Snage u kolima naizmjenične struje

U naizmjeničnim kolima struje i naponi su vremenski promjenljive

veličine pa će i snaga koja se isporučuje potrošaču biti vremenski
promjenljiva

Ta snaga naziva se trenutna snaga i označava se sa:

p (t ) = u (t ) ⋅ i (t )

U kolima naizmjenične struje postoje dvije vrste snaga:

AKTIVNA – koja se troši na otpornosti R

REAKTIVNA – koja se troši na reaktivnim elementima L i C
 Aktivna snaga P u kolima naizmjenične struje

Kada su i napon u(t) i struja i(t) naizmjeničnog izvora

pozitivni/negativni, tada kažemo da izvor predaje snagu potrošaču.

Srednja vrijednost te promjenljive snage naziva se aktivna snaga i
označava se sa P
 Reaktivna snaga Q u kolima naizmjenične struje

Kada je napon u(t) naizmjeničnog izvora pozitivan, a struja i(t)

negativna i obrnuto, tada kažemo da potrošač predaje snagu izvoru.

Srednja vrijednost te promjenljive snage naziva se reaktivna snaga i
označava se sa Q

period
u

Rektivna Rektivna
snaga snaga
 Snaga u kolu naizmjenične struje sa otpornosti R

U kolu naizmjenične struje sa otpornošću R struja iR(t) i napon uR(t)

kola su u fazi tj.
uR ( t ) = U m sin (ωt ) ; iR ( t ) = I m sin (ωt )

Trenutna vrijednost snage koja se troši na oprorniku R je:

p ( t ) = uR ( t ) ⋅ iR ( t ) = U m sin (ωt ) ⋅ I m sin (ωt ) = U m ⋅ I m sin 2 (ωt )

 Snaga u kolu naizmjenične struje sa otpornošću R

Trenutna snaga p(t) u kolu je stalno pozitivna, što znači da izvor stalno
predaje snagu potrošaču

Zaključak je: da u kolima naizmjenične struje sa otpornošću R
postoji samo aktivna snaga

Izraz za trenutnu snagu p(t) može se napisati u obliku:

U m ⋅ Im U m ⋅ Im
p (t ) = − cos ( 2ωt )
2 2

Prvi član je konstantan i predstavlja srednju vrijednost aktivne snage i
označava se sa P, dakle:
U m ⋅ Im 2U R ⋅ 2 I R U R2
P= = ⇒ P =U R ⋅ I R [W − Wat ] ; P = ; P = I R2 ⋅ R
2 2 R

Aktivna snaga P koja se troši na otporniku R jednaka je umnošku
efektivnih vrijednosti napona na otporniku UR i struje kroz otpornik
IR
 Snaga u kolu naizmjenične struje sa zavojnicom L

U kolu naizmjenične struje sa zavojnicom L napon uL(t) fazno
prednjači struji iL(t) za ugao θ=90o tj.
iL ( t ) = I m sin (ωt ) ; u L ( t ) = U m sin (ωt + 90o ) = U m cos (ωt )

Trenutna vrijednost snage koja se troši na zavojnici L je:

Um ⋅ Im
p ( t ) = u L ( t ) ⋅ iL ( t ) = U m cos (ωt ) ⋅ I m sin (ωt ) = sin ( 2ωt )
2
 Snaga u kolu naizmjenične struje sa zavojnicom L

Trenutna snaga p(t) u kolu je T/4 pozitivna, pa narednih T/4 negativna

itd. ....

Zaključak je: U kolima naizmjenične struje sa zavojnicom L ne
postoji aktivna snaga P tj. ona je jednala nuli PL=0

Drugim riječima u kolu naizmjenične struje sa zavojnicom L nema
gubitka snage izvora već se energija razmjenjuje izmeñu izvora i
potrošača (zavojnice)

Iz izraza za trenutnu snagu p(t) definiše se reaktivna snaga zavojnice QL

kao:

U m ⋅ Im 2U L ⋅ 2 I L U L2
QL = = ⇒ QL = U L ⋅ I L [VAR ] ; QL = ; QL = I L2 ⋅ X L
2 2 XL

Reaktivna snaga QL koja se troši na zavojnici L jednaka je umnošku

efektivnih vrijednosti napona na zavojnici UL i struje kroz zavojnicu
IL
 Snaga u kolu naizmjenične struje sa kondenzatorom C

U kolu naizmjenične struje sa kondenzatorom C napon kondenzatora
uC(t) fazno zaostaje za strujom iC(t) za ugao θ=90o tj.
iL ( t ) = I m sin (ωt ) ; u L ( t ) = U m sin (ωt − 90o ) = −U m cos (ωt )

Trenutna vrijednost snage koja se troši na kondenzatoru C je:

Um ⋅ Im
p ( t ) = uC ( t ) ⋅ iC ( t ) = −U m cos (ωt ) ⋅ I m sin (ωt ) = − sin ( 2ωt )
2
 Snaga u kolu naizmjenične struje sa kondenzatorom C

Trenutna snaga p(t) u kolu je T/4 pozitivna, pa narednih T/4 negativna

itd. ....

Zaključak je: U kolima naizmjenične struje sa kondenzatorom C ne
postoji aktivna snaga P tj. ona je jednala nuli PL=0

Drugim riječima u kolu naizmjenične struje sa kondenzatorom C nema
gubitka snage izvora već se energija razmjenjuje izmeñu izvora i
potrošača (kondenzatora)

Iz izraza za trenutnu snagu p(t) definiše se reaktivna snaga kondenzatora

QC kao:

U ⋅I 2U C ⋅ 2 I C U C2
QC = m m = ⇒ QC = U C ⋅ I C [VAR ] ; QC = ; QC = IC2 ⋅ X C
2 2 XC

Reaktivna snaga QC koja se troši na kondenzatoru C jednaka je

umnošku efektivnih vrijednosti napona na zavojnici UC i struje kroz
zavojnicu IC
 Snaga u kolu naizmjenične struje sa kondenzatorom C

U kolu naizmjenične struje sa kondenzatorom C napon kondenzatora
uC(t) fazno zaostaje za strujom iC(t) za ugao θ=90o tj.
iL ( t ) = I m sin (ωt ) ; u L ( t ) = U m sin (ωt − 90o ) = −U m cos (ωt )

Trenutna vrijednost snage koja se troši na kondenzatoru C je:

Um ⋅ Im
p ( t ) = uC ( t ) ⋅ iC ( t ) = −U m cos (ωt ) ⋅ I m sin (ωt ) = − sin ( 2ωt )
2
 Definicija prividne snage S u naizmjeničnim kolima

U opštem slučaju umnožak efektivnih vrijednosti napona U i struje I

potrošača predstavlja prividnu snagu potrošača S, bez obzira na tip
potrošača:

S =U ⋅I [VA]
U
V S= [VA]
Z2

S = I ⋅Z2 [VA]
 Veza izmeñu P, Q i S u RL kolu

Pretpostavimo da u RL kolu teče struja I = I ∠0o

o

Napon na otprniku je u fazi sa strujom U R = U R ∠0, a napon na
o
zavojnice fazno prednjači struji za ugao od 90° U L = U L ∠90

Napon izvora U jednak je vektorskom zbiru napona UR i UL
U = U R + U L = U R ∠0o + U L ∠90o = U ∠θ
 Veza izmeñu P, Q i S u RL kolu

Množenjem napona sa strujom dobiamo snage u kolu:

Aktivnu snagu P = U R ⋅ I = U R ∠0o ⋅ I ∠0o = U R ⋅ I ∠0o ⇒ P = P ∠0o

Reaktivnu snagu QL = U L ⋅ I = U L ∠90o ⋅ I ∠0o = U L ⋅ I ∠90o ⇒ QL = QL ∠90o

Prividnu snaga izvora kao kompleksan broj:

2 2 QL P = S cos ϕ ;
S = P + jQL S = S ∠ϕ ; S = P + Q ; ϕ = arctg
L
R QL = S sin ϕ ;
 Veza izmeñu P, Q i S u RL kolu

Prividna snaga u kolu S može se dobiti direktnim množenje struje i

napona kao S = U ⋅ I ∗ gdje je I* konjugovano kompleksna vrijednost
struje u kolu I

Snage u kolu se mogu izraziti i preko impedansi kola:
P = UR ⋅ I = ZR ⋅ I ⋅ I ∗ = R ⋅ I 2 (W )

Aktivnu snaga U R ⋅ U R∗ U R2
P = UR ⋅ I = = (W )
ZR R

QL = U L ⋅ I = Z L ⋅ I ⋅ I ∗ = X L ⋅ I 2 (VAr )

Reaktivnu snaga
U L ⋅ U L∗ U L2
QL = U L ⋅ I = = (VAr )
ZL XL

Prividnu snaga
S = U ⋅ I∗ = Z ⋅ I ⋅ I∗ = Z ⋅ I2 (VA)
U ⋅U ∗ U 2
∗
S =U ⋅I = = (VA )
Z Z
 Veza izmeñu P, Q i S u RL kolu
Im Im

·Z
jI2·XL

2
I·U
jI·UL

I
φ φ
I·UR Re I2·R Re

Im Im

/Z
jUL2/XL

2
I·U

U
jI·UL

φ φ

I·UR Re UR2/R Re
 Veza izmeñu P, Q i S u RC kolu

Pretpostavimo da u RC kolu teče struja I = I ∠0o

o

Napon na otprniku je u fazi sa strujom U R = U R ∠0 , a napon
o
kodezatora fazno zaostaje za struji za ugao od 90° U C = U C ∠ − 90

Napon izvora U jednak je vektorskom zbiru napona UR i UL
U = U R + U L = U R ∠0o + U L ∠ − 90o = U ∠ − θ

UR
Re
-jUC
U

Im
 Veza izmeñu P, Q i S u RC kolu

Množenjem napona sa strujom dobiamo snage u kolu:

Aktivnu snagu P = U R ⋅ I = U R ∠0o ⋅ I ∠0o = U R ⋅ I ∠0o ⇒ P = P ∠0o

Reaktivnu snagu QC = U C ⋅ I = U C ∠ − 90o ⋅ I ∠0o ⇒ QC = QC ∠ − 90o

Prividnu snaga izvora kao kompleksan broj:

2 2 QC P = S cos ϕ ;
S = P − jQC S = S ∠ − ϕ ; S = P + Q ; ϕ = − arctg
C
R QC = S sin ϕ ;
 Veza izmeñu P, Q i S u RC kolu

Prividna snaga u kolu S može se dobiti direktnim množenje struje i

napona kao S = U ⋅ I ∗ gdje je I* konjugovano kompleksna vrijednost
struje u kolu I

Snage u kolu se mogu izraziti i preko impedansi kola:
P = UR ⋅ I = ZR ⋅ I ⋅ I ∗ = R ⋅ I 2 (W )

Aktivnu snaga U R ⋅ U R∗ U R2
P = UR ⋅ I = = (W )
ZR R

QC = U C ⋅ I = Z C ⋅ I ⋅ I ∗ = X C ⋅ I 2 (VAr )

Reaktivnu snaga
U C ⋅ U C∗ U C2
QC = U C ⋅ I = = (VAr )
ZC XC

S = U ⋅ I∗ = Z ⋅ I ⋅ I∗ = Z ⋅ I 2 (VA)

Prividnu snaga
U ⋅U ∗ U 2
∗
S =U ⋅I = = (VA )
Z Z
Veza izmeñu P, Q i S u RC kolu
I2·R
Re

-jI2·XC
S

Im
U2/R
Re

-jU2/XC
S

Im
 Veza izmeñu P, Q i S u serijskom RLC kolu

Pretpostavimo da u RLC kolu teče struja I = I ∠0o

Naponi na elementima kola u odnosu na struju I imaju sljedeće

fazne stavove:
U R = U R ∠0o , U L = U L ∠90o , U C = U C ∠ − 90o

Napon izvora U jednak je vektorskom zbiru napona UR, UL i UC
U = U R + U L + U C = U R ∠0o + U L ∠90o + U C ∠ − 90o = U ∠ ± θ

jUL
UR Re
-jUC+jUL
U

jUL -jUC
Im
 Veza izmeñu P, Q i S u RLC kolu

Množenjem napona sa strujom dobiamo snage u kolu:

Aktivnu snagu P = U R ⋅ I = U R ∠0o ⋅ I ∠0o = U R ⋅ I ∠0o ⇒ P = P ∠0o

Reaktivnu snagu
QL = U L ⋅ I = U L ∠90o ⋅ I ∠0o = U L ⋅ I ∠90o ⇒ QL = QL ∠90o = jQL
QC = U C ⋅ I = U C ∠ − 90o ⋅ I ∠0o = U C ⋅ I ∠ − 90o ⇒ QC = QC ∠ − 90o = − jQL
Q = jQL − jQC ⇒ Q = j ( QL − QC )

Prividnu snaga izvora kao kompleksan broj:

2 2 Q P = S cos ϕ ;
S = P ± jQ S = S ∠ ± ϕ ; S = P + Q ; ϕ = arctg
R Q = S sin ϕ ;
 Veza izmeñu P, Q i S u RLC kolu

I slučaj X L > X C ⇒ θ > 0 II slučaj X L < X C ⇒ θ < 0

jQL
P Re
-jQC+jQL
S

jQL -jQC
Im
 Veza izmeñu P, Q i S u RLC kolu

Prividna snaga u kolu S može se dobiti direktnim množenje struje i

napona kao S = U ⋅ I ∗ gdje je I* konjugovano kompleksna vrijednost
struje u kolu I

Snage u kolu se mogu izraziti i preko impedansi kola:
P = UR ⋅ I = ZR ⋅ I ⋅ I ∗ = R ⋅ I 2 (W )

Aktivnu snaga U R ⋅ U R∗ U R2
P = UR ⋅ I = = (W )
ZR R

Q = U Q ⋅ I = ( jZ L − jZ C ) ⋅ I ⋅ I ∗ = X ⋅ I 2 (VAr )

Reaktivnu snaga
U C ⋅ U C∗ U C2
Q = UQ ⋅ I = = (VAr )
( jZ L − jZC ) X
S = U ⋅ I∗ = Z ⋅ I ⋅ I∗ = Z ⋅ I 2 (VA)

Prividnu snaga
U ⋅U ∗ U 2
∗
S =U ⋅I = = (VA)
Z Z
 Veza izmeñu P, Q i S u RLC kolu

I slučaj QL > QC ⇒ θ > 0

 Veza izmeñu P, Q i S u RLC kolu

II slučaj QL < QC ⇒ θ < 0

 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima
Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima
Primjer
 Snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Faktor snage u naizmjeničnim kolima

U jednačini P = S cos ϕ član cosφ naziva se faktor snage: PF = cos ϕ

P

Faktor snage predstavlja odnos izmeñu prividne i aktivne snage: cos ϕ =
S

Faktor snage iskazuje koliko se utroši prividne snage S da bi
se dobila aktivna snaga P
P

Ugao faktora snage definiše se kao: ϕ = arccos  
S

Ugao faktora snage φ pokazuje kolika je fazna razlika izmeñu

struje i napona nekog elementa (R, L, C) u naizmjeničnom kolu

Mogu se istaći sljedeći karakterstični slučajevi za ugao faktora
snage φ

Otporno opterećenje R: ϕ = 0O ⇒ PF = 1

Induktivno opterećenje XL: ϕ = 90O ⇒ PF = 0

Kapacitivno opterećenj XC: ϕ = −90O ⇒ PF = 0
 Faktor snage u naizmjeničnim kolima

Kod čisto otpornog opterećenja R φ=0o pa je PF=1 , pa kažemo da

čisto otpornička kola imaju faktor snage jednak jedinici

U tom slučaju prividna snaga S jednaka je aktivnoj snazi P, tj. S=P

Kod RL kola struja I kasni za naponom U pa ova kola imaju faktor

snage: 0 < PFind < 1

Kod RC kola struja I prednjači za naponom U pa ova kola imaju

faktor snage: 0 < PFcap < 1

Poželjno je da potrošač ima ima PF≈1 kako bi se sva snaga koju

izvor daje potrošaču pretvorila u korisnu aktivnu snagu P

 Faktor snage u naizmjeničnim kolima

Neka naizmjenični izvor U=600 V napaja čisto aktivno opterećenje
P=120 kW i Q=0 VAR. Kolika je struja u kolu?
P 120000
IR = = 2
= 200 A
UR 600

Neka naizmjenični izvor U=600 V napaja čisto aktivno P=120 kW i
induktivno Q=160 VAR opterećenja. Kolika je struja u kolu?
S P2 + Q2 1200002 + 1600002 200000
I= = = = = 333.33 A
U U 600 600
 Faktor snage u naizmjeničnim kolima

Postojanje induktivnog opterećenja Q=160 VAR opterećenja izazvalo je

nepoželjno povećanje struje izvora sa 120 A na 333A što može dovesti
po preopterećenja izvora

Zato se snaga električnih potrošača i instalacione opreme (generatori,
provodnici i vodovi, transformatori, motori, istalacione preklopke, ...) u
naizmjeničnim kolima izražava kao prividna snaga S u VA umjesto kao
aktivna snaga P u W.

Često se na natpisnim pločama ovih potročaša naznači i njihov faktor
snage cosφ
 Popravka faktor snage u naizmjeničnim kolima

Postojanje induktivnog otpora XL u RL kolima izaziva nepoželjno

povećanje struje izvora, bez ikakvog povećanja stvarne snage u kolu P

Da bi se umanjio ili totalno eliminisao povećanje struje izvora potrebno
je umanjiti/eliminisati induktivni otpor u kolu XL

Umanjenje/eliminacija se izvodi dodavanjem kapacitivnog otpora XC u
kolo

Ovaj postupak umanjenja/eliminacije induktivnog otpora u kolu naziva
se popravka faktora snage
 Popravka faktor snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Popravka faktor snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Popravka faktor snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Popravka faktor snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Popravka faktor snage u naizmjeničnim kolima

Primjer
 Popravka faktor snage u naizmjeničnim kolima

Primjer