A Few Notes

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 5

Кижини тоолағанынаң ужун декларациязы

1948 чылда улуғ қырлаш айдынъ 10 кeнeнде Генеральный Ассамблей, 217 А(III) кижини
тоолағанының ужун декларациязын ал-кел, резолюцияба аны угъустылар.

ПРЕАМБУЛАЗЫ
Парчын кижини тенъ тоолабазабыс, пош, шын, абыр чадыйыбыс пар полбас теп, кqрeп;
Кижилерди kыстап-кел тоолабанчыабыста, улуz kан тqгeлeп, кижи саzыжы kырыл турча
теп, кqрeп;
Наа чадыйыбыс, ол парчын кижи айдарын айдар, сананzанын ажар чадыйы, анаh аара кижи
kоруkпан, керексинмен чqрер чадыйы ползын теп, кqрeп;
Кижилерди улуz тоолап, ыларzа чозаk полушсын теп, kыстаzан кижилер kыстапчыzан
кижилердеh тоzра турбазыннар, qдeрeшпезиннер теп, кqрeп;
Аk чарыkта чатчыzан чон-kалыkтар, qзере тартышпан, арzыштаныш полып, чатсыннар теп,
кqрeп;
Пириктеген kалыkтары парчын кижиге улуz тоолаzанынzа, парчын кижиниh чадыйыныh
kыймадынzа, эр кижибе тижи кижиниh тенъ полчыzанынzа пeтчадып, позуныh Уставkа
аны пастырып, кижи аразындаzы чадыйы чаkшаараk пол-парзын теп, санаzанмысkа кqрeп;
Пириктеген kалыkтардыh kааннары парчын кижиге улуz тоолаzаныныh керегин,
чадыйыбыс пош поларыныh керегин, kожа kатыш-келип иштерге сqс пергенин кqрeп;
Парчын кижиге улуz тоолаzаны, парчын кижиниh пош чатчыzаны kайда да, кемге да тыh
керек, анаh аара пис по айтkан сqстерибистеh шыкпасkа тыh керек полzанын кqрeп;
Генеральный Ассамблей
парчын кижиге улуz тоолаzанынаh, пош чадыйынаh ужун по Текши декларациязын уzуза
чарлапча; парчын kаан, kалыk, кижи по текши декларацияда пасkанын иштезиннер теп,
kатkа eргенип, кижилер аразында чqрeп, парчын кижиге улуz тооланzаныныh, пош
чадыйыбыстыh керегинге полушсыннар, улуz пайрамнарда, пашkа kалыkтарба, эзе,
пириктеген kалыkтарба ылардыh туhма kалыkтарба чыылыжып, парчын кижиге улуz
тоолаzанын, парчын кижи пош чатkанын чаzдаттырып, иштеттирип этча.

Статьязы 1
Парчын кижи, по чарыkkа туzчадып, теh, пош туzча. Кижилер саzыштыz, аkтыz туzчалар,
кижилерге пашkа кижилербе арzыштаныштарzа керек.

Статьязы 2
Парчын кижи пашkа кижилербе, ылар kайдыz да чон-kалыkтанъ шыkkанынzа, тижи ба, эр
кижи ба полzанынzа, kайдыz да тилбе чооkташkанынzа, kайдыz да партиядаh шыzара
сананzанынzа, пай ба, чоk кижи ба полzанынzа пирда кqрбен, теh улуz тоолаzан ползын,
пашkа кижилербе теh пош чатсын.

Статьязы 3
Парчын кижи пош чатсын, аны кем да тегбезин.

Статьязы 4
Пирда кижи kул полбазын, kайдыz да кижини kул эдерге, kул эдип садырzа чарабас.

Статьязы 5
Пирда кижи пашkа кижиге шаптырбазын, kыстаттырбазын, моzаттырбазын, kайде да чабал
эттирбезин.

Статьязы 6
Парчын кижи, ол kайда да чадып, пашkа кижилерге улуz тоолаттырзын.

Статьязы 7
Парчын кижи, ол kайдыz да чозаkтыz, тиллиz полза, по декларацияzа кqре, чозаk аны
пашkа кижилербе теh кqр-турзын.

Статьязы 8
Парчын кижи, аны улуz тоолабанчыzаннарында, чарzыzа кирзин, ааh керегин чарzычы
маттап кqрeп, оh этсин.

Статьязы 9
Пирда кижи ээде ле туттырzан полбазын, ноо-ноо чердеh шыzара сeрeлбезин.

Статьязы 10
Парчын кижи, аны чарzыzа тeжeргеннеринде, ажылдыра, шын чарzы чарzылазын.

Статьязы 11
1. Парчын кижи, ол kыйал эткен теп найнаzаннарында, ааh kыйалы эткенин оh чарzычы kат
шыzарбанче, ол kыйалы чоk кижи теп адалзын.
2. Ноо да кижи, тем-тем алында kыйал эдип, наа ла шыkkан чозаkkа кqре, чарzыzа
тeжeрбезин. Тeрбеде одурып, шыzып, ам, наа ла шыkkан чозаkkа кре, полzанынаh
kадыzаараk этпезиннер.

Статьязы 12
Ноо да кижиниh саzыжын сананzанынzа, семьязы чатчаh эминге, ааh пасkан kатkа, ааh
тqлдиh аzынzа кем да кирбезин, арлашпазын.

Статьязы 13
1. Парчын кижи kайаzа чqрерге саназа, анда чqрзин, kайда чадарzа саназа, анда чатсын,
kайдыz да kаан черинде.
2. Парчын кижи позуныh черинеh kайаzа саназа, аzа парзын, айланар полза, позуныh
черинге айланзын.

Статьязы 14
1. Парчын кижи, аны черинеh шыzара сeргеннеринде, kайаzа да тезерге саназа, тессин.
2. Кижи тезе qдeрзе-оорлаза, пириктеген kалыk организацияныh чозаkтарынzа кqре, аzа
полужарzа чарабас.

Статьязы 15
1.Парчын кижи гражданстволыz ползын.
2. Кемге да ааh гражданствозын ээде ле алыб-аларzа чарабас.

Статьязы 16
1. Эр кижи тижи кижибе, эр шенинге четкеннеринде, ноо да небеге, шырайынzа, kудайzа
пeткенинге, чон-kалыzынzа кqрбен, алышсыннар.
2. Qзере ле сананыш-келип, алышсыннар.
3. Семья, ол kалыkтыh пqлeгe. Анаh аара kалыk аzа полушсын.

Статьязы 17
1. Парчын кижи чаzысkа да, кемме да пирге да полза, эм-мал тутсын.
2. Кемнеh да тутkан эм-малы пашkа кижибе ээде ле алдырбазын.

Статьязы 18
Парчын кижи ноода ужун саназа, анаh ужун саназын, kайдыz да kудайzа пeдерге саназа,
аzа пeтсин, чаzысkа да, кемме пирге, kожа да, кижилердиh кqзeнче да, кижиге кqрдeрбен
да позуныh чозаzын тутсын.

Статьязы 19
Парчын кижи ноо ла санарzа саназа, аны саназын, ноо ла айдарzа саназа, аны айтсын, ноо ла
тилерге, табарzа саназа, аны тапсын, кем да аны kайдыz черде да тоkтатпазын.

Статьязы 20
1. Парчын кижи абыр чыылыжарzа саназа, абыр чыылышсын.
2. Кемни да кeшпе чыылышkа кииридерге чарабас.

Статьязы 21
1. Парчын кижи kаан-тqрези керегинге арлажарzа саназа, позу да, позуныh кижины ызып,
арлашсын.
2. Парчын кижи, позуныh черинде kаан-тqрези керегинге кирерге саназа, пашkа кижилербе
теh кирзин.
3. Каан-тqрези kалыkтыh санаzанын уkчалар, ол kалыzы kаан-тqрезинге тутча, kалыктыh
санаzаны пош уzулзын.

Статьязы 22
Парчын кижи, kалыk аразында чqрeуп, чаkшы чадарzа, kатчы поларzа, пай поларzа керек
небелерин алзын.

Статьязы 23
1. Парчын кижи kайда иштерге саназа, анда иштезин, чаkшы черде иштезин, иш чоk
kалбазын.
2. Парчын кижи, пирда kыстатпан, иштеп теh eлeш алзын.
3. Парчын иштепчыzан кижи, позу, ааh семьязы чаkшы пай чадарzа, чедер аkча алзын.
4. Парчын кижи позуныh керегинеh ужун профсоюз пeдeрзин, пашkа профсоюстарынzа
кирзин.

Статьязы 24
Парчын кижи тынанарzа керек полза, тынанзын, ойун ойнарzа саназа, ойназын, ужы-пажы
чоk тем иштебезин, отпусктыz ползын.

Статьязы 25
1. Парчын кижи аzа керек чиижин чиизин, керек кебин кессин, керек эминде чатсын,
kазыkтыz поларzа, пашkа да керек небени алзын, иш чоk пол-парза, kаар-парза, палыzлыz,
аzрыz пол-парза, пашkа да шедиктерге кир-парза, чедер аkчалыz ползын,
2. Kорсаkтыz эпчи, кичиz пала матап полуштыz ползыннар. Сурас паллар аба-ичелиz
палларба теh ползыннар.

Статьязы 26
1. Парчын кижи kатkа eргензин. Аkча тqлебен kатkа школда eргензин. Тqрт класkа тqqнче
парчын пала eргензин. Техникалыz, профессиялыz школларда eргенерге саназалар,
eргензиннер. Институтkа eргенерге саназалар, саzыш четсе, eргензиннер.
2. Kатkа eргенип, кижилер позуныh kуттарын ажып кqрзиннер, пашkа кижилерди
тоолазыннар, религияларынzа, чон-kалыkтарынzа кqрбен, тоолазыннар, пириктеген
kалыkтардыh организациязыныh керегин эдип, абыр-kазыk эдип чатсыннар.
3. Аба-ичелери позуныh кичиz палларынzа kатkа eргенер черин kайда саназалар, анда таб-
алзыннар.

Статьязы 27
1. Парчын кижи чeлeh керегинге кирерге саназа, кирзин, пилим керегинге кирерге саназа,
кирзин, иштеген пайын алзын.
2. Кем да, пилим небени, кер сqс, чооzаш пас-салза, ааh иштегенин улуz тоолазыннар,
асkайлабазыннар.

Статьязы 28
Парчын кижи kалыkтар, кижилер араларында, по декларацияда пасkан небелерге кqре, улуz
тоолаттырзын, асkайлатпазын.

Статьязы 29
1. Парчын кижиниh ааh позуныh чон-kалыzынаh алында qдeш пар; ол qдушти чон-
kалыzынzа тqлеп, кижи позуныh kудын ажылып, ырызын-eлeжин алча.
2. Парчын кижини, ол пош, теh полчыzанда, аны чозаk ла тоkтатча; ол чозаk пашkа
кижилердиh пожын, теh полчыzанын тоолапчыzан чозаzы.
3. Парчын кижиниh пожы, теhи пириктеген kалыkтар организациязынынх керегинеh тоzра
полбазын.

Статьязы 30
По декларацияда пасkан небелери пир ле kаан черин, пир чон-kалыkтыh керегин тутчаh
небелери эбес; кемге да, по декларацияда пасkан небелерин чоk эдерге чарабас; по
декларацияда пасkан небелери, кижилерге полуш-келип, пистиh чаkшы чадыйыбыс
пeдeрзиннер.

Авторы перевода

Кандидат филологических наук, член Союза писателей России, с.н. сотрудник Института
филологии СО РАН Л.Н. Арбачакова, Кандидат филологических наук, член Союза
писателей России, доцент кафедры шорского языка и литературы Г.В. Косточаков.

You might also like