T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK - MİMARLIK FAKÜLTESİ
KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
FİZİKOKİMYA LABORATUVARI
DENEY RAPORU

DENEY ADI : KALORİMETRE BOMBASI İLE YANMA ENTALPİSİ

TAYİNİ
DENEY NUMARASI :4
DENEY TARİHİ :20.04.2005
TESLİM TARİHİ :27.04.2005

ÖĞRENCİ NO : 31264267618
ADI : ÜMİT
SOYADI : VATANSEVER
BÖLÜM : KİMYA MÜHENDİSLİĞİ
SINIF :2

GRUP ÜYELERİ :
BURHAN DİNÇ
ZEHRA KIZILTUĞ
ERDOĞAN KAYA
NECATİ ERDEM

DENEY SORUMLUSU : ARAŞ. GÖR. BAŞAK BURCU UZUN

0
4.A.ÖZET

Entalpisi doğrudan ölçülebilen benzoik asit referansında kalorimetrik bomba

yardımıyla entalpi değeri doğrudan ölçülemeyen naftalinin yanma entalpisinin bulunması
amacıyla yapılan deneye referans seçilen benzoik asitin, kalorimetrik bombanın içerisinde,
elektrik akımının bir tel üzerinden geçirilerek, yakılması ile başlanmıştır. Kalorimetrik
bomba üzerine birkaç saniye akım gönderildikten sonra devre kesilmiş ve sistemin
sıcaklığındaki artış beş dakika süre boyunca ölçülmüş ve sıcaklığın sabit kaldığı gözlenmiştir.
Daha sonra aynı yakma işlemleri üç kez naftalin için tekrarlanmış ve değerler kaydedilmiştir.
Deneyde elde edilen sonuçlar Tablo 4.1 ve Tablo 4.2’ de verilmiştir.

m(g) mtel(g) mtablet(g)

Benzoik Asit 0,4000 0,0242 0,3987
Naftalin(I) 0,4000 0,0238 0,3608
Naftalin(II) 0,4004 0,0340 0,3681
Naftalin(III) 0,4000 0,0217 0,3559
Tablo 4.1. Tartım Verileri

Sıcaklık(T=ºC)
Süre(t=sn) Benzoik Asit Naftalin(I) Naftalin(II) Naftalin(III)
0 24,2 26,2 29,1 31,4
30 25,7 28 30,7 33,4
60 25,9 28,8 31,1 34
90 26 28,9 31,3 34,1
120 26,1 29 31,4 34,1
150 26,1 29,1 31,4 34,2
180 26,2 29,1 31,5 34,2
210 26,2 29,2 31,5 34,2
240 26,2 29,2 31,5 34,2
270 26,3 29,2 31,5 34,2
300 26,3 29,2 31,5 34,2
Tablo 4.2. Deneyde Naftalin ve Benzoik Asit için Elde Edilen Süre-Sıcaklık Sonuçları

4.1.TEORİK BİLGİLER

1
4.1.1.Termodinamiğin 1. Yasası

Yoktan enerji üretmek ya da var olan enerjiyi yok etmek için yapılan çalışmaların
başarısızlıkla sonuçlanmasından birinci yasa ortaya çıkmıştır. Enerji türlerinin tümüyle ısıya
dönüştüğünü denel yoldan gösteren Joule 1 cal.’lik ısının 4,184J değerindeki işe eşit
olduğunu bulmuştur. Bu alandaki benzer çalışmalar da göz önüne alınarak evrendeki enerji
sabittir şeklinde özetlenen termodinamiğin 1. yasası kabul edilmiştir. Bu yasaya göre hiçbir
enerji türü vardan yok; yoktan var edilemez. Ancak enerjilerin birbirlerine dönüşmeleri
mümkündür. Yine bu yasadan yola çıkılarak tüm fiziksel ve kimyasal olaylar için enerji
denklikleri yazılır. (sf:62)

4.1.2.Hess Yasası

Çoğu tepkimelerin, tepkime entalpileri kalorimetre ile doğrudan ölçülebildiği halde

bazı tek yönlü tepkimelerin tepkime entalpileri doğrudan ölçülemez. Entalpinin bir hal
fonksiyonu olmasından yararlanılarak doğrudan ölçülemeyen tepkime entalpileri doğrudan
ölçülebilen tepkime entalpileri yardımıyla hesaplanabilir. Bu hesaplama ilk kez Henry Hess
tarafından yapıldığı için bu işleme Hess Yasası adı verilir. (sf:436)

4.1.3. Tepkime Entalpisi

Sabit basınç altında yürüyen bir kimyasal tepkimenin değişen sıcaklığını ilk değerine
getirebilmek için gerekli olan ısı alış verişine tepkime entalpisi adı verilir. Sabit basınçlı
kalorimetre ile doğrudan ölçülebilen tepkime entalpisi, sabit hacimli kalorimetre ile ölçülen
tepkime iç enerjisinden yararlanılarak da bulunabilir.

Ortama ısı veren yani entalpi değişimi eksi işaretli olanlara ekzotermik tepkime;
ortamdan ısı alan yani entalpi değişimi artı işaretli olanlara ise endotermik tepkime adı
verilir. 1* (sf:429)

4.1.3.1.Entalpi
1*
Türleri
Sarıkaya Y. , “Fizikokimya” , 5.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004 sf:62–436–429

2
A.Yanma Entalpisi

Katı, sıvı, gaz halindeki maddelerin oksijen ile verdikleri tepkimelerin entalpilerine
yanma entalpisi; standart koşullardaki maddeler yakıldıktan sonra oluşan ürünlerin yeniden
standart koşullara getirilmesi sırasındaki ısı alış-verişine ise standart yanma entalpisi adı
verilir. Yanma olayı sırasında sistemden ortama ısı aktığından dolayı yanma entalpisi de
daima eksi işaretlidir.

Standart koşullardaki hacmi 1m3 olan bir gaz sabit basınç altında yakıldığında açığa
çıkan ısıya o yakıtın ısıl değeri denir. Yanma sonundaki su sıvı hale gelmiş ise açığa çıkan
ısıya üst ısıl değer; eğer buhar halinde kalmışsa alt ısıl değer adı verilir. (sf:439)

B.Oluşum Entalpisi

Bir mol bileşiğin elementlerinden oluşumunu veren tepkimelerin sabit basınç ve sabit
sıcaklıktaki entalpilerine oluşum entalpisi; standart koşullardaki entalpilerine ise standart
oluşum entalpisi denir.2* (sf:438)

4.1.4.Isı Kapasitesi

Bir maddenin sıcaklığı artırıldığı zaman iç enerjisi de artar. Bu artma ısıtmanın

yapıldığı şartlara bağlıdır. Örneğin sabit hacimli bir kapta bulunan gazın iç enerjisinin
sıcaklık ile değişim grafiği çizilirse bir eğri elde edilir. Eğrinin her hangi bir sıcaklıktaki
eğimi sistemin o sıcaklıktaki ısı kapasitesi olarak adlandırılır. Sabit hacimdeki ısı sığası Cv
ile gösterilir ve
CV = (∂U/∂T)V 4.1

bağıntısı ile tanımlanır.3*

2*
Sarıkaya Y. , “Fizikokimya” , 5.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004 (sf:439–438)
3*
Atkins P. W., “Phsysical
4.1.5.Reaksiyon Chemistry”,
Isılarının ÖlçülmesiOxford Uni. Yayınları, Tokyo,1998 (sf:82)

3
 Bir kimyasal reaksiyon sırasında verilen veya alınan ısının ölçülmesi genellikle
kalorimetrik yöntemle yapılır. Kalorimetre olarak en çok kalorimetre bombası kullanılır.
Reaksiyon sırasında verilen veya alınan ısıdan dolayı su banyosunun sıcaklığı değişir. Bu
sıcaklık değişiminden faydalanılarak reaksiyon ısısı hesaplanır ve bu değerden reaksiyonun
iç enerjisi ve entalpi değişimleri bulunur.

Ağırlığı ölçülmüş madde örneği veya bileşik kalorimetrenin reaksiyon odasına

koyulur ve reaksiyon odası gaz kaçırmayacak şekilde kapatılır. Ardından bu oda tam bir
yanma sağlamak amacıyla basınç altında oksijen ile doldurulur ve su banyosuna
yerleştirilir. Reaksiyon odası-su banyosu sistemi çevreden izole edildikten sonra yanma
reaksiyonu, reaksiyon odasındaki küçük bir telin elektrik ile ısıtılmasıyla başlatılır.
Reaksiyon sırasında, reaksiyon odasının çevresindeki su, sıcaklığı sabit oluncaya kadar
devamlı karıştırılır. Reaksiyon tarafından verilen ısı, su tarafından alınan ısı ile reaksiyon
odası tarafından alınan ısınsın toplamına eşittir. Suyun gözlenen sıcaklık değişimi
kullanılarak reaksiyonun verdiği ısı hesaplanır.

Kalorimetre yöntemi ile bir kimyasal reaksiyonun reaksiyon ısısının ölçülmesini

zorlaştıran veya imkânsız yapan birkaç faktör şunlardır:

 Reaksiyonun hızlı ilerlememesi

 Reaktantların tümünün ürünlere
dönüşmemesi
 Reaksiyonun çok sayıda ürün
vermesi
 Ürünlerin tekrar birbirleri arasında
veya reaktantlar ile reaksiyona girmesi

Kalorimetre bombası ile reaksiyon ısısı ölçülecek bir reaksiyon hızlı ilerleyen,
reaktanatları tam olarak ürünlere dönüşen ve az sayıda ürün veren olmalıdır. 4*

4.1.6.Kalorimetri

4
 ΔU değerinin deneysel ölçümü için en uygun cihaz adyabatik kalorimetre bombası
adı verilen sabit hacimli bir kap içerisinde başlatılır. Bomba karıştırılan bir su banyosuna
daldırılır. Böyle bir düzeneğin tamamı kalorimetre olarak adlandırılır. Kalorimetre aynı
zamanda
4*
Öğretir harici bir su G.
C. , Bereket banyosuna daldırılır. A.Ü.
, ‘Fizikokimya’, HemAçık
kalorimetredeki hem Yayınları,
öğretim Fakültesi de harici su
Eskişehir, 1991,susayfa
banyosundaki 85–86–87
birlikte izlenir ve aynı sıcaklığa getirilir. Bu düzenleme ile kalorimetreden
çevreye (su banyosuna) hiç ısı geçişi olmaması ve dolayısıyla kalorimetrenin adyabatik
olması sağlanmıştır.

Kalorimetredeki ΔT sıcaklık değişimi, reaksiyonun yaydığı veya absorpladığı ısı ile

orantılıdır. Buna göre ΔT’ yi ölçmek suretiyle QV ve dolayısıyla ΔU’ yu tayin edebiliriz.
Kalorimetrede meydana gelen ΔT sıcaklık değişmesini QV’ ye dönüştürmenin en iyi yolu,
vereceği enerji bilinen bir olay kullanılarak kalorimetreyi ayarlamak ve kalorimetre sabitini
(C) tayin etmektir. ΔT ile QV arasındaki bağıntı,

Q = C* ΔT 4.2

şeklindedir. Kalorimetre sabiti, potansiyeli V olan bir akım kaynağından sağlanan I akımını
belli bir t süresi için bir ısıtıcıdan geçirmek suretiyle elektriksel olarak ölçülebilir. Bu
durumda ısı;
Q = I *V * t 4.3

bağıntısı ile hesaplanır. Bir başka seçenek olarak; yakıldığı zaman yaydığı ısı bilinen belli
miktardaki bir madde (genellikle benzoik asit kullanılır) yakılarak açığa çıkan ısı ölçülmek
suretiyle kalorimetre sabiti (C) tayin edilebilir. C bilindiğinde, gözlenen sıcaklık artışından
açığa çıkan ısı kolayca hesaplanır.5*

5
5*
Professor of Chemistry, University of Oxford, and Lincoln College; ‘Fizikokimya ATKINS ’;
Çeviri Editörleri: Prof. Dr. İŞLEMLER
4.2.DENEYSEL Kılıç E., Prof. Dr. Yıldız S., Doç. Dr. Yılmaz H.; Bilim Yayıncılık;
(1.Baskı); 2001

4.2.1.Deneyin Amacı

Yapılan deneyde amaç doğrudan yanma entalpisi hesaplanabilinen benzoik asit

referansında doğrudan yanma entalpisi hesaplanamayan naftalinin yanma entalpisinin
bulunması ve Hess yasasınca yanma entalpisinden oluşum entalpisinin hesaplanmasıdır.

4.2.2.Deney Düzeneği

» Kalorimetrik bomba
» Pres aleti
» Çekiç
» Dijital termometre
» Demir tel
» Oksijen tüpü
» Havan ve tokmağı
» Spatül
» Hassas terazi
» Tartım Tabakları
» Dijital kronometre
» Manyetik karıştırıcı
» Destek çubuğu
» Güç kaynağı
» Bağlantı kabloları
» Isı ölçer elektrotlar
» Benzoik asit

6
 » Naftalin

4.2.3.Deneyin Yapılışı

Deneyde benzoik asit referansında naftalinin yanma entalpisi bulunacağından önce

referans alınacak benzoik asit için işlemlere başlandı.

Önce toz halindeki benzoik asit havan içerisine alındı ve tokmak yardımıyla iyice
ezildi. Daha sonra tartım tabağı hassas teraziye konuldu ve terazi sıfırlandı. Tabağın üzerine
yaklaşık 0,4g ezilen benzoik asit konuldu. 10 cm kadar demir tel kesildi, tele düğüm atıldı ve
tel tartıldı. Daha sonra düğüm atılan tel, pres aletinin içine yerleştirildi. Tartılan benzoik asit
dikkatlice pres aletinin içine döküldü. Bir çekiç yardımıyla toz halindeki benzoik asit, tel
tutacak şekilde, tablet haline getirildi. Tablet haline getirilen benzoik asit, tel yardımıyla pres
aletinden alındı ve tekrar hassas terazide tartıldı.

Daha sonra bu tablet kalorimetrik bombanın içine dikkatlice yerleştirildi, bomba

sıkıca kapatıldı. Bombaya yaklaşık 10 atm basınçta, 30 sn süre ile fazla oksijen gazı verildi.
Basınçlı oksijen gazı ile doldurulmuş bomba alındı ve su banyosuna yerleştirildi. Bir süre
sistemin ısısının sabit olduğu gözlendi ve daha sonra sisteme elektrik verilerek, telin elektrik
yardımıyla ısınması ve bu yolla benzoik asidin yanması sağlandı. Su banyosunun sıcaklığı,
sıcaklık sabit kalana kadar 30’ar saniye arayla ölçüldü.

Bu işlemler, ayrı ayrı, naftalinin her 3 denemesi için de tekrarlandı.

4.2.4.Deney Verileri

7
 m(g) mtel(g) mtablet(g)
Tablo 4.3.Tartım Benzoik Asit 0,4000 0,0242 0,3987 Sonuçları
Naftalin(I) 0,4000 0,0238 0,3608
Naftalin(II) 0,4004 0,0340 0,3681
Naftalin(III) 0,4000 0,2170 0,3559
Sıcaklık(T=ºC)
Süre(t=sn) Benzoik Asit Naftalin(I) Naftalin(II) Naftalin(III)
0 24,2 26,2 29,1 31,4
30 25,7 28 30,7 33,4
60 25,9 28,8 31,1 34
90 26 28,9 31,3 34,1
120 26,1 29 31,4 34,1
150 26,1 29,1 31,4 34,2
180 26,2 29,1 31,5 34,2
210 26,2 29,2 31,5 34,2
240 26,2 29,2 31,5 34,2
270 26,3 29,2 31,5 34,2
300 26,3 29,2 31,5 34,2
Tablo 4.4. Deneyde Elde Edilen Süre-Sıcaklık Değişimi Sonuçları

8
4.3.DENEY SONUÇLARI

4.3.1.Hesaplamalar

Q : Kalorimetre kabından absorblanan ısı

mB : Benzoik asit kütlesi
MAB : Benzoik asitin molekül ağırlığı
ΔCHB : Benzoik asitin yanma entalpisi
mB = 0,3745 g ΔCHB = -3231,5 kJ/mol Tilk = 297,35 K
MA, B = 122,12 g/mol R = 8,31433 J/molK Tson = 299,45 K

Q = -(mB / MA, B ) (ΔCHB + 0,5RT)

0,3745
Q = - ( 122,12 ) (-3231,5.103 + 0,5*8,31433* 299,45)  Q = 9906,08 J

Ccal : Sistemin ısı kapasitesi

ΔTcal : Yanma sonucu oluşan sıcaklık farkı (benzoik asit için)
9906,08
Ccal = Q / ΔTcal  Ccal = 2,1
 Ccal = 4717,18 J/K

mN : Naftalin kütlesi
MA, N : Naftalinin molekül ağırlığı
ΔCHN : Naftalinin yanma entalpisi
ΔTN : Naftalinin yanması sonucu oluşan sıcaklık farkı
V : Gazın molar hacimdeki değişimi
MA, N = 128,16 g/mol
R = 8,314 J/molK

Naftalin (I. Deneme) için;

mN = 0,3370 g Tilk = 299,35K ; Tson = 302,35K  ΔT= 3 K

9
 C10H8 (k) + 12 O2 (g) → 10 CO2 (g) + 4 H2O (s)

» Gazın molar hacimdeki değişimi: V = 10 – 12  V= -2

ΔCHN = (-MA, N* ΔTN* Ccal) / (mN) - ∑VRT
ΔCHN = (-128,16* 3*4717,18) / (0,3370) – (-2*8,314*302,35)

ΔCHN = -5.376,76kJ/ mol

Naftalin için Oluşum Entalpisi;

∑ ΔCHE : Naftalin içindeki tüm elementlerin yanma entalpisi toplamı

ΔCHN : Naftalinin yanma entalpisi
ΔBHN : Reaksiyonun oluşum entalpisi

ΔH (CO2) = -393,77 kJ/ mol

ΔH (H2O) = -286,17 kJ/ mol

ΔBHN = ∑ ΔCHE - ΔCHN

∑ ΔCHE = [10*(-393,77)] + [4*(-286,17)] = -5082,38 kJ/ mol

ΔBHN = ∑ ΔCHE - ΔCHN

ΔBHN = -5.376,76 – (-4973,17)  ΔBHN = 294,38 kJ/ mol

m(g) MA(g/mol) ΔT(K) Tson(K) Q(J) ΔCHN (kJ/mol) ΔBHN (kJ/mol)

Benzoik Asit 0,37 122,12 2,10 299,45 9.906,08
Naftalin(I) 0,34 128,16 3,00 302,35 -5.376,76 294,38
Naftalin(II) 0,33 128,16 2,40 304,65 -4.337,73 -744,65
Naftalin(III) 0,33 128,16 2,80 307,35 -5.059,97 -22,41
Tablo 4.5. Deneyde Hesaplanan Sonuçlar

10
4.3.2.Grafikler

Grafik 4.1. Benzoik asit için t(sn)-T( ºC) grafiği

11
 Grafik 4.2. Naftalin(Deneme I) için t(sn)-T( ºC) grafiği

Grafik 4.3. Naftalin(Deneme II) için t(sn)-T(ºC) grafiği

12
 Grafik 4.4 Naftalin(Deneme III) için t(sn)-T( ºC) grafiği

4.4.DENEYİN YORUMU

Benzoik asidi referans alarak kalorimetre bombası yardımıyla, naftalinin yanma

entalpisinin bulunması amacıyla yapılan deneyde önce benzoik asit kalorimetre bombası
içinde yakılmış ve açığa çıkan ısı yardımıyla (Q=9906,08 J) sistemin ısı kapasitesi
(Ccal=4717,18 J/K) hesaplanmıştır.

Daha sonra naftalin 3 kez kalorimetre bombasının içinde yakılmış ve daha önce
hesaplanan sistemin ısı kapasitesi yardımıyla I.Deneme (ΔCHN=5.376,76kJ/mol), II.
Deneme (ΔCHN = -4.337,73kJ) ve III. Denemeler (ΔCHN = -5.059,97kJ) için ayrı ayrı
yanma entalpileri bulunmuştur. Bu sonuçlardan gerçek değere en yakın olan sonuç III.
Denemede elde edilen sonuç olduğu gözlenmiştir. Ayrıca her üç deneme için bulunan
yanma entalpilerinden naftalinin oluşum entalpisi hesaplanmıştır. (ΔBHN(kJ/mol)
(I.deneme) = 294,38 ; ΔBHN(kJ/mol)(II. deneme) = -744,65 ; ΔBHN(kJ/mol)(III. deneme)

13
= -22,41 ) Diğer sonuçların gerçek değerden daha uzak çıkması tam yakma işleminin
yapılamamasından kaynaklanmıştır.

Ayrıca sonuçların gerçek değerden farklı çıkması, tartım hatalarının yapılmasından

ve sistemin ısı yalıtımının tam yapılamamasından ve sıcaklık değerlerinin hassasiyetinin
0,1ºC olmasından kaynaklanmıştır. Sistemin çevresiyle ısı yalıtımı sağlanması amacıyla
sistem su banyosuna konmuştur, fakat su banyosunun çevreyle ısı alış-verişi kesilmemiştir.
Dolayısıyla su banyosu çevreye ısı vermiş olabilir.

Örneğin en fazla sapmanın gerçekleştiği naftalinin II. Denemesinde ΔT=2,4K

bulunmuştur. Eğer bu değer 2,85267 K bulunsaydı diğer veriler aynı kalmak şartıyla
ΔCHN=-5.156,84 kJ/mol bulunacaktı. Başka bir değişle hiçbir hata yapılmadan bile sadece
sıcaklığın 0,1 hassasiyetinde olması sonucun -5.061,53 kJ/mol çıkmasına neden olacaktı.
(Bu sonuca yakın bir sonuç III. Deneme için bulunmuştur.)

4.5.KAYNAKLAR

» Sarıkaya Y.,“Fizikokimya” , 5.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004

(sf: 62–436–429–438–439)
» Atkins P. W., “Phsysical Chemistry”, Oxford Uni. Yayınları, Tokyo,1998 (sf:82)

» Öğretir C. , Bereket G. , ‘Fizikokimya’, A.Ü. Açık öğretim Fakültesi Yayınları,

Eskişehir, 1991 (sayfa 85–86–87)

» Professor of Chemistry, University of Oxford, and Lincoln College;

‘Fizikokimya ATKINS ’; Çeviri Editörleri: Prof. Dr. Kılıç E., Prof. Dr. Yıldız S.,
Doç. Dr. Yılmaz H.; Bilim Yayıncılık; (1.Baskı); 2001

14
15