ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό

ΕΠΟ 21: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας 2017-2018

ΕΡΓΑΣΙΑ 2η

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΟΣ
(Α.Μ. : 94073)

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ – ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ :
Γεώργιος Βάρσος

Αθήνα, Ιανουάριος 2018

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ............................................................................................................3
Από τον ουμανισμό στην περιπλάνηση ........................................................... 3
1. Εξέλιξη του πεζού λόγου και της κωμωδίας από τον 14ο-17ο αιώνα .3
1.1 Καινούρια λογοτεχνικά είδη: διήγημα, μυθιστόρημα, δοκίμιο. ...... 3
1.2 Θέατρο – Εξέλιξη της κωμωδίας .................................................................. 5
2. Σύγκριση των δύο κειμένων .........................................................................6
2.1 Μονταίνιος: «Περί φιλίας»............................................................................. 6
2.2 Μολιέρος: «Ο Μισάνθρωπος»........................................................................ 7
2.3 Συγκλίσεις και αντιθέσεις ............................................................................. 7
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ....................................................................................................8

2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Από τον ουμανισμό στην περιπλάνηση
Στο χρονικό πλαίσιο της μελέτης μας η περιπέτεια της γραφής θα
ακολουθήσει πολλούς διαφορετικούς δρόμους και μονοπάτια.
Από το ουμανιστικό πνεύμα (14ος αιώνα), στην καλλιεργημένη ευπρέπεια του
honnête home (μέσα 16ου έως τα μέσα του 17ου αιώνα) και κατόπιν στην
άναρχη περίοδο της εποχής «μπαρόκ» (τέλη 16ου έως τα τέλη του 17ου
αιώνα), μέχρι το οργανωμένο πνεύμα του καλσικισμού (από τα μέσα του
17ου αιώνα), θα τεθεί το ζήτημα των διαφορετικών νοητικών μηχανισμών
αναπαράστασης του κόσμου και αντίστοιχα του προσδιορισμού του
ανθρώπινου υποκειμένου·1

1. Εξέλιξη του πεζού λόγου και της κωμωδίας

από τον 14ο-17ο αιώνα
Η κορύφωση της μεγάλης κρίσης της φεουδαρχίας κατά τον 14ο αιώνα θα
επιφέρει ριζοσπαστικές αλλαγές σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής·
ολόκληρος ο ευρωπαϊκός κόσμος αναστατώνεται αναζητώντας νέα πρότυπα
και ταυτότητες.
Η ανάπτυξη των μοναρχικών αυλών και του αστικού περιβάλλοντος
διαμορφώνουν νέα κέντρα πολιτικής και πολιτισμικής εξουσίας τα οποία μαζί
με τον αναπτυσσόμενο θεσμό των πανεπιστημίων, την επιβολή των
νεότερων εθνικών γλωσσών, θα οδηγήσουν σε ένα μοντέλο εγκόσμιας τάξης
πραγμάτων (εκκοσμίκευση).2

1.1 Καινούρια λογοτεχνικά είδη: διήγημα, μυθιστόρημα, δοκίμιο.

Κατά την εποχή στην οποία αναφερόμαστε η επέκταση της γραφής, η
ανάπτυξη της τυπογραφίας και οι αναγνωστικές συνήθειες των νέων
αστικών στρωμάτων, συνυφασμένες πάντα με το ουμανιστικό πνεύμα, θα
δώσουν έμφαση στην ανάπτυξη του πεζού λόγου.3
Η ιστορία της σύγχρονης λογοτεχνίας θα διακρίνει τρεις βασικές κατηγορίες:
το διήγημα, το μυθιστόρημα και το δοκίμιο, με διαφορετικά και ιδιαίτερα
μορφολογικά χαρακτηριστικά το καθένα· μέσα από τη διαλογική τους σχέση
θα διαμορφωθεί και η εξέλιξη του πεζού λόγου.

Το έργο το οποίο θα χαρακτηρίσει το διήγημα και θα ασκήσει μεγάλη

επιρροή στην ευρωπαϊκή πεζογραφία για τους τρεις επόμενους αιώνες είναι
το Δεκαήμερο του Βοκκάκιου (1313-1375). Πρόκειται για ένα ουμανιστικό
πεζογράφημα μέσου αφηγηματικού ύφους και ριζοσπαστικού ρεαλισμού,
όπου προβάλλονται ταυτόχρονα οι αρχές της ωφέλειας και της
ψυχαγωγίας. Αυτή η διττή λειτουργία θα αποτελέσει σημείο
διαφοροποίησης τόσο με τα θρησκευτικά κείμενα (ωφελιμιστικού
περιεχομένου) όσο και με τα λογοτεχνήματα λαϊκής διασκέδασης (έργα
συλλογικής απόλαυσης) και θα προβάλλει μια νέα διάσταση για τη λειτουργία
της λογοτεχνίας.4

Η εμφάνιση του μυθιστορήματος, ως νέο είδος πεζογραφίας, θα αποτελέσει

σημαντικό σταθμό στην εξέλιξη της νεότερης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

1 Γεώργιος Βάρσος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, τ. Α΄, Ε.Α.Π., Πάτρα 2008, σσ. 244-
246
2 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 154.
3 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 203.
4 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σσ. 204-209.

3
Η δομική του υπόσταση (εκτεταμένος πεζός λόγος) θα του επιτρέψει να γίνει
ένα πολυγλωσσικό χωνευτήρι πολλαπλών αναπαραστάσεων του ανθρώπινου
υποκειμένου και να διαμορφώσει μια καινοφανή εικόνα του κόσμου.5
To κείμενο το οποίο θα σηματοδοτήσει τη γένεση της νέας μυθιστορηματικής
γραφής είναι ο Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ του Φρανσουά Ραμπελαί
(1484-1553). Το έργο, με ύφος κάθε δυνατού ύφους (διατρέχει,
διακωμωδώντας, διαφορετικά πρότυπα ύφους), σχολιάζει, με μία ευρύτερης
κλίμακας ειρωνεία: την παρωδία, τις απόψεις του καιρού του περί
χρησιμότητας των βιβλίων άλλα ακόμη και την ίδια την αξία του
ουμανιστικού πνεύματος.6
Τέλος το έργο που θα προκαλέσει το ενδιαφέρον της λογοτεχνικής κριτικής
και θεωρίας είναι ο Δον Κιχώτης του Ισπανού Μιγκέλ ντε Θερβάντες (1547-
1616). Θα αποτελέσει το πρώτο σημαντικό ευρωπαϊκό μυθιστόρημα σε σχέση
με αυτό που ονομάζουμε σήμερα μυθοπλαστική πεζογραφία. Θα μπορούσε να
θεωρηθεί το μυθιστόρημα της λογοτεχνίας, καθώς η ίδια η λογοτεχνία
γίνεται ο ήρωας ενός λογοτεχνικού έργου.

Κατά τον 17ο αιώνα, μετά τον κατευνασμό των θρησκευτικών συγκρούσεων,
αναδεικνύεται στη Δυτική Ευρώπη ένα νέο κοινωνικό πρότυπο παιδείας το
οποίο θα λειτουργήσει στο πλαίσιο όχι τόσο της αυστηρής μελέτης (όπως
ορίζει η ουμανιστική παιδεία) όσο της καλλιεργημένης ψυχαγωγίας ή
ευπρέπειας (honnête home).7
Θα εμφανιστούν λοιπόν κάποια κείμενα γενικής γραμματείας που έχουν
σχέση με τη διατύπωση προσωπικών πεποιθήσεων ή ιδεών, για θέματα
γενικού ενδιαφέροντος, κοινωνικής κριτικής και ιδιαίτερα του ανθρώπινου
χαρακτήρα, που άλλοτε προσεγγίζουν τη φιλοσοφία ή την επιστήμη και
άλλοτε τη λογοτεχνία.8
Το νέο υβριδικό είδος είναι το δοκίμιο. Είναι εκλαϊκευμένο κείμενο πεζού
λόγου, περιορισμένης συνήθως έκτασης, εκφράζει τις προσωπικές απόψεις
του συγγραφέα και δεν ταυτίζεται ούτε με λογοτεχνικά κείμενα ούτε με
εμπεριστατωμένες μελέτες. Μέσα από την ποικιλομορφία του και την
πολυπρισματικότητά του δοκιμάζει το κόσμο, σε μια άνευ ορίων και άνευ
όρων προσπάθεια, με στόχο: να πληροφορήσει, κατά βάση να διδάξει, να
τέρψει και ενδεχομένως να πείσει.9
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να πούμε, σύμφωνα με τον Δ. Ν. Μαρωνίτη,
ότι «η δοκιμιακή έκφραση είναι κατεξοχήν παράδειγμα ιδεολογικής
ομολογίας για θέματα και προβλήματα επίμαχα και ριψοκίνδυνα».

Η προσωπικότητα με την οποία θα συνδεθεί ο πρώιμος δοκιμιακός λόγος

είναι ο Γάλλος Μονταίνιος (1552-1592). Αν και συχνά θεωρείται προάγγελος
της καλλιεργημένης ευπρέπειας του honnête home, ο ριζοσπαστισμός όμως
της κριτικής του ματιάς τον φέρνει συχνά αντιμέτωπο με τις αρχές της
κοινωνικά λειτουργικής εντιμότητας.10
Ο Μονταίνιος γράφει σε μία εποχή με έντονες κοινωνικές και κυρίως
θρησκευτικές διαμάχες. Σημαντική όμως καινοτομία της εποχής είναι η
εμφάνιση του κριτικού ορθολογιστικού πνεύματος που, σε αντίθεση με αυτό

5 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 206.

6 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 215.
7 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 244.
8 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σσ. 260-261.
9 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σσ. 259-264.
10 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 264.

4
των ουμανιστών, διέπεται από την έντονη ερευνητική δραστηριότητα.11

Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη των εθνικών γλωσσών θα ευνοήσει και νέα είδη

γραμματείας. 12
Τα Δοκίμια του Μονταίνιου ανήκουν στο δοκιμιακό είδος της
αυτοβιογραφίας. Αποτελούν μία άτυπη συνομιλία, τόσο με τον εαυτό του
όσο και με τους άλλους, όπου αποφασιστικό ρόλο για το κύρος των όσων
λέγονται παίζει η ίδια προσωπικότητα του συγγραφέα. Στη στοχαστική αυτή
δοκιμασία αναπτύσσεται μια διαλογική ανάπτυξη θεμάτων, με σκεπτικισμό
όμως για κάθε είδους αυθεντία, δογματισμό ή κανονιστικής σκέψης (όπως ο
ορθολογισμός, ο κλασικισμός και ο ουμανισμός).13

1.2 Θέατρο – Εξέλιξη της κωμωδίας

Η εποχή που μελετάμε θα συνδεθεί με ένα διαφορετικό φαινόμενο: την
άνθηση και ανάπτυξη του θεάτρου. Ήδη από την εποχή της Αναγέννησης θα
διακριθούν δύο διαφορετικές θεατρικές παραδόσεις: α) το λόγιο θέατρο και
β) το λαϊκό θέατρο. Από τα μέσα όμως του 16ου αιώνα ο παραπάνω
διαχωρισμός θα συγκεραστεί δίνοντας τα πρώτα σημαντικά δείγματα
νεότερης ευρωπαϊκής δραματουργίας.

Στην πορεία αυτής τη εξέλιξης θα πυροδοτηθεί ένας διάλογος για το νόημα

του τραγικού και του κωμικού ο οποίος θα απασχολήσει αδιάλειπτα την
ευρωπαϊκή γραμματεία.14 Πολύ σχηματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η
διαφοροποίηση τους, πέρα από το ζήτημα του ύφους, έγκειται στη υπόσταση
ή ακόμη στη διαχείριση του «αμαρτήματος» στο οποίο υποπίπτει ο ήρωας.
Στην κωμωδία το αμάρτημα δεν είναι φθαρτικό, όπως στην τραγωδία, που
είναι έμπλεον οδύνης. Το δε κοινό τους στοιχείο είναι η ιδέα των ορίων της
ανθρώπινης ισχύος, δηλαδή η αδυναμία του ήρωα να ελέγξει ή να γνωρίζει
της δυνάμεις του πεπρωμένου του. Σ’ αυτή την ειρωνεία, η κωμωδία, αντί για
το δέος του τραγικού, θα απαντήσει με την ακατάληπτη ευεργεσία του
γέλιου.15

Το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα έχουμε την εμφάνιση της ιταλικής κομέντια
ντελ άρτε που διαδόθηκε σε όλη τη δυτική Ευρώπη μέχρι και τον 18ο αιώνα,
ασκώντας μεγάλη επίδραση στο θέατρο και ιδιαίτερα στην κωμωδία. Αφορά
μια συγκεκριμένη επαγγελματική τεχνική της κωμωδίας που στηρίζεται
κατά βάση στον αυτοσχεδιασμό του ηθοποιού και όχι στον συγγραφέα. Οι
παραστάσεις είναι τυποποιημένες, με έμφαση στις έντονες μιμητικές
εκφράσεις, με τη χρήση μάσκας και ακροβατικών. Ο Λαϊκός χαρακτήρας του
θεάματος είναι έντονος αλλά η θεματολογία των έργων προέρχεται από το
λόγιο θέατρο και ιδιαίτερα από τις κωμωδίες της ελληνιστικής ή ρωμαϊκής
εποχής και της ύστερης αρχαιότητας.16

Την ίδια εποχή ανθεί στην Αγγλία το ελισαβετιανό θέατρο, το οποίο

βρίσκεται κοντά στη μορφή του θεάτρου που θα επικράτήσει στην νεότερη
Ευρώπη. Οι θίασοι είναι αρχικά περιοδεύουσες ομάδες επαγγελματιών με ένα
ανεξέλεγκτο και ελευθεριάζων είδος ψυχαγωγίας για τα ήθη της εποχής. Η
υποστήριξη όμως της αυλής και της αριστοκρατίας της εποχής θα

11 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 241.

12 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 262.
13 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 265.
14 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 309.
15 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 312.
16 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 313.

5
συμβάλλουν σημαντικά στην μετεξέλιξη αυτής της θεατρικής τέχνης.17
Θα δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην κωμωδία με ιδιαίτερη έμφαση στην
«τραγωδία εκδίκησης» με τυπικό εκπρόσωπο τον Μάρλοου (1564-1616).

Τον 17ο αιώνα ανθεί το ισπανικό θέατρο με έντονα στοιχεία μπαρόκ και
αντίστοιχα το γαλλικό που κινείται στο πλαίσιο του κλασικισμού.
Από την Ισπανία, ο Λόπε ντε Βέγκα (1562-1635) θα ακολουθήσει μια
δραματουργία που εκπορεύεται από την παράδοση το λαϊκού θεάτρου. Η
θεματολογία που κυριαρχεί είναι εκείνη του έρωτα και της αίσθησης τιμής, με
μία υφολογική προσέγγιση που εναλλάσεται ανάμεσα στο κωμικό και
τραγικό (τραγικομωδία).18
Ο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος όμως του ισπανικού μπαρόκ είναι ο
Καλντερόν ντε λα Μπάρκα (1600-1681). Το έργο του είναι κατά βάση η
κωμωδία με συχνά φιλοσοφικές ή μεταφυσικές διαστάσεις και έντονο το
δραματικό στοιχείο.19 Χαρακτηριστικό σημείο της δραματουργίας του είναι οι
σχέσεις αμφίρροπης έντασης μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.20

Το πνεύμα του γαλλικού κλασικισμού, στην κωμωδία, θα εκφραστεί από τον

Μολιέρο (1622-1673). O Μολίερος διευρύνει τα όρια της κωμωδίας πέρα από
τις κλασικιστικές τάσεις της εποχής του. Θα κινηθεί σε δύο άξoνες: από τη μία,
της «λαϊκής κωμωδίας», επηρεασμένος απο την κομέντια ντελ άρτε και της
γαλλικής φάρσας· από την άλλη, της «υψηλής κωμωδίας» στο πλαίσιο της
ισπανικής παράδοσης της κωμικοτραγωδίας. Η δραματουργία του θα δομηθεί
πάνω στο παιχνίδι των αντιθέσεων μεταξύ του φαινομενικού και του
πραγματικού καθώς και στην αλλοτρίωση που γεννάται από εμμονές και
μανίες.21

Ο Μολιέρος, ζει σε μία εποχή θρησκευτικής μισαλλοδοξίας (τριακονταετής

πόλεμος (1618-1648). Όμως μετά την εκπνοή των θρησκευτικών
συγκρούσεων, θα αναπτυχθεί στη Δυτική Ευρώπη και θα ευνοηθεί ιδιαίτερα
από τις μοναρχικές αυλές, το πρότυπο του ευπρεπούς καλλιεργημένου
ανθρώπου (honnête home). Ο ίδιος ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ θα παίξει καθοριστικό
ρόλο στον τομέα του πολιτισμού και συγκεκριμένα της θεατρικής τέχνης: θα
υποστηρίξει τη δημιουργία λαμπρών θεαμάτων και θα προσφέρει την
προστασία του, στον Μολιέρο και στους κωμικούς του, από τις συχνές
παρεμβολές της Εκκλησίας.
Ο Μισάνθρωπος του Μολιέρου ανήκει στο θεατρικό είδος της «υψηλής
κωμωδίας», με στοιχεία τραγικότητας του κεντρικού ήρωα και αποτελεί ένα
χαρακτηριστικό παράδειγμα κωμωδίας του γαλλικού κλασικισμού με
ρεαλιστικά στοιχεία.22

2. Σύγκριση των δύο κειμένων

2.1 Μονταίνιος: «Περί φιλίας»
Ο Μονταίνιος, στο «Περί φιλίας Δοκίμιο», προσπαθεί να αποσαφηνίσει και να
προσδιορίσει τον όρο εννοιολογικά και όχι πραγματικά. Μέσα από έναν
διάλογο με τον εαυτό του ταυτοποιεί την έννοια σε ένα ιδεατό επίπεδο:
«[…τόσο ολοκληρωτικά και τόσο τέλεια […] αιώνες.» (σ. 251).

17 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 314.

18 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 315.
19 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 315.
20 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 316.
21 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σσ. 333-334.
22 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 335.

6
Η φιλία που αυτοπροσδιορίζεται μέσα από τον ίδιο της τον ευατό και όχι από
εξωτερικούς, αναγκαίους παράγοντες: «[… όλοι αυτοί οι συνδυασμοί […] στη
φιλία.» (σ. 251), αποτελεί μια βασική προϋπόθεση της ελεύθερης βούλησης:
«H ελεύθερη θέληση […] τη φιλία.» (σ. 252). Η μοναδική και κύρια φιλία
ξεριζώνει κάθε άλλη υποχρέωση, μέσα από την αυτοαναφορικότητα της:
«[…χωρίς να γίνω επίορκος […] είναι εγώ ο ίδιος». (σ. 260). Ακόμη και η
ευεργεσία αποτελεί γενναιοδωρία του ευεργετούμενου προς ευεργέτη: «[…ν’
αλληλοευεργετηθούν […] περισσότερο να κάνει.» (σ. 259).
Όμως η αγαθή φιλία έχει απόλυτους περιορισμούς, είναι αποκλειστική και
αδιαίρετη, στρέφεται από τη φύση της σ' ένα ορισμένο πρόσωπο: «[… δεν του
μένει τίποτα μα μοιράσει αλλού·» (σ. 259), «Τίποτα δεν είναι ακραίο, που έχει
όμοιό του.» (σ. 260), και για να γίνει τέλεια, βρίσκεται πέρα από την
ιδιοτέλεια: «[…δεν χρωστάω […] επειδή είναι αληθινά τέλεια…]» (σ. 258).
Η απόλυτη φιλία λοιπόν είναι μία πράξη αγάπης προς το ίδιο μας τον εαυτό:
«Αν οι πράξεις τους χώριζαν, […] ούτε φίλοι του ίδιου του εαυτού τους.» (σ.
257), που οδηγεί στην ταύτιση και την αυτογνωσία.

2.2 Μολιέρος: «Ο Μισάνθρωπος»

Στον Μισάνθρωπο ο Μολιέρος προσπαθεί να ορίσει το ιδεατό της φιλίας μέσα
από το κοινωνικό αντιπαράδειγμα της εποχής του.
Ο Άλσετ, ξεκινάει αμέσως τη συνομιλία, με τον υποτιθέμενο φίλο του Φίλεντ,
με έντονη αρνητική διάθεση: «Είπα άσε μ’ ήσυχο λοιπόν, εξαφανίσου
μάλλον!» (σ. 85). Κατόπιν διαχωρίζει άμεσα τη θέση του: «Φίλος σου εγώ;
Παρακαλώ, σβήσε με απ΄τα χαρτιά σου.» (σ. 85), χωρίς να θέλει να μοιραστεί
τίποτα μαζί του: «Στις διεφθαρμένες τις καρδιές δε θέλω να έχω θέση.» (σ.
85).
Η αποδόμηση το Φιλέντ συνεχίζεται επισταμένως: «Θα πέθαινες από ντροπή
αν είχες λίγη τσίπα.» (σ. 85), «στη διάθεσή του, δούλος!» (σ. 85), «Η θέρμη
σου όλη σβήνεται μόλις το δρόμο στρίψει.» (σ. 85), ο οποίος απαντά με
ειρωνική διάθεση: «Δε θα ‘λεγα η περίπτωση πως είναι για κρεμάλα […]/ Μη
με κρεμάς για τόσα δα, θερμά παρακαλώ σε.» (σ. 85).
Η εξέγερση του Αλσέστ συνεχίζεται, όπου μέσα από ένα θέαμα μιας διαρκούς
σύγκρουσης παρουσιάζει την υποκρισία και την κολακεία της εποχής του: «
Όλων αυτών που υπόσχονται φιλίες πιστές και αιώνιες […]/ Όταν το πρώτο
απόβρασμα τα ίδια να πει θα τρέξει;» (σ. 87,) και με σαφήνεια πλέον ορίζει το
τη δεν είναι η φιλία: «Εγώ απορρίπτω την καρδιά που, θέλοντας, ν’
αρέσει,/Δεν ξεχωρίζει αξία καμιά και για όλους έχει θέση.» (σ. 87).

2.3 Συγκλίσεις και αντιθέσεις

Τα δύο κείμενα, ενώ μιλάνε για το ίδιο θέμα, ουσιαστικά όμως
βρίσκονται στους αντίποδες. Στην πρώτη περίπτωση, του Μονταίνιου,
γίνεται μια εννοιολογική πραγμάτευση της φιλίας, με όρους
γλωσσικούς. Το μέτρο της φιλίας είναι ο ίδιος ο εαυτός του συγγραφέα
και λειτουργεί κάτω από μία ορθολογική σκοπιά και ενωτική διάθεση.
Ίσως ο σχετικισμός της σκέψης του, μακριά από επαγωγικούς
συλλογισμούς της εμπειρικής πραγματικότητας, να μας φέρνει πιο
κοντά στην εγκυρότητα.23
Ενώ στον Μολιέρο, γίνεται μία διαπραγμάτευση της φιλίας, με όρους
κοινωνικού ήθους, σύμφωνα πάντα με την εμπειρική πραγματικότητα.
Το μίσος του Αλσέστ προκύπτει γιατί το μέτρο της σκέψης του είναι οι
άλλοι και όχι ο ίδιος ο εαυτός του. Η αφοριστική διάθεση του Αλσέστ
και η Δονκιχωτική του συμπεριφορά τον οδηγεί στη μοναξιά, το
αναχωρητισμό και την απολυτότητα. Η τραγικότητα του χαρακτήρα

23 Γεώργιος Βάρσος, ό.π., σ. 266.

7
του μάλλον του δημιουργεί οδύνη. Με όρους τραγικούς ίσως δεν
υπάρχει ελπίδα. Το μίσος για του άλλους δεν φέρνει φιλία=αγάπη για
τον ευαυτό μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γεώργιος Βάρσος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, τ. Α΄, Ε.Α.Π., Πάτρα 2008.

Αντιγόνη Βλαβιανού (φιλ. επιμέλεια), Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων, Ε.Α.Π.,

Πάτρα 2008,

Μονταίνι Μισέλ ντε, Δοκίμια, μτφρ. Φίλιππος Δρακονταειδής, Εστία, Αθήνα 2003, σσ.
250-261.

Μολιέρος, Ο Μισάνθρωπος, μτφρ. Χρύσα Προκοπάκη, Ηριδανός, Αθήνα 2010,στίχοι 1-

114, σσ. 85-89

Μολιέρος, Ο Μισάνθρωπος-_κωμωδία, μτφρ. Χρύσα Προκοπάκη, εκδ. Εταιρεία

Θεάτρου Η Νέα Σκηνή & Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, Αθήνα 1996, στο: Ανθολόγιο
Λογοτεχνικών Κειμένων, φιλολογική επιμ. Αντιγόνη Βλαβιανού, ΕΑΠ, Πάτρα 2008,
στίχοι 115-180, σσ. 129-131.