες αυτής της
γιγαντιαίας αυτοκρατορίας. Δεν είναι ανάγκη να υπερβάλλουμε για το ρόλο που παίχτηκε για
τη δημιουργία του κινήματος των Μπολσεβίκων και της Οκτωβριανής Επανάστασης από
αυτούς τους διεθνείς, και κατά κύριο λόγο, άθεους εβραίους. Είναι σίγουρα πολύ σημαντικός.
Ενδεχομένως να υποσκελίζει και όλους τους υπολοίπους" ("Illustrated Sunday Herald", 8
Φεβρουαρίου 1920). Το Λευκό Έγγραφο της Βρετανικής Κυβερνήσεως του 1919 ("Russia,
No.1, A Collection of Reports on Bolshevism") μνημόνευε την αναφορά που στάλθηκε στον
κύριο Balfoyr στο Λονδίνο το 1918 από τον Πρέσβυ της Ολλανδίας στην Αγία Πετρούπολη,
τον Μ. Oudendyke: "Το Κίνημα των Μπολσεβίκων οργανώνεται και απεργάζεται από
εβραίους, που δεν έχουν εθνικότητα και που ο μόνος τους σκοπός είναι να καταστρέψουν
προς δικό τους όφελος την ισχύουσα τάξη πραγμάτων" [...]. Τι αποδεικνύουν λοιπόν όλα
αυτά; Ο Ρωσικός Κομμουνισμός ξεκίνησε ως εβραϊκός και συνεχίζει να βρίσκεται κάτω από
εβραϊκή επιρροή και έλεγχο [...]. Οι παγκόσμιες συνωμοτικές δυνάμεις (Ιλλουμινάτοι,
Σιωνισμός, Μασονία) αναμφίβολα υποστήριζαν εξίσου τον Κομμουνισμό και τον
Καπιταλισμό, ακόμη και τη φαινομενική εχθρότητα και μεταξύ τους σύγκρουση προκειμένου
να τρομοκρατήσουν τον κόσμο με την απειλή ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος και να τους
στρέψουν σταδιακά στην ιδέα της Παγκόσμιας Κυβερνήσεως, αρχής γενομένης με την
προσφάτως εναρχθείσα αμερικανική πλανηταρχία» (http://truth.freeforums.org).

Η ίδια κατηγορία της «επινόησης» του κομμουνισμού από τους Εβραίους

αποτυπώνεται και στα λεγόμενα ενός άλλου χρήστη. Στο ιστολόγιο είναι αναρτημένη
και η σημαία του Ισραήλ στην οποία είναι ενσωματωμένο το σύμβολο του
κομμουνισμού:
«Ολόκληρη η θεωρία και η πρακτική, ως γνωστόν, είναι έργο των Εβραίων Κάρλ
Μαρξ (μάλιστα η καταγωγή του είναι από οικογένεια ραββίνων) και Φρίντριχ Έγκελς. Επίσης
των Lassalle, Adler, Eduard Bernstein,Paul Singer, Beine, Borne, κλπ. Ίσως, δεν υπάρχει κάτι
άσχημο σε αυτό, αλλά… δεν προξενεί υποψίες; Πόσο μάλλον όταν εκτός από την θεωρία και
την πράξη, οι Εβραίοι έχουν τον ο έλεγχο του κομμουνισμού και, παράλληλα, του δίνουν
κατεύθυνση με σκοπούς και στόχους που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των Εβραίων, δηλαδή,
την Παγκόσμια Κυριαρχία…» (http://diadrastiko.blogspot.gr).
 πηγή: http://diadrastiko.blogspot.gr

Τέλος, σε κάποιο άλλο ιστολόγιο γίνεται λόγος για την ίδρυση του Κ.Κ.Ε. από
τους Εβραίους:

«Ο ρόλος του ΚΚΕ και οι σκοποί της συστάσεώς του, είχαν ήδη διαφανεί από το 1918, όταν
οι γνήσιοι σοσιαλιστές (Ελληνες στη συνείδηση) είχαν καταγγείλει το Σοσιαλιστικό Εργατικό
Κόμμα Ελλάδας (Σ.Ε.Κ.Ε.), σαν εβραϊκό δημιούργημα, αποχωρώντας ομαδικά από αυτό. Το
κόμμα αυτό έπειτα μετονομάσθηκε σε ΚΚΕ. Τη δημιουργία του ΚΚΕ από σιωνιστικούς
κύκλους την παραδέχονται και οι ίδιοι οι εβραίοι. Στο περιοδικό «Χρονικά» επίσημο όργανο
του Κ.Ι.Σ. (τεύχος Σεπτ.-Οκτ. 1992, σελ. 13-14), διαβάζουμε, μεταξύ των άλλων, και τα
ακόλουθα αποκαλυπτικά: «...Ευθύς μετά τη νεοτουρκική επανάσταση, δραστηριοποιείται στη
Θεσσαλονίκη, το σιωνιστικό κίνημα με την ίδρυση της Λέσχης «Μπενέ Σιών» και του
αθλητικού συλλόγου «Μακαμπή». Ο σιωνισμός είχε πρωτοεμφανισθεί στην πόλη από το
1899, καλυπτόμενος αρχικά κάτω από τον μανδύα σωματείων όπως η «Καδίμα» που
προέβαλε σαν κύριο σκοπό την διάδοση της εβραϊκής γλώσσας. Σχεδόν ταυτόχρονα, το 1909,
μέσα από την πολυάριθμη εβραϊκή εργατική (...) τάξη της Θεσσαλονίκης, γεννιέται και η
σοσιαλιστική εργατική ομοσπονδία, περισσότερο γνωστή με τον στην ισπανοεβραϊκή γλώσσα
τίτλο της «Φεντερασσιόν», που θα λειτουργήσει αυτόνομα μέχρι το 1918, όταν μαζί με άλλες
ελληνικές αριστερές οργανώσεις έγινε συνιδρύτρια του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος
Ελλάδας (ΣΕΚΕ), που αργότερα μετονομάσθηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ).
Ιδρυτής και ηγέτης της Φεντερασιόν ήταν ο Αβραάμ Μπεναρόγια... Δεν είναι τυχαίο λοιπόν
το γεγονός ότι το ΚΚΕ, πιστό στον διεθνισμό του εβραϊκού ιδεολογικού εμπνευστή του
Μαρδοχάι Κεσιλί (Καρλ Μαρξ), όχι μόνο αντιτάχθηκε, αλλά και υπονόμευσε όλες
ανεξαιρέτως τις Ελληνικές προσπάθειες που κατά καιρούς καταβλήθηκαν, αποσκοπώντας
στην Εθνική Αναγέννηση και στην πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας, επικαλούμενο πάντοτε
ως πρόσχημα, την ιδεολογική του δήθεν αντίθεση προς τα αίτια διεξαγωγής των Εθνικών
Αγώνων. Αυτή η υπονόμευση όμως, κατά την Εκστρατεία του 1922 έφθασε στο
αποκορύφωμά της...» (http://toksipnitiri.blogspot.gr).

4.5.2 Προπαγανδιστικός αντισιωνιστικός λόγος

Στην πλειοψηφία των ιστοσελίδων που εμφανίζεται η λέξη "Εβραίος"

παρουσιάζονται χαρακτηριστικά του ρατσιστικού μίσους κατά των Εβραίων και του
Ισραήλ. Το αξίωμα της νέας αυτής "εβραιοφοβίας" είναι πως οι Εβραίοι αποτελούν
ένα λαό που ενσαρκώνει τον αρνητικό τύπο του "εθνικιστή", του "αποικιοκράτη",
ακόμη και του "ρατσιστή". Στο ελληνικό διαδίκτυο είναι αντιπροσωπευτικός τόσο ο
αντισημιτισμός της Δεξιάς, όσο και το νέο κύμα αντισημιτικής έξαψης της νέας
Αριστεράς. Η αντιισραηλινή στάση της άκρας Αριστεράς αποδεικνύεται με την
αντισιωνιστική φρασεολογία. Πιο αναλυτικά, η αντισιωνιστική προπαγάνδα έγκειται
σε κάποια βασικά γνωρίσματα σύμφωνα με τα οποία ορίζεται το ύφος και το
περιεχόμεο του λόγου των αντισιωνιστών. Αρχικά, πρέπει να επισημανθεί ο
συστηματικός χαρακτήρας της κριτικής του Ισραήλ που παίρνει τη μορφή δημόσιας
καταγγελίας και προσφεύγει στις τεχνικές προπαγάνδας. Επιπλέον, παρατηρείται η
δαιμονοποίηση του Ισραήλ, που αντιμετωπίζεται ως «κράτος απαρτχάιντ»,
«ρατσιστικό», «ιμπεριαλιστικό», «φασιστικό», «ναζιστικό», «γενοκτονικό» κ.ά. Η
νέα εβραιοφοβία επικεντρώνεται και στον φόνο των Παλαιστίνιων οι οποίοι
αποκτούν το ρόλο του κατεξοχήν «αθώου θύματος» και του «καταπιεσμένου λαού»
από τα ισραηλινά στρατεύματα, όπως και στο μύθο της «σιωνιστικής παγκόσμιας
συνωμοσίας». Η τελευταία αυτή καταγγελία σχετίζεται με την προπαγάνδα για τον
εβραϊκό εθνικισμό, που στοχεύει παντοιοτρόπως σύμφωνα με αυτή στην
κατάκτηση του κόσμου. Παράλληλα, η «διεθνή συνωμοσία» που συγκροτούν οι
Εβραίοι σιωνιστές θεωρείται υπεύθυνη και για τον πλουτοκρατικό καπιταλισμό,
καθώς και για τις παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις. Κατηγορίες ανάλογου
περιεχομένου που πολύ συχνά επιρρίπτονται σε αυτούς είναι ο «έλεγχος του
χρήματος», το «κεφάλαιο», η «πλουτοκρατία», η «άνοδος ενός νέου στρώματος
τραπεζιτών», ο «έλεγχος των διεθνών τραπεζών», ο «έλεγχος των Μ.Μ.Ε.», «έλεγχος
των κυβερνήσεων» κ.λπ. Επίσης, μία άλλη εκδοχή του αντισιωνισμού είναι και ο
«αμερικανοσιωνιστικός ιμπεριαλισμός» και η «κυριαρχία του εβραιοσιωνιστικό
λόμπι στην πολιτική των Η.Π.Α.». Στο σημείο αυτό δεν πρέπει να παραλειφθούν και
κάποιες άλλες κατηγορίες εναντίον των Εβραίων που συναντά κανείς στο ελληνικό
διαδίκτυο: Πρώτον, η παρέμβαση του σιωνισμού στην άλωση της
Κωνσταντινούπολης· δεύτερον, ο ρόλος του σιωνισμού στην Μικρασιατική
Καταστροφή· και τρίτον, ο ρόλος των Εβραίων στο Μακεδονικό ζήτημα.
Επιπροσθέτως, επανέρχεται στο προσκήνιο η κατηγορία ότι οι Εβραίοι ως λαός ή το
Ισραήλ ως κράτος εφηύραν ή μεγαλοποιούν το Ολοκαύτωμα. Ενώ, όμως, ο
σιωνισμός αντιμετωπίζεται ως η απόλυτα απωθητική οντότητα, η ανάλυση του λόγου
των αντισιωνιστών οδηγεί στην υπόθεση ότι ο στόχος τους δεν είναι μόνο οι
σιωνιστές, αλλά όλοι οι Εβραίοι γενικότερα. Κυριαρχεί, λοιπόν, η άποψη ότι οι
Εβραίοι ευθύνονται συλλογικά για τις ενέργειες του κράτους του Ισραήλ. Ως γενικό
συμπέρασμα προκύπτει ότι η διαρκής κατηγορία της ισραηλινής πολιτικής, η
απονομιμοποίηση του εβραϊκού κράτους και η απομόνωσή του από τα υπόλοιπα
κράτη-έθνη συνιστούν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του ρεύματος του
αντισιωνισμού.

Σε ένα προσωπικό ιστολόγιο παρατηρούμε από τα λεγόμενα κάποιου χρήστη μία

προοπτική του ριζοσπαστικού αντισιωνισμού, την συνωμοσιολογία σε βάρος των
Εβραίων όσον αφορά την οικονομική παγκοσμιοποίηση. Αξίζει να σημειωθεί ο τίτλος
του άρθρου, «Η Ελλάδα στο έλεος του πιο επικίνδυνου τραπεζίτη στον κόσμο > Είναι
Εβραιοσιωνιστής, ανθέλληνας και φίλος του Παπαδήμου!»:

«Έχει χαρακτηριστεί ως ένας από τους πιο επικίνδυνους τραπεζίτες του κόσμου. Ένας
εβραιοσιωνιστής που κρατά στα χέρια του το τιμόνι της ισχυρότερης ευρωπαϊκής τράπεζας,
είναι τακτικό μέλος της μυστικοπαθούς λέσχης Bilderberg και πρωταγωνιστής στο...Φόρουμ
του Νταβός, διατηρεί σκοτεινές σχέσεις με την τραπεζική δυναστεία των Ρότσιλντ και μιλά
εξ...ονόματος των ισχυρότερων τραπεζιτών του κόσμου. Εύλογα το όνομά του εμπλέκεται σε
δεκάδες θεωρίες συνομωσίες. Όσοι πιστεύουν ότι ο επικεφαλής της Deutsche Bank, Γιόζεφ
Άκερμαν, κινεί παρασκηνιακά τα νήματα στην Ευρώπη και κρατά στα χέρια του τις τύχες των
λαών της, έχουν απόλυτο δίκιο» (http://anti-ntp.blogspot.com).
 Κάποιο άλλο ιστολόγιο έχει δημοσιεύσει ένα άρθρο με επικεφαλίδα «Οι Εβραίοι
και η οικονομική καταστροφή της Ελλάδας»:

«Οι Εβραίοι τραπεζίτες στη Wall Street σε συνεργασία με τους σιωνιστές Εβραίους που
λειτουργούν σε υψηλά κλιμάκια τόσο της Ελληνικής κυβέρνησης και της ΕΕ χρησιμοποιούν
την Ελλάδα ως «πεδίο δοκιμών», προκειμένου να εκμεταλλευθεί την κυριαρχία της
φορολογικής υποδομής των μελών της ΕΕ » και να αντικατασταθεί με ένα κεντρικό
νομισματικό κέντρο στις Βρυξέλλες» (http://www.filoumenos.com).

Το παραδοσιακό αντισημιτικό στερεότυπο του «πλουτοκράτη» Εβραίου

συνοψίζεται στον παρακάτω μύθο της παγκόσμιας εβραϊκής συνωμοσίας. Η
δημοσίευση του χρήστη έχει τον τίτλο «Η αντικατάσταση των πλουσίων και των
ευγενών. Πώς όλοι οι ηγέτες είναι Εβραίοι; Δεν είναι τυχαίο»:

«Πρίν μερικά χρόνια οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής επιτέθηκαν ενάντια στο Ιράκ, είναι
γνωστά τα γεγονότα με τους δίδυμους πύργους, έχουν ακουστεί διάφορα σενάρια,δεν είναι
όμως τόσο γνωστό το γεγονός της σύλληψης των Ισραηλινών πρακτόρων στη Νέα
Υόρκη, αμέσως μετά την πτώση των πύργων,οι οποίοι ζητωκραύγαζαν βλέποντας τους
πύργους να πέφτουν. Γιατί δεν είναι γνωστό; Γιατί αφέθηκαν ελεύθεροι [...]; Υπάρχει
ατελείωτος τέτοιος κατάλογος γεγονότων που αποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα πανίσχυρο
λόμπι-το εβραϊκό λόμπι-που κινείται στο παρασκήνιο και κατευθύνει ολόκληρη την
ανθρωπότητα, σύμφωνα με τα συμφέροντά του»
(http://thesecretrealtruth.blogspot.com).

Σε μία ακόμη ιστοσελίδα εντοπίζεται αυτούσια η αντισημιτική προκατάληψη με

τη μετάθεση της ενοχής για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από τους θύτες στα θύματα:

«Το παρασκήνιο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε καμιά περίπτωση δεν δείχνει ότι ο Διεθνής
Εβραϊσμός ήταν υπερ της Ειρήνης και της Ελευθερίας των λαών και αυτό γιατί απλούστατα
ΟΛΟΙ οι Διεθνείς Τραπεζίτες που χρηματοδότησαν τον πόλεμο αυτό και ειδικότερα την
Γερμανία για να τον ξεκινήσει ήταν ΕΒΡΑΙΟΙ στην καταγωγή [...]. Στην συνέχεια του άρθρου
φαίνεται η πραγματική συμμετοχή των Εβραίων της Ελλάδας στον ελληνικό αγώνα για
ελευθερία. Σχεδόν μηδενική!! Εμείς πολεμούσαμε σε έναν πόλεμο που οι Εβραίοι
χρηματοδότησαν για την καταστροφή της ανθρωπότητας» (http://www.zougla.gr).

Σε κάποιο ιστολόγιο είναι αναρτημένη μία γελοιογραφία που αναπαριστά έναν

Εβραίο «πλουτοκράτη»:
 πηγή: http://diadrastiko.blogspot.gr

Ενώ, οι εβραιόφοβες αντιλήψεις ενός άλλου χρήστη εκφράζονται μέσα από τα

λεγόμενά του περί εβραϊκής καταγωγής σημαντικών Ελλήνων πολιτικών. Ο τίτλος
της δημοσίευσης είναι «Το πολιτικό κατεστημένο της Ελλάδας είναι εβραιόδουλο»:

«Το πολιτικό κατεστημένο το οποίο διοικεί τον τόπο, συνδέεται, με άρρηκτους δεσμούς με
τον διεθνή σιωνισμό. Αυτό το συμπέρασμα συνάγεται από τη διαπίστωση ότι η καταγωγή
πολλών πολιτικών είναι εβραϊκή, είτε εξαρτώνται οικονομικά από τους ιουδαίους. Για να μην
θεωρηθεί ο ισχυρισμός αυτός ως νεφελώδης και δημαγωγικός, θα επικαλεσθούμε, ενδεικτικά,
χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της εξαρτήσεως. Ο Α. Παπανδρέου, γιος της
Πολωνοεβραίας Σοφίας Μινέικο, συνέδεσε την άνοδό του στην εξουσία με την απόλυτη
πρόσδεσή του στον διεθνή σιωνισμό. Αντλώντας την οικονομική υποστήριξη για την ίδρυση
του ΠΑΣΟΚ από την τράπεζα «Τσαίηζ Μαχνάτταν» (όπως έχει καταγγελθεί χωρίς να
διαψευσθεί στο βιβλίο του Αθ. Στριγά «Παγκόσμιοι Εντολοδότες») η οποία ανήκει ως
γνωστόν στην πανίσχυρη εβραϊκή οικογένεια των Ροκφέλλερ, ο Παπανδρέου ανήλθε στην
εξουσία το 1981, αναιρώντας όσα βαρύγδουπα είχε εξαγγείλει προεκλογικώς»
(http://toksipnitiri.blogspot.gr).

Την ίδια άποψη έχει και κάποιος άλλος χρήστης:

«Ούτε ένας Έλληνας πολιτικός δεν κυβέρνησε την Ελλάδα μετά την μεταπολίτευση. Όλοι
τους είναι Εβραϊκής καταγωγής. Γι΄ αυτό ρήμαξαν την Ελλάδα! Ορκισμένοι εχθροί μας
είναι!!!Γεώργιος Παπανδρέου, ή και Γέρος της Δημοκρατίας ήταν εβραίος;»
(http://www.katohika.gr).

Από τη μεριά του κάποιος άλλος χρήστης προβάλλει τους Εβραίους ως

υπεύθυνους για τις διεθνείς οικονομικές κρίσεις:

«Ένα εκπληκτικώς αποκαλυπτικό άρθρο της εφημερίδας "Ελληνοκρατία" Φύλλο Αγώνος 28-
Ιανουάριος 1998 (δεν κυκλοφορεί από το 1998), που ανακαλύψαμε ψάχνοντας τα αρχεία της,
είναι αυτό που αναφέρεται στην τεχνητή "οικονομική κρίση" 1997-98 στην Άπω Ανατολή.
Είναι εκπληκτικό πως η εφημερίδα αναφέρεται στα ίδια πρόσωπα και οργανισμούς, που
σήμερα τα μαθαίνουμε από την ιδική μας τεχνητή κρίση και πόσο απλά και αποκαλυπτικά
μας εξηγεί, πως ο Διεθνής Σιωνισμός δημιουργεί "κρίσεις", όταν, όπου και όπως θέλει,
αναλόγως τον σχεδίων του για τον παγκόσμιο έλεγχον. Έτσι έπρεπε να γίνεται και σήμερα ο
εθνικιστικός αγών, στα τόσο "άγουρα" χρόνια που χάθηκαν σε "άριους", "φυλετισμούς",
 "οικογενειακούς" ξυλοδαρμούς, ίντριγκες, μίση, φθόνους, πρακτορεύσεις και
αλληλομαχαιρώματα. Κρίμα!» (http://www.staparaskinia.gr).

Μία διαφορετική κατηγορία εναντίον των Εβραίων διατυπώνεται σε ένα άλλο

ιστολόγιο στο οποίο οι Εβραίοι της Ελλάδας φαίνεται να "μην πληρώνουν" φόρους
στο ελληνικό κράτος:

«Τὸ μεσοπρόθεσμο ποὺ ψηφίστηκε ἀπὸ 155 Ἕλληνες βουλευτὲς ἀποτελεῖται ἀπὸ 80 περίπου
σελίδες. Κι ὅμως! Δὲν βρέθηκε χῶρος σὲ 80 σελίδες νὰ καταργηθοῦν τὰ φορολογικὰ
προνόμια τοῦ Κεντρικοῦ Ἰσραηλιτικοῦ Συμβουλίου καὶ τῶν Ἑβραίων τῆς
Ἑλλάδας.Σημειωτέον ὅτι εδώ και τρέις δεκαετίες οι Εβραίοι: Μὲ νόμο τοῦ κράτους
ἀπαλλάσσονται τὴς καταβολῆς κάθε φόρου στὸ ἑλληνικὸ δημόσιο. Γνωστὲς τεράστιες
βιομηχανίες ποῦ λειτουργοῦν στὴν Ἑλλάδα, εἶναι ἑβραϊκῶν συμφερόντων καὶ δὲν πληρώνουν
κανέναν φόρο!!! Μὲ βάση τὸ ὑπ’ ἀριθμὸν 182 Προεδρικὸ Διάταγμα (22-3-1978), βάσει τοῦ
ὁποίου τὸ Κεντρικὸ Ἰσραηλιτικὸ Συμβούλιο, ὄντας Νομικὸ Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου(!)
ἔχει (καὶ ἀσκεῖ) δικαιώματα, τὰ ὁποῖα μόνο τὸ Κράτος κατέχει. Εἰδικότερα, μὲ αὐτὸ τὸ Π.Δ:
«Τὸ Κεντρικὸ Ἰσραηλιτικὸ Συμβούλιο (Ἑλλάδος) δικαιοῦται νὰ εἰσπράττει φόρους, γιὰ δική
του χρήση, ἀπὸ τοὺς ἑβραίους ποῦ διαμένουν στὴν Ἑλλάδα, ἀντὶ τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους»!!!
Μὲ ἁπλὰ λόγια, κανένας ἑβραῖος δὲν πληρώνει φόρο στὸ ἑλληνικὸ δημόσιο, ἀλλὰ μόνο στὸ
Κ.Ι.Σ.!!! Ἐπειδὴ ὅμως ὁ νόμος «ἐπεκτάθηκε», ἀργότερα, ἀποφασίσθηκε πῶς καὶ οἱ χριστιανοὶ
ποῦ μετέχουν στὸ Κ.Ι.Σ. ἀπαλλάσσονται τῆς καταβολῆς φόρων στὸ ἑλληνικὸ δημόσιο!!!»
(http://tolimeri.blogspot.com).
Αντίθετα, στην προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν, ο ψυχίατρος και
πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός τάσσεται κατά του αντισημιτισμού και
κατακρίνει την συνωμοσιολογία εναντίον των Εβραίων που επικρατεί στην Ελλάδα:

«Μερίδα του ελληνικού λαού χαρακτηριζόταν ανέκαθεν από την τάση να ανακαλύπτει
παντού ξένο δάκτυλο, απόρρητα παρασκήνια, συνωμοσίες εις βάρος της πατρίδας μας και της
πίστης μας, με έντονη τη συμμετοχή των Εβραίων σε αυτά. Τα τελευταία 2 χρόνια, όμως, το
κακό παράγινε. Τα βρώμικα νερά της συνωμοσιολογίας και του αντισημιτισμού πάντοτε και
παντού επικρατούν σε καιρούς ανασφάλειας και φόβου. Η ξαφνική και ισοπεδωτική
οικονομική κρίση έχει ωθήσει πολλούς συμπολίτες μας να βεβαιωθούν ότι σκοτεινά κέντρα,
εμπνεόμενα από τον σιωνισμό, απεργάζονται τον αφανισμό της Ελλάδας, τόσο τον
πολιτισμικό όσο και τον οικονομικό. Κάποιοι που πρόσφατα ανακάλυψαν τις δυνατότητες του
διαδικτύου έχουν πλέον τραπεί σε αχαλίνωτα σενάρια τα οποία διαδίδουν ηλεκτρονικά: πάντα
κάτι πονηρό βρίσκεται πίσω από τα γεγονότα, πάντα κάποιοι «ειδήμονες» θα διαφωτίσουν
τους «αφελείς» για τις σκοτεινές πλευρές ορισμένων δημόσιων προσώπων, πάντα τα διάφορα
μέτρα λαμβάνονται με απώτερο σκοπό να πληγή η πίστη και η πατρίδα» (http://cohen.gr).

Σε ένα άρθρο της εφημερίδας Καθημερινής, που είναι και αυτό αναρτημένο στην
ιστοσελίδα του Κοέν, ο δημοσιογράφος φαίνεται να συμφωνεί με τις παραπάνω
απόψεις:

«Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα και κάτι αξιοπερίεργο. Ο σιωνισμός είναι ο πιο αντιδημοφιλής
εθνικισμός στον κόσμο. Αντισιωνιστές δηλώνουν όλοι. Δηλαδή, είναι κατανοητό να θάλλει ο
αντισιωνισμός στη Μέση Ανατολή (στα εδάφη που διεκδικούν οι Άραβες αποφάσισε ο ΟΗΕ
να δημιουργηθεί το Ισραήλ), αλλά είναι ακατανόητο να φουντώνει ο αντισιωνισμός στην
Ευρώπη. Και όμως! Αν μετρήσουμε τις δηλώσεις διάφορων «διανοούμενων», πολιτικών και
λοιπών, θα διαπιστώσουμε ότι πρέπει να υπάρχουν περισσότεροι αντισιωνιστές στη Δύση, απ’
όσους υπάρχουν στην Παλαιστίνη. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί με τρεις τρόπους. Πρώτον:
μπορεί αυτοί που δηλώνουν αντισιωνιστές να είναι πολύ στενοχωρημένοι που οι Εβραίοι
απέκτησαν πατρίδα και τους εγκατέλειψαν μόνους τους. Δεύτερον: μπορεί να θεωρούν ότι η
δημιουργία του Ισραήλ είναι μέρος μιας παγκόσμιας συνωμοσίας, κάτι σαν τις συνωμοσίες
που φαντάστηκαν οι συγγραφείς των «Πρωτοκόλλων». Ή τρίτον μπορεί απλώς να μην
ξέρουν τι τους γίνεται· έχουν καταπιεί αμάσητα τα στερεότυπα και, δίχως να καταλαβαίνουν,
τα αναπαράγουν. Οι πρώτοι μάλλον δεν υπάρχουν. Οι δεύτεροι είναι αντισημίτες και οι τρίτοι
είναι αντισημίτες με τον φερετζέ του αντισιωνιστή» (http://cohen.gr).
 Σε κάποιο άλλο προσωπικό ιστολόγιο εμφανίζεται το προπαγανδιστικό
επιχείρημα του «κράτους απαρτχάιντ» για το Ισραήλ. Ο χρήστης επιχειρεί να πείσει
τους αναγνώστές του με την παράθεση των απόψεων ενός σημαίνοντος προσώπου,
του καθηγητή Μπλάντμαν, ο οποίος είναι ερευνητής του Ολοκαυτώματος και
επικεφαλής του Ινστιτούτου Σύγχρονου Ιουδαϊσμού στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της
Ιερουσαλήμ. Οι παρακάτω θέσεις του Μπλάντμαν δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα
Χαάρετς:

«Ο Ισραηλινός ρατσισμός, του οποίου ο φυσικός «χώρος» είναι το αποικιοκρατικό εγχείρημα

στα κατεχόμενα εδάφη, έχει από καιρό κυριεύσει την ισραηλινή κοινωνία και έχει
νομιμοποιηθεί σε μια σειρά από νόμους που ψηφίστηκαν πρόσφατα στην Κνεσέτ (ισραηλινή
βουλή) [λόγια Μπλάντμαν] [...]. Αυτό που ξεκίνησε ως εξουσία πάνω σε έναν άλλο λαό
μετεξελίχθηκε σταδιακά ιδίως μετά τα τέλη του ’70 σε αποικιοκρατία που υιοθετεί το
καθεστώς της καταπίεσης και διακρίσεων σε βάρος του παλαιστινιακού πληθυσμού. Κλέβει
από το λαό αυτό τη γη του και τα βασικά του πολιτικά δικαιώματα και ενθαρρύνει μία
μειονότητα(τους εποίκους) να αναπτύσσουν μία στυγνή, βίαιη αντιμετώπιση απέναντι στους
άραβες των κατεχομένων εδαφών. Αυτή ήταν ακριβώς η πραγματικότητα, μετά από πολλά
χρόνια που οδήγησε στην ίδρυση του κράτους απαρτχάιντ στη Νότιο Αφρική [σχολιασμός
χρήστη] [...]. Ο ισραηλινός ρατσισμός του οποίου ο φυσικός «χώρος» είναι το αποικιοκρατικό
εγχείρημα στα κατεχόμενα εδάφη, έχει προ πολλού διαχυθεί στην ισραηλινή κοινωνία και έχει
νομιμοποιηθεί σε μία σειρά από νόμους που πέρασαν στην Κνεσέτ. Μόνο άτομα που
αρνούνται να δουν το ευρύτερο ιστορικό περιεχόμενο μιας τέτοιας διαδικασίας είναι ικανά να
πιστέψουν ότι είναι δυνατόν να σταματήσει η δημιουργία ενός Ισραηλινού κράτους
απαρτχάιντ χωρίς να απελευθερωθείς από την αποικιοκρατική λαβή των κατεχομένων εδαφών
[σχολιασμός χρήστη]» (http://peacenik-wwwpeacenik.blogspot.gr).

Το παραπάνω αντισιωνιστικό επιχείρημα αποτυπώνεται και στη δημοσίευση του

συγκεκριμένου χρήστη με τον τίτλο «Oι επιτυχίες του Πολιτιστικού Μποϊκοτάζ του
Ισραηλινού Απαρτχάιντ το 2011»:
«Το 2011 ήταν μια χρονιά γεμάτη πολλές επιτυχίες για την εκστρατεία του πολιτιστικού
μποϊκοτάζ του Ισραήλ. Η περίληψη αυτή επικεντρώνεται στο πολιτιστικό μποϊκοτάζ με
έμφαση στους μουσικούς και τα συγκροτήματα. Έχει προηγηθεί η πτώση του απαρτχάιντ της
Νότιας Αφρικής με πολλούς μουσικούς να συμμετέχουν στην δημιουργία ενός κινήματος. Το
κίνημα αυτό έγινε ευρέως γνωστό ως «Δεν πρόκειται να παίξω στην Sun City». Η στιγμή της
Sun City δεν έχει έρθει ακόμα για το Ισραήλ, αλλά όπως θα δείτε, η αρχή έχει γίνει [...]. Οι
τρέχουσες εκστρατείες για πολιτιστικό μποϊκοτάζ βρίσκονται σε εξέλιξη για να ενημερώσουν
τους Bruce Springsteen, Arch Enemy και Red Hot Chili Peppers για τους λόγους για να
συνταχθούν με τους συναδέλφους τους μουσικούς που αρνήθηκαν να παίξουν στο κράτος
απαρτχάιντ. Το πολιτιστικό μποϊκοτάζ μεγαλώνει και οι εθελοντές συνεχίζουν να εργάζονται
με αμέτρητους δημιουργικούς τρόπους» (http://sxoliastesxwrissynora.wordpress.com).

Έντονη κριτική στην πολιτική του Ισραήλ, η οποία βασίζεται στην

συνωμοσιολογική σκέψη, ασκεί ο εν λόγω χρήστης. Οι συγκεκριμένες απόψείς του
στηρίζονται στις μελέτες του «αντισιωνιστή» όπως τον αποκαλεί ο ίδιος ιστορικό
Ίλαν Πάπε:

«Διάφοροι παράγοντες συνεισέφεραν στον αφανισμό των Παλαιστινίων το 1948. Ο πιο

σημαντικός από αυτούς ήταν η Σιωνιστική ιδεολογία και αργότερα η ισραηλινή πολιτική. Το
σιωνιστικό κίνημα επιθυμούσε από την αρχή της εμφάνισής του στα χώματα της Παλαιστίνης
στα τέλη του 19ου αιώνα να καταλάβει όσο μεγαλύτερο τμήμα της χώρας γίνεται και να
δημιουργήσει εκεί πάνω ένα σιωνιστικό κράτος. Η προσπάθεια επίτευξης του στόχου
ξεκίνησε σοβαρά με την έναρξη της βρετανικής εντολής στην Παλαιστίνη το 1917. Ο
εξιουδαϊσμός της Παλαιστίνης σήμαινε τον απ-αραβισμό της. Έτσι, ένα σημαντικό τμήμα του
 οράματος ήταν η προσπάθεια να υπάρχουν όσο λιγότεροι Παλαιστίνιοι γίνεται μέσα στο
μελλοντικό εβραϊκό κράτος» (http://greece-palestine.blogspot.gr).

Ταυτόχρονα, ένας άλλος χρήστης αποδοκιμάζει την "αμερικανοσιωνιστική

συνωμοσία":

«Τα ύπουλα σχέδια του διεθνούς σιωνισμού που ελέγχει την παγκόσμια υπερδύναμη των
Η.Π.Α.-, για «επαναχάραξη των συνόρων στη Βαλκανική» και «αναδιάταξη των βαλκανικών
κρατών» βρίσκονται στα σκαριά. Μετά την παραχώρηση της ονομασίας της Μακεδονίας μας
στο κρατικό μόρφωμα των Σκοπίων, έπεται η αμφισβήτηση της Ελληνικότητος αυτής της
ίδιας της Ελληνικής Μακεδονίας. Γεγονότα όπως η… ανακάλυψη «καταπιεζομένων
μειονοτήτων» εκεί όπου δεν υπάρχουν, η ισχυροποίηση του αλβανικού εθνικισμού και η
προπαγάνδα περί «πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης», όχι μόνο δεν είναι συμπτωματικά και
άσχετα μεταξύ τους, αλλά αποτελούν μέρη της ίδιας συνομωσίας του Αιώνιου Τοκογλύφου,
στην προσπάθειά του να αφανίσει τον μοναδικό αντίπαλό του από καταβολής της Ιστορίας»
(http://antistasi.org).

Το ίδιο κάνει και κάποιος άλλος χρήστης, ο διεθνολόγος Αντώνης Γρυπαίος,

σχολιάζοντας τις τρέχουσες πολεμικές επιχειρήσεις στη Συρία:

«Από την άλλη πλευρά η παγκόσμια Σιωνιστική διακυβέρνηση, με τις δυτικές μαριονέτες
γέμισαν τη Συρία με Ισλαμοφασίστες (όπως τους αποκαλούν τα ΜΜΕ) αντάρτες, πολεμιστές,
μαχητές, και άλλους μισθοφόρους ράμπο διεθνείς δολοφόνους, οπλισμένους σαν αστακούς,
για να ρίξουν το καθεστώς Άσαντ, δολοφονώντας το λαό της Συρίας, το ίδιο ακριβώς όπως
έπραξαν στη Λιβύη. Στα γεγονότα αυτά μεγάλο ρόλο παίζει η Μουσουλμανική Αδελφότητα
που θα ήθελε να βγάλει τους Στρατιωτικούς από τη πολιτική σκηνή της Αιγύπτου, το ίδιο θα
ήθελε να κάνει και η παγκόσμια Σιωνιστική Δικτατορία, επειδή οι Στρατιωτικοί είναι
πατριώτες, και ενδιαφέρονται για το καλό της πατρίδας. Όπως μας πληροφορούν τα ΜΜΕ η
Συρία ζητά από τη Ρωσία δύο μήνες χρόνο για να τελειώνει με τους Ισλαμιστές οι οποίοι
έγιναν σύμμαχοι της παγκόσμιας Σιωνιστικής Δικτατορίας, μέχρι οι Κοσμοκράτορες να
κάνουν τη δουλειά τους, και μετά θα τους πετάξουν στα αζήτητα. Από κοντά και η δική μας
τρικομματική κυβερνητική συμμαχία να συμπαρίσταται στα Σιωνιστικά σχέδια.Η σιωνιστική
Ε.Ε. εκλιπαρεί το περιβόητο «Συμβούλιο Ασφαλείας» του Σιωνιστικού ΟΗΕ, για επέμβαση
στη Συρία στα πρότυπα του Ιράκ, της Λιβύης, της Γιουγκοσλαβίας, κ.λ.π. Η Συρία και η
Λιβύη ζούσαν μια χαρά, μέχρι που αποφάσισαν οι Σιωνιστές Δυτικοί να επέμβουν. Ο κύριος
Φώτης Κουβέλης λέει, «Η αντιμετώπιση μιας ανθρωπιστικής κρίσης πρέπει να είναι πάνω
από γεωπολιτικούς χειρισμούς, και γι’ αυτό όλα τα μέλη του Σ.Α. του ΟΗΕ οφείλουν να
αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στο Συριακό λαό» [...]. Στη Συρία οργιάζει σήμερα η
«Δημοκρατία» της Σιωνιστικής Δύσης, των Η.Π.Α., της Ε.Ε., του ΟΗΕ, του ΝΑΤΟ, της
Νατοϊκής Τουρκίας, των Σιωνιστών της παγκόσμιας Αυτοκρατορίας, και των Βασιλικών
Αραβικών καθεστώτων, και Εμιράτων. Το καθεστώς Άσαντ ισχυρίζεται ότι η Συρία θα γίνει ο
τάφος των Σιωνιστών ιμπεριαλιστών. Ίδωμεν!!! Διεθνώς επικρατεί το σύνθημα, «Συρία κράτα
γερά!!! Φωτιά και τσεκούρι στα σιωνιστικά σκυλιά!!!»» (http://newsplus.gr).

Ο αντισιωνισμός απαντάται και σε ένα ακόμη ιστολόγιο εκδηλούμενος με την

κατηγορία της συμβολής των Εβραίων στο Μακεδονικό Ζήτημα. Αξιοπρόσεκτο είναι
το σκίτσο του Τζωρτζ Σόρου που υπάρχει στο συγκεκριμένο ιστολόγιο:

«Μέσα από τα βιβλία αυτά στα πανεπιστήμια του εξωτερικού δημιουργείται μία ψεύτικη
ιστορία με αποδέκτες τους φοιτητές και τις φοιτήτριες που σπουδάζουν εκεί,οι οποίοι
ακούγοντας τους καθηγητές τους και βλέποντας τις πηγές των βιβλιοθηκών να λένε
Μακεδονία τα Σκόπια και Μακεδόνες τους Σκοπιανούς είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν(και το
κάνουν εν αγνοία τους τις περισσότερες φορές)την σκοπιανή πλευρά με πάθος.Όμως το
υπόβαθρο αυτής της αμφισβήτησης του ονόματος και του γεωγραφικού προσδιορισμού
ξεκίνησε πολύ νωρίτερα. Όταν ο Αβραάμ Μπεναρόγια και ο Κούν Βεντούρα ως βουλευτές
του ΚΚΕ το 1927 έθεσαν θέμα ανεξαρτητοποιήσεως της Μακεδονίας μέσα στην ελληνική
βουλή.Και οι δύο ήταν Εβραίοι όπως και οι περισσότεροι καθηγητές που προωθούν τη
πολιτική αυτή μέσα από τα πανεπιστήμια(όπως ο κ.Χέρτσφελντ από Χάρβαρντ) και
 προσπαθούν να αποδείξουν ότι οι Έλληνες ουδεμία σχέση έχουν με τους Μακεδόνες τόσο
φυλετικά όσο και πολιτισμικά.Ένας γνωστός βαθύπλουτος υποστηρικτής σε όλους τους
τομείς των Σκοπίων είναι και ο Ουγγροεβραίος Τζώρτζ Σόρος,που με τα μέσα που ελέγχει
προωθεί τη πολιτική των Σιωνιστών και των φερέφωνων τους στα Βαλκάνια και στοχεύουν
στο διαμελισμό της Ελλάδας.Πολιτικοί των Η.Π.Α. έχουν δείξει κατά καιρούς τις προθέσεις
τους για τον χώρο της Μακεδονίας με τις δηλώσεις τους με πρώτο και καλύτερο τον θιασώτη
του μισελληνισμού Χένρυ Κίσσιγκερ,πάντα μέσα από το Στέϊτ Ντιπάρτμεντ.Οι Ροκφέλλερ
ύψωσαν πρώτοι τη σημαία των Σκοπίων στο μέγαρό τους στη Νέα Υόρκη πιστοποιώντας το
ανθελληνικό πρόσωπο των Εβραίων Σιωνιστών κατά της χώρας μας και οι διάφορες λέσχες»
(http://mnimi-olokautomatos.blogspot.gr).

πηγή: http://mnimi-olokautomatos.blogspot.gr

Τις ίδιες κατηγορίες εναντίον των Εβραίων διατυπώνει και ένας άλλος χρήστης:

«Θραύση, στην κυριολεξία, κάνει και η ανθελληνική προπαγάνδα, η οποία διεξάγεται σε

εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού, αναφορικά με το μείζονος σημασίας αυτό Εθνικό
θέμα. Πρωτοπόροι, στην ανθελληνική αυτή εκστρατεία, τίθενται και πάλι οι εβραίοι, οι οποίοι
καταβάλλουν τιτάνιες ομολογουμένως προσπάθειες, προκειμένου να «αποδείξουν» την...
σλαβική καταγωγή των Μακεδόνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επ’ αυτού, είναι η
περίπτωση της μεταπτυχιακής ερευνήτριας του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, Αναστ.
Καρακασίδου, η οποία υπό την προτροπή και συνεπικουρία του εβραίου ανθρωπολόγου
Χέρτσφελντ, πανεπιστημιακού καθηγητή του Χάρβαντ, παρουσίασε μία ιστορική
ανθρωπολογική εργασία, δια της οποίας αμφισβητεί την Ελληνική προέλευση των
Μακεδόνων. Πρέπει να τονισθεί, ότι σύμφωνα με υφιστάμενες, απόλυτα εξακριβωμένες
πληροφορίες, το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο, δέχεται επί πολλών ετών τις γενναιόδωρες
οικονομικές χορηγίες, του ουγγροεβραίου βαθύπλουτου επιχειρηματία Τζωρτζ Σόρος, ο
οποίος ως γνωστόν στηρίζει την οικονομία των Σκοπίων. Οι εβραίοι, καταβάλλουν κάθε
δυνατή προσπάθεια, προκειμένου να παραχαράξουν και να διαστρεβλώσουν, με τους
συνεργούς τους, την ιστορία» (http://apollonios.pblogs.gr).

Μία άλλη αντισιωνιστική αντίληψη περί της ευθύνης του σιωνισμού για τη
Μικρασιατική Καταστροφή κυριαρχεί σε ένα ιστολόγιο αντισημιτικού χαρακτήρα:

«Το ακατασίγαστο μίσος που επί αιώνες ο σιωνισμός τρέφει για τον Ελληνισμό, βρήκε την
αποκορύφωσή του κατά τη διεξαγωγή της Μικρασιατικής εκστρατείας. Ελάχιστοι γνωρίζουν
ότι η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, η οποία γκρέμισε τα όνειρα του Ελληνισμού για
την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας, οφείλεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στις ραδιουργίες των
εβραίων. Ορθότερα δε, κανείς σχεδόν δεν υποψιάζεται ή γνωρίζει ότι η έκβαση της
εκστρατείας, ήταν προδιαγεγραμμένη από τον σιωνισμό. Τα όσα αποκαλυπτικά στοιχεία
έπονται, τεκμηριώνουν απόλυτα τον ανωτέρω ισχυρισμό, καταδεικνύοντας ταυτόχρονα τον
υποχθόνιο ρόλο του εβραίου, του αιώνιου αυτού μισέλληνα»
(http://antipliroforisi.blogspot.gr).
 Παράλληλα, σε μία άλλη ιστοσελίδα επικρατεί το αντισημιτικό στερεότυπο του
«ελέγχου των Μ.Μ.Ε.»:

«Τα παπαγαλάκια των ΜΜΕ μας βομβαρδίζουν συνεχώς με ονόματα και διεθνή ιδρύματα που
πιέζουν την χώρα μας οικονομικά. Ούτε ένας από αυτούς όμως τους δημοσιογράφους δεν
τόλμησε να πει, ποίοι είναι αυτοί που στραγγαλίζουν την μια μετά την άλλη τις οικονομίες
της ανθρωπότητας και τις οδηγούν στην καταστροφή» (http://www.pentapostagma.gr).

Τον ίδιο προπαγανδιστικό λόγο χρησιμοποιεί και μία άλλη ιστοσελίδα:

«Με αφορμή λοιπόν τις δημοσκοπήσεις που γίνονται από τα μεγάλα ΜΜΕ σχετικά με το
μεταναστευτικό στην Ελλάδα, κάναμε και εμείς μία έρευνα σχετικά με το ποιοι ελέγχουν τις
εταιρείες δημοσκοπήσεων, οι οποίες με τη σειρά τους ελέγχουν το 90% της ελληνικής
αγοράς. Οι εταιρείες αυτές είναι η WWP Group, η McCann Ericsoon, η TNS και η Thomson
Corporation. Thomson "ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ "ΚΟΡΥΦΕΣ" ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ ΗΤΑΝ
ΕΒΡΑΙΟΣ" [...]. Όπως καταλαβαίνετε οι δημοσκοπήσεις που παρουσιάζουν κατά καιρούς τα
μεγάλα ΜΜΕ είναι πλήρως χειραγωγημένες. Είναι χειραγωγημένες από το πιο ανθελληνικό
λόμπι που υπάρχει στον πλανήτη» (http://alithiastofos.blogspot.gr).

Τέλος, ένας άλλος χρήστης διατυπώνει μία ακραία άποψη, την πρόκληση του
Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου από τους αμερικανοσιωνιστές όχι με στρατιωτικούς
όρους, αλλά με οικονομικούς:

«Μπορούσαν αυτοί μόνοι τους να ιδρύσουν οργανώσεις, οι οποίες ελέγχουν τον κόσμο;
Μπορούσαν οι "κατατρεγμένοι", "βασανισμένοι" και "κατεστραμμένοι" Εβραίοι της εποχής
να "σκαρφαλώσουν" στην κορυφή του κόσμου; Όχι βέβαια. Άρα προσπαθούμε να βρούμε το
"μείγμα", που επέτρεψε σ’ αυτούς τους Εβραίους να ελέγξουν τον κόσμο. Για να βρούμε την
άκρη του νήματος, θα πρέπει να βρούμε την "αφετηρία" όλων αυτών των καταστάσεων. Τα
πάντα ξεκινούν στην ισοπεδωμένη Ευρώπη της επομένης του Δεύτερου Παγκοσμίου
Πολέμου. Οι νικητές Αμερικανοί έβλεπαν την ευκαιρία της ζωής τους απέναντι στην
ισοπεδωμένη Ευρώπη. Την Ευρώπη, η οποία επί αιώνες τους πρόσβαλε και τους υποτιμούσε.
Την Ευρώπη, η οποία στην ουσία τους είχε "δημιουργήσει", διώχνοντάς τους με τις
θρησκευτικές "κλωτσιές" από τα εδάφη της. Αιρετικοί και πεινασμένοι Ευρωπαίοι ήταν οι
"πατέρες" των Η.Π.Α.. Ευρωπαϊκή πεινασμένη "πλέμπα" κουβαλούσε το περίφημο Μέι
Φλάουερ. Ένας συρφετός πουριτανών βρομιάρηδων, που δεν πλένονταν, αλλά
ξεφλουδίζονταν [...]. Γιατί οι Εβραίοι θα αναλάμβαναν αυτόν τον τόσο σημαντικό ρόλο; Γιατί
είναι οι απόλυτα ειδικοί στην άσκηση σκληρής εξουσίας μέσω του χρήματος. Οι απόλυτα
ειδικοί στον έλεγχο και την καταστροφή του κεφαλαίου μέσω του χρήματος. Οι απόλυτα
ειδικοί στη δημιουργία μονοπωλίων στην αγορά. Οι απόλυτα ειδικοί στον χειρισμό του
ανώτατου κεφαλαίου των Πνευματικών Δικαιωμάτων. Οι απόλυτα ειδικοί στο να κρατούν
στα χέρια τους δέκα φανερές εντολές και ταυτόχρονα να εισπράττουν πνευματικά
δικαιώματα, σαν αυτές να ήταν άγνωστες. Οι απόλυτα ειδικοί στην επιχειρηματολογία της
"κλάψας" του θύτη, του "εκφοβισμού" του θύματος και της "δαιμονοποίησης" ενός
φανταστικού εχθρού, ο οποίος δικαιολογεί τα πάντα. Τρομοκράτες, που να σκοτώνουν
συνέχεια και να κλαίνε πιο πολύ ακόμα και από τα θύματά τους, δεν υπάρχουν άλλοι εκτός
από τους Εβραίους. Ολόκληρο "εργαστήριο" έχουν στήσει στο Ισραήλ»
(http://www.eamb.gr).

Ωστόσο, εμφανίζονται παραδόξως και ορισμένοι χρήστες στο διαδίκτυο πάρα

πολύ λίγοι αριθμητικά που κατακρίνουν τα αντισημιτικά επιχειρήματα και τις
αντισημιτικές ενέργειες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο εβραϊκής
καταγωγής Ζαν Κοέν με τα άρθρα τόσο του ίδιου, όσο και πολλών άλλων
αρθρογράφων που έχει αναρτήσει στην προσωπική του ιστοσελίδα. Μία
δημοσίευση στο ιστολόγιό του έχει ως τίτλο «Παλαιστίνιοι ως "σούπερ-θύματα"» και
περιγράφει τη διαρκή κατηγορία της ισραηλινής πολιτικής εναντίον των
Παλαιστινίων και την απόλυτη θυματοποίηση των τελευταίων:
 «Την περασμένη εβδομάδα ο Ισραηλινός Στρατός απάντησε με στοχευμένους βομβαρδισμούς
στις ρουκέτες που εκτοξεύτηκαν από τη Γάζα κατά του νότιου Ισραήλ. Ορισμένα ξένα μέσα
ενημέρωσης χρειάστηκαν ελάχιστο χρόνο για να εξισώσουν τον Παλαιστίνιο επιτιθέμενο με
το Ισραηλινό θύμα. Χρειάστηκε απλά λίγο περισσότερος χρόνος για να τονιστούν πρωτίστως
οι Ισραηλινές ενέργειες και να τεθεί στο παρασκήνιο η συνεχιζόμενη Παλαιστινιακή
επιθετικότητα. Τέτοιες στρεβλώσεις της αλήθειας πρέπει να εξεταστούν σ’ ένα ευρύτερο
πλαίσιο. Ο συνολικός πόλεμος προπαγάνδας εναντίον του Ισραήλ περιλαμβάνει συχνή
παραποίηση των γεγονότων και πολλά λανθασμένα επιχειρήματα» (http://cohen.gr).

4.5.3 Βανδαλισμοί και αντιεβραϊκά επεισόδια

Σε πλήρη αντίθεση με τις παραπάνω αντισημιτικές ιστοσελίδες του διαδικτύου,

πολλοί χρήστες εβραϊκής κυρίως καταγωγής αναφέρονται στα αντισημιτικά
επεισόδια εναντίον των Ελλήνων Εβραίων. Οι πιο συχνές αναφορές των χρηστών
είναι για υλικές καταστροφές και πυρπολήσεις συναγωγών και εβραϊκών
νεκροταφείων σε όλη την Ελλάδα, αλλά και για βεβηλώσεις σε μνημεία του
Ολοκαυτώματος. Επίσης, γίνεται λόγος και για αντισημιτικά συνθήματα που
υπάρχουν σε διάφορα σημεία της Ελλάδας σπίτια, δρόμους κ.τλ. Οι νέες αυτές
εκδηλώσεις του μίσους κατά των Εβραίων συνδέονται κυρίως με την άρνηση του
Ολοκαυτώματος, αλλά και με την ισραηλο-παλαιστινιακή διαμάχη. Τα επεισόδια
αυτά αναφέρονται μεν από πολλούς χρήστες του διαδικτύου, δεν προκαλούν δε τη
σύσσωμη καταδίκή τους από τον ελληνικό κυβερνοχώρο. Όσο αφορά τις
αντιεβραϊκές επιθέσεις, υπάρχουν ελάχιστες αναφορές τέτοιου είδους και ως επί το
πλείστον αφορούν αντισημιτικές ενέργειες βίας στο εξωτερικό και όχι στην ελληνική
επικράτεια.
Ένας χρήστης γράφει για τη βεβήλωση του μνημείου του Ολοκαυτώματος στη
Θεσσαλονίκη:
«Άγνωστοι βεβήλωσαν το μνημείο του Ολοκαυτώματος των Εβραίων, το οποίο βρίσκεται
στην πλατεία Ελευθερίας, στην παραλιακή λεωφόρο της Θεσσαλονίκης. Με μαρκαδόρο
σχεδίασαν σβάστικες ενώ διέγραψαν την ιστορία που υπάρχει στο μάρμαρο του μνημείου για
τον αριθμό των θυμάτων. Η βεβήλωση έγινε λίγες ημέρες πριν την εκδήλωση τιμής για τους
επιζήσαντες ομήρους των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης από το δημοτικό συμβούλιο
Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για 30 μέλη της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης και ενός της
ορθόδοξης χριστιανικής κοινότητας, που επέζησαν της ναζιστικής θηριωδίας»
(http://www.amen.gr).

Σχετικά με το ρατσιστικό αυτό περιστατικό ένας χρήστης εβραϊκής καταγωγής

αναφέρει στο προσωπικό του ιστολόγιο. Οι αναρτημένες φωτογραφίες είναι από τη
βεβήλωση του μνημείου του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη:

«Οι βανδαλισμοί εβραϊκών μνημείων και οι απειλές εναντίων Εβραίων αποτελούν ένα συχνό
φαινόμενο και σε αυτό το ιστολόγιο έχω επιλέξει να αναφέρω μόνο τα σημαντικότερα
περιστατικά. Ακριβώς για αυτό το λόγο το πρώτο βανδαλισμό του Μνημείου του
Ολοκαυτώματος στην Θεσσαλονίκη που συνέβη πριν ένα μήνα, την Παρασκευή 17η Ιουνίου
[2011], δεν τον ανέφερα γιατί ο βανδαλισμός εβραϊκών στόχων μέσω γκραφίτι αποτελεί μια
μόνιμη κατάσταση οπότε επιλέγω να αναφέρω μόνο τις περιπτώσεις που ξεχωρίζουν ή που
είναι ιδιαίτερα απειλητικές» (http://abravanel.wordpress.com).
 πηγή: http://abravanel.wordpress.com

πηγή: http://abravanel.wordpress.com

πηγή: http://abravanel.wordpress.com

Σε ένα ιστολόγιο με αντικείμενο εξέτασης το αντιεβραϊκό μίσος και τις θεωρίες

συνωμοσίες στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες ένας χρήστης παραθέτει το άρθρο της
ακαδημαϊκού Άννας Φραγκουδάκη από την εφημερίδα "Τα Νέα" στο οποίο
αναφέρεται στη συγκεκριμένη βεβήλωση:
 «Τα ξημερώματα 17 Ιουνίου [2011] βεβηλώθηκε το μνημείο του Ολοκαυτώματος στη
Θεσσαλονίκη με αγκυλωτούς σταυρούς. Η πράξη ιεροσυλίας εκτός από τα συνήθη της
χαρακτηριστικά είχε μια πρόσθετη λεπτομέρεια, οι βέβηλοι δράστες έκαναν επιπλέον τη
βαρβαρότητα να διαγράψουν πάνω στο μνημείο τον αριθμό των θυμάτων! Είναι δύσκολο να
συλλάβει κανείς πώς σκέφτονται άνθρωποι που θα πρέπει να είναι με πολλούς τρόπους
ταπεινωμένοι και ψυχικά διαταραγμένοι, για να κραδαίνουν σβάστικες και να βγαίνουν μέσα
στη νύχτα για να καταδιώξουν φαντάσματα νεκρών. Η διαγραφή του αριθμού πάντως έχει
νόημα πολυσήμαντο. Λέει κάτι τραγικό και απάνθρωπο αλλά αμιγώς πολιτικό και ας το
ακούσουμε εγκαίρως. Το νόημα είναι να σβήσει η μνήμη των θυμάτων. Αυτό σημαίνει
αναγνώριση των ναζιστικών εγκλημάτων. Δεν είναι δηλαδή οι κυνηγοί κεφαλών
φαντασμάτων πλανημένοι από την άγνοια και νομίζουν ότι δεν έπραξε ο ναζισμός αυτό που
τραγικά σημαίνει Ολοκαύτωμα. Ξέρουν τι έγινε και δηλώνουν ότι επιδιώκουν να λησμονηθεί.
Σβήνοντας συμβολικά έναν ‘αριθμό’, ελπίζουν να μπορέσει να ξαναγίνει»
(https://enantiastonantisimitismo.wordpress.com).

πηγή: http://abravanel.wordpress.com

Φαινόμενα βανδαλισμού σε μνημεία του Ολοκαυτώματος παρατηρούνται και σε

άλλες περιοχές της Ελλάδας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της Ρόδου:
«Στόχος βανδαλισμών έγινε από αγνώστους το Μνημείο του Ολοκαυτώματος των Εβραίων
στη Ρόδο, κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών. Οι άγνωστοι δράστες κατέστρεψαν το
Άστρο του Δαυίδ και ράγισαν τη μια πλευρά του γρανιτένιου Μνημείου. Σημειώνεται ότι
κρούσμα βεβήλωσης του μνημείου είχε σημειωθεί και πριν από περίπου δύο χρόνια και
μάλιστα το περιστατικό, οι δράστες είχαν φροντίσει να το αναρτήσουν σε βίντεο στο
διαδίκτυο. Οι δράστες αναζητούνται από τις αστυνομικές αρχές της Ρόδου, ύστερα από
καταγγελία του το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο. Σχετική ανακοίνωση του Συμβουλίου
αναφέρει: «Βάνδαλοι ρατσιστές, χρησιμοποιώντας βαρύ αντικείμενο, κατέστρεψαν το Άστρο του
Δαυίδ και ράγισαν τη μια πλευρά του γρανιτένιου Μνημείου Ολοκαυτώματος της Ρόδου.»
(http://tvxs.gr).

Εκτός από τους βανδαλισμούς των μνημείων του Ολοκαυτώματος, πολλές

βεβηλώσεις πραγματοποιούνται και στις συναγωγές, τα εβραϊκά νεκροταφεία, όπως
και σε Εβραϊκά Μουσεία σε όλη την Ελλάδα. Ο δημιουργός του ιστολογίου
"abravanel" εβραϊκής καταγωγής αναφέρει ένα τέτοιο περιστατικό στο Εβραϊκό
Μουσείο της Ελλάδας στην Αθήνα. Η πηγή των πληροφοριών του είναι η
Ισραηλιτική Κοινότητα της Αθήνας:
 «Στόχος βανδαλισμού έγινε χτες το βράδυ στις 11.30μ.μ. [23/07/2010], για πρώτη φορά στην
ιστορία του, το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος στην Αθήνα καθώς άγνωστοι σημάδευσαν με
κόκκινες σβάστικες τους τοίχους του [...]. Το εντυπωσιακό είναι ότι το Μουσείο φυλάσσεται
και οι δράστες έχουν καταγραφεί από τις κάμερες ασφαλείας – είτε είχαν άγνοια κινδύνου,
είτε εξαιρετικό θράσος» (http://abravanel.wordpress.com).

Ο ίδιος χρήστης σχολιάζει σχετικά με την αντισημιτική βία στην Ελλάδα:

«Διμοιρίες των ΜΑΤ έξω από συναγωγές, συσκέψεις σε εβραϊκά σχολεία – ενώ συναγωγές,
νεκροταφεία και μνημεία γινόντουσαν στόχος βανδαλισμών και εμπρησμών. Αυτή ήταν η
εικόνα που παρουσίαζε ο Ελληνικός Εβραϊσμός τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο όταν το
σύνολο της ελληνικής κοινωνίας αποφάσισε ότι ο καλύτερος τρόπος να στηρίξει τους
«αγωνιστές της Χαμάς» (η γνωστή αντισημιτική εφημερίδα Αυριανή, 29/12/08) ήταν να
ξεσπάσουν ενάντια στους έλληνες συμπολίτες που γεννήθηκαν με την λάθος θρησκεία. Αν
και το είχα γράψει από μήνες είχα αποφασίσει να μην το δημοσιεύσω αλλά η πεποίθηση ότι
στην Ελλάδα ο αντισημιτισμός περιορίζεται στο Λάος του Γ.Καρατζαφέρη ή είναι μόνο λόγια
οφείλει να αντιμετωπίσει τα γεγονότα. Βίαια αντισημιτικά γεγονότα συνέβησαν 9 ελληνικές
πόλεις: σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Βόλο, Ιωάννινα, Κέρκυρα αλλά και σε judenrein
πόλεις όπως Κομοτηνή, Βέροια και Δράμα. Σε πανελλήνιο επίπεδο είδαμε εξοργιστικές
δηλώσεις για «εβραίους που μυρίζουν αίμα» από τον ηγέτη της Άκρας Δεξιάς Γιώργο
Καρατζαφέρη και που σιωπηλά επικροτήθηκαν από τον Πρόεδρο της Βουλής Δ.Σιούφα. Η
Αριστερά καταδίκασε με την μέγιστη αυστηρότητα το Ισραήλ και ταυτόχρονα αρνήθηκε να
καταδικάσει τα βίαια αντισημιτικά επεισόδια στην ίδια της την χώρα, ενώ τραγελαφική ήταν
η χρησιμοθηρική αναφορά στο “Ολοκαύτωμα” στη Γάζα από ανθρώπους που ευτελίζουν
ενσυνείδητα την Σοά και αρνούνται να συμμετάσχουν σε όποια τελετή μνήμης»
(http://abravanel.wordpress.com).

Σχετικά με τα περιστατικά των αντιεβραϊκών επιθέσεων στην Ελλάδα ο ίδιος

χρήστης αναφέρει:

«Το προηγούμενο Σάββατο όμως είχαμε ένα σημαντικότερο γεγονός στο οποίο δεν δόθηκε η
πρέπουσα σημασία: το απόγευμα του Σαββάτου 16/7/11 ένας Ελληνας Χριστιανός
προσπάθησε να βανδαλίσει το Μνημείο για δεύτερη φορά γράφοντας
“Σιωνιστές=Δολοφόνοι” και εξισώνοντας το άστρο του Δαυίδ με την σβάστικα. Εκείνη την
στιγμή όμως ήταν παρούσα μια ομάδα Γάλλων Εβραίων τουριστών που αντέδρασε,
λογομάχησαν και ήρθαν στα χέρια. Τελικό αποτέλεσμα υπήρξε η επέμβαση της Αστυνομίας
και η σύλληψη του δράστη. Από δικαστικές πηγές, (h/t L.), μαθαίνω ότι παραπέμφθηκε στο
Αυτόφωρο και τελευταίες πληροφορίες τον αναφέρουν ως “ιδιόρρυθμο” – προβλέπω μέχρι
την δίκη να διαρρεύσουν και άλλες πληροφορίες περί μειωμένου καταλογισμού λόγω
ψυχικών διαταραχών, εντίμου βίου, με κοινωνική προσφορά και άλλα παρόμοια ελαφρυντικά
– ίσως να χρειαστεί να του κόψουμε και επίδομα, άλλωστε εναντίον των σιωνιστών ήταν. Το
παρόν περιστατικό αποτελεί το πρώτο περιστατικό σωματικής αντισημιτικής βίας που
σημειώνεται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ή τουλάχιστον το πρώτο που αναφέρεται
επίσημα μιας και υπάρχουν ανεπίσημες μαρτυρίες για πρόσφατες παρενοχλήσεις στο μετρό
της Αθήνας ανθρώπων που φορούσαν το άστρο του Δαυίδ, όπως και τον ξυλοδαρμό ενός
Ισραηλινού στην Κω από Αλβανούς μετανάστες το 2007. Είναι προφανές ότι είναι
μεμονωμένο περιστατικό, αλλά ταυτόχρονα εντάσσεται πλήρως στο κλίμα αυξανόμενης
ποσότητας και της ποιότητας του αντισημιτισμού στην Ελλάδα. Επίσης αξίζει επισήμανση η
διαπίστωση ότι μόλις η εβραϊκή παρουσία έγινε περισσότερο εμφανής –μαθαίνω ότι χιλιάδες
ευρωπαίοι Εβραίοι και Ισραηλινοί βρίσκονται ως τουρίστες στη πόλη– είχαμε την άμεση
εμφάνιση περιστατικών»
(http://abravanel.wordpress.com).

Ένας ακόμη χρήστης σχολιάζει σχετικά με τις αντισημιτικές επιθέσεις:

«Το τελευταίο διάστημα μαζί με την οικονομική κρίση παρατηρείται μια νέα έξαρση
αντισημιτικών επιθέσεων καθώς και ρατσιστικών δημοσιευμάτων σε ελληνικά blog και
 κάποιες ακροδεξιές εφημερίδες. Συγκεκριμένα, μέσα σε μια εβδομάδα είχαμε την βεβήλωση
του Εβραϊκού Νεκροταφείου Θεσσαλονίκης και του Μνημείου του Ολοκαυτώματος στη
Ρόδο. Το τελευταίο αντιεβραϊκό παραμύθι σε δημοσιεύματα αφορά στους ισχυρισμούς της
εφημερίδας «Ελεύθερη Ώρα» και κάποιων blog, ότι οι Έλληνες Εβραίοι και το Κεντρικό
Ισραηλιτικό Συμβούλιο (ΚΙΣ), το όργανο που εκπροσωπεί τους Έλληνες Εβραίους στο
θρήσκευμα, τυγχάνουν ειδικής μεταχείρισης σε σχέση με άλλους Έλληνες πολίτες και δεν
πληρώνουν φόρους» (http://athensjerusalemnow.blogspot.gr).

Κάποιος άλλος χρήστης τώρα κάνει λόγο για τη βεβήλωση του εβραϊκού
νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης:

«Η καταγγελία, προσέλαβε πανελλήνιες διαστάσεις, καθώς σημειώθηκε ανάλογη επίθεση

κατά του Εβραϊκού Νεκροταφείου Θεσσαλονίκης, γεγονός που σηματοδοτεί μια επικίνδυνη
τάση αύξησης των αντισημιτικών φαινομένων. Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος,
απηύθυνε επιστολές προς τους υπουργούς προστασίας του Πολίτη κ. Μ. Χρυσοχοΐδη,
Δικαιοσύνης κ. Χ. Καστανίδη, καθώς και προς τον κυβερνητικό εκπρόσωπο κ. Γ. Πεταλωτή,
ζητώντας την σύλληψη των δραστών αλλά και την προστασία των εβραϊκών Μνημείων και
ιδρυμάτων, ανά την Ελλάδα» (http://www.dimokratiki.gr).
Στην επίθεση στο εβραϊκό νεκροταφείο αναφέρεται και μία ακόμη ιστοσελίδα:

«Με διαφορά λίγων ημερών σημειώθηκαν δύο ακραία κρούσματα αντισημιτικής δράσης
οργανωμένων ναζιστικών ομάδων. Προηγήθηκε η βεβήλωση του Εβραϊκού Νεκροταφείου
Θεσσαλονίκης, ο εμπρησμός τάφων και η προσπάθεια καταστροφής του ιερού αυτού τόπου.
Τα συνθήματα που έγραψαν οι δράστες δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για τα κίνητρά τους:
«Φωτιά στους Εβραίους», «Juden Raus», «Sieg Heil» και σβάστικες»
(http://www.iospress.gr).

Κάποιο άλλο ιστολόγιο έχει αναρτημένη την εξωτερική "εικόνα" του εβραϊκού
νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης:

πηγή: http://abravanel.wordpress.com

Στην εμπρηστική επίθεση στην ιστορική Συναγωγή Ετς Χαΐμ των Χανίων
αναφέρεται ο χρήστης abravanel:

«Ο Ελληνικός Εβραϊσμός αντιμετώπισε μια νέα εμπρηστική επίθεση ενάντια στην Συναγωγή
Ετς Χαΐμ στα Χανιά το βράδυ της 15ης Ιανουαρίου. Σύμφωνα με αστυνομικές αναφορές
άγνωστοι δράστες έβαλαν φωτιά στο κύριο κτίσμα της Συναγωγής καταστρέφοντας τη στέγη,
τη συλλογή των 2500 σπάνιων βιβλίων, πολλά θρησκευτικά αντικείμενα της συλλογής
τέχνης, το μουσικό αρχείο με σπάνιες ηχογραφήσεις από θρησκευτική και παραδοσιακή
κρητική μουσική, τους 4 υπολογιστές και σημαντικό μέρος όλης της συναγωγής. Δεν ξέρουμε
ακόμα την τύχη των παπύρων της Τορά που είχαν επιβιώσει της προηγούμενης επίθεσης.
 Μέλη της χαβουρά/αδελφότητας της Συναγωγής μεταφέρουν αυτή την στιγμή τα υπόλοιπα
αντικείμενα σε διαφορετικές τοποθεσίες για να αποφύγουν επιπλέον καταστροφές. Αυτός
είναι ο δεύτερος εμπρησμός της Συναγωγής που είχε αντιμετωπίσει μια ακόμη αντισημιτική
επίθεση μόλις πριν 19 ημέρες και που είχε προκαλέσει ζημιές στο κτίριο αλλά είχε αφήσει
άθικτη την ανεκτίμητη θρησκευτική, μουσική και ιστορική της αρχειοθήκη. Υπενθυμίζω τις
αντιπαραθέσεις που είχαν συνοδεύσει την ανακαίνιση της το 1999, την πρώτη μετά από το
Ολοκαύτωμα που είχε εξολοθρεύσει την Κοινότητα. Τότε ο Νομάρχης Χανίων και ο
ορθόδοξος Μητροπολίτης είχαν απειλήσει με σωματική βία αν άνοιγε η Συναγωγή με μια
υστερική σειρά εγγράφων που μιλούσαν για “Εβραϊκό Κεφάλαιο” που εισβάλει στην Κρήτη
και παρόμοια αντισημιτική ρητορεία καταπατώντας κάθε έννοια θρησκευτικής ελευθερίας
στην Ελλάδα»
(http://abravanel.wordpress.com).

Σχετικά με τη βεβήλωση της Συναγωγής Ετς Χαΐμ και κάποιος άλλος χρήστης
εκφράζει τις σκέψεις του:

«Δυστυχώς δείγματα θρησκευτικής προκατάληψης και ακροδεξιάς βίας παρουσιάζονται και

στην Ελλάδα. Στο στόχαστρο κατά καιρούς βρίσκονται κυρίως εβραϊκές συναγωγές.
Ακροδεξιοί, νεοναζί, νεοπαγανιστές έχουν στοχοποιήσει με την αντισημιτική τους υστερία
τον ελληνικό εβραϊσμό, μ’ έναν τρόπο που προσβάλλει βάναυσα την υπόλοιπη κοινωνία. Έτσι
το βράδυ της 15ης Ιανουαρίου πυρπολήθηκε η εβραϊκή συναγωγή των Χανίων. “Άγνωστοι
δράστες” έβαλαν φωτιά στο κύριο κτίσμα της Συναγωγής καταστρέφοντας τη στέγη, τη
συλλογή των 2500 σπάνιων βιβλίων, πολλά θρησκευτικά αντικείμενα της συλλογής τέχνης,
το μουσικό αρχείο με σπάνιες ηχογραφήσεις από θρησκευτική και παραδοσιακή κρητική
μουσικής κ.λπ.»
(http://pontosandaristera.wordpress.com).

Το ίδιο θέμα αναφέρεται και στην προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν μέσω της
δημοσίευσης της συνέντευξης του προέδρου της Εβραϊκής Κοινότητας των Χανίων,
Νίκου-Χαννάν Σταυρουλάκη, στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία":

«Υπάρχει στην Ελλάδα ρατσισμός ή αντισημιτισμός; Με αφορμή τους απανωτούς εμπρησμούς της
συναγωγής των Χανίων, θα έπρεπε να έχει ξεσπάσει τουλάχιστον δημόσια συζήτηση. Τίποτε τέτοιο δεν
έγινε. Η κοινωνία δέχθηκε με ανακούφιση ότι για τον εμπρησμό συνελήφθησαν «τέσσερις ξένοι κι ένας
Έλληνας». Είναι πάντα βολικό να φταίει κάποιος άλλος [σχολιασμός του δημοσιογράφου Δημήτρη
Αγγελίδη]... Στις 5 και στις 16 Ιανουαρίου έγιναν δύο απόπειρες εμπρησμού της εβραϊκής συναγωγής
Etz Hayyim των Χανίων, μιας από τις παλαιότερες της Ευρώπης. Η δεύτερη απόπειρα προξένησε ζημιές
200.000 ευρώ, χώρια τα δυσεύρετα βιβλία και αντικείμενα τέχνης που κάηκαν. Από τον Β΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο η συναγωγή λειτουργούσε ως αποθήκη και κινδύνευε να γκρεμιστεί. Τη δεκαετία του '90, ο
Νίκος Χαννάν Σταυρουλάκης ανέλαβε το μοναχικό και δύσκολο έργο να την αναστηλώσει. Ζωγράφος,
μελετητής ισλαμικών σπουδών, ιστορικός, εξαιρετικός μάγειρας και συγγραφέας ενός βιβλίου που
αναζητά τις πολιτισμικές ρίζες των Εβραίων της Ελλάδας μέσα από τις κουζίνες τους, μας ξεναγεί στην
ιστορία των Εβραίων των Χανίων και το λόγο ύπαρξης μιας συναγωγής σε ένα μέρος χωρίς εβραϊκή
κοινότητα [λόγια του Νίκου-Χαννάν Σταυρουλάκη]» (http://cohen.gr).

Ένα άλλο ιστολόγιο αντιναζιστικού χαρακτήρα σχολιάζει σχετικά:

«Η διπλή εμπρηστική επίθεση στη Συναγωγή των Χανίων αποτελεί κορύφωση ενός μπαράζ
αντισημιτικών επιθέσεων σε συναγωγές, εβραικά μνημεία και νεκροταφεία που σημειώθηκαν
τον τελευταίο χρόνο στο Βόλο, στη Λάρισα, στην Κέρκυρα, στη Αθήνα, και στα Γιάννινα»
(http://www.antinazi.gr).

Ενώ, σε ένα άλλο ιστολόγιο γίνετια λόγος για την επίθεση στην Συναγωγή της
Λάρισας και τη βεβήλωση στο μνημείο του Ολοκαυτώματος στη Λάρισα:

«Τη στιγμή, ωστόσο, που η διαδήλωση έφτασε στην πλατεία Εβραίων Μαρτύρων Κατοχής
πάνω στην οποία βρίσκεται το μνημείο για το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων της
Λάρισας και περιμετρικά της οποίας, βρίσκεται η Συναγωγή, το εβραϊκό σχολείο και τα
 γραφεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Λάρισας, κοντά στην οδό Παλαιστίνης, κάποιους
επαναστάτες από το αναρχικό μπλοκ τους έπιασε το αντισημιτικό τους αμόκ. Αξίζει να
σημειωθεί ότι στο αναρχικό μπλοκ είχαν από νωρίς εμφανιστεί παλαιστινιακές σημαίες οι
οποίες κυμάτιζαν δίπλα στις μαυροκόκκινες, αποκαλύπτοντας έτσι την επιλεκτική
ανεκτικότητα κάποιων συντρόφων σε σημαίες ορισμένων μόνο εθνών ή κρατών. Αν και οι
Παλαιστίνιοι που πήγαν να κρεμάσουν τις παλαιστινιακές σημαίες στο μνημείο του
Ολοκαυτώματος ήταν ιδιαίτερα συζητήσιμοι και εντός ενός λεπτού πείστηκαν να μην κάνουν
κάτι τέτοιο, ορισμένοι έλληνες αναρχικοί προσπαθούσαν έπειτα να κρεμάσουν τις σημαίες
τους πάνω στο μνημείο με αγριοφωνάρες και τσαμπουκάδες. Αυτή είναι λοιπόν η περίφημη
«αλληλεγγύη στον παλαιστινιακό λαό» και η περίφημη «αλληλεγγύη στην Ιντιφάντα» που
ακούμε τόσο καιρό! Έλληνες αντισημίτες και παρανοϊκοί προσπαθούν να δημιουργήσουν
κλίμα όξυνσης και φανατισμού για να βοηθήσουν υποτίθεται τους παλαιστίνιους στον αγώνα
τους, καλύτερο μέσο του οποίου αγώνα βρέθηκε η βεβήλωση του μνημείου του
Ολοκαυτώματος!»
(http://communistcurrent.wordpress.com).

Από τη μεριά του, ο εβραϊκής καταγωγής Ζαν Κοέν μας πληροφορεί στην
προσωπική του ιστοσελίδα για την απόπειρα πυρπόλησης της Συναγωγής της
Κέρκυρας στις 19 Απριλίου του 2011:

«Φωτιά στην Συναγωγή στην εβραϊκή συνοικία, στην καρδιά της Κέρκυρας, αποπειράθηκαν
να βάλουν άγνωστοι δράστες μετά τις 3:00 το πρωί της Μ. Τρίτης. Τους καπνούς που
έβγαιναν από το κτήριο και τη μυρωδιά του καμένου αντιλήφθηκε περιπολία αστυνομικών
αμέσως μετά με αποτέλεσμα την παρέμβαση της Πυροσβεστικής, που ευτυχώς έσβησε
γρήγορα την εστία πριν αυτή επεκταθεί. Οι δράστες είχαν συγκεντρώσει παλιά βιβλία σε ένα
σημείο της Συναγωγής μπροστά από το Εχάλ, που φυλάσσονται ιερά κείμενα των Εβραίων
και παλιά βιβλία μεγάλης αξίας (πάνω από 400 χρόνων, μας είπαν) και τα άναψαν πιθανότατα
θέλοντας έτσι να στείλουν ένα συμβολικό μήνυμα αφού από τις πρώτες εκτιμήσεις της
Αστυνομίας δεν φαίνεται να λείπουν πράγματα αξίας» (http://cohen.gr).

Κάποιο άλλο ιστολόγιο κάνει λόγο για τη βεβήλωση του εβραϊκού νεκροταφείου
στα Ιωάννινα:

«Το Εβραϊκό Νεκροταφείο Ιωαννίνων, μια κοινότητα από τις παλαιότερες της Διασποράς –
σπίτι των Εβραίων Ρωμανιωτών, έγινε στόχος βανδαλισμού ξανά για 3η φορά από την αρχή
του χρόνου. Πρώτη φορά τον Ιανουάριο κατά την διάρκεια του πολέμου με την Χαμάς, ξανά
μετά τον Μάρτιο και ξανά (!) τα χαράματα της Τετάρτης 3 Ιουλίου 2009. Αυτή ήταν μόνο
μια, από τις δεκάδες βεβηλώσεις την τελευταία δεκαετία, που έχει υποστεί το νεκροταφείο,
χωρίς ποτέ να υπάρξει έστω και ένας πιθανός ύποπτος. Αυτή τη φορά οι βάνδαλοι αντισημίτες
ξεπέρασαν κάθε όριο – έσπασαν 7/8 τάφους και το Μνημείο των Γιαννιωτών Εβραίων που
δολοφονήθηκαν στο Ολοκαύτωμα μέσα στο νεκροταφείο. Οι τάφοι όχι απλώς
καταστράφηκαν αλλά χρησιμοποιήθηκε και μια χελώνα για να τους πασαλείψουν με αίμα (!)
κατά την διάρκεια αυτής της ανίερης επίθεσης. Ένας από τους τάφους ανήκε στον Ευεργέτη
της πόλης των Ιωαννίνων Ιωσήφ Γκανή, ενώ ένας άλλος στην μητέρα του προέδρου της
Ισραηλιτικής Κοινότητας. Αυτές οι στοχευμένες επιθέσεις είναι ενδεικτικές ότι δεν αποτελούν
ένα μεμονωμένο περιστατικό που να οφείλεται σε κάποιο “τρελό”, αλλά υπήρξαν προϊόν
προσεκτικού σχεδιασμού» (http://autonomous-land.blogspot.gr).

Αξίζει να σημειωθεί η αμφισβήτηση του παραπάνω γεγονότος από μία

αντισημιτική ιστοσελίδα:

«Έχουν ξανασυμβεί περιστατικά όπου Εβραίοι δημιούργησαν αντισημιτισμό οι ίδιοι; Φυσικά

και υπάρχουν. Διαβάστε: 1ον Στην Ελλάδα αποδείχθηκε ότι το εβραϊκό νεκροταφείο στα
Γιάννενα καταστράφηκε από το γιο του αρχιραββίνου Ιωαννίνων. Οι Εβραίοι και τα μεγάλα
ΜΜΕ δεν αποκατέστησαν την αλήθεια. Αντίθετα έγραφαν ότι πρόκειται για "αντισημιτικές"
επιθέσεις. Ότι κάνουν δηλαδή και σήμερα με την Συναγωγή Χανίων [...]. Να θυμίσω πως το
εβραϊκό νεκροταφείο στα Γιάννενα καταστράφηκε από το γιο του αρχιραββίνου Ιωαννίνων.
Το απέδειξε ο Πλευρίς στη δική του, όταν το συμβάν αποδόθηκε στο βιβλίο του, και ουδείς
έφερε αντίρρηση. Φυσικά, οι φίλτατοι εβραίοι ξέχασαν να αποκαταστήσουν την αλήθεια..»
(http://antipliroforisi.blogspot.gr).
5. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε είχε ως στόχο να μελετήσει την ανεπίσημη

εκδοχή της ιστορίας (δημόσια ιστορία) του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων,
όπως αυτή παρουσιάζεται από προσωπικές ελληνικές ιστοσελίδες, ελληνικούς
ιστότοπους συζητήσεων (fora) και ιστολόγια (blog). Η ιστορία για το Ολοκαύτωμα
των Ελλήνων Εβραίων διακινείται σε μεγάλο βαθμό, όπως αποδεικνύεται και στην
παρούσα μελέτη, έξω από το σχολείο, στο ελληνικό διαδίκτυο. Οι μαθητές μέσω του
κυβερνοχώρου γίνονται αποδέκτες πλήθους ιστορικών πληροφοριών και ερμηνειών
κάθε είδους, κάτι που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη για την οργάνωση της
διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας. Γι αυτό το λόγο, τα πορίσματα της έρευνας
θα μπορούσαν να αποτελέσουν εμπειρικά δεδομένα για περαιτέρω συζήτηση και
προβληματισμό σχετικά με την εξέταση των σχέσεων μεταξύ της σχολικής-
ακαδημαϊκής και της δημόσιας ιστορίας και το πώς αυτές θα μπορούσαν να
συνδυαστούν στη διδακτική πράξη για τη διερεύνηση της ιστορικής κουλτούρας των
μαθητών, καθώς και για την υιοθέτηση νέων τρόπων διδασκαλίας και μάθησης με τη
μελέτη διαφόρων πηγών όπως το διαδίκτυο, οι εφημερίδες, τα περιοδικά, η
τηλεόραση κ.τλ. Πιο αναλυτικά, όσον αφορά τη διδακτική μεθοδολογία, το υλικό της
παρούσας έρευνας θα ήταν δυνατό να αξιοποιηθεί σε μία εφαρμογή της διδασκαλίας
συγκρουσιακών θεμάτων και πιο συγκεκριμένα της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος
των Ελλήνων Εβραίων. Το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός της ελληνικής ιστορίας
είναι ιδιαίτερα σημαντικό, παρόλα αυτά δε μελετάται συστηματικά στο σχολείο
κυρίως λόγω της φύσης του. Η εργασία αυτή θα μπορούσε, λοιπόν, να
χρησιμοποιηθεί σε ένα πρόγραμμα ενδοϋπηρεσιακής επιμόρφωσης εκπαιδευτικών
Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για τη διδασκαλία του
Ολοκαυτώματος στο σχολείο· ώστε να δώσει στους εκπαιδευτικούς το κίνητρο να
προσεγγίσουν το εν λόγω τραυματικό γεγονός και από τη σκοπιά της δημόσιας
ιστορίας, και όχι μόνο με βάση το κανονιστικό εθνικό αφήγημα και την κυρίαρχη
ιδεολογία. Τέλος, θα πρόσφερε στους εκπαιδευτικούς την ευκαιρία να κατανοήσουν
τις πηγές των ιστορικών γνώσεων των μαθητών, το πώς διαμορφώνουν τις αντιλήψεις
τους για το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός και τη σημασία που του αποδίδουν
επηρεαζόμενοι από τη δημόσια αναπαράστασή του στο διαδίκτυο. Στο σημείο αυτό
θα εξεταστούν και θα ερμηνευτούν τα δεδομένα σε σχέση με τα ερευνητικά
ερωτήματα. Από την ανάλυση του ερευνητικού υλικού προέκυψαν οι παρακάτω
διαπιστώσεις κατά ερευνητικό άξονα.

Ιστορική μνήμη του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων

Ο πρώτος θεματικός άξονας αφορά το πώς το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων

Εβραίων έχει αποτυπωθεί στην ιστορική συνείδηση των Ελλήνων χρηστών του
διαδικτύου. Οι απόψεις των χρηστών εξετάστηκαν αναφορικά με τον τρόπο
παρουσίασης των ιστορικών γεγονότων του Ολοκαυτώματος την απώθηση του
τραυματικού παρελθόντος, την αποσιώπηση και παραχάραξή του, την επιλεκτική
μνήμη ή την ξαφνική στροφή στη μνήμη του γεγονότος και την θρησκειοποίηση της
τραυματικής μνήμης. Με βάση την ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων προκύπτει
διχογνωμία σχετικά με τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος·εμφανίζονται πολλαπλές και
αλληλοσυγκρουόμενες συλλογικές μνήμες. Οι κυρίαρχες συλλογικές μνήμες είναι
δύο, από τη μία μεριά αυτή των Ελλήνων Εβραίων και από την άλλη αυτή των
Ελλήνων χριστιανών. Από την έρευνα συνάγεται, δηλαδή, ότι οι Έλληνες χρήστες
διατυπώνουν διάφορες ιστορικές ερμηνείες για το Ολοκαύτωμα χωρίς, ωστόσο, να το
προσεγγίζουν στο σύνολό τους με μία κριτική ματιά. Η υπερβολική έμφαση στα
βασανιστήρια που υπέστησαν τα θύματα και η απόλυτη δαιμονοποίηση του Χίτλερ
ως αποκλειστικού υπεύθυνου του Ολοκαυτώματος παρεμποδίζουν την ιστορική
εξέταση του θέματος και την σύνδεσή του με τον αντισημιτισμό και τον ρατσισμό
γενικότερα. Αν και υπάρχουν εκτενείς αναφορές στο Ολοκαύτωμα των Ελλήνων
Εβραίων, παρατηρείται η έλλειψη της ανθρωπιστικής προσέγγισής του και μάλιστα,
δεν είναι λίγοι εκείνοι οι χρήστες που οδηγούνται στην αρνητική συνειρμική σύνδεσή
του με την Αραβο-Ισραηλινή σύγκρουση. Παράλληλα, με την απουσία των
αναφορών σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα του Ολοκαυτώματος, τα οποία
αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την προσέγγισή του, προκύπτει εύλογα το
συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι χρήστες δεν έχουν ουσιαστικές ιστορικές γνώσεις
για το εν λόγω ιστορικό γεγονός, παρά μόνο στοιχειώδεις και επιφανειακές. Έτσι, οι
περισσότεροι χρήστες δείχνουν να μην είναι σε θέση να εκτιμήσουν τον ρόλο των
πολιτικών, ιδεολογικών και κοινωνικών παραγόντων στη διαμόρφωση της οπτικής
και της συμπεριφοράς τόσο των θυτών, όσο και των ίδιων των θυμάτων. Η
επεξεργασία του τραύματος του Ολοκαυτώματος σχετίζεται κατεξοχήν με το ρόλο
της Γερμανίας και όχι της Ελλάδας ως θύτη και δημιουργού των περισσότερων
δεινών. Η αναμέτρηση, λοιπόν, με το σκοτεινό παρελθόν της Ελλάδας δεν
πραγματοποιείται από το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων χρηστών. Ωστόσο,
διαπιστώνεται ότι ορισμένοι χρήστες έχουν επίγνωση της απώθησης του τραυματικού
αυτού γεγονότος από μία μερίδα της σημερινής ελληνικής κοινωνίας για ιδεολογικο-
πολιτικές σκοπιμότητες και κυρίως, για την συγκάλυψη του επίμαχου και
τραυματικού παρελθόντος και την αποφυγή της επίσημης κρατικής αναγνώρισης των
ευθυνών από μεριάς του ελληνικού κράτους. Η κατηγορία αυτή αναφέρεται στην
σιωπή για την προσωπική, ηθική και πολιτική ευθύνη της ελληνικής κοινωνίας και
πολιτείας για το Ολοκαύτωμα. Η υπαιτιότητα της Ελλάδας αποκρύπτεται σκοπίμως
και το γεγονός αυτό κατακρίνεται από μία μεγάλη ομάδα χρηστών του διαδικτύου.
Σχετικά με τις εκδηλώσεις μνήμης πολλές είναι οι δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο για
την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος και τη θέσπιση του εορτασμού αυτής της
επετείου. Πολλές είναι οι αναφορές στις επίσημες τελετές που πραγματοποιούνται
από την ελληνική πολιτεία και σαφώς το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο. Η
ανάδυση της δύσκολης αυτής μνήμης συνοδεύεται και από τις αναφορές στην
κρατική μέριμνα για την ανέγερση των αντίστοιχων μνημείων του Ολοκαυτώματος
σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Οι κινήσεις αυτές του ελληνικού κράτους
επισημαίνονται με στόχο να φανεί πως σηματοδοτούν μία νέα συνειδητοποίηση εκ
μέρους της ελληνικής κοινωνίας για το τραυματικό παρελθόν. Αξίζει, όμως, να
τονιστεί ότι είναι και αρκετοί οι χρήστες που υπογραμμίζουν την σημαντική
καθυστέρηση από πλευράς της ελληνικής πολιτείας τόσο για την κατασκευή
μνημείων για την εξόντωση των Ελληνοεβραίων, όσο και για την καθιέρωση της
επετείου της απελευθέρωσης του στρατοπέδου του Άουσβιτς. Ένα άλλο ζήτημα που
θίχτηκε είναι ο λόγος των Εβραίων επιζώντων του Ολοκαυτώματος. Οι προφορικές
μαρτυρίες ενσωματώθηκαν στην έρευνα, καθώς αποτελούν ανεκτίμητη πηγή για τη
μελέτη της γενοκτονίας των Ελλήνων Εβραίων. Η συλλογική μνήμη των επιζώντων
Εβραίων συνιστά αντίσταση στην προσπάθεια αποσιώπησης της έκτασης του
Ολοκαυτώματος, γι αυτό το λόγο τις αναρτούν οι συγκεκριμένοι χρήστες. Στο
διαδίκτυο εμφανίζονται διαφορετικές γωνίες θέασης των γεγονότων από τους
Εβραίους επιζώντες αναδεικνύοντας έτσι καλύτερα το ίδιο το ιστορικό γεγονός. Η
τραυματική μνήμη αποτυπώνεται στις προσωπικές αφηγήσεις των επιζώντων, στις
οποίες κυριαρχεί το έντονο συναίσθημα. Οι προφορικές μαρτυρίες σχετίζονται
κυρίως με τα πρώτα αντιεβραϊκά μέτρα, τον τρόπο εκτόπισης στα ναζιστικά
στρατόπεδα, τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης σε αυτά, αλλά και με τον χαμό
αγαπημένων προσώπων στο Ολοκαύτωμα. Στον άξονα αυτό πρέπει να
συμπεριληφθούν και οι κατηγορίες που σχετίζονται με τη σύγχρονη ιστορική
συνείδηση των Ελλήνων σχετικά με την αναγνώριση των ευθυνών από πλευράς του
ελληνικού κράτους για την υλοποίηση του Ολοκαυτώματος. Γενικότερα,
διαπιστώνεται ότι πολλοί χρήστες έχουν επίγνωση της συμμετοχής του ελληνικού
κράτους και της ελληνικής κοινωνίας στην εξόντωση των Ελληνοεβραίων είτε λόγω
συνέργειας είτε αδιαφορίας. Αυτό αποδεικνύεται από τον άμεσο ή έμμεσο
καταλογισμό ευθυνών σε διάφορα ιστορικά πρόσωπα της εποχής και την απόλυτη
καταδίκη του ελληνικού δωσιλογισμού. Η ανοχή και η συνεργία της τότε ελληνικής
κοινωνίας μπροστά στα γεγονότα του Ολοκαυτώματος κατακρίνονται έντονα στα
λεγόμενα των χρηστών. Ορισμένοι χρήστες, λοιπόν, στην προσπάθειά τους να
φωτίσουν καλύτερα τα ιστορικά γεγονότα μελετούν και τη στάση του κράτους, της
πολιτείας, της Εκκλησίας, καθώς και των αντιστασιακών οργανώσεων της περιόδου.
Κάποιοι, μάλιστα, δε διστάζουν να ενοχοποιήσουν έμμεσα και σε ορισμένες
περιπτώσεις άμεσα ως αυτουργούς Έλληνες από το χώρο του στρατού, της
βιομηχανίας, της γραφειοκρατίας, του κράτους και της Εκκλησίας. Εντούτοις,
υπάρχουν και αρκετοί χρήστες που υποστηρίζουν ότι πολλοί Έλληνες Εβραίοι
κατάφεραν να διασωθούν χάρη στους Έλληνες χριστιανούς. Η μερίδα αυτή των
χρηστών προβάλλει με ηρωικό τρόπο τις ενέργειες των Ελλήνων που βοήθησαν στην
διάσωση αρκετών Εβραίων, χωρίς ωστόσο να κάνει λόγο για την προδοτική στάση
της μεγαλύτερης πλειοψηφίας των Ελλήνων. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και για το ρόλο
της αντιφασιστικής Αντίστασης και συγκεκριμένα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην αποτροπή
της εκτόπισης και της εξόντωσης ενός σημαντικού τμήματος Ελληνοεβραίων.

Ποινικοποίηση της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος των Εβραίων

Ο δεύτερος θεματικός άξονας αποτελείται από τις κατηγορίες που σχετίζονται με

τους νόμους της μνήμης του Ολοκαυτώματος. Κατ’ αρχήν, οι χρήστες εξετάζουν το
περιεχόμενο των ευρωπαϊκών νόμων που ποινικοποιούν την αμφισβήτηση του
Ολοκαυτώματος. Στην πλειονότητά τους οι χρήστες ασκούν ιδιαίτερα έντονη
αρνητική κριτική στους εν λόγω νόμους δίνοντας έμφαση στο γαλλικό νόμο Gayssot.
Αμφισβητείται στο λόγο τους η σημασία των Νόμων Μνήμης και επιχειρείται η
καταδίκή τους με ποικίλα επιχειρήματα. Οι πιο συχνές κατηγορίες είναι ότι οι νόμοι
αυτοί αποτελούν τροχοπέδη για την ιστορική έρευνα και επιπλέον, ότι μέσω αυτών
καταπατάται η ελευθερία της έκφρασης και του λόγου. Έτσι, γίνεται εμφανής η
αντίσταση ενός μεγάλου ποσοστού της ελληνικής κοινωνίας στις προσπάθειες που
καταβάλλονται μέσω αυτών των νομοθετικών ρυθμίσεων. Οι συγκεκριμένοι χρήστες
δεν φαίνονται να κατανοούν τη λογική του νόμου Gayssot και των ανάλογών του,
που είναι η άμβλυνση του κύματος του αντισημιτισμού που διαχέεται από τα Μ.Μ.Ε.
Παρ’ όλα αυτά, ορισμένοι χρήστες λίγοι στον αριθμό τάσσονται υπέρ των Νόμων
Μνήμης και θεωρούν απαραίτητη την ισχύ τους·ερχόμενοι σε πλήρη αντίθεση με την
κυρίαρχη ιδεολογία. Την ίδια αμηχανία, σπασμωδικότητα και αμφιθυμία
επιδεικνύουν οι χρήστες και όσον αφορά την ελληνική περίπτωση των Νόμων
Μνήμης για το Ολοκαύτωμα με αφορμή το νομοσχέδιο Καστανίδη, το οποίο
προέβλεπε μεταξύ άλλων ποινές για την «καλλιέργεια εχθροπάθειας εναντίον των
εβραίων». Πληθώρα χρηστών δημοσιεύει στο ελληνικό διαδίκτυο επικριτικά σχόλια
για το περιεχόμενο του νομοσχεδίου. Πολύ συχνά συναντάται στις ιστοσελίδες η
άποψη των χρηστών ότι δεν θα πρέπει να υπάρχουν νομοθετικές διατάξεις που
αφορούν την ποινικοποίηση της αποκλίνουσας γνώμης αναφορικά με το επίμαχο και
τραυματικό γεγονός του Ολοκαυτώματος και άλλων παρόμοιων ιστορικών
γεγονότων. Πιο συγκεκριμένα, ο νομικός καταναγκασμός, η ιδεολογικο-πολιτική
συμμόρφωση, η καταπάτηση της ελευθερίας του λόγου και ο περιορισμός της
ιστορικής έρευνας αποτελούν τη βασική επιχειρηματολογία των επικριτών του
νομοσχεδίου. Ακραίες, αλλά καθόλου σπάνιες, είναι οι περιπτώσεις εκείνες των
χρηστών, που απευθύνονται με υβριστικά και χλευαστικά σχόλια εναντίον του πρώην
Υπουργού Δικαιοσύνης Καστανίδη. Η κινητοποίηση ενός μέρους της κοινής γνώμης
σχετικά με την ψήφιση του νομοσχεδίου και η δημόσια κατακραυγή του
υποδηλώνεται, λοιπόν, από το πλήθος των ιστοσελίδων που αναφέρονται με
επικριτικά λόγια στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο. Στον αντίποδα, όμως, παρατηρούνται
και ελάχιστες εξαιρέσεις χρηστών, οι οποίοι τοποθετούνται θετικά για αυτή την
πρόταση νόμου του Καστανίδη. Οι τελευταίοι αυτοί χρήστες συμφωνούν με την
περιφρούρηση και τη θεσμοποίηση της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος, διότι
θεωρούν ότι μόνο με αυτόν τον τρόπο θα καλλιεργηθεί η ιστορική συνείδηση και το
Ολοκαύτωμα θα αποτελέσει σύμβολο όλων των τραυματικών γεγονότων της
ιστορίας. Αναφερόμενοι στο νομοσχέδιο Καστανίδη, πολλοί χρήστες σχολιάζουν και
τον ελληνικό νόμο 927/79, ο οποίος αποτέλεσε τη βάση του νομοσχεδίου. Όσον
αφορά τον τρόπο αντιμετώπισης του νόμου 927/79, οι απόψεις των χρηστών
διίστανται. Πολλοί είναι εκείνοι οι χρήστες που κατακρίνουν και το περιεχόμενο του
νόμου 927/79, αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν και αρκετές αντίθετες απόψεις χρηστών,
οι οποίοι τάσσονται υπέρ της ισχύος του.

Αναθεωρητισμός και αρνητισμός του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων

Ο συγκεκριμένος θεματικός άξονας περιλαμβάνει τις κατηγορίες που εντάσσονται

στο φαινόμενου του ιστορικού αναθεωρητισμού ή αλλιώς ρεβιζιονισμού. Ουσιαστικά
στο σημείο αυτό της εργασίας εξετάζεται με ποιους τρόπους το ιστορικό γεγονός του
Ολοκαυτώματος διαστρεβλώνεται, συρρικνώνεται ή αντιμετωπίζεται με εμφανή τα
σημάδια του αντισημιτισμού. Η αντισημιτική ιδεολογία συνιστά κινητήρια δύναμη
για την εμφάνιση και την διεύρυνση του αναθεωρητισμού του Ολοκαυτώματος και
στην Ελλάδα, όπως αποδεικνύουν οι προσεγγίσεις του τραυματικού αυτού γεγονότος
από διάφορους Έλληνες χρήστες. Η διάδοση και η κοινωνική αποδοχή της εν λόγω
«θεωρίας» οφείλεται κυρίως στην σημερινή κοινωνική και οικονομική κρίση και τα
επακόλουθά της ανεργία, μαζική μετανάστευση, αναβίωση εθνικισμών, εμφάνιση
ακροδεξιών κομμάτων στην πολιτική σκηνή. Τα επιχειρήματα των ρεβιζιονιστών
είναι ποικίλα·ωστόσο, οι αναθεωρητές επιχειρούν κυρίως να ελαχιστοποιήσουν τα
θύματα της γενοκτονίας και να «αποδείξουν» πως το Ολοκαύτωμα αποτελεί ένα
εύρημα της προπαγάνδας του σιωνισμού, ένα γεγονός που δεν συνέβη ποτέ. Ένα
άλλο βασικό μέλημα των αρνητιστών είναι να αποσυνδέσουν τον γερμανικό
εθνικοσοσιαλισμό από το ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος αποενοχοποιώντας
τη Γερμανία και το ναζισμό. Το Ολοκαύτωμα δεν προσεγγίζεται από τους
αναθεωρητές σε καμία περίπτωση ως μία οργανωμένη, ιδεοληπτική, μαζική,
συστηματική και βιομηχανοποιημένη γενοκτονία που συνάντησε την αποδοχή ή τη
συγκατάβαση και της ελληνικής κοινωνίας η οποία πραγματοποιήθηκε λόγω των
αντισημιτικών-ρατσιστικών στερεοτύπων της εποχής. Αντιθέτως, οι αναθεωρητές
αντιλαμβάνονται το Ολοκαύτωμα βάσει των νεοναζιστικών-νεοφασιστικών
ιδεολογημάτων, που πρεσβεύουν ότι δεν υπήρξε κεντρικός και οργανωμένος
σχεδιασμός ριζικής εξόντωσης των Εβραίων, ούτε και ρητή σχετική διαταγή της
ναζιστικής ηγεσίας. Η αρνητιστική-αναθεωρητική ανάγνωση του Ολοκαυτώματος
καταβάλλει έντονη προσπάθεια να αποδείξει και την υποτιθέμενη ανυπαρξία
ντοκουμέντων και την έλλειψη αξιοπιστίας των προσωπικών μαρτυριών των
διασωθέντων για το εν λόγω ιστορικό γεγονός. Από τον τρόπο που εκθέτουν τις
θέσεις τους αυτές οι αρνητιστές φανερώνεται και ο σκοπός τους· που είναι αρχικά, να
σπείρουν την αμφιβολία για τα ιστορικά τεκμήρια του Ολοκαυτώματος με την
παρερμηνεία, τη διαστρέβλωση ή την επιλεκτική αποσιώπηση ιστορικών πηγών και
έπειτα, να νομιμοποιήσουν τους δικούς τους ισχυρισμούς με την επινόηση
ψευδοεπιστημονικών επιχειρημάτων. Παράλληλα, οι αρνητιστές σχετικοποιούν τα
εγκλήματα των ναζιστών κατά των Εβραίων συγκρίνοντάς τα με άλλα ιστορικά
γεγονότα συσχετίζουν για παράδειγμα τον ναζισμό με τον σταλινισμό συγκρίνοντας
τα ναζιστικά εγκλήματα με τις ριζικές εκκαθαρίσεις τύπου γκουλάγκ επιχειρώντας
έτσι, να αναιρέσουν την μοναδικότητα του ναζισμού και του Ολοκαυτώματος. Τέλος,
στη βασική επιχειρηματολογία τους συμπεριλαμβάνεται και το εγχείρημά τους να
σχετικοποιήσουν τις εθνικοσοσιαλιστικές πρακτικές συγκρίνοντάς τες με τα
γεινκότερα δεινά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι αναθεωρητιστές υποστηρίζουν,
δηλαδή, ότι ο μεγάλος αριθμός των θανάτων των Εβραίων προέκυψε στα στρατόπεδα
συγκέντρωσης από τις συνθήκες πολέμου πείνα, κακουχίες, λοιμώδεις ασθένειες,
συνθήκες μεταφοράς και εγκλεισμού κ.ά. και όχι από πρόθεση της ναζιστικής
ηγεσίας. Τέλος, στις θέσεις των αναθεωρητών πρέπει να ενσωματωθεί και η
αστήρικτη πεποίθησή τους για την καθιέρωση του «αμερικανοσιωνισμού» στην
παγκόσμια οικονομική και πολιτική σκηνή. Η προοπτική αυτή είναι απόρροια των
εκδοχών του νεοκομμουνισμού και του νεοαριστερισμού, οι οποίες δαιμονοποιούν το
ρόλο των Η.Π.Α. για την παγκοσμιοποίηση και προβάλλουν το μύθο του «αμερικανο-
σιωνιστικού ιμπεριαλισμού». Η εκδοχή αυτή του αναθεωρητισμού υιοθετεί την
άποψη ότι οι Εβραίοι και πιο συγκεκριμένα το κράτος του Ιραήλ χρησιμοποιεί το
«μύθο» του Ολοκαυτώματος ως πυλώνα των ιμπεριαλιστικών επιδιώξεών του. Η
συνωμοσιολογία, ωστόσο, σε βάρος των Εβραίων δεν περιορίζεται στο σημείο που το
Ισραήλ παρουσιάζεται ως όργανο της Αμερικής και το αντίστροφο, αλλά διευρύνεται
και στην παλαιστινιακή υπόθεση. Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα προπαγανδιστικό
παλαιστινιόφιλο λόγο που καταδικάζει την ισραηλινή πολιτική και τον εβραϊκό
εθνικισμό, ο οποίος στρέφεται εναντίον του Παλαιστινιακού λαού οι Παλαιστίνιοι
παρουσιάζονται ως το αθώο θύμα «γενοκτονίας» από τους Εβραίους που ταυτίζονται
με τους ναζιστές. Η παραποίηση της ιστορικής αλήθειας που επιχειρείται μέσω του
αναθεωρητισμού βασίζεται σε άλογα και μη τεκμηριωμένα επιχειρήματα, τα οποία
παρακωλύουν από κάθε άποψη την ανάδειξη και την εξήγηση της ιστορικής
μοναδικότητας του γεγονότος του Ολοκαυτώματος, καθώς και την ιστορική
προσέγγισή του. Εν κατακλείδι, οι αναθεωρητές προσπαθούν να καλλιεργήσουν στο
αναγνωστικό κοινό του ελληνικού διαδικτύου τη θετικιστική ψευδαίσθηση της
επιστημονικής προσέγγισης του Ολοκαυτώματος, της αντικειμενικότητας και της
αληθοφάνειας των επιχειρημάτών τους, για να πείσουν τους χρήστες για τα όσα
δημοσιεύουν στις ιστοσελίδες.

Σημερινές σχέσεις εβραϊκού και χριστιανικού πληθυσμού: σύγχρονη

αντισημιτική ιδεολογία, αναβίωση των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων σε
βάρος των Εβραίων, απωθητικοί μύθοι κατά των Εβραίων, νέο αντισιωνιστικό
ρεύμα
 Στην τελευταία θεματική ερευνώνται τα αντισημιτικά στερεότυπα και οι
προκαταλήψεις που αποτυπώνονται στο ελληνικό διαδίκτυο. Η ανάδυση των
αντισημιτικών-ρατσιστικών στερεοτύπων, όπως και θρησκευτικών προκαταλήψεων
με μακρά παράδοση είναι ιδιαίτερα εμφανής στις ελληνικές ιστοσελίδες. Το πιο
συχνό κατηγορητήριο εναντίον των Εβραίων είναι η ταύτισή τους με οικονομικές και
πολιτικές σκοπιμότητες. Στο φαντασιακό των Ελλήνων χρηστών, που εκφράζουν
αντισημιτικές θέσεις, οι Εβραίοι στιγματίζονται ως η βασική αιτία των οικονομικών
και πολιτικών κρίσεων παγκοσμίως. Συμπεραίνουμε έτσι, πως δεν παρατηρούνται
πλέον μόνο τα γνωστά παλιά στερεότυπα του Εβραίου, αλλά εμφανίζεται και μία
νεότερη έκφανση του αντισημιτισμού, ο αντισιωνισμός. Ο νέος αντι-εβραϊκός λόγος
δομείται πάνω στην καταγγελία του σιωνισμού. Δίπλα, λοιπόν, στις παλιούς
καταστατικούς μύθους του «τελετουργικού φόνου», της «συκοφαντίας του αίματος»
και του αρνητικού στερεότυπου του "αιμοδιψούς παιδοκτόνου" Εβραίου προβάλλει
αυτός της "παγκόσμιας συνωμοσίας του εβραϊσμού-σιωνισμού». Σύμφωνα με το νέο
αυτό ιδεολόγημα, προκύπτουν τα στερεότυπα του «ελέγχου του χρήματος», του
«κεφαλαίου», της «πλουτοκρατίας», της «ανόδου ενός νέου στρώματος τραπεζιτών»,
του «ελέγχου των διεθνών τραπεζών», του «ελέγχου των Μ.Μ.Ε.» και του «ελέγχου
των κυβερνήσεων». Ο Εβραίος παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος που εξαπατά και
χειραγωγεί ιδεολογικά τις πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις. Ενώ, η νίκη του
Ισραήλ στον Αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1967 πόλεμος των Έξι Ημερών
συνέβαλε στην αντιστροφή των Εβραίων από θύματα σε θύτες. Η λέξη σιωνισμός
αποκτά το ίδιο αρνητικό περιεχόμενο με τη λέξη ναζισμός και γενικότερα,
παρατηρείται η δαιμονοποίηση του Ισραήλ, που αντιμετωπίζεται ως «κράτος
απαρτχάιντ», «ρατσιστικό», «ιμπεριαλιστικό», «φασιστικό», «ναζιστικό»,
«γενοκτονικό» κ.ά. Οι Παλιστίνιοι ταυτίζονται με τους Εβραίους ως θύματα μίας
«γενοκτονίας» για την οποία ευθύνεται αποκλειστικά το Ισραηλινό κράτος. Ο
ισραηλινός εθνικισμός δεν αντιμετωπίζεται και δεν κρίνεται ιστορικά και πολιτικά,
αλλά απολυτοποείται, δαιμονοποιείται και προβάλλονται σε αυτόν όλα τα γνωστά
αντισημιτικά στερεότυπα «οι Εβραίοι είναι πλουτοκράτορες και πανίσχυροι», «οι
Εβραίοι κυβερνούν τον κόσμο με τους Αμερικάνους» κ.τλ.. Η νέα αυτή εβραιοφοβία
επικεντρώνεται ουσιαστικά στον φόνο των Παλαιστίνιων οι οποίοι αποκτούν το
ρόλο του κατεξοχήν «αθώου θύματος» και του «καταπιεσμένου λαού» από τα
ισραηλινά στρατεύματα, όπως και στο μύθο της «αμερικανοσιωνιστικής παγκόσμιας
συνωμοσίας». Η τελευταία κατηγορία σχετίζεται με την προπαγάνδα για τον εβραϊκό
εθνικισμό, ο οποίος σύμφωνα με αυτή στοχεύει παντοιοτρόπως στην κατάκτηση
του κόσμου. Παράλληλα, η «διεθνή συνωμοσία» των Εβραίων σιωνιστών θεωρείται
υπεύθυνη τόσο για τον πλουτοκρατικό καπιταλισμό, όσο και για τις παγκόσμιες
οικονομικές κρίσεις. Εύλογα αντιλαμβάνεται κανείς ότι η ατμόσφαιρα του
αντισημιτισμού και του νέου αντισιωνισμού σκιάζει και τη δική μας κοινωνία, καθώς
πολλοί είναι οι Έλληνες που στρέφονται κατά του κράτους του Ισραήλ και που
εκφράζουν έντονα αντισημιτικά στερεότυπα και προκαταλήψεις. Αξίζει να
επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι ο σύγχρονος αντισημιτισμός με τη μορφή του
αντισιωνισμού διαπερνά όχι μόνο τις ακροδεξιές ιστοσελίδες, αλλά και τις
αριστερίζουσες. Ο αριστεριστικός νέος αντισημιτισμός είναι ιδιαίτερα αντιληπτός
από τις εκδηλώσεις μίσους των χρηστών κατά του κράτους του Ισραήλ, το οποίο δεν
αντιμετωπίζεται ως κανονικό κράτος. Παρ’ όλα αυτά, ένα μικρό ποσοστό των
Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου δημιουργεί ένα σταθερό μέτωπο έναντι του
αντισημιτισμού και των σημερινών μεταμορφώσεών του με την αρνητική κριτική που
ασκεί στις οποιασδήποτε μορφής εκδηλώσείς του.
 Ένα άλλο καίριο ζήτημα που εξετάζεται στην θεματική αυτή είναι τα αντιεβραϊκά
επεισόδια. Σε πάρα πολλές ελληνικές ιστοσελίδες καταγράφονται τέτοια επεισόδια
στον ελληνικό χώρο, τα οποία στρέφονται εναντίον των Ελλήνων Εβραίων.
Πυρπολήσεις συναγωγών, βεβηλώσεις εβραϊκών νεκροταφείων, βανδαλισμοί σε
μνημεία του Ολοκαυτώματος σε πάρα πολλές μεγαλουπόλεις της Ελλάδας, λεκτικές
κυρίως επιθέσεις κατά των Εβραίων είναι μερικά παραδείγματα, τα οποία
προκαλούν την καταδίκη ορισμένων χρηστών του διαδικτύου. Ωστόσο, κάποιοι
χρήστες απλά αναφέρουν τα αντισημιτικά αυτά επεισόδια χωρίς να εμβαθύνουν στο
ρατσιστικό περιεχόμενό τους, χωρίς ουσιαστικά να ασκούν μία έντονη κριτική σε
βάρος των υπευθύνων, αλλά και της ίδιας της πολιτείας.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Από όλα όσα αναφέρθηκαν προκύπτει το συμπέρασμα ότι όσο υπάρχει ιστορία θα
υπάρχουν και διαφορετικές ερμηνείες· θα υπάρχει, δηλαδή, μία συγκρουσιακή
ανάγνωση τραυματικών γεγονότων. Αυτό συμβαίνει και με το Ολοκαύτωμα των
Ελλήνων Εβραίων, το οποίο αποτελεί ένα έντονο συγκρουσιακό ζήτημα και για την
ελληνική κοινωνία. Η μελέτη των ιστοσελίδων του ελληνικού διαδικτύου αποδεικνύει
ότι υπάρχουν δύο εντελώς διαφορετικές κατευθύνσεις για την προσέγγιση των
συγκρουσιακών ιστορικών γεγονότων και πιο συγκεκριμένα, για το κανονιστικό
τραυματικό γεγονός του 20ου αιώνα, αυτό του Ολοκαυτώματος. Από τη μία μεριά,
εμφανίζεται η κατεύθυνση της πλήρους ανομίας μεταξύ των χρηστών, όπου ο
καθένας προσπαθεί να επιβάλλει στον άλλο τη δική του αφήγηση. Από την άλλη,
παρουσιάζεται η κατεύθυνση της πλατιάς διαβούλευσης για τους χρήστες που έχουν
γνώση των ιστορικών γεγονότων, αναπτυγμένη κριτική σκέψη και που επιπλέον,
έχουν διαμορφώσει μία τεκμηριωμένη και υπεύθυνη προσωπική άποψη για το
συγκεκριμένο γεγονός. Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων ως ένα επίμαχο
τραυματικό γεγονός εκφράζεται από τους χρήστες με τη μορφή αντίπαλων ερμηνειών
και αφηγημάτων, τα οποία χαρακτηρίζονται από έντονη συναισθηματική φόρτιση και
ιδεολογική ένταση. Αυτές οι αποκλίνουσες ή και ριζικά αντίθετες αναγνώσεις του
παρελθόντος που προκύπτουν από την εξέταση συγκρουσιακών θεμάτων, όπως το
Ολοκαύτωμα, είναι απαραίτητο να προσεγγίζονται στη διδασκαλία. Η δημόσια
επεξεργασία των συλλογικών τραυμάτων αποτελεί μία εξαιρετική πρακτική για τη
διαμόρφωση κριτικής και αναστοχαστικής ιστορικής σκέψης και συνείδησης. Η
διδακτική προσέγγιση τραυματικών και επίμαχων ιστορικών γεγονότων μέσω της
μελέτης αντικρουόμενων αφηγημάτων αποτελεί ένα νέο τρόπο ιστορικής
προσέγγισης του ιστορικού παρελθόντος. Μέσω αυτού, οι μαθητές είναι σε θέση να
αντιληφθούν ότι οι διαφορετικές εκδοχές αναπαράστασης της ιστορικής
πραγματικότητας εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες, να αναγνωρίσουν
προκαταλήψεις και στερεότυπα, να αξιολογήσουν επιχειρήματα και τεκμήρια, να
εξετάζουν εναλλακτικές οπτικές κ.λπ.·με αυτόν τον τρόπο αποκτούν σημαντικές
δεξιότητες κριτικής σκέψης. Η διδασκαλία συγκρουσιακών θεμάτων προετοιμάζει
ακόμα τους μαθητές για τη διαχέιριση παρόμοιων ζητημάτων, τα οποία θα
αντιμετωπίσουν στη μελλοντική ζωή τους.
Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει κατανοητή η σημασία της δημόσιας ιστορίας, η
οποία επεξεργάζεται επίμαχα συγκρουσιακά ιστορικά γεγονότα, στη διαμόρφωση της
ιστορικής συνείδησης. Η ιστορική συνείδηση συγκροτείται κυρίως βάσει δύο
παρονομαστών, οι οποίοι συχνά μάλιστα έρχονται σε πλήρη αντίθεση, την
ακαδημαϊκή και τη δημόσια ιστορία. Πιο αναλυτικά, ο μαθητής πηγαίνει στο σχολείο
οπλισμένος ήδη με νοητικά σχήματα τα οποία βέβαια δεν έχει συνειδητοποιήσει
και συνεχίζει να δέχεται ιδιαίτερη επιρροή από τους φορείς κοινωνικοποίησης που
βρίσκονται εκτός σχολείου. Η επικαιροποιημένη χρήση της ιστορίας και η επίδραση
διάφορων υποκειμενικών παραμέτρων προσωπικές πεποιθήσεις, βιώματα,
αντιλήψεις του οικογενειακού περιβάλλοντος κ.λπ. είναι οι παράγοντες εκείνοι που
ωθούν το μαθητή να διαμορφώσει ποικίλα ιδεολογικά σχήματα και εκτός σχολικού
περιβάλλοντος. Σε αυτή τη διαδικασία καθοριστικός είναι ο ρόλος της δημόσιας
ιστορίας, η οποία έχει αναλάβει τη διάχυση ιστορικής γνώσης μέσω κυρίως των
ΜΜΕ σε διάφορα επίπεδα με σκοπό την ιστορική αφύπνιση, την ενημέρωση και
ενδεχομένως και την επιμόρφωση του κοινού της. Έστι, η διδασκαλία της ιστορίας
μέσω των σχολικών εγχειριδίων από τη μία πλευρά και η δημόσια διάσταση της
ιστορίας από την άλλη διχάζουν πολλές φορές την ιστορική σκέψη και τη συνείδηση
των μαθητών, καθώς τα ερμηνευτικά σχήματα που προβάλλει το σχολείο έρχονται
αρκετές φορές σε αντίθεση με τα εδραιωμένα νοητικά σχήματα των μαθητών. Αυτό
συμβαίνει, διότι η δημόσια ιστορία έχει τη δυνατότητα να θεμελιώνει ή και να
κλονίζει συλλογικές ταυτότητες. Το γεγονός αυτό είναι, όμως, που ασκεί ιδιαίτερη
έλξη στους μαθητές. Η δημόσια ιστορία καλείται, λοιπόν, να παίξει ένα σημαντικό
ρόλο στην εργασία τόσο των ιστορικών, όσο και των εκπαιδευτικών που διδάσκουν
το γνωστικό αντικείμενο της ιστορίας στο σχολείο. Μόνο μέσω της ενσωμάτωσης της
δημόσιας ιστορίας στην επίσημη-ακαδημαϊκή ιστορία μπορεί να επιτευχθεί η
απόκτηση ιστορικής ενσυναίσθησης και κριτικής ικανότητας, η ανάπτυξη μίας
διαλεκτικής σχέσης με το παρελθόν, καθώς και η τροφοδότηση του ιστορικού
προβληματισμού. Με μία τέτοια ιστορική προσέγγιση η διδασκαλία της ιστορίας θα
ήταν δυνατό να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις, για να αποκτήσει
κριτική βάση, αλλά και ενδιαφέρον για τα παιδιά.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί ο λόγος που η συγκεκριμένη εργασία
ασχολείται με τη δημόσια ιστορία του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων. Η
θέση που κατέχει το εν λόγω τραυματικό ιστορικό γεγονός του 20ου αιώνα είναι
κεντρική ακόμη και σήμερα. Αυτό είναι απόρροια πολλών παραγόντων, αλλά κυρίως
συμβαίνει γιατί η ιστορία του Ολοκαυτώματος ξαναγράφεται από τη δεκαετία του
1960 και μετά, όπου ο επίσημος λόγος των θεσμικών φορέων του ελληνικού
εβραϊσμού επιχείρησε να συνδέσει το Ολοκαύτωμα με την ελληνική εθνική
συνείδηση. Η συλλογική αμνησία, ωστόσο, άρχισε να σπάει βαθμιαία ήδη από τη
δίκη του Eichmann στην Ιερουσαλήμ το 1961·ενώ, η ανάδειξη του Ολοκαυτώματος
σε βασικό πλαίσιο αναφοράς πραγματοποιήθηκε μετά τη «Διαμάχη των ιστορικών»
(Historikerstreit) κατά τη διετία 1986-1987 στη Γερμανία και σαφώς, με την
ενοποίηση της Γερμανίας το 1989-1990. Μέχρι και σήμερα το Ολοκαύτωμα
εξακολουθεί να συγκλονίζει τις συνειδήσεις, να διαμορφώνει ταυτότητες και
ιδεολογίες με άξονα τις αντιλήψεις και τις δοξασίες γι’ αυτό το γεγονός. Στόχος της
παρούσας εργασίας δεν ήταν να αποκαλύψει το τι συνέβη πραγματικά, αλλά το πώς
σήμερα διαχειρίζεται η ελληνική κοινή γνώμη το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων
Εβραίων μέσω του διαδικτύου.
Παράρτημα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Πηγές
Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, προσβάσιμο στο: www.jmg.gr
[ανακτήθηκε: 25/7/2011].
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2005), Αντισημιτισμός και ρατσισμός, επέτειος της
απελευθέρωσης του Άουσβιτς. Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά
με τη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος, τον αντισημιτισμό και το
ρατσισμό. Βρυξέλλες (27-1-2005), προσβάσιμο στο: www.europarl.europa.eu
[ανακτήθηκε: 25/7/2011].
Task Force For International Cooperation On Holocaust Education, Remembrance
and Research, available in: http://www.holocausttaskforce.org/
[retrieved: 20/09/2011].
The Holocaust History Project, available in: http://www.holocaust-history.org/
[retrieved 19/11/2010].
United States Holocaust Memorial Museum, available in: http://www.ushmm.org
[retrieved: 20/09/2011].
USC Shoah Foundation Institute, available in: http://dornsife.usc.edu/vhi/
[retrieved: 20/09/2011].
Yad Vashem-The International School for Holocaust Studies, available in:
http://www1.yadvashem.org [retrieved: 10/05/2011].

Ελληνόγλωσση
Αμπατζοπούλου, Φραγκίσκη (2007), Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων
Εβραίων. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Άσερ, Αριέλλα (2007), «Απόγονοι θυμάτων και θυτών: Τραύματα της Ιστορίας»,
στο: Γεωργιάδου, Βασιλική & Άλκης Ρήγος, Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη
του. Ιστορικές, κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και πολιτικές όψεις της Γενοκτονίας.
Αθήνα: Καστανιώτη, 123-141.
Barton, Keith & Levstik, Linda (2008), Διδάσκοντας Ιστορία για το συλλογικό αγαθό.
Αθήνα: Μεταίχμιο.
Βαρών-Βασάρ, Οντέτ (2007), «Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης», στο:
Γεωργιάδου, Βασιλική & Άλκης Ρήγος, Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του.
Ιστορικές, κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και πολιτικές όψεις της Γενοκτονίας.
Αθήνα: Καστανιώτη, 58-93.
Βαρών-Βασάρ, Οντέτ (2008), «H Γενοκτονία των Ελλήνων Εβραίων από τους Ναζί»,
στο: Νέοι στη Δίνη της Κατοχικής Ελλάδας. Ο Διωγμός και το Ολοκαύτωμα των
Ελλήνων Εβραίων 1943-1944. Αθήνα: Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο-Γενική
Γραμματεία Νέας Γενιάς, 112-125.
Βαρών-Βασάρ, Οντέτ (2003-2004α), «Η εμπειρία της εκτόπισης και η στρατοπεδική
λογοτεχνία: Πρίμο Λέβι-Χόρχε Σεμπρούν», στο: Σύγχρονες μορφές Ιστορικής
Κουλτούρας Πρακτικά Συνεδρίου. cd-rom περ. Historein, 4, 1-14.
Βαρών-Βασάρ, Οντέτ (1998), «Η προβληματική των μουσείων της Γενοκτονίας και
της Αντίστασης: ευρωπαϊκό και αμερικανικό μοντέλο», στο: Βαρών-Βασάρ,
Οντέτ, Εβραϊκή ιστορία και μνήμη. Αθήνα: Πόλις, 113-145.
Βαρών-Βασάρ, Οντέτ (1997), «Ιστοριογραφία της γενοκτονίας των Εβραίων (’42-
’45). Η ανυπόφορη αλήθεια και το καθησυχαστικό ψεύδος», Σύγχρονα Θέματα,
62, 92-100.
Βαρών-Βασάρ, Οντέτ (2009), «To Άουσβιτς στη συλλογική συνείδηση, στη μνήμη
και στην εκπαίδευση», στο: Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα.
 Πρακτικά Σεμιναρίου (Αθήνα, 14-16 Οκτωβρίου 2009), προσβάσιμο στο:
http://www.jewishmuseum.gr [ανακτήθηκε: 19/11/2011].
Βαρών-Βασάρ, Οντέτ (2003-2004β), «To Άουσβιτς στη συλλογική συνείδηση, στη
μνήμη και στην εκπαίδευση», στο: Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην
Ελλάδα. Πρακτικά Σεμιναρίου (Αθήνα, 14-16 Οκτωβρίου 2009), προσβάσιμο
στο: http://www.jewishmuseum.gr
[ανακτήθηκε: 19/11/2011].
Βιδάλη, Άννα (1998), «Προφορικές Μαρτυρίες: Από την τραυματική εμπειρία στη
συλλογική μνήμη». Στο: Μαρτυρίες σε ηχητικές και κινούμενες αποτυπώσεις ως
πηγή της Ιστορίας. Πρακτικά Ημερίδας, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Ιστορίας
και Αρχαιολογίας, Αθήνα: Κατάρτι, 105-116.
Βικιλεξικό (2010), «σύγκρουση», προσβάσιμο στο: http://el.wiktionary.org/wiki
[ανακτήθηκε: 10/11/2010].
Βλάχου, Μαρία & Κόκκινος, Γιώργος (2007), «Ιστορική συνείδηση και μνήμη», στο:
Κόκκινος, Γιώργος κ.ά., Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στο ελληνικό σχολείο.
Ένα εκπαιδευτικό ερευνητικό πρόγραμμα για μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου,
Λυκείου. Αθήνα: Ταξιδευτής, 89-142.
Βουλέλης, Νικόλαος (2007), «Γενοκτονία και ΜΜΕ». Στο: Γεωργιάδου, Βασιλική &
Ρήγος, Άλκης, Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές, κοινωνικές,
ψυχαναλυτικές και πολιτικές όψεις της Γενοκτονίας. Αθήνα: Καστανιώτη, 93-
101.
Γαζή, Έφη (2002), «Η Ιστορία στο Δημόσιο χώρο». Στο: Κόκκινος, Γιώργος &
Ευγενία Αλεξάκη, Διεπιστημονικές Προϋποθέσεις στη Μουσειακή Αγωγή.
Αθήνα: Μεταίχμιο, 43-53.
Γαλανού, Χαρά (2009), «Γενοκτονία, Ολοκαύτωμα και Εθνική Κάθαρση: Νομικοί
όροι-Χθες και Σήμερα», στο: Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα.
Πρακτικά Σεμιναρίου (Αθήνα, 14-16 Οκτωβρίου 2009), προσβάσιμο στο:
http://www.jewishmuseum.gr [ανακτήθηκε: 19/11/2011].
Γεωργιάδου, Βασιλική (2007), «Ιδεολογικές μεταμορφώσεις του αντισημιτισμού
στην Ελλάδα», στο: Γεωργιάδου, Βασιλική & Ρήγος, Άλκης, Άουσβιτς. Το
γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές, κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και πολιτικές
όψεις της Γενοκτονίας. Αθήνα: Καστανιώτη, 141-157.
Γιακουμάτου, Τερέζα (2006), «Διδάσκοντας Ιστορία στην εποχή του διαδικτύου».
Φιλολογική, 97, 69-75.
Γκίκα, Έλενα (2010), «Το διαδίκτυο ως μέσο επαναπροσδιορισμού της σχολικής
ιστορικής κουλτούρας», Νέα Παιδεία, 135, 96-107.
Γκοτέν, Κριστιάν (2001), «Αρνητισμός και Ολοκαύτωμα». Χρονικά, 172, 21-22.
Cajani, Luigi (2007), «Η λογοκρισία των ιστορικών. Μία σύγχρονη τάση της
Ευρωπαϊκής Ένωσης». Βήμα Ιδεών, 8, 25.
Callinicos, Lulli (2007), «Συμφιλίωση μέσω της Ιστορίας. Η χρήση του παρελθόντος
στην οικοδόμηση του μέλλοντος». Βήμα Ιδεών, 8, 26.
Cassells, Annette (1999), Μνήμη και λήθη/μτφρ. Γιώργος Σπανούδης. Αθήνα:
Ελληνικά Γράμματα.
Δώδος, Δημοσθένης (2007), «Η Θεσσαλονίκη προς τον 20ο αιώνα. Το τέλος της
ανεκτικής πόλης», στο: Γεωργιάδου, Βασιλική & Ρήγος, Άλκης, Άουσβιτς. Το
γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές, κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και πολιτικές
όψεις της Γενοκτονίας. Αθήνα: Καστανιώτη, 42-58.
Ζαφειρόπουλος, Κώστας (2005), Πώς γίνεται μία επιστημονική εργασία; Επιστημονική
έρευνα και συγγραφή εργασιών. Αθήνα: Κριτική.
Ζουμπουλάκης, Σταύρος (2009), «Ο Αντισημιτισμός στην Ελλάδα», Χρονικά,
221,16-18.
Ζουμπουλάκης, Σταύρος (2003-2004), «Ολοκαύτωμα, εβραϊσμός και κράτος
Ισραήλ», στο: Σύγχρονες μορφές Ιστορικής Κουλτούρας Πρακτικά Συνεδρίου.
cd-rom περ. Historein, 4.
Hassoun, Jacques (1998), «Από τη μνήμη στην Ιστορία», στο: Βαρών-Βασάρ, Οντέτ,
Εβραϊκή ιστορία και μνήμη. Αθήνα: Πόλις, 9-21.
Θανασέκος, Γιάννης (1998), «Το Άουσβιτς ως γεγονός και ως μνήμη», στο: Βαρών-
Βασάρ, Οντέτ, Εβραϊκή ιστορία και μνήμη. Αθήνα: Πόλις, 62-112.
Ιωσηφίδης, Θεόδωρος (2003), Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων στις κοινωνικές
επιστήμες, Αθήνα: Κριτική Α.Ε
Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο (2006), Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων-
Μνημεία και Μνήμες. Αθήνα: Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο-Γενική
Γραμματεία Νέας Γενιάς.
Κόκκινος, Γιώργος (1998), Από την Ιστορία στις Ιστορίες. Προσεγγίσεις στην ιστορία
της ιστοριογραφίας, την επιστημολογία και τη διδακτική της ιστορίας. Αθήνα:
Ελληνικά Γράμματα.
Κόκκινος, Γιώργος (20063), Διδακτικές προσεγγίσεις στο μάθημα της Ιστορίας. Για μια
νέα διδακτική μεθοδολογία στην υπηρεσία της κριτικής ιστορικής σκέψης. Αθήνα:
Μεταίχμιο.
Κόκκινος, Γιώργος (2003), Επιστήμη, Ιδεολογία, Ταυτότητα. Το μάθημα της Ιστορίας
στον αστερισμό της υπερεθνικότητας και της παγκοσμιοποίησης. Αθήνα:
Μεταίχμιο.
Κόκκινος, Γιώργος (2012), «Η αναίρεση του ιστορικού αναθεωρητισμού και της
άρνησης του Ολοκαυτώματος». The Athens Review of books, 30, 55-58.
Κόκκινος, Γιώργος (2007α), «Πανεπιστημιακές σπουδές και επαγγελματική
κατάρτιση των εκπαιδευτικών», στο: Κόκκινος, Γιώργος & Νάκου, Ειρήνη,
Προσεγγίζοντας την ιστορική εκπαίδευση στις αρχές του 21ου αιώνα. Αθήνα:
Μεταίχμιο, 315-331.
Κόκκινος, Γιώργος, Μαυροσκούφης, Δημήτρης, Γατσωτής, Παναγιώτης &
Λεμονίδου, Έλλη (2010α), Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της
Ιστορίας. Αθήνα: Νοόγραμμα Εκδοτική.
Κόκκινος, Γιώργος & Γατσωτής, Παναγιώτης (2010β), «Το σχολείο απέναντι στο
επίμαχο ιστορικό γεγονός και το τραύμα», στο: Κόκκινος, Γιώργος,
Μαυροσκούφης, Δημήτρης, Γατσωτής, Παναγιώτης & Έλλη Λεμονίδου, Τα
συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας. Αθήνα: Νοόγραμμα
Εκδοτική, 13-120.
Κόκκινος, Γιώργος & Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2010γ), «Τα τραυματικά θέματα
της Ιστορίας». Πολίτης, 4195, 20.
Κόκκινος, Γιώργος (2007β), «Το Ολοκαύτωμα. Θεωρητικό και ιστοριογραφικό
πλαίσιο», στο: Κόκκινος, Γιώργος κ.ά., Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στο
ελληνικό σχολείο. Ένα εκπαιδευτικό ερευνητικό πρόγραμμα για μαθητές
Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου. Αθήνα: Ταξιδευτής.
Κόκκινος, Γιώργος, Λεμονίδου, Έλλη & Αγτζίδης, Βλάσης (2010γ), Το τραύμα και οι
πολιτικές της μνήμης. Αθήνα: Ταξιδευτής.
Κόκκοτας, Παναγιώτης (1989), Διδακτική των Φυσικών Επιστημών. Αθήνα:
Γρηγόρης.
Κοτζιά, Ελισάβετ (2001), «Διακρίνοντας. Η ιστορία των άσημων». Καθημερινή,
προσβάσιμο στο: http://news.kathimerini.gr [ανακτήθηκε: 25/9/2011].
Κουλούρη, Χριστίνα (2007α), «Διαμάχες για τη Ιστορία. Νομοθέτες, δικαστικοί και
ιστορικοί». Βήμα Ιδεών, 8, 13-14.
Κουλούρη, Χριστίνα (1999α), «Δύο γενοκτονίες που στιγμάτισαν τον 20ο αιώνα»,.Το
Βήμα-γνώμες, προσβάσιμο στο: http://www.tovima.gr
[ανακτήθηκε: 20/11/2011].
Κουλούρη, Χριστίνα (2007β), «Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος», Το Βήμα-Νέες
Εποχές, προσβάσιμο στο: http://www.tovima.gr [ανακτήθηκε: 20/11/2011].
Κουλούρη, Χριστίνα (1999β), «Η σιωπηλή φωνή του παρελθόντος», Το Βήμα,
προσβάσιμο στο: http://www.tovima.gr [ανακτήθηκε: 20/11/2011].
Κουλούρη, Χριστίνα (2009), «Ολοκαύτωμα και Εκπαίδευση», στο: Διδάσκοντας για
το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα. Πρακτικά Σεμιναρίου (Αθήνα, 14-16 Οκτωβρίου
2009), προσβάσιμο στο: http://www.jewishmuseum.gr
[ανακτήθηκε: 19/11/2011].
Κουνέλη, Ευαγγελία (2007), «Οι νέες τεχνολογίες στη διδασκαλία της Ιστορίας ή
αλλιώς το ψηφιακό μέλλον της Ιστορίας», στο: Κόκκινος, Γιώργος & Ειρήνη
Νάκου, Προσεγγίζοντας την ιστορική εκπαίδευση στις αρχές του 21ου αιώνα.
Αθήνα: Μεταίχμιο, 497-527.
Κουνέλη, Ευαγγελία (2008), www.ιστορία για τη γενιά του internet.edu Η σύγχρονη
τεχνολογία στην ιστορική έρευνα και εκπαίδευση. Αθήνα: Ταξιδευτής.
Κουτσούκος, Αναστάσιος & Σμυρναίου, Ζαχαρούλα (2007), Γνωστική Ψυχολογία και
Διδακτική: Η συμβολή του Jean Piaget στη σύγχρονη παιδαγωγική και διδακτική
σκέψη. Αθήνα: Ηρόδοτος.
Λαΐου, Αγγελική (2007), «Η μνήμη των θεσμών και η ιστορία της μνήμης. Η χρήση
συμβόλων στη δόμηση ιστορίας», Βήμα Ιδεών, 8, 15-16.
Λε Γκοφ, Ζακ (1998), Ιστορία και Μνήμη. Αθήνα: Νεφέλη Ιστορία.
Λεμονίδου, Έλλη (2010), «Επίμαχα ή συγκρουσιακά ζητήματα στο μάθημα της
Ιστορίας στη Γαλλία», στο: Κόκκινος, Γιώργος, Μαυροσκούφης, Δημήτρης,
Γατσωτής, Παναγιώτης & Λεμονίδου, Έλλη, Τα συγκρουσιακά θέματα στη
διδασκαλία της Ιστορίας. Αθήνα: Νοόγραμμα Εκδοτική, 201-247.
Λιάκος, Αντώνης (2007), Πώς το παρελθόν γίνεται Ιστορία;. Αθήνα: Πόλις-Historia.
Λιάκος, Αντώνης (2004), «Τ’ αγάλματα δεν είναι πια συντρίμμια. Τ’ αγάλματα είναι
στο μουσείο», Τετράδια Μουσειολογίας, 1, 14-18.
Λίποβατς, Θάνος (2007), «Ο συγκαλυμμένος αντισημιτισμός», στο: Γεωργιάδου,
Βασιλική & Ρήγος, Άλκης, Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές,
κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και πολιτικές όψεις της Γενοκτονίας. Αθήνα:
Καστανιώτη, 157-165.
Λίποβατς, Θάνος (2012), «Οι μεταμορφώσεις της εβραιοφοβίας». The Athens Review
of books, 25, διαθέσιμο στο: http://enantiastonantisimitismo.wordpress.com
[αναρτήθηκε: 10/4/2012].
Mazower, Mark (2007), «Η ιστορία και η πολιτική των γενοκτονιών: μία ασύμβατη
σχέση;», Βήμα Ιδεών, 8, 20-21.
Μαντόγλου, Άννα (2005), Μνήμες. Ατομικές-Συλλογικές-Ιστορικές. Αθήνα: Ελληνικά
Γράμματα.
Μαργαρίτης, Γιώργος (2005), Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες. Στοιχεία για την
καταστροφή των μειονοτήτων της Ελλάδας. Αθήνα: Βιβλιόραμα.
Μαργαρίτης, Γιώργος (1998), «Ελληνικός αντισημιτισμός: μια περιήγηση, 1821,
18910, 1931», στο: Ο Ελληνικός Eβραϊσμός. Επιστημονικό Συμπόσιο (Αθήνα: 3-
4 Απριλίου 1998). Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού πολιτισμού και
Γενικής Παιδείας, 15-31.
Μαρξ, Καρλ (2010), Για το εβραϊκό ζήτημα/ μετ. Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου.
Αθήνα: Γκοβόστης Εκδοτική.
Ματσαγγούρας, Ηλίας (20062), H Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Εννοιολογική
Αναπλαισίωση και Σχέδια Εργασίας. Αθήνα: Γρηγόρης.
Ματσαγγούρας, Ηλίας (20075), Θεωρία και Πράξη της Διδασκαλίας, τ. Β΄,
Στρατηγικές Διδασκαλίας: Η Κριτική Σκέψη στη Διδακτική Πράξη. Αθήνα:
Gutenberg.
Μαυραγάνη, Μαρία (1999), «Αντικείμενα του παρελθόντος ή υλική μνήμη: Η
κατανάλωση μιας ετερότητας», στο: Μπενβενίστε, Ρίκα & Θεόδωρος
Παραδέλλης, Διαδρομές και τόποι της μνήμης. Ιστορικές και ανθρωπολογικές
προσεγγίσεις. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 175-194.
Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2005α), Αναζητώντας τα ίχνη της Ιστορίας:
ιστοριογραφία, διδακτική μεθοδολογία και ιστορικές πηγές. Θεσσαλονίκη:
Αδελφοί Κυριακίδη.
Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2008α), Διδακτική Μεθοδολογία και ανάπτυξη κριτικής
σκέψης: εισαγωγή και αναλυτικός βιβλιογραφικός οδηγός. Θεσσαλονίκη:
Αδελφοί Κυριακίδη.
Μαυροσκούφης, Δημήτρης & Δημήτρης Κυρίτσης (2009), «Η διαμόρφωση της
ιστορικής κουλτούρας των μαθητών του Λυκείου: Από τη σχολική στη δημόσια
Ιστορία», Νέα Παιδεία,130, 38-51.
Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2005β), «Η Ιστορία μέσα και έξω από το σχολείο»,
προσβάσιμο στο: http://www.edlit.auth.gr [ανακτήθηκε: 10/11/2010].
Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2007α), «Στρατηγικές για τη διαχείριση συγκρουσιακών
καταστάσεων και προβληματικών συμπεριφορών στη σχολική τάξη», εισήγηση
στην Ημερίδα με τίτλο Σύγχρονες διδακτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις στην
Ξενόγλωσση Εκπαίδευση, Ένωση Καθηγητών Αγγλικής και Δημόσιας
Εκπαίδευσης Βόρειας Ελλάδας. Θεσσαλονίκη, προσβάσιμο στο:
www.ekadeve.gr
[ανακτήθηκε: 20/11/2010].
Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2002), «Στρατηγικές διδασκαλίας στο μάθημα της
Ιστορίας: από τον αφηγηματικό μονόλογο στις βιωματικές προσεγγίσεις»,
Σύγχρονη Εκπαίδευση, 123, 27-33.
Μαυροσκούφης, Δημήτρης Κ. (2010), «Συγκρουσιακά θέματα και επίλυση
προβλημάτων στο μάθημα της Ιστορίας», στο: Κόκκινος, Γιώργος,
Μαυροσκούφης, Δημήτρης, Γατσωτής, Παναγιώτης & Έλλη Λεμονίδου, Τα
συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας. Αθήνα: Νοόγραμμα
Εκδοτική, 121-200.
Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2004), «Σύγχρονες στρατηγικές διδασκαλίας-μάθησης
και νέες τεχνολογίες στο μάθημα της Ιστορίας», στο: Μυρογιάννη, Έλσα &
Μαυροσκούφης, Δημήτρης, Φιλόλογοι στον Υπολογιστή. Αθήνα: Κλειδοσκόπιο,
139-159.
Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2008β), «Τα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας: Καταστροφική
διδακτική ή στρατηγική πρόκλησης ηθικών πανικών;», στο: Ανδρέου, Ανδρέας,
Η Διδακτική της Ιστορίας στην Ελλάδα και η έρευνα στα σχολικά εγχειρίδια, 69-
81.
Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2007β), «Το Άξενο Παρόν ενός Άφαντου Παρελθόντος:
Έλληνες Εβραίοι και Ιστορική Μνήμη», στο: Αποδοχή και Αποκλεισμός-
Διαδικασίες ένταξης προσώπων και ιδεών στο χώρο της εκπαίδευσης. Πρακτικά
του Συνεδρίου «Όλοι ίσοι-όλοι διαφορετικοί» (Θεσσαλονίκη, 7-9 Δεκεμβρίου
 2007). Θεσσαλονίκη: Εθνική Συντονιστική Επιτροπή του Συμβουλίου της
Ευρώπης.
Μέκκας, Κωνσταντίνος (2009), «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα του
2009», στο: Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα. Πρακτικά
Σεμιναρίου (Αθήνα, 14-16 Οκτωβρίου 2009), προσβάσιμο στο:
http://www.jewishmuseum.gr [ανακτήθηκε: 19/11/2011].
Μικρόπουλος, Τάσος (2006), Ο Υπολογιστής ως γνωστικό εργαλείο. Αθήνα: Ελληνικά
Γράμματα.
Μόχλο, Ρένα (2007), «Προβλήματα ένταξης της Γενοκτονίας στη συλλογική εθνική
μνήμη: Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης», στο: Γεωργιάδου, Βασιλική & Ρήγος,
Άλκης, Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές, κοινωνικές,
ψυχαναλυτικές και πολιτικές όψεις της Γενοκτονίας. Αθήνα: Καστανιώτη, 23-42.
Μπενβενίστε, Ρίκα (1998), «Εβραϊκή ιστορία, εβραϊκή μνήμη, ‘μνημονικοί τόποι’»,
στο Βαρών-Βασάρ, Οντέτ, Εβραϊκή ιστορία και μνήμη. Αθήνα: Πόλις, 30-61.
Μπενβενίστε, Ρίκα (2003-2004), «Ολοκαύτωμα και κινηματογράφος: Ιστορική γραφή
και κινηματογραφική γλώσσα», στο: Σύγχρονες μορφές Ιστορικής Κουλτούρας
Πρακτικά Συνεδρίου. cd-rom περ. Historein, 4.
Μπενβενίστε, Ρίκα (1999), «Μνήμη και Ιστοριογραφία», στο: Μπενβενίστε, Ρίκα &
Παραδέλλης, Θεόδωρος, Διαδρομές και τόποι της μνήμης. Ιστορικές και
ανθρωπολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Μπονίδης, Κυριάκος και Ελένη Χοντολίδου (1997), «Έρευνα σχολικών εγχειριδίων:
από την ποσοτική ανάλυση περιεχομένου σε ποιοτικές μεθόδους ανάλυσης-το
παράδειγμα της Ελλάδας», Παιδαγωγική Επιστήμη στην Ελλάδα και στην
Ευρώπη: τάσεις και προοπτικές, Πρακτικά Ζ΄ Διεθνούς Συνεδρίου
Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδας, 188-224.
Μπονίδης, Κυριάκος (2004), Το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου ως αντικείμενο
έρευνας. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Νάκου, Ειρήνη (2007), «Διδακτική της Ιστορίας, υλικός πολιτισμός και μουσεία»,
στο: Κόκκινος, Γιώργος & Ειρήνη Νάκου, Προσεγγίζοντας την ιστορική
εκπαίδευση στις αρχές του 21ου αιώνα. Αθήνα: Μεταίχμιο, 279-313.
Νικολαΐδου, Σοφία & Tερέζα Γιακουμάτου (2001), Διαδίκτυο και διδασκαλία, Ένας
οδηγός για κάθε ενδιαφερόμενο και πολλές προτάσεις για τους φιλολόγους.
Αθήνα: Κέδρος.
Νικολοπούλου, Μαρία (2003-2004), «Ο λόγος της μαρτυρίας στη μεταπολεμική
πεζογραφία: αυθεντικότητα, στράτευση και το "δικαίωμα στην ιστορία" (1945-
1994)», στο: Σύγχρονες μορφές Ιστορικής Κουλτούρας Πρακτικά Συνεδρίου. cd-
rom περ. Historein, 4.
Noiriel, Gerand (2005), Τι είναι η σύγχρονη ιστορία;/ μτφρ. Μαρία Κορασίδου.
Αθήνα: Gutenberg.
Nora, Pierre (2007), «Ιστορία, μνήμη και ηθική. Η ιστορική ταυτότητα σε κρίση».
Βήμα Ιδεών, 8, 21.
Πανταζόπουλος, Αντρέας (2005), «Αντιστασιακή εβραιοφοβία, ή αντίσταση στην
εβραιοφοβία;», στο: Taguieff, Pierre-Andre & Alain Finkielkraut, Η νέα
εβραιοφοβία. Στο όνομα του άλλου, 207-228.
Πανταζόπουλος, Αντρέας (2011), «Η ιστορία δεν μοιάζει με ήσυχο ποτάμι».
Καθημερινή, προσβάσιμο στο: http://news.kathimerini.gr [ανακτήθηκε:
15/3/2012].
Παπαγιώργης, Κωστής (2008), Περί μνήμης. Αθήνα: Καστανιώτης.
Παπαδημητρίου, Δέσποινα (2007), «Ναζισμός: Το γεγονός. Θεωρητικές προσεγγίσεις
και ζητήματα ερμηνείας», στο: Γεωργιάδου, Βασιλική & Άλκης Ρήγος,
 Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές, κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και
πολιτικές όψεις της Γενοκτονίας. Αθήνα: Καστανιώτη, 101-116.
Παπανικολάου, Κυπαρισία, Τσαγκάνου, Βασιλική & Γρηγοριάδου, Μαρία (2002),
«Αξιοποιώντας το διαδίκτυο και το λογισμικό γενικής χρήσης ως διδακτικά και
μαθησιακά εργαλεία», στο: Κυνηγός, Χρόνης & Ευαγγελία Δημαράκη, Νοητικά
Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα. Αθήνα: Καστανιώτης.
Poster, Mark (2001), «Η ιστορία συμβαίνει στο διαδίκτυο». Ελευθεροτυπία-
Βιβλιοθήκη, προσβάσιμο στο: http://archive.enet.gr [ανακτήθηκε: 25/9/2011].
Postone, Moishe (2006), Οι ιστορικοί και το Ολοκαύτωμα /μτφρ. Αχιλλέας Φωτάκης.
Ιωάννινα: Ισνάφι.
Ράπτης, Αριστοτέλης & Αθανασία Ράπτη (2006), Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή
της πληροφορίας: ολική προσέγγιση (τόμος Α), Αθήνα: Αριστοτέλης Ράπτης.
Ρεπούση, Μαρία (2007), «Οι νόμοι της μνήμης. Η ομηρεία της Ιστορίας και η
επίγνωση των ιστορικών». Βήμα Ιδεών, 8, 25-26.
Ρήγος, Άλκης (2009), «Ολοκαύτωμα και Αντισημιτισμός», στο: Διδάσκοντας για το
Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα. Πρακτικά Σεμιναρίου (Αθήνα, 14-16 Οκτωβρίου
2009), προσβάσιμο στο: http://www.jewishmuseum.gr
[ανακτήθηκε: 19/11/2011].
Ρήγος, Άλκης (2007), «Η μνήμη και η σημαντική της», στο: Γεωργιάδου, Βασιλική &
Άλκης Ρήγος, Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές, κοινωνικές,
ψυχαναλυτικές και πολιτικές όψεις της Γενοκτονίας. Αθήνα: Καστανιώτη, 15-23.
Σακκά, Βασιλική (2004), «Προφορική ιστορία και σχολείο. Η ιστορία ως βιωμένη
εμπειρία», Τεκμήριον, 4, 63-88.
Σαρτρ, Ζαν-Πωλ (2006), Στοχασμοί για το εβραϊκό ζήτημα/μτφρ. Αθανάσιος
Σαμαρτζής. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
Σίδερης, Θάνος (2005), «Εγκυκλοπαίδειες ιστορικού περιεχομένου», στο:
Κωνσταντόπουλος, Πάνος, Μπεκιάρη, Χρυσούλα & Ντέρ, Μάρτιν, Οδηγός
Πολιτισμικής Τεκμηρίωσης και Διαλειτουργικότητας. Κέντρο Πολιτισμικής
Πληροφορικής-Ινστιτούτο Πληροφορικής ΙΤΕ, προσβάσιμο στο:
http://www.ics.forth.gr [ανακτήθηκε: 20/9/2011].
Σπυροπούλου, Βασιλική (2008), «Το ιστορικό κείμενο στο διαδίκτυο. Μία
συγκριτική προσέγγιση της ελληνικής εμπειρίας», προσβάσιμο στο:
http://library.panteion.gr [ανακτήθηκε: 19/8/2011].
Συμβούλιο της Ευρώπης (2001), Σύσταση REC (2001)15 σχετικά με τη διδασκαλία της
ιστορίας στην Ευρώπη του εικοστού πρώτου αιώνα, προσβάσιμο στο: www.
coe.int [ανακτήθηκε: 30/7/2011].
Taguieff, Pierre-Andre & Alain Finkielkraut (2005), Η νέα εβραιοφοβία. Στο όνομα
του άλλου: σκέψεις γύρω από τον επερχόμενο αντισημιτισμό /μτφρ. Ανδρέας
Πανταζόπουλος & Μάγκυ Κοέν. Αθήνα: Πόλις.
Taguieff, Pierre-Andre (2011), Τι είναι αντισημιτισμός; / Αναστασία Ηλιαδέλη &
Ανδρέας Πανταζόπουλος. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
Toffler, Alvin (1982), Το τρίτο κύμα / μτφρ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα:
Κάκτος.
Τόντοροφ, Τσβετάν (1998), «Οι καταχρήσεις της μνήμης», στο: Βαρών-Βασάρ,
Οντέτ, Εβραϊκή ιστορία και μνήμη. Αθήνα: Πόλις, 149-198.
Τσακίρη, Δέσποινα & Καπετανίδου, Μαρία (2007), «Θεωρίες μάθησης και
δημιουργική-κριτική σκέψη», στο: Κουλαϊδής, Βασίλης, [επιμ.], Σύγχρονες
Διδακτικές Προσεγγίσεις για την Ανάπτυξη Κριτικής-Δημιουργικής Σκέψης για τη
δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αθήνα: Ο.ΕΠ.ΕΚ., 269-300, προσβάσιμο στο:
www.oepek.gr/download/Sygxrones_Didaktikes_Epimorfotis.pdf
 [ανακτήθηκε: 13-05-2010].
Τσιάκαλος, Γιώργος (2006), Απέναντι στα εργαστήρια του ρατσισμού. Αθήνα:
τυπωθήτω.
Φλάισερ, Χάγκεν (2009), Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη
Δημόσια Ιστορία. Αθήνα: Νεφέλη Ιστορία.
Φλάισερ, Χάγκεν (1995), Στέμμα και Σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της
Αντίστασης. Αθήνα: Παπαζήσης.
Χανδρινός, Ιάσονας (2009), «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων 1941-’45. Ο Β΄
Παγκόσμιος Πόλεμος και η Κατοχή», στο: Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα
στην Ελλάδα. Πρακτικά Σεμιναρίου (Αθήνα, 14-16 Οκτωβρίου 2009),
προσβάσιμο στο: http://www.jewishmuseum.gr [ανακτήθηκε: 19/11/2011].
Χαρτοκόλλης, Πέτρος (2007), «Ρατσισμός και γενοκτονία», στο: Γεωργιάδου,
Βασιλική & Ρήγος, Άλκης, Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του. Ιστορικές,
κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και πολιτικές όψεις της Γενοκτονίας. Αθήνα:
Καστανιώτη, 116-123.
Χριστινίδης, Ανδρέας (2003), Εχθρότητα και Προκατάληψη. Ξενοφοβία,
Αντισημητισμός, Γενοκτονία. Αθήνα: Ινδίκτος.

Ξενόγλωσση
Academic Controversy (2008), “Academic Controversy CSCL 2008”, available in:
http://www.edb.utexas.edu/cscl/2008/43.htm [retrieved: 20/11/2010].
Analysis Guides & Documents to Encourage Historical Thinking, The National
History Project, available in: http://www.history.ilstu.edu/nhp/terminology.htm
[retrieved: 20/11/2010].
Assmann, Jan (1995), “Collective Memory and Cultural Identity”. New German
Critique, 65, 125-133, available in: http://www.history.ucsb.edu
[retrieved: 20/08/2011].
Ayers, Edward (1999), “The Pasts and Futures of Digital History”, University of
Virginia, available in: http://www.vcdh.virginia.edu [retrieved: 25/11/2010].
Bankier, David (1991), “The Holocaust: Origins, History and Reactions”. Ιn:
Shimoni, Gideon [ed.], The Holocaust in University Teaching. New York:
Pergamon Press, 37-42.
Barton, Keith & McCully Alan (2007), “Teaching Controversial Issues… where
controversial issues really matter”, Teaching History, 127 (June 2007), 13-19.
Berelson, B. (1952), Content analysis in communication research, New York: Hafner
Press.
Berg, Wolfgang, Graeffe, Leena & Holden, Cathie (2003), Teaching Controversial
Issues: A European Perspective. London: CICe.
Brown, Michael (1991a), “Holocaust Perspectives”. Ιn: Shimoni, Gideon [ed.], The
Holocaust in University Teaching. New York: Pergamon Press, 53-61.
Brown, Michael (1991b), “The Holocaust as an Appropriate Topic for
Interdisciplinary Study”. Ιn: Shimoni, Gideon [ed.], The Holocaust in University
Teaching. New York: Pergamon Press, 9-15.
Bridges, David (1986), “Dealing with controversy in the school curriculum: a
philoshophical perspective”. Ιn: Wellington, J.J., [ed.], Controversial Issues in
the Curriculum. Oxford: Basil Blackwell, 149-168.
Burron, Arnold (2006), “Controversial Issues: They Belong in the Classroom”. Issue
Backgrounder (April 2006). Golden, CO: Independence Institut. Education
Policy Center, available in: http://www.i2i.org/articles/IB_2006_D_Web.pdf
[retrieved: 15/11/2010].
Burton, Orville-Vernon (2005), “American Digital History”. Social Science Computer
Review, 23(2), 206-220, available in: http://chnm.gmu.edu
[retrieved: 20/09/2011].
Caplan, Richelle Budd (2003), “Remembrance: International perspectives and
challenges”. In: Our memory of the past and for the future (Jerusalem, Israel,
15-21 September 2003). Council of Europe Publishing, 15-35.
Capoun, Jim (1998), “Teaching undergrads WEB evaluation: A guide for library
instruction”. C&RL News59(7), 522-523, available in:
http://www.library.cornell.edu [retrieved: 20/09/2011].
Caroll, Robert (2009), “Pseudohistory”. In: The Skepdic’s Dictionary, available in:
http://skepdic.com/pseudohs.html. [retrieved: 12/11/2010].
Caruth, Cathy (1996), Unclaimed Experience: Trauma, Narrative, and History.
Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Cavet, Agnès (2007), “Teaching ‘controversial issues’: a living, vital link between
school and Society”. La letre d’information, 27 (May 2007), available in:
http://www.inrp.fr/vst [retrieved: 12/11/2010].
Chauve, Pierre (2005) “The use of modern technology and achieves”. In: Teaching
about the Holocaust and the history of genocide in the 21th century
(Donaueschingen, Germany, 6-10 November 2005). Council of Europe
Publishing, 22-23.
Checklist for Evaluating Web Sites, University Libraries, University of Maryland,
available in: http://www.lib.umd.edu/guides/webcheck.html
[retrieved: 12/11/2010].
Clarke, Pat (2005), Teaching Controversial Issues: A four-step classroom strategy for
clear thinking on controversial issues. Vancouver, CA: British Columbia
Teachers’ Federation.
Cohen, Daniel & Rosenzweig, Roy (2006), Digital History: A Guide to Gathering,
Preserving and Presenting the Past on the Web. Philadelphia: University of
Pensylvania Press, available in: http://chnm.gmu.edu [retrieved: 20/09/2011].
Cohen, Daniel (2004), “History and the Second Decade of the Web”. Rethinking
History, 8(2), 293-301, available in: http://chnm.gmu.edu [retrieved:
20/09/2011].
Cohen, Daniel (2005), “The Future of Preserving the Past”. CRM: The Journal of
Heritage Stewardship, 2(2), 6-19, available in: http://chnm.gmu.edu
[retrieved: 20/09/2011].
Cohen, Richard (1991), “Modern Antisemitism and the Holocaust”, στο Shimoni,
Gideon [ed.], The Holocaust in University Teaching. New York: Pergamon
Press, 61-67.
Connerton, Paul (2008), “Seven Types of Forgetting”. Memory Studies, 1, 59-71,
available in: http://www.history.ucsb.edu [retrieved: 20/08/2011].
Contemporary Learning Series (2009), Using Taking Sides in the Classroom.
Dubuque, IA: McGraw-Hill Co, available in: http://www.mhcls.com/usingts/
usingts.pdf [retrieved: 15/11/2010].
Crane, Susan (1997), “AHR Forum. Writing the Individual Back into Collective
Memory”. American Historical Review, 102(5), 1372-1385, available in:
www.history.ucsb.edu [retrieved: 19/08/2011].
Crick, Bernard [Ed.] (1998), Education for Citizenship and the Teaching of
Democracy in Schools. Final Report. London: Qualification and Curriculum
Authority.
De Groot, Jerome (2009), Consuming History. Historians and heritage in
contemporary popular culture. New York: Routledge.
DeRuyver, Dedra (2000), “The History of Public History”. Public History Resource
Center, available in: http://www.publichistrory.org/what_is/history_of.html
[retrieved: 12/09/2011].
Digital History (2012), Wikipedia, available in:
http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_history.
Engel, David (1991), “Problems in the Study of the Holocaust”. Ιn: Shimoni, Gideon
[ed.], The Holocaust in University Teaching. New York: Pergamon Press, 67-73.
Evans, Jennifer (2000), “What is Public History”. Public History Resource Center,
available in: http://www.publichistrory.org/what_is/history_of.html
[retrieved: 12/09/2011].
Fischer-Yoshida, Beth (2005), “Reframing conflict: intercultural conflict as Potential
Transformation”. Journal of Intercultural Communication, 8, Japan: SIETAR,
1-16.
Funkenstein, Arnold (1989), “Collective Memory and Historical Consciousness”.
History and Memory, 1(1), 5-26.
Gazi, Effi (2003-2004), “Claiming History. Debating the Past in the Present”.
Historein, 4, 5-16.
Gedi, Noa & Yigal, Elam (1996), “Collective Memory-What is it?. History and
Memory, 8(1), 30-50.
George Mason University (2008), Teaching Guides. Structured Academic
Controversy (SAC) in the History Classroom. George Mason University-Center
for History and New Media. Fairfax, VA, available in: http://teachinghistory.org
[retrieved: 18/11/2010].
Glassberg, David (1996), “Public History and the Study of Memory”. The Public
Historian, 18(2), 7-23.
Gong, Gerrit (1996), “The Beginning of History: Remembering and Forgetting as
Strategic Issues”. The Washington Quarterly, 24(2), 45-57.
Hahn, Carole L. (1994), “Controversial Issues in History Instruction”, στο Carretero,
M. & Voss, J.F., [eds], Cognitive and Instructional Processes in History and
Social Sciences. Hillsdale. NJ: Lawrence Erlbaum Associates, 201-219.
Halbwachs, Maurice, (1980), The Collective Memory. New York & London: Harper
& Row.
Handbook for quality in cultural Web sites improving quality for citizens, Minerva
project, available in: www.minervaeurope.org [retrieved: 18/10/2011].
Harwood, Angela M. & Hahn, Carole L. (1990), “Controversial Issues in the
Classroom”. ERIC Clearinghouse for Social Studies/Social Science Education,
available in: http://www.eric.ed.gov [retrieved: 14/11/2010].
Hess, Diana E. (2008), “Controversial Issues and democratic discourse”. In Levstik,
L. & Tyson, C. A., [eds], Handbook of Research on Social Studies Education.
New York: Routledge, 124-136.
Hess, Diana E. (2005), “How do Teachers’ Political Views Influence Teaching about
Controversial Issues?”. Social Education, 69(1), 47-48.
Imber, Shulamit (2003), “How do we approach teaching about the Shoah?”. In: Our
memory of the past and for the future (Jerusalem, Israel, 15-21 September
2003). Council of Europe Publishing, 35-49.
Hyman, Paula (1991), “The Holocaust: Historical Perspectives”. Ιn: Shimoni, Gideon
[ed.], The Holocaust in University Teaching. New York: Pergamon Press, 109-
114.
Jewish Museum Berlin, available in: http://www.juedisches-museum-berlin.de
[retrieved: 18/10/2011].
Jewish Museum in Prague, available in: http://www.jewishmuseum.cz
[retrieved: 18/10/2011].
Jewish Museum London, available in: http://www.jewishmuseum.org.uk/
[retrieved: 18/10/2011].
Jordanova, Ludmilla (2006), History in Practice. London: Hodder Education.
Jordanova, Ludmilla (2008), “How history matters now”. Policy and History Website,
available in: www.historyandpolicy.org [retrieved: 23/7/2011].
Katz, Steven (1991), “The Holocaust in Historical Context”. Ιn: Shimoni, Gideon
[ed.], The Holocaust in University Teaching. New York: Pergamon Press, 128-
133.
Kelley, Robert (1978), “Public History: Its origins, nature and prospects”. Public
Historian, 1, 16-28.
Klein, Kerwin Lee (2000), “On the Emergence of Memory in Historical Discourse”.
Representations, 69, 127-150, available in: http://www.history.ucsb.edu
[retrieved: 20/08/2011].
Kokkinos, Giorgos (2010), “The Controversial Past and Trauma in History Education.
Approaches and Remarks”. International Journal of Historical Learning and
Research, 9, 51-63, available in:
http://www.cumbria.ac.uk/Public/ResearchOffice/Documents/Journals/IJHLTR
Volume9AW2010132PP.pdf [retrieved: 10/4/2012].
LaCapra, Dominick (1996), Representing the Holocaust: History, Theory, Trauma.
Ithaka: Cornel University Press.
LaCapra, Dominick (2001), Writing History, Writing Trauma. Baltimore-London:
The Johns Hopkins University Press.
Lecomte, Jean-Michel (2005), “Why and how to teach about the Holocaust and
mechanisms which lead to genocide”. In: Teaching about the Holocaust and the
history of genocide in the 21th century (Donaueschingen, Germany, 6-10
November 2005). Council of Europe Publishing, 6-13.
Levinson, Ralph (2006), “Towards a Theoretical Framework for Teaching
Controversial Socio-scientific Issues”. International Journal of Science
Education, 28(10), 1201-1224.
Libowitz, Richard (1991), “Jewish and Christian Responses to the Holocaust”. Ιn:
Shimoni, Gideon [ed.], The Holocaust in University Teaching. New York:
Pergamon Press, 133-139.
Limón, Margarita (2002), “Conceptual Change in History”. Ιn: Limón, M. & Mason,
L., [eds], Reconsidering Conceptual Change: Issues in Theory and Practice.
Dordrecht, The Netherlands: Kluwer Academic Publishers, 259-289.
Low-Beer, Ann (2000), Seminar on Teaching controversial and sensitive issues in
history education for secondary schools (Sarajevo, 19-20 Nov. 1999). Report.
Strasbourg: Council of Europe.
Making Sense of Evidence, History Matters, The U.S. survey course on the Web,
available in: http://historymatters.gmu.edu/browse/makesense/
[retrieved: 9/10/2011].
Marcuse, Harold (2007), Collective Memory: Definitions California University Santa
Barbara, available in: www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/classes/201/
CollectiveMemoryDefinitions [retrieved: 9/10/2011].
Mavroskoufis, Dimitris (s.a.), “Memory, forgetting and history education in Greece:
The case of Greek Jews as an example of catastrophe didactics”. Journal of
Curriculum Studies.
Newman, Aubrey (1991), “The Holocaust: Genocide in Europe, 1933-1945”. Ιn:
Shimoni, Gideon [ed.], The Holocaust in University Teaching. New York:
Pergamon Press, 173-190.
Niedermair, Peter (2003), “National Socialism and the Holocaust: memory and
present”. In: Our memory of the past and for the future (Jerusalem, Israel, 15-21
September 2003). Council of Europe Publishing, 69-73.
Nora, Pierre (1989), “Between Memory and History: Les Lieux de Memoire”.
Representations, 69, 127-150.
Ofer, Dalia (1991), “Major Issues in the History of the Holocaust”. Ιn: Shimoni,
Gideon [ed.], The Holocaust in University Teaching. New York: Pergamon
Press, 193-202.
Olick, Jeffrey & Robbins, Joyce (1998), “SOCIAL MEMORY STUDIES: From
"Collective Memory" to the Historical Sociology of Mnemonic Practices.
Annual Review of Sociology, 24, 105-140, available in: www.history.uscb.edu
[retrieved: 24/07/2011].
O’Malley, Michael & Rosenzweig, Roy (1997), “Brave New World or Blind Alley?
American History on the World Wide Web”, Journal Of American History,
84(1), available in: http://chnm.gmu.edu [retrieved: 20/09/2011].
Oulton, Chris-Dillon, Justin-Grace, Marcus M. (2004), “Reconceptualizing the
teaching of controversial issues”. International Journal of Science Education,
26(4), 411-423.
Oxfam Development Education Program (2006). Teaching Controversial Issues.
Oxford, available in: http://www.oxfam.org.uk/education/teachersupport/cpd/
controversial/files/teaching_controversial_issues.pdf [retrieved: 14/11/2010].
Polak, Karen & Anne Frank Foundation (2005), “The use of oral testimonies
concerning the Holocaust”. In: Teaching about the Holocaust and the history of
genocide in the 21th century (Donaueschingen, Germany, 6-10 November
2005). Council of Europe Publishing, 18-22.
Poster, Mark (2003-2004), “History in the Digital Domain”, Historein, 4, 17-32.
Ricoeur, Paul (2004), Memory, History, Forgetting. Translated by Kathleen Blamey
& D. Pellauer. Chicago, IL: The University of Chicago Press.
Public History (2012), Wikipedia, available in:
http://en.wikipedia.org/wiki/Public_history [retrieved: 10/05/2012].
Rosenzweig, Roy (2006), “Can History be Open Source? Wikipedia and the Future of
the Past”, The Journal of American History Volume 93(1), 117-46, available in:
http://chnm.gmu.edu [retrieved: 20/09/2011].
Rosenzweig, Roy (2003), “Scarcity or Abundance? Preserving the Past in a Digital
Era”, American Historical Review 108(3), 735-762, available in:
http://chnm.gmu.edu [retrieved: 20/09/2011].
Rosenzweig, Roy (2001), “The Road to Xanadu: Public and Private Pathways on the
History Web”, Journal of American History 88(2), 548-579, available in:
http://chnm.gmu.edu [retrieved: 20/09/2011].
Rudduck, Jean (1986), “A strategy for handling controversial issues in the secondary
school”. In: Wellington, J.J., [ed.], Controversial Issues in the Curriculum.
Oxford: Basil Blackwell, 6-18.
Sanjakdar, Fida (2006), “Controversy in the classroom: Problems, Perspectives and
Possibilities”. In: AARE Conference Papers (Parramata, 2005). Victoria, AU:
 The Australian Association for Research in Education, available in:
http://www.aare.edu.au/index.htm [retrieved 19/11/2010].
Schrum, Kelly (2008), “An Introduction to U.S. History Research Online”, New
York: Bedford/St. Martin, available in: http://www.aare.edu.au/index.htm
[retrieved 19/11/2010].
Schrum, Kelly & Mills Kelly (2008), “An Introduction to World History Research
Online”, available in: http://chnm.gmu.edu [retrieved: 20/09/2011].
Shik, Naama (2003), “Remembering and teaching about Auschwitch”. In: Our
memory of the past and for the future (Jerusalem, Israel, 15-21 September
2003). Council of Europe Publishing, 49-59.
Skinner, Quentin (2005), “The place of history in public life”. History and Policy
Website, available in: www.historyandpolicy.org [retrieved: 20/9/2011].
Smith, Carl (1998), “Can You Do Serious History on the Web? ”, AHA Perspectives,
available in: http://chnm.gmu.edu [retrieved: 20/09/2011].
Stradling, Robert (2001), Teaching 20th Century European History. Strasbourg:
Council of Europe Publishing.
T.E.A.C.H. (2007), Teaching Emotive and Controversial History 3-19. A Report.
London: The Historical Association.
Teaching about the Holocaust (2000), Vilnius, Lithuania, 1-6 April 2000. Council of
Europe Publishing.
Tosh, John (2008), “Why history matters”. History and Policy Website, available in:
www.historyandpolicy.org [retrieved: 20/9/2011].
USIP (2003), Teaching Guide on the Justification of War. National Peace.
Washington, DC: United States Institute of Peace.
Weldon, Mary-Susan & Krystal Bellinger (1997), “Collective Memory: Collaborative
and Individual Processes in Remembering”. Learning, Memory and Cognition,
23(5), 1160-1175, available in: www.history.ucsb.edu [retrieved: 10/07/2011].
Wellington, J.J. (1986), “The nuclear issue in the curriculum and the classroom”, στο
Wellington, J.J., [ed.], Controversial Issues in the Curriculum. Oxford: Basil
Blackwell, 149-168.
Wood, Nancy (1991), “The Holocaust: Historical Memories and Contemporary
Identities”. Media, Culture & Society, 13(3), 357-380.
Wooley, Mary & Wragg, Ted (2007), “We’ re going to have to be careful with this
one: The attitudes and perception of student history teachers in relation to
teaching controversial topics”. In: Ross, A., [ed.], Citizenship Education in
Society. Proceedings of the 9th Conference of the Children’s Identity and
Citizenship in Europe Thematic Network. London: CICe Publications, 713-722.
Ypsilandis, G.S., Giouroglou, H. & Α. Economides (2002), “Evaluation of Internet-
based materials for language learning”, στο Proceedings of the conference on
learning and technology organized by the Pedagogiko Instituto, Athens,
available in:
http://www.epyna.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=8
[retrieved: 20/06/2012].
Ypsilandis, G.S. & Κ. Zourou (2007), “Decoding the Monster: Exploring Internet
Resources for Language Education”, English Language & Literature Studies:
Interfaces and Integration. English Department University of Belgrade, Serbia,
11, 227-241.
Zabala, Juan Carmona (s.a.), “The Other in the National History: Greek Judaism in
Textbooks”. In: Centre of European and Mediterranean Studies. New York
University, available in:
http://ucsd.academia.edu/JuanCarmonaZabala/Papers/672364/The_Other_in_the
_National_History_Greek_Judaism_in_Textbooks [retrieved: 20/06/2012].