Professional Documents
Culture Documents
Araba Arkası Yazıları
Araba Arkası Yazıları
* Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Türk Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı, Antalya/Türkiye, ayilmaz@akdeniz.edu.tr
http://www.millifolklor.com 49
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
50 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
lanmayı tercih etmiş ve bugün de aynı tir. ‘Araba’ kelimesiyle ifade edeceği-
şekilde araba kelimesini kullanmayı miz motorlu kara vasıtaları, insanlık
sürdürmektedir. medeniyetinin bir ürünü olması do-
Atı ehlileştiren millet olarak bi- layısıyla beynelmilel bir karakter
linen Türklerin hayatında at, top- gösterir. İnsanlığın ortak üretim ve
lumsal, siyasi, ekonomik ve kültürel kullanım aracı olan makine/motor ve
anlamda önemli rol oynamıştır. Eski motor gücüyle hareket eden vasıtalar,
bir Türk atasözü “Kuş kanadıyla, er özellikle kara vasıtaları zaman zaman
atıyla…” diyerek yiğitliği, atlı göçebe toplumların simge/sembollerini taşır-
medeniyetin atıyla özdeşleştirir. Atlı lar. Hint toplumunun motorlu kara
göçebe döneminden beri Türk kül- taşıtlarını kendilerine özgü motiflerle
türünde binek hayvanlarına ad ver- bezemeleri, Türklerin nazardan ko-
mek çok yaygın bir gelenektir. “Atlar, runmak/korumak için çeşitli materyal-
isimleri ile zikredilirler. Atın rengine, ler kullanmaları, adak kesmeleri, yazı
yapısına ve cemiyetin inanç ve gele- yazmaları; kültürel farklılığın işaret-
neğine göre isim verilir (Çetin 1986: leri olarak görülmektedir. Türkiye’de
özellikle şehirlerarası yolcu taşımacı-
123-141).” Hayvanlara başta renkleri
lığı yapan firmalar, kuruldukları ya
olmak üzere çeşitli özelliklerine göre
da merkezlerinin bulunduğu şehrin
ad verilmiştir. Örneğin Orhun kitabe-
simgelerini veya adlarını işletme adı
lerinde Kültigin’in savaşlarda bindiği
olarak alır veya araçlarını o şehrin
atlar adlarıyla anılırlar; Azman, Az
kültürel özelliklerine göre benzetir ya
Yağız, Öksüz At, Alnı Beyaz Boz At…
da adlandırır (Özdemir 2011: 41-53).
Yiğitlerin atları boz at, doru at, ak ay-
Araba Arkası Yazılar
gır gibi renkleriyle vurgulanır (Ergin
Türkiye’de motorlu taşıtın/ara-
1986:26-29).
banın yaygın olarak kullanılması çok
Türk milletinin ata olan sevgi ve yakın zamanlarda mümkün olmuş-
bağlılığı, 19. yüzyılda teknoloji ürünü tur. Sanayileşme ile birlikte ulaşım
olan motorlu vasıtaların/arabaların sektöründe gelişmeler olmuş ve bu
icadı ve bu vasıtaların/arabaların ül- gelişmeye bağlı olarak kamyon, oto-
kemize girmesiyle zaman içinde yerini büs, dolmuş/minibüs şoförlüğü gibi
motorlu vasıtalara, otomobillere bı- yeni meslekler ortaya çıkmıştır. Bu
rakmıştır. meslekler de sosyal yaşamın, kültü-
Toplum hayatındaki gelişmeler/ rün içinde yerini almıştır. Popüler
değişimler şüphesiz edebiyata da yan- kültürün ürünü diyebileceğimiz araba
sıyacaktır. Dolayısıyla motorlu araç- yazıları, şoför sınıfının başlattığı bir
ların kullanımı edebiyat alanında da folklorik üründür. Fakat, bu konu in-
görülür. Çeşitli metinlerde ve ağız- san psikolojisinin bir tezahürü olarak
larda vasıta, vesait, vapur, araba, oto- duvarlara, ağaçlara, sıralara, direkle-
mobil, tomofil gibi kullanımlar geç de re, tuvalet kapılarına varıncaya kadar
olsa toplum tarafından benimsendikçe kamusal alanlara da uzanmıştır. Öyle
Türk edebiyatında da yer almış, işlen- ki günümüzde insanlar artık bunlarla
miştir (Uğurlu 2009: 1427-1462). yetinmeyip kollarına, bacaklarına ve
Çalışmamızda motorlu kara taşıt- hatta vücutlarına dövme şeklinde ya-
larında bulunan yazılar konu edilmiş- zılar yazdırmaktadırlar.
http://www.millifolklor.com 51
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
52 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
http://www.millifolklor.com 53
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
54 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
http://www.millifolklor.com 55
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
56 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
http://www.millifolklor.com 57
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
58 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
ilk bakışta çok esprili gelen ‘Çok borç- ifadeleri yer alır: ‘Alınyazımsın be-
luyuz, altın takın.’ yazısı da bir gele- nim, kaçamazsın.’, ‘Kalbini trafiğe
neğin devamını isteyen yaklaşımdır. kapatsan da güzelim, By-Pass yapıp
‘Anamın ilk gelini.’, ‘Anamın son geli- damardan geçerim.’, ‘Ya benimsin ya
ni.’ gibi yazılar toplumda gelin olma- toprağın’, ‘söyle kimdi o?’, ‘onu bunu
nın yüklediği görev ve sorumlulukları, bilmem, illa da ben…’ gibi yazılar.
beklentileri ve umutları bünyesinde Bazı yazılar daha medeni, daha onur-
taşımaktadır. lu bir yaklaşım sergilemektedir. ‘Ha-
Türk kültüründe, vatanî görev tasız kul olmaz, severek ayrılalım.’,
yani askerlik kutsaldır; bu görevde şe- ‘istemiyorsan sevmiyorum.’, ‘Aldatıp
hit düşmek arzu edilen bir durumdur. da giden güzelin arkasından ağlan-
‘Bir elimde silah, bir elimde Kur’an, maz evlat.’ vb. Bütün bu olumsuz ya-
geldi diyorlar bak şehitlik sıran! Ba- zıların yanında insanımızın sevgi dolu
bam bile olsa karşımda duran, önce gönlünün sevda yüklü sözlerini, anla-
vatan, sonra vatan.’, ‘Rahat uyu Tür- yışını anlatan ifadeleri de görmezden
kiyem, bizler tetikteyiz.’, ‘Şehit olmak- gelemeyiz: ‘Bakışın yeter.’, ‘kalbim
seninle dolu.’, ‘alışamam yokluğuna
sa kaderim, böyle kaderin ellerinden
bilirsin.’, ‘sevenin kölesiyim.’, ‘ömrüm
öperim.’, ‘Eğer bir gün öleceksem o da
seninle geçsin.’, ‘Ne saray ister ne taç,
vatan için olsun.’, ‘Selâm söyleyin eşe
bu gönül sana muhtaç; ben hastayım
dosta, herşeyden vazgeçeriz vatandan
sen ilaç.’, ‘Ekmeğim, aşım, gözümün
asla. Vatanın her karış taşı ve toprağı
nuru…’, ‘Senin canın sağolsun.’ vb.
kutsaldır, vatan toprağına göz diken-
Yazıların pek çoğu münasip bir
ler de bu yazılardan nasibini alır; ‘Biz
dille eğitmeyi, doğruları göstermeyi
babamızdan miras kalan 200 m arsayı
seçerken bazıları da daha sert, had bil-
kardeşler arasında paylaşırken kavga
diren, azarlayıcı tondadır. ‘Dost aldat-
ediyoruz, size toprak mı veririz?’, ‘As- maz.’, ‘Önce ağzını, sonra direksiyonu
kere dua edin, teröre lanet edin, nöbet topla.’, ‘Çok laf yalansız, çok para ha-
sırası bende, hakkınızı helal edin!’ vb. ramsız olmaz.’, ‘En büyük sermaye dü-
Sanal ortamlar ve sosyal paylaşım rüstlüktür.’, ‘En iyi servet itibardır.’,
sitelerinde dolaşırken de toplumsal ‘Nazik olun lütfen, ben yüklüyüm.’,
anlamda yanlış anlaşılmaya sebebiyet ‘Dikkat insanın yedek parçası yok.’,
verecek tutum ve davranışlardan ka- ‘Herkes istihap haddini bilecek.’, ‘Ya
çınılması gerektiği vurgulanır: ‘Dikkat medeni ol, ya tedavi!’, ‘Herşeyi bilme-
et You Tube’a düşersin, herkes seni ne gerek yok! Haddini bil yeter.’, ‘Gün
konuşur.’, ‘Rihanna’nın dövüldüğü, doğmadan neler doğar.’, ‘Sabret gön-
Adriana Lima’nın aldatıldığı bu dün- lüm muradına erersin sen de bir gün.’,
yada seni harcarlar Hatçeeeee!’ vb. ‘Ya sabır!’, ‘Eden bulur dünyası.’, ‘çi-
“Günümüz kamyon şoförünün sev- lemse çekerim, kaderimse gülerim..’,
dası dingin, duyarlı ve özverili bir sev- ‘Sabır selamet-sürat felaket.’, ‘Kıza
giyi değil, aşırı tepkileri, benimsemeyi, etek, erkeğe oto yakışır.’, ‘Nasipse dö-
sahiplenmeyi ve küçük bir hatada bile nerim.’, ‘Ahrette iman, yollarda Man.’,
cezalandırmayı ifade etmektedir (Ce- ‘Allah’ın dediği olur.’, ‘Kasko yok, mus-
miloğlu 2002: 77).” Yazılarda kadına ka var.’, ‘Anamın duası, babamın göl-
seçim hakkı tanımayan sahiplenme gesi yeter.’ vb.
http://www.millifolklor.com 59
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
2.3. Eğitim veya Kültürün Ge- bi olmayı anlatır. ‘Geç kaldı desinler,
lecek Kuşaklara Aktarılarak Eği- geçmiş olsun demesinler.’ başkaları-
timsel İşlevi nın yargısına/sözüne göre hareket et-
Sözlü geleneğin bir üçüncü işle- menin kişiye vereceği zararı öngörür.
vi- özellikle okuma- yazma bilmeyen Bu mahiyette daha pek çok örnek ve-
toplumlarda, ama yalnızca onları sı- rilebilir:
nırlı kalmamak üzere- öğretimdeki ‘Güzeli göz, yiğidi söz öldürür.’,
işlevidir (Bascom 1954: 20). Okuma- ‘Ömür biter, yol bitmez.’, ‘Kula bela
yazma bilmeyen toplumların çoğun- gelmez Hak yazmayınca, Hak bela
da sözlü gelenekte somutlaşan bilgi, vermez kul azmayınca.’, ‘Nokta kadar
kendiliğinden büyük saygı görür. Ta- menfaat için virgül gibi eğilme!, ‘Acele
rihsel bakımdan ne denli doğru olarak giden ecele gider.’, ‘Allah kendini anan
kabul ediliyorsa, öğrettikleri de o den- kullarının yardımcısıdır.’, ‘Her işe
li önemli sayılır ve kültürü yansıttığı Besmele ile başlanır.’, ‘Azim ve sabır
ölçüde de, “kişiye kılavuzluk edecek her şeyi başarır, doğruluk yolunda gi-
yararlı kurallar içerir (Malinovski’den diyorum ağır ağır.’, ‘Gönül bu anlata-
alıntılayan Bascom 1954: 20-21).” mazsın.’, ‘Buna da şükür beterin bete-
Araba yazılarının çoğu; atasözü/ ri var.’, ‘Ezan susmaz, bayrak inmez.’,
özdeyişler gibi kısa, özlü ve etkili bi- ‘Atam izindeyiz.’, ‘Mükemmel olmana
çimde, bir davranış biçimini öğretme, gerek yok, sahte olma yeter.’, ‘Kurban
onaylama veya olumsuz bir davranı- kesilir koç, yollara yakışır Dodge.’ vb.
şı onaylamama yoluyla eğitim veya 2.4. Kişisel ve Toplumsal Bas-
kültürü, tecrübeyi gelecek kuşaklara kılardan Kaçıp Kurtulma İşlevi
aktarma işlevini üstlenmiş durumda- Dördüncü olarak, sözlü gelenek
dır. Hatta bir kısmı doğrudan özdeyiş, kabul görmüş davranış örüntülerine
atasözüdür, bir kısmı da bunlardan uyulmasını sağlamak yolunda önem-
uyarlamadır. Meselâ, “kanığ kan bile li fakat genellikle gözden kaçan bir
yumas= kanı, kanla yıkamazlar (Ata- işlevi yerine getirir.(… )Sözlü gele-
lay 1998: 66)” Divân ü Lügati’t Türk’te neğin kimi biçimleri, salt kurumlara,
yer alan bir atasözüdür. Bu ve bunun inançlara ve davranışlara geçerlilik ya
gibi örnekler kültürün araba arkası da gerekçe kazandırmanın ötesinde,
yazılarla gelecek nesillere aktarıldı- toplumsal baskı ve toplumsal denetim
ğını gösteren en geçerli örneklerinden aracı olarak önemlidir (…)Toplum ge-
biridir; ‘kanı kanla yıkama’, ‘Hatasız leneklerinden sapma olduğu zaman,
dost arayan yalnız kalır arkadaş!’ ya- taşlama içeren bir şarkı, bir atasözü,
zısının kaynağı “Kusursuz dost ara- bilmece, ya da halk masalı, onaylan-
yan dostsuz kalır (Aksoy 1988: 379)” mayışı göstermekte kullanılabilmek-
atasözüdür. “Söyleme sırrını bilme- tedir (Bascom 1954: 21).
sinler” kişiye kendini korumayı öğüt- Zaman zaman çıkmaza giren, ki-
lerken; ‘bağışlayın dostlarım’ affedeci şisel ve toplumsal sorunlara, baskıla-
olmayı telkin etmektedir. ‘Allah’ın ra çözüm bulamayan insanlarımız, bu
dediği olur.’, ‘Tedbir bizden, takdir durumdan kurtulmak için kendilerin-
Allah’tan.’, ‘Errızkı alallah.’ tedbiri ce kaçış yolları bulmuşlardır. Toplum-
elden bırakmamayı ve tevekkül sahi- ca tasvip edilmeyen kıskançlık, küçük
60 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
http://www.millifolklor.com 61
Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118
Bir ulaşım vasıtası olan araba Çetin, İsmet. Göktürk Kitâbelerinde İsimleri Ge-
çen Hayvanlar, TFA (1986): 123-141
aynı zamanda bir statü sembolü; kişi-
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve
nin maddi durumu, zevkleri vb. hak- Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Anka-
kında topluma mesajlar verir. Motor- ra: Akçağ Yayınları, 1999.
Demirci, Kerim. Türkoloji İçin Dilbilim Konular
lu taşıtlara yazılan yazılar da araba
Kavramlar Teoriler, Ankara: Anı Yayıncılık,
sahibi ve toplumun kültürü, inancı, 2017
değerleri, eğitimi hakkında bilgi ver- Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri, 11. Baskı,
İstanbul: Boğaziçi Yayınları,1986.
mektedir. Araba yazılarından dua, as-
Güneş, Serkan. “Türk Toplumu ve Otomobil”,
kerlik ve gelin arabası ile ilgili olanlar SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler
ve sevgiliye mesaj niteliği taşıyanlar Dergisi, (2012) Sayı: 25, s. 213-230.
diğerlerine göre daha çok toplumsal Güçlü, Faruk. Araba Yazıları, Ankara: Ürün Ya-
yınları, 1999.
değerleri yansıtmaktadırlar. http://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/ilginc-ge-
İncelemiş olduğumuz araba arka- lin-arabasi-yazilari (18.01.2016-15: 35)
sı yazılarının işlevleri arasında Wil- http://haberay.net/turklere-ozgu-araba-arkasi-
yazilari-3603g-p5.htm (17/02/2016, 15.48)
liam Bascom tarafından ifade edilen Kamyon Arkası Yazılar. (Haz. Horoz Lojistik),
folklorun hoş vakit geçirme, eğlenme 2007.
ve eğlendirme; değerlere, toplum ku- Kaşgarlı Mahmut. Divân ü Lügati’t Türk (Ter.
Besim Atalay), 4. Baskı, C. III, Ankara: TDK
rallarına ve törelere destek verme; Yayınları, 1998.
eğitim veya kültürün gelecek kuşak- Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznâmesi, tercüme
lara aktarılarak onların eğitilmesi ve ve tahlili (Haz. Zeki Velidi Togan), 2. Baskı,
İstanbul: Enderun Yayınları, 1982.
kişisel ve toplumsal baskılardan kaçıp Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş,
kurtulma işlevleri ile İlhan Başgöz’ün Ankara: KTB Yayınları, C.1, 1985.
ortaya koyduğu protesto işlevinin ol- Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
duğu tespit edilmiştir. Özdemir, Nebi. “Kentlerin Gezgin İmgeleri veya
Kent İmgeleri Giydirilen Otobüsler”, Millî
KAYNAKÇA Folklor 84 (Kış 2011): 41-53.
Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Söz- Özdemir, Nebi. “Mizahın Kaynağı Olarak Top-
lüğü, C. 1, İstanbul: İnkılâp Yayınları, 1988 lumsal Eleştiri”, Kültür Bilimi ve Yönetimi,
Artun, Erman. “Adana’da Asker Uğurlama- Kar- Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
şılama Törenleri: Asker Ağıtları, Türküleri, Şenel, Alâeddin. İlkel Topluluktan Uygar Top-
Şiirleri, Manileri”, Milli Folklor 47 (Güz luma-Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplum-
2000): 41-48 sal Düşünsel Yapıların Etkileşimi, Ankara,
Aylan, Gürkal. Ömür Biter Yol Bitmez, Taşıt 1982.
Edebiyatı, Taşıt Folkloru, İstanbul: May Ya- Tan, Nail. Taşıt Folkloru Üzerine, TFA, 1974.
yınları,1981. Tan, Nail. “Taşıt Folklor ve Etnografyasına Dair
Bascom, William. Sözlü Geleneğin (Folklorun) Bir Araştırma”, Türk Etnografya Dergisi,
Dört İşlevi (Çev. Aysıt Tansel). Folklor/Ede- (1976): 94
biyat, (2007/4) 13 (52): 7-28. Uğurlu, Seeyit Battal. Otomobil ve Benlik: Türk
Başgöz, İlhan. “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi Edebiyatında Araba Olgusu, Turkish Studi-
(Fonksiyonu)”, Folkloristik Umay Günay Ar- es 4 /1-II (Winter), (2009): 1427-1462.
mağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 1996. Yakıcı, Ali. “İslamiyet Öncesi Türk Destanları-
Başgöz, İlhan. “Ömür Biter Yol Bitmez”: Bir İle- nın Bilim ve Kültür Hayatına Etkisi Üze-
tişim Olayı Olarak Taşıt Yazıları, Türkiye rine Bazı Düşünceler”, Selçuk Üniversitesi
Kültürleri, (Der: Gönül Pultar, Tahire Er- Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), (2003):
man). 2005 411-420
Boratav, Pertev Naili. Halk Edebiyatı Dersleri,
İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2000.
Cemiloğlu, Mustafa. “Kamyon Yazıları ve Gele-
neksel Kültürümüz”, Uludağ Ünv. Eğitim
Fakültesi Dergisi, (2002),C.XV, Sayı:1.
62 http://www.millifolklor.com