Pravni fakultet Univerziteta Crne Gore

SEMINARSKI RAD
Tema: Prednosti arbitražnog suda u odnosu na
Međunarodni sud pravde

Mentor: prof. dr Maja Kostić Mandić

Student: Milija Ivanović

Broj indexa:

Podgorica, mart 2017.

Sadržaj
Uvod ............................................................................................................................................... 3
1. Arbitraža .................................................................................................................................... 4
2. Međunarodni sud pravde ......................................................................................................... 6
3. Prednosti arbitražnog suda u odnosu na Međunarodni sud pravde.................................... 9
Zaključak ..................................................................................................................................... 11
Literatura..................................................................................................................................... 12
Uvod

U istorijskom razvoju međunarodne zajednice činjeni su napori da se otklone uzroci

međunarodnih sukoba, a uporedo sa tim da se izgrade sredstva za njihovo rješavanje. I sama
pojava međunarodnih organizacija, Društva naroda i Ujedinjenih nacija rezultat je tih nastojanja.

Prva konvencija o mirnom rješavanju sporova doneta je na Haškoj konferenciji mira 1899.
godine. Iako ni prva ni druga Haška konvnecija od 1907. godine nijesu uspjele da uspostave
obavezne pravne norme u pogledu mirnog rješavanja sporova, ipak se smatraju kao prvi korak u
pravcu izgradnje modernog sistema mirnog rješavanja sporova.

Pokušaje otklanjanja uzroka sprova činjeni su i na političkom planu, a pronalaženje sredstava na

pravnom planu. Zbog osobenosti strukture međunarodne zajednice i uzroka koji su dovodili do
sporova, kao što su na primjer ekonomski, teritorijalni, ideološki itd., međunarodnopravni
poredak nije mogao slijediti put unutrašnjeg prava u pogledu postupka kome treba pribjeći u
slučaju spora. Klasično međunarodno pravo svrstalo je sredstva za rješavanje sporova u dvije
osnovne kategorije:1

 mirna sredstva
 prinudna, ne isključujući i pribjegavanju ratu
Savremeni međunarodni poredak zabranjuje pribjegavanje ratu kao sredstvu za rješavanje
nacionalnih problema. Međutim podjela na mirna i prinudna sredstva održala se i danas, samo
što je odnos između ove dvije grupe sredstava, kao i sama priroda prinudnih sredstava
izmijenjena.

Mirna sredstva za rješavanje radnih sporova dijele se na dipomatska i sudska. Pri čemu pod
sudskim rješavanjem sporova podrazumijevamo rješavanje pred arbitražnim sudovima i
Međunarodnim sudom pravde.

1
Kreća, M. Međunarodno javno pravo, Pravni fakultet, Centar za izdavaštvo i informisanje, Beograd 2010, str. 672.
1. Arbitraža

Rješavanje sporova putem arbitraža je poznato od davnina, čiji korijeni se mogu pronaći u
najstarijim društvima sa rodovskim uređenjem, u kojima je vođa plemena određivao delegate
koji će u njegovo ime rješavati sporove između pojedinih članova društva. Neke od prvih
arbitražnih sudova srećemo već u antičko doba kod Grka. Razvojem zanatstva i trgovine u
srednjem vijeku, arbitraža poćinje služiti za rješavanje trgovinskih sporova. To su bili neki od
početaka razvoja arbitraže, danas, razvojem međunarodnih odnosa, a posebno međunarodne
razmjene robe, dovelo je do široke primjene trgovinskih arbitraža, ne samo za rješavanje
trgovinskih, već i međudržavnih sporova.

U pravnoj teoriji ne postoji jedinstven pojam arbitraže, što zavisi od različitog pristupa
definisanja. Prema tome, možemo reči da arbitraža u funkcionalnom smislu predstavlja poseban
metod, odnosno tehniku koju koriste arbitri koje su stranke u sporu imenovale i dale ovlašćenje
da riješe sporna pitanja, a svoja ovlašćenja zasnivaju na privatnom sporazumu, a ne iz vlasti
države. Govorimo li u organizacionom smislu o arbitraži, to podrazumjeva ustanove koje su
osnovane od privatnih profesionalnih organizacija i lica, sa ciljem da rješavaju posebne sporove
za koje je odgovorna njihova nadležnost.

Shodno navedenom „arbitraža tijelo nedržavnog karaktera sastavljeno od (jedne ili više) osoba o
čijem su se izboru stranke sporazumjele, komu stranke sporazumno i dobrovoljno povjeravaju
donošenje meritorne odluke o sporu, a zakon tu odluku izjednačava s pravomoćnom sudskom
odlukom“2.

Pod spoljnotrgovinsim arbitražama treba razumjeti one ustanove koje su osnovane od privatnih
profesionalnih organizacija ili lica ili od organizacija polujavnog karaktera u cilju raspravljanja
onih sporova iz spoljnotrgovinskog prometa za koje je ugovorena njihova nadležnost.3

Iz gore navedenih definicija jasno je da autori pristupaju definisanju pojma ukazivanjem na

organizaciono-institucionalni i funkcionalni aspekt arbitraže. S druge strane, pojedini autori nisu
se opredjelili na davanje jedne sažete definicije arbitraže, smatrajući da se njena suština ne može
razumjeti bez navođenja svih njenih bitnih elemenata, odnosno komponenti.

Važno je istaći da arbitraža nije nastala nakon pojave državnog pravosuđa, već ona postoji
paralelno sa sudovima; ima određene prednosti kao i nedostatke u odnosu na državno pravosuđe.
Arbitraža se može, u rješavanju sporova u međunarodnoj trgovini, više prilagoditi osobenostima
pojedinih slučajeva, nego što je to slučaj kod sudova čija se organizaciona struktura i pravila
postupanja postavljaju čvrsto, unaprijed, za neograničen broj veoma različitih slučajeva. Pored

2
Sesar, M., 1991., Arbitražni postupak, doktorska disertacija, Pravni fakultet Ljubljana, Ljubljana, str. 7.
3
www.wikipedia.com (pristupljeno 18.03.2017. 18.30h)
toga, postupak pred arbitražom je mnogo fleksibilniji, manje je formalan, postoji mogućnost
iznalaženja kompromisnog rješenja, i mnogo je brži.

Ovakav način rješavanja sporova je posebno pogodan ako se ima u vidu struktura interesa koji se
vezuju za arbitražno odlučivanje. Opšti interesi društva postoje, ali su oni u velikoj mjeri manjeg
značaja kod arbitraže nego kod redovnih sudova. Sporovi kod kojih bi snažno bio zastupljen
interes društva se zapravo i ne mogu rješavati pred arbitražom. Arbitraže mogu da odlučuju samo
u sporovima u kojima bi volja samih stranaka mogla da zamijeni presudu ako bi se stranke
poravnale. Prema tome, arbitraže ne mogu da odlučuju o onim stvarima u kojima se moraju
primijeniti imperativne norme bez obzira na volju stranaka, gdje je neposredno i intenzivno
zainteresovao društvo kao cjelina. Iz toga proizilazi da spoljnotrgovinske arbitraže nikako ne bi
mogle da oplučuju, na primjer, o uvoznim ili izvoznim dozvolama, carinama ili drugim pitanjima
državne regulative vanjske trgovine, ali mogu da odlučuju o međusobnim pravima i obavezama
stranaka.4

Tradicionalno se smatra da su predmet arbitraža u poređenju sa sudskim rješavanjem sporova

slijedeće:5

 elastični procesni okviri koji u mnogome mogu da oblikuju same stranke;

 brzina;
 niži troškovi;
 neutralnost ( umjesto da sudi sud države jednog ili drugog parničara, odlučuje institucija koja
ne pripada ni jednoj ni drugoj državi, a arbitri – ili makar predsjednik vijeća – po pravilu je iz
treće zemlje);
 zbog velikog uspjeha i široke prihvaćenosti Njujorške konvencije o priznanju i izvršenju
stranih arbitražnih odluka iz 1958.6 godine, veće su šanse da se van zemlje donošenja prizna i
izvrši arbitražna nego sudska odluka.

Arbitražno odlučivanje ima i svojih negativnih strana. S obzirom da stranke same stvaraju
mehanizam odlučivanja i s obzirom da od njih samih zavisi način odlučivanja, povećana je
mogućnost zlupotrebe, kao što je nametanje nepravičnih rješenja ekonomski slabijoj ili
neopreznoj strani. Ovo se potencira time što je arbitražno odlučivanje jednostepeno. Prvostepena
odluka je u isto vrijeme i konačna, eventualne greške se ispraviti povodom žalbe.7

4
Varadi, T., Bordaš, B., et. al., 2001., Međunarodno privatno pravo, peto izdanje, Forum, Novi Sad, str. 562.
5
Ibid., str. 563.
6
Op.a: Ova konvencija se primenjuje na priznanje i izvršenje arbitražnih odluka u sporovima između fizičkih ili
pravnih lica donetih na teritoriji neke druge države, a ne one u kojoj se traži priznanje i izvršenje odluka Ona se isto
tako primenjuje na arbitražne odluke koje se ne smatraju kao domaće odluke u državi u kojoj se traži njihovo
priznanje ili izvršenje.
7
Varadi, T., Bordaš, B., et. al., 2001., Međunarodno privatno pravo, peto izdanje, Forum, Novi Sad, str. 563.
2. Međunarodni sud pravde

Međunarodni sud pravde ( obično nazivan Svijetski sud ili MSP, engl. International Court of
Justice; fr. Cour internationale de justice) se određuje kao glavni sudski organ Ujedinjenih
nacija, koji svoje odluke donosi na osnovu međunarodnog prava kakvo je ono u vrijeme
donošenja odluke. Međunarodni sud pravde je sukcesor Stalnog suda međunarodne pravde koji
je osnovan 1920. godine pod pokroviteljstvom Društva naroda. Međunarodni sud pravde je
započeo rad 1945. godine. Statut Međunarodnog suda pravde jeste recepcija Statuta Stalnog suda
međunarodne pravde, uz minimalne izmjene. Sve članice U.N. su ipso facto članice Statuta
Međunarodnog suda pravde. Država koja nije članica UN može da postane strana Statuta pod
uslovima koje odredi Generalna skupština na preporuku Savjeta bezbjednosti. Sadašnji Sud je od
prethodnog preuzeo i jurisprudenciju, pravila postupka i drugo.

Statutom Suda određeno je da je Sud skup nezavisnih sudija. Sudijski kolegijum se sastoji od 15
sudija, s tim da u njemu ne može da bude više od jednog državljanina iste države.8 Sudije se
biraju apsolutnom većinom glasova, od strane Generalne skupštine i Savjeta bezbjednosti sa liste
koju sačinjava Generalni sekretar, na osnovu prijedloga nacionalnih grupa Stalnog arbitražnog
suda. Sudije se biraju na period od 9 godina, i mogu opet biti birani. U cilju obezbijeđivanja
kontinuiteta u radu Suda, vrši se izbor trećine članova Suda na svake 3 godine. Postupak izbora
detaljnije je regulisan Statutom suda. Prilikom izbora sudija vodi se računa o ispunjenosti uslova
subjektivne i objektivne prirode. Subjektivni uslovi podrazumijevaju da se sudije biraju bez
obzira na njihovo državljanstvo, između osoba najvišeg moralnog ugleda koje ispunjavaju uslove
za obavljanje najviših sudskih funkcija u svojoj zemlji ili su priznati stručnjaci međunarodnog
prava. Kao što se vidi, subjektivni uslovi se odnose na moralna svojstva i stručnost sudija.
Objektivni uslov se odnosi na to da će se izbor izvršiti na način da u Sudu budu zastupljeni
najvažniji oblici civilizacije i glavni pravni sistemi svijeta. Sudija MSP-a ne može da bude ni na
jednom drugom položaju, niti da radi kao savetnik. Predsjednik i podpresjednik biraju se iz reda
sudija na period od 3 godine, sa pravom izbora na još jedan trogodišnji mandat. Sudije mogu
izdati zajedničku presudu, ili dati zasebna mišljenja.

Sjedište Suda je u Palati mira u Hagu ( Holandija) mada Sud može zasijedati i obavljati svoju
djelatnost i na drugom mijestu ako je to potrebno. Ovaj sud ne treba miješati sa Međunarodnim
krivičnim sudom , koji takođe potencijalno ima globalnu nadležnost. Engleski i francuski su dva
zvanična jezika suda. Sud ima predsjednika i potpredsjednika, koji se biraju iz reda sudija na 3
godine, uz mogućnost reizbora. Predsjednik predsjedava sjednicama Suda, te uz pomoć sekretara
organizuje njegov rad. Ukoliko je predsjednik državljanin jedne od stranaka koja se pojavljuje
pred Sudom, njegovu funciju preuzima podpredsjednik. Sud imenuje i sekretara Suda, koji ima

Popović Vitomir, Turčinović Filip, Medjunarodno javno pravo, Banja Luka, 2009., str.392
8
dvostruke funkcije sudske i diplomatske, s jedne strane i administrativne s druge strane. Na
prijedlog sekretara, Sud će imenovati i ostale službenike.

Svoju djelatnost Sud vrši u punom sastavu ili u vijećima. Kada je u pitanju puni sastav kvorum
čine devetorica sudija. Vijeća se ustanovljavaju za posebne vrste sporova, a što je u vezi sa
specijalizacijom za pojedina pitanja (pitanja rada ili prevoza i prometa robe). Ova vijeća se
sastoje od najmanje trojice sudija. Sud za konkretan predmet može da osnuje novo vijeće; broj
sudija koji čine ovo vijeće Sud određuje uz saglasnost stranaka. Ova vijeća odlučuju samo u
slučajevima kada to stranke zahtjevaju. Postoji i vijeće koje odlučuje po skraćenom postupku,
bez usmenog dijela. Njega Sud sastavlja svake godine, i čine ga predsjednik, potpredsjednik i
trojica sudija. Određene promijene u kompoziciji Suda izaziva uključivanje sudija ad hoc. Sudije
ad hoc se imenuju u puni sastav Suda ili u vijeće od strane samih stranaka, a u cilju
izjednačavanja stranaka u situacijama kada je jedan od sudija državljanin neke od stranaka, ili
kada nijedna od stranaka nema svog državljanina u vijeću.

Nadležnost Međunarodnog suda pravde, jeste fakultativna – sud ima nadležnost da postupa samo
ako države na to pristanu. 9 Tek po pristanku država, aktivira se njegova nadležnost, kao osnovna
karakteristika sudskog organa. Nadležnost je jedinstvena, odnosno, ona je nedjeljiva. Ali iako
predstavlja nedjeljivu kategoriju, nadležnost Suda se može odrediti kao nadležnost ratione
personae, nadležnost ratione materiae i nadležnost ratione temporis.

Nadležnost ratione personae(lična nadležnost) - Pred međunarodnim sudom pravde samo

se države mogu pojaviti kao stranke u parničkom postupku.10 Međutim, nijesu sve države
ovlašćene da se pojave pred Sudom. Sud je, pre svega, otvoren za one države koje su članice
Statuta. Ipso facto, to su sve države članice UN, a države nečlanice UN mogu postati članice
Statuta pod uslovima koji se određuju u svakom konkretnom slučaju po podnošenju zahteva
za pristupanje Statutu. Države koje nijesu članice Statuta mogu se pojaviti pred Sudom pod
uslovima koji su određeni rezolucijom Savjeta bezbednosti 9 (1946) od 15. oktobra 1946.
godine. Zainteresovana država u tu svrhu podnosi deklaraciju. Države nemaju stalne
predstavnike pri Sudu, tako da sa Sudom komuniciraju preko ministra spoljnih poslova ili
ambasadora akreditovanog u Holandiji.

Nadležnost ratione materiae (stvarna nadležnost) - Osnovni zadatak Suda je da rješava

pravne sporove između država na bazi primene međunarodnog prava čiji su izvori definisani
u čl. 38. Statuta. Pored rešavanja sporova između država, Sud je nadležan i za davanje
savetodavnih mišljenja u pogledu pravnih pitanja, i to na osnovu međunarodnog prava. Sud
je nadležan da rešava sve sporove koje stranke iznesu pred njega. On je isto tako nadležan i
za sve slučajeve naročito predviđenePoveljom UN, ili u konvencijama i ugovorima koji su na

9
Popović Vitomir, Turčinović Filip, Medjunarodno javno pravo, Banja Luka, 2009., str.395
10
www.wikipedia.org (pristupljeno 18.03.2017. u 16.00h)
snazi. Ali, Sud je u konkretnom sporu nadležan samo ako su države u sporu odlučile da
prihvate nadležnost Suda. To znači da se osnov nadležnosti Suda nalazi u dobrovoljnom
pristanku strana u sporu. Ovaj osnov proizilazi iz opšteg načela međunarodnog prava da se
nijedna država ne može primorati na parničenje bez svog pristanka. Kada Sud ispituje da li je
nadležan ili ne, on, u stvari, ispituje da li u tom smislu postoji pristanak stranaka. On ispituje
da li ga je država koja se pojavila pred njim kao strana u sporu ili umješač zaista ovlastila da
riješi taj spor.

Nadležnost ratione temporis (vremenska nadležnost) -

Sud ima dva različita tipa jurisdikcije, i to:

 odlučivanje u sporovima (donošenje odluka u sporovima), i
 savjetodavna funkcija.
3. Prednosti arbitražnog suda u odnosu na Međunarodni sud pravde

Pod sudskim rješavanjem sporovo uopšteno se misli na rješavanje sporova pred Međunarodnim
sudom pravde ili arbitražom. Neki teoretičari povlače razliku između sudskog rješavnja sporova i
arbitaže. Unutar tog razlikovanja postoji više varijanti. Po jednoj varijanti samo je rješavanje
spora pred Međunarodnim sudom pravde, suđenje u strogom smislu riječi. Po drugoj varijanti u
međunarodnom poretku ne postoji ustanova suđenja u strogom smislu riječi, s obzirom da je
nadležnost međunarodnih sudova fakultativnog karaktera. Po trećoj varijanti, rješavanje spora
pred Međunarodnim sudom pravde veoma je blisko sudskom rješavanju, mada se ne može
poistvojetiti u potpunosti jer su stalni međunarodni sudovi osobena kombinacija arbitraže i suda
u kojoj pretežu potonji sa tendencijom da prerastu u sud stricto sensu.11

Između postupka rješavanja spora pred arbitražnim sudom u odnosu na Međunarodni sud pravde
postoje izvjesne razlike i prednosti. Te razlike se mogu grupisati u nekoliko tačaka.12

Kod arbitražnog suda stranke neposredno utiču na kompoziciju suda, tako što arbitražnim
kompromisom biraju arbitre. Noviji razvoj ide u pravcu povećanja uloge arbitra koji nijesu
državljani stranka u sporu tako što njima povjerava funkciju predsjednika suda, odnosno broj
nedržavljana je u novijoj praksi često veći od broja državljana stranka. Ali te modifikacije ne
diraju neposredno u izborni karakter suda. Kod Međunarodnog suda pravde stranke utiču
neposredno na kompoziciju suda jedino preko ustanove ad hoc sudije u konkretnom sporu. Ta
okolnost posmatrana sa logičkog stanovišta sugeriše veći stepen nepristranosti Međunarodnog
suda pravde, mada iz prakse proizilazi da i arbitražni sudovi po pravilu djeluju nepristrasno i
objektivno. Značajna posljedica ove razlike je u tome što kod arbitražnog suda, usljed velike
frekvencije arbitara, nema dovoljne mogućnosti za specijalizaciju arbitara i stvaranje
juresprudencije.

Arbitražni sud, takođe, ima širu slobodu izbora pravila na osnovu kojih presuđuje spor. To je
rezultat toga što same stranke određuju izvore prava u konkretnom slučaju. Da li stranke pri tome
moraju da se kreću u okvirima koji predviđa međunarodno pravo predmet je različitih mišljenja.
Haška konvencija o mirnom rješavanju sporova (1899) kaže da arbitraža rješava sporove na
osnovu poštovanja prava. Smatra se da takva odredba dopušta da sud, u nedostatku pravnih
pravila, pribjegne načelu pravičnosti (ex aequo et bono), no da ne može ni na koji način spor
rješavati na način koji nije primjena prava. Međunarodni sud rješava sporove na osnovu
formalnih izvora utvrđenih u članu 38. Statuta Međunarodnog suda pravde. Time se međutim ne
ograničava mogućnost da sud spor riješi

11
Avramov S.,Međunarodno javno pravo, Savremena administracija, Beograd 2003, str. 572.
12
op. cit. str. 573.
Prema tome između arbitražnog i stalnog međunarodnog suda postoje izvjesne razlike. No, te
razlike nijesu u vrsti, već u stepenu, tkj. i arbitraža predstavlja oblik sudskog rješavanja sporova.
Međunarodni sud pravde kao i njegov prethodnik Stalni međunarodni sud, u odnosu na arbitražu
kvalitativno je viši oblik rješavanja sporova sudskim putem, svojstven institucionalizovanoj fazi
razvoja odnosa između država.
Zaključak
U ugovorima međunarodnog poslovnog prometa ugovorne strane najčešće predviđaju forum
nadležan za rešavanje sporova koji eventualno proisteknu iz njihovog pravnog odnosa. One se
mogu opredijeliti za državni sud, za arbitražu ili za neki od alternativnih metoda rešavanja
sporova. U tim okvirima, najčešće se ugovara arbitraža zbog njene prilagođenosti potrebama
međunarodnog poslovnog prometa i prednosti kojima se odlikuje u odnosu na sud.

U osnovne prednosti arbitraže ulaze: mogućnost izbora arbitara od strane ugovornih strana,
mogućnost izbora merodavnog materijalnog prava, mjesta arbitraže, pravila postupka i jezika
postupka, neutralnost i stručnost arbitara, efikasniji, brži i manje formalan postupak u odnosu na
postupak pred sudom, mogućnost nejavnosti postupka, činjenica da arbitražna odluka ima snagu
pravosnažne presude suda, olakšano i ubrzano izvršenje inostranih arbitražnih odluka. Polazeći
od tih prednosti, ugovorne strane u međunarodnim ugovornim odnosima rado se opredjeljuju za
arbitražu, a popularnost arbitraže u poslovnom svijetu je sve veća.
Literatura

 Avramov S.,Međunarodno javno pravo, Savremena administracija, Beograd 2003,

 Varadi, T., Bordaš, B., et. al., 2001., Međunarodno privatno pravo, peto izdanje, Forum,
Novi Sad
 Kreća, M. Međunarodno javno pravo, Pravni fakultet, Centar za izdavaštvo i
informisanje, Beograd 2010
 Popović Vitomir, Turčinović Filip, Medjunarodno javno pravo, Banja Luka, 2009
 Sesar, M., 1991., Arbitražni postupak, doktorska disertacija, Pravni fakultet Ljubljana,
Ljubljana

Internet:

 www.wikipedia.com