Η ευλογιά του ανθρώπου και ο “ευλογιασμός”

των Εμμανουήλ Τιμόνη και Ιάκωβου Πυλαρινού

 ΟΡΟΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΘΗΝΩΝ,
Στον Βοτανικό, επί πρωθυπουργίας του Ελευθερίου Βενιζέλου. Απρίλιος 1929
 Η ευλογιά του ανθρώπου και ο “ευλογιασμός”
των Εμμανουήλ Τιμόνη και Ιάκωβου Πυλαρινού
Η ευλογιά (μινιατούρα)
Η ευλογιά του ανθρώπου
Η ευλογιά του ανθρώπου
(smallpox) είναι ιογενής «φθο-
ροποιός» νόσος η οποία προκαλεί-
ται από δύο τύπους ιού, τους Variola
major και Variola minor. Η νόσος εί-
ναι επίσης γνωστή με το λατινικό όνο-
μα Variola ή Variola vera, το οποίο
παράγεται από τη λατινική λέξη varius
που σημαίνει «σημαδεμένος», ή τη
varus που σημαίνει «σπυρί». Τον 15ο
αιώνα χρησιμοποιείται για πρώτη
φορά ο όρος «smallpox» για να δια-
φοροποιήσει την ευλογιά από τη σύ-
φιλη (great pox). Παραδοσιακά, «εί-
ναι εκ των νόσων εκείνων, αι οποίαι
δωρούνται διαρκή ανοσίαν».
Η μάστιγα της ευλογιάς, που ονο-
μάζεται επίσης alastrim, cottonpox,
milkpox, whitepox, και Cuban itch,
βασάνισε την ανθρωπότητα για πε-
ρισσότερα από 12.000 χρόνια. Κατά
τη διάρκεια του 20ού αιώνα, εκτιμά-
ται ότι η ευλογιά προκάλεσε 300 - 500
εκατομμύρια θανάτους. Στις αρχές
της δεκαετίας του 1950 υπήρχαν κάθε
χρόνο περίπου 50 εκατομμύρια κρού-
σματα ευλογιάς. Πρόσφατα, το 1967,
ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
(ΠΟΥ) ανέφερε ότι 15 εκατομμύρια
άνθρωποι προσβλήθηκαν από τη
νόσο και ότι δύο εκατομμύρια παιδιά
πέθαναν την ίδια χρονιά.
Με το ημερολόγιο αυτό έγινε μια προ-
σπάθεια να γνωρίσουμε τους πρω-
τοπόρους στον αγώνα για την εξα-
φάνιση της νόσου και ιδιαίτερα να τι-
μήσουμε δύο ξεχασμένους Έλληνες
γιατρούς, τον Εμμανουήλ Τιμόνη από
τη Χίο και τον Ιάκωβο Πυλαρινό από
την Κεφαλονιά, οι οποίοι το 1713 δη-
μοσίευσαν τα πρώτα επιστημονικά
άρθρα για τη μέθοδο του «ευλογια-
σμού». Δηλαδή, τη λήψη υγρού από
φλύκταινες ευλογιάς ανθρώπου και
τη μεταφορά με εγκεντρισμό ή εμφύ-
τευση μετά από σκαριφισμούς σε άν-
θρωπο. Η μέθοδος εξελίχθηκε τον 19ο
αιώνα από τον Edward Jenner στον
«δαμαλισμό», δηλαδή τη μεταφορά
της δαμαλίτιδας - ευλογιάς των αγε-
λάδων - από άνθρωπο σε άνθρωπο
και τελειοποιήθηκε από τον Negri με
τη χρήση δαμάλειου λέμφου, για τη
μεταφορά από βοοειδή σε άνθρωπο.
Παράλληλα παρουσιάζεται το χρονο-
λόγιο της νόσου από το πρώτο κα-
ταγεγραμμένο κρούσμα του φαραώ
Ραμσή του Ε’ το 1149 πΧ, μέχρι τον
«θρίαμβο των εμβολίων» και την Από-
φαση του Παγκόσμιου Οργανισμού
Υγείας στις 8 Μαΐου 1980, ο οποίος
«...Δηλώνει υπεύθυνα ότι ο πλανή-
της και οι κάτοικοί του κέρδισαν την
ελευθερία τους από την ευλογιά...»
(WHA33.3).
Σήμερα η κλινική περιγραφή της νό-
σου απουσιάζει από τα ιατρικά συγ-
γράμματα.
Φαραώ Ραμσής ο Ε’ Καραβάνι, μινιατούρα

Τ ο 10.000 πΧ περίπου, εμφανίζεται η ευλογιά για

πρώτη φορά στη βορειοανατολική Αφρική.

Ο Ραμσής ο Ε΄ ήταν ο τέταρτος φαραώ της

εικοστής δυναστείας της Αιγύπτου, γιος του
Ραμσή του Δ΄. Η μούμια του αποκαταστάθηκε
Π ιθανολογείται ότι Αιγύπτιοι έμποροι έφε-
ραν την ευλογιά στην Ινδία την πρώτη χιλι-
ετία προ Χριστού, όπου παρέμεινε σε ενδημική
και βρέθηκαν τα χαρακτηριστικά σημάδια
μορφή για 2000 χρόνια.
και οι αλλοιώσεις από ευλογιά. Εικάζεται ότι
η ευλογιά ήταν η αιτία του θανάτου του το
1149 πΧ, κατά τη διάρκεια του πολέμου των Η ευλογιά έφθασε στην Κίνα, από τα νοτι-
οανατολικά, πιθανόν τον πρώτο αιώνα
μετά Χριστόν.
Αιγυπτίων εναντίων των Χεττιτών.
 Η κινεζική μέθοδος ‘’ανοσοποίησης’’

Ο Πανδέκτης

Ο Ahrun al-Quss (610-641 μΧ) ήταν ελλη-

νομαθής χριστιανός ιερέας (Aaron) που
έζησε στην Αλεξάνδρεια. Έγραψε τον «Πανδέ-
κτη», μια ιατρική εγκυκλοπαίδεια της εποχής σε
τριάντα κεφάλαια, μεταξύ των οποίων υπάρ-
χει και λεπτομερής περιγραφή της ευλογιάς.
Ο Πανδέκτης μεταφράστηκε στην εβραϊκή και
την αραβική γλώσσα με τον τίτλο Qarabahin.

Α πό την Κίνα η ευλογιά μεταδόθηκε στην Ια-

πωνία τον έκτο αιώνα μετά Χριστόν.

Τ ο 700 μΧ οι Άραβες μετέφεραν την ευλογιά

στην Ισπανία. Ο ι Κινέζοι εφάρμοζαν μια μέθοδο εμβολια-
σμού. Φυσούσαν με έναν ασημένιο σωλή-

Η επιδημία στην Ιαπωνία μεταξύ 735 και 737

μΧ πιστεύεται ότι σκότωσε το ένα τρίτο
του πληθυσμού.
να αποξηραμένο πύο από τις φλύκταινες μέσα
στη μύτη, χρησιμοποιώντας το αριστερό ρου-
θούνι στους άντρες και το δεξιό στις γυναίκες.
Βυζαντινή μινιατούρα
Η ευλογιά στην παράδοση.
Σ την ελληνική λαογραφία η ευλογιά
αναφέρεται με πολλά ονόματα:
ευλογιά ή βλογιά, μονοβλογιά ή ακό-
μα και ευφλογιά. Προσωποποιείται
και παρουσιάζεται σαν ευερέθιστη
άγρια γυναίκα ή σαν ξεμαλλιασμένη
γριά ή ακόμα σαν πολλές γυναίκες
μαζί, τις «ευλογημένες» ή τις «βλόγες»,
που όποιος τις συναντήσει παθαί-
νει ευλογιά. Όταν γίνεται αναφορά
στην αρρώστια χρησιμοποιούνται
με ευφημιστικό, αποτρεπτικό σκοπό
εξευμενιστικές ονομασίες: η… μέλι,
γάλα στ’ αχείλι της, η μελιτάτη, η γλυ-
κιασμένη, η αμολόητη, οι ευλογημέ-
νες, οι καλονόματες, οι μελιταριές. Η
ονομασία ευλογία χρησιμοποιήθηκε
κατ’ ευφημισμό ήδη από τον έβδομο
αιώνα μΧ «...τα μηνύοντα θάνατον
παραπλήσια λοιμικής, τα λεγόμενα
μαύρα• οι πολλοί δε καλούσιν αυτά
ευλογίαν.» Τον 12ο αιώνα γράφει ο
Θεόδωρος Πρόδρομος ή Πτωχοπρό-
δρομος (1100-1170), «λοίμοξις ην διά
το επάρατον πάντως ευλογωνυμείν
ειώθεισαν άνθρωποι ιν΄ευφορωτέρα
ξαν γουν από της σεμνωνυμίας τοις
κάμουσι γένοιτο».
Στα δημοτικά τραγούδια υπάρχει το
«...η ευλογιά τον έψησε, η θέρμη τον
ανάφτει». Επίσης υπάρχει το τραγούδι
για τον Κατσαντώνη, που αρρώστη-
σε από ευλογιά το 1808.
Ανάθεμα την ευλογιά που μ’ έκαμε
κουφάρι
και σούλεγα παληότουρκε, ποιος είν’
ο Κατσαντώνης.
Ακόμα ο ερωτευμένος Κρητικός τρα-
γουδάει με τη λύρα του
Εσύ, αν έχεις ευλογιές, αν έχεις και ση-
μάδια,
καλύτερα σου πρέπουνε κι από μαρ-
γαριτάρια.
Στην Ελλάδα, στην περιοχή της Θεσ-
σαλίας, πριν από το 1700, εφαρμο-
ζόταν ως μέσο αντιμετώπισης της
ευλογιάς ένα πρώιμο είδος εμβολίου,
ο ευλογιασμός, από άνθρωπο σε
άνθρωπο. Το ονόμαζαν το μπόλι, το
φύλλιασμα, η ίδια λέξη που χρησιμο-
ποιείται στο μπόλιασμα, το κέντρωμα
των δέντρων.
Στην Κύπρο, έπαιρναν το παιδί και το
κυλούσαν μέσα σε ένα σεντόνι αρ-
ρώστου από ευλογιά ελαφράς μορ-
φής, όπου υπήρχαν πεσμένες ξερές
εφελκίδες. Έτσι το παιδί έπαιρνε συνή-
θως μια επίσης ελαφρά ανοσοποιητι-
κή μορφή ευλογιάς, χωρίς βέβαια να
αποκλείεται και μια βαρύτερη μορφή
αρρώστιας.
Θεραπευτικό μέσο κατά της ευλογιάς
είναι το λεγόμενο «μαντζούνι», που γι-
νόταν από τα παρακάτω υλικά: «κου-
κουνάρια, μοσχοκάρυδα, κανέλλα,
μοσχοκάρφια, σιδερόσκονη, καρύ-
δια, φουντούκια κ.α. Όλα αυτά έπρε-
πε να κοπανιστούν καλά και να προ-
στεθούν 300 δράμια ζάχαρη και 100
δράμια μέλι βρασμένο. Κατά την ώρα
της παρασκευής του φαρμάκου, ο
παρασκευαστής έπρεπε να έχει στον
νου του συνεχώς το όνομα του αρ-
ρώστου για τον οποίον παρασκευα-
ζόταν το φάρμακο.»
Σκλαβοπάζαρο
Τ ο 1200 εφαρμόζεται ένα είδος ευλογιασμού
από τους Μαμελούκους στην Αίγυπτο.
Τ ο 1706 ο Cotton Mather, πάστορας στη Βο-
στόνη (1663-1728), έλαβε ως δώρο έναν
σκλάβο γεννημένο στη Λιβύη, τον Ονήσιμο, ο
οποίος είχε ένα σημάδι από ευλογιασμό, από
την Αφρική. Ο Mather έψαξε ανάμεσα στους
σκλάβους και βρήκε αρκετούς που είχαν σημά-
δια ευλογιασμού και θεωρούσαν τους εαυτούς
τους ανθεκτικούς στην ευλογιά.
Ο Πτωχοπρόδρομος ονειρεύεται καρβέλια...
Ο
Βυζαντινός Πτωχοπρόδρομος αρρώστη-
σε από ευλογιά και περιγράφει τα συμπτώ-
ματα και την εξέλιξη της νόσου με έξι επιστολές
που έστειλε στους φίλους του κατά τη διάρκεια
της αρρώστιάς του. Επέζησε της ευλογιάς αλλά
παραμορφωμένος από τις χαρακτηριστικές
ουλές, αυτοσαρκάζεται ότι έχασε τα μαλλιά του
αλλά θα μπορέσει να καλλιεργήσει μια καλά
φροντισμένη γενειάδα...
 Σταυροφορίες

Μιχαήλ Ψελλός

Ο Μιχαήλ Ψελλός (1018-1081), που έζησε

στην Κωνσταντινούπολη, περιγράφει με
λεπτομέρειες την πορεία της νόσου και τον
θάνατο της κόρης του, «Η ευλογιά της Στυλια-
νής», και τον θάνατο της Ευδοκίας, κόρης του
αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Η’ στο έργο του
Κ ατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα (476-1453), η
ευλογιά εμφανίστηκε πολλές φορές σε πολ-
λές περιοχές της Ευρώπης, αλλά δεν σταθερο-
«επιτάφιοι λόγοι». Μας άφησε επίσης ένα ενδι- ποιήθηκε σε ενδημική μορφή μέχρι να αυξηθεί
αφέρον έργο, αποτελούμενο από 1373 δεκα- ο πληθυσμός και να αρχίσουν οι μετακινήσεις
σύλλαβους με ιατρικές συμβουλές: «Πόνημα των πληθυσμών, όπως συνέβη με τις σταυρο-
ιατρικόν άριστον δι’ ιάμβων». φορίες και το εμπόριο του μεταξιού.
O λοιμός των Αθηνών του Michael Sweerts 1652-54 (Los Angeles Museum of Art)
Ο Θουκυδίδης και ο μεγάλος λοιμός
Ο φονικός λοιμός της αρχαίας
Αθήνας διήρκεσε τέσσερα χρό-
νια, από το 430 μέχρι το 426 πΧ. Έπλη-
ξε το 1/3 του πληθυσμού της αρχαίας
Αθήνας και προκάλεσε 50.000 θανά-
τους. Η ανασκαφή που άρχισε για το
Μετρό της Αθήνας στον Κεραμεικό,
έφερε στο φως έναν ομαδικό τάφο ο
οποίος αποδεικνύει πλέον πως ο λοι-
μός της Αθήνας κατά το 429 πΧ, ήταν
ένα ιστορικό γεγονός. Η επιστήμη για
χρόνια αναζητούσε την ταυτότητά
του• ήταν ευλογιά, ιλαρά, κίτρινος
πυρετός, τύφος, βουβωνική πανώλη,
τυφοειδής πυρετός ή συνδυασμός
τους; (Τελικά, όπως αποδείχθηκε από
πρόσφατη έρευνα ταυτοποίησης του
DNA σε πολφό από δόντια νεκρών,
επρόκειτο για τυφοειδή πυρετό.)
Τα περισσότερα βιβλία που ασχολού-
νται με τις επιδημίες, αφιερώνουν ένα
κεφάλαιο στην περιγραφή του λοι-
μού από τον Θουκυδίδη (περίπου 460
-399 έως 396 πΧ) και στη παρατήρη-
σή του για την «ανοσία» αυτών που
επέζησαν από την αρρώστια «Δὶς
γὰρ τὸν αὐτόν, ὥστε καὶ κτείνειν, οὐκ
ἐπελάμβανεν».
Αντίστοιχα φαινόμενα «ανοσίας»
παρατηρήθηκαν και κατά τα χρόνια
του Κριμαϊκού Πολέμου (1845-1857),
όταν έπεσε χολέρα στην Αθήνα, το
1857, την εποχή του Όθωνα. Σε χρο-
νικό της εποχής περιγράφονται οι
υπηρεσίες που προσέφεραν στην
περιποίηση των αρρώστων και την
ταφή των θυμάτων, όσοι είχαν νοσή-
σει πιο ελαφρά και είχαν αποκτήσει
ανοσία. ‘Ήταν οι απόλοιμοι, οι μόρτη-
δες, οι μορτάκηδες, οργανωμένοι σε
ομάδες, τις μορταριές. « Φουκαρά-
δες - εκπεσόντα παλικάρια - γιοι των
αγωνιστών του ‘21 που μετέφεραν τα
θύματα σε κάρα με ασβέστη και τα
έθαβαν σε κοιμητήρια.» Οι μόρτηδες,
που έφτασαν κυριολεκτικά στο χείλος
του τάφου από λέπρα, πανούκλα,
τύφο κλπ., έμεναν παλιά σε δικές τους
γειτονιές, απομακρυσμένοι από τους
άλλους κατοίκους, όπως στα Μορτά-
κια της Σμύρνης ή στα Μόρτικα των
Χανίων.
Κ ατά τοιούτον τρόπον έγινεν η τελετή του εντα-
φιασμού κατά τον χειμώνα τούτον, μετά την
λήξιν του οποίου έληξε και το πρώτον έτος του
πολέμου. Ευθύς δε με την αρχήν του επομένου
θέρους, οι Πελοποννήσιοι και λοιποί σύμμαχοι,
με τα δύο τρίτα των δυνάμεών των, όπως και την
πρώτην φοράν, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως
των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, υιού του Ζευξιδά-
μου, εισέβαλαν εις την Αττικήν, όπου στρατοπευ-
δεύσαντες ήρχισαν να ερημώνουν την γην.
Κ αι πριν παρέλθουν πολλαί ημέραι από της
εισβολής, παρουσιάσθη δια πρώτην φοράν
εις τας Αθήνας ο λοιμός, ο οποίος ελέγετο μεν
ότι είχεν ενσκήψει προηγουμένως πολλαχού, και
εις την Λήμνον και εις άλλας χώρας, αλλά που-
θενά δεν εμνημονεύετο λοιμώδης νόσος τοιαύ-
της εκτάσεως, ούτε φθορά ανθρώπων τόσον
μεγάλη.
Δ ιότι ούτε ιατροί, οι οποίοι, αγνοούντες την
φύσιν της ασθενείας, επεχείρουν δια πρώτην
φοράν να την θεραπεύσουν, αλλ’ απέθνησκαν
οι ίδιοι μάλλον, καθόσον και περισσότερον ήρ-
χοντο εις επαφήν με αυτήν, ούτε άλλη καμμία
ανθρωπίνη τέχνη ηδύνατο να βοηθήση. Ό,τι
αφορά, εξ άλλου, τας προς τους θεούς παρα-
κλήσεις ή τας προς τα μαντεία επικλήσεις και τα
τοιαύτα, τα πάντα ήσαν ανωφελή, και επί τέλους
οι άνθρωποι, καταβληθέντες από το κακόν πα-
ρητήθησαν αυτών.
Θουκυδίδου Ιστορία Βιβλίον Β’ (47)Έτος 2ον: 430 - 429 πΧ
Ο λοιμός. Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου.
Η νόσος ήρχισε το πρώτον, ως λέγεται, από
την νοτίως της Αιγύπτου κειμένην Αιθιοπίαν,
από όπου κατέβη έπειτα εις την Αίγυπτον και
την Λιβύην και επεξετάθη εις το πλείστον μέρος
της Περσικής αυτοκρατορίας.
Ε
ις δε την πόλιν των Αθηνών ενέσκηψεν
αιφνιδίως και προσέβαλε κατά πρώτον τους
κατοίκους του Πειραιώς, και δια τούτο ελέχθη
από αυτούς ότι οι Πελοποννήσιοι είχαν ρίψει
δηλητήριον εις τας δεξαμενάς, διότι κρήναι δεν
υπήρχαν ακόμη εκεί.
Α λλ’ ύστερον έφθασε και εις την άνω πόλιν
και από τότε ηύξησε μεγάλως η θνησιμότης.
Καθείς δε, είτε ιατρός, είτε άπειρος της ιατρικής,
ημπορεί, αναλόγως της ατομικής του κρίσεως, να
ομιλή περί της πιθανής προελεύσεώς της και περί
των αιτίων, τα οποία νομίζει ικανά να επιφέρουν
τοιαύτην διατάραξιν των υγιεινών συνθηκών
Α λλ’ εγώ, που και ο ίδιος έπαθα από την νό-
σον, και με τα ίδια τα μάτια μου είδα άλλους
πάσχοντας, θα εκθέσω την πραγματικήν της πο-
ρείαν και θα περιγράψω τα συμπτώματά της, η
ακριβής παρατήρησις των οποίων θα επιτρέψη
ασφαλέστερον εις τον καθένα που θα ήθελε να
τα σπουδάση επιμελώς να κάμη την διάγνωσίν
της, εάν ποτέ ήθελε και πάλιν ενσκήψει.
Θουκυδίδου Ιστορία Βιβλίον Β’ (48)Έτος 2ον: 430 - 429 πΧ
Ο λοιμός. Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου.
Τ ο έτος τω όντι εκείνο, κατά κοινήν ομολογί-
αν, έτυχε μέχρι της στιγμής της εισβολής της
νόσου να είναι κατ’ εξοχήν απηλλαγμένον από
Α λλ’ η νόσος εισήγαγε προσέτι και άλλας χει-
ροτέρας μορφάς ανομίας εις την πόλιν. Διότι
πολλοί, οι οποίοι προηγουμένως απέκρυπταν την
άλλας ασθενείας. Εάν όμως κανείς υπέφερε τυ-
επίδοσίν των εις αθεμίτους ηδονάς, παρεδίδοντο
χόν προηγουμένως από καμμίαν άλλην ασθέ-
ήδη εις αυτάς χωρίς καμμίαν επιφύλαξιν, καθό-
νειαν, όλαι κατέληγαν εις αυτήν. Όσοι, εξ άλλου,
σον έβλεπαν πόσον αιφνίδια ήτο η μετάπτωσις,
ήσαν ως τότε υγιείς, χωρίς καμμίαν φανεράν
αφ’ ενός μεν των πλουσίων, οι οποίοι εξαίφνης
αιτίαν προσεβάλλοντο αιφνιδίως από πονοκέ-
απέθνησκαν, αφ’ ετέρου δε των τέως εντελώς
φαλον με ισχυρόν πυρετόν και ερυθήματα και
απόρων, οι οποίοι εις μίαν στιγμήν υπεισήρχοντο
φλόγωσιν των οφθαλμών, και το εσωτερικόν
εις τας περιουσίας εκείνων.
του στόματος, ο φάρυγξ και η γλώσσα εγένο-
ντο ευθύς αιματώδη, και η εκπνοή ήτο αφύσι-
κος και δυσώδης. Ω ς εκ τούτου, απεφάσιζαν να χαρούν την
ζωήν των όσον ημπορούσαν ταχύτερον,
επιδιδόμενοι εις τας απολαύσεις, διότι εθεώρουν
Κ ατόπιν των φαινομένων αυτών, επηκολού-
θουν πτερνισμοί και βραχνάδα, και μετ’
ολίγον το κακόν κατέβαινεν εις το στήθος, συ-
και την ζωήν και τον πλούτον εξ ίσου εφήμερα.
Και κανείς δεν ήτο διατεθειμένος να υποβάλλε-
ται προκαταβολικώς εις ταλαιπωρίας προς επι-
νοδευόμενον από ισχυρόν βήχα. Και όταν προ-
δίωξιν σκοπού, τον οποίον ενόμιζεν ενάρετον,
σέβαλλε τον στόμαχον, επροκάλει ναυτίαν και
αφού εθεώρει αμφίβολον, αν θα επιζήση δια να
ταύτην επηκολούθουν, με μεγάλην μάλιστα τα-
πραγματοποιήση αυτόν, μόνον δε ό,τι παρεί-
λαιπωρίαν, εμετοί χολής, όσοι περιγράφονται
χεν άμεσον απόλαυσιν και ό,τι καθ’ οιονδήποτε
υπό των ιατρών.
τρόπον ωδήγει εις τούτο κατήντησε να θεωρή-

Κ αι εις άλλους μεν αμέσως, εις άλλους δε

πολύ βραδύτερον, παρουσιάζετο τάσις
ται και ενάρετον και χρήσιμον.

προς εμετόν ατελεσφόρητος, προκαλούσα

ισχυρόν σπασμόν, ο οποίος εις άλλους μεν
Α λλά φόβος των θεών ή νόμος των ανθρώ-
πων κανείς δεν τους συνεκράτει, αφ’ ενός
μεν διότι βλέποντες ότι όλοι εξ ίσου απέθνη-
κατέπαυεν, εις άλλους δε εξηκολούθει επί πολύ.
σκαν, έκριναν ότι καμμία δεν υπήρχε διαφορά
Το σώμα εξωτερικώς δεν παρουσιάζετο πολύ
μεταξύ ευσεβείας και ασεβείας, εξ άλλου δε, επει-
θερμόν εις την αφήν, ούτε ήτο ωχρόν, αλλ’
δή κανείς δεν επίστευεν ότι θα επιζήση, δια να
υπέρυθρον, πελιδνόν, έχον εξανθήματα μι-
δώση λόγον των εγκλημάτων του και τιμωρηθή
κρών φλυκταινών και ελκών. Εσωτερικώς όμως
δι’ αυτά. Τουνοντίον, όλοι εθεώρουν ότι η ήδη
εθερμαίνετο τόσον πολύ ώστε οι ασθενείς δεν
κατεψηφισμένη κατ’ αυτών και επί των κεφαλών
ηνείχοντο ούτε ελαφρότατα ενδύματα ή σινδό-
των επικρεμαμένη τιμωρία ήτο πολύ βαρυτέρα,
νια, και επέμεναν να είναι γυμνοί, και μεγίστην
και ότι πριν επιπέση κατ’ αυτών, εύλογον ήτο να
ησθάνοντο ευχαρίστησιν, αν ημπορούσαν να
χαρούν οπωσδήποτε την ζωήν των.
ριφθούν εντός ψυχρού ύδατος.
Θουλιδίδου Ιστορία Βιβλίον Β’ (53)Έτος 2ον: 430 - 429 πΧ
Θουκυδίδου Ιστορία Βιβλίον Β’ (49)Έτος 2ον: 430 - 429 πΧ
Ο λοιμός. Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου.
Ο λοιμός. Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου.
Muhammad ibn Zakariya al-Razi
Ο Μουχάμαντ ιμπν Ζακαρίγια αλ Ραζί (Ραζής), ιατρός
Ο Πέρσης Muhammad ibn
Zakariya al-Razi, (865 – 925), που
είναι γνωστός στα ελληνικά ως Ρα-
ζής, ήταν γιατρός, φιλόσοφος, μου-
σικός και αλχημιστής, ο αποκαλούμε-
νος Γαληνός των Αράβων. Όπως οι
περισσότεροι γιατροί του Ισλάμ ήταν
ένας αριστοκράτης, διανοούμενος
και δάσκαλος, ο πρώτος από τους
γιατρούς του μεσαιωνικού Ισλάμ που
μεταχειρίστηκε την ιατρική με περιεκτι-
κό και εγκυκλοπαιδικό τρόπο. Ανακά-
λυψε την αιθανόλη και τη χρήση της
στην ιατρική. Ήταν αναμφισβήτητα
ένας από τους μεγαλύτερους στο-
χαστές του ισλαμικού κόσμου και είχε
τεράστια επιρροή στην ευρωπαϊκή
επιστήμη και ιατρική. Έγραψε περισ-
σότερα από διακόσια βιβλία και στην
«απολογία» του (Sira al-falsafiyya - φι-
λοσοφία ζωής) έγραψε ότι έζησε μια
ζωή συνηθισμένη, ακραία μόνο στην
αφοσίωσή του στη γνώση. Έγρα-
φε συνεχώς. Οι ιατρικές του έρευνες
ήταν το ίδιο μεθοδικές όσο και το συγ-
γραφικό του έργο. Τα έργα του εκδό-
θηκαν σε 25 τόμους. Το σπουδαιότε-
ρο έργο του ήταν το Περιεκτικό Βιβλίο
της Ιατρικής «Kitabal-ami al-kabir» ή
«Great Medical Compendium» τον
9ο αιώνα, στο οποίο κατέγραφε κλινι-
κές περιπτώσεις και παρείχε χρήσιμες
καταγραφές διαφόρων ασθενειών.
Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του
είναι το πρώτο βιβλίο που γράφτηκε
για την ευλογιά και τη διαφοροποίη-
σή της από την ιλαρά. Για τον λόγο
αυτό μεταφράστηκε πολλές φορές
στα Λατινικά και σε άλλες ευρωπαϊκές
γλώσσες. Στο «κιτάπι» αυτό του Ραζή
περιγράφονται με λεπτομέρεια τα συ-
μπτώματα της ευλογιάς, ερμηνεύεται
η παθολογία της με τη θεωρεία των
χυμών και των ζυμώσεων και δίνονται
οδηγίες αντιμετώπισή της. «Η ευλογία
εμφανίζεται όταν το αίμα είναι μολυ-
σμένο και βράζει, κάτι το οποίο έχει
σαν αποτέλεσμα την έκλυση ατμών.
Σε αυτό το στάδιο η ευλογία εμφανί-
ζεται με την μορφή φουσκαλών. Η
ασθένεια μπορεί να εμφανιστεί και σε
άλλες περιόδους, εκτός της παιδικής
ηλικίας, και το καλύτερο που έχει κα-
νείς να κάνει είναι να την αποφύγει,
αλλιώς θα προκληθεί επιδημία».
Pocahontas

Τ ο 1483 επιδημία ευλογιάς στο Παρίσι.

Τ ον 17ο αιώνα θα μας δώσει πληροφορίες, το

“χρονικόν του Πασυνοδηνού” το οποίο ρητά
αναφέρεται στην ευλογιά στη Ζάκυνθο το 1566,
1580, 1582.

Τ ον Μάρτιο του 1617 πέθανε από ευλογιά στη Αγ-

γλία η Pocahontas (Rebecca Rolfe 1595 - 1617).
Ο Χριστόφορος Κολόμβος
Ο ι εξερευνήσεις συνέβαλαν στη διάδοση
της ευλογιάς. Το 1507 η ευλογιά διαδόθη-
κε στην Καραϊβική, στο νησί Ισπανιόλα(Αϊτή).
Το 1520 Ισπανοί κάτοικοι της Ισπανιόλας
έφθασαν στο Μεξικό όπου μετέφεραν την ευ-
λογιά. Η ευλογιά αποδεκάτισε τους ιθαγενείς
πληθυσμούς και ήταν η κύρια αιτία υποδού-
λωσης των Αζτέκων και των Ίνκας από τους
Ισπανούς. Τρεισήμισι εκατομμύρια Αζτέκοι πέ-
θαναν από ευλογιά.
Η Αμερική εξήγαγεν εις την Ευρώπην την συ-
φιλίδα, η οποία εις ανταπόδοσιν της έστει-
λε την ευλογιάν.
Νικόλαος Καλλιάκης, καθηγητής στο Πανεπι-
στήμιο της Πάδοβας
Τ ο 1659 γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλλη-
νίας ο Ιάκωβος Πυλαρινός, γιός του Δημητρί-
ου και της Διαμάντως. Σπούδασε Νομική στην
Πάδοβα και αφού άσκησε για μικρό διάστημα
τη δικηγορία στο Ληξούρι, ξαναπήγε στην Πά-
δοβα όπου σπούδασε Ιατρική. Έλαβε το διδα-
κτορικό του στις 30 Ιουλίου του 1688.
Ή ταν ένας πραγματικός κοσμοπολίτης και
αυτό που λέμε σήμερα επιφανής ιατρός. Δι-
ετέλεσε αρχίατρος στην αυλή του ηγεμόνα της
Μολδοβλαχίας Κατακουζηνού, στην αυλή του
τσάρου Πέτρου του Μεγάλου, του στόλου του
Μοροζίνι, του Σέρβου ηγεμόνα και τέλος εργά-
σθηκε ως ιδιώτης ιατρός στην Κωνσταντινού-
πολη, στη Σμύρνη ως πρόξενος της Ενετίας,
στο Χαλέπι, στην Αλεξάνδρεια.
Χάρτης Κεφαλονιάς
Ο Ιακωβος Πυλαρινός, ιατρός.
Ο Ιάκωβος Πυλαρινός δημοσίευσε
το άρθρο «Nova et tuta Variolas
Excitandi per Transplantationem
Methodus; Nuper inventa & in usum
tracta: Qua rite perasta, immunia,
in posterum praeservantum ad
hujusmodi contagio Corpora», ήτοι:
«Νέα και ασφαλής μέθοδος της ευ-
λογιάς δια μετεμφυτεύσεως, Nεωστί
εφευρεθείσα και εις χρήσιν αχθείσα
ήτις ορθώς του λοιπού τα σώματα
φυλάσσει απρόσβλητα από τοιαύτης
μολύνσεως» (περιοδικό Philosophical
Transactions, vol. XXIX, London 1714-
1716 Νο 339, σ 393-399). Η εργασία
αυτή δημοσιεύτηκε και σε άλλες ευρω-
παϊκές γλώσσες, Νυρεμβέργη 1718 και
στο Λέιντεν της Ολλανδίας το 1721.
Το 1717 δημοσίευσε στη Ενετία στα
Ιταλικά το «Medecina diffesa» δηλα-
δή «Ιατρική αμυνόμενη» ως απάντηση
στο έργο του περίφημου ιατρομαθη-
ματικού Ιωσήφ Γαζόλα «ο κόσμος
απατώμενος από των ψευδοιατρών».
Ο Ιάκωβος Πυλαρινός πέθανε στην
Πάδοβα στις 17 Ιουνίου του 1718.
«Απεβίωσεν ο Πυλαρινός τω 1718, εξη-
κονταίτης την ηλικίαν. Η στέρησίς του
εθρηνήθη υφ΄όλων των σοφών της
Ευρώπης και της Ανατολής. Επί του
τάφου του, σωζομένου εν Παταβίω ο
Παπαδόπουλος εχάραξε λατινιστί επί-
γραμμα, έχον ούτως εν μεταφράσει»
«Μνημείον Ιακώβου Πυλαρινού, ευ-
γενούς Κεφαλλήνος, ιατροδιδασκά-
λου, ανδρός περιωνύμου προς τους
Δάκας (Ρουμάνους), Ρώσους, Θρά-
κας, εν Ασία τε και Αιγύπτω, δια τε
την Τέχνην (την ιατρική), φρόνησιν,
χρηστότητα και την εν τοις δημοσίοις
οικονομίαν». ΑΠΟΒΙΩΣΑΝΤΟΣ ΕΝ ΕΤΕΙ
ΣΩΤΗΡΙΩ ΑΨΙΗ ΕΤΩΝ Ξ.
Ο Πυλαρινός ήταν «Αφιλοχρήματος
και ανώτερος φιλοδοξιών, ηρέσκετο
εις τον πλάνητα βίον των περιηγήσε-
ων...».
Ιερά Εξέταση

Ο Πυλαρινός δημοσίευσε το
Nova et tuta Variolas Excitandi per
Transplantationem Methodus; Nuper inventa
άρθρο

& in usum tracta: Qua rite perasta, immunia,

in posterum praeservantum ad hujusmodi
contagio Corpora, ήτοι: «Νέα και ασφαλής μέ-
θοδος της ευλογιάς δια μετεμφυτεύσεως, Νε-
ωστί εφευρεθείσα και εις χρήσιν αχθείσα ήτις
ορθώς του λοιπού τα σώματα φυλάσσει απρό-
σβλητα από τοιαύτης μολύνσεως» στο περιοδι-
κό Philosophical Transactions, vol. XXIX, London
1714- 1716 No 339, σ 393-399. Η εργασία αυτή
αναδημοσιεύτηκε και σε άλλες ευρωπαϊκές
γλώσσες, στη Νυρεμβέργη το 1718 και στο Λέ-
ιντεν της Ολλανδίας το 1721.

Ο Πυλαρινός το 1717 δημοσίευσε στη Βενετία,
στα ιταλικά, το έργο Medecina diffesa, δη-
λαδή «Ιατρική αμυνόμενη», ως απάντηση στο
έργο του πασίγνωστου ιατρομα θηματικού Ιω-
σήφ Γαζάλα «Ο κόσμος απατώμενος από των
ψευδοϊατρών».
Πρύτανης του πανεπιστημίου της Πάδοβας
Τ ο 1669 γεννήθηκε στη Χίο ο Εμμανουήλ Τιμό-
νης του Δημητρίου. Σπούδασε ιατρική στο Πα-
νεπιστήμιο της Πάδοβας. Το 1691 εκλέχθηκε προ
πρύτανης του πανεπιστημίου, όπου ανακηρύ-
χτηκε διδάκτορας της ιατρικής και φιλοσοφίας
το 1692. Την εποχή του Ε. Τιμόνη λειτουργούσε το
λοιμοκαθαρτήριο, τουλάχιστο από τον 15ο αιώ-
να, το νοσοκομείο που χτίστηκε το 1640 και το λε-
προκομείο που χτίστηκε πριν από το 1750.’Ολα
αυτά δείχνουν το υψηλό επίπεδο υγειονομικής
φροντίδας που επικρατούσε στη Χίο.
Χάρτης της Χίου
Ο Εμμανουήλ Τιμόνης, ιατρός
Ο Εμμανουήλ Τιμόνης εξάσκησε
την ιατρική στην Κωνσταντινού-
πολή όπου διετέλεσε γιατρός αξιω-
ματούχων της Οθωμανικής αυλής.
Στη συνέχεια έλαβε διδακτορικό από
το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μετά
από ετήσια μετεκπαίδευση, το 1703,
«ίνα οικειοποιηθεί της επιστήμης του
βασιλείου τούτου και μετά μεγαλυτέ-
ρας τιμής να επιστρέψει εις την πα-
τρίδα του ίνα διδάσκει εκ νέου την
Ιατρική παρά τη Οθωμανική αυλή».
Ιστορικοί δίνουν την πληροφορία ότι
ασχολήθηκε με διπλωματικές υποθέ-
σεις, συνηθισμένη πρακτική της Υψη-
λής Πύλης την εποχή εκείνη. Υπάρχει
η πληροφορία ότι η αποτυχία μιας
τέτοιας διπλωματικής υποθέσεως τον
οδήγησε σε αδιέξοδο και αυτοκτονία
το 1718. Κατ’ άλλους πέθανε στην
Ιταλία σε πολύ μεγάλη ηλικία το 1741.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στον ίδιο τόμο
που δημοσίευσε ο Τιμόνης την εργα-
σία του, δημοσίευσε και ο Πυλαρινός
τις δικές του παρατηρήσεις. Ο Τιμό-
νης δημοσίευσε τις παρατηρήσεις
του: «An account of history of the
procuring the small-pox by incision
or inoculation, as it has for some time
been practised at Constantinople»,
ήτοι: «Μια περιγραφή της ιστορίας
της μετάδοσης της ευλογιάς μέσω
εντομής ή ενοφθαλμισμού, όπως
εφαρμόστηκε για κάποιο διάστημα
στην Κωνσταντινούπολη» (περιοδικό
Philosophical Transactions, vol. XXIX,
London 1714-1716 Νο 339, σ 72-78).
Ο Τιμόνης δημοσίευσε και άλλες δύο
επιστημονικές εργασίες, την «istoria
variolarum qua per incisionem
excitantum» δηλαδή «Ιστορία της
ευλογιάς που θεραπεύεται με εντο-
μή», Κωνσταντινούπολη 1715, και
την «Tractatus de nova variolas per
trasmutationem excitanti methodo»
δηλαδή «Πραγματεία για τα νεώτερα
περί ευλογιάς, που μεταστοιχειώνεται
με τη μέθοδο της μεταφοράς με σκα-
ριφισμό», Λέιντεν 1721. Οι εργασίες
του Ε. Τιμόνη μεταφράστηκαν και δη-
μοσιεύτηκαν σε πολλές γλώσσες.

Γάλλος λεγεωνάριος
Α ναφέρεται σε βιβλίο ιστορίας της ιατρικής
ότι η κόρη του Τιμόνη, Κοκώνα, ευλογιάστη-
κε το 1722 από τον πατέρα της και πέθανε πολύ
αργότερα προσβληθείσα από ευλογιά, πράγ-
μα το οποίο σημαίνει ότι ο εμβολιασμός δεν είχε
πιάσει.
Ε πειδή ο ευλογιασμός γινόταν από άνθρωπο
σε άνθρωπο, δεν ήταν σπάνια η μετάδοση
νοσημάτων. Εφόσον έπαιρναν πύον από αν-
θρώπους οι δέκτες μπορούσαν να προσβλη-
θούν και από άλλα νοσήματα, όπως παραδείγ-
ματος χάριν η σύφιλη. Είναι γνωστή η μόλυνση
ολόκληρου παρθεναγωγείου από σύφιλη διότι
ο εμβολιασμός έγινε από πύον «ευλογιώντος
λεγεωναρίου, μέλους της λεγεώνας των ξένων».
«...δια τα σαράγια και τα χαρέμια των
Σουλτάνων...»
Α ς δούμε όμως πώς αναφέρουν οι Έλληνες
ιστορικοί την ανακάλυψη του Τιμόνη. «Κατά
τον δέκατον έβδομον αιώνα», γράφει ο Σέργιος
Ιωάννου, «εφάνη παρ’ ελπίδας εν Κωνσταντινου-
πόλει μία μέθοδος απλουστάτη, ήτις εμετρίασε
την του πάθους (της ευλογιάς) κακοήθειαν και
λύμην. Η τοιαύτη μέθοδος κοινώς λεγόμενη φύλ-
λιασμα ευρέθη πρώτον εις Ασίαν κατ΄εξοχήν δε
εις Κιρκασίαν και Γεωργίαν όπου οι εγχώριοι την
μετεχειρίζοντο έκπαλαι, δια να διατηρήσουν την
ωραιότητα των κορών των, αίτινες προωρίζοντο
δια τα σαράγια και τα χαρέμια των Σουλτάνων
της Οθωμανικής αυτοκρατορίας»
Zabdiel Boylston, 1721
Τ ο 1721-1722, ο Cotton Mather, πουριτανός
πάστορας, και ο γιατρός Zabdiel Boylston,
πραγματοποιείσαν στη Βοστόνη ένα πολύ πιο
εκτεταμένο πείραμα ενοφθαλμισμού. Ο εμπνευ-
στής ήταν ο Cotton Mather και ο Boylston εκτε-
λούσε τους ενοφθαλμισμούς εν μέσω μιας επι-
δημίας ευλογιάς, παρά την ισχυρή αντίθεση της
ιατρικής κοινότητας της περιοχής.
Ο C. Mather αναφέρει πως υιοθέτησε την
ιδέα του ενοφθαλμισμού ύστερα από περι-
γραφές σκλάβων από την Αφρική που εφάρμο-
ζαν επί αιώνες μια παρόμοια τεχνική, αλλά και
από τις αναφορές των Ε. Τιμόνη και Ι. Πυλαρινού
που είχαν πέσει στην αντίληψή του. Ο Cotton
Mather επικρίθηκε ευρέως για τον ρόλο του
στην προώθηση του ευλογιασμού. Μια αυτο-
σχέδια χειροβομβίδα ρίχτηκε μέσα στο σπίτι του.
Benjamin Colman, 1722
Τ
ην 21 Νοεμβρίου του 1736, ο Benjamin Franklin
έχασε το τεσσάρων χρονών παιδί του από ευ-
λογιά. Φήμες άρχισαν να κυκλοφορούν, υποστη-
ρίζοντας ότι το αγόρι είχε εμβολιαστεί.
Ο Franklin δημοσίευσε μια διάψευση και υπο-
στήριξε τον εμβολιασμό. «Το 1736 έχασα
έναν από τους γιους μου, ένα ωραίο αγόρι 4
χρόνων, που μου το πήρε η ευλογιά με το συ-
νηθισμένο τρόπο. Πολύ με λύπησε το γεγονός
ότι δεν το είχα εμβολιάσει, και το αναφέρω για
χάρη των γονέων, οι οποίοι παραλείπουν να
εμβολιάσουν τα παιδιά τους, γιατί ποτέ δεν θα
μπορέσουν να συγχωρήσουν τους εαυτούς
τους αν ένα παιδί πεθάνει για αυτό τον λόγο• το
παράδειγμά μου που δείχνει ότι το ασφαλέστε-
ρο εμβόλιο πρέπει να επιλεγεί».
Ο τόμος του Philosophical Transaction και οι δημοσιεύσεις των Ε. Τιμόνη, Ι. Πυλαρινού 1713
Ο ευλογιασμός, η μετάδοση της ευλογιάς από άνθρωπο σε άνθρωπο
«Μια περιγραφή της ιστορίας της με-
τάδοσης της ευλογιάς μέσω εντομής ή
ενοφθαλμισμού, όπως εφαρμόστηκε
για κάποιο διάστημα στην Κωνσταντι-
νούπολη». Απόσπασμα από επιστολή
του Εμμανουήλ Τιμόνη, Oxon & Patav
M.D. S.R.S., με ημερομηνία: Κωνσταντι-
νούπολη, Δεκέμβριος, 1713.
Η διαδικασία που εφαρμόζεται στη
συγκεκριμένη μέθοδο είναι η εξής:
Αφού επιλεγεί ο κατάλληλος μεταδότης,
το υγρό από τις φλύκταινες μεταδίδεται
στο άτομο προς εμβολιασμό (εξού και
η ονομασία εντομή/μετεμφύτευση ή
ενοφθαλμισμός). Για τον σκοπό αυτό,
επιλέγεται ένα άρρεν άτομο νεαρής ηλι-
κίας, με υγιή ιδιοσυγκρασία, το οποίο
έχει προσβληθεί από την κοινή ευλογιά
(τη μη συρρέουσα μορφή) και βρίσκε-
ται τη 12η ή 13η ημέρα από την έναρξη
της νόσησης με μια βελόνα τρυπιόνται
οι φλύκταινες (κυρίως εκείνες που εντο-
πίζονται στους μηρούς και στους γλου-
τούς) και πιέζονται για να βγει προς τα
έξω το υγρό, το οποίο συλλέγεται σε
ένα εύχρηστο γυάλινο δοχείο ή αντί-
στοιχο περιέκτη· εξυπηρετεί η προηγού-
μενη πλύση και ο καθαρισμός του δο-
Απόσπασμα από επιστολή του Εμμανουήλ Τιμόνη, με ημερομηνία: Κωνσταντινούπολη, Δεκέμβριος, 1713.
χείου αρχικά με ζεστό νερό. Θα πρέπει
να συλλέγεται μια ικανοποιητική ποσό-
τητα από αυτό το υγρό και στη συνέ-
χεια ο περιέκτης να κλείνει. Το υγρό, το
οποίο θα πρέπει να διατηρείται θερμό
τοποθετούμενο για το λόγο αυτό κοντά
στο στήθος του ατόμου που το μεταφέ-
ρει, θα πρέπει να φθάσει το συντομότε-
ρο δυνατό στον χώρο που βρίσκεται το
άτομο προς εμβολιασμό.
Στο άτομο προς εμβολιασμό, το οποίο
για τον λόγο αυτό θα βρίσκεται σε θερ-
μό χώρο, ο χειρουργός θα πρέπει να
δημιουργήσει αρκετές μικρές εντομές
με μία βελόνα, σε μία, δύο ή περισσό-
τερες περιοχές του δέρματος μέχρι να
τρέξουν μερικές σταγόνες αίματος και
στη συνέχεια να στάξει αμέσως μερικές
σταγόνες από το υγρό που περιέχεται
στο δοχείο αναμιγνύοντάς το καλά με
το αίμα που τρέχει. Μία σταγόνα υγρού
είναι αρκετή για κάθε σημείο που τρυπιέ-
ται. Τα τρυπήματα αυτά πραγματοποι-
ούνται χωρίς εξαίρεση σε όλες τις «σαρ-
κώδεις» περιοχές, αν και η επιτυχία είναι
μεγαλύτερη όταν γίνονται στους μυς
του βραχίονα ή της αντιβραχίου. Η βε-
λόνα θα πρέπει να είναι μια χειρουργική
βελόνα σκαριφισμού. Εναλλακτικά τα
τρυπήματα μπορούν να γίνουν με ένα
νυστέρι. Είθισται να τοποθετείται η βελό-
νη εγκάρσια, διαχωρίζοντας ελαφρώς
το δέρμα έτσι ώστε να δημιουργείται
ένα χώρισμα που διευκολύνει την ανά-
μιξη του υγρού με το αίμα. Αυτό μπορεί
να γίνει είτε με έναν αμβλύ στυλεό είτε με
ένα εργαλείο συλλογής υλικού ωτός. Η
πληγή καλύπτεται με ένα κοίλο ιατρικό
σκεύος ή άλλο κοίλο δοχείο και απομο-
νώνεται ώστε να μην απορροφηθεί το
υγρό της πληγής ερχόμενο σε επαφή
με τα ρούχα. Το σκεύος αυτό σε λίγες
ώρες αφαιρείται. Ο ασθενής θα πρέπει
να προσέχει τη διατροφή του. Σε αυτό
το πλαίσιο, συνηθίζεται να απέχει τελεί-
ως από κρέας και σούπες κρέατος για
20 ή 25 ημέρες. Η συγκεκριμένη επέμβα-
ση πραγματοποιείται κατά την έναρξη
του χειμώνα ή την άνοιξη. Κάποιοι, ως
μέτρο προστασίας, συστήνουν το υλι-
κό να έρχεται από τον άρρωστο μέσω
ενός τρίτου ατόμου, προς αποφυγή εν-
δεχόμενης επιλοίμωξης από τα ρούχα
του χειρουργού. Αυτό όμως δεν είναι
σημαντικό.

Μ έχρι σήμερα, δε γνωρίζω παρά μόνο την
περίπτωση ενός αγοριού στο οποίο η
επέμβαση έγινε, αλλά δεν εμφανίστηκαν συ-
μπτώματα ευλογιάς, χωρίς ωστόσο αρνητικές
συνέπειες. Το παιδί προσβλήθηκε από τη συνή-
θη μορφή ευλογιάς και αρκετούς μήνες μετά
έδειξε να πηγαίνει πολύ καλά. Θα πρέπει να
παρατηρηθεί πως στην περίπτωση αυτή στα
σημεία της εντομής δε σημειώθηκε οίδημα. Υπο-
ψιάζομαι πως το συγκεκριμένο παιδί παρεμπό-
δισε την εισαγωγή του υλικού καθώς κινούνταν
έντονα κατά τη διάρκεια της επέμβασης και χρει-
άστηκε βοήθεια για να το κρατήσουν ακίνητο.
Το υλικό προς εμφύτευση αναμένεται να δια-
τηρείται στα γυάλινα δοχεία πολύ καλά επί 12
ώρες. Και ο συγγραφέας συνεχίζει:
Δεν παρατήρησα σε καμία περίπτωση κάποιο
βλαπτικό ατύχημα λόγω της συγκεκριμένης
εντομής μέχρι τώρα. Και παρόλο που διαδίδο-
νται τέτοιες φήμες στον απλό πληθυσμό έχο-
ντας ο ίδιος επισκεφτεί για το σκοπό αυτό τα
σπίτια απ’ όπου προέρχονται αυτές οι φήμες,
διαπίστωσα ότι ήταν απολύτως ψευδείς.
Απόσπασμα από επιστολή του Εμμανουήλ Τιμόνη, με ημε-
ρομηνία: Κωνσταντινούπολη, Δεκέμβριος, 1713.
Ε πί 8 χρόνια είμαι αυτόπτης μάρτυρας αυτών
των επεμβάσεων. Προς τεκμηρίωση της αξι-
οπιστίας της παρούσας μελέτης θα σας αναφέ-
ρω επίσης 2 δυσμενή περιστατικά.
Υ πήρξε σε μία οικογένεια ένα αγόρι ηλικίας 3
ετών το οποίο έπασχε από επιληψία, φυμα-
τιώδη τραχηλική λεμφαδενίτιδα, συγγενή σύφι-
λη και χρόνιο μαρασμό (υποσιτισμό). Οι γονείς
αποφάσισαν να του γίνει εντομή. Η ευλογιά υπο-
χώρησε εύκολα, αλλά περίπου την 40η ημέρα το
παιδί πέθανε από τον υποσιτισμό. Σε μία άλλη
οικογένεια ένα κορίτσι ηλικίας 3 ετών με παρό-
μοιο ιστορικό επιληπτικών κρίσεων έπασχε από
φυματιώδη λεμφαδενίτιδα, συγγενή σύφιλη και
εμφάνιζε έντονη διάρροια επί 3 μήνες. Η επέμ-
βαση έγινε στο συγκεκριμένο παιδί, στο οποίο
η ανάρρωση από την ευλογιά πήγε πολύ καλά
και ολοκληρώθηκε σε 15 ημέρες. Την 32η ημέρα
το παιδί πέθανε από τη διάρροια από την οποία
συνέχιζε να πάσχει καθ’ όλο το διάστημα.
Ωστόσο είναι αλήθεια πως δε θεώρησα ποτέ τον
εμβολιασμό ως πανάκεια ή ως θεραπεία για όλες
τις ασθένειες, ούτε και πιστεύω πως είναι καλό να
επιχειρείται σε άτομα που ενδέχεται να πεθάνουν.
Κάποιοι πιστεύουν ότι αυτά τα δύο παιδιά ήταν
καταδικασμένα να πεθάνουν. Αν μπορούσα να
έχω συλλέξει κάποια άλλα στοιχεία σχετικά με
αυτό το θέμα θα το ανέλυα περαιτέρω.
Απόσπασμα από επιστολή του Εμμανουήλ Τιμόνη, με ημε-
ρομηνία: Κωνσταντινούπολη, Δεκέμβριος, 1713.

Πουλχερία Τσουκή
Σ τις 19 Φεβρουαρίου του 1713, η Πουλχερία
Τσουκή (;-1716), η «Lady Montague της
Μολδαβίας», δεύτερη σύζυγος του Νικόλαου
Μαυροκορδάτου (1670-1730), ευλογίασε τους
δύο γιους της στην Κωνσταντινούπολη, αφού
προηγουμένως το τρίτο της παιδί είχε αρρωστή-
σει από ευλογιά. Όπως περιγράφεται σε επιστο-
λή που έστειλε στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων
Χρύσανθο Νοταρά, θα μπορούσε να κάνει τον
ευλογιασμό η ίδια καθώς είχε γνώσεις ιατρικής
και σχετική εμπειρία. Ο ευλογιασμός αυτός έγι-
νε πολύ πριν η Lady Mary Wortley Montague
εμβολιάσει τον γιό της το 1718 στην Κωνσταντι-
νούπολή και την κόρη της το 1721 στο Λονδίνο.
Κωνσταντινούπολη
Η λαίδη Mary Wortley Montague (1689-1762)
ήταν η σύζυγος του Άγγλου πρεσβευτή στην
Υψηλή Πύλη. Το 1715 προσβλήθηκε από ευλογιά,
αλλά ενώ ανέκαμψε, έμεινε για πάντα σημαδεμέ-
νη. Προικισμένη με ευαισθησία και δυναμική ιδιο-
συγκρασία αφιέρωσε τη ζωή της στη μάχη ενά-
ντια στη νόσο.
Τ o 1718, καταγράφει παραστατικά την κατά-
σταση στην Κωνσταντινούπολη. «Ζῶ σ’ ἕνα
μέρος ποὺ μοιάζει πολὺ μὲ τὸν Πύργο τῆς Βαβέλ. Στὸ
Πέρα μιλοῦν τουρκικά, ἑλληνικά, ἑβραϊκά, ἀρμένικα,
ἀραβικά, περσικά, ρώσικα, σλάβικα, βλάχικα, γερμα-
νικά, ὁλλανδικά, γαλλικά, ἀγγλικά, ἰταλικὰ καὶ οὑγγρι-
κά, καὶ τὸ χειρότερο εἶναι ὅτι μέσα στὸ ἴδιο μου τὸ σπίτι
ὁμιλοῦνται δέκα ἀπὸ αὐτὲς τὶς γλῶσσες. Ὁ ἱπποκό-
μος μου εἶναι Ἄραβας, οἱ λακέδες μου Γάλλοι, Ἄγγλοι
καὶ Γερμανοί, ἡ γκουβερνάντα Ἀρμένισσα, οἱ ὑπηρέ-
τριές μου Ρωσίδες, μισὴ δωδεκάδα ἄλλοι ὑπηρέτες
Ἕλληνες, ὁ οἰκονόμος μου Ἰταλὸς καὶ οἱ Γενίτσαροί
μου Τοῦρκοι (…) Γνωρίζω προσωπικὰ ἀρκετὰ νήπια
ἡλικίας τριῶν ἢ τεσσάρων ἐτῶν ποὺ μιλοῦν ἰταλικά,
γαλλικά, ἑλληνικά, τούρκικα καὶ ρώσικα, ποὺ τὰ μα-
θαίνουν ἀπὸ τὶς γκουβερνάντες τους…»
Lady Mary Wortley Montague
Η λαίδη Mary Wortley Montague
Σ χετικά με τα νοσήματα, θα σας ανα- βελόνας της, και στη συνέχεια επιθέτει ανακουφίζει σημαντικά. Ετησίως χιλιά-
φέρω κάτι που είμαι σίγουρη πως στη μικρή πληγή ένα αβαθές κομμάτι δες άτομα υποβάλλονται σε αυτή την
θα σας κάνει να ευχηθείτε να βρισκό- κελύφους, διανοίγοντας με αυτό τον επέμβαση, και ο Γάλλος πρέσβης λέει
σασταν εδώ. Η ευλογιά, που σήμερα τρόπο 4 ή 5 φλέβες. Οι Έλληνες συνη- πως εδώ οι άνθρωποι προσβάλλονται
είναι ιδιαίτερα εξαπλωμένη και θανατη- θίζουν λόγω πρόληψης να διανοίγουν έμμεσα από την ευλογιά χωρίς πολ-
φόρος στον άνθρωπο, είναι εντελώς μια στο μέσο του μετώπου και μία σε λές αρνητικές συνέπειες. Δεν υπάρχει
αβλαβής εδώ λόγω της ανακάλυψης κάθε βραχίονα και στο στήθος, ώστε περιστατικό ατόμου που πέθανε στην
της «μεταφύτευσης (ευλογιασμού)», να σχηματίζεται ένας σταυρός, αλλά επέμβαση, και πιστέψτε με είμαι απόλυ-
όπως αποκαλείται η συγκεκριμένη αυτό είναι ελάχιστα αποτελεσματικό, τα ικανοποιημένη με την ασφάλεια του
επέμβαση εδώ. Υπάρχει μία ομάδα ηλι- καθώς όλες οι πληγές αφήνουν μικρές πειράματος σε βαθμό που πρόκειται
κιωμένων γυναικών που ασχολούνται ουλές, και ο τρόπος αυτός δεν επιλέγε- να το δοκιμάσω στον μικρό γιό μου. Τα
επαγγελματικά με την πραγματοποίη- ται από τους μη προληπτικούς, οι οποί- πατριωτικά μου αισθήματα με ωθούν
ση αυτής της επέμβασης τον μήνα Σε- οι επιλέγουν να κάνουν τις εντομές στα να επωμιστώ κάθε φορτίο προκειμέ-
πτέμβρη, όταν έχει πλέον υποχωρήσει η πόδια ή στην εσωτερική περιοχή του νου να κάνω ευρέως αποδεκτή στην
μεγάλη ζέστη. Οι άνθρωποι συναντιώ- βραχίονα. Τα παιδιά ή οι ασθενείς νε- Αγγλία αυτή τη χρήσιμη ανακάλυψη,
νται και μαθαίνουν εάν κάποιος από αρής ηλικίας παίζουν μαζί για όλη την και δεν θα δίσταζα να γράψω επιστα-
τις οικογένειές τους σκέφτεται να λάβει υπόλοιπη ημέρα και βρίσκονται σε άρι- μένως γι’ αυτή σε μερικούς ιατρούς
τον ευλογιασμό. Τα άτομα συγκεντρώ- στη υγεία μέχρι και οκτώ ημέρες, οπότε εάν γνώριζα πως ήταν επαρκώς ηθικοί
νονται για τον σκοπό αυτό και όταν και αρχίζει να εμφανίζεται ο πυρετός, ώστε να μειώσουν σημαντικά το εισό-
συγκεντρωθούν συνήθως 15 ή 16 άτο- ο οποίος τους κρατά στο κρεβάτι δύο δημά τους για το καλό της ανθρωπό-
μα, φθάνει η ηλικιωμένη γυναίκα με ένα ημέρες ή πολύ σπάνια τρεις ημέρες. τητας. Ωστόσο, η νόσηση έχει ιδιαίτερα
κέλυφος γεμάτο υλικό από το βέλτιστο Πολύ σπάνια εμφανίζουν περισσότερα οικονομικά οφέλη για αυτούς ώστε να
τύπο ευλογιάς, ρωτώντας σας ποια από 20 ή 30 εξανθήματα στο πρόσω- είναι δύσκολο να δώσουν οριστικό τέ-
φλέβα επιθυμείτε να ανοιχθεί. Αμέσως πό τους, τα οποία δεν αφήνουν ποτέ λος σε αυτή. Ίσως αν κάποτε επιστρέ-
η γυναίκα ανοίγει τη φλέβα που της σημάδια, ενώ οι ασθενείς σε χρονικό ψω (από την Κωνσταντινούπολη) θα
υποδείξατε με μία μεγάλη βελόνα, το διάστημα οκτώ ημερών είναι όσο καλά έχω το κουράγιο να τους πολεμήσω.
οποίο δεν πονά περισσότερο από μια ήταν πριν νοσήσουν (από τον ευλο- Σε αυτό το σημείο οφείλετε να αναγνω-
απλή γρατζουνιά και τοποθετεί μέσα γιασμό). Τα σημεία των πληγών συ- ρίσετε τον ηρωισμό της φίλης σας.
στη φλέβα όσο περισσότερο υλικό νεχίζουν να τρέχουν για όσο διαρκεί η
μπορεί να παραμείνει στην κεφαλή της νόσησή τους, το οποίο αναμφίβολα
Επιστολή της λαίδης στη φίλη της Sarah Chiswell (Αδριανούπολη, 1η Απριλίου 1717)
Τ ον Μάρτιο του 1718, η λαίδη Mary Wortley
Montague, αποφάσισε να εμβολιάσει, με ευ-
λογιασμό, τον πέντε ετών γιο της Edward στο
Πέραν, προάστιο της Κωνσταντινούπολης. Ο
Charles Maitland (1668-1748), σκωτσέζος για-
τρός στην Πρεσβεία, επέβλεψε τον ευλογιασμό
και περιγράφει τη διαδικασία. «Η πανέξυπνη Πλοίο φυλακή
λαίδη, η οποία ήταν αποφασισμένη να ικανο-
ποιήσει την περιέργειά της σε αυτό το θέμα, είχε
κάνει κάποιες χρήσιμες παρατηρήσεις σχετικά
με την πράξη, ήταν τόσο καλά πεπεισμένη για
την ασφάλειά της, που αποφάσισε να υποβά-
λει τον μοναχογιό της σε αυτήν, ένα πολύ όμο-
φρο αγόρι ηλικίας περίπου έξι ετών: πρώτα απ’
όλα με διέταξε να ανακαλύψω ένα κατάλληλο
άτομο για να αναλάβει το θέμα αυτό... και στη
συνέχεια με έστειλε να βρω μια ηλικιωμένη γυ-
ναίκα η οποία έκανε αυτή τη δουλειά για πολλά
χρόνια. Μετά από πολλή ταλαιπωρία και κόπο,
βρήκα τον κατάλληλο δότη, και στη συνέχεια η Τ ο 1721 στην Αγγλία ο Charles Maitland
εμβολίασε και την τετράχρονη κόρη της
Montague παρουσία πολλών από τους για-
καλή γυναίκα ήρθε να κάνει την δουλειά, αλλά
τόσο αδέξια από το τρέμουλο των χεριών της, τρούς της Βασιλικής Αυλής και του προέδρου
βασάνιζε το παιδί με μια τόσο στομωμένη και της Βασιλικής Εταιρίας, Sir Hans Sloane, που
σκουριασμένη βελόνα. Στεναχωρήθηκα με τις ήταν προσωπικός γιατρός του βασιλιά. Η
κραυγές του, αυτό το γενναίο και θαρραλέο πριγκίπισσα της Ουαλίας Caroline έπεισε τον
παιδάκι, διότι σχεδόν τίποτα δεν θα μπορούσε πεθερό της βασιλιά Γεώργιο Α΄ να δώσει την
να του προκαλέσει τέτοιο κλάμα• και αποφά- άδεια στον Charles Maitland να κάνει ένα δη-
σισα να ενοφθαλμίσω το άλλο του χέρι με τα μόσιο πείραμα σε κρατουμένους (με αντάλ-
δικά μου εργαλεία, και με πολύ λιγότερο πόνο λαγμα την αμνηστία), για να ερευνηθεί εάν η
για το παιδί, που τουλάχιστον δεν διαμαρτύρο- ήπια νόσηση που προκαλείται από τον ενο-
νταν για αυτό». φθαλμισμό μπορεί να είναι επικίνδυνη.
Πλοία νοσοκομεία «Atlas» & «Endymion»
Τ ο 1723 εφαρμόζεται ο ευλογιασμός στη Σιβη-
ρία και το 1730 στην Ιαπωνία.
Σ ε μία μόνο επιδημία ευλογιάς στο Λονδίνο
το 1746 έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι
από 3.000 άνθρωποι. «Διά των αγώνων της
Mary Wortley Montague τω 1746 ιδρύεται εις
Λονδίνον Νοσοκομείον με ειδικόν τμήμα εμβο-
λιασμού κατά της ευλογιάς κατά την μέθοδον
ευλογιασμού των Πυλαρινού - Τιμόνη, εποχήν
καθ’ ην ακόμη δεν είχε γεννηθεί ο Jenner».
Σ τις 21 Αυγούστου 1762, πέθανε η Lady Mary
Wortley Montague. Στον τάφο της η ποιή-
τρια Theodora Wiliam Enge έγραψε «Εις μνήμην
της Lady Mary Wortley Montague η οποία με-
τέφερε εκ Τουρκίας ευτυχώς την υγιεινήν τέχνην
του ενοφθαλμισμού της ευλογιάς».
Ο Γάλλος μαθηματικός Charles Marie de la
Condamine (1701-1774) έγραψε «... κανέ-
νας πατέρας δεν τολμά να μετρήσει τα παιδιά
του μέχρι που να περάσουν την ευλογιά».
Γελοιογραφία εποχής κατά του εμβολιασμού
Τ
ο 1748, στην Ολλανδία, ο περίφημος για-
τρός Theodore Tronchin χρησιμοποίησε για
πρώτη φορά την πρακτική ευλογιασμού στο
Άμστερνταμ, για να ανοσοποιήσει τον μεγαλύ-
τερο γιο του μετά από τη σοβαρή ασθένεια που
πέρασε ο δεύτερος γιος του.
Τ ο 1749 ο Theodore Tronchin εφάρμοσε τον
ευλογιασμό στη Γενεύη.
Ο
Theodore Tronchin (1709-1781) στο λήμμα
«Inoculation» της Εγκυκλοπαίδειας των
Diderot και D’ Alambert αναφέρει τα ονόμα-
τα των Ελλήνων ιατρών Εμμανουήλ Τιμόνη και
Ιάκωβο Πυλαρινού. (Αναφέρονται ως Ιταλοί
Emanuel Timoni και Giacomo Pylarini.)
Ο Edward Jenner εμβολιάζει τον μικρό James Phipps
Ο Edward Jenner, ιατρός.
Ο Edward Jenner (17 Μαΐου, 1749
– 26 Ιανουαρίου, 1823) γεννήθη-
κε στο Berkeley του Gloucestershire
της Αγγλίας. Θεωρείται ο γιατρός που
εισήγαγε και μελέτησε τον δαμαλισμό,
δηλαδή τον εμβολιασμό από μολυ-
σμένο με δαμαλίτιδα άνθρωπο (μια
ελαφριά μορφή ευλογιάς των βοοει-
δών που δεν είναι ποτέ θανατηφόρα
στον άνθρωπο), σε υγιή άνθρωπο
(χέρι με χέρι). Αυτή η μέθοδος εμβολια-
σμού ονομάστηκε vaccination και το
εμβόλιο ονομάστηκε vaccine από το
vacca που σημαίνει αγελάδα. Στα ελ-
ληνικά περιγράφεται ως δαμαλισμός
ή βατζίνα, ή φίλιασμα, ή εμβολιασμός
γενικά, (μπόλι).
Το καλοκαίρι του 1757 εμφανίστηκε επι-
δημία ευλογιάς στο Gloucestershire.
Ο τοπικός γιατρός Holbrook, ένας
φαρμακοποιός από το Wotten-
under-Edge, ευλογίασε όλα τα παιδιά
του σχολείου και μαζί και τον Edward
Jenner, ο οποίος τότε ήταν 8 χρονών.
Λέγεται ότι η ουλή του ευλογιασμού
τον είχε σημαδέψει για πάντα.
Το 1762 ο Jenner ήταν 13 χρονών όταν
άρχισε την πρακτική στο Sodbury ως
μαθητής του Dr. Ludlow για 8 χρόνια.
Το 1770 πήγε στο Λονδίνο να σπουδά-
σει δίπλα στον χειρουργό John Hunter
ο οποίος επαναλάμβανε τη συμβουλή
«Μη σκέφτεσαι, πειραματίσου».
Το 1778 η παράδοση αναφέρει ότι ο
Jenner περιγράφει σε μια υποτιθέμε-
νη συνάντηση που είχε στο Μπρίστολ
με μια αγελαδάρισσα την άκουσε να
υπερηφανεύεται ότι : «Ποτέ δεν θα αρ-
ρωστήσω από ευλογιά γιατί πέρασα
την ευλογιά των αγελάδων. Ποτέ δεν
θα γίνω μια άσχημη βλογιοκομμένη».
Στις αρχές του 1797 ο Jenner έστειλε
για δημοσίευση τα ευρήματά του στη
Βασιλική Εταιρία. Στις 22 Απριλίου του
1797 ο Everand Home, ιατρός στο
Λονδίνο, εισηγήθηκε στον Sir Joseph
Banks, πρόεδρο της Βασιλικής Εται-
ρίας, ότι η εργασία του E. Jenner δεν
έπρεπε να δημοσιευθεί πριν γίνουν πε-
ρισσότερα πειράματα. «Σε είκοσι έως
τριάντα παιδιά θα πρέπει να εφαρμο-
στεί ενοφθαλμισμός με δαμαλίτιδα και
στη συνέχεια με ευλογιά».
Τσαρλατάνος
Τ ο 1768, η αυτοκράτειρα της Ρωσίας, Αικατε-
ρίνη η Μεγάλη (1729–1796) σε μια εποχή που
μια επιδημία ευλογιάς σάρωνε τη χώρα, για να
δώσει το παράδειγμα, προσφέρθηκε εθελοντι-
κά για ευλογιασμό. Ο Thomas Dimsdale (1712–
1800), προσκλήθηκε στη Ρωσία τον Οκτώβριο
του 1768 και ευλογίασε την Αικατερίνη τη Με-
γάλη και τον 14 ετών γιο της, τον Μέγα Δούκα
Παύλο, αργότερα Παύλο τον Α΄ (1754-1801).
Λέγεται ότι μια ομάδα αλόγων ήταν σε ετοιμότη-
τα για να απομακρύνουν τον γιατρό Dimsdale
σε περίπτωση που η διαδικασία ευλογιασμού
θα είχε αποτύχει και οι Ρώσοι θα αναζητούσαν
εκδίκηση εναντίον του. Ευτυχώς, τα πράγματα
πήγαν καλά. Η Αυτοκράτειρα ήταν πιο γενναι-
όδωρη: έχρησε τον Dimsdale Βαρώνο της Ρω-
σικής Αυτοκρατορίας, σύμβουλο του κράτους,
γιατρό της αυτοκράτειρας, και τον φόρτωσε με
δώρα (γουναρικά και διαμάντια), μαζί με μια
αμοιβή της τάξης των 10.000 £ και 2.000 £ για
τις δαπάνες και έναν δια βίου ετήσιο μισθό της
τάξης των 500 £.
Τάματα
Ο
γιατρός, Χρ. Κορύλλος στην Κέρτεζη Κα-
λαβρύτων αναφέρει: «Κατά τας εν Πάτραις
και τοις πέριξ χωρίοις ενσκηψάσης επιδημίας
της Ευλογίας από του έτους 1872 και εντεύθεν,
αφ’ ης εποχής ασκώ το του Ιατρού επάγγελ-
μα, παρετήρησα ότι ο λαός μετά δυσκολίας
υπεβάλλετο εις τον εμβολιασμόν, εν ώρα δε
επιδημίας προσέτρεχε μάλλον εις τα θεία και εις
καλοπιάσματα της Ευλογιάς, ην επροσωπο-
ποίει ως γυναίκα. Oύτω δε εις πάσαν γειτονιάν
υπήρχε και μία θαυματουργή εικόνα, της Πανα-
γίας ιδίως, ήτις περιεφέρετο από αρρώστου εις
άρρωστον, φορτωμένη με διάφορα αφιερώ-
ματα (τάματα) οίον δακτυλίδια, σκουλαρίκια,
παιδάκια και διάφορα μέλη του σώματος πε-
ποιημένα εξ αργυρού ελάσματος και τα οποία
επολλαπλασιάζοντο εις πάσαν επίσκεψιν νέου
αρρώστου της θαυματουργού εικόνος ουχί
προς ζημίαν του ή της κατόχου...»
Πρώτη αναφορά σε περιστατικό βιολογικού
πολέμου.

Τ ον Μάιο του 1776 η ευλογιά γίνεται βιολογι-

κό όπλο του πολέμου. Σε μια δύναμη 10.000
στρατιωτών του αμερικανικού στρατού στο
Κεμπέκ, περίπου οι 5.000 αρρώστησαν από
ευλογιά. Ένας Βρετανός διοικητής μπορεί να
έχει σκόπιμα στοχεύσει να διαδοθεί η νόσος
με την αποστολή πρόσφατα εμβολιασμένων
αμάχων στους στρατιωτικούς καταυλισμούς.
Ο διοικητής, των αμερικανικών δυνάμεων Υπο-
στράτηγος John Thomas, πέθανε από ευλογιά.
Οι μονάδες αποσύρθηκαν νότια. Αναμφίβολα,
αυτή η ήττα διατήρησε το καθεστώς στις βόρει-
ες βρετανικές αποικίες, που επιτρέπει στον Κα-
ναδά να γίνει η ξεχωριστή χώρα που είναι σή-
μερα. Ο John Adams έγραψε: «Οι κακοτυχίες
μας στον Καναδά είναι αρκετές για να λιώσουν
την καρδιά της πέτρας. Η ευλογιά είναι δέκα
φορές πιο τρομερή από τους Βρετανούς, τους
Καναδούς και τους Ινδιάνους μαζί. Αυτή ήταν
η αιτία της υποχώρησης των στρατευμάτων
μας από το Κεμπέκ».
Λόρδος Βύρωνας
Σ τις 22 Ιανουαρίου 1788 γεννήθηκε στο Λον-
δίνο ο λόρδος Βύρων (22 Ιανουαρίου 1788
- 19 Απριλίου1824). Λίγες μέρες μετά τη γέννη-
σή του, η μητέρα του Κατερίνα κάλεσε τον φη-
μισμένο Σκωτσέζο John Hunter (1728 – 1793),
χειρουργό (ο άνθρωπος μαχαίρι) και καθηγη-
τή του Edward Jenner, να εξετάσει το ασθενικό
πόδι του Βύρωνα. Στο ημερολόγιο του John
Hunter καταγράφεται ο εμβολιασμός του λόρ-
δου Βύρωνα κατά της ευλογιάς.
«Ο έρωτας είναι όπως η ευλογιά: όσο πιο αργά
έρχεται στη ζωή τόσο το χειρότερο».
Λόρδος Βύρων
Γελοιογραφία εναντίον του δαμαλισμού
Ο δαμαλισμός, η μετάδοση της δαμαλίτιδας από άνθρωπο σε άνθρωπο
Σ τις 14 Μαΐου του 1796, ο Jenner δο-
κίμασε τη θεωρία του. Πήρε υγρό
από φλύκταινα στο χέρι της Sarah
Nelmes, που είχε προσβληθεί από
δαμαλίτιδα μετά από επαφή με άρ-
ρωστη αγελάδα (το όνομά της ήταν
Blossom) και το ενοφθάλμισε στο
μπράτσο ενός υγιούς οκτάχρονου
αγοριού, του James Phipps (1788-
1853). Ήταν ο γιός του κηπουρού
του. Για να ελέγξει την υπόθεσή του,
χέρι) και απέδειξε την επιτυχία του δα-
μαλισμού αφού το παιδί δεν νόσησε.
Επανέλαβε τη διαδικασία περισσότε-
έξι εβδομάδες αργότερα, την 1η Ιου- ρες από 20 φορές, αλλά πάλι το παιδί
λίου 1796, ενοφθάλμισε τον Phipps, δεν παρουσίασε καμία αντίδραση.
και στα δυο του χέρια, με υλικό από
φλύκταινα ευλογιάς (με την κλασική
τεχνική του ευλογιασμού από χέρι σε

Δαμαλίτιδα, χαλκογραφία.
Τ ο 1798 ο E. Jenner έστειλε ένα νέο συμπληρω-
μένο χειρόγραφο στη Βασιλική Εταιρία όπου
παρουσίαζε τη μέθοδό του. Σαν υποστηρικτι-
κά στοιχεία έφερνε την περίπτωση του James
Phipps και δεκατρία περιστατικά ασθενών που
είχαν νοσήσει στο παρελθόν από δαμαλίτιδα
και όταν, έκαναν ευλογιασμό, δεν παρουσία-
σαν καμία αντίδραση. Το συμβούλιο της Βασιλι-
κής Εταιρίας απέρριψε τη μέθοδο του E. Jenner,
επειδή «δεν συμφωνούσε με την καθιερωμένη
γνώση» και ήταν «εξωφρενική». Τον προειδο-
ποιούσαν πως «θα ήταν καλύτερα να μη διακη-
ρύσσει μια τόσο παράλογη ιδέα, εάν σεβόταν
την υπόληψή του».
Το χέρι της Sarah Nelmes
Σ τις 17 Σεπτεμβρίου του 1798, ο E. Jenner κυ-
κλοφόρησε το βιβλίο με τίτλο: «An inquiry
into the causes and effects of the variolae
vaccinae, a disease discovered in some of
the western counties οf England, particularly
Gloucestershire, and known by the name of
the cow pox». ήτοι: «Μια έρευνα πάνω στα
αίτια και τις επιπτώσεις του δαμαλισμού, μιας
νόσου η οποία παρουσιάστηκε σε μερικές πε-
ριοχές της δυτικής Αγγλίας και ειδικότερα του
Gloucestershire, γνωστή και ως δαμαλίτιδα».
Τ ον Απρίλιο του 1799, ο E. Jenner λαμβά-
νοντας υπόψη του σοβαρά τις παρατη-
ρήσεις των επικριτών του, δημοσίευσε ένα
συμπλήρωμα στο «Inquiry» με τίτλο «Further
observations on the variolae vaccinae, or
Cow Pox», ήτοι: «Περισσότερες παρατηρή-
σεις πάνω στον δαμαλισμό ή τη δαμαλίτι-
δα»
Τ ον Νοέμβριο του 1800, το πρώτο παιδί που
εμβολιάστηκε στη Ρωσία με δαμαλισμό ονο-
μάστηκε «Βακσίνωφ». Αργότερα σπούδασε με
δημόσια δαπάνη και έλαβε τιμητική σύνταξη.
Αποστολή De Balmis

Τ ο 1801, ο λόρδος Elgin, πρεσβευτής της Βρε-

τανίας στην Κωνσταντινούπολη (αυτός που
έκλεψε τα μάρμαρα του Παρθενώνα) με τον για-
Το άγαλμα του Edward Jenner στο Κένσινγκτον

τρό της πρεσβείας Scoth διέδωσαν τον δαμαλι-

σμό στην Κωνσταντινούπολη αρχίζοντας πρώ-
τα από τα παιδιά του, και έστειλε εμβόλια στην
Αθήνα, στην Πάτρα, στην Ζάκυνθο, στη Βασόρα
στον Περσικό κόλπο και από εκεί στη Βομβάη.
Τ ο 1803, ο Κάρολος ο IV της Ισπανίας οργά-
νωσε την λεγόμενη Βασιλική Εκστρατεία Εμ-
βολίασμού, υπό τον Francisco Xavier De Balmis.
Πριν ξεκινήσει συμπεριέλαβε και είκοσι δύο παι-
διά από ένα ορφανοτροφείο στη Μαδρίτη• τα
οποία χρησιμοποιήθηκαν, μολύνοντάς τα, δυο
κάθε φορά σαν αλυσίδα μεταφοράς, χέρι-χέρι,
κρατώντας φρέσκο το πύο από φλύκταινες για
τον δαμαλισμό μέχρι που να φτάσει η αποστο-
λή στην Αμερική. Το πλοίο έφτασε τελικά στο Κα-
ράκας. Παρά το ότι μόνο ένα από τα παιδιά είχε
ορατές φλύκταινες ευλογιάς, ο De Balmis ξεκίνη-
σε τον δαμαλισμό στη Νότια Αμερική.
Ο Edward Jenner πέθανε την Κυριακή 26 Ια-
νουαρίου 1823. Στον τάφο του στην εκκλη-
σία τού Berkeley, γράφει: «Η δόξα Του λάμπει σε
κάθε φρέσκο και υγιές πρόσωπο... μνημείο του
δεν είναι σε έναν καθεδρικό ναό, αλλά σε κάθε
σπίτι».
Τ ο 1858, ένα άγαλμα του Jenner (γλυπτό
του φημισμένου γλύπτη Calder Marshall)
τοποθετήθηκε στην πλατεία Τραφάλγκαρ του
Λονδίνου. Στο Κοινοβούλιο έγιναν πολλές συ-
ζητήσεις και τελικά αποφασίστηκε από τους
πολιτικούς, μια μεγάλη υπαναχώρηση: «η
ευλογιά των αγελάδων ήταν κάτι πολύ καλό
στην κατάλληλη θέση της, αλλά δεν έχει θέση
μεταξύ των ηρώων του ναυτικού και του στρα-
τού της χώρας». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα
το άγαλμα να αποκαθηλωθεί και μεταφερθεί
στους κήπους του Κένσινγκτον.
Πιστοποιητικό φορέα δαμαλίτιδας (ευλογίας των αγελάδων)
Ο δαμαλισμός, η μετάδοση δαμαλίτιδας με δαμάλειο λέμφο σε άνθρωπο.
Τ η δεκαετία του 1840 ο Dr. Μ. Negri
Di Napoli πολλαπλασίασε, τη δαμα-
λίτιδα μεταδίδοντας την σε μοσχάρια.
Αρχικά τα ενοφθάλμισε με ανθρώπινη
λέμφο από ανθρώπους στους οποί-
ους είχε γίνει δαμαλισμός και μετά με
δαμάλειο λέμφο από φυσική δαμαλί-
τιδα. Έπαιρνε από τις φλύκταινες των
ενοφθαλμισμένων μοσχαριών υλικό
το οποίο χρησιμοποιούσε στους δα-
μαλισμούς. Πριν από την εφαρμογή
αυτή της μεθόδου δαμαλισμού, διά-
φορα άτομα είχαν αγελάδες σε διά-
φορες περιοχές, στις οποίες μετέδιδαν
τη δαμαλίτιδα με το υλικό του εμβολί-
ου που προερχόταν από άνθρωπο,
έπαιρναν τη λέμφο από τις φλύκται-
νες και εμβολίαζαν έναν άλλο άνθρω-
πο και μετά από αυτόν έκαναν τους
δαμαλισμούς.
Η πρακτική αυτή έχει ονομαστεί «retro-
vaccination» ή «αναδρομικός δαμαλι-
σμός». Το 1860 ο Μ. Negri Di Naples
βελτίωσε τη μέθοδο του Jenner «τον
από βραχίονος εις βραχίονα εμβο-
λιασμόν δια του οποίου ηδύνατο να
μεταδοθεί η σύφιλη, το ερεσίπελας και
πολλαί δερματοπάθειαι». Ο Negri ανέ-
δειξε τα προτερήματα του απευθείας
δαμαλισμού «δια ζωικής δαμαλείου
λύμφης και ουχί ενανθρωπηθείσης».
 Η προέλευση του δαμαλισμού
(γελοιογραφία εποχής)

Τιμητική πλακέτα

Τ ο 1896 η Βασιλική Εταιρία εισηγήθηκε ότι

ο εμβολιασμός με δαμάλειο λέμφο ήταν
Τ ο 1861 στην Ριάλτα της Ιταλίας, κατά την επι-
δημία της σύφιλης, 45 παιδιά και 20 νοσοκό-
μες μολύνθηκαν μετά από δαμαλισμό από χέρι
ασφαλέστερος από εκείνον με την ανθρώπινη
λέμφο, η οποία μερικές φορές συνέβαλε στην
εξάπλωση νόσων όπως η σύφιλη και η ηπατίτι-
σε χέρι.
δα. Το 1898 η Βρετανία απαγόρευσε τον δαμα-
Ο Αβραάμ Λίνκολν (1809 – 1865) αρρώστη-
σε από ευλογιά κατά την διάρκεια της προ-
εδρίας του το 1863. Πιθανόν μολύνθηκε από
λισμό από χέρι σε χέρι. Το ίδιο έτος η Βρετανία
επιτρέπει εξαιρέσεις από τον υποχρεωτικό εμβο-
λιασμό κατά της ευλογιάς. Το γεγονός αυτό δη-
τον γιό του Ταντ και έμεινε σε καραντίνα.
μιούργησε τον όρο «αντιρρησίας συνείδησης»,
Σ τη Ρωσία ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν
(1879 – 1953), αρρώστησε από ευλογιά σε
ηλικία επτά ετών. Το πρόσωπό του σημαδεύτη-
ο οποίος αργότερα χρησιμοποιείται για όσους
αντιτίθενται στη στρατιωτική θητεία.
κε άσχημα από την ευλογιά. Για τον λόγο αυτό
είχε ειδικούς φωτογράφους να ρετουσάρουν Σ τις 2/12/1911 εκδίδεται στη Κύπρο το Βασι-
λικόν Διάταγμα περί υγειονομικών μέτρων
προς περιστολήν της ευλογιάς.
τις φωτογραφίες του.

Τηλεγράφημα, ενημερώνει τον Ελ. Βενιζέλο για
την επέκταση της επιδημίας ευλογιάς.
Τ ο 1914 ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος προ-
καλεί και επιδημία ευλογιάς στη Ρωσία.
Σ την Ελλάδα από το 1920 οι εμβολιασμοί έγι-
ναν υποχρεωτικοί με τον Νόμο 2457. Για τους
γονείς που δεν διατηρούσαν πιστοποιητικά
δαμαλισμού προβλέφτηκαν πρόστιμα 50-100
δραχμών. Τα αποτελέσματα αυτής της επιστη-
μονικής σχολικής προφυλακτικής τακτικής θα
αναγνωριστούν από τον περιορισμό των πο-
σοστών παιδικής θνησιμότητας από το 34,2% το
1915 στο 23% το 1920. «Ουδείς αγών δύναται να
στεφθή υπό επιτυχίας άνευ μορφώσεως κοινής
γνώμης φωτισμένης».
Σκηνή από την ταινία Variola Vera
Τ
ο 1972 η επιδημία ευλογιάς στη Γιουγκοσλα-
βία ήταν η τελευταία μεγάλη επιδημία ευλο-
γιάς στην Ευρώπη. Παρουσιάστηκε στο Κόσ-
σοβο και το Βελιγράδι. Ένας μουσουλμάνος
προσκυνητής μολύνθηκε με τον ιό της ευλογιάς
στη Μέση Ανατολή. Μετά την επιστροφή του ξέ-
σπασε η επιδημία. Μολύνθηκαν 175 άτομα και
από αυτά πέθαναν τα 35. Η επιδημία περιορί-
στηκε με αυξημένα μέτρα καραντίνας και μαζι-
κούς εμβολιασμούς. Το 1982 γυρίστηκε η ταινία
Variola Vera βασισμένη στην επιδημία ευλογιάς
της Γιουγκοσλαβίας.

Διεθνές πιστοποιητικό εμβολιασμών
Τ ο 1943 παρουσιάστηκε επιδημία ευλογιάς
στη Τουρκία με περισσότερα από 12.000
κρούσματα. Από την Τουρκία η ευλογιά ήρθε
στην Ελλάδα και προκάλεσε 831 κρούσματα το
1943 και 329 το 1944. Στην Ελλάδα τα τελευταία
13 κρούσματα παρουσιάστηκαν το 1950.
Η Rahima Banu Begum
Η Rahima Banu Begum, που γεννήθηκε στη
Βεγγάλη το 1973, είναι ο τελευταίος άνθρω-
πος που προσβλήθηκε με φυσικό τρόπο από
το στέλεχος της ευλογιάς Variola major. Το δί-
χρονο κοριτσάκι μολύνθηκε στις 16 Οκτωβρίου
το 1975. Ζούσε στο χωριό Κουράλια στο νησί
Μπόχα της επαρχίας Μπαρισάλ του Μπαν-
γκλαντές. Το περιστατικό αναφέρθηκε από
ένα οκτάχρονο κοριτσάκι, την Bilkisunnessa, η
οποία έλαβε τη νόμιμη αμοιβή αναφοράς 250
τάκα (τότε περίπου 25 δολάρια). Η ομάδα του
ΠΟΥ έφθασε στο σημείο και η μικρή Banu ιάθη-
κε πλήρως. Η Banu παντρεύτηκε έναν γεωργό
σε ηλικία 18 χρόνων και έχει τέσσερα παιδιά. Σε
μια συνέντευξη που έδωσε το 2009 δήλωσε ότι
οι χωριανοί της αλλά και οι συγγενείς της της
φέρθηκαν άσχημα επειδή είχε αρρωστήσει από
ευλογιά.
Ο Ali Maow Maalin
Ο Ali Maow Maalin είναι ο τελευταίος άν-
θρωπος στον κόσμο που προσβλήθηκε
με φυσικό τρόπο από το στέλεχος της ευλογιάς
Variola minor. Σε ηλικία 23 χρόνων, ο Maalin
ήταν μάγειρας στο νοσοκομείο της Μέρκα στη
Σομαλία και εποχικός εμβολιαστής στις ομάδες
εκρίζωσης της ευλογιάς του ΠΟΥ. Ο Maalin είχε
εμβολιαστεί, αν και αργότερα αποδείχτηκε ότι
ο εμβολιασμός δεν είχε γίνει σωστά και για τον
λόγο αυτό δεν τον προστάτευσε. Τον Οκτώβριο
του 1977, πήγε να συναντήσει δύο παιδιά που
μεταφέρθηκαν από ένα χωριό με συμπτώματα
ευλογιάς. Στις 26 Οκτωβρίου του 1977 έγινε διά-
γνωση ότι έπασχε από «alastrim», ευλογιά που
οφείλεται στο στέλεχος Variola minor. Έγινε συ-
ντονισμένη προσπάθεια από το προσωπικό
του ΠΟΥ για να εξασφαλιστεί ότι αυτό το τελευ-
ταίο περιστατικό ευλογιάς στον πλανήτη δεν θα
εξαπλωθεί. Τελικά ο Maalin ιάθηκε πλήρως. Ο
Maalin δουλεύει εθελοντικά στο πρόγραμμα
(2008) για την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας στη
Σομαλία.
Η Janet Parker.
Τ ο 1978 παρουσιάστηκαν τα δύο τελευταία
κρούσματα ευλογιάς στον κόσμο, από ατύ-
χημα σε εργαστήριο στο Μπέρμιγχαμ της Αγ-
γλίας, το ένα από τα οποία ήταν θανατηφόρο.
Η Janet Parker ήταν ιατρικός φωτογράφος
στην έδρα της ανατομικής της Ιατρικής Σχολής
του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ. Μολύνθη-
κε από τον ιό και πέθανε στις 11 Σεπτεμβρίου το
1978, σε ηλικία 40 χρονών. Μετά από αυτό το
θλιβερό γεγονός, ο άνθρωπος που ήταν υπεύ-
θυνος για την έρευνα στον ιό της ευλογιάς, ο
καθηγητής Henry Bedson αυτοκτόνησε. Το ατύ-
χημα ήταν η αιτία, όλα τα γνωστά εργαστήρια
που ερευνούσαν το ιό της ευλογιάς, να κατα-
στρέψουν τα στελέχη ιού που κατείχαν ή να τα
μεταφέρουν σε δύο εργαστήρια αναφοράς του
ΠΟΥ, στις ΗΠΑ και στη Ρωσία. Φυλάγονται με
πολύ αυστηρά συστήματα προστασίας από
ατύχημα ή από τρομοκρατική επίθεση.
Viktor Zhdanov
Τ ο 1955 η 8η Διάσκεψη του Παγκόσμιου Ορ-
γανισμού Υγείας, απορρίπτει την ιδέα της
εκρίζωσης της ευλογιάς ως μη ρεαλιστικής.
Τ ον Μάιο του 1958 ο Viktor Zhdanov(1914 -
1987), ο φημισμένος ιολόγος, υφυπουργός
υγείας της Σοβιετικής Ένωσης, προτείνει στον
ΠΟΥ πρόγραμμα εκρίζωσης της ευλογιάς. Το
πρόγραμμα εγκρίνεται την επόμενη χρονιά από
τη 12η συνδιάσκεψη του ΠΟΥ. Υπεύθυνος του
προγράμματος εκρίζωσης ορίζεται ο αμερικα-
νός επιδημιολόγος Donald Ainslie Henderson
(1928).
Viktor Zhdanov
Ο Donald Ainslie Henderson (7 Σεπτεμβρίου
1928 - 19 Αυγούστου 2016) ήταν Αμερικα-
νός ιατρός, εκπαιδευτικός και επιδημιολόγος, ο
οποίος οργάνωσε μια δεκαετή διεθνή προσπά-
θεια (1967-1977) που εξάλειψε την ευλογιά σε
όλο τον κόσμο και ξεκίνησε διεθνή προγράμμα-
τα εμβολιασμού κατά την παιδική ηλικία.
Ό ταν έγραφα το βιβλίο για την ευλογιά είχα-
με επικοινωνήσει πολλές φορές, και με είχε
βοηθήσει. Εντυπωσιάστηκε όταν του έστειλα τις
εργασίες για τον ευλογιασμό των Εμμανουήλ
Τιμόνη και Ιάκωβου Πυλαρινού.
Φωτογραφίες από την καμπάνια εκρίζωσης ευλογιάς. Ο Dr. Donald Ainslie Henderson και οι συνεργάτες του.
Διαφημιστικές αφίσες για τον εμβολιασμό κατά του δαμαλισμού
Παγκόσμιο πρόγραμμα εκρίζωσης της ευλογιάς
Η επιτυχία της εκρίζωσης της ευλογιάς
οφειλόταν σε προγράμματα μαζι-
κού εμβολιασμού, εκπαίδευσης, επιτή-
ρησης, επιβράβευσης για την ταυτοποί-
ηση των ασθενών και στην παραγωγή
σταθερού, θερμοάντοχου εμβολίου.
Το πρόγραμμα από το 1967 μέχρι το
1979 κόστισε 97.969.737 δολάρια.
Σήμερα η προστασία των τελευταίων
δειγμάτων του ιού κοστίζει πάνω από
ένα δισεκατομμύριο δολάρια, η συντή-
ρηση δόσεων εμβολίου τρία δισεκατομ-
μύρια και η παραγωγή ειδικών φαρμά-
κων ένα δισεκατομμύριο τον χρόνο.
Στις 9 Δεκεμβρίου του 1979 πιστοποιή-
θηκε η εξάλειψη της ευλογιάς, με βάση
εντατικές προσπάθειες επιβεβαίωσης
από ομάδες ειδικευμένων επιστημόνων
στις χώρες που υπήρχαν κρούσματα.
Στις 8 Μαΐου του 1980 η πιστοποίηση
της εξάλειψης έγινε αποδεκτή από την
Σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού
Υγείας. Οι δύο πρώτες προτάσεις της
απόφασης της Γενικής Συνέλευσης
λένε:
«Έχοντας εξετάσει την πρόοδο και τα
αποτελέσματα του παγκοσμίου προ-
γράμματος για την εξάλειψη της ευλο-
γιάς, το οποίο ενεργοποιήθηκε από
τον ΠΟΥ το 1958 και εντατικοποιήθηκε
μέχρι το 1967... Δηλώνει υπεύθυνα ότι
ο πλανήτης και οι κάτοικοί του κέρδι-
σαν την ελευθερία τους από την ευλο-
γιά, η οποία ήταν η πιο καταστροφική
νόσος που προσέβαλλε σε επιδημική
μορφή πολλές χώρες από τα παλιά
χρόνια, αφήνοντας νεκρούς, τυφλούς
και δύσμορφους στο πέρασμά της και
η οποία μόλις πριν από μία δεκαετία
χτυπούσε ανεξέλεγκτα την Αφρική, την
Ασία και τη Λατινική Αμερική»
Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Από-
φαση WHA33.3 (8 Μαΐου του 1980).
Η ευλογιά πέθανε. Η ευλογιά πέθανε.

Η ευλογιά είναι η πρώτη και η μοναδική μέχρι

στιγμής νόσος του ανθρώπου που εκριζώ-
θηκε. Διότι είχε έναν σταθερό ορότυπο, ήταν
Α υτό είναι το βιβλίο που έγραψε ο Donald
Henderson, το 2009, για τον θάνατο της ευ-
λογιάς.
αποκλειστικά νόσημα του ανθρώπου χωρίς
υποκλινικές μορφές ή φορείς, είχε εύκολη διά-
γνωση και άμεση ανοσοαντίδραση. Ε ίναι η προσωπική του ιστορία για το πώς οδή-
γησε την εκστρατεία της Παγκόσμιας Οργά-
νωσης Υγείας για την εξάλειψη της ευλογιάς - η
Η ευλογιά εκριζώθηκε διότι η εποχή επέτρεπε να
υλοποιηθούν τέτοια όνειρα.
μόνη ασθένεια στην ιστορία που ο άνθρωπος
έχει εξαφανίσει από το πρόσωπο της Γης, του-

Δ υστυχώς, η επόμενη νόσος που έπρεπε και

πλησίασε να εκριζωθεί ήταν η πολιομυελίτι-
δα. Σήμερα τα κρούσματα χρόνο με τον χρόνο
αυξάνονται.
λάχιστον μέχρι στιγμής. Κάποιοι έχουν ονομάσει
αυτό το κατόρθωμα «το μεγαλύτερο επιστημονι-
κό και ανθρωπιστικό επίτευγμα στην ιστορία της
ανθρωπότητας».
Η μετά την ευλογιά εποχή
Η μελλοντική επιβίωση του ανθρώπου
δεν εξαρτάται μόνο από την ενίσχυση
των αμυντικών δυνάμεων του οργα-
νισμού του απέναντι στις διαγραφό-
μενες απειλές των παλαιών και νέων
λοιμωδών νοσημάτων, αλλά και από
ένα πλήθος άλλων καθοριστικών πα-
ραγόντων που δεν είναι βιοϊατρικοί.
Ο Albert Bruce Sabin (26 Αυγούστου
1906 – 3 Μαρτίου 1993) ανέπτυξε και
απέδειξε τη χρησιμότητα του νέου εμ-
βολίου κατά της πολιομυελίτιδας, που
χορηγείται από το στόμα. Το εμβόλιο,
που ήταν πάμφθηνο, διαδόθηκε σε
ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με
τον Sabin, «η απόκτηση νέων γνώσε-
ων χάρη στους κόπους και στην αφο-
σίωση χιλιάδων ατόμων σε όλο τον
κόσμο, είναι διαδικασία αργή αλλά
ευτυχώς αθροιστική, και μπορεί να πει
κανείς ότι τον τελευταίο αιώνα ο άν-
θρωπος μπόρεσε να μάθει, για τον
εαυτό του και για τον κόσμο που τον
περιβάλλει, περισσότερα από όσα είχε
μάθει στους δέκα χιλιάδες αιώνες που
προηγήθηκαν».
Ο Sabin, αφού προσέφερε τη σωτη-
ρία σε εκατομμύρια παιδάκια, αρνή-
θηκε να πάρει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας
για την ανακάλυψή του, παραιτήθη-
κε από κάθε κέρδος, προσέφερε την
ανακάλυψή του στα παιδιά όλου του
κόσμου και έζησε με το μισθό του πα-
νεπιστημιακού καθηγητή. «Δεν θέλω»,
είπε, «η συμβολή μου στην ευημερία
της ανθρωπότητας να πληρωθεί με
χρήματα».
Η παραγωγή νέων εμβολίων για την
καταπολέμηση πολλών νοσημάτων
έχει ήδη επιτευχθεί. Η μελλοντική ελπί-
δα είναι για το εμβόλιο κατά του Aids
και γιατί όχι και για τον καρκίνο. Όμως
για να γίνουν αυτά θα πρέπει να γε-
φυρωθεί το χάσμα μεταξύ της ιατρι-
κής γνώσης και της δυνατότητας να
χρησιμοποιηθεί από το μεγαλύτερο
μέρος της ανθρωπότητας. Θα πρέ-
πει ο πολιτισμένος κόσμος να αντιμε-
τωπίσει πέρα από την απουσία των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τις κατα-
στροφές που τον απειλούν, την περι-
βαλλοντική ρύπανση, τις νέες επιδη-
μίες, τον φανατισμό, ώστε η υψηλού
επιπέδου προσφερόμενη πρόληψη
με τους εμβολιασμούς, να μπορεί να
διατεθεί προς όφελος όλων των αν-
θρώπων, μέσα στο πλαίσιο του αν-
θρωπιστικού πνεύματος της Ιατρικής,
που ήδη πριν από 2500 χρόνια απαι-
τούσε ο Ιπποκράτης.
Κείμενα - επιμέλεια: Χρυσόστομος Φουντούλης.

Από αυτή τη θέση θα ήθελα να ευχαριστήσω για τη σημαντική

τους βοήθεια στην έρευνα και τη συλλογή στοιχείων τους:
- κ. Δημήτριο Απ. Καραμπερόπουλο, παιδίατρο.
- κ Ανδρέα Φρ. Μιχαηλίδη, ρευματολόγο.
- κ. Γεράσιμο Α. Ρηγάτο, παθολόγο - ογκολόγο.
-Το Μουσείο του Edward Jenner. http://www.jennermuseum.com

Centers for Disease Control and Prevention

Wikimedia Commons
WHO Records and Archives personnel