Professional Documents
Culture Documents
Dictionaria G Polian
Dictionaria G Polian
CIESAS
- One of 30 Mayan languages
- Spoken in Chiapas (Southeastern Mexico)
- Close to 500.000 speakers
- Moderately dialectalized (around 20 dialects)
- Increasingly endangered
Mexico
Chiapas
Guatemala
Chiapas
Started in 2006
Gathered corpus: around
500 hours, transcribed and
translated to Spanish
(>AILLA, ELAR)
General documentation in most dialectal areas
Dialectal survey
Reference grammar (of a particular dialect)
Last offspring: a dictionary
2010-2015
7,666 entries
CENTRO
CENTER
: thoroughly studied
Dictionaria
Predictable variation
7 phonological/morphophonological parameters
ahk'ol [alt. H: ajk'ol, ak'ol] I. adv. arriba ◊ ay ta ahk'ol [PE] 'está arriba'
◊ jich ajk'ol ya xmootik beli [CA] 'así vamos a subir hacia allá arriba' ◊ li'
to me ta ajk'ol ya xmujk stukel ts'in kalak'tike [TP] 'más arriba de aquí
se van a enterrar nuestros animales (hablando de pescados, en un
ritual)'║Dial.: AB, GU, OX, SP, TG ⇒kajal.
ahk'ol [alt. H: ajk'ol, ak'ol] I. adv. arriba ◊ ay ta ahk'ol [PE] 'está arriba'
◊ jich ajk'ol ya xmootik beli [CA] 'así vamos a subir hacia allá arriba' ◊ li'
to me ta ajk'ol ya xmujk stukel ts'in kalak'tike [TP] 'más arriba de aquí
se van a enterrar nuestros animales (hablando de pescados, en un
ritual)'║Dial.: AB, GU, OX, SP, TG ⇒kajal.
chepk'un [BA, GU, OX] v.t. dejar caer, tirar (una carga en el suelo),
desbaratar ◊ chepk'una koel te kapele [GU] 'tira al suelo el costal del
café' ◊ la xchepk'un kohel ta xuhk nah te si'e [BA] 'dejó caer su carga
de leña en la esquina de la casa'║Morf.: chep -k'un.
Senses
abak s. (1) hollín, tizne, cochambre, suciedad negra producida por el humo
del fuego que típicamente se acumula y cuelga en el techo de la cocina ◊ ha' a
slok'es tal abak me xch'ailel k'ahk'e [PE] 'es el humo del fuego que
produce el hollín'║Pos.Marc.: -il, -ul ◊ bayal yabakul te nae [OX] 'la casa
tiene mucho hollín'║ (2) [NOR, CA, TG] suciedad en general (sobre todo en
forma poseída) ◊ ay kabakul [GU] 'estoy sucio (tengo suciedad)' ◊ jela awexi,
ya yich' yabakul [GU] 'cambia tu pantalón, se va a ensuciar'
Senses
ixta' I. s. [NOR] juego; partido ◊ te ixta' pajele ya xjajch ta baluneb ora sakubel k'inal [GU] 'el juego
de mañana iniciará a las nueve de la mañana'║Dial.: CEN, SUR ⇒tajimal.
II. s2. [NOR (-GU), SUR] juguete ◊ jmajantik awixta' [BA] 'préstanos tu juguete'║NoPos.: -il ◊ la sman
bayel ixta'iletik [BA] 'compró muchos juguetes'║Dial.: CEN, GU ⇒ixtab.
III. s.a. [NOR] (1) jugar ⇒ixtaj ◊ ma a tal, bajt ta ixta' [GU] 'no vino, se fue a jugar'║(2) bromear
◊ ixta' yakal, ma xach'uhun [PE] 'está bromeando, no le creas'.
IV. adj. [OX, TP] travieso, pícaro, coqueto; malo, malévolo ◊ lom ixta'at [TP] 'eres muy travieso' ◊ te
jo'one mayuk bi jtuul ta balamilal, ixta'on me, toybaon me [OX] 'yo no valgo nada en el mundo, soy
malo, soy alzado'║S.Abstr.: -il ◊ maba ch'ayem yixta'il te jtatike [TP] 'no se le ha quitado lo coqueto
al señor'.
Associated morphology
joch' 1 I. s. (1) gorgojo (insecto, plaga para granos: Curculionidae) ◊ yakix tsakel
ta joch' te chenek'e [AB] 'el frijol ya está siendo atacado por gorgojos'║(2)
carcoma (insecto, plaga de la madera en su forma de larva: Anobiidae)║
Pos.Marc.: -ol, -olil, -il; BA -omal ◊ ma' la jtajbey sjoch'ol te chenek'e [GU] 'no
le encontré gorgojo al frijol' ◊ bayel sjoch'olil te ixime [PE] 'el maíz tiene
mucho gorgojo' ◊ puro sjoch'omalix te chenek'e, ma' lekukix [BA] 'los
frijoles ya están todos agorgojados, ya no sirven'.
Associated entries
chuchu' s2. (1) [BA, CHI, ST] abuela ◊ namey chamix te jchuchu'e [BA]
'hace años que falleció mi abuela'║Sin.: BA muk'ul nan; ST meme'║Dial.: AB,
OX, SP yame'; AG, PE muk'ul me'; AM me'chich; CA me'elkuj; CO chich; GU
nan, nan me'el; SB me'el nan; TG nan, nan me'el, me'el me'; TP me'chun;
YA muk'ul mama; VR yaya'
Automatic links to synthetical headwords when
necessary
ak' 3 v.t. (1) dar, entregar (algo a alguien) ◊ tal yak'ik majtanil [GU] 'vinieron
a entregar regalos' ■ con sufijo -be(y) (véase introducción §6.4.3.1.), se
suele perder la k' ◊ la ya'bon [BA] 'me lo dio' ◊ ya nax xbaht awa'be hilel
me hune, xtalat ta ora [PE] 'sólo vas a entregarle el documento y te
regresas rápido'
Examples for morphological information:
joch' 1 I. s. (1) gorgojo (insecto, plaga para granos: Curculionidae) ◊ yakix tsakel
ta joch' te chenek'e [AB] 'el frijol ya está siendo atacado por gorgojos'║(2)
carcoma (insecto, plaga de la madera en su forma de larva: Anobiidae)║
Pos.Marc.: -ol, -olil, -il; BA -omal ◊ ma' la jtajbey sjoch'ol te chenek'e [GU] 'no
le encontré gorgojo al frijol' ◊ bayel sjoch'olil te ixime [PE] 'el maíz tiene
mucho gorgojo' ◊ puro sjoch'omalix te chenek'e, ma' lekukix [BA] 'los
frijoles ya están todos agorgojados, ya no sirven'.
Comparison meanings:
How will them be defined?
In what theoretical framework?