f e,11 c.

CfWlp (e, Ie, Jid ç v Cf(fr W1 e,e, r

Je,z.cr11 d he,i() e,11 vila { ihiI W1 e,f ve,e, (
re, ç pec. I vcrcrr de, 11a f 1.1u. r
Ayurveda als moderne levensstijl
 Acharya Shunya

als moderne !e1Jensstijl

Een complete gids

voor meer gezondheid, minder ziekte
en een leven vol vreugde en vitaliteit

samsara
 Voor mijn goeroe, mijn grootvader, mijn Baba,
voor het overdragen van zijn levenswijsheid met zoveel gratie en compassie.
Baba heeft het spirituele zaad gezaaid voor de persoon die ik nu ben.

Inhoud
Voor mijn mentoren, mijn vader en moeder.
Door hun vertrouwen in mijn roeping en capaciteiten
heeft het zaad kunnen ontkiemen tot de persoon die ik nu ben.

Voorwoord door dr. David Frawley . 7

Voor mijn trouwe metgezel, mijn echtgenoot,
Voorwoord van de auteur . . . 9
dankzij wie ik het doel van zielsverwantschap heb leren begrijpen.
1 NTRODUCTI E De kunst van de Ayurvedische levensstijl . . . 16
Zo won het zaad aan kracht om te worden wie ik nu ben.
HOOFDSTUK 1 Wetenschap en spiritualiteit van de Ayurveda . 41

Aan mijn shishya's, mijn prachtige studenten. H oo FDSTU K 2 De vreugde van de vroege morgen . . . 75

Door hun leven vol toewijding aan mijn lessen H ooFDSTUK 3 Het belang van uitscheiding . . . n3

zal het zaad van mijn kennis ook morgen doorleven. HOOFDSTUK 4 De kunst van de natuurlijk stralende glimlach . . . 139

H ooFD ST u K 5 De weldaad van massages, baden en schoonheidsrituelen . I 63

Dit boek is voor jullie. H oorn s T u K 6 De waarde van eten volgens het seizoen . 209

H oo F DSTUK 7 Slapen, seks en gezonde inspanning . . . 257

SLOTWOORD Geneeskrachtige gedachten voor het universum . 299

Verantwoording . . . 301

BIJ LAGE l Lijst van recepten . . . 303

BIJLAGE 2 Gids voor gezonde uitscheiding . . .

© 2017 Acharya Shunya
© 2017 Voorwoord David Frawley BIJLAGE 3 Gids voor mondhygiëne . · . . 319
Oorspronkelijk titel Ayurvedic Lifestyle Wisdom
BIJLAGE4 Ayurvedische voedingsadviezen . .
ln het Engels verschenen bij Sounds True Boulder, CO 80306
© 2018, Nederlandse uitgave, uitgeverij Samsara BIJLAGE 5 Verklarende woordenlijst Sanskriet .
Vertaald uit het Engels door Egbert van Heijningen
Noten . . . 373
lllustraties: Lisa Kerans
Vormgeving omslag: Ivar Hamelink Index . . . 381
Vormgeving binnenwerk: Erik Thé, erikthedesign.com
Over de auteur . 400

lSBN 978 94 9141 187 8

NUR 861/ 739

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd

zonder uitdrukkelijke en schriftelijke toestemming
van uitgeverij Samsara, Amsterdam.
 Voorwoord door dr. David Frawley
charya Shunya heeft haar eigen, volstrekt
A unieke en dynamische manier om de
Vedische traditie over te dragen. Zij heeft
zelf haar kennis opgedaan als student van grote
traditionele leraren en ze past deze kennis sinds
jaar en dag toe in haar eigen leven. lk heb er
getuige van mogen zijn hoe zij door de jaren heen
haar centrum voor onderwijs en geneeskunde tot
bloei wist te brengen dankzij haar voortdurende
aandacht, toewijding en langetermijnvisie.
Zij wordt gedreven door haar ideaal van een
algemene Vedische educatie die stevig is geworteld
in de moderne Ayurvedische levensstijl die zij
ontwikkelt binnen haar organisatie Vedika Global.
ln haar boekAyurveda als moderne levensstijl laat
zij zien hoe wij met behulp van de Ayurveda ons
hogere levenspotentieel kunnen benutten.
De Ayurveda is meer dan een methode voor
het behandelen van ziektes. Het is een stelsel dat
is gebaseerd op fundamentele innerlijke kennis
van positieve gezondheid en een natuurlijke le­
vensstijl. Met behulp van de Ayurveda kunnen
we leven in harmonie met het grotere universum
binnen en buiten onszelf, met al zijn geheime
krachten en goddelijke zegeningen. De Ayurveda
beperkt zich niet tot het behandelen van ziekte,
maar streeft naar een optimaal welzijn van de
geest, het lichaam en het bewustzijn. Van de
kleinste cel in ons lichaam tot aan het Oneindige.
De moderne arts kunnen we vergelijken met
de brandweerman die een huisbrand blust.
'Brand' staat daarbij voor ziekte en 'huis' voor het
lichaam. Een Ayurvedisch practitioner neemt met
die defensieve aanpak geen genoegen. Hij of zij
leert je hoe je van het begin af aan je huis tegen
brand beschermt en hoe je gedurende de rest van
je leven die brandveiligheid in stand houdt. Deze
constructieve en creatieve levensstijl, die de basis
vormt van de Ayurveda, biedt bescherming en kan
je leven veranderen.
De Ayurveda leert ons hoe we het optimale
welzijn kunnen bereiken en behouden. Dat is heel
wat meer dan het vernietigen van ziekteverwek­
kers. De Ayurveda schrijft geen middelen voor die
ons verdoven, maar inspireert tot een leven op een
hoger niveau. Acharya Shunya geeft ons een
gedetailleerde Ayurvedische blauwdruk voor een
gezonde, creatieve en bewuste levensstijl, van onze
dagelijkse voeding en activiteiten tot een manier
van denken en mediteren.
Acharya Shunya leert ons hoe we onze eigen
individuele Ayurvedische levensstijl kunnen
bepalen en hoe we die in harmonie kunnen
brengen met de natuurlijke krachten die in ieder
van ons hun specifieke evenwicht en unieke ritme
hebben. Het Ayurvedische model van de drie
dosha's is uniek, krachtig en ongeëvenaard in enig
gangbaar medisch systeem.
Het Ayurvedische stelsel van een juiste levens­
stijl en gezondheidbevorderend gedrag is veel­
omvattend en kent vele niveaus. Het behelst niet
alleen onze fysieke werkelijkheid, maar ook ons
7
VOORWOORD
subtiele energiesysteem en onze diepere denk­
patronen. De Ayurveda is een universele, tijdloze
gezondheidskunst, niet slechts een modieus ver­
schijnsel of een tijdelijke fase in de ontwikkeling
van de medische wetenschap. De Ayurveda
vertegenwoordigt zowel de wijsheid uit het verle­
den als de toekomstige ontwikkeling van het
bewustzijn van onze soort. ln onze eeuwigdurende
zoektocht naar waarheid en blijvend geluk wijst
Ayurveda als moderne levensstijl ons op heldere en
consistente wijze in de juiste richting.
ln mijn eigen werk met de Ayurvedische
filosofie heb ik steeds de nadruk gelegd op
aspecten van ons geestelijk leven, ons gedrag en
onze dagelijkse activiteiten. Naar mijn idee zijn
dit de belangrijkste aspecten van de Ayurveda,
naast het vermogen om met name ernstige
aandoeningen te behandelen.
De Ayurveda heeft een positief effect op de
lichamelijke en psychologische afweer tegen ziekte
en bevordert een lang en gezond leven van zowel
het lichaam als geheel en de geest, de hersenen en
het zenuwstelsel. Hoe beter we leren begrijpen dat
ons welzijn samenhangt met onze levensstijl, hoe
meer waardering we krijgen voor de belangrijke
bijdrage die de Ayurveda levert aan de wereld­
gezondheid.
8 9
De Ayurveda past de wijsheid van de yoga en
de filosofie van de eenheid van het bestaan toe op
zowel de fysieke als de psychologische gezondheid.
Deze medische kant van het yogisch denken is de
geneeskunst waar zo velen in onze tijd naar op
zoek zijn. Als zodanig brengt de Ayurveda ons als
vanzelf tot Shunya's stijl van yoga en meditatie.
Acharya Shunya is een van de pioniers die
ervoor gezorgd hebben dat de Ayurveda op steeds
meer belangstelling mag rekenen in de westerse
wereld. Haar boek levert een belangrijke bijdrage
aan onze waardering voor de Ayurveda en de
manier waarop we het Ayurvedische stelsel
kunnen toepassen in ons dagelijks leven. Het staat
vol praktische adviezen waarmee we de controle
over geluk en gezondheid in eigen hand kunnen
nemen.
Dankzij de Ayurveda krijgen we weer greep op
ons leven. We leren het leven weer te beleven als
een groot avontuur en ons bewustzijn open te
stellen voor de goddelijke genade. Acharya Shunya
geeft ons hierbij belangrijke adviezen en prakti­
sche handvatten. lk verwelkom haar bijdrage aan
de Ayurvedische literatuur en hoop nog vele toe­
komstige werken tegemoet te kunnen zien.
Voorwoord
Voordat een boek het licht ziet, heeft het al zijn eigen spirituele reis afgelegd.
Ook dit boek. Nu het klaar is, neem ikje graag mee op een inspirerende en
levensiieranderende reis naar blijvende gezondheid.
it boek zou zomaar je gezondheid
D kunnen verbeteren. Voor altijd.
Gezondheid is niet een belofte die ooit
misschien wel eens uit zou kunnen komen, het is
onze fundamentele, natuurlijke bestaanstoestand.
Je zult die gezondheid gaan ervaren wanneer je
gaat leven op een manier die in harmonie is met
de intelligentie van de Natuur. Dat is de belofte
van de Ayurveda, het vijfduizend jaar oude Indiase
stelsel van gezondheid en geneeskunde.
Tijdens mijn jeugd in India zag ik hoe een
spirituele meester, mijn grootvader, die ik Baba
noemde, zieke en lijdende mensen weer in contact
bracht met hun blijvend gezonde natuur. Hij
leerde hen hoe ze op eenvoudige wijze hun dage­
lijks leven konden afstemmen op de Natuur. Op
raadselachtige wijze leidde dit tot een krachtig
herstel van hun lichamelijke, mentale en spirituele
gezondheid. Hoewel zijn adviezen niet direct op
specifieke ziektesymptomen gericht waren, zag ik
kankergezwellen verdwijnen, maagzweren
genezen en chronische depressies opklaren.
lk denk dat ik er destijds van uit ben gegaan
dat dit soort 'wonderen' kon gebeuren omdat
mijn leraar een spiritueel verwezenlijkt persoon
was. En natuurlijk was de spirituele aanwezigheid
van mijn goeroe onmiskenbaar. Maar naarmate ik
ouder werd en beter ging observeren, leerde ik
begrijpen dat het ook kwam door Baba's vaardig-
heid in het overdragen van de uiterst rationele
wetenschap van de Ayurvedische levensstijl. lk ben
zo blij dat mijn leraar het allebei aan mij heeft
overgedragen: zijn spirituele overtuiging én zijn
wetenschappelijke kennis, inclusief de wijsheden
van de Ayurvedische levensstijl. Zijn wijze lessen
en zijn zegeningen heb ik opgeschreven in dit
boek, zodat meer en meer mensen de waarheid
van een gezond leven kunnen ontdekken.
Wie de lessen in dit boek leest en ter
harte neemt, kan dit zien als een overgangsritueel:
de overgang van een leven op de automatische
piloot naar een meesterlijk geleid leven. ln dat
leven ben je vrij en heb je zelf proactief invloed op
je welzijn en gezondheid, doordat je je openstelt
voor gezondheidsdenken, zelfbestemming en de
zegeningen van de Natuur. ln dat leven wordt het
patroon van ziekte voor altijd doorbroken door
gezondheid.
De Ayurveda benadert de gezondheid op twee
manieren. De eerste is preventief en gericht op het
bevorderen van de gezondheid. Daarbij wordt de
gezondheid beschermd en verbeterd door middel
van praktische levensstijladviezen. Dit is de 'wijs­
heid'-methode, waarbij de innerlijke gezondheid
wordt aangesproken. ln het Sanskriet heet dit
swasthya-raksha. Hierbij wordt steeds gebruik­
gemaakt van de wijze lessen uit de spirituele
zusterwetenschappen yoga en Vedanta.
VOORWOORD VOORWOORD

De tweede methode is de 'herstel'-methode. met dat van het beleven van kunst: het vult ons levensstijl zien ze als verloren tijd. Het probleem is herstellen. Deze kracht, die in de eerste plaats een

Hierbij gaat het om het behandelen van ziektes bewustzijn met nieuwe mogelijkheden voor ons dat ze soms wel theoretische kennis hebben van de spirituele kracht is, staat centraal in mijn leven en

met behulp van geneesmiddelen op basis van zijn en ons worden. Een levensstijl waarbij we ons Ayurvedische levensstijl, maar weinig praktische in mijn boodschap als spiritueel leraar. Op mijn

kruiden, lichaamsbehandelingen en zelfs chirurgie op een bepaald niveau tevreden en optimistisch ervaring. Dan blijven ze ook zelf steken in 'ziekte­ eigen levensreis draag ik de bagage van een geneti­

(hoewel de chirurgie tegenwoordig niet langer een voelen, heeft een positieve impact op onze denken', vaak nog in combinatie met een geloof in sche aandoening die velen tot een leven in een

actief onderdeel van de Ayurveda is). in het Sans­ gevoelens ten aanzien van het universum en een slechte afloop. Zo verminder je onvermijdelijk rolstoel veroordeelt (maar mij gelukkig niet).

kriet wordt deze methode vikara prashamana onszelf. Soms merk je opeens dat je de hele dag de kans op herstel. Ze zullen ook al snel overgaan Daarnaast ben ik in staat gebleken om optimis­

genoemd. Beide benaderingen zijn van even grote met een glimlach op je gezicht loopt, zonder dat tot het voorschrijven van kruidengeneesmiddelen. tisch te blijven onder traumatisch nekletsel

waarde, maar ze hebben ieder hun eigen specifieke daar een speciale reden voor is. Zo wordt bij slapeloosheid bijvoorbeeld maar al te (zonder pijnstillers of operaties, maar met de hoop

toepassingen. Als we kijken naar de klassieke Ayurvedische vaak het bedreigde kruid Nardostachys jatamansi dat ik ooit volledig genezen zal zijn en met de

Maar hoe belangrijk het behandelen van ziekte teksten, van de Veda's (4500 jaar voor het begin voorgeschreven, in plaats van de patiënt uitleg te moed om, ondanks alles, onverstoorbaar door te

ook is, wat we nooit uit het oog moeten verliezen van onze jaartelling) tot en met de zestiende eeuw geven over wat een wijze levensstijl zegt over gaan met mijn levenswerk). Daardoor ben ik

is dat we zelf, direct, onze innerlijke gezondheid (dus alle teksten van de oudste tot de meest gezonde slaap. lk noem dit een 'prescriptief' model gesterkt in mijn overtuiging dat een bewuste en

kunnen aanspreken. Als we wel onze aandoeningen recente), zien we dat de levensstijl daarin vanaf het van de Ayurveda, dat veel weg heeft van de aanpak niet overhaaste levensstijl, die in harmonie is met

behandelen met geneesmiddelen, maar niet tege­ begin tot het eind centraal staat. Het behandelen in de westerse geneeskunde. Dit model legt wel de Natuur, zowel de gezondheid als persoonlijke

lijkertijd investeren in een gezonde levensstijl, van ziektes gaat pas in de latere teksten een steeds een verband tussen medicijnen en symptomen, kracht en moed aanspreekt.

wordt het lichaam gereduceerd tot een slagveld in belangrijker plaats innemen. En in feite beschreven maar interesseert zich niet voor de onderliggende Diezelfde gedachte heb ik steeds weer opnieuw

de strijd tegen ziekte. Wij bezitten een innerlijke ze gewoon de manier waarop zij zelf leefden, die levens(stijl)kwesties. Als gevolg hiervan raken bevestigd zien worden, niet alleen in mijn eigen

bron van kracht, een spirituele waarheid, die we in oude wijzen die ons de Veda's en al die andere mensen afhankelijk van hun medicijnen en ont­ leven en mijn eigen praktijk, maar ook op grotere

ere moeten houden. We offeren onze kracht nooit spirituele wetenschappen gaven: de Ayurveda, wikkelen ze geen onafhankelijkheid door het schaal in de openbare lessen, de voorlichtings­

op aan een ziekte, ook al heeft die nog zo'n angst­ de yoga, de Vedanta, de meditatie en de gewijde leiden van een leven in balans, wat uiteindelijk activiteiten en welzijnsinitiatieven die ik sinds

aanjagende naam of is de prognose nog zo slecht. kunsten, de architectuur, de muziek en de dans! veel krachtiger is dan welk medicijn dan ook. lk 2.007 in Californië heb ondernomen met mijn
Sterker nog, juist dan moeten we onze latente Elke dag weer werkten zij aan een blakende houd me persoonlijk verre van dit soort Ayurveda. non-profitorganisatie Vedika Global, mijn

gezondheidsrespons activeren door middel van gezondheid als uitdrukking van hun godsbewust­ ln tegenstelling daartoe geeft dit boek de wijze stichting voor de levende wijsheid van de Ayur­

een gezonde levensstijl die in harmonie is met de zijn. Ze leefden niet in angst voor ziektes. Ze lessen over een juiste levensstijl weer de plaats die veda, yoga en Vedanta.

wetten van de Natuur. Of je nu oosterse of westerse dachten gezond, ze leefden gezond en ze genoten ze verdienen. ln dit boek staat gezondheid centraal. Nadat ik had geleerd dat het toepassen van

geneesmiddelen gebruikt, als je daarnaast een een goede gezondheid. Het is niet zo gek dat de Daarom maakt het gewone mensen sterker, een levensstijl op zichzelf voldoende was om een

gezonde Ayurvedische levensstijl hebt, zal dat het wijze lessen uit dat verleden een originele wijsheid mensen zoals jij en ik, want een juiste levensstijl gezondheidsrespons op te roepen, wilde ik dit

herstel bespoedigen en je welzijn bevorderen. bevatten die in het nu onze hele planeet gezond geeft ons de vrijheid om onszelf gezond te maken, bevestigd zien. Meer dan tien jaar lang heb ik

Je lichaam heeft zijn eigen, opvallend grote kan maken. En wanneer de wijze zieners toch ziek in onze eigen omgeving en op onze eigen manier. daarom geëxperimenteerd met verschillende

wijsheid en een zelfherstellend vermogen. werden (verval is nu eenmaal onderdeel van de medicijnvrije levensstijlcursussen (gegeven door

'Heb wat meer vertrouwen in je lichaam, en laat natuurlijke orde) genazen ze die ziekte (of ze accep­ mijzelf en een aantal bij mij afgestudeerde voor­

het zichzelf genezen', zei Baba tegen mij. teerden haar) in gratie en in schoonheid, zonder Mijn experimenten met het oproepen malig studenten) en met levensstijlclinics in
Trouwens, het leiden van een Ayurvedische dat hun hele bewustzijn in gruzelementen viel. van de gezondheidsrespons Californië onder leiding van voormalige studenten

levensstijl is vaak op zichzelf al genoeg om de Helaas kiezen veel Ayurvedische behandelaars Mijn goeroe heeft in mijn ziel het zaad gezaaid van van mijn school. Bij de cursussen en de clinics

latente 'gezondheidsrespons' te activeren. er tegenwoordig voor om alleen de ziekte aan te de onwankelbare overtuiging dat het levend koos ik er bewust voor om niet in te gaan op het
Het effect van een levensstijl is te vergelijken pakken. Patiënteneducatie op het gebied van lichaam zichzelf kan genezen en zichzelf kan behandelen van ziektes, maar me juist volledig te

10 Il
 VOORWOORD
VOORWOORD

richten op het oproepen van

gezondheid in dagindeling (dinacharya) en
lichaam en geest door mid een seizoensgebonden
del van Ievensstijllessen lJ. Hebben we niet een enorme hoeveel-
1evensst··1' dat in twijfel trekken), maar alle vormen van
programma (ritucharya). Zelfs
en het versterken van pers mensen met termi­ medicatie belemmeren tot op zekere hoogte het
oonlijke kracht door de heid mythen gecreëerd rond ziekte en de nood­
nale aandoeningen gaven aan
dat hun welzijn
verbintenis met een ziektevr
ij en leeftijdsloos zaak van drastische vormen van behandeling? zelfherstellend mechanisme van het lichaam.
verbeterde door hun nieuwe
hoger zelf als onderliggen levensstijl, en Daarom geloof ik dat kruiden alleen bij wijze van
de werkelijkheid. Kunnen we niet beter het zoete lied laten klinken
sommigen bleven langer in
leven dan verwacht
Iedereen kon zich inschrijven van gezondheid uit waarheid en het licht binnenin uitzondering moeten worden voorgeschreven, of
, jong en oud, of hadden ten minste tot aan
ziek en gezond. De jongste de laatste dag meer alleen in het geval van een gevorderde aandoening,
deelnemer was nog onszelf?
vrede met hun situatie. De
maar tien en de oudste was resultaten waren en altijd in combinatie met instructies voor het
wel tachtig[ En wat Ik heb geen enkel bezwaar tegen modern
ongekend en ongelooflijk.
bleek? Ze werden allemaal medisch ingrijpen als dat nodig is. Ik ben ook geen herstellen van een gezonde levensstijl.
beter! Binnen een paar
Doordat we gezondheid en
weken gaven zowel de curs bewustzijn centraal Volgens de Botanica! Survey oflndia, een
isten als de deelnemers voorstander van een eenzijdige aanpak, want een
stelden, was zich o_ok rondom
aan de clinics aan dat ze zich mijn gezondheids­ Indiase overheidsinstelling, wordt 93 procent van
beter gingen voelen. weloverwogen integratie van methodes is veel
initiatieven steeds vaker het
Een aantal van hen liet zelfs soort wonderen gaan de planten in de Ayurvedische geneeskunde met
(zonder dat wij erom verstandiger. Ik vraag me echter wel af of we niet
manifesteren dat ik tijdens het
gevraagd hadden) de uitslage leven van mijn uitsterven bedreigd.r Desondanks nemen de
n zien van bloedon­ meer, of ten minste even veel, aandacht moeten
goeroe Baba had gezien.
derzoeken of andere testresu hebben voor een gezonde levensstijl. Die zal in export uit India en de wereldwijde import en
ltaten, zo blij waren
Ik wist nu zeker dat ik iets goe
ze met de bewijzen van hun ds op het spoor consumptie sterk toe. Tot aan de rechtbank
nieuwe gezondheids­ hoge mate bijdragen aan het tegengaan van ziekte
was. Misschien kon er ook
toestand. wel een schaalbaar
door het aanspreken van de innerlijke gezond­ worden patentoorlogen over plantaardige Ayur­
klinisch en zelfhulpmodel
worden ontwikkeld aan
Velen van hen reageerden ook heidsrespons. Is dit dus misschien toch het vedische medicijnen uitgevochten, en de meeste
geschokt. Hoe de hand van mijn spiritueel
was dit mogelijk? Hoe kon geïnspireerde levens­
hun gezondheid moment om een nieuw verhaal te beginnen? van die zaken vinden plaats in de Verenigde Staten
stijllessen om de gezondheids
zomaar opeens zoveel bete respons aan te (inclusief geschillen over neem en kurkuma).
r worden, louter Daarnaast - en dit geldt vooral voor diegenen
spreken. Misschien was het
doordat ze lessen volgden in sowieso tijd om maar
een gezondheid die in hoge mate vertrouwen op medicijnen uit Vrijwel alle medicijnfabrikanten ter wereld willen
eens op te houden met het
oproepende levensstijl en gezo centraal stellen van
nde overtuigingen, natuurlijke bronnen als alternatief voor de pro­ nu geld verdienen aan de aloude farmacologische
ziekte. Is het tegengaan van
terwijl ze soms al jaren ziek ziekte met kruiden
waren en hun artsen ducten van de farmaceutische industrie - is het kennis van de Ayurveda. Het is schokkend om te
(in plaats van synthetische med
hen hadden opgegeven of, erge icijnen) in feite niet zien hoe zelfs Ayurvedische onderwijsinstituten in
r nog, terwijl ze zelf van belang dat we ons afvragen of we niet te
een voortzetting van de strij
de moed hadden opgegeven? d met andere middelen,
makkelijk medicijnen slikken, ook al zijn ze op India (en hun vele zusters die nu wereldwijd steeds
waarbij we toch weer blijven
De mate van succes was uite steken in het ziekte­
indelijk afhanke­ plantaardige basis en niet synthetisch. Zijn vaker worden opgericht) maar blijven uitgaan van
denken? Wisselen we niet gew
lijk van hoe lang de deelnem oon de artsen van de
ers zich hielden aan natuurlijke medicijnen dan het eindpunt van een medisch paradigma waarin bedreigde kruiden
westerse geneeskunde in voo
de levensstijl en hoe serieus r voorschrijvers van
ze dit opvatten, maar onze zoektocht naar gezondheid? Nemen we centraal staan en de ogen sluiten voor de omvang
oosterse medicijnen? Blijven
er was er geen een die aan we uiteindelijk niet
gaf dat zijn of haar daar genoegen mee? van de ecologische problematiek.
ronddraaien in hetzelfde cirk
gezondheid verslechterd eltje van ziektebe­
e. Dat waren zoal de vragen die bij mij opkwamen. Mijn leraar benaderde het gebruik van medi­
strijding met zijn dogmatisch
Talloze deelnemers met begi e geloofssystemen,
nnende, chronische Helaas is het virus van het reductionisme zo wijd­ cijnen op plantaardige basis op een uiterst conser­
voorschriften en protocollen
of gevorderde aandoening ? Zijn we onszelf niet
en herwonnen hun verbreid dat het ook al het domein van spiritueel vatieve, om niet te zeggen eerbiedige, wijze. Ook
steeds opnieuw aan het ban
welzijn en gezondheid, sim g maken (voor ziekte)?
pelweg door verande­ georiënteerde systemen zoals de Ayurveda heeft ik geef de voorkeur aan het gebruik van huis-
Vergeten we niet onze natu
ringen in hun levensstijl die urlijke erfenis, namelijk .
een grote impact aangetast. Steeds vaker wordt de Ayurveda onder­ middeltjes op basis van voedsel en keukenkrmden
een aangeboren gezondheid?
hadden op persoonlijke geb wezen, beoefend en wereldwijd gepromoot als een van het soort dat we eenvoudig en redelijk snel in
ieden zoals voeding
Zijn we niet steeds panieke
(ahara), rust en slaap (nidra) en rig meer wer k aan
zelfregulering in aanvullende methode van ziektebestrijding in onze eigen tuin kunnen opkweken. Daarnaast zie
het creëren voor onze med
seksualiteit en gedrag (brahma ische stand? Kunnen
char ya en sadvritta), plaats van als een gezondheidsbevorderend stelsel. ik het als mijn verantwoordelijkheid om voor
we niet beter onze kwalitei
dit alles in de context van een t van leven op orde
voorgeschreven Kruiden zijn veiliger dan reguliere medicijnen, dat eigen gebruik en in mijn voorschriften aan
brengen door middel van
aanpassingen in onze
weten we wel (al zijn er altijd nog mensen die ook anderen alleen plantaardige bronnen te gebruiken
I2

13
VOORWOORD
die niet bedreigd worden. Dat is een veel betere
aanpak dan het gebruiken en voorschrijven van
wilde kruiden die soms tientallen jaren nodig
hebben om tot rijping te komen.
Denken we echt dat we onze natuurlijke om­
geving de prijs voor onze natuurlijke medicijnen
kunnen laten betalen? We hebben nu nog de tijd
om dit soort misvattingen over ziekte achter ons
te kunnen laten.
Dit boek voorziet in de leemte die bestaat
in het bevorderen van een spirituele, milieu­
vriendelijke en ethisch verantwoorde Ayurvedische
levensstijl waarin de gezondheid centraal staat,
zodat meer en meer mensen in staat zijn hun leven
op deze manier in te richten en hun sociale en
spirituele verantwoordelijkheid (dharma) te nemen
ten aanzien van onze planeet en de natuurlijke
omgeving.
De informatie die ik deel in dit boek is mis­
schien wel het best bewaarde geheim van de
mensheid. Deze kennis zal veel mensen in staat
stellen gezonder te leven. De wijsheden van de
Ayurvedische levensstijl hebben hun waarde sinds
jaar en dag bewezen. Boven alles bieden ze de
mensheid een goedkope oplossing voor de huidige
epidemie van aandoeningen die samenhangen met
een ongezonde levensstijl, zoals hoge bloeddruk,
diabetes, dyslipidemie, obesitas, hart- en vaatziek­
tes en psychologische en stress-gerelateerde aan­
doeningen zoals depressie.
lk ben blij dat ik gehoor heb gegeven aan mijn
innerlijke stem, die zei dat ik moest uitgaan van het
wonder van de gezondheid, ongeacht de ernst van
de prognose. Tot aan de dag van vandaag stromen
de vreugdetranen en komen er nog kaartjes, brieven
en bloemen binnen om ons te bedanken. En dat
hoef je niet aan te nemen alleen omdat ik het zeg:
14
lees er de reacties en verslagen van deelnemers aan
cursussen en clinics maar op na. je vindt een aantal
daarvan op diverse plekken in dit boek.
Gezonde levensstijl
veroorzaakt genetische verandering
- een klinisch onderzoek
Je kunt je voorstellen hoe blij ik was om te ontdek­
ken hoe de wijze lessen van mijn leraar weer­
klinken in de wetenschap van de epigenetica.
Deze wetenschap beschrijft hoe onze genen niet
onveranderlijk zijn, maar beïnvloedbaar, en hoe
die invloed (zowel ten positieve als ten negatieve)
komt van onze omgeving: ons dagelijks eten en
dagelijkse gewoontes, onze gedachten, de kwaliteit
van onze relaties en onze dagelijkse verzorging.
Bij mij viel direct het muntje: daarom is het dus
mogelijk dat ik ondanks een aangeboren geneti­
sche afwijking niet te maken heb met ernstige
lichamelijke gebreken. Op mijn levensreis waren
mijn Ayurvedische levensstijl en positieve ver­
wachtingen ten aanzien van mijn gezondheid
misschien wel de best denkbare reisgenoten.
Uit een onderzoek van dr. Dean Ornish, gepu­
bliceerd in Proceedings of the National Academy of
Science, wordt duidelijk hoe het mogelijk is dat de
deelnemers aan mijn cursussen en clinics zo veel
baat hadden bij schijnbaar kleine aanpassingen in
hun levensstijl. z Zoals persbureau Reuters het
verwoordde: 'De onderzoekers richtten zich op een
kleine onderzoeksgroep van dertig mannen die
leden aan prostaatkanker met laag risico. Gedurende
drie maanden volgden deze mannen een sterk
aangepaste levensstijl. Zoals de onderzoekers
verwachtten, vertoonden de mannen tekenen van
een verbeterde gezondheid, zoals een afname in
gewicht en een verlaging van de bloeddruk. Meer
fundamentele veranderingen kwamen echter naar
voren uit een vergelijking tussen prostaatbiopten
van voor en na de aanpassingen in levensstijl. Na
drie maanden vertoonden de mannen veranderin­
gen in activiteit in ongeveer 500 genen, waaronder
48 die waren aangezet en 453 die waren uitgezet.
Het activiteitsniveau van genen die gerelateerd zijn
aan het voorkomen van ziekte was toegenomen,
terwijl een aantal ziektebevorderende genen,
waaronder genen die betrokken zijn bij prostaat­
en borstkanker, waren uitgezet.'3
We kunnen misschien niet letterlijk sleutelen
aan onze genen, maar wanneer we onze levensstijl
verbeteren zijn wel degelijk dit soort dramatische
veranderingen mogelijk.
Karma en de voortzetting van
een spirituele erfenis
Tot slot zou ik nog willen zeggen dat ik niet
zomaar op een dag wakker werd met het idee om
de wijsheid van de Ayurvedische levensstijl uit te
dragen. lk geloof dat het mijn karma of mijn
spirituele bestemming is. Al voor mijn geboorte
stond het vast dat ik het eerste boek (een soort
definitiefhandboek) over de wijsheid van de
Ayurvedische levensstijl zou schrijven. ln geen
enkel ander boek (in welke taal dan ook) worden
de levensstijllessen van de Ayurveda zo uitvoerig
beschreven, inclusief de spirituele, filosofische en
wetenschappelijke context en met stap-voor-stap­
instructies.
lk heb het geluk een van de weinige leraren te
zijn die zijn geboren in een familie die al genera­
ties lang een ononderbroken lijn van leraren heeft
voortgebracht. Mijn familie heeft deze oude wijs-
VOORWOORD
heid al sinds mensenheugenis onderwezen en in
de praktijk gebracht op de vlaktes van noordelijk
India. Mijn kennis is niet louter theoretisch,
ik heb er mijn leven lang naar geleefd.
Wat betreft het idee van onze familietraditie,
dat klinkt in deze moderne tijd misschien wat
mystiek, maar het is een heel gewoon verschijnsel
in India, waar gewijde en geneeskundige kennis
zorgvuldig werd overgedragen van mentor op
leerling in de exclusieve setting van een speciale,
als een familie georganiseerde school, de guru­
kulam. Studenten kregen hier gedurende minimaal
twaalf jaar Vedisch onderwijs. Ikzelf heb veertien
jaar gestudeerd, naast mijn reguliere onderwijs, en
ben afgestudeerd als acharya. Dit woord betekent:
'een meesterlijk spiritueel leraar van geleefde
Vedische kennis, die zijn kennis niet alleen in
woorden overbrengt, maar ook door het voorbeeld
van zijn manier van leven'. Het was, zacht uit­
gedrukt, een strenge leerschool, maar altijd vol
spirituele inspiratie en op basis van directe
ervaring.
Tijdens mijn jeugd in India, waar ik dit alles
leefde en leerde in de schoot van mijn familie, had
ik geen idee dat ik ooit dit boek zou schrijven voor
een wereldwijd publiek. En toch is dat precies hoe
het gegaan is. Dat zegt minder over mijn levensreis
dan over de kracht van de Ayurveda. De waarheid
kan nooit lang onderdrukt worden. Steeds meer
mensen zijn op zoek naar de Ayurvedische levens­
stijl en de positieve effecten van de transfor­
mationele Ayurvedische wijsheid.
Ik hoop dat deze wijsheid een even positief
effect op jouw leven zal hebben als op het mijne.
Maar eerst moet je geloven dat alles mogelijk is.
Shunya
15

INTRODUCTIE
De kunst van de Ayu rved ische levensstij 1
' l k wist pas hoe ziek ik was geweest toen ik
weer beter werd.' Toen ze 22 was, slikte
Brittany Barrett achttien pillen per dag,
allemaal op recept van artsen die haar vertelden
dat ze niet veel konden doen aan haar pijn en haar
zeker niet konden genezen. De diagnose die ze had
gekregen was colitis ulcerosa. 'Mijn lichaam was
letterlijk gaten in zichzelf aan het vreten', zei ze,
'en mijn leven leek compleet stil te staan. lk was
weer bij mijn ouders gaan wonen. Er waren dagen
dat ik dicht bij de wc moest blijven. lk ging eraan
kapot. Ik probeerde het positief in te blijven zien,
maar ik was compleet murw. Ik werd depressief.
lk ging soms naar praatgroepen, maar daar werd
ik alleen maar nog depressiever van.'
Niet langer dan een jaar daarna had dit meisje
uit de San Francisco Bay Area zich bevrijd van de
aandoening waarvan ze eerder zo veel last had
gehad. Ze had zichzelf genezen door het Ayurvedi­
sche stelsel van gezondheid en geneeskunde, de
traditionele Indiase methode die al eeuwenlang
bekendstaat om zijn vermogen lichamelijk,
mentaal en spiritueel welzijn te bevorderen. Het is
een manier van eten, een manier van leven, een
manier om tegen het leven aan te kijken - en het
heeft een geheel eigen medicinale kracht.
De afgelopen 25 jaar heb ik lesgegeven over de
Ayurvedische levensstijl, en ik ben dankbaar dat ik
16
al sinds mijn geboorte leef volgens de principes
die in dit boek beschreven staan. Mijn leraar, mijn
goeroe, was mijn grootvader, Baba Ayodhya Nath,
in zijn tijd een bekende naam in het Vedisch onder­
richt en de geneeskunde. ln mijn familie gaat de
lijn van dit soort dragers van wijsheid ontelbaar
veel generaties terug, tot aan de tijd van de heilige
Rig-Veda, het oudste geschrift vol Indiase wijsheid.
Toen ik negen was, heeft mijn goeroe me officieel
aangenomen als zijn leerling. Dit was het begin
van een grondige studie van de Veda's, inclusief
drie belangrijke wetenschappen die verwant zijn
aan de oorspronkelijke Veda's: de Ayurveda, voor
blijvende gezondheid, yoga, voor een zuivere geest,
en de Vedanta, voor het bereiken van een hoger
spiritueel bewustzijn.
Tegenwoordig onderwijs ik zelf deze tijdloze
en transformationele wijsheid door middel van
een type onderwijs dat gurukulam genoemd wordt.
Hierin komen de authentieke lessen - ontleend
aan zowel de oorspronkelijke, klassieke teksten als
aan het onderricht van mijn goeroe (mijn groot­
vader) en de duizenden jaren oude overerving in
onze Indiase familie - tot leven door middel van
praktisch ervaringsonderwijs, inclusief de levens­
stijl, het welzijn, het koken, het dieet, de genees­
kunde, het godsbewustzijn, meditatie en yoga.
Mijn studenten voelen zich geïnspireerd, vredig,
in balans, gelukkiger, gezonder, gezegend en vol
vertrouwen, en ze weten zich op het pad naar
zelfbeheersing. Maar misschien nog belangrijker:
de studenten voelen zich onderdeel van een oude
traditie; ze maken deel uit van een familie waarin
ze zich geborgen voelen. Ze zijn thuisgekomen.
lk zal nooit de avond vergeten waarop ik,
tijdens een lezing over de fundamentele wijsheden
van de Ayurvedische levensstijl in een boekwinkel
in de Bay Area, een uitzonderlijk mooie jonge
vrouw op de eerste rij zag zitten. Ze staarde me
aan en de tranen liepen over haar gezicht. Ik kon
zien dat ze ieder woord in zich opzoog. Na afloop
stelde ze zich voor als Brittany Barrett en zei: 'Je
hebt mijn leven veranderd. Je hebt me de inspiratie
gegeven om te gaan voor mijn gezondheid.' Wat bij
haar de vonk had doen overslaan, was de bood­
schap dat haar lichaam niet 'kapot' was, maar dat
een ziek lichaam een lichaam uit balans is, en dat
die balans hersteld kan worden, ongeacht welk
deel van het lichaam uit balans is geraakt. Dat was
een heel andere boodschap dan deze veelgeplaagde
jonge vrouw al jarenlang te horen had gekregen
van haar westerse artsen!
Mijn lezing had bij Britt een gevoelige snaar
geraakt en zij had op haar beurt mij ontroerd door
de kracht van haar overtuiging. Die nacht
droomde ik over haar. In mijn droom nam ik haar
bij de hand en nam ik haar mee naar huis in de
heilige stad Ayodhya in de Indiase deelstaat Uttar
Pradesh. Daar heb ik de Ayurvedische principes
geleerd die ik uitdraag. De droom bleek een voor­
spellende waarde te hebben, want Britt zou me
later inderdaad volgen - niet naar India, maar wel
in het beter leren kennen van de Ayurveda.
Een paar weken later schreef Britt zich in voor
een driedaagse retreat rond het thema 'in contact
DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTIJL
komen met je innerlijke shakti' (spirituele kracht).
Het maken van die verbinding met jezelf is essen-
tieel in de Ayurveda. Hoewel ik in die retreat niet
specifiek inging op Ayurvedische dieetadviezen,
zorg ik wel altijd dat de deelnemers goed eten
doordat we gezonde, uitgebalanceerde maaltijden
serveren, met verse producten van het seizoen.
Waar ik echter niet op had gerekend, was dat
deelnemers hun eigen voedsel zouden meenemen!
Dat is echter precies wat Britt deed. Haar idee over
wat ze 'moest' eten in verband met haar darm­
problemen, was gebaseerd op onjuiste informatie
die ze her en der bij elkaar had gesprokkeld. Aan
tafel zei ze tegen de andere deelnemers: 'O, wat
ziet jullie eten er lekker uit. Zo jammer dat ik dit
moet eten', en dan zat ze daar met haar maaltijd
van rauw fruit en yoghurt.
Wat kunnen er toch rare misverstanden
bestaan over goede voeding. ln het Westen wordt
yoghurt, met zijn levende bacterieculturen, vaak
gezien als een soort wondervoedsel, en vers fruit
wordt geacht zo puur te zijn als helder water. Dat
is echter niet het geval. ln latere hoofdstukken zal
ik hier nog uitgebreid op terugkomen, maar ik zal
hier alvast duidelijk maken - zoals een van mijn
gevorderde studenten het die dag aan Britt uit­
legde - dat fruit en zuivel geen geschikte combi­
natie vormen. Als je ze samen eet, is dat voor het
lichaam erg moeilijk te verteren.
Destijds dacht Britt: 'Ja hoor, ze zijn erg aardig,
die dames, maar ze hebben geen idee waar ze het
over hebben!' Maar het was natuurlijk Britt zelf
die geen idee had. En wie kan haar dat kwalijk
nemen? Haar artsen hadden haar verteld dat wat
ze at geen invloed had op haar colitis ulcerosa.
Het enige wat ze hoefde te doen, was elke dag die
achttien pillen slikken. Het pleit voor Britt dat ze
17
INTRODUCTlE
direct inzag dat deze redenering niet kon kloppen.
Hoe kan er nou geen relatie bestaan tussen
voeding en spijsvertering?! En dus was ze zelf in
de diverse media op zoek gegaan naar diëten. Zo
was ze ook terechtgekomen bij mijn lezing in de
boekhandel.
Na afloop van het retreat ging Britt naar huis
met een lijstje van vijf dingen die ze elke dag
moest doen:
r. elke dag op een vaste tijd wakker worden;
2. een altaartje maken in haar kamer en daar
elke dag verse bloemen op zetten;
3. iedere ochtend r5 minuten mediteren over
haar genezing;
4. stoppen met het eten van schadelijk voedsel
(of ten minste drastisch minderen): voedsel
dat gifstoffen opwekt, zoals yoghurt, kaas en
industrieel verwerkt voedsel, en koud voedsel
zoals salades;
5. heilzaam voedsel eten zoals linzen of mung­
boontjes, zelfgemaakte Ayurvedische karne­
melk, geklaarde boter of ghee (Ayurvedische
geklaarde boter) en goede kruiden en spece­
rijen zoals kurkuma, komijn, venkel en
gember.
Deze uitgangspunten voor een levensstijl en dieet,
met name nummer 4 en 5, komen uitvoerig aan
bod in latere hoofdstukken, maar voor Britt was
dit simpele lijstje genoeg om mee aan de slag te
gaan. En dat deed ze! Dag aan dag hield ze zich
strikt aan deze vijf punten en al snel merkte ze dat
haar darmen minder onrustig waren en dat haar
stemming ging verbeteren.
Dit soort transformaties is naar mijn idee het
bewijs voor de kracht van de Ayurveda. Door
18
slechts een paar veranderingen in de levensstijl
die dagelijks worden toegepast, wordt het lichaam
sterk genoeg om zichzelf te gaan genezen. De
reden hiervoor is dat de principes en de voedings­
keuzes van de Ayurveda altijd samenwerken met
de aangeboren intelligentie van het lichaam.
Omdat het volgen van deze vijf simpele tips al
zo'n onmiskenbare verbetering van haar gezond­
heid teweegbracht, schreef Britt zich in voor de
zelfhulpcursus voor beginners van mijn school,
Vedika Global. Dit is een cursus speciaal voor
mensen zoals Britt, ontworpen om ze te helpen
ontwaken met betrekking tot hun gezondheid.
Onder leiding van experts leren de studenten de
basis van de Ayurvedische levensstijl. Zo leggen ze
een fundament voor een gezonde levensstijl en
juiste eetgewoontes. Behalve theorie krijgen ze
tijdens elke les ook een gezonde kookles, met
tijdloze recepten die bij iedere maaltijd weer hun
heilzame werk doen. Het opdoen van deze vaar­
digheden bereidt de studenten voor op hun ont­
waken met betrekking tot hun zelfgenezend
vermogen. Toen Britt zo ver was, bleek ze ook
geïnspireerd te zijn om verder te leren.
Tegen het einde van haar eerste jaar als student
van mijn school was er van Britts colitis ulcerosa
vrijwel niets meer te merken. Ze had geen last
meer van de symptomen en had zichzelf ook van
de antidepressiva afgekregen die ze sinds haar
zestiende had voorgeschreven gekregen. Je kunt je
voorstellen hoe trots ze was om van die ketenen
bevrijd te zijn!
Wat begonnen was als een jaar van zelfgene­
zing was uitgemond in een onverzadigbare honger
naar kennis van deze magische wetenschap! Britt
ging verder met de driejarige opleiding tot practi­
tioner en sinds 2012 ziet ze haar eigen cliënten. Bij
de adviezen die ze hen geeft, hoort vaak ook een
lijstje met vijf tips voor de dagelijkse praktijk, dat
sterk lijkt op het lijstje dat zij zelf ooit meekreeg.
De sterk persoonlijke en verrijkende stijl van
onderwijs van mijn traditionele gurukulam (een
spiritueel transformationeel educatief proces op
basis van de klassieke Vedas) leidt onmiddellijk
en onomkeerbaar tot een verdieping van het
zelfbewustzijn. De reis die Britt heeft ingezet met
haar opleiding ging verder in haar gewone leven
en onder mijn hoede heeft ze zich volledig onder­
gedompeld in de wijsheid van de Ayurvedische
levensstijl. Gaandeweg leerde ze daarbij een
geweldig zelfvertrouwen te ontwikkelen. Stap
voor stap verbeterde Britt haar gezondheid en
terwijl ze dit deed onderging ze een emotionele
en spirituele rijping die haar uiteindelijk in staat
stelde haar verworvenheden te delen met de
maatschappij. Tegenwoordig kun je haar tegen­
komen op populaire blogs en in tijdschriften. Ze
is bezig met de voorbereidingen voor een eigen
tv-programma over geneeskrachtige voeding.
Haar reis heeft geleid van wanhoop tot hoop en
van isolatie tot verbondenheid. Zo is Britt op haar
eigen, unieke wijze een baken geworden in haar
gemeenschap. Hierbij is de wijsheid van de Ayur­
vedische levensstijl haar steeds tot gids geweest.
Als ik zie hoe mijn student zo in staat is om haar
schat aan kennis te delen, is mijn hart vervuld van
vreugde. Steeds opnieuw buig ik mijn hoofd voor
de grote wijzen, de rishi's, die ons zo onzelfzuchtig
de onschatbare kennis van de Ayurveda hebben
geschonken. lk dank mijn eerste leraar, mijn
goeroe Baba Ayodhya Nath, die deze schat aan mij
heeft doorgegeven, heel zorgvuldig en compleet,
en daarbij de zekerheid dat een gezond lichaam,
een gezonde geest en een gezonde ziel deel uit-
DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTIJL
maken van onze natuurlijke staat, dat dit het
geboorterecht van de mensheid is.
Uiteindelijk is de Natuur de grootste van alle
leermeesters. Het is de Natuur zelf die ons roept
om naar huis te komen door de gewoontes van
de Ayurvedische levensstijl aan te nemen. Deze
gewoontes zijn niets anders dan manifestaties van
de natuurlijke wetten van de kosmos. De wijsheid
van de Ayurveda herinnert ons eraan dat ons hele
leven een kans is om de natuurlijke maar beslis­
sende keuzes te maken die ons in balans brengen
en de diepe spirituele harmonie herstellen die diep
in onszelf besloten ligt.
Laten we de levende wijsheid en de kenmerken
van de Ayurvedische levensstijl, die het leven van
deze jonge vrouw zo hebben veranderd, nader
verkennen. Wie weet kun jij evenveel baat hebben
bij het aannemen van een Ayurvedische levensstijl!
De Ayurveda: de weg tot zelfvervulling
Men zegt dat India zo'n 5000 jaar geleden het
thuisland was van de spiritueel ontwikkelde
wezens die we de rishis, ofwel wijzen, van de
Ayurveda noemen. Na een langdurige spirituele
reis en vele, vele jaren mediteren wisten deze grote
zielen hun bewustzijnsniveau zozeer te verhogen
dat ze de speciale heilzame wijsheid konden ont­
vangen die we de Ayurveda noemen. Deze term uit
het Sanskriet betekent zoveel als 'de kennis van het
leven'.
Om ons te bevrijden van het lijden van ons
lichaam, onze geest en onze ziel hebben we speciale
technologie nodig die is ontworpen om ziektes te
bestrijden. Wat we wel nodig hebben, is een posi­
tieve kennis van het leven en hoe we dit kunnen
leiden op zo'n manier dat we ons op ieder gegeven
INTRODUCTIE
moment in harmonie voelen met de Natuur, die
tegelijkertijd onze herkomst en onze eindbestem­
ming is.
Zo is de Ayurveda een wetenschap van bewust
leven die zijn oorsprong vond in het klassieke
India en die nu nog altijd bloeit in het moderne
India, maar ook wereldwijd aan invloed wint.
De Ayurveda biedt ons een levensstijl die ziekte
voorkomt en de gezondheid en het welzijn bevor­
dert.
De Ayurveda raakt in één keer aan zowel het
lichaam als de geest en de ziel, en herstelt daarbij
op milde en constructieve wijze de hoop en het
heel-zijn. De Ayurveda legt niet de nadruk op
ziekte, maar stelt ons open voor onze natuurlijke
staat van heel-zijn. De Ayurvedische principes
herinneren ons eraan dat wij wezens zijn die
onszelf kunnen genezen en die een goede gezond­
heid kunnen verkrijgen - of herkrijgen - door te
kiezen voor heilzaam voedsel, een uitgebalanceerde
levensstijl en innerlijke rust.
De poort van positieve verandering
In de Ayurveda zijn de inzichten vastgelegd van
visionaire, spiritueel geïnspireerde, onorthodoxe
wetenschappers, de rishi's, die in actief contact
stonden met de transcendente werkelijkheid van
het leven. Je zou kunnen zeggen dat deze wijzen
de oorspronkelijke onderzoekers waren die de
Ayurveda ontdekten en de toepassing ervan
onder de mensheid verbreid hebben.
De wijzen van de Ayurveda keken zorgvuldig
naar de Natuur en mediteerden over haar ritmi­
sche veranderingen. Ze kwamen tot de conclusie
dat verandering weliswaar de essentie van het
leven is, maar dat het ook mogelijk is deze verande-
20
ringen zodanig aan te passen dat ze leiden tot
blijvende gezondheid. Als we een balans weten
te bereiken in de manier waarop we ons aanpassen
aan verandering, is het resultaat: een goede
gezondheid. Een verstoring van die balans betekent
een slechte gezondheid. Deze lessen zijn in de loop
der tijd vastgelegd in de grote wetenschap van de
Ayurveda.
De natuurlijke wijsheid die de mensheid ooit
bezat toen we nog dicht bij de Natuur leefden, zijn
we collectief vergeten. Dit is op zich niemand aan
te rekenen. De verstedelijking van ons natuurlijke
landschap heeft geleid tot onze vergeetachtigheid
en onze vervreemding van de Natuur. De prijs die
de mensheid hiervoor betaalt, is hoog. Gelukkig
hebben we echter nog de Ayurveda die ons eraan
herinnert dat we niet bang hoeven te zijn, want de
schade is niet onherstelbaar. Zolang we leven,
kunnen we nieuwe overtuigingen vinden die
leiden tot nieuwe keuzes en die nieuwe vruchten
afwerpen. Opnieuw beginnen is de essentie van
het leven.
ln feite stelt de Ayurveda ons gerust dat veran­
deringen in de Natuur de poort openen tot een
diepere verbondenheid met de essentie van het
leven en de blijvende gezondheid die onze natuur­
lijke toestand is. Om door die poort te kunnen
gaan, moeten we echter beschikken over levens­
wijsheid en in balans zijn met de Natuur. De
wijzen leren de mensheid daarom wellicht ten
eerste dat de omgang met de Natuur voor alles
vraagt om een kunstig geleefde levensstijl.
Welzijn is zowel materieel als spiritueel
In de Rig-Veda, het oudste Indiase geschrift en de
bron van het Indiase wereldbeeld, vinden we de
uitspraak 'De waarheid is één, maar de wijzen
noemen haar bij vele namen'. 1
Wat een bevrijdend uitgangspunt. De waarheid
hoeft, juist omdat het de waarheid is, niet kunst­
matig te worden onderverdeeld in domeinen van
bestaan en handelen - een waarheid voor de
externe wereld, het terrein van de wetenschapper,
en een waarheid voor de interne wereld, waarmee
de mysticus zich bezighoudt. Nee, de waarheid is
één, ondeelbaar en ontegenzeglijk, en het levend
wezen is het perfecte snijvlak tussen de materiële
en spirituele dimensies van de waarheid. ln de
Ayurveda staat deze waarheid bekend als satyam.
Bijgevolg is de Ayurveda een unieke medische
wetenschap die niet gebonden is aan de beperkin­
gen van het wetenschappelijk of fysiek realisme
(materialisme), dat ervan uitgaat dat alleen materie
werkelijk bestaat en al het andere uitsluitend tot
het rijk der verbeelding behoort. Evenmin is de
Ayurveda beperkt tot een spiritueel idealisme. Het
is juist een evenwichtige mix tussen het materiële
en het spirituele, zowel wat betreft de diepte van
het inzicht als de genezende kracht. De Ayurveda
biedt een hoogst creatief en origineel inzicht in
het menselijke bestaansniveau en de materiële en
spirituele uitdagingen die daar worden gesteld aan
de gezondheid.
Om die reden hoeven we onszelf van de Ayur­
veda niet te categoriseren als puur spirituele of
puur materiële wezens. De Ayurveda kan met die
beide gezichtspunten evengoed overweg en erkent
de multidimensionaliteit van ons bestaan. Dit kun
je met recht een volwassen standpunt noemen.
Het is zijn tijd 5000 jaar vooruit. De Ayurveda
ontstijgt meningen en meningsverschillen en
biedt ons allemaal het voordeel van de inclusivi­
teit. De oude wijzen van de Ayurveda waren uiterst
DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTIJL
spiritueel, maar tegelijkertijd hielden ze vast aan
degelijke wetenschappelijke methodologie. En zo
waren zij in staat de hoogste transcendente waar­
heid te bereiken, die zowel binnen als buiten de
materiële wereld ligt.
De Ayurveda is tegelijkertijd een milde, ver­
zorgende, moederlijke geneeskunst - een manier
van leven in harmonie met de Natuur en met de
spirituele essentie van de mensheid - en een
efficiënte, nuchtere, methodische manier om de
gezondheid te corrigeren, te balanceren en te
repareren door het beschermen van een goede
gezondheid en het beheersen van ziekte. De Ayur­
veda ontstijgt de dogmatiek en benadrukt het feit
dat het leven niet alleen aan de hand van een
simpel setje mechanismes of theorieën kan
worden begrepen. Daarom biedt de Ayurveda
ruimte aan een hele reeks benaderingen en wel­
zijnsstrategieën.
De oude, en toch altijd weer actuele
principes van de Ayurveda
De basisprincipes van de Ayurveda hebben de
tand des tijds ruimschoots doorstaan. Dezelfde
principes die in de Indiase oudheid golden,
hebben nog altijd dezelfde waarde in de 2rste
eeuw. Het feit dat de Ayurveda nog altijd bestaat,
bewijst de waarde van het werk van de oude, wijze
wetenschappers. ln dit boek worden die zelfde
principes verweven in levensstijladvies. De prakti­
sche suggesties in dit boek zijn ook gebaseerd op
de leefwijze van destijds. De gewoontes die toen
van belang waren, zijn het nu nog en zullen ook
altijd van belang blijven.
Ik heb het voorrecht gehad om te mogen
studeren bij een moderne wijze van de Ayurveda,
21
 DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTlJL
INTRODUCTlE

mijn goeroe, mijn grootvader en leraar, Baba (mukti), wat hetzelfde is als de verwezenlijking van veda om de grensverleggende gesprekken die ik Daarna volgden pogingen tot kolonisatie door

Ayodhya Nath, die ik kortweg Baba noem. 'Baba' is het goddelijke (moksha). Wat hij mij leerde over de voerde met mijn Baba. de Portugezen en de Fransen en uiteindelijk de

de naam die we in India geven aan een geliefde Ayurveda was de echte, klassieke kennis, gebaseerd Ik geloof stellig dat de directe relatie tussen inlijving in het Britse rijk in 1857, die dit inheemse

op de belangrijkste teksten. Het was praktisch leraar en leerling een heel speciale band is, die en hogelijk gespiritualiseerde onderwijsproces zo
grootvader, vergelijkbaar met 'opa'. Maar het is ook
het woord dat overal in India wordt gebruikt als maar poëtisch en tegelijkertijd verheven onder­ voor de spirituele wetenschappen, zoals de Ayur­ goed als de das omdeed. lk heb nog het geluk

aanspreektitel voor heilige mensen. Misschien richt. Baba's onwankelbare geloof in de aange­ veda, yoga en de Vedanta veel beter geschikt is dan gehad dat ik kon studeren aan een van de weinige

noemen we deze mystici, wijzen en zieners wel boren zelfgenezende intelligentie van het levende enig systeem vol examens en academische graden. overgebleven oorspronkelijke instituten waar dit

'baba' omdat ze worden gezien als lndia's spirituele lichaam (met behulp van Moeder Natuur) werd Dit hoogst individuele trainingsproces staat voor soort onderwijs nog werd gegeven. En zo is de

ouderen. ook de kern van mijn geloofssysteem. Zelfs nu de zorgvuldige overdracht van kennis, ervaring en methode van de gurukulam de traditionele vorm

Baba is geboren in 1900 in het noorden van nog, als ik een stervend persoon zie, schrikt dat expertise - tezamen de basis voor alle wijsheid van onderwijs - nieuw is het dus niet, alleen kom

India, in de familie van een bekende Hindoeheilige mij niet af, maar maak ik contact met alles wat - die alleen maar te leren is in een een-op-een­ je het tegenwoordig niet vaak tegen.

en yogi. De ononderbroken afstammingslijn van vitaal en fantastisch aan die persoon is, zelfs in zijn situatie, van aangezicht tot aangezicht, knie aan lk weet dat Baba's ziel me nauwlettend volgt bij

deze familie gaat vele eeuwen terug. Als klein kind terminale fase. En vaak genoeg beginnen ook de knie, zoals dat in mijn ziel gegrift is door tientallen het schrijven van dit boek. Via deze bladzijden geef

was Baba ziek, maar hij herstelde daarvan en bleef 'medische wonderen' zich voor te doen. Zoals Baba jaren onderricht van mijn goeroe, Baba. ik je zijn wijze lessen door. Op diverse plekken in

de rest van zijn negentig levensjaren opmerkelijk tegen mij zei: 'Geef nooit de hoop op, want hope­ Dit was de belangrijkste manier waarop sinds dit boek zal ik een aantal van mijn gesprekken met

gezond. Hij had een grote impact op zijn omgeving loosheid is de ziekte die aan alle symptomen het begin van de Indiase beschaving de Vedische Baba delen, en laten zien hoe ik een eerste glimp

met zijn spirituele uitstraling, zijn charismatische voorafgaat.' kennis werd overgedragen, totdat de sociale, opving van de Ayurvedische principes. lk heb ze op

leiderschap, diepe kennis van de Veda's en zijn Baba's eigenzinnige karakter, zijn kalme aan­ politieke en onderwijsstructuren werden aangetast de traditionele manier ontvangen, aan de voeten

dienstbaarheid aan de gemeenschap. lk groeide op wezigheid, zijn nooit aflatende godsbewustzijn en door diverse invasies en uiteindelijk de Islamiti­ van een meester.

samen met Baba en vele andere familieleden in het zijn wijze lessen hebben een grotere invloed op sche overheersing die begon in de twaalfde eeuw.

huis dat gebouwd was door Baba's overgrootvader mijn hele wezen gehad dan ik op zo jonge leeftijd
in de heilige stad Ayodhya in het noorden van kon vermoeden. De kern van het onderwijs dat hij
India. De stad is bekend doordat die volgens het mij gaf, bestond uit het observeren van deze spiri­ Op een nacht, terwi j l Baba en ik binnen zaten te kijken naar het plenzen van de moesson,

oude Hindoe-epos Ramayana de geboorteplaats is tueel verwezenlijkte mens. Ik zag hoe Baba zei hij: 'Sh u nya, in jouw lichaam ligt een zeldzaam krachtig vermogen tot regeneratie be­

van koning Ram, die beschouwd wordt als een omging met de ups en downs in zijn eigen leven, sloten.' Dat jaar was de moesson na een e norme vertraging op gang gekomen. Alles in

avatar van Heer Vishnu. Om die reden is de stad en hoe hij ervoor koos om dat te doen vanuit een Noord- India was verdroogd. Zelfs onze geliefde rivier, die no rma al zo brede Sarayu die door

tot op de dag van vandaag een drukbezochte innerlijke rust die hij verwierf door de mindfulness onze stad stroomde, was zo ondiep dat mijn oudere neven en nichten er bijna helemaal tot

bedevaartsbestemming. van zijn op de Ayurveda geïnspireerde levenskunst. aan de overkant doorheen konden waden. Die avond was onverwacht de hemel voor ons

Door de jaren heen droeg Baba de spirituele lk had al vaak naar de wijze woorden van Baba opengebarsten en we luisterden naar het geluid van de regen die neersloeg alsof hij de ver­

wijsheid van de Veda's aan mij over en hij begon geluisterd voordat ze daadwerkelijk tot me door l oren tijd wilde inhalen. Keer op keer lichtte de horizon op door de felle bl.1ksemflitsen die uit

mijn initiatie in de levensveranderende wijsheid begonnen te dringen. Het heeft me de rest van de hemel neers loegen. Gigantische, dreigende wolkenmassa's ontlaadden zich in oorver­

van de daaraan gerelateerde Upanishads en de mijn leven gekost om dit kostbare geschenk van dovende explosies boven ons h u is.

Bhagavad Gita, twee van de meest sacrale Vedische zijn kennis te leren begrijpen en ze in mijn ziel te De kinderen in mijn geboortestad hadden de gewoonte om, als de wolken rommelden,

teksten waarin een unieke, universeel-spirituele laten indalen. Mijn lichaam en geest waren nog die met de donder mee te schreeuwen. We daagden elkaar uit om in de plassen te dansen en

filosofie uiteen wordt gezet (de advaita vedanta) van een kind, maar mijn ziel stond blijkbaar al door de nauwe straatj es te rennen. 'Baarish aayi! Baarish ayi!', riepen we dan, 'daar komt de

die ons leert over onze eigen verantwoordelijkheid open voor zijn wijsheid. Als gevolg hiervan draait regen!', alsof de buren het schouws pel van die zware regenstorm zouden missen als wij ze

(dharma) en over de verwezenlijking van het Zelf mijn huidige leven als leraar en leider in de Ayur- niet waarschuwden.

23
22
lNTRODUCTIE
De honderden pauwen die in onze rivierstad leefden, spreidden majestueus hun prachtige
veren op de daken en de rivieroever, een sierlijke dans die ons ieder jaar opnieuw weer fasci­
neerde. Die nacht, moet ik toegeven, was ik een beetje overdonderd door al het natuurgeweld.
Ik maakte me zorgen om onze koe, Nandini. Hoe zou die het vinden met al die bliksem? De
stal waarin ze lag was warm en droog, maar zou het lawaai haar niet bang maken? Moest ik
haar niet gaan halen om bij ons te komen liggen? Ze was pas twee jaar oud, tenslotte, en ik
was al acht, dus ik voelde vaak de bezorgdheid van een oudere zus voor haar.
Later die avond vertelde Baba me over de machtige stormgoden, de onstuitbare geesten
die 'de uiers van de hemel leegden' en levensbrengende regen aan de aarde gaven. In de
Veda's staan ze bekend als Maruts. Het zijn de subtiele krachten die alles weten van de
krachtige medicinale kruiden die groeien boven op de bergtoppen of diep in de buik van de
overlopende rivier. 'Dit soort buitengewone elementen en fenomenen van de Natuur noemen
we de1Ja's of devata.' Hij bedoelde daarmee dat het goden of goddelijke wezens zijn.
'Waarom is dit van betekenis�', vroeg Baba op de toon die hij gebruikte als hij bij voor­
baat al van plan was zelf het antwoord te geven aan de hand van de een of andere Vedische
tekst. Dit keer deed hij dat als volgt: 'Door het kennen van een handvol aarde, is alles van
aarde ons bekend. De Veda vertelt ons dat een enkele Hoogste Werkelijkheid, Brahman, het
puur goddelijke bewustzijn, de onderliggende laag is van alle levende wezens, alle werelden
en alle goden. Als we dit eenmaal weten, hoeven we verder niets te weten. Aan de geest die
is ingewijd in dit macrobegrip van goddelijkheid worden alle vormen van de Natuur- de vijf
elementen (ether, vuur, lucht, water, aarde) evenals de sterren, de zon, de maan, de wolken,
de regen, de bliksem, stormen, rivieren, bergen, planeten en natuurlijk ook onze geliefde
moederplaneet de aarde - onthuld als zijnde gelijk aan de gedeelde waarheid van ons be­
staan. Dit zijn waarlijk verlichte vormen in het gedeelde web van goddelijk bewustzijn.'
'Zie je, Shunya', zei hij. 'hoe de Veda ons het oorspronkelijke beeld van eenheid heeft
gegeven, zelfs binnen de veelvormigheid van onze ervaringen? Er bestaat geen veelvuldig­
heid of hiërarchie in de godenwereld. Er is alleen een alomtegenwoordig besef van eenheid
en heiligheid.'
Ik vond het fijn om te weten dat we leven in een wereld die gevuld is met deva's. Ik had
zelf nog niet de woorden om uitdrukking te geven aan Baba's lessen van die avond dat de
Maruts ons huis kletsnat regenden, maar Baba gaf woorden aan mijn spirituele intuïtie. Hij
gaf uitdrukking aan de ervaring van heiligheid in alle hoeken en gaten van ons bestaan. Ik
had dit zelf al aangevoeld, ook al zou het nog jaren duren voordat ik het zelf in woorden kon
uitdrukken.
tedere morgen liep ik graag de rivier de Sarayu in. 'De rivier is absoluut mijn favoriete
devi', had ik in mijn achtjarige hartje besloten. Bij ons huis stond ook een oude banyan ofwel
de beroemde bodhiboom, zoals die waaronder Gautama Boeddha de verlichting had gevon-
24
DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTIJL
den. tedere morgen zong mijn moeder een speciale Vedische hymne, de Aswatha Vriksha
Stotram, voor deze heiligste van alle bomen in het Hindoeïsme, om zijn vele zegeningen af
te smeken. Men vertelde mij dat talloze wijze voorvaderen, te beginnen met Rishi Vashish­
tha uit Ayodhya, hadden zitten mediteren onder het weelderige bladerdak van deze boom,
en we benaderden hem altijd met de woorden 'Vriksha rajaya namaha', ofwel 'Ik buig voor
de deva onder de bomen'. En dan was het ook nog mijn favoriete klimboom. In feite had ik
een eindeloos lange lijst deva's. Ik was dankbaar voor deze deva's en ze gaven me een
gevoel van zekerheid en verbondenheid met alles.
Terwijl de bliksem zijn spektakel verzorgde en wij in ons gesprek over goden en godin­
nen waren verwikkeld, zaten we vredig bij elkaar met een kop warme drank gemaakt met
verse melk van Nandini. Mijn moeder had er naar het medicinale recept van mijn Baba
saffraan, kurkuma en andere kruiden aan toegevoegd. Baba praatte rustig door met zijn
sonore, rustgevende stemgeluid- het was net zozeer zijn stem als de woorden die hij sprak
waardoor mijn angst voor de donderwolken verdween. Hij legde uit dat de Maruts welis­
waar onstuimig waren en dat hun wil demonisch lijkt, maar dat ze eigenlijk goddelijke helers
zijn. Wat zij doen, is ten gunste van alles wat leeft op de aarde. Mensen, dieren en planten
zouden verkommeren en sterven als de Maruts de wolken niet zouden dwingen hun water
los te laten en de planeet te drenken in levengevend vocht. 'Zie je, Shunya', zei Baba,
'binnenkort is alles weer groen en fris en vol met sap.'
Door de manier waarop Baba de 'goddelijke helers' van de Natuur beschreef, welde een
golf van vreugde op in mijn hart, en een verlangen om de bulderende Maruts te bedanken,
maar ik had mijn mond vol kruidige melk en kwam niet verder dan het klokkende geluid van
het doorslikken. Ik bleef verder stil en luisterde naar Baba. Met mijn kinderlijke geest wist ik
niet of hij verhaaltjes aan het vertellen was of een wijze les deelde, want die twee liepen bij
Baba vaak door elkaar. Maar ik wist dat het iets belangrijks was, iets wat ik later aan de hele
wereld zou moeten vertellen.
Daarna vertelde Baba hoe onze kale en uitgedroogde aarde, uitgeput van de brandende
zomerhitte, weer zijn heerlijk frisse, groene overvloed zou krijgen. Ik wist dat ik de volgende
dag op weg naar school overal kleine bloemetjes en grassen en kruiden zou zien die er de
dag daarvoor nog niet geweest waren. Van de ene dag op de andere zou een kaal landschap
weer in al zijn kleurrijke overvloed tot leven zijn gekomen.
En zo ging het ook. Want de regens brengen de boodschap van het leven en de belofte
van continuïteit, kruiden, vruchtbaarheid, overvloedige oogsten, gezondheid en geluk voor
iedereen. De helende cirkel loopt altijd door en is niet te stoppen.
'Wij mensen', zei Baba, 'kunnen ook weer jeugdig worden gemaakt. We moeten Gods
speciale ingrediënten met aandacht toepassen.' Daarmee bedoelde mijn grootvader de
speciale voedingsmiddelen en kruiden die slechts een enkel dharma (doel) hebben, name-
25
lNTRODUCTlE
lijk het verjongen. Zoals de regens de aarde weer jong maken, kan ook ieder deel van het
lichaam dat wordt behandeld met deze gewijde en natuurlijke medicijnen weer zijn jeugdig­
heid verkrijgen. Dan zullen we overlopen van een heerlijke gezondheid, net zoals de aarde
weer volop nieuw leven voortbrengt als de regen valt. Dit is een natuurlijke wet._#
En zo leerde Baba mij die stormachtige avond in
mijn jeugd over de toestand van blakende gezond­
heid die voor ieder mens is weggelegd. Als we die
bijzondere gezondheidstoestand in ere houden en
ernaartoe leven, zullen we hem ook manifesteren.
Onze natuurlijke gezondheid houdt zo veel meer
in dan de afwezigheid van ziekte waar de westerse
geneeskunde zich op richt. Het is een uitbundige,
vruchtbare, bloeiende en onuitputtelijke toestand
van welzijn.
Onderschat nooit waartoe het fysieke
lichaam in staat is. Daarin ligt de enorme kracht
besloten die latent in jou aanwezig is, klaar om
door jou te worden ontdekt en door jou eigen te
worden gemaakt. Als je je niet goed voelt, kijk
dan nooit alleen naar je ziekte. Laat je ziel en je
geest niet terneerslaan en geef het niet op. Weet
dat je lichaam vol van genezende kracht is. Je
lichaam is net als de aarde, waarin het zaad van
de gezondheid sluimert en geduldig wacht op
regen. Net als de bloemen van de moesson wacht
je lichaam op jou om het net dat beetje liefde te
geven. Dan zal het onzichtbare potentieel ont­
luiken in een prachtige gezondheidsbloesem.
Wees je bewust van de verbazingwekkende rege­
neratieve kracht van je lichaam, een kracht die
aanwezig is in al zijn weefsels, tot in iedere af­
zonderlijke cel. Als het maar even de kans krijgt
- dankzij de juiste voeding en positieve levens­
omstandigheden - zal het lichaam zichzelf willen
genezen.
De dood is onvermijdelijk, maar zoals ik mijn
studenten leer: ziekte is een optie. We worden niet
hulpeloos geboren, we zijn perfect zoals we zijn.
Zo zijn we gemaakt. Het leven is niet iets van
gisteren of van morgen, het is vandaag, hier en nu,
in de keuzes die we maken op dit moment. Dit is
het belangrijkste wat we moeten onthouden. Deze
omslag in ons bewustzijn, van het vechten tegen
ziekte naar het afwegen van de keuzes die we
vandaag maken ten aanzien van onze levensstijl,
kan ons leiden naar de magische vruchten van een
waar en blijvend welzijn van binnenuit.
De kracht om onszelf te veranderen op ieder
niveau - het lichaam, de geest en de ziel - dat is de
belofte van de Ayurveda. De oude wijzen die de
Ayurveda ontwikkelden, waren vervuld van het
idee dat we de natuurlijke intelligentie van het
lichaam moesten bestuderen, de aangeboren
immuniteit voor de slijtage van het leven. Als we
bewust onze goede gezondheid cultiveren door
middel van een aandachtige levensstijl en verjon­
gende voeding en medicijnen, kan ons lichaam een
transformatie ondergaan. We kunnen een gezond­
heidstoestand bereiken waarin een overvloed aan
energie onbelemmerd zijn weg kan vinden. Dat is
de Ayurveda.
De definitie van Ayurveda
De strekking van het begrip 'Ayurveda' ligt al
besloten in het woord zelf. Ayu staat voor 'leven'
en veda voor 'kennis'. Waar de Ayurveda zich mee
bezighoudt, is 'kennis van het leven' als geheel.
Daarmee is de reikwijdte van de Ayurvedische
wetenschap bepaald. De Ayurveda moet niet
worden gelijkgeschakeld aan al die andere vormen
van natuurlijke ziektebestrijding. De Ayurveda
gaat niet uit van een denkwijze waarin ziekte
centraal staat, maar bevordert een krachtig en
optimistisch gezondheidsbewustzijn. Het verrijkt
onze kwaliteit van leven door ons aan te sporen
maatregelen te nemen ten gunste van ons welzijn,
zoals het eten van pure, versbereide maaltijden en
het uitvoeren van zowel dagelijkse als seizoens­
gebonden rituelen. De vermaarde Ayurvedische
wijze Rishi Sushruta, die zou hebben geleefd in de
eerste en tweede eeuw, wordt gezien als de vader
van de holistische Ayurvedische chirurgie en de
auteur van een van de belangrijkste verhandelin­
gen over dit onderwerp. Hij geeft daarin een
mooie definitie van gezondheid, die goed de
reikwijdte van de Ayurvedische visie aangeeft.
Volgens de wijze Sushruta is een gezond mens
iemand die een balans heeft gevonden tussen de
fundamentele fysiologische factoren - inclusief de
drie dosha's (vata, pitta en kapha, die ik later nog
uitvoerig zal bespreken) - alsmede een regelmaat
in het digestieve en metabolische proces, stevig­
heid van zijn biologische weefsels en efficiëntie in
het uitscheidingsproces. Wanneer de zintuigen, de
geest en het intellect van die persoon in harmonie
zijn met het innerlijke Zelf, ofwel Atman, dan
wordt swastha, ofwel de optimale gezondheids­
toestand bereikt. 2
Zo is gezondheid dus in de Ayurveda een
toestand van welbevinden op basis van een balans
tussen het fysieke lichaam, de zintuigen, de psyche
en de ziel. De Ayurvedische definitie van gezond-
DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTlJL
heid - wellicht de oudste definitie van gezondheid
afkomstig uit een systematisch medisch paradigma
- is veel breder dan die van de westerse genees­
kunde, die gezondheid definieert als 'de afwezig­
heid van ziekte'.
De Wereldgezondheidsorganisatie (wHo) trekt
deze westerse definitie al iets breder: 'Gezondheid
is de toestand van volledig fysiek, mentaal en
sociaal welzijn en niet uitsluitend de afwezigheid
van ziekte of andere gebreken'.3 Aan die definitie
van de WHO ontbreekt echter nog de spirituele
dimensie, en dus is deze nog niet zo veelomvat­
tend als die van de Ayurveda.
De Ayurvedische geneeskunde benadert de
gezondheid van de mens in al onze dimensies -
niet alleen de lichamelijke en geestelijke, maar
ook de dimensie van de ziel. Met behulp van de
Ayurvedische visie kunnen we streven naar welzijn
en gezondheid in heel de complexiteit van ons
wezen: fysiek (sharirika), mentaal (manasika),
zintuiglijk (aimdrika), sociaal (samajika) en natuur­
lijk spiritueel (adhyatmika).
ln de Ayurveda zijn al onze ervaringen stuk
voor stuk van even groot belang. ln de Ayurveda
zijn wij meer dan onze losse onderdelen - onze
organen, structuren en functies. Wij zijn een
geheel. Wij zijn in alles en alles is in ons. Dat zijn
niet zomaar mijn woorden, het is wat de oude
wijzen van de Ayurveda ons leren.
ln onze tijd vliegt de retoriek je om de oren
over het belang van het holistisch beschouwen,
diagnosticeren en behandelen van patiënten, maar
reeds duizenden jaren geleden is in de Ayurveda
een volstrekt praktisch en hanteerbeer stelsel geïn­
troduceerd waarmee dit soort holistische idealen
ten aanzien van gezondheid kunnen worden
toegepast, inclusief de onderlinge verwevenheid
27
INTRODUCTIE
van gezondheid en onze omgeving, maatschappij
en cultuur.
Een voorbeeld. Op een gegeven moment
meldde zich een man bij Vedika Global die zich
wilde bevrijden van de symptomen die hem
kwelden. In plaats daarvan vond hij swastha, een
toestand van intense gezondheid die wordt geken­
merkt door innerlijke vrijheid en voldoening. De
ervaring was zo intens en vreugdevol dat hij
uitriep: 'lk voel me de keizer te rijk!' Hoe vaak kom
jij bij de dokter vandaan met een gevoel dat je wel
van de daken wilt schreeuwen?
DE KEIZER TE RIJK MET AYURVEDA!
De eerste keer dat Duncan aanklopte bij Vedika
Global was dat voor een basiscursus Ayurvedische
zelfhulp voor beginners. Dat was vier jaar geleden.
Sindsdien is hij twee keer teruggekomen voor
dezelfde cursus. Toen ik hem eens vroeg waarom,
grinnikte hij en zei: 'lk vind het eten zo lekker.'
Dat was een grapje van hem. Ja, hij genoot
duidelijk van het eten, maar hij haalde veel meer
uit zijn tijd bij ons dan een lekkere maaltijd. Deze
68-jarige man was een echte zoeker, die actief de
mogelijkheden voor zijn eigen genezing aan het
exploreren was. Nog maar vijf jaar daarvoor had
hij een vol en creatief leven geleid en geen
moment stilgestaan bij de gezondheid van zijn
eigen lichaam. Hij was afgestudeerd als psycho­
loog en had dertig jaar gewerkt in de informatise­
ring. ln zijn vrije tijd was hij vrijwilliger bij de
school van zijn kind en had hij cursussen gevolgd
bij tientallen colleges, die hem uiteindelijk een
titel in de scheppingsspiritualiteit hadden opge­
leverd. Zijn leven had een dramatische wending
genomen toen hij tijdens het bouwen van zijn
'droomhuis' boven op een heuvel te midden van
tien hectare groene schoonheid van het dak was
gevallen.
Na een operatie kon hij weer lopen zonder
stok en de resterende pijn wist hij grotendeels te
bestrijden met een waaier aan behandelwijzen
zoals triggerpointtherapie, myofasciale deblok­
keringstechnieken, acupunctuur, chiropractie en
veelvuldige therapeutische massage.
Het jaar daarop ontdekte Duncan de Ayurveda
en naarmate zijn gezondheid van binnenuit ont­
waakte, werden een voor een zijn resterende
fysieke problemen opgelost. In de eerste paar
maanden verloor hij een kilo of vijf overgewicht,
alleen maar doordat hij vier keer per week Ayurve­
disch at (twee keer bij Vedika Global en twee keer
bij een andere student die khichadi, een gerecht
met rijst en linzen, voor hem maakte). 'En ik heb
er niet eens mijn best voor gedaan!' Ook had hij
geen moment het idee dat hij iets tekortkwam op
die 'gezonde' avondjes, want hij vond het eten
voedzaam en heerlijk van smaak.
Tegen het einde van zijn eerste cursus van
twee maanden was zijn postnasale aandoening
verdwenen, evenals een cyste die hem lange tijd
veel jeuk had bezorgd, en hij was verlost van een
levenslang probleem met constipatie. Daarnaast
had hij kennisgemaakt met de Ayurvedische
manier van hydrateren - een paar slokjes water
als je dorst hebt, en niet tegen heug en meug acht
glazen water per dag wegwerken - en hoefde hij
niet langer iedere nacht twee keer zijn bed uit om
te plassen. Dankzij Ayurvedisch advies ten aanzien
van rustig in slaap vallen kwam hij trouwens ook
veel makkelijker in slaap. Had hij daarvoor vaak
maar een uur of vier per nacht (en onrustig)
geslapen, nu sliep hij rustig zes of zeven uur aan
een stuk en als hij wakker werd, stond hij 'hele­
maal aan'. Hij zei: 'Toen ik de Ayurveda ontdekte,
dacht ik dat ik me de koning te rijk zou voelen.
Na acht maanden studeren voel ik me de keizer
te rijk!'
Op langere termijn was de steun die Duncan
ondervond van de Ayurveda van werkelijk onschat­
bare waarde. Toen hij zestig was, was hij begonnen
met medicijnen voor een licht gestegen bloeddruk
en had hij last gekregen van bijwerkingen op zijn
blaas. Maar nu hij bewuster omging met het
opstaan en naar bed gaan, zichzelf dagelijks mas­
seerde met olie en een eenvoudig Ayurvedisch
dieet volgde, was Duncan in staat om al die medi­
cijnen uit zijn dagelijkse programma te schrappen.
De resultaten van zijn meest recente medische
onderzoeken waren de beste die hij in vijf jaar had
gehad. ln zijn blog schreef hij: 'Een van de doelen
die ik mijzelf nu stel, is om nog dertig jaar gezond,
gelukkig en pijnvrij door te leven, hier boven op
mijn heuvel in mijn kleine camper, in alle rust en
vrede tussen de bomen en met dit geweldige
uitzicht op de Natuur. Dankjewel, Ayurveda,
dat ik kan geloven dat dit mogelijk is!'
De eerste groene geneeskunde
Als gecanoniseerd gedachtegoed onderschrijft de
Ayurveda een fundamentele waarheid: Hoe dichter
we bij de Natuur en de natuurlijke leefwijze blijven,
hoe gezonder we zullen zijn. Hoe verder we afdwalen
van de Natuur, hoe meer we zullen lijden. Het advies
van de oude Ayurvedische wijzen is om bewust te
leven door onze innerlijke natuur (de micro­
kosmos) in harmonie te brengen met de externe
Natuur (de macrokosmos). Dat is de reden dat in
de Ayurveda het individu en zijn omgeving in
DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTlJL
de ruimste zin van het woord (maatschappelijk,
interpersoonlijk, klimatologisch en ook geogra­
fisch) als onlosmakelijk met elkaar verbonden
worden beschouwd. Onze kwaliteit van leven is
niet zomaar een los gegeven dat indirect wel wat
invloed heeft op onze gezondheid. Integendeel,
het is het belangrijkste aspect van onze gezond­
heid.
Vanuit dat besef verzoent de Ayurveda de
mensheid weer met de wetten van de Natuur,
zodat we kunnen ervaren dat onze innerlijke
natuur en de externe Natuur werkelijk een en
hetzelfde zijn. Het leren begrijpen en ervaren van
deze essentiële eenheid houdt in dat we in het
diepst van onszelf tot rust beginnen te komen.
In plaats dat we ons bewust of onbewust verzetten
tegen de wetten van de Natuur, gaan we actief met
de Natuur samenwerken.
En dat is echt alles wat we hoeven te doen.
Als we gewoon maar ophouden met die strijd en
de Natuur het over laten nemen, zal een blijvende
gezondheid haar rechtmatige plaats weer innemen
met alle bijbehorende comfort, verlichting en
vreugde. Zo simpel is het. Daarom gaat het in dit
boek over de Ayurveda ook steeds over het weer
vertrouwd raken met de wetten en de ritmes van
de Natuur. De gezondheidslessen hebben hier de
vorm gekregen van adviezen voor een Ayurvedi­
sche levensstijl.
Eerst rust en vrede, dan gezondheid
De Ayurveda leert ons hoe we vrede kunnen
vinden in de fysieke, psychologische en spirituele
dimensies van ons bestaan. In de vredige tuin van
de Ayurveda staat de gezondheid kalm op ons te
wachten, zonder een spoor van het soort spektakel
29
lNTRODUCTlE
dat we kennen van verzekeraars, of van medicijnen
met al hun bijwerkingen, of onbetaalbaar dure en
risicovolle experimentele operaties. ln de vredige
tuin van de Ayurveda ontluikt de bloem van de
gezondheid op natuurlijke wijze. Hij ademt de
lucht die vol vrede is, absorbeert de warmte van
een stralende, natuurlijke zon, nipt van het water
dat op zijn blaadjes druppelt en reikt met zijn
wortels diep in de aarde. De Ayurveda helpt ons
eraan te herinneren dat gezondheid niet de bron
van ons welzijn is - welzijn is de bron van onze
gezondheid.
Aangezien het lichaam een manifestatie is van
de wetten van de Natuur, wordt het lichaam
gevoed door de liefhebbende, verzorgende en
eeuwig vredige helpers van de Natuur:
• een gecultiveerde en inspirerende sacrale
ruimte voor een leven in reinheid en puurheid;
• frisse lucht om diep in te ademen, vol vreugde
en de wetenschap dat deze als een levenskracht
in ons wezen is;
• voldoende licht van de stralende zon, die ons
lichaam en onze geest vervult van leven;
• puur water om te drinken, dat ons wezen
verzorgt en fysieke zowel als metaforische
verlangens stilt;
• vrede met Moeder Aarde en vrede met haar
Natuur, onze eerste moeder en levensgever;
• biologisch geteeld voedsel dat past bij het
seizoen, klaargemaakt met liefde en voedzame
kruiden;
• lichamelijke inspanning, die opwekkend
werkt en ons vult met vitaliteit;
• de seksualiteit, die ons blij maakt en doet
glimlachen;
• de slaap, die ons koestert in de schoot van
de goddelijke Moeder;
• en ten slotte, wanneer onze geest door al
deze dingen geheel tot rust is gekomen:
de meditatie, die ons terugvoert tot ons
spirituele centrum.
Met behulp van al deze helpers zullen we de totale
gezondheid ervaren.
Wat een diepgaand inzicht van de Ayurveda,
die al duizenden jaren bestaat en ons duidelijk
maakt dat een lichaam dat voldoende is uitgerust,
goed is gevoed, comfortabel is in zijn natuurlijke
ritmes en zich gesteund weet door vredige
contemplatie zichzelf steeds opnieuw, en weer
opnieuw zal vernieuwen. Dat is de belofte van
de Ayurveda.
Gelukkig voor ons hebben de oude wijzen
nooit copyright geclaimd op hun gezondheids­
bevorderende wijsheid, of gesteld dat deze kennis
alleen toegankelijk is voor diegenen die er net zo
uitzien als zij of dezelfde goden aanbidden. ln
plaats daarvan hebben ze helder uiteengezet dat er
een collectief lijden bestaat en hebben ze in hun
welwillende compassie laten weten dat de Ayur­
veda een bron van universele kennis is, die ons van
dit lijden verlost. Zo is de Ayurveda een kostbaar
geschenk aan de gehele mensheid, die in alle tijden
relevant zal blijven en op alle leven van toepassing
is, inclusief de planten en de dieren.
De Ayurveda doet geen poging ziekte uit te
bannen, maar wil onze aangeboren afweer en onze
kracht versterken, zodat we bestand zijn tegen
ziekte en altijd een goede gezondheid genieten.
De Ayurveda biedt een manier om gezond te leven,
een pad van aandachtig leven dat ons leidt naar
een bestaan als meesters van onze bestemming,
waarin we de tevredenheid smaken van het berei­
ken van onze doelen in het leven, inclusief die van
overvloed, plezier en zelfverwezenlijking. De
Ayurveda geeft ons niet alleen het recht op welzijn
en gezondheid hier op aarde terug, maar geeft ons
ook de kans om in contact te komen met onze
transcendente spirituele essentie. Het beste van
alles is nog dat dit pad naar gezondheid heel
gemakkelijk te bewandelen is: je kunt werken aan
je welzijn en gezondheid door de Ayurvedische
principes toe te passen in je eigen huis, in je eigen
keuken en je tuin, en op je eigen kleine meditatie­
bank.
Het pad naar de wijsheid
van de Ayurvedische levensstijl
Een wijze levensstijl houdt in dat je je dagelijks
bewust bent van je hele levensreis. ln die zin is de
Ayurveda een pad dat leidt naar gezondheid. ln
het Sanskriet is het woord dat dit pad beschrijft
swasthavritta. De doelstellingen van swasthavritta
zijn: gezonde mensen gezond houden, veroude­
ring en vroegtijdig overlijden voorkomen, gezond­
heid en een volmaakt gelukkig leven bevorderen.
Een aantal overkoepelende thema's van de
Ayurvedische wetenschap, die ieder hun rol spelen
bij onze reis over het pad naar gezondheid, ver­
klaren de relatie tussen onze gezondheidstoestand
en de kosmos. Daarnaast zal ik in dit boek steeds
terugkomen op de drie zaken die een fundament
vormen onder ons pad, namelijk slaap, seks en
voeding. Als we werkelijk gezond willen zijn, zijn
deze drie van essentieel belang.
DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTl]L
Eenheid van de macrokosmos en
de microkosmos
Een fundamenteel uitgangspunt van de Ayurveda
is het idee dat er geen verschil bestaat tussen de
microkosmos (pindanda), in dit geval het lichaam,
en de macrokosmos (Brahmanda), ofwel de
Natuur, het universum. Dit wil zeggen dat jij zelf
en je omgeving in wezen een en hetzelfde zijn.
Logisch, als je erover nadenkt. Jij en het universum
bestaan uit dezelfde 'grondstoffen'. Wat in de
Indiase geschriften wordt aangeduid als de vijf
elementen (ruimte, lucht, vuur, water en aarde)
zijn de bouwstoffen van zowel het menselijk
lichaam als al het andere dat we aantreffen in de
Natuur.
Tussen macrokosmos en microkosmos
vindt een permanente wisselwerking plaats
De interactie tussen het individu en de wereld
wordt gerepresenteerd door chronobiologische
ritmes: dag en nacht, de wisseling van de seizoenen.
Daarom is het van belang een levensstijl te ont­
wikkelen die rekening houdt met deze ritmes.
Die levensstijl moet het menselijk lichaam in staat
stellen zich aan te passen aan de veranderingen in
zijn omgeving. ln de westerse traditie gaan we uit
van richtlijnen die op iedere dag van het jaar
hetzelfde zijn, maar om in harmonie te blijven met
de veranderende macrokosmos is het belangrijk
om onze voeding en levensstijl te laten meever­
anderen met de seizoenen.
Een levensstijl die meerdere ritmes volgt
De gezondheidsleer van de Ayurveda (swasthavritta)
geeft een gedetailleerde omschrijving van zowel
onze dagelijkse hygiëne (dinacharya) van ontwaken
tot en met naar bed gaan als voorschriften met
31
lNTRODUCTlE
betrekking tot de verschillende seizoenen
(ritucharya). Afhankelijk van de tijd van het jaar,
bepalen deze twee samen onze levensstijl.
De drie pijlers onder onze gezondheid
Zoals gezegd zijn slaap, seks en voeding de pijlers
onder onze gezondheid. ln de Ayurvedische weten­
schap spelen ze daarom alle drie een belangrijke
rol. Wanneer ze met elkaar in balans zijn, krijgt het
menselijk lichaam voldoende te eten (niet te veel,
niet te weinig) en voldoende slaap (niet te kort,
niet te lang) en is het seksueel actief (op een
gezonde manier). Wanneer de balans tussen deze
drie verstoord is, kunnen en zullen we last krijgen
van allerlei aandoeningen, van hoofdpijn tot
onvruchtbaarheid.
ln dit boek zal ik, behalve de andere fundamen­
tele filosofieën, gezondheidsbevorderende principes
en tradities van de Ayurveda ook steeds allerlei
levensstijladviezen geven die zorgen voor een
goede balans tussen deze drie pijlers.
De klok die ritme geeft
aan onze levensstijl
Elke periode van 24 uur wordt bepaald door het
tikken van een klok, een klok waarvan de Ayur­
veda zegt dat we die goed moeten volgen, omdat
deze het tijdsverloop aangeeft van de energetische
veranderingen in de macrokosmos. Daarom is het
advies om zaken zoals slapen, opstaan, eten en
inspanning aan te passen aan de energetische
veranderingen van de macrokosmos. Ook zonder
kennis van de Ayurveda is de kans groot dat we
deze klok volgen, aangezien we voortkomen uit
de Natuur en dus intuïtief zullen doen wat van
32
ons verlangd wordt, zoals op zoek gaan naar
voedsel rond de middag. Maar met behulp van de
Ayurveda kunnen we dit nog veel preciezer
plannen. De Ayurveda verklaart waarom het ritme
bestaat en die kennis helpt ons om meer gelijke
tred te houden met de natuurlijke klok. Daarom
zijn de hoofdstukken in dit boek geordend naar de
tijd van de dag, om te beginnen met het opstaan
en te eindigen met het slapen gaan.
Soms lijkt het in ons drukke leven onvermijde­
lijk dat we een ander ritme aanhouden om 'dingen
gedaan te krijgen' en missen we de signalen van
onze innerlijke klok. De techniek heeft het moge­
lijk gemaakt dat we kunnen doen wat we willen
wanneer we maar willen. We kunnen eten koken
op elk moment van de dag of nacht. We kunnen
onze slaapkamer verduisteren en de hele dag
doorslapen. We kunnen de hele nacht doorwerken
op onze computers. Maar zo kunnen onze natuur­
lijke bio-signalen hopeloos verstoord raken. Als
dat gebeurt, kunnen we ons brein resetten om
weer de klok van de Ayurvedische levensstijl te
volgen. Door extern deze klok te volgen geven
we onze innerlijke energieën de kans zichzelf te
herstellen en weer terug te komen in het ritme
van de Natuur.
De drie fundamentele krachten
van het universum
Het feit dat de klok zo'n belangrijke rol speelt in
onze levensstijl hangt samen met de relatie tussen
de drie fundamentele krachten die de Ayurveda
beschrijft, de drie dosha's: pitta, kapha en vata. ln
hoofdstuk 1 zullen ze alle drie uitvoerig aan bod
komen, maar ik geefhier vast een korte omschrij­
ving, omdat ze van belang zijn voor onze innerlijke
klok. De dosha's zijn in de kosmos in voortdurend
wisselende verhoudingen aanwezig en ze zorgen
voor variabiliteit in het fysiologische proces van
alle levende wezens. ln die zin zijn ze de brandstof
van onze 'levensmotor'. Er zijn drie types dosha's,
die zijn te onderscheiden naar hun actieve (pitta),
statische (kapha) en variabele (vata) aard.
Ons hele leven lang, van geboorte tot dood,
zijn de dosha's non-stop aan het werk om het
proces dat we 'leven' noemen op gang te houden,
met alle s wat daarbij hoort om een levend en
functionerend organisme te kunnen zijn. De
dosha's zorgen voor de groei (pitta), de instand­
houding (kapha) en de uiteindelijke ontbinding
(vata) ofwel de dood van cellen. Ze staan voor ons
anabolisme (kapha), katabolisme (vata) en metabo­
lisme (pitta).
De dosha kapha is statisch van aard. Het solide
fundament onder ons bestaan, het 'zijn' van ons
lichaam, of laten we zeggen de vaste vorm van ons
lichaam, wordt gerepresenteerd en verzorgd door
de dosha kapha. Maar ondanks zijn vaste vorm
kent ons lichaam een reeks chemische, metaboli­
sche en thermische processen. Dit is het domein
van pitta. Ten slotte wordt het lichaam behalve
door zijn vaste vorm en chemische processen ook
gekenmerkt door beweging, trilling en rotatie. Alle
beweging, van grof tot uiterst verfijnd, van de
stoelgang tot het denken, is het domein van de
dosha vata.
En wat hebben de dosha's te maken met onze
innerlijke en uiterlijke klok? Alles!
Doordat de macrokosmos en de microkosmos
met elkaar in harmonie zijn, zijn kosmische fluctu­
aties in de dosha's van invloed op onze innerlijke
klok. Iedere dosha heeft zo zijn vaste tijden van de
dag dat deze de overhand heeft en van invloed is
DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTIJL
op onze individuele fysiologische en psycho­
logische toestand. De Ayurveda adviseert ons
om bewust te kiezen voor een dagindeling die
rekening houdt met deze wisselingen. Laten we
daar nog eens in wat meer detail naar kijken.
Statische energie: de statische of matte energie
die we de dosha kapha noemen, is op zijn sterkst
in de macrokosmos tussen zes en tien uur, zowel
's ochtends als 's avonds. Dan vertoont het lichaam
de matheid die hoort bij kapha, want de macrokos­
mos en de microkosmos zijn van nature met elkaar
in harmonie. Daarom kunnen we dan slaperig zijn
en loom in de ledematen, of de neiging hebben om
belangrijk werk voor ons uit te schuiven. Een wijze
levensstijl betekent dat we op dit soort momenten
bewust op een tegengestelde manier in actie
moeten komen, dat we actief de fysiologische en
psychologische matheid moeten tegengaan door
bijvoorbeeld te gaan lopen, werken of andersoortige
inspanningen. We moeten de matheid niet voeden
door te gaan slapen, lanterfanten of ons gedachte­
loos ongans te gaan zitten eten.
Actieve energie: wanneer de actieve en thermische
energietoestand (de dosha pitta) op zijn sterkst is,
zo tussen tien en twee uur (zowel in de ochtend als
in de avond en nacht), kunnen we het best activi­
teiten ondernemen die de hittevorming tegen­
gaan, in plaats van daar nog aan bij te dragen.
Daarom is het Ayurvedisch advies om dan de
schaduw op te zoeken, aandachtige rust te zoeken,
diep te ademen, rustig te spelen of zelfs iets van
creatieve therapie te doen om de onrustige geestes­
toestand te kalmeren. Het is zelfs zo dat de maal­
tijd die je dan eet voldoende voedzaam is om de
toegenomen eetlust te bevredigen die voortkomt
33
INTRODUCTlE
uit de toegenomen thermische energie in de
kosmos. Omgekeerd is het geen goed idee om op
die tijden van de dag het lichaam te onderwerpen
aan directe zonnestraling, zware inspanning waar
veel warmte bij vrijkomt, of een hete sauna. Je
kunt de pitta in de macrokosmos echter wel be­
nutten om belangrijke taken af te ronden, om een
essay of blog te schrijven, of iets anders waar je een
actieve geest bij nodig hebt.
Variabele energie: wanneer ten slotte de variabele
energie (de dosha vata) de overhand krijgt in de
macrokosmos, van twee tot zes uur 's ochtends en
's middags, wordt in al onze fysieke en mentale
processen de variabiliteit zichtbaar. Energie­
niveaus, mentale helderheid en zelfs onze spijs­
vertering worden wisselvallig en we kunnen ons
wat somber voelen. ln die toestand adviseer ik je
even pauze te nemen, jezelf te herpakken en zo
mogelijk even pas op de plaats te maken, of alleen
routinematige klusjes te doen. Activiteiten die je
zijn tot ontspanning brengen, zoals meditatie,
yoga en ademhalingsoefeningen, zijn ook prima
geschikt voor deze tijden van de dag omdat ze
door hun tegengestelde effect de balans weer wat
herstellen.
En zo zien we dat dezelfde dosha tijdens dezelfde
24-uurs-cyclus twee keer van invloed is. Maar de
beste manier om daarop te reageren, is verschillend.
Voor een overzicht daarvan, zie tabel 1.
Het dagelijkse verloop van de Ayurvedische
levensstijl is erop gebaseerd dat deze rekening
houdt met de drie fundamentele energietoestan­
den. Op veel plekken in dit boek bespreek ik het
samenspel van de dosha's in iedere individuele
mens, het effect van de dosha's op zaken zoals
34
dieet en inspanning, en de behoefte aan balans
tussen de dosha's die in ieder van ons bestaat. Het
volgende lijstje beschrijft een ideale dagindeling
aan de hand van de Ayurvedische klok (met andere
woorden: aan de hand van de dosha's). leder advies
in dit overzicht is gebaseerd op de toestand van de
fundamentele energieën op dat tijdstip van de dag.
Veel van deze adviezen worden nog nader uitge­
werkt in latere hoofdstukken.
Bij het opstaan: sta op om zes uur 's ochtends of
nog vroeger, bij voorkeur anderhalf uur voor
zonsopkomst {zie ook hoofdstuk 2: De vreugde
van de vroege morgen).
Uitscheiding: over dit aspect van onze dagelijkse
levensstijl is in de Ayurveda veel wijsheid terug te
vinden, omdat het belangrijk is dat we dit serieus
nemen en omdat we baat hebben bij de dagelijkse
reiniging van lichaam en geest. Dit wordt bespro­
ken in hoofdstuk 3: Het belang van uitscheiding.
Het is belangrijk hier een vaste gewoonte van te
maken. Als dat eenmaal gelukt is, kunnen we de
afval- en gifstoffen uit ons lichaam op de juiste tijd
van de dag uitscheiden, zonder onnodig ongemak.
Ochtendverfrissing en spiritualiteit: bet je ogen
met wat water, drink een beetje water, buig voor
de zon, voer je rituelen ter ere van de zon uit,
mediteer. Dit wordt beschreven in hoofdstuk 2.
Mondhygiëne: volg de drie stappen van de Ayur­
vedische tandverzorging en de vijf stappen van het
plan voor de mondhygiëne, zoals beschreven in
hoofdstuk 4: De kunst van de natuurlijk stralende
glimlach.
DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTlJL
TABEL 1 De dagelijkse dosha-cyclus
Dag Nacht
Statisch (kapha) 6.oo tot 10.00 uur 18.00 tot 22.00 uur
Ga tegen de stroom in: wordt wakker, Ga met de stroom mee: beetje bij
kies voor activiteit. beetj e steeds kalmer aan doen, zodat
je beter slaapt.
Actief (pitta) 10.00 tot 14.00 uur 22.00 tot 2.00 uur
Blijf uiterlijk actief: werken, eten, Blijf innerlijk actief: niet eten, niet
spijsverteren. werken, wel spijsverteren.
Variabel (vata) 14.00 tot 18.00 uur 2.00 tot 6.oo uur
Ontspannen, bijkomen , kalm aan Slaap het eerste deel hiervan en wordt
doen: doe een dutje als dat helpt om langzaam wakker vanaf circa 4.30 uur
weer op energie te komen. - een mooie tijd voor yoga, meditatie
en andere spirituele oefeningen.
Zelfmassage met warme olie: tenzij er contra­ Yoga en pranayama: yoga- en ademhalings­
indicaties zijn, doe je dit elke dag voor het douchen. oefeningen kun je het beste doen vóór een olie­
Voor meer details, zie hoofdstuk 5: De weldaad van massage of na het baden/douchen. Je kunt ze doen
massages, baden en schoonheidsrituelen. in combinatie met cardiovasculaire training of als
je voornaamste vorm van sport en beweging.
Douchen/baden: dit volgt altijd na het oliën. Voor Je kunt dit ook bewaren voor een later moment
details en tips hoe je je eigen badproducten kunt van de dag, zolang je maag maar redelijk leeg is.
maken, zie hoofdstuk 5. Voor meer over yoga en sporten, zie hoofdstuk 7.
Zelfverzorging voor de vijf zintuigen: de meeste Meditatie {al dan niet religieus): dit is optioneel,
van deze oefeningen worden gedaan na het baden want religieuze voorschriften zijn cultureel
of douchen. Zie hoofdstuk 5. bepaald; er zijn geen universele aanbevelingen
voor dat soort rituelen. Maar of je nu wel of niet je
Sport en beweging: cardiovasculaire training moet eigen altaartje hebt, ik raad je wel aan om dagelijks
altijd plaatsvinden voor het eten. Voor meer infor­ een paar minuten de tijd te nemen om, in stilte of
matie, zie hoofdstuk 7: Slapen, seks en gezonde met behulp van een mantra (sacrale klanken,
inspanning. woorden of zinnen die worden herhaald tijdens
35
lNTRODUCTlE
gebed of meditatie), contact te zoeken met het
universeel goddelijke. In dit boek vind je, waar dat
van toepassing is, suggesties voor mantra's voor de
ochtend, de late avond en rond de maaltijden.
Ontbijt: de eerste maaltijd van de dag moet je
eten vóór acht uur 's ochtends. Vroeger mag ook,
natuurlijk, als het maar na je ochtendoefeningen
is. Het ligt er maar aan hoe laat je opstaat. Hoe
vroeger je begint met je ochtendprogramma, hoe
eerder je trek zal krijgen. Voor het beste bioregu­
lerende effect moet je proberen een vaste indeling
aan te houden, ook in het weekend! ln hoofdstuk
6 (De waarde van eten volgens het seizoen) en
bijlage 4 (Ayurvedische voedingsadviezen) vind je
recepten en seizoensgebonden aanbevelingen.
Stem je ontbijt, net als de andere maaltijden, altijd
af op het seizoen en de kracht van je spijsver­
teringsvuur (daar kunnen ook andere factoren dan
de dosha's bij betrokken zijn). Eet al je maaltijden,
indien mogelijk, met je gezicht naar het noorden
of noordoosten. Deze en andere tips vind je in
hoofdstuk 6.
Tussen ontbijt en lunch: de ochtenduren zijn de
beste tijd om productief te zijn en intellectueel
uitdagend werk te doen. Dit is de tijd dat pitta het
sterkst is, wat de geest helpt om effectief te zijn bij
het oplossen van problemen en ingewikkelde
zaken uitzoeken.
Lunch: dit mag de zwaarste maaltijd van de dag
zijn, want dit is de tijd dat de scherpe energie, de
dosha pitta, het krachtigst is. Dit heeft invloed op
het spijsverteringsvuur, dat ook rond deze tijd het
krachtigst is. Eet je lunch bij voorkeur tussen
twaalf en half een, en nooit na tweeën, want dan
begint de vata-tijd. Het spijsverteringsvuur kan
dan wat ongelijkmatig zijn, wat het verteren van
een volledige maaltijd bemoeilijkt. Als je om de
een of andere reden een keer de lunch moet over­
slaan, kun je na twee uur een lichte, warme snack
eten of gekruide warme melk drinken. ln hoofd­
stuk 6 vind je tips voor de verschillende seizoenen
en recepten staan in bijlage 4.
Honderd stappen: als je kunt, ga dan na de lunch
in de bliksemhouding (vajrasana) zitten en loop
daarna honderd stappen. Met deze lichte inspan­
ning ga je de opbouw van de matte energie (kapha}
in je lichaam tegen. Hoe jouw individuele
dosha-huishouding ook is, ga niet op bed liggen of
in je stoel hangen voor een middagdutje. Ga na
wat lichte inspanning weer aan het werk.
Vijf minuten middagpauze om twee uur: het is
van groot belang om even te ontspannen in de
vroege middag, al is het maar vijf minuten, want
dan staat de overgang naar variabele energie, vata,
voor de deur. Een korte pauze helpt je om vooraf
alvast te focussen. Kleine beetjes warm water zijn
dan goed, want warmte compenseert vata (voor de
werking van de energie- of dosha-balans, zie
hoofdstuk 1: Wetenschap en spiritualiteit van de
Ayurveda). Je kunt ook een eetlepel pure, rauwe,
ongekookte honing nemen (niet tegelijk met
water, want die twee gaan niet samen). Honing is
met name goed als je energie verliest. Na deze
pauze kun je weer aan het werk, maar probeer je
dan te beperken tot lichte werkzaamheden en in
ieder geval geen fysiek zwaar werk. Het is tenslotte
vata-tijd, en geen geschikt moment om je vrienden
te helpen verhuizen.
Vijf minuten middagpauze om vier uur: als je
de pauze om twee uur overslaat, is het van groot
belang om rond vieren een korte snackpauze in te
lassen. Als het in je werkschema past, is het ook
goed om beide pauzes te nemen. Een paar van dit
soort korte pauzes kunnen groot effect hebben op
je welzijn. De pauze om vier uur is een goed
moment om een stukje fruit van het seizoen of een
kleine, warme snack (hartig of zoet) te eten voor je
vata-balans, of een warme drank te nemen. Neem
echter niet een warme drank in combinatie met
een snack en neem geen yoghurt of andere zuivel
bij je fruit. Zie hoofdstuk 6 voor gezonde snacktips
en informatie over aanbevolen hoeveelheden en de
juiste keuzes in de verschillende seizoenen.
Optionele oefeningen: tussen vijf uur en half zes
kun je nog een late middagsessie yoga en pranayama
inpassen. Dit helpt je jezelf te focussen voor de
avond die op je wacht. Yoga helpt ook tegen de
vermoeidheid die zich kan opbouwen tijdens een
dag hard werken. Een avondsessie moet minder
zwaar zijn dan een ochtendsessie, want op dit
tijdstip blijft de energie variabel. Als je niet veel tijd
hebt (omdat je het eten moet klaarmaken of de
kinderen moet helpen met huiswerk of een van die
vele andere taken die om je aandacht vechten) zorg
dan dat je ten minste een korte wandeling maakt of
ga gewoon even zitten op een rustig plekje, doe je
ogen dicht en doe wat ademhalingsoefeningen. Al
doe je dit maar vijf minuten, je zult er meer energie
van krijgen. Zie hoofdstuk 7 voor suggesties.
Diner: eet je avondeten voor zeven uur 's avonds.
Dit zou de lichtste maaltijd van de dag moeten
zijn, want de tijd van de statische energie is begon­
nen, dus je spijsvertering is wellicht niet zo actief
DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTIJL
als overdag. Vanzelfsprekend moet deze maaltijd
seizoensadequaat en licht verteerbaar zijn. Zie
hoofdstuk 6 voor tips en voorschriften. Als je deze
maaltijd een keer overslaat, neem dan in ieder
geval wat slokjes warm water of, als je spijsver­
teringsvuur dat toelaat, wat gekruide warme
melk. Drink rustig en langzaam.
Tussen diner en bedtijd: als het weer het toelaat,
maak je na het diner een rustige wandeling, alleen
of met vrienden of familie. Doe daarna iets leuks,
zoals lezen, zelfverzorging, bidden, mediteren, of
op bezoek gaan bij vrienden of familie. Dit is niet
de tijd om uitgebreid achter de computer te gaan
zitten, dossiers door te nemen, je administratie te
doen of zwaar huishoudelijk werk, enzovoorts.
Houd het bij eenvoudige routinematige klusjes die
ook nog ruimte laten voor het genieten van aange­
naam gezelschap, ontspanning of spirituele studie.
Rond het slapen gaan: om zo goed mogelijk
gebruik te maken van de statische energieperiode
die 's avonds rond tien uur eindigt, kun je je avond
het best zo indelen dat je tegen tien uur naar bed
gaat. De kapha-energie in de macrokosmos zal je
helpen om zo efficiënt mogelijk de slaap op te
wekken in de microkosmos (dat ben je zelf!). Zie
hoofdstuk 7 voor tips en voorschriften met betrek­
king tot een goede nachtrust. Als je seksueel actief
bent, is het volgens de Ayurveda beter om
's avonds voor het slapen seks te hebben dan
's ochtends als je net wakker bent. Ook om te lezen
wat de Ayurveda zegt over seks blader je door naar
hoofdstuk 7.
Bedtijd: probeer je de gezonde Ayurvedische
slaapgewoontes eigen te maken (zie hoofdstuk 7).
37
lNTRODUCTlE
Zelfs als je nu geen problemen hebt met slapen,
zul je hiermee toekomstige slaapproblemen voor­
komen. ln hoofdstuk 7 vind je ook informatie over
bepaalde spirituele overwegingen en mantra's voor
de nacht.
Hoe gebruik je dit boek?
Mijn opzet met dit boek is dat het je helpt om de
wijsheid van de Ayurvedische levensstijl te leren
begrijpen en toepassen. lk stel voor dat je bij het
lezen van hoofdstuk r aantekeningen maakt van de
dingen die voor jou het meest relevant zijn. Blader
dan door naar de hoofdstukken die daarover gaan.
ln welke volgorde je dat doet, bepaal je zelf. Op
deze manier vind je alle informatie die je nodig
hebt om jouw eigen individuele levensstijl te
ontwikkelen binnen het raamwerk van de Ayurve­
dische wijsheid.
Later kun je altijd weer het boek erbij pakken
om weer een stukje verder te gaan op je ontdek­
kingsreis. lk hoop dat je dat vaak zal doen. Zoals
de oude Chinese filosoofLao Zi ooit zei: 'Een reis
van duizend kilometer begint met een enkele stap.'
Haast je dus niet, maar weet dat je met iedere
nieuwe stap weer iets dichter bij je doel bent:
vitale gezondheid en blijvend welzijn.
De wijsheid van de Ayurvedische levensstijl
komt je ten goede in tijden van gezondheid,
maar ook in tijden van ziekte. Het beschermt de
gezondheid van de gezonde mens en herstelt de
verloren gezondheid van de zieke. Dat laatste
gebeurt indirect, doordat het contact met het
grotere ritme, de intelligentie van de Natuur
wordt hersteld. Het is ten slotte de verwijdering
van de Natuur die de bron is van alle ziekte.
Daarom is het goede nieuws dat je vandaag al,
ongeacht je leeftijd en ongeacht de diagnose die je
boven het hoofd hangt, kunt beginnen met een
levensstijl die is geïnspireerd door de Ayurveda. Als
je wilt, kun je eerst je dokter nog om advies vragen,
dat is altijd een goed idee. Maar de gewoontes van
de Ayurvedische levensstijl zijn op zich niet
medisch van aard en het is zeker niet de bedoeling
dat je er bestaande voorschriften voor opzijzet.
Het is vooral belangrijk dat je je gezonde verstand
volgt in de keuzes voor wat je direct in je levensstijl
wilt veranderen en wat je later (of misschien wel
nooit) wilt aanpassen. Niets moet.
Als je al in contact bent met een Ayurvedisch
practitioner (in verband met een specifieke aan­
doening), zal die vast blij zijn om te zien dat je dit
boek leest en de aanbevelingen toepast die een
aanvulling vormen op de behandeling van je
ziekte. Dat laatste is het terrein van een ervaren
practitioner en niet iets wat je uit een boek haalt.
Alle tips en adviezen in dit boek zijn ontleend
aan de gezaghebbende klassieke teksten van de
Ayurveda (de shastra's). Je kunt er dan ook zeker
van zijn dat je hier kennismaakt met authentieke
kennis, op een manier die toegankelijk is voor de
moderne mens. De levensstijllessen in dit boek
zijn niet gebaseerd op 'mogelijkheden' maar op
oude kennis. Je kunt je kennis van de grond af aan
opbouwen en je eigen ervaring en beoordelings­
vermogen toepassen om te zien hoezeer de wijs­
heid van de Ayurvedische levensstijl inderdaad de
weerspiegeling is van een universele waarheid.
Tot slot wil ik je vragen om geduld te hebben.
Met een Ayurvedische levensstijl los je niet in een
klap al je problemen op, maar als je serieus de
adviezen van dit boek ter harte neemt, zul je
binnen een paar weken de eerste concrete
resultaten gaan zien, zoals een merkbaar lager
stressniveau, beter slapen, een versterkte afweer,
betere lichamelijke conditie, een beter humeur,
grotere helderheid van geest, meer enthousiasme
en goede zin, en een verhoogde creativiteit.
Je verdient een goede gezondheid. Als je de
Ayurvedische geboden ten aanzien van levensstijl,
voeding, denken, seks, inspanning, slaap en ont­
spanning volgt, ga je leven op een manier die in
harmonie is met de Natuur. Die levensstijl zal je
leven beschermen en je fysieke, psychologische,
sociale en spirituele gezondheid bevorderen. Je
zult de gezondheid krijgen die je verdient.
Een goed geleefde dag
Soms stel ik me de wereld van de Ayurveda voor
als een groot, mystiek bos vol helend voedsel,
geneeskrachtige rivieren en watervallen vol zege­
ningen. Dit bos ligt aan de rand van een duister
stedelijk landschap dat gestaag onze gezondheid
en ons welzijn ondermijnt. Iedereen die gewoon
maar even het Ayurvedische bos inloopt en gaat
zitten in de schaduw van de grote oude bomen,
wordt begroet door de oude wijzen die vertellen
dat ware gezondheid het geboorterecht van de
mens is. Wat zij ons vertellen is dat ieder van ons
een zelfhelende entiteit is, die gebruik kan maken
van de overvloedige mogelijkheden van de Natuur
om zichzelf te herstellen en te vernieuwen, en dat
we dat keer op keer kunnen doen, wanneer we
maar willen.
Als je ervoor kiest om in de richting van dit
magische Ayurvedische bos te lopen, zul je de
wereld zoals je die kent - met zijn tegenstrijdige
medische theorieën, verontrustende bijwerkingen,
onderzoeken die worden afgebroken terwijl
miljoenen mensen nog lijden aan onbeheersbare,
DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTIJL
verwoestende ziektes, en geneesmiddelen met
repercussies in de vorm van onbehandelbare en
onomkeerbare consequenties - achter je laten als
een boze droom.
Er loopt een kronkelend pad door dit betoverde
bos van de Ayurveda. Om dat pad te kunnen
bewandelen moeten we het onze volledige aan­
dacht geven en accepteren dat we zelf verantwoor­
delijk zijn voor het sturen van onze levensloop.
Aan oogkleppen of een af\vachtende houding
hebben we niets als we het Ayurvedische pad
willen kiezen.
Leefgewoontes waarmee we uiteindelijk
onszelf tekortdoen lijken in eerste instantie het
leven gemakkelijker te maken. Als onkruid beslui­
pen ze ons en maken ze gebruik van ons gebrek
aan mindfulness. Als gevangenen van destructieve
gewoontes en verslavingen leven velen van ons een
grauw en fantasieloos leven. Maar de Ayurvedische
levensstijl is van zichzelf al een kunstvorm, die ons
uitdaagt om te mediteren, te plannen en zorgvuldig
onze opties af te wegen - en pas dan onze keuze te
maken.
Zodra we het bos in lopen, scherpt de schoon­
heid van de exotische en majestueuze boom van
mindfulness onze natuurlijke opmerkzaamheid,
zodat we in staat zijn ons eigen 'onkruid' te her­
kennen en te wieden: slechte gewoontes zoals
luiheid, roddelen, te lang doorslapen, lummelen,
regelmatig maaltijden overslaan, te veel eten en
een algeheel en chronisch gebrek aan organisatie.
Dit zijn de dingen in ons leven die stress opleveren
en onze gezondheid ondermijnen. Maar met een
klein beetje inspanning van onze kant kan de
boom van mindfulness onze aandacht op een
hoger niveau toveren.
39
lNTRODUCTIE
Als je het geduld hebt om kennis te nemen van
de wijsheid van de Ayurvedische levensstijl en deze
te laten beklijven in je ziel, zal die wijsheid een
krachtige onkruidbestrijder worden. De kennis die
in deze wijsheid besloten ligt, heeft het vermogen
om je bewustzijn te resetten en je boven je nega­
tieve gewoontes uit te tillen. Zo kom je langzaam
maar zeker los van een standaardmanier van leven
die niet langer bij je past en kun je dankbaar
gebruikmaken van een nieuwe manier om voor
jezelf te zorgen.
Al duizenden jaren lang heeft mijn familie de
mensheid de weg gewezen naar dit vreugdevolle
40
pad naar blijvende gezondheid van lichaam, geest
en ziel. En vandaag ben ik het die in alle nederig-
heid jou deze kennis aanbiedt. lk nodig je uit om
van elke dag een dag te maken waarop je je
gezondheid beschermt en in eigen hand neemt,
simpelweg door de kunstigheid waarmee je de dag
leeft. lk weet nog hoe mijn leraar Baba tegen me
zei dat 'een goed geleefde dag een medicijn op zich
is'. Zijn wijze lessen winnen voor mij nog elke dag
aan betekenis, en ik kijk vol verwachting uit naar
alle gezondheid en welzijn die zich dankzij dit
boek mogen manifesteren.
HOOFDSTUK I
Wetenschap en spiritualiteit van de Ayurveda
Toen ik negen jaar oud was, zei mijn grootvader, Baba: 'l<leine Shunya, het universum is een
boek vol kennis. De vogels en de vissen kunnen lezen in dit boek en jij moet het ook leren.'
Die dag leerde hij mij over de natuurlijke wetten die altijd en zonder uitzondering door
alle levende wezens worden nageleefd. Als beloning daarvoor worden al die levende wezens
te allen tijde door de universele wetten beschermd. Dit is een stilzwijgend verbond dat de
universele intelligentie in stand houdt, en zelfs de wereld van de levenloze voorwerpen
maakt er deel van uit. De onzichtbare wetten zijn niet religieus van aard. Ze zijn in feite
onpersoonlijk maar ze gelden overal en altijd: als we leven in harmonie met deze wetten,
houden ze ons gezond en maken ze het mogelijk dat we onze optimale gezondheid be­
reiken. Met een verwijzing naar degene die ze ons gegeven heeft, noemen we deze wetten
ook wel de wetten van Moeder Natuur.
In de Veda's heten deze onschendbare wetten Rta. Dit wordt uitgesproken als 'ruh-ta'
met een licht rollende 'r'. Het is het woord waar ons 'ritme' van is afgeleid. Maar omdat wij
mensen onze eigen keuzes kunnen maken, kunnen we er ook voor kiezen om het niet zo
nauw te nemen met de wetten van de Natuur, of ze zelfs compleet te vergeten. En dus
moeten we ze weer opnieuw leren. We moeten een bewuste poging doen om weer met ze
in contact te komen.
'Laten we dit de "zuivere wetten" noemen', zei Baba, 'want als we ons hieraan houden,
keren we terug naar ons zuivere bestaan, dat altijd gezond is, en vrolijk en speels.'
'Maar ik ben al gezond, Baba, en ik hou van lachen en spelen, dus waarom moet ik me
houden aan die wetten die rta of ritme heten?' (Op school kreeg ik al les in talen en ik was
die avond maar wat trots dat ik Baba zulke slimme vragen kon stellen.)
Baba antwoordde dat we ze opnieuw moesten leren kennen omdat wij mensen op den
duur vaak vergeten wie we zijn en waar we vandaan komen. De vissen vergeten nooit wie ze
zijn. Daarom hoeven ze nooit naar het vissenziekenhuis en hoeven ze nooit aan de essentie
van hun bestaan herinnerd te worden. De lotus in de vijver achter ons huis twijfelt nooit aan
zijn identiteit, en dus bloeit hij met hart en ziel. Hij biedt trots het hoofd aan de duistere
kracht die hem naar de stinkende bodem van het troebele water onder hem probeert te
41
 HOOFDSTUK I
WETENSCHAP EN SPIRITUALITEIT VAN DE AYURVEDA

trekken. 'Kijk naar mij!' roept de lotus. En zelfs de stenen weten precies hoe ze steen moeten {terwijl mijn vriendinnen droomden over mooie via de bladzijden in het boek haar zegeningen gaf.
zijn. De innerlijke kennis van de rivieren bepaalt de stroom die zij volgen en de stroom volgt poppen, droomde ik van een boek waar nooit een En hoe. lk ben gezegend met mijn zoon. Wanneer
wat besloten ligt in het Rta. einde aan zou komen en met ontelbaar veel pagi­ hij er klaar voor is, zal ik hem zijn eigen exemplaar
'Maar wij mensen krijgen de ergste ziekte van allemaal, namelijk de ziekte van het ver­ na's vol prachtige avonturen). Dit beeld gaf me op geven, en hij zal er de regels in vinden die voor
geten wie we eigenlijk zijn. Wij vergeten dat we afkomstig zijn uit de Natuur en dat we de de een of andere manier de zekerheid dat ik altijd hem bestemd zijn.
Natuur moeten respecteren. Zonder gids zijn we nu zelfs niet meer in staat om terug te in staat zou zijn dit boek open te slaan en een Nu ben ik, Shunya, zelf de oudere leraar die
keren tot onze natuurlijke toestand', legde Baba uit. oplossing te vinden voor ieder denkbaar probleem. haar lessen deelt met vele jonge, gretige studenten,
'Maar gelukkig kan de waarheid niet worden uitgewist, ook al doen we net of die niet Een paar maanden later, toen mijn moeder op net als Baba dat voor mij was. Via het boek dat je
bestaat. De waarheid is gewoon de waarheid. Als we het ritme buiten ons zelf respecteren, een avond haar ogen sloot om ze nooit meer open nu voor je hebt, deel ik de wijsheid van de kosmi­
geeft het innerlijke ritme ons gezondheid. Je lichaam, je geest en je ziel komen met elkaar in te doen, vroeg ik Baba of dat ook in het boek sche ritmes en vertel ik je hoe je leven beter wordt
balans en je zult niet langer de hoogste werkelijkheid van gezondheid, leven en geluk buiten stond. Ja, zei hij, een moeder blijft maar een als je ze respecteert. Het boek van de Natuur bevat
jezelf hoeven te zoeken. Het is alsof de oneindigheid zich van binnenuit aan je openbaart. bepaalde tijd in een lichaam. Vroeg of laat moet ze de juiste kennis voor iedere situatie. Dankzij dit
Dat prachtige moment is de toestand van perfecte gezondheid. En het heeft niets te maken weer opgaan in Moeder Natuur, waar ze ooit uit boek kan ik onder alle omstandigheden tegelijker­
met magie, het is geen mystieke ontmoeting. Het is gewoon het feit dat jij en ik ons weer voort is gekomen, zodat ze nog beter voor ons kan tijd in de wereld staan en in contact zijn met het
bewust worden van wie we werkelijk zijn, waarna we kunnen leven met vertrouwen in onze zorgen. Wat een prachtige waarheid was dat. hogere. lk kan spontaan en toch in balans zijn, en
eigen kracht, en op ons recht om te genezen door middel van onze intenties, sacrale ge­ Later ontdekte ik dat het boek, hoewel de kwetsbaar en toch krachtig. Wat ik hier met je
dachten en de zuivere bestanddelen van de Natuur: zon, lucht, aarde, en voedsel dat goed inhoud aan het oneindige raakt, toch minder deel, is de natuurlijke zegening van de Ayurveda,
is voor de ziel. Voedsel dat afkomstig is uit natuurlijke bronnen, in harmonie met het Rta van groot is dan een huis van twee verdiepingen. Het een zegening voor alle mensen.
de intelligentie van de seizoenen', zei Baba. paste netjes op mijn boekenplank. Het boek had
Baba legde me uit dat er een constante wisselwerking moet zijn tussen het innerlijke inmiddels ook een titel gekregen: het is het klas­
leven en het leven van de Natuur buiten ons. Daarom is het zo belangrijk dat ons dagelijks sieke Ayurvedische geschrift Charaka Samhita, Het concept van Rta
leven goed aansluit op het Rta. geschreven door de verlichte wijze Charaka, die Vliegt er ooit wel eens een planeet uit zijn baan
'En de vogel op zijn nest, het kevertje op de steen, volgen die ook het Rta? En de grote leefde in de tweede en derde eeuw voor onze om op eigen houtje het heelal te verkennen? Is het
bodhiboom, waar ik zo graag in klim en klauter? Lezen die allemaal het boek van de natuur jaartelling. Toen ik zelf moeder werd, hield ik het niet zo dat onze aarde altijd in hetzelfde tempo om
dat we Rta noemen?' vroeg ik. steeds onder handbereik. Keer op keer heb ik het haar eigen as draait? Volgt de Natuur niet haar
'Ja, Shunya, mijn kind', zei Baba. 'De fundamentele spirituele waarheid, de ene gedeelde gelezen, van begin tot eind, al die pagina's vol eigen rijke, sensuele ritme? Geeft ze ons niet trouw
werkelijkheid onder alle diversiteit in de Natuur, de waarheid die de zon doet schijnen, de levenswijsheid. lk wist dat ik uit deze sacrale tekst na iedere barre, koude winter weer een lente vol
wind doet waaien en de aarde in haar baan houdt, de waarheid die geldt voor alle levende dezelfde liefdevolle wijsheid ontving die ik van geurige bloemen? Vogels en andere dieren, en zelfs
wezens in alle tijden, en die tegelijkertijd in het hart van ieder levend wezen huist als een mijn zorgzame fysieke moeder zou hebben ont­ planten, volgen een goddelijk ritme. Ze weten
intiem geheim van gezondheid en liefde voor jezelf, die Waarheid, met een hoofdletter W, vangen als ze bij me had kunnen zijn. wanneer het tijd is om te eten, te paren, te spelen,
vertaalt zich in het universum als de goddelijke, kosmische wet van het Rta.' _.t En wanneer ik tijdens mijn zwangerschap door wanneer ze moeten migreren of overwinteren, en
de Charaka Samhita bladerde, was het of Baba's wijze wanneer het moment gekomen is om een oude
ogen me vanaf de pagina's aankeken en of ik zijn huid af te schudden (hoe zeer ze er ook aan
l n mijn kinderlijke verbeelding zag ik een {als de kleine aap die ik volgens mijn vader was) sonore stem hoorde die me al die wijze lessen leerde. gehecht waren, die huid zijn ze op een gegeven
enorm groot boek over Rta, misschien wel en gretig alle kennis over het kosmische ritme zou Toen mijn zoon Dhruv als peuter met zijn moment ontgroeid).
vier keer zo groot als ons voorouderlijk huis in opzuigen, tot het laatste woord. Van al mijn jeugd­ kleurpotloden het boek te lijf ging, heb ik hem niet Alle levende wezens in de Natuur weten
lndia. lk stelde me voor hoe ik erin zou klimmen herinneringen is dit de meest geruststellende tegengehouden. Ik wist dat Moeder Natuur hem intuïtief wanneer het tijd is om het leven te

42
43
HOOFDSTUK I
WETENSCHAP EN SPlRlTUALITElT VAN DE AYURVEDA

omarmen en wanneer de tijd gekomen is om het
leven los te laten en zich te laten oplossen. Er is
een tijd voor de knop om te ontluiken en tot bloei
te komen, om het hoogtepunt van zijn seksuele
zelf te bereiken - met de volle vruchtbaarheid van
een prachtige bloem - en de vogels en de bijen
naar zich toe te lokken voor hun rituele dans.
Maar de bloem weet ook wanneer de tijd gekomen
is om een voor een zijn blaadjes te laten vallen,
en zonder tegenstribbelen voegt deze prachtige
creatie zich weer in de aarde. En uit deze aarde
bloeit de volgende knop weer op.
Een plant hoeft er niets bijzonders voor te
doen om deze stadia te doorlopen. Deze dans is
gechoreografeerd door de Natuur. De plant kent
geen angst voor de zogenaamde dood, want in dit
ritme is de dood niets meer dan de overgang van
de ene vorm in de andere. De heropleving wordt
gegarandeerd door de Natuur zelf.
Ook wij zijn door en door ritmische wezens,
een feit waar we dagelijks aan worden herinnerd
door het ritme van zonsopkomst en -ondergang.
Wanneer we de zon zien rijzen of zakken, zijn we
een met de waarheid van de Natuur, maar daarna
laten onze drukke geesten zich weer door van alles
afleiden. We vergeten onze waarheid weer, zelfs al
is deze waarheid het ritme dat ons bewustzijn van
het ene moment naar het andere voert. Stel jezelf
maar eens de vraag: Hoe zou het zijn als ik in mijn
volgende moment opeens de volle waarheid van
mijn gezondheid zou ervaren?
ecologische keten, de manier waarop alle levende wezens met elkaar verbonden zijn, zowel
de mensen als de dieren en de planten), de metamorfose en transformatie door middel van
vuur en andere principes (zowel innerlijk als uiterlijk) en de krachten van de Natuur, zoals
onweer en elektriciteit.
Ook de sociale, morele en psychologische orde en harmonie in het universum worden
bepaald door het Rta. Dat een moeder van haar kind houdt, is een feit dat vermeld staat in
het boek van het Rta, net als de waarheid dat een mier zijn eten opslaat voordat de regen
arriveert. Hoe het menselijk lichaam en de geest dansen op de muziek van de zon, de maan
en de wind - ook dat is het Rta.
Terwijl hij me dit soort dingen uitlegde, zei mijn Baba: 'Shunya, laten we samen ons best
doen om het Rta op aarde in stand te houden.' En ik zei: 'Ja.' _6'
lk nodig je uit om jezelf al experimenterend vinden om onszelf te genezen. Zoals Baba zei:
vertrouwd te maken met de ritmes van de Natuur. 'Als we de kennis van de Ayurveda internaliseren,
Zo ga je vanzelf leren begrijpen hoe ook jij wezen­ is het niet de vraag of we het levensritme aanvaar­

lijk onderdeel bent van de poëzie van die ritmes. den of afwijzen, we worden zelf het ritme. We

Je adem heeft zijn eigen unieke ritme. Iedere
Ik herinner me de woorden die Baba sprak toen we op een avond zaten te kijken naar de verstoring daarvan als gevolg van stress of het
ontelbare stralende sterren aan de hemel: 'Shunya, ik wens je dat je altijd stevig in je baan inademen van vervuilde lucht, of zelfs maar een
mag blijven, net als de aarde en de planeten, die ieder hun eigen vaste koers hebben. Zij gebrek aan mindfulness in je dagelijkse leven,
volgen het Rta, en dat zou jij ook moeten doen, door het een plek te geven in je dagelijkse zorgt voor onrust in je lichaam en je geest, met
leven.' mogelijk verstrekkende gevolgen. De waarheid van
Ik zat te piekeren die avond, en misschien was dat aan mijn gezicht te zien. En dus stelde de Natuur is simpelweg de vraag om je natuurlijke
Baba me gerust dat ik niets anders of speciaals hoefde te doen om zijn raad op te volgen. 1 k ritme te volgen. Dat is de reden dat je door een­
hoefde alleen maar door te gaan zoals we altijd al gewend waren, ook wanneer ik zelf zo oud voudige ademhalingsoefeningen (pranayama) en
als hij zou zijn en misschien zelfs tot aan mijn laatste dag op aarde. meer bewustzijn van je natuurlijke, ontspannen
Zo ver kon ik niet vooruitdenken, maar het idee sprak me wel aan, dus ik zei ja. Het was in- en uitademing kunt zorgen voor meer balans
trouwens helemaal niet moeilijk om zo te leven. Wie zou er niet elke dag wakker willen en een betere afweer. Want zo kom je ten slotte
worden met de heerlijke geur van versbereid eten met heerlijke kruiden? Waarom zou ik niet terug in je ritme!
langer willen baden met huisgemaakte plantaardige producten? En waarom zou ik mijn Zo leert de Ayurveda ons om respect te tonen
lichaam niet meer willen verwennen met warme, rustgevende oliën? Al die dingen en nog voor de intelligentie achter de onzichtbare wetten
veel meer had ik van huis uit meegekregen. ja, natuurlijk zei ik ja. van dit ritme, het Rta. Uit de baarmoeder van het
De universele wetten van het Rta zijn geen verzameling rigide regeltjes, en ook geen Rta wordt de gezonde Ayurvedische levensstijl
lange lijst ge- en verboden. De Natuur stelt ons gerust met haar regelmaat en de voorspel­ geboren. Door ons de wijsheid van de Ayurveda
baarheid van kennis en gebeurtenissen. Het maakt allemaal deel uit van het Rta: het onaan­ eigen te maken kunnen wij mensen putten uit de
tastbare raamwerk van de kosmische mathematiek (zoals in het delicate evenwicht van de diepste krochten van ons wezen en daar de kracht
bevinden ons niet langer aan twee kanten van de
waarheid, we worden zelf de waarheid.'
De universele intelligentie werkt volgens een
overkoepelend patroon en heeft haar eigen opti­
male vorm. De wijsheid van de Ayurvedische
levensstijl werkt samen met deze intelligentie, het
Rta, en gebruikt dit ritme op alle mogelijke niveaus
ten bate van ons welzijn en onze gezondheid.
Respect voor de natuurlijke ritmes
in de Ayurveda
De wijzen van de Ayurveda zagen in dat de Natuur
een permanente bron van verandering is. De
Natuur is het fundament voor het proces van
verandering en de hoeder van de bestanddelen van
verandering. En de Natuur is zelf ook het resultaat
of de transformatie die volgt uit het proces van
veranderingen. Als we tot een goede gezondheid
willen komen, kunnen we het ons niet veroorloven

44
45
HOOFDSTUK I
om achteloos voorbij te gaan aan de veranderingen
in de Natuur.
De ritmiek van de Ayurvedische levensstijl
volgt die van de Natuur. Als je besluit deze levens­
stijl aan te nemen zul je ook de ondersteuning van
de Natuur gaan ervaren - een ondersteuning die
van binnenin jezelf komt. Je kunt leren ervaren
hoe de Natuur altijd weer in staat is je kracht te
geven. Je kunt geleidelijk aan één worden met het
grote ritme van de Natuur. Je kunt erop vertrouwen
dat de principes van de Ayurveda dezelfde zijn als
die van de Natuur zelf. De Ayurveda is een genees­
kunde die altijd de natuurlijke wetten volgt.
De Ayurvedische wijsheid leert ons hoe we
kunnen leven in harmonie met Moeder Natuur,
Prakriti in het Sanskriet. Hoewel het woord prakriti
doorgaans wordt gebruikt om de verschillende
types geest/lichaam-constituties aan te duiden,
wordt het ook wel gebruikt in de betekenis van
Moeder Natuur. In figuurlijke zin is Prakriti de
moeder van het materiële universum en als
zodanig een van de belangrijkste concepten in
de Ayurveda. Prakriti is de subtielste vorm van
materie, het materiaal waaruit het zichtbare,
stoffelijke universum is gemaakt. Prakriti, en niets
anders dan Prakriti, ligt aan de oorsprong van de
schepping en alles wat we in deze wereld kunnen
zien, horen, voelen en ruiken. Zo is het dat de
materiële wereld en onze stoffelijke lichamen
bestaan dankzij Prakriti.
Vanuit een alomvattende visie op Moeder
Natuur (Prakriti), nodigt de Ayurveda ons uit om
al mediterend onze gedachten te laten gaan over
de wederzijdse verbondenheid tussen de macro­
kosmos (de omgeving) en de microkosmos (het
individuele wezen) op ieder niveau van het
bestaan, van de eenvoudige mier tot en met de
mens. De Ayurveda helpt ons inzien dat ons
universum en zijn tijdloze componenten - tijd,
ruimte, de seizoenen, de zon, de maan, oogsten,
kruiden en de levende wezens die het universum
bevolken - voortdurend onderworpen zijn aan de
ritmische invloeden van Prakriti. Die ritmes, die
ons op verschillende momenten op verschillende
manieren beïnvloeden, zijn van grote invloed op
ons welzijn (zowel positief als negatief).
Daarom werken we in de Ayurveda met de
veranderingen in de Natuur. We begrijpen de
golfbewegingen in de Natuur en proberen te
begrijpen wat Moeder Natuur (Prakriti) ons met
haar ritmische veranderingen probeert te vertel­
len. We leren te dansen op het ritme van de
Natuur. De lessen die we leren uit het boek van
haar wijsheid integreren we in ons leven.
Gezond zijn en blijven is niet zo ingewikkeld
als vaak gedacht wordt, als je maar bewust
probeert zo dicht mogelijk bij Moeder Natuur te
blijven. Met andere woorden: de Ayurveda vraagt
je te leven in harmonie met het ritme van je
natuurlijke biologische bestaan. Natuurlijk zijn er
ook factoren die je gezondheid beïnvloeden waar
je geen controle over hebt - genetische aanleg,
bijvoorbeeld - maar met de natuurlijke wetten van
het Rta komen er andere, even krachtige principes
in het spel. Kennis van de Natuur en weten hoe je
zo natuurlijk mogelijk kunt leven is belangrijker
voor je gezondheid dan het slikken van een pilletje.
Vanuit de optiek van de Ayurveda speelt de tijd
een cruciale rol bij je gezondheid. De tijd, in de
vorm van de ritmes van de Natuur, is een belang­
rijke heelmeester. ln een Ayurvedische behande­
ling is tijd daarom een belangrijke factor (kaala).
Jouw eigen rol daarbij is slechts om de Natuur een
handje te helpen door haar ritmes te respecteren
en ze niet te verstoren. Sterker nog, het volgen
van het natuurlijke ritme is het beste medicijn!
Zo zijn de fundamentele geneeskundige
principes van de Ayurveda gebaseerd op de intel­
ligentie van de natuurlijke ritmes. Er zijn drie
soorten ritme: het dagritme, het ritme van de
zon en dat van de maan.
Dagritme
De Ayurveda nodigt mensen die gezond willen zijn
uit om in vrede te leven met Moeder Natuur en
zich aan te passen aan haar manieren. Daarom
leren de Ayurvedische wijzen ons om te leven
volgens een geïnspireerd en verlichtend dagelijks
programma (dinacharya), dat ons leert om het
ritme van de zon te volgen. We staan op als zon
opkomt en we eten, werken of spelen als de zon
volop schijnt, dus op het midden van de dag. En
als de zon langzaam langs de hemel trekt en vrij­
willig ondergaat (met behulp van de aarde, die
ronddraait op haar eigen magische muziek),
zouden we de wijze woorden van Baba ter harte
moeten nemen: 'Rust nu je wezen en geef je over.
Accepteer wat is en wat nog zal zijn. Sluit je
familie en de liefde in je hart en heb vrede met de
dag. Wees klaar om te gaan slapen.'
Maar wat doen wij? We vinden de gloeilamp
uit, en het internet. Als in het macro-universum
'het licht uitgaat', knipt de moderne mens in zijn
micro-universum de lampen aan. De avond is nog
maar net begonnen". De Natuur is al gaan slapen
- nou en? - maar wij zijn nog klaarwakker.
Wie zo leeft, krijgt lichamelijke en mentale
klachten zoals angsten, slapeloosheid, een slechte
spijsvertering, onverwerkte emoties en chronische
ziekteverschijnselen. Hadden we nu maar onze
rust genomen en in alle kalmte de waarheid van
WETENSCHAP EN SPIRITUALlTElT VAN DE AYURVEDA
onze gezondheid onder ogen gezien. Als we uitge­
rust waren, hadden we bij zonsopkomst weer fris
en vrolijk klaargestaan voor een nieuwe dag vol
speels avontuur en ontdekkingen. Maar we kiezen
voor een modern leven dat tegen het goddelijke
ritme ingaat en we pompen onze aderen vol anti­
depressiva. Nog meer middeltjes voor de slaap
en nog meer middeltjes voor de gezondheid".
We maken de farmaceutische industrie schatrijk
terwijl we ons natuurlijk vermogen tot zelf­
genezing en zelfverwezenlijking aan alle kanten
afbreken. Helaas, we zijn het ritme kwijt dat ons
leert om tevreden te zijn met dat wat is.
Maar in de Ayurvedische levensstijl vinden we
tot in details beschreven hoe we het best onze
dagen kunnen indelen: wanneer we eten, wanneer
we werken en spelen, alles gerelateerd aan het
ritme van dag en nacht. De flow van deze levens­
stijl maakt gebruik van het effect van natuurlijk
licht - en donker - op levende systemen. ln dit
boek wordt die dagelijkse routine (dinacharya)
uitgebreid beschreven, in ieder hoofdstuk. Als je
gaat experimenteren met de vele eenvoudige tips,
zul je al snel merken dat je gezondheid verbetert,
zonder veel moeite, zonder nare bijwerkingen en
zonder dat je afhankelijk wordt van een of ander
medicijn.
Maanritme
ln de Ayurveda is sprake van een aanbevolen
nachtelijk programma (ratricharya), dat ons wezen
in contact brengt met de maan en het maanritme.
Wanneer de maan langs de hemel omhoogklimt,
is het advies dat we ons alvast wat meer naar
binnen keren en beetje bij beetje minder actief
worden (en dus niet juist 's avonds steeds actiever
worden, waar sommigen van ons een gewoonte
47
HOOFDSTUK I
van hebben gemaakt, zeker sinds de uitvinding van
het internet).
Als we ons nu eens konden losrukken van wat
ons 's avonds zo in zijn greep houdt, en gewoon
even de tijd nemen om naar de maan te kijken
vanaf ons balkon of door het raam, dan zouden
we ontdekken dat het licht van de maan een heel
speciaal effect op onze geest heeft: het kalmeert en
ontspant. ln de zomer zouden we misschien zelfs
buiten, direct onder het licht van de maan (en de
sterren} kunnen gaan slapen.
Om het maanritme nog verder te ondersteunen
- ofwel: om de binnenwaartse stroom van bewust­
zijn en lichamelijke energie op gang te brengen -
adviseert de Ayurveda zelfmassage met warme,
verzorgende oliën, en natuurlijk meditatie en
gebed. Deze worden gezien als door de maan
gezegende schatten langs de weg naar de hemel
van de slaap. Tijdens de slaap gaat het lichaam
terug in de tijd en geneest zichzelf. Tijdens de
slaap l<.omen we tot onze laatste cel tot rust.
Tijdens de slaap bevrijdt de geest zichzelf van zijn
dagelijkse beslommeringen en bereidt hij zich voor
op de volgende dag.
De wijzen van de Ayurveda adviseren ons om
de slaap te verwelkomen door de kamer waar we
slapen met aandacht in te richten en door de
goddelijke slaap op te zoeken wanneer de Natuur,
met alles wat in haar leeft, in de armen ligt van de
grote godin van de slaap (in het Sanskriet bekend
onder verschillende namen, zoals Mahamay,
Mahamoha en Mahanidra). Hier is een mooie
formule die je kan helpen in slaap te vallen: 'In
mijn slaap schuilt het waken als sluimerend zaad,
maar ik, ik zal slapen vannacht'.
De nacht is meer dan een deel van de dag dat
toevallig is gereserveerd voor het slapen. Het gaat
er bij slapen niet alleen om dat we weer voldoende
energie opdoen om klaar te zijn voor de tijd die
'echt belangrijk' is, namelijk de dag. Toch is de
slaap voor veel mensen niet meer dan een biolo­
gisch verplicht nummer. Ze krijgen een afkeer van
de nacht en beschouwen de uren die ze slapend
doorbrengen als verloren tijd. Maar vanuit de
Ayurvedische optiek is de nacht misschien wel het
belangrijkste deel van de 24-uurscyclus, namelijk
het deel waarin we onszelf verjongen en verversen
door in contact te komen met de maan en ons te
laten omarmen door het maanritme van aandach­
tige rust.
Zonneritme
De wijzen maken ons duidelijk dat het zonneritme
zich manifesteert in de cyclische wisseling van de
seizoenen. Ze geven aan hoe wij mensen kunnen
meegaan in het zonneritme wanneer we begrijpen
hoe we ons leven kunnen inrichten volgens een
levensstijl die is afgestemd op de seizoenen
(ritucharya).
In de zomer, wanneer onze innerlijke tempera­
tuur hoog is (net als de buitentemperatuur) is het
advies van de Ayurveda om voedsel te eten dat
verkoelend, hydraterend, matigend en kalmerend
werkt. ln de zomer is het een goed idee om te
wandelen in het maanlicht, te spelen met geurige
witte bloemen en ons eigen humeur een beetje in
de gaten te houden. De zomer vereist dat we de
dingen eten die ons verkoelen (welke dat zijn,
staat beschreven in hoofdstuk 6).
ln de winter is het goed om de kou van buiten
en van binnen tegen te gaan met lekker warm,
gekruid voedsel dat ons innerlijk verwarmt zoals
soepen en stoofpotten. Dit is ook het seizoen voor
wandelingen in de zon en een flinke portie seksuele
en creatieve activiteit. De dingen die je goed door
de winter helpen, zijn alle dingen die het innerlijke
vuur een beetje opstoken.
In de herfst waait de wind en raakt het inner­
lijke universum een beetje aan het wankelen. Het
is belangrijk om in deze periode te werken aan de
stabiliteit van ons dagelijks ritme van eten, slapen
en uitscheiding. Ook als we stevig staan in onze
ideeën en overtuigingen helpt wat extra stabiliteit
ons door dit seizoen van verandering.
In de lente, daarentegen, is het belangrijk dat
we dingen loslaten - dat we het smelten zijn gang
laten gaan - en als tegenwicht tegen het smelten
kiezen we in de lente voor voedsel dat scherp,
wrang of bitter smaakt. Het is de tijd voor roman­
tiek en vernieuwing (die in wezen een en hetzelfde
zijn). Laat je ware natuur naar buiten komen. Je
zult je er goed bij voelen.
De Ayurvedische wijzen hebben het inzicht
gehad om ons een levensstijl te adviseren die zich
aanpast aan de seizoenen. Zij begrepen dat wij net
als de planten en de bomen onderhevig zijn aan de
invloed van de seizoenen.
In het licht van deze stroom aan seizoens­
gebonden aspecten lijkt het niet erg rationeel om
het hele jaar door hetzelfde eetpatroon te volgen,
of hetzelfde patroon van inspanning en ontspan­
ning. De Ayurveda heeft specifieke aanbevelingen
voor de lente, de zomer, het regenseizoen, de
herfst en de vroege en late winter. ln hoofdstuk 6
vind je uitvoerige adviezen over voedingsgroepen,
smaken en activiteiten die, wanneer je ze dagelijks
toepast, de infecties van het seizoen tegengaan en
je beschermen tegen aandoeningen zoals een
zonnesteek in de zomer of allergieën in de lente.
WETENSCHAP EN SPIRITUALlTEIT VAN DE AYURVEDA
VAN MACHTELOOSHEID TOT KRACHT:
HET VERHAAL VAN ANANTA RIPA AJMERA
Wat ikzelf het mooist vind aan het Ayurvedische
stelsel van gezondheid en geneeskunde is dat dit
het beste in ons boven brengt. En als we op ons
best zijn, maakt ziekte toch geen enkele kans?
Een bewuste, gezondheid opwekkende levens­
stijl is iets wat we zelf kunnen opbouwen, met hart
en geest, maaltijd na maaltijd en gezonde gedachte
na gezonde gedachte. Het script voor ons leven
schrijven we zelf. We hoeven ons niet te laten
verlammen door de misplaatste ideeën over
machteloosheid en hulpeloosheid waar zo velen
mee worstelen. Een mooi voorbeeld hiervan zien
we in het leven van Ripa Ajmera, die het grootste
deel van haar leven is geplaagd door een zwakke
gezondheid, maar die dankzij een Ayurvedische
levensstijl het heft in eigen hand heeft kunnen
nemen. Inmiddels is ze niet alleen zelf genezen,
maar ook in staat om anderen te helpen hun
gezondheid te herwinnen met behulp van de
Ayurveda. Ripa is zo iemand die ons tot voorbeeld
is door de manier waarop ze het script van haar
leven zelf is gaan schrijven.
Van buitenaf gezien, zou je de indruk kunnen
krijgen dat het Ripa Ajmera in alles meezat. Ze is
mooi, ze heeft gestudeerd aan een prestigieuze
universiteit, ze heeft een hoop vrienden en er zijn
genoeg mannen die haar graag mee uit willen
nemen. En dan komt ze ook nog uit een familie
met een levensstijl van dure vakanties, fraaie
juwelen en alle kleren en schoenen die ze maar
wilde. Je zou zeggen dat je dan alles hebt wat je
hartje begeert...
Maar toch worstelde Ripa al sinds haar twaalfde
met een eetstoornis. Bovendien werd haar slaap
49
HOOFDSTUK I
dikwijls verstoord door vreselijke nachtmerries vol
flashbacks van verschrikkelijke gebeurtenissen in
haar jeugd. Toen ze half in de twintig was, kreeg
ze last van haaruitval en was haar huid steeds vol
oneffenheden. Daarnaast had ze ook nog last van
een angst voor voedsel. Ze kon het slecht verteren,
had last van onregelmatige en onverklaarbare
buikkrampen en ze had veel pijn in haar gewrich­
ten. Ripa voelde zich machteloos. Ze voelde zich
de gevangene van haar eigen lichaam.
Toen Ripa een lezing van mij op Stanford
University bijwoonde, werd ze direct getroffen
door mijn suggestie dat iemand die er voor
anderen wil zijn, eerst in staat moet zijn lief en
aardig voor zichzelf te zijn. Daarmee bedoelde ik
dat zo iemand voor zichzelf moest zorgen door
een Ayurvedische levensstijl te leiden, die het
individu heel en gezond maakt. Als we zelf niet
heel zijn, had ik in die lezing gezegd, kunnen we
nooit de wereld heel maken.
Na afloop van de lezing vertelde Ripa me
uitvoerig over haar ideaal om iets van maatschap­
pelijk belang te doen. Maar dankzij mijn jarenlan­
ge ervaring in het helen van zielen die zijn geknakt
door fysiek en emotioneel trauma, wist ik intuïtief
dat het maatschappelijke ideaal van deze jonge
vrouw in feite voortkwam uit het feit dat ze zelf zo
veel tekort was gekomen.
Toen ze vroeg of ze bij mij kon komen studeren,
zei ik ja, maar ik drukte haar op het hart dat
voordat ze anderen het geschenk van de Ayurveda
kon geven, ze het eerst aan zichzelf moest leren
geven. Ze keek me aan zonder blikken of blozen,
alsof ze wilde zeggen dat ze de uitdaging aannam.
Ze sloot zich aan bij de zelfhulpcursus voor ont­
wakende gezondheid die ik met mijn team aanbied
voor beginners, en later ging ze door met een
50
eenjarig intensief zelfhulpprogramma. Al in de
eerste weken was Ripa's gezondheid gaan ver­
beteren.
Na zes maanden was ze bijna vergeten dat ze
ooit maag- of menstruatiekrampen had gehad, en
ze was verlost van een jarenlange afhankelijkheid
van ibuprofen. Haar huid herstelde zich en ze
veranderde in een toonbeeld van gezondheid. En
nu, vijfenhalf jaar nadat ze is begonnen de Ayurve­
dische principes toe te passen, kan ze zich niet
eens herinneren wanneer ze voor het laatst naar
de dokter is geweest.
De eerste stappen die iemand zet op het pad
van de Ayurveda zijn naar mijn mening de belang­
rijkste, want juist dan zie je het duidelijkst hoezeer
dit je leven verandert. Daarom zal ik hier wat meer
vertellen over wat Ripa in het begin allemaal deed
om de Ayurvedische principes in haar leven te
integreren. Wat je niet moet vergeten is dat ze
altijd al had geprobeerd goed voor zichzelf te
zorgen. Bij het ontbijt at ze bijvoorbeeld gewone
cornflakes, niet een van de extra zoete varianten.
Ze at ze met koude melk en vaak nog een stukje
fruit erbij. Naar haar idee was dit een gezond
ontbijt, maar de Ayurveda denkt daar anders over.
Melk is sowieso al moeilijk door het lichaam te
verteren, maar als je het koud drinkt, ligt het
helemaal zwaar op de maag. Dan nog rauw fruit
erbij en je geeft je spijsverteringssysteem een
portie gif te verteren. ln hoofdstuk 6 ga ik nader in
op de vraag waarom bepaalde soorten voedsel niet
samen gaan. Voor nu is het voldoende om te
zeggen dat Ripa iedere ochtend enorm veel energie
vroeg van haar lichaam. En dat terwijl zij dacht dat
ze de dag gezond van start was gegaan.
De eerste stap voor Ripa was dus dat ze anders
ging ontbijten. Ze ging gekruide warme melk
gebruiken en warme graanproducten. ln de eerste
weken van haar cursus ging ze begrijpen dat ze in
haar voeding vaak verkeerde combinaties maakte,
waarbij gifstoffen vrijkwamen en het spijsver­
teringsproces werd verstoord. Vrijwel direct nadat
ze ophield met dit soort combinaties verdwenen
haar buikpijnen.
Een ander probleem waar Ripa mee te kampen
had, haar acne, bleek ook verband te houden met
haar verstoorde spijsvertering, doordat daarbij
gifstoffen vrijkwamen die haar huid aantastten. Ze
had altijd fanatiek de poriën in haar huid gereinigd
en de lokale bacteriën bestreden - de standaard­
aanpak van acne - maar dat had niet geholpen.
Toen ze de regels van de Ayurveda ging volgen,
verbeterde Ripa haar spijsvertering door de goede
combinaties te maken in haar voeding, te eten in
harmonie met de seizoenen (zie hoofdstuk 6) en
haar leven zo in te richten dat ook de uitscheiding
beter verliep (zie hoofdstuk 3). Als bij toverslag
trokken de oneffenheden weg. Nu heeft ze een
prachtig egale huid. Ze straalt gewoon, en krijgt
voortdurend complimenten.
Ripa's lichaam reageerde ook direct op het
dagelijkse ritueel van een ontspannende massage
met warme olie (zie hoofdstuk 5) en een verstan­
diger programma van in- en ontspanning. Tot dan
toe had ze yogalessen gevolgd bij leraren die harde
muziek draaiden tijdens hun lessen en hun leer­
lingen veel te veel verschillende houdingen achter
elkaar lieten aannemen. Het leek soms wel een
klasje acrobatiek. 'Direct na zo'n les voelde ik me
fantastisch', zegt Ripa hierover, 'maar na een tijdje
ging ik merken dat ik verder nergens energie voor
had. Om weer op krachten te komen heb ik onge­
veer een half jaar volledig moeten stoppen. Daarna
was het zo'n bevrijdende ervaring om weer
WETENSCHAP EN SPlRlTUALITEIT VAN DE AYURYEDA
opnieuw yoga te leren beoefenen bij Acharya
Shunya. Zij leerde me dat het beoefenen van een
enkele asana (yogahouding), en daar al je aandacht
bij te houden, leidde tot het resultaat dat ik altijd
had gezocht: de ervaring van spirituele eenheid en
innerlijke kracht.' Dankzij de zachte massage en de
meer gematigde inspanning verdwenen al Ripa's
pijnklachten nog voordat ze haar eerste jaar als
Ayurveda-cursist had afgerond. Zoals ze zelf al
aangaf, is Ripa gevallen voor de langzame en
gespiritualiseerde manier waarop ik mijn yoga­
lessen geef. Mijn visie op yoga staat beschreven
in hoofdstuk 7.
De onderliggende oorzaak voor Ripa's klachten
was echter niet lichamelijk, maar geestelijk. Om
dat aan te pakken was wat meer tijd nodig. lk kan
niet precies het moment aanduiden waarop ze
haar draai van r8o graden maakte, maar ik weet
wel heel zeker dat dit gebeurd i.s, en dat ze de
aanloop daarnaartoe al vanaf het begin is gaan
nemen. Ze vertelde me later dat ze in de allereerste
les onverwacht werd overspoeld door een golf van
hoop, een intuïtief gevoel dat ze eindelijk veilig
was. En zo was het ook. Ze was veilig. Ze had een
tijdloze bron van kennis gevonden. De optimisti­
sche, levensondersteunende wijsheid van de Ayur­
veda zou Ripa's geest nooit laten verdwalen in
destructieve patronen. De ochtendoefeningen en
de spirituele mantra's en overwegingen die ze had
geleerd en dagelijks was gaan beoefenen brachten
Ripa's geest in contact met iets wat buiten haarzelf
lag - los van tijd, ruimte en al dat soort beperkingen.
Als ze dat willen, mogen mijn studenten zich
door de Vedische wijsheid laten inspireren om een
nieuwe naam aan te nemen. ln 2014 vroeg Ripa
mij om een nieuwe naam voor haar te kiezen,
omdat ze zich volledig getransformeerd voelde.
51
HOOFDSTUK 1
Ik noemde haar Ananta, wat 'de onbegrensde'
betekent. Haar volledige naam is nu Ananta Ripa
Ajmera.
Ananta Ripa heeft niet langer het gevoel dat ze
er alleen voor staat. Ze voelt zich niet langer over­
geleverd aan de genade van een wrede wereld. De
patronen van anorexia en angstgevoelens hebben
plaatsgemaakt voor ideeën en gewoontes die
worden verlicht door de Ayurvedische wijsheid.
Nu krijgt ze de wijsheid en sturing die ze nodig
heeft van haar eigen gezonde geest, die de verbin­
ding heeft kunnen maken met haar spirituele zelf.
Duizenden jaren lang is de gurukulam - een
traditionele, door een goeroe geleide school en
onderwijsgemeenschap - het dominante model
geweest in het Indiase onderwijs, maar in de meer
recente geschiedenis is dit model grotendeels in
onbruik geraakt. Onderwijs volgens de gurukulam­
methode - dat in de eenentwintigste eeuw een
revival beleeft, mede dankzij mijn pionierswerk
met de oprichting van mijn eigen gurukulam in
Californië - is iets heel anders dan alle bestaande
vormen van klassikaal onderwijs in de Ayurveda.
Om te beginnen is het een vorm van ervarings­
onderwijs waarbij de hoogste en zuiverste intellec­
tuele kennis uit de klassieke teksten praktisch
toegankelijk wordt gemaakt op een manier die
direct van invloed is op het lichamelijke, geestelijke,
psychologische en sociale welzijn van de student.
De student wordt niet gevraagd de wijsheid uit het
hoofd te leren, maar leert deze te internaliseren en
in het dagelijks leven te integreren. De student
krijgt geen programma van stampwerk en geschre­
ven examens, maar wordt aangemoedigd de waar­
heid van de geleerde wijsheid zichtbaar te maken
door de zegeningen van een gespiritualiseerd
onderwijsproces, namelijk door het herstel van
52
gezondheid en afweer tegen ziekte, een grotere
zelfwaardering, discipline, een volwassen
moraliteit en sociaal verantwoorde ideeën en
overtuigingen, en ten slotte een zichtbaar stralende
verbinding met de eigen ziel.
In een klassiek vers in de Atharva Veda wordt
dit als volgt uitgedrukt: 'Maak ruimte voor je eigen
verlichting. Bevrijd je gevangen zelf van de
ketenen van lichaam en geest. Wees vrij en bewan­
del de paden die je zelf kiest en uitstippelt.'1
Vanzelfsprekend ben ik persoonlijk betrokken
bij de levens van mijn serieuze studenten, en
wanneer zij het punt bereiken dat ze hun eigen
onbeperkte potentieel kunnen gaan aanspreken,
begeleid ik ze in hun ontwikkeling tot leiders in
welzijn voor de mensheid.
Ripa's wens om de wereld te dienen is inmid­
dels uitgekomen. Ze heeft de sprong gemaakt van
de toestand waarin ze haar levensproces niet
aankon zonder hulp van buitenaf naar een toe­
stand van heelheid. Ze heeft de kracht ontwikkeld
om anderen tot hulp te zijn. Daarbij heeft Ripa
steeds getuigd van haar dankbaarheid jegens de
Ayurveda. Mede met mijn adviezen heeft Ripa met
succes een pilot voor politiemensen en gevangenis­
bewakers uitgevoerd voor het Alameda County
Probation Department. Daardoor is zij nu gecerti­
ficeerd opleider in de Ayurvedische levensstijl en
yoga voor deze beroepsgroep in Californië. Daar­
naast is ze verbonden aan mijn school, waar ze
leiding geeft aan het yogaonderwijs. Samen met
een andere student doceert ze Ayurvedische ge­
neeskunde in een programma over gezondheids­
bevordering aan de Stanford University School.
Ten slotte schrijft Ripa tegenwoordig pilot­
programma's voor personeel in de gezondheids­
zorg en het bedrijfsleven en ontwikkelt ze samen
met gezondheidszorgorganisaties van diverse
staten in Amerika voorlichtingsprogramma's over
de Ayurvedische levensstijl.
Zo heeft een angstige, depressieve en pijnlijk
magere vrouw zich ontwikkeld tot een gracieuze,
goed gevoede en krachtige leider, die op volledig
authentieke wijze het leven van spiritualiteit en
dienstbaarheid leeft dat ze altijd geambieerd heeft.
Dit is toch fantastisch? Het verhaal van deze
jonge vrouw is een mooie illustratie van mijn
overtuiging dat de kernboodschap van de Ayur­
veda altijd positief is. De wijsheid van de Ayurve­
dische levensstijl is optimistisch en waarheids­
lievend, uitbundig en vol levensvreugde. De
Ayurveda brengt ons weer in contact met onze
eigen spirituele kracht. Dankzij de briljante inzich­
ten van de wijzen die het mogelijk maken dat we
in één moeite door ons lichaam en ons emotionele
leven gezonder maken, is gezondheid voor ons
geen technologische schijnoplossing met dodelijke
bijwerkingen, maar een haalbare en realistische
optie. Van deze wijzen leren wij namelijk ons
innerlijk vermogen tot zelfgenezing te activeren
door te leven in harmonie met de Natuur.
Zodra ze zich de eerste paar aspecten van de
Ayurvedische levenswijze eigen maken, krijgen
mensen zoals Ananta Ripa Ajmera een gevoel van
hoop. Ze krijgen weer zin in het leven en het
gevoel dat ze hun welzijn zelf in de hand hebben.
Ze zien dat hun voedingspatroon en hun levens­
stijl een vorm van genezing voor hun zieke
lichamen bieden die gewone medicijnen niet waar
kunnen maken. Dat is de reden dat ik door de
jaren heen veel ernstig zieke mensen heb kunnen
helpen om het ziektedenken achter zich te laten.
Wanneer ze zich bij mij melden op zoek naar
kennis of genezing, adviseer ik ze om een voor
WETENSCHAP EN SPIRlTUALITElT VAN DE AYURVEDA
een de Ayurvedische adviezen over te nemen,
totdat ze zich een volledig Ayurvedische levensstijl
eigen hebben gemaakt. Meestal is dat genoeg om
van een leven vol ziekte tot een staat van gezond­
heid te komen. De kleinste veranderingen in
eetpatroon en levensstijl hebben al een onver­
wacht positief effect op de gezondheid. Voor
Ananta leidde de Ayurvedische levensstijl zelfs tot
een resultaat dat een eindeloze reeks artsen en
therapeuten haar niet konden bieden.
Het Rta en de eenheid van
macrokosmos en microkosmos
Een van de fundamentele leerstellingen van de
Ayurvedische geneeskunde is het principe dat de
macrokosmos (het universum} en de microkosmos
(het individu} aan elkaar gelijk zijn. Wij mensen
bestaan uit hetzelfde materiaal en worden
gestuurd door dezelfde ritmes als de rest van het
universum. De zon, de maan en de wind die ons
uiterlijke universum beïnvloeden, zijn verbonden
met de principes die we de dosha's noemen.
Middels deze dosha's beïnvloeden zon, maan en
wind ook onze individuele lichamen. Op het
niveau van ons lichaam staat de dosha pitta voor
de zon, de dosha kapha voor de maan en de dosha
vata voor de wind.
Op het niveau van onze planeet wordt de
kwaliteit van leven aangetast door turbulenties in
de Natuur, zoals stormen, wervelwinden, orkanen,
vloedgolven, overstromingen en droogte.
Op dezelfde manier wordt ons lichaam geplaagd
door ziekte wanneer er sprake is van verstoringen
van de drie dosha's. De dosha's vertegenwoordigen
namelijk ons persoonlijke Rta, ofwel de regulerende
intelligentie in ons lichaam.
53

HOOFDSTUK 1
Het is daarom van het grootste belang dat we
onze dosha's in balans houden. Een goede balans
tussen de dosha's staat gelijk aan een goede balans
in onze omgeving. Op planetair niveau hebben we
maar weinig invloed op de effecten van de zon en
de wind, maar op het niveau van ons lichaam zijn
we heel goed in staat deze invloeden te beheersen
door een balans te bewaren tussen vata (de wind),
pitta (de zon) en kapha (de maan). Het mooiste is
nog dat we daarvoor niet eens hoeven vast te
stellen welke dosha in onszelf dominant is. Door
de universele principes van levensstijl die dit boek
beschrijft, creëer je als vanzelf een blijvende balans
tussen de dosha's.
Dit boek is in feite een les in levenswijsheid die
zo slim in elkaar steekt dat het niet uitmaakt of je
precies onthoudt wat ik over de dosha's vertel. Als
je gewoon maar je dag beleeft met behulp van de
aangeboden adviezen en je maaltijden baseert op
de recepten die je hier vindt, zullen je dosha's in
balans komen. Dat gaat vanzelf, zonder dat je er
al te veel moeite voor hoeft te doen.
lk heb echter ervaren dat er ook studenten zijn
met een grote honger naar academische kennis.
Speciaal voor hen geef ik hieronder een meer
gedetailleerde omschrijving van de dosha's en hun
cycli. Als je het interessant vindt om hier meer
over te lezen, let dan vooral op de tekenen en
symptomen van een verstoorde balans tussen
de dosha's, zodat je dit soort signalen kunt gaan
herkennen in je eigen lichaam. Misschien vind je
het ook interessant om te lezen hoe het volgens de
Ayurveda komt dat dit soort verstoringen optreedt
en hoe je ze kunt verhelpen met behulp van een­
voudige aanpassingen van je levensstijl. Maar als je
dit deel liever eerst even wilt overslaan, kun je er
altijd later nog eens naar terugbladeren.
54
WETENSCHAP EN SPlRlTUALlTElT VAN DE AYURVEDA
De drie dosha's TABEL 2 Fysieke eigenschappen van de dosha's
De vijf belangrijke elementen - of materiële toe­
standen, zoals ze bekendstaan in de Indiase filoso­ Vata Pitta Kapha
fische tradities - zijn ruimte, lucht, vuur, water en
Droog Vloeibaar Zwaar
aarde. Dit zijn de bouwstenen van zowel alles wat
leeft als van alle levenloze objecten. Alles wat we Lich t Koud
Licht
aantreffen in het universum bevat deze vijf in een
Koud Heet Zacht (meegevend)
specifieke verhouding. Net zoals materie en
energie geen absolute tegenpolen zijn, maar een
Ruw Licht olieachtig Stabi el stevig
,
continuüm vormen, kunnen de vijf belangrijke
elementen (mahabhuta's) worden gezien als zowel Helder Doordringend Slijmerig, kleverig
energie als een subtiele vorm van materie (in
S u bti el Scherp Gl a d
tegenstelling tot de grove materie waar wij meer
vertrouwd mee zijn, zoals de substantie van water). Dicht, compact
Beweeglijk Gelig
Volgens de wetten van de kosmos komen in
ieder levend lichaam de vijf elementen samen. Onzichtbaar Vies ruikend Langzaam, i n actief dof
,
Daaruit ontstaan de primaire levenskrachten die
Vormeloos Zuur en scherp Witachtig
de diverse functies vervullen die zorgen dat het
lichaam leeft en gezond is. De Ayurveda noemt
deze levenskrachten de dosha's. Ze staan in dienst
van het Rta. Als de dosha's in balans zijn, is het Rta
intact en zijn wij mensen gezond. Als de balans
De relatie tussen de dosha's en gezondheid actief waren die zij de dosha's noemden. Het
tussen de dosha's verstoord raakt, raakt het Rta De dosha's zijn een soort onzichtbare, subtiele inzicht van deze wijzen was even eenvoudig als
ontregeld en wordt onze gezondheid aangetast. materie, net als energie. Deze drie energieën diepzinnig: wat zich buiten bevindt, wordt het
Zoals reeds gezegd zijn er drie dosha's: tezamen reguleren en orkestreren de volledige innerlijke, en het innerlijk danst op de muziek van
vata, pitta en kapha. Een van de klassieke ezels­ fysiologie van het levende lichaam. De dosha's wat zich daar buiten bevindt.
bruggetjes om ze uit elkaar te houden is om ze te reguleren en ondersteunen al onze biologische Voor een beter begrip van de manier waarop
koppelen aan de elementen van de fysieke schep­ functies en zijn ook van invloed op onze psycho­ de drie dosha's in ons actief zijn, zie het overzicht
ping: logische toestand. In grote lijnen staat vata voor van hun fysieke attributen in tabel 2, en lees dan
beweging, pitta voor transformatie en kapha verder voor een toelichting op hun functies.
• Vata komt voort uit de combinatie van lucht en voor stilstand.
ruimte. De beschrijving van deze drie dosha's maakt Vata: wanneer vata normaal functioneert, voelen
• Pitta komt voort uit de combinatie van vuur en duidelijk hoe geniaal de oude Vedische zieners we ons enthousiast. Vata reguleert het begin en
water. in India waren. Met hun goddelijk verfijnde blik het einde van verschijnselen, en ook alle beweging,
• Kapha komt voort uit de combinatie van water begrepen deze verlichte wezens dat ons universum inclusief het denken, de processen van de diverse
en aarde. een in alle opzichten samenhangend geheel vormt, lichaamsweefsels en de uitscheiding van afval­
en ze herkenden hoe daarin de synchrone krachten producten.
55
HOOFDSTUK I
Pitta: wanneer pitta normaal functioneert,
voelen we ons opgewekt. Pitta reguleert het zien,
de spijsvertering, hitte, honger, dorst en alles wat
zacht is aan het lichaam; het bestuurt zowel de
fysieke schoonheid als het intellect.
Kapha: wanneer kapha normaal functioneert,
voelen we ons tevreden. Kapha reguleert de fysieke
structuren, kracht, geduld en weerstand, doordat
het neigt naar het gladde en het stevige en naar de
verbinding.
Het instabiele stabiel maken
De dosha's reageren moeiteloos op veranderingen
in ons bioritme, ons voedsel en onze levensstijl.
Wanneer de dosha's reageren door in onbalans te
raken, worden we ziek, nadat we eerst een fase
hebben doorgemaakt waarin de eerste symptomen
zich manifesteren.
Dat is de reden waarom de Ayurveda adviseert
om de dosha's goed te bestuderen en te leren
begrijpen wat ze uit balans brengt. Op deze manier
kunnen we een natuurlijke levensstijl ontwikkelen
die voorkomt dat de dosha's uit balans raken. Maar
als we door verkeerd gedrag - omdat we niet beter
weten of omdat we even vergeten zijn hoe het
hoort - al eerder een onbalans hebben veroorzaakt,
kan een Ayurvedische levensstijl de onbalans
tussen de dosha's herstellen door de oorzaken van
de onbalans te compenseren.
Wanneer de dosha's uit balans raken, onder­
gaan ze een aantal veranderingen.
EERSTE FASE
Toename of accumulatie (sanchaya)
Verandering op het eerste niveau leidt tot een
algemene, niet-specifieke 'accumulatie' van de
56
dosha's die zich vervolgens afzetten op verschillende
plekken in het lichaam. Dit proces wordt niet
alleen beïnvloed door onze dieet- en levensstijl­
keuzes, maar ook door natuurlijke oorzaken die
wij zelf niet in de hand hebben, zoals de tijd van de
dag of de wisseling van de seizoenen. Een teveel
aan vata hoopt zich op in de dikke darm, pitta in
de onderbuik en de dunne darm, en kapha in de
borstholte en bovenbuik.
TWEEDE FASE
Prikkeling of agitatie (prakopa)
Als de accumulatie van de dosha's niet wordt
tegengegaan met behulp van voeding en levens­
stijl, bereiken ze op een gegeven moment een
niveau dat we negatieve symptomen gaan waar­
nemen. Dit noemen we de fase van de 'geprikkelde'
of 'geagiteerde' dosha's. Ook in deze fase ligt de
mogelijke oorzaak niet alleen in zaken als over­
consumptie of irritaties als gevolg van voeding of
levensstijl, maar ook in de fluctuaties in de natuur­
lijke ritmes, zoals de wisseling van de seizoenen.
DERDE FASE
Kalmering of verzachting (prashama)
Een dosha die in een eerdere fase is geaccumu­
leerd kan 'spontaan' gekalmeerd worden door
veranderingen in de macrokosmos (de seizoenen,
de tijd van de dag, enzovoort) of 'kunstmatig' met
behulp van de Ayurvedische wetenschap zoals
een tijdelijke aanpassing van het dieet of andere
aspecten van de levensstijl die een balancerend
effect hebben op de dosha's. Zo kan de accumu­
latie van de dosha's tot stilstand gebracht worden
of zelfs teruggebracht tot een gezond (symptoom­
vrij) niveau.
VIERDE FASE
Verspreiding of verplaatsing (prasara)
Op het vierde niveau gaan de dosha's zich van
hun natuurlijke plaats in het lichaam verplaatsen
naar of verspreiden over andere plekken en
organen, waardoor de symptomen complexer
worden. Zo ontstaan de omstandigheden waarin
ziektes de kop kunnen opsteken. Gelukkig geeft de
wijsheid van de Ayurvedische levensstijl ons hand­
vatten om tijdens de eerste drie fases te voorkomen
dat we ooit in deze vierde fase terechtkomen. Op
dezelfde manier kunnen we nog drie volgende,
steeds ernstiger fases van ziekte voorkomen (deze
gevorderde ziektefases vallen buiten bereik van dit
boek en worden hier niet nader uitgewerkt).
Wat kunje zelf doen?
Het beste wat je kunt doen om in goede gezond­
heid te blijven is je bewust worden van het ritme
van de dosha's en leren hoe je accumulatie kunt
voorkomen. ln dit boek vind je alles wat je daar­
voor weten moet.
Omdat het lichaam van nature gericht is op
zelfgenezing, zul je in de eerste fase van de
toename of accumulatie van een dosha vanzelf zin
krijgen in eten en drinken dat van tegengestelde
aard aan die dosha is. Daarmee compenseer je de
accumulatie.
In dat mechanisme zien we het Rta, de intelli­
gentie van de Natuur, aan het werk in ons lichaam.
Het is de manier waarop Moeder Natuur allerlei
mogelijke ziektes in de kiem smoort. Velen van ons
herkennen echter deze natuurlijke verlangens niet
als boodschappen van de dosha's die zichzelf trach­
ten te corrigeren. ln plaats daarvan gaan we
gewoon door met leven en eten zoals we gewend
zijn. Dit zijn de tekenen waar we op kunnen letten:
WETENSCHAP EN SPlRlTUALITElT VAN DE AYURVEDA
• Wanneer vata toeneemt of zich ophoopt,
willen we niets eten of drinken wat ruw, droog
of koud is. We krijgen juist wel trek in warm,
gekookt, zacht, vochtig en vettig voedsel.
• Wanneer de dosha pitta toeneemt of zich
ophoopt, krijgen we een afkeer van gebakken
en pittig gekruid voedsel, willen we niet lang
in de zon zitten. We krijgen juist behoefte aan
verkoelend voedsel, koude dranken en een
schaduwrijke omgeving.
• Wanneer kapha toeneemt of zich ophoopt,
staat zuivel en vet, machtig voedsel ons tegen.
We krijgen juist zin in licht voedsel dat zich
makkelijk laat verteren, en ook in warme
dranken en opwekkende kruiderijen.
Als de dosha's niet in de eerste fase worden ge­
compenseerd doordat we gehoor geven aan onze
behoeftes, kunnen we in de tweede fase (prikke­
ling of agitatie) terechtkomen, met de daarbij­
behorende toename van symptomen. Maar ook
in deze fase zijn er maar weinigen onder ons die
deze symptomen correct interpreteren als
dosha-agitatie. Wanneer de symptomen van
agitatie gaan optreden, adviseert de Ayurveda om
direct iets te veranderen wat de dosha's weer in
balans kan brengen.
Zo kun je de verschillende symptomen leren
herkennen:
• ln de agitatiefase kan vata gasvorming en een
opgezette buik veroorzaken, en een gevoel van
volheid in het spijsverteringskanaal.
We kunnen ook trek gaan krijgen in warm eten
en drinken.
57
HOOFDSTUK 1
TABEL 3 Het principe van gelijk/ongelijk
Keuze l
Actie
Je hebt h et koud. je drinkt koud water.
Effect Gelijk versterkt gelijk
Je zit te rillen. Je gaat nog meer rillen
(probeer maar!).
• ln het geval van pitta kan de urine of ontlasting
wat geliger worden. Ook kan er sprake zijn van
een hogere lichaamstemperatuur en zelfs enige
mate van boosheid of geprikkeldheid.
• Kapha kan in de agitatiefase een zwaar, vochtig
gevoel in de buik of borst geven, alsof deze vol
vocht zitten, en er kan sprake zijn van een
algeheel gevoel van zwaarheid en vermoeidheid.
Gelukkig is een onbalans in de dosha's eenvoudig
te corrigeren door weer te gaan leven volgens de
natuurlijke principes: een Ayurvedische levensstijl.
Is het niet fantastisch? We hoeven alleen maar de
Ayurvedische principes te volgen en we kunnen
de balans herstellen en ziekte voorkomen.
Omdat de dosha's reageren op wat we eten,
hoe we denken en hoe we leven, kunnen we de
dosha's kalmeren en de balans herstellen door een
verandering van ons eetpatroon, door anders te
gaan denken en door andere keuzes in onze
levensstijl te maken. Dit is een voorbeeld van het
Ayurvedische principe van gelijk/ongelijk: tegen­
gestelden verminderen elkaars effect (samanya
vishesha siddhanta).2 Dit houdt in dat het combi­
neren van twee dingen die gelijke eigenschappen
58
Keuze 2.
Je drinkt warm water.
Ongelijk vermindert
Het rillen neemt af
(probeer maar!).
hebben, zal leiden tot een versterking van een
dosha, terwijl de combinatie van verschillende
dingen de dosha zal verminderen. Een voorbeeld
van hoe dit werkt, vind je in tabel 3.
Op dit niveau is het natuurlijk heel voor de
hand liggend hoe dit werkt. De dosha's zijn echter
heel wat complexer dan het voorbeeld in tabel 3.
ln de Ayurveda wordt intensief gebruikgemaakt
van dit principe, en je zult het dan ook in diverse
praktische toepassingen in dit boek terugvinden.
ln tabel 4 (pagina 60) tot en met 6 (pagina 61)
staat het nader uitgewerkt.
De volgende lijstjes geven een opsomming van
de symptomen die je kunt ervaren als een, twee of
alle drie dosha's zich in de agitatiefase bevinden.
Zoals gezegd, dit kan een chronische toestand zijn
of er kan sprake zijn van de invloed van seizoens­
en andere invloeden van voorbijgaande aard.
Wellicht herken je iets in deze lijstjes dat op jou
van toepassing is. Het kan heel verhelderend zijn
om deze informatie van tijd tot tijd nog eens
opnieuw te bekijken en te zien hoe je eigen situatie
verandert.
Symptomen van een geagiteerde dosha vata
• onverklaarbaar gewichtsverlies of magerte;
• wrange of bittere smaak in de mond;
• ruwe, droge huid;
• slapeloosheid of onrustig slapen;
• slapte of onverklaarbare vermoeidheid;
• trillingen, krampen en spierspasmen;
• constipatie en winderigheid;
• stemmingswisselingen;
• toename in pijnklachten;
• meer koude ervaren;
• sterker verlangen naar een warm klimaat;
• meer trek in warm eten en drinken.
Symptomen van een geagiteerde dosha pitta
• het heet hebben terwijl het geen heet weer is;
• gelige verkleuring van huid, ogen of urine;
• moeite met slapen;
• brandend gevoel in de huid;
• vaker boos zijn en geïrriteerd raken;
• meer zweten;
• vaker last van steenpuisten, acne, uitslag of
andere huidirritaties;
• scherpe en zure smaak op de tong;
• meer trek in koud eten en drinken.
Symptomen van een geagiteerde
dosha kapha
• het koud hebben terwijl het geen koud weer is;
• meer last van slaperigheid;
• grotere speekselvloed en slijmsecretie;
• zwaar gevoel in de gewrichten;
• algeheel gevoel van zwaarte;
• dof gevoel in lichaam en geest;
• slapper lichaam en losse gewrichten;
• hardere lichaamsweefsels;
WETENSCHAP EN SPIRITUALlTEIT VAN DE AYURVEDA
• hoesten, verkoudheid, opeenhoping van slijm
in de longen en moeizaam ademhalen;
• zwakke spijsverteringskracht;
• zoete en zoute smaak in de mond.
Natuurlijke oorzaken van dosha-agitatie
Er is sprake van fluctuaties in de dosha's onder
invloed van de tijd van de dag, het seizoen, het
stadium van de spijsvertering. Daarnaast speelt
ook onze leeftijd een rol. Dit soort fluctuaties
volgen een vast patroon gedurende de dag en in de
verschillende levensfases, van geboorte tot dood.
Het opbouwen tot een hoogtepunt en daarna weer
inzakken van de dosha's is in de kosmos een
natuurlijk verschijnsel. We hebben geen invloed op
dit natuurlijke ritme van rijzen en dalen, maar we
kunnen het wel leren begrijpen en er gebruik van
maken. ln tabel 7 op pagina 62 vind je een over­
zicht van de golfpatronen van de dosha's op basis
van je leeftijd, de tijd van de dag, het huidige
seizoen en het actuele stadium van je spijsvertering.
Aan de hand van deze tabel kun je beter leren
begrijpen waarom je op een gegeven moment
bepaalde symptomen of combinaties van symp­
tomen ervaart.
Hoe levensstijl de dosha1s beïnvloedt
Nu komen we aan bij de factoren waar we wel
controle over hebben. Als je in het overzicht eens
nagaat bij welke factoren jij zelf wel eens door­
schiet, zul je waarschijnlijk zien dat je alle drie
dosha's versterkt. (Dat geldt voor de meeste
mensen.) Richt je niet specifiek op een van de
dosha's, het gaat er juist om ze alle drie in balans te
houden. Als je je nu afvraagt hoe dat werkt in de
Ayurveda: we richten ons nooit op het versterken
van een minder sterke dosha, maar altijd op het
59
HOOFDSTUK I
TABEL 4 De vata-cyclus
Accumulatie Droogte (zowel heet als koud) versterkt de eigenschappen van de dosha vata,
zoals droogte, ruwheid, lichtheid, beweeglijkheid en alle andere windachtige attributen.
Daarom kan vata zich gaan ophopen onder invloed van droge atmosferische hitte en
de droogte van rauw voedsel, gedroogd fruit, bepaalde linzen, bonen en zelfs
sommige drogere oliën (olijfolie, mosterdolie).
Agitatie Koude triggert alle eigenschappen van vata en de aandoeningen die daarmee
geassocieerd worden: pijn, verstopping, slapeloosheid, enzovoort. Dus wanneer
ons lichaam koud wordt, kan dit gaan opspelen, evenals allerlei andere pijnklachten.
Onze ontlasting kan harder worden, we kunnen moeite krijgen met ademhalen en
we kunnen last krijgen van mentale onrust.
Kalmering Warmte staat tegenover koude en met iets olieachtigs kunnen we droogte tegengaan.
Dus met gebruik van warmte en olie (bijvoorbeeld een massage met warme sesam­
olie) kunnen we een geagiteerde dosha vata tot rust brengen.
TABEL 5 De pitta-cyclus
Acc\Jmulatie Door de aanwezigheid van eigenschappen zoals scherpte, lichtheid en olieachtigheid
kan op den duur een accumulatie van pitta ontstaan. Alcohol is scherp en licht,
sesam is scherp en olieachtig, en gebakken, heet gekruid eten kan scherp, licht en
olieachtig zijn.
Agitatie Wanneer pitta is geaccumuleerd, kan warmte dit nog verergeren en tot agitatie leiden.
Hitte doet pitta oplaaien als de vlammen in de haard. Denk bijvoorbeeld aan de hete
zon, heet eten zoals knoflook, peper, alcohol en gefermenteerd voedsel, de hitte van
seks of andere lichamelijke inspanning, en mentale hitte zoals boosheid of jaloezie.
Kalmering Koude brengt hitte weer tot bedaren, dofheid of langzaamheid staat tegenover
scherpte en zwaarte compenseert lichtheid. Daarom is het aan te bevelen om bij
pitta-gerelateerde aandoeningen zuivelproducten te gebruiken; die zijn verkoelend
en zwaar en worden langzaam verteerd. De koelte van het maani icht, van bloemen,
van het uitdrukken van gevoelens zoals compassie en van kleuren zoals blauw en
groen kan een geagiteerde dosha pitta tot rust brengen.
60
WETENSCHAP EN SPIRITUALITEIT VAN DE AYURVEDA
TABEL 6 De kapha-cyclus
Accumulatie Kapha wordt versterkt door alles wat vochtig, zwaar of dof is, omdat dit ook de eigen­
schappen van kapha zijn; gelijk versterkt gelijk. Daarom leidt het eten van cheesecake
tot een accumulatie van kapha, net als een koude, regenachtige dag.
Agitatie Door zowel een teveel aan warmte als aan kou kan kapha in de agitatiefase komen.
Denk bijvoorbeeld aan water: extreme hitte doet het water verdampen en bij extreme
kou verandert het in keihard ijs. Beide extremen veranderen de materiële vorm van
water. Daarom smelt kapha onder de warme stralen van de lentezon en komt het naar
buiten in de vorm van vloeibaar slijm (allergieën) en stolt het in de winter weer tot een
compacte massa.
Kalmering In het algemeen compenseert droogte de inherente vochtigheid van kapha, zoals
lichtheid de zwaarte van deze dosha compenseert en droge warmte staat tegenover
de vochtige koude. De scherpte van gember is het tegengestelde van de dofheid van
kapha en tegenover de neiging tot langzaam bewegen van kap ha kunnen we de
beweeglijkheid van lichamelijke inspanning stellen. Sport en oefeningen (beweeglijk­
heid), het eten van kleine porties makkelijk verteerbaar voedsel (licht) met kruiden
(heet en scherp) in combinatie met lange periodes van vasten tussen maaltijden,
dat zijn de aanbevolen methodes om kapha in balans te brengen.
kalmeren van geagiteerde dosha's. De balans Hoeje de dosha's weer in balans brengt
tussen de drie dosha's volgt dan vanzelf. De tabel­ door middel van je levensstijl
len 8 (pagina 63) tot en met ro (pagina 65) De rode draad door dit boek bestaat uit adviezen
geven een overzicht van factoren die de agitatie hoe je kunt leven zodat je dosha's niet uit balans
van de dosha's veroorzaken_ Aan de hand van deze raken, en zelfs hoe je kunt leven zodat een reeds
tabellen kun je inzicht krijgen in de levensstijl­ verstoorde balans toch weer wordt hersteld. Dus
keuzes die mogelijk bijdragen aan specifieke zelfs als je een of meer van de factoren in de tabel­
dosha-agitatie. Als je bijvoorbeeld graag het hele len 8 tot en met ro bij jezelf herkent, kun je binnen
jaar door koud water drinkt en eten uit de koelkast een paar maanden de balans herstellen door de
eet, zou je hier kunnen zien dat dit winderigheid adviezen uit dit boek op te volgen. lk geef hier een
en een opgeblazen gevoel veroorzaakt (vata-symp­ paar voorbeelden van simpele tips voor een totale
tomen)_ Deze lijstjes zijn heel nuttig bij het maken balans en blijvende gezondheid.
van onze keuzes. Bekijk ze nu, of blader er later
nog eens in alle rust naar terug.
HOOFDSTUK I WETENSCHAP EN SPIRITUALITEIT VAN DE AYURVEDA

TABEL] Natuurlijke factoren die gerelateerd zijn aan dosha-agitatie TABEL 8 Factoren in de levensstijl die agitatie van de dosha vata veroorzaken

Factor Vata Pitta Kapha Factoren Omschrijving

Leeftijd Op zijn sterkst laat in de Op zijn sterkst na de Op zijn sterkst van Smaken Te veel voedsel eten dat voornamelijk bitter, scherp of wrang smaakt
middelbare leeftijd of puberteit tot eind middel- geboorte tot puberteit
Koud voedsel Koud water uit de kraan of de koelkast drinken, voedsel en dranken uit
begin ouderdom bare leeftijd
de koelkast of vriezer gebruiken

Tijd van de dag 2.00 tot 6.oo uur io.oo tot 14.00 uur 6.oo tot lO.oo uur
Droog voedsel Gedroogde peulvruchten, droge chips en rauwe salades eten

14.00 tot 18.oo uur 2.2.00 tot 2.00 uur 18.00 tot 22.00 uur Vet vermijden Een vetloos of vetarm dieet aanhouden, geen zuivel eten (veganistisch
dieet)
Seizoen Accumulatie in de zomer Accumulatie in de regen- Accumulatie in de late
tijd/late zomer wi n ter Maaltijden Vasten, maa lti jden overslaan, onregelmatig eetpatroon, vermagerings­

ziektes (zoals anorexia), overdreven diëten

Agitatie in regentijd/ Agitatie in de herfst Agitatie in de lente

Natuurlijke aandrang Onderdrukken of juist voortijdig aanzetten van natuurlijke aandrang tot
late zomer
niezen, plassen, ontlasten, enzovoort

Kalmering in de herfst Kalmering in de vroege Kalmering in de zomer Activiteitsniveau Hardlopen op een verkeerde manier, van hoogtes springen, zwaar tillen,
winter doorwerken tot het punt van uitputting

Spij,svertering Accumulatie in Accumulatie in de Accumulatie in Fysiek trauma Botbreuken, gewrichtsdislocaties en ander fysiek trauma en verwondingen
de middenfase beginfase de eindfase van het lichaam

Agitatie in de eindfase Agitatie in de middenfase Reisverkeer Urenlang doorrijden zonder stoppen, overdreven lange tochten maken
Agitatie in de beginfase
(te voet of anderszins), of met enige regelmaat lange reizen over zwaar

Kalmering in de Kalmering in de eindfase Kalmering in begaanbare wegen maken

beginfase de middenfase
Seks Herhaaldelijk de liefde bedrijven zonder voldoende lange tussenpozen
of pauzes om bij te komen

Slaap 's Nachts wakker blijven (met name na tien uur)

Zintuigen Non-stop tv-kijken, vide ospelletjes spelen, aan de telefoon hangen,

staren naar een computerscherm of typen

Emoties Toegeven aan chronische angst, bezorgdheid, werk-gerelateerde

spanningen en verhoogde dagelijkse stressniveaus

62
HOOFDSTUK I
WETENSCHAP EN SPIRITUALITEIT VAN DE AYURVEDA

TABEL 9 Factoren in de levensstijl die agitatie van de dosha pitta veroorzaken TABEL 10 Factoren in de levensstijl die agitatie van de dosha kapha veroorzaken

Factoren Omschrijving Factoren Omschrijving

Smaken Te veel voedsel eten dat voornamelijk zoet, zuur of zout smaakt
Smaken Te veel voedsel eten dat voornamelijk scherp, zuur of zout smaakt

Kou Voedsel eten met een lage temperatuur (koud vlees, ijs,
gekoelde dranken}
Scherpte Voedsel eten dat brandt in de maag tijdens de spijsvertering (zoals azijn
Vloei baarhe id Voedsel eten dat meer vloeibaar dan vast is (soep en stoofpotten} of gedurende
en scherp gefermenteerde voedingsmiddelen}
de dag overvloedig water en andere vloeistoffen drinken

Heet eten Voedsel eten waarin van nature vuur dominant is, zoals yoghurt, vis,
Zwaarte Te veel zwaar voedsel eten, zoals urdboontjes (black gram), zuivel, zoetigheid,
mosterdzaad, alcohol, sesam, zuur fruit, karnemelk, peper en mieriks­
vis en schaaldieren
wortel
Hardheid Regelmatig voedsel eten dat zwaar te verteren is, zoals vlees
Temperatuur Voedsel eten dat nog zo heet is dat je je tong eraan kunt branden en gevogelte

Olieachtigheid Voedsel eten dat erg vet is, zoals gebakken en gefrituurd voedsel
M aaltijden Vasten, m aaltijden overslaan of onvoldoende je honge r stillen of dorst

lessen Slijmerigheid Voedsel eten dat slijmerig is, zoals okra

Externe hitte Langdurige blootstelling aan zonlicht of andere warmtebronnen zoals Zu urte Te veel gefermenteerd voedsel eten (azijn of yoghurt)

een hete douche, de sauna, verwarmde zwembaden en hot tubs

Maaltijden Te veel of te vaak eten, snacken tussen de maaltijden door

Activitei t Een zittend bestaan leiden met weinig lichaamsbeweging

Seks Te vaak de liefde bedrijven of seks hebben terwijl je last hebt van
Slaap Te veel slapen of overdag slapen
indigestie

Gedragshouding Te weinig of inefficiënte geestelijke activiteit, luiheid

Emoties Toegeven aan intense woede, zorg of angst
Metabolisme Chronisch of incidenteel inefficiënte of doffe toestand van het metabolisme

65
HOOFDSTUK 1
Wat je kunt doen voor de vata-balans
• Eet meer zoet, zuur en zoutig voedsel.
• Gebruik voldoende vet bij het koken (bak in
vet of voeg wat olie toe aan gerechten).
• Eet zwaarder, steviger voedsel dat de dosha
vata verstevigt.
• Laat je eten niet koud worden en drink alleen
warm water.
• Verwen jezelf met warme douches, baden in
een hot tub en dergelijke.
• Masseer jezelf dagelijks met warme olie.
Wat je kunt doen voor de pitta-balans
• Kies meer wrange, bittere en zoete smaken
in je maaltijden.
• Zorg dat je voedsel niet zo heet is dat je er je
tong of je ingewanden aan kunt branden.
• Kies voedsel dat langzamer verteert (zoals
volkoren producten).
• Gebruik ghee (geklaarde boter) bij het koken.
• Geniet van verkoelende dingen zoals wandelen
in het maanlicht, sorbets en frisse geuren.
• Wees matig met seksuele activiteit en lichame­
lijke inspanning om oververhitting te voor­
komen.
Wat je kunt doen voor de kapha-balans
• Zorg voor meer bittere, scherpe en wrange
smaken in je dieet.
• Kies liever droog dan vochtig eten (rozijnen
in plaats van druiven, bijvoorbeeld).
• Plan regelmatig ontgiftingsprogramma's en
vastenperiodes in.
• Drink alleen warm water. Koud water moet
je echt zien te vermijden.
• Wees actief. Hoe meer lichaamsbeweging,
hoe beter je je zult voelen!
66
• Besteed minder tijd aan slapen, zittend werk en
passieve ontspanning.
je ziet het, in de Ayurveda is met alles rekening
gehouden. We denken groot: zelfs de vaste patro­
nen van de zon, de maan en de wind tellen mee
(stel je voor wat een ongelooflijke chaos het zou
worden als ze dat niet deden!). En zo hebben ook
de interne dosha's - vata, pitta en kapha - hun
eigen ritmes, die we mede in stand houden door
een bewuste levensstijl.
De spiritualiteit van de Ayurvedische
levensstijl
Tot zover de wetenschappelijke kant van de Ayur­
veda. Daarmee zijn de voornaamste concepten en
principes van dit oude stelsel van gezondheid en
geneeskunde besproken. Er is echter nog een
belangrijk aspect, dat de Ayurveda uniek maakt; de
spiritualiteit. De Ayurveda stelt dat de mens in zijn
diepste wezen een niet-fysiek Zelf is. Dit Zelf kent
een fysiek bestaan door middel van zijn uiterlijke
materiële omhulsels, het lichaam en de geest. leder
genezingsproces is de uitdrukking van onze
diepste kern, dit Zelf ofWel Atman. De hoogste
spirituele werkelijkheid wordt in het Sanskriet
omschreven als satyam, waarheid. 'Waarheid' is
geen gemakkelijk begrip, want wat voor mij waar
is, hoeft voor jou niet per se waar te zijn, en een
derde persoon kan weer een heel ander idee over
de waarheid hebben. De geschiedenisboeken staan
vol van de religieuze oorlogen die zijn gevoerd
naar aanleiding van een verschil van opvatting
over de zogenaamde waarheid.
Uit de klassieke Vedische teksten blijkt echter
duidelijk dat we het hier niet over een gewone
WETENSCHAP EN SPIRITUALlTEIT VAN DE AYURVEDA
waarheid hebben, maar over de onpersoonlijke en
fundamentele waarheid van het bewustzijn, de
waarheid die de Hoogste Werkelijkheid is. Deze
waarheid stijgt uit boven relatieve werkelijkheden
(inclusief die van goden en mensen), maar is
tegelijkertijd alomtegenwoordig in het voor ons
waarneembare universum.
Een enkel zaadje heeft het in zich om uit te
groeien tot een compleet bos. En toch, als je het
zaadje open splijt, vind je daarin alleen leegte
(shunya). Deze leegte is het bewustzijn, de onge­
ziene werkelijkheid die we niet kunnen horen,
zien, ruiken, aanraken of proeven. De leegte laat
zich niet meten met wetenschappelijke instrumen­
ten en laat zich niet beperken door religieuze
standpunten. Maar tegelijkertijd ligt hierin de
kracht van een compleet universum besloten. De
potentie van de leegte in dit zaadje - dat is genoeg
om een compleet bos te laten groeien. De waar­
heid is louter bewustzijn. Volgens de klassieke
Veda is de waarheid het vormloze en absolute
bestaan, het bewustzijn en de vreugde.
Het is deze werkelijkheid, deze waarheid, die
onze kern vormt. Het is het Zelf dat zich binnenin
ons bevindt. Het Zelf wordt omhuld door ons
lichaam en onze geest, die afhankelijk zijn van
aards en hemels voedsel. Beide zijn daarom voort­
durend in een toestand van verandering. Maar ons
wezenlijke Zelf heeft een onafhankelijk bestaan.
Het is van een hogere orde dan het lichaam en de
geest. Jij, jouw Zelf, bestaat niet alleen uit de geest
en het lichaam waar je je mee identificeert - die
geest die zich zo laat overspoelen, dat lichaam dat
onderhevig is aan verval. En daarom is gezondheid
altijd binnen handbereik.
Wanneer we een gespiritualiseerde levensstijl
leiden, zullen we op een gegeven moment denken
aan welzijn en alleen al daardoor welzijn ervaren.
Als we aan ruimte denken, creëren we ruimte. Als
we aan vreugde denken, worden we vreugde. Zoals
Baba het mij vertelde: 'Wat overblijft als je bevrijd
bent van het kwaad, van ouderdom en dood, van
verdriet, honger en dorst, is het verlangen van je
ziel om zijn eigen glorieuze waarheid te beleven.
Daarom moet je leren begrijpen wat je Zuivere
Bestaan is. je moet altijd op zoek blijven naar je
Zelf. Wie dat Zelf vindt en begrijpt, zal al zijn
verlangens vervuld zien.'
En dit is waarin ik verschil van andere leraren
die je in deze moderne wereld vertellen over de
Ayurvedische levensstijl. Ja, het klopt dat je door
middel van dit boek kunt leren hoe je goed voor je
lichaam kunt zorgen. lk zal je van alles leren over
je gezondheid. Maar bij het werk dat we hier
samen doen, gaan we er niet van uit dat er een
diepe kloof gaapt tussen jou en je gezonde Zelf.
Wat ik je duidelijk wil maken, is dat jij, diep
van binnen, in je Zelf, al volmaakt gezond bent.
Wat je dus niet meer hoeft te denken, is 'Ik wil
gezond zijn'. Wat je van nu af aan kunt gaan
denken, is 'lk ben gezond, en met behulp van de
Ayurvedische levensstijl zal ik (mijn lichaam-en­
geest-ik) makkelijker in contact kunnen blijven
met mijn innerlijke perfectie, mijn ware Zelf'.
Als je dat doet, zal schijnbaar onverklaarbaar je
gezondheid verbeteren. ln lichaam en geest zul je
in het leven van alledag je eigen gezonde Zelf gaan
beleven.
Een goede gezondheid betekent voor mij 'hallo'
zeggen tegen degene die je vanbinnen in wezen
bent. En als je hebt kennisgemaakt met de per­
fectie die in jouzelf bestaat, kun je daarin tot rust
komen. Tegelijkertijd kun je al het nodige doen om
je beter te voelen in je lichaam en geest, maar je
 HOOFDSTUK I
kunt dat doen met een gevoel van vreugde en de
zekerheid van een positief resultaat. Je hoeft daar
niet aan te twijfelen of je zorgen te maken. ln
plaats van de dingen te zien vanuit het perspectief
van iemand die lijdt, kun je gaan denken vanuit de
vrijheid waar je recht op hebt. En dan kun je ook
gaan handelen vanuit die innerlijke vrijheid.
Maar voordat je die omslag in je denken kunt
maken, is mijn ervaring dat je eerst nog zal denken
vanuit stress en pijn, omdat je je eigen Zelf nog
niet goed genoeg kent. We zijn zo gewend om
alles in termen van strijd te zien, dat we zelfs het
werken aan onze gezondheid beleven als een
gevecht.
De stress die je voelt omdat je bent afgesneden
van je ware natuur, je hogere Zelf, is een hoogst
persoonlijk en pijnlijk lijden. En dat is naar mijn
idee de essentie van spiritueel lijden. Het is één
ding als anderen zeggen dat we niet goed genoeg
zijn - dat gebeurt vaak genoeg - maar als we tegen
onszelf gaan zeggen 'Ik ben niet goed genoeg, ik
verdien het niet om gezond te zijn', of'lk ben ziek
en dat is mijn eigen schuld', dan is dat een teken
dat we spiritueel ziek worden. Dat we onszelf in
de steek laten en vergeten dat ons ware Zelf altijd
gezond is. Het Zelf is waardevol, het is louter
liefde. Schaamte is immers de essentie van ziekte,
het is de spirituele ziekte van het Zelf-verraad en
het vergeten van ons ware Zelf. Schaamte is een
uiterst pijnlijke ervaring, die alle vreugde en
welzijn uit ons bestaan zuigt.
Daarom vind ik het belangrijk om niet alleen
praktische handvatten voor het verbeteren van je
68
gezondheid te geven, maar om ook deze kwestie
van spirituele verwaarlozing van je ware natuur
bespreekbaar te maken.
Wat ik hoop dat je zult onthouden, is dat jij
zelf een eeuwige bron van gezondheid bent. Je
ware natuur is er een van onbegrensde, onuitput­
telijke gezondheid. Misschien heb je niet altijd in
je leven de beste keuzes gemaakt en heeft dat je uit
balans gebracht. Misschien ben je zelfs ziek gewor­
den. Maar je bent geen mislukking. Je bent perfect.
Nu, op dit moment kun je zeggen:'Mijn ware
natuur geeft me een oneindig aantal mogelijk­
heden om mezelf te vernieuwen. Als ik door de
kunst van een geïnspireerde levensstijl bewust
mijn leven leid, zal ik de perfectie ervaren die bij
mij hoort.'
Dit is de reden dat de wijzen van de Ayurveda
ons leren om ons svadharma te ontdekken en in
ere te houden. Het concept van dharma, ofwel een
rechtschapen leven, heeft een belangrijke plaats in
de Indiase filosofie, en svadharma is de levensstijl
die het onsterfelijke Zelf ondersteunt. Dit Zelf is
niet ons lichaam, met zijn beperkte houdbaarheid,
en niet onze geest, met zijn veranderlijkheid en
wispelturigheid. Het onsterfelijke Atman achter
ons lichaam en onze geest is de reflectie van de
hoogste waarheid: het heeft een universele, onein­
dige, eeuwig waakzame en levende aanwezigheid.
Misschien is het goed om hier een voorbeeld te
geven. Lees maar eens hoe dit alles van invloed is
geweest op het leven van een van mijn studenten,
een jonge moeder genaamd Kristin Mattias.
WETENSCHAP EN SPlRITUALITElT VAN DE AYURVEDA
SVADHARMA1 HOE WERKT DAT?
ln dezelfde periode dat ze over de Ayurveda aan
het leren was, veranderde Kristin van baan. ln haar
oude baan coördineerde ze patiëntrelaties voor het
levertransplantatieteam van een lokaal ziekenhuis,
maar nu werd ze voedingsmanager op de vrije­
school van haar dochter. Die wisseling van baan
was een belangrijke beslissing, maar van alle ver­
anderingen die Kristin destijds doormaakte, was
het niet de belangrijkste. Nadat zij samen met haar
jonge dochter anders was gaan eten, was Kristin
geïntrigeerd geraakt door de spirituele filosofie
van de Veda's en meer specifiek door het idee van
moksha, een begrip dat staat voor 'vrijheid van het
lijden van lichaam, geest en wereld en eenheid met
je hoogste Zelf'.
lk had Kristin uitgelegd: 'Moksha is je geboorte­
recht. Je bent vrij geboren, maar dat ben je ver­
geten. En toch is moksha voor jou bereikbaar, hier
en nu, op ieder moment. Je kunt een moksha­
moment ervaren als je doorziet dat jouw idee over
je eigen machteloosheid een naïeve misvatting is.
ln diepste wezen ben jij namelijk je onverwoest­
bare, onoverwinnelijke en eeuwig gezonde Zelf.
Moksha bereik je wanneer je een bewust besluit
neemt (kshaya) om je wereldse, beperkte ideeën
omtrent je lichaam, ziekte en relaties los te laten
en je aangeboren, onzichtbare, onbegrensde,
onuitputtelijke, oneindige natuur te accepteren.'
Toen Kristin verder ging nadenken over dit
opzienbarende idee van moksha en zich probeerde
voor te stellen hoe ze dit concept van spirituele
vrijheid in haar leven kon integreren, zag ze in dat
ze tot dan toe steeds was uitgegaan van haar
tekortkomingen en dat ze te weinig oog had gehad
voor de vrije, complete persoon die ze was.
'lk was zo overweldigd door alle verantwoorde­
lijkheden en alle beslissingen die je als jonge
moeder moet nemen. Slaap ik samen met mijn
kindje? Laat ik haar vaccineren? Krijgt ze wel
genoeg moedermelk? Wanneer ga ik over op vast
voedsel? Welke medicijnen geef ik haar - en welke
nietl - als ze ziek is? En zo ging het maar door met
de vragen. lk voelde de verantwoordelijkheid als
een zware last, en daar stond ik dan - steeds maar
weer gespitst op wat ik allemaal niet deed, in plaats
dat ik zag hoeveel liefde en zorg ik mijn dochter
kon geven. lk liet me leiden door twijfel en zelf­
kritiek en was volkomen losgeraakt van mijn god­
delijke, onaangetaste en complete innerlijke Zelff
Doordat ze zich bewust werd van haar spiritu­
ele Zelf ging Kristin weer geloven in zichzelf als
mens en als moeder. Ze stond zich toe om af en
toe een moment voor zichzelf te nemen - voor een
wandeling, of om te mediteren, of om te schrijven
in haar dagboek over haar verbinding met haar
hogere Zelf, God en de Natuur. 'Dat maakte zo'n
verschil', zei Kristin. 'Op die momenten voor
mezelf kon ik afstand nemen van de negativiteit,
van het te veel in mijn hoofd zitten, van alle oorde­
len. lk kon me beter concentreren op mijn inner­
lijke licht en op mijn kind:
Kristin is een fantastische moeder. Ze heeft
inmiddels drie kinderen en neemt nog steeds de
tijd om bezig te zijn met haar hogere Zelf in plaats
van met het gepieker dat van een lagere orde is.
Haar mantra is nu: 'lk ben wezenlijk vrij en dus
ben ik in staat boven de chaos van de wereld uit te
stijgen.' De momenten dat dit besef doordringt,
noemt ze 'moksha-momenten'. Zoals zij het zegt:
'Op zo'n moment zie ik de vrijheid waar ik recht
op heb en eis die voor mezelf op:
69

HOOFDSTUK I
In onze vergeetachtige wereld is het inslaan van een
pad naar binnen, naar het Zelf, het inslaan van de
juiste richting: naar huis. Dit pad is het pad van
svadharma, en thuis is natuurlijk de grote, oneindige,
altijd liefhebbende omhelzing van ons ware Zelf.
Als de kosmos in jou wordt weerspiegeld als je
eigen universele Zelf, dan moet de kosmos in jou wel
iets unieks uitdrukken. Of je je er al van bewust bent
of niet, jouw leven heeft een speciale bedoeling.
Daarom kun je dit boek niet alleen zien als een
beschrijving van de Ayurvedische levensstijl, maar
ook als een oproep om je dromen te volgen en de
eerlijkste versie van je Zelf te zijn. Ik vraag je om
op zoek te gaan naar datgene wat jou uniek maakt.
Durf dat zonder schaamte, angst en teleurstelling
uit te dragen. Dat is de versie van jezelf die de
totale gezondheid (swastha) zal activeren. Dat is de
manier waarop je de gezondheid naar boven haalt
die diep in jezelf al aanwezig is.
Wat is gezondheid volgens
de Ayurveda?
Het Sanskritische woord voor gezondheid is
swastha. Letterlijk betekent dit: 'gegrond zijn in je
wezenlijke natuur of natuurlijke staat'. Volgens de
Ayurvedische wijze Sushruta manifesteert ware
gezondheid zich als een balans in alle dimensies
van het menselijk bestaan: lichaam, geest en ziel.
Zijn alomvattende definitie laat geen aspect van
ons bestaan buiten beschouwing:
Samadoshah samaagnash cha samadhaatu
malakriyaha
prasannaatmendriya manaha svastha
ityabhidhiiyate.3
70
De vertaling is als volgt: 'Iemand die in evenwicht
is ten aanzien van de dosha's, het agni (spijsver­
teringsvuur), dhatu's (lichaamsweefsels), mala's
(onzuiverheden) en andere activiteiten van het
lichaam, en die het geluk kent in Atman (ziel),
indriya's (zintuigen) en manas (geest), noemen
we swastha (gezond).'
In de eerste plaats beslaat deze definitie de
fysiologie, namelijk in het evenwicht ten aanzien
van zowel de bio-energieën en de weefsels als ten
aanzien van de spijsvertering en het uitscheidings­
proces. De keuze voor het woord 'evenwicht' geeft
aan dat bij deze functies een toestand van balans
het best is (en dus niet een toestand van te veel of
te weinig activiteit of onregelmatigheid).
De zintuigen, zowel de fysieke als de mentale,
moeten optimaal functioneren om te kunnen
spreken van gezondheid - de wijze gebruikt de
term 'geluk'. Volgens mijn interpretatie bedoelt
hij daarmee dat het gebruik van de zintuigen niet
wordt geforceerd: ze blijven langdurig goed
functioneren en worden niet te intensief of juist
te weinig gebruikt, en ze worden niet gebruikt
voor zelfdestructieve doeleinden.
Ook de geest van een gezond mens moet in
een toestand van balans zijn. Dit betekent dat de
aangeboren intelligentie van de geest wordt aan­
gesproken, evenals het vermogen om te kunnen
herkennen welke opties een positief of negatief
effect zullen hebben op het geluk.
En zelfs als op al deze gebieden - geest, zintui­
gen, lichaam - sprake is van gezondheid, is dat nog
niet genoeg om dit ware gezondheid te noemen.
Volgens de Ayurveda moet daarvoor namelijk ook
sprake zijn van een toestand van prasanna,
'gezondheid van de ziel'. Dit laatste niveau van een
goede gezondheid houdt in dat de individuele ziel
WETENSCHAP EN SPIRlTUALITElT VAN DE AYURVEDA
zich verbonden voelt met een hogere ziel - die we gehele mens: het lichaam, de geest en de ziel. De
Ayurveda zal altijd alle dimensies in ogenschouw
God kunnen noemen, of een bron van een hogere
nemen, want ze zijn alle drie even belangrijk.
intelligentie - en daarnaast in het leven geluk,
positiviteit en zingeving ervaart. De gezondheid Alle aspecten van de Ayurvedische levensstijl
van de ziel die zich in een lichaam bevindt, is direct zijn op meerdere dimensies van invloed. Verse
bloemen in huis zetten is bijvoorbeeld prettig voor
gerelateerd aan het morele, ethische, sociale en
relationele welzijn dat de persoon ervaart. je geest en je zintuigen, maar kan ook een positieve
Het is dan ook niet moeilijk om in te zien dat invloed hebben op je relatie met de mensen met
de Ayurveda met zijn holistische benadering van wie je het huis deelt. Het volgen van een Ayurve­
gezondheid, waarin de fysiologische, psychologi­ disch dieet kan op zowel je fysiologie als je psyche
sche, spirituele en sociale dimensies van gezond­ van invloed zijn. Mediteren zal niet alleen je bloed­
heid nauw met elkaar zijn verweven, in sterk druk verlagen, maar ook je geest kalmeren en je in
contrast staat tot de gangbare westerse genees­ contact brengen met het besef van een hogere
kunde, die de mens vaak ziet als patiënt, en de spirituele kracht.
patiënt vaak ziet als niet meer dan een long die Zie het pad van de Ayurveda daarom niet
problemen geeft of een lipidenprofiel dat een piek alleen als een manier om een specifieke kwaal met
zijn irritante symptomen te bestrijden. Door je
vertoont. Zoals ik het zie, richt de westerse genees­
kunde zich alleen op het lichaam en het brein en leven in te richten volgens de Ayurvedische levens­
gaat volstrekt voorbij aan het bewustzijn. De Ayur­ stijl creëer je de voorwaarden voor je eigen welzijn.
veda houdt zich bezig met (de behandeling van) de Zo werk je aan de genezing van je hele persoon.
Als klein meisje hoorde ik vaak hoe Baba zijn studenten toesprak, en zo leerde ik een hoop
moeilijke Sanskritische woorden. Zo ook het woord swastha, dat vaak werd gebruikt in ons
huis. Maar wat het nu precies betekende? Ik vroeg het Baba.
'Het betekent gezondheid', zei hij, 'maar dan niet alleen de gezondheid van het lichaam.
Met swastha bedoelen we een totale gezondheid. Het is de bijzondere, prachtige toestand
van het lichaam en de geest, en natuurlijk ook het hart, die ervoor zorgt dat jij, kleine Shunya,
kunt spelen en in bomen kunt klauteren en dat je kunt rennen en kunt vallen en weer opstaan
en weer doorgaan.'
Baba vertelde dat deze toestand van totale gezondheid het lichaam helpt om onzicht­
bare indringers tegen te houden, de krimi (ziektekiemen) en krumi (parasieten), zodat die
ons niet ziek kunnen maken. Swastha beschermt ons wanneer de seizoenen wisselen, zodat
we niet iedere lente hoeven te hoesten en proesten, en geen puisten krijgen van te veel
mango's eten in de zomer. Als we swastha zijn, gaan we fluitend van het ene seizoen in het
andere, want alle vijf elementen zijn in ons in harmonie.
71
 WETENSCHAP EN SPlRITUALlTEIT VAN DE AYURVEDA
HOOFDSTUK I

'Ja, Shunya', zei hij, 'als je swastha bent, voel je je in balans. 1 k hoef jou niet te vertellen Na die woorden was Baba stil, en ik herinner me hoe ik simpelweg met mijn oor tegen

hoe dat voelt, want dat weet je maar al te goed. Als je swastha bent, voel je je enthousiast. zijn hart lag, compleet in het besef van swastha. De adem van meester en volgeling ging

Als je swastha bent, voel je je gul. Als je swastha bent, voel je je dankbaar dat je leeft. Als je gelijk op, totdat ik in slaap viel en mijn vader en moeder me naar mijn bedje droegen. --*

swastha bent, weet je dat je één ben t met God en de Natuur, want de hele Natuur is het
lichaam van God.'
Met zijn woorden refereerde Baba aan een interes­ ziekte te voorkomen en gezondheid te verbeteren,
En met een magische glimlach voegde Baba daaraan toe: 'Als je swastha bent, kleine
sant concept in de Ayurvedische geneeskunde: wij voornamelijk gericht is op het creëren van een zo
Shunya, voel je je gel ukkig, en verspreid je dat geluk overal waar je bent.' Vervolgens richtte
zijn zelfgenezende wezens.4 Als we uit balans goed mogelijke omgeving - zowel binnen als
hij zich weer tot zijn studenten en zei iets wat ik nu, tientallen jaren later, ook nog altijd tegen
raken, kunnen we dit corrigeren door onze levens­ buiten het lichaam - zodat het uiterst intelligente,
mijn studenten zeg: 'Sukha sangyakam aarogyam - vergeet niet dat geluk niets anders is
stijl aan te passen. Die aanpassingen activeren ons natuurlijke genezingsproces van het lichaam in
dan gezondheid.'
aangeboren mechanisme voor zelfgenezing. actie kan komen om het lichaam terug te brengen
Op een avond legde Baba zijn studenten uit dat de toestand van swastha, ware gezond­
Dat is de reden dat de werkwijze van de Ayur­ in een gebalanceerde toestand van gezondheid.
heid, inhoudt dat je gegrond bent in je hoogste Zelf. En omdat het Zelf niets anders is dan
gelukzaligheid, ben je dan vanzelfsprekend gelukkig. Ik zat die avond ook in de zaal, achterin, veda, inclusief aanpassingen aan de levensstijl om

tegen m i jn moeder aangekrope n met mijn gezicht in de plooien van ha a r katoenen kleding,
die zo lekker naar haar rook. Vanaf dat veilige plekje luisterde ik vol aandacht naar de
woorden van Baba, en ik glimlachte. Baba sprak zo rustig, maar ik werd in mijn hart steeds
enthousiaster.
Ware gezondheid betekende contact maken met mijn eigen goddelijke Zelf, en dat
betekende dat ik g el ukkig zou worden en alle andere mensen ook! Zo werd het wel heel
spannend!
Wat mijn ziel leerde begrijpen die dag was enorm, maar omdat mijn geest nog maar die
van een meisje van acht was, kon ik het pas tientallen jaren later ook aan anderen uitleggen.
De wijsheid van mijn ziel liep een eind vooruit op de woordenschat van mijn geest.
Later die avond, net voor het slapen gaan, wenkte Baba dat ik bij hem mo est komen
zitten. Ik kroop meteen op zijn vredige schoot en legde mijn oor tegen zijn hart, klaar voor
een privédialoog tussen leraar en student (satsangha). Iedere keer dat ik dat deed, kwamen
er zo veel mooie, oude herinneringen in mijn kleine wezentje boven.
Hi) hield mijn hoofd tussen zijn handen en keek me rustig in mijn ogen. Hij zei: 'Shunya,
vergeet niet dat swastha jouw ware toestand is. jij bent een goddelijk wezen. Je hebt het
recht om gezond en dus gelukkig te zijn. Daar hoef je niets voor te doen, behalve het swastha
binnenin jezelf naar boven te halen. Als je problemen ervaart in je l ic haa m of je geest, heb
gewoon geduld. Wijk niet af van je pad van zorg, liefde en waardering voor jezelf totdat je
natuurlijke swastha weer via jou zijn licht laat schijnen. En dat zal beslist gebeuren. De waar­
heid kan nooit lang worden onderdrukt. De wolken kunnen maar beperkte tijd de zon
verduisteren. jouw ware natuur bestaat gewoon, en hij is nooit ver bij jou vandaan. Ziekte is
maar een symptoom van onbalans. Als je de dingen die je doet weer in balans krijgt, zul je
vanzelf je innerlijke swastha weer zien herstellen.'

73
72
 HOOFDSTUK 2

De vreugde van de vroege morgen

e beste tijd om op te staan is volgens de ochtend lijkt zachter dan dat van de nacht, alsof

D Ayurvedische wetenschap als het buiten

nog donker is. De aarde is dan gehuld in

stilte en schoonheid. Het donker van de vroege

er al iets van het hemelse licht in doorschijnt.
Het beleven van dit vroege tijdstip is goed voor

je lichaam, je geest en je spiritualiteit.

Ik herinner me nog het bijzondere gevoel dat ik had wanneer ik als kind 's ochtends mijn
ogen open deed: de zekerheid dat het licht zou worden, ook al was het nog donker. Iedere
ochtend verjoeg het licht de duisternis en daarmee het onnodige gepieker van de geest.
Verfrist en gerustgesteld kon ik de dag weer in.
In het Sanskriet, de taal van de Ayurvedische wijzen, heet deze tijd van de dag brahma
muhurta, 'de tijd van het godsbewustzijn', de tijd waarop we de hoogste waarheid van het
universele bewustzijn kunnen ervaren. Vanzelfsprekend is dit het moment voor meditatie,
contemplatie en het verwerven van spirituele kennis.
De Vedische wijzen hebben berekend dat deze tijd precies anderhalf uur voor zonsop­
komst begint en duurt tot het moment tot de zon boven de horizon komt. Op basis daarvan
kunnen wij van dag tot dag precies de ideale tijd om op te staan uitrekenen, waar ter wereld
we ons ook bevinden. Maar in ieder geval moeten we proberen om nooit later op te staan
dan om zes uur 's ochtends. Daar zijn weer andere wetenschappelijke redenen voor, waar ik
later nog op terugkom.
Ik ben blij dat ik dankzij de Ayurvedische dagindeling van ons familieleven nooit de
gelegenheid heb gehad om te lang in bed te blijven liggen. iedereen bij ons thuis stond op
tijd op voor brahma muhurta. En niet alleen de mensen: ook onze koe Nandini was iedere
ochtend weer even fris en vrolijk.
In mijn kindertijd was een belangrijk onderdeel van de ochtend het bezoek aan de rivier
samen met mijn grootvader. 1 n ons leven en dat van onze stadgenoten speelde de rivier de
Sarayu een belangrijke rol. De geschiedenis van de rivier gaat terug tot de klassieke tijden
van de Rig-Veda. Het prachtig blauwe water ontspringt aan de gletsjers van de Mount Everest,

75
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

de hoogste berg ter wereld, en stroomt door brede valleien en nauwe kloven langs m i nus­ idee, al die geschenken. Het deed me denken aan de cadeautjes die ik kreeg op mijn verjaar­
cu le bergdorpen en nederzettingen tot het uiteindelijk de stad Ayodhya in de vlakte van dag en met Divali (het Hindoefeest van het spirituele licht) Waarschijnlijk snapte mijn
.

Noord-India bereikt.
iedere dag kwam Baba me wakker maken aan het begin van brahma muhurta. Hij zei
dan dat de rivier ons wilde zien voordat hij zijn water in de grote rivier de Ganges (wij zeiden
'Ganga Maa') liet strom en.
Als klein meisje dacht ik dan bij mezelf: 'Waarom wil de rivier ons zien? Weet hij dan wie
wij zijn?'
Toen ik Baba die vragen een keer stelde, zag ik die lieve glimlach op zijn gezicht en een
twinkeling in zijn ogen. 'Jazeker kent hij ons, want in wezen zijn wij en de rivier één.' -*
g rootvader dat wel, want hij voegde eraan toe: 'Maar dit is een ander soort geschenken. Ze
zijn onzichtbaar, maar als je ze openmaakt, blijven ze de rest van je leven bij je.'
Meer hoefde hij niet te zeggen.
In al die jaren met Baba heb ik steeds mijn best gedaan om alles wat hij zei in mijn
geheugen te prenten, want hij herhaalde zichzelf nooit. En zelfs al was ik nog te jong om
alles te begrijpen, in zijn ogen herkende ik de uitnodiging om gelukkig te zijn door simpel ­
weg elke dag op te staan voor de zon opkwam. Veertig jaar later, terwijl ik dit hoofdstuk over
de voordelen van vroeg opstaan zit te schrij ven herinner ik me weer hoe Baba's ogen
,

oplichtten in de eerste stralen van de zon. -*

De schoonheid en magie De onzekerheid en onwetendheid worden verjaagd

van de dageraad en ons bewustzijn wordt vervuld van goddelijke Het belang van brahma muhurta worden beheerst door een bepaalde dosha, en

Zo individueel als we zijn, we hebben ieder een verlichting en intuïtieve kennis. Wanneer de duisternis plaatsmaakt voor het ik zal nu in meer detail ingaan op dit dagelijkse

onverbrekelijke band met onze omgeving. En zo lk ervaar de vroege ochtend als een magische schemerlicht ontwaakt langzaam alles wat leeft, ritme van de energieën.

kennen we allemaal het verschijnsel dat als het tijd. Het duister van de nacht begint zich op te precies zoals het beschreven staat in het boek van Je weet vast nog wel dat in de vroege uren van

eerste licht van de dageraad de hemel verlicht onze lossen en hoewel de zon nog lang niet vol zelf­ de Natuur. Wie goed kijkt, ziet dat zelfs het gras, de morgen, zo tussen twee en zes uur, de dosha

geest vervuld raakt van hoop en goede moed. bewustzijn zijn plaats aan de hemel heeft inge­ de planten, de bloemen en de bomen energieker vata dominant en het meest actief is. Vata staat

Als we op dit tijdstip naar de hemel kijken, nomen, is het eerste licht al wel subtiel maar zijn. Ze staan stil, maar ze zijn wakker. Al het voor beweging en variabiliteit, in tegenstelling tot

weten we diep in ons hart dat de zon weer op het onontkoombaar aanwezig. Zelfs nog voordat het andere leven dat uit zijn slaap ontwaakt, komt de dosha kapha, die staat voor dofheid en onbe­

punt staat op te komen. Nog maar even en dan licht zichtbaar is, kan ik het al voelen in mijn hart, volop in beweging, en wi j dus ook, want wij weeglijkheid. Kapha is dominant in de morgen,

maakt de nacht plaats voor de dag. Als we in onze waarin dat ene bewustzijn huist dat ons verbindt bestaan niet los van de Natuur. van zes tot tien uur. Daarna is de dosha pitta, die

slaap geplaagd zijn door angsten, zorgen of met de zon, de maan, de aarde en alles wat we De Ayurvedische traditie leert ons dat wie zijn staat voor transformatie en scherpte, actief, van

onzekerheid, zullen die verdwijnen als sneeuw kennen en zelfs met alles wat we niet met onze dag begint tijdens brahma rnuhurta overvloedige tien tot twee uur. En dan begint de cyclus weer

voor de zon. En als we dan getuige zijn van de gewone zintuigen kunnen ervaren. Het is deze gezondheid ontvangt in lichaam, geest en ziel. De van voor af aan. 's Middags van twee tot zes uur is

overgang van duister naar licht, van nacht naar tijd, waarin zowel de wereld buiten als onze inner­ lichamelijke voordelen alleen al zijn indrukwek­ de dosha vata weer actief en van zes tot tien de

ochtendschemering, voelen we een begin van lijke wereld stil is, dat je het best contact kunt kend: de energie neemt toe, depressieve gevoelens dosha kapha, totdat uiteindelijk voor de periode

hoop en een spirituele aanwezigheid die zich nu maken met Brahman, de universele waarheid, verdwijnen en de spijsvertering verbetert. tussen tien tot twee uur 's nachts de dosha pitta

begint te laten gelden in ons onbewuste zijn. en de enige waarheid die eeuwig en absoluut is. Volgens een van de klassieke Ayurvedische het weer overneemt. Deze cyclus gaat eeuwig

teksten, de Ashtanga Hridayam, kan de gezonde door, zonder enige onderbreking.

persoon die opstaat tijdens brahma muhurta zijn Het is goed om even stil te staan bij het feit dat

Op een mooie ochtend, toen ik een jaar of zes was, zei Baba: 'Kleine Sh u nya, laten we leven daarmee beschermen. In dit geschrift staat heel de wereld en alle natuurlijke fenomenen om

afs preken dat we iedere dag opstaan voor het ochtendgloren, z odat we elke dag kunn en dat vroeg opstaan is verbonden met een langere ons heen in de macrokosmos meedoen met het

genieten hoe adembenemend mooi dat is.' Baba praatte altijd met me op weg van de rivier levensduur.1 thema 'beweging' van de dosha vata. Letterlijk

naar huis en die dag vertelde hij over de zegeningen en geschenken van de vroege ochtend ­ ln de introductie en in hoofdstuk I heb ik al alles komt in beweging rond die tijd. Als wij dus

zon: gezondheid, wijsheid en vrede voor alles wat op aarde leeft. Ik vond het wel een fijn genoemd hoe de verschillende tijden van de dag ook ervoor kiezen om op een vata-tijdstip op te

77
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

staan (voor zes uur 's ochtends), stemmen we uit bed?' Sommigen zijn verbaasd dat ik daarnaar goed te kunnen functioneren. Als je naar bed gaat dat je pas om middernacht in bed ligt. Dan loopt je

daarmee onze levensstijl af op de dominante vraag. Hoezo wil ik weten hoe laat ze opstaan en om tien uur en opstaat om zes uur of eerder, kom hele systeem twee uur achter. De Ayurveda schrijft

energie van die tijd van de dag. Het gevolg is naar bed gaan? Waarom stel ik niet de vragen die je misschien niet aan die aanbevolen acht uur. dan voor om een uur later op te staan, om zeven

dat ons energieniveau en onze gezondheid ook ze verwachten? Maar door wakker te worden tijdens brahma uur. je haalt dus niet de volledige twee uur slaap

optimaal zijn. Maar iedereen die mijn advies om vroeg op te muhurta stel je je open voor het geschenk van de in, maar de helft daarvan.

Maar stel nu eens dat we niet vroeg opstaan. staan heeft opgevolgd, heeft daar baat bij gehad. kosmische energie en de dosha vata, en zo heb je Maar goed, je zou ook kunnen voorstellen dat je

Stel dat we tijdens de actieve vata-tijd gewoon Als we opstaan tijdens de vata-tijd, gaan onze die acht uur misschien niet per se nodig. vriend de trein neemt, of een taxi - of zich door een

doorslapen. Hoe lekker is het niet om de dekens ingewanden hun natuurlijke werk doen en alle Ikzelf ga al tientallen jaren uiterlijk om tien uur andere vriend laat ophalen! Maar zo werkt het niet

nog eens over onze oren te trekken en in ons afvalstoffen en opgehoopt gas uitscheiden. Het naar bed en sta nooit later op dan om vijf uur. Dat in het leven: we hebben geen controle over zaken

warme bedje te blijven liggen? Dat mag zo zijn, spijsverteringskanaal wordt op die manier mooi is dus nooit meer dan zeven uur slaap per nacht. zoals het tijdstip waarop onze vrienden op het

maar de Ayurveda leert ons dat dit beetje extra opgeruimd, het gas verdwijnt uit de maag en er En toch heb ik lichamelijk meer energie en mentaal vliegveld aankomen. En we willen ook beslist niet

slaap ons lichaam en onze geest later nog voor komt weer ruimte vrij voor agni, het spijsver­ meer uithoudingsvermogen dan veel mensen die onze vrienden in de steek laten! Daarom is het in de

grote uitdagingen kan stellen. teringsvuur, dat met behulp van de dosha vata half zo oud zijn als ik. Mijn studenten kunnen Ayurveda mogelijk om verloren slaap in te halen.

Als we regelmatig te lang blijven liggen terwijl hoog kan oplaaien. Als je goed oplet welke bevestigen dat hun leraar de afgelopen tien jaar Maar het moet wel een uitzondering blijven - ga

de kosmos om ons heen vol bewegingsenergie is, woorden ik hier kies, zal het je opvallen dat nooit een les heeft moeten overslaan wegens ziekte niet avond aan avond aan avond te laat naar bed.

komt er een lusteloosheid over ons hele wezen. 'oplaaien' ook een vorm van beweging is. Als de of vermoeidheid. Ook heb ik nooit moeite om alles Iedere dag is als een wiel dat draait in een

We hebben dan in alle opzichten minder energie, beweging in de maag dan weer op gang gekomen af te ronden wat ik voor een bepaalde dag heb 24-uursritme. Voor ieder deel van de dag geldt dat

en dit kan leiden tot problemen met de spijsver­ is, volgt als vanzelf dat we op tijd honger krijgen, gepland. En dan heb ik 's avonds nog energie over de keuzes die we maken ook van invloed zijn op

tering en zelfs met onze motivatie. op de juiste tijd ons eten verteren en - halleluja! - voor spirituele oefeningen. Mijn theorie hierover is onze gezondheid. De regelmaat van opstaan

Deze onbalans hebben we te wijten aan wat we dat we de volgende keer keurig op tijd weer het dat in een Ayurvedische levensstijl de kwaliteit van tijdens brahma muhurta is meer dan een kwestie

zelf doen of niet doen. Omdat wij deel uitmaken afval uitscheiden. je slaap belangrijker is dan de kwantiteit. van de wekker een uurtje vroeger zetten. De levens­

van de Natuur is brahma muhurta ook voor ons de Heel onze lichamelijke klok gaat weer gelijk­ Als je in jouw dagelijkse ritme de principes van stijlkeuzes die we maken in de 24 uur die aan

tijd om in beweging te komen. Voor een goede lopen, puur en alleen omdat we op de juiste tijd de Ayurvedische levensstijl gaat toepassen, zul je brahma muhurta voorafgaan, zijn van invloed op

gezondheid is het belangrijk dat alles op het juiste zijn opgestaan. merken dat je vroeger gaat slapen en dat de kwali­ wat er op dat moment gebeurt in ons levenswiel.

tijdstip in actie komt - uitstel kan tot grote pro­ teit van je slaap verbetert. Vroeg opstaan om de Het voedsel dat we eten, de activiteiten die we

blemen leiden. Het duidelijkst zal dat tot uiting zon te kunnen begroeten wordt dan heel vanzelf- ondernemen, het tijdstip dat we naar bed gaan -

komen in de dikke darm, de plek in ons lichaam Ga op tijd naar bed sprekend. Probeer het maar, en je zult vast merken alle keuzes die we gemaakt hebben in de loop van
waar de dosha vata zetelt. Omdat het zo belangrijk is om voor zes uur op te dat ik geen onzin vertel. de dag, de maand en het jaar stapelen zich op. Elke
Wat je verder ook doet, zorg dat je vóór zes staan, is het ook belangrijk om de dag zo in te dag draaien we aan het rad van de tijd, van de ene

uur opstaat! Dat is mijn advies geweest aan de delen dat we 's avonds uiterlijk om tien uur naar zonsopkomst tot de volgende.

vele honderden mensen die mij om raad hebben bed gaan. Volgens de Ayurveda zijn dat de ideale De uitzondering op de regel Omdat ik elke dag om dezelfde tijd naar bed ga

gevraagd bij chronische obstipatie. Voordat ik tijden om te gaan slapen en wakker te worden. Onder bepaalde omstandigheden is het beter om en weer opsta, begint het motortje van mijn geest
kruiden voorschrijf die de uitscheiding bevorderen Tips om op tijd naar bed te gaan en snel in slaap te af te wijken van de regel om voor zonsopkomst uit elke ochtend vanzelf te zoemen en word ik steeds
of zelfs maar het advies geef om olieachtig voedsel komen zonder dat je uren ligt te draaien en te je bed te komen. Als je op een avond eens extra op tijd wakker om het prachtige, indrukwekkende

(snigdha) in het dieet op te nemen voor een soort­ woelen vind je in hoofdstuk 7. laat moet opblijven - om een vriend van het vlieg­ schouwspel van het ochtendgloren mee te maken.
gelijk effect, stel ik mijn cliënt een aantal vragen. We gaan er doorgaans van uit dat je acht uur veld op te halen, bijvoorbeeld - moet je daarna Nog voordat de eerste stralen van de zon boven de
De eerste vraag is altijd: 'Hoe kom je 's ochtends slaap nodig hebt om gezond te blijven en overdag niet op je gebruikelijke tijd willen opstaan. Stel horizon uitkomen, komt mijn lichaam als vanzelf

79
 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN
HOOFDSTUK 2

in beweging, net als de bloemen en de vogels in nabootsen - alles om maar niet echt te horen hoe heeft genesteld in heel ons wezen en in al onze op te staan om zes uur, wanneer de kapha-tijd

mijn tuin. de Natuur samen met de opkomende zon tot leven poriën. begint. lk vind dat jammer. Wie deze levensver­

komt. Wanneer kapha toeneemt in de macrokosmos, anderende kennis tot zijn beschikking heeft, en er

Baby's laten hun dagindeling nog niet afhan­ wordt dit weerspiegeld in ons lichaam, de micro­ dan toch voor kiest om langer door te slapen, blijft

Wij zijn onderdeel van de Natuur gen van de regels van de volwassen wereld. Ze kosmos. Dan zien we een aanzienlijke vertraging gevangenzitten in de verstikking van een zelfge­

Wij mensen zijn ver van de Natuur afgedwaald. worden 's ochtends wakker als vata actief is. Ze in processen die eerder onder invloed stonden van kozen kapha. Hij blijft steken in hardnekkige

We zijn namelijk in staat onze eigen keuzes te spelen, huilen en brabbelen dat het een lieve lust de beweeglijkheid. Soms kunnen dit soort proces­ gewoontes en innerlijke weerstand.

maken, en de keuzes die we hebben gemaakt is - en een volle luier produceren gaat ze al even sen, zoals een regelmatige stoelgang, volledig tot Gelukkig blijft de traditionele wijsheid van de

betekenen dat we ons afzonderen in ons eigen makkelijk af. Wij volwassenen stoppen een speen stilstand komen. Je kunt je voorstellen waar dit Ayurveda ons steeds weer herinneren aan onze

kleine wereldje: de gordijnen dicht, de ramen en in hun mond en hopen dat die luier nog even kan toe leidt. ware plaats in de Natuur. Die wijsheid maakt

muren geïsoleerd. Zo sluiten we alle geluid en wachten. 'Slaap nog maar even door', zeggen we Maar als we ons van dit alles bewust zijn, duidelijk waarom het beter is met de Natuur mee

onze levensbron, de zon, buiten. We realiseren ons tegen baby, 'pappie en mammie zijn nog een beetje kunnen we dankzij de wijsheid van de Ayurvedi­ te werken dan ons er alsmaar tegen te verzetten.

nauwelijks nog dat wij zelf ook onderdeel zijn van moe.' Rond diezelfde tijd worden onze huisdieren sche levensstijl onze dagindeling beter plannen. De Ayurveda is misschien de eerste medische

de Natuur. wakker. Ze kunnen niet wachten om mee te doen Wanneer vata, de variabele en actieve dosha, op wetenschap die stelt dat er een eenheid bestaat

Maar Moeder Natuur heeft nog altijd een met alles wat leeft buiten onze vier muren. Maar zijn sterkst is in de macrokosmos ('s ochtends en tussen het individu (purusha) en het universum

warm plekje voor ons in haar hart. Met elke zons­ het baasje ligt nog op één oor, dus rest onze 's middags van twee tot zes), kun je het beste (loka). Dit concept noemen we loka purusha

opkomst stuurt ze ons een hele reeks signalen die honden en katten niets anders dan zich in hun ontspanning zoeken, mediteren en het een beetje samya.2 ln deze omschrijving staat samya voor

ons eraan herinneren dat we niet alleen letterlijk mandje te nestelen en met ons mee te slapen. rustig aan doen. Kort samengevat: doe datgene 'gelijkheid'. Het individu in deze relatie kan iedere

wakker moeten worden, maar ook dat we weer lk heb al veel gezegd over de voordelen van het wat het tegengestelde is van 'beweging'. Als pitta, levensvorm zijn, van een kleine mier of een gras­

moeten ontwaken in de waarheid van onze ver­ opstaan voor zes uur 's ochtends, maar nog niets de vurige dosha, op zijn sterkst is in de buiten­ sprietje tot het meest ontwikkelde, denkende en

bondenheid met de Natuur. De gouden gloed die over de nadelen voor diegenen die dat niet doen. wereld (twee keer per dag van tien tot twee), is het voelende dier van allemaal: de mens. Maar alle

de wijde hemel omspant en de horizon verlicht, is Omdat het om zes uur kapha-tijd wordt, leidt advies om oververhitting van lichaam en geest te levende wezens zijn onderworpen aan dezelfde

ook bedoeld om ons te raken en ons bewustzijn te doorslapen na zessen al snel tot een verhoogd vermijden. Zoek de koelte op in je omgeving en je wet van verbondenheid tussen de macro- en de

verlichten. De goddelijke stralen komen binnen via kapha (inertie, traagheid). Met andere woorden: doen en laten. En wanneer het kapha-tijd is (van microkosmos. We zijn gebonden aan dezelfde

onze ogen, ze verwarmen ons eenzame hart en ze wie slaapt in de trage tijd van de dag zal ook in zes tot tien) is natuurlijk het advies om zo actief fysieke en spirituele wetten, die bestaan op een

verlichten onze gesloten geest. Maar als we onze andere opzichten trager worden. mogelijk te zijn in lichaam, ademhaling en geest. continuüm dat loopt van het kleinste tot het

ogen gesloten houden, hoe kan de zon ons dan Hoe langer we ons overgeven aan kapha-slaap, Simpel gezegd: als het kapha-tijd is, is het geen tijd allergrootste in de schepping. De individuele

bereiken? hoe zwaarder we ons gaan voelen, hoe slaperiger om stil te zitten, en zeker niet om te slapen. levensvorm is een replica, in miniatuur, van het

Dan vraagt Moeder Natuur de vogels om ons we worden. En als we dan eindelijk wakker zijn, Zo zie je in de dagindeling en onze dagelijkse universum. Daarom is het voor de mens zo belang­

te vertellen hoe mooi en majestueus de morgen is. voelen we ons niet zo lekker fris als wanneer we activiteiten ook weer het Ayurvedische principe rijk om te leren hoe hij de tekenen van de Natuur

De vogels kwinkeleren dat het een lieve lust is. wakker worden tijdens de vata-tijd. Integendeel, van 'gelijk versterkt gelijk, maar tegengestelden kan lezen en zijn daden daarop kan afstemmen.

Ze zingen hun lied over de zegeningen van vroeg we voelen ons duf en nog slaperiger dan voordat verminderen elkaar' terug. Om een dosha in lk hoop dat de prachtige wijsheid van de Ayur­

opstaan. Maar wij horen ze niet, want onze oren we naar bed gingen. Soms kan dit zware gevoel balans te houden, kies je voor iets wat daaraan veda in jou het verlangen zal opwekken om te

zitten dichtgepropt met bontgekleurde latex oor­ aanhouden tot uren na het wakker worden, en tegengesteld is. leven in harmonie met de Natuur en zijn regels.

dopjes. We worden overspoeld door het geluid van gaan we het interpreteren als oververmoeidheid. Als ik in mijn lessen deze wetten uitleg, reage­ lk nodig je uit om gebruik te gaan maken van wat

zoemende computers, waterkokers en apparaten Maar in feite is het niets anders dan kapha, de ren mijn studenten altijd enthousiast. Maar er zijn de Natuur je te bieden heeft. Zelf heb ik ervaren

die het oorspronkelijke geluid van de Natuur dosha van het zware, doffe, langzame, die zich natuurlijk ook mensen die het moeilijk vinden om dat hoe meer ik me overgeef aan de wetten van de

81
80
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

Natuur, hoe meer ik de compassie van de Natuur Net zoals de aarde zich beweegt van licht naar dosha's. ln feite zijn de guna's de drijvende kracht komt tot uitdrukking in gepassioneerdheid, actie,

kan ervaren. schaduw en weer terug, zo volgt onze mentale acher de dosha's. Rajas (de eigenschap van beweeg­ veranderingen, beweging en activiteit, maar ook

ledereen die kiest voor een Ayurvedische toestand een soortgelijke cyclus. lijkheid) is van invloed op de dosha vata. Tamas (de in dwang, gejaagdheid en onrust. Op geestelijk

levensstijl ontdekt op den duur hoe groot het De Vedische wijzen leren ons dat heel de eigenschap van traagheid) stuurt de dosha kapha niveau komt rajas tot uitdrukking als rusteloos­

voedend vermogen van de Natuur is. Geleidelijk Natuur bestaat uit drie soorten vibraties of hoe­ aan. Sattva, ofwel de eigenschap van de kosmische heid, veranderlijkheid en een verslaving aan activi­

aan word je één met de grote cyclus en het ritme danigheden die tezamen de kosmos vormen. In het intelligentie, is de drijvende kracht achter de dosha teit. Je bent steeds maar bezig met van alles en nog

van de Natuur. Het begint ermee dat je leert de Sanskriet heten deze de guna's. De drie guna's zijn pitta. En ook op de menselijke geest oefenen de wat om te kunnen voldoen aan allerlei verlangens

Natuur te respecteren en de fundamentele waar­ sattva, rajas en tamas. Ze zijn voor de menselijke guna's hun invloed uit. Onze verbeelding, ideeën, die voortkomen uit eigenbelang. Activiteiten die

heid leert accepteren dat wij en de Natuur één zintuigen niet waarneembaar. Ze zijn te vergelijken en zelfs de meest complexe concepten en geloofs­ worden gedreven door rajas zijn te herkennen

zijn. We vullen elkaar aan. Wanneer een van ons met wat de moderne natuurkunde omschrijft als de systemen - onze geest produceert ze onder invloed doordat ze een hoog tempo hebben en voort­

twee geen respect heeft voor de ander, of de ander fenomenen van materie en antimaterie. De guna's van het samenspel van de drie guna's. In de volgen­ durend alle kanten op schieten. Een teken dat rajas

negeert, staat dat gelijk aan het misbruiken en zijn de hoogste en ondeelbare entiteiten die actief de drie paragrafen leg ik dit uit in meer detail. in het spel is, is het steeds veranderen van het licht.

beschadigen van de ander. zijn op het subtielste niveau van het universum.
ln de Veda's staat rajas voor energie, terwijl Sattva: de guna sattva komt in de kosmos tot uit­ Tarnas: bij deze guna zijn zowel licht als beweging

tamas staat voor massa, traagheid of weerstand drukking in de helderheid van het licht, de kracht afwezig. De letterlijke betekenis van tamas is 'duis­
De tijd en de drie guna's tegen de energie van rajas (gelijke en tegengestelde van reflectie, harmonie, balans, goedheid, kennis en ternis'. Het is het principe van inertie, traagheid.

De menselijke geest heeft een unieke relatie met krachten). Sattva is de stabiliserende kracht, de zuiverheid. Als sattva zich voordoet in onze geest, Tamas leidt tot apathie en onverschilligheid. Het

het licht van de zon. ln de klassieke teksten van de essentie of intelligentie die zich manifesteert in ervaren we innerlijke helderheid, plezier, existentië­ komt tot uiting in onwetendheid, luiheid, verward­

Ayurveda staat geschreven dat de zon de bron van alles wat bestaat. Dankzij sattva kunnen dingen le zuiverheid, tevredenheid, een diepe vreedzaam­ heid, passiviteit en negativiteit. Het is zwaar (guru)

het menselijk leven is. bestaan ondanks de aanwezigheid van tegen­ heid en het verlangen naar eerzaamheid, goedheid en omhullend (avarna) en in die zin is tamas het

Overdag staan we vaak niet stil bij de zon en gestelde krachten. Uit de interactie en wederzijdse en goddelijkheid. We zijn zorgzaam voor anderen tegengestelde van sattva. Het is ook tegengesteld

zijn geschenk van het licht, maar 's nachts missen beïnvloeding tussen intelligentie (sattva), energie en delen wat we hebben met elkaar. Sattva is met aan rajas, omdat het alle activiteit stillegt. Vandaar

we ze. Het is niet per se een bewust gemis, maar (rajas) en massa (tamas) in verschillende verhou­ name verbonden met de waarheid en daarom zijn dat vooral het duister wordt geassocieerd met

de afwezigheid van licht doet iets met onze geest: dingen ontstaat een wereld van diversiteit en diegenen wier geest onder invloed staat van sattva tamas. Op macroniveau wordt tamas vaak geasso­

we gaan angsten ervaren waarvan we niet wisten materie, van het subtiele (de ruimte) tot het grove bij uitstek in staat om spirituele kennis te verwer­ cieerd met de nacht en op microniveau met onwe­

dat die in ons onderbewustzijn op de loer lagen. (de aarde). ven. Zij komen zonder moeite in contact met hun tendheid in de menselijke geest. Wanneer de geest

Die innerlijke ervaring komt misschien niet direct Zo zijn de guna's de oereigenschappen van innerlijke wijsheid. Het licht, met name het pure vooral onder invloed staat van tamas komt dat tot

tot uiting in ons handelen of wat we zeggen, maar de Natuur. Rta, ofwel de kosmische intelligentie, licht van de zon, maar ook dat van een lamp of een uiting als ambiguïteit, gebrek aan initiatief, onbe­

tijdens de donkere uren zijn we gevoeliger voor is actief middels de guna's. Het mag duidelijk zijn kaars die brandt op een altaar, is het prachtige grip en het onvermogen om zich los te maken van

twijfel aan onszelf, aarzelingen en angsten. dat de guna's geen hoedanigheden of eigenschap­ symbool van sattva. verkeerde denkbeelden en zelfbedrog (soms zelfs

Overdag kunnen we nog zo zelfverzekerd zijn pen in de alledaagse zin van het woord zijn. Ze zijn ondanks de hulp van deskundig advies, wijze lessen

in ons sociale en professionele leven, toch voelen bepalend voor alles wat in het universum bestaat, Rajas: deze guna is het principe van de beweging. of persoonlijke begeleiding). Bij gebrek aan inner­

we ons 's nachts diep in ons hart soms angstig en van het kleinste stofdeeltje of de microscopisch Een teveel aan rajas leidt tot fysieke en emotionele lijke beweging leidt een teveel aan tamas in de

alleen. We verjagen het duister met zo veel moge­ kleine amoebe tot de mens in al zijn complexiteit. pijn. Rajas manifesteert zich als rusteloze of geest vaak tot een gevoel van psychologische ver­

lijk elektrisch licht. Als we naar bed gaan en het In de mens zijn de guna's waarneembaar in de koortsachtige activiteit en een onophoudelijk lamming, wat kan leiden tot grote innerlijke frus­

licht uitdoen, hopen we maar dat we snel in slaap werking van het lichaam, doordat ze van invloed bombardement aan externe prikkelingen. Het is tratie. ln die mentale toestand is het vanzelfspre­

vallen en in één ruk doorslapen tot de wekker gaat. zijn op de dosha's. Ze zijn nog subtieler dan de steeds in beweging en geeft veel energie. Rajas kend lastig om tot kennis en wijsheid te komen.

82
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

Op een van onze vele tochtjes naar de rivier legde Baba uit dat het opkomen van de zon een De reden hiervoor is dat we het einde van sattva
belangrijke gebeurtenis is. Heel het universum maakt zich steeds weer klaar om de zon te voelen naderen. Na zonsondergang wordt sattva
begroeten. De planten en bomen staan stil op de zon te wachten. De vogels, insecten en vervangen door de nachtelijke sluier van tamas.
koeien buigen het hoofd voor de zon. iedereen staat klaar om de zon te begroeten wanneer Tussen vier en zes uur 's ochtends daarentegen
die majestueus verrijst boven de horizon. Alleen de mensen, die de vrijheid hebben om zelf vervult de Natuur iedereen met een beter soort
hun keuzes te maken, blijven soms liever in hun luie bedje liggen. rajas, een positief rajas, dat ons zachtjes, maar
'Waarom?' vroeg ik. Baba legde uit dat het weliswaar voor de vogels, de rozen en de onvermijdelijk naar een hernieuwde ontmoeting
bezige bijtjes al dag is - ze zetten hun beste spirituele beentje voor en zijn volop actief - met sattva leidt. Sattva neemt dan de dominantie
maar dat de menselijke geest omhuld is in een nevel van tamas. Daarom kunnen mensen over in de buitenwereld en, heel belangrijk, in
zich al dodelijk vermoeid voelen voordat de dag goed en wel begonnen is. 'Maar', zei Baba, onze innerlijke wereld.
'als je daar niet aan toegeeft, kun je de dag tot een succes maken door simpelweg te be­ Wanneer de zon achter de horizon verdwijnt
sluiten toch op te staan. Dat is de strijd die je met jezelf moet aangaan tijdens brahma en de duisternis zich verspreidt in de macrokos­
muhurta, Sh u nya. Hoe moeilijk het ook lijkt, wordt wakker en kom uit je bedje Als je dat
. mos, raken we ook weer het contact met ons Zelf
doet, zijn alle andere u itdagingen waar je in het leven voor staat vanzelf al veel gemakke­ kwijt. ln ons mentale landschap is het de moed die
lijker.' _1/1 achter de horizon verdwijnt. Het zakken van de
zon is zonder twijfel een prachtig schouwspel,
maar wie kan ontkennen dat die aanblik ook
De dans van de guna's dueel kunnen onze geesten meer neigen naar gepaard gaat met een onverklaarbaar gevoel van
rende vibraties van sattva zich verspreiden.
Daarom is het ook geen wonder dat we ons weer
vol energie voelen, vol goede moed en inspiratie
als we rond dit vroege uur opstaan.
Wat belangrijk is om in gedachten te houden,
is dat hoewel sattva wordt geassocieerd met licht
en verlichting, het niet hetzelfde is als de fysieke
deeltjes van het licht. Zonlicht is het medium
waardoor het kosmische sattva wordt verspreid -
de eigenschappen van vrede, balans en zuiverheid.
Maar sattva beperkt zich niet tot de stralen van de
zon. Je zou eerder sattva kunnen zien als de sub­
tiele eigenschap van de zon, de originele levens­
bron voor alles wat bestaat. Het branden van een
ghee-lamp of het eten van bepaalde soorten zuiver
en licht voedsel kan ook sattva verspreiden. Je zou
de lamp en het voedsel kunnen zien als andere
vormen van het oorspronkelijke vuur van de zon.

Elk van de drie guna's - rajas, tamas en sattva -
speelt zijn rol in de Natuur. Wanneer tamas in de
kosmos op zijn hoogtepunt is, neemt de duisternis
het over. De nacht valt en alles wordt donker,
inclusief de geesten van alles wat leeft.
Dat is de reden dat we 's nachts, onder de
invloed van tamas, ons vaak onzeker en minder
dapper voelen. Beslissingen stellen we dan liever
uit tot de volgende dag. ln de avonduren zoeken
we troost in het gezelschap van vrienden, familie,
lekker eten en, uiteindelijk, de slaap. Dit alles wil
trouwens niet zeggen dat tamas iets slechts is. Alle
drie guna's zijn van belang in ons leven. Zonder
tamas zou de wereld en alles wat daarin leeft zich
nooit eens even ontspannen, pas op de plaats
maken, zich even niet zo druk maken of lekker
gaan slapen.
Op dagen dat de zon uitbundig schijnt, hebben
we van nature een overvloed aan sattva. lndivi-
tamas of rajas, maar Moeder Natuur zorgt dat we
hoe dan ook onze portie sattva krijgen. Ze laat het
licht van de zon op ons schijnen en geeft ons
iedere dag opnieuw de kans om de luiheid (tamas)
en afleidende gedachten (rajas) uit ons hoofd te
verjagen en om onze geest meer in balans te
krijgen (sattva), zodat we ons beter kunnen con­
centreren.
De momenten waarop de dag en de nacht in
elkaar overgaan - zonsopkomst en -ondergang -
en de periode daaraan voorafgaand spelen een
belangrijke rol bij rajas, want dit zijn momenten
van transitie en verandering. Een soort kosmische
lichtschakelaars, zou je kunnen zeggen.
Beide periodes zijn belangrijk in rajas, maar
hun uitwerking op de menselijke geest is heel
verschillend. De drie uren voorafgaand aan de
zonsondergang vormen een periode van rajas
die leidt tot rusteloosheid of zelfs angstigheid.
onrust dat rond deze tijd van de dag over ons
komt? We kunnen doen of het er niet is, maar als
we eerlijk zijn tegen onszelf, kunnen we het on­
heilspellende gevoel niet ontkennen. De zons­
ondergang wordt maar al te vaak gevolgd door
tranen, droefheid, oude herinneringen en zelfs
gevoelens van depressie.
in de grote cyclus van de Natuur zullen we
echter niet snel verdrinken in de kleinere
tamas-golven in onze geest. Gelukkig maar. De
rajas-periode die rond drie uur 's nachts begint en
zijn hoogtepunt bereikt anderhalf uur voor zons­
opkomst, is van een heel ander karakter. in dit deel
van de cyclus is het of Moeder Natuur onze geest
voorziet van majestueuze vleugels om daarmee
boven de sluimerende aarde te vliegen en de zon
halverwege de hemel tegemoet te komen. Het
tamas dat zich tijdens de nacht heeft verzameld
verdwijnt wanneer de zon opkomt en de schitte-
Maak gebruik van die bijzondere tijd
van de dag
De periode van vier tot zes uur 's ochtends,
wanneer rajas de komst van sattva voorbereidt,
wordt gezien als de beste tijd voor voedende
activiteiten waarbij zowel innerlijke beweging als
zuiverheid van belang is. Het is bijvoorbeeld de
beste tijd voor zelfstudie of het studeren onder
leiding van een goeroe die zijn spirituele kennis
met ons deelt. Op deze tijd van de dag leiden yoga
en meditatie tot de beste resultaten.
Om een bepaald onderwerp, of het nu materi­
eel of spiritueel is, beter tot ons door te laten
dringen, is het belangrijk dat onze geest helder is.
Van even groot belang is dat we de innerlijke bewe­
ging van onwetendheid naar verlichting kunnen
maken. Al eeuwenlang is de vroege morgen het

85
HOOFDSTUK 2
moment dat studenten in een traditionele guru­
kulam zich verzamelen in het huis van hun leraar.
Het is de tijd van sattva, waarin ze samen medite­
ren, hun sacrale rituelen uitvoeren, contact maken
met de opkomende zon en vervolgens de Vedische
teksten bestuderen. Dit in contrast met de rajas­
tijd, waarin de studenten minder geconcentreerd
zijn, en de tamas-tijd, waarin ze vaak wat suffer van
geest zijn. Het is zelfs mogelijk dat ze dan minder
goed in staat zijn aangeboden kennis op te nemen
doordat ze er onbewust bang van zijn.
ln mijn eigen gurukulam, bij Vedika Global,
heb ik ervaren dat het lesgeven in de vroege
ochtend veel beter gaat. Op andere tijden van de
dag, vooral 's avonds, laat ik de studenten begin­
nen met het oproepen van sattva door het recite­
ren van diverse Vedische mantra's, met name de
Gayatri-mantra (een Vedisch gebed om verlichtende
intelligentie) en het ontsteken van ghee-lampen.
De lampen verlichten de school tot in alle hoeken
en gaten en zorgen voor sattva in de geest van
mijn studenten. De Vedische altaren in de school
staan vol verse bloemen en verspreiden allerlei
vibraties en zegeningen, zodat ook zij bijdragen
aan een sattvisch microklimaat.
Alles bij elkaar levert dit ontegenzeggelijk een
magisch effect op. Maar hoewel zowel leraar als
studenten zich bij dit soort avondlessen gezegend
voelen, is het toch harder werken voor hetzelfde
resultaat.
ln de vroege ochtend is het veel gemakkelijker
om de Sanskritische verzen die de avond daarvoor
met moeite aangeleerd zijn, weer voor de geest te
halen. De kennis van het Zelf en de werkelijkheid
van de goddelijke eenheid spreekt voor de psyche
van de studenten vanzelf. Universele compassie
welt spontaan op in hun hart. Kennis van de
86
Ayurvedische principes valt op zijn plek en wordt
als vanzelf onthouden. En wat ik als leraar in de
voorgaande dagen heb verteld over de wetenschap
van de Ayurveda wordt in de geest van de studen­
ten omgezet van feiten in overtuiging.
Ook in jouw leven kan het je zo vergaan met je
spirituele reis. Ook de ontwikkeling van jouw
kennis kan zo gemakkelijk zijn. De eerste stap:
opstaan tijdens brahma muhurta.
Brahma muhurta en de moderne
wetenschap
lk vind het fijn om af en toe te kunnen verwijzen
naar observaties van de moderne wetenschap die
bevestigen wat in de Ayurvedische wetenschap al
duizenden jaren geleden is ontdekt.
De moderne wetenschap onderscheidt twee
verschillende chemische stoffen die worden
uitgescheiden door de hersenen, serotonine en
melatonine. De uitscheiding van serotonine komt
op gang onder invloed van zonlicht en verhindert
automatisch de uitscheiding van de andere stof,
melatonine. Na zonsondergang houdt de uit­
scheiding van serotonine op en neemt de mela­
tonine het over.
De twee stoffen hebben ieder hun eigen toe­
passingen. In de taal van de Ayurveda ondersteunt
serotonine rajas, omdat dit het wakkere gevoel
versterkt. Melatonine ondersteunt tamas in het
brein, want dit maakt ons langzamer en helpt ons
in slaap te vallen. Moderne wetenschappers
verklaren het circadiaanse ritme aan de hand van
deze twee chemische stoffen en aan de hand van
hun observaties van de manier waarop mensen,
dieren en planten reageren op blootstelling aan
lichte en donkere omgevingen.
Duizenden jaren voor de ontdekking van
serotonine en melatonine hadden de Ayurvedische
wijzen het al over de functie van een innerlijke klok
en de reactie van de geest op lichte en donkere
signalen uit de omgeving. Voor de duidelijkheid:
het is niet mijn bedoeling om de spirituele werking
van rajas en tamas te reduceren tot de chemische
werkelijkheid van serotonine en melatonine. Dit
zijn slechts materiële uitingen van het universele
spirituele principe.
Degenen onder ons die in een of andere vorm
van nachtdienst werken (ofwel: die 's nachts rajas
aanspreken in plaats van tamas) kunnen ervan
getuigen hoe moeilijk het is om tegen de werking
van de Natuur in te gaan. Net als degenen die
lijden aan winterdepressies, een aandoening als
gevolg van onvoldoende blootstelling aan zonlicht
(ofwel een tekort aan tamas).
Het beste antidepressivum
Als je woont in een land waar een groot deel van
het jaar de zon niet schijnt, ben je wellicht vatbaar
voor de depressie of melancholie die het gevolg
kunnen zijn van onvoldoende zonlicht. Met een
Ayurvedische levensstijl ben je echter niet alleen
afhankelijk van de zon voor je dagelijkse dosis
sattva. Die kun je ook krijgen met behulp van de
methodes die we hiervoor al genoemd hebben,
zoals het kijken in de vlam van een ghee-lamp of
het reciteren van Vedische mantra's en gebeden
(in het Sanskriet of een andere taal), of door
contact te maken met je innerlijke contemplatie
en het beeld van de rijzende zon.
Sterker nog, een Ayurvedische levensstijl is
misschien wel het beste middel om depressie te
bestrijden en zelfs te voorkomen. De levensstijl
DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN
die ik in dit boek beschrijf, is in hoge mate be­
vorderlijk voor een gezonde dosis rajas en sattva.
Daarnaast vind je diverse aanbevelingen voor de
nacht die een gezonde tamas en dus een goede
nachtrust bevorderen.
Wanneer we de zon direct voor onze ogen zien
opkomen, en dus letterlijk het fenomeen waarne­
men dat tamas (het donker van de nacht) via rajas
(het overgaan van donker naar licht) plaatsmaakt
voor sattva in al zijn glorie (de verrezen zon), gaat
daar een diepgaand geneeskrachtige werking voor
het menselijk bewustzijn van uit.
Het woord voor dit met menselijke ogen zien
van een spiritueel fenomeen is darshan. Door het
getuige zijn van de cyclus van verandering, van
donker naar licht, kan de wijsheid vanuit ons
diepste innerlijk worden opgeroepen. Deze inner­
lijke wijsheid verlicht ons hele wezen. We krijgen
in onze menselijke zwakte de verzekering dat het
licht de enige waarheid is en het donker slechts
een fase die voorbijgaat. De les die we hier vooral
moeten onthouden, is: het licht is de enige waar­
heid.
Zo leert de Ayurveda ons in vrede te leven met
de interne elementen die het lichaam en de geest
reguleren en met de externe elementen waaruit
onze omgeving bestaat. De Ayurveda is erop geba­
seerd dat we ons bewust zijn van de eeuwige
harmonie en verbondenheid tussen alles wat leeft
en de Natuur - dat we hiermee in contact blijven
en ons erover verheugen.
Sta vroeg op, dan slaap je beter
Hoe vroeger je opstaat, hoe eerder op de avond je
behoefte krijgt om weer te gaan slapen. Dat is
logisch. Maar dit komt niet alleen doordat je
HOOFDSTUK 2
eerder lichamelijk vermoeid bent. Behalve jouw
vroege opstaan is er nog een subtieler verschijnsel
in het spel. Hoe eerder het licht via de zintuiglijke
waarneming van het oog de menselijke geest
bereikt, hoe eerder deze de cyclus van het 'wakker
zijn' begint. Denk bijvoorbeeld aan wat er gebeurt
als je 's nachts het licht aandoet om je glaasje water
van het nachtkastje te pakken, of om even naar de
wc te gaan. Met een beetje pech maak je jezelf
daarmee zo wakker dat je de rest van de nacht niet
meer goed in slaap komt.
Alle vormen van licht kunnen een signaal zijn
om wakker te worden, maar met het zonlicht van
de vroege morgen is er nog iets bijzonders aan de
hand. Door onze zintuigen bloot te stellen aan het
licht van de zon als die nog maar net is opge­
komen, reguleren we onze innerlijke biologische
klok. Dit licht is namelijk de meest natuurlijke
wekker die er bestaat. Daarom is het tijdstip
waarop we ons eerste licht van de dag ontvangen
zo belangrijk. Het licht van de vroege morgen
heeft een veel groter effect op een goed, gezond
slaapritme dan het zonlicht van ieder ander
moment van de dag. Als we later opstaan en dus
pas later het zonlicht begroeten, verschuift ook het
moment dat we slaap krijgen. Om het verschuiven
van de circadiaanse klok te voorkomen, is het dus
beter om het brein aan zonlicht bloot te stellen
tijdens brahma muhurta.
Iedere vorm van licht is op ons van invloed,
maar de aard van die invloed verschilt per licht­
bron. De klassieke Veda stelt het licht van de
oerbron, de zon, boven alles. Alle andere licht­
bronnen, zelfs de speciale lichtboxen en hightech
lampen die de zon nabootsen, zijn gebaseerd op
geleend licht. Ze activeren rajas, maar kunnen niet
het sattva geven dat we krijgen van de opkomende
88
zon. En dat is wat we nodig hebben om de rest van
de dag gelukkig en productief te zijn - en ook om
's avonds weer op tijd in slaap te vallen en een
evenwichtige nachtrust te genieten.
De zongestuurde Ayurvedische levensstijl is
een 24-uurscyclus. Als we op de juiste tijd ontwa­
ken, volgt de slaap ook op het juiste tijdstip. Vanuit
dit perspectief is het beste middel tegen slapeloos­
heid: opstaan tijdens brahma muhurta.
Wat te doen als de zon
niet vroeg schijnt?
Door de stand van de aarde en de manier waarop
deze rond de zon draait, bestaan er wereldwijd
grote variaties in het patroon van zonsopkomst en
-ondergang. Aan de polen is maar één keer per jaar
sprake van zonsopkomst en zonsondergang. ln de
aangrenzende gebieden zien we fenomenen zoals
de middernachtzon of pooldag (waarbij de zon ook
's nachts schijnt), de witte nacht (het wordt niet
donker, maar blijft schemerig) en de poolnacht
(zelfs overdag blijft de zon onder de horizon).
Als je daar woont, is het dan ook mogelijk om
te leven volgens de Ayurvedische principes? Ja,
maar er zijn wel beperkingen. Stel dat je in de
winter in Alaska bent, waar de zon pas om drie uur
's middags opkomt. Wat je dan kunt doen om het
effect van de late zonsopkomst te verzachten, is de
tijd nemen om te kijken naar het opkomen van de
zon (vanaf anderhalf uur voor zonsopkomst tot en
met het moment zelf). Je kunt het effect van de
late zonsopkomst echter nooit helemaal teniet­
doen.
Het Ayurvedische begrip desha is van betrek­
king op de impact die onze geografische locatie
heeft op onze gezondheid. Je moet begrijpen dat
niet iedere locatie op aarde even gezond is. Vanuit
een Ayurvedisch standpunt is het gebied op en
rond de polen geen natuurlijke leefomgeving voor
de mens. Het weer is daar het grootste deel van
het jaar zeer extreem. Wij mensen zijn in staat om
met behulp van onze technologie de Natuur te
overwinnen en dit soort plekken toch bewoonbaar
te maken, maar het is nog maar de vraag wie hier
de strijd gewonnen heeft.
Mensen die wonen in gebieden waar de zon
niet vaak onder gaat, hebben vaak last van slaap­
problemen, die kunnen variëren van slapeloosheid
tot vormen van hypomanie met aanhoudende
gevoelens van lichte euforie of prikkelbaarheid.
ln Ayurvedische termen: een teveel aan rajas.
Waar de zon niet opkomt, gaan veel mensen
gebukt onder diepe somberheid of depressies.
Dit komt door een teveel aan tamas. Als ik ergens
naartoe zou moeten waar het overdag lang donker
blijft, zou ik mijn ghee-lamp meenemen en een
paar keer per dag de tijd nemen om een minuut of
vijf in het vlammetje te staren. Voor de broodnodige
sattva zou ik ook Vedische mantra's reciteren.
Maar wat we ook met Ayurvedische middelen
kunnen doen om het leven in dit soort omstandig­
heden wat te verlichten, er bestaat geen oplossing
voor een omgeving die gewoonweg niet ideaal is
voor de mens.
Zo word je wakker
tijdens brahma muhurta
Voordat je je ogen sluit voor de nacht, kun je je
voornemen om de volgende ochtend op het juiste
moment wakker te worden. In het Sanskriet
bestaat een woord voor het soort besluiten dat
je neemt met je hoogste Zelf: sankalpa. Iedere
DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN
sankalpa die je neemt, heeft zijn eigen spirituele
kracht (shakti) en geeft je sattva. Iedere keer dat je
je houdt aan je sankalpa, genereer je meer spiri­
tuele kracht, die je op zijn beurt weer helpt om je
beter aan je besluit te houden.
Niet iedereen is zomaar in staat om op een
afgesproken tijd wakker te worden. Daarom is het
een goed idee om ook de wekker te zetten. Kies
echter wel een wekker die niet zo'n schel of hard
geluid maakt dat je direct stijf overeind in je bed
zit. Als de wekker gaat, moet je niet op de snooze­
knop drukken en je nog een keer omdraaien. Dat
zou juist bevorderlijk zijn voor het luiwammesen
(tamas). Als de wekker je wakker maakt, sta je
direct op. Wees sterker dan je innerlijke vijand, de
luiheid. Treuzel niet, maar wordt gewoon wakker
en kom je bed uit. Handel snel, dat maakt het
makkelijker om een eventueel moment van zwakte
te doorstaan.
De vibraties van de traagheid (tamas) liggen
's nachts urenlang als een cocon om ons bewust­
zijn. Ze houden onze geest in hun greep en ver­
lammen ons met dromen die voortborduren op
herinneringen en verlangens uit het onderbewus­
te. Om zo uitgerust mogelijk uit je slaap te komen,
kun je na het ontwaken even goed op je adem
letten. Wees je ervan bewust hoe je borstkas uitzet
en weer inzakt met iedere ademtocht. Zodra je
aandacht zich volledig heeft gericht op je ademha­
ling - dat duurt maar een paar seconden - ben je
klaar om verder in actie te komen. Maak gebruik
van je ademhaling om in beweging te komen. Sla
je dekens of dekbed open en sta op. Doe een
lampje aan als dat nodig is. Blijf in geen geval
liggen nadat je wakker bent geworden, anders val
je voor je het weet weer in slaap. Het is nu tijd om
actief te zijn. Zorg tijdens de koude maanden dat
HOOFDSTUK 2
je warme kleren klaar hebt liggen, en iets voor aan
je voeten. Dan is de kou in ieder geval geen excuus
om te blijven liggen.
Zo kom je gaandeweg los van oude gewoontes
en wen je jezelf een nieuwe manier van opstaan
aan. ln het schemergebied tussen de totale ver­
traging van de slaap (tamas) en de totale activering
van het wakker zijn (rajas), krijg je de kunst van het
ontwaken in de vingers doordat je de verlichte
hoedanigheid van je geest leert gebruiken: sattva.
ln hoofdstuk 7 vind je de Ayurvedische
adviezen ten aanzien van de slaap. Daarmee zorg
je voor een regelmatig slaappatroon en een diepe,
voedende slaap. Als gevolg daarvan zul je ook beter
in staat zijn fris en verkwikt op te staan tijdens
brahma muhurta.
Zorg voor positieve indrukken
bij het opstaan
Kort na het wakker worden is het fijn om je ogen
te kunnen richten op iets met een positieve uit­
straling, of simpelweg iets wat mooi is om naar te
kijken. Een vers bosje bloemen, bijvoorbeeld, of een
spiegel, een afbeelding van iets wat voor jou belang­
rijk is, of een brandende olie- of ghee-lamp. Als je
toevallig een open pot ghee in huis hebt, kun je ook
helemaal conform de traditie jezelf spiegelen in de
glanzende, gele ghee. De ghee is daarbij als een
spiegel van je Zelf als tempel van goddelijkheid.3
Mijn moeder had op het terras bij ons huis in
Ayodhya allerlei potten staan met daarin verschil­
lende soorten jasmijn. De geurige jasmijn was haar
favoriete bloem. Iedere morgen voor ik wakker
werd - minuten ervoor, of misschien uren, dat
wist ik nooit - zette mijn moeder een bosje vers­
geplukte jasmijn op het altaar van de Hindoegodin
90
Durga in de kamer waar mijn zusje, ons nichtje en
ikzelf sliepen. Soms werd ik wakker met mijn
gezicht naar de noordoostelijke hoek van de kamer
en waren de bloemen op het kleine altaar het
eerste waar mijn oog op viel. Wat een traktatie
voor mijn zintuigen! Tot op de dag van vandaag
ben ik in gedachten weer in mijn oude kamertje
zodra ik jasmijn ruik.
Op ons altaar stond een afbeelding van Durga
met een prachtige glimlach. Ze zag eruit als een
heldin in haar vuurrode sari met gouden rand en
haar golvende, donkere lokken tot aan haar enkels.
De godin bereed een leeuw, het symbool van haar
kracht - en ook een herinnering aan mijn eigen
kracht. De geur van de verse bloemen op het altaar
vulde de hele kamer, als een zegening namens
Moeder Natuur. lk hoefde maar het beeld voor
ogen te halen van mijn moeder die de bloemen
plukte en ik voelde de warmte in mijn hart. De
prachtige vlam die zo gelijkmatig brandde in de
lamp op het altaar (ook al verzorgd door mijn
moeder terwijl ik nog lag te slapen) herinnerde me
aan alles wat mooi en rustig was in mijn leven.
Elders aan de muur hingen spiegels en afbeel­
dingen van goden en godinnen, en ook mijn
moeders schilderingen van vogels en bloemen. Aan
de zuidelijke wand hingen de foto's van mijn voor­
ouders. lk vond het vooral fi.jn om te kijken naar de
foto van Baba's vader, die zelf ook een Hindoeheilige
was geweest. Hij had zo'n vriendelijk gezicht.
Tijdens zijn leven had Paramatman Sadhu Shanti
Prakash (zo heette Baba's vader} grote spirituele en
maatschappelijke projecten opgezet. Zo was hij de
stichter geweest van een spirituele beweging in
mijn geboortestad, Ayodhya. Wat een heerlijk
gevoel om wakker te worden tussen deze muren,
met al die symbolen van positiviteit, al die sym­
bolen die voor mij zo veel betekenis hadden.
Begin de dag met een schone buik
Wanneer je uit bed bent en je ogen hebt laten
rusten op iets moois en positiefs, is het tijd om de
afvalstoffen uit je lichaam kwijt te raken. Onder­
druk nooit, om welke reden dan ook, de natuur­
lijke aandrang van je lichaam om je darmen te
legen, want dat kan leiden tot allerlei problemen
met je gezondheid.
Nadat je je darmen geleegd hebt, drink je acht
handjes water. Dit ritueel heet usha-panaa. ln het
Sanskriet heet de hoeveelheid die past in een
volwassen hand prasriti. Hoeveel dit precies is, is
voor iedereen verschillend. Als je eerst een keer
uitmeet hoeveel water dit is, kun je dezelfde hoe­
veelheid ook in een glas schenken. Maak in ieder
geval nooit de vergissing om te denken dat acht
handenvol gelijk staat aan acht glazen water. Dat
zou veel te veel water zijn om achter elkaar op te
drinken.
De Ayurvedische wijze Bhava Mishra stelt dat
het drinken van acht handjes water niet alleen
bevorderlijk is voor de spijsvertering, maar ook
helpt de drie dosha's in balans te houden. Verder
helpt het ritueel bij het voorkomen van aambeien,
oedeem, chronische koorts, obstipatie, huidaan­
doeningen, oorpijn, keelpijn, hoofdpijn, pijn in de
onderbuik en oogaandoeningen.4
ln de winter kun je het best warm water
drinken, dat je verwarmt in een pannetje of de
waterkoker. Eventueel kun je dit ook de avond
tevoren doen en het bewaren in een thermosfles.
Zo staat het voor je klaar wanneer brahma
muhurta begint. ln de zomer is water op kamer-
DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN
temperatuur het best. IJskoud water, al dan niet
uit de koelkast, wordt in de Ayurveda altijd afge­
raden, hoe koud of warm het weer ook is. IJswater
is de oorzaak van diverse gezondheidsklachten,
waaronder problemen met de spijsvertering en
huidaandoeningen.
Voor het beste resultaat laat je in de zomer het
water een nachtje in een pot van aardewerk, koper
of zilver staan. Dit is echter niet noodzakelijk voor
het ritueel, dus als je geen speciale bewaarpot
hebt, is dat geen reden om het water drinken
helemaal over te slaan. Het water is op deze tijd
van de dag hoe dan ook een gezondheidselixer,
het bewaren in een speciale pot is extra.
Het is verder nog aan te bevelen om je tanden
te poetsen voordat je je water drinkt. ln hoofd­
stuk 4 vind je meer informatie over mondhygiëne.
Ontwikkel je eigen ochtendritueel
Als je opstaat tijdens brahma muhurta stelt dat je
niet alleen in de gelegenheid te genieten van de
sattvische zonsopkomst, het geeft je ook de tijd
om een aantal waardevolle levensstijloefeningen
te doen voordat je aan de rest van je dag begint.
De Ayurveda kent talloze oefeningen ter verrijking
van alle dimensies van je bestaan.
Zo zijn er diverse spirituele oefeningen die je
kunt doen direct nadat je bent opgestaan tijdens
brahma muhurta. Het maakt niet uit in welke
volgorde je deze oefeningen doet. Kies de oefenin­
gen die het best bij jou passen en houd de volgorde
aan die jou aanspreekt. Het is wel verstandig te
beginnen met een oefening die voor jou praktisch
uitvoerbaar is, en die werkt op de dimensie van je
bestaan waar jij graag wat extra aandacht aan wilt
besteden.
91
HOOFDSTUK 2
Heel belangrijk in die eerste momenten na het
opstaan: ga niet direct je agenda voor de dag door­
nemen, maar gebruik je eerste gedachten van de dag
om jezelf te zegenen. lk zal je uitleggen waarom.
Wij mensen zijn meer dan biologische wezens
van vlees en bloed. We zijn ook meer dan een
psychologisch fenomeen - meer dan een wille­
keurige verzameling gedachten, ideeën, angsten
en twijfels die het grootste deel van zijn tijd op
aarde doorbrengt zonder te weten waarom hij
bestaat en die uiteindelijk in de armen van de
dood loopt.
Volgens de Vedische traditie is ieder van ons
een spirituele entiteit die tijdelijk huist in een
lichaam en een geest. We zijn eeuwig levende
en oneindig machtige wezens. We zijn intern en
extern verbonden met een universele spirituele
bron en het is belangrijk dat we onszelf dagelijks
aan onze goddelijke oorsprong herinneren. De
Vedische traditie raadt ons aan iedere ochtend
diep in ons hart te kijken en ons te laven aan de
goddelijke krachten die we in ons hebben. Zo
blijven we ons bewust van het feit dat we van
niemand afhankelijk zijn voor ons welzijn.
Integendeel, wij zijn koningskinderen, met de
aangeboren spirituele kracht om altijd volop in
het leven te staan, te weten wat we doen en
gezond te zijn. In de film van ons leven zijn wij
zelf de regisseur.
ln de voorschriften voor een Ayurvedische
levensstijl vinden we voor iedere gelegenheid een
aparte mantra. Het Sanskritische woord mantra
is een samenstelling uit twee woorden: man,
'de denkende geest', en tra, dat staat voor 'be­
schermen'. Een mantra beschermt ons tijdens
het mediteren. Het is een speciale verzameling
geluidsvibraties die samen een frequentie vormen
92
die de geest beschermt tegen de emoties, verlan­
gens en twijfels waarmee deze zichzelf in de weg
zit. Daarbij maakt het niet uit of de mantra hardop
wordt uitgesproken of in stilte wordt overdacht,
als we er maar met onze volle aandacht bij zijn.
Bij het reciteren of zelfs maar horen reciteren van
een mantra ontstaat in de geest als vanzelf een
unieke concentratie ofwel mindfulness.
Een mantra is dus een sacrale uiting die onze
geest beschermt en bevrijdt. De Ayurveda nodigt
ons uit om mantra's te reciteren b ij allerlei activi­
teiten, zelfs de meest simpele dagelijkse dingen.
Bij het wakker worden, bijvoorbeeld, en de eerste
aanraking van onze voeten met de vloer na een
gezonde nachtrust, of tijdens het douchen, of
voordat we aan de maaltijd beginnen.
Wat is het nut van dit soort gewoontes? Niets
anders dan dat we ons te allen tijde bewust blijven
van het feit dat we spirituele wezens zijn die tijde­
lijk in ons fysieke lichaam verblijven. Dat we één
zijn met een hogere spirituele aanwezigheid die
zich niet alleen rondom ons, maar ook binnenin
onszelf bevindt. Deze spirituele waarheid ontstijgt
alle religie. Ze maakt ons bewust van onze eenheid
en geeft ons vreugde. Ze spoort ons aan om elke
dag weer ons hoogste Zelf te verwezenlijken.
De Veda'.s, de spirituele en filosofische bron van
de Ayurvedische geneeskunde, getuigen van de
oneindige en onuitputtelijke creatieve kracht die
zich heeft gemanifesteerd in de schepping. De
schepping is vol van deze goddelijke kracht die
zetelt in alles wat in het universum bestaat - en
dus ook in ons, daar mogen we op vertrouwen.
Uit de Vedas leren we dat alles wat bestaat, groot of
klein, levend of levenloos, bezield is door dezelfde
goddelijkheid. Dat is de reden dat de hoogste
waarheid soms antaryami genoemd wordt, 'degene
DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN
die zich binnenin ons beweegt'. Deze waarheid is in het Sanskriet) perfect uitspreekt is veel minder
ons allerinnerlijkste, goddelijke Zelf. belangrijk. Het feit dat je de taal van een mantra
Dit alles lijkt me meer dan voldoende reden niet volledig beheerst, hoeft dus geen reden te zijn
om onze eerste gedachten van de dag te wijden om er niet aan te beginnen. Het Sanskriet wordt
aan het zegenen van onszelf. In het laatste deel gezien als een sacrale taal, en mantra's zijn krachtige
van dit hoofdstuk, maar ook elders in dit boek, uitingen die je volledige aandacht verdienen.
zal ik een aantal van mijn favoriete mantra's
behandelen, die ik van huis uit heb meegekregen.
De eenvoudigste daarvan zijn voor vrijwel ieder­ Neem elke dag de tijd
een geschikt. voor zelfbevestiging
Het reciteren van mantra's vraagt enige oefe­ ln een Ayurvedische levensstijl begin je iedere
ning. ln het begin kan het lastig zijn om dit te nieuwe dag met een klassiek ritueel van positieve
combineren met de verplichtingen en afleidingen bevestiging. De afgelopen tien jaar heb ik vele
van het moderne leven. Maar met een beetje studenten van mijn klassieke school, Vedika Global,
volhouden zul je merken dat de mantra's na een dit zelfbevestigingsritueel geleerd. Steeds weer
paar keer spontaan in je hart opwellen. Zo maken gaven ze aan dat ze al na een paar dagen merkbaar
ze de werkelijkheid van alledag tot iets bijzonders. bewuster gingen leven. Iedere keer dat de studen­
Met behulp van de vibraties van een mantra creëer ten mij bedanken voor alles wat ze krijgen dankzij
je harmonie en rust in je gedachten. Je zult op dit gebed, dank ik op mijn beurt mijn leraar, Baba,
ieder moment van de dag bewuster in het leven die mij de weg heeft gewezen.
staan. Als je mantra's onderdeel maakt van je Op ieder moment van de dag kan positieve
leefpatroon, worden de simpelste dingen rituelen bevestiging ons meer mentale energie geven. Maar
van zelfbevestiging en zelfwaarde. als we dit ritueel uitvoeren tijdens brahma muhurta,
In de ochtendmantra's gaat het vooral om je zal het sattva dat zich dan door de macrokosmos
intentie en de kwaliteit van je bewustzijn - dat wil verspreidt zich spiegelen in onze geest. Zo maakt
zeggen, de mate waarin je je verbonden voelt met het de weg vrij naar de bron van ons diepste zijn
de betekenis van je recitatie. Of je mantra's (vaak en verbindt het ons met ons goddelijk potentieel.
Met dit ochtendritueel leerde Baba me hoe ik in contact kon komen met mijn innerlijke
goddelijkheid en haar onbegrensde krachten. 'ja, kleine Shunya', zei Baba, 'het goddelijke
bestaat in het diepste van jouw wezen. Haal het dagelijks uit het diepst van je wezen naar
boven met behulp van dit ritueel. En als je dan de verbinding hebt gevonden met je inner·
lijke goddelijkheid, herken dan dezelfde goddelijkheid in het Zelf van alle levende wezens die
je ontmoet. Dan zal je dag worden verlicht door het licht van duizend zonnen. Neem dit
goddelijke bewustzijn tot gids op je reis door het levende heden.'
iedere keer dat ik het speciale mantra voor dit ritueel reciteerde, kreeg ik kippenvel. Het
gebed hielp me herinneren dat de goddelijke krachten van het universum, die we kennen als
93
HOOFDSTUK 2
Lakshmi, Saraswati en Durga (de godinnen van overvloed, wijsheid en persoonlijke kracht)
ook in mijn wezen huizen. Ik had ze letterlijk voor het aanreiken, in mijn eigen kleine hand
Het ritueel van positieve bevestiging
Houd je handen naast elkaar en houd je blik rustig
gericht op je handpalmen. Terwijl je dit doet,
herhaal je (hardop of in gedachten) de Vedische
mantra in tabel n. Richt je blik eerst op je vinger­
toppen. Bedenk dat deze de goddelijke zetel van
TABEL 11 Mantra voor dagelijkse zelfbevestiging
Sanskriet
Karaagre vasate lakshmi
Karamadhye Saraswati
Karamoole sthita Gouri
Mangalam kara darshanam
Eenvoudige betekenis: ln de ochtend zie ik hoe in
mijn vingertoppen de godin Lakshmi zetelt, in
mijn palmen de godin Saraswati en in mijn polsen
de godin Gouri, ofwel Durga.5
Diepere betekenis: ln mijn vingertoppen zetelt de
godheid van de overvloed. Met haar zegen kan ik
moeiteloos iedere vorm van persoonlijke weelde
verkrijgen. ln de holte van mijn palmen zetelt de
godheid van kennis en wijsheid. Ik heb letterlijk
alle kennis in handen die ik ooit nodig zou kunnen
hebben om succesvol en evenwichtig te zijn en
spiritueel te leven in harmonie met de hoogste
waarheid. Hier heb ik het, in de holte van mijn
eigen handpalmen. En de goddelijkheid van
94
. ..6'
kosmische overvloed zijn. Kijk dan naar de holte
van je palmen en herken hierin de zetel van kosmi­
sche kennis. Richt je ten slotte op je polsen, en
besef dat deze de zetel zijn van de persoonlijke
kracht die voortkomt uit je eigen hart.
Klinkt als
Kwar-aa-gruh vaa-saa-tee Lak-sjmie
Kaa-raa-madh-jee saa-ras-wattie
Kaa-raa-moe-luh stie-taa Gouw-rie
Man-gaa-lam kaa-raa dar-sjaa-nam
persoonlijke kennis, gezondheid, moed en nobele
daden zetelt in de wortels van mijn handen, mijn
polsen. Zij zegent me met onbeperkte persoonlijke
kracht. Door deze recitatie gedenk ik bij het ont­
waken al mijn goddelijke krachten, opdat de rest
van mijn dag gezegend en productief zal zijn.
Bedank Moeder Aarde
In de gesproken traditie van de Ayurveda vinden
we de aanbeveling om een hymne van dankbaar­
heid aan Moeder Aarde uit te spreken zodra onze
voeten bij het opstaan de grond raken (of kort
daarna). Met deze hymne kun je ook op ieder
ander moment van de dag weer in contact komen
TABEL 12 Mantra van dankbaarheid aan Moeder Aarde
Sanskriet
Samudra vasane Devi
Parvata stana mandale
Vishnu patni namastubhyam
Paada sparsham kshama-svame
Eenvoudige betekenis: 0 Moeder Aarde,
de oceaan is uw kleding en de bergen zijn
uw boezem. Vergeef me alstublieft dat ik u
aanraak met mijn voeten.
met de aarde als je kosmische moeder. Door dit
ritueel kun je je liefde en respect voor onze
levende, ademende planeet uitspreken.
ln de Ayurveda zien we ons universum als een
dynamisch en levendig geheel, waarin alle objec­
ten, levende wezens, gebeurtenissen, fenomenen
en ervaringen met elkaar verbonden zijn en voor
hun bestaan van elkaar afhankelijk zijn. ln die
interactieve relatie zijn de menselijke wil en dank­
baarheid niet alleen van invloed op onze eigen
mentale toestand, maar ook op onze directe om­
geving en uiteindelijk op de hele kosmos.
Veel mensen komen 's ochtends moeizaam uit
bed, grijpen direct naar hun laptop, tablet of
smartphone en strompelen naar het koffiezet­
apparaat. Voor de aarde en de omgeving waarin
ze leven hebben ze geen moment aandacht. Maar
wanneer je deze mantra reciteert op het moment
dat je tenen de grond naast je bed raken, gaat een
DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN
Klinkt als
Sa-moe-draa vaa-saa-nee dee-vie
Par-vaa-taa staa-naa man-daa-lee
�-noe pat-nie naa-ma_?-toe-bie-am
Paa-daa spar-sjam sjaa-maa-sva-mee
Diepere betekenis: lk groet u aarde, die de volheid
van de godin Lakshmi bent, de godin van overvloed,
creativiteit en vruchtbaarheid. Bij het opstaan om
aan deze dag te beginnen vraag ik u vergiffenis dat
ik u aanraak met de zolen van mijn voeten. Mag ik
drinken van uw nederigheid en generositeit.
unieke intimiteit van het Zelf met het universum
zich manifesteren. Je leert beseffen dat het Zelf is
verbonden met het universum en zo komt er een
einde aan het onrecht dat kan bestaan wanneer je
nog geen weet hebt van deze verbondenheid. Het
ego, dat ertoe geneigd is de rijkdom van de Natuur
aan te wenden voor eigen gewin, wordt opgeno­
men in de oceaan van eenheidsbewustzijn.
Je nieuw gevonden besef zal je inspireren om
evenveel zorg te hebben voor een willekeurige
steen in de rivier als voor welzijn van je eigen
lichaam.
Als je deze mantra onderdeel van je dagelijkse
levensstijl maakt, kun je leren wat wezenlijk
respect is en gaan leven in diepe harmonie met de
hele aarde en alles wat daarop leeft. Dit is de ware
gezondheid, de universele gezondheid in de opvat­
ting van de wijzen van de Ayurveda.
95
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

Deze mantra heb ik vele malen gehoord, al vanaf de tijd dat ik een baby was op mijn moeders TABEL 13 De Gayatri-mantra voor verbondenheid met de zon
.- schoot. Ze sprak deze woorden wanneer ze 's ochtends uit bed stapte, met mij in haar
armen. En als peuter sprak ik de woorden in mijn kinderlijke stemmetje met haar mee. Sanskriet Klinkt als
Ik hield van het ochtendlijke ritueel van het danken van Moeder Aarde. Ik hield van de
OM om
manier waarop zij antwoordde met haar zegeningen, die me via mijn voeten vervulden tot
aan mijn kruin. Toen ik Baba vroeg hoe dit werkte, gaf hij geen antwoord met woorden, maar bhur bhuvah svaha boor bhoe-vaa svaa-haa

de twinkeling in zijn ogen zei genoeg. Ik hoop dat jij ook wilt overwegen om in je ochtend­ tat savitur varenyam tat saa- vie-t or vaa-ruh-njam

ritueel iets op te nemen dat je verbindt met Moeder Aarde - en via haar met het hele, bhargo devasya dhii mahi baa-raa-g_QQ dev-aa-as-jaa die maa-hie
magische, genereuze en altijd overvloedige universum. -� dhiiyo yo nah pracodayaat die-joh joo naa pra-koo-daa-@!

De Gayatri-mantra Eenvoudige bet ekenis: Wij mediteren over de de projector van de drie niveaus van het bestaan
(aanbidding van de zon) heilige, stralende zonnegod die ons denken en die wij kunnen waarnemen en ervaren, namelijk

De Gayatri-mantra staat bekend als de belang­
rijkste van de mantra's. Deze Indiase mantra is
afkomstig uit de Rig-Veda, 's werelds oudste ver­
zameling wijsheden.6 ln de Rig-Veda en de klas­
sieke Ayurvedische teksten wordt hij eigenlijk de
Savitri-mantra genoemd. Tijdens brahma muhurta
klinkt hij overal in India, vooral aan de oevers van
de heilige rivieren, waar ik hem ook samen met
Baba iedere ochtend mocht reciteren.
De Gayatri-mantra brengt ons in direct contact
met de zon, het hemellichaam dat in bijna alle
inheemse culturen als heilig wordt gezien. ln de
Vedische traditie is de zon de zichtbare goddelijke
manifestatie van het hemelse licht. Hij staat voor
de onbeperkte kracht, pracht en grootte van de
hoogste waarheid. Daarom brengt de Gayatri­
mantra ons ook in contact met de verborgen
spirituele werkelijkheid achter de fysieke zon,
een werkelijkheid die onlosmakelijk met de zon
verbonden is maar hem tegelijkertijd ontstijgt.
En zo laat de Gayatri-mantra ons ook deel­
nemen aan de universele waarheid van de verbon­
denheid van ons eigen bestaan en de gedeelde
spirituele aanwezigheid die stroomt door alles en
door ieder hart als de allerinnerlijkste, allerfunda­
menteelste waarheid. Kort gezegd: wanneer we de
Gayatri-mantra reciteren, is onze individuele geest
direct verbonden met de grote universele waar­
heid.
Door de herhaalde meditatieve contemplatie
van de rijzende zon door middel van het reciteren
van de Gayatri-mantra krijgen we toegang tot alle
geheimen van de Hoogste Werkelijkheid, die
buiten het bereik van de menselijke zintuigen en
de menselijke rede liggen. Door dit iedere dag
opnieuw te doen, zuiveren we ons denken en onze
emoties en planten we het zaad van grootheid,
moed en nobiliteit in ons bewustzijn.
bewustzijn activeert. het grove, het subtiele en het causale. Moge die
onbegrensde, naamloze en vormloze hoogste
Diepere betekenis: Wij mediteren over het spiri­ waarheid (die wij aanbidden in de vorm van de
tuele stralen van de absolute, opperste Hoogste manifeste zonnegod) de gids zijn die ons leidt
Werkelijkheid. Deze Hoogste Werkelijkheid is zelf tot die hoogste waarheid.
onveranderlijk, maar is tegelijkertijd de bron ofwel
In mijn eigen leven ken ik al vanaf mijn vroege jeugd de zegening van de Gayatri-mantra.
i edere dag (behalve als het regende) ging ik t ijdens brahma muhurta hand-in-hand met
Baba naar de Sarayu. Terwijl wij zwijgend naar de oever van de rivier liepen, liepen vijf lieve
straathonden steeds met ons mee: Bhura, Kalu, Lali, Munna en Chotta. Het moet eruit
hebben gezien als een kleine p rocess ie.
Ik herinne r me nog hoe ik vlug liep, maar met volle aandacht voor iedere stap om z acht
te zijn voor het gras onder mijn voeten. Baba had me namelijk verteld dat het gras op ons
pad een kolonie mensen net als wij was, alleen in andere lichamen gehuld. Ik wilde dus extra
voorzichtig zijn, zodat ik de 'grasmensen' niet tot la s t was .
Een klein deel van onze reis legden Baba en ik af in een tanga, een kleine paardenkoets ,
zoals ze ook nu nog in sommige kleinere steden in India worden gebruikt. Met de tanga
legden we het laatste stukje naar de ghat (oever) af. De hondenprocessie rende enthousiast
achter ons aan en ons lieve paard zette er vrolijk de pas in, alsof hij zelf ook niet kon wachten
om de zon te begroeten.

96 97
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

om miträya namah om ravaye namah om khagaya namah om püsne namah

Begroeting van Hem die Begroeting van Hem die Begroeting van Hem die Begroeting van Hem die

ons allen liefheeft verandering teweegbrengt beweegt langs de hemel ons allen voedt

om suryäyä namah om bhänave namah

Begroeting van Hem die Begroeting van Hem die om hiranyagarbhäya namah om maricaye namah

activiteit in gang zet het licht verspreidt Begroeting van Hem die alles Begroeting van Hem die
stralen bezit

98 99
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

Nadat we bij de rivier uit de tanga waren gestapt liep ik extra langzaam naar de rivier die
om ädityäya namah om savitre namah
ik zo bewonderde. De Sarayu was altijd vol leven en ik was elke dag weer onder de indruk
Begroeting van Hem die de Begroeting van Hem die
hoe groot en majestueus hij was.
God der goden is alles voortbrengt
Baba liep altijd verder de rivier in dan ik. Hij schepte het water op in zijn handen en hief
ze op naar het oosten. Daarbij reciteerde hij de mantra die in onze familie van generatie op
generatie werd overgeleverd, de Gayatri-mantra.
Behalve in de zachte en eerbiedige stem van Baba hoorde ik de mantra ook in het luide
geraas van de rivier. Aan de stemmen van Baba en de rivier voegde ik ook mijn stem toe,
nadat ik mijn kleine handen, gevuld met water, had opgeheven naar de oostelijke hemel,
zoals Baba me had geleerd.
Door de mantra eindeloos te herhalen in mijn bijzijn, was Baba al begonnen me deze te
leren voordat ik zelfs maar kon praten. Ik kende hem in mijn hart voordat ik hem zelf kon
laten klinken. Het lichaam waarin ik leefde, was destijds nog maar dat van een peuter, zei
Baba, maar toch had ik al de wijsheid van het hele universum, want dat is de ware natuur
van het Zelf.
Op veel van deze ochtenden kon ik voelen hoe de hemel zich naar mij toe boog om te
kunnen horen hoe ik bij de rivier de Sarayu de Gayatri-mantra stond te reciteren, en met de
hemel ook de aarde en de wind. Ik voelde me zo gezegend om wakker te mogen zijn op dit
tijdstip van de dag, en ik wist dat God wist dat kleine Shunya klaarwakker was._.,

Zo voerje het zonneritueel uit water langzaam en eerbiedig uit op de aarde

om arkäya namah om bhäskaräya namah Dit is een ritueel dat je bij voorkeur buiten moet onder je voeten.

Begroeting van Hem die Begroeting van Hem die de uitvoeren, althans als het weer dat toelaat. Iedere 4. Houd je blik gericht op de hemel, waar de zon

het waard is aanbeden te veroorzaaker is van alle keer dat je het uitvoert, zul je je vol spirituele kracht spoedig zal opkomen.

worden pracht voelen. Als je vlak bij het water (rivier, meer, zee) 5. Terwijl je het water uit de kom laat lopen,

woont, voer het ritueel dan uit bij het water. Nog kun je de Gayatri-mantra reciteren. Je kunt ook

beter is het als je hierbij in het water kunt staan. kiezen voor een eenvoudiger vorm: alleen de
lettergreep OM.

r. Vul een kom van aardewerk of koper met

water. Houd hiervoor een kom apart die je niet Douchen of in bad gaan kun je doen voor of na dit

gebruikt om uit te eten of drinken, maar alleen spirituele ritueel. In India wordt dit ritueel vaak

voor het zonneritueel. uitgevoerd in het water, bijvoorbeeld in de rivier

2. Ga naar buiten en richt je gezicht naar het de Ganges. Daar is het baden dan meteen bij

oosten, waar de zon opkomt. inbegrepen. Vaak kiest men er echter voor om na

l Houd de kom in beide handen en til hem hoog het ritueel ook thuis nog een douche te nemen.

op, hoger maar niet boven je hoofd. Giet het Meer Ayurvedische tips over baden en douchen,

roo IOI
 HOOFDSTUK 2
DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

waaronder een speciaal massageritueel dat je kunt
doen voor het baden, vind je in hoofdstuk 5.
Meer mindfulness-oefeningen voor
brahma muhurta
Nadat je je mantra's hebt gereciteerd kun je ook
nog asana's (yogaoefeningen) en pranayama
(ademhalingsoefeningen) doen. Je bent vrij om te
kiezen welke volgorde je aanhoudt, maar over het
algemeen is het advies: eerst yoga, dan pranayama
en ten slotte meditatie. Welke volgorde je ook
kiest, je hoort ze alle drie op een lege maag te
doen, dus nog voor het ontbijt.
belangrijk dat je begrijpt wat de betekenis is van de
twaalf mantra's die horen bij de twaalf houdingen
van de zonnegroet. Met iedere mantra verdiep je
je contact met de kracht van de kosmos die zich
verspreidt via de zon. Hoe beter je ademhaling
aansluit op de mantra's en de houdingen, hoe meer
je hele wezen vervuld raakt van energie en spiri­
tuele vreugde.
Pranayama (ademhalingsoefeningen)
ln de Ayurvedische traditie staat prana voor de
levenskracht waar alle levende wezens van vervuld
zijn. Deze levenskracht stroomt door het lichaam
door een systeem van kanalen ofwel nadi's. Wisse­
Die dag leerde ik dat brahma muhurta de tijd van de dag is dat het universum niet alleen
vol sattva is, maar ook vol prana. Het universum heeft dan prana te over voor iedereen die
de moeite wil nemen om op tijd wakker te zijn om deze toestand van de kosmos mee te
maken en het prana diep en aandachtig in te ademen. Het lijkt wel een ontbijtbuffet met
volop prana. De vraag is alleen: ben jij er klaar voor?
Als klein meisje vond ik het heerlijk om te fantaseren en te experimenteren. Ik deed mijn
ogen dicht en ademde al dat goddelijke prana in tot mijn hele wezen er vol van was. Ik genoot
van de lichtheid en de energie die ik voelde, in heel mijn lichaam, van top tot teen. Ik stelde
me voor dat ik met mijn adem de bloemen kon laten bloeien in de tuin en mijn moeder
minder moe van haar dagelijkse werk kon laten zijn. Het was alsof ik een bovennatuurlijke
invloed had op mijn omgeving en dat ik iedereen die ik liefhad kon laten delen in het prana
dat ik in me had. En Baba zei: 'Waarom niet? Zo zij het.' _6'

lingen in de hoeveelheid en de kwaliteit van prana Bij pranayama is het belangrijk dat je dit tot een Wat je moet doen is het volgende: ga zitten op
Surya Namaskar (zonnegroet)
zijn van invloed op de gezondheid, de geestes­ dagelijkse gewoonte maakt. Er zijn verschillende een meditatiekussen in een comfortabele houding
Een serie yogahoudingen (en de bijbehorende toestand en het bewustzijn. In feite is prana een soorten pranayama waar je uit kunt kiezen, zoals waarin je ontspannen zit met een rechte rug. Een
mantra's) die ik van harte kan aanbevelen is de eerste levensvoorwaarde: zolang prana in ons de zoemende bij (zie hieronder). Die is met name stoel is ook goed. Houd dan je benen naast elkaar,
zonnegroet. Deze asana's zijn al eeuwenlang van lichaam actief is, zijn we in leven. Zodra prana niet over elkaar. Begin met je handen in jnana
goed en effectief om tijdens brahma muhurta te
generatie op generatie overgeleverd; daarbij zijn stilvalt, gaan we dood. En wanneer prana uit mudra, het wijsheidsgebaar (zie pagina 104).
doen. ln andere hoofdstukken vind je nog andere
ze steeds verder verfijnd om zo effectief mogelijk balans is, worden we ziek. Een onbalans in prana voorbeelden, inclusief punten om op te letten bij Sluit je ogen en ontspan je lichaam terwijl je
te zijn tijdens brahma muhurta. De zonnegroet kunnen we echter herstellen door de bewuste een correcte beoefening. De ruimte ontbreekt om een paar minuten gewoon rustig ademhaalt. Breng
heeft een positief effect op alle drie dosha's. toepassing van een oud proces dat we pranayama alle mogelijke oefeningen te beschrijven, maar ik nu je armen omhoog en je handen naar je oren.
De zonnegroet is niet zomaar een reeks licha­ noemen. Omdat prana ook de betekenis 'adem' Druk je oren zachtjes dicht met je wijs- of middel­
hoop dat het genoeg is om je te inspireren voor je
melijke oefeningen, het is een spiritueel ritueel. heeft, betekent pranayama: 'het doelbewust ver­ eigen pranayama-moment direct na het opstaan vingers. Je kunt ze in je oren steken, of de flapjes
Dat is niet iets wat je vaak te horen krijgt in sterken van prana door ademhalingsoefeningen'. tijdens brahma muhurta. van je oren met je vingers dichtdrukken. Richt je
moderne hatha yogalessen, maar ik vind het
aandacht nu op het punt midden tussen je wenk­
De zoemende bij brauwen, de plek waar de ajna chakra zich bevindt.
Brahmari pranayama is een klassieke oefening die Adem in door je neus, en adem ook weer uit door
Lang geleden, op een uitzonderlijk mooie, milde lenteochtend vol lentegeuren en rivier- ikzelf de zoemende bij noem (waarom, dat zal snel de neus. Terwijl je uitademt, maak je een zoemend
"
geluiden, heeft Baba mij pranayama geleerd aan de oever van de rivier. genoeg duidelijk worden). Deze pranayama heeft geluid, als van een bij: OMMMMMMMM. Neem
'Adem heel diep in, tot de adem helemaal tot in je buik komt', leerde hij mij. 'Prana is een vele voordelen, met name als je hem doet tijdens de tijd voor je uitademing. Houd het zachtjes en
goddelijke, onzichtbare helende energie. Het hangt altijd om ons heen, maar op bepaalde brahma muhurta. Met deze oefening laat je rajas en beheerst en houd daarbij voortdurend het diepe,
tijden van de dag, zoals tijdens brahma muhurta, kun je het zonder moeite inademen. tamas in je geest direct plaatsmaken voor sattva. constante zoemen aan. Je hoeft daarbij niet te
Als prana in je lichaam komt, maakt het je gezond. Met prana in je lichaam ga je je intens Angsten verdwijnen en je zintuigen zullen tot rust variëren in toonhoogte. De eerste ronde is nu
gelukkig voelen.' komen en verfrist worden. De verdere voordelen compleet. Zowel de in- als de uitademing moeten
merk je vanzelf als je deze pranayama gaat doen. gelijkmatig en beheerst zijn.

102
103
HOOFDSTUK 2
Jnana mudra
(wijsheidsgebaar)
Het Sanskritische woord mudra betekent 'zegel'
of 'gebaar'. In de hatha yoga worden mudra's
gebruikt om prana vast te houden in het
lichaam. De jnana (wijsheids-)mudra wordt
veel gebruikt bij het mediteren.
Bij deze mudra houd je het topje van je
wijsvinger tegen dat van je duim zodat vinger
en duim samen een perfecte cirkel vormen.
Houd dit gebaar vast van begin tot eind van je
meditatie. Met dit handgebaar versterk je je
focus en kalmeer je je geest.
Na de eerste ronde herhaal je de oefening ten
minste drie keer, of vaker als je wilt.
Na een tijdje ga je de trilling van het zoemen
ervaren in je schedel en zelfs in je hele lichaam.
104
De kosmische energie ofwel prana stroomt nu
door je hele wezen. Je lichaam gaat functioneren
als een stroomdraad voor de elektriciteit van
prana. Contra-indicaties die een reden zouden
kunnen zijn om deze oefening niet te doen? Die
bestaan niet! De enige bijwerkingen zijn geluk en
gezondheid!
Surya dhyanam (zonmeditatie)
Een van de manieren om te mediteren die Baba
mij heeft geleerd, is surya dhyanam ofwel 'zon­
meditatie', een spirituele oefening die in onze
familie al generaties lang bekend is. Deze oefening
is makkelijk uit te voeren, met een heel plezierig
effect. Zoek voor deze oefening een plekje waar je
alleen kunt zijn en uitzicht hebt op de oostelijke
hemel. Als je geen direct uitzicht op het oosten
hebt, kies dan een rustige plek binnenshuis waar
je in ieder geval met je gezicht in de goede richting
kunt zitten. Zit goed rechtop en wees ervan door­
drongen dat je niet zomaar gaat zitten, maar met
het doel een spiritueel ritueel uit te voeren.
Sluit je ogen en wees je eerst gewoon even
bewust van het natuurlijke ritme van je adem­
haling. Adem dan langzaam in terwijl je voor je
ziet hoe de eerste stralen van de zon via je adem in
je wezen binnenkomen. Adem dan langzaam uit.
Geen haast. Herhaal dit totdat je hele lichaam
voelt alsof het straalt als de zon en de gouden,
sattvische energie door je lichaam stroomt.
Houd je ogen dicht en tast met je geest je
lichaam af, alsof je jezelf van binnenuit bekijkt.
Alleen kijken, zonder iets te willen veranderen.
Begin bij je tenen en ga langzaam heel je lichaam
af tot aan je kruin. Loop rustig na wat er allemaal
gaande is in je lichaam. Registreer welke delen van
je lichaam gespannen zijn, of juist losjes ontspan-
DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN
nen, of neutraal. Zend het stralende licht van de gekoesterd hebt, kom je vanzelf weer terug in je
zon naar alle uithoeken van je lichaam. Laat ieder normale toestand. Je oren gaan weer geluiden uit
lichaamsdeel waar je je aandacht op richt stralen de wereld om je heen oppikken, de gedachten in je
van binnenuit. Na een tijdje (best snel) straalt van geest lijken weer dichterbij te komen. Gun jezelf
top tot teen uit je hele lichaam het licht van de zon. de tijd om langzaam terug te komen uit de diepere
Als er gedachten bij je opkomen, bekijk die dan lagen van je wezen, de lagen die dieper liggen dan
ook als een zuivere, neutrale observator. Neem je je geest. Uiteindelijk kom je vanzelf weer terug in
gedachten voor wat ze zijn. Stel geen vragen, de oppervlakte van de geest en het gewone, alle­
probeer ze niet te sturen of te bekritiseren. Wees je daagse bewustzijn. Als je zo ver bent, open dan je
bewust van je gedachten zonder er een oordeel ogen en kom langzaam terug in de gewone wereld.
over te hebben. Houd dit vol zolang als je kunt. Als je mediteert, houd het dan altijd eenvoudig.
Wanneer je gedachten weer tot rust komen, richt Doe wat je hart je ingeeft en laat je inspireren!
je je aandacht naar binnen en ga je de 'observator'
observeren, degene die jou bekijkt, je ware Zelf. Atmabodha-meditatie zoals ik het thuis
Dit is de getuige die schijnt in je hart als de zon. geleerd heb
Na verloop van tijd bereik je een stilte. Dit is Er is nog een andere vorm van mediteren die ik
geen negatieve stilte. Het is niet de stilte die over­ graag met je wil delen: Atmabodha dhyanam, een
blijft wanneer je niet fysiek aan het praten bent. van de belangrijkste meditatievormen in de over­
Het is een positieve stilte, want het is de kraamka­ levering van mijn parampara (de lange lijn van
mer van alle spreken. Het is een stilte waarin niets goeroes door de generaties heen). Het woord
afwezig is. Het is een toestand van volheid. Atmabodha betekent 'ontwaken in de waarheid van
Wanneer je je een tijdlang in deze sublieme stilte onze spirituele natuur', ofwel 'zelfverwezenlijking'.
Toen ik nog een kind was, zat ik vaak samen met Baba aan de oever van de rivier de Sarayu
te mediteren. Baba vertelde me dat mediteren niets anders is dan één zijn met je hoogste
Zelf, en even geen aandacht hebben voor alles om je heen.
Dat maakte me zo enthousiast dat ik bij Baba op schoot sprong zonder ook maar een
moment na te denken of dat wel kon als hij zo in zijn meditatiehouding langs de rivier zat.
Maar Baba maakte altijd plaats voor mijn kinderlijfje en wikkelde me in zijn warme deken
zodat ik samen met hem kon zitten mediteren.
Al snel voelde ik me omhuld door nog een andere deken, die van de rust van Baba's
lichaam, de stille muziek van zijn adem en de vredigheid van zijn aanwezigheid. Alles wat ik
hoorde, was de rivier.
Alles was zo vertrouwd aan Baba. Zijn gezicht, zijn lichaam, zijn huid (die doorschijnend
was van al het innerlijke licht dat hij in zich droeg), zijn dunne polsen (hoewel hij beresterk
was) en zijn lange, slanke, benige vingers (waarmee hij zo ongelooflijk teder het hoofd van
105
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

een lijdend persoon kon aanraken). Al even vertrouwd was zijn deken, waar ik me sinds mijn moeder zoals het daar koud en stil lag te liggen op lk open een deur
geboorte inmiddels al ten minste duizend keer in gewikkeld moest hebben. de dag dat haar Zelf de diepste vorm van meditatie naar het centrum van mijn wezen.

En toch vond ik in de vertrouwdheid van Baba's lichaam en zijn deken ook een onbekende had bereikt en was opgegaan in het universele Zelf. Diep binnenin mijzelf

Baba, een Baba die heel bijzonder was en wel een ander iemand leek. Dit was een Baba die Als je wilt beginnen met mediteren, hoef je vind ik een stille aanwezigheid,

niet leek te horen, spreken, voelen, ruiken of zien, maar toch volledig aanwezig was en vol ledig alleen maar te zorgen dat je makkelijk zit, op mijn ware Zelf.

één leek te zijn met mij, de rivier de Sarayu, de stenen in de rivierbedding, alle grote en kleine een kussen of een stoel. Als je wilt, kun je je ogen lk erken deze aanwezigheid

beestjes in de rivier, de zacht blazende wind en de breed waaierende stralen van de zon. Zoals sluiten om afleiding te vermijden. Neem dan even als mijn goddelijke Zelf.

ik het zag, als zevenjarig meisje, mediteerde alles en iedereen mee met Baba.-* een moment om je lichaam en geest te ontspannen. Ik ben.

Zorg dat je in een gemakkelijke houding zit, met Stilte, vrede, rust.

een rechte rug (maar wel ontspannen). Laat je lk ben.

Door dit soort meditatiemomenten heb ik voor Het enige wat je hoeft te doen is even een handen losjes in je schoot liggen, met je vingers in Eindeloos bestaan, oneindige kennis,
het eerst ervaren hoe fijn het is om samen te zijn momentje volledig de tijd voor jezelf nemen. Een jnana mudra, het wijsheidsgebaar (zie kadertekst onbegrensd geluk.
met mijn Zelf. Baba noemde dit Atmabodha minuut of vijf lijkt me al een mooi begin, maar als op pagina ro4). Als je dat liever doet, kun je je
dhyanam, ofwel 'meditatie (dhyanam) om je hogere dat niet lukt, is drie minuten ook goed, of zelfs handen ook op elkaar leggen, met de palmen Met dit soort gedachten kun je tot mediteren

Zelf (Atman) te leren kennen (bodha)'. maar één minuut. Naarmate je dit vaker doet, zul omhoog. komen en de bewustzijnstoestand van het getuige­

lk heb nooit veel behoefte gehad om het medi­
teren op een intellectuele manier te benaderen.
lk hoef niet tot in detail te weten wat er gebeurt in
de hersenen en hun neurale circuits. ln mijn lessen
gaat het om mediteren vanuit je hart. Laten we
het nkt ingewikkelder maken dan nodig is. Door
er allerlei jargon op te plakken kun je maar al te
gemakkelijk uit het oog verliezen waar het bij
mediteren echt om gaat, namelijk in contact komen
met je ware natuur, je natuurlijke zijnstoestand.
Mediteren kun je doen op ieder moment dat je
even tijd hebt om bij je eigen Zelf te zijn. ln alle
redelijkheid, natuurlijk: je gaat niet zitten medite­
ren tijdens het autorijden of terwijl je een vergade­
ring voorzit (en zelfs niet als je er alleen maar bij
zit). Maar als je geparkeerd staat, of als de vergade­
ring is afgelopen... Je hebt er niets bijzonders bij
nodig. Geen rituelen, geen bijzondere voorwerpen,
zoals wierook, altaren en speciale zijden kussen­
tjes. Je hoeft er niet eerst vegetarisch voor te gaan
eten, en je hoeft er niets religieus voor te zijn.
Hindoeïsme, Boeddhisme, nergens voor nodig.
je vanzelf langzaamaan wat langer willen medite­
ren. De mensen in je omgeving zullen misschien
denken dat je even aan het rusten bent, of zit na te
denken, of zelfs een potje te mokken. Maar jij weet
dat je zit te mediteren. Je hebt even aangeklopt bij
je binnenste zelf om even langs te gaan bij je altijd
prachtige, gelukkige en vredige Zelf.
Maar begrijp me niet verkeerd. Natuurlijk is
het goed om wel een altaar te hebben, of een
meditatiehoekje in je achtertuin. Fantastisch, zelfs.
Wat ik wil zeggen is: als je dit soort dingen niet
hebt, is het ook prima. Een schoon, opgeruimd
hoekje in je huis is genoeg. Welkom in de wereld
van de meditatie zonder fratsen! Dit is de traditie
waarin ik ben opgegroeid en die de basis vormt
van al mijn lessen.
Als kind kon ik mediteren waar en wanneer ik
maar wilde: boven in een boom, in de lotusvijver
(waar we lotusbloemen plukten voor mijn moeder),
naast een stromende rivier, in mijn bedje (voor het
slapen gaan en bij het opstaan). Toen ik tien was,
zat ik zelfs te mediteren naast het lichaam van mijn
Adem rustig in en uit en geef jezelf de tijd om zijn bereiken.
te ontspannen. Je weet wanneer het zover is als je Met behulp van woorden kunnen we de toe­
je minder bewust gaat worden van je lichaam. De stand bereiken waarin geen woorden meer
spanning gaat uit je lichaam en je spieren. Alles bestaan. Als we mediteren kunnen de gedachten
gaat zacht aanvoelen. komen en gaan, maar ze raken ons niet, want we
Zoals ik het zie, is de definitie van mediteren: zien ze van een afstand. We laten ons niet mee­
'ontwaken in de waarheid van onze spirituele slepen door onze gedachten. We laten ons niet
natuur'. lk herinner me nog hoe Baba me vertelde bepalen door onze gedachten.
dat ik door meditatie een afspraak maakte om Atmabodha-meditatie is gebaseerd op de
mijn spirituele Zelf te ontmoeten. Daar denk ik Vedanta, de eeuwenoude wetenschap van het Zelf.
altijd aan terug als ik ga zitten om te mediteren. Het is een filosofie die uitgaat van de gedachte dat
lk herinner me ook nog hoe bepaalde uit­ je niet degene bent die zich in het dagelijks leven
spraken het makkelijker kunnen maken om in een manifesteert. Van die persoon ben je een getuige,
meditatieve toestand te komen. lk geef hieronder een observator. Hoeveel er ook valt te observeren
een paar voorbeelden. Lees ze maar eens een paar - je adem, je lichaam, je geest en al zijn gedachten,
keer door en herhaal ze in gedachten. Laat ver­ ideeën, overtuigingen, herinneringen en meningen -
volgens die gedachten je gids zijn naar een diepe dat is niet wie jij bent. De observator en het geob­
innerlijke stilte. serveerde zijn niet aan elkaar gelijk.
'Wat je moet weten, Shunya', zei Baba, 'is dat jij de bron van je bewustzijn bent, en niet de
objecten die door het bewustzijn worden verlicht. Jij bent de getuige. Weet dat jij Sakshi
Chaitanyam bent: Sakshi is de getuige die niet oordeelt, die niet deelneemt, die onafhanke-

ro6
HOOFDSTUK 2 DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

lijk is, en Chaitanyam verwijst naar het Zelf, dat puur bewustzijn is. Puur bewustzijn is de wat waarheid lijkt (geest). Stel je voor dat je pro­ naar het moment dat ons fragiele ego zichzelf
onzichtbare achtergrond waartegen alles verschijnt. Net als de wolkenloze hemel heeft het beert uit te vogelen hoe een zaklantaarn op batte­ ontmoet als het onverwoestbare, oneindige,
geen vorm. Het is de eeuwige ruimte, oneindige stilte, de essentie van het zijn. Objecten rijen werkt. Je vraagt je af waarom het licht zo almachtige Zelf diep in ons binnenste, buiten het
v ersch ijn en, bestaan en verdwijnen weer in het be wustzijn, maar het bewustzijn, het Zelf, flikkert, of waarom het opeens feller schijnt, of hoe bereik van onze geest. Dit is waar de mens die God
blijft onveranderd. Weet dat jij niet de adem, de geest en het lichaam bent dat een rol speelt je het ding kunt laten doen wat jij wilt. En terwijl overal en nergens heeft lopen zoeken uiteindelijk
in een persoonlijk verhaal van planeet, ras, geslacht, leeftijd, klasse, religie, familie, beroep, je bezig bent met de knopjes en de schuifjes word de God in zijn binnenste ontdekt. Wat een fantas­
vreugde en verdriet. Al die dingen, alle etiketjes die je kunt plakken op je persoonlijkheid, je je opeens bewust van een zon met het licht van tische ervaring!
vallen weg in de aanwezigheid van het zuivere bewustzijn van het goddelijke Zelf dat jij bent. een miljoen melkwegstelsels die binnenin jezelf De transcendente beoefening van Atmabodha­
Zet je persoonlijkheid opzij, Shunya, en neem plaats in je eigen goddelijke bewustzijn.' schijnt. Denk je dat je die zaklantaarn dan nog meditatie heeft een weldadig effect op je lichaam
Dat was de oproep van Baba, de meester, aan mij, de leerling. Een oproep waar ik graag belangrijk vindt? Zie de geest als een instrument, en geest. Als je op deze manier mediteert, zul je
gehoor aan gaf Keer op keer zocht ik mijn eigen goddelijke bewu stzijn op, net zolang tot de een stuk gereedschap. Waar het bij mediteren om ontdekken dat dit aspect van je nieuwe levensstijl
grote, onbeschrijflijke, absolute spirituele aanwezigheid die alle denken en alle waarneming gaat, is van wie dat stuk gereedschap is. als geen ander de aanjager is van positieve veran­
te boven gaat zich aan mij openbaarde. 'jij bent die goddelijke aanwezigheid, die de ogen Zolang je je nog niet bewust bent van het Zelf, dering. Hiermee breng je vreugde in je leven en
niet kunnen zien en die met geen woorden is te beschrijven', zei Baba. 'Jij bent je ziel, je de goddelijke aanwezigheid binnenin jezelf, blijft open je de deur naar nieuwe mogelijkheden.
zuivere ziel en niets anders dan je ziel.' het een abstract begrip. Dan ervaar je in je inner­ ln dit hoofdstuk heb ik steeds benadrukt dat je
'ja, dat ben ik: het onbeschrijflijke Zelf', antwoordde ik zachtjes en zonder een spoor van lijke wereld voornamelijk nog duisternis, angst, lichamelijk aanwezig moet zijn om in de werkelijk­
twijfel .6'
.
woede en rusteloosheid. Maar als je, met behulp heid het fenomeen van de rijzende zon te beleven.

Als je wilt, kun je de volgende gedachte eens
proberen tijdens het mediteren:
Van dit lichaam ben ik getuige.
Dit lichaam ben ik dus niet zelf.
Ik ben slechts de getuige.
Stel jezelf de vraag 'Ben ik dit lichaam?' en neem
de tijd om eens goed te kijken naar dat wat we
'lichaam' noemen, dit stoffelijke omhulsel waarin
je bewustzijn lijkt te huizen. Observeer je eigen
lichaam. De observator en het geobserveerde zijn
nooit aan elkaar gelijk.
Van deze geest en zijn inhoud ben ik getuige.
Deze geest ben ik dus niet zelf
Ik ben slechts de getuige.
Stel jezelf de vraag 'Ben ik deze geest?' en neem de
tijd om eens goed te kijken naar je geest. Zie hoe er
zich van alles afspeelt in die geest: gevoelens,
gedachten, waarnemingen, herinneringen, ideeën,
zorgen, plezier, angst, woede, verdriet, opwinding
en al die andere emoties. Ben jij die geest? De
observator en het geobserveerde zijn nooit aan
elkaar gelijk. Je geest kan zo beweeglijk zijn als een
slingeraapje. Laat hem lekker slingeren. Met de
kennis dat jij niet datgene bent wat je observeert,
kun je de aap bekijken met een neutrale blik. En
vervolgens kun je je aandacht ergens op richten.
Wanneer je je bewust bent van de observator,
word je je wellicht ook bewust van nog een heel
andere stille aanwezigheid binnenin jezelf: het
oneindige, ondeelbare, onuitputtelijke spirituele
Zelf. Die ontmoeting met het Zelf noemen we
Atmabodha (het kennen van het Zelf).
Dit is de ware meditatie zoals die aan ons is
overgedragen door de oude wijzen: dhyanam,
ofwel aandacht voor wat waarheid (ziel) is en niet
van kennis zoals die welke ik je in dit boek aanreik,
begint om je te identificeren met je ware Zelf -
eerst met je verstand en dan met je gevoel en
uiteindelijk in de volle overtuiging van je directe
ervaring - zul je de natuurlijke oplossing van al je
lijden ervaren, zowel in je lichaam als in je geest.
Je zult een godservaring meemaken, want dat is
wat jij bent.
Baba vertelde mij dat er in wezen geen zonde
bestaat. We hoeven niet bang te zijn voor de hel
en niet te verlangen naar de hemel. Wat wel
bestaat, is de mogelijkheid om op ieder gewenst
moment hier op aarde gebruik te maken van onze
vrije wil en misschien wel de geweldige ontdek­
king van onze innerlijke goddelijkheid, ons Zelf,
te ervaren. Zoals ik al eerder heb gezegd, noemen
we de ontdekking van het innerlijke, onbegrensde,
almachtige Zelf ook wel zelfverwezenlijking, ofwel
Atmabodha in het Sanskriet van de traditie van de
wijzen. Die Sanskritische term verwijst letterlijk
Dit zal je bewustzijn veranderen. Maar waarom?
Omdat je kijkt naar die grote vuurbol, die grote
massa gas die hangt te branden in de lucht? Maar
dit is waar we ons losmaken van de rationele
wereld, waar meten weten is, en het domein van
de ziel betreden, waar we getuige mogen zijn van
het verrijzen van een innerlijke zon, die ons het
geschenk geeft van een innerlijke gloed, van inner­
lijke verlichting.
Daarom vraag ik je om vast te houden aan het
idee van een puur, prachtig, eeuwig gezond Zelf
dat zich binnenin je bevindt, ongeacht of je
misschien geplaagd wordt door gezondheids­
problemen, of problemen met je geest en je
gemoed. Dit Zelf is je vriend en als je wilt, kan het
je gids zijn. Je kunt met dit Zelf in contact komen
door middel van meditatie - en dan niet na jaren­
lang oefenen, maar nu, op dit moment. En zodra je
dit Zelf hebt gevonden zul je nog sterker de voor­
delen van een Ayurvedische levensstijl gaan

ro8
I09
HOOFDSTUK 2
ervaren. Dit is ook precies de manier waarop ik
mijn lessen geef: vanuit mijn ziel, op basis van een
sterk spirituele levensstijl, vol levendige momenten
van persoonlijke transformatie.
Als je voor het eerst gaat mediteren, kan het
genoeg zijn om gewoon even een moment de tijd
te nemen voor jezelf. Gewoon doen. Misschien
voel je de behoefte om je hand op je hart te leggen.
Dat kan al genoeg zijn. Wees niet verbaasd als je in
eerste instantie niet direct vrede of verlichting
ervaart, maar juist verdriet, of dat je je bewust
wordt hoe je je eigen Zelf tekortdoet door gevoelens
van schaamte, schuld of machteloosheid toe te
laten. Accepteer dit inzicht. Het is een geschenk
van het Zelf.
En als je blijft mediteren, word je iedere
ochtend opnieuw geconfronteerd met je zelf­
bedrog en de dwalingen van je geest. Maak je geen
zorgen. Door keer op keer de kern van je bestaan
op te zoeken kom je stapje voor stapje dichter bij
kennis, inzicht, wijsheid en onvoorwaardelijke
liefde. Claim die positiviteit. Je hebt er recht op.
Het is wie je werkelijk bent, je eigen, vreugdevolle
Zelf.
Als ik niet mijn eigen authentieke Zelf had
leren kennen dankzij mijn vroege ontwaken en
dagelijkse mediteren, had ik nooit het leven leren
kennen zoals ik het nu leef, en had ik nooit dit
boek kunnen schrijven. Ik ben mijn Zelf met zijn
zegeningen eeuwig dankbaar. En ik nodig je uit
om dezelfde vrijheid voor jezelf te claimen door
elke dag op te staan tijdens brahma muhurta en je
Zelf aan te spreken met behulp van wat ik je kan
leren over Atmabodha-meditatie. Laat ik je dit
zeggen: het Zelf is echt. Het is waarheid. En om
die waarheid te leren kennen hoef je niet diep te
graven. Ga op zoek met behulp van mijn suggesties
no
in dit boek en je zult al snel oog in oog staan met
je Zelf: Atmabodha.
Mijn eigen kleine rebellie
Al eeuwenlang leeft mijn familie elke dag volgens
de regels van de Ayurvedische levensstijl. Als kind
vond ik het heerlijk om mee te doen met het leven
zoals de volwassenen dat hadden georganiseerd.
Maar toen ik in de puberteit begon te komen kreeg
ik meer behoefte zelf mijn leven in te richten. Ik
ging me af en toe verzetten tegen gewoontes zoals
vroeg opstaan, met name in de schoolvakanties.
Als tiener ging ik vragen stellen bij dingen die ik
als kind klakkeloos had geaccepteerd. De volwas­
senen wisten mijn puberale neigingen moeiteloos
te ontzenuwen - niet door me de les te lezen en
me met alle macht weer in het gareel te dwingen,
maar door onverstoorbaar het goede voorbeeld te
blijven geven.
Toen ik nog klein was, kwam mijn moeder me
elke ochtend vroeg wakker maken. Terwijl ze haar
werkjes van de ochtend deed, zong ze liedjes en de
oude verzen die we in India hitopadesha noemen.
Via haar stem hoorde ik de levenswijsheid uit die
oude verhalen, en zo zaaide ze op subtiele wijze
het zaad voor een levensstijl van nooit laat opstaan
en nooit toegeven aan de verleidingen van luiheid
en genotzucht.
Maar als tiener bleef ik soms tot lang na zeven
uur in bed liggen, strak opgerold en mijn ogen stijf
dichtgeknepen. Mijn bewustzijn was ondertussen
al wel klaarwakker en als ik er nu aan terugdenk,
hoor ik het zeggen: 'Nou nou, gaan we echt lekker
liggen uitslapen? Waarom eigenlijk? Eigenlijk is de
lol er allang weer af!' lk ging me alweer afvragen of
mijn lieve grootvader, Baba, op me zat te wachten
aan de oever van de Sarayu, terwijl hij zijn heilige
rituelen uitvoerde, mediteerde en bezocht werd
door zijn volgelingen.
Terwijl ik in bed lag, was de rest van mijn
familie al wakker, liepen de dieren waar ik zo van
hield al rond en kon ik Baba's studenten (shishya's)
hun mantra's horen reciteren. De studenten die bij
mijn grootvader in de leer waren woonden altijd
een paar jaar bij ons in. Vroeg in de ochtend kon je
ze altijd teksten horen reciteren uit de Rig-Veda of
een van de Upanishads die ze uit hun hoofd
moesten leren.
Hun gezang klonk door het hele huis en zette
allerlei opwekkende vibraties in gang. De mantra's
versterkten mijn tamas en kalmeerden mijn rajas.
Ze maakten de weg vrij voor mijn natuurlijke
sattva. Op dagen dat ik Baba hoorde voorgaan in
een nieuwe recitatie, raakte zijn krachtige, vredige
stem mij altijd weer recht in mijn hart. Als hij zo
zat te reciteren, hoe kon ik dan mijn ogen dicht­
houden en in bed blijven liggen?
Baba heeft nooit een woord vuil gemaakt
aan mijn gewoonte om uit te slapen. Misschien
begreep hij dat het niet meer dan een fase was
waar ik doorheen moest om daarna beter in staat
te zijn me zijn kennis eigen te maken. Gelukkig
waren Baba en mijn hogere Zelf allebei wijzer dan
mijn eigenwijze tienergeest.
Enfin, het duurde niet lang of ik verloor de
lust om een of ander onbenullig punt te maken
Baba was een belangrijk man in onze gemeenschap. Elke dag kwamen honderden mensen
naar hem toe voor spirituele raad en Ayurvedische geneeskunst. Niet zo gek, dus, dat hij mij
de aangewezen persoon leek om te vragen wat die 'rijkdom' was die ik zou kunnen mislopen
als ik 's ochtends te lang in bed bleef liggen.
DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN
door lang uit te slapen. Ik pakte de draad van
mijn heerlijke vroege ochtendrituelen weer op.
Nu, veertig jaar later, staat er een glimlach
op mijn gezicht en heb ik een traan in mijn ogen
terwijl ik deze woorden schrijf in mijn huis in
Californië en terugdenk aan mijn tienerrebellie.
Tegenwoordig sta ik zonder moeite op de goede
tijd op. Ik twijfel geen moment aan het belang van
vroeg opstaan tijdens brahma muhurta. Soms is
het of de goudverlichte hemel zachtjes de ochtend­
liedjes van mijn moeder zingt. Een daarvan ging
ongeveer als volgt:
Word wakker, reiziger,
De ochtend heeft de hemel al verlicht.
Waar is de nacht, dat je nog zo ligt te slapen?
Wie nu nog ligt te slapen, loopt alle rijkdom mis.
Wie wakker is, krijgt alles wat het waard is
om te krijgen.
De reiziger in dit liedje zijn wij, degenen die al vele
levens meegaan. De 'hemel' staat voor de oneindige
ruimte van onze eigen geest, de 'nacht' voor onze
luiheid en illusies. 'Rijkdom' staat hier niet alleen
voor materiële overvloed, maar ook voor goede
gezondheid en spirituele wijsheid.
Met de liedjes waar ze mij mee wekte, zaaide
mijn moeder vragen in mijn bewustzijn en toen ik
negen jaar was, stelde ik die vragen aan mijn
grootvader.
III
HOOFDSTUK 2

Baba keek me heel serieus aan een reciteerde een zin in het Sanskriet: Sharim madhayam
khalu dharma sadhanam. Daarna legde hij uit wat die zin betekent: in ieder leven hebben we
maar één lichaam om in te wonen. Dat lichaam moeten we niet alleen gebruiken om onze HOOFDSTUK 3
eigen verlangens te vervullen, maar ook om anderen te dienen. Dit lichaam dat God ons
heeft gegeven is een goddelijk instrument voor de wereldlijke en spirituele aspiraties van de
ziel. Daarom is het zo belangrijk dat we goed zorgen voor dit fysieke lichaam. Dat we het de Het belang van uitscheiding
aandacht geven die het verdient en respect hebben voor de wetten van de Natuur.-"'

Gezegend door de zon Tot besluit van dit hoofdstuk wil ik de wijzen en van de Vedische concepten waar Baba haperen iedere 24 uur plaatsvindt. Om die regel­

Door op te staan vóór zonsopkomst neem je de

regie over je leven. Terwijl in de �acrokosmos de

zon verrijst, ervaar je de manifestatie van een zon

bedanken die ons de Ayurveda hebben geschon­
ken. ln ieder van ons huist een waarlijk welzijn,
ingekapseld als een bloem in de knop, klaar om
E het vaak over had toen ik nog klein was,

was dat van interne en externe reinheid

(shoucham). Het reinheidsbegrip komt nergens
maat in stand te houden, volg je de adviezen ten
aanzien van eetgewoontes. Aanvullend volg je zo

nodig speciale ontgiftingsprogramma's en andere

van puur bewustzijn in je eigen wezen. Die inner­ te ontluiken en in afwachting van het gloren van beter tot uiting dan in de wetenschap van de methodes om het spijsverteringskanaal te reini­

lijke zon vervult je van de kracht om vol vreugde, de wijsheid en de magische, zoete zonnestralen. Ayurveda. ln het fysieke domein is de Ayurveda gen, zoals de kruiderijen in je maaltijden, huis­

vitaliteit en helderheid je materiële, relationele, Laat deze bloem in jezelf ontluiken, blaadje voor de perfecte uitwerking van het inspirerende en middeltjes en medicijnen op kruidenbasis

sociale en professionele doelen te bereiken. Mis­ blaadje, en laat je bedwelmen door het pure genot transcendente Vedische ideaal van zuiverheid. (dit laatste alleen als het echt niet anders kan).

schien ervaar je zelfs dat je meer en meer energie van je eigen bestaan. Nu, tientallen jaren later, hoor ik Baba steeds Het lichaam moet zich ontdoen van zijn biolo­

krijgt, genoeg voor jezelf en genoeg om te delen Ik wens je een goede morgen. Een heel, heel weer terug in mijn eigen woorden. lk ben vanuit gische afval (urine en feces). Dat is een wet van de

met anderen, naarmate je steeds meer een zegen goede morgen! India naar de andere kant van de wereld getrokken, Natuur en wetten zijn er om opgevolgd te worden.

voor dit universum wordt. waar ik mezelf keer op keer aan mijn studenten Als we dat niet doen, betekent dat in dit geval dat

hoor uitleggen dat ze voor zonsopkomst moeten we gifstoffen in ons lichaam vasthouden die vroeg

opstaan, omdat ze anders niet alleen hun satt­ of laat kunnen leiden tot ernstige, ongeneeslijke

va-tijd mislopen (zie hoofdstuk 2), maar ook het en onbehandelbare ziektes. Als je ziekte wilt voor­

moment uitstellen dat hun lichaam zich ontdoet komen, moet je proberen jezelf een regelmatige

van de onzuiverheden die in de loop van de nacht stoelgang direct na het opstaan aan te wennen.

zijn opgehoopt. Je zou zeggen dat de stoelgang in Hoe eerder je opstaat, hoe makkelijker het is om je

het grote geheel maar een detail is, maar alles wat lichaam te zuiveren en je te ontdoen van de stoffen

de start van de dag vertraagt, heeft op den duur die je lichaam kwijt wil!

een negatief effect op het lichamelijk functione- Helaas is het tegenwoordig zo dat veel mensen

ren. wel vroeg opstaan, maar niet omdat ze graag de zon

ln het Ayurvedische stelsel van gezondheid en willen begroeten en hun lichaam op natuurlijke

geneeskunde wordt veel belang gehecht aan de wijze willen reinigen. Nee, ze moeten vroeg op

reinheid van het lichaam. De regelmatige uitschei­ hun werk zijn, of ze moeten het verkeer in omdat

ding van afvalstoffen speelt daarbij een belangrijke ze ver van huis werken. Op dagen dat ze niet naar

rol. Voor een dagelijkse reiniging van het lichaam hun werk hoeven, voelt lekker lang uitslapen voor
is het van groot belang dat de uitscheiding zonder deze mensen als iets wat ze verdiend hebben. Zelf

II2 II3
HOOFDSTUK 3
bepalen hoe laat je opstaat is voor hen de beloning
voor dagenlang in het gareel lopen. Helaas voor
hen hebben de natuurlijke wetten geen boodschap
aan de persoonlijke omstandigheden waarom
iemand zich niet aan de regels houdt.
Er zijn soms studenten die van ver komen om
mijn lessen te volgen en zich dan afvragen: 'ls dit
alles? Heb ik heel dat eind gereisd om te horen dat
ik op tijd naar het toilet moet gaan? ln het kleinste
kamertje komen we allemaal. ls dat nou zo belang­
rijk?'
Ja dus. Het is zeker belangrijk. Daarom wijd ik
hier een heel hoofdstuk aan de beoefening van het
uitscheiden van fysieke afvalstoffen. Ik gebruik het
woord 'beoefening' omdat ik de uitscheiding niet
slechts wil behandelen als een dierlijke aandrang.
ln het drukke leven van tegenwoordig hebben
velen van ons geleerd om hun natuurlijke aan­
drang te onderdrukken. Nu is het tijd om hier
gedisciplineerd mee te Ieren omgaan en de Ayur­
vedische wijze van zelfreiniging te beoefenen.
Wanneer mijn studenten zelf ervaren hoe belang­
rijk een goede uitscheiding is, eten de meesten
van hen geen kruimel voedsel meer voordat ze
's ochtends hun behoefte hebben gedaan.
Het beste recept:
een natuurlijke levensstijl
Een van de studenten die ik nooit zal vergeten is
een man die graag Ayurvedisch vaidya (genees-
De welgestelde man van middelbare leeftijd reed voor in een dure nieuwe auto, waarmee hij de
bijna 800 kilometer uit )aipur was komen rijden
zienlijke reisafstand. Hij sloot aan in de rij van mensen die Baba wilden spreken, zijn gezicht
een staalkaart van uitdrukkingen van fysiek ongemak. Hij kon niet eens gewoon zitten. Toen het
n4
kundige) wilde worden. Hij had zich grondig
ingelezen in de Hindoeïstische en Boeddhistische
filosofie, reciteerde mantra's en mediteerde meer­
dere uren per dag. Maar hij had ook gezondheids­
klachten en meldde zich daarmee bij Vedika
Global aan bij de vrijwilligers van onze kliniek.
Zijn klachten: regelmatig huiduitslag en een
neiging tot depressie. De oorzaak was me direct
duidelijk toen hij vertelde dat zijn uitscheiding
hooguit één keer per week plaatsvond.
De man vertelde ons ook dat het hem niet
lukte 'het geluk te voelen'. Hij deed al die spirituele
oefeningen en had een enorme kennis van geluk­
zaligheid op een intellectueel niveau, maar licha­
melijk wist hij niet goed voor zichzelf te zorgen.
Zijn fysieke lichaam zat vol gifstoffen die ervoor
zorgden dat hij het geluk dat hij in zich droeg niet
kon ervaren.
Terwijl ik zijn verhaal aanhoorde, herinnerde ik
me de les die ik van Baba had geleerd: lichaam en
geest zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De
enige manier om ze allebei zuiver te houden is om
ze altijd tezamen te reinigen. Als je je lichaam en je
ziel niet gelijkwaardig behandelt, zul je nooit van je
leven een ware transformatie kunnen beleven.
Dit soort advies heb ik Baba talloze keren
horen geven aan de mensen die hem om advies
kwamen vragen. Bijvoorbeeld aan de man die leed
aan aambeien, een aandoening die het gevolg is
van chronische constipatie. Mijn grootvaders
advies was verrassend, maar uiterst effectief.
� in het India van de jaren zeventig een aan­
HET BELANG VAN UlTSCHEIDING
zijn beurt was om met Baba te spreken, zei de man zachtjes, bijna beschaamd, dat hij last had
van aambeien. Ze waren nog extra pijnlijk geworden doordat ze waren gaan ontsteken. De pijn
in het rectum die daarvan het gevolg kan zijn, voelt aan alsof je op een spijker zit.
De man had al bij verschillende artsen zijn heil gezocht en alle mogelijke medicijnen
geprobeerd, inclusief Ayurvedische. Zodra hij iemand over Baba had horen vertellen was hij
zo snel als de Indiase wegen (en zijn zere achte rste) dat toelieten naar Ayodhya gereden.
Baba zei hem dat hij kon helpen. 'Maar eerst moet je me iets anders geven.' De opluch­
ting was op het gezicht van de man te lezen. Het is in India gebruikelijk om heilige mannen
geld of land te schenken, en daartoe had hij duidelijk de nodige middelen. Wat hij nog niet
wist, was dat Baba nog nooit in zijn leven een roepie had gevraagd voor zijn adviezen. Zijn
motivatie kwam uitsluitend voort uit zijn compassie voor alles wat leeft. Dat diende hij, dag
in dag uit, zonder een spoor van zelfzucht.
'Ik zal je zeggen wat ik van je wil', zei Baba. 'Ga naar huis en ga op de helft van je land in
plaats van winstgevend gewas aparajita telen.' Dit is een veelvoorkomende tuinplant, een snel
groeiende klimmer uit de vlinderbloemenfamilie genaamd de kittelbloem (Cfitoria ternatea).
Kittelbloem is een bekend kruid in de traditionele Ayurvedische geneeskunde, dat al
eeuwenlang wordt gebruikt als tonicum voor de geest. Het verbetert het geheugen, ver­
mindert stress (als een soort antidepressivum} en normaliseert het slaappatroon. Dat de
man wel wat minder stress kon gebruiken, was zelfs duidelijk voor een klein meisje als ik.
Zijn gezicht stond strak van de pijn en zijn ogen stonden dof.
Kittelbloem werkt ook ontstekingsremmend en pijnstillend en is daarom geschikt voor
plaatselijke verdovingen. In de Ayurvedische geneeskunde wordt het specifiek toegepast bij
bloedende, pijnlijke aambeien. De effectiviteit van kittelbloem bij aambeien is aangetoond
in tientallen onderzoeken. De behandelwijze is als volgt: de aambeien worden gereinigd met
een aftreksel van de hele plant (van wortel tot zaad) en vervolgens wordt het hele gebied
ingesmeerd met een verse pasta op basis van de gedroogde plant. Dit verlicht de pijn en
stelpt het bloeden.
Ik nam aan dat Baba de man vervolgens zou vertellen hoe hij dit kruid moest verwerken
en gebruiken, maar tot mijn verrassing deed hij dat niet. 'Gebruik geen gram van het kruid
voor jezelf, zelfs niet om er maar een beetje van te proeven. Geef heel je oogst van dit
medicinale kruid weg aan anderen. Dat is mijn dakshina.' Het Sanskritische woord dakshina
omschrijft het soort giften dat men aanbiedt aan heilige mannen - uit dankbaarheid, niet als
een vorm van betaling.
Mijn grootvader gaf de man nog wel een aantal specifieke aanbevelingen mee ten aan­
zien van zijn levensstijl. 'je moet elke dag twee tot vier uur zelf op het veld staan. Ga spitten,
ga schoffelen, maak je handen vuil en geniet van je prachtige gewas. Breng tijd door in de
Natuur. Vul je tuin met de zegeningen van geur en kleur.'
ns
HOOFDSTUK 3
HET BELANG VAN UlTSCHEIDING

Ten slotte gaf Baba hem de opdracht die de grootste verandering in zijn leven teweeg Zoals mijn Baba al zei, is de spirituele waarheid dat
zou brengen: 'Neem een jaar vrij van je zakelijke beslommeringen. Ga in je huis op het land onze gezondheid voor altijd onlosmakelijk ver­
wonen met je familie, of nog beter: alleen. Breng tijd door met je dieren, met name je koeien. bonden is met alle andere aspecten van ons leven.
Wees zelf degene die ze dagelijks verzorgt. Leef eenvoudig. Sta op met de zon en ga naar Wanneer we dus gezondheid willen voor ons
bed gelijk met de zon. Zie het maar als een tijdelijke pensionering.' lichaam en onze geest is het van belang dat we ons
Baba legde de man uit dat hij het hele jaar door moest gaan met het planten en oogsten hele leven in balans brengen.
van kittelbloem. De periode van bloem tot zaad is bij kittelbloem nog geen vijf weken, dus Als ik eraan terugdenk, ben ik soms verbaasd
in een jaar levert de plan meerdere oogsten. Baba zei hem dat hij de planten moest drogen hoe direct Baba was tegen de mensen die zijn
in de zon en ze daarna in hun geheel - wortel, stam, bloemen, bladeren, zaad - vermalen advies vroegen. Vanuit zijn spirituele inspiratie
tot een fijn poeder. 'Breng mij het poeder', zei Baba, 'en ik zorg dat het verspreid wordt richtte hij zich niet op het geruststellen van de
onder de armen, die geen geld hebben om medicijnen te kopen.' patiënt, en ook niet op het voorschrijven van nog
De man kon het niet direct bevatten. 'Maar als ik mijn medicijn niet mag gebruiken, hoe maar weer eens een kruidenmiddel. Hij wilde een
moet ik dan beter worden?' eind maken aan het lijden van een patiënt door
'jouw medicijn is het weggeven van dit kruid aan degenen die ziek zijn maar geen geld hem te verlossen van zijn onwetendheid. Baba
hebben.' Baba sprak op zo'n besliste toon dat het duidelijk was dat hij verder geen vragen nodigde zijn patiënten uit om samen met hem een
wilde horen. Hij keerde zich af van de man en richtte zich tot de volgende in de rij. hoger niveau van bewustzijn te betreden - waar
Een jaar later kwam de man weer terug. Dit keer stond er een grote glimlach op zijn ge­ alles mogelijk is.
zicht. Hij zag er gelukkig uit en vele jaren jonger. Hij was afgevallen. In zijn armen droeg hij Baba's recept voor de gestreste man was dat hij
zakken vol kittelbloempoeder. Zijn vrouw en twee dochters waren met hem meegekomen. zich een tijdje los moest maken van de levensstijl
Zij glimlachten al even breed en droegen armen vol kleurige bloemenkransen en zoetigheden. die hem zo ziek maakte en in plaats daarvan de
'Ik ben genezen', zei de man en hij glunderde als een kind. Baba knikte en keek naar de rust te zoeken en zijn geest te voeden met frisse
man met ogen vol compassie. Hij zegende hem door het binnensmonds reciteren van een lucht, de zon en de maan - dat was nog eens een
mantra. De man, die eerder zo ziek was geweest, raakte Baba's voeten aan. In de aloude recept voor een beter leven!
Indiase traditie is dit een manier om respect en dankbaarheid te uiten. Wat betreft het andere deel van het recept:
Later vertelde Baba zijn studenten dat aambeien ontstaan als complicatie van obstipa­ ik heb Baba nooit gevraagd waarom hij de man
tie. In moeilijk te genezen gevallen wordt dit veroorzaakt door geestelijke stress. Daarom met de aambeien zei dat hij de geneeskrachtige
was het belangrijk om de man allereerst te verlossen van zijn stress. Dit was mogelijk door kruiden die hij had verbouwd gratis moest weg­
de kern van zijn probleem aan te pakken: zijn obsessie met zichzelf en zijn zakelijk belang. geven. En het duurde nog jaren voordat ik het ging
Zijn genezing kwam tot stand doordat hij de tijd ging nemen om te ontspannen. Door begrijpen. Dat moment kwam toen ik aan Baba's
te leven met de Natuur, de zon te volgen in zijn baan langs de hemel en te eten in harmonie voeten het Hindoeïstische geschrift de Bhagavad
met de seizoenen leefde de man een waarlijk Ayurvedische levensstijl. Het lichaam heeft de Gita bestudeerde. Iedere ochtend reciteerde ik de
kracht om zichzelf te genezen; het is onze taak om te zorgen voor de juiste omstandigheden verzen samen met een groep andere studenten en
en om ons gedrag zo aan te passen dat het de samenwerking met de Natuur aangaat in we hingen aan Baba's lippen wanneer hij de tekst
plaats van ertegenin te gaan. De gezondheid bloeit als je het juiste zaad zaait en je gewas woord voor woord aan ons verklaarde. Toen we bij
op de juiste manier verzorgt. Vaak wordt gedacht dat het herstellen van je gezondheid de passage over karma yoga kwamen, het pad van
ingewikkeld is, maar soms is het juist heel eenvoudig. _61 spiritueel handelen, begreep ik de spirituele diepte
van Baba's advies aan deze patiënt.
Karma yoga maakt van onze handelingen
(karma's) een yoga, ofwel spirituele discipline.
Alledaagse handelingen worden bijzonder als we
ze verrichten ten gunste van andere levende
wezens. Bij karma yoga gaat het er niet om hoeveel
geld we overmaken bij een donoractie, maar de
bedoeling die we daarmee hebben. Als we oprecht
iets doen met de intentie om iets goeds te doen
voor een ander, is dat karma yoga.
Karma yoga verheft ons boven ons egocen­
trische bewustzijn en brengt ons in een gezegende,
onzelfzuchtige toestand. Wanneer die hogere
energie door ons lichaam en onze geest stroomt,
heeft dat karmische waarde. Dit is een puur spiri­
tuele waarde. Er zijn geen zichtbare resultaten aan
verbonden, maar het heeft wel een geneeskrachtige
werking doordat het innerlijke groei en een hoger
bewustzijn bevordert. Ik denk dat dit precies is wat
er met die zakenman is gebeurd. Heel zijn leven
had hij gewerkt om geld voor zichzelf en zijn
familie te verdienen, maar toen hij kruiden ging
verbouwen voor anderen ging hij meewerken aan
een betere wereld. De karmische winst (punyam)
die hij daarmee maakte had een positief effect op
zijn gezondheid. Dit is een spirituele wet die we
vinden in de Veda's: wie anderen helpt, helpt
zichzelf.
Al die keren dat ik Baba aan het werk heb
gezien hebben mij geholpen om in mijn eigen
werk daadwerkelijk het lijden te verlichten van
mensen die mij om raad vroegen. Wat hij mij
leerde, was dat ik moest luisteren naar mijn hart.
En omdat mijn hart vol is van de overtuiging die
mijn goeroe mij al die jaren heeft geleerd, lukt het
mij om vele levens te beïnvloeden.
Mijn 'recepten' gaan dus ook over meer dan
anders eten en gedisciplineerd gebruik van

n6
II7
HOOFDSTUK 3
kruiden. lk ga ook zo ver om mensen te adviseren
van baan te veranderen als het werk ze ziek maakt,
of een eind te maken aan een relatie met iemand
die hen mishandelt, of niet langer te zwelgen in
een zelfdestructief schuldgevoel. lk heb wel eens
een vrouw die op zoek was naar gezondheid
geadviseerd terug te gaan naar de staat waar ze
vandaan kwam, naar haar ouderlijk huis, en daar
haar bejaarde ouders te gaan verzorgen. De reis
naar huis, waar ze haar plicht accepteerde, en haar
spirituele verantwoordelijkheid (dharma} nam -
ook al maakte ze het zichzelf daarmee niet makke­
lijker - werd voor haar een uniek spiritueel pad dat
leidde tot herstel van haar gezondheid en geestelijke
rust. Binnen een paar weken was ze van haar hoge
bloeddruk af, ging ze afvallen - wat haar al in
negentien jaar niet gelukt was - en kwam er een
eind aan haar nachtelijke angstdromen. Met
weinig meer dan haar vertrouwen in de Ayurvedi­
sche adviezen voor een beter leven - en dus niet
alleep het genezen van een specifieke ziekte - was
deze vrouw in staat een diep en blijvend gevoel
van welzijn te bereiken in haar geest, haar lichaam
en haar ziel.
Traditionele leraren en genezers zoals Baba en
ikzelf schrijven vaak karma yoga voor bij aan­
doeningen die lastig te behandelen zijn en niet
goed reageren op andere methodes. In de Ayur­
vedische teksten wordt dit soort aandoeningen
karmaja genoemd, 'geboren uit karma' - dat wil
zeggen, het negatieve karma dat iemand heeft
opgebouwd in het huidige of een vorig leven. Wat
daarbij nodig is voor genezing is een onzelfzuchtige
geest en positief karma in het heden. Medicijnen
kunnen hier niets uitrichten, want in dit soort
gevallen is het slikken van medicijnen alleen maar
een vorm van zelfbeloning. Wie aan dergelijke
n8
aandoeningen lijdt, is alleen maar aan het nemen
van het universum, zonder ooit iets terug te geven.
Hoe ellendig iemand zich ook voelt, als het lijden
wordt veroorzaakt door karma is het tijd om over
de eigen pijn heen te stappen en de tranen van een
ander weg te vegen. Het is dan tijd om zich met hart
en ziel te gaan inzetten voor de zorg voor een ander.
Wat je zelf kunt doen
Niet iedereen kan het zich veroorloven in een huis
op het land te gaan wonen, een jaar lang vrij te
nemen of kruiden te gaan verbouwen voor het
goede doel. Maar iedereen kan terugkeren naar de
Natuur - dat wil zeggen, de natuurlijke staat van
de mens - door de principes van de Ayurveda te
integreren in het dagelijks leven. Mensen die zich
houden aan de Ayurvedische leefregels, ervaren
vreugde, energie en enthousiasme in hun leven.
De wijsheid van de Ayurveda wordt onderdeel van
hun bewustzijn.
Veel mensen die last hebben van constipatie
doen daar niets aan. Er kunnen dagen voorbijgaan
zonder uitscheiding en nog gaan ze door met het
naar binnen schuiven van grote hoeveelheden
voedsel. Ze slaan de gang naar het toilet in de
vroege ochtend over - tenzij ze toevallig nodig
moeten - of ze trekken zich niets aan van welke
regelmaat dan ook en gaan wanneer het ze
uitkomt. ln de clinics van Vedika Global maken
mijn studenten en ik maar al te vaak mee dat als
we mensen vragen naar de regelmaat van hun
stoelgang, ze ons aankijken of ze het in Keulen
horen donderen. Wanneer ze voor het laatst naar
de wc zijn geweest? Geen idee.
lk herinner me een vrouw die aanklopte voor
advies die al elf dagen verstopt had gezeten!
Laxeermiddelen hielpen niet. Maar dat was niet
eens de reden dat ze aan de clinic meedeed. Dat
haar stoelgang niet soepel verliep, kon haar niet
schelen; ze wilde afvallen. Toen ik nog wat verder
doorvroeg, bleek dat ze veel pijn had in haar onder­
buik, die ernstig opgezwollen was, dat haar tong
onder een dikke laag gifstoffen zat en dat ze vaak
moest boeren - een teken dat ze vol gifstoffen en
gas zat.
Boeren vond ze 'de normaalste zaak van de
wereld' en ze was in het afgelopen jaar wel vaker
en langer verstopt geweest. 'O, dat!' zei ze met
een glimlach toen ik haar vroeg hoe het daarmee
zat. 'lk weet het', zei ze, alsof ze dit al eerder bij
de hand had gehad. 'lk moet meer water drinken.
Dat is een beetje een dingetje bij mij, water
drinken.'
lk kon het haar moeilijk kwalijk nemen. Haar
gewone arts had gezegd dat ze zich niet al te druk
hoefde te maken over haar obstipatie. Ze moest
gewoon wat meer water drinken en zo nodig een
laxeermiddel slikken dat ze gewoon in de winkel
kon kopen. Daar voegde hij nog aan toe dat het er
'uiteindelijk vanzelf wel een keer uit zou komen'.
Als de dokter geen punt maakte van constipatie,
waarom zou zij dat dan wel doen? Iedereen die ze
kende had er vaak genoeg last van: haar zusters,
haar moeder, en zelfs haar geliefde pitbull, die
slechts af en toe en heel onregelmatig 'ging'.
lk gaf haar wat dieetadviezen, die direct effect
hadden. Tot dan toe had deze vrouw voornamelijk
rauwe salades, droog voedsel zoals rauwe wortels,
veel snacks en verstoppend voedsel zoals kaas
gegeten. Ze had het idee dat ze meer moest
drinken, maar in feite kreeg ze al meer water
binnen dan strikt noodzakelijk was. Bovendien
dronk ze nog veel koffie en frisdrank. In hoofd-
HET BELANG VAN UITSCHElDlNG
stuk 6 zullen we het nog uitgebreid over voeding
hebben, maar ik kan nu alvast zeggen dat de
eetgewoontes van deze vrouw tot verkoeling en
verdroging in de dikke darm leidden. Door de
dingen die ze at, verstoorde ze de dosha vata,
met constipatie als gevolg.
Als tegenwicht adviseerde ik haar om warm,
gekookt, licht en makkelijk verteerbaar voedsel
te eten, zoals khichadi, en takra te drinken (voor
recepten, zie bijlage 4: Ayurvedische voedings­
adviezen). In plaats van frisdrank of koud water
te drinken adviseerde ik haar ook om 's ochtends
water te koken met gemberwortel daarin en het
water warm te drinken (verse gember werkt mild
laxerend}.
Behalve dieetadviezen had ik nog andere
suggesties voor haar. lk raadde haar aan om iedere
ochtend voor het ontbijt haar onderbuik en lage
onderrug te masseren met warme ricinusolie (ook
bekend als wonderolie of castorolie} en daarna dat
gebied te bedekken met in heet water gedrenkte
doeken.
Binnen twee dagen was de vrouw verlost van
haar constipatie en de pijn en het ongemak die
daarmee gepaard waren gegaan. Haar eerste
stoelgang was nog moeizaam. Wat eruit kwam
was hard, klein, droog en donker van kleur. Dat
werd echter al snel beter en na verloop van tijd
kreeg de vrouw steeds beter inzicht in haar spijs­
verteringsproblemen. Het patroon dat ze ging
herkennen was dat ze verstopt raakte nadat ze te
veel had gegeten of had gesnackt met overdadig
bewerkt voedsel dat witte bloem of witte suiker
bevatte.
Op den duur kon ik haar leren hoe ze een
regelmatig patroon van dagelijkse uitscheiding
kon ontwikkelen: een dieet dat haar vata's in
n9
HOOFDSTUK 3 HET BELANG VAN UlTSCHElDlNG
balans hield, alleen eten op vaste tijden (geen
tussendoortjes) en regelmatig hatha yoga doen.
Wat ik haar vooral op het hart drukte, was dat
ze bij verstopping direct op de eerste dag in actie
moest komen, en niet moest wachten tot dag elf.
Constipatie was een boodschap van haar lichaam
dat er aspecten van haar levensstijl waren die ze
maar beter kon veranderen. Voor zover ik weet,
gaat het haar nog steeds veel beter: geen last meer
van chronische constipatie en alle vervelende
gevolgen daarvan, zoals gewichtstoename, een
opgeblazen gevoel, lethargie en algehele slapte.
Luister jij goed naar je lichaam? Hoor je wat
het je probeert te vertellen?
Respecteer de roep van de Natuur
In alles wat leeft, is de behoefte zichzelf te zuive­
ren van nature ingebakken. Normaal gesproken
komt de aandrang tot uitscheiding in de vroege
uren van de ochtend. Daarom liggen baby's rond
die tijd, terwijl hun ouders nog op één oor liggen,
klaarwakker te kirren in hun volle luiers, met een
grote, tevreden glimlach op hun gezicht. Daarom
staan jonge hondjes al voor zonsopkomst te piepen
dat ze naar buiten willen, terwijl hun baasjes zich
beginnen af te vragen of het echt wel zo'n goed
idee was om een puppy in huis te halen.
Natuurlijk weten volwassen mensen best hoe
ze zichzelf, hun kinderen en hun huisdieren
kunnen leren om uit te slapen en hun natuurlijke
aandrang te onderdrukken. Maar het nadeel van
doen alsof je niet echt hoeft, is dat je op een
gegeven moment echt niet meer hoeft. Althans,
je herkent je eigen aandrang niet meer. Als je het
zo ver laat komen, hebben je eigen voorkeuren het
natuurlijke proces zodanig verstoord dat je niet
meer naar de wc gaat, of dat het niet meer lukt
120
op de wc, of dat je veel te vaak gaat. De halve
mensheid heeft dit soort problemen, en het komt
allemaal doordat we geen gehoor geven aan de
roep van de Natuur.
Volgens de Ayurveda is het een teken van
goede gezondheid wanneer de stoelgang in de
ochtend tijdig, spontaan en zonder moeite ver­
loopt. 1 Als je voldoende aandacht hebt voor deze
belangrijke fysiologische activiteit leef je langer,
heb je minder last van zwaarte in de onderbuik en
blijf je gevrijwaard van gasophoping in je darmen.
Met andere woorden: je neemt een risico als je
geen gehoor geeft aan de roep van de Natuur,
want uiteindelijk stopt de Natuur met roepen en
neemt de onbalans haar plaats in.
Let op ofje regelmatig 'gaat'
Als ik je nu vraag of je stoelgang regelmatig is, zeg
je misschien 'ja'. Maar je bent er nog niet als je die
regelmaat in stand houdt met behulp van laxeer­
middelen of als je wel elke dag, maar op willekeurige
tijden naar de wc gaat. De uitscheiding hoort
vanzelf te komen (zonder externe hulp van ver-
slavende medicatie) en vindt normaal gesproken
een of twee keer per dag plaats. De eerste keer
meestal heel vroeg in de ochtend, direct na het
opstaan, de tweede keer eventueel laat in de
middag, nadat de lunch is verteerd. Vaker of
minder vaak dan een of twee keer per dag is een
signaal dat er iets aan de hand is.
Zoals bij alles in ons lichaam bestaat er een
verband tussen de darmen en de dosha's (zie ook
de voorgaande hoofdstukken). Iedereen heeft een
genetisch bepaalde dosha-constitutie ofwel
lichaamstype, vaak met een dominante dosha en
een ondergeschikte dosha. In dit boek probeer ik
de basisprincipes van de Ayurveda uit te leggen op
TABEL 14 De invloed van de dosha's op de ontlasting
Dominante dosha Gezonde ontlasting
Vata Ten minste een keer per dag,
stevig, eventueel aan de harde
kant maar nooit droog, verlaat
het lichaam met gemak.
Pitta Een of twee keer per dag,
zachter, olieachtiger en geliger
van kleur, verlaat het lichaam
met gemak.
Kapha Een of twee keer per dag,
grotere hoeveelheid, zacht maar
toch nog stevig, verlaat het
lichaam met gemak.
zo'n manier dat je alle dosha's in balans kunt
houden. De problematische gevolgen voor de
uitscheiding zijn per dosha echter heel verschil­
lend (zie tabel 14)
De dikke darm en de natuurlijke afweer
Al duizenden jaren houdt de Ayurveda zich bezig
met gezondheidsproblemen die samenhangen met
wat tegenwoordig het lekkendedarmsyndroom
wordt genoemd. ln plaats van gifstoffen uit het
lichaam te verwijderen, absorbeert de dikke darm
die stoffen, waardoor ziektes en ontstekingen een
Ongezonde ontlasting
Kan een of meer dagen overslaan of on regel·
matig zijn, erg hard, droog en verlaat het
lichaam met moeite, soms gepaard gaand
met pijn of winden en flatulentie.
H oge frequentie, soms te zacht of di arree·
achtig, olieachtig en plakkerig, mogelijk
irriterend voor het anale gebied, kan gepaard
gaan met een opgeblazen en branderig
gevoel en een meer dan gemiddeld vieze geur.
Komt vaak maar met moeite uit het lichaam,
waarna het kan voelen of niet alles is uitge­
scheiden. Soms kan spr ake zijn van totale
obstipatie of van te grote hoeveelheden,
plakkerigheid en soms een bleke kleur.
kans krijgen. Het absorberend vermogen van de
cellen van de dikke darm, die een uiterst gevoelig,
doorlaatbaar membraan vormen, heet kala in het
Sanskriet van de Ayurvedische wetenschap.
Uit onderzoek in de afgelopen decennia is
gebleken dat verstoringen van de dikkedarrn­
functie kunnen leiden tot ontstekingen. De ziektes
die hiermee geassocieerd worden - de ziekte van
Crohn, colitis ulcerosa, prikkelbaredarmsyndroom
en ontstekingen in diverse organen - worden
meestal beschouwd als afwijkingen in het afweer­
systeem van het lichaam.
Aandoeningen als constipatie, chronisch
121

HOOFDSTUK 3
dunne ontlasting en andere verstoringen van de
darmfunctie worden in de gangbare medische
wetenschap doorgaans als minder belangrijk
gezien. Bij dit soort klachten doen artsen vaak niet
veel meer dan verwijzen naar middelen die zonder
recept verkrijgbaar zijn. ln de Ayurvedische
geneeskunde denkt men niet zo licht over dit
soort verstoringen van de Natuur. Het advies zal
altijd zijn om het probleem bij de wortel aan te
pakken. Daarbij zal een Ayurvedisch genees­
kundige altijd rekening houden met de dosha's.
Alle drie dosha's stromen door het hele
lichaam, maar elk van de drie heeft een plek in het
lichaam waar zijn invloed sterker wordt gevoeld:
de 'zetel' van de dosha, de plek waar deze domi­
nant is. De dosha kapha is bijvoorbeeld dominant
tussen het hart en de kruin. De dosha pitta zetelt
tussen het hart en de navel. De dosha vata zetelt
onder de navel en in de onderste ledematen. Als
we naar de organen kijken, kunnen we zeggen dat
kapha dominant is in hart, longen en hersenen.
Pitta zetelt in de maag, lever, galblaas en de dunne
darm, terwijl vata zetelt in de dikke darm, nieren,
blaas en de organen daaronder.
Vanuit dit perspectief gezien is iedere afwijking
in de activiteit van de dikke darm van invloed op
de dosha vata. Andersom is een onbalans in vata
direct van invloed op de functie van de dikke
darm. Als elders in het lichaam, of zelfs in de geest,
sprake is van een teveel aan vata, zal dat tot uiting
komen in de dikke darm.
De dikke darm en gifstoffen
ln de Ayurveda gaat men ervan uit dat de slijm­
vliezen van het darmstelsel niet alleen absorberen
wat het lichaam nodig heeft, maar ook wat het
12.2
HET BELANG VAN UlTSCHEIDlNG
Wat is gezonde uitscheiding?
niet nodig heeft - de stoffen die in een eerder geneeskunde heet het plaque, in de Ayurvedische
geneeskunde noemen we het aama. De meeste mensen hebben weinig aandacht voor
stadium van de spijsvertering zijn geweigerd. Deze
Zoals gezegd hebben klachten als obstipatie wat er uit hun lichaam komt of de frequentie
ongewenste substanties zijn schadelijk en zelfs
en incidentele diarree in de westerse geneeskunde waarmee dat gebeurt. Als je wilt weten of jouw
giftig voor het lichaam. Ze kunnen afkomstig zijn
geen bijzonder hoge prioriteit, maar zien we ze in uitscheiding gezond is, kijk dan eens naar de
van buiten het lichaam, maar het lichaam maakt
de Ayurveda als aandoeningen waar we alert op volgende tien punten:
ook zijn eigen gifstoffen (autotoxines) aan. De
Sanskritische term voor al deze stoffen is aama. moeten zijn. De reden hiervoor: ze worden veroor­
zaakt door aama en uiteindelijk leidt aama tot I. De aandrang tot ontlasting komt een of twee
Als de ontlasting is vermengd met gifstoffen,
ziekte. keer per dag.
blijft deze niet drijven maar zinkt hij snel naar de
Je hoort vaak zeggen dat je bent wat je eet. 2. De aandrang om de darmen te legen komt elke
bodem van de toiletpot. De geur is ook nog onaan­
ln de Ayurvedische geneeskunde geldt het gezegde dag rond dezelfde tijd (idealiter in de vroege
genamer dan normaal. Alle afval die het lichaam
'Je bent wat je kunt verteren'. Het is belangrijk om ochtend, voor zes uur).
uitscheidt, ruikt vies, maar als er gifstoffen aan­
goed te kiezen wat je eet, maar het is niet minder 3. De ontlasting is doorgaans mooi cilindrisch
wezig zijn, is de stank nog veel kwalijker. Andere
belangrijk om te weten wat je lichaam adequaat en van vorm.
indicaties van de aanwezigheid van gifstoffen in
efficiënt kan verteren en metaboliseren - en waar 4. De ontlasting is zacht en stevig, niet keutelig of
het lichaam zijn bijvoorbeeld aanslag op de tong
het geen raad mee weet. Meer eten dan je lichaam waterig.
en flatulentie (vies ruikende winden). Wanneer
kan verteren leidt tot aama. ln hoofdstuk 6 leg ik 5. De kleur van de ontlasting is gelig bruin en niet
sprake is van chronische obstipatie worden gif­
uit hoe je je dagelijkse eetpatroon zo kan inrichten donker (zwart, groen en rood zijn geen gezonde
stoffen weer in het lichaam opgenomen, waar ze
dat je geen aarna aanmaakt. kleuren).
uiteindelijk gezonde weefsels zullen aantasten.
Preventie is altijd de beste strategie, en 6. Een onaangename geur is normaal, aangezien
Aama is datgene wat in de westerse genees­
niemand die er een Ayurvedische levensstijl op er sprake is van metabolische processen en
kunde wordt geassocieerd met ontstekingen,
nahoudt, zal ooit verstopt raken. Maar als je door afbraak van bacteriën, maar bij gezonde ontlas­
verval of atrofie van de slijmvliezen als gevolg van
je oude levensstijl en slechte eetgewoontes wel last ting is die geur aardachtig en niet extreem vies.
plaque, gruis of afzettingen in het lichaam. In de
hebt van constipatie of diarree, is dat geen reden 7. De ontlasting drijft op het water en zinkt niet
Ayurvedische wetenschap wordt beschreven hoe
tot wanhoop. Door de principes van de Ayurveda naar de bodem van de toiletpot.
het lichaam bij een verstoorde spijsvertering deze
toe te passen kun je de balans herstellen en kom je 8. De ontlasting is enigszins olieachtig, maar niet
gifstoffen aanmaakt en opslaat. ln de klassieke
voor altijd van je klachten af. zo vet dat hij plakkerig wordt.
teksten lezen we hoe aama kanalen blokkeert,
9. De hoeveelheid is niet te klein en niet te groot.
membranen bedekt en zich op allerlei manieren
Een voldaan gevoel na de ontlasting is een goed
bindt aan het bloed of de weefsels van het skelet
teken dat de juiste hoeveelheid is uitgescheiden.
en het zenuwstelsel. We kennen allemaal het
ro. De ontlasting komt makkelijk los, zonder
verwoestende effect van aama op de kransslag­
ongemak te veroorzaken; een gevoel van lichte
aders, dat kan resulteren in hartaanvallen en op
druk onder in de buik is normaal.
de zenuwen, zoals bij multiple sclerose. ln de vorm
van plaque is aama ook verantwoordelijk voor de
voortijdige veroudering van cellen en, zoals al
eerder genoemd, diverse ontstekingsaandoeningen.
Het is maar hoe je het wilt noemen: in de westerse
HOOFDSTUK 3
Zo voorkom je constipatie
Veel mensen zien weinig verband tussen constipa­
tie en onze leef- en eetgewoontes. In de Ayurveda
wordt constipatie echter gezien als een teken dat je
je hele leven beter op orde moet krijgen - hoe laat
je opstaat en naar bed gaat, hoe laat je eet en wat je
eet gedurende de hele 24-uurscyclus. Bij constipa­
tie horen de volgende signalen en symptomen:
• geen aandrang tot ontlasting;
• aandrang op willekeurige tijden en met een
onregelmatige frequentie;
• moeizame stoelgang en/of moeten persen;
• ontlasting in de vorm van kleine, droge,
harde keutels;
• opgeblazen gevoel, kramp en algehele
malaise in de onderbuik;
• onaangenaam ruikende adem met aanslag
op de tong en elders in de mond;
• verminderde eetlust (soms);
• letpargisch gevoel en uiteenlopende
fysieke pijnen;
• langzame spijsvertering.
Constipatie kan met allerlei complicaties gepaard
gaan, zoals ontlastingsincontinentie (doorgaans
gedefinieerd als verlies van controle over de ont­
lasting, waarbij deze op onverwachte momenten
uit het rectum kan lekken), fecale impactie
(verharding van de ontlasting in het rectum),
rectale prolaps (uitpuilend weefsel van het rectum)
en natuurlijk ook aambeien en anusfissuren.
Hieronder volgen een aantal tips die je kunnen
helpen bij het dagelijkse ritueel van de uitscheiding.
Hiermee kun je constipatie voorkomen of, als
voorkomen te laat is, je systeem weer in balans
brengen:
124
• Als je naar het toilet gaat, neem dan niet je
smartphone mee, en ook niet je krantje en je
koffie.
• Wees stil en concentreer je op de lichamelijke
taak. Dit is bevorderlijk voor het hele proces
van de uitscheiding, waarbij zowel je lichaam
als je geest betrokken is.
• Voorkom dat je gaat zitten persen en je darmen
onder druk zet. Dit kan leiden tot complicaties
zoals aambeien. Het kan geen kwaad om heel
gericht de spieren licht aan te spannen om de
ontlasting een beetje op gang te helpen.
De nadelen van laxeermiddelen
Wereldwijd zien we nog altijd ieder jaar stijgende
verkoopcijfers voor de laxeermiddelenindustrie.
Laxeermiddelen helpen bij de ontlasting, maar -
zoals je op alle bijsluiters kunt lezen - op de lange
duur kan dit gepaard gaan met ernstige bijwerkin­
gen, zelfs bij middelen op kruidenbasis. Helaas zijn
er veel laxeermiddelen waarvan je een afhankelijk­
heid kunt ontwikkelen, terwijl ze bovendien niet
het probleem in de kern aanpakken. Ook vermin­
dert de effectiviteit van laxeermiddelen bij lang­
durig gebruik, omdat het lichaam eraan gewend
raakt. Verder kunnen ze aanleiding zijn tot aanvul­
lende symptomen zoals een opgeblazen gevoel,
winderigheid, krampen en pijn in de onderbuik.
Ten slotte kan je door het gebruik van laxeermid­
delen aan de diarree raken.
Zes regels om op een natuurlijke manier
vanje obstipatie afte komen
Dit zijn een paar eenvoudige en uiterst doel­
treffende manieren om je obstipatie te lijf te gaan.
i. Zeg nee tegen onregelmatig eten
en tussendoortjes
Een van de kenmerken van onze moderne levensstijl
is dat we eten waar en wanneer we willen. Een
voorbeeld hiervan is 'grazing', een trend waarbij je
de hele dag door allerlei kleine hapjes eet. De enigen
die hier beter van worden zijn de talrijke fabrikanten
van kant-en-klaar snackvoedsel. Onze lichamen
hebben alleen maar last van die overvloed.
Snacken verstoort het metabolisch proces in
het lichaam. Als je kort na een maaltijd, bijvoor­
beeld het ontbijt, een tussendoortje eet voordat
je eerdere eten is verteerd, raken het nieuwe en
het halfverteerde voedsel met elkaar vermengd,
waarbij gifstoffen vrijkomen. Een van de voor­
spelbare gevolgen is constipatie. De volgende keer
dat je met je mond open staat om een tussen­
doortje te pakken, al is het maar een enkele druif,
vraag je dan eens af: 'Vindt deze druif op korte
termijn de weg naar buiten, of blijft hij steken
in de rij voor mijn spijsverteringskanaal?'
2. Eet geen te zwaar of te licht voedsel
Onder te zwaar voedsel verstaan we diverse
vleessoorten, industrieel bewerkt voedsel met
toegevoegde suikers en voedsel dat vol zit met
room, boter en noten. Het duurt erg lang voordat
dit soort voedsel is verteerd. Als ons spijsver­
teringsvuur, agni, niet op zijn hoogst is, zijn we
mogelijk niet in staat om uit dit voedsel te halen
wat er voor ons in zit. ln dat geval komt ons
systeem voor een impasse te staan, wat leidt tot
de vorming van autotoxines.
Te licht voedsel daarentegen, zoals gepofte
rijst, popcorn, gerst, linzen2, fruit en salades van
rauwe groenten, is makkelijk af te breken door het
lichaam. Ze verteren snel, maar doordat er weinig
HET BELANG VAN UITSCHEIDING
natuurlijke vetten in zitten versterken ze de
droogte van de dosha vata. Bij iedere maaltijd
moet je zorgen ook een beetje olie of vet binnen te
krijgen. Dat kun je doen door oliehudende dingen
te kiezen - granen of noten - of door een beetje
warme ghee over bijvoorbeeld je popcorn, salade
of gekookte linzen te gieten.
Matigheid is een belangrijk uitgangspunt van
de Ayurveda. Daarbij past het advies om geen te
zwaar of te licht voedsel te eten. Een gezonde mix
is het best. Meer over de Ayurvedische voedings­
adviezen vind je in hoofdstuk 6.
3. Ga niet overdreven vasten of diëten
Extreme dieetmethodes en manieren om te vasten,
zoals alleen water drinken, zijn een zware aanslag
op het lichaam. Doordat het lichaam ontstoken
blijft van voedsel wordt de dosha vata versterkt.
Wees daarom uiterst voorzichtig met vasten en
diëten. Als je een van de twee toch doet, stel je dan
tot doel om niet alleen de kanalen in je lichaam te
zuiveren, maar ook te voorkomen dat je dosha vata
overprikkeld raakt.
Een geagiteerde dosha vata tijdens vasten of
diëten herken je aan symptomen zoals constipatie,
fysieke pijnklachten, droge huid, krakende ge­
wrichten, extreme vermoeidheid, prikkelbaarheid,
somberheid of zelfs depressiviteit. Soms denken
mensen dat ze aan de caloriebehoefte van het
lichaam kunnen voldoen met shakes, repen of
allerlei verpakt voedsel. Dit soort voedsel kan
echter niet voldoen aan de behoefte van ons
lichaam aan andersoortige voedingsstoffen en
zaken zoals levensenergie (prana) en de warmte en
vetten die nodig zijn voor een goede vata-balans.
Af en toe ontgiften is wel een van de aspecten
van een Ayurvedische levensstijl. Aanwijzingen
125
HOOFDSTUK 3 HET BELANG VAN UlTSCHEIDlNG

hoe je dit op een verantwoorde manier kunt doen functies van de srota's zijn transport, circulatie en gebeurt in slim opgezette infomercials waarin de werd bij zes mannen een warmtesensor in de maag

vind je in bijlage 4: Ayurvedische voedingsadviezen. uitscheiding. Sommige srota's zijn groot genoeg succesverhalen over gewichtsverlies met een vette ingebracht.4 De mannen kregen jus d'orange op drie

om met het blote oog waarneembaar te zijn, zoals glimlach worden opgediend. Iedere keer dat ik er verschillende temperaturen te drinken: 4 graden

4. Gebruik alleen warm eten en drinken de slokdarm, de aderen en slagaderen en de inge­ zelfs maar een glimp van opvang, gaat mijn hart Celcius (koud), 37 graden (de controlegroep) en

Het is tegenwoordig modern om te denken dat wanden. Andere zijn wat kleiner (zoals de darm­ uit naar die arme, argeloze kijkers die wanhopig 50 graden (warm). De tijd waarin de maagtempera­

voedsel niet koud genoeg kan zijn: hoe lager de vlokken die voedingsstoffen doorgeven aan de op zoek zijn naar iets wat ze helpt bij het afVallen tuur van deze mannen weer op normaal niveau

temperatuur, hoe harder ons metabolisme aan cellen en helpen bij de uitscheiding van afVal­ of het zuiveren van hun lichaam. Wat erg dat ze kwam, was tien minuten korter wanneer ze warm

de bak moet, en dus hoe meer calorieën we stoffen), en andere zo klein dat ze in het domein misschien geloven dat dit gaat lukken met ijs­ sap hadden gedronken dan wanneer ze koud sap

verbranden. In Californië is in ieder geval het van het subtiele vallen. Al deze srota's worden schilfers en bevroren fruit! hadden gehad. ln een later onderzoek toonde

ijskoude water niet aan te slepen. beïnvloed door de geest, die daartoe zijn eigen Als je wel eens koude smoothies of ijswater hetzelfde team aan dat na het drinken van zowel

In schril contrast daarmee is de Ayurvedische srota's heeft, die overal in het lichaam terug te drinkt, vraag je dan eens af hoe dat in vredesnaam warme als koude vloeistoffen de motiliteit in de

wijsheid dat koude de dosha vata versterkt en agni, vinden zijn. Overal, behalve in de nagels en de een natuurlijke manier kan zijn om het menselijk buik (het samentrekken en oprekken van spieren in

het spijsverteringsvuur, afzwakt. Sterker nog, haren. Dat is de reden dat het afknippen van lichaam te voeden. Heb je ooit een ander dier dan het maag-darmkanaal) in beide gevallen tot dertig

agni laait op wanneer we kiezen voor warm of nagels of haren geen lichamelijke pijn veroorzaakt. de mens aan een ijsje zien likken? Voordat de minuten kon verminderen, maar dat de remmende

zelfs gloeiend heet eten en drinken. Het zal duidelijk zijn dat het voor een goede diepvries en de ijsmachine waren uitgevonden had werking op de spieren groter was bij het drinken

Vergeet niet dat koude een van de kenmerkende gezondheid van belang is dat alle srota's open zijn ook de mensheid trouwens nog nooit gehoord van van een koude vloeistof. s

eigenschappen van de dosha vata is, net als en de doorstroming zonder belemmering kan ijs om te eten. Als je af wilt vallen of problemen hebt met

natheid een dominante eigenschap van water is en plaatsvinden. Maar tegenwoordig eten en drinken we koud toxiciteit of je uitscheiding, is het eerste wat je zou

hitte een dominante kwaliteit van vuur. Denk dan Een van de basisprincipes van de natuurkunde water, koude frisdrankjes en koud voedsel zonder moeten doen: stoppen met eten en drinken direct

ook nog even terug aan de natuurlijke wet 'gelijk is dat koude zorgt voor samentrekking en hitte er een moment bij stil te staan. Naar mijn idee is uit de koelkast. Zo simpel is het. Het stoppen met

verst�rkt gelijk' en je begrijpt dat alle voedsel met voor uitzetting. Als je iets eet of drinkt dat koud is deze 'verworvenheid' van de moderne tijd een van dagelijkse gewoontes die je vata agiteren en je agni

een lage temperatuur de dosha vata versterkt - (kouder dan kamertemperatuur) zullen de kanalen de factoren in de wereldwijde obesitas-epidemie. uitdoven is de eerste stap in de richting van een

de dosha die zetelt in de dikke darm, en dus de in je lichaam samentrekken. Dat is riskant voor Je kunt niet ongestraft grote hoeveelheden koud regelmatige stoelgang, een goede detoxificatie en

belangrijkste dosha met betrekking tot de uit­ het metabolisme. Als je toch al last hebt van on­ eten en drinken consumeren. De meer dan gezond afVallen.

scheiding. Dat is een van de redenen waarom in regelmatigheid of constipatie in je uitscheidings­ natuurlijke (en niet in het seizoen passende) koude

de Ayurveda het advies geldt om heet of warm kanaal, is koud water desastreus. Koude dooft het zorgt niet alleen voor een verstoring van de spijs­ 5. Zorg voor voldoende - en de juiste - vezels

voedsel te eten.3 Gekoeld voedsel, inclusief fruit, vuur van je spijsvertering en verstoort je vata, met vertering en een agitatie van de dosha vata, maar in je dieet

kun je beter eerst op kamertemperatuur laten constipatie als gevolg. Als je dus ijskoud water, ook voor een verstoring van de dosha kapha. Zo Wat is het toch jammer dat in het westerse denken

komen voordat je het eet. halfbevroren smoothies of andere gekoelde krijg je klap op klap, want een van de manieren zo vaak wordt uitgegaan van een mechanisch

Maar wat heeft de temperatuur van ons dranken in je maag pompt - zeker als je al bezig waarop een geagiteerde dosha kapha zich manifes­ beeld van het menselijk lichaam. Constipatie

voedsel te maken met het zuiveringsproces? was je lichaam te zuiveren - kan dat dus alleen teert is in de vorm van gewichtstoename - geleide­ wordt dan gereduceerd tot 'een verstopping van

Nou, alles! Om te beginnen moet je begrijpen dat maar contraproductief zijn. lijke, maar onstuitbare gewichtstoename. Om je de ingewanden'. Wie daaraan lijdt, wordt eenvou­

in de Ayurvedische wetenschap het lichaam wordt Met warm of zelfs heet eten en drinken daar­ kennis van de eigenschappen van de dosha's nog dig geadviseerd om meer vezels te eten, vaak in de

gezien als een geheel dat bestaat uit natuurlijke entegen houd je al je srota's open. eens op te frissen, kun je nog eens terugbladeren vorm van een dieet met meer rauwe groente.

substanties (de vijf elementen). Hierdoorheen Op de verkoopkanalen op de televisie zie je naar hoofdstuk 1. Wat ik me daarbij afVraag: hoeveel is te veel, en

lopen diverse grove en subtiele paden en kanalen. tegenwoordig allerlei recepten voor smoothies In r988 is onderzoek gedaan naar het effect van wanneer heeft een mens eindelijk eens genoeg

Deze kanalen noemen we srota's. De fysiologische waarmee je optimaal vet kunt verbranden. Dat temperatuur op het legen van de maag. Hiertoe vezels in zijn lijf gepropt?

126 127
HOOFDSTUK 3
Zoals gezegd is constipatie binnen de Ayurveda
onlosmakelijk verbonden met de spijsvertering. Een
gezonde uitscheiding is alleen mogelijk wanneer
ook sprake is van een gezonde spijsvertering.
Volgens de Ayurvedische wetenschap kan het alleen
maar nadelig zijn voor je spijsvertering om nog meer
voedsel te gaan eten dat veel vezels bevat en moeilijk
verteerbaar is. Bij constipatie zijn vezels niet de
oplossing, maar een oorzaak van het probleem!
Door de typische eigenschappen van vezels
leidt het eten ervan tot een opgeblazen gevoel en
een verstoorde spijsvertering. De bacteriën die
thuishoren in de dikke darm reageren op de onver­
teerbare koolhydraten in de vezels, wat leidt tot
nog meer opgeblazenheid en - door de vorming
van gassen als methaan, waterstof en kooldioxide
- flatulentie. Als het spijsverteringsvuur toch al
aangetast is, is iedere gram vezels die je binnen­
krijgt een extra gram dood gewicht. Helaas is het
zo dat als iemand die slechts af en toe last heeft
van c�nstipatie overgaat op een vezelrijk dieet, dit
alleen maar leidt tot meer en ernstiger constipatie.
Er is een tijd geweest dat bakken met minder
vet in de mode was. Opeens gingen mensen maal­
tijden eten waar geen olie meer aan te pas kwam,
terwijl olie juist van groot belang is bij het soepel
houden van de dikke darm. Door de combinatie
van vetarm en vezelrijk - en dus droog - eten
kregen nog veel meer mensen last van constipatie.
Vezels werken als een spons: ze onttrekken water
en olie aan de dikke darm, waardoor de ontlasting
nog droger wordt dan die van zichzelf al zou zijn.
De oplossing volgens allerlei zelfbenoemde
gezondheidsdeskundigen: meer drinken. Dan heb
je dus al een 'verstopt' systeem, vol vezels, en je
voegt daar nog water aan toe. Hoe moet agni, het
spijsverteringsvuur, dat overleven? ln sommige
128
gevallen is het resultaat van het eten van vezels
binnen een paar uur: diarree.
ln de media wordt nog altijd volop de lof van
vezels gezongen, en de commercie springt daar
gretig op in met vezelsupplementen, vezelrijke
snackrepen, boeken over vezelrijke diëten en
speciale websites over 'het wonder van de vezel­
rijke voeding'. Alsof de mensheid een nieuwe god
heeft gevonden!
De afgelopen jaren heeft dit probleem -
darmen vol ontlasting en geesten vol pseudo­
wetenschappelijke rimram - ertoe geleid dat velen
hun heil zochten bij de klinieken van Vedika
Global. Wij hebben ze duidelijk kunnen maken dat
de aanpak met vezels en water niet het wonder­
middel is dat men denkt, en dat dit illustere duo
zelfs een aanslag vormt op het spijsvertering­
systeem. Het nieuws is nog niet viraal gegaan,
maar we krijgen wel steeds meer bijval voor dit
idee.
Vezels zijn vanzelfsprekend een natuurlijk
onderdeel van veel soorten voedsel die goed zijn
voor de mens, zoals fruit, groente en granen.
Zachte, oplosbare vezels zijn in ruime mate te
vinden in gedroogde peulvruchten, havermout,
haverzemelen, gerst en citrusfruit. Harde vezels
vind je bijvoorbeeld in de stelen of schilletjes van
plantaardig voedsel zoals tarwezemelen of volkoren
ontbijtgranen. Dit soort voedsel heeft zeker ook
een plaats in de Ayurvedische levensstijl, maar
alleen voor diegenen die in staat zijn ze te ver­
teren. ln de Ayurvedische wetenschap bestaan
geen 'one size fits all'-oplossingen.
Als je dit soort vezelrijk voedsel kookt of bakt
in wat lichte olie of ghee, met toevoeging van wat
kruiden die de spijsvertering bevorderen, zoals
komijn of mosterdzaad, maak je ze al heel wat
HET BELANG VAN UlTSCHElDlNG
Vraag van een arts:
'Is het echt nodig om zo veel water te drinken?'
ln 2002 heeft professor Heinz Valtin de mythe dat een mens acht glazen water (circa tweeën­
halve liter) per dag moet drinken doorgeprikt. De professor in de neurobiologie en fysiologie
van Dartmouth College, een prestigieuze Amerikaanse universiteit, deed dat in een artikel in
het American foumal ofPhysiology.6
Dr. Valtin was op onderzoek uitgegaan omdat hij niet kon geloven dat de evolutie was
uitgemond in een mens die permanent op het punt van uitdrogen stond. Hij vond dan ook
geen wetenschappelijke grond voor de aanbeveling. Bovendien stelde hij dat het drinken van
te veel water grote risico's met zich meebrengt: watervergiftiging, nierfalen, blootstelling aan
vervuilende stoffen en de financiële kosten.
Hij vermoedt dat de acht-glazenmythe is ontstaan na publicatie van een rapport van de
Amerikaanse National Research Council. Daarin wordt aanbevolen iedere geconsumeerde
calorie te combineren met ongeveer een milliliter water. ln totaal zou dat ongeveer tweeënhalve
liter per dag zijn. ln het rapport staat in de volgende zin dat dit water 'grotendeels al in bereid
voedsel aanwezig is'. Maar die uitleg heeft men destijds dan weer minder goed opgepikt.
beter verteerbaar. Zo zijn vezels ook veel beter maken, kon ze er huis-tuin-en-keukenmiddeltjes
geschikt in de strijd tegen constipatie! aan toevoegen als een beetje versgemalen zwarte
Neem de guave, bijvoorbeeld, een tropische peper, steenzout (roze Himalayazout7) en vers­
fruitsoort die veel vezels bevat, maar, heel belang­ geraspte gember. Tot slot gaf ik haar nog mee
rijk, ook een hoeveelheid natuurlijke oliën voor dat we in de Ayurvedische levensstijl geen fruit
de vata-balans. lk heb ooit het eten van guave combineren met zuivel of andere soorten voedsel.
voorgesteld aan iemand die af en toe last had Altijd als ik dit recept doorgeef, krijg ik een
van constipatie. Deze vrouw was van Latijns­ glimlach op mijn gezicht. Iedereen die is opge­
Amerikaanse afkomst en was dus al bekend met groeid in een land waar de guave groeit, kan je
guave. Mijn voorstel aan haar was om iedere dag vertellen dat dit de makkelijkste boom is om in te
een verse, rijpe guave te eten bij het ontbijt. Dat klimmen. De takken zijn laag, glad en een beetje
vond ze een prima voorstel en ze nam mijn advies glibberig - een volledig natuurlijk klimobject, zo
met een glimlach in ontvangst. Om de guave nog kindvriendelijk als een boom maar kan zijn. De
effectiever en vriendelijker voor de spijsvertering stam en de takken zijn weliswaar niet erg dik,
129
HOOFDSTUK 3
HET BELANG VAN UlTSCHEIDlNG

TABEL 15 Hoe water drinken de dosha's beïnvloedt Het kan natuurlijk toeval zijn dat deze trend Hoe meer water je drinkt, hoe sterker het
parallel loopt aan de opkomst van allerlei merken effect op de dosha's. Bovendien heeft al dat extra
Eigenschappen Fysiek effect Gelijk versterkt gelijk Effect op dosha's flessenwater, maar ik heb daar zo mijn eigen idee water - dat het lichaam helemaal niet nodig heeft
van koud water over. Uit onderzoek blijkt dat een teveel aan water - een negatief effect op de spijsvertering. Het

zelfs tot de dood kan leiden. Watervergiftiging verdunt de digestieve enzymen, blokkeert de
Vloeibaar Bevochtigt het Vloeibaarheid van water verhoogt Pitta neemt toe.
(medische term: hyponatriëmie) ontstaat wanneer biologische circulatiekanalen (srota's) en verzwaart
gehemelte. de vloeibare (dra va) eigenschap Kapha neemt toe.
er veel te veel vocht in het lichaam aanwezig is, in het algemeen het werk van het spijsverterings­
van kapha en pitta.
waardoor de delicate balans in zouten en andere systeem. 9 Met iedere slok water erbij wordt de

elektrolyten verstoord raakt. Dit tast het functio­ energiebelasting van het lichaam nog verder
Glad Verwijdert droogte De gladheid van water verhoogt Kapha neemt toe. neren van diverse organen zoals de nieren en de verzwaard.
op de tong. de gladheid die bij kapha hoort. hersenen aan, evenals dat van het zenuwstelsel. Als je je met de beste bedoelingen voor je

Door een snel optredende zwelling van de hersenen gezondheid hebt volgegoten met water en daarna
Koud Vermindert hitte. De verkoelende eigenschap van Vata neemt toe. last krijgt van een opgeblazen, zwaar gevoel en je
kan een patiënt in coma raken of zelfs overlijden.
koud water versterkt de koude l<apha neemt toe. Vanuit Ayurvedisch perspectief leidt het eetlust verliest, dan zijn je spijsverteringsvuur en
van vata en kapha. drinken van te veel water tot de agitatie van niet jij zelf waarschijnlijk aan het verdrinken in al dat

een of twee, maar alle drie dosha's - met andere water dat je hebt gedronken. Al die overtollige
Zwaar Geeft vol gevoel in De zwaarte van water agiteert de Kapha neemt toe. woorden: het is niet slecht voor een paar mensen, vloeistof helpt niet om gifstoffen uit je lijf weg te
de buik. zwaarte van kapha. maar voor iedereen! Laten we, met de wet 'gelijk spoelen, het zorgt juist voor een toename van

versterkt gelijk' in het achterhoofd, eens kijken gifstoffen doordat het de kanalen blokkeert en
Ayurvedische Goed bij natuurlijk Alle drie dosha's raken Agiteert alle dosha's naar het effect van het drinken van te veel gekoeld de dosha's agiteert.
cortclusie opgebouwde dorst. geagiteerd bij het drinken van te tegelijk! Miljoenen mensen drinken dagelijks hun
water of ijswater. De kern van de volgende analyse
veel water, dus drink met mate. komt uit de klassieke Ayurvedische tekst Ashtanga ijskoude watertje, de winst op flessenwater rijst de

Hridayam uit de vijfde of zesde eeuw. 8 pan uit, en toch is obesitas een wereldwijde epide­

Zoals je weet, heeft iedere dosha zijn specifieke mie. Een teveel aan water kan hyponatriëmie tot

maar de olieachtigheid van het hout maakt de
boom extra sterk. De takken van de guave zien
er ook wel een beetje uit zoals een gezond stel
ingewanden - zoals die eruitzien als we de tijd
nemen om goed te eten, en daarbij voldoende
lichaamsbeweging krijgen en dagelijks onze
darmen legen.
Binnen een paar dagen kreeg ik een e-mailtje
van mijn tevreden Latino-vriendin dat alles
'volop in beweging' was. De regelmaat was weer
helemaal op orde.
6. Drink alleen als je echt dorst hebt
Sinds wanneer zijn we gaan geloven dat we mini­
maal acht glazen water per dag moeten drinken
om de ontlasting goed op gang te houden? Water
drinken wordt tegenwoordig aanbevolen als oplos­
sing voor constipatie door voedingsdeskundigen,
personal trainers, trendy gezondheidsmagazines
en zelfs veel respectabele artsen. Het lijkt zelfs wel
een panacee te worden voor een hele reeks gezond­
heidsklachten - je zál water drinken, ook al ga je al
kokhalzen bij het idee dat er nog een druppel bij
moet.
eigenschappen. Versterken of verzwakken van deze
eigenschappen leidt tot versterking of verzwakking
van de dosha's. De eigenschappen van de dosha vata
zijn koude, droogte, ruwheid en beweeglijkheid. De
dosha pitta is vloeibaar, heet, licht en scherp, de
dosha kapha glad, zwaar, langzaam, dof en koud. ln
tabel 15 kun je zien hoe het drinken van water, met
name koud water, alle drie dosha's tegelijkertijd
agiteert. De eenvoudige conclusie: drink geen
gekoeld water. Matig koel water kan soms goed zijn,
maar alleen in de herfst of wanneer het lichaam te
maken heeft met warmte-gerelateerde problemen
(meer hierover in hoofdstuk 6).
gevolg hebben, waardoor je een beetje wazig wordt
in je hoofd. Misschien is dat de reden dat hele
massa's goed opgeleide, intelligente mensen nooit
eens stilstaan bij alle onderzoek naar de negatieve
gevolgen van te veel water. Drink acht glazen
water per dag, is een veelgehoord advies, maar wie
vraagt zich ooit af of dit niet slechts de zoveelste
trend is of een mythe die nergens op is gebaseerd?
Pasgeboren baby's weten instinctief wanneer
ze wel of geen honger hebben. Waarom luisteren
wij ook niet wat beter naar ons lichaam? Het zijn
vreemde tijden waarin wij leven: we laten ons door
anderen vertellen wat we moeten drinken, hoeveel

131

HOOFDSTUK J
we moeten drinken, wanneer we moeten drinken
en van welk merk ons water moet zijn.
Vanzelfsprekend is het belangrijk om goed
gehydrateerd te blijven, vooral bij intensieve
lichamelijke activiteit, in de zomer, tijdens de
warmste tijd van de dag en bij bepaalde ziektes.
Maar wat ik verontrustend vind, is dat klakkeloze
advies dat iedereen ten minste acht glazen water
zou moeten drinken. Het klopt gewoon niet. Net
zoals het Amerikaanse gezegde an apple a day keeps
the doctor away: bij mensen met een vata-verstoring
van de spijsvertering kan 'elke dag een appel' tot
indigestie leiden. Dat houdt de dokter dus helemaal
niet away!
Dit soort algemene en willekeurige dieet­
adviezen of gedragsregels vind je niet terug in een
Ayurvedisch handboek. Iedereen is namelijk uniek
in allerlei opzichten, zoals dosha-constitutie,
lichamelijke kracht, gezondheid van de spijsverte­
ring, hoeveelheid aama (gifstoffen) in het lichaam,
toestand van de lichaamsweefsels, leeftijd en
gezondheidsontwikkeling. Hoe kun je ooit een
dieet verzinnen dat voor al die totaal verschillende
mensen geschikt is? Een goed Ayurvedisch
gezondheidsadvies is per definitie een specifiek,
gedetailleerd stuk maatwerk. Iedereen is uniek.
Het menselijk lichaam is een vernuftig ontwerp,
vol complexe systemen die ieder hun eigen speci­
fieke behoeftes hebben. Dat mag je nooit blinde­
lings opofferen aan de zoveelste mode in gezond­
heidsland.
Dan is er nog het sprookje dat je je lichaam
laat uitdrogen als je pas drinkt als je dorst hebt.
Alle dieren weten de weg naar de beste waterbron
te vinden - en langzaam! - als ze dorst hebben.
ln de Natuur kan dat soms wel uren duren. De
Natuur heeft ons heel wat steviger in elkaar gezet
dan de specialisten van de waterindustrie ons
willen doen geloven. Met de wijsheid van de Ayur­
veda leren we weer hoe we alleen water kunnen
drinken als we dorst hebben. En wees gerust, het
duurt heel, heel lang voordat die dorst ooit levens­
bedreigend wordt.
Hoe je diarree voorkomt en verhelpt
Diarree - ofwel een waterige stoelgang als gevolg
van verhoogde motiliteit van de ingewanden - is
een ernstige verstoring van het systeem van spijs­
vertering en uitscheiding, waar veel mensen helaas
bijna dagelijks mee te maken hebben. Hierbij komt
een verhoogde hoeveelheid ontlasting vrij, soms
gecombineerd met pijn en andere ongemakken.
De oorzaak ligt in de opeenhoping van dosha's,
vooral vata en pitta, in de dikke darm in combina­
tie met een tempering van agni, het spijsverterings­
vuur. Tezamen leiden deze tot hypermotiliteit en
overvloedige uitscheiding.
Als je met enige regelmaat last hebt van diarree
en besluit dat je meer controle over dit deel van je
leven wilt, dan kun je dat bereiken door middel
van een Ayurvedische levensstijl. Daarbij horen
een aantal veranderingen in je eetpatroon en
diverse zelfhulp- en kruidenmiddelen.
Andere levensstijl ofbacteriën bestrijden?
Als je lijdt aan diarree vind je in het Ayurvedische
stelsel van gezondheid en geneeskunde diverse
aanbevelingen ten aanzien van voedsel dat zacht is
voor het spijsverteringssysteem (zoals linzen,
Ayurvedische karnemelk en witte rijst; voor een
overzichtslijst van recepten, zie bijlage 2: Gids voor
gezonde uitscheiding). Bij het herstel kun je baat
hebben bij yogische rek- en strekoefeningen, en
Waterweetjes - het Ayurvedisch perspectief
Vraag: Voor wie is het eigenlijk wél goed om
(natuurlijk) gekoeld water te drinken?
Antwoord: Er zijn zeker bepaalde lichamelijke
klachten waarbij het verstandig is om gekoeld
water te drinken. Het wordt voorgeschreven
onder alle soorten omstandigheden waarbij hitte
vrijkomt, zoals een geagiteerd pitta, duizeligheid,
uitputting als gevolg van hitte, een brandend
gevoel in het lichaam, vergiftiging, onder invloed
zijn van alcohol, te grote inspanning (ook als
gevolg van sporten en lichamelijke oefening)
en neusbloedingen. Het water moet wel op
natuurlijke wijze zijn gekoeld (zie hoofdstuk 6).
Vraag: Wanneer is het niet goed om gekoeld water
te drinken?
Antwoord: Koud water moet bij voorkeur worden
vermeden wanneer er problemen zijn met het
spijsverteringsvuur. Dit is bijvoorbeeld het geval
bij constipatie, diarree, indigestie, opgeblazen
gevoel in de onderbuik, flatulentie, verlies van
eetlust, anorexia, prikkelbaredarmsyndroom en
verschijnselen die worden geassocieerd met de
dosha's vata en kapha, zoals de hik, verkoudheid,
hoesten, astma en recente koorts of pijn in de zij
of lage rug. ln al deze gevallen is het beter om
water eerst te koken en daarna te laten afkoelen
tot het weer drinkbaar is. (Zie hoofdstuk 6 voor
meer informatie over het koken van water voordat
je het drinkt.)
HET BELANG VAN UlTSCHEIDlNG
Vraag: Wanneer moet je minder water drinken of
bijhouden hoeveel je drinkt?
Antwoord: Een teveel aan water is uiterst schade­
lijk wanneer sprake is van bijvoorbeeld een
lopende neus, verzwakte digestieve kracht
(geremde spijsvertering), waterzucht, tuberculose,
overvloedig speeksel, uitzetten van de onderbuik,
oogziektes, koorts, zweren en diabetes mellitus.
Wie last heeft van een van deze verschijnselen
moet af en toe (maar niet direct na een maaltijd)
met kleine slokjes een afgemeten hoeveelheid
water drinken. Dit water moet worden gekookt en
pas gedronken worden nadat het voldoende is
afgekoeld.
Vraag: Hoe lang duurt het om water te verteren?
Antwoord: Water dat op natuurlijke wijze op
kamertemperatuur is, wordt in zes uur verteerd.
Bij water dat eerst is gekookt en daarna tot kamer­
temperatuur heeft kunnen afkoelen duurt dat drie
uur. Water dat eerst is gekookt en gedronken
wordt terwijl het nog warm is (maar niet zo heet
als hete thee) wordt nog sneller verteerd: in ander­
half uur. Ofwel: hoe warmer het (gekookte) water,
hoe sneller het wordt verteerd.
133
HOOFDSTUK 3 HET BELANG VAN UlTSCHEIDING

ook is het belangrijk om activiteiten te vermijden dokter op de stoep. En dan vraagt de bestrijding van een gezond klimaat binnenin het lichaam door dominant zijn. Wees hier vooral 's avonds voor­

die zorgen voor een toename van de dosha's vata van ziekteverwekkers ook nog om steeds com­ van begin af aan te leven volgens een gezonde zichtig mee, wanneer je agni 'in slaap valt'. Voor­

en pitta. Medicatie zou ik in de meeste gevallen plexere medicatie, vanwege de verschillende levensstijl. Daarbij hoort een gezond dieet, regel­ beelden van zwaar voedsel zijn bijvoorbeeld rund­

niet aanbevelen. Waarom zou je kalkhoudende actieve stammen van de diverse bacteriën. Onder­ matige fysieke inspanning, het denken van zuivere vlees, noten, deegproducten, pasta met

maagzuurremmers of pillen slikken om tijdelijk tussen blijf jij, het arme slachtoffer, je onbewust gedachten en het in bedwang houden van al te kaassauzen, pizza's met een dikke bodem en verder

de symptomen de kop in te drukken, als je ook van je eigen rol in de problemen waardoor je elke heftige emoties. Deze holistische kijk op gezond­ alles wat de spijsvertering moeilijker maakt.

kunt kiezen voor een blijvende oplossing door een dag opnieuw weer leegloopt. Je blijft eten en leven heid, die ook weerklank vindt bij vooruitstrevende Bedenk dat 'te zwaar' een subjectieve aanduiding

verandering van je levensstijl en eetgewoontes? zoals je gewend bent en de kern van het probleem westerse geneeskundigen, maakt het lichaam is. De een krijgt al problemen met de spijsvertering

Mensen die nog niet bekend zijn met de Ayur­ blijft onveranderd bestaan. minder kwetsbaar voor ziektekiemen. Als je een na een enkel stuk pizza met een dunne bodem,

veda staan soms verbaasd over de adviezen die ik Weken later moet je misschien schoorvoetend sterke afweer hebt, heeft zelfs het eten van terwijl de ander een hele pizza op kan zonder

geef bij diarree, vooral als ze gewend zijn om alweer naar de dokter omdat je lichaam - verzwakt bedorven voedsel en het leven in onhygiënische ergens last van te hebben. Het is aan onszelf om te

diarree te wijten aan ziekteverwekkers die van door de zoveelste antibioticakuur - opnieuw omstandigheden (voorbeelden genoeg in de bepalen wat 'zwaar' voelt, of anders gezegd: welke

buitenaf in het lichaam terecht zijn gekomen. getroffen lijkt te zijn door een zeldzaam, uniek en wereld) een veel minder sterk nadelig effect. soorten voedsel geven na het eten een ongemak­

Ik krijg dan wel eens de vraag waarom het nodig hardnekkig pathogeen dat om onverklaarbare kelijk gevoel in de onderbuik? En, nog concreter:

is om anders te gaan leven en eten om een einde redenen nergens mee te bedwingen valt. Met een Dieetkeuzes tegen diarree na welke soorten voedsel krijg je last van dunne

te maken aan het 'huilen' van de ingewanden als professionele glimlach zegt de dokter: 'Helaas, we Mijn suggesties voor de behandeling van actieve ontlasting?

je net zo makkelijk een kuurtje antibacteriële hebben de verkeerde ziekteverwekkers bij de staart diarree door middel van je dieet vind je in bijlage

pillen kunt slikken. gehad en daarbij ook een paar goedaardige bacteriën 2: Gids voor gezonde uitscheiding. Maar eerst geef 2. Eet geen te olieachtig voedsel (atisnigdha)

Houd er rekening mee dat er in de Ayurve­ gedood. Geen probleem, we hebben weer een ik hier een overzicht van waar je op moet letten Vermijd het eten van alles wat te vettig is, want dat

dische geneeskunde een groter beroep wordt nieuw antibioticum voor je. Succes verzekerd, dit om diarree te voorkomen. Let op de woorden 'te' verhoogt de dosha pitta. Op het 'niet doen'-lijstje

geda,_an op je eigen verantwoordelijkheid dan vaak keer hebben we echt de boosdoeners te pakken.' en 'overmatig' in deze tips. De eigenschappen zijn staan: vrijwel alle gebakken voedsel, olieachtige

in de westerse geneeskunde het geval is. Als je bij Klinkt het bekend? op zich niet slecht, maar als je gevoelig bent voor curry's, conserven op olie en pastagerechten met

een moderne medische instelling aanklopt met De moderne westerse geneeskunde kijkt bij het diarree kun je beter een tikje voorzichtig zijn en room- en kaassauzen. Een agni dat toch al ver­

diarreeklachten, is de kans groot dat je snel weer zoeken naar de oorzaken van een verschijnsel vaak het spijsverteringssysteem niet te zwaar belasten. stoord is, kan vet maar moeilijk verteren. En wat

buiten staat met een recept voor een pilletje tegen niet naar het hele plaatje. Jij, de patiënt, hebt Probeer een goede balans te vinden tussen de het spijsverteringssysteem niet kan afbreken, zal

de diarree. Misschien ook nog een antibiotica­ diarree. Zouden je eetgewoontes daar niet ook iets diverse eigenschappen, zoals droog en olieachtig, het - letterlijk - eruit gooien, met alle ongemak

kuurtje, en dat is het dan. Met dezelfde klachten mee te maken kunnen hebben? Niet wat betreft de zwaar en extra licht. Als je regelmatig last hebt van van dien en alle geraas en gedonder dat daarbij

ga je bij een Ayurvedische kliniek je hele levensstijl beoefenaars van de westerse geneeskunde. diarree is dat een teken dat je maag-darmkanaal hoort. Zelfs van een vettig soort voedsel dat

nog eens goed onder de loep leggen. Je zult zelfs Wanneer een patiënt zich meldt met een bepaalde hypergevoelig en snel van slag is. Houd dus reke­ normaal gesproken heel goed is, zoals ghee, moet

bereid moeten zijn hier en daar wat dingen te klacht, kijken zij voornamelijk naar de symptomen ning met de volgende zeven punten: je alleen kleine hoeveelheden eten zolang je nog

veranderen. en de manier waarop die beheersbaar kunnen aan de diarree bent.

Als geneeskunde alleen maar een kwestie worden gemaakt. Niet dat dit niet belangrijk is, 1. Eet geen te zwaar voedsel (atiguru)
van pilletjes was, was dit boek volledig overbodig. maar het zou goed zijn om de Ayurveda de ruimte Kijk eens goed naar je eetgewoontes en probeer 3. Eet geen te droog voedsel (atiruksha)
Allopathische middelen om diarree te bestrijden te geven om ook naar het grotere plaatje en de de soorten voedsel daaruit weg te laten die door de Voorbeelden van overmatig droog voedsel, dat

geven misschien snel verlichting, maar zonder onderliggende oorzaak te kijken. eigenschap zwaarte minder makkelijk te verteren de dosha vata agiteert, zijn bijvoorbeeld: chips,

blijvend effect. Als je niet ook je levensstijl en De Ayurvedische wijzen waren grote voorstan­ zijn. Vanuit Ayurvedisch perspectief is dit vooral crackers, popcorn en andere zoutjes, ontbijtg­

eetgewoontes aanpast, sta je al snel weer bij de ders van het opbouwen van afweer en het creëren voedsel waarin de elementen water en aarde ranen, rijstwafels en de meeste salades en rauwe

r 34 13 5

HOOFDSTUK 3
groenten. Als je gevoelig bent voor diarree moet
je extra voorzichtig zijn om niet te veel vata op te
bouwen. In plaats van salades die je uitdrogen kun
je beter gestoomde groente eten, met een lepeltje
ghee erdoor.
4. Eet geen te heet voedsel (atiushna)
Warm eten is in principe beter dan koud voedsel,
maar het moet ook weer niet te heet zijn. Met
warm eten stook je het spijsverteringsvuur nog
wat op, dat bij dunne ontlasting meestal wel een
extra zetje kan gebruiken. Maar te veel hitte leidt
tot overstimulatie en het uitzetten van de trans­
portkanalen in het lichaam, de srota's. Hete
kruiden zijn ook niet geschikt om te eten bij
diarree - heet gekruid eten kan ook agni over­
stimuleren - dus je kunt maar beter even de
wasabi, hete pepers, chilisaus en dergelijke
laten staan.
5. Eet, geen te koud voedsel (atisheeta)
Met voedsel dat koud is pleeg je een dubbele
aanslag op je lichaam: het dooft een toch al
minder hoog brandend spijsverteringsvuur nog
verder uit en het agiteert de dosha vata in het
spijsverteringskanaal. Wat je dus maar beter niet
kunt eten is bijvoorbeeld: koud vlees, yoghurtijs,
roomijs en ijsblokjes. Grieppatiënten en mensen
met diarree krijgen vaak het advies om hun vocht­
gehalte op peil te houden met waterijsjes, gekoelde
frisdranken of koude toetjes. Geen mens die er
ooit bij stilstaat hoe contraproductief dit is.
Diarree is geen simpel sommetje van vloeistof
eruit en vloeistof erin, het gaat ook om de tempe·
ratuur en andere eigenschappen van de vloeistof
en hoe deze aansluiten op de behoefte van het
lichaam.
HET BELANG VAN UlTSCHElDING
je vermogen je voedsel te verteren en op den duur door, die bepalen of het prachtige apparaat dat we
6. Drink niet te veel water
grote gevolgen hebben voor je gezondheid. ons lichaam noemen in staat is ons voedsel te
Ter voorkoming van uitdroging van het lichaam
Hoe onbelangrijk ze misschien ook lijken, verteren en gifstoffen uit te scheiden - met andere
raden artsen hun patiënten met diarree dikwijls
uiteindelijk zijn het de honderden kleine keuzes woorden: of het zichzelf in stand kan houden.
aan om veel water en andere vloeistoffen te
drinken en waterig voedsel te eten zoals soep, fruit die we maken, van minuut tot minuut, de hele dag De keuze is aan jou!
en groente. Natuurlijk is het waar dat iemand met
diarree veel vocht verliest. Maar het binnenkrijgen
van te veel vloeistof kan de diarree nog erger
maken. Bovendien betekent het drinken van te
veel extra vloeistoffen dat het spijsverterings­
systeem geen rust krijgt. Water moet ook worden
verteerd en een spijsvertering die toch al verstoord
is, is niet bestand tegen een constante aanvoer van
vloeistoffen. ln de Ayurveda wordt diarree altijd
succesvol bestreden met herstellend voedsel
(zie voor recepten bijlage 2: Gids voor gezonde
uitscheiding).
7. Eet geen verkeerde voedselcombinaties
Gelukkig bestaat er in de Ayurveda een goed
overzicht van voedselcombinaties die niet goed
samengaan en daarom de spijsvertering verstoren.
ln een groot aantal gevallen kunnen deze combi­
naties (zie hoofdstuk 6) tot dunne ontlasting
leiden.
Gelukkig kun je kiezen
Zelfs als je bij je geboorte geen ideale spijs­
vertering hebt meegekregen, kun je die veel beter
maken door het juiste voedsel te eten en de juiste
keuzes in je levensstijl te maken. Luister naar de
wijsheid van je lichaam! Veel eetgewoontes die we
heel normaal zijn gaan vinden - ijswater drinken,
koud ontbijten - zijn lang niet zo onschuldig als ze
lijken. Ze kunnen een ware aanslag betekenen op
13 7
 HOOFDSTUK 4

De kunst van de natuurlijk stralende glimlach

aat het maar aan de Ayurveda over om in te Al in mijn vroegste jeugd kreeg ik steeds te

L zien dat mondhygiëne meer is dan tanden­

poetsen en het fris houden van de mond en

het tandvlees: met Ayurvedische adviezen onder­

horen dat het kauwen op een kauwstaafje de beste
manier is om je gebit te reinigen. Dit soort kauw­
staafjes zijn jonge twijgjes van de groenblijvende

steun je ook je spraak en je vermogen om goed te neemboom (Azadirachta indica, ook wel: margosa),

proeven. Maar voordat we al deze onderwerpen die overal in India en Zuidoost-Azië te vinden is.

gaan bespreken wil ik even stilstaan bij het feit dat

alles in de Ayurvedische mondverzorging honderd
procent natuurlijk is.

Toen ik nog een klein meisje was, zag ik iedereen 's ochtends rondlopen met een kauwstaaf­
je in zijn mond. En dus deed ik dat ook. Mijn moeder gaf me een kleiner twijgje om op te
zuigen en te kauwen, een beter formaat voor mijn melktanden en jonge tandvlees. De bittere
smaak van neem was eerst even wennen, maar dat ging snel, mede door het lekker frisse
gevoel na het schoonmaken.
Als kind vond ik het ook heerlijk om in die stevig gewortelde neem bomen te klimmen en
aan de takken te hangen. Een van de bomen bij ons in de buurt was onze favoriete schuil­
plaats. Terwijl we daar speelden, keken we ook altijd of we mooie twijgjes konden vinden:
recht en glad en liefst met zo min mogelijk knopen. Baba leerde ons om uit respect voor de
boom eerst een mantra te reciteren voordat we iets van de boom afbraken, al was het maar
een enkel twijgje. De eerste regel van die mantra was yaam drushtwa muchythe rogai, een
aanroeping van de goddelijke aanwezigheid (vanaspataya deva) die vast en zeker in de
boom moest schuilen. Met die mantra vroegen we toestemming om stukjes van de boom,
namelijk de twijgen, mee te nemen om ze voor onze eigen doelen te gebruiken. We vroegen
de goddelijke aanwezigheid in de boom - dezelfde die mijn en jouw hart zegent - om de
twijgen te zegenen. Samen met mijn zusje en mijn neefjes en nichtjes kwam ik vaak thuis
met armen vol groene twijgen.

139
 DE KUNST VAN DE NATUURLlJK STRALENDE GLIMLACH
HOOFDSTUK 4

allerlei huidinfecties. De schors, bladeren, wortels, aantal octrooien dat in de Sen Japan is aan­
Baba drukte ons op het hart om respect te hebben voor de boom. Ik herinner me nog
bloemen en vruchten van de neem tezamen gevraagd met betrekking tot de diverse eigen­
hoe hij zei: 'Shunya, je moet bescheiden en respectvol zijn tegenover de Natuur, want de
worden gebruikt bij aandoeningen van het bloed schappen, actieve principes en de methodes
Natuur heeft de oplossing voor onze problemen. Buig voor haar wijsheid. Denk nooit en te
en de galwegen, huidzweren, jeuk en de verlich­ om ze te onttrekken en te stabiliseren. Meer
nimmer dat je kunt stelen van Moeder Natuur, of haar geschenken voor jezelf kunt houden,
ting van branderigheid. dan dertig octrooien zijn inmiddels verleend.2
of haar kan manipuleren voor je eigen gewin. Als je dat toch probeert, kun je uiteindelijk
alleen maar verliezen. Het kost je je vreugde en je gezondheid.' De enorme belangstelling die internationaal is

Ik heb mijn geliefde neemboom altijd een goedaardige persoonlijkheid toegedicht. Hij ontstaan voor de neemboom is af te meten aan het

deed me denken aan Baba, zoals hij ons zonder een spoortje zelfzucht zijn gaven gunde,
zonder er ooit iets voor terug te willen. Voordat we in de boom klommen, zeiden we altijd
namaste, 'de Een in mij buigt voor de Een in jou'. Als de regens van de moesson op zich
De gulheid van de Natuur

lieten wachten, gaven wij onze vriend de boom een ruime hoeveelheid water en Nandini, Als klein meisje was ik gefascineerd door alle zelfgemaakte middeltjes die bij ons thuis werden

onze trouwe koe, gaf hem lekkere, natuurlijke mest. We zorgden dat we de boom nooit gebruikt voor mondhygiëne. Ze roken heerlijk en hadden prachtige kleuren en texturen, van

stoorden na zonsondergang. Dan plukten we geen blaadjes of twijgen, want Baba had uit­ de plantaardige pasta's voor het poetsen en polijsten van de tanden tot de geurige olie waar­

gelegd dat ook de boom zijn slaap nodig heeft. Vaak liet ik mijn handen rusten op de stam mee we onze mond spoelden en ons tandvlees masseerden. Alle kruiden werden geplukt als

van die boom waar ik zo veel van hield. I ze in het seizoen waren, waarna mijn moeder ze droogde en met de hand verwerkte tot fijne
poeders. Op het fornuis in onze keuken kookte ze ook de plantaardige olie die onze gebitten
sterk en gezond hield en verlichtend werkte als we toch eens kiespijn hadden.

Mijn kinderlijke verstand had nog geen woorden hier anders welig konden tieren. Zelfs als kind zag Ik was niet anders gewend dan dat we op deze manier gebruikmaakten van de overvloed

om mijn gevoel voor de boom uit te drukken, ik hier het nut al van in en ik begreep dat ieder deel van de gulle Natuur en dacht dat iedereen leefde zoals wij. Totdat ik op een dag in een plaat­

maar nu zou ik kunnen zeggen: 'Dankjewel dat van de neem geneeskrachtige eigenschappen had. selijke winkel plastic tubes tandpasta zag liggen, en felgekleurde plastic tandenborstels. Ik

je zo'n fantastisch heilzaam wezen bent, met De gunstige eigenschappen van de neem, die in vond het zo'n vreemd gezicht, al die kleine pakjes - alsof iemand had bedacht dat we het

medicinale krachten in al je onderdelen.' Een de Ayurvedische geneeskunde al duizenden jaren goede van de Natuur in een tubetje konden stoppen. Dopje erop, stempeltje met de houd­

andere naam voor de neemboom is ook wel bekend zijn, zijn erkend door de U.S. National baarheidsdatum, afgesloten, klaar. Een voor een zag ik de mensen in ons kleine en niet al te

arishtha (verlosser van ziekte), omdat hij in de Academy of Sciences. 1 Uit de verschillende delen moderne stadje stoppen met het reinigen van hun gebit met zachte neemtwijgjes of, in de

dorpen van India vaak wordt gezien als een van de neemboom zijn meer dan 135 nuttige guavetijd, guavebladeren. Ze roosterden geen verse geelwortel of granaatappels meer om

complete apotheek. verbindingen geïsoleerd, met toepassingen in de de polijstpoeders te maken zoals Baba ze het had aangeraden. De mensen waarmee wij

Baba vertelde ons dat de neem natuurlijke bestrijding van artritis, bacteriële ontstekingen, alti jd onze cultuur hadden gedeeld begonnen die cultuur kwijt te rak en. Ze gingen tandpasta

antimicrobiële eigenschappen heeft en allerlei carcinogenen, schimmelinfecties, hyperglykemie, uit de fabriek kopen en raakten steeds verder verwijderd van de goedheid van de Natuur!

infecties kan helpen bestrijden. Bij ons thuis ontstekingen, malaria, koorts, zweren en virus­ Toen ik negen was, werd ik een soort activiste voor natuurlijke gezondheidsproducten.

smeerden we neemolie op schimmelinfecties en infecties, het ondersteunen van vochtafdrijving en Met de beste bedoelingen, natuurlijk, maar ook een beetje onbeholpen. Met het absolute

spoelden we wonden uit met een aftreksel van immunomodulatie, enzovoort. gelijk van de allerjongsten ging ik op school heel boos en verontwaardigd de kinderen aan­

neembladeren. Dankzij de bloedzuiverende en Neemolie en extracten uit de bladeren en schors staren wier ouders als eersten dit soort producten waren gaan verkopen in Ayodhya. Hun

verkoelende eigenschappen van neem schreef van de boom worden in de volksgeneeskunde winkel, met al die luxe spullen, had de mensen met al zijn lampen en gekleurde verpakkingen

Baba het voor als een mondspoeling bij pijnlijke gebruikt bij lepra, ademhalingsaandoeningen, verleid om de gaven van de Natuur te vergeten.

zweertjes in de mond. Ook wilde Baba dat we reumatiek, syfilitische zweren en hardnekkige Toen ik het Baba vertelde, maakte ik hem met mijn angst aan het lachen. 'Om echt goed

neemstaafjes gebruikten om ons tandvlees te zweren, en als algemeen gezondheidsbevorderend te ontdekken wat de juiste weg is, moet je hem eerst een keer kwijtraken', zei hij. 'Als je hem

verzorgen, vanwege alle micro-organismes die middel. Neemolie is goed voor de behandeling van dan weer terugvindt, zul je besluiten dat je hem nooit meer kwijt wilt raken.'

141
HOOFDSTUK 4 DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH

Helemaal begrijpen deed ik Baba's woorden niet, maar omdat hij zo hartelijk moest besteedt tot een ritueel van zelfgenezing maken, als een keuze tussen synthetische producten en de
lachen en zo lief reageerde, begreep ik dat er niets ergs aan de hand was. Ik hoefde me niet vol zegeningen van de Natuur. honderd procent natuurlijke Ayurvedische midde­
zo druk te maken. Nou goed, dan was ik niet boos meer. Maar ik gaf mijn activisme niet Ja, natuurlijk kunnen we ons een handje laten len die al duizenden jaren naar volle tevredenheid
helemaal op. helpen door de technologie. We kunnen nog hebben gewerkt. Waarom zou je niet even stoppen
Terwijl we ondersteboven in de takken van mijn geliefde neemboom hingen, leerde ik snellere en nog geavanceerdere elektrische tanden­ met de manier waarop je nu je gebit verzorgt?
vol trots dezelfde kinderen - die van die ouders met de winkel - hoe je op een neemtwijg borstels kopen, maar hebben we daardoor minder Waarom niet eens de Ayurvedische methode die
moest kauwen, en hoe goed je daarmee je tanden verzorgde. Toen mijn moeder me riep gaatjes en gezonder tandvlees gekregen? Hebben ik hier beschrijf, proberen? Het zou een signaal
voor het eten namen mijn nieuwe vriendjes bergen neemtwijgen mee die we die dag hadden we daardoor nooit meer last van slechte adem? zijn dat je steeds beter begrijpt dat je zelf mede
verzameld. Ik leende ze zelfs mijn sjaal, zodat ze nog meer twijgen mee naar huis konden Ondanks generaties lang geploeter met flossen, verantwoordelijk bent voor je gezondheid. Door
nemen.# elektrisch poetsen en allerlei andere nieuwigheden je gebit te gaan verzorgen volgens de Ayurvedische

zien we nog altijd een toename in tand- en mond­ methode ga je een mooi experiment aan. Je loopt

Weet je, die dag heb ik een nieuwe strategie geleerd.
lk ging niet langer als een dwingeland tekeer om
mijn kleine wereldje naar mijn hand te zetten. lk
ging de zielen die de weg kwijt waren leren hoe het
ook zou kunnen. Ik ging mijn best doen om zelf op
de goede weg te blijven en geduldig te wachten
totdat anderen die weg ook zouden vinden. Want
als die dolende zielen hun weg naar de Natuur weer
terugvipden, dan moet er toch iemand klaarstaan
om ze een heilige neemtwijg aan te reiken?
Ik denk dat die dag de leraar in mij geboren is.
Mijn diepe liefde voor onze nobele neemboom,
mijn ervaring dat de gaven van de boom mij en
mijn familie altijd tot nut waren geweest en mijn
diepe respect voor de filosofie die mijn eigen leraar
aan mij had doorgegeven - dit alles tezamen deed
me beseffen dat gezondheid ons geboorterecht en
onze ware natuur is. lk zal die dag nooit vergeten.
Als ik nu online ga en zie dat in duizenden
artikelen en blogs wordt geprotesteerd tegen de
manier waarop we allerlei gevaarlijke chemicaliën
opgedrongen krijgen in de producten die we
dagelijks gebruiken - tandpasta, zeep, shampoo -
dan ben ik dankbaar dat mijn leraar, mijn Baba,
nooit de weg is kwijtgeraakt, welke richting de
wereld om hem heen ook was ingeslagen.
Ons welzijn is een groot goed. lk denk niet dat
we in ons streven naar welzijn veel baat hebben bij
fabrieksmatig geproduceerde geneesmiddelen of al
die tubes in de supermarkt. Waar we in ieder geval
niet gelukkig van zullen worden, zijn synthetische
tandpasta en mondwaters vol kunstmatige geur­
en kleurstoffen, detergenten, conserveermiddelen,
oppervlakte-actieve stoffen, filmvormende stoffen
of zelfs (op recept) antibiotica.
Welzijn vinden we in onszelf. Binnenin ons
ligt het klaar om op te bloeien als we ons door
wijsheid laten leiden en zo komen tot kalme,
positieve keuzes. Dit besef is met name belangrijk
nu we worden geconfronteerd met een wildgroei
aan synthetische tandverzorgingsproducten die op
subtiele manieren schadelijk kunnen zijn voor de
mensen die ze gebruiken. Ik realiseer me dat je
overspoeld kunt raken door alle keuzes die je moet
maken. Maar met de juiste kennis kun je bij de
verzorging van je lichaam kiezen voor een natuur­
lijker weg. Met de wijsheid van de Ayurveda kun je
de tijd die je 's ochtends aan je mondverzorging
problemen, bij alsmaar jongere kinderen. Fluoride
is een stof geworden waar we dagelijks mee in
aanraking komen, via de tandpasta of zelfs in het
water uit de kraan - schijnbaar onschuldig, maar
in werkelijkheid een niet ongevaarlijke stof waar
ernstige gezondheidsrisico's aan verbonden zijn.
Wat beslist wel een positieve ontwikkeling is,
is het feit dat kinderen met vaste regelmaat voor
controles en professionele reiniging naar de tand­
arts gaan. Maar daar komt dan wel bij dat die
kinderen, omwille van een gezond gebit, worden
blootgesteld aan röntgenstralen en fluoridespoe­
lingen. Verliezen we niet de algehele gezondheid
van het kind uit het oog? De fluoride in ons drink­
water en in tandverzorgingsproducten is synthe­
tisch. Het is een bewezen feit dat dit een negatief
effect heeft op de cognitieve ontwikkeling van
kinderen.3 Dit betekent dat het de hersenen
aantast! Er zijn al onderzoeken waarin deze
effecten ook worden gelinkt aan de ziekte van
Alzheimer4, een levensverwoestende aandoening
die epidemische vormen begint aan te nemen.
Misschien is het tijd om weer eens te gaan denken
aan natuurlijke vormen van mondhygiëne.
lk denk niet dat je dit moet zien als een keuze
even niet meer mee met de massa en neemt de
controle over je gezondheid in eigen hand.
Vergeet niet dat je mond de poort is waardoor
alle nuttige voedingsstoffen je lichaam binnen­
komen. Als je de dag begint met een schone mond
heeft dat een positief effect op je gezondheid, alleen
al doordat je de smaak van je eten duidelijker waar­
neemt. Dit heeft op zich weer een positief effect op
de vertering van het voedsel en de manier waarop
het wordt omgezet in de stoffen die je weefsels
voeden en je lichaam voorzien van energie. Zoals
Baba vroeger zei: 'Het is allemaal met elkaar ver­
bonden - de perceptie, de ervaring en uiteindelijk
ook de transformatie en het positieve effect.'
De drie stappen van de Ayurvedische
mondverzorging
Tandenpoetsen staat al heel lang op het lijstje
aanbevelingen van de Ayurvedische wijzen. De
oudste verwijzingen vinden we in teksten uit de
tweede eeuw voor onze jaartelling, waarin behalve
tandenpoetsen ook een veel bredere omschrijving
van de mondhygiëne staat beschreven. De Ayurve­
da is daarmee wellicht de eerste medische weten­

tussen moderne en klassieke methodes. Ik zie het schap geweest die een complete en systematische

143
HOOFDSTUK 4
aanpak van de mondhygiëne heeft geïntroduceerd.
Het doel hiervan was om het gebit en het tand­
vlees te beschermen tegen microscopisch kleine
ziektekiemen (krimi). ln die oude teksten lezen we
over onzichtbare organismes die het op ons gebit
gemunt hebben, de danta krimi. Danta betekent
'tanden' en krimi verwijst naar de ziektekiemen
die via de bloedsomloop worden verspreid
(shonita krimi) of die met het blote oog niet
kunnen worden waargenomen (adrishya krimi).S
En zo waren de Ayurvedische wijzen al eeuwen
voor Louis Pasteur bezig met het ontwikkelen van
strategieën tegen micro-organismes. Een zo'n
strategie was het tandenpoetsen met plantaardige
producten met een antimicrobiële werking
(rakshoghna ghana). ln het verleden werden dit
soort plantaardige producten ook gebruikt bij het
fumigeren van de omgeving en het steriliseren van
Ayurvedische ziekenhuisruimtes, medicijnenlabs,
keukens enzovoort.
Het is indrukwekkend om te zien hoeveel
kennis men destijds al had in de Ayurvedische
geneeskunde over de bestrijding van micro­
scopisch kleine ziektekiemen, maar wat ik nog
fascinerender vind is het oog voor detail. Het
Ayurvedische ochtendprogramma voor mond­
hygiëne omvat drie eenvoudige stappen en met
iedere stap word je uitgenodigd om nog een
stapje bewuster in contact te komen met de
Natuur. Dit zijn de drie stappen, en dit is ook
de beste volgorde om ze uit te voeren:
I. tandenpoetsen (met plantaardige producten);
2. je tong schrapen (met speciale schrapers);
3. je mond spoelen (met verjongende en bescher­
mende producten). Je kunt hiervoor ofwel een
144
kleine hoeveelheid olie langzaam in de mond
laten rondspoelen (oil pulling) of in één keer de
hele mond vullen met een grotere hoeveelheid
olie (oil pooling).
Stap 1: tandenpoetsen (dantadhawan)
De zieners van de Ayurveda hebben naar mijn idee
de wereld het meest geavanceerde en milieuvrien­
delijke systeem van mondhygiëne geschonken.
Als eerste stap in de verzorging van gebit en tand­
vlees raden zij aan om het gebit tand voor tand
zorgvuldig te reinigen met een zachte 'borstel' van
plantaardig materiaal, de koorchaka.6 Een natuur­
lijker manier om je gebit te reinigen dan met een
plantaardig kauwstaafje kun je je niet voorstellen.
ln de Ayurveda is tandenpoetsen tot kunst ver­
heven. Iedereen die deze kunst verstaat, plukt de
vruchten ervan in de vorm van blijvend gezonde
tanden en kiezen. Voordat ik inga op de poets­
methode, eerst iets over het poetsgereedschap.
De natuurlijke tandenborstel
Het belangrijkste attribuut in de Ayurvedische
mondhygiëne is het kauwstaafje, meestal van de
neemboom. ln de dorpen van India hebben de
meeste inwoners nog nooit van hun leven een
tandartspraktijk van binnen gezien, toch hebben
zelfs de oudsten onder hen (tachtigers en negen­
tigers} nog een volledig en kerngezond gebit.
Hoe is dat mogelijk? Mijn Baba zei hierover:
'Waarom zou je ooit nog naar de dokter gaan als
je een neemboom bij je huis hebt staan?'
Naast alle eerdergenoemde voordelen van
neemtwijgjes is de plantaardige kauwstaaf
honderd procent natuurlijk en dus biologisch
DE KUNST VAN DE NATUURLl)K STRALENDE GLIMLACH
afbreekbaar. Je kunt ze zonder bezwaar weggooien
na gebruik. Sterker nog, als je wilt, kun je ze zelfs
gewoon opeten!
In de context van Ayurvedische mondhygiëne
zijn woorden als 'tandenborstel' en 'tandenpoet­
sen' eigenlijk niet helemaal correct. Om je gebit
schoon te maken poets je niet zozeer met een
borsteltje, maar gebruik je je tanden en kiezen
om te doen waar ze voor bedoeld zijn: bijten en
kauwen. Alleen bijt en kauw je hierbij niet op je
voedsel, maar op takjes. Hierdoor polijst je het
bijtoppervlak, stimuleer je de speekselvorming en
ondersteun je de bestrijding van tandplak. Bij dit
laatste speelt een rol dat de takjes bewezen anti­
microbiële eigenschappen hebben. Ze bestrijden
de bacteriën in de mond. Het bijten en kauwen is
ook een goede manier om je tandvlees te verzor­
gen. Omdat de plantaardige vezels tamelijk zacht
zijn, moet je er een tijdje (niet al te hard} op
kauwen voordat het staafje zijn natuurlijke sappen
vrijgeeft. Dit proces ondersteunt de gezondheid
van de mondholte.
Een moderne tandenborstel, met een nylon
borstelkop, zorgt voor een mechanische massage
van het gebit en het tandvlees, waardoor je dage­
lijks achtergebleven etensresten en tandplak
verwijdert. Met de natuurlijke neemtwijg bereik je
hetzelfde, maar deze is minder schurend en heeft
het bijkomende voordeel dat de farmacologische
eigenschappen van de plant via de tong onmiddel­
lijk in de mond terechtkomen. In de bittere smaak
van de neemtwijg ligt een heel arsenaal aan bio­
actief vermogen besloten. Zoals eerder al genoemd
heeft de neemboom onder meer toepassingen in
de bestrijding van artritis, bacteriële ontstekingen,
carcinogenen, schimmelinfecties, hyperglykemie,
ontstekingen, malaria, koorts, zweren en virus-
infecties en het ondersteunen van vochtafdrijving
en immunomodulatie.
ln de Ayurvedische geneeskunde wordt de
bittere neemsmaak geassocieerd met het verwijde­
ren van gifstoffen (aama), vieze geuren en subtiele
afvalstoffen (mala) van de tanden, de tong en de
mondholte. Het effect: een frisse mond, klaar voor
de volgende maaltijd.
Zo kies je de beste kauwstaaf
Niet alle houtsoorten zijn geschikt als kauwstaaf
en de soorten die wel geschikt zijn, hebben ieder
hun eigen effect op het lichaam. Sommige passen
beter bij bepaalde dosha-types en minder goed bij
andere types. Gelukkig is neem altijd goed, voor
alle dosha's. Als je weet welk dosha-type jij bent,
zijn dit de houtsoorten waar je uit kunt kiezen:
Vata: neem, zoethoutwortel (niet in de vorm van
drop!}, khadira (in lndia ook bekend als cutch of
catechu).
Pitta: neem, guave, arjuna (komt voornamelijk in
India voor).
Kapha: neem, voornamelijk, maar ook arak (Ayur­
vedische naam), ook bekend als miswak, tanden­
borstelboom of mosterdboom (Salvadora persica).
Zoals je ziet, is neem voor ieder dosha-type de
eerste keus.
Kauwstaafjes zijn niet alleen in India het tradi­
tionele poetsgereedschap, maar ook elders in Azië,
Afrika en Zuid-Amerika. Wereldwijd zijn er nog
diverse andere bomen en struiken waarvan de
twijgen als kauwstaafjes worden gebruikt, zoals
Fagara zanthoxyloides, Randia uliginosa, Streblus
145
HOOFDSTUK 4 DE KUNST VAN DE NATUURLlJK STRALENDE GLlMLACH
Is een kauwstaa�e
net zo goed als
een tandenborstel?
Uit een klinische studie, gepubliceerd in het
North American ]oumal ofMedica! Sciences,
naar de effectiviteit van het gebruik van kauw­
staafjes en tandenborstels op de gezondheid
van het tandvlees, blijkt dat de kauwstaaf even
effectief als en soms nog effectiever is dan een
tandenborstel. Uit dit onderzoek blijkt ook dat
de kauwstaaf een effectief middel is om tand­
plak te verwijderen.9
asper Lour en Achyranthes aspera.7 De effectiviteit
van kauwstaafjes bij het verzorgen van de mond
en het voorkomen van ziektes is zelfs zo groot dat
de Wereldgezondheidsorganisatie ze aanbeveelt
als rqiddel voor mondhygiëne.&
Bij het kiezen van de juiste kauwstaaf is het
natuurlijk wel zo handig als je de juiste boom of
struik onder handbereik hebt. Als die toevallig bij
jou in de buurt groeit, is dat ideaal: je kunt dan elke
dag je kauwstaafje vers gaan plukken. Kies een twijg
die zacht en gezond is, zonder blaadjes en knopen.
De twijg moet groen en sappig zijn en ongeveer een
centimeter in doorsnee (zeg maar de dikte van je
pink) en twaalf centimeter lang. Als de twijg niet
meer zo zacht en soepel is, maar enigszins uitge­
droogd, kun je het uiteinde waar je op wilt kauwen
24 uur weken in wat water. Twijgen die houtig en
volledig droog zijn, zijn niet geschikt als kauwstaaf.
Alle sappen zijn daar al uit verdwenen.
Maar de meesten van ons hebben natuurlijk
niet de juiste boom bij de hand. Gelukkig zijn
tegenwoordig heel gemakkelijk online hygiënisch
verwerkte, vacuümverpakte kauwstaafjes van
neem, zoethoutwortel (yashtimadhu) en miswak
te bestellen.
Kauwstaafjes worden meestal geleverd per
dozijn en zijn vaak nog voordeliger als je een
paar dozijn tegelijk bestelt. De staafjes die je niet
gebruikt, bewaar je op een droge, schone plek.
Wanneer gebruik je een kauwstaafje
(en wanneer niet)?
De belangrijkste momenten om een kauwstaaf
te gebruiken zijn direct na het opstaan en kort
voordat je naar bed gaat. Omdat het kauwen op
een staafje neemhout onderdeel is van de preven­
tieve gezondheidszorg, bereik je het beste resultaat
als je ook na iedere maaltijd een kauwstaafje
gebruikt. ln India gebruiken sommige mensen ook
een zuiverend neemstaafje voordat ze hun
gebeden zeggen.
leder van ons heeft natuurlijk zijn eigen
specifieke behoeftes en er zijn omstandigheden
waaronder je even pas op de plaats moet maken
met je preventieve gezondheidsstrategie, of tijde­
lijk andere middelen moet inzetten. Gebruik geen
kauwstaafjes als je last hebt van de symptomen van
verkoudheid of griep, zoals koorts, een zere keel,
ontstoken slijmvliezen, bronchitis of overgeven.
Ook moet je geen kauwstaafjes gebruiken bij
aandoeningen van de keel, het verhemelte, de
lippen, de tong of de tanden, of wanneer je
ro
ademhalingsmoeilijkheden hebt.
Verder waarschuwt de Ayurveda tegen het
gebruik van kauwstaafjes wanneer je je zwak of
uitgeput voelt (ongeacht of dit is veroorzaakt door
te hard werken of door overmatig alcoholgebruik)
of wanneer je last hebt van indigestie, de hik of
hoofdpijn of wanneer je dorst hebt. Ook moet je
geen kauwstaafjes gebruiken als je een hartaan­
doening hebt of een halfzijdige gezichtsverlam­
ming (faciale hemiplegie), of als je oorpijn of een
oogziekte hebt (je zou dan acuut je dosha vata
verhogen).n
Onder al deze omstandigheden is het beter
om je tanden en kiezen te reinigen door ze zacht­
jes te poetsen met je gewone tandenborstel en wat
plantaardig tandpoeder of een Ayurvedische
tandpasta.
Zo gebruik je een kauwstaafje
Voordat je een kauwstaafje in je mond neemt, kun
je het desgewenst even voorweken in wat water.
Tien minuten in water van iets meer dan een
centimeter diepte is genoeg. Dit is niet per se
nodig, maar het heeft het voordeel dat het hout
alvast wat zachter is.
Verwijder de bast: knabbel met je tanden de bast
van het eerste stukje van je twijg af (een ruime
centimeter). Je kunt dit eventueel ook verwijderen
met een mesje.
Begin te kauwen: kauw op de zachtere, minder
houtige vezels in het twijgje totdat deze van elkaar
losraken - als de haren in een borstel. Je 'tanden­
borstel' is nu klaar voor gebruik.
Laat het speeksel vloeien: blijf kauwen op het
borstelige uiteinde en geleidelijk aan zullen de
sappen uit de vezels zich vermengen met je speek­
sel en je mond vullen. Als je erg veel speeksel hebt,
kun je een deel uitspugen. Je kunt het ook door­
slikken, dat kan geen kwaad. Het smaakt bitter,
maar heeft een grote medicinale kracht. Een deel
van het neemsap wordt direct in je lichaam opge­
nomen via de zachte weefsels in je mond. Dit heeft
een antibacteriële werking.
Gebruik de borstel: reinig je tanden en kiezen
door er met het borstelige uiteinde in verticale
bewegingen overheen te gaan. Verwijder met de
borstel achtergebleven stukjes voedsel. Schraap
er ook voorzichtig mee over je tong. Hiermee
verminder je de hoeveelheid witte aanslag op je
tong en zorg je voor een frissere adem.
Neem de tijd: blijf minstens vijf minuten bijten,
kauwen en borstelen. Tegen de tijd dat je tanden
en kiezen echt lekker schoon aanvoelen, kan zich
een beetje natuurlijk schuim hebben gevormd.
Dit spoel je eenvoudig weg met wat water.
En klaar ben je!
Zo bewaar je een kauwstaafje tot het volgende
gebruik
Zelfs in de oudste beschavingen wisten mensen a l
een manier t e ontwikkelen om hun gebit schoon te
houden. Het idee om nylon borstels te gebruiken is
terug te voeren op het gebruik van dierenhaar, met
name varkenshaar en haar uit de paardenstaart. l n
d e middeleeuwen werd i n grote delen van Europa
een doek met roet en zout gebruikt. Het nadeel
van deze methodes is dat borstels en doeken vocht
kunnen vasthouden, wat de aanwas van bacteriën
bevordert.
Dit probleem heb je niet met neem, aangezien
de vezels van deze boom van nature antibacteriële
eigenschappen hebben. Je kunt daarom een kauw­
staafje zonder bezwaar meerdere keren gebruiken.
En als je ze online bestelt, wil je ze zeker niet te
snel weggooien.
147
HOOFDSTUK 4 DE KUNST VAN DE NATUURLlJK STRALENDE GLIMLACH
Om schimmelvorming op gebruikte staafjes te
voorkomen kun je het laatst gebruikte deel ervan
afknippen met een plantenschaar. Het is belang­
rijk dat je je staafje droog bewaart. Net als alle
andere natuurlijke materialen gaat hout uiteinde­
lijk schimmelen als je het vochtig bewaart. Wat je
ook kunt doen, is je staafje na gebruik afdrogen
met een keukenpapiertje en bewaren op een
schone en goed geventileerde plek. Een schone
kom is prima, maar zet deze niet vlak bij de
wasbak.
Nog een optie: je kunt ook een speciale
miswakhouder kopen. Die ziet eruit als een pen,
en je bewaart er een enkele kauwstaaf in.
De houder houdt het staafje goed droog en fris
en voorkomt schimmel. Erg handig om mee op
reis te nemen!
Vervang om de paar dagen je kauwstaafje,
zo heb je altijd een verse.
Recept voor Ayurvedische tandpoeder
(2000 jaar oud!)
Met een kauwstaafje heb je in feite alles wat je
nodig hebt om je gebit goed te verzorgen. Poeders
en pasta's zijn daarbij niet per se noodzakelijk.
Maar als je wilt, kun je behalve de zorgvuldige
reiniging met je twijgborsteltje je gebit en tand­
vlees nog extra verzorgen met wat plantaardig
tandpoeder.
lk heb een recept voor een traditioneel
mengsel dat stamt uit de tweede eeuw. Het is
afkomstig uit de Sushrita Samhita, een van de drie
belangrijkste klassieke Ayurvedische geschriften.12
Het is een eenvoudig recept, en de meeste
ingrediënten heb je waarschijnlijk al in je keuken
of je tuin. En anders zijn ze eenvoudig online
verkrijgbaar.
De combinatie van deze plantaardige poeders
vormt een krachtig antibacterieel middel dat
bescherming geeft tegen zowel tandbederf als
aandoeningen van je tandvlees. De sesamolie
beschermt de wortels en helpt ze stevig te veran­
keren in je kaak. Als je dit regelmatig gebruikt,
voorkom je voortijdige uitval van tanden en
kiezen.
( .p Ayurvedisch tandpoeder
lNGREDlËNTEN
r deel kaneelpoeder
r deel poeder van de schors van de kiespijnboom
(ook bekend onder de Engelse naam prickly ash
bark)13
1/s deel gemberpoeder
1/s deel gemalen zwarte peper
1/s deel gemalen Indiase lange peper (Piper nigrum)
1/s deel gemalen steenzout (roze Himalayazout)
Ruwe, biologische sesamolie - genoeg om bij ieder
gebruik het poeder tot een pasta te kunnen
mengen
BERElDlNGSWlJZE
r. Meng alle droge ingrediënten goed door elkaar
en bewaar in een luchtdichte verpakking
(bij voorkeur van glas of aardewerk, liever niet
van metaal of plastic).
2. Direct voor gebruik doe je ongeveer een halve
theelepel van het mengsel in de palm van je
hand of in een aardewerk schaaltje dat je
nergens anders voor gebruikt. Voeg twee
druppels sesamolie toe en meng tot een pasta
met je borstel (natuurlijk kauwstaafje of nylon
tandenborstel).
Poets je tanden met de zelfgemaakte pasta.
3.
De smaak is zoutig en een beetje bitter en
wrang. Na het poetsen is je mond heerlijk
fris en wakker.
Stap 2: tong schrapen (jihva nirlekhanam)
Het reinigen van de tong is een vast onderdeel van
de complete Ayurvedische mondhygiëne. Westerse
tandartsen hadden tot voor kort geen enkele
aandacht voor dit deel van de mond. Het reinigen
van de tong is letterlijk: schrapen. Volgens de
Ayurvedische teksten verwijder je met een tong­
schraper zowel voedselresten als een vieze smaak,
plakkerigheid en muffigheid (veroorzaakt door de
afzetting van gifstoffen of andere vieze mond­
geuren).14
Als je eens voor de spiegel gaat staan om je
tong goed te bekijken, zie je dat deze best ruw is,
met diepe groeven.'s Nachts als we slapen hopen
de gifstoffen (aama) die ons lichaam probeert kwijt
te raken zich op in deze groeven. ln die zin speelt
ook je tong een rol bij de uitscheiding. Het is
daarom belangrijk deze afvalstoffen weg te
schrapen en zo je lichaam te verlossen van de
gifstoffen. Omdat de mondholte warm en vochtig
is en de tong zo'n ruw oppervlak heeft, met zulke
diepe groeven, is dit een ideale omgeving voor de
aanwas van micro-organismes (krimi) en bio-afval.
Als je dit dagelijks wegschraapt met een antimicro­
biële metalen tongschraper houd je je mond fris en
voorkom je infecties.
Het schrapen van de tong is in India al duizen­
den jaren een goede gewoonte. ln het Westen
komt het nu ook steeds meer in de belangstelling.
ln de VS heeft de American Dental Association
zich uitgesproken voor het schoonmaken van de
tong, omdat dit mogelijk slechte adem en tong·
beslag tegengaat. rs ln de ]ournal of the American
Dental Association zijn verschillende artikelen
gepubliceerd waarin het reinigen van de tong
positief wordt besproken. ln een artikel uit
augustus 2005 concludeert de auteur dat het
reinigen van de tong een aantal gebitsklachten
kan helpen voorkomen. Hij bepleit het gebruik
van speciale tongschrapers.16
Met even zoeken op het internet zie je al snel
dat tandartsen in de VS steeds vaker het regel­
matig schoonmaken van de tong aanbevelen als
manier om het aantal micro-organismes in de
mond te verlagen en parodontale aandoeningen
te voorkomen.
Zo schraap je je tong
Tong schrapen is niet moeilijk te leren. Het is
alleen wel belangrijk dat je zorgt voor het goede
'gereedschap'. De Ayurvedische adviezen voor
mondhygiëne gaan uit van een U-vormige
schraper. Het blad van de schraper moet licht
afgerond zijn, zonder scherpe randjes waarmee
je je tong zou kunnen beschadigen. Een tong­
schraper is niet duur; je kunt ze vinden in de
apotheek, bij natuurvoedingswinkels en bij
diverse online winkels.
De tongschrapers die je tegenwoordig in de
winkel ziet, zijn vaak van kunststof of roestvrij
staal. Roestvrij staal is op zich geschikt voor de
mechanische verplaatsing van afzettingen op de
tong. Dit metaal wordt echter niet vermeld in de
klassieke teksten. Wel vind je daar vermeldingen
van de medicinale eigenschappen van goud, zilver,
koper, tin en messing.17
lk heb de metalen hierboven in volgorde van
effectiviteit gezet. Mijn advies is om ten minste te
149
 4
HOOFDSTUK
gaan voor koper. Om te zien waarom de Ayurvedi­
sche wijzen metalen als goud, zilver en koper
aanbevelen, zie tabel 16.
lk houd het voor nu even op koperen tong­
schrapers, die wat betaalbaarder zijn dan schrapers
van goud of zilver (of zelfs vergulde of verzilverde).
Voor meer informatie over het gebruik van koper,
zilver en goud, zie bijlage 3: Gids voor mondhygiëne.
Net als goud en zilver heeft koper eigenschappen
die helpen bij het verwijderen van gifstoffen
(lekhana). Koperen tongschrapers zijn in het
Westen eenvoudig verkrijgbaar, vergulde en
verzilverde misschien wat minder.
ln de Ayurvedische wetenschap is koper zoet,
wrang en bitter van smaak en heeft het het ver­
mogen koel te zijn. Dat maakt het een krachtig
middel om pitta in balans te krijgen. Omdat koper
ook de kwaliteit van lichtheid heeft, is het een
goed tegenwicht tegen de natuurlijke zwaarte
van kapha.
Kpper heeft ook een geneeskrachtig effect op
zweertjes op de tong en in de mond waar het mee
in aanraking komt. ln de Ayurveda heet dit ropana,
wat staat voor iets wat'invult' of'verzegelt'.
Ik gebruik zelf ook een koperen tongschraper,
want ik vind het een fijn idee dat mijn smaak­
papillen in aanraking komen met een metaal waar
een heilzame werking van uitgaat.
Begrijp alsjeblieft goed dat de positieve eigen­
schappen van de metalen in tabel 16 niet betekenen
dat ze geschikt zijn voor inwendig gebruik. 18 lk
herhaal: slik geen koper, zilver ofgoud door, in welke
vorm dan ook. Voor uitwendig gebruik, zoals bij
een tongschraper, kan het nog wel verschil maken
welk metaal je gebruikt.
ISO
DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLlMLACH
Moet je de patronen op je tong analyseren? TABEL 16 Voordelen van metalen tongschrapers
Sommige geneeskundigen en zelfs sommige
studenten van de Ayurveda zijn voorstanders van Metaal Sanskriet Effect op dosha's Bijzondere eigenschappen
het analyseren van de patronen die door gifstoffen
op de tong worden gevormd. Dat zou een indicatie Goud (of verguld) Swarna Brengt drie Niet giftig, ontgiftend, verjongt de
kunnen geven van je gezondheidstoestand. lk ben dosha's in bal ans. ogen (gezichtsvermogen), het hart,
hier geen voorstander van, en vind er ook niets het geheugen en de intelligentie,
over terug in de Ayurvedische teksten (dit gebruik werkt als afrodisiacum.
is afkomstig uit de traditionele Chinese genees­
kunde, niet uit de Ayurvedische geschriften). Als je Zilver (of verzilverd) Rajata Brengt voorname- Niet giftig, versterkt alle zeven lichaams-
een witte laag aanslag op je tong ziet, haal je die er lijk vata en pitta in weefsels, gaat veroudering tegen.
direct af met behulp van je tongschraper. Dat is balans.
wat ik mijn studenten aanraad, en met mij de
wijzen van de Ayurveda. Waarom zou je die Koper Tam ra Brengt vo oral Niet giftig, geneest zweren en hard-
patronen nader bekijken? Als de tong beslagen is, pitta en kapha nekkige huidaandoeningen.
zijn er gifstoffen aanwezig. En de Ayurvedische in balans.
wetenschap leert dat die gifstoffen door je hele
Messing Pittala Brengt vooral Voorname lijk goed voor het gezichts
lichaam circuleren. Ze zetten zich niet vast op een
-
pitta en kapha vermogen (op dit moment niet in de
specifiek deel van je lichaam. De plek op de tong
in balans. handel).
waar je die gifstoffen aantreft, zegt niets over
eventuele andere organen waar je die stof zou
Tin Van ga Brengt vooral Vermindert voornamelijk kapha en vet,
kunnen aantreffen.
kapha in balans. bevordert het gezichtsvermogen
Als je nog meer gevaarlijke gifstoffen uit je
(op dit moment niet in de handel).
systeem wilt lozen, raden de wijzen je aan om
gedurende een redelijke tijd te vasten. Door vasten
geef je je eigen spijsverteringsvuur (agni) de kans
om eventuele gifstoffen in je lichaam te meta­
boliseren of te verwerken. Na een periode van
Stap 3: Ayurvedische mondspoeling diënten dragen bij aan de instandhouding van een
vasten ziet je tong er vanzelf een stuk schoner uit;
(gandush ofkaval) uitstekende orale gezondheid en ondersteunen de
er zijn simpelweg minder gifstoffen in je lichaam De meest innovatieve Ayurvedische bijdrage aan genezing en ontwikkeling van tanden, tandvlees
aanwezig. Voor meer informatie over speciale de mondhygiëne is het concept van het spoelen en.verbindende weefsels. Ayurvedische mond­
ontgiftingsprotocollen, zie bijlage 4: Ayurvedische van de mond. Mondspoelmiddelen naar Ayurve­ spoelmiddelen hebben niet alleen een verjongend
voedingsadviezen. disch recept worden al honderden jaren onder· effect op de mond en de keel, ze dragen ook bij aan
zocht en zijn vanzelfsprekend honderd procent de gezondheid van het hele lichaam. Veel ervan kun
natuurlijk. Ze worden gemaakt van uitgelezen je gewoon thuis maken, veelal met ingrediënten uit
medicinale oliën en kruidenaftreksels met een je eigen tuin. Voor recepten, zie bijlage 3: Gids voor
versterkende werking op het gebit. Deze ingre- mondhygiëne.
HOOFDSTUK 4 DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH
Wat zit er eigenlijk in
dat commerciële
mondwater?
Ondanks de mooie woorden in de reclame
voor al die producten die zo goed zouden zijn
voor je gebit en je tandvlees, vormen diezelfde
producten ook een risicofactor voor andere,
kritieke aspecten van de gezondheid. In tabel
17, op basis van informatie van de website
The Ecologist, vind je een overzicht van ingre­
diënten die vaak voorkomen in commerciële
mondwaters, met daarbij de reden dat ze
daarin zitten en wat hun mogelijke onbedoelde
neveneffecten zijn.21
Uit een ander onderzoek, in 2013 gepu­
bliceerd in het blad Free Radical Biology and
Medicine, blijkt dat het gebruik van populaire
commerciële mondwaters die chloorhexidine
bevatten (een krachtig antiseptisch en desinfec­
teren� middel) kan leiden tot verhoogde bloed­
druk. Bij dagelijks gebruik kan het zelfs de kans
op hartaanvallen en beroertes verhogen.2z
Populaire commerciële mondwaters daaren­
tegen zijn alleen maar antiseptisch. Ze hebben
maar een enkel doel: het bestrijden van ziekte­
kiemen. De collectieve fobie voor ziektekiemen
in onze maatschappij komt naar mijn idee voort
uit de angst voor gezondheidsklachten die we niet
begrijpen en niet kunnen beheersen. Die angst is
ontaard in een soort collectief waanbeeld dat de
wereld onveilig is en dat alles wat in die wereld
leeft vies en al even gevaarlijk is. Ons antwoord is TABEL 17 Functie en effect van veelvoorkomende ingrediënten in mondwater
dat we de hele planeet zijn gaan desinfecteren. We
doen niets liever dan onszelf en onze omgeving Ingrediënt Functie Mogelijke neveneffecten
afsoppen en schoonpoetsen. We hebben de oorlog
verklaard aan de ziektekiemen, maar dat heeft er
Alcohol Antiseptisch, Uitdroging en aantasting van de mondslijmvliezen,
niet toe geleid dat ziektes zijn uitgeroeid of zelfs
antibacterieel veranderde pH-waarden in mond en keel, bevordering
maar significant verminderd. ln plaats daarvan
van mond· en keelkanker.
hebben we een onbalans veroorzaakt. In de strijd
tegen ziektekiemen hebben we ook allerlei bacteriën Sorbitol Zoetstof, Geen direct risico, maar bij inwendig gebruik kans op
gedood die ons beschermen, waardoor nog anti-tandsteen opgeblazen gevoel en diarree.
schadelijker en complexer bacteriën vrij spel
hebben gekregen. Mijn voorstel: spoel die anti­ Poloxameer 407 Oppervlakte-actief, Mogelijk vervuild met stoffen die geassocieerd worden
septische mondwatertjes maar door het toilet! detergent, met borstkanker.
lk ben niet de enige die er zo over denkt. filmvormend
C. Norman Shealy, een Amerikaanse neurochirurg
en voorstander van een holistische benadering van Benzoëzuur, Conserveermiddel, Allergische en overgevoeligheidsreacties, na blootstel! ing
de geneeskunde, heeft zich op de televisie in natrium­ antibacterieel aan beide stoffen via de mond, huid of ademhaling zijn
duidelijke bewoordingen uitgesproken tegen benzoaat galbulten, astma, rinitis en anafylactische shock gerap­
commerciële mondwaters. Hij zei: 'Spoelen met porteerd.
antiseptisch mondwater is een van de schadelijkste
Natriumfluoride Antibacterieel Gevlekte en vergeelde tanden, met name van kinderen,
dingen die mensen zichzelf aandoen. Dit doodt
botontkalking die kan leiden tot osteoporose, allergische en
belangrijke goede bacteriën in je mond. Inderdaad,
overgevoeligheidsreacties, misselijkheid, braken, epigastrische
net als de rest van het spijsverteringssysteem zit je
pijn en diarree bij inwendig gebruik.
mond vol goede bacteriën.'19 Shealy legde daarna
nog uit dat die goede bacteriën verantwoordelijk
zijn voor de omzetting van nitraten in stikstof­ Menthol Geurstof, Irritaties van de huid, ogen en luchtwegen.
oxide, dat van levensbelang is in de regulering antiseptisch
van de bloedsomloop, energievoorziening voor
de cellen, de bloeddruk en een gezond afweer­
systeem. Hij voegde daaraan toe: 'lk vraag me af
hoeveel van de veertig procent Amerikanen met effecten hebben. De belangrijkste ingrediënten en ook meer dan de som van die delen. Het Ayur­
hoge bloeddruk dit soort dodelijke antiseptische hiervan zijn sesamolie en water. Inderdaad: vedisch advies bij het spoelen van de mond is om,
mondwaters gebruiken.'20 olie en water! Honderd procent natuurlijk en afhankelijk van wat je wilt bereiken, ofwel water
honderd procent effectief. ofwel olie te gebruiken. Eventuele problemen in je
Ayurvedische alternatieven De grote kracht van de Ayurveda is altijd mondholte zijn een reflectie van problemen elders
Ik ben dankbaar dat de Ayurvedische wetenschap geweest dat het kijkt naar de hele mens. We zijn in je lichaam, en die zijn op zich weer een teken
alternatieven biedt die geen schadelijke neven- meer dan de afzonderlijke delen van ons lichaam van een verstoorde balans in een of meer dosha's.
153
HOOFDSTUK 4 DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH
En net zoals er drie dosha's zijn, zijn er drie opties
bij het spoelen van de mond.
Spoelen met koel water: dit is vooral effectief als
je te maken hebt met een geagiteerde dosha pitta.
Je mond voelt dan heet en droog aan. Met koel
water verwijder je gifstoffen en verminder je de
kans op chronische dorst. De mondholte gaat
fris en licht aanvoelen.
Spoelen met lauwwarm water: clit helpt de on­
balans in kapha te herstellen, die zich laat voelen
als zwaarheid of plakkerigheid in de mond.
Spoelen met lauwwarm water verlicht het plak­
kerige gevoel op de tong, verbetert de werking van
je smaakzintuigen en verlost je van het gevoel dat
je mond vol viezigheid zit. Spoelen met warm
water geeft een gevoel van lichtheid in de mond­
holte.
Spoel�n met sesamolie: het Ayurvedisch advies
is om'te spoelen met biologische, ruwe, koudge­
perste sesamolie wanneer sprake is van een on­
balans in de dosha vata. Deze kan zich manifeste­
ren als pijn of gevoeligheid in de kaak. Dit soort
pijn verdwijnt wanneer je regelmatig spoelt met
sesamolie.23 Spoelen met sesamolie is ook uitste­
kend voor mensen die in hun werk veel moeten
spreken of zingen, zoals leraren of verkopers.
Spoelen met olie versterkt namelijk de kaak­
spieren en het kaakgewricht.
Er zijn natuurlijk nog meer opties als je je mond
wilt spoelen. In bijlage 3 (Gids voor mondhygiëne)
vind je nog meer recepten met natuurlijke ingredi­
enten zoals Baba me die heeft geleerd. Ik stel voor
dat je even de tijd neemt om te lezen wat de voor-
154
delen van deze huisgemaakte spoeldrankjes zijn.
Probeer ze, en je zult het verschil merken. Beter
nog: je zult het verschil proeven! Het zou zomaar
kunnen dat je nooit meer een antiseptisch mond­
water wilt kopen.
Zo werkt sesamolie bij het spoelen van de mond
In India heet sesamolie tila-olie. De Ayurvedische
wijzen zien dit als de beste krachtgevende olie.
Sesamolie heeft een blijvend effect op het uit­
houdingsvermogen van het lichaam.24
Ik heb al eerder gezegd dat sesamolie een
uitstekende - in feite: de beste - olie is voor het
herstellen van de vata-balans. Daar wil ik nog aan
toevoegen dat het geen agiterend effect heeft op
kapha en maar een heel klein beetje de dosha pitta
verhoogt. Om die reden is het een uitstekende olie
om mee te spoelen. De meeste oliën en vetten
dempen het agni in de slijmvliezen van de mond,
maar sesamolie versterkt dit juist. Daardoor ver­
sterkt het het metabolisme in het lichaam en biedt
het de mond op natuurlijke wijze bescherming
tegen schadelijke microben (krimi).
Bij alle Ayurvedische lichaamsbehandelingen
met sesamolie gebruik je alleen biologische, koud­
geperste olie. Een paar belangrijke tips: gebruik
nooit olie die meer dan een jaar oud is, gebruik
geen olie die ranzig is geworden en bewaar sesam­
olie nooit in de koelkast.
Zeg maar vast dag tegen je commerciële,
antiseptische mondwatertjes op basis van chloor­
hexidine en hallo tegen de echte Ayurvedische,
biologische en honderd procent natuurlijke mond­
spoeling. Spoelen met ruwe sesamolie versterkt je
tandvlees, verbetert je stem en versterkt de spieren
van je gezicht. Jazeker, bij het spoelen met sesam­
olie zitten vanzelf ook het tegengaan van veroude-
ring en een positief effect op je uiterlijke schoon­
heid in het pakket.
En wat betreft het in toom houden van de
bacteriën in je mond: ook dat doe je met sesam­
olie. Daarmee verminder je tandbederf en de
vorming van tandplak.
Twee Ayurvedische spoeltechnieken
ln de Ayurvedische mondverzorging zijn er twee
verschillende spoeltechnieken. Als je regelmatig
spoelt, zorgen beide technieken voor verjonging
en bescherming van de mondholte. Ze zijn vooral
bekend onder hun Engelse namen, die nogal sterk
op elkaar lijken: oil pooling en oil pulling.
Oil pooling (gandusha): bij deze techniek vul je de
hele mondholte met vloeistof (meestal olie) totdat
je wangen er een beetje bol van staan. Dit houd je
vast totdat je ogen beginnen te tranen. Meestal
begint dat na drie tot vijf minuten. Geen zorg, je
gaat er niet echt van huilen. Wat er gebeurt, is dat
er druk komt te staan op de traanbuizen, die dan
een traantje lekken in je ogen. Laat de opgehoopte
(pooled) vloeistof niet circuleren in je mond, en slik
deze ook vooral niet door. Doordat je hele mon d
vol vloeistof zit, kan deze zijn geneeskrachtige
werking op de mondslijmvliezen en het tandvlees
uitoefenen.
Oil pulling (kavala dhaarna): bij deze techniek
neem je een kleinere hoeveelheid vloeistof in je
mond (een of twee eetlepels voor volwassenen en
een of twee theelepels voor kinderen). Bij het
spoelen laat je de vloeistof rondgaan door je mond
zodat deze in aanraking komt met alle oppervlak­
ken in de mondholte, inclusief in de ruimte tussen
de tanden. Houd de vloeistof goed in beweging,
maar zet er niet te veel kracht achter. De vloei­
stof doet zijn werk toch wel. Laat de vloeistof
net zolang rondgaan totdat die gaat schuimen
en lichter van kleur wordt (de vloeistof raakt
vermengd met speeksel en luchtbelletjes) -
meestal na een tot drie minuten. Het is niet
bewezen dat langer doorgaan nut heeft; het is ook
vermoeiend en lastig vol te houden. Waar het om
gaat, is de herhaling, het consequent dagelijks
toepassen van deze techniek, niet de duur van
iedere individuele spoelbeurt.
Beide technieken zijn eenvoudig te doen, ook
door kinderen mits ze oud genoeg zijn om de
aanwijzingen van hun ouders op te volgen.
Een geschikte vloeistof om mee te spoelen is
sesamolie - zoals gezegd, dit is wat je bij voorkeur
gebruikt - maar het mag ook een andere vloeistof
zijn die door de Ayurveda wordt aanbevolen. De
beste temperatuur voor de vloeistof is kamer­
temperatuur in de warme maanden en iets
warmer als het buiten koud is. Als je kiest voor oil
pulling, zorg dan dat je niet meer vloeistof ge­
bruikt dan je prettig vindt. Als het nodig is, kun je
altij d nog een beetje meer nemen.
Als je mond- en kaakspieren eerder vermoeid
raken dan je had verwacht, spuug je de vloeistof
gewoon uit. Forceer jezelf niet. Ook als je een
kokhalsreactie krijgt, spuug je onmiddellijk de
vloeistof uit.
Als je een keer per dag spoelt, is de beste tijd
om dit te doen direct na het opstaan. Als je twee
keer per dag spoelt, doe je dit ook vlak voordat je
naar bed gaat. Spoel altijd op een lege maag of ten
minste drie uur na de maaltijd. Als je wilt, kun je
wel wat water drinken voordat je spoelt, maar eten
vlak voor het spoelen is niet de bedoeling.
155
HOOFDSTUK 4 DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH

ln de drie stappen van de Ayurvedische mond­ bestaat, is er nog nooit iemand overleden of zelfs ln 2011 deden een aantal van deze onder­ Ayurvedische spoeldrank heeft een versterkend

hygiëne is het spoelen van de mond de derde stap maar ziek geworden van het spoelen met olie. zoekers een evaluatie van de antibacteriële effect op je weerstand. lk heb zelf veel te danken

na tandenpoetsen en tong schrapen. Volg de drie Maak je dus geen zorgen, als je de aanwijzingen werkzaamheid van sesamolie, waarbij - opnieuw aan dit ochtendritueel. lk werk fulltime als leraar

stappen altijd in deze volgorde: poetsen, schrapen, goed opvolgt is dit een veilige, niet-schadelijke - bleek dat de olie even effectief is als mond­ en spreek veel in het openbaar. Het zal je zijn

spoelen. Vergelijk het maar met de manier waarop gewoonte, zonder bekende neveneffecten, maar spoeling met chloorhexidine. 27 opgevallen dat ik vrij uitgesproken meningen

je het huis schoonmaakt: eerst verwijder je de met fantastische resultaten! Waar de onderzoekers natuurlijk weer niet uitdraag. Daarbij moet mijn stem krachtig zijn.

spinnenwebben van de muur, dan veeg je het stof naar keken, was het algehele gezondheidseffect Er zijn dagen dat ik tien tot twaalf uur non-stop

van de meubels en pas dan stofzuig je het tapijt. Goed nieuws over oil pulling op lange termijn tussen de jongens die sesamolie aan het woord ben, zonder dat mijn stem me in de

Het stof dat bij de eerste twee stappen neerdaalt, Nog niet zolang geleden heeft de populariteit van gebruikten en degenen die spoelden met chloor­ steek laat. Niet alleen dat, maar ik heb ook een

ruim je op bij de laatste stap. En zo is het spoelen oil pulling een ongelooflijke vlucht genomen. En hexidine. gezond stel tanden en kiezen. lk ben ervan over­

ook altijd de afsluiter van de mondhygiëne. net als zovele andere trends die met gezondheid De ziektekiementheorie en de verschillende tuigd dat ik dit te danken heb aan mijn gewoonte

Ook belangrijk om te onthouden: slik de te maken hebben, zijn er evenveel voorstanders manieren waarop deze zijn plek heeft gevonden in om iedere ochtend te spoelen met sesamolie.

spoelvloeistof niet door. De gifstoffen en ziekte­ als tegenstanders. de westerse geneeskunde en de Ayurveda zijn een Maar neem dit niet zomaar van mij aan. lk

kiemen die tijdens het spoelen uit je mond worden Je hoeft maar even 'oil pulling' als zoekterm goed voorbeeld van hoe een en dezelfde waarheid nodig je uit om je eigen onderzoek te doen en uit

verwijderd, komen namelijk in de vloeistof terecht. in te typen op internet en je vindt honderden op verschillende manieren kan worden geïnterpre­ de eerste hand te ervaren wat de voordelen zijn.

En: als je spoelt met olie, spoel dan nog even sites die deze oude techniek bejubelen. Als je teerd en toegepast - bij de ene manier staan Het Ayurvedische stelsel van gezondheid en

na met lauw water om de laatste restjes olie te de fans moet geloven, kun je er zo'n beetje alle harmonie en acceptatie van de waarheid centraal, geneeskunst zorgt ervoor dat het lichaam geen

verwijderen. De reden hiervoor is dezelfde als die mogelijke ziektes mee genezen. Tegenstanders bij de andere maakt men zich los van de waarheid. kaalgeslagen landschap wordt, vol nare bijwerkin­

waarom je de olie niet moet doorslikken. zijn al even makkelijk te vinden - onder hen ook Ziektekiemen zijn een onlosmakelijk onderdeel gen en secundaire aandoeningen die een aanslag

Nadat je je mond nog een keer met water hebt een aantal die als vanzelfsprekend alles afwijzen van het universum. In de Ayurveda ligt de nadruk zijn op de vitaliteit en de essentie van het leven.

uitgespoeld, kun je gaan eten wanneer je maar wat niet afkomstig is van de farmaceutische op het versterken van de weerstand van het Natuurlijk zijn er noodsituaties waarin het doden

wilt. Je zult vast merken dat je er veel meer smaak industrie. individu, niet op het herkennen en vernietigen van ziektekiemen onvermijdelijk is, maar over het

van hebt! lk zou niet durven beweren dat je met oil van ziekteverwekkers. algemeen streeft de Ayurveda eerder naar het

Het spoelen van de mond is niet voor iedereen pulling alles kunt genezen, maar ik weet wel uit In de woorden van de Ayurvedische vaidya's veranderen van onze relatie met ziektekiemen dan

of onder alle omstandigheden aan te bevelen. ln eigen ervaring dat het een krachtig middel is. Laat R.H. Singh en ).S. Tripathi: 'Een van de therapeuti­ naar het uitroeien van die ziektekiemen.

de Ayurvedische teksten staat dat je beter niet ik ter ondersteuning eens twee wetenschappelijke sche strategieën in de Ayurvedische geneeskunde Ziektekiemen bestaan niet voor niets. Ze zijn

kunt spoelen wanneer je koorts hebt, of een ont­ onderzoeken citeren die dit bevestigen. De eerste, is het versterken van de algehele natuurlijke weer­ de helpers en hergebruikers van de Natuur. We

steking in enig deel van je lichaam. Dit geldt ook uit 2009, betreft een gerandomiseerd, driedubbel­ stand van het lichaam tegen datgene wat een hoeven ze niet op een voetstuk te zetten, maar we

wanneer je een zere keel, griep of een verkoudheid blind onderzoek met controlegroep (dit zijn ziekte veroorzaakt, niet het neutraliseren van de hoeven er ook niet bang voor te zijn. Erken dat ze

hebt. Het spoelen van de mond wordt afgeraden termen die ik hier niet ga uitleggen, maar door ziekteveroorzaker. Dit is het verschil tussen de bestaan, leer ze kennen en begrijpen (zoals dat ook

aan iedereen die vergif heeft binnengekregen of wetenschappers heel belangrijk worden gevon­ kern van de therapeutische aanpak van de Ayur­ in de Ayurvedische wetenschap is gebeurd) en laat

last heeft van flauwvallen, een bloedingsstoornis, den). De onderzoekers ontdekten dat oil pulling veda en de moderne geneeskunde, die zich vooral ze vervolgens met rust zodat ze hun werk kunnen

een oogontsteking of constipatie. Nadat deze met sesamolie even effectief was als mondwater richt op de directe aanval op de ziekteveroorzakers doen. Werk zelf zo hard als je kunt aan je innerlijke

aandoeningen zijn genezen, kan het spoelen op basis van chloorhexidine bij het verminderen met behulp van chemotherapeutische geneesmid­ afweersysteem door zo goed mogelijk te eten en

natuurlijk weer worden hervat.25 van het aantal micro-organismes, tandplak en delen.'28 een zo goed mogelijke levensstijl. Dat is wat we

Op zich is mond spoelen absoluut niet gevaar­ tandplak-gerelateerde tandvleesontsteking bij Het laatste woord is altijd aan de Natuur. leren uit de shastra's, de oude gezaghebbende

lijk. In de duizenden jaren dat de Ayurveda een groep jongens in de adolescentieleeftijd.26 De gewoonte om je mond te spoelen met teksten van de Ayurveda.

156 1 57
HOOFDSTUK 4
De voordelen van dagelijks spoelen van de mond
De dagelijkse Ayurvedische mondspoelroutine
heeft zowel een preventief als een geneeskrachtig
effect en is zo eenvoudig dat het niet moeilijk is
aan te leren of vol te houden. De voordelen uit
het rijtje hieronder staan allemaal beschreven
in klassieke Ayurvedische teksten. 29
• Maakt een eind aan vieze mondgeur -
verwijdert bacteriën en verfrist de mondholte
met natuurlijke ingrediënten.
• ls goed voor tanden en kiezen - verankert het
gebit stevig in de kaak, beschermt tegen gaatjes
en verlicht gevoeligheid voor warm en koud.
• Versterkt de kaak - helpt aandoeningen aan
het kaakgewricht te voorkomen.
• Versterkt de stem - voorkomt heesheid en
stemverlies en heeft een positief effect op
zowel volume als toonhoogte.
• Versterkt de aangezichtsspieren - voorkomt
ri�pels!
• Verbetert de smaakwaarneming - vergroot het
vermogen om subtielere smaken waar te
nemen en ondersteunt de behandeling van
anorexia.
• Voorkomt uitdroging - hydrateert zowel de
keel als de lippen.
• Verbetert de afweer - minder kans dat je
later ziek wordt.
Alles voor een gezond gebit
Nu we alle drie stappen van de mondhygiëne
hebben besproken, doen we even een stapje terug
en kijken we naar het grote plaatje. Dan past de
mondhygiëne binnen de Ayurveda binnen het
streven naar gezondheid van de mondholte.
Een gezonde mondholte is dan weer onderdeel
van de algehele gezondheid. lk wil aan de drie
stappen van de mondhygiëne nog twee stappen
toevoegen om het plaatje compleet te maken. De
oorzaken van tandbederfliggen niet alleen in de
lokale pathologie van de mondholte, ze zijn onder­
deel van een systemisch probleem. Daarom voegt
de Ayurveda in het streven naar een gezonde
mondholte nog twee stappen toe. En omdat ik de
eerste drie stappen zo belangrijk vind, herhaal ik
ze hier voordat ik de twee nieuwe stappen toevoeg.
I. Tandenpoetsen, ofwel biomechanisch
reinigen: de eerste stap in de eerder besproken
lijst - een grondige mechanische reiniging van
gebit en tandvlees met behulp van plantaardige
kauwstaafjes, waarbij voedselresten worden
verwijderd.
2. Tong schrapen, ofwel uitscheiding van aama:
de tweede stap, waarbij neergeslagen aama
wordt verwijderd door middel van het
schrapen van de tong en het gebruik van bitter
smakende (anti-aama) plantaardige producten
zoals neem, die gifstoffen direct aanpakken.
3. Mond spoelen, ofwel escalatie van de afweer:
de derde stap op de eerder besproken lijst en
een manier om het vermogen van de mond­
holte om microbiële kolonisatie te weerstaan
doordat de weerstand wordt versterkt met
behulp van diverse heilzame en verzachtende
mondspoeldranken.
4. De spijsvertering corrigeren: dit wil zeggen
dat je al het mogelijke doet om het spijsver­
teringsproces te corrigeren of op zijn optimale
DE KUNST VAN DE NATUURLl)K STRALENDE GLIMLACH
niveau te houden. Zo ga je de productie van
aama tegen. Aanwijzingen hiervoor zijn op
verschillende plekken in dit boek te vinden,
met name in hoofdstuk 2 en 6.
5. Strategisch eten: dit wil zeggen dat je bij iedere
maaltijd zorgvuldig afweegt wat je eet, daarbij
rekening houdend met het seizoen, je
dosha-balans en de regels ten aanzien van
voedselcombinaties. Zo ga je indigestie en de
vorming van aarna tegen. Dit wordt uitvoerig
besproken in hoofdstuk 6.
De laatste twee punten in de lijst zijn natuurlijk de
twee nieuwe die we hier toevoegen. Een uitvoerige
bespreking hiervan vind je in hoofdstuk 6, maar ik
wil er hier alvast een paar dingen over zeggen.
Aama en de gezonde mond
In de Ayurvedische visie zijn we niet wat we eten,
maar wat we kunnen verteren. En om heel precies
te zijn: we zijn ook wat we niet weten te verteren
(zie hoofdstuk 3). Onverteerd of onvoldoende
verwerkt voedsel veroorzaakt aama. Als ongewenst
nevenproduct van de spijsvertering blijft aama
aanwezig in het lichaam en circuleert het door ons
hele fysieke systeem. Het is deze gifstof die zich op
onze tanden en kiezen vastzet.
Als een plakkerige, zachte en vaak groezelige
substantie zet aama zich af op de rand van ons
tandvlees. Als deze tandplak na verloop van tijd
hard wordt, wordt het tandsteen genoemd.
Dagelijks poetsen en flossen en zelfs regelmatige
schoonmaakbeurten door de tandarts of mond­
hygiënist zijn geen afdoende middel tegen tand­
plak. Zolang het onderliggende probleem - een
verstoorde spijsvertering en de gifstoffen die
daardoor ontstaan - niet wordt verholpen, zal de
afzet van tandplak onverminderd doorgaan.
ln tegenstelling tot de conventionele tandheel­
kunde, die het gebit benadert als was het een soeve­
reine structuur, die losstaat van de rest van het
lichaam en al zijn processen, ziet de Ayurveda het
lichaam als een organisch en onreduceerbaar geheel,
waarin alles met alles is verbonden. Wanneer door
heel het lichaam het aama-niveau toeneemt, zal er
op den duur sprake zijn van blokkades van een of
meer srota's (de biokanalen die door het hele
lichaam lopen, zie hoofdstuk 3). Als de voedingsstof­
fen de tanden en de botten niet weten te bereiken, is
tandbederf het onvermijdelijke resultaat. Dit is een
van de redenen waarom het zo belangrijk is onze
lichamen vrij van gifstoffen te houden.
Daarbij komt nog dat als het fysieke systeem
niet wordt gecompromitteerd door gifstoffen, de
lokale afweer in de mond prima in staat is de
micro-organismes van zich af te slaan. Op ieder
gegeven moment bevinden zich miljoenen bacteriën
in de mondholte. Het aantal orale microben in de
gemiddelde mond wordt wel geschat op twintig
miljard. Met behulp van de Ayurvedische weten­
schap kun je leren om minder bang te zijn van
deze bacteriën en zelfs zo te gaan eten dat je
afweer tegen bacteriële aanvallen sterker wordt.
De Ayurveda leert ons dat deze bacteriën alleen in
actie komen wanneer de opbouw van gifstoffen de
afweer vermindert. Dus in plaats van je druk te
maken hoe je de bacteriën om zeep helpt, kun je je
aandacht beter richten op gezonde voedingskeu­
zes. Het Ayurvedisch standpunt dat je door het
verbeteren van je spijsvertering zorgt voor een
gezond gebit is met recht revolutionair te noemen.
Het enige voedingsadvies voor een gezonde
mond dat een westerse tandarts je ooit zal geven,
159
HOOFDSTUK 4
is om geen suiker te eten. Suiker is volgens de
tandarts namelijk hetgeen waar de bacteriën op
afkomen. lk ken veel mensen die dit moderne
advies voor gezondere tanden hebben opgevolgd
door volledig te stoppen met het eten van suiker.
Helaas krijgen ook zij gaatjes.
Ze vermijden dan wel het eten van suiker,
maar dat is niet genoeg om de aanmaak van gif­
stoffen te stoppen. De aanwas van bacteriën in
de mond wordt namelijk niet alleen door suiker
mogelijk gemaakt, daar spelen ook de gifstoffen
een rol bij. Zelfs als je nooit meer suiker eet, eet je
misschien nog altijd voedsel dat zwaar is en moei­
lijk te verteren. Misschien eet je nog steeds op
onregelmatige tijden, of kies je de verkeerde voed­
selcombinaties. Zo blijf je je spijsverteringscyclus
verstoren en zo blijft je lichaam gifstoffen aan­
maken - suiker of geen suiker.
Gelukkig hebben we de Ayurvedische visie op
het leven en de gezondheid, een visie die geen
aspect buiten beschouwing laat en alles met alles
verbindt. De Ayurveda probeert altijd het geheel te
overzien, het onmisbare grote plaatje, zonder ook
maar een enkel specifiek en schijnbaar opzichzelf­
staand feitje uit te sluiten. Wanneer je zo kijkt,
maakt het niet uit welk onderwerp je bestudeert:
je zult altijd zien dat alle onderdelen een onderlinge
verbinding hebben. Dit is de reden dat de alom­
vattende Ayurvedische visie op mondhygiëne na al
die duizenden jaren nog altijd relevant is en nog
altijd zijn tijd vooruit. Iedereen die het wil, kan
hier nog altijd zijn voordeel mee doen.
De Ayurvedische wetenschap biedt ons een
fantastisch vooruitziende, hartgrondig positieve
visie op het voorkomen van tandsteen waarbij de
gezondheid van onze tanden op één lijn wordt
gesteld met het herstel van de gezondheid van ons
160
hele lichaam. De Ayurvedische aanpak is subtiel
omdat daarbij niet in de eerste plaats wordt
gekeken naar de tandsteen zelf of de mond waarin
de tandsteen wordt aangetroffen, maar naar de
kernoorzaak van de formatie van tandsteen: onze
gecompromitteerde spijsvertering.
Als we streven naar de perfecte gezondheid van
onze mond, is het Ayurvedisch advies om ons de
gezonde eetgewoontes aan te wennen die zorgen
voor een gezonde spijsvertering. Als we dit doen,
zal ons lichaam geen aama produceren (de voor­
loper van tandplak en tandsteen).
Ayurvedisch dieet voor een gezond gebit en
gezond tandvlees
Het is van groot belang dat we ons voedsel zorg­
vuldig uitkiezen, niet alleen vanuit het oogpunt
van voedingswaarde, maar ook met betrekking tot
het gemak waarmee we het kunnen verteren. Het
gebruik van kruiden en specerijen in de keuken
ten behoeve van de spijsvertering, de juiste combi­
naties van voedingsmiddelen en hoe je voedsel
kiest dat past bij het seizoen, dit soort zaken
worden uitvoerig beschreven in hoofdstuk 6.
Er zijn echter een aantal soorten voedsel die
specifiek van belang zijn voor een sterk, gezond
gebit en gezond tandvlees. Het zou een goed idee
zijn om die ten minste een keer per week in je
voedingspatroon op te nemen. Zonder de specifieke
voedingswaarde die je hieruit haalt, maakt het niet
uit hoe 'zuiver' je mondholte is door poetsen,
schrapen en spoelen. Je tanden en je tandvlees
- die ook levende, groeiende en zichzelf in stand
houdende structuren zijn - krijgen dan niet de
bouwstenen die ze nodig hebben om sterk te
blijven. Hieronder volgt een lijst van aanbevolen
voeding voor gezond tandvlees en een gezond gebit.
DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH
Voor gezond tandvlees
• Granen: volkorentarwe en basmatirijst.
• Peulvruchten: linzen, urdboontjes
(black gram, Vigna mungo) en mungboontjes
(green gram, Vigna radiata).
• Vlees: goed gegaard, mals herten- of geiten­
vlees, kip.
• Zui vel: ghee of geklaarde boter van koemelk.
• Fruit: granaatappels, dadels, banaan, vijgen
(vers of gedroogd) en amalaki ofwel amla
(Indiase kruisbes).
• Noten en zaden: amandel, kokosnoot,
zwarte sesam.
• Groente: pompoen, waspompoen (winter
melon) en ui (niet rauw).
• Zoetstoffen: puur suikerrietsap, jaggery
(ongeraffineerde rietsuiker), honing.
Wanneer je last hebt van bloedend tandvlees is het
dus goed om regelmatig geit, kip, eieren, peul­
vruchten, rijst, tarwe en ghee (geklaarde boter) te
eten. Wat je beter kunt vermijden, zijn voedings­
middelen die te scherp of te zout zijn. Andere
soorten voedsel die met name schadelijk zijn bij
tandvleesklachten zijn aubergine, alle soorten
zee- en riviervis, rauwe mango, kikkererwten
(in lndia bekend als chana dal).3° Als je tandvlees
gezond is, kun je dit alles zonder problemen eten.
Voor gezonde tanden en kiezen
• Granen: tarwe en gerst.
• Peulvruchten: urdboontjes (black gram,
Vigna mungo), kikkererwten (chana dal,
Bengal gram, Cicer arietinum) en mung­
boontjes (green gram, Vigna radiata).
• Vlees: herten- of geitenvlees (met name in een
soep of zelfgetrokken bouillon), kip, krab.
• Zuivel: verse koemelk, ongezouten boter, ghee.
• Fruit: zoete, rijpe mango, granaatappel, dadels,
amalaki ofwel amla (Indiase kruisbes).
• Noten en zaden: sesamzaad (tila).
• Groente: waspompoen (winter melon),
aubergine, ui (niet rauw).
• Zoetstoffen: suikerriet, jaggery (ongeraffineerde
rietsuiker), honing.
• Specerijen: knoflook (gebakken in ghee).
Als je gebit niet al te sterk is, kun je over het alge­
meen het best geen gebruik maken van zuur
voedsel, zoals yoghurt, tamarinde, citroen, sinaas­
appels en ananas, of er in ieder geval niet te veel
van eten. Je kunt ook maar beter uitkijken met
hard of droog voedsel en geen koud water of
andere koude dranken drinken - al deze zaken
leiden tot agitatie van de dosha vata.
Een stralende glimlach
De manier waarop de Ayurveda de gezondheid van
onze mond benadert, is een uitnodiging om naar
onze totale gezondheid te kijken. Als partners van
de Natuur kunnen we de aloude wijsheid van de
Ayurveda gebruiken als gids in ons dagelijks leven.
Zo vinden we de weg terug naar onze gezondheid
met een stralende glimlach op ons gezicht! Vergeet
ook niet even door bijlage 3 (Gids voor mondhygië­
ne) te bladeren. Daar vind je allerlei recepten die je
helpen je gebit en je tandvlees gezond en gifstofvrij
te houden. lk nodig je graag uit om gebruik te
maken van alles wat je aanspreekt in het brede
repertoire van de Ayurvedische mondhygiëne.
lk beloof je dat je daar geen spijt van krijgt.
16r
 HOOFDSTUK 5

De weldaad van massages, baden

en schoonheidsrituelen

De majestueuze Sarayu, de heilige rivier die zo oud is dat hij al in de Rig-Veda wordt
beschreven, is getuige geweest van zovele lessen die ik in mijn jeugd heb geleerd. En
waarom niet? De rivier is ook getuige geweest van de levensreizen van mijn voorvaderen -
degenen die in hun lessen en door hun manier van leven de kennis van de Veda's uit­
droegen, altijd in de nabijheid van de rivier.
Vrijwel elke dag deed ik mijn kleine pelgrimage naar de rivier, samen met mijn Baba. Aan
de oever van de rivier bad ik tot de opkomende zon, luisterde ik naar de klokken van de
tempels en leerde ik alles over pranayama en mediteren. Ik zag de stralen van de opkomende
zon over het vredige rivieroppervlak schijnen en ik zag hoe de gewijde lampen werden aan­
gestoken en op het water dreven. Waar ik intens van genoot, was het baden in het weldadi­
ge, verfrissende, heilige water.
Ik hoorde het rollen van de golven, in een ritme dat gelijk opging met mijn hartslag. Met
al mijn zintuigen open liet ik mijn blik over de horizon gaan. De rijzende zon verspreidde
zijn dieprode gloed. Ik hoorde de grote, zware tempelgongen en de kleine, fijne belletjes,
vermengd met de recitaties van duizenden jaren oude gezangen. Ik zag hoe mensen hun
lampjes aanstaken en te water lieten op kleine bootjes, die ze met de hand hadden gemaakt
van in elkaar geknoopte bladeren. Ik was zo dankbaar dat ik wakker mocht zijn en kon genie­
ten van mijn een-zijn met alles wat de Natuur en de mens zo mooi hadden gemaakt, alles
waarin de natuurlijke en goddelijke creativiteit zich vermengden en zich openbaarden voor
mijn kinderlijke ogen.
Door de jaren heen leerde ik zien hoe het immens grote, meanderende en glinsterende
lichaam van de rivier Sarayu van kleur veranderde onder invloed van het licht van de
seizoenen. Wat echter nooit veranderde, was hoe vertrouwd het zachte water voelde. Ont­
sprongen aan de gletsjers van de Himalaya was het water zacht als f1uweel, net als de
schoot van mijn moeder. En omdat het in India negen van de twaalf maanden behoorlijk
heet is, was het een enorm genot om mijn lichaam helemaal (soms) of gedeeltelijk (op de
HOOFDSTUK 5
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN

meeste dagen) te kunnen onderdompelen in het verkoelende, kalmerende en toch uiterst sterfelijk is, maar het ware Zelf onsterfelijk. De gebeden delen die bij ons thuis werden uitge­
verfrissende water van de rivier Sarayu. rivier verdwijnt niet als hij opgaat in de oceaan. sproken tijdens het baden. Dit is een vertaling
De invloed van die ochtenden met de Sarayu op mijn ontwakende bewustzijn is enorm Hij verliest zichzelf niet. Hij vindt de waarheid van één zo'n gebed dat ik leerde als kind:
geweest. De dagelijkse spirituele verbintenis met die grote, heilige rivier heeft op mijn wezen van zijn eeuwige bestaan, diep in de diepste
een onuitwisbare indruk gemaakt. diepten van de oceaan. Ayodhya is mijn mooie stad.
Ik geloof dat de stad Ayodhya zijn karakter te danken heeft aan zijn nabijheid tot de Vele, misschien wel alle culturen kennen het ln het noorden stroomt de Sarayu.
Sarayu. De stad wordt gezien als een dhaam, een pelgrimsbestemming, en als een tirtha, symbolische ritueel van de reiniging van lichaam, Wie baadt in deze wateren
een doorwaadbare plaats in een bijzondere rivier. Metafysisch gezien zegt men dat je door geest en ziel door contact met gewijd water. De vindt vlot zijn plaats bij Heer Rama's1 hart. 2
het oversteken van de rivier Sarayu, die neerwaarts stroomt vanuit de Himalaya (ook wel de wijzen van het oude Egypte en China, de inheemse
hoge hemel genoemd), in contact treedt met de geest van je voorouders. Mede om deze volkeren van Noord-Amerika, en vele andere Een ander veelgehoord gebed in India is het
reden strijken ieder jaar miljoenen pelgrims neer in Ayodhya, in de hoop hun lichaam in de beschavingen in alle delen van de wereld zochten volgende:
Sarayu onder te dompelen of zich ten minste te kunnen besprenkelen met wat druppels van contact met grote waterlichamen om een intens
zijn heilige water. Velen van hen komen met gevouwen handen naar de rivier, vol ontzag spirituele beleving te ervaren. Rivieren als de ln dit water roep ik de goddelijkheid aan
voor haar goddelijkheid. Als ze de rivier bereiken, absorbeert de heilige Sarayu hun tranen heilige Nijl, de majestueuze Yangtze en de veel­ van het water van de zeven heilige rivieren:
tegelijk met de uitputting van hun vermoeide lichaam en de droefenis van hun geteisterde takkige Mississippi zijn al duizenden jaren de Ganges, Yamuna, Godavari, Saraswati,
geest. mensheid tot inspiratie. Onze diepste overtuigin­ Narmada, Sindhu en Kaveri.3
In de hedendaagse westerse wereld geven velen een vermogen uit voor een beetje gen en hoogste aspiraties komen tot uitdrukking
ontspanning in de therapeutische baden van een spa. Als kind maakte ik dagelijks mee hoe via deze rivieren. Met die wetenschap is het niet Bij het reciteren van Vedische mantra's hoeft het
de rivier Sarayu dag in, dag uit gratis deze genietingen gaf. Ik zag hoe mensen het water in moeilijk te begrijpen waarom het baden in die water niet daadwerkelijk uit een van die heilige
liepen met gebogen hoofd en een schijnbaar gebroken geest en minuten later als herboren rivieren zo'n krachtig ritueel is. rivieren te komen. Als je de spirituele herkomst in
er weer uit kwamen, fier rechtop en schijnbaar verjongd door de aanraking met het water. De Ayurveda leert ons hoe we ook van het gedachten houdt, is dat genoeg om de spirituele
En ook nu nog stroomt de Sarayu over van liefde en ontvangt hij meer dan een miljoen baden - of het douchen - in onze eigen badkamer kracht daarvan over te dragen op het water uit de
pelgrims per jaar. een goddelijk ritueel kunnen maken. Ook daar kraan. De Vedische wijzen hadden duidelijk in
Baba zei: 'Leef als de rivier, wees zo authentiek als je zijn kunt. Kies je eigen pad. Twijfel komen we in verbinding met de grote spirituele hun tijd al begrepen hoe je de nu zo populaire
nooit aan je kracht. Laat je niet tegenhouden op je tocht naar de oceaan!' kracht van het water. Iedere dag kunnen we dit technieken van creatieve visualisatie en positieve
Baba's woorden waren als een opdracht aan mijn ziel. Door de jaren heen sprak hij ze doen, als we willen, iedere keer als we in bad gaan. bevestiging kunt toepassen. Hoe effectief dit is,
meerdere keren terwijl we uitkeken over de Sarayu, ons menselijke hart diep onder de indruk En waarom niet? blijkt wel uit het feit dat de rituelen al duizenden
van zijn grootsheid. Ik zei niets terug, maar knikte in stilte, ter bevestiging van mijn diep­ jaren onafgebroken in gebruik zijn gebleven en uit
gevoelde overtuiging. Dit was het soort momenten waarop woorden tekortschoten om de onverminderde populariteit in India van de
uitdrukking te geven aan het gevoel van verbondenheid met het Ene, met alles.� Gebeden voor in bad mantra's.

Misschien is het wel vanwege die grote kracht Door de kracht van ons bewustzijn kan het

dat we in de Indiase Vedische traditie worden herhalen van mantra's het alledaagse verheffen tot
ot op de dag van vandaag hoor ik de stem

T
van de rivier in mijn hart deze hoopvolle
mantra reciteren wanneer ik mensen
bijsta met mijn adviezen. Terwijl hun bewustzijn
zich ontworstelt aan de diepte, heen en weer
geslingerd tussen pijn en verlichting, wanhoop en
hoop, ziekte en genezing, herinner ik ze aan de
diepste genezing die ze kunnen bereiken en de
grootste, belangrijkste reis die ze kunnen onder­
nemen - de reis naar het besef dat het lichaam
aangemoedigd van het baden een ritueel te maken
door daarbij de goddelijke aanwezigheid van
heilige rivieren aan te roepen. Het belangrijkste
aspect van een ritueel is altijd de intentie waarmee
je het uitvoert. Daarom wil ik hier graag een aantal
het sublieme - doodgewoon badderen wordt zo
een ritueel van spirituele reiniging.
Wat ook heel goed kan werken, is als j e j e eigen
mantra voor in bad bedenkt. Spreek je mantra
hardop uit voordat je in bad gaat, en herhaal dit

165
HOOFDSTUK 5
regelmatig tijdens het baden. Als je het niet fijn
vindt om dit hardop te doen, is het ook prima om
je mantra in gedachten uit te spreken. Een voor­
beeld van hoe zo'n mantra zou kunnen klinken:
Dit water dat over mijn lichaam stroomt
draagt de tedere kussen van Moeder Maan
en het helende vuur van Vader Zon.
Het vloeide door de schoot van Moeder Aarde
en haar rijke plantentuin.
Nu zuivert het mijn wezen.
lk begroet het met liefde.
Enfin, je begrijpt wat ik bedoel.
Verzorging van de vijf zintuigen
Een belangrijk onderdeel van een Ayurvedische
levensstijl is dat je goed je vijf zintuigen verzorgt.
Deze vijf aspecten van de waarneming - het zien,
het horen, het ruiken, het proeven en het voelen
- zijn actief in onze ogen, oren, neus, tong en
huid. Het zintuiglijk vermogen is een goddelijke
kracht en daarom zijn deze waarnemingsorganen
letterlijk de poorten naar ons allerbinnenste
wezen. De zintuiglijke organen hebben echter te
lijden onder hun jarenlange gebruik en zelfs onder
allerlei oneigenlijk gebruik, met name als we onbe­
wust door het leven gaan en daarbij onze zintuigen
voor lief nemen en onnodig belasten.
Daarom is het in deze moderne wereld zo
belangrijk om voldoende aandacht te hebben voor
onze zintuigen. De verzorging van de zintuigen
hoort een vast onderdeel te zijn van onze levens­
stijl. Als bloemen verspreid over het Ayurvedisch
landschap vinden we diverse rituelen van zorg en
liefde voor de zintuigen. Ze zijn eenvoudig uit te
166
voeren en hebben een langdurig positief effect
op welzijn en gezondheid. Bovenal schudden deze
rituelen ons wakker uit de lethargie en verwaar­
lozing van de zintuigen die in onze levensstijl
zijn geslopen. De voorbeelden die ik hieronder
beschrijf, zijn uitstekend geschikt om toe te passen
in je nieuwe, constructieve dagelijkse verzorgings­
routine.
Iedere keer dat je de zoete geur van bloemen
ruikt, beleef je direct een gevoel van gelukzalig­
heid. Op dezelfde manier maken je lichaam en
geest een sprong voorwaarts bij iedere keer dat je
een Ayurvedisch ritueel zelfverzorging en een
beetje liefde voor jezelf uitvoert. Iedere keer weer
beleef je zo direct in het nu het gevoel van welzijn.
Bij de meeste van deze rituelen staat de verzor­
ging van de huid centraal, het orgaan van de
tastzin en de zetel van de dosha vata. Door je hele
lichaam te verzorgen met warme olie (abhayanga)
en kruidenpoeders (udgharshanam) en te baden op
de Ayurvedische manier (snanam) bescherm je je
huid, het grootste zintuiglijk orgaan, tegen ziekte
en slijtage. Voor een volledige huidverzorging
schrijft de Ayurveda ook scrubs (udvartna) en
gezichtsmaskers op kruidenbasis (anulepana) voor.
In dit hoofdstuk komen al deze facetten aan de
orde.
Ayurvedische zelfmassage (abhayanga)
Bij zelfmassage op Ayurvedische wijze breng je wat
olie op een aangenaam warme temperatuur en
wrijf je deze met zachte, rustige bewegingen uit
over je hele lichaam. Door het lichaam te masseren
met warme olie bescherm je de huid tegen uit­
droging, smeer je de gewrichten en reinig je de
huid zodat die glanst van innerlijke gezondheid.
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN
De medicinale Ayurvedische oliën versterken de
spieren, verlichten pijn en ontstekingen en voeden
de zenuwen. En nog los daarvan is een warme
oliemassage heerlijk ontspannend. Wat een mooie
manier om de dag te beginnen!
Misschien was het de wijsheid van de Ayur­
veda die ertoe heeft geleid dat oliemassages zo'n
populair onderdeel van de Indiase cultuur zijn
geworden. In vrijwel ieder huis vinden dagelijks
massages plaats. Professionele masseurs zijn een
relatief recent verschijnsel in India, je vindt ze
zelden buiten de grote metropolen. De meeste
Indiërs brengen de olie zelf op hun lichaam aan
- overal waar ze bij kunnen, inclusief het hoofd -
en masseren zich zachtjes voordat ze douchen
of in bad gaan. Velen doen dit dagelijks, anderen
wekelijks en het is zeker de gewoonte om dit te
doen in voorbereiding op feestdagen en festivi­
teiten.
Ook in het gezinsleven speelt massage een
rol. Moeders masseren baby's vanaf de zevende
dag na de geboorte met huisgemaakte boter of
verse room, zo van de koe. (Aan die room wordt
dan vaak nog een snufje kurkuma toegevoegd).
Bruiden worden tot aan hun trouwdag gemas­
seerd, net als hun bruidegom. Aanstaande
moeders worden gemasseerd, vaak door hun
eigen moeder of hun tantes en zusters, en
ouderen worden gemasseerd door hun verzorgers,
in veel gevallen hun volwassen kinderen. Zelfs
huisdieren en boerderijdieren - koeien, paarden,
honden, katten - worden gemasseerd als ze op
leeftijd komen, en ook om ze in topconditie te
houden.
In India is oliemassage net zo'n gewoon onder­
deel van de lichamelijke hygiëne als in bad gaan,
scheren en haren wassen in de westerse cultuur.
En ook in de westerse wereld is massage
inmiddels ingeburgerd als onderdeel van de
complementaire en alternatieve geneeskunde.
We kennen allemaal het effect dat een goede
massage stress vermindert en de gelukshormonen
door het lichaam en het brein laat stromen. Goed
werk van de Ayurvedische wijzen die dit soort
ontspannende, verjongende en verouderingsrem­
mende gewoontes in ons dagelijks leven hebben
geïntroduceerd.
Het zal vast ook zijn voordelen hebben om je af
en toe professioneel te laten masseren en daar dan
flink de tijd voor uit te trekken - een uur of zelfs
anderhalf uur - maar het is veel beter om van
massages een dagelijkse gewoonte te maken.
Die tien kostbare minuutjes die we dagelijks aan
zelfmassage besteden, geven een geweldige onder­
steuning aan de huid, het orgaan dat ons hele
lichaam omhult.
Het Sanskritische woord voor het insmeren of
masseren met olie is abhayanga. De afzonderlijke
lettergrepen van het woord verwijzen naar de
beweging waarmee alle lichaamsweefsels worden
bereikt zodat ze gaan stralen van gezondheid. De
voedende verzorging die ze ontvangen is afkomstig
uit de therapeutische olie, onze heilzame aan·
raking, onze intentie en onze eigen energie.
Dit geeft direct aan wat het verschil is tussen
de Ayurvedische zienswijze op massage en die van
de westerse en zelfs diverse andere Aziatische
culturen. Volgens de Ayurveda is de heilzaamheid
van een massage niet alleen gebaseerd op een
vaardige bewerking van de spieren, maar evenzeer
op het aanbrengen van de olie. De medicinale olie
pakt eventuele gezondheidsklachten bij de wortel
aan door de balans van de dosha's te herstellen en
door via de huid het lichaam te voeden.
HOOFDSTUK 5
Daarom worden bij het masseren alleen
natuurlijke oliën zoals sesamolie, ricinusolie
(ook wel: castorolie of wonderolie) en mosterdolie
gebruikt. Massageolie hoeft niet per se zuiver te
zijn, maar de enige toevoegingen die zijn toe­
gestaan zijn aftreksels van kruiden en geurige
bloemen, zeker geen synthetische geurstoffen.
Masseren met commerciële huidlotions of
andere synthetische stoffen wordt in de Ayur­
veda sterk afgeraden.
De juiste olie en dejuiste hoeveelheid druk
Door je lichaam in te wrijven met warme sesam­
olie corrigeer je een onbalans in de dosha's vata
en pitta in de huid en de spieren. Die onbalans
wordt in de Ayurveda gezien als de onderliggende
oorzaak van pijn, ontstekingen, stijfheid en
droogte. Oliën die kapha kalmeren, zoals ricinus­
en mosterdolie, kun je gebruiken tegen giftigheid,
cellulitis en obesitas.
1-{et zijn de balansherstellende eigenschappen van
deze oliën die het mogelijk maken dat we door een
massage van tien minuten alle voordelen kunnen
ervaren van een diepe weefselmassage: een betere
doorbloeding en zuurstofvoorziening, ontspanning
van spierknopen, een verlicht gevoel, minder pijn en
stijfheid, een diepe ontspanning van lichaam en geest
en een verhoogd spiritueel bewustzijn.
Daarom werkt de dagelijkse abhayanga met
lichte bewegingen, waarbij de druk die je met de
hand uitoefent nauwelijks waarneembaar is.
Heel belangrijk bij dit soort massages zijn het
soort olie dat je gebruikt en de temperatuur
van die olie. Zelfs als pitta je dominante dosha is,
moet de olie lekker warm zijn. Het soort olie dat
je kiest, is afhankelijk van het effect dat deze heeft
op de dosha's en de lichaamsweefsels.
r68
De vUfprana's
Bij veel populaire moderne massagetechnieken
ligt de nadruk op het behandelen van stijve of
ontstoken spieren. Studenten van dit soort tech­
nieken leren alles over de verschillende soorten
spieren en spiergroepen: hoe ze met elkaar ver­
bonden zijn, hoe ze elkaar kruisen en overlappen,
en al hun individuele namen. Ayurvedische
massage is gericht op prana, de onzichtbare ener­
gieën achter de spieren, bindweefsels, gewrichten
en beenderen, die zorgen voor het stromen van
het bloed door het lichaam en de gedachten door
de geest.
Prana is de essentie van de dosha vata. In zekere
zin kun je prana vergelijken met een moederenergie
die door het universum stroomt, min of meer
zoals een alomvattend chi in de Chinese filosofie.
De dosha vata heeft een nauwe relatie tot prana;
in feite is vata een subset van het grotere concept
prana. ln die zin zijn vata en prana synoniem,
omdat ze verwijzen naar dezelfde goddelijke
energie die de geest en het lichaam van alle
levende wezens verbindt en stimuleert.
Traditioneel heeft prana vijf verschillende
namen, een voor ieder van zijn functies: de levens­
ondersteunende prana (prana), de omlaag bewe­
gende prana (apana), de omhoog bewegende prana
(udana), de circulerende prana (iyana) en de prana
die beweegt in de kern, rond de navel (samana).
Elk van deze prana's wordt beïnvloed door het
aanbrengen van olie en zachte aanrakingen.
Door massage en langzaam, gesynchroniseerd,
aandachtig ademhalen komen alle vijf prana's
spontaan met elkaar in harmonie, in een gezamen­
lijk ritme. Alles wat nodig is om te communiceren
met het prana-systeem is een zachte, aandachtige
aanraking en het aanbrengen van warme,
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
prana-balancerende olie. De communicatie ver­
loopt via het orgaan van de tastzin, de huid.
Wanneer de communicatie op gang komt,
zullen alle organen en andere lichaamsdelen -
van het brein, het hart en de longen tot de spieren
en beenderen, en letterlijk tot in iedere cel in ons
lichaam - zich vanzelf gaan synchroniseren. Dat is
het effect van de stabilisatie van de vijf prana's.
Zo blijkt de aandacht van de Ayurveda voor het
subtiele uiteindelijk krachtiger te zijn dan massage­
technieken die gericht zijn op spieren en het
skelet, de grove manifestaties van materie.
ln sommige moderne boeken wordt gesteld dat
Ayurvedische massage werkt op het lymfatische
niveau. Daar zit wel iets in, dat zal ik niet ontken­
nen. Maar mijn eigen standpunt is en blijft dat van
de klassieke Ayurveda: massage werkt eerst en
vooral op het energetische niveau, het niveau van
prana. lk geloof dat het in eerste instantie werkt
op het zenuwstelsel en de geest. Vervolgens werkt
dat natuurlijk door in alle andere systemen van
het lichaam.
Dit is ook de reden dat dagelijkse Ayurvedische
massage zo'n positieve uitwerking heeft op emo­
tionele spanning. Je gaat er je opgekropte herin­
neringen door loslaten. Je voelt je vrolijk, optimis­
tisch en volledig ontspannen. De kalmte die je
ervaart na een Ayurvedische massage blijft de hele
dag bij je. Als je je langere tijd regelmatig masseert,
kan dit zelfs een blijvende verandering in je
humeur teweegbrengen. Zelfs mensen die je
minder goed kennen, zullen zien dat je beter van
vertrouwen en optimistischer bent en beter in
staat bent om te gaan met de ups en downs van
het leven.
Een zelfmassage met olie die je beter in balans
kan brengen in je lichaam en je geest - het is toch
echt wel een geschenk van de Ayurveda. lk raad je
aan om dit geschenk dagelijks met beide handen
aan te nemen. Het zal je dag aan dag een diep
gevoel van rust bezorgen.
De wonderen van een dagelijkse
Ayurvedische massage
De bijzondere kracht van dagelijks masseren wil ik
graag laten zien aan de hand van het verhaal van
mijn student Leeann Brady. Abhayanga heeft echt
een ommekeer in haar leven teweeggebracht. Toen
ik Leeann voor het eerst ontmoette, was ze achter
in de dertig. Ze was getrouwd, had een zware baan
in de medische sector en zorgde voor haar moeder,
die een zwakke gezondheid had. Ze had een
prachtig gezicht en een rustige, zekere uitstraling.
Met haar prettige manier van doen raakte ze mij
direct in mijn hart en ik voelde direct een soort
verwantschap, een wens om haar te omarmen en
te beschermen. Het kwam daarom als een schok
dat ik hoorde dat ze was gediagnosticeerd met een
ernstige ziekte, namelijk multiple sclerose (MS).
Bij nader onderzoek bleek dat de dosha's vata
en pitta, de energieën van droogte en hitte, in
Leeanns lichaam voor grote onrust zorgden. Ze
viel af en raakte steeds sneller vermoeid, en vaak
werd ze 's ochtends wakker met stijve spieren en
ontstoken, branderige ogen.
lk schreef haar een dagelijkse abhayanga met
sesamolie voor, in de wetenschap dat dit haar vata
en pitta zou kalmeren en haar lichaamsweefsels
zou voeden. Leeann nam dit advies over. Ze ging
zichzelf dagelijks masseren en zonder veel meer
te doen ging ze zich binnen zes maanden een
heel stuk beter voelen. Dit was voor Leeann zo
bemoedigend dat ze stopte met haar klinische
behandeling en zich inschreef als student van de
HOOFDSTUK 5 DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN
Ayurveda. Uiteindelijk studeerde ze af aan de
vijfjarige opleiding tot Ayurvedisch arts van Vedika
Global, de eerste in zijn soort in de westerse
wereld. Nu, vele jaren later, geniet Leeann
ondanks haar MS een goede gezondheid en onder­
steunt ze de gezondheid van talloze anderen als
directeur van onze diverse welzijnsactiviteiten.
Abhayanga trok haar over de streep. Dit is haar
verhaal, in haar eigen woorden.
MIJN VERHAAL OVER ABHAYANGA
Meer dan tien jaar geleden, nog voordat ik ooit
van Ayurveda had gehoord, zag ik hoe een vriendin
haar baby van nog maar een jaar oud een Ayur­
vedische oliemassage gaf. Het was fascinerend om
te zien hoe het baby'tje, dat anders zo beweeglijk
was, volkomen stil en rustig werd. Ze was zo
ontspannen door al dat wrijven en masseren dat
haar mollige armpjes wel van rubber leken. lk zou
haast zeggen dat het meer was dan ontspanning,
want ik denk dat wij als volwassenen nauwelijks
zo'n geestelijke en lichamelijke toestand kunnen
bereiken. Misschien is dit wat ik versta onder
gelukzaligheid - een zeldzaam moment waarop
de buitenwereld wegvalt uit ons volwassen
bewustzijn en we even werkelijk ervaren.
Onze ogen - die van de baby en van mij -
ontmoetten elkaar heel even en daarna keken die
van haar weer verder, eerst naar haar moeder en
daarna de kamer rond. Het moment dat we elkaar
aankeken voelde zo ongelooflijk intiem. Toen ik
hier later eens aan terugdacht, vroeg ik me af
waarom ze zo zeldzaam zijn, dit soort momenten
van volkomen ontspannen samenzijn met iemand.
Misschien omdat we sowieso zelden zo ontspannen
zijn. En als we dit wel een keer beleven, zouden we
170
nog veel opzij moeten zetten: angst en een gevoel
van kwetsbaarheid. Wat ik me toen absoluut niet
realiseerde, is dat alleen al die warme olie me
ontzettend geholpen zou hebben.
In mijn volwassen leven heb ik altijd last gehad
van een droge huid. Elke dag smeerde ik me na een
hete douche in met een vette, witte lotion. Mijn
benen, mijn armen en mijn middengedeelte, alles
in de hoop dat ik later die dag niet weer last zou
krijgen van de jeuk, wanneer mijn huid uiteinde­
lijk alle lotion had geabsorbeerd. Dit was achteraf
een duidelijk teken dat mijn vata zo uit balans zou
raken. Maar ja, ik wist nog niets van de Ayurveda
dus bleef ik elke dag smeren, zonder uitzicht op
een werkelijke oplossing voor mijn huidprobleem.
Maar nu is dat verleden tijd.
Mijn dagelijkse abhayanga heeft een eind
gemaakt aan mijn droge huid en nog veel meer.
De oliemassage heeft een ongelooflijk belangrijke
plaats ingenomen in de manier waarop ik de dag
begin. Het voedt me op zo veel niveaus: mijn huid,
mijn zenuwweefsel, mijn spieren, gewrichten
enzovoort. Die massage is iets wat ik altijd zelf
voor mijn gezondheid kan doen, zelfs wanneer ik
op reis ben of om de een of andere reden niet kan
eten wat ik zou willen, of wanneer ik last heb van
stress of aan het piekeren ben.
Laat ik duidelijk maken dat mijn lichaam niet
iedere ochtend even fris, licht en soepel voelt. Een
leven met multiple sclerose houdt in dat je wakker
wordt met stijve spieren en maar moeizaam op
gang kunt komen. Vroeg opstaan zou daarbij
kunnen helpen, maar omdat ik ook last heb van
een ander veelvoorkomend MS-symptoom,
namelijk ernstige vermoeidheid, lukt het me niet
altijd voor het krieken van de dag uit bed te
komen. De meeste ochtenden is mijn eerste doel
om goed voor mezelf te zorgen zodat ik de rest
van de dag wat makkelijker door kan komen. Na
de eerste ochtendrituelen met heet water, kruiden,
meditatie en wat pranayama en rekoefeningen,
gun ik mezelf een heerlijk warme, verzorgende
abhayanga. Masseren met olie, daar kan echt niets
tegenop.
ln mijn beleving is dit olieritueel het beste wat
ik kan doen voor mijn lijf. lk voel me er altijd
onmiddellijk veel beter door. En als mijn lijf beter
aanvoelt, zit het me de rest van de dag minder
in de weg en kan ik meer van het leven genieten.
Die ontspanning en stimulans kan geen ander
medicijn, kruidenmiddel, voedsel of oefening
me geven. Hoe ik me ook voel voor het oliën,
na afloop voel ik me altijd volkomen verfrist en
tevreden.
's Avonds, aan het einde van een drukke dag,
zijn mijn zenuwen soms overactief als ik eigenlijk
naar bed wil gaan� alsof iemand mijn zenuwstel­
sel met een stekker aan het stopcontact heeft
gelegd. lk kan dan erg druk zijn in mijn hoofd of
last hebben van rusteloze benen en voeten. Ook
dan kan ik heerlijk ontspannen met warme olie.
Door abhayanga op mijn voeten, enkels en kuiten
komen de overgestimuleerde receptoren tot rust,
zodat ik een goede nachtrust kan krijgen.
lk ben de Ayurveda en mijn leraar Acharya
Shunya veel dank verschuldigd. Mijn leven is
compleet veranderd, alleen al door het leren
toepassen van dit ene aspect van de Ayurvedische
levensstijl. Vijftien minuten zelfverzorging doet
werkelijk wonderen, het is de beste medicijn voor
mijn lichaam en mijn geest.
Nog maar pas geleden merkte de neuroloog
op dat mijn MS op het meest gunstige niveau was.
Ze vroeg wat ik deed om mijn algehele gezondheid
zo goed te krijgen. lk heb haar verteld over de
Ayurveda, waar ze direct alles over wilde weten.
Ze heeft me zelfs uitgenodigd deze kennis te delen
met andere patiënten. Nu voel ik me soms net als
die baby die me zo raakte met haar vermogen om
liefde te accepteren en in heel haar wezen vol
vertrouwen te zijn.
De vele voordelen van Ayurvedische massage
Zoals duidelijk blijkt uit Leeanns verhaal heeft
dagelijkse zelfmassage vele voordelen. ln de klas­
sieke Ayurvedische teksten wordt het voordeel
van het voorkomen van veroudering genoemd.
Dagelijks masseren met warme olie versterkt het
lichaam doordat het rechtstreeks voeding geeft
aan de huid, spieren, gewrichten en pezen, en
verbetert het fysieke uithoudingsvermogen door
vermoeidheid en uitputting weg te nemen. ln
Ayurvedische termen geeft oliemassage effectief
tegenwicht aan een geagiteerde dosha vata. Verder
kan het bewerken van de hoofdhuid met speciale
olie het gezichtsvermogen verbeteren, evenals de
slaap en de teint van de huid. Ook wordt zelf­
massage met warme olie gezien als bevorderlijk
voor een lange levensduur.
Uit een onderzoek dat in 2011 werd gepubli­
ceerd in The foumal ofAltemative and Comple­
mentary Medicine blijkt dat Ayurvedische oliemas­
sage leidde tot een significante verlaging van het
stressniveau bij twintig proefpersonen, waaruit de
onderzoekers de conclusie trokken dat abhayanga
mogelijk ook een rol kan spelen bij het verlagen
van een te hoge bloeddruk.4
Omdat ik denk dat we nog meer voordeel
kunnen hebben van onze levensstijl als we weten
171
HOOFDSTUK 5
wat de mogelijke effecten zijn, geef ik hieronder
een opsomming van de voordelen van abhayanga
uit vier van de belangrijkste klassieke teksten.s
Vertraagt de veroudering: de toename van de
dosha vata in het lichaam naarmate de leeftijd
vordert (een natuurlijk proces) bespoedigt het
verouderingsproces. We kunnen dat afremmen
door de vata-balans te herstellen, waartoe regel­
matig toepassen van oliemassage een effectief
middel is. Oliemassage vertraagt ook de ontwik­
keling van tekenen van veroudering van de huid.
Zoals het begieten van de wortels van een boom
de aanwas van nieuwe bladeren bevordert, zo
stimuleert oliemassage de gezondheid van de
weefsels.
Gaat uitputting tegen: masseren met sesamolie -
of een olie op basis van sesam, gekookt met aan­
vullende kruiden die de vata-balans herstellen,
zoals ashwagandha - vermindert niet alleen de
opbouw van vata in de huid en spieren, maar zorgt
ook voor balans in lichaam en geest doordat vata
word gekalmeerd als gevolg van de absorptie van
de olie.
Verbetert het gezichtsvermogen: de Ayu r vedische
wijzen zeggen dat het masseren van de voeten en
tenen ook een positief effect op het gezichtsver­
mogen kan hebben, vanwege het effect van deze
massage op de bewegingen van prana door de
onzichtbare kanalen (srota's) van het lichaam.
Maakt het lichaam sterker: lang voor het tijdperk
van medicinale pleisters en het toedienen van
medicatie door deze uitwendig op de huid aan te
brengen voorzag de Ayurveda het lichaam al van
172
voeding door massage. De speciale oliën die
daarbij worden gebruikt hebben een voedend
effect op het lichaam. Eetbare oliën, waarin vaak
nog versterkende (balya) kruiden worden mee­
gekookt, vergroten onze biologische kracht.
Verlengt de levensduur: wanneer prana, ofwel
bio-energie, in balans is, zijn we gezond. Wanneer
de balans is verstoord worden we ziek. Een
massage die prana in balans brengt, weefsels en
zintuiglijke organen voedt en de geest kalmeert
wordt daarmee onze beste strategie bij het voor­
komen van een ontijdige dood of het ontstaan
van een dodelijke ziekte.
Verbetert de slaap: iedere soort massage kan de
kwaliteit van de slaap gunstig beïnvloeden. Het
aanbrengen van warme, vata-balancerende olie,
zoals sesamolie, op de voeten en het hoofd
kalmeert de zintuiglijke organen en de geest.
Met name dit laatste leidt tot een diepere slaap.
Voedt de huid: de huid wordt ook wel de spiegel
(darpani) van onze emoties genoemd. Als we
gelukkig zijn, straalt de huid. Als we bedroefd of
bezorgd zijn, is de huid dof en droog. Dit is een
van de redenen waarom we vroegtijdig veroude­
ren. Ayurvedische oliën, zoals sesamolie, worden
speciaal gekozen om hun voedende werking op de
huid. Ze normaliseren alle drie dosha's in de huid
en versterken hiermee het vermogen van de huid
de seizoenen des levens te weerstaan.
Verhoogt weerstand tegen ziekte: het aanbrengen
van olie voedt de lichaamsweefsels. Gerevitaliseer­
de weefsels zijn beter in staat weerstand te bieden
aan de slijtage van het leven en het verouderings-
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
proces zonder ten prooi te vallen aan microben en
ziektes.
Helpt verwondingen voorkomen: in de Ayurvedi­
sche teksten wordt de vergelijking gemaakt tussen
enerzijds de goed gevoede, volsappige groene
plantenstengel en zijn vermogen druk van buiten­
af te weerstaan en anderzijds de droge, broze
stengel die niet alleen sneller meebuigt, maar ook
makkelijker afbreekt. Wanneer onze weefsels goed
geolied zijn, zijn ze beter in staat de impact van
een val en andere beschadigende contacten te
weerstaan.
Maakt mooier: door dagelijks oliën verbeteren de
kleur en teint van de huid. De huid wordt effen en
voelt zacht aan. Oliemassage heeft ook een gunstig
effect op de dosha's kapha en vata, die mede
oorzaak zijn van obesitas. Dagelijkse massages
leiden tot vermindering van overtollig gewicht en
een steviger lichaam.
Zo werkt zelfmassage
De praktische uitvoering van zelfmassage staat
niet in de klassieke teksten beschreven, dit hebben
de wijzen overgelaten aan de mondelinge traditie
van meester op leerling. ln mijn ervaring ben je
tamelijk vrij in de manier waarop je je abhayanga
uitvoert, zolang je een ruime hoeveelheid warme
olie gebruikt en alle delen van je lichaam zachtjes
en met liefde en aandacht masseert. Het is traditie
geworden dat je je ogen hierbij sluit, langzamer
ademt en je bewust bent van iedere ademtocht
terwijl je je lichaam masseert. Je kunt hier werke­
lijk je leven mee veranderen.
Om nog iets specifieker te zijn: je gebruikt tot
een kop vol warme olie (circa 240 milliliter) om
deze met je handen over je lichaam te verdelen.
Blijf niet staan b ij het masseren, maar ga zitten
op een krukje of op de vloer. Verdeel de olie met
zachte streken, zonder veel druk uit te oefenen.
Ga hierbij een voor een de delen van je lichaam af.
Wanneer de olie volledig is geabsorbeerd in het
ene deel, ga je door naar het volgende.
De beste tijd voor zelfmassage is in de vroege
ochtend, na de uitscheiding en voor het baden.
Je kunt het ook in de middag of avond doen, ook
dan gevolgd door een warm bad.
Het is belangrijk om altijd een lege maag te
hebben wanneer je een zelfmassage uitvoert. Zoals
gezegd, kun je wel water drinken voorafgaand aan
een massage, maar je moet ten minste twee uur
niet hebben gegeten.
Als je elke dag een oliemassage doet, is tien tot
vijftien minuten voldoende. Als je het een keer in
de week doet, neem dan ten minste 25 tot dertig
minuten de tijd en blijf ieder deel van je lichaam
wat langer masseren.
Voordat je in bad gaat na een massage, kun je
het best een paar minuten wachten zodat de olie
goed in je huid kan trekken. Maar dit hoeft niet
per se. Zeker als je dagelijks of bijna dagelijks
masseert, kun je direct na het masseren in bad
stappen.
Zo bereid je de massage voor
ln tabel 18 op pagina 174 vind je een overzicht
van geschikte oliën. Je kunt ook twee of meer
soorten olie combineren, afhankelijk van het effect
dat je wilt bereiken.
Welke olie in welk seizoen?
Welke tijd van het jaar het ook is, de olie die je
gebruikt moet warm zijn. Maar je kunt je keuze
173
HOOFDSTUK 5 DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN

TABEL 18 Oliën en hun eigenschappen

van de olie die je gebruikt wel afstemmen op het rozenolie, lotus, sandelhout, venkel of
TYPE EFFECT OP DOSHA'S TOEPASSINGEN
seizoen: koriander.

Sesamolie Balanceert al Ie drie dosha's. Goed tegen rugpijn, artritis, ischias en spierpijn,
• Kapha-balans: gebruik warme en tevens

met name goed tegen haarproblemen zoals

• Winter: sesamolie is de aanbevolen keuze. penetrante oliën zoals kruidnagel, heilige

Pure, koudgeperste olie van zwarte voortijdige haaruitval en grijs worden, heeft • Lente: meng één deel mosterdolie met één deel basilicum (tulsi), gember, kamfer, kaneel,

sesam is het beste. Olie van witte verouderingsremmende, ontstekingsremmende, sesamolie, of kies voor een droge massage met laurier, eucalyptus of olibanum (Engels:

sesam is van mindere kwaliteit. antimicrobiële en antioxiderende eigenschappen. kruidenpoeders. frankincense).

• Zomer: meng drie delen sesamolie met
Kokosolie Kalmeert vooral pitta. Voedt haar en huid, verkoelt en hydrateert één deel kokosolie.
de huid, reduceert hitte en uitslag. (Is echter • Herfst: meng drie delen kokosolie met één Zo brengje de olie aan
Te mengen met sesam voor grotere minder effectief bij pijnbestrijding dan deel sesamolie. ln principe kun je bij het aanbrengen en inmas­
effectiviteit. sesamolie.) seren van de olie je gevoel volgen, maar er zijn wel
Verwarm de olie een aantal tips die je tot nut kunnen zijn:
Amandel­ l<almeert vooral vata. Revitaliseert de zintuigen en het zenuwstelsel,
De hoeveelheid olie die je gebruikt voor je massage
olie uitstekend tegen veroudering, geeft kracht.
kun je bijvoorbeeld in een lege fles doen (plastic • Wanneer je olie op je hoofdhuid aanbrengt,
Prijzig. Te mengen met sesam om
knijpfles of glazen fles). Om de olie te verwarmen masseer dan zachtjes met je vingertoppen.
kosten te besparen.
zet je de fles in een laag warm water in de goot­ Haal daarbij diep adem. Bij je dagelijkse

Ricinusolie Kalmeert vooral vata en kap ha. Gaat veroudering tegen en verjongt, gaat lage steen. Na een paar minuten heeft de olie de ge­ massage gaat het om de hoofdhuid, niet om
(castorolie) rugpijn en stijfheid tegen, vermindert zwelling wenste temperatuur. Spuit of giet een klein beetje je haar.

Te mengen met sesam voor van de onderbuik, geeft een stralende huid, olie op je arm om de temperatuur te testen. • Bij het masseren van je gezicht strijk je de olie

makkelijker verdeling. aanbevolen bij jicht, reumatoïde artritis en Je kunt de olie ook elektrisch verwarmen, bijvoor­ zachtjes vanuit het midden naar boven.

zwellingen, gaat spierontstekingen tegen. beeld in een speciaal apparaat voor massageolie of Masseer ook je oren (van binnen en van buiten)
(mijn persoonlijke favoriet) een kleine elektrische en houd de olie weg van je ogen.
Mosterd­ Kalmeert vooral kapha (sterk Antitoxisch, werkt tegen cellulitis en obesitas,
slowcooker (crockpot). lk houd voor de massages • In je nek wrijf je van beneden naar boven.
olie ruikend). gaat jeuk aan de huid en schimmelinfecties
ook een aantal speciale handdoeken en een badjas Houd daarbij je beide handen om je nek
tegen, verlicht pijn, verwarmt het lichaam.
apart. gevouwen.
Te mengen met sesam voor (Niet met de ogen in aanraking laten komen.) • Bij je schouders maak je draaiende bewegingen
makkelijker verdeling.
Essentiële oliën toevoegen met bolle handen.

Boter Als je wilt, kun je je warme massageolie extra • Ook op je borst masseer je met bolle handen.
H uisgemaakte boter. Effectieve antirimpeltherapie, verkoelend, voelt
geurig maken met essentiële oliën. Deze kun je Maak hier strijkende bewegingen, van beneden
Gemaakt van koemelk. zacht aan, verzachtend, mild genoeg om te
ook kiezen voor hun effect op de verschillende naar boven.
Gebruik vers. gebruiken op babyhuid vanaf de zevende dag.
dosha's. • Het masseren van je hartchakra is een kwestie
Ghee Kalmeert vata en pitta. Doorgaans niet op zichzelf gebruikt, maar kan van intuïtie. Volg hierbij je gevoel. Wanneer je
worden toegevoegd aan iedere willekeurige olie, • Vata-balans: gebruik verwarmende oliën zoals je hartchakra met olie inwrijft, voel je mogelijk
Ghee fungeert als een afWeer­ met name voor het tegengaan van ernstige kardemom, sinaasappel, citroen of jasmijn. behoefte om te lachen of te huilen. Houd je
versterkend ingrediënt. droogte, spierstijfheid of een brandend gevoel • Pitta-balans: gebruik verkoelende oliën zoals niet in, het is een emotionele ontlading.
op de huid.

174 17 5
HOOFDSTUK 5 DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

• Wrijf met de klok mee en haal een paar keer Dit heeft een sterk positief effect op pijn en stijf­ daarmee je hoofdhuid in tussen je haar door. Maar er zijn natuurlijk ook momenten waarop

diep adem terwijl je je onderbuik oliet. Als je heid als gevolg van een onbalans in vata, met name Probeer het haar zo min mogelijk te raken. zelfmassage met olie minder geschikt is. Als je last

inademt, laat je je buik goed omhoog komen op ischias en pijn in de voet.8 Masseer zachtjes de olie in. Dit zal je hoofdhuid hebt van een of meer van de volgende symptomen,

en als je uitademt, laat je hem weer helemaal herstellen en deze beschermen tegen uitdroging. stop dan tijdelijk met zelfmassage totdat de symp­

inzakken. Oormassage (karnabhayanga): heeft ook een Mijn persoonlijke advies is om je hoofdhuid tomen zijn verdwenen. ldem voor de weersom­

• Op je ledematen gebruik je rustige, strijkende kalmerende werking op de dosha vata, aangezien met extra veel olie te masseren als je wat meer tijd standigheden.

bewegingen, naar beneden en naar buiten de oren een van de zetels van vata zijn. Het masse­ hebt, bijvoorbeeld in het weekend. Masseer dan
(dus niet omhoog en naar binnen, in de ren van de oren heeft een kalmerend effect op de ook je haar in met olie, tot en met de punten. Je Te veel kapha: de symptomen die horen bij een

richting van je hart). zintuigen. Uit persoonlijke ervaring kan ik je zult iedere keer blij zijn dat je dit gedaan hebt. Het ophoping van kapha zijn onder meer verkoudheid,

• Wrijf iedere vinger en teen afzonderlijk in, vertellen dat dit het beste deel van de hele massage is ontzettend goed voor de conditie van je haar. hoesten, een loopneus, sinusitis of bronchitis,

en ook de ruimtes daartussen. De palm van is. lk kijk er altijd weer naar uit. lk voel onmiddel­ Het voedt je haarwortels en vermindert pluizend maar ook het vasthouden van vocht (oedeem)

de hand en de zool van de voet zijn het lijk hoe het mijn geest kalmeert en kom hierdoor haar en gespleten punten. en zelfs hardnekkige obesitas.

belangrijkst. in een meditatief soort bewustzijn. De oude

• Voor het inwrijven van je billen, lage rug en teksten beschrijven hoe oormassages en wat Na het masseren in bad Indigestie en diarree: zowel dunne ontlasting als

hoger op je rug probeer je met je handen zo ver druppels olie in het oor een goed middel zijn tegen Na de zelfmassage neem je een bad met warm of verstopping is een teken van een verstoord agni en

mogelijk te komen, zonder jezelf te forceren. stijfheid en pijn in de kaak en de nek. Het is ook heet water. Dit is heel belangrijk! De warmte van de aanwezigheid van aama of gifstoffen afkomstig

goed tegen oorpijn, gevoeligheid voor geluid en het water zorgt ervoor dat de voedzaamheid van uit je voeding in het spijsverteringskanaal. Door de

Doe in ieder geval deze drie doofheid.9 de olie nog dieper doordringt in de onderhuidse plakkerigheid van de massageolie neemt aama toe,

ln de Ayurvedische teksten wordt vooral nadruk weefsels. Het maakt op zich niet uit welke soort dus is het beter om te wachten tot je natuurlijke

gelegd op het masseren van het hoofd, de oren en Olie op de hoofdhuid zeep je gebruikt, maar de Ayurveda adviseert om hongergevoel terugkomt (na indigestie) of tot je

de voeten. Doe dit dus zo vaak mogelijk, ook als je ln de Ayurvedische traditie is het aanbevolen om honderd procent natuurlijke scrubs zoals kikker­ stoelgang weer normaal is.

J
niet er se tijd hebt om dagelijks het hele lichaam dagelijks de hoofdhuid een volledige oliemassage erwtenmeel of meel van mungboontjes (green

te doen.6 te geven, maar in onze moderne tijd heeft helaas gram) te gebruiken na een oliemassage. Dit heet Koorts en infecties: deze zijn het gevolg van

niet iedereen daar altijd de tijd voor. Als dat voor udvartanam. Verderop in dit hoofdstuk vind je geprikkelde dosha's in combinatie met aama of

Hoofdmassage (shirobhayanga): hierbij gaat het jou ook geldt, kan ik je aanraden om elke dag even recepten en stap-voor-stapinstructies om je autotoxines. Stel de massages even uit totdat je

zowel om de hoofdhuid als het gezicht. Deze wat olie aan te brengen voordat je je haar wast met eigen scrubs (ubtan) te maken. koorts geweken is of je ontsteking volledig is

massage voorkomt voortijdig grijs worden en shampoo. Zo krijgt je hoofdhuid in ieder geval geweken.

haaruitval, maar voedt ook alle zintuiglijke iedere dag wat van die olie die zo goed is voor de Wanneer je beter geen oliemassage
organen. Hoofdmassage voorkomt hoofdpijn, gezondheid. Zorg dat je je haar de tijd gunt om kunt doen Regenachtig weer: het is beter om geen olie aan

laat je beter slapen en zorgt voor een mooie en goed te drogen voordat je de deur uitgaat, op weg Al jarenlang adviseer ik mijn studenten, en ook mijn te brengen op dagen dat het regent of lijkt te gaan

stralende gezichtshuid.7 naar werk, school of waar dan ook.Als je last hebt eigen familie, over het ritueel van de oliemassage. regenen. Agni is dan minder sterk, en dus nemen

van een droge hoofdhuid en roos, kun je een dun Afgestudeerde studenten leren de kunst van de de autotoxines in je lichaam toe. Even niet masse­

Voetmassage (padabhayanga): is het beste middel laagje olie op de hoofdhuid aanbrengen (niet op zelfmassage weer aan honderden bezoekers van ren op dit soort dagen is een voorzorgsmaatregel.

tegen oververmoeidheid. Verschillende teksten het haar zelf, dat kan in principe zo goed als vrij onze clinics. Zo lang je bij de zelfmassage een aantal
geven aan dat voetmassage een direct positief van olie blijven) en het haar niet vaker wassen dan eenvoudige regels volgt, zal iedereen de voordelen
effect heeft op het gezichtsvermogen. Het is ook om de andere dag of om de paar dagen. Neem ondervinden van ditAyurvedische ritueel, precies
een uitstekende manier om vata te stabiliseren. hiervoor wat olie op je vingertoppen en wrijf zoals de wijzen het bedoeld hebben.ra

177
HOOFDSTUK 5
Wanneer het beter is als een ander
je masseert
Met uitzondering van de situaties hierboven kun
je het beste elke dag jezelf masseren. Er zijn echter
ook omstandigheden wanneer het nog beter is als
iemand anders je masseert. Zoals:
Na de geboorte van je kind: het Ayurvedische
stelsel van geneeskunst schrijft aan vrouwen die
een kind ter wereld hebben gebracht veertig dagen
volledige lichaamsmassage voor, waarbij ook de
lage rug en lage onderbuik met zachte druk
worden gemasseerd. De eerste massage kan het
beste op de dag van de geboorte of de dag daarna
plaatsvinden. De geboorte is vanzelfsprekend een
natuurlijk verschijnsel, maar voor de moeder leidt
het altijd tot een prikkeling van de dosha vata.
Door veertig dagen masseren wordt de versterkte
dosha weer gekalmeerd. Als dat niet gebeurt, leidt
dit mogelijk tot pijn in de lage onderrug. Ook is de
aandacht die een jonge moeder krijgt door middel
van massage een vorm van emotionele steun, die
haar sterkt tegen een eventuele postnatale depres­
sie. Degene die de massage uitvoert is meestal een
vrouwelijk familielid of de partner van de vrouw,
of eventueel een professionele masseur.
ln de baby- en kindertijd: vanaf de zevende dag
na de geboorte tot aan de eerste verjaardag
worden baby's iedere dag gemasseerd, bij voorkeur
door de moeder of verzorger. Massages zijn goed
voor de bloedsomloop van het kind, voor de
regulering van prana en voor de emotionele
binding. De meeste kindjes vinden het heerlijk
om te worden gemasseerd. Omdat sesamolie goed
is voor de balans van alle drie dosha's is het de
ideale manier om huidaandoeningen en de
meeste andere kinderziektes te voorkomen. Bij
baby's en kinderen met een gevoelige huid wordt
ook wel boter gebruikt, maar sesamolie is goed­
koper en minder vettig.
lk was een jaar of drie, vier toen ik begon te leren
mezelf te masseren met olie. Met een beetje hulp
van mijn moeder had ik het best goed onder de
knie toen ik vijf was. Kinderen leren snel en
vinden zelfmassage leuk om te doen - zo leren ze
al op jonge leeftijd een ritueel uit te voeren
waarmee ze proactief en zelfstandig hun gezond­
heid beschermen. Als ik een kind moet leren
zichzelf te masseren, laat ik het natuurlijk niet zelf
de olie verwarmen. Het is beter om de voor­
verwarmde, lauwwarme olie in een handige knijp­
fles te geven. Ook kun je het best het kind meer­
dere keren de basishandelingen uitleggen en in
de buurt blijven om ongelukjes te voorkomen.
Andere soorten dagelijkse massage
Voor je dagelijkse verzorging gaat er niets boven
oliemassages, maar de Ayurvedische traditie kent
nog een paar andere soorten massage, zoals mas­
seren met droge poeders en een extra zachte
massage.
Masseren met droog poeder
Voor een massage zonder olie gebruik je plantaar­
dige poeders van gedroogde peulvruchten of
kruiden. Dit noemen we udgharshana. Deze vorm
van masseren is vooral goed voor wie wil afvallen
en voor mensen voor wie oliemassages minder
geschikt zijn omdat ze vaak verkouden zijn of last
hebben van hoesten of allergieën.
Droge massages zijn goed tegen cellulitis en
onderhuids vet. Ze zorgen ervoor dat je minder
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN
vocht vasthoudt en verminderen jeuk aan de huid.
Bij deze vorm van masseren gaat het er iets steviger
aan toe dan bij oliemassages. Er is dus wat meer
frictie, die zorgt voor extra warmte. Hierdoor gaan
de biokanalen open en wordt het vetlaagje onder
de huid zachter gemaakt. De kruiden worden
beter opgenomen, je krijgt een lichter gevoel in je
lichaam en jeuk vermindert. Zelfs als je van nature
wat dromerig en afwezig bent, ben je na deze
massage vol energie.
Door de stevige massage gaan de bloedvaten
ook wijder open en wordt agni in de huid gestimu­
leerd (bhrajak pitta). Daardoor worden cellulitis,
water en onderhuids vet op efficiënte wijze ge­
metaboliseerd.11
Er zijn verschillende plantaardige poeders
die je bij deze vorm van massage kunt gebruiken.
Combinaties zijn ook mogelijk. Planten en kruiden
die hiervoor geschikt zijn, zijn bijvoorbeeld kikker­
erwten (besan), horse gram (chana), Acorus calamus
(kalmoes, vacha), Pluchea lanceolata (rasna),
gember (shunthi), Santalum album (sandelhout,
chandana), Crocus sativus (saffraan, kesar) en
Aquilaria agallocha (agar, agaru).
Je kunt de poeders met wat water tot een pasta
mengen die je gebruikt bij de massage (utsaadana).
Dit is vooral voor de zachtere en gevoeliger
vrouwenhuid wat vriendelijker dan zo'n droge
scrub. De werking van zo'n pasta is dezelfde als die
van de droge poeders, maar wat minder intens.
Extra zachte massage
De eerste vermelding van extra zachte massages
(samvahana) vinden we in het werk van de Ayur­
vedische chirurg Rishi Sushruta uit de eerste en
tweede eeuw.12 De massagetechnieken bij sam­
vahana zijn zachtjes kloppen en lichte, strijkende
bewegingen. Deze methodes zijn het best wanneer
je het hoofdje van pasgeboren baby's of jonge
kinderen masseert, of de buik van een zwangere
vrouw. Hierbij wordt nauwelijks tot geen druk
uitgeoefend. Bij extra zachte massage wordt vaak
gebruikgemaakt van zuivelproducten als massage­
middel, zoals room, ghee (geklaarde boter) of
versgekarnde boter. Eventueel kunnen deze
worden gemengd met warme sesamolie.
Je massagemiddel moet altijd voor gebruik ten
minste tot kamertemperatuur worden verwarmd.
Je kunt het nog wat extra verwarmen in de palm
van je hand. Welk middel je ook gebruikt, gebruik
het nooit direct uit de koelkast. Ook als je een
zuivelproduct gebruikt, haal je het een paar uur
van tevoren uit de koelkast en laat je het langzaam
op kamertemperatuur komen voordat je het in
contact laat komen met de huid.
lk doe graag een samvahana-massage als
ik mezelf een keer wat extra wil verwennen. lk
schrijf het soms voor aan mensen die te streng
voor zichzelf zijn. ln het poëtische Sanskriet van
Rishi Sushruta versterkt deze vorm van massage
preeti, ofwel gevoelens van liefde.13
Deze vorm van massage is ook uitstekend
geschikt om je partner seksueel te stimuleren.
Als je met die intentie aan het masseren bent, zijn
de zachte strijkbewegingen en lekkere smeerseltjes
een prima afrodisiacum.
En ten slotte is deze vorm van massage heel
goed voor het slapen gaan en voor het kalmeren
van de dosha vata. Een van de omstandigheden
waaronder je vata hoog oploopt, is wanneer je
hard werkt, bijvoorbeeld zwaar lichamelijk werk.
Samvahana is dan ook erg geschikt voor mensen
in zware beroepen en mensen met lichamelijk of
psychisch trauma. Deze massage is bijzonder
179
HOOFDSTUK 5
geschikt voor iedereen met een overgevoelige
huid, voor ouderen en iedereen die niet de kracht
heeft om elke dag een intensievere vorm van
massage uit te voeren. Voor al die mensen is een
extra zachte massage met milde massagemiddelen
het perfecte alternatief.
Ayurvedisch baden, een ritueel
(snanam)
Het Sanskritische woord voor baden, snanam,
heeft een bredere betekenis dan alleen maar in bad
gaan om het vuil van je lijf te spoelen: het verwijst
ook naar spirituele zuivering of een ceremoniële
reiniging voor spirituele doeleinden. Ik vind het
heel belangrijk om dit in gedachten te houden.
Een Ayurvedisch bad is een uitgebreid ritueel
waarin je wordt uitgenodigd om in contact te
komen met het zuiverende water en de genees­
krachtige kruiden die een reinigend effect
hebben op je lichaam, de zetel van je goddelijke
ziel.
De ziel is altijd puur en onbesmet, maar het
lichaam moet met enige regelmaat worden
gereinigd. Dus waarom zou je van het wassen
van je lichaam niet ook een ritueel maken dat
past bij de waardigheid van de ziel die jij ook bent?
Hieronder vind je een aantal suggesties voor
bloemen en kruiden die je kunt gebruiken bij het
baden, die allemaal hun specifieke geneeskrachtige
eigenschappen aan het water toevoegen. Zoals
mijn Baba zei: 'Gebruik nooit iets in bad wat je
niet ook op je bord zou kunnen leggen.' Die wijs­
heid geef ik tegenwoordig door aan al mijn stu­
denten. In mijn familie was het gebruikelijk om
alles voor de lichaamsverzorging zelf te maken:
lotions, shampoo, zeep die je ook zou kunnen
180
opeten, en altijd met verse ingrediënten die
honderd procent biologisch afbreekbaar zijn.
Kweekje eigen kruiden voor in bad
Natuurlijk zijn er allerlei betrouwbare adressen
waar je online je gedroogde plantaardige pro­
ducten, al dan niet in poedervorm, kunt bestellen.
Maar als je de ruimte ervoor hebt, en het juiste
klimaat, is het de moeite waard om zelf je eigen
bloemen en kruiden te kweken. Zo weet je in ieder
geval zeker dat je je lichaam verzorgt met spullen
die volledig vrij van pesticiden zijn. Het geeft ook
voldoening om zelf de verantwoordelijkheid te
nemen voor de producten die je nodig hebt voor je
gezondheid, in plaats van af te wachten of Moeder
Aarde ze bij je langs komt brengen. Alles wat je
hoeft te doen, is een paar zaadjes te zaaien en wat
plantjes te verzorgen.
Ik koop zelf een deel van mijn plantaardige
producten in de winkel, maar als het kan, kweek
ik ze bij voorkeur in mijn eigen tuin. Het geeft een
extra dimensie aan de geneeskrachtige ervaring als
je je eigen planten gebruikt. Je hebt daar al je liefde
in gestoken, je hebt een relatie met de plant opge­
bouwd.
Als je niet in de gelegenheid bent om zelf
bloemen en kruiden te kweken, stel je ze dan
voor als ideeën die zich kunnen wortelen in de
prachtige tuin van je geest. Dat helpt je later, als
je misschien wel een tuin of zonnig terras hebt,
het besluit te nemen om je eigen bloemen,
kruiden of zelfs medicinale bomen te planten.
Watje moet weten over baden
In de Ayurvedische traditie volgt het baden na het
aanbrengen van warme olie, abhayanga, zoals
eerder in dit hoofdstuk beschreven.
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
Wat betreft de beste tijd om te baden: tradi­
tioneel ingestelde mensen als mijn Baba gaan
behoorlijk vroeg op de dag in bad, en in ieder geval
voordat ze iets spiritueels gaan doen, zoals een
aanbiddingsritueel, yoga of zelfs mediteren. Maar
er zijn geen strenge regels voor wanneer je in bad
gaat. Als je je ochtendritueel een beetje naar eigen
idee wilt inrichten, is daar niets op tegen.
lk vind het wel belangrijk dat je in bad gaat
voor het ontbijt, dat je ontbijt op de aanbevolen
tijd - beslist niet later dan acht uur - en dat je een
vaste regelmaat aanhoudt. Misschien is dit een
goed moment om nog eens terug te bladeren naar
de Ayurvedische adviezen voor het beginnen van
je dag in de introductie en hoofdstuk I.
Als je op een andere tijd van de dag in bad gaat,
wacht dan tot ten minste twee uur na het eten.
Met andere woorden: baden doe je altijd op een
lege maag. Bij het spijsverteringsproces stromen
de dosha's en het bloed naar de maag en de spijs­
verteringsorganen. Maar als we ons direct na het
eten intensief inspannen in de vorm van baden,
sporten of seks hebben, stromen de dosha's naar
de spieren (de periferie). Dit zal de spijsvertering
in ieder geval vertragen en mogelijk ook verstoren,
waarbij de vorming van gifstoffen (onvoldoende
verteerd voedsel) niet kan worden uitgesloten.
Daarom is het beter om eerst in bad te gaan en
daarna pas aan tafel.
Iedere cultuur kent zijn eigen manier van
baden. Zolang het water schoon en aangenaam is,
zijn al die manieren in principe goed. ln de Ayur­
vedische traditie kennen we de volgende manieren
om een bad te nemen (snanam):
• languit liggend in een badkuip (avagaaha);
• staand douchen onder een kraan of douchekop;
• staand of zittend water uit een emmer met een
kom over je lichaam gieten;
• baden in schone rivieren, vijvers en meren.
De temperatuur van het water
In de Ayurvedische teksten wordt duidelijk
beschreven wat de effecten zijn van de tempera­
tuur van je badwater. Als je baadt in natuurlijk
water zoals een rivier of meer, heb je die tempera­
tuur natuurlijk niet in de hand. De kans is groot
dat het water vrij koel of zelfs behoorlijk koud is.
Dat kan even doorbijten zijn, en voor sommige
condities is dat ook prima. Baden met koud water
kalmeert de dosha pitta en is goed als je last hebt
van aandoeningen van het bloed. Vata en kapha
kunnen hierdoor juist geagiteerd raken.
Baden met heet water kalmeert vata en dosha,
maar kan de dosha pitta agiteren. Volgens de
Ayurveda betekent het wassen van het hoofd
met heet water altijd een vermindering van het
gezichtsvermogen, omdat de ogen de zetel zijn van
de dosha pitta. Dus ook als je de rest van je
lichaam wast met warm water, is het beter om je
hoofd en haar met lauwwarm of zelfs koud water
te wassen. Alleen onder zeldzame omstandigheden
is het beter om hoofd en haar te wassen met warm
water.
De voordelen van regelmatig baden
ln de Ayurvedische teksten vind je een mooie
opsomming van de voordelen van het baden. r4
Regelmatig baden in de ochtend en op een lege
maag is een effectief middel tegen vermoeidheid,
loomheid, een neiging tot zweten, jeuk en een
branderig gevoel. Daarnaast heeft baden nog de
volgende voordelen:
I8I
HOOFDSTUK 5
• Baden versterkt de levensessentie (ayushyam)
en verwijdert ziekteverwekkers zoals vuil,
bacteriën en parasieten van de huid.
• Het stookt het spijsverteringsvuur op
(deepanam), waardoor we vaak met een
knorrende maag uit bad komen!
• Onder de juiste omstandigheden kan baden
lustopwekkend zijn (vrshyam).
• Het vergroot onze lichamelijke kracht (bala)
en versterkt het afweersysteem (oja).
• Het vergroot onze mentale kracht (dhairyam).
• Het werkt als een antidepressivum doordat het
sattva versterkt en daardoor de geest een zetje
geeft om in een toestand van balans te komen
(sattva).
• En het geeft ons moed (virya) om de confronta­
tie aan te gaan met alles wat ons de rest van de
dag te wachten staat.
Al deze voordelen zijn terug te vinden in de klas­
sieke Ayurvedische geschriften en ik weet zeker
dat iedereen die regelmatig baadt al deze punten
uit eigen ervaring kan bevestigen.
Wanneerje beter niet in bad kunt gaan
Er zijn ook omstandigheden wanneer het volgens
de Ayurveda beter is om niet te baden:
• wanneer je last hebt van diarree of dunne
stoelgang (omdat baden het spijsverteringsvuur
nog verder verstoort);
• wanneer je last hebt van flatulentie, vooral
wanneer de winden erg stinken en je last hebt
van acute indigestie (een teken dat agni op een
laag pitje staat en er gifstoffen aanwezig zijn);
• wanneer je koorts hebt (een indicatie van
gifstoffen);
• wanneer je net gegeten hebt (wacht na de
maaltijd ten minste twee uur voordat je in
bad gaat).
ln sommige van deze omstandigheden kun je er
toch voor kiezen om in bad te gaan, maar ik raad je
dan aan om zo kort mogelijk te blijven liggen, of
kort te douchen. Nog beter is het om je dan alleen
even te wassen met een spons of washandje.
De kunst van een geneeskrachtig bad
(avaagahaJ
Wanneer het lichaam eerst zachtjes is ingewreven
met warme olie en daarna is ondergedompeld in
een badkuip vol water met de zachte bloemen en
blaadjes van geneeskrachtige kruiden, noemen we
dat avagaaha, ofwel een echt Ayurvedisch bad.
Het baden met kruiden is speciaal aanbevolen
voor het kalmeren van het zenuwstelsel. Daarnaast
is het goed voor de bloedsomloop, voedt het de
haarzakjes in de huid en hydrateert en verjongt
het de huid, de spieren en de gewrichten.15
Velen onder ons kunnen getuigen van het
welzijn dat we ervaren als we even de moeite
nemen om wat minerale zouten, aromatische
kruiden, geurige olie of een speciaal zeepje in
ons badwater te mengen. Met ook nog een paar
brandende kaarsen, een muziekje, bloemen en
wierook wordt een alledaagse gebeurtenis als
het nemen van een bad een bijzonder en uiterst
ontspannend ritueel van schoonheid en verjon­
ging. lk kan je van harte aanraden om van het
baden elke dag zo'n bijzondere gebeurtenis te
maken, en anders ten minste een of twee keer
per week.
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
Plantaardige producten voor in bad
je momentje in de badkuip wordt nog bijzonder­
der wanneer je het badwater verrijkt met de ge­
neeskrachtige werking van natuurlijke planten:
verse of gedroogde bloemblaadjes, bladeren,
wortels en vruchten. Alle plantaardige producten
die hieronder aan bod komen kun je online
bestellen. Vaak kun je ze ook vinden in een winkel
of tuincentrum bij jou in de buurt. Nog beter:
kweek ze in je eigen achtertuin.
Wees niet te zuinig als je bloemen en kruiden
in je badwater mengt: in een gemiddeld grote
badkuip mag je per bad rustig twee grote koppen
(samen iets minder dan 500 milliliter) vers of
gedroogd product toevoegen.
lk vind het persoonlijk prettig om in de winter
in iets warmer water te baden en in de zomer in
iets koeler (maar niet koud) water. Over het alge­
meen zal de medicinale kracht van de plantaardige
producten in warm water meer effect hebben op je
huid en zintuigen.
Je kunt de producten rechtstreeks aan het
badwater toevoegen, maar voor een sterker genees­
krachtig effect kun je ook één deel plantaardig
product koken in acht delen water. Breng dit
mengsel aan de kook en zet het vuur dan wat
lager. Laat doorkoken en indampen tot je nog
maar de halve hoeveelheid water over hebt.
Dit aftreksel giet je door een fijngeweven doek in
het badwater (de gekookte kruiden blijven achter
op de doek).
Neem minimaal twintig tot veertig minuten
de tijd voor je bad. De geneeskrachtige werking
van het badwater komt pas goed tot haar recht als
je jezelf de tijd gunt om er lekker lang in te blijven
liggen. Misschien moet je hier zelfs echt even tijd
voor inplannen. Als je echt geen tijd hebt, kies dan
voor een wat korter bad of neem een lekkere
douche.
Als je wilt, kun je in een geneeskrachtig bad
ook nog wat Ayurvedische zeep gebruiken, maar
bewaar dat bij voorkeur tot het eind, nadat je al
een tijdje het geneeskrachtige water op je in hebt
laten werken.
Nog beter dan zeep: scrubben met wat poeder
van groene mungboontjes (green gram). Meel van
green gram is te verkrijgen in Indiase winkels (als
je er een in de buurt hebt, vraag dan om hari mung
atta). je kunt ook zelf de bonen tot een fijn poeder
vermalen, bijvoorbeeld in een koffiemolen. lk doe
het bij voorkeur zelf. Vul een kop voor de helft met
poeder (circa 125 milliliter) en voeg wat water toe
om er een pasta van te maken. Als je lang genoeg
hebt liggen weken, smeer je je hele lichaam in met
de pasta. Ook je gezicht! Dit heeft een heerlijk
scrubbende werking op je huid. Voor meer tips
om je eigen scrubs te maken: zie verderop in dit
hoofdstuk.
Dan volgen nu een aantal tips voor speciale
baden in Ayurvedische stijl.
Lotus bad
Voor een zacht geurig lotusbad voeg je verse of
gedroogde lotusbloemblaadjes toe aan je badwater.
De lotusbloem (padma of kamala in het Sanskriet)
staat bekend om zijn schoonheid. Het is de natio­
nale bloem van India en voor zowel Hindoes als
Boeddhisten is de lotus een heilige bloem. De lotus
wordt geassocieerd met Shri Lakshmi, de godin
van schoonheid, overvloed en geluk.
De blaadjes van de lotus zijn licht geurig en
hebben een verkoelend effect. Daarom werken ze
kalmerend op de dosha's pitta en kapha. Een
lotusbad is dus ideaal als je herstellende bent van
HOOFDSTUK 5
een huidaandoening die met jeuk, blaasjes of een
rode verkleuring gepaard gaat, zoals waterpokken
of herpes. De lotus werkt bloedzuiverend en de
blaadjes zorgen voor een betere teint van je huid,
een eigenschap die in het Sanskriet vamya wordt
genoemd.
De meest geneeskrachtige lotus is de witte
lotus, maar de andere kleuren zijn ook effectief.
lk heb zelf lotusbloemen in grote potten in mijn
achtertuin in Californië, en iedereen die in een
gebied met een redelijk warm klimaat woont,
kan ook zijn eigen lotus kweken. De lotus
reageert goed op direct zonlicht.
Witte waterlelies (Nymphaea alba), in de
Ayurveda bekend als kumuda, hebben vergelijk­
bare eigenschappen als de lotusbloem. Je kunt ze
eventueel gebruiken als alternatief voor lotus­
bloemen.
Rozen bad
De roos is voor veel mensen de favoriet onder
!
de bl emen. Rozen zijn een tijdloos symbool van
schoonheid, liefde en vreugde. In de Ayurveda
staat de roos bekend als shatapatri, taruni en
kamika. Rozenblaadjes in iedere gewenste kleur
geven je badwater de kracht om alle drie dosha's
in balans te brengen. De werking van rozen op je
huid is zuiverend, verzachtend en kleurherstel­
lend. Met rozen krijg je een mooie, gezond
stralende huid, want deze bloem heeft een
sterk effect op de teint van je huid (varnya).
De roos heeft ook een speciaal vermogen om
het welzijn positief te beïnvloeden. Behalve een
heerlijke geur heeft de roos eigenschappen die je
op een positieve manier raken in je hart en je
emoties. Dat is de reden dat de roos in de Ayur­
vedische traditie ook wel wordt omschreven als
hrdya, ofwel 'goed voor het hart'. De roos maakt
het hart - als orgaan, als chakra of in overdrachte­
lijke zin - sterker, gelukkiger en stabieler.
Voeg dus wat vers of gedroogd rozenblad aan je
badwater toe op dagen dat je humeur wel een
oppeppertje kan gebruiken of wanneer je toe bent
aan een positieve emotionele ontlading. De roos is
ook een goed medicijn tegen boosheid en prikkel­
baarheid, of die nu het gevolg zijn van te veel
werk, hitte-uitputting of overstimulatie.
Zolang ze maar genoeg zonlicht en water
krijgen, kun je rozen prima laten groeien in potten
of in je tuin. Vergeet niet om de blaadjes te
bewaren!
jasmijnbad
Van de intens geurige jasmijn bestaan vele varië­
teiten. Voor gebruik in bad geef ik de voorkeur aan
jasmînum arborescens (chameli of saptala) of jasmi­
num sambac (mogra of varshiki). Een belangrijke
eigenschap van jasmijn is koude, maar toch heeft
het een balancerend effect op alle drie dosha's.
ln bad bereik je dat effect door het toevoegen van
verse of gedroogde blaadjes en bloemen van de
jasmijn.
Jasmijn is met name geneeskrachtig voor de
ogen, oren en mond. Ook beschermt en ontgift
het de huid. Jasmijn heeft een sterke geur. Het
werkt goed tegen hoofdpijn die wordt veroorzaakt
door mentale stress en kan verjongend werken op
het lichaam bij een overdaad aan hitte.
De jasmijnplant groeit zowel in de schaduw
als in direct zonlicht en is dus geschikt als kamer­
plant, zolang hij genoeg licht krijgt. Jasmijn is een
makkelijke plant - ik noem het wel een instap­
plant voor zelftuinierders - en ik kan je aanraden
om er vandaag nog een in huis te halen. Hij zal je
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN
belonen met zijn intense geur en genoeg bloemen
om het hele jaar door heerlijk te baden!
Afrikaantjesbad
Het goudgele afrikaantje, Tagetes erecta (ook
bekend als zendu in het Sanskriet en marigold
in het Engels), wordt in lndia niet alleen veel
gebruikt in bloemenkransen en andere decoraties,
de bloem is ook geneeskrachtig. Hij is verkoelend,
brengt pitta en kapha in balans en heeft de bijzon­
dere eigenschap dat hij bloedzuiverend is. Tagetes
heeft antibacteriële, antiseptische en schimmel­
werende eigenschappen en wordt daarom al
duizenden jaren gebruikt in huidzalven en
medicinale oliën, onder meer bij de bestrijding
van candida, voetschimmel en ringworm.
De bloemen hebben een weldadig effect op
zowel de droge als de wat vettere huid. Ze norma­
liseren de kleur en teint van de huid, geven de
huid een mooie gloed, verminderen rode verkleu­
ring en ze hebben een natuurlijke vochtinbren­
gende werking die de vorming van rimpels tegen­
gaat. Ook maken ze korte metten met
oneffenheden. Tagetes verzacht de huid en voor­
komt verdere uitdroging terwijl het tegelijkertijd
voorkomt dat de huid te vet wordt. Het sap van
deze nuttige bloem is een traditioneel Ayurve­
disch middel tegen oorpijn, oogontstekingen
en (als mondspoeldrank) zweren in de mond en
ontstekingen van het mondslijmvlies. De bloem
is zelfs effectief bij het genezen van vaginale en
blaasontstekingen, aambeien en bij hechtingen
na een bevalling.
Met al die informatie zal het duidelijk zijn dat
een afrikaantjesbad bijzonder geneeskrachtig is,
niet alleen voor je huid maar voor alle zintuiglijke
organen.
Wat je toevoegt aan het badwater voor een
afrikaantjesbad: verse of gedroogde bloemblaadjes
en blaadjes.
Als je wat zaad uitstrooit of jonge plantjes in
de grond zet, groeien en bloeien afrikaantjes bijna
vanzelf. Ze vragen weinig onderhoud, maar staan
wel graag in de volle zon en goed gedraineerde
aarde. ln potten doen ze het ook prima. lk weet
zeker dat je er een hoop plezier van zult hebben!
Muskusrozenbad
De muskusroos is een intens zoet ruikende bloem
met verkoelende eigenschappen en een balance­
rend effect op alle drie dosha's. ln het Sanskriet
wordt de muskusroos of Rosa morchata ook wel
kubjaka of surabhi genoemd. Deze opvallende
bloem staat zowel in de Ayurvedische teksten als
in de orale traditie bekend als afrodisiacum
(vrshyam). Men zegt dat badwater met de geur van
de blaadjes van de muskusroos op een aangename
manier het seksuele verlangen aanwakkert. Je kunt
de muskusroos hier gerust voor gebruiken, want
de lijst positieve eigenschappen is nog veel langer.
Doordat de muskusroos ook een enigszins warme
eigenschap heeft, kan hij je beschermen tegen
verkoudheid.
Voor een heerlijk muskusrozenbad voeg
je verse of gedroogde bloemblaadjes toe aan je
badwater.
De muskusroos gedijt zelfs prima in de
schaduw of indirect licht en vraagt verder min of
meer dezelfde verzorging als iedere andere rozen­
struik.
Kurkumabad
Kurkuma (haridra) is een klassiek kruidenmiddel
voor een schone, mooie en stralende huid. Omdat
185
 DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
HOOFDSTUK 5

kurkuma ook sterke antibacteriële, schimmel­ te zijn. lk raad je aan hetzelfde te doen. Kurkuma Ayu rvedische scrubs (udvartana)
werende en antiseptische eigenschappen heeft, groeit ook prima binnenshuis, zolang je het in een
is het duidelijk waarom kurkumabaden in de goed zonnige kamer zet. De plant vraagt weinig
Ayurveda zo populair zijn. Het enige nadeel is dat onderhoud. lk kan je aanraden om bij het baden geen gewone Meel van groene mungboontjes (green gram,

de intens gele kleur van kurkuma ook de badkuip zeep te gebruiken, maar te kiezen voor natuurlijke hari mung): de hele mungboon heeft een mooie

en de handdoeken kleurt. Maar gelukkig is dit Amalakibad preparaten. Commerciële zeep bevat vaak allerlei balans tussen olieachtigheid en droogheid en zorgt

maar tijdelijk: na verloop van tijd trekt de gele Amalaki is de vrucht van de Emblica officinalis of kunstmatige geurstoffen, petrochemische derivaten dat de huid zijn natuurlijke vochtigheidsgraad

kleur weg, en met wat bleekmiddel gaat dit zelfs Phyllanthus emblica (Engelse naam: malacca tree). en andere chemicaliën die schadelijk zijn voor de behoudt. Mung is verkoelend, verfrist de teint,

heel snel. Dit is een bladverliezende boom die bekendstaat huid. In de Ayurvedische traditie zijn bodyscrubs verwijdert op een zachte manier dode huidcellen

Na een kurkumabad is het ook aan te raden om het eetbare fruit dat hij draagt: de amalaki (ook een vast onderdeel van de dagelijkse lichaams­ en is goed tegen ongewenste haargroei en puistjes.

nog even na te spoelen of te douchen met gewoon wel: amla) ofwel Indiase kruisbes. De werking van verzorging. Vaak worden ze gebruikt in plaats van Het is een veilig basisingrediënt voor alle huidtypen.

warm water en het lichaam te reinigen met een amalaki op de huid en het haar is zo sterk dat in zeep. Dit soort bodyscrubs, die udvartana of ubtan
bodyscrub van fijngemalen mungboontjes (green een van de klassieke Ayurvedische teksten te lezen worden genoemd, kun je precies afstemmen op Kikkererwtenmeel (besan): dit geeft de huid een

gram) totdat de laatste restjes kurkuma zijn weg­ staat: 'Wie baadt in water waarin amalakifruit jouw specifieke huidtype. lichtere, stralende teint. Door de snelle werking

gespoeld. Een beetje meer werk dan bij andere geweekt is, zal vast en zeker honderd jaar worden, Als je zelf je eigen scrubs wilt gaan maken, kun je het ook gebruiken als je er bijvoorbeeld

baden, maar beslist de moeite waard vanwege de zonder rimpels en grijze haren.'16 Dat is nogal een raad ik je aan eerst de recepten hieronder te pro­ voor een belangrijk moment even snel op je best

ontstekingsremmende en pijnstillende werking uitspraak, het lijkt wel of de vrucht magische beren. Ze worden in mijn familie al generatieslang moet uitzien. Het heeft een verkoelend effect en

waar kurkuma om bekendstaat. Dus als je last krachten heeft! Maar de amalaki bevat inderdaad gebruikt. Scrubs zijn geschikt voor dagelijks absorbeert overtollige talg. Hierdoor heeft het een

hebt van spierpijn, rugpijn of pijnlijke gewrichten, sterke antioxidanten en de vrucht heeft zeker een gebruik als zeepvervanger en voor het reinigen van gunstig effect op de vette huid.

zul je je een stuk beter voelen na een lekker lang remmend effect op de veroudering, dus ik begrijp de huid na een oliemassage. Het gebruik is heel
bad in warm en geneeskrachtig kurkumawater. wel waarom de wijzen zo enthousiast waren over eenvoudig: je wrijft de scrub zachtjes uit over je Meel van rode linzen (masoor): dit is een goede

J
Daar aast heeft kurkuma ook een verzachtende amalakibaden. De vrucht staat bekend als de beste lichaam en spoelt deze af met water. De recepten basis voor het scrubben van een vette, naar on­

en geneeskrachtige uitwerking op allerlei verve­ remedie tegen veroudering. Hij heeft een ver­ die je vindt in dit boek drogen je huid niet uit en zuiverheden neigende huid. Het heeft een actief

lende huidaandoeningen zoals acne, steenpuisten, jongend effect, en je huid krijgt er ook nog eens bevatten geen agressieve chemicaliën. effect op de talgvorming en gaat acne tegen.

oneffenheden, jeuk, meer dan normale roodheid, een mooiere teint van.17 Om een scrub te maken kun je het best alle Rode linzen zijn verkoelend en verzachtend.

eczeem en allergische huiduitslag. In je badwater kun je amalaki gebruiken door ingrediënten vooraf tot fijn poeder vermalen. Zowel op zichzelf als in combinatie met groene

Om een kurkumabad aan te maken kun je de gedroogde vruchten als poeder rechtstreeks in Eventueel kun je ze ook kopen in poedervorm. mungboontjes is dit meel geschikt als scrub voor

ofwel het poeder rechtstreeks in het warme water het badwater te mengen. Als je ergens woont waar De basis van een scrub bestaat meestal uit een een huid die gevoelig is voor puistjes.

doen (het laat zich niet goed mengen met koud het fruit vers verkrijgbaar is, kun je ook een aftrek­ of meer van de volgende drie natuurlijke
water) of eerst een aftreksel maken van de verse sel maken van de verse amalaki en dit in je bad­ ingrediënten: De recepten hieronder zijn voor eenmalig

wortelstok en dit in het badwater gieten. water gieten. Je geeft je bad daarmee de krachtige na toevoeging van water. je kunt de droge

lk heb nog maar kortgeleden voor het eerst en wetenschappelijk bewezen antimicrobiële en ingrediënten ook bewaren om ze later te

kurkuma in mijn achtertuin gezet, in een grote antivirale eigenschappen van de amalaki. gebruiken.

pot, en het blijkt helemaal geen bewerkelijke plant

186
 DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
HOOFDSTUK 5

Vierseizoenen-ubtan voor Lente-ubtan � Reinigende lente-ubtan � Saffraan-ubtan voor een

de gevoelige huid (vóór het douchen) stralende huid
Deze ubtan is heerlijk om in de lente een

De gevoelige huid heeft wat extra zorg nodig, Deze ubtan helpt bij het verwijderen van dode geagiteerde dosha kapha weer in balans te Saffraan is het beste middel voor een gave huid

en de 'experts' raden voor dit huidtype vaak huidcellen en het in evenwicht brengen van de krijgen. Gebruik hem als scrub tijdens het en een frisse teint. Havervlokken absorberen veel

producten met medicinale toevoegingen aan. natuurlijke huidoliën. Resultaat: een heerlijk baden in plaats van zeep die je huid uitdroogt. vocht en verzachten de huid. Je kunt het zowel

Maar een geneeskrachtige plantaardige ubtan voor je gezicht als de rest van je lichaam gebruiken.
fris ogende huid.
kun je met dit recept ook zelf maken.
INGREDI ËNTEN Melk is voedend. Als je al deze mooie ingrediënten

INGREDIËNTEN 1 kop gerstemeel met elkaar mengt en op je gezicht aanbrengt,

INGREDIËNTEN
1/2 kop meel van groene mungboontjes r eetlepel Indiase kruisbes (amalaki) in poedervorm werkt dat reinigend en verzachtend en geef je

1/z kop* meel van groene mungboontjes r eetlepel fijngesneden verse fenegriekblaadjes r eetlepel gemalen koriander jezelf een prachtig stralende huid.

1 theelepel kurkuma of r theelepel gemalen fenegriekzaad r theelepel neempoeder

lNGREDlËNTEN
r theelepel melk of water, r eetlepel water, of genoeg om een pasta te maken
of genoeg om een pasta te maken
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK 1/z kop meel van rode linzen (masoor)

1 theelepel kokos- of sesamolie BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK 1. Meng alle ingrediënten door elkaar. 1/.i kop gemalen havervlokken

r. Meng alle ingrediënten totdat het water de 2. Wrijf zachtjes uit over je lichaam. Spoel af met l/i theelepel saffraandraadjes

Let op: melk en kokosolie zijn voor in de zomer en droge ingrediënten goed heeft opgenomen. water. (Als je het poedermengsel bewaart, zorg 1 eetlepel koele melk, of genoeg om een pasta te

herfst, vooral als je een vette huid hebt. Als je een Als je verse fenegriekblaadjes gebruikt, is het dan dat er geen water bij komt.) maken

droge en tamelijk hete huid hebt, kun je deze twee mengsel klaar als de blaadjes volledig bedekt
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
ingrediënten het hele jaar door gebruiken. Sesam­ zijn met poeder en vloeistof.
olie brengt alle drie dosha's in balans, maar is ook 2. Breng de pasta aan op je gezicht, hals en r. Meng alle ingrediënten tot een pasta.

in Àet bijzonder goed tegen droge huid, voortijdig armen. Terwijl je dit doet, begint het direct te
2. Breng in een dunne laag aan op je gezicht en

verouderde huid en rimpels. drogen. je lichaam. Spoel na tien minuten af met koel

Direct na het aanbrengen begin je de pasta af water.

3.
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
te vegen met behulp van een klein beetje water.

� Ayurvedische ubtan voor alle huidtypes

I. Meng de droge ingrediënten door elkaar. Het scrub-effect ontstaat doordat je de pasta
Voeg olie en melk of water toe. verwijdert met wrijvende bewegingen en niet
2. Roer rustig, maar stevig tot een pasta. afspoelt met veel water.

3. Wrijf de pasta zachtjes uit over je lichaam.

BEREIDI NGSWIJZE EN GEBRUlK
Spoel af met water. Gebruik deze scrub een of twee keer per week.
I. Meng alle ingrediënten tot een zachte scrub.
INGREDIËNTEN 2. Breng de scrub met je vingertoppen aan op je

i12 kop rijstmeel gezicht. Masseer je gezichtshuid een minuut

1 eetlepel meel van groene mungboontjes lang met zachte, draaiende bewegingen van je

1 eetlepel melk, rozenwater of gewoon water, of vingers. Wees extra zacht voor de huid rond je

�' r kop (cup)= circa 240 milliliter, r eetlepel (table spoon)= 15 milliliter genoeg om een pasta te maken ogen.
r theelepel (tea spoon) = 5 milliliter
Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig. 3. Spoel de scrub van je gezicht met water.

188 189
HOOFDSTUK S DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
Ay u rved isc he gez ic hts maskers (an u 1 e pan a)
Natuurlijk heeft de Ayurveda ook een aantal
prima tips voor het maken van je eigen gezichts­
maskers of maskers voor andere lichaamsdelen.
Je kunt Ayurvedische gezichtsmaskers elke dag,
elke week, om de twee weken of eens per maand
gebruiken, net wat je zelf prettig vindt. Spoel ze af
nadat ze zijn opgedroogd, maar laat ze nooit zo
ver uitdrogen dat ze barsten. Zo nodig gebruik je
daarna nog je favoriete vochtinbrengende middel.
Van mijn dertiende tot bijna mijn 22ste heb ik
mijn gezicht en hals bijna elke dag met dan weer
dit, dan weer dat zelfgemaakte gezichtsmasker
behandeld. Het was een vast onderdeel van mijn
programma. Zelfs nu nog (nu ik de grens van een
halve eeuw gepasseerd ben) krijg ik complimenten
over mijn huid. Die is vrij van oneffenheden en ik
hoor vaak dat ik er jonger uitzie dan ik ben. Met
mijn drukke agenda heb ik tegenwoordig niet vaak
de tijd om een gezichtsmasker aan te brengen.
Het lijkt er echter op dat de tijd die ik als tiener
in mijn huid heb geïnvesteerd zich dubbel en
dwars heeft uitbetaald.
lk vind het wel nog steeds heerlijk om mezelf
af en toe met een gezichtsmasker te verwennen.
Dat lukt nog wel eens in de drie maanden of zo,
of als ik een keer een weekend geen lessen geef.
De heerlijke geuren brengen me terug naar mijn
jeugd vol schoonheid in India. En zelfs nu is de
190
v
Gezichtsmasker van komkommer Gezichtsmasker van rozenblad I
en aloë
transformatie van mijn huid na zo'n masker Een weldadige scrub voor de wat vettere huid van Dit masker is goed bij droge, rode, wat ontstoken
ongelooflijk! Probeer het zelf maar eens. Je zult de T-zone (voorhoofd, neus, kin en rond de mond). huid, met name in de herfst. Dit masker heeft een
iedere keer blij zijn dat je je huid zo fijn verwend niet-homogene substantie. Met andere woorden:
hebt met een weldadige, honderd procent natuur­ INGREDIËNTEN
het is niet helemaal egaal en bevat stukjes ver­
lijke gezichtsbehandeling. Het is nooit te laat om J eetlepel'� geraspte komkommer kruimeld rozenblad.
hiermee te beginnen, en er is geen betere dag om J eetlepel gel van de Aloë vera (bij voorkeur zelf
een beetje meer van jezelf te gaan houden dan de versgeperst uit aloëblad) lNGREDlËNTEN
dag van vandaag! 112 kop versgestampte rozenbladeren
De recepten hieronder zijn allemaal heerlijk BEREIDlNGSWl]ZE EN GEBRUIK
(geurig, zonder pesticiden}
en gebaseerd op de Ayurvedische traditie. Ze zijn r. Meng alle ingrediënten door elkaar. I theelepel volle melk
eenvoudig te bereiden, en ik heb ze ingedeeld naar Breng aan op je gezicht en hals. 112 theelepel kokosolie
hun voornaamste ingrediënten. 2. Wacht IS minuten. Spoel af met lauwwarm
water. Dep droog. BERElDlNGSWI]ZE EN GEBRUIK
• komkommer: verkoelend, verzachtend en goed r. Meng alle ingrediënten door elkaar. Breng aan
voor de oliebalans; op je gezicht.
• rozen: geneeskrachtig voor de oudere huid, 2. Ga s tot IO minuten liggen met het masker op.
de gevoelige huid en bij roodheid en ont­ 3. Spoel af met koele melk of water en dep droog.
stekingen;
• koemelk: verzachtend voor de rijpe of gevoelige
huid (gebruik bij voorkeur volle biologische Gezichtsmasker van komkommer
melk); en yoghurt
• kurkuma: bloedzuiverend, met een verbazing­
wekkend vermogen de huid te voeden en te Ook dit masker is een weldaad voor de wat vettere
laten stralen. huid van de T-zone.
En er zijn ook nog maskers met sandelhout, afri­ INGREDIËNTEN
kaantjes (zendu), kikkererwtenmeel en kokosmelk. r eetlepel geraspte komkommer
Hieronder volgen recepten voor alle huidtypes! r theelepel volle yoghurt
BERElDlNGSWl]ZE EN GEBRUIK
I. Meng alle ingrediënten door elkaar.
Breng aan op je gezicht en hals.
2. Wacht IS minuten. Spoel af met lauwwarm t.• 1 ko p (cup)= circa 240 milliliter, 1 eetlepel (rable spoon)= 15 milliliter
I theele pel
(tea spoon) 5 millil iter
=
water. Dep droog. Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.
191
HOOFDSTUK 5 DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

.C' Gezichtsmasker van rozenblad 2

\..
V � Scrubmasker met rozenwater � Reinigingsvloeistof met rozenwater � Reinigingsvloeistof met melk
Dit masker is het hele jaar door ideaal voor de Een goed recept voor alle huidtypes, inclusief de Een eenvoudige, maar uitstekende cleanser voor Gebruik deze cleanser bij droge huid, rimpels, rode
droge, gevoelige huid. In de zomer is het een fijn extreem gevoelige huid. alle huidtypes. pukkeltjes en ontstoken huid.
masker voor de normale huid.
INGREDIËNTEN INGREDIËNTEN INGREDIËNTEN

INGREDIËNTEN
r theelepel kandijsuiker, vermalen tot een fijn llz eetlepel rozenwater r theelepel room van volle melk (de room die boven
1/z kop versgestampte rozenbladeren (geurig, zonder poeder llz eetlepel volle melk op verse melk blijft drijven of het vel van ge­
pesticiden) r theelepel volle melk kookte melk)
r - 2 eetlepels rauwe honing (genoeg om de rozen­ r theelepel rozenwater BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK llz theelepel meel van groene mungboontjes
blaadjes van een laagje te voorzien) 1/z theelepel honing (voor vettige/hete huid) r. Sprenkel de cleanser voorzichtig op je gezicht
Optioneel: een paar druppels rozenolie of ghee (voor droge huid) of dep het op met een wattenschijfje en breng BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

het daarmee aan. Gebruik je vingertoppen om r. Meng de room en het bonenmeel door elkaar
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
de vloeistof zachtjes in te wrijven voor een voor een milde, reinigende scrub (let op dat het
r. Meng alle ingrediënten door elkaar. r. Meng alle ingrediënten door elkaar. licht scrubeffect. mengsel niet te dun of te grof is).
Breng aan op je gezicht. Breng aan op je gezicht. 2. Spoel af met lauwwarm water en dep droog Breng aan op je gezicht.
2. Bedek je ogen met hele rozenblaadjes en ga 2. Gebruik beide handen om je gezicht te met een schone handdoek. 2. Spoel af met warm water. Dep droog en
liggen of achterover leunend op een stoel scrubben door het mengsel zachtjes over je hydrateer als je dat prettig vindt.
zitten. Laat het masker ro minuten intrekken, gezicht uit te wrijven.
of totdat het strak gaat aanvoelen. 3. Spoel na een paar minuten af met warm water. � Scrubmasker met melk
3- S oel af met koele melk of water. Als de
f Als je dat prettig vindt, gebruik je hierna nog
honing plakkerig blijft, gebruik je na het af­ een mild vochtinbrengend middel. Deze scrub is goed voor alle huidtypes. Gebruik
spoelen met melk een milde reinigingsvloeistof hem eens per week.
voordat je verder gaat met je normale gezichts­
verzorging. INGREDIËNTEN

1/z theelepel rijstmeel

1/2 theelepel amandelmeel

r eetlepel volle melk, of genoeg om een pasta te

maken die niet te dun en niet te grof is

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

r. Meng alle ingrediënten door elkaar.

2. Wrijf zachtjes uit over je gezicht in een draai­
ende beweging (niet te hard scrubben).

3. Spoel af met lauwwarm water en dep droog

met een schone handdoek. Gebruik desgewenst
na afloop nog een hydraterend middel.

19 3
HOOFDSTUK 5
Gezichtsmasker met melk en
saffraan
Een fijn masker voor alle huidtypes. Dit masker
breng je aan in een heel dun laagje. Het geeft
direct een weldadig gevoel.
INGREDIËNTEN
r eetlepel volle melk
r - 2 draadjes saffraan
1.4 theelepel (of een mespuntje) kurkuma
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
r. Meng de ingrediënten door elkaar en breng
het masker aan op je gezicht met schone
vingers of een speciale borstel (van natuur­
haar).
2. Het masker droogt snel op. Zodra het droog
is, spoel je het af met lauwwarm water.
Dep droog met een schone handdoek en
gebruikt desgewenst nog een vocht­
ihbrengend middel.
Let op: saffraan en kurkuma kunnen tijdelijk een
gele kleur op de huid achterlaten.
194
Gezichtsmasker met kokos en
kurkuma voor de herfst
INGREDIËNTEN
2 eetlepels kikkererwtenmeel (besan)
2 eetlepels rauwe biologische honing
lf.i theelepel gemalen kurkuma
1 eetlepel volle yoghurt
1 eetlepel kokosmelk,
of genoeg om een gladde pasta te maken
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
I. Meng alle ingrediënten door elkaar. Breng
aan op schone, droge huid en laat 15 tot 20
minuten intrekken.
2. Spoel grondig af en verzorg je huid verder
met een vochtinbrengend middel dat je
prettig vindt.
Q Gezichtsmasker met kurkuma
tegen veroudering
INGREDIËNTEN
1 eetlepel kikkererwtenmeel (besan)
1 theelepel kurkuma
I eetlepel volle melk of volle yoghurt
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
1. Meng alle ingrediënten door elkaar.
Breng het masker gelijkmatig aan op je gezicht
en laat drogen.
2. Scrub je gezicht zachtjes met draaiende
bewegingen terwijl je het masker afspoelt
met lauwwarm water. Dep droog.
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
Gezichtsmasker met kurkuma � Kurkumamasker bij
tegen pigmentatievlekken zwangerschapsstriemen
INGREDIËNTEN Dit mengsel kun je dagelijks gebruiken tot de
1 theelepel gemalen kurkuma striemen verminderen.
1 eetlepel gestampte papaja
INGREDIËNTEN
1 theelepel volle melk
4 eetlepels meel van urdboontjes
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK (black gram, urad dal)
I. Meng alle ingrediënten door elkaar. 4 eetlepels kurkuma
Breng aan op je gezicht en wacht 20 minuten. llz kopvolle melk
2. Spoel af met warm water en dep droog.
BERElDlNGSWlJZE EN GEBRUIK
I. Meng de ingrediënten door elkaar en breng het
mengsel aan op het te verzorgen huidgedeelte.
2. Geef het mengsel even tijd om te drogen.
Daarna wrijf en pel je het af. Was de behandel­
de huid met warm water.
Gezichtsmasker met kurkuma
tegen oneffenheden
Dit is een masker voor dagelijks gebruik. Dit
mengsel kun je ook aanbrengen op brandwonden,
acne en huidwonden voor een geneeskrachtig
effect.
INGREDIËNTEN
1 theelepel gemalen kurkuma
1 eetlepel gel van de Aloë vera
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
I. Meng de ingrediënten door elkaar en breng
aan op je gezicht.
2. Laat het masker 20 minuten zitten.
Spoel af met warm water en dep droog.
195
HOOFDSTUK 5
Kurkumamasker voor de hielen
en ellebogen
Gebruik dit mengsel dagelijks wanneer je last hebt
van gebarsten huid op de hielen of ellebogen.
Ga hiermee door tot het probleem is verholpen.
INGREDIËNTEN
1 eetlepel ricinusolie
1 theelepel kurkuma
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
I. Meng de ingrediënten door elkaar en breng
aan op je hielen of ellebogen. Wrijf het
mengsel zachtjes in en laat het ten minste
30 minuten intrekken. Je kunt bijvoorbeeld
ook het mengsel een nachtje op je hielen laten
inwerken. Trek er dan sokken overheen aan.
2. Spoel af met warm water.
Let op: verkleuring van je huid of wasbak door
kurkuma is niet permanent, maar laat zich ook
niet in een keer wegwassen. Een gelige verkleuring
van je gezichtshuid verdwijnt vanzelf na een paar
keer wassen. Dit gaat nog wat sneller als je de vlek
zachtjes scrubt met een paar druppeltjes milde
gezichtstoner op een wattenschijfje. Gelige
verkleuring van de wasbak (keramiek) kun je
eenvoudig verwijderen met badkamerreiniger of
gewoon een beetje water en zeep. Zorg wel dat je
geen extra-gele, kunstmatig gekleurde kurkuma
gebruikt - kies altijd voor biologische kurkuma.
.\, Gezichtsmasker met sandelhout
�� voor een stralende huid
Dit masker heeft zo veel voordelen, het zijn er
bijna te veel om op te noemen! Om te beginnen is
sandelhout bloedzuiverend en daarom goed tegen
uitslag, vlekken en puistjes. Omdat sandelhout en
rozenwater allebei vamya (goed voor de teint) zijn,
geeft dit masker een gezonde gloed en maakt het
je huid natuurlijk zacht en stralend. Sandelhout is
afkomstig van de ernstig met uitsterven bedreigde
sandelboom. Gebruik dit masker alleen als je nog
ergens een oud voorraadje sandelhoutpoeder hebt.
INGREDIËNTEN
1 eetlepel sandelhoutpoeder
eetlepel water of rozenwater,
1 5 verse afrikaantjes (zendu) of rozen
of genoeg om een pasta te maken
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
r. Meng het poeder met water of rozenwater en
breng aan op je gezicht.
2. Laat 15 minuten intrekken en spoel het af.
Voor het beste resultaat herhaal je dit dagelijks.
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRITUELEN
Gezichtsmasker met bloemen
voor een fleurige glans
Heb je ooit een gezichtsmasker met verse bloemen
geprobeerd? De afrikaantjes (zendu) in dit recept
hebben antibacteriële en antiseptische eigen­
schappen, waardoor ze goed helpen tegen acne.
De honing versterkt dat nog. De melk verzacht de
huid. Als je dit masker twee keer per week gebruikt,
verkleint dat eventuele grote poriën en zorgt het
voor een mooie glans op je huid. Dit is het perfecte
Ayurvedische gezichtsmasker voor de vette huid.
Je kunt dit masker ook aanmaken met rozen­
blaadjes.
INGREDIËNTEN
1 - 2 eetlepels volle melk,
of genoeg om een pasta te maken
1 eetlepel honing
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
r. Wrijf de bloemen fijn in een vijzel en voeg
de melk toe om een frisse, bloemige pasta
te maken.
2.. Meng de honing erdoor.
J. Breng aan op je gezicht en laat het masker
10 tot 15 minuten intrekken.
Was het daarna af met lauwwarm water.
Gezichtsmasker met kikkererwten
voor de doffe huid
Dit is een van de meest effectieve en efficiënte
maskers voor de doffe huid. Door het scrubeffect
worden dode huidcellen verwijderd en dit mengsel
is ook een bekende Ayurvedische remedie voor
oneffenheden in de huid. Bij regelmatig gebruik
werk je aan een zachte, gladde huid met een fraaie
glans en zul je geleidelijk aan ook eventuele on­
effenheden zien verdwijnen. Er is geen gezichts­
masker dat de huid beter herstelt na het zonnen.
Het tempert het bruiningseffect en geeft daar
een gezonde glans voor in de plaats.
INGREDIËNTEN
eetlepel kik kererwtenmeel (besan)
r
een paar druppels versgeperst citroensap
mespuntje kurkumapoeder
r - z eetlepels rozenwater (voor de rijpere huid) of
melk (voor de droge huid) of yoghurt (bij acne
of voor de vette huid), of genoeg om een pasta
te maken.
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
r. Meng de ingrediënten door elkaar om een
pasta te maken.
Breng het masker aan op je schone gezicht
2.
en laat dit 10 minuten intrekken.
Spoel af met warm water.
197

HOOFDSTUK 5
� Gezichtsmasker voor de zomer
Dit is mijn eigen zomerfavoriet vanwege zijn
fantastische hydraterende eigenschappen.
lNGREDlËNTEN
1/s kop kokosmelk (rasp verse kokos
en pers de melk eruit)
I theelepel ricinusolie (castorolie)
het fijngemaakte vlees van een middelgrote
avocado of een 1/2 grote avocado
BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK
1. Meng de ingrediënten door elkaar. Breng aan
op je gezicht en laat 15 minuten intrekken.
2. Bevochtig een schone, zachte doek met koud
water en wring deze uit totdat hij niet meer
druipt. Veeg het masker voorzichtig weg.
3. Spoel af met koel water. Als je wilt, kun je
hierna nog je gezicht besprenkelen met rozen­
water en een licht vochtinbrengend middel
gebruiken.
Was je haar met plantaardige
producten
Al dat witte schuim dat je krijgt bij het gebruiken
van commerciële zeep, shampoo en bubbelbad is
het product van natriumlaurylsulfaat (zie kader
'Waarom je moet stoppen met commerciële
shampoo'), een veelgebruikte oppervlakte-actieve
stof die olieachtige residuen aan zich bindt en een
schuimige massa veroorzaakt. Het is bewezen dat
dit soort stoffen de huid irriteren, het afweer­
systeem compromitteren en in sommige gevallen
de kans op kanker vergroten. De ingrediënten van
een natuurlijke Ayurvedische shampoo geven je
niet zo'n dikke schuimlaag, maar ze hebben ook
niet die nare neveneffecten.
lk ben er zelf niet zo dol op om allerlei chemi­
caliën op mijn lichaam los te laten - ik gebruik dus
liever shampoo met de weldadige werking van
kruiden die mijn lichaam voeden en het beschermen
tegen ziekte.
Er zijn diverse planten die je kunt drogen en
tot poeder vermalen zodat je ze kunt verwerken in
een pasta voor natuurlijke shampoos. Bewaar ze in
een pot van glas of keramiek met een goed sluitend
deksel en zet ze op een plek waar ze niet in het
zonlicht staan. Kruiden blijven over het algemeen
goed tot ongeveer zes maanden na aanschaf. Als je
echter ziet dat ze opvallend van kleur veranderen,
of als ze onaangenaam gaan ruiken of beschimme­
len, gooi ze dan weg, ook als dat nog binnen die
zes maanden is.
Het aanmaken van een Ayurvedische shampoo
begint de avond voor de dag dat je je haar wilt
wassen. Meet de juiste hoeveelheid plantaardig
poeder af in een glazen kom: een halve kop (circa
125 milliliter) voor kort tot middellang haar en een
hele kop voor lang haar). Voeg voldoende heet
water toe om een waterige pasta te vormen. Laat
dit een nachtje staan. De volgende ochtend kijk je
of het mengsel de juiste dikte heeft. Het moet niet
waterig, maar wel vloeibaar zijn. Voeg zo nodig
nog een beetje water toe. Dit is de beste manier
om je shampoo voor te bereiden, maar als het een
keer niet lukt om de avond tevoren je pasta te
mengen kun je het ook 's ochtends vroeg doen met
een beetje lauwwarm water. Niet ideaal, maar het
werkt.
Als je je haar gaat wassen, smeer je je hoofd­
huid in met een ruime hoeveelheid plantaardige
pasta. Wrijf het stevig in. Breng dan de rest van de
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRITUELEN
Waarom je moet stoppen met commerciële shampoo
Een van de ingrediënten in veel commerciële shampoos in de VS is natriumlaurylsulfaat,
dat ook wordt gebruikt als detergent bij het schoonmaken van vloeren. Inderdaad, vloeren!
Het is deze stof die de shampoo zo lekker schuimig maakt. Helaas wordt de stof in het
lichaam opgeslagen in hart, lever en longen. Natriumlaurylsulfaat veroorzaakt ook schilfe­
ring van de huid, beschadiging van haarzakjes en een vermindering van het vermogen van
de haarzakjes om haar te laten groeien.18 In Europa en Centraal-Amerika is het gebruik van
deze stof in shampoo niet toegestaan, maar elders wordt het nog altijd openlijk toegepast!
In antiroosshampoo is koolteer een veelgebruikt ingrediënt. Koolteer staat op de lijst
van kankerverwekkende stoffen van onder meer het Environmental Protection Agency
(EPA), de National Institutes of Health, het Agency for Toxic Substances and Disease
Registry en het International Agency for Research on Cancer. Het Agency for Research
on Cancer van de Wereldgezondheidsorganisatie vermeldt dat koolteer in dieren mutagene
eigenschappen blijkt te hebben (het verandert het DNA), evenals fototoxische (het ver­
oorzaakt een chemische irritatie van de huid) en carcinogene (kankerverwekkende)
eigenschappen.r9
Ook een ander ingrediënt, formaldehyde, dat in veel shampoos als conserveermiddel
wordt toegepast, is mogelijk kankerverwekkend. Op de website van het National Cancer
Institute wordt formaldehyde in verband gebracht met een aantal verschillende soorten
kanker.20 De makers van shampoo zijn echter niet eens verplicht om formaldehyde als
ingrediënt te vermelden. In plaats daarvan gebruiken ze de omschrijving 'Quatemium-15'.
En dat is nog maar het begin. Commerciële shampoos zitten tjokvol kunstmatige
geurstoffen, onvermelde chemische verontreinigingen en andere petrochemische neven­
producten die schadelijk kunnen zijn voor je gezondheid.
pasta aan op het haar zelf. Masseer dit zachtjes in uit de ingrediënten die ik hieronder beschrijf:
van de wortels tot de haarpunten. Masseer vervol­ shikakai, zeepnoten, amalaki en hibiscus (bloemen
gens minstens drie tot vijf minuten je hoofdhuid en bladeren). Je kunt een shampoo maken van een
en haar. Ga zo lang door als je wilt, en geef de enkel kruid of van een combinatie van twee of
kruiden de kans om hun heilzame werk te doen. meer kruiden.
Als je klaar bent, spoel je de shampoo uit met
Shikakai
water. Je hoeft dit niet te herhalen. De werking
van de kruiden is krachtig genoeg dat een keer Shikakai is een van oorsprong wilde struik die in
wassen genoeg is. het warme, vochtige klimaat van India en elders in
Om je eigen shampoo te maken kun je kiezen Azië gedijt. De vruchten, schors en bladeren
199
HOOFDSTUK 5 DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRlTUELEN
worden verzameld, gedroogd en vermalen tot
shikakaipoeder, dat bekendstaat om zijn weldadige
werking op het haar. Sinds shikakai wereldwijd
steeds populairder is geworden, is ook de profes­
sionele teelt opgekomen. Shikakai is eenvoudig
online verkrijgbaar en heeft de volgende eigen­
schappen:
Beschermt tegen roos: roos is nog altijd een
veelvoorkomende aandoening van de hoofdhuid,
ondanks de beschikbaarheid van commerciële
antiroosshampoos (met ingrediënten zoals
pyrithionzink, seleniumsulfide, salicylzuur,
imidazoolderivaten, zwavel, koolteer en wat al niet
meer). Dagelijks gebruik van dit soort shampoos
kan resulteren in broos en breekbaar haar en een
droge hoofdhuid. Ook allergische reacties komen
voor. Shikakai heeft een natuurlijk samentrekken­
de werking. Het beschermt de hoofdhuid tegen
roos, jeuk en schilfering.
t
Bes hermt tegen jeuk: shikakai geeft vrijwel
direct verlichting bij seborroïsch eczeem (op de
wenkbrauwen en het voorhoofd) en door psoriasis
aangetaste huiddelen, en zelfs bij acne als gevolg
van overmatige talgproductie.
Verkoelt het brein: mijn leraar heeft wel eens
gezegd dat je na het wassen van je hoofdhuid met
shikakai kunt rekenen op een goede nachtrust,
omdat de verkoelende eigenschap van shikakai
de dosha pitta in het brein kalmeert.
Voedt de haarwortels: shikakai bevat zowel
vitamine C en D als diverse andere belangrijke
fytonutriënten die de haarzakjes voeden en de
haargroei bevorderen.
2.00
Zeepnoot
Sapindus mukurossi, in India bekend als reetha, is
een bloeiende boom die veel voorkomt in India en
Nepal. De ronde, nootachtige vruchten komen tot
rijping in de wintermaanden (na november). De
gedroogde vruchten worden ook wel zeepnoten
genoemd. Ze bevatten saponine, een natuurlijke
oppervlakte-actieve stof. Gelukkig is deze stof
zowel zacht voor de huid als vriendelijk voor het
milieu.
In mijn jeugd heb ik geleerd om deze boom
te herkennen en uit te kijken naar het moment
dat de vruchten rijp genoeg waren om te plukken.
We namen de rijpe vruchten mee naar huis,
haalden de zaden eruit en gebruikten het zachte
vruchtvlees als zeep. Tegenwoordig zijn zowel
reethapoeder als hele zeepnoten online verkrijg­
baar.
Al duizenden jaren wordt zeepnootpoeder in
de Ayurvedische traditie gebruikt voor het wassen
van haar, kleding, gebruiksvoorwerpen en zelfs
als heerlijk zachte zeep voor het lichaam bij het
baden. Ten slotte is het een honderd procent
natuurlijke detergent en dus de perfecte vervanger
van zeep voor het wassen van alles wat maar
gewassen moet worden. Er zijn geen nare neven­
effecten, maar wel een aantal voordelen:
Brengt drie dosha's in balans: een goede
dosha-balans brengt op zich al een goede gezond­
heid en een uitstekende haarconditie met zich
mee.21 Reethapoeder is verder ook nog een natuur­
lijke conditioner. Het maakt het haar zachter en
voorkomt klitvorming. Dat laatste vind ik zelf heel
erg fijn, want ik heb zelf lang haar. Zoals iedere
vrouw met lang haar weet, raakt dat maar al te
makkelijk in de klit.
Natuurlijke bescherming tegen bacteriën en
parasieten: de natuurlijke antibacteriële werking
van reetha wordt al vermeld in de klassieke Ayur­
vedische teksten en is in onze tijd bevestigd in
onderzoek en kil nische studies. Uit een onderzoek
dat is gepubliceerd in de International ]oumal of
Pharmacy and Pharmaceutical Sciences blijkt dat
waterige extracten van natuurlijke oppervlakte­
actieve stoffen uit de vruchten van Sapindus
mukurossi effectief zijn tegen Micrococcus luteus,
Brevibacterium linens, Bacillus subtilis, Staphylo­
coccus epidermidis, Escherichia coli en Pseudomonas
fluorescens. De onderzoekers concluderen dat
'natuurlijke oppervlakte-actieve (saponine-)extrac­
ten uit S. mukurossi in verzorgingsproducten op
plantaardige basis verwerkt kunnen worden, niet
alleen vanwege hun emulgerende eigenschappen,
maar ook vanwege hun antimicrobiële werking.'22
Uit een ander onderzoek blijkt dat reetha een
significant antimicrobiële werking heeft tegen
twintig fytopathogene microbiële stammen en
mogelijk een natuurlijke schimmelwerende
werking heeft. Daarbij bleek zeepnootpoeder
zelfs in hoge doses geenszins schadelijk te zijn.23
En zo is reetha dus uiterst effectief tegen luizen
en andere parasieten die zich graag op onze hoofd­
huid nestelen en ook een effectief schimmel­
werend, jeuk bestrijdend en ontstekingsremmend
middel. Fijn om te weten, zeker voor degenen
onder ons met schoolgaande kinderen, die nog wel
eens met luizen thuiskomen!
Amalaki
ln de loop der jaren heb ik vaak de voordelen van
amalaki besproken. Deze vrucht wordt ook wel
amla of lndiase kruisbes genoemd en heeft binnen
de Ayurveda een bijzondere status. Amalaki ver­
sterkt de afweer, voorkomt ziekte en veroudering
en is behulpzaam bij het verlengen van de levens­
duur. In de Ayurvedische wetenschap staat het
daarnaast bekend als een van de beste producten
voor de gezondheid van het haar, ofwel keshrya in
het Sanskriet.
Als je deze vruchten tot poeder wilt verwerken,
haal je eerst de zaadjes eruit. Als je het poeder
vervolgens gebruikt om je haar mee te wassen
bevordert dat de gezonde haargroei, voorkomt het
haaruitval en roept het de voortijdige vergrijzing
van het haar een halt toe.
Toen ik een klein meisje was, verzamelden we
de vruchten in de herfst. We sneden ze fijn en
lieten ze enkele dagen drogen in indirect zonlicht
of, nog beter, in de schaduw. De gedroogde stukjes
kookten we later in kokosolie totdat de vaste stof
in het mengsel begon te verschroeien. De olie
werd dan gefilterd en de schone olie werd gebruikt
om de hoofdhuid en het haar te verzorgen voor en
na het wassen met shampoo. Ook zetten we soms
wat gedroogde stukjes amalaki (die na het drogen
wel een jaar goed blijven) een nachtje in de week.
Het water waarin ze waren geweekt gebruikten we
dan om het haar nog een keer na te spoelen na het
wassen met shampoo. Dit gaf een mooie, blijvende
glans aan het haar, net als bij een moderne leave-in
conditioner.
Als je die amalakispoeling een keer wilt pro­
beren, week dan een eetlepel (15 milliliter) amalaki­
poeder in 3 koppen water (circa 750 milliliter). Het
is niet alleen goed voor je haar, maar ook voor je
welzijn: het geeft je een aangenaam vredig gevoel.
Ik hoor soms van mijn studenten dat het leek of
een nieuw geluksgevoel over ze neer was gedaald
nadat ze hun haar hadden gewassen, en ik denk
201
 DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
HOOFDSTUK 5

dat dit te maken heeft met de amalaki in de Ayurvedische conditioner Zo verzorg je je oren Hiermee voorkom je op een goede manier alle

shampoo. Studenten die last hadden van branden­ Een goede manier om je oren te verzorgen is om ooraandoeningen hierboven, en ook zaken als jeuk
De shampoo-ingrediënten hierboven zijn perfect
de ogen of zelfs hoofdpijn doordat ze last hadden uitgebalanceerd. Ze drogen het haar niet uit en wat warme medicinale olie in de gehoorgang te in je oor en gevoeligheid voor oorontstekingen.

van de warmte of te veel in de zon hadden gezeten, gieten (karna purnam). Dit is aanbevolen voor Daarnaast is het goed tegen pijn in de nek en het
maken het ook niet vet of plakkerig. Als je echter
gaven aan dat ze veel minder last hadden van deze toch nog wat conditioner wilt gebruiken en je haar iedereen die gezonde oren graag gezond wil kaakgewricht en kan het zelfs duizeligheid tegen­

symptomen na het gebruik van de shampoo. extra glans wilt geven, kan ik je de volgende drie houden, maar ook voor iedereen die wel eens oor­ gaan.

problemen heeft, zoals bijvoorbeeld overvloedig Probeer je oren elke dag op deze manier te
stappen aanraden:
Hibiscusbloemen en -bladeren oorsmeer, oorsuizen of minder goed horen. Deze verzorgen, ook als je niet iedere dag de tijd neemt

De bloemen en het blad van de hibiscus hebben behandeling heeft een direct effect op het gehoor­ voor een complete oliemassage. Combineer karna
I. Eerst droog je je haar na het wassen met
vele eigenschappen die maken dat ze een plek shampoo goed af met een handdoek. Gebruik kanaal, waardoor de werking van dit zintuig verbe­ purnam dan met een korte massage van je oor­

verdienen in de natuurlijke verzorging van je haar: tert, maar beïnvloedt indirect ook het hele lichaam schelpen.
bij voorkeur geen elektrische haardroger (of zo
ze zijn voedend, vochtinbrengend en voorkomen min mogelijk) omdat je daarmee je hoofdhuid doordat het een effect heeft op prana of de sys­ Na deze verzorging van je oren is het belangrijk

haaruitval. Ze geven je haar een prachtige glans, temische dosha vata. Vergeet niet dat de oren een dat je ze de eerste paar uur beschermt tegen harde
kunt oververhitten (wat de dosha pitta
voorkomen gespleten haarpunten en verwijderen stimuleert) en je haar kunt uitdrogen (vooral belangrijke zetel van vata zijn. wind. Een lichte bries is geen probleem. Bescherm

roos van de hoofdhuid doordat ze de natuurlijke Je kunt kama purnam eenvoudig combineren je oren zo nodig met een hoed of sjaal.
de haarpunten).
pH-waarde herstellen. met je dagelijkse oliemassage. Dat doe je zo: Je kunt beter geen olie in je oor gieten onder

De hibiscus is een plant die je zelf in de tuin 2. Als je haar bijna droog, maar nog net een beetje de volgende omstandigheden:

kunt kweken. Pluk de bloemen, droog ze in de vochtig is, meng je een klein beetje pure kokos· r. Om te beginnen neem je bij je dagelijkse
schaduw en vermaal de gedroogde bloemen tot zelfmassage ruim de tijd om je oorschelpen • bij beschadigingen van het midden- of binnen­
olie - een druppel ter grootte van een erwt -
een fijn poeder. Maar je kunt het poeder natuurlijk met een zelfde hoeveelheid pure Aloë vera-gel. te masseren. oor of een perforatie van het trommelvlies;

ook online bestellen. Masseer dit in je haar, en zorg dat je vooral je • bij een actieve oorontsteking;

Als je op een dag je haar wilt wassen en je hebt haarpunten goed meeneemt. 2. Dan laat je met een pipetje een paar druppels • bij symptomen van verkoudheid (koorts, loop-

alleen verse bloemen en bladeren, dan kun je die warme sesamolie in een van je oren lopen. neus, niezen, hoesten);

ook gebruiken! Spoel de verse bloemen en blade­ 3. Spoel deze natuurlijke conditioner niet uit, laat Per oor is 2 tot 6 druppels voldoende om de • wanneer je een verkoudheid voelt aankomen;

ren goed af met kraanwater en wrijf ze in een vijzel hem in je haar zitten. Als je wilt, kun je dit elke gehoorgang te vullen met de warme olie. • bij allergische rinitis, sinusitis of tonsillitis;

tot een pasta. Als je daar de tijd niet voor hebt, kun dag herhalen tot de volgende keer dat je je haar
• als je ergens woont waar dit bij wet verboden is.

je ook een blender gebruiken (voeg dan wel genoeg wast met shampoo. 3. Houd je hoofd gedurende 30 tot 90 seconden

water toe). Je kunt je hibiscuspasta ook prima een beetje naar opzij gebogen zodat de olie zo

combineren met een of meer van de shampoo­ diep mogelijk in je oor kan zakken.
Zo verzorg je je ogen
Met deze combinatie van kokosolie en verse Aloë
ingrediënten hierboven. Voeg altijd genoeg water vera voorkom je direct dat je haar gaat pluizen. Je ogen zijn een van de zetels van de dosha pitta,

toe om een vloeibare pasta te maken. Beide ingrediënten staan in de Ayurveda bekend 4. Daarna buig je je hoofd in de tegenovergestelde en dus mogen ze nooit worden blootgesteld aan te

Hibiscus bevat een natuurlijke rode pigment­ om hun voordelen voor de haarverzorging. Door richting en herhaal je het proces in je andere veel hitte. De meeste mensen voelen dit instinct­

stof, maar die kleur spoel je er direct weer uit. ze samen te gebruiken geef je je haar een prachtige oor. matig aan. Als we te lang in een bron van hitte of

Wat overblijft, is het effect van de hibiscus: je haar glans zonder dat het ooit plakkerig wordt. fel licht kijken, gaan we automatisch met onze

is zacht en sterk, het heeft een prachtige glans en En nu we al zo lang bezig zijn met het verzor­ 5. Nadat je klaar bent met masseren en baden ogen knijpen. Als ze toch oververhit dreigen te

je hoofdhuid voelt schoon en fris. gen van de huid en het haar, is het tijd om onze kun je resterende olie met wattenbolletjes uit raken - door te lang achter de computer zitten,

aandacht te richten op de overige zintuigen. je oor vegen. bijvoorbeeld - krijgen we vanzelf de neiging ze

203
202
HOOFDSTUK 5
even te sluiten of er even een verkoelende hand­
palm over te leggen.
In de Ayurvedische traditie zijn we ons ervan
bewust dat naarmate de leeftijd vordert, velen van
ons last gaan krijgen van droge ogen, brandende
of hete ogen, rode ogen en zelfs pijnlijke ogen.
Om dit soort zaken te voorkomen kun je je ogen
op de volgende manieren verzorgen:
• Heet douchen en stoombaden zijn niet goed
voor je ogen. Daarom is het Ayurvedische
advies om de ogen nooit met heet water te
wassen. Was je gezicht, hoofd en ogen alleen
met koel water.
• Kijk niet direct in hete, felle lichtbronnen;
draag op zonnige dagen een zonnebril.
• Eet niet te vaak eten dat erg pittig is (die hitte
stimuleert de dosha pitta) en zorg dat je in je
maaltijden regelmatig ghee of geklaarde boter
verwerkt. Van ghee is bekend dat het pitta
kalmeert.
• rvÎasseer je voeten met warme sesamolie of
andere soorten olie. In de Ayurvedische weten­
schap bestaat er een energetische en onzicht­
bare verbinding tussen de voetzolen en de
ogen. Daarom is een oliemassage van de voeten
ook goed voor de ogen. Je gaat er zelfs beter
van zien.
En dan zijn er nog speciale Ayurvedische oog­
spoelingen, medicinale oogzalf en oogdruppels,
die ik hieronder wat uitgebreider beschrijf.
Oogspoeling (netra prakshalan)
Deze speciale zorg voor je ogen is gebaseerd op het
spoelen met schoon, koel water. Doe dit bij het
opstaan en breng een handvol water direct naar je
204
gezicht en je ogen. Je wordt er niet alleen lekker
wakker van, je geeft je ogen ook de koelte die ze
nodig hebben.
Een speciale oogspoeling kun je maken door
triphala poeder in wat water te weken. Dit poeder
- Het gebruik van oogzalf heeft vele voordelen,
is online verkrijgbaar en bestaat uit een mengsel
van de gedroogde vruchten van Terminalia chebula,
Terminalia bellerica en Emblica officinalis (amalaki).
Triphala is in de Ayurveda een bekend middel voor
de verzorging van de ogen.
Als je deze oogspoeling gaat maken, schep je
een theelepel poeder in een glas heet water en laat
dat een nachtje in de week staan. De volgende
ochtend filter je de oplossing (die inmiddels op
kamertemperatuur is gekomen) door een fijngewe­
ven doek om de overgebleven triphaladeeltjes eruit
te halen. Spoel je ogen met het schone, gefilterde
water. Spoel ze daarna nog eens na met gewoon
kraanwater. Als je hiervoor rode ogen had, zul je
direct merken dat dit een stuk minder is of zelfs
helemaal verdwenen. Je ogen voelen heerlijk fris
aan. Als je voor je werk veel achter de computer zit,
is het verstandig om iedere dag je ogen te spoelen
voordat je aan het werk gaat. Als dat niet praktisch
is, doe het dan ten minste ieder weekend.
Oogzalf (anjana)
Bij het zalven van de ogen (anjana) breng je na het
baden een zalf op basis van geneeskrachtige
kruiden aan op de binnenkant van je oogleden. De
zalf (met een ouderwets woord ook wel 'collyrium'
genoemd) bestaat uit een mengsel dat is ingekookt
tot een dikke, honingachtige gelei. Het voordeel
van alle soorten Ayurvedische oogzalfjes is dat ze
bijzonder zacht zijn voor de ogen en beschermen
tegen inspanning en gevoeligheid voor de zon.
Om de zalf aan te brengen houd je met een hand
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRITUELEN
je oogleden wijd open en breng je de zalf met de
andere hand aan met een speciale applicator of
een wattenstaafje. Bij het aanbrengen beweeg je
altijd van de binnenste naar de buitenste ooghoek.
maar sommigen vinden het ook in eerste instantie
een beetje oncomfortabel, omdat het oog wat kan
tranen bij het aanbrengen van de zalf. Het tranen
gaat echter na een paar minuten alweer over en als
je dit een paar keer doet, wen je er al vrij snel aan.
De eerste keer dat je dit probeert, kun je dat bij­
voorbeeld in het weekend doen, of een andere dag
dat je binnen kunt blijven zonder make-up zodat
je makkelijk de tranen weg kunt vegen. Trouwens,
als je ogen hiervan gaan tranen (wat niet bij ieder­
een het geval is) heeft dat het bijkomend effect
dat het reinigend en verfrissend voor je ogen is.
Om online de zalf te bestellen zoek je op de
termen'Ayurvedische anjana' of'Ayurvedische
kajal' (eyeliner met een vergelijkbare werking).
Een alternatief is om 's avonds voor het slapen
gaan een druppeltje pure honing aan te brengen
op de binnenkant van je oogleden. Dit kan even
prikken en je ogen kunnen ervan gaan tranen,
maar dat zal niet veel zijn. Als je dit regelmatig
doet, zullen roodheid en een branderig gevoel snel
minder worden. Eventuele onzuiverheden in het
oogoppervlak zullen snel verdwijnen. Je ogen
zullen schoner en frisser aanvoelen. En je gaat er
ook nog beter van slapen!
Let wel op: een nachtelijke honing-anjana
moet je niet vaker dan drie keer per maand
gebruiken. Dit kun je dan weer wel iedere maand
herhalen. Nadat je de honing hebt aangebracht
moet je niet meer gaan lezen of televisiekijken.
Neem nog even de tijd om te mediteren of ga
direct lekker slapen.
Oogdruppels (netra tarpanam)
Deze unieke methode van oogverzorging is alleen
voor diegenen die last hebben van intens droge
ogen. Netra betekent'ogen' en tarpanam is
'voeding'. Ofwel: met netra tarpanam geef je je
ogen een voedende verzorging. Dit doe je met
verkoelende ghee.
Deze behandeling kun je eenvoudig zelf doen
voordat je gaat slapen. De voordelen die je kunt
verwachten zijn een betere balans van zowel pitta
als vata in je ogen, je ogen zullen minder droog
zijn, het branderige gevoel zal minder worden, je
zult wat minder gevoelig zijn voor licht, je zult
wat scherper gaan zien en je voorkomt oogont­
stekingen en staar.
Volg deze drie eenvoudige stappen:
I. Zet eerst je spulletjes klaar: een pipetje, een
handdoek en een kommetje met daarin een
beetje vloeibare ghee (een ruime theelepel).
De ghee moet niet te warm zijn, kamer­
temperatuur is goed.
2. Ga op je rug liggen en breng in één oog met het
pipetje een druppel ghee aan op de binnenkant
van het ooglid. Knipper een paar keer om de
ghee gelijkmatig over het oppervlak van je oog
te verspreiden.
3. Herhaal dit bij je andere oog en knipper nog
een paar keer. Als er wat ghee of traanvocht uit
je oog loopt, veeg je dit weg met de handdoek.
De ghee kan in het begin heel licht irriterend zijn
voor je ogen, maar niet zo erg dat je een branderig
gevoel krijgt. Na een paar keer raak je gewend aan
de ghee in je ogen en voel je er niets meer van.
205
HOOFDSTUK 5
Na het druppelen kun je vanzelfsprekend even
niet meer lezen, appen of je computer gebruiken.
Wat je wel kunt doen, is mediteren of direct gaan
slapen.
Als je de volgende ochtend wakker wordt,
voelen je ogen dankzij de voedende werking van
de ghee heerlijk fris en koel. Je oogwit wordt weer
echt wit en als je dit een tijdje regelmatig doet,
zul je geen last meer hebben van droge ogen.
Zo verzorg je je neus
Een dagelijkse reiniging van de neusgaten met olie
(pratimarsha nasya) is niet alleen goed voor je neus,
maar beschermt ook tegen oog- en ooraandoenin­
gen. Het is zelfs een vorm van schoonheidsbehan­
deling: de Ayurvedische wijzen ontdekten dat het
beschermt tegen vroegtijdig grijs worden van haar
en haaruitval. Verder is het voedend voor de
gezichtshuid en versterkt het de stem. Het is dus
duidelijk iets waar zangers en mensen die veel
�
spre en in het openbaar baat bij hebben. Nasya
heeft ook een gunstig effect bij lichte nekstijfheid,
hoofdpijn, stijfheid in het kaakgewricht en zeker
ook bij slapeloosheid.
Wat je moet doen om de neus te reinigen is
heel eenvoudig: je laat dagelijks twee druppels
sesamolie of vloeibare ghee in beide neusgaten
lopen. Je kunt dit zittend of liggend doen. Houd je
hoofd wat achterover en laat met een pipetje twee
druppeltjes olie of ghee in een van je neusgaten
lopen. Druk het andere neusgat dicht en haal diep
adem door het open neusgat totdat je de olie
achter in je keel kunt proeven. Spuug de olie uit
via je mond en herhaal de procedure voor je
andere neusgat. Het is niet de bedoeling dat je de
olie doorslikt, maar als je dat per ongeluk toch
206
doet, kan het geen kwaad. Het is eetbare olie,
die alleen maar door je neus is gelopen.
Je kunt dit doen voor of na het baden of
douchen. Maar doe het niet vlak voor of na het
douchen, zorg dat er een halfuur tussen zit en doe
je nasya in ieder geval voor het ontbijt. lk doe zelf
mijn nasya het liefst na het douchen, omdat de
oliemassage (abhayanga) en het douchen met
warm water (en de stoom die daarbij vrijkomt)
mijn neusgaten alvast openen zodat de olie er
makkelijk doorheen kan.
Vanzelfsprekend moet je geen nasya doen als
dat in het land of de deelstaat waar je woont bij
wet verboden is, of wanneer je last hebt van
koorts, een actieve verkoudheid of hoesten, of als
het regent of op het punt staat te gaan regenen.
Neti voor een schone neus
Het doorspoelen van de neusholte met aangenaam
warm zout water is een yogische techniek die al
vele eeuwen deel uitmaakt van de Ayurvedische
traditie. Die manier van reinigen, neti, is vooral
goed als je gevoelig bent voor verkoudheid, rinitis,
niesbuien of hoofdpijn. Als je na het doorspoelen
dan ook nog je neusgaten reinigt met olie (nasya)
heb je dubbel voordeel.
Dit is wat je nodig hebt om je neus door te
spoelen met behulp van de neti-methode:
Neti-potje: goed 'gereedschap' is het halve werk.
Gelukkig zijn neti-potjes ofwel neusspoelkannetjes
goed verkrijgbaar in de drogisterij of eventueel
online.
Zoutoplossing: je kunt eenvoudig je eigen zout­
oplossing maken door lauwwarm kraanwater (nog
beter: gedistilleerd water) te mengen met wat
DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN
steenzout (geen gewoon tafelzout, zie bijlage 4).
Per kop water (circa 240 milliliter) voeg je
1;,6 theelepel steenzout toe (1/4 van een maatschepje
1,4 theelepel/teaspoon). Wees voorzichtig met de
temperatuur van het water: niet te warm, maar
aangenaam voor gebruik aan de binnenkant van
je neus.
De juiste tijd: een neti-spoeling kun je het best in
de ochtend doen, bij voorkeur na de uitscheiding
maar voor het baden. Maar zolang je het maar niet
vlak na de maaltijd doet, is in principe iedere tijd
voor zonsopgang goed.
Niet te vaak, niet te weinig: dit is een behandeling
die je het best een keer per dag kunt doen. Met
betrekking tot de seizoenen heb je hier het meeste
voordeel van tijdens de lente.
Zo werkt het: houd je hoofd naar opzij gebogen,
giet een dun straaltje water in je bovenste neusgat
en Iaat het weer naar buiten lopen via het onderste
neusgat. Doe dit boven de wasbak, zodat het water
niet uit je neus op de grond loopt. Giet de helft
van het potje uit via je ene neusgat. Gebruik de
andere helft voor je andere neusgat. Houd daarbij
je hoofd naar de andere kant gebogen. Tussendoor
kun je even rechtop gaan staan om te pauzeren en
(heel zachtjes) je neus te snuiten als je wilt (waar­
schijnlijk wel).
Na het spoelen: na afloop kun je nogmaals zacht­
jes je neus snuiten om het laatste water uit je neus
te krijgen. Spoel je neti-potje goed om en berg het
op tot de volgende spoelbeurt.
Neti is gecontra-indiceerd voor mensen die met
enige regelmaat last hebben van neusbloedingen
of die een afwijkend neusschot hebben.
Een wereld vol weldaad voor je
zintuigen
De Ayurvedische traditie biedt je een groot aantal
mogelijkheden om je huid, je haar en al je zin­
tuigen goed te verzorgen en heerlijk te verwennen.
Met elk van die rituelen en behandelingen open je
een deur naar een geheel nieuwe wereld vol genees­
krachtige planten en tijdloze ingrediënten die een
verjongende bijdrage zijn aan je welzijn. Het is
zeker niet nodig om nu, vandaag nog, al die
nieuwe mogelijkheden in je dagelijkse routine op
te nemen. Het is wel fijn om te weten dat ze alle­
maal in dit boek beschreven staan - wanneer jij er
klaar voor bent, kun je makkelijk opzoeken hoe
het ook alweer in zijn werk ging.
207
 HOOFDSTUK
De waarde van eten volgens het seizoen
oen ik negen jaar geleden Beverly Herrera
T leerde kennen, zag ik een vrouw die in
essentie gezond was, maar geknakt door
een chronisch probleem. Ze was succesvol in haar
werk als makelaar en life coach en actief in de
vrouwenbeweging in San Francisco. En toch was
haar leven niet wat het zou kunnen zijn. Ze had al
dertig jaar last van ernstige buikpijn, waar geen
kruid tegen gewassen leek. Ondanks alles wat ze
had geprobeerd - zowel reguliere als alternatieve
therapieën - werden haar klachten jaar op jaar
alleen maar erger. De pijn, die Beverly omschreef
als 'een gat in mijn maag', ontnam haar de vreugde
in het leven.
lk zal niet al haar pogingen om haar pijn te
genezen tot in detail beschrijven. Ze heeft diverse
antibioticakuren gehad (die tijdelijk verlichting
gaven), medicijnen die de ophoping van gal tegen­
gaan (waar ze vreselijk misselijk van werd) en een
dieet van voornamelijk rauw, biologisch geteeld
fruit en groente met yoghurt (dat de problemen
vooral verergerde). En toen ontdekte ze de Ayur­
vedische visie op gezond eten.
6
DE ONTDEKKINGSREIS VAN BEVERLY HERRERA
Negen jaar geleden ging Beverly Herrera eten
volgens de voorschriften van de Ayurveda. Wat er
toen gebeurde, mag gerust een klein wondertje
heten. Zo omschrijft ze het althans zelf. Ze stapte
over op voedsel dat beter was afgestemd op het
seizoen en dat haar hielp haar geagiteerde dosha's
in balans te brengen - binnen een maand ging ze
zich een stuk beter voelen en was haar buikpijn
voor de helft verdwenen. Na drie maanden Ayur­
vedisch eten voelde ze zich vrijwel volledig
genezen. Zoals ze zelf zei, waren de klachten voor
negentig procent verdwenen. In al die jaren sinds­
dien zijn ze niet meer teruggekomen.
Soorten voedsel die Beverly had laten schieten
bij de overstap naar haar nieuwe manier van eten
waren bijvoorbeeld yoghurt en kaas. Die hoorden
bij haar oude 'kerndieet', maar zijn in feite erg
zwaar te verteren. Ze moest nieuwe eetgewoontes
ontwikkelen, een nieuw kerndieet samenstellen,
een nieuw maaltijdritme aanleren en voorzichtig
zijn met de soorten voedsel die ze combineerde.
209
HOOFDSTUK 6
Na die eerste drie maanden was Beverly zo
enthousiast over de eeuwenoude wijsheid die haar
na dertig jaar van haar klachten had afgeholpen,
dat ze zich samen met haar twee volwassen
dochters inschreef voor een beginnerscursus bij
Vedika Global. Daar hield het niet bij op: ze ging
door tot en met de vijfjarige opleiding tot Ayur­
vedisch arts. Tegenwoordig is Beverly degene die
het leven verbetert van vele mensen die worstelen
met hun spijsvertering. Ze weet nu anderen te
inspireren door hoe ze eruitziet (veel jonger dan ze
werkelijk is!), de manier waarop ze eet (alles waar
ze zin in heeft - binnen de grenzen van de Ayur­
vedische voedingsadviezen natuurlijk) en door de
manier waarop ze te werk gaat (in haar werk staat
ze sterker dan ooit). Maar wat de mensen nog het
meest inspireert, is de compassie die ze hervonden
heeft sinds haar genezing.
Toen ze kortgeleden hoorde dat de negentien­
jarige dochter van een van haar buren de ziekte
van �odgkin met een bijkomende schildklieraan­
doening had, belde Beverly direct de moeder van
het meisje en zei: 'Je dochter moet direct haar
dieet aanpassen, en ik ga voor haar koken.'
En dat deed ze. Niet voor een paar dagen of
een paar weken, nee, vier maanden lang kookte
Beverly voor deze zieke jonge vrouw. (Een aantal
van de recepten die ze gebruikte, staan in bijlage 4:
Ayurvedische voedingsadviezen.) Gaandeweg
gingen steeds meer anderen in hun gemeenschap
meedoen. Ze kookten verse maaltijden met bio­
logische ingrediënten en gaven deze aan hun jonge
buurmeisje. Dit deden ze geheel belangeloos en
vanuit een rotsvast vertrouwen in de Ayurvedische
dieetleer.
lk kan niet vaststellen in welke mate deze
maaltijden hebben bijgedragen aan haar herstel
210
van de kanker. Wat wel duidelijk is, is dat ze
inmiddels genezen is verklaard. Ze is in volledige
remissie en voelt zich uitstekend.
De inspiratie om zich zo in te zetten voor haar
buurmeisje haalde Beverly enerzijds uit haar eigen
compassie en anderzijds uit haar vaste vertrouwen
in de Ayurvedische wetenschap. Zoals ze het aan
mij uitlegde: 'lk wist iets over eten wat anderen
niet wisten en ik wilde die kennis met ze delen.'
Op de volgende pagina's wil ik graag die kennis
over de genezende kracht van voeding met jou
delen.
Voeding, de geest en het spirituele
leven
De Ayurveda leert ons dat ons voedsel meer is dan
een verzameling voedingsstoffen voor het fysieke
lichaam. Wat we eten vormt en verandert de geest.
Het beïnvloedt ons vermogen om te denken en
concepten te vormen. Voedsel raakt ons in onze
diepste emoties. Wanneer we eten met aandacht,
eerbied en liefde, op een meditatief niveau van
bewustzijn, wordt ons lichaam vervuld van
stralende gezondheid en goddelijk welzijn. Maar
als onze instelling verkeerd is, giftig zelfs, kan het
eten van op zich gezond voedsel ons bewustzijn
verstoren en ons vervreemden van onze oor­
sprong. Zuiver voedsel, met zorg bereid en met
aandacht gegeten - waar we voor gebeden hebben
en dat we wijden aan de Universele Waarheid die
zich manifesteert in en door dit voedsel - brengt
ons juist weer terug naar die oorsprong. We
ervaren spirituele vrede, fysieke vitaliteit en
psychische hoop en vreugde.
Om die reden bestaat in de Ayurveda een
sterke focus op de spirituele lading van voedsel.
Dit cruciale concept onderscheidt de Ayurveda
dieetleer van alle andere stelsels en keukens waar
dan ook ter wereld. De naam die de Ayurveda
hieraan geeft, is 'sattvisch voedsel'. Sattvisch
voedsel is niet alleen voedzaam en een streling
voor de zintuigen, het heeft ook een aangenaam
en kalmerend effect op de geest.
De Vedische concepten sattva (puurheid en
balans), rajas (agitatie) en tamas (inertie, traagheid)
worden beschouwd als de drie toestanden van
geestelijk bewustzijn. Dit zijn de intrinsieke
vibraties, of eigenschappen, van alle materiële
objecten en dus ook van voedsel. De Ayurveda
benadrukt het belang van het eten van sattvisch
voedsel bij het in stand houden van zowel de
fysieke gezondheid als een vredige, verheven
geestestoestand. Om sattvisch te zijn, moet
voedsel voldoen aan de volgende voorwaarden:
het moet worden gegeten in de juiste hoeveel­
heden, het moet de juiste balans in eigenschappen
hebben en het moet altijd vers zijn. 'Vers' wil
zeggen: recent geoogst en gegeten kort na het
bereiden.
Hieronder nog iets meer over de drie soorten
- sattvisch, rajasisch en tamasisch - voedsel.1
Sattvisch voedsel: dit is voedsel dat de geest kalm
en sereen maakt. Het is vol levenskracht (prana),
wordt bereid met ghee en is licht en makkelijk te
verteren. Toch geeft sattvisch voedsel het lichaam
kracht en stabiliteit. Biologische groenten en rijp
fruit worden nooit buiten hun natuurlijke seizoen
gegeten, dus een goed besef van de seizoenen is
belangrijk bij het samenstellen van een sattvisch
dieet. Alles wordt klaargemaakt met ghee (verre-
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN
weg het meest geschikte medium), met voldoende
geurige kruiden en specerijen om de gerechten
optimaal geschikt te maken voor de spijsvertering
(maar ook weer niet te veel kruiden, wat brandend
maagzuur kan veroorzaken - matigheid is het
advies). Van de verschillende soorten zout wordt
alleen steenzout ofwel roze Himalayazout als
sattvisch beschouwd. Ook steenzout moet echter
met mate worden gebruikt, aangezien sattvisch
voedsel eerder zoutarm dan sterk gezouten is.
Noten en zaden zijn ook sattvisch. Als je sattvisch
wilt snacken, dan zijn noten en zaden de beste
keuze. Ook rauwe honing, zoet fruit en natuurlijke
(niet gefermenteerde) granen zijn belangrijke
bestanddelen van een sattvisch eetpatroon.
Koemelk wordt in de Ayurveda gezien als de meest
sattvische melksoort (sattvischer dan melk van
geit, schaap of buffel), vooral als die komt van
koeien die leven in een vredige omgeving. Al even
sattvisch zijn natuurlijke boter, cottage cheese en
yoghurt (gezoet met natuurlijke suiker) die zijn
gemaakt van koemelk.
Voedsel kan geladen zijn met sattvische energie
wanneer het met zorg wordt geoogst en daarna
gedistribueerd en bereid in vrede, met aandacht
voor versheid, hygiëne en persoonlijke spirituele
vibraties, zonder haast en zonder hebzucht (en
zonder verspilling). Omdat plantaardig voedsel
makkelijk te verteren is en geen verstopping van
de biokanalen in het lichaam veroorzaakt, wordt
dit als sattvischer gezien dan eieren, vlees en vis.
Natuurlijk, eenvoudig bereid voedsel is sattvischer
dan overmatig bewerkt voedsel. Het meest satt­
visch zijn fruit en rauwe groenten, maar de ver­
teerbaarheid speelt ook een rol en dus zijn lichte
kooktechnieken (zoals stomen of licht bakken in
ghee) uitstekend om voedsel een extra sattvisch
2II
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
zetje te geven. Dit is de achtergrond van de Ayur-
vedische aanbeveling om gekookt voedsel te eten
en je niet te beperken tot uitsluitend rauw voedsel.
Rajasisch voedsel: dit is voedsel dat lichaam en
geest overprikkelt en irriteert doordat het van
nature of door toevoegingen eigenschappen heeft
zoals scherpte, zuurte of zoutigheid. Ook kan het
heet en ruw (droog) zijn en te sterk prikkelend
voor de enzymen in het spijsverteringssysteem.
Vanuit dit perspectief is knoflook van nature een
rajasisch soort voedsel. Ook het toevoegen van
bijvoorbeeld chilisaus of wijn geeft een gerecht
een rajasisch aspect. Onder dit soort pittig,
alkalisch en zout voedsel vallen ook industrieel
verwerkt voedsel, junkfood en fastfood, maar ook
alcohol en coffeïne, marihuana of andere drugs,
zelfs in de kleinste hoeveelheden. Als je groten­
deels vegetarisch eet, maar je eten bereidt met
te veel zout en hete kruiden en daarbij coffeïne,
alcohol en frisdranken gebruikt, of te haastig eet,
is je voedsel om die redenen toch rajasisch.
Tamasisch voedsel: dit is voedsel dat onvoldoende
prana bevat en schadelijk is voor lichaam en geest,
zoals muf of oudbakken voedsel (niet vers), ranzig
(vies ruikend), of overmatig zwaar {te vet) voedsel.
ln de Ayurveda wordt het eten van vlees aanbe­
volen als bron van fysieke kracht, maar een dieet
waarin vlees overheerst krijgt meer tamasische
eigenschappen - met name wanneer het vlees
oud, ingeblikt of ingevroren is. Het is beter om
vers vlees van biologische herkomst te eten,
in bescheiden of ronduit kleine hoeveelheden.
Alle gerechten waar vlees of eieren in verwerkt zijn
veroorzaken een bepaalde zwaarte of zelfs matheid
in lichaam en geest, vooral wanneer je er te veel
212
van eet. Dit is niet per se negatief, het kan nuttig
zijn wanneer we de geest een tandje minder hard
willen laten lopen, of wanneer we willen slapen.
Als je alles wat vegetarisch is sattvisch zou noemen
(en daarmee ook alle vegetariërs als sattvsiche
wezens bestempelt), en iedereen die houdt van
knoflook en pittige kruiden rajasisch zou noemen,
en alle vlees en vleeseters tamasisch, dan zou dat
een grove generalisatie zijn. Die fout heeft de
Ayurveda nooit gemaakt. Mensen eten wat ze eten
om cultureel-geografische redenen en, meer nog,
op basis van wat historisch gezien voor hen be­
schikbaar was.
Daarom wordt vegetarisme binnen de Ayur­
veda ook niet als ethisch en moreel superieur
beschouwd. Wat belangrijker is, is de manier
waarop voedsel (zowel plantaardig als dierlijk)
wordt verhandeld (ethisch of onethisch), hoe het
wordt bereid en gegeten (met aandacht of achte­
loos) en met welke ingrediënten het wordt gecom­
bineerd (oud of vers, kalmerend, prikkelend of
versuffend).
lk vind dit een mooi uitgangspunt, dat de
discussie op een hoger niveau tilt dan de zwart-wit
tegenstelling vlees/vegetarisch (beide keuzes
worden in de Veda'.s als legitiem gezien). Naar
mijn idee is dit een volwassen manier om tegen
de materie aan te kijken. 2
Als je deze logica verder doorvoert, zal iemand
met een sattvisch eetpatroon ook een sattvisch
denkpatroon ontwikkelen. Iemand met een satt­
visch denkpatroon zal een voorkeur hebben voor
het sattvische voedsel dat zijn of haar levens­
kracht, energie, fysieke kracht, etenslust en
gezondheid bevordert. ldem in het geval van rajas:
rajasische mensen houden van voedsel dat zuur,
zout, heet en scherp is, en voedsel dat pijn, bitter­ een raar idee dat voedsel zo'n grote invloed kan
heid, een slechte gezondheid en een geagiteerde hebben op je gedachten en je geestestoestand,
geest veroorzaakt. Tamasische mensen zijn van maar het is wel zo. En in mijn werk zie ik hier
nature geneigd voedsel te kiezen dat oud, muf, iedere dag weer het bewijs van.
ingeblikt, vies of erg zwaar is. Het is misschien
Mijn oudste herinneringen aan de wereld van de Ayurveda zijn niet op het niveau van kennis,
maar op het niveau van de dagelijkse beleving. Mijn grootvader wijdde zijn leven aan zijn
familie en aan het onde rwijzen van mensen in onze kleine stad Ayodhya in de spirituele
kennis afkomstig uit de Upanishads en andere Hindoeteksten.
Baba werd geboren in het jaari900, in een periode in de geschiedenis waarin het sociaal­
politieke lot van India aan het verschuiven was. Dit betekende dat hij door zijn eigen vader,
een Hindoeheilige, werd onderricht in de Vedische teksten en yogische beoefening naast ,
het onderwijs dat hij ontving in het Indiase schoolsysteem. Als volwassene werkte hij zelfs
als ambtenaar om zijn gezin te onderhouden. Zijn lessen in de Vedische wijsheid gaf hij in
zijn vrije tijd.
Maar een licht dat de wereld wil dienen en ten goede kan veranderen kan nooit lang
verborgen blijven. Lang voordat ik ter wereld kwam, nam mijn grootvader de stap om full­
time spiritueel leraar te worden. Of hij in zijn levensonderhoud kon voorzien lag vanaf toen
in de handen van God. Baba wijdde zijn leven aan het verheffen van de gemeenschap waar­
in hij leefde. Hij deelde kosteloos zijn kennis en zegeningen met iedereen die aan onze deur
aanklopte. Wanneer een hogere macht je roept en je die roep beantwoordt, oprecht en
vanuit je hart, is dat onderdeel van een hoger plan. De uitkomst is positief.
Ik heb ze nooit geteld, maar iedere dag stond er een lange rij bezoekers voor onze deur.
Op de stampvolle binnenplaats van ons familiehuis sprak hij de mensen een paar keer per
dag toe. Tussendoor sprak hij op het plaatsje buiten met zo veel mogelijk van zijn bezoekers.
Hij probeerde zo veel mogelijk van hen bij te staan in hun geestelijk en lichamelijk lijden.
Negen van de tien keer combineerde hij zijn spirituele raadgeving met adviezen om iets in
hun eetpatroon en levensstijl te ver andere n Dat was genoeg. Alleen heel af en toe gaf Baba
.
iemand het advies een kruidenmedicijn te gebruiken. Al zijn adviezen en voorschriften
waren effectief. Het aantal bezoekers bleef maar toenemen, en degenen die genezen waren
kwamen terug om hun dankbaarheid te tonen.
En zo was ons huis altijd gevuld met mensen die Baba om de een of andere reden
wilden spreken. Er waren de pelgrims en spirituele aanhangers die niet alleen uit Ayodhya
afkomstig waren, maar ook van heinde en verre naar Baba kwamen. Met volledig kaal­
geschoren hoofd, als monniken, of een traditioneel Brahmaanse pluk haar, gekleed in witte
213
 HOOFDSTUK 6
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN

of gele sjaals en gewaden, zaten ze rustig te wachten tot Baba zijn uiteenzettingen kwam Mijn Amerikaanse keuken, de auto, op weg naar de school, om daar een verse
geven over de Vedanta, de kennis van het spirituele Zelf dat geboorte en dood overstijgt. de voortzetting van een traditie maaltijd voor de studenten te koken. Sanjai stak
Deze mensen waren meestal introspectief. In stilte voerden zij taken uit die Baba hielpen bij Het juiste voedsel in het juiste seizoen, met goed veel tijd in het bestuderen van de recepten in de
zijn spirituele werk. gekozen kruiden en geserveerd met een zegening klassieke teksten, op zoek naar mogelijkheden om
En er waren de verloren en gebroken mensen, degenen die leden, die vaak ernstige ziekte­ of mantra (Ayurvedisch voedsel!), het maakt een de rijke traditie van geneeskrachtig voedsel in de
symptomen hadden. Sommigen van hen huilden van pijn of lagen doodziek op de vloer, in groot verschil. lk heb in de loop van mijn leven praktijk te brengen. Ook puzzelde hij uit hoe hij
afWachting van de aandacht die Baba hen kon geven. geleerd dat je in iedere kookstijl van een gewone de gerechten kon maken die ik me herinnerde uit
Sommige mensen die Baba kwamen opzoeken waren afl<omstig uit de welgestelde of maaltijd een sublieme en heilzame ervaring kunt het huis van Baba.
middenklasse, maar de meesten waren hartverscheurend arm. Ze hadden nog geen matje maken door bij het bereiden de universele Ayur· Het koken in de keuken van onze gurukulam
of deken om hun wachten wat te veraangenamen. Die kregen ze van ons. En wat ook de vedische principes toe te passen. is nog altijd een genot. We lachen veel, we proeven
reden van hun komst was, of ze verlicht of verloren waren, ziek of gezond, alle zielen die Zoals je inmiddels duidelijk zal zijn, ben ik ten regelmatig, we discussiëren over de wetenschap
naar Baba's huis kwamen, kregen een voedzame maaltijd. diepste geïnspireerd door het leven van mijn leraar achter de gerechten, we passen recepten aan waar
De haard was altijd aan bij Baba. Familieleden en keukenhulpen waren voortdurend bezig en het levende voorbeeld dat hij voor mij geweest nodig en uiteindelijk delen we onze kennis met
met het bereiden van m aaltijd en, alles onder de bezielende leiding van mijn fantastische is. Het was dus logisch dat ik bij het opzetten van onze studenten. Het is een prachtige traditie om
grootmoeder. De sfeer in haar keuken was zo uitnodigend dat ook bezoekers soms vrijwillig mijn Ayurvedische school het model toepaste van zo samen te koken voor de studenten van de
meehielpen bij het snijden van de groenten, het karnen van de melk, het afwassen van de mijn grootvaders traditionele gurukulam. Logisch school en de vele bezoekers van de klinieken en
vele potten en pannen, of een van de andere taken die grootmoeder gedaan wilde hebben gevolg daarvan: Vedika Global moest zijn eigen evenementen die Vedika Global helpt organiseren.
voordat de maaltijd kon worden geserveerd. Alle maaltijden waren sattvisch en heerlijk, keuken hebben. In de ruimtes die we de eerste Het duurde niet lang voordat ik nieuwe ver­
volledig in harmonie met de Ayurvedische principes: afgestemd op de seizoenen, genees­ twee jaar huurden, was echter geen keuken aan­ halen ging horen over transformaties door
krachtig door de gebruikte kruiden en specerijen en zo lekker dat je je vingers erbij aflikte! wezig, dus in die tijd hebben we moeten improvi­ voeding. De mensen en de omgeving waren nieuw,
Veel mensen bivakkeerden in en rondom ons huis in afwachting van een moment met seren. Samen met mijn echtgenoot, een creatieve en de traditionele haard in mijn Baba's huis was
Baba, sommigen zelfs meerdere dagen of weken. Allemaal aten ze mee. Wat in mijn geheugen en gepassioneerde kookliefhebber, maakte ik vervangen door een modern fornuis, maar de
gegrift staat, zijn de transformaties die ik daarbij vaak voor mijn ogen zag plaatsvinden. Nog Ayurvedische maaltijden klaar op een simpel Ayurvedische kennis over gezonde voeding is
terwijl ze wachtten op hun ontmoeting met Baba, namen hun klachten af: brandend maag­ kookplaatje. Zo gaven we onze studenten te eten sanatana (eeuwig) en de resultaten waren niet
zuur, winderigheid en buikpijn werden minder, koorts nam af, huiduitslag begon spontaan en leerden we hen de basiskennis van zelfzorg­ anders dan in het verleden.
op te klaren en angstige geesten kwamen tot rust. Een man die niet kon lopen omdat zijn gerechten. Inmiddels staan Sanjai en ik er niet meer alleen
knieën zo stijf waren, kwam stapje voor stapje weer in beweging. Een weduwe die maar niet De studenten vonden dit al fantastisch, maar voor in de keuken. Er is een toegewijd team van
kon huilen sinds de dood van haar man, kon eindelijk de opgekropte emotie kwijt die haar Chef Sanjai (zoals de studenten hem noemden) vrijwilligers ontstaan die door mijn lessen en onder
hele wezen had vergiftigd. Een schizofrene man die rusteloos en agressief was toen zijn en ik waren door het dolle heen toen we in 2orn de culinaire leiding van mijn echtgenoot het hart
ouders hem bij ons huis hadden afgezet kwam volledig tot rust, volkomen vredig en gelukkig, met de school in ons huidige gebouw kwamen, van de keukenploeg zijn gaan vormen. We zingen
als een baby met zijn buikje vol. Natuurlijk viel dit de mensen zelf ook op en er werd druk compleet met een prachtige, zonnige, volledig en reciteren samen terwijl we groente snijden en
over gesproken: waren dit soort genezingen het resultaat van de zegeningen en de energie uitgeruste keuken. Doordat we eindelijk een echte kruiden vermalen, werkend als één lichaam en één
van Baba, of kwam het door de sattvische maaltijden die zijn vrouw en zijn familie klaar­ keuken hadden, konden we iedereen die naar de hart om onze gemeenschap te voeden. Wat we
maakten?-* gurukulam kwam een echt Ayurvedische maaltijd koken, is meer dan alleen voedsel, het zijn Ayur­

voorzetten voordat ze aan de lessen deelnamen. vedische elixers - ware wondermiddelen.

Chef Sanjai zat na zijn werk op de financiële

afdeling van een groot bedrijf vaak wel een uur in

214
215
 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
HOOFDSTUK 6

TABEL 19 Karakteristieken van agni TABEL 20 Variaties in agni per seizoen

Dosha in de Toestand van agni Advies

Agni in balans Langzaam/dof agni Scherp agni Veranderlijk agni Seizoen
macrokosmos
Dosha Alle dosha's Kapha dominant Pitta dominant Vata dominant
Kapha op zijn Licht onder druk vanwege de sterke kapha in Eet licht.
in balans Lente
sterkst. de macrokosmos, die ook zorgt voor traag-
Duur van de Optimaal Langer Korter Variabel heid in agni-processen in de microkosmos
spijsvertering (het lichaam).

Normale reactie Enthousiast Tamelijk vol gevoel Hongergevoel Variabele reactie

Vata neemt Meer onder druk vanwege toename van vata, Eet nog wat lichter.
Zomer
op maaltijden en alert na in de buik, wat komt na op maaltijden
toe. dat zorgt voor variabiliteit in de microkosmos,
maaltijden slaperigheid of maaltijden snel
waardoor het spijsverteringsproces wat
lagere energie na terug
onvoorspelbaarder wordt.
maaltijden

Hoogst mogelijke druk. Wanneer vata op zijn Kies in deze tijd het
Late Vata op zijn
sterkst, sterkst is in de macrokosmos veroorzaakt dit lichtst mogelijke
zomer/
terwijl pitta natuurlijk verstoringen in de microkosmos, voedsel.
regen-
Agni: het innerlijk altaar van (dhatu) kan vormen. En zelfs onze geest wordt
seizoen toeneemt. waardoor agni makkelijk van slag kan raken.
het goddelijk vuur gevoed door de subtiele essenties van het voedsel Indigestie en andere spijsverteringsklachten
De Vedische wijzen zagen onze hele wereld als een dat door agni is verwerkt. Onze fysieke en mentale zijn daarbij niet ongewoon.
veld van sacrale ervaringen, een uitdrukking van kracht, ons enthousiasme en onze moed, onze
een Äneindig bewustzijn. De zon die schijnt in het schoonheid en uiterlijke gezondheid, en vooral Pitta op zijn Situatie wordt beter doordat sterker pitta in Kies voor een balans
Herfst
universum bevindt zich ook binnenin ons lichaam, onze levensverwachting en ons vermogen ziekte de macrokosmos agni in de microkosmos tussen zwaar en licht
sterkst.
waar hij agni wordt genoemd. Als de zon zou te weerstaan - ze zijn allemaal direct gerelateerd helpt herstellen. voedsel.

verdwijnen, zou al het leven zoals wij dat kennen aan de gezondheid van ons agni.
Alle dosha's Optimaal doordat alle drie dosha's hun Het is nu veilig ook
ten einde komen. En als ons innerlijk vuur, ons Door bepaalde soorten voedsel te verkiezen Vroege
natuurlijke balans hebben gevonden in de zwaar voedsel in het
agni, gedoofd zou worden, zouden wij sterven. boven andere en door het toepassen van bepaalde winter in balans.
macrokosmos. eetpatroon op te
Als de vlam hapert, wankelt onze gezondheid. regels ten aanzien van het kookproces en de plan­
nemen.
Als de vlam stabiel is, zijn ook wij stabiel in ning van onze maaltijden, kunnen we proactief
lichaam en geest. ons agni in balans houden. We moeten ons agni
Kapha neemt Goed, want de toename van kapha in de Het is nu vei lig ook
Late
Agni omvat de diverse biofysische en bio­ beschermen door de juiste keuzes te maken ten
macrokosmos begint te zorgen voor een vol zwaar voedsel in het
winter toe
chemische processen in ons lichaam waardoor aanzien van wat we eten en drinken.3 Daarom is
.

gevoel, maar nog niet te veel. De verbeter- eetpatroon op te

het voedsel dat we binnenkrijgen wordt omgezet
in vitaliteit (tejas), afweer tegen ziekte (oja) en
energie (prana ofurjah). Agni is de metaforische
haard van het lichaam. Dit is waar het lichaam
ons eten 'kookt' zodat het zijn cellen en weefsels
de rest van dit hoofdstuk gewijd aan de specifieke
ingen van de voorgaande maanden onder- nemen.
regels die ons helpen ons agni te ondersteunen.
steunen nog steeds de spijsvertering in het
De Ayurveda leert ons dat het in stand houden
algemeen.
van een zo goed mogelijke spijsvertering nog
belangrijker is dan de specifieke eigenschappen

217
216
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
en voedingswaarde van het voedsel dat we
eten. Zonder agni kan ons lichaam niets met
de nutriënten die ons voedsel bevat.
De vierfysiologische toestemden van agni
De dosha die bij onze geboorte dominant is, is
genetisch bepaald. Het is deze dosha die de vier
toestanden van ons agni beïnvloedt: evenwichtig,
langzaam, scherp en veranderlijk. Het verschil
tussen deze soorten agni uit zich voornamelijk
in de tijd die het lichaam nodig heeft om voedsel
te verteren (zie tabel 19 op pagina 216).
Een agni in balans is het ideaal waar we
allemaal naar streven, maar zelden bereiken. Dit
agni geeft natuurlijke gezondheid. De andere drie
soorten agni zijn op zich geen directe oorzaken
van ziekte, zolang ze niet al te ver afwijken van de
ideale balans. Door de Ayurvedische dieetprincipes
toe te passen, breng je je agni beter in balans en
voorkom je dat dit ziekte gaat veroorzaken. Maar
zelfs ajs een agni uit balans tot ziekte heeft geleid,
�
is het volgens de Ayurveda nog mogelijk om het
probleem aan te pakken.
Normale variaties in agni
Agni is nooit een statisch gegeven. ln de loop van
de dag, in de loop van een jaar, en in de loop van
ons leven kent ons agni voortdurend wisselingen
in intensiteit en de mate van efficiëntie bij het
verteren van voedsel. Er zijn drie variabelen die
een rol spelen bij de normale variaties in agni:
het seizoen, de tijd van de dag en onze biologische
leeftijd. Laten we die drie eens nader bekijken.
Variaties per seizoen
Het wisselen der seizoenen veroorzaakt fysiologi­
sche veranderingen in agni, die je makkelijk kunt
218
compenseren: door een aan het seizoen aange­
past dieet breng je agni weer in balans. Een over­
zicht van de basisprincipes vind je in tabel 20 op
pagina 217.
Zie ook bijlage 4 (Ayurvedische voedingsadviezen)
voor specifieke aanwijzingen per seizoen waarmee
je zorgt dat je agni nooit te zwaar belast raakt.
Variaties per tijd van de dag
Ook variaties die het gevolg zijn van het feit dat de
aarde in zijn baan om de zon draait zijn geen reden
om je zorgen te maken. Het enige wat je hoeft te
doen, is de aanbevelingen in tabel 21 te volgen.
Variaties naar biologische leeftijd
Leeftijdsvariaties, ten slotte, zijn ook volkomen
normaal_ Jongeren, ouderen en mensen van
middelbare leeftijd kunnen beter verschillende
eetpatronen volgen, omdat agni verandert naar­
mate je ouder wordt.
Pathologische onbalans in agni
Als je je systeem overbelast door een verkeerd
eetpatroon of verkeerde levensstijl, raken de
dosha's uit balans en vervolgens komt ook je agni
in een pathologische toestand, waardoor allerlei
symptomen en uiteindelijk ziektes kunnen voor­
komen. Een agni in onbalans is daarom direct
gerelateerd aan de geagiteerde staat van de
dosha's:
• Wanneer vata geagiteerd is door chronische
tekortkomingen in levensstijl en eetpatroon,
wordt agni ook in hoge mate onvoorspelbaar
en onregelmatig_ Dit leidt tot flatulentie, vaak
boeren en buikpijn. ln de Ayurveda noemen we
TABEL 21 Variaties in agni per tijd van de dag
Tijd van de dag Dosha Toestand Advies
van agni
6.oo tot 10.00 uur Kapha-tijd Dof/ Ontbijt zo vroeg mogelijk. Zo geef je het voedsel de
langzaam tijd om te verteren, aangezien agni niet op optimale
sterkte is. Kies voor een licht ontbijt.
10.00 tot 14.00 uur Pitta-tijd Scherp Eet nu je zwaarste maaltijd van de dag, bij voorkeur
op of kort voor/na het middaguur.
i4.oo tot 18.00 uur Vata-tijd Variabel Eet geen tussendoortjes, drink alleen wat warm
water of thee of {a ls je daar echt behoefte aan hebt)
een heel lichte snack.
18.00 tot 22.00 uur Kapha-tijd Dof/ Eet je avondmaaltijd zo vroeg mogelijk zodat deze
langzaam de tijd krijgt om te verteren, aangezien agni niet
optimaal op sterkte is. Kies voor een lichte maaltijd.
Niet eten. Slapen.
22.00 tot 2.00 uur Pitta-tijd Scherp
2.00 tot 6.oo uur Vata-tijd Variabel Niet eten. Slapen. Je kunt wakker worden vanaf
anderhalf uur voor zonsopkomst (afhankelijk van je
locatie en het seizoen en het daarmee verbonden
tijdstip dat de zon opkomt).
deze toestand vishama: 'variabel' of 'verander­ grote hoeveelheden voedsel te verteren, en
lijk'. Dit woord vat adequaat samen wat je kunt een andere dag krijg je zelfs een klein beetje
verwachten wanneer de dosha vata het vuur in niet verteerd. Het gevolg daarvan: oncomfor­
je buik verstoort. Stel je een brandend vuur voor tabele symptomen zoals winderigheid, een
waar een harde wind vat op krijgt. Wat gebeurt opgeblazen gevoel, zwaarte en zelfs buik­
er dan met de vlammen? Ze gaan flakkeren. krampen.
Het ene moment laaien ze hoog op, het andere
zakken ze in en doven ze zelfs bijna uit. Op • Wanneer pitta geagiteerd raakt, wordt je agni
dezelfde manier kan ook je spijsvertering overactief, wat kan leiden tot zuurbrand, hitte
reageren. De ene dag ben je prima in staat en een uitputtend hongergevoel, soms in
219
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

TABEL 22 Variaties in agni naar leeftijd TABEL 23 Pathologische toestanden van agni met bijbehorende symptomen

Leeftijd Dos ha Toestand Advies Pathologisch dof agni Pathologisch scherp agni Pathologisch variabel agni
van agni
Duur van de Overmatig lang, Overdreven kort, Uiterst wisselvallig en
Geboorte Kapha Dof/ Eet voedzaam maar goed te verteren voedsel, met toe­ spijsvertering vertraagd. versneld. onvoorspelbaar.
tot 18 jaar dominant langzaam gevoegde kruiden om de dofheid van agni tegen te gaan.
Als je dit niet doet, kun je verschijnselen van allergieën Pathologische Verlies van eetlust, 1 ntens en overdreven Wisselende eetlust,
en koorts krijgen. eigenschappen misselijkheid, voedsel hongergevoel, geen wisselende duur van de

dat 'blijft steken', voldaan gevoel, verlies spijsvertering bij vergelijk·

18 tot45 Pitta dominant Scherp Eet voedzaam eten met extra koelte van verkoelende
flatulentie, algeheel van lichaamskracht en bare hoeveelheden voedsel,
jaar kruiden zoals koriander en venkel om de scherpte van
ellendig gevoel, weefsels, uitputting. pijn die komt en gaat tijdens
agni tegen te gaan. Als je dit niet doet kun je overmatig
productie van gif- de spijsvertering.
zuur en andere hitte-gerelateerde verschijnselen krijgen.
stoffen.
45jaar Vata dominant Variabel Eet kleine maar voedzame maaltijden die licht en
tot Effect op de Mogelijk: constipatie. Mogelijk: diarree. Constipatie en diarree
eenvoudig te verteren zijn. Houd vaste tijden aan voor
overlijden ingewanden wisselen elkaar af, gepaard
je maaltijden en pas verwarmende, vata-balancerende
gaand met flatulenties,
strategieën toe. Zo niet, dan kun je last krijgen van
opgeblazen gevoel of
flatulentie, chronische constipatie, aambeien en
aambeien.
prikkelbaredarmsyndroom.

combinatie met gewichtsverlies. ln de Ayur­
veda gebruiken we voor deze toestand het
woord tikshana: 'scherp' of 'de eigenschap
van scherpte'. Het vuur in je buik is zo hoog
(scherp) dat je direct na het eten alweer trek
krijgt, alsof je uitgehongerd bent. Vanzelf­
sprekend wordt je voedsel in deze toestand
snel verteerd, soms zelfs wel twee keer zo snel
als normaal. Zelfs grote hoeveelheden voedsel
worden voortvarend verwerkt. Als je niet op
tijd weer iets te eten krijgt, kun je een scherp
hongergevoel ervaren, je kunt last krijgen van
duizeligheid of een brandend gevoel in de
maag. ln extreme gevallen kun je zelfs last
krijgen van maagzweren en snelle gewichts­
afname.
• Wanneer kapha pathologisch geagiteerd raakt,
vermindert ook het functioneren van agni
dramatisch. Je kunt mogelijk zelfs de lichtste
maaltijd maar met de grootste moeite verteren.
Deze toestand heet manda, 'de toestand van
dofheid of traagheid'. Hierbij brandt het vuur
in de buik onvoldoende (als gevolg van een
toename van de elementen water en aarde,
die samenhangt met de oplopende dosha
kapha). Een dof agni is niet in staat om zelfs
maar de kleinste hoeveelheid voedsel binnen
redelijke tijd te verteren. Als je veel voedsel en
dranken gebruikt die zwaar zijn, kan het vlam­
metje vrijwel helemaal worden gedoofd. Van­
zelfsprekend is de tijd die nodig is om voedsel
te verteren in deze toestand het langst. Voedsel
dat niet wordt verteerd wordt dan vaak opge­
slagen als vetweefsel (en ook in de vorm van
gifstoffen).
ln tabel 23 vind je een overzicht van het proces van
doffe, variabele en scherpe soorten agni. Aan de
hand van de pathologische eigenschappen en hun
effect op de ingewanden kan dit je een idee geven
van de toestand die jouw agni doorgaans heeft.
De zes smaken van voedsel
Als je wilt weten welk effect een bepaald soort
voedsel op je zal hebben, is een van de belangrijkste
dingen om naar te kijken: de smaak. Alles wat je
eet, of het plantaardig, dierlijk of mineraal is, heeft
een specifieke smaak. Smaak (rasa in het Sanskriet)
is op diverse manieren van invloed op lichaam en
geest. ln de Ayurveda worden zes smaken onder­
scheiden4, die bestaan uit een eclectische combi­
natie van de vijf elementen. De smaak van de
meeste soorten voedsel is een combinatie van deze
smaken, waarbij soms een smaak dominant is en
een andere secundair of latent.

220
221
HOOFDSTUK 6
Zoet = water + aarde
Zuur = vuur + aarde
Zout = vuur + water
Scherp = vuur + lucht
Bitter = lucht + ruimte
Wrang = lucht + aarde
Iedere smaak heeft een bepaalde therapeutische
waarde:
• Zoet bevordert de groei (bijvoorbeeld: melk).
• Zuur versterkt agni (bijvoorbeeld: citroen).
• Zout maakt de smaak van je eten intenser.
• Scherp helpt de biokanalen te openen
(bijvoorbeeld: zwarte peper).
• Bitter breekt gifstoffen af
(bijvoorbeeld: kurkuma).
• Wrang stopt het stromen van vloeistoffen door
middel van samentrekking (bijvoorbeeld: thee).
Bij het eten van de verschillende smaken gaat het
principe 'gelijk versterkt gelijk' op: de elementen
waar de smaken uit bestaan versterken de corres­
ponderende dosha's.
ln de volgende paragrafen ga ik nader in op
het effect van de zes basissmaken op de dosha's,
de toestand van agni en het lichaam. Daarbij
vermeld ik ook hun algemene eigenschappen.
Dit is een deel van het boek dat je wellicht meer
dan eens wilt doornemen, zodat je het concept van
de zes smaken goed in je op kunt nemen. Dit is erg
handig in de praktijk. Om een voorbeeld te geven:
als ik bijt in een appel, weet ik bij de eerste smaak
die mijn tong waarneemt wat het effect van die
appel op mijn dosha's zal zijn. Het geeft me een
sterk gevoel van controle over wat ik eet.
Daar kan ik erg enthousiast over zijn!
222
De zoete smaak (madhur rasa)
De eerste smaak die we 'ontvangen' in onze
jongste levensfase is zoet: moedermelk. En voor
degenen onder ons die om welke reden dan ook
tevreden moesten zijn met het surrogaat - ook
dat is zoet! Hoe slecht kan zoet voor je zijn als de
Natuur daar zelf haar liefste, meest verzorgende
intenties legt?
Het is toch geen wonder dat de halve wereld
droomt van zoetigheden nadat ze elkaar een zoete
nachtrust hebben toegewenst, en dat we in die
dromen verlangen naar ons zoete lief, die we zoete
woordjes in het oor fluisteren? 0 wat kunnen we
- vaak zonder het uit te spreken - verlangen naar
een zoet leven vol van de magie van zoete glim­
lachjes, zoete kindjes en een zoet gezinsleven!
De zoete smaak zit in onze normen en waarden en
onze cultuur. Zoet geeft glans aan ons verlangen
en is sinds mensenheugenis de smaak die zuige­
lingen de zin in het leven geeft.
Als je de zoete smaak uit je eten bant - omdat
je een of ander modieus dieet volgt, of een halfbak­
ken wetenschappelijke theorie, of uit pure zelf­
kwelling, of om welke andere reden dan ook - dan
is het of je jezelf de essentie van het leven ontzegt.
De zoete smaak voedt ons en stelt ons gerust.
Een eigenschap waar de zoete smaak ons van
bewust maakt, is onverzadigbaarheid. Hoe veel
zoet we ook binnenkrijgen, via de mond, via de
arm of via de portemonnee, we willen altijd meer.
Als jij geen slaaf bent van de zoete smaak, maar
zelf de baas bent over je zin in zoet, begrijp je waar
het om gaat in het leven. De relatie die we hebben
met zoet staat symbool voor ons vermogen te
genieten en iets belangrijk te vinden zonder dat
we daaraan verslingerd raken. We moeten onze
consumptie matigen, want anders zijn er negatieve
gevolgen op lichamelijk en geestelijk vlak. En ten
slotte: knoop in je oren dat natuurlijk zoete smaken
zoals die van fruit en zuivel niet voor niets bestaan.
Ze helpen ons en maken ons leven aangenamer!
Voorbeelden: een zoete smaak is dominant in
brood, pasta, zoet fruit, groentesoorten die veel
zetmeel bevatten, zuivelproducten, vetten, mung-
boontjes, tarwe, rijst, kokos, verschillende soorten
vlees, alle soorten natuurlijke zoetstoffen.
Eigenschappen: olieachtig, verkoelend, zwaar,
aangenaam, verzachtend.
Effect op de dosha's: pitta .J.. vata .J.. kapha 1'
Effect op agni: geeft een vol gevoel en (een teveel
aan) traagheid. Een zoete smaak wordt aanbevolen
om een te scherp agni af te zwakken en onder
controle te krijgen.
Effect op het lichaam: de zoete smaak is dominant
in de meeste koolhydraten, eiwitten en vetten.
Zoet wordt gezond geacht omdat het massa geeft,
de levensduur verlengt, lichaamskracht en een
mooie huid geeft en de uitscheiding van urine
en feces bevordert. Het eten van zoet smakend
voedsel is nuttig bij het tegengaan van een
brandend gevoel, dorst en een gevoel van zwakte
of uitputting, en ook wanneer je zwaarder wilt
gaan wegen.
Wie heeft er baat bij? Mensen die hun dosha's
vata en pitta in balans willen brengen, die snel
trek hebben en deze scherpe toestand van het
metabolisme (tikshana agni, gerelateerd aan pitta)
willen compenseren, mensen die in algemene zin
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
meer kracht nodig hebben (bala) of meer lichaams-
weefsel willen opbouwen. En ook iedereen die
acuut energie en uithoudingsvermogen nodig
heeft, zoals sporters tijdens een wedstrijd.
Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Mensen die
te veel kapha hebben en daardoor een dof agni
hebben, mensen met te veel lichaamsvet, mensen
die last hebben van actieve slijmvorming, hoesten
of astma, of te kampen hebben met parasieten of
schimmelinfecties, mensen die lijden aan diabetes
of andere medische aandoeningen waarbij ze beter
geen zoetigheid kunnen eten. En ook diegenen die
zich vaak zwaar en slaperig voelen (als gevolg van
een teveel aan kapha of door hun levensgewoontes)
kunnen maar beter geen of niet te veel zoet voedsel
eten.
De zure smaak (amla rasa)
Volgens de Ayurveda is de zure smaak noodzakelijk
voor ons agni, maar in gecontroleerde hoeveel­
heden. De juiste hoeveelheid zuur is stimulerend,
opwekkend, verfrissend en geeft ons energie. Met
niet te veel en niet te weinig zuur zijn we beter in
staat ons eten af te breken en winderigheid te
verhelpen.
Maar als we aan deze smaak verslaafd raken
(en geloof maar dat dit mogelijk is) is het leed niet
te overzien. Wat denk je dat er gebeurt als je de
binnenkant van je darmen dagelijks van een zurige
laag voorziet? Het zuur kan zich gaan invreten,
je kunt ettervorming krijgen, evenals zweren,
bloedingen en andere explosieve hitte-gerelateerde
uitbarstingen en ontladingen.
Het lichaam, in zijn superieure wijsheid, pro­
duceert zijn eigen zuur, het machtige zoutzuur,
dat een centrale rol speelt in de werking van agni.
223
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
Wanneer je voedsel eet met de Ayurvedische zure
smaak, krijg je ook nog andere natuurlijk voor­
komende voedingszuren binnen. Bijvoorbeeld:
ascorbinezuur (vitamine C), dat voorkomt in
allerlei zuur fruit, citroenzuur (uit sinaasappels
en citroenen), azijnzuur (uit azijn), looizuur
(uit thee en wijn} en wijnsteenzuur (uit druiven).
Vanzelfsprekend dragen deze zuren bij aan de
werking van agni. Ze spelen de rol die voor ze is
vastgelegd door de goddelijk geïnspireerde intel­
ligentie van het lichaam.
We hebben eerder de zoete smaak vergeleken
met een moeder die altijd voor je klaarstaat. De
zure smaak kunnen we vergelijken met een vriend
die behulpzaam kan zijn, maar zich ook van het
ene moment op het andere tegen je kan keren.
Wees wijs met je vriendschap, ga niet te ver, dan
kun je een levenslange relatie tussen je agni en de
zure smaak in stand houden. Maar als je misbruik
maakt van die vriendschap, ben je nog niet jarig.
Vrieq.dschappen kunnen verzuren, en de zure
vrucfiten daarvan zijn wellicht de reden dat we
soms een veilige afstand bewaren.
Een emotie die soms wordt toegeschreven aan
de overconsumptie van zuur is afgunst. Misschien
komt het door de lichamelijke effecten van de zure
smaak - stremmingen, fermentatie, verrotting -
dat we doorslaan in onze verlangens en gevoelens
van ontevredenheid ontwikkelen. Hoe zuurder het
wordt, hoe verder de afgunst wordt opgestookt.
Voorbeelden: de zure smaak komt van nature voor
in citrusfruit zoals citroenen, limoentjes, sinaas­
appels en grapefruit, maar ook in tomaten, azijn,
alcohol en gefermenteerd voedsel zoals ingelegde
groenten, kaas en yoghurt.
224
Eigenschappen: olieachtig, vloeibaar, licht, heet
(koud in de mond maar heet wat betreft het moge­
lijke effect).
Effect op de dosha's: pitta 1' vata -i.- kapha..,..
Effect op agni: door het aspect van hitte door­
breekt zuur de doffe toestand van agni. De zure
smaak is een eersteklas stimulator van de spijs­
vertering; zodra je deze smaak binnen krijgt,
komt de speekselvorming op gang.
Effect op het lichaam: bevorderlijk voor zowel
de eetlust als de spijsvertering, mits gebruikt met
mate (zoals bij het drinken van zure karnemelk).
Wanneer je er echter te veel van binnen krijgt
veroorzaakt het zuurte en hitte. Zuur reinigt de
mond en verfrist de smaakpapillen en de smaak­
zin.
Wie heeft er baat bij? Mensen die hun eetlust
willen verbeteren kunnen dat doen door zuur te
gebruiken (citroen in heet water, bijvoorbeeld).
Ook mensen die hun spijsvertering willen ver­
beteren hebben baat bij zuur (bijvoorbeeld in de
vorm van poeder van gedroogd mangozaad).
De dosha vata komt meer in balans door een aantal
specifieke soorten zuur voedsel, zoals Ayurvedische
karnemelk (takra) en wijn (met mate!).
Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Overmatige
consumptie van zuur verhoogt de dosha pitta.
Hierdoor kunnen verschillende soorten branderig­
heid, hevige dorst en pitta-gerelateerde aandoe­
ningen (zoals brandend maagzuur en huiduitslag)
worden geprikkeld.
De zoute smaak (laium rasa)
De belangrijkste eigenschappen van de zoute
smaak zijn hitte en scherpte. Deze smaak is
minder zwaar en olieachtig dan de zoete smaak.
Als je er niet te veel van gebruikt, maakt de zoute
smaak je eten extra lekker (ook belangrijk voor de
spijsvertering!). Ook heeft matig zout een licht
positief effect op de vochtigheid van lichaams­
weefsels en een licht laxerend effect op de inge­
wanden. Maar als je er te veel van eet, brandt zout
letterlijk door je weefsels heen en maakt het deze
losser, wat kan leiden tot voortijdige rimpel­
vorming, bloedaandoeningen enzovoort.
ln de klassieke Ayurvedische teksten staat
beschreven hoe stadsbewoners die verslaafd raken
aan zout voedsel 'malaise, laksheid en lichamelijke
zwakte' ontwikkelen.5 Verder wijzen de teksten op
het droevige lot van struiken, kruiden en bomen
die proberen te groeien op grond met een hoog
zoutgehalte: beschadigingen, achterblijvende groei
en dode planten.
Soms wordt wel gezegd dat een overmaat aan
zoute smaak de emotie van hebzucht aanwakkert.
Wat is het precies aan de zoute smaak dat ons zo
aanlokt? En als we ervoor gevallen zijn, is dat dan
direct een blijvende verslaving? ls het daarom zo
moeilijk om die zak bremzoute chips niet achter
elkaar leeg te eten? Wat gebeurt er als een gezonde
ervaring een behoefte wordt, en een behoefte een
verlangen, een verlangen een obsessie? En hoe
voorkomen we dat we dat obsessieve gedrag ook
op andere patronen gaan vertonen?
Voorbeelden: de zoute smaak komt van nature
voor in voedsel zoals zeewier, sojasaus, vis,
minerale zouten en bepaalde groentesoorten
(bijvoorbeeld selderij).
Eigenschappen: olieachtig, heet en zwaar.
De zoute smaak is ook een smaakversterker.
Effect op de dosha's: pitta 1' vata -1.- kapha 1'
Effect op agni: door de eigenschap van hitte is
zout een natuurlijke opwekker van de eetlust en
heeft het een positief effect op de spijsvertering.
Het staat direct zijn hitte af aan het proces van
agni, waardoor voedsel effectiever wordt verteerd.
Effect op het lichaam: bij een juiste dosering is
zout bevorderlijk voor zowel de eetlust als de
spijsvertering, en werkt het als een mild laxerend
middel. Doordat het schroeit en verhit, helpt het
bij het afbreken (splitsen) en opnemen van voedsel
in het lichaam. Het gaat stijfheid en kou in de
spieren tegen.
Wie heeft er baat bij? Mensen die de dosha vata
willen kalmeren kunnen dat doen door wat zouter
te eten.
Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Bij een over­
maat aan zout raken pitta en kapha geagiteerd.
Andere signalen van overconsumptie zijn een
brandend gevoel in de mond, een licht gevoel in het
hoofd, brandend maagzuur, branderige huiduitslag
en hoge bloeddruk. Doordat de zoute smaak hitte
creëert, kan een teveel aan zout leiden tot ver­
grijzing van het haar en zelfs voortijdige haaruitval.
Te veel zout verergert huidaandoeningen.
De scherpe smaak (katu rasa)
Bij deze smaak moet ik altijd denken aan de dunne
scheidslijn tussen assertiviteit en agressiviteit. De
zure en zoute smaak zijn best assertief tegenover
225
HOOFDSTUK 6
agni, maar de scherpe smaak is ronduit agressief.
Hij is direct, schuwt de confrontatie niet en is
soms een regelrechte ruziezoeker.
Via de mond komt de scherpe smaak ons
lichaam binnen. Hij gooit zich direct in de strijd:
eerst stookt hij ons agni op, daarna stort hij zich
op de diverse biokanalen en maakt korte metten
met alles wat hem in de weg staat, zoals parasieten,
weefselcellen, overdadige vloeistof en klonter­
ingen. Deze smaak kan voor het lichaam komen
als een van God gezonden schoonmaker, maar
soms is hij ook wel een beetje overenthousiast.
Hij klopt en hij veegt en hij zuigt tot in de verste
hoeken en gaatjes, maar er gaat ook nog wel eens
iets met de vuilnisman mee dat je liever had
willen bewaren.
Het is de overijverigheid van de scherpe smaak
die een rol speelt bij het verliezen van gezonde
lichaamsweefsels, de aantasting van oja ofwel onze
afweer, en ook van de teloorgang van seksuele
potentie en vruchtbaarheid.
Thch is dat schoonmaken erg belangrijk. Dus
als je de scherpe smaak goed aanstuurt, als je hem
alleen kort binnenlaat en hem steeds in de gaten
houdt, en als je hem eventueel laat vergezellen en
verzachten door de zoete smaak, dan heb je er een
prima hulp in de huishouding aan. Als pitta- en
vata-types goed op hun hoede blijven bij de
scherpe smaak en er altijd wat zoets bij nemen, en
wanneer kapha-types de scherpe smaak dagelijks
gebruiken (met mate!) dan kunnen we wellicht
allemaal profiteren van dit hete, droge vuur.
leder op onze eigen manier, zoals dat past bij
onze dosha's.
Een emotie die vaak wordt geassocieerd met
de scherpe smaak is boosheid. Wanneer je terecht
boos bent en daar op een goede manier naar
226
handelt, is boosheid een positief aspect van een
bewuste levenshouding. Boosheid kan soms
helpen ons innerlijke vuur aan te spreken.
De scherpe smaak voedt dit vuur.
Wat pittige knoflook, hete gember, heter-dan­
hete chilipeper en een boos iemand met elkaar
gemeen hebben: het vuur dat brandt, dat zuivert,
dat nee zegt en grenzen stelt, het vuur dat juist
over grenzen gaat, dat boeit, verlevendigt en
consumeert, het vuur dat de eerste vonk is voor
het leven (en alles wat begint) en de laatste, ver­
terende, opslokkende vlam van de dood (en alles
wat eindigt).
Voorbeelden: de scherpe smaak komt van nature
voor in groenten zoals knoflook, gember, radijs,
mosterd en de grote familie van de pepers. De
meeste Ayurvedische kruiden en specerijen zijn
scherp, zoals asafoetida, komijn en mosterdzaad.
Eigenschappen: heet, droog en licht. Scherpte
werkt ook speekselvormend.
Effect op de dosha's: pitta 1' vata 1' kapha ..i.-
Effect op agni: in reactie op de zure smaak flakkert
agni nog sneller op dan bij zuur en zout.
Effect op het lichaam: bij matig gebruik stimu­
leert de scherpe smaak agni. Ook heft het blok­
kades op van stilstaande uitscheidingen (zoals
slijm in de luchtwegen). Het gaat dus verkoudheid,
hoest en andere verstoppingen tegen. Het bevordert
ook de absorptie en assimilatie. Het creëert een
omgeving in het lichaam die onaangenaam is voor
wormen en andere parasieten (zoals gisten) en
werkt tot op zekere hoogte als middel tegen
gifstoffen. Het helpt bij het afbreken, circuleren
en uitscheiden van afvalstoffen. De scherpe smaak
van bijvoorbeeld knoflook werkt tegen obesitas en
verhoogd cholesterol.
Wie heeft er baat bij? Wanneer sprake is van ge­
agiteerd kapha, is het goed om scherpe specerijen
zoals gember en kruidnagel te gebruiken, mits in
de juiste dosering. De scherpe smaak is ook goed
om een dof agni wat op te stoken.
Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Een teveel
aan scherpe smaak kan een ernstige verstoring
van de balans in het lichaam veroorzaken. Dit kan
resulteren in een droge, schroeiende en brandende
hitte. Eerst raakt de dosha pitta geagiteerd en
vervolgens vata, met als gevolg: constipatie,
duizeligheid, lichtheid in het hoofd, uitputting,
flauwvallen, trillingen, krampen, pijn, branderig­
heid, droogte in de mond, maagzuur, misselijk­
heid, spieruitputting, overdreven gewichtsverlies,
verminderde vruchtbaarheid, huiduitslag, haar­
uitval, voortijdig grijs worden en nog een hele lijst
andere aandoeningen.
De bittere smaak (tikta rasa)
Voor mijn arme smaakpapillen is de bittere smaak
als een strenge schoolmeester. In de paragrafen
hierboven was ik fijn aan het feesten met zoete,
zoute en zure smaken (en een scheutje scherp om
de boel een beetje op te schudden), en nu staat
bitter opeens aan de deur te kloppen: 'Heb jij je
huiswerk al gemaakt?!'
Maar met al dat feesten heb ik mijn lichaam
opgezadeld met een opeenhoping van gifstoffen,
misschien ook nog een paar parasieten (die hun
eigen feestje aan het vieren zijn!), een massa samen-
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
geklonterde lichaamsvloeistoffen en een waslijst
aan blokkades in mijn biokanalen. Tijd om op te
ruimen, mezelf te herpakken en opnieuw te begin­
nen. Nou, daar weet de bittere smaak wel raad mee.
Bitter is een koele kikker, een smaak die zich
niet afvraagt of wij hem wel lekker vinden. Eerder
een smaak die ook een beetje een straf is. Maar
ook een smaak die we echt nodig hebben: hij is
koortsverlagend, verwijdert gifstoffen, bant
infecties uit, ruimt parasieten op en geneest
huidaandoeningen. Zonder de bittere smaak
zouden we nooit ons lesje leren. Dankzij bitter
kan onze spijsvertering met een schone lei
opnieuw van start gaan.
Bij de andere smaken hebben we gezien dat
verlangen zich kan gaan manifesteren als onte­
vredenheid met de wereld om ons heen. Dan volgt
afgunst en uiteindelijk hebzucht. Als die hebzucht
onbevredigd blijft (je kunt je afvragen of hebzucht
überhaupt bevredigd kan worden), komt woede
om de hoek kijken. En als we door woede
binnenstebuiten zijn gekeerd, wat rest ons dan
nog behalve verdriet? En zo zegt men wel dat deze
vijfde smaak, bitter, een relatie heeft met verdriet.
Hier zit ik dan, met de bittere herinneringen
uit mijn verder zo zoete, zure, zoute en scherpe
verleden. Alle opwindingen en woede zijn weg­
gevaagd door de bittere nasmaak van een alles­
overheersend verdriet. Hoe heeft die bittere smaak
me zo in mijn isolement kunnen dringen? Bittere
vijanden, bittere vrienden, bittere relaties, bittere
gedachten en nu deze bittere eenzaamheid. ls dit
de bittere smaak van berouw? ls het de prijs die ik
betaal voor overdaad? ls het een protest tegen het
niet vervuld krijgen van verlangens? Of misschien
het verzet dat we voelen wanneer het leven ons
een spirituele les leert?
227
HOOFDSTUK 6
Voorbeelden: de bittere smaak komt van nature
voor in de meeste groene en gele groenten, waar­
onder boerenkool, spruitjes, paardenbloemen
(molsla), spinazie, andijvie, broccoli, bloemkool
en asperges. We vinden hem ook in bittermeloen
(sopropo).
Eigenschappen: droog, verkoelend, licht.
Deze smaak overheerst alle andere smaken.
Effect op de dosha's: pitta .,... vata 1' kapha -.v
Effect op agni: bij matig gebruik ondersteunt
de bittere smaak agni door zijn eigenschap van
droogte.
Effect op het lichaam: bitter reinigt de smaak­
papillen, zodat deze weer openstaan voor de
ontvangst van nieuwe smaken. Het ondersteunt
het metaboliseren van gifstoffen uit voedsel en
deblokkeert de biokanalen (zo is het bittere kruid
kurkuma effectief bij het verlichten van blokkades
in de slagaders). Voedsel met een bittere smaak is
vaak goed tegen slijmvorming, parasieten, koorts,
gifstoffen en obesitas (maar het kan ook leiden tot
afname van spiermassa). Dankzij de verkoelende
en reinigende eigenschappen helpt de bittere
smaak bij het bestrijden van gifstoffen in het bloed
die hardnekkige huidaandoeningen veroorzaken.
Bittere planten zoals neem, kurkuma en fenegriek
worden in bepaalde gevallen gebruikt bij het
bestrijden van jeuk en het behandelen van infec­
ties. Bij zeer matig gebruik is de bittere smaak
een goede versterker van de spijsvertering, die
het lichaam schoon houdt en vrij van parasieten
en gifstoffen uit voedsel.
228
Wie heeft er baat bij? Bittere groenten en kruiden
zijn een belangrijk middel bij het kalmeren van
een geagiteerd kapha. Zorg dus dat je wat bittere
elementen in je dagelijkse dieet opneemt (zoals
bladgroente of de natuurlijke bittertjes van
kurkuma en fenegriek), vooral in de lente, het
seizoen waarin kapha geprikkeld raakt. Of dat je
wat bitter toevoegt aan je dieet om een geagiteerd
kapha in balans te brengen (dat zich uit in de vorm
van zwaarte in lichaam en geest, extra vetafzet­
tingen of matheid van geest). Omdat bitter een
verkoelende en droge smaak is, is het ook een
tegenwicht voor de hete en olieachtige eigen­
schappen van de dosha pitta. Kort samengevat:
de bittere smaak is op zijn best als tegenhanger
van een teveel aan de dosha's kapha en pitta.
Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Bij over­
dadige consumptie leiden de droge en koele
eigenschappen van de bittere smaak tot een
sterke verhoging van de dosha vata en daarmee
samenhangende aandoeningen zoals vermagering
(het doet weefsels slinken), zwakte, seksuele stoor­
nissen, duizeligheid, droogte van de mond en de
huid, zwelling van de onderbuik, pijn en krampen
in de onderbuik en pijn in de hartspier en andere
spieren, en zelfs een verergering van eventuele
geestesziekte.
De wrange smaak (kashaya rasa}
De wrange smaak heeft een samentrekkend effect
op alle biokanalen in het lichaam. Soms is dit een
goede zaak, vooral wanneer een vernauwing van
die kanalen kan voorkomen dat we overmatig veel
bloed, urine of water verliezen door bloedingen,
diarree of overgeven. Maar soms kan een onnodige
vernauwing van de kanalen nadelig zijn, bijvoor-
beeld wanneer door samentrekkende bronchiën
benauwdheid ontstaat.
Altijd wanneer de kanalen zich verder (of
eerder) sluiten dan normaal betekent dit een
stremming in de doorstroming van de diverse
substanties. Aangezien vata de kracht is die alle
substanties door alle kanalen voortstuwt, volgt
op deze stremming automatisch en onmiddellijk
een verhoging van deze dosha.
De Natuur heeft daar in haar superieure wijs­
heid het volgende op gevonden: de wrange smaak.
Vergeleken met de andere smaken komt äe wrange
smaak maar zelden voor, maar deze bescheiden
zesde smaak speelt een belangrijke rol bij het
reguleren van onze biokanalen. Hij houdt zogezegd
de controle over het spoorboekje van ons inner­
lijke biotransport.
Soms wordt wel gezegd dat de wrange smaak
een relatie heeft met de emotie angst. Maar als
afsluitingen en remmingen symptomen zijn van
angst, waar zijn we dan eigenlijk zo bang voor?
En waarom zijn we zo bang?
ls het de angst voor de zoete smaak die uit
ons onbewuste naar boven borrelt - het diep­
gewortelde, voluptueuze verlangen dat zich aan
ons opdringt en eist dat het wordt vervuld? Of de
angst voor de verborgen kracht van de zure smaak
die zich uit als een chronisch gevoel van onge­
noegen? Of is het de angst voor de tomeloze
gretigheid van de zoute smaak? ls het de angst
voor de vlammende uitbarstingen van de scherpe
smaak? Of is het de angst voor bitter verlies,
te bitter om er zelfs maar aan te denken?
Laten we eerst eens kijken naar die angst die
onze verlangens zo onderdrukt. Die angst is zelf
wrang - een beperking van de doorstroming,
een bijtende druk, een rem op onze verlangens,
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
een belemmering van behoeftes en een inperking
van ons wezenlijke zelf.
Misschien zijn we bang doordat we het verlies
van voedingsstoffen (tijdens onbeheersbare aan­
vallen van diarree, bijvoorbeeld) associëren met de
angst voor de dood, de ultieme angst die wij allen
in ons dragen? Misschien is angst dan wel een
veiligheidsklep. Waar we diep van binnen naar
verlangen is gezondheid, we willen koste wat kost
in leven blijven. En dus sluiten we ons af. We
vernauwen, belemmeren en beperken onszelf, en
dat allemaal dankzij de waakzame en altijd attente
wrange smaak. lk maak een diepe buiging voor die
angst, die ik misschien eerder voorzichtigheid zou
moeten noemen.
Voorbeelden: dit is geen smaak die makkelijk
te herkennen is, maar die wel kan worden waar­
genomen in het effect dat hij heeft, bijvoorbeeld
in het uitdrogen en samentrekken van de tong.
De bittere smaak is nog het duidelijkst aanwezig
in onrijpe bananen, linzen, gedroogde bonen,
erwten, granaatappels, groene thee, cranberries
en zure appels.
Eigenschappen: droog, koud, zwaar, niet slijmerig,
licht, samenpersend, vocht absorberend. Deze
smaak houdt uitscheiding in toom, werkt
remmend en samendrukkend, en maakt dingen
ruw en compact.
Effect op de dosha's: pitta -.v vata 1' kapha -.v
Effect op agni: in kleine hoeveelheden voorkomt
de wrange smaak overvloedige speekselvorming en
beperkt de hoeveelheid water in de maag, wat allebei
een dempend effect op agni zou kunnen hebben.
229
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

TABEL 24 De dosha's en de invloed van smaak TABEL 25 Eigenschappen en smaakselectie

VERHOGEND VERLAGEND VERHOGEND

Eigenschap Maximaal Gemiddeld Minimaal

Maximaal Gemiddeld Minimaal Maximaal Gemiddeld Minimaal

Droog Wra n g Scherp Bitter

Vata Bitter Scherp Wra n g Zoet Zuur Zout

Olieachtig Zoet Zout Zuur

Pitta Scherp Zout Zout Bitter Zo et Wran g

Zwaar Zoet Wran g Zuur

Kapha Zoet Zout Zout Scherp Bitter Wran g

Licht Bitter Scherp Zuur

Heet Scherp Zuur Zout

Effect op het lichaam: bij matig gebruik zorgt de Zo kun je werken met de zes smaken

wrange smaak voor de noodzakelijke droogte. Koud Zoet Wrang Bitter

Doordat het de huid en de vaten doet samentrek­
ken ondersteunt het de genezing van wonden en
zweren. De wrange smaak helpt bij het reguleren
van de biokanalen. Het vertraagt zo nodig de
doorstroming van bepaalde substanties, bijvoor­
beeld in het geval van bloedingen ofdiarree.
Wie heeft er baat bij? ln kleine hoeveelheden
heeft de wrange smaak een positiefeffect op alle
drie dosha-types.
Wie moet hier voorzichtig mee zijn?
Deze smaak kan snel tot een toename van vata
leiden, dus voorzichtigheid is geboden als vata
toch al geagiteerd is. Bij een teveel aan deze smaak
kunnen vata-gerelateerde aandoeningen voor­
komen zoals uitdroging van de mond, pijn in de
borst, flatulentie, opzetten van de onderbuik,
blokkades van de circulatiekanalen (srota's),
blokkades van feces, urine, darmgas en sperma,
krampen en convulsies.
Als je agni op een gezond niveau functioneert,
zonder negatieve dosha-symptomen, kun je met
een gerust hart alle smaken eten. De enige reden
om bepaalde smaken meer of minder te gebruiken
is om de normale aanpassingen voor de seizoenen
te maken. Dat geldt overigens niet alleen voor jou,
maar voor alle levende wezens die te maken
hebben met de wi sseling van de seizoenen.
ln bijlage 4 (Ayurvedische voedingsadviezen)
vind je de nodige voedingsadviezen per seizoen.
Zo lang je goed oplet en de nodige aanpassingen
maakt, hoef je geen problemen te verwachten.
Door in ieder seizoen het juiste voedsel te kiezen,
houd je je dosha's in balans en die houden op hun
beurt je agni op maximale sterkte. En zo is eten
in harmonie met de seizoenen de belangrijkste
preventieve gezondheidsmaatregel in het Ayur­
vedische stelsel.
De eenvoudige basisregel die je moet volgen als
je agni ziekmakend verstoord is - wanneer je door
eerdere fouten in je levensstijl of eetpatroon last
hebt van dosha-gerelateerde symptomen in je
spijsvertering (zie tabel 23 op pagina 221) - is dat
je eet volgens het seizoen en je dosha-balans
herstelt. Met andere woorden: je houdt niet alleen
rekening met de macro-omgeving (de seizoenen),
maar ook met de specifieke behoeftes van jouw
eigen micro-omgeving, je eigen lichaam. Een
dosha-dieet gebruik je om specifiek in te spelen
op de balans of onbalans van de dosha's in jouw
lichaam. Het is niet een soort universeel dieet
voor alle pitta-, vata-, ofkapha-types.
Dit is een belangrijke boodschap, en daarom
herhaal ik hem nog een keer. Het is belangrijk dat
je je leven lang eet in harmonie met de seizoenen.
Dat is de regel die voor iedereen opgaat. Alleen op
momenten dat je met een specifieke onbalans te
maken hebt, ga je eten volgens een aangepast
dosha-dieet. Hoe dat dieet in elkaar steekt, is
voor iedereen verschillend.
Om middels je voeding je dosha's te beïnvloe­
den, maak je voornamelijk gebruik van de verschil­
lende smaken. Zie tabel 24 voor een overzicht van
hoe de smaken de dosha-balans beïnvloeden. En in
bijlage 4 vind je verdere informatie over hoe je met
je eetpatroon je dosha's in balans krijgt. Om te
weten ofje last hebt van een onbalans in je dosha's,
hoef je niet per se te weten wat je dosha-constitutie
is (welk dosha-type je bent). In de Ayurveda heet
dit je prakriti - in het Sanskriet ook het woord dat
wordt gebruikt voor 'Moeder Natuur'. Je kunt
eenvoudig zelf vaststellen of je agni dosha-gerela­
teerde symptomen vertoont. (Zie het overzicht in
hoofdstuk I, waar alle symptomen van geagiteerde
dosha's op een rijtje zijn gezet.)
Wat je verder nog kunt inzetten om de
dosha-balans te herstellen, zijn de eigenschappen,
zoals droogte en lichtheid. Iedere smaak heeft zijn
HOOFDSTUK 6
eigen combinatie van eigenschappen, dus dit
kan van invloed zijn op de smaken die je kiest.
Zie tabel 25 op pagina 23r.
Je zou de zes smaken kunnen zien als zes
verschillende kleuren verf. Die zes kleuren gebruik
je elke dag weer om een portret van je gezondheid
te schilderen. Het doek staat klaar op de schilder­
sezel, het is aan jou om de kleuren te kiezen. Als je
goed kiest, zal de gezondheid je tegemoet stralen!
Behalve de Ayurveda ken ik geen enkel stelsel
van geneeskunde voor lichaam, geest en ziel dat
tot in zulk detail kan voorschrijven wat je het beste
kunt eten. De dieetadviezen in de Ayurveda zijn
uitvoerig onderzocht en beproefd in het levende
laboratorium van de geschiedenis van de mens­
heid. Een voorbeeld hiervan vinden we in het
verhaal van Tracy Cunningham.
HOE TRACY HERSTELDE DANKZIJ EEN
AYURVEDISCH DIEET
Vijf jaar geleden maakte Tracy Cunningham, een
bekroonde art director, illustrator en grafisch
ontwerper in de San Francisco Bay Area, de keuze
om te gaan eten volgens de Ayurvedische dieet­
voorschriften. Binnen een jaar viel ze bijna twintig
kilo af en werd ze verlost van ernstige netelroos,
een hoog cholesterolgehalte en symptomen die
een mogelijke voorbode van diabetes waren. Maar
nog belangrijker: ze vond de weg omhoog uit het
leven met een ernstig ziek lichaam naar een leven
vol vrede en geluk.
Een jaar of vijf daarvoor was Tracy voor het
eerst getroffen door aanvallen van netelroos, een
ernstige huidaandoening. Ze was toen begin
dertig. Ze had geen idee waar de aanvallen door
veroorzaakt werden. Ze werd een vaste gast op
232
de spoedeisende hulp en gebruikte regelmatig vrij
verkrijgbare ontstekingsremmers. Dit in de hoop
haar jeuk en ontstekingen een beetje draaglijker te
maken. Door het vele krabben aan haar schilferende
en scheurende huid kreeg ze grote abcessen in
haar gezicht. Onder invloed van antiallergische
medicijnen ging ze als een zombie door het leven.
Op den duur werd de netelroos systemisch en
breidden de aanvallen zich uit naar steeds meer
delen van haar lichaam.
ln haar werk had Tracy dagelijks te maken met
de stress van deadlines. Ze maakte dagen van
twaalf uur en lunchpauzes schoten er maar al te
vaak bij in. Dat ze af en toe op vakantie wilde,
was bij de leiding geen populaire boodschap.
Al die stress hield haar niet alleen in de greep van
de netelroos, het zette haar ook aan tot emotio­
neel eten. Ze werd zwaarder en zwaarder.
'lk had altijd al de leegte in mijn leven opge­
vuld met suiker en bewerkt voedsel', zei Tracy,
'en nu werd dat ook mijn manier van met stress
omgaan.' Bij een lengte van r,60 meter woog ze
uiteindelijk ruim negentig kilo.
Tegen de tijd dat ze zich opgaf voor de begin­
nerscursus Awakening Health van mijn school,
was ze constant oververmoeid en begon ze
tekenen van een depressie te vertonen. Ze wist
dat er nu iets moest gebeuren.
Door wat ze leerde over de Ayurvedische
dieetvoorschriften ging Tracy begrijpen wat er met
haar lichaam aan de hand was, en waarom ze last
had van netelroos en zwaarlijvigheid. Die vragen,
waar ze al jaren mee had rondgelopen, kreeg ze al
in de eerste weken van de cursus beantwoord. Er
viel een last van haar schouders. Eindelijk had ze
een stelsel van kennis gevonden dat haar weer
heel zou maken.
Het eerste en belangrijkste wat Tracy leerde
in die eerste paar lessen, was hoe ze op een goede
manier haar spijsvertering kon beoordelen. De
Ayurveda leert ons dat de spijsvertering een vuur
is dat niet te hoog en niet te laag moet branden.
Tracy begreep dat haar spijsverteringsvuur van
nature op een laag pitje stond. Door non-stop haar
emoties weg te eten had ze het vuur nog lager
gedraaid, net als door de vele suiker die ze at. Zelfs
haar vele aanvallen van netelroos speelden daarbij
een rol. ln plaats van een lekker brandend open
haardje, de metafoor die ik graag gebruik, was
Tracy's spijsvertering meer een lekkend, nauwelijks
warm te stoken petroleumstelletje. Ze begreep al
snel dat die langzame spijsvertering alles te maken
had met de netelroos en de gewichtstoename.
Toen ze het juiste voedsel op de juiste tijd ging
eten, merkte Tracy dat haar lichaam daar wonder­
baarlijk goed op reageerde. Om te beginnen had ze
veel meer energie. En ten tweede begon ze ook op
de juiste tijden trek in eten te krijgen.
Binnen een paar maanden nam de frequentie
van haar aanvallen van netelroos dramatisch af en
binnen zes maanden begon ze moeiteloos en in
een gezond tempo de overtollige kilo's te verliezen.
'lk heb er niet eens intensief voor hoeven sporten',
zei ze, 'ik ging gewoon vanzelf afvallen, door alleen
maar beter op mijn spijsvertering te letten!'
Dit betekende ook dat haar gewichtsverlies
blijvend was - wat in het verleden bij geen enkel
dieet het geval was geweest. Maar het is nu ruim
vierenhalf jaar geleden dat Tracy Ayurvedisch is
gaan eten en haar lichaam heeft het tot nu toe
vertikt om die kilo's er weer aan te kweken. Ze is
steeds, zonder extra inspanning, keurig op gewicht
gebleven!
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN
Door een op maat gemaakt Ayurvedisch eet­
patroon zakte Tracy's cholesterolgehalte meerdere
punten en daalden ook de verhoogde bloedsuiker­
waarden van haar prediabetes.
Hieronder volgen een paar voorbeelden van
de soorten voedsel en de eetgewoontes die Tracy
vaarwel zei om deze fantastische veranderingen in
haar lichaam en gezondheid te kunnen realiseren.
Vis: dit wordt vaak gezien als licht en gezond,
en daarom wordt vis van harte aanbevolen door de
medische professie, voedingsdeskundigen en in de
media. Vanuit Ayurvedisch perspectief is de vis een
dier dat leeft in het water en dus de eigenschappen
van water belichaamt. Vis is daarom kapha­
verhogend, en een van de symptomen van een
geagiteerd kapha is jeuk. Volgens dezelfde logica
zal vis - zeevis of zoetwatervis, dat maakt niet
uit - je nooit kunnen helpen afvallen, want om
gewicht te verliezen moet je je kapha verlagen, niet
verhogen. Zeevis is bovendien vanwege het zout
verhittend (wat pitta verhoogt). De gloeiend hete
netelroos waar Tracy last van had, was pitta­
gerelateerd en voedsel dat hitte geeft zou die dus
alleen maar erger maken. Om die reden is het eten
van vis in de Ayurveda niet toegestaan voor
mensen met hete, jeukerige huidaandoeningen.
Het eerste wat Tracy deed, was drie maanden
volledig stoppen met vis eten - en inderdaad, haar
netelroos werd minder en ze begon af te vallen.
Nu wist ze zeker dat ze op het goede spoor zat!
Diepvriesmaaltijden voor in de magnetron:
oud en bevroren voedsel is moeilijk te verteren.
Tracy realiseerde zich dat ze puur om het gemak
geld verkwistte aan maaltijden die haar dosha's
agiteerden. De enigen die hier beter van werden
233
HOOFDSTUK 6
waren de fabrikanten van afslankproducten,
terwijl zij er haar gezondheid aan opofferde.
Yo ghurt, sapjes en smoothies: al dit soort pro­
ducten verhogen kapha en temperen agni. 'Dat kan
voor anderen misschien goed zijn', zei Tracy, 'maar
voor mij werkt het niet.' In Amerika is yoghurt
tegenwoordig de heilige graal voor iedereen die wil
afvallen. In de Ayurvedische wetenschap is dit het
ideale voedsel als je wilt aankomen, want zelfs als
er maar weinig vet in zit verhoogt het je kapha met
elke hap die je ervan binnen krijgt.
Een dieet met veel vlees: Tracy was gewend om
bij iedere maaltijd vlees te eten. Ze leerde hoe ze
hetzelfde vlees met Ayurvedische kruiderijen
(zoals kurkuma en komijn) kon klaarmaken zodat
het minder zwaar verteerbaar was. Ze leerde ook
meer linzen, bonen en groente te eten bij het
avondeten - allemaal makkelijker verteerbaar dan
vlees - en om alleen nog vlees te eten bij de lunch,
de tij � van de dag dat agni van nature scherper is.
Op deze manier maakte Tracy zich los van de
populaire moderne 'diëten' die zonder onderscheid
dezelfde strategie voorschrijven aan iedereen die
wil afvallen en gelukkig wil zijn, ongeacht hoe oud
ze zijn, wat hun gesteldheid is of in welke tijd van
het jaar we leven. In plaats daarvan leerde ze de
gezonde, geïndividualiseerde Ayurvedische dieet­
adviezen te hanteren, die altijd uitgaan van de
toestand van het individuele agni, de seizoenen,
de tijd van de dag en de dosha's.
Nu, zo'n vijf jaar later, is Tracy afgestudeerd als
Ayurvedisch practitioner. Ze heeft werk gevonden
dat haar minder stress oplevert: ze coördineert nu
met veel succes de Ayurvedische hulpprogramma's
van Vedika Global. Toen haar gezondheid was
hersteld vroeg Tracy mij om haar een spirituele
naam te geven. De naam die ik voorstelde was
Lakshmi, de naam van de godin van perfecte
gezondheid, overvloed en schoonheid, die woont
in de lotus van het hart. Ze kreeg een grote glim -
lach op haar gezicht en haar wezen straalde van
gezondheid. ln haar ogen zag ik hoe ze tevreden
haar innerlijke Lakshmi aanvaardde.
Drie manieren om Ayurvedisch te eten
We hebben al veel behandeld in dit hoofdstuk en
ik wil hier even de naar mijn idee belangrijkste
punten samenvatten. Er zijn drie manieren om
Ayurvedisch te eten. Twee daarvan - eten voor je
agni en eten in harmonie met de seizoenen - zijn
in feite twee kanten van dezelfde medaille. Als je
het ene doet, doe je automatisch ook het andere.
Het ligt er maar aan hoe je ertegen aankijkt, wat
voor jou op een bepaald moment het belangrijkst
is. Hoe dan ook, dit is binnen het Ayurvedische
stelsel de manier waarop je normaal gesproken
zou moeten eten.
De derde manier - eten om een specifieke
dosha in balans te krijgen - is wat specialistischer.
Op deze manier ga je alleen eten als je een bepaal­
de onbalans hebt geconstateerd, als je bepaalde
symptomen wilt bestrijden - laten we zeggen
darmgas of hoofdpijn in de middag. Je kunt dit
zien als een soort zelfgeschreven doktersrecept.
Het is een afwijkende manier van eten die je
slechts tijdelijk toepast, totdat de dosha waar
het om gaat tot rust gekomen is. Laten we de drie
manieren nog eens nader bekijken.
Eten voorje agni
Dit is een van de basisprincipes in de Ayurveda:
je stemt je eten af op de toestand van je agni.
Om te beginnen: als je geen trek hebt, eet je niet.
Verder moet je je maaltijden aanpassen aan de
fysiologische ritmes van je eigen metabolisme:
wat je eet, hoeveel je eet, wanneer je eet. Hier
komt een deel intuïtie bij kijken, en in feite doen
we dit allemaal al van nature. Als je last hebt van
brandend maagzuur maakt het niet uit of je ooit
van de Ayurveda hebt gehoord: je zult vanzelf op
zoek gaan naar verkoelend voedsel. Gember en
wasabi laat je staan, je eet wat lichtere dingen en
je slaat misschien een keer een maaltijd over. Je
bent je misschien niet bewust dat je je agni aan
het opstoken bent, maar toch is dat precies wat je
doet. En je indigestie gaat er evengoed van over.
Als je van het eten van bepaalde soorten voedsel
te veel darmgas krijgt, ga je er vanzelf minder van
eten. Voor dit soort inzichten hoef je niet veel
gestudeerd te hebben, als je een beetje oplet zie je
het vanzelf. Wat de Ayurvedische wijzen hebben
gedaan, is dit soort menselijke wijsheid ten
aanzien van voedsel erkennen en uitdrukken als
de principes van ons agni. En dus eten we in de
Ayurveda altijd in overeenstemming met ons agni.
Zie deze regel maar als een geheugensteuntje voor
iets wat je diep van binnen allang weet. Zelfs als je
de dosha's buiten beschouwing laat, kun je goed
eten door na te gaan wat de toestand van je agni is
- scherp, dof/traag of variabel - en je eten daarop
aanpassen. Dit lijstje kan je daarbij van dienst zijn:
• Als je agni scherp is, eet je zwaar, verkoelend,
compact, dof/traag makend voedsel. Sla geen
maaltijden over, misschien moet je zelfs nog een
keer extra opscheppen of een tussendoortje eten.
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
• Als je agni dof/traag is, eet je makkelijk ver­
teerbaar, verwarmend, niet-compact, scherp
voedsel. Misschien moet je een paar dagen
ontgiften. Van al je maaltijden moet vooral je
avondeten licht verteerbaar zijn. Houd die
maaltijd ook tamelijk klein.
• Als je agni variabel is, houd er dan rekening
mee dat je bij iedere maaltijd andere keuzes
moet maken. Volg de wet van de tegengestel­
den: compenseer dofheid/traagheid steeds
met het tegenovergestelde. Zorg ook vooral
dat je eet volgens een vast schema, zo zet je
geleidelijk aan je digestieve klok weer gelijk.
• Als je agni normaal is, blijf je gewoon eten
volgens de regels die je in de rest van dit hoofd­
stuk tegenkomt. Zo zorg je dat je normale agni
ook normaal blijft. Speciale lijstjes van wat wel
en niet mag heb je niet nodig, zo lang je eet in
harmonie met de seizoenen.
Eten volgens de seizoenen
Wanneer mensen zich aanmelden bij mijn school,
is het eerste wat ik ze leer niet de werking van de
dosha's, maar het eten volgens de seizoenen. In
essentie is dit heel eenvoudig: verwarmend
voedsel in de winter, verkoelend voedsel in de
zomer en de herfst. (Voor een nadere uitwerking,
zie bijlage 4: Ayurvedische voedingsadviezen.)
Naarmate ze meer vertrouwd raken met het
concept van eten in harmonie met het seizoen
hebben ze geheid een aantal aha-momenten.
Ze begrijpen steeds beter dat Ayurvedisch eten
helemaal niet zo ingewikkeld is als ze hadden
gedacht - of zoals het ze is wijsgemaakt. Dat je
moet eten volgens de seizoenen is een besef dat
hele beschavingen zich hebben gerealiseerd, zowel
in de oudheid als de moderne tijd. Ook het hele
23 5
HOOFDSTUK 6
dierenrijk houdt zich aan deze basisregel. Wat de
Ayurvedische wijzen hebben gedaan, is deze aan­
geboren intelligentie goed bestuderen en vastleg­
gen in eenvoudig op te volgen adviezen. Het zijn
de wetten van de Natuur, die de wijzen slechts
hebben geïnterpreteerd en voor ons hebben vast­
gelegd. Wat ik daarbij nog wil zeggen: wanneer
mijn grootmoeder stond te koken voor tientallen
en soms honderden mensen, waren dat altijd
maaltijden die pasten bij het seizoen. En zoals
gezegd, haar voedsel was geneeskrachtig - voor
iedereen.
Eten om een specifieke dosha in balans
te krijgen
Zoals gezegd is een dieet om een dosha in balans
te krijgen altijd tijdelijk. Het is niet de manier
waarop je je leven lang blijft eten. Dit lijkt in
tegenstrijd met wat je vaak hoort over het levens­
lang volgen van een dieet op basis van je dosha­
�
type constitutie) om een of twee dosha's in balans
te houden. Wat ik hierover zeg, is gebaseerd op
wat de wijzen hebben verklaard in de klassieke
teksten. Dit is het juiste uitgangspunt, en niet
die moderne interpretatie van de Ayurvedische
dieetleer waar de in het Westen zo populaire
dosha-diëten op gebaseerd zijn. Normaal ge­
sproken is het eten van voedsel dat past bij het
seizoen al voldoende om een mogelijke onbalans
van je dosha's tegen te gaan. Dat is de reden dat
een seizoensgericht dieet automatisch de nadruk
legt op het in balans houden van kapha in de lente,
van vata in de zomer en het regenseizoen en het
balanceren van pitta in de herfst. ln de winter
kunnen de dosha's onmogelijk uit balans raken
- waarom dat is, heeft te maken met wetenschap­
pelijke principes die te ingewikkeld zijn om hier
uit te leggen - en dus zijn de aanbevelingen voor
de winter niet gebaseerd op de dosha's, maar op
de voedingsstoffen die je nodig hebt in dit seizoen.
Wanneer een bepaalde dosha geagiteerd is uit
zich dat in duidelijk herkenbare symptomen:
borrelende darmen bij vata-agitatie, hitte in de
buik bij pitta, of slijm in de longen bij kapha. Om
een dosha te kalmeren kun je tijdelijk je dagelijkse
maaltijden iets aanpassen. Als de symptomen
verdwijnen, ga je weer gewoon volgens het seizoen
eten. (Zie tabellen 4, 5 en 6 in hoofdstuk r en de
diverse tabellen en aanbevelingen in bijlage 4.)
Let op: wanneer iemand ernstig ziek is, is het
vaststellen van een geschikt dieet een taak voor een
erkende vaidya, een Ayurvedisch arts. Zo'n dieet is
een specialistisch stuk maatwerk. Wat het inhoudt
en hoe lang het gevolgd moet worden, is per persoon
volstrekt verschillend. Dit soort voorschriften
vallen buiten het bereik van dit boek.
Ook belangrijk:
de eigenschappen van je voedsel
De verschillende smaken van ons voedsel hebben
we al besproken, maar smaak is niet het enige dat
belangrijk is. Als je iets wilt eten wat zoet smaakt,
kun je een handje druiven nemen, maar ook een
banaan. Druiven en bananen zijn allebei zoet,
maar toch zijn het totaal verschillende soorten
voedsel, met elk een heel verschillende uitwerking
op je lichaam. Dat komt door hun verschillende
eigenschappen.
Wat we in de Ayurveda eigenschappen
noemen, zijn de twintig fysieke attributen die de
constitutie (prakriti) van een bepaald soort voedsel
uitmaken. Daarbij gaat het niet zozeer om je
smaakzintuig, maar om je tastzin en gezichts-
vermogen en soms zelfs om je gehoor. Dat zijn de
zintuigen die je gebruikt om de hoeveelheid vloei­
stof, de dichtheid of de kleverigheid van je voedsel
te bepalen. Belangrijker dan de fysieke eigenschap­
pen van je voedsel is echter het effect dat het heeft
op je lichaam nadat je het hebt opgegeten. Je denkt
bij drop misschien niet direct aan verkoeling of bij
een tomaat aan verwarming, maar dat zijn volgens
de Ayurvedische wijzen de eigenschappen die deze
twee hebben. Om dat vast te stellen, hebben ze
gekeken naar het effect dat drop en tomaten
hebben op je lichaam.
Voordat ik een overzicht geef van de eigen­
schappen wil ik opmerken dat sommige lezers
zullen denken 'Moet dat nu, nog zo'n hele lijst
erbij?' Inderdaad is het - voor hen - nog weer een
nieuw perspectief op voedsel. Maar in de praktijk
is het helemaal niet zo ingewikkeld, het werken
met die eigenschappen. Inheemse culturen over de
hele wereld hebben dit al eeuwenlang toegepast.
ln droge woestijnklimaten gingen mensen op
zoek naar olieachtig, slijmerig voedsel (cactus,
okra, vlezig fruit), in vochtige en natte klimaten
juist naar meer vurig voedsel {diverse soorten
peper). Als ze ouder werden, gingen ze licht
(makkelijk verteerbaar) voedsel eten en als ze in de
groei waren, of zwanger, kozen ze voor zwaarder
voedsel. Verpakt voedsel bestond nog niet, en
ook geen toegevoegde vitamines of calcium.
De mensen gingen af op de eigenschappen van
hun voedsel en hun specifieke omstandigheden.
ln de moderne wereld lijken we deze wijsheid
te zijn kwijtgeraakt. Gelukkig hebben de Ayurvedi­
sche wijzen de Natuur goed bestudeerd en een
lijstje voor ons opgesteld van twintig eigenschap­
pen waarmee we het beste voedsel voor onszelf
kunnen kiezen (zie tabel 26 op pagina 238).
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
Wanneer je de eigenschappen van je voedsel gaat
beoordelen, houd dan de principes 'gelijk versterkt
gelijk' en 'tegengestelden zwakken elkaar af' in
gedachten. Aan de hand daarvan kun je afvallen
wanneer je te zwaar bent, of juist aankomen als je
te weinig weegt. Als je instabiel bent, kun je zo
beter in balans komen en als je stilstaat, helpt dit
je om weer vooruit te komen.
De twintig eigenschappen vormen een matrix
voor fysieke transformatie. Ik zou willen voorstel­
len dat je deze lijst altijd in gedachten houdt
wanneer je je boodschappen doet. Bedenk bij het
voedsel dat je koopt welke eigenschappen het
heeft, dan kun je ook inschatten wat het zal doen
in je lichaam. Als je mager bent en een beetje wilt
aankomen, kies dan eerder compact dan poreus
voedsel en liever zwaar dan licht (bijvoorbeeld:
rund- of varkensvlees in plaats van kip), of liever
olieachtig in plaats van droog (geen popcorn, maar
zuivel). Klinkt niet al te moeilijk, toch? En het is
ook nog intuïtief! Geef je kennis van de dosha's
dus een kans en gebruik bij het boodschappen
doen je vijf zintuigen en je gezonde verstand!
Je gaat nu zelf je dieet samenstellen, op de manier
die het best bij jou past.
De Ayurvedische voedingsregels
Het woord dat in het Sanskriet wordt gebruikt om
de regels en discipline aan te duiden die we bewust
en vrijwillig accepteren als we een bepaald doel
willen bereiken is sadhana. In de Ayurveda is het
algemene doel van onze sadhana het bevorderen
van de gezondheid van lichaam, geest en ziel.
Met betrekking tot de voeding houdt onze
sadhana in dat we bepaalde regels omarmen die
zijn geïnspireerd op de tijdloze wijsheid van de
2 37
HOOFDSTUK 6
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

TABEL 26 De twintig Ayurvedische eigenschappen

Eigenschap Effect op lichaam Voorbeelden Spijsverteri ngs· Eigenschap Effect op lichaam Voorbeelden Spijsverterings-
index index

Koud Trekt samen, stopt,
verlaagt lichaams-
temperatuur
Heet Doet zweten, verhoogt
lichaamstemperatuur
Zwaar Bouwt op, bevordert
massa (gewichtstoename)
Druiven, melk, kokosmelk, aloë, Langzaam Dof/mat Verlaagt activiteitsniveau, Volle granen, noten, tarwe, wortel- Langzaam
drop, komkommer, venkel, rozen, remt fysieke reacties en groenten, bruine rijst, urdboontjes
koriander, rietsuiker, melk, ghee dosha's af (black gram)
(geklaarde boter), koud water
Scherp Versnelt activiteit, scherpt Citrusfruit, alle pepers, wasabi, Snel
Paprika, knoflook, saffraan, Snel fysieke reacties aan, radijs, mierikswortel, kruidnagel,
Spaanse peper, honing, munt, zorgt voor opwinding, Spaanse peper, gember, nootmus-
gember, komijn, zwarte peper, kan irriteren kaat, kaneel, mosterd, zwarte peper
wasabi, mosterd, mierikswortel,
Beweeglijk Bevorderlijk voor Senna blad, ricinusolie (castorolie), Snel
daikon, tomaat, heet water
beweging, zoals laxerende melk
Urdboontjes (black gram), Laag en werking
tarwe, vis, yoghurt, koud water, langzaam
Onbeweeglijk Verhindert beweging, Geitenvlees, noten, tarwe, ghee, Langzaam
noten, vlees van grote dieren
(zoals koeien en varkens) maakt stevig (met urdboontjes (black gram), noot-
name met betrekking tot muskaat, maanzaad, opium

i
Lic t mogelijke haaruitval of (uitsluitend voor medische toepas-
Geeft lichtheid, doet Mungboontjes, gepofte rijst, Hoog en snel
massa afnemen dislocatie van de botten), singen), langzaam gekookt
fleskalebas, heet water (lucht
(afslanken) laat je in slaap vallen voedsel, vers bereid voedsel, soep,
en vuur toegevoegd door koken),
bottenbouillon, de meeste wortel-
komijn, fenegriek en andere
groenten
digestieve zaden, gedroogde
rijstvlokken, gierst, gerst, vlees Zacht Verzacht (met name met Ricinusolie (castorolie), drop, Snel
van kleine, beweeglijke vogels
betrekking tot een fysiek tarwe, ghee, boter, melk
en zoogdieren (zoals konijn en
orgaan of lichaamsdeel)
hert/ree)
Hard Maakt hard of weerbarstig Noten, vlees, wortelgroente Langzaam,
Olieachtig Bevochtigt, maakt glad Alle plantaardige oliën en vetten, Hoog maar (met name met betrek- weerbarstig
vet uit zuivel zoals boter en ghee, langzaam king tot een fysiek orgaan
olie uit noten en zaden
of lichaamsdeel)

Droog Verdroogt, Gierst, gerst, popcorn, kikker- Snel Kleverig Verzacht, bevochtigt door Melk, melkvet (room), vis, okra, Langzaam
absorbeert vocht erwten, droge graanproducten,
aanbrengen van een tapioca, kleefrijst, chiazaad, aloë,
toast, gedroogd fruit, salades,
laagje eetbare gom, yoghurt, psyllium-
rauw voedsel
vezels

238
239
HOOFDSTUK 6
TABEL 26 De twintig Ayurvedische eigenschappen (vervolg)
Eigenschap Effect op lichaam
Opklarend Elimineert ziektekiemen,
ruimt irriterende stoffen op
Glad Kan glad en gelijkmatig
maken (met name met
betrekking tot botten)
Ruw Kan de huid droger en
gevoeliger maken, kan
gasvorming veroorzaken
Grof Verhoogt massa, leidt tot
gewichtstoename
Subtiel Dringt door tot in de
fijnste kanalen in het
lichaam, kan mentale
toestand veranderen
"
Vast Geeft stevigheid en
massa, leidt tot
gewichtstoename
Vloeibaar Zorgt voor vloeibaarheid
in het lichaam
Ayurvedische wijzen. Een bekende uitspraak in de
Ayurveda luidt: 'Wanneer het dieet onjuist is, heeft
medicatie geen zin. Wanneer het dieet juist is, is
medicatie niet nodig.'
Hieronder volgt een bespreking van de belang-
rijkste Ayurvedische voedingsregels. Sommige
Voorbeelden
Kurkuma, neem, ricinusolie
(castorolie)
Avocado, geklopte slagroom, boter
Bittermeloen (sopropo), broccoli,
popcorn, chips, ruwe crackers,
bloemkool
Urdboontjes (black gram), zwaar
en dik vlees (buffel, rund)
Alcohol, zout, marihuana, coffeïne,
opium
Zetmeelrijk voedsel, geweekte
tapioca (halfhard), jam en gelei,
gebak, vlees
Water, melk, kokosmelk, fruitsap
daarvan zullen je als vanzelfsprekend voorkomen,
aan andere had je misschien nooit eerder gedacht.
Eet alleen vers voedsel
Voedsel dat oud begint te worden heeft een ver-
storend effect op de geest. Het veroorzaakt tamas,
dat de geest vult met negatieve vibraties. Zwaarte,
matheid en zelfs somberheid en depressies komen
Spijsverteri ngs- voor bij mensen die voedsel eten dat niet voldoen­
index de vers is. Op den duur verzwakt ook het afweer­
systeem (oja). lk heb verschillende mensen kunnen
Snel
helpen in de strijd tegen depressie door ervoor te
zorgen dat ze vers voedsel gingen eten. Zoals
eerder gezegd betekent 'vers' dat het voedsel
Langzaam
recent is geoogst en wordt gegeten kort na de
bereiding.
Maak dus van het bereiden van verse maal­
Weerbarstig
tijden je dagelijkse sadhana. Zorg dat je zo min
mogelijk restjes hebt, en als er een keer wat van
een maaltijd overblijft, eet dat dan zo snel mogelijk
op. Laat het niet staan verpieteren in de koelkast.
Langzaam
Overigens is het altijd nog beter om je eigen restjes
op te eten dan de restjes uit een restaurant mee
Snel naar huis te nemen. Van je eigen maaltijden weet
je wat erin zit - zowel wat betreft de ingrediënten
als de emoties van de kok.
Mijn voorstel zou zijn om een verzameling
eenvoudige recepten aan te leggen, om te begin­
Langzaam nen met de recepten die je vindt in dit boek.
Maak die recepten vast onderdeel van je repertoire.
Als voorafje bij je avondeten is het beter om een
kop hete melk of gekookte havermout te nemen
Snel
dan iets wat is bewerkt, verpakt en ingevroren of
ingeblikt. Met al die bewerkingen is niet alleen de
versheid eraf, maar alle toevoegingen en bewer­
kingen zijn ook een behoorlijke domper voor je
agni en een verstoring van je dosha's.
Neem de tijd bij het bereiden van
je maaltijden
Het Ayurvedische advies is om vers voedsel rustig
en ongehaast klaar te maken. Neem de tijd om
plezier in het koken te ervaren. Geniet van de
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN
voorpret op een lekkere maaltijd die je het water in
de mond laat lopen (ook de andere spijsverterings­
sappen komen daarbij alvast op gang). Als je de tijd
neemt om te koken met de natuurlijke ingrediën­
ten die de planeet ons schenkt, zal je voedsel je in
ruil daarvoor meer tijd op deze planeet bezorgen.
Het bereiden van voedsel begint met het
inkopen doen. lk raad je aan om je boodschappen
te doen op biologische markten of in winkels die
pure, biologisch geteelde verse groente van het
seizoen verkopen. De volgende stap is het voor­
bereidende werk in de keuken: mindful snijden,
hakken en anderszins bewerken van het voedsel
dat je gaat koken. En dan de laatste stap in het
proces: het koken zelf, waar je ziel zo veel plezier
aan kan beleven. Als je jezelf hebt aangewend om
je werk in de keuken vlug-vlug te doen, raad ik je
aan om het vanaf nu anders aan te pakken. Trek
wat langer de tijd uit voor het koken, dan worden
het voedsel en het werk dat daarbij hoort, en zelfs
de keukenapparatuur en je potten en pannen je
vrienden. Koken is dan geen werk meer, het is
genieten.
lk zou zelfs durven zeggen dat het zien hoe
voedsel zich transformeert van zijn losse ingredi­
enten tot een volledig verzorgde maaltijd een vorm
van meditatie is. Een toepasselijke gedachte
daarbij: 'De wereld staat even in de wacht terwijl
ik mijzelf het geschenk gun dat ik dit voedsel mag
bereiden.'
Maak elke maaltijd bijzonder
Gezien de lange, lange geschiedenis van de Ayur­
veda lijkt het me waarschijnlijk dat de eerste
beschrijving van een verfijnde maaltijd te vinden is
in onze klassieke teksten. De Ayurvedische wijzen
beschrijven het belang van eten in een mooie
241
HOOFDSTUK 6
TABEL 26 De twintig Ayurvedische eigenschappen (vervolg)
Eigenschap Effect op lichaam
Opklarend E l imi n ee rt zi ektekieme n ,
ruimt irriterende stoffen op
Glad Kan glad en gelijkmatig
maken (met name met
betrekking tot botten)
Ruw Kan de huid droge r en
gevoeliger maken, kan
gasvorming veroorzaken
Grof Verhoogt massa, leidt tot
gewichtstoename
Subtiel Dringt door tot in de
fijnste kanalen in het
lichaam, kan mentale
toestand veranderen
f
Vast Geeft stevigheid en
massa, leidt tot
gewichtstoename
Vloeibaar Zorgt voor vloeibaarheid
in het lichaam
Ayurvedische wijzen. Een bekende uitspraak in de
Ayurveda luidt: 'Wanneer het dieet onjuist is, heeft
medicatie geen zin. Wanneer het dieet juist is, is
medicatie niet nodig.'
Hieronder volgt een bespreking van de belang­
rijkste Ayurvedische voedingsregels. Sommige
Voorbeelden
Kurkuma, neem, ricinusolie
(castorolie)
Avocado, geklopte slagroom, boter
Bittermeloen (sopropo), broccoli,
popcorn, chips, ruwe crackers,
bloemkool
Urdboontjes (black gram), zwaar
en dik vlees (buffel, rund)
Alcohol, zout, marihuana, coffeïne,
opium
Zetmeelrijk voedsel, geweekte
tapioca (halfhard), jam en gelei,
gebak, vlees
Water, melk, kokosmelk, fruitsap
daarvan zullen je als vanzelfsprekend voorkomen,
aan andere had je misschien nooit eerder gedacht.
Eet alleen vers voedsel
Voedsel dat oud begint te worden heeft een ver­
storend effect op de geest. Het veroorzaakt tamas,
dat de geest vult met negatieve vibraties. Zwaarte,
matheid en zelfs somberheid en depressies komen
Spijsverterings- voor bij mensen die voedsel eten dat niet voldoen­
index de vers is. Op den duur verzwakt ook het afweer­
systeem (oja). Ik heb verschillende mensen kunnen
Snel
helpen in de strijd tegen depressie door ervoor te
zorgen dat ze vers voedsel gingen eten. Zoals
Langz aam eerder gezegd betekent 'vers' dat het voedsel
recent is geoogst en wordt gegeten kort na de
bereiding.
Maak dus van het bereiden van verse maal­
Weerbarstig tijden je dagelijkse sadhana. Zorg dat je zo min
mogelijk restjes hebt, en als er een keer wat van
een maaltijd overblijft, eet dat dan zo snel mogelijk
op. Laat het niet staan verpieteren in de koelkast.
Langzaam
Overigens is het altijd nog beter om je eigen restjes
op te eten dan de restjes uit een restaurant mee
Snel naar huis te nemen. Van je eigen maaltijden weet
je wat erin zit - zowel wat betreft de ingrediënten
als de emoties van de kok.
Mijn voorstel zou zijn om een verzameling
eenvoudige recepten aan te leggen, om te begin-
Langzaam nen met de recepten die je vindt in dit boek.
Maak die recepten vast onderdeel van je repertoire.
Als voorafje bij je avondeten is het beter om een
kop hete melk of gekookte havermout te nemen
Snel
dan iets wat is bewerkt, verpakt en ingevroren of
ingeblikt. Met al die bewerkingen is niet alleen de
versheid eraf, maar alle toevoegingen en bewer­
kingen zijn ook een behoorlijke domper voor je
agni en een verstoring van je dosha's.
Neem de tijd bij het bereiden van
je maaltijden
Het Ayurvedische advies is om vers voedsel rustig
en ongehaast klaar te maken. Neem de tijd om
plezier in het koken te ervaren. Geniet van de
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN
voorpret op een lekkere maaltijd die je het water in
de mond laat lopen (ook de andere spijsverterings­
sappen komen daarbij alvast op gang). Als je de tijd
neemt om te koken met de natuurlijke ingrediën­
ten die de planeet ons schenkt, zal je voedsel je in
ruil daarvoor meer tijd op deze planeet bezorgen.
Het bereiden van voedsel begint met het
inkopen doen. Ik raad je aan om je boodschappen
te doen op biologische markten of in winkels die
pure, biologisch geteelde verse groente van het
seizoen verkopen. De volgende stap is het voor­
bereidende werk in de keuken: mindful snijden,
hakken en anderszins bewerken van het voedsel
dat je gaat koken. En dan de laatste stap in het
proces: het koken zelf, waar je ziel zo veel plezier
aan kan beleven. Als je jezelf hebt aangewend om
je werk in de keuken vlug-vlug te doen, raad ik je
aan om het vanaf nu anders aan te pakken. Trek
wat langer de tijd uit voor het koken, dan worden
het voedsel en het werk dat daarbij hoort, en zelfs
de keukenapparatuur en je potten en pannen je
vrienden. Koken is dan geen werk meer, het is
genieten.
lk zou zelfs durven zeggen dat het zien hoe
voedsel zich transformeert van zijn losse ingredi­
enten tot een volledig verzorgde maaltijd een vorm
van meditatie is. Een toepasselijke gedachte
daarbij: 'De wereld staat even in de wacht terwijl
ik mijzelf het geschenk gun dat ik dit voedsel mag
bereiden.'
Maak elke maaltijd bijzonder
Gezien de lange, lange geschiedenis van de Ayur­
veda lijkt het me waarschijnlijk dat de eerste
beschrijving van een verfijnde maaltijd te vinden is
in onze klassieke teksten. De Ayurvedische wijzen
beschrijven het belang van eten in een mooie
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
omgeving en van fraai verzorgde borden en
schalen (ishta sarvopakarana). Ze waren zich
duidelijk bewust van de rol van psychologische
factoren bij een goede spijsvertering. Bij een fees­
telijke Ayurvedische maaltijd hoort dat je op zijn
m inst de tafel dekt met mooi, schoon en inspire­
rend servies en bestek - of je mooiste stokjes, als je
die liever gebruikt dan mes en vork - en een zacht
muziekje Iaat klinken op de achtergrond (of een
mooie windgong!). Misschien steek je er nog wat
kaarsjes of een olielampje bij aan. In ieder geval
zorg je voor een mooie blikvanger, zoals een
schaaltje fruit of bosje bloemen. De wijze Charaka
geeft daarbij nog het advies om je voor iedere
maaltijd mooi aan te kleden, met een fijn parfum
of geurige bloemen als finishing touch en om voor
het eten sacrale mantra's te reciteren zodat je
lichaam en geest in de goede stemming komen
voor een gracieuze en moeiteloze acceptatie van
het voedsel.6 Al deze aspecten zijn een streling van
onze zintuigen. Ze dragen bij aan een goede voor­
bereiding op de maaltijd, waarmee we ook ons
agni versterken.
lk stel voor dat je tijdens het eten al je andere
activiteiten even op pauze zet. Kom van de plek
waar je bezig was en kies je favoriete plekje aan de
eettafel - of op je vaste matje als dat je voorkeur
heeft. Zodra je dat doet, gaan de spijsverterings­
sappen door je lichaam stromen. Door je externe
klok te volgen en een bewuste keuze te maken heb
je ook je innerlijke klok geactiveerd, en een hele
reeks innerlijke keuzes. In de Ayurvedische stijl
van dineren gebruik je een mooi gedekte tafel,
geurige kruiden, fraaie garnering en een stijlvolle
presentatie van je gerechten om vreugde en
enthousiasme voor het eten op te wekken.
Bord op schoot? Nee. Haal je mooiste servies
tevoorschijn, dat je ook voor je gasten gebruikt.
Gun jezelf de zorg en de schoonheid die je verdient.
Jezelf in het hart van je eigen lotus zetten is een
van de beste dingen die je kunt doen voor je
gezondheid.
Eet op vaste tijden
Normaal gesproken is de tijd tussen twee maal­
tijden ergens tussen de drie en zes uren, afhanke­
lijk van je spijsvertering. De avondmaaltijd zou je
voor of net na zonsondergang moeten eten, en
dan sluit je de dag af zo'n twee tot drie uren na de
maaltijd. Eet niet laat op de avond, vlak voordat je
naar bed gaat, want dat leidt tot indigestie, gas­
vorming, overvloedig zuur en een verstoorde slaap.
Er zijn een aantal eenvoudige richtlijnen die
je kunt volgen, maar je kunt ook je eigen schema
opstellen. Wat je ook kiest, houd de regelmaat
erin. Mijn voorstel zou zijn om je ontbijt te eten
voor acht uur in de ochtend, de lunch tussen
twaalf en een, en het diner tussen vijf en half
zeven. Als er een dringende reden is om later te
eten, doe dat, maar maak daar dan wel je vaste tijd
van. Eet zo min mogelijk op andere dan je vaste
tijden. Als je redelijk strak volgens de klok eet, is
dat goed voor je agni. Wanneer je eten op onregel­
matige en onvoorspelbare tijden in je lichaam
komt, raakt je agni van slag. De werking van je
agni is in hoge mate een autonoom, maar gecondi­
tioneerd proces, waarbij de spijsverteringssappen
en alle processen in actie komen in een ritme dat
de klok volgt. Zo komt het dat je weet dat het
lunchtijd is zonder dat je op de klok hoeft te
kijken. Maar wanneer je achteloos je voedsel op
willekeurige tijden naar binnen schuift, kan je
agni niet in een ritme komen. Het zal soms op de
verkeerde tijden in actie komen. En als je dan
eindelijk aan tafel gaat, is je agni wellicht niet of
niet op volle kracht actief.
Alleen ofsamen - de maaltijd is een speciaal
moment
Als je alleen eet, is dat een goed moment voor een
spiritueel moment met jezelf. Maak daar gebruik
van. Zoek een plaatsje in je achtertuin of een fijn
plekje binnenshuis en geniet van je eigen gezel­
schap. Als je eet in stilte, kan dat een mooie oefe­
ning in dankbaarheid zijn. Je treedt je voedsel tege­
moet met je eigen stille aandacht, de sereniteit van
je geest en je gevoel van dankbaarheid en respect.
Als je met iemand samen eet, zou het mooi zijn
als je ervoor zorgt dat de maaltijd een vreedzaam
moment is. De eettafel is niet de plek om ruzies
uit te vechten en over dingen in discussie te gaan.
Laat gedurende dat halfuurtje dat je aan tafel zit
de boze buitenwereld even voor wat die is.
Richt je aandacht op het voedsel op je bord of
in je kom, en op de activiteit van het eten. Je bent
niet zomaar iets aan het doen: met iedere hap
werk je aan het herstel van je lichaam en je geest.
Misschien is het een goed idee om in de buurt van
je eettafel een bordje op te hangen met de tekst
'Dankjewel dat je mijn stilte respecteert. Ik ben
bezig met een oefening in mindfulness'.
Let opje emoties tijdens het eten
De Ayurvedische wetenschap was de eerste die een
verband zag tussen onze geestestoestand en ons
metabolisme. Als je gevoel niet goed is - alles wat
afwijkt van wat ieder van ons 'normaal' zou
noemen - wacht dan nog even met eten. Deze
afwijking van de regel om op vaste tijden te eten
is een indicatie hoeveel inzicht de Ayurvedische
wijzen hadden in de menselijke psyche. Een onrus-
tige geest zorgt voor onrust in alle drie dosha's, en
zal na niet al te lange tijd ook je agni uit zijn even­
wicht brengen. Als we emotioneel van slag zijn,
voelen we dat vaak in de buik. Het is niet onge­
bruikelijk om dan even een lichte tot sterke afkeer
van voedsel te ervaren (normaal gesproken is dit
van voorbijgaande aard). Als dat het geval is, is het
beter om even te wachten met eten. Neem even
een moment om weer tot jezelf te komen en de
dingen in een nieuw perspectief te zien. Een korte
meditatie kan je agni en je eetlust weer op orde
krijgen doordat je even afstand neemt. Zo word je
weer iets meer toeschouwer van de (ongewenste of
onaangename) situatie die het gevoel veroorzaakte.
Ik denk dat dit precies de reden is waarom in
de Ayurvedische teksten het belang van een kalme
geest en aangenaam gezelschap zo wordt bena­
drukt. Als de maaltijden met het gezin een marte­
ling worden en je eet terwijl je vol zit met boosheid
of zelfbeklag, ga je vanzelf je eten associëren met
woede en verdriet. Het gevolg kan zijn dat je een
hekel aan eten krijgt, of er bang van wordt, of - de
tegenovergestelde reactie - dat je je eten gaat zien
als vervanging voor datgene wat je in je leven mist.
Je gaat eten om dat te compenseren.
Wen jezelf aan om voor het eten je handen te
wassen - en liefst ook je gezicht - en even je ogen
te sluiten voor een moment van meditatie. Wees je
volledig bewust van het eten dat je op tafel hebt
staan. Reciteer mantra's of zeg gebeden naargelang
dat past in jouw cultuur. Het zal je helpen om die
serene toestand van mindfulness te bereiken die je
maaltijd verdient.
Eet niet te langzaam, niet te snel
Als je haastig eet, kun je onmogelijk in de gaten
houden of je nog echt trek hebt of dat je vol zit en
243
HOOFDSTUK 6
moet stoppen met eten. Als je in het goede tempo
eet, heb je ook genoeg tijd voor iets wat heel
belangrijk is, maar o zo vaak wordt vergeten:
kauwen. Voedsel dat niet genoeg gekauwd is,
is een belasting voor je agni. Als je lang genoeg
kauwt, ben je je ook beter bewust van wat je eet:
hoe het smaakt, en wat die smaak met je doet. Als
we eten in het juiste tempo en voldoende kauwen,
staan we beter in contact met onze eigen behoef­
tes en hebben we beter door wanneer we genoeg
hebben gegeten.
Maar ook in dit opzicht is het streven binnen
de Ayurveda om de balans te bewaren. Je kunt ook
te langzaam eten, waardoor je agni te weinig
wordt uitgedaagd. Als je erg langzaam eet, koelt je
eten ondertussen af. Tegen de tijd dat je de laatste
happen neemt, is voedsel dat warm bedoeld is
ondertussen misschien al koud. Die koude zet nog
een extra rem op je agni en zo wordt het erg lastig
om je maaltijd behoorlijk te verwerken en in je
lichéîam op te nemen.
Wees dus mindful als het gaat om de snelheid
waarmee je eet. Je voedsel en de activiteit van eten
verdienen je volle aandacht. Mindfulness aan tafel
kun je bereiken door je erop in te stellen dat je van
iedere maaltijd een ritueeltje maakt.
Weet wanneerje genoeg hebt gegeten
Volgens de Ayurvedische wetenschap is 'genoeg'
voor iedereen verschillend. Het hangt af van je
persoon, de toestand van je agni, het seizoen, de
tijd van de dag en de dosha die eventueel in balans
moet worden gebracht. Het is niet mogelijk om
een hoeveelheid aan te geven die voor iedereen
en te allen tijde genoeg is. Als je eet wat voor jou
genoeg is, voel je je actief, energiek en gelukkig.
Als je te weinig eet, voel je je zwak. Je hebt minder
244
energie en verliest gewicht. Van te veel eten word
je juist zwaar, loom en slaperig. Het geeft een
beklemmend gevoel in de borst en de buik.
Mijn conclusie: eet totdat je een aangenaam
vol gevoel hebt. Als je van tafel opstaat, zou je geen
spoor van ongemak in je buik moeten voelen, je
ademhaling moet comfortabel aanvoelen en je
geest moet tevreden zijn. De enige die kan bepalen
waar die grens ligt, ben jijzelf. Herstel het contact
met je instinct en luister naar wat dat je vertelt.
Je instinct is van jou, laat dit nooit (meer} van je
afpakken. De Ayurveda heeft drie tips die je
kunnen helpen om je gezonde verstand te
gebruiken bij het bepalen wanneer je genoeg
gegeten hebt.
Tip 1: eet net iets minder dan je op kunt. Met
andere woorden: stop met eten als je nog net niet
helemaal vol zit. Als je nog een heel klein beetje
trek hebt wanneer je van tafel gaat, is dat prima.
Dat laatste beetje komt namelijk niet vanuit je
maag, het komt vanuit je geest. Het is de lust- of
hebzuchtfactor die we moeten overwinnen om
een blijvende gezondheid te kunnen genieten.
Tip 2: stel je voor dat je maag uit vier delen
bestaat. Twee delen daarvan zijn voor vast voedsel,
een is voor vloeistoffen en het vierde deel houd je
leeg om de spijsvertering makkelijker te maken.
Tip 3: eet op een manier die past bij de kracht
van je spijsverteringsvuur. Als je een scherp agni
hebt, kun je bij iedere maaltijd best veel eten
zonder dat het problemen geeft bij de spijsverte­
ring. Als je een dof of traag agni hebt, moet je wat
beter opletten hoeveel je opschept. Eet eerst een
klein beetje, waarvan je zeker weet dat de spijsver­
tering het aankan. Schep pas een tweede keer op
nadat je goed hebt afgewogen of je echt nog trek
hebt of dat je alleen nog geestelijke honger hebt
(vaak lopen die twee niet gelijk op). Als je agni
variabel is, zul je de hoeveelheden per maaltijd
moeten aanpassen. Neem dan niet elke dag even
veel, want je agni kan van maaltijd tot maaltijd
verschillen. Luister goed naar je gevoel en eet niet
meer dan dit aangeeft. Heb respect voor je agni.
Er is nog een laatste overweging bij het
afwegen van de juiste hoeveelheid, en die heeft
betrekking op de eigenschappen van de maaltijd.
Als je kiest voor soorten voedsel die olieachtig,
zwaar en compact zijn, probeer dan nog net iets
minder te eten dan normaal. Als je maaltijd voor­
namelijk licht, luchtig en droog is, kun je iets meer
eten. Zoals we eerder al besproken hebben, hebben
deze eigenschappen verschillende effecten op je
agni, dus is het niet meer dan logisch om dat te
laten meewegen in de hoeveelheden die je eet.
Sla geen maaltijden over
Minder eten dan je lichaam nodig heeft kan een
negatieve invloed hebben op het lichaam. Niets
eten, overdreven vasten of diëten, of simpelweg
vergeten te eten als je het druk hebt - het zijn
allemaal factoren die kunnen bijdragen aan een
fikse verstoring van je agni. Als je jezelf uithongert,
honger je ook je agni uit. Zonder brandstof dooft
het spijsverteringsvuur net zo goed als het vuur in
de open haard als je er niet op tijd een nieuw blok
hout op gooit.
Een zwak agni kan nog geen kopje water of
bouillon verteren. Als je je agni hebt verzwakt door
niet te eten, wordt alles een risico. Een zwak agni
kan alleen maar gifstoffen produceren. Op den
duur wordt een agni dat je onvoldoende hebt
gevoed verstikt door de opeenstapeling van gif­
stoffen en onder de opeenhoping van de dosha
vata. Zonder voldoende brandstof kan het zich-
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
zelf niet meer op gang krijgen. Als je het zo ver laat
komen, dooft je agni helemaal uit - en daarmee
word ook jij uitgedoofd. Zonder agni geen leven.
Dit is de reden dat een Ayurvedisch advies om
af te slanken nooit inhoudt dat je maaltijden
overslaat. Om de kilo's kwijt te raken, eet je goed
verteerbaar voedsel op regelmatige tijdstippen en
drink je warm water.
Eet alleen als je trek hebt
Een belangrijke regel in de Ayurveda is dat je pas
weer eet als je voelt dat de vorige maaltijd is ver­
teerd. Als je alweer gaat eten als de vorige maaltijd
nog niet volledig door je systeem heen is, bestaat
het gevaar dat het nieuwe voedsel zich vermengt
met het voedsel dat al gedeeltelijk verteerd is. Dit
zou leiden tot een verstoring van je agni en alle
drie dosha's. Daarbij komen gifstoffen (aama) vrij.
De beste tijd om te eten is wanneer je stevige
trek hebt en je darmen en blaas niets in de wacht
hebben staan. (De beste tijd om je darmen te legen
is in de ochtend, maar als je later op de ochtend
aandrang krijgt, negeer dat dan niet. Ga liever voor
dan na het eten.) Als je misschien eens een klein
boertje moet laten, zou dat pure lucht moeten zijn,
zonder sterke nasmaak af geur. Ook moet je geen
last hebben van een opgeblazen gevoel. Je moet je
licht voelen, niet zwaar, en je moet echt zin
hebben in je volgende maaltijd. Dit zijn allemaal
signalen dat het tijd is voor de volgende maaltijd.
Als je niet goed kunt inschatten of je echt trek
hebt en als je niet de richtlijnen hierboven volgt -
als je eet wanneer je toevallig iets lekkers ziet of
omdat je een emotionele leegte wilt opvullen - dan
stapelen de verstoringen van je agni zich op. Je blijft
gifstoffen produceren. Dit is een van de redenen dat
snacken geen Ayurvedische aanbeveling is.
245
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN

ln een ideale wereld eet je op vaste tijden en De meesten van ons hebben echter wat meer dat we niet moeten drinken als we trek hebben en een licht verstorend effect, op koelkasttempera­

krijg je ook precies op tijd trek. ln de Ayurveda tijd nodig tussen de maaltijden door om ons agni niet moeten eten als we dorst hebben. Honger en tuur is dat effect veel sterker. Zoals ik al vaak heb

word je echter niet geacht om de regels blindelings op het idee te laten komen dat het meer voedsel dorst zijn symptomen van heel verschillende gezegd, is warm eten het best voor je agni.

op te volgen. Het is ook belangrijk om goed op je kan verwerken. En dus duurt het voor ons ook lichamelijke processen. De trend om de hele dag

hongergevoel te letten. Eet niet alleen omdat de door water te drinken om het hongergevoel te
Wees zelfverantwoordelijk voor wat je eet
langer voordat de vorige maaltijd is verteerd,
wijzers op de klok in een bepaalde stand staan! inclusief het reinigen van volgelopen biokanalen onderdrukken is extreem ontregelend voor zowel Degene die iets opeet - jij dus - is precies degene

Het is beter om eerst goed in het ritme van je en de uitscheiding van urine en ontlasting. Als al je agni als je dosha's. Normaal gesproken is het zo die ervoor hoort te zorgen dat wat je eet en hoe je

levensstijl te komen. Daarmee zet je geleidelijk aan die dingen zijn gebeurd, wordt je hongergevoel dat je agni hongersignalen uitzendt om aan te het eet een bijdrage levert aan het voeden en in

de klok in je buik (agni) gelijk met de klok van je gestimuleerd. Je hongergevoel stimuleert je spijs­ geven dat je lichaam meer van de vijf elementen stand houden van je lichaam. Daarbij is het niet

maaltijdschema. verteringssappen en als de volgende maaltijd ook - via de smaken - nodig heeft voor het proces van genoeg om een setje regels op te volgen, zelfs niet

weer niet te zwaar is, heb je een goede kans dat je het opbouwen en in stand houden van je lichaam. als dat Ayurvedische regels zijn. Je moet zelf oplet­
Eet alleen tussendoortjes als dat past bij je agni agni op een hoger pitje komt en blijft. Voor het proces van het leven, dus. Als je jezelf die ten hoe je reageert op je voedsel. Je moet je relatie

Helaas is het zo dat het regelmatig eten van tussen­ o zo belangrijke biologische brandstof van de vijf met je voedsel leren begrijpen. Als je rekening weet

doortjes, wat in de Ayurveda adhyashana wordt Een warme drank voor een scherper agni elementen onthoudt, kom je in de gevarenzone. te houden met je eigen digestieve kracht, het

genoemd, leidt tot een ernstige ontregeling van je Als je een zwak agni een extra zetje wilt geven, Water is neutraal van smaak. Als je er niet ten seizoen, de tijd van de dag en de mate waarin je

agni en de productie van gifstoffen. Door alsmaar is het vanuit Ayurvedisch perspectief beter om minste iets van kruiden, sap of groente-extract vorige maaltijd inmiddels is verteerd, dan sta je al

te snacken, al is het maar in kleine hoeveelheden, in plaats van te snacken een beetje heet water te aan toevoegt, heeft het geen van de zes smaken. met 1-0 voor.

raakt je agni letterlijk overvoerd: het krijgt meer drinken, waar je wat citroensap en/of zout aan Dus zelfs ondanks de regels die we hier bespre­

brandstof dan het aankan. Vergelijk het maar met toevoegt. Alle drie eigenschappen - heet, zuur en
Liever warm dan koud voedsel ken, waar in principe iedereen nut van heeft, is de

een open haard. Als je te veel houtblokken stapelt zout - stimuleren je agni. Als je een gezonde trek Voedsel smaakt beter als het warm is. De hogere hoofdrol in je Ayurvedische voedsel-sadhana

op een voorzichtig vlammetje, dan doof je het hebt ontwikkeld, ben je klaar voor een kleine, goed temperatuur stookt het spijsverteringsvuur op, weggelegd voor jouzelf. De Ayurveda kan je van

vlammetje. Om een vuurtje goed op gang te bereide en fijn gekruide maaltijd. Je stimuleert je kalmeert overtollig vata in het spijsverterings­ alles leren over voedsel, maar het leert je ook deze

krijgen, moet je een paar van die zware blokken agni nog verder doordat je niet te veel eet, maar kanaal en vergemakkelijkt de uitscheiding van belangrijke regel: hoe gezond je ook bent, als het

opzijschuiven en wat dunne takjes op het vuur wel goed gekruid en bereid. Zo breng je stapje voor flatulentie en ontlasting. Maar wees wel voorzich­ voedsel dat je kiest geen genot is voor je zintuigen

gooien. En als je een vuurtje met voldoende hout stapje je agni weer op peil. Kort samengevat: de tig: als je eten te heet is, gaat dat ten koste van de en je geest, dan heb je er helemaal niets aan!

en aanmaakhoutjes op het goede moment aan­ Ayurvedische methode voor het bevorderen van de dosha pitta, wat leidt tot een brandend gevoel, Uiteindelijk, zeggen de wijzen, zal voedsel waar je

blaast, dan gaat het vuur steeds hoger branden. spijsvertering maakt gebruik van kruiden, spece­ overdreven veel dorst, een droge mond. In het niet volop van geniet je agni verstoren en je kracht

Als de haard goed brandt en je gooit er af en toe rijen, goed verteerbaar voedsel en een bescheiden geval dat je last hebt van bloedingen aan je neus, ondermijnen.7

wat extra hout op, dan laait het vuur geleidelijk mate van vasten. Zie bijlage 4 voor meer infor­ anus of huid, kunnen deze ook worden verergerd Dat is nog eens iets om over na te denken."

aan steeds hoger op. Houd dit beeld maar eens in matie over Ayurvedisch ontgiften. als je voedsel te heet is. Voor iedere heerlijke, gezondheidsbevorderende

gedachten als je trek krijgt om te snacken. Het Voedsel dat te koud is, versterkt zowel vata als en dosha-balancerende maaltijd moeten we eens

enige moment dat je dit kunt doen, is als je agni Eet als je trek hebt, drink als je dorst hebt kapha en leidt op den duur tot een verkoeling van goed gaan zitten en ons openstellen voor de

behoorlijk scherp is. Dan kan het af en toe wel wat Voor je dorstgevoel geldt hetzelfde als voor je het spijsverteringsvuur. Gevolg daarvan is verlies impact die het voedsel kan hebben op onze geest.

extra hout gebruiken. Als je een scherp agni hebt, hongergevoel: blijf luisteren naar wat je lichaam je van eetlust, incompleet metabolisme, gasvorming Daarbij is het een goed idee dat we al het mogelijke

wees dan evengoed voorzichtig: snack alleen op vertelt. Als iemand je vertelt dat je water moet en flatulentie. Hoe sterk het effect van koud doen om al onze maaltijden zo te presenteren dat

vaste tijden en blijf niet de hele dag door op drinken wanneer je trek in eten krijgt, geloof hem voedsel op je agni is, hangt ook af van hoe koud ze een genot zijn voor de geest.

willekeurige momenten eten. niet! De Ayurveda laat er geen twijfel over bestaan het precies is. Op kamertemperatuur heeft voedsel

2 47
HOOFDSTUK 6
je moet het ook lekker vinden
Iedere keer dat je iets eet waarvan je vindt dat je
het moet eten terwijl je het eigenlijk, om welke
reden dan ook, liever niet wilt eten, is het gevolg
dat je gifstoffen produceert. Denk dus nog maar
eens goed na voordat je jezelf of iemand anders
iets tegen heug en meug laat opeten - en met
'iemand anders' bedoel ik ook je kinderen. Het
idee dat je iets moet eten wat je tegenstaat kan je
agni meer schade berokkenen dan dat het je goed
doet.
Mijn advies is dat je er heel goed over nadenkt
hoe je gezond voedsel op zo'n manier kunt klaar­
maken dat jij en je hele gezin het graag willen eten.
Vergeet niet dat de eettafel geen slagveld is en dat
een maaltijd meer is dan een verzameling eiwitten,
vitamines en mineralen. Ga er maar niet van uit
dat je je neus kunt dichthouden als je iets voor­
geschoteld krijgt dat je niet lust. Iedere maaltijd
die je eet moet er mooi uitzien, lekker smaken en
goed ruiken. Iedere maaltijd moet op een mooie
manier worden gepresenteerd. je moet kunnen
eten met het idee dat je voedsel gezegend is.
Eet geen industrieel bewerkt voedsel
Een ijs- en ijskoude smoothie mag misschien
tjokvol fantastische vitamines en mineralen zitten,
maar als je hem opdrinkt zet je ook je agni in de
vrieskou. Een gedehydrateerd, commercieel bereid
en prachtig verpakt poedertje kan misschien vol
zeldzame eiwitten zitten die je een wereld van
gezondheid beloven, maar dat wil niet zeggen dat
je agni ermee uit de voeten kan (of dat het ook
maar enigszins aantrekkelijk is voor je geest).
Een sapje geperst uit rauwe groente kan rijk zijn
aan levende energie - vitamines en mineralen
- en arm aan calorieën, maar je verdrinkt je agni
misschien in al dat vocht. Een dieetreep kan wel­
licht weinig calorieën bevatten en juist heel veel
van wat je volgens de laatste mode aan nutriënten
zou moeten binnenkrijgen, maar misschien is de
moleculaire structuur van dit 'voedsel' zo complex
dat je agni het niet of nauwelijks kan afbreken.
Resultaat: gifstoffen in je lijf. Tel vooral of je per
dag wel de aanbevolen porties fruit binnenkrijgt
(zo goed voor je!) maar misschien is al dat fruit wel
zo'n aanslag op een toch al overbelast agni dat je
jezelf misselijk eet en je darmen vol gas komen te
zitten.
Wat klopt er niet in dit plaatje? lk wil zeker
niet zeggen dat de moderne, commerciële
voedingsindustrie het altijd bij het verkeerde eind
heeft, maar hun voorschriften zijn zeker ook niet
altijd de hele waarheid. In een wereld van steeds
verschuivende wetenschappelijke 'feiten' en tegen­
strijdige theorieën is het niet alleen lastig om te
bedenken welk 'wondervoedsel' nu echt goed voor
je is - maar in veel gevallen is er geen match met je
agni. Het beste wat je kunt doen is om het maar
een beetje simpel te houden. Heb je je ooit afge­
vraagd waarom je van zo veel van dat zogenaamde
wondervoedsel nog meer vermoeid en afgepeigerd
raakte of waarom je van het laatste nieuwe supple­
ment kramp in je buik of diarree krijgt?
Wat ze ook beloven en wat er ook allemaal in
zit, als het voedsel dat je eet of de supplementen
die je slikt niet aansluiten op jouw persoonlijke
agni, dan had het bijna net zo goed vergif kunnen
zijn.
Kies voedsel dat goed met elkaar combineert
lk kan het niet vaak genoeg benadrukken: combi­
neer in een maaltijd geen soorten voedsel die
elkaar tegenwerken of niet bij elkaar passen.
Iedere soort voedsel heeft zijn eigen werking in
het spijsverteringssysteem, en dus is het logisch
dat je sommige soorten voedsel niet tegelijk moet
eten. Het maken van de juiste voedselcombinaties
is een complexe wetenschap en de precieze reden
waarom bepaalde soorten voedsel niet samengaan
valt buiten het bereik van dit boek. Wat hier wel
past, is een lijst van vaak voorkomende, maar
ongelukkige combinaties die een verstandig
persoon liever uit de weg gaat:
• Melk gaat niet samen met zoute en zure
smaken, vlees, vis, alle groenten, fruit, linzen,
bonen, gierst, honing, yoghurt, oliën, alcohol,
alle voedsel met een zoute of zure smaak en
sommige soorten basilicum, met name heilige
basilicum (tulsi).
• Meloen gaat niet samen met granen, zetmeel,
gefrituurd voedsel en kaas.
• Honing gaat niet samen met ghee (als je ze
toch combineert, doe dat in ieder geval niet
in gelijke hoeveelheden).
• Radijs gaat niet samen met melk, banaan,
rozijnen, aardappel, tomaat en aubergine.
• Spaanse pepers gaan niet samen met yoghurt,
melk, meloen en komkommer.
• Ei gaat niet samen met melk, vlees, yoghurt,
meloen, kaas, vis en banaan.
• Mango gaat niet samen met yoghurt, kaas
en komkommer.
• Maïs gaat niet samen met dadels, rozijnen
en banaan.
• Banaan gaat niet samen met karnemelk.
• Kip gaat niet samen met honing, sesam,
jaggery, melk, radijs en lotuswortel.
• Citroen gaat niet samen met yoghurt, melk,
komkommer en tomaat.
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
Eet geen voedsel uit de diepvries
Deze regel stelt veel mensen voor een dilemma
als ze beginnen met een Ayurvedische levensstijl.
De diepvries maakt het moderne leven zo veel
makkelijker, maar ingevroren voedsel kan ons agni
verstoren, met name als dit toch al niet zo sterk is.
Wellicht gaat deze regel niet op voor degenen
onder ons wier voorouders afkomstig zijn uit de
poolgebieden, maar voor alle anderen is het eten
van voedsel uit de diepvries echt een probleem. Dit
is beslist een van de moeilijkste gewoontes van het
moderne leven om op te geven, maar onmogelijk
is het niet. ln dit boek vind je een hele reeks per­
soonlijke succesverhalen - ieder van deze mensen
heeft een punt gezet achter voedsel uit de diepvries.
Zelfs hun Ayurvedische recepten zoals linzensoep
(dal) maken ze klaar in kleinere hoeveelheden en
ze ontzeggen zichzelf het gemak van de diepgevro­
ren erwten en maïs die het boodschappen doen in
de supermarkt zo makkelijk maken. ln het begin
kost dat best even moeite, want diepvriesgroente
staat tegenwoordig in vrijwel ieder huishouden op
het menu. Maar als ik eenmaal de kans heb gehad
om het waarom uit te leggen, lukt het de meeste
mensen vrij snel om het gebruik van de diepvries
te minderen of er helemaal mee te stoppen. Daar
krijgen ze trouwens ook iets voor terug: het is
heerlijk om in het juiste seizoen verse maïs klaar
te maken of zelf je verse erwtjes te doppen.
Bevroren voedsel is niet alleen oud, het is ook
koud, waardoor het in hoge mate vata agiteert.
En ja, natuurlijk weet ik best dat we zonder pro­
blemen de vitamines, eiwitten en mineralen van
bevroren voedsel kunnen meten en kalibreren,
maar prana, de levenskracht, gaat bij het invriezen
volkomen verloren. En dat is wat het oud maakt.
249
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
Als je door omstandigheden gedwongen bent
om ingevroren voedsel te eten, probeer er dan
toch nog zo veel mogelijk uit te halen. Laat het op
temperatuur komen in warm water voordat je het
kookt. Zorg dat je ghee en verwarmende kruiden
zoals komijn gebruikt als tegenwicht tegen de
vata-agiterende eigenschappen die door het
invriezen zijn versterkt. En probeer geleidelijk aan
te minderen met diepvriesvoedsel. Geef jezelf de
tijd een voorkeur voor versbereide maaltijden te
ontwikkelen. Neem langzaam maar zeker afscheid
van een leven waarin je aan de leiband van de
industrie loopt en vind je weg in een universum
waarin je je eigen keuzes maakt in het belang van
jezelf en jouw persoonlijke agni.
Eet niet te veel rauw voedsel
Als je een liefhebber van salades bent, heb ik het
volgende advies voor je: zorg dat je niet alleen
rauw voedsel eet en denk nog eens goed na over je
gewq_onte om regelmatig rauwe salades te eten.
Rauw voedsel bevredigt het hongergevoel niet
- vaak krijg je er alleen maar meer trek van.
Daarbij, en dat is misschien nog belangrijker, rauw
voedsel heeft over het algemeen een sterk droge
eigenschap; het is niet olieachtig of vochtig. Daar­
door heeft het niet de bevochtigende eigenschap
die het proces van de spijsvertering vergemakke­
lijkt. Door het eten van rauw voedsel wordt de
spijsvertering integendeel juist vertraagd. Op den
duur leidt dit tot verharding van de ontlasting en
constipatie. Als je een salade toch die bevochtigen­
de eigenschappen wilt geven, kun je ingrediënten
toevoegen die van nature olieachtig zijn, zoals
avocado en noten, en een dressing op basis van olie.
Je zou misschien denken dat rauw voedsel goed
past in een Ayurvedisch dieet, omdat je daarbij
uitgaat van voedsel in zijn meest zuivere vorm.
Maar om echt rauw voedsel te verteren heb je een
behoorlijk scherp agni nodig. Voor veel mensen
leidt het eten van rauw voedsel tot de vorming van
gifstoffen in het lichaam. Als je dus rauw voedsel
wilt eten, is het verstandig om je eerst af te vragen
of je agni daar scherp genoeg voor is. Zo ja, geniet
er dan naar hartenlust van. Zo niet, zorg dan dat je
je voedsel kookt, bakt, stoomt, roostert of anders­
zins bereidt. En vergeet niet om daar een natuur­
lijk vet van hoge kwaliteit bij te gebruiken, zoals
ghee of olijfolie. Als laatste in deze opsomming
van regels bespreken we iets verderop het belang
van natuurlijk vet, maar laat ik hier vast zeggen dat
het Ayurvedische advies is om altijd olie of ghee
toe te voegen wanneer je een soort voedsel klaar­
maakt dat geen natuurlijk vet bevat.
Voor de goede orde: ik wil niet zeggen dat
rauw voedsel per definitie verkeerd is, of dat daar
in de Ayurveda een vast (negatief) oordeel over
bestaat. Vanzelfsprekend heeft rauw voedsel meer
prana, meer levensenergie, dan gekookt voedsel.
Daar kan geen twijfel over bestaan. ln de yoga, de
zusterwetenschap van de Ayurveda, wordt het
eten van rauw voedsel aanbevolen voor de aan­
scherping van het bewustzijn. Het is ook waar dat
onze voorouders veel meer rauwe groente en fruit
aten dan wij, maar zij waren ook lichamelijk veel
actiever. ln deze moderne tijd leven we vaak een
grotendeels zittend leven. Als gevolg daarvan is
ons agni minder scherp en vaak meer variabel. Dit
betekent dat de risico's voor het agni van het eten
van rauw voedsel voor veel mensen nu veel groter
is. De voordelen die dit in het verleden had, gaan
voor ons niet per se op.
Als je dus geen scherp agni hebt, zal het eten
van rauw voedsel al gauw leiden tot gasvorming en
een opgeblazen gevoel. Je vata zal geprikkeld raken
en je agni verstoren. Zo niet direct, dan na verloop
van tijd. lk ken zo veel verhalen van mensen die
moesten herstellen van een dieet met veel rauw
voedsel en de bijbehorende onbalans in vata, dat
ik ze hier onmogelijk allemaal kan vertellen.
Vanzelfsprekend is het onmogelijk om een
voedingsadvies te geven dat voor iedereen geschikt
is. De Ayurveda schrijft niemand voor om zich te
beperken tot een eenduidige dieetkeuze, of dat nu
rauw of gekookt is. Zoals eerder gezegd, is het
vooral belangrijk om uit te gaan van de toestand
van jouw individuele agni. Als je daar goed naar
luistert en je dieet afstemt op de zwakke en sterke
kanten daarvan, dan komt het vanzelf goed.
Dat beloof ik je.
Wees een bewuste waterdrinker
lk heb eerder al uitgelegd waarom ik de 'regel' dat
iedereen elke dag acht glazen water moet drinken
zo belachelijk vind. Het Ayurvedische advies is om
alleen te drinken als je dorst hebt. Het drinken van
water is niet gebonden aan een vaste regelmaat,
zoals dat bij de maaltijden wel het geval is. Hoe
vaak je dorst hebt zal altijd variëren onder invloed
van je agni, de t ijd van de dag, het seizoen, de
buitentemperatuur en je lichamelijke activiteit.
Respecteer je natuurlijke gevoel en drink water
wanneer je dorst hebt. Daarnaast kan ik je nog
deze Ayurvedische richtlijnen meegeven:
• Als je een glas water drinkt vlak voor de maal­
tijd verzwakt dat je agni.
• Water drinken vlak na de maaltijd versterkt
kapha.
• Tijdens de maaltijd kun je het best een klein
beetje water drinken (60 tot 120 milliliter, een
half tot een heel koffiekopje). Neem af en toe
naar behoefte een klein slokje.
• Er is ook niets mis met water drinken wat
langer (twee tot drie uur) voor of na de maal­
tijd.
Volgens de Ayurvedische wetenschap is gekookt
water dat op natuurlijke wijze is afgekoeld, met de
deksel erop, het best verteerbaar. Het bevordert de
balans in alle drie dosha's, het lest de dorst en het
reduceert koorts. Dit soort water is daarbij ook
nog goed bij het aanwakkeren van het agni, omdat
het een hittebewerking heeft ondergaan. Het helpt
bij het bestrijden van constipatie, flatulentie, een
opgezwollen buik en de hik. Wanneer het water is
ingekookt tot de helft van zijn oorspronkelijke
volume wordt het geacht alle drie dosha's in balans
te brengen. Het zou dan ook bevorderlijk zijn bij
afvallen en bij het tegengaan van gifstoffen (aama)
in de kanalen van het lichaam. Dit soort water
wordt met name aanbevolen in de lente en de
regentijd (waar ter wereld je ook woont). De
wijzen geven aan dat water dat tot driekwart van
zijn oorspronkelijke volume is ingekookt vergelijk­
bare voordelen kent en met name geschikt is voor
consumptie in de zomer en herfst.
Gewoon, ongekookt en natuurlijk gekoeld
water heeft ook nut bij de regulering van pitta.
Je kunt water het best bewaren in een kan van
aardewerk, roestvrij staal, glas of zilver. Zet die op
een plek waar hij 's nachts de verkoelende stralen
van de maan opvangt.
Nog een paar extra suggesties voor het drinken
van water:
Kruidenwater: voeg twee theelepels (IO milliliter)
korianderzaadjes toe aan ongeveer vier liter (een
251
HOOFDSTUK 6 DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
gallon) water in een glazen of stalen pot (of pan,
vaas, enzovoort). Zet dit bij het open raam zodat
's nachts het verkoelende maanlicht erop kan
schijnen. Dit water is vooral in de zomer heerlijk
verkoelend en dorstlessend.
Genaturaliseerd water: laat een hoeveelheid
ongekookt zuiver water overdag in het zonlicht
staan en 's nachts in de maneschijn. Drink het
water de volgende dag. Omdat het de energie van
twee kosmische entiteiten - de zon en de maan
- heeft opgevangen heeft dit water een licht balan­
cerend effect op alle drie dosha's en verjongt het
je lichaam zowel als je geest.
Nachtwater: volgens de Ayurvedische wetenschap
kun je 's nachts warm water (gekookt en deels
afgekoeld) drinken, met name in plaats van de
avondmaaltijd als je last hebt van indigestie. Dit
nachtwater stookt agni op, verwijdert gas uit je
lichaam en bevordert de spijsvertering.
Net als voedsel kan water ook oud worden.
Gekookt en afgekoeld water is oud als je het een
dag laat staan. Het verliest dan al zijn voordelen.
Het water dat je overdag of 's nachts wilt gebrui­
ken kun je het best een paar uur voor gebruik
koken (nachtwater en water voor overdag apart).
Het zal je zijn opgevallen dat gezuiverd flessen­
water in dit hele verhaal niet voorkomt. Het is per
definitie oud en krachteloos.
Het beste in de keuken: ghee
Als je nog even terugdenkt aan de regel 'gelijk
versterkt gelijk', zul je begrijpen dat een olieachtige
eigenschap in je maaltijden zorgt voor een
gezonde glans op je huid, een zijdeachtige zacht-
heid van je haar, een sterk kapha in je organen en
een kalmering van vata in je lichaam en geest. En
vooral: een stevig brandend spijsverteringsvuur.
Een vetarm dieet is geen Ayurvedisch ideaal. Daar
zou ik nog aan willen toevoegen dat ghee het beste
vet voor in de keuken is (zie recept in bijlage 4:
Ayurvedische voedingsadviezen). Ghee is verkrijg­
baar in sommige (biologische) supermarkten en
ook online. Het is niet hetzelfde als gewone boter:
het is een speciale vorm van bakvet. De oorspron­
kelijke wijzen van de Ayurveda waren er dol op.
Ghee is van oudsher een belangrijk ingrediënt
in de Ayurvedische keuken. Dat is ook nu nog
onveranderd het geval, ondanks het passeren van
de diverse modieuze grillen dat vet 'slecht' dan wel
'goed' voor je is, of dat 'sommige vetten slecht zijn'.
Volgers van de Ayurveda zijn altijd gebruik blijven
maken van bescheiden hoeveelheden ghee. Ze zijn
altijd de vruchten blijven plukken in de vorm van
gewichtsverlies, een laag cholesterolgehalte,
gezonde spijsvertering, goede huid- en haar­
bevochtiging, soepele gewrichten en zachte, goed
gevormde ontlasting. Ondertussen is de moderne
wereld tot op het bot verdeeld geraakt over vet -
de een is helemaal vóór en de ander is helemaal
tegen.
Natuurlijk bestaan er slechte vetten zoals
geharde vetten en meervoudig onverzadigde
vetten - en we weten wat die met ons doen - maar
de moderne voor- en tegenstanders zijn beiden
een beetje doorgeslagen. De tegenstanders hebben
de prijs betaald van een slechte fysieke en zelfs
mentale gezondheid. De liefhebbers zijn juist gaan
verkondigen dat je zo veel vet kunt eten als je wilt,
zonder enige consequentie. Tja, dat klopt ook niet
helemaal, want te veel vet kan wel degelijk schade­
lijk zijn voor je gezondheid.
In de wereld van de Ayurveda zijn vetten nooit
op een voetstuk gezet. Ze zijn er dus ook nooit
vanaf gevallen. Vetten zijn altijd een vast onder­
deel van het voedingspatroon geweest. Je hebt vet
nodig om je agni goed op gang te houden en ook
om je voedsel lekker te laten smaken en aantrek­
kelijk te laten zijn voor je geest.
Als je regelmatig vet eet, in bescheiden hoe­
veelheden, voedt het je agni zoals brandstof een
vuurtje voedt. Zonder vet brandt agni op een laag
en onregelmatig pitje. Vet helpt bij de vertering
van eiwitten, koolhydraten, mineralen en alle
andere nutriënten in je voedsel.
Volgens de Ayurveda levert ghee van alle vetten
de beste bijdrage aan het gezonde functioneren
van agni, aan de afweer tegen ziekte (oja), kracht
(bala), de balans in die zo belangrijke dosha kapha
en de integriteit van de lichaamsweefsels. Verder
voorkomt het eten van ghee dat de dosha's vata en
pitta uit balans raken, en dus ook de rampzalige
gevolgen van zo'n soort onbalans: non-stop
beweeglijkheid en een verzengende hitte. Ghee
houdt vata vochtig en pitta koel. Ghee vergemak­
kelijkt het transport van allerlei substanties via de
kanalen in het lichaam, de srota's. Ghee heeft een
direct positief effect op het gezichtsvermogen,
het geheugen en de huid. Zowel bij inwendig als
bij uitwendig gebruik (massage) is ghee een uitste­
kend middel tegen rimpelvorming.
Een van de redenen dat ghee zo populair is in
de Ayurvedische wereld is het intense zuiverings­
proces waarbij van melk uiteindelijk ghee wordt
gemaakt. Eerst wordt de rauwe melk gekookt en
omgezet in yoghurt. Door de yoghurt met de juiste
hoeveelheid water te karnen ontstaat karnemelk.
De boter die vrijkomt bij het maken van karne­
melk wordt dan langzaam ingekookt op een heel
zacht vuurtje totdat het goudkleurige vet (de ghee)
komt bovendrijven. De onzuiverheden zakken
naar de bodem en worden uitgefilterd. Wat over­
blijft om te gebruiken is het pure vet: ghee.
Wat eerst zwaar verteerbaar was, de volle melk,
is lichter verteerbaar geworden door de verschillen­
de stappen in het proces en de toevoeging van agni
bij iedere stap van het karnen, koken en langzaam
verwarmen. De overdracht van hittepotentieel in de
ghee-deeltjes gedurende het hele wetenschappelijke
proces (samskaara) is de reden dat de Ayurveda
verklaart dat ghee het enige vet is dat niet op de een
of andere manier je agni compromitteert. Sterker
nog, als je ghee gebruikt in overeenstemming met
de seizoenen versterkt het je agni.
Omdat het zo uit en te na geraffineerd is, heeft
ghee ook een directe positieve invloed op je oja
(een bijdrage aan je afweer tegen ziekte) en je
shukra (seksueel weefsel) - een bijdrage aan je
vruchtbaarheid. Over het effect van ghee op je
shukra lees je meer in hoofdstuk 7. Waar ik het nu
eerst over wil hebben is een onderwerp dat in de
westerse wereld nauwelijks nog in de belangstel­
ling staat, maar in India des te meer. Daar is ghee
in veel huishoudens verdrongen door iets wat ik
als een uiterst slecht vet beschouw: margarine!
ln zijn artikel 'The Great Margarine Hoax'
refereert Dane Roubos aan een onderzoek dat is
gepubliceerd in het American jou mal of Clinical
Nutrition, waarin wordt aangetoond dat er een
dramatisch verschil bestaat in de frequentie
van hart- en vaatziektes tussen de bevolking van
Noord-India (voornamelijk vleeseters) en
Zuid-India (voornamelijk vegetariërs).8
Op het eerste gezicht zou je verwachten dat
hart- en vaatziektes minder vaak voorkomen onder
de vegetariërs, maar het tegendeel bleek waar te
253
HOOFDSTUK 6
zijn. De vegetariërs hadden vijftien keer zo vaak
hart- en vaatziektes als de vleeseters in het
noorden! De reden die hiervoor in het onderzoek
werd aangevoerd was dat men in het zuiden de
traditionele ghee had ingewisseld voor margarine
en andere geraffineerde en meervoudig onver­
zadigde plantaardige oliën. Roubos meldt in zijn
artikel dat twintig jaar na het eerste onderzoek
uit een artikel in het Britse medisch tijdschrift
The Lancet bleek dat ook in het noorden het aantal
sterfgevallen door hartaanvallen was gestegen. De
oorzaak: inmiddels hadden ook de mensen in het
noorden de ghee in hun dieet grotendeels vervan­
gen door ghee en geraffineerde plantaardige oliën.9
In Amerika kan ik mijn studenten er vaak maar
moeilijk van overtuigen dat ghee goed voor ze is.
Een van de belangrijkste dingen die zij daarop
antwoorden is dat je er vast dik van wordt. Ik weet
dat dit niet waar is. Laat ik dit illustreren met een
verhaal over afvallen. Mijn echtgenoot, mijn zoon
en ik brengen vaak het weekend door in het huis
van Áiijn neef Rakesh. Hij woont net als wij in de
Bay Area in Californië. Omdat we altijd verse
maaltijden koken, breng ik altijd een deel van mijn
tijd door in de keuken. Tijdens een zo'n weekend
vertelde Rakesh dat hij wilde afvallen. Zoals ik al
had gedacht stond de keuken vol vetarme en
suikervrije producten en natuurlijk geen ghee,
maar olijfolie.
Gelukkig staat mijn neef best open voor
nieuwe ideeën. Zonder meteen de schoolmeester
te spelen heb ik een paar keer met hem gesproken
over de voordelen van ghee en de Ayurvedische
kijk op afvallen door het stimuleren van agni in
het lichaam. Rakesh vond het goed dat we zijn hele
collectie vetten vervingen door een enkel product
- ghee.
254
We spraken af dat hij zich elke dag zou wegen
tijdens ons 'experiment' en dat hij het zou laten
weten wanneer hij zwaarder werd. Dat gebeurde
dus niet. De bescheiden hoeveelheden ghee die hij
binnen kreeg in het lichte en makkelijk verteerbare
dieet dat ik hem had geadviseerd zorgde ervoor
dat hij zonder moeite, als vanzelf ging afvallen.
Het was een genot om het zo voor mijn ogen te
zien gebeuren. Inmiddels is er niemand die en­
thousiaster praat over ghee dan Rakesh.
Dat ik zo enthousiast ben over ghee is natuur­
lijk geen reden om er te veel van te eten. Een
voedingspatroon met te veel vet is moeilijk te
verteren, ongeacht welk soort vet je daarbij
gebruikt. Ook ghee wordt een belasting voor je
agni als je er te veel van eet. Van te veel ghee ga je
je vermoeid voelen en kom je aan.
De hoeveelheid ghee die je kunt gebruiken kan
variëren onder invloed van het seizoen en de tijd
van de dag, aangezien deze ook van invloed zijn op
je agni. Overdag kun je meer smerende, bevochti­
gende dingen eten (je agni is op zijn hoogst rond
het middaguur), maar 's avonds moet je lichter
eten (omdat na zonsondergang je agni minder
sterk wordt). Wat betreft de seizoenen: vetter eten
is goed in de seizoenen waarin door droogte de
dosha vata op zijn sterkst is (late zomer en regen­
seizoen). ln de lente moet je hier juist extra voor­
zichtig mee zijn, wanneer kapha op zijn sterkst is.
ln de lente is pitta op zijn sterkst en moet je niet
meer dan matig vet eten. ln de winter zijn alle
dosha's in balans en kun je ghee eten zoals dat past
bij jouw individuele agni. De winter is een prima
tijd voor het opbouwen van lichaamsweefsels en
fysieke kracht dat de bevochtigende eigenschap
mogelijk maakt. lk zorg in de winter - en alleen in
de winter - dat ik meer noten, zuivel en meer van
TABEL 27 Mantra uit de Bhagavad Gita
Transliteratie van het Sanskriet
Brahmaarpanam brahma havir
Brahmaagnau Brahmanahutam
Brahmaiva tena gantavyam
Brahma karma samaadhïina
dat soort voedsel eet. Zie bijlage 4 voor meer
aanbevelingen voor de seizoenen.
De filosofie van de heilige maaltijd
Je hoeft niet per se religieus te zijn om van je
maaltijd een sacrale gebeurtenis te maken. Dank­
baarheid en respect, dat is alles wat je nodig hebt.
Een beetje eerbiedige instelling is genoeg om te
voorkomen dat je je eten achteloos naar binnen
werkt, te veel of te weinig eet, of dat je achteloos
met je eten omgaat of er juist veel te veel op gericht
bent. Maar vooral zorg je daarmee dat je je maal­
tijd niet naar binnen schrokt boven de gootsteen,
of met je verstand op nul voor de televisie of een
ander apparaat om maar te ontsnappen aan het nu
en je bewustzijn van het bord voedsel voor je neus.
In mijn wereld is het traditie om eerbied te
hebben voor het voedsel dat we eten - in de Ayur­
veda evenals in de bredere Vedische traditie en de
vier wereldgodsdiensten die daaruit zijn voort­
gekomen: Hindoeïsme, Boeddhisme, Sikhisme en
Jaïnisme. Het is mijn ervaring dat in de meeste
culturen wel een koppeling bestaat tussen voedsel
en gebed. De Ayurveda, het oudste stelsel van
geneeskunde ter wereld, leert ons dat het uitspre-
DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN
Klinkt als
Brahm-aar-panam brahma hav-irr
Brahm-�·nou brahma-na-hu-tam
Brahm-aa-iva tena �-tav-jum
Brahma karmaa samaa-dhi-naa
ken van een sacrale intentie ten opzichte van een
maaltijd een van de dingen is waardoor het eten
van die maaltijd een gezondheidsbevorderende
activiteit wordt.
Door de jaren heen heb ik mijn studenten
vele gebeden en mantra's geleerd. Voordat we het
voedsel uit onze schoolkeuken opeten, bieden we
het eerst aan op het offer van de Goddelijke
Moeder. Iedereen die daarbij aanwezig is, doet
mee met het reciteren van een gebed van dank­
baarheid. Het voedsel dat we aan God hebben
aangeboden wordt prasada, een Sanskritisch
woord voor 'goddelijke genade'. Als je je voedsel
aan God aanbiedt voordat je gaat eten, eet je de
goddelijke genade.
De bovenstaande mantra uit de Bhagavad Gita
wordt al sinds mensenheugenis in mijn familie
gereciteerd.10 Tegenwoordig reciteren mijn
studenten hem ook.
Als je pas gaat eten nadat je de mantra hebt
gereciteerd is dat een daad van diepe liefde en
eerbied, die het lichaam voedt zodat we een stap
verder kunnen gaan en het pure bewustzijn aan­
bidden, de Ultieme Waarheid die onze basis is. Er
zit ook een aspect aan dat het eten van smakelijk,
goed bereid, geneeskrachtig en zegenrijk sattvisch
255
HOOFDSTUK 6
voedsel een symbool is van het offer van het indi­
viduele Zelf aan God, zodat God deel van ons kan
worden door ons lichaam binnen te treden
middels het voedsel.
Betekenis: wie de kosmische waarheid aan het
werk ziet - door het voedsel dat wordt gegeten,
de eter, de daad van het eten en het vuur dat het
voedsel heeft gekookt - wordt een met deze
kosmische waarheid.
Als je vanuit je eigen traditie de voorkeur geeft aan
een ander gebed, of als je liever een gebed schrijft
waar jij je goed bij voelt, dan is dat ook uitstekend.
Waar het om gaat, is dat je het gebed hardop
uitspreekt en ieder woord voelt in je hart.
Wat de Ayurveda ons biedt is niets minder dan
transformatie op ieder niveau van ons bestaan. Als
het juiste voedsel met zorg wordt verbouwd, als
het met kennis van zaken wordt gekozen voor
onze maaltijd, als het wordt bereid met liefde en
de juiste technieken, en wordt gegeten in een
toestand van aandachtige eerbied, dan kan ons
lichaam - met al zijn problemen en heel zijn
gemiddelde levensverwachting - een superlichaam
worden dat veel ouder kan worden dan dat gemid­
delde. We komen dan in een quantumtoestand
van gezondheid vol met de vibraties van gemak en
energie, een toestand waarin alles vanzelf lijkt te
stromen. Dat is de belofte die de Ayurveda ons
doet.
HOOFDSTUK 7
Slapen, seks en gezonde inspanning
Op een nacht schrok ik wakker van een hoop onrust en kabaal. Mijn moeder was niet goed
geworden, het had te maken met haar aangeboren hartafwijking. Mijn zusje huilde, mijn
vader keek bezorgd. Baba leek rustig, maar zat bij de kamer van mijn ouders te mediteren
in plaats van op zijn gewone plek in de familietempel of buiten onder de boo m op de binnen­
plaa ts Moeder zag eruit of ze rustig lag te slapen maar blijkbaar was ze flauwgevallen.
. ,
Toen nam mijn tante mijn zusje en mij mee naar haar kamer. Ze zong spirituele liederen
waarin ze de vormloze macht achter alle vormen aanriep. Terwijl ze de godheid vroeg mijn
moeder te genezen, stelde ze tegelijkertijd mijn zusje en mij gerust met haar melodieuze
stem. We vonden troost in een innige omhelzing en vielen uiteindelijk samen weer in slaap
met onze hoofdjes in de schoot van mijn tante.
Het liep allemaal goed af die nacht, mijn moeder werd weer beter. Toch heeft al die angstige
drukte een blijvende indruk gemaakt op mijn jonge geest. Ik vond het helemaal geen leuke
verrassing. Ik wilde dat mijn moeder gewoon zichzelf was: kalm, sterk, met een glimlach op
haar gezicht, altijd bezig, altijd bruisend - wat ieder kind van acht van zijn moeder verwacht.
Ik werd bang van de nacht. Zolang het licht was, was er niets aan de hand, maar zodra
het avond begon te worden en de zon aan de hemel daalde, we rd ik bekropen door de angst.
'Wordt mijn moeder vannacht weer ziek?'
Zo veel dingen die vertrouwd waren als de zon erop scheen, werden vreemd in het
duister van de nacht - de tonnen waarin het regenwater werd bewaard, de leunstoel met het
houtsnijwerk van Baba, de lege kooi van Mitthoo, de papegaai die wij kinderen binnen een
paar uur hadden laten ontsnappen nadat we hem hadden gekregen, omdat Baba had
gezegd dat je nooit een levend wezen in een kooitje moet stoppen, en zelfs mijn eigen
geliefde schommeltouw, dat mijn vader in de boom gehangen had. Al deze en nog veel
meer vertrouwde dingen in en om het huis leken in het donker van de nacht op enge, boze
monsters.
Vaak werd ik midden in de nacht wakker en lag ik verlamd van angst in mijn bedje. Dan
was het 's ochtends natuurlijk lang niet zo makkelijk om wakker te worden voor ons tochtje
257
HOOFDSTUK 7
naar de rivier. Soms kwam ik nauwelijks vooruit en was het Baba's spirituele kracht die me
meesleepte op weg naar de rivier Sarayu.
Baba begreep het maar al te goed, dat weet ik, en op een morgen keek hij me in de ogen
en zei: 'Weet je, kleine Shunya, ook 's nachts is de zon nooit echt weg. Voor ons wordt het
wel donker, maar dat komt omdat de aarde om de zon heen draait. Het donker gaat ook
weer weg. Het is niet echt. De enige Waarheid is het licht. Het licht is er altijd, altijd aanwezig.
Het licht bestaat achter en onder het donker en dwars door het donker heen. Het donker kan
het nooit winnen. Het is maar schijn, een tijdelijke werkelijkheid, een voorbijgaand
verschijnsel. Het licht is de Waarheid. Het licht is de absolute, eeuwige, onveranderlijke
Ultieme Werkelijkheid. Het licht is er altijd geweest en zal er altijd zijn.'
Terwijl Baba zo praatte, voelde ik me gerustgesteld. Wat mijn kinderlijke geest hoorde,
was dat het licht, en niet het donker, de Waarheid is. En ik wist dat dit licht een p lekje had in
mijn hart, en ook in het hart van mijn moeder. Ik wist dat ik gemaakt was uit licht en dat zelfs
ziekte deel uitmaakte van dit licht. Het licht is alle dingen, maar blijft zelf ondanks al die
vormen onveranderd.
Door de woorden van Baba voelde ik zijn zegeningen in mijn hart en langzaam lukte het
mij om mijn zorgen over de gezondheid van mijn moeder los te laten.
Baba vroeg mijn moeder, die zich inmiddels alweer veel beter voelde, om samen met
mijn tante te zorgen dat ik 's avonds mijn voeten, oren en mijn hoofdhuid masseerde met
warme sesamolie, op de manier die hij me had geleerd. En dus zaten mijn moeder en mijn
tante wekenlang elke avond naast mijn bed om erop te letten dat ik de massage niet te
haastig deed, maar de olie langzaam en zorgvuldig inwreef. Zodra ik zelfs maar begon met
die oefening, ging ik me al slaperig voelen. Mijn handen werden zwaar terwijl de olie mijn
lichaam binnendrong om daar de dosha vata en mijn rajas te kalmeren - de geestelijke
eigenschap van onrust. Zo groeide binnenin mij de ruimte die de slaap kon opvullen.
En dan reciteerde mijn moeder ook mijn favoriete mantra's voor het slapen gaan, zoals:
Asto ma sad gamayah
Tamso ma jyotir gamayah
Mrityor ma amritam gamayah
In vertaling betekent dit:
Mag ik bewust van onwaarheid naar waarheid reizen,
van het donker naar het licht, van de angst voor de sterfelijkheid van mijn lichaam
naar het kennen van mijn onverwoestbare, onsterfelijke Zelf.
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE lNSPANNING
En toen ik op een avond toch weer moeite had in slaap te komen kwam Baba naar de kamer
waar ik en mijn zusje sliepen en reciteerde de mooiste van alle Vedische mantra's, de
Gayatri-m antra. Hij zong heel zachtjes, en gaf iedere lettergreep een kracht mee die in mijn
hartje binnenkwam als een elektrische lading van miljoenen volt. En heel zachtjes, heel
voorzichtig legde hij toen zijn hand op mijn hoofd. Het was of ik al halverwege op de weg
naar dromenland was. Ik voelde golven van rust, troost en een ongelooflijke, onverklaarbare
vreugde. Baba vertelde me toen weer dat het Grote Licht van Atman, het Zelf, een plekje had
in mij, in mijn hart. 'Atman geeft je alle kracht van de wereld en maakt je onoverwinnelijk.
Vergeet dat nooit', zei hij.
Ik ben het nooit vergeten.
Baba zei: 'Gebruik dit licht om de goddelijke duisternis van de nacht te verwelkomen.
Wees niet bang voor de nacht. De godin van de slaap zal je zachtjes voeden als je slaapt, en
dan kun je wakker worden met nieuwe energie om te groeien en de wereld te dienen. Sluit
je ogen nu, zodat Moeder Slaap je kan genezen en verjongen.'
Vanaf die nacht ben ik niet meer bang geweest. De angst was verdwenen en ik ging weer
de rust ervaren die mijn natuurlijke toestand is. Het leek of ik een was geworden met de
Gayatri-mantra. Ik was er volledig van overtuigd dat mijn ware natuur groter is dan het
donker dat ik zag in de nacht - en dat ten slotte ook dit donker er alleen maar was om mij
te dienen.
En die monsters, die eigenlijk alleen maar de gewone dingen in ons huis waren? De
eerstvolgende keer dat er een door mijn raam stond te loeren kneep ik mijn ogen dicht en
concentreerde me op het licht in mijn hart. Ik werd daar zo sterk van dat het licht dat door
mijn ogen scheen de monsters ontmaskerde als doodgewone dingen. De 'angstaanjagen­
de' regentonnen leken nu eigenlijk eerder eenzaam, zoals ze daar de hele nacht stonden te
wachten op de ochtend, wanneer ik met mijn zusje en mijn neefjes en nichtjes weer naar
buiten zou komen om te spelen.
iedere avond, nadat de volwassenen hun recitaties hadden gedaan en weer uit mijn
kamer waren weggegaan, wachtte ik rustig de komst van een andere moeder af. Haar naam
is Bhutadhatri, de Moeder van het Universum, de Godin van de Slaap. Zij draagt een donker
gewaad van zachte, soepele stof, bezet met een oneindig aantal sterren. Als we slapen,
houdt zij ons als kleine baby's in haar armen. We zijn zo kwetsbaar dan, maar vol van hoop
op een nieuwe morgen. En omdat zij bij ons is, zijn we nooit alleen. We kunnen op haar
vertrouwen en onszelf laten gaan. We kunnen rustig in slaap vallen. Mijn adem werd heel
rustig als zij er was, met lange pauzes tussen iedere ademtocht, en al snel zakte ik zachtjes
in een diepe, diepe slaap.
Op een avond zag ik tussen twee ademtochten door mijn eigen ware zelf. In die bijzon­
dere toestand kon ik zien dat ik zelfs mijn eigen lichaam niet nodig had om mijn eigen licht
2 59
HOOFDSTUK 7
te kunnen zien. Dit licht bestaat los van het lichaam. Het licht overleeft het lichaam. Het is
voorbij de dag en de nacht, voorbij het leven en de dood. Toen kon ik ook zien dat mijn
moeder meer was dan haar zwakke hart. Zelfs de ziekte van mijn moeder was maar een
tijdelijke nacht in een eeuwige, oneindige, totaal fantastische, van licht vervulde werke­
lijkheid.#
ankzij Baba slaap ik nog altijd uitstekend.
D Zodra de eerste zonnestralen de aarde
beginnen af te tasten wordt mijn lichaam
vanzelf wakker om de opkomende zon te begroe­
ten. Om elke dag zo wakker te kunnen worden is
het belangrijk dat je een goede relatie hebt met je
slaap. ln dit hoofdstuk vertel ik je over de wijsheid
die je in staat stelt de slaap in je leven te brengen.
Twee onderwerpen die nauw verbonden zijn aan
de slaap zijn seksuele activiteit en lichamelijke
inspanning. Dat zijn dus de drie onderwerpen
van dit laatste hoofdstuk van mijn boek.
ln onze slaap bouwen we de dosha kapha op,
terwijl we bij lichamelijke inspanning door alle
beweging kapha verminderen en de dosha's vata
en pitta versterken. Zo hebben slaap en inspan­
ning dus een tegengestelde relatie. Waar het op
neerkomt, is dat we elke dag de nodige lichaams­
beweging moeten krijgen, anders zijn we onvol­
doende vermoeid om in slaap te vallen. Als we moe
genoeg zijn, zorgt tamas voor het evenwicht en
doet ons wegdutten. Als we echter te veel sporten,
hebben we niet genoeg kapha en tamas om alle
opgewekte rajas te compenseren. Dus na te veel
inspanning komen we juist moeilijker in slaap.
Een zelfde soort relatie bestaat er tussen seks
en slaap. Opmerkelijk genoeg heeft een volwassen
mens voor een gezonde seksuele respons een
gezonde dosha kapha nodig, dezelfde dosha die we
nodig hebben om te slapen. Dus alles wat we doen
260
om goed te kunnen slapen - wat we eten en hoe
we leven - is ook goed voor de seksuele gezond­
heid, en andersom.
Laten we beginnen met de slaap.
Waarom slapen belangrijk is
De ochtend is fris en vol van leven. De nacht is
diep en donker, een uitnodiging om je rust te
nemen zodat je als herboren kunt ontwaken. ln dit
fraaie ritme stroomt de levensenergie. Wij mensen
hebben net zo goed onze slaap nodig als ieder
ander dier op de planeet. ln de Charaka Samhita,
een klassieke tekst over interne geneeskunde uit
de derde en tweede eeuw voor onze jaartelling,
waarin een uitvoerige omschrijving staat van de
preventieve geneeskunde en de bijbehorende
levensstijl, staat het als volgt omschreven: 'Ons
aandeel in geluk en ongeluk, voeding en vermage­
ring, kracht en onvermogen, seksuele potentie en
impotentie, kennis en onwetendheid en in feite
heel het leven en de dood zijn afhankelijk van de
slaap.'1 Zo belangrijk is de slaap.
De Ayurvedische wijsheid met betrekking tot
de slaap kan je contact met de verzorgende energie
van de slaap weer herstellen. Zij kan je de weg
wijzen naar een eenvoudiger en harmonieuzer
leven. ledere nacht wordt de slaap mogelijk
gemaakt door de drie guna's die we eerder bespro­
ken hebben in hoofdstuk 2. Hieronder vind je een
overzicht van de invloed die tamas, rajas en sattva
hebben op de slaap.
Tamas: de eigenschap van dofheid en traagheid,
een mentale toestand die werkzaam is bij het in
slaap vallen. Een juiste hoeveelheid tamas zorgt
dat je in slaap valt. Een teveel aan tamas maakt je
overdreven slaperig. Als tamas gedurende langere
tijd de dominante geestestoestand is, leidt het tot
depressie, die mede gekenmerkt wordt door een
neiging tot lusteloosheid en apathie. Dagdromen,
constante sufheid, in slaap vallen op onverwachte
momenten en te lang doorslapen (zelfs als dat ten
koste gaat van levensdoelen) zijn verschijnselen
die worden geassocieerd met tamas op patholo­
gisch niveau. Tamas is nauw gerelateerd aan de
dosha kapha in het lichaam.
Rajas: deze guna is gerelateerd aan activiteit -
wakker zijn, bewegen, actie, initiatieven en snel­
heid. Bij een teveel aan rajas kun je niet in slaap
vallen of doorslapen. Andere negatieve gevolgen
van een teveel aan rajas zijn onder meer agitatie
en malende gedachten. Onder invloed van een
verhoogd rajas kun je gefixeerd raken op je doel­
stellingen ten koste van je gezondheid en welzijn,
met slapeloosheid of niet goed doorslapen als
gevolg. Rajas is nauw gerelateerd aan de dosha
vata in het lichaam.
Sattva: de eigenschap van zuiverheid en balans -
de perfecte balans tussen rajas en tamas. Sattva
zorgt voor een goede slaap, op de juiste tijd, en een
fris ontwaken in de ochtend. Zo heb je een ideale
balans tussen rust en activiteit. De sattvische
eigenschap is nauw gerelateerd aan de dosha pitta
in het lichaam. Maar een overdreven geprikkeld
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
pitta zal uiteindelijk ook resulteren in een
verhoogd rajas (en dus te weinig sattva).
Met andere woorden: als tamas toeneemt in de
geest vallen we vanzelf in slaap. Wanneer rajas
toeneemt, verstoort dit de slaap of maakt het zelfs
het slapen onmogelijk. En wanneer sattva op
niveau komt, word je op een natuurlijke manier
vrolijk wakker. De geest wordt een bron van
gezondheid, helderheid, kennis en zuiverheid.
Wanneer sattva dominant is, heb je de rust en
zelfverzekerdheid om de uitdagingen van het leven
aan te gaan. Wanneer sattva dominant is, is in de
nacht een gezond tamas actief en overdag een
gezond rajas.2
Omdat tamas de beste geestestoestand is voor
de slaap, is de corresponderende energie in het
lichaam, kapha, de dosha die de belangrijkste rol
speelt bij een gezond slaapproces. Net zoals je
tamas nodig hebt in je geest, heb je de juiste soort
en hoeveelheid kapha nodig in je lichaam om in
slaap te vallen en goed door te slapen.
ln de moderne wereld is echter vaak sprake van
een agitatie van vata en pitta als gevolg van levens­
stijl (druk, druk, druk) en eetgewoontes (met weinig
vet of veel rauw voedsel). Dit kan de dosha kapha
uitputten. Een slank lichaam en een drukke geest
gaan vaak ten koste van een goede slaap. Daarom
is het belangrijk om te bedenken wat je kunt doen
om kapha en tamas op een gezond niveau te
houden, ter wille van een gezonde slaap.
Als je dit zo overziet, zou je kunnen denken dat
een goede slaap kan worden opgewekt door jezelf
uit te putten, fysiek of mentaal, of door te zorgen
voor een overvloed aan kapha door veel alcohol te
drinken. Tja. Zo kom je vast wel in slaap, maar ik
kan je vertellen dat dit geen gezonde, versterkende
261

HOOFDSTUK 7
slaap is. Na een nachtje van dit soort slaap loop je
de kans dat je wakker wordt met hoofdpijn of een
hoofd vol watten, nog duffer dan je je voelde
voordat je naar bed ging.
Ik heb bij mijn studenten vaak gezien hoeveel
belang ze hechten aan goed slapen - en hoe moei­
lijk ze dat soms vinden. Een goed voorbeeld van
hoe een Ayurvedische levensstijl kan bijdragen aan
het verhelpen van chronische slapeloosheid vind je
in dit persoonlijke verhaal van Nicole Matthiesen.
VAN DRUK7 DRUK7 DRUK NAAR INNERLIJKE RUST
Lange tijd bepaalde mijn werk mijn leven. Ik stond
ermee op en ik ging ermee naar bed.Mijn klanten,
voornamelijk advocaten, verwachtten dat ik lange
dagen maakte zodat zij de deadlines konden halen
die hen door de rechtbank werden opgelegd. Ik
was permanent gestrest, maar ik had mezelf ervan
overtuigd dat dit nu eenmaal mijn leven was. lk
stond altijd 'aan', was altijd bezig en altijd op het
randje van overbelast. Ik werkte thuis. Op een
doorsnee dag rolde ik om zeven uur mijn bed uit.
Het eerste wat ik deed, was de computer aanzetten
en aan het werk gaan. Vaak had ik er al een paar
uur achter de computer op zitten voordat ik de
tijd nam om te ontbijten, te douchen en me aan te
kleden. Soms kwam ik tot zeven uur 's avonds of
nog later niet meer achter mijn bureau vandaan.
Op den duur ging ik de prijs betalen voor deze
levensstijl, met name in de vorm van slaapproble­
men. In slaap vallen was geen probleem, maar vaak
werd ik midden in de nacht wakker en dan lag ik
ten minste een uur wakker, of ik viel helemaal niet
meer in slaap. Dan lag ik maar te malen. Ik lag te
bedenken wat ik de volgende dag allemaal te doen
had, waar ik de afgelopen dag niet aan toe
gekomen was, en hoe ik mijn dag zo kon indelen
dat ik alles op tijd af kon krijgen.'s Ochtends was
ik bekaf en gebroken. lk was geen fan van slaap­
middelen, maar soms was de behoefte aan een
goede nachtrust zo groot dat ik geen andere
uitweg zag dan een pilletje te nemen.
Deze levensstijl begon ten koste te gaan van
mijn welzijn. Omdat ik teleurgesteld was in de
farmaceutische benadering van gezondheid in de
westerse geneeskunde ging ik me verdiepen in de
Ayurveda. Ik schreef me in voor lessen bij Vedika
Global, deed mee aan clinics en kwam uiteindelijk
ook bij de lessen van Acharya Shunya over de
Veda's terecht. Door alles wat ik leerde ging ik
beter begrijpen hoe ingrijpend de effecten van
mijn levensstijl op mijn lichaam, geest en ziel
waren - en dat het slikken van een pilletje daar
geen goede oplossing voor is. Ik leerde inzien hoe
zeer ik in staat was mezelf te genezen door het
maken van een aantal eenvoudige aanpassingen
van mijn houding, dagelijkse routine en eet­
gewoontes.
Een van de eerste concepten die Acharya
Shunya introduceerde, was dat van de guna's. Een
goed begrip van de drie guna's ofwel eigenschap­
pen, gaf me een nieuw referentiekader om mijn
leven te overzien. Uiteindelijk leidde dit tot inzicht
in een aantal schadelijke patronen die ik had
ontwikkeld, zodat ik die kon gaan veranderen.
Wat me vooral duidelijk werd, was dat mijn
drukke werkschema een teveel aan rajas opleverde,
en dat dit de oorzaak was van mijn rusteloosheid
en slaapgebrek. Ander werk zoeken was niet direct
een optie, maar ik leerde wel hoe ik mezelf nieuwe
gewoontes kon aanwennen waarmee ik het teveel
aan rajas kon terugdringen en een evenwichtiger,
sattvischer toestand kon bereiken. Ik ging anders
eten en anders leven. En nu heb ik nog maar
zelden een slapeloze nacht.
Het eerste wat ik veranderde was dat ik een
dinacharya ontwikkelde waardoor mijn ochtenden
heel anders gingen verlopen. ln plaats van direct
vanuit bed achter de computer te kruipen, ging ik
de dag beginnen met meer sattvische activiteiten.
Ik stond een uurtje eerder op, zodat ik de tijd had
om te douchen, lekker schone kleren aan te
trekken, een half uurtje lichte yogaoefeningen te
doen en even kort te mediteren. Ik loop nu elke
ochtend even naar buiten om de zon te begroeten
en maak dan een warm ontbijtje klaar. Dit eet ik
in stilte op - geen tv, geen smartphone en geen
andere apparaten die mijn aandacht afleiden van
mijn voedzame ontbijt. En pas na het ontbijt zet
ik mijn telefoon en computer aan.
Dankzij mijn nieuwe routine begin ik niet aan
mijn dag met een geest vol rajas. Ik heb nu veel
meer rust en geduld om de gebeurtenissen van de
dag aan te kunnen. En zodra mijn dagen rustiger
gingen verlopen, werden ook mijn nachten rusti­
ger. Ik had minder onrust in me en merkte dat ik
steeds vaker de hele nacht rustig door kon slapen.
Een andere gewoonte die heel effectief blijkt
te zijn tegen slapeloosheid is om voor het slapen
gaan een kop warme, gekruide melk te drinken.
ln plaats van nog even de laatste berichten op
mijn telefoon te checken voordat ik het licht
uitdoe, zet ik nu alle apparaten uit en maak dit
sattvische drankje klaar. Dit werkt als een ritueel­
tje dat me helpt om 's avonds tot rust te komen.
De kruidige melk voor het slapen gaan heeft een
ongelooflijk kalmerend effect. Het zet me even
met beide benen op de grond. En ik heb ervaren
dat dit met name goed werkt tegen slapeloosheid
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNlNG
op die dagen dat ik toch langer dan normaal achter
de computer heb gezeten.
Het lijken maar simpele aanpassingen van mijn
levensstijl, maar ze hebben een enorm effect gehad
op mijn gezondheid en mijn kijk op het leven. Het
constante gevoel van overbelast en uitgeput zijn is
nu echt iets van het verleden. Ik ben zo dankbaar
voor deze wijsheid van de Ayurvedische traditie,
die me heeft doen inzien dat ik de kracht in me
heb om welzijn te creëren in mijn gezondheid en
stemming, mijn werksituatie en mijn leven in het
algemeen, en dit alles door het maken van keuzes
die me in harmonie brengen met sattva en mijn
ware natuur.
Ik hoop dat jij ook inspiratie kunt putten uit de
manier waarop mijn student Nicole zichzelf een
goede slaap heeft weten te bezorgen, met alle
bijbehorende voordelen voor haar welzijn en
gezondheid.
Laten we dan nu eens kijken welke adviezen
de Ayurveda geeft tegen slapeloosheid.
Tijdloze wijsheid voor een gezonde
slaap
Wanneer een van mijn studenten of cliënten last
heeft van slapeloosheid - niet in slaap kunnen
komen of niet goed kunnen doorslapen - blijkt
vaak dat dit een eenvoudige en eenvoudig te
verhelpen oorzaak heeft. De vaakst voorkomende
problemen, in mijn ervaring, zijn psychologische
stress, een teveel aan indrukken vlak voor het
slapen gaan en een onregelmatig slaappatroon.
HOOFDSTUK 7 SLAPEN, SEKS EN GEZONDE lNSPANNlNG

Hieronder vind je een aantal aanbevelingen Probeer ten slotte altijd te zorgen dat je minimaal banaan, zuivelproducten, rietsuiker, zoet fruit, Als je ergens woont waar je melk van de water­

die niets meer en niets minder zijn dan de tijdloze drie uur voor het naar bed gaan klaar bent met eten. diverse pompoensoorten, noten, vis en geitenvlees buffel kunt kopen, is het goed om te weten dat die

Ayurvedische wijsheden voor een gezonde slaap. zijn van nature meer olieachtig. (Zie hoofdstuk 6 nog beter schijnt te zijn voor het opwekken van
Zorg voor meer kapha rond bedtijd voor meer informatie over droog en olieachtig de slaap. In koemelk is sattva dominant, maar in
Houd vaste tijden aan voor opstaan en naar Door je lichaam met olie in te wrijven kalmeer je voedsel.) Stop ook met het eten van scherp en buffelmelk is tamas dominant - en dus is het een
bed gaan vata en zorg je tegelijkertijd voor meer kapha. pittig gekruid voedsel, waaronder ook rauwe u i nog beter middel om in slaap te komen. Geiten­

ln hoofdstuk 2 heb je kunnen lezen hoe belangrijk Daarom is het een van de belangrijkste levens­ (eet u i altijd gebakken o f gekookt) als j e wilt melk is na koemelk het best. Producten als

het is om 's ochtends op een vaste tijd op te staan stijladviezen om warme olie aan te brengen op je zorgen voor meer slaapopwekkend kapha. amandel-, soja- en rijstmelk tellen in de Ayurveda

- om zes uur of vroeger - ongeacht of je genoeg voetzolen, je oorschelpen en zo mogelijk je hoofd­ Het risico van gewoontes als overdreven licht niet mee, want de term 'melk' verwijst niet naar de

of te kort hebt geslapen. lk begrijp dat dit in het huid. De overtollige olie kun je met een droge of eten, maaltijden overslaan, strenge diëten en het kleur van een vloeistof, maar naar het feit dat die

begin niet makkelijk is, maar doe je best. En warme en licht vochtige handdoek wegvegen. eten van brandend of scherp voedsel (zoals wasabi) afkomstig is uit de melkklieren van een zoogdier.

probeer om niet later dan tien uur naar bed te (Zie hoofdstuk 5 voor meer informatie over of gedroogd voedsel is dat je vata en pitta over­ Ook producten van rietsuiker worden in de

gaan. Op den duur zal de regelmaat helemaal oliemassages voor een betere nachtrust.) gestimuleerd raken (en daarmee samenhangend Ayurveda aanbevolen voor een gezond kapha. ln

vanzelf je slaapcyclus gaan bepalen. ook de guna rajas in je geest). Dit leidt tot slaap­ plaats van zwaar geraffineerde witte suiker, maar

lk moet je wel waarschuwen dat je na tien uur Eet voedsel waarje slaperig van wordt problemen en een hoofd vol ongezonde onrust ook in plaats van aspartaam, sacharine en andere

nog een opleving van energie kunt krijgen, omdat ln de loop van de avond wil je je kapha verhogen en gepieker. kunstmatige zoetstoffen kun je beter biologische

dan in de kosmos de dosha pitta toeneemt. Er kan en je vata en pitta tot rust brengen. Zorg daarom Als het gaat om slapen, kan zuivel een goede rietsuiker gebruiken. Jaggery, een ongeraffineerde

van alles door je hoofd gaan spoken: rekeningen dat je voor het slapen gaan meer vochtige en van bondgenoot zijn. Maar niet alle zuivel. Het is beter suiker die overblijft na het verdampen van het

die je nog moet betalen, e-mails die je nog moet nature vettige soorten voedsel binnen krijgt, zoals om versgekookte en gezoete melk te drinken (en vocht uit suikerrietsap, is de beste suiker om

beantwoorden, die kledingkast die je nodig nog koemelk (goed voor kapha), en minder droog en daarvan afgeleide producten zoals slagroom, verse de slaap op te wekken. Je kunt het online en in

eens moet reorganiseren. Maar het kunnen ook pittig gekruid voedsel zoals chips en salsa (allebei boter en yoghurt gezoet met jaggery of rietsuiker) sommige oosterse supermarkten of natuur­

allerlei creatieve invallen zijn. Overdag ben je blij goed voor pitta en vata). en minder goed om kaas en karnemelk te gebrui­ voedingswinkels kopen. Je kunt het gebruiken in je

met dit soort inspiratie, maar 's avonds houdt het Vanuit het oogpunt van smaak moet je zo min ken. Vooral verse boter is goed tegen slapeloosheid thee of in de melk, net als iedere andere zoetstof.

je alleen maar uit je slaap. Om dit te voorkomen, mogelijk scherp, bitter en wrang smakend voedsel en een patent middel om de slaap op te wekken is Soepen van vis en zeevruchten zijn in de Ayur­

kan ik je aanraden om al om half tien te beginnen tot je nemen. Kies liever voor zoet in combinatie warme, gekruide melk vlak voordat je naar bed veda met name geschikt om een gezonde slaap op

met de voorbereidingen voor de nacht, dan kun je met kleine beetjes zuur en zout. Met name de gaat (zie het recept in bijlage 4). De beste kruiden te wekken. Het is bijvoorbeeld een goed idee om

om tien uur al rustig in dromenland zijn. zoete smaak is slaapopwekkend. Dus als je met om een warme slaapdrank te maken zijn kurkuma, ten minste twee keer per week bij de lunch een

Het is belangrijk dat je je vaste slaapritme enige regelmaat last hebt van gebroken nachten, kardemom en nootmuskaat, met een beetje riet­ licht gekruide soep van vis en krab te eten, met

ontwikkelt en eraan vasthoudt. Ga naar bed op een ga dan eens na hoe je eetpatroon overdag eruitziet, suiker erbij. Als je nootmuskaat gebruikt, neem wat gekookte rijst erbij. Let op: melk en vis gaan

vaste tijd. Je kunt best wel eens een of meer dagen ook in de loop van de week en door de maanden dan een halve theelepel (2,5 milliliter) geraspte niet goed samen. Voor de spijsvertering is het wel

hebben dat je van je vaste tijd afwijkt, maar dit heen. Zijn er misschien eetgewoontes die je beter nootmuskaat per glas melk voor volwassenen en goed om altijd kurkuma en komijn in je soep te

moeten uitzonderingen blijven. Dit is met name kunt veranderen? voor kinderen onder de zestien een kwart of een verwerken. Het beste zout dat je kunt gebruiken

belangrijk in de fase dat je nog bezig bent je slaap­ Stop met het eten van voedsel dat zorgt voor achtste theelepel. Drink de melk op als die nog is steenzout. Een geliefde vissoort in de Ayurveda

en waakcyclus te reguleren. Vergeet niet dat je droogte en kies voor voedsel dat van nature olie­ lekker warm is - en neem er geen koekje of iets is graskarper, die je kunt kopen in sommige

innerlijke klok niet bekend is met de concepten achtig is. Droge chips, crackers, gedroogde ontbijt­ dergelijks bij. Drink de melk met kleine slokjes Aziatische supermarkten. De Ayurvedische naam

van 'uitslapen' en 'slaap inhalen' door in het granen en zelfs salades en rauw voedsel, het leidt en geniet van de warmte en de heerlijke smaak. is rohu en hij is echt de moeite waard om een keer

weekend extra lang in bed te blijven liggen. allemaal tot agitatie van de dosha vata. Avocado, te proberen.
 SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
HOOFDSTUK 7

Als je alcohol wilt gebruiken om beter te allerlei andere persoonlijke spulletjes en natuur­ slaapkamer ook een bureau hebt staan, zorg dan Yogaoefeningen kunnen heel goed helpen

slapen, kun je het beste wijn gebruiken. ln de lijke materialen die ik kies omdat ze mooi zijn of dat dit netjes opgeruimd is voordat je naar bed bij het kalmeren van rajas en het tegengaan van

Ayurveda wordt dan nog met name rijstwijn vanwege hun symbolische associatie met schoon­ gaat. Zet je computer en andere apparaten uit, slapeloosheid, maar niet als je ze doet vlak voordat

aangeraden, een wijn die wordt gemaakt uit de heid, goedheid en godsbewustzijn. Al deze bezit­ klap je laptop dicht en zorg voor rust in dit actieve je gaat slapen. Yogaoefeningen zorgen voor een

suikers die ontstaan bij het fermenteren van rijst­ tingen geef ik zorgvuldig een plekje in mijn slaap­ deel van de kamer. Voordat je gaat slapen, moeten gezonde toename van rajas en sattva, terwijl we

zetmeel. Hoe ouder de wijn, hoe beter. Rijstwijn is kamer en tezamen roepen ze in mij een innerlijke alle elektronische apparaten uit zijn. voor de slaap juist kapha en tamas nodig hebben.

een belangrijk onderdeel van de gastronomische aanwezigheid op. De klassieke Ashtanga Hridayam uit de periode Om die reden is rond bedtijd alleen savasana, de

cultuur van India, China, Japan, Korea en andere Zorg voor een temperatuur die niet te heet en 550-600 van onze jaartelling geeft de aanbeveling lijkhouding, aanbevolen. Die is namelijk meer

landen in zuidelijk Azië. Bedenk ook bij alcohol niet te koud voor je is. Ik slaap bij voorkeur met om te zorgen voor prettige geluiden, zoals zachte ontspannend dan stimulerend. (Voor instructies:

dat je dit niet moet combineren met melk. Als je het raam open, met name in de zomer, voor een muziek of een windgong, aangename geuren van zie kadertekst op pagina 269.) Je kunt savasana

dus melk wilt drinken vlak voordat je naar bed natuurlijke luchtcirculatie. Buiten voor het raam essentiële oliën waarmee je je hebt ingesmeerd of ook in de ochtend doen, net als janu shirshasana

gaat, zorg dan dat je je laatste glaasje wijn vroeg staan potten met gardenia en jasmijn. Net buiten van geurige bloemen in de kamer, een frisse, (hoofd-naar-kniehouding) en paschimottanasana

in de avond hebt gehad. de openslaande deur staat een grote teil met natuurlijke bries en een uitnodigend, comfortabel, (zittende vooroverbuiging) als ondersteuning van

ln veel culturen staan linzen en bonen regel­ waterlelies en een lotusplant. De lotusbloem gaat mooi opgemaakt bed in je kamer. Dit alles draagt het herstel van een verstoorde slaapcyclus.

matig op het menu. Hoewel het mungboontje in open bij de eerste zonnestralen en de lelies slapen bij aan een goede nachtrust.3 Ook de wijze
Zorg dat je niet te veel slaapt
de Ayurveda wordt beschouwd als een superfood zo mooi in het maanlicht, terwijl de manestralen, Sushruta beschrijft de voordelen van een zacht
vanwege zijn ontgiftende eigenschappen, is het een o zo belangrijk ingrediënt voor een goede en comfortabel bed.4 Als je te veel slaapt kan dat ook een probleem zijn.

urdboontje (black gram, urad dal) beter geschikt slaap, de kamer binnenkomen. Dit is het tegenovergestelde van slapeloosheid en

bij het opwekken van de slaap. Deze is zwaarder Maak van je slaapkamer een speciale plek, waar Bereid je geestelijk voor op de slaap de Ayurveda behandelt het ook op een tegenover­

en heeft meer kapha- en tamas-opwekkende je helemaal tot rust komt (het gaat er niet om dat De beste geestelijke voorbereiding is leren begrij­ gestelde manier. Een zittend leven in combinatie

eigenschappen dan het mungboontje. Als je van je hier een hoop geld aan uitgeeft, het gaat om de pen dat de slaap je beste vriend is bij het streven met de overmatige consumptie van olieachtig,

linzen- of bonensoep houdt, probeer dan eens een intentie waarmee je dit doet). Je slaapkamer moet naar gezondheid, roem, rijkdom en relaties. Het is zoet, zuur en zout voedsel, zoals melk, ghee en

soep van urdboontjes met Ayurvedische kruiden. rustig zijn, uitnodigend om in te gaan slapen, en niet alleen een kwestie van een paar uur je leven yoghurt, leidt tot een verhoogd kapha. Wanneer

(Een recept hiervoor vind je in bijlage 4.) aangenaam om 's ochtends in wakker te worden. op pauze zetten. De slaap is een tijd om je even kapha en tamas te sterk zijn, en de dosha's vata en

Het maakt wel degelijk verschil als we de ruimte terug te trekken, om de wereld de wereld te laten pitta tezamen met de guna's rajas en sattva te
Zorg voor een slaapkamer die de slaap om ons heen op een goede manier indelen: dit en heel goed uit te rusten. Wanneer je eenmaal zwak, dan blijf je maar slapen en slapen. Je slaapt
bevordert heeft effect op de guna's. Door de keuzes die je begrijpt hoe belangrijk slaap is voor je fysiologische dan veel te veel.

Je slaapkamer moet gezellig, uitnodigend en rustig maakt, kun je je slaapkamer prikkelend maken en psychologische welzijn, zul je elke nacht de Om het probleem van te veel slaap aan te

zijn, en helemaal afgestemd op jouw persoonlijke (rajasisch), of deprimerend (tamasisch), maar ook slaap met open armen ontvangen. pakken, kun je de nadruk in je voeding verleggen

smaak. Die van mij is echt een plekje waar mijn rustig en inspirerend (sattvisch). Met een korte meditatie in bed kun je 's avonds van een kapha-versterkend dieet naar een kapha­

ziel tot rust komt, en ik zorg ervoor dat hij altijd Zorg dat alles klaarstaat voor een goede nacht­ je rajas kalmeren. Het laatste wat je nodig hebt als kalmerend dieet (zie ook hoofdstuk 6). Hier geef ik

mooi en functioneel is. Alles wat zich in mijn rust voordat je naar bed gaat. Je kunt het licht je wilt slapen is een agitatie van vata in het een paar korte tips hoe je je eetpatroon kunt

slaapkamer bevindt, is daar met een speciale alvast een beetje dimmen, en wat kaarsen aan­ lichaam en rajas in de geest, dus kijk geen enerve­ aanpassen als je te veel slaapt:

bedoeling en alles heeft voor mij een bijzondere steken. Ik gebruik bloemen, beeldjes van godde­ rende tv-programma's of video's, zet geen harde
betekenis. Rommel en wanorde zijn hier echt uit lijke schoonheid en gratie en foto's van geliefde muziek op en doe geen oefeningen vlak voordat je • Drink Ayurvedische karnemelk (takra, recept in

den boze. Ik heb diverse religieuze kunstvoorwer­ familieleden in mijn slaapkamer om daarmee naar bed gaat (ook geen yoga). bijlage 4) en vermijd yoghurt, melk en boter.

pen in mijn kamer, en natuurlijke geurkaarsen, en gelukkige herinneringen op te wekken. Als je in je

266
HOOFDSTUK 7 SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

Zo doe je de savasana

Als je dagelijks de savasana-oefening doet, heeft dat vele voordelen: deze houding is

uitstekend tegen slapeloosheid (je wekt er een gezonde slaap mee op), hij werkt kalmerend
wanneer je bang bent, dingen moeilijk los kunt laten of last hebt van andere stressfactoren,
je gaat er geestelijke onrust en malende gedachten mee tegen, de houding zorgt voor een
diepe ontspanning van spieren, pezen, de ruggengraat en het zenuwstelsel, en ten slotte
LIJKHOUDING zorgt savasana voor een groter vermogen tot aanpassen aan de seizoenen en de grote

veranderingen in het leven.

Als je van jezelf al rustig bent, is deze houding als een meditatie waarin je een stille
getuige bent. Je komt lost van de identificatie met je lichaam en word je bewust van het
principe van het getuige-bewustzijn.

Dit zijn de stappen bij het uitvoeren van de savasana:

1. Ga plat op je rug liggen op bed of op de vloer. Zorg dat je comfortabel ligt, met je ogen
gesloten en je voeten op een voet afstand van elkaar. Houd je armen gestrekt langs je
zij, met de handpalmen naar boven. Houd je ogen gesloten en laat je geest je lichaam

dwingen zich te ontspannen. Als je lichaam zich ontspant, voel je het zwaarder gaan
drukken op het bed of het matje waar je op ligt. Dit gaat vanzelf wanneer je tegen jezelf

zegt: 'Ik ontspan... ontspan... ontspan...'

HOO FD-NAAR-KN 1 EHOU Dl NG

2. Richt nu je aandacht op de verschillende delen van je lichaam. Concentreer je eerst op

je adem. Voel hoe deze je lichaam binnenkomt en weer verlaat. Doe dit op een rustige,
natuurlijke manier. Probeer je ademhaling niet te sturen, observeer alleen maar. Terwijl
je dit doet, zal je adem vanzelf in zijn natuurlijke ritme komen: langzaam en rustig.

3. Wanneer je ademhaling tot rust is gekomen, richt je je aandacht op je externe lichaams­

delen, een voor een, van je tenen tot je kruin. Begin door je aandacht op je rechtervoet

ZITTENDE VOOROVERBUIGING
te richten. Blijf daar even, ga dan naar je linkervoet. Zo ga je langzaam stapje voor stapje
verder omhoog, naar je buik, je borst, je handen en armen, langzaam door tot aan je
hoofd, en bij iedere stap voel je hoe je lichaam zich beetje bij beetje ontspant. Als je met
je aandacht bent aangekomen bij je hoofd en gezicht, is de reis voltooid. Tijd om de
focus langzaam naar binnen te verleggen.

4. Richt je nu op je interne organen (hart, longen, maag, hersenen, nieren, blaas en

darmen) en laat deze zich een voor een ontspannen. Zo help je ieder orgaan zichzelf te
zuiveren als de creatie van de hogere kracht die je in je hebt. Anatomische kennis is niet

268
HOOFDSTUK 7
belangrijk, stel je gewoon voor wat zich in je lichaam bevindt en richt je aandacht • Eet elke dag Ayurvedische khichadi (recept in
daarop. Blijf steeds rustig ademhalen. bijlage 4), of anders op zo veel mogelijk dagen
van de week.
5. Richt je een voor een op de vijf zintuigen (smaak, tastzin, reuk, gehoor, gezichts­ • Doe een lichamelijke ontgiftingskuur (detox,
vermogen). Ook deze komen een voor een tot rust. zie bijlage 4).
• Vermijd curry's en gefrituurd voedsel, eet in
6. Richt nu je aandacht op je geest, die inmiddels op natuurlijke wijze tot rust is gekomen. plaats hiervan gekookt of gestoomd licht
Kijk alleen maar rustig toe. Identificeer je niet met de inhoud van je gedachten. voedsel.
• Kies over het algemeen vaker voor vegetarische
7. Blijf in deze toestand van toeschouwer een tijdje liggen, zolang de mindfulness opties dan gerechten met vlees.
vanzelfsprekend en moeiteloos is. • Als je vlees eet, doe dat dan alleen bij de lunch
en kies voor de makkelijker te verteren vlees­
8. Om weer uit deze uiterst ontspannende houding te komen is het voldoende om weer soorten, zoals kip, kalkoen en konijn in plaats
wat dieper te gaan ademhalen en je aandacht weer terug te brengen naar je lichaam. van vis, varkensvlees of rund.
Wriemel maar een beetje met je vingers en je tenen, dat helpt je lichaam om uit zijn • Eet en drink wat kleinere hoeveelheden en
diepe rust te komen. Open je ogen, maar richt ze niet op iets in het bijzonder. Het is span je lichaam en geest wat meer in.
normaal als je zo ligt, dat je een beetje gaapt en je lichaam uitstrekt. Draai je vervolgens • Zorg dat je dagelijks je lichamelijke oefeningen
op je rechterzijde en kom op je rechterelleboog omhoog tot een zittende houding. doet (zie ook de adviezen verderop in dit
hoofdstuk).
9. Je zult je als hernieuwd voelen, en ten diepste ontspannen. Als je tijdens een yoga­ • Zorg dat je niet overdag slaapt, ook niet een
!
oefening elke dertig tot 45 minuten zo'n vijf minuten savasana doet, bereik je een kort dutje na de maaltijd.
volledige ontspanning. De houding is ook geschikt om langer aan te houden, maar
pas op dat je niet direct in slaap valt. Er is geen 'harde' tijdslimiet, maar ik raad je
aan om niet langer dan twintig minuten in savasana te blijven. Een dutje overdag
Overdag slapen, een cultureel fenomeen dat in
sommige delen van de wereld ook wel 'siësta'
wordt genoemd, heet in de Ayurvedische traditie
divaswapna. Op een aantal bijzondere gevallen na
wordt het volwassen personen niet aangeraden
om regelmatig overdag een dutje te doen.
Normaal gesproken is het de bedoeling dat je
volop geniet van het wakker zijn zolang als de zon
aan de hemel staat. De Ayurveda herinnert ons
eraan dat wij mensen zijn geprogrammeerd om te
leven naar de zon. Dus moeten we weten wanneer
het tijd is om te slapen en wanneer we wakker
moeten blijven. Daarom is het niet natuurlijk voor
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
volwassen personen om overdag in slaap te
vallen. ln culturen waar deze gewoonte wel
bestaat, eet men vaak de laatste maaltijd laat op
de avond, waarna men ook pas erg laat naar bed
gaat. Ook gaat het hierbij doorgaans om culturen
in gebieden met een warm klimaat, waar een dutje
overdag als nuttig wordt beschouwd. De meesten
van ons krijgen echter alleen dan overdag zin om
te slapen als we te veel gegeten hebben, als we ons
vervelen of als we een onnatuurlijke gewoonte
hebben ontwikkeld. Volgens de Ayurveda is het
niet de bedoeling om toe te geven aan slaperigheid
overdag.5
Maar wat gebeurt er als we toch die universele
regel negeren en overdag gaan slapen? Omdat
gelijk gelijk versterkt, zal de dosha kapha in het
lichaam gaan toenemen, met de bijbehorende
tamas. Zoals je weet, is tamas de eigenschap van
traagheid en dofheid. Dit wil zeggen dat een dutje
overdag de olieachtige, zware, dikke en kleverige
eigenschappen versterkt, ten koste van de beweeg­
lijkheid en concentratie die je overdag nodig hebt.
Die kwaliteiten van de dosha kapha komen je
misschien goed van pas in de schoot van de slaap,
maar uit dit dutje word je niet verfrist weer
wakker. Integendeel, als je wakker wordt voel je je
zwaar, vermoeid en mogelijk zelfs gedeprimeerd.
En hoe langer je ligt te dutten terwijl de zon aan
de hemel staat, hoe meer de smurrie van kapha
zich ophoopt in je spijsvertering en uitscheiding.
Voor wie is een dutje overdag wel goed?
Vanzelfsprekend zijn er ook uitzonderingen op
de regel dat je niet overdag moet slapen. Onder
bepaalde omstandigheden is dit juist goed voor je
gezondheid. De volgende personen hebben baat
bij een dutje overdag:
HOOFDSTUK 7
• heel jonge kinderen (tot vijf jaar);
• ouderen (boven de zeventig);
• vrouwen die zwanger zijn of de borst geven;
• iedereen die sterk vermoeid is door overwerk
of reizen;
• iedereen die aan het herstellen is van de gevol­
gen van te veel drinken of indigestie (inclusief
diarree);
• iedereen die lichamelijk zwak is als gevolg van
een ongeluk of ziekte;
• iedereen die worstelt met een psychologisch
probleem zoals excessieve woede, angst of
rouwverschijnselen.
Daarnaast kan als algemene richtlijn worden
aangehouden dat een dutje overdag past in een
levensstijl die is afgestemd op een heet en droog
klimaat, omdat het kapha versterkt en droogheid
helpt tegengaan.
Als je om een van de bovenstaande redenen
kiest voor een dutje overdag, zorg dan dat je niet
langer dan drie kwartier slaapt (een half uur is nog
beter), en bij voorkeur ten minste anderhalf uur
nadat je geluncht hebt. Het kan ook gunstig zijn
om te slapen in een half zittende houding.
Voor wie is een dutje overdag
niet goed?
We zagen zojuist al dat overdag slapen op een aantal
uitzonderingen na voor de meeste mensen niet
wordt aanbevolen. Er zijn echter ook mensen voor
wie het extra belangrijk is om overdag niet te slapen:
• mensen met obesitas of een eetpatroon met
veel vet (omdat ze al meer dan genoeg te
kampen hebben met kapha-gerelateerde
bedreigingen van hun gezondheid zoals het
vasthouden van vocht, misselijkheid, verkoud­
heden en veel hoesten);
• iedereen die vermoedt last te hebben van
gifstoffen uit voedsel (overdag slapen onder­
drukt het metabolisme en bevordert de
verspreiding van autotoxinen, zie hoofdstuk 6);
• iedereen die een zwakke eetlust heeft of een
langzame spijsvertering (overdag slapen dooft
het spijsverteringsvuur nog meer).
Gezonde seks volgens de Ayurveda
In de Ayurvedische traditie wordt de menselijke
seksualiteit niet alleen gevierd om het fysieke en
sensuele plezier dat we eraan beleven, maar ook
omdat seks zorgt voor meer intimiteit en weder­
zijds respect. De fysieke vereniging van twee
lichamen kan ons zelfs een ervaring van onze
eigen goddelijkheid geven.
Een van de woorden die het Sanskriet heeft
voor geslachtsgemeenschap is sambhoga, een
samenvoeging van samyaka ('evenwicht bewaren')
en bhoga (plezier, al dan niet sensueel). Zo wordt
in de Ayurveda dus de geslachtsgemeenschap
gezien als een activiteit die je in evenwicht houdt
en tegelijkertijd seksuele bevrediging geeft.
ln India wordt de menselijke seksualiteit al
sinds mensenheugenis gevierd. De wijze mannen
en vrouwen die ons de heilige Veda's gaven waren
meestal getrouwd en seksueel actief. Ze genoten
van het huwelijksleven en hadden partners met
wie ze kinderen verwekten. En zo stelt men zich
in het Hindoeïsme ook de goden voor.
Hoewel India ook een sterke kloostercultuur
kent, bestaat er geen religieus voorschrift dat
iemand die het Goddelijke wil kennen daarvoor
natuurlijke, biologisch bepaalde instincten moet
onderdrukken. Ook in het klassieke India was het
niet gebruikelijk om een gelofte van seksuele
onthouding af te leggen; het kwam wel voor,
maar het bleef vrij uitzonderlijk. Sommigen kozen
vrijwillig voor een celibatair leven, maar gebruike­
lijk is het nooit geworden. Het was zeker niet de
bedoeling van de Veda's om in naam van de spiri­
tualiteit de mens te reduceren tot een seksloos
wezen. Veeleer maakt de Vedische traditie het ons
mogelijk de kracht van onze natuurlijke seksualiteit
te waarderen en - in de wereld van vandaag geen
overbodige luxe - die seksualiteit te hanteren met
wijsheid en matigheid.
Een woord dat in India vaak wordt gerelateerd
aan celibatair leven is de Sanskritische term brah­
macharya. Letterlijk vertaald betekent dit 'zoek­
tocht naar de Ultieme Werkelijkheid, Brahman'.
Binnen de Vedische cultuur staat brahmacharya
voor kuisheid tijdens een periode van spirituele
studie. In die zin is het dus wel een soort celibaat,
maar dan tijdelijk en met een specifiek doel. In de
Ayurvedische context staat brahmacharya ook
voor de vrijwillige regulering van seksuele energie
en verlangens. Daarbij gaat het om trouw binnen
een huwelijk of een seksuele relatie: de mono­
game, evenwichtige, gezonde uitdrukking van
seksualiteit tussen toegewijde partners en geliefden.
In de Ayurveda wordt brahmacharya vaak
gezien als een manier van leven. We begrijpen dat
we meer zijn dan beesten die gedreven worden
door seksuele driften. We kunnen genieten van
seks, maar moeten ook de verantwoordelijkheid
nemen om onze driften te begrijpen en te beheer­
sen. We zien in dat onze seksualiteit van God
gegeven is. Zo komen in het woord brahmacharya
op een mooie manier de twee uitersten van
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
seksuele overgave en seksuele beheersing samen.
In de Ashtanga Hridayam wordt het als volgt
omschreven: 'Door de gedisciplineerde genieting
van seks door middel van brahmacharya verkrijgt
men geheugen, intelligentie, gezondheid, voeding,
scherpte van de zintuiglijke organen, reputatie,
kracht en een lang leven.'6
De Vedische wijzen hadden beslist een vooruit­
ziende blik toen zij een samenleving schetsten die
haar collectieve seksuele energie hanteert met
transparantie, verantwoordelijkheid, respect,
sensitiviteit en zorg. Alles waar mensen plezier aan
beleven, zoals zingen, dansen, spelen, genieten van
materiële rijkdom, en seksueel genot7, zagen de
wijzen als onderdeel van het streven naar welzijn
en gezondheid van zowel de maatschappij als het
individu. De Ayurvedische wijzen gaan zelfs zo
ver dat ze zeggen dat het onderdrukken van het
seksuele instinct kan leiden tot mentale perversies
en talloze lichamelijke aandoeningen.
De seksualiteit (kama) wordt dus binnen de
Ayurveda erkend als een valide en legitiem mense­
lijk doel. Om het mogelijk te maken dit doel te
verwezenlijken zijn verschillende teksten genaamd
Kamasutra gebundeld als een soort handleiding
voor een bevredigend seksleven. Een daarvan is
de Kamasutra van Shri Vatsyayana.
In de Ayurvedische context worden onze
seksuele verlangens net als al onze andere per­
soonlijke wensen en verlangens gezien in relatie
tot de dharma als geheel. Door deze context en
door een seksuele opvoeding binnen een breder
kader van normen en waarden kunnen we op een
gezonde manier uiting geven aan onze seksuele
verlangens en voorkomen we het ontstaan van
seksuele perversies, verslavingen en dwangmatig­
heden. Wat we prettig vinden is nog geen behoefte,
273
HOOFDSTUK 7
en waar we zin in hebben is nog niet iets wat we
tegen elke prijs moeten hebben. De ziel die een
lichaam heeft gekregen is geworteld in het spiritu­
ele Zelf. Deze belichaamde ziel wil het goede, is
universeel in karakter en rijk aan mogelijkheden.
Hij wordt aangemoedigd om samen met zijn mede­
wezens uiting te geven aan zijn aardse verlangens
en vreugde te beleven aan de seksualiteit. Vergeet
niet dat kosmische extase een natuurlijk aspect
van onze goddelijke natuur is.
Voor degene die heeft geleerd gebruik te
maken van zijn mogelijkheid tot kiezen, is seks
een magisch werktuig, een aangeboren kosmische
verwachting van plezier, een zuivere passie, de
toestemming om te spelen met het leven en te
genieten van de interactie met deze wereld waarin
wij hebben gekozen onze reis te ondernemen. Dat
wil echter niet zeggen dat het niet uitmaakt op
welke manier we onze seksualiteit willen beleven.
Wanneer kama, ofwel verlangen, een domi­
nante kracht wordt, waardoor we het zicht ver­
liezen op ons hogere doel, dan verhoogt dit de kans
op emotioneel lijden. Vanuit het niets kunnen we
worden besprongen door perverse behoeftes,
rusteloosheid, leegte en obsessies. Het najagen van
een eenvoudig seksueel verlangen kan ons van het
ene moment op het andere letterlijk in de hemel
of de hel doen belanden, en dit alles in de gewijde
gewelven van de geest. Uiteindelijk zijn wij zelf
verantwoordelijk voor de beslissing of kama ofwel
seks ons beheerst, of dat wij kama de baas zijn.
De Ayurvedische wijze Vagabhata schreef dat
er twee soorten seksueel plezier bestaan: direct en
uitgesteld. Directe bevrediging is een vorm van
geluk die veranderlijk is en gerelateerd aan de
materiële wereld. ln de context van de seksualiteit
is dit het soort bevrediging dat kan worden gevon-
274
den in een onenightstand of in seks zonder emo­
tionele binding. Het kan heel verleidelijk zijn om
hieraan toe te geven, maar het is bepaald niet
zonder risico.
Uitgesteld plezier daarentegen houdt in dat het
geluk wordt vermeerderd door zelfbeheersing,
zelfrespect en de uitoefening van terughoudend­
heid en onderscheidend vermogen. Wat je daarbij
'onderscheidt' is het verschil tussen onmiddellijke
bevrediging van de zintuigen en een handelwijze
die leidt tot de ultieme vrijheid, ofwel moksha.
Dit is het aandachtige pad, het pad van balans en
matiging.
De kunst en de wetenschap van de goddelijke
seksualiteit is in de Ayurveda een belangrijk aspect
van de gezondheid. Een volledige omschrijving
hiervan zou te ver gaan voor de opzet van dit boek.
Wat ik hier wel wil doen, is kort een aantal van
de basisprincipes behandelen zodat je die kunt
integreren in je levensstijl.
De keuze van een partner
In deze moderne tijd gaan veel mensen nogal
nonchalant om met hun seksualiteit. Die noncha­
lance ten opzichte van iets zo krachtigs als seks is
niet wat de wijzen van de Ayurveda ooit bedoeld
hebben. Seks moet je bij voorkeur beleven met een
partner die je graag mag en die je ook in geestelijke
zin kunt waarderen - iemand die anderen in hun
waarde laat, die er ethische normen op nahoudt en
die gezonde grenzen respecteert. Zo ontstaat voor
beide partners een gezonde geestelijke en emotio­
nele situatie. Respect en affectie zijn belangrijke
aspecten van de seksuele omgang, en dat is iets wat
de Ayurvedische wijzen heel goed hebben begrepen.
Een van de klassieke Ayurvedische teksten belooft
dat 'ethisch' seksueel contact leidt tot 'geluk, een
lange levensduur, hernieuwde jeugdigheid,
herwonnen schoonheid, een mooier uiterlijk
en grotere mentale en fysieke kracht'. 8
Zonder twijfel is seks iets wat je moet beleven
samen met iemand die je kent en waar je van
houdt, als geliefde partners en echtgenoten in een
consensuele relatie die is gestoeld op eerzame
bedoelingen. In de Ayurvedische teksten wordt
ook duidelijk gesteld dat het niet de bedoeling is
seksuele omgang te hebben met kinderen, met
iemand die met een ander is getrouwd, met
iemand in je directe familie, met je goeroe of de
partner van je goeroe, of met iemand die een
overdreven sterk libido heeft of seksueel veel­
eisend is. En wanneer je uiteindelijk een verant­
woorde keuze voor een partner hebt gemaakt,
adviseert de Ayurveda je om de anticipatie op
seksueel genot te verhogen met geuren (vooral
parfums die het verlangen opwekken), bloemen,
speciale bedden en make-up.9
De diverse adviezen in dit hoofdstuk zullen
vooral aansluiten bij degenen die al een duurzame
seksuele relatie met iemand hebben. Het zijn
vooral regels die je helpen om een seksuele relatie
te onderhouden zonder jezelf uit te putten. Voor
degenen die nog maar net aan het begin van hun
relatie staan is het misschien lastiger om zich voor
te stellen dat ze zich aan dit soort regels houden.
Als dat jouw situatie is, raad ik je voor nu aan om
vooral de goede dingen te eten om je seksleven in
stand te houden en in het algemeen goed voor
jezelf te zorgen. Sla dit hoofdstuk nog maar eens
op in een later stadium.
Wat we hier bespreken is grotendeels een
kwestie van gezond verstand. Centraal daarbij
staat het in stand houden van iets heel waarde­
vols: shukra.
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE lNSPANNlNG
De betekenis van shukra
Een van de belangrijkste Ayurvedische seksuele
concepten betreft shukra, een Sanskritische term
die niet alleen betrekking heeft op sperma, eicellen
en de hormonen die de seksualiteit reguleren,
maar ook op iets hogers: een in de materie gewor­
telde en intelligente kracht die in iedere lichaams­
cel aanwezig is. De aanwezigheid van shukra is de
reden dat al die verschillende cellen het vermogen
hebben zichzelf steeds opnieuw te regenereren.
Het is van belang om op te merken dat shukra
niet alleen een energie is, zoals het Chinese
concept chi of het yogische concept prana shakti.
Shukra ontstaat uit voedsel dat verschillende stadia
van metabolische transformatie heeft ondergaan.
Het is een heel bijzonder weefsel. Innerlijk vindt
het zijn weg in de vorm van creativiteit in heel ons
denken en handelen, en naar buiten toe kan het
een compleet menselijk wezen tot stand brengen!
Terwijl de aanwezigheid van shukra in onze
seksuele organen de basis is voor onze voortplan­
ting, zorgt de aanwezigheid elders in het lichaam
voor seksuele aantrekkelijkheid, schoonheid en
een magnetische aantrekkingskracht. Shukra is
het weefsel dat leven voortbrengt. Het is in staat
een compleet menselijk wezen te vormen en dat
wezen uit te rusten met het vermogen tot plezier,
geluk, kracht en moed. De aanwezigheid van
shukra in onze geest brengt verbeelding, geheugen,
creativiteit en inspiratie samen in een boeket van
onbeschrijflijke vreugde en enthousiasme.
Shukra is vanaf de geboorte in al onze cellen
aanwezig. Vanaf de puberteit is het een belangrijke
kracht in ons lichaam, die zich uit in de ontwikke­
ling van secundaire geslachtskenmerken. De
kracht van shukra vindt een hoogtepunt in onze
jeugd. Vanaf de middelbare leeftijd begint het in
275
HOOFDSTUK 7 SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

kracht af te nemen, met als natuurlijk resultaat een rajasische of tamasische toestand bevinden, TABEL 28 De menselijke seksualiteit en het ritme van de seizoenen

een afname van het libido, de vruchtbaarheid vol extreme passiviteit of agressie, kan de geest

en helaas ook de jeugdige schoonheid. een verwoestend effect hebben op shukra, als een

Het antwoord van de Ayurveda op dit verval soort emotionele zelfvergiftiging. Het klinkt hard, SEKSUELE ACTIVITEIT VERMINDEREN SEKSUELE ACTIVITEIT VERHOGEN

is om direct het verlies van shukra tegen te gaan maar zo liggen de feiten. MEEST À MINST MINST À MEEST

door middel van een shukra-beschermend regime. De Ayurveda heeft de wereld zijn eerste holis­

Shukra gaat verloren door activiteiten zoals tische visie op seksualiteit gegeven door te wijzen Seizoen Lente Zomer Late zomer/ Herfst Vroege Late winter
geslachtsgemeenschap en masturbatie. Het kan op de aanwezigheid van shukra in niet alleen de regentijd winter
weer worden opgebouwd door bijvoorbeeld het genitaliën of de voortplantingsorganen, maar in
Gezond- Gemiddeld Slecht Slechtst Gemiddeld Gezondste twee seizoenen
eten van speciaal voedsel en lichamelijk herstel iedere cel van ons lichaam, als een onlosmakelijk
heid van het jaar
tussen periodes van seksuele activiteit door. Door verbonden brug tot onze geest. Wat volgens de

je te houden aan bepaalde regels ten aanzien van Ayurveda een heel belangrijk aspect is van de
Hoe vaak 1x per 1x per lx per ix per Elke dag, als je wilt en
wanneer je seksueel actief bent - waarbij seizoen, seksualiteit, is haar cyclische karakter.
seks 3 dagen 2 weken 2 weken 3 dagen daar lichamelijk toe in
tijd van de dag en leeftijd een rol spelen - kun je
staat bent
onnodig verlies van shukra voorkomen. Dat is de Een cyclisch concept van de menselijke

Ayurvedische wijsheid ten aanzien van seksualiteit seksualiteit

in een notendop. lk vind het heel spannend om je te mogen intro­

Het vorderen van de leeftijd is een natuurlijke duceren tot het unieke Ayurvedische concept van logische klokken reguleert die, ieder in hun eigen we eten overmatig bewerkt voedsel vol chemica­

oorzaak voor verlies aan shukra. Maar over de tijd de cyclische seksualiteit. ln de Natuur is er een ritme, tikken in al die verschillende lichamen. liën, we slapen wanneer het ons uitkomt en we

hebben we geen controle, dus het heeft geen zin seizoen om in bloei te staan en een seizoen om in Deze alles overkoepelende orde bestuurt het stellen ons lichaam bloot aan allerlei ingrijpende

ons hier druk over te maken. Gelukkig gaat de een toestand van 'slaap' te zijn. Dit is natuurlijk fysieke en fysiologische universum, inclusief chirurgische ingrepen zoals vasectomie en abortus.

Natuur behoedzaam te werk en geeft ze ons ruim het geval bij planten, maar het geldt ook voor - natuurlijk - het seksuele gedrag van alle levende Dit alles put langzaam maar zeker ons shukra uit.

de tijd om te genieten en, als we willen, ons voort dieren: er is een seizoen om seksueel actief te zijn wezens. Het is Rta dat zorgt dat de diverse dier­ Geen wonder dat moderne vrouwen minder

te planten. Ook wordt shukra van tijd tot tijd op en er is een seizoen om inactief te zijn. ln de soorten zo veel mogelijk shukra hebben. Met vruchtbaar zijn en vroegtijdig last krijgen van een

natuurlijke wijze aangevuld - door de Natuur Natuur zijn allerlei mechanismes actief die ervoor andere woorden: ook voor mensen geldt dat ze moeizame menopauze, en dat moderne mannen

middels de seizoenen en door onszelf wanneer zorgen dat dieren niet aan een stuk door aan het geacht worden seksueel actief te zijn in bepaalde op steeds jongere leeftijd last krijgen van erectie­

we de juiste dingen eten. De 'beste' manier om paren zijn. ln plaats daarvan volgen ze een kos­ seizoenen, op bepaalde leeftijden en in bepaalde stoornissen. De 'verbeterde' technologie van onze

ons shukra uit te putten is echter puur onze eigen misch seizoensritme. Uit hoofdstuk r zul je je nog stadia van het leven. tijd heeft geen gunstige invloed gehad op onze

verantwoordelijkheid: als we ervoor kiezen om kunnen herinneren dat Rta het intelligente ritmi­ Uit mijn onderzoek naar de menselijke seksua­ seksualiteit, eerder het effect dat we er seksueel

een leven te leiden vol stress en negatieve emoties sche beheersinstrument van de seizoenen is. Dit is liteit in de Ayurvedische teksten heb ik geleerd dat op achteruit zijn gegaan.
zoals schaamte en zelfbeklag. ook de sturende kracht achter allerlei herhalende de wijzen voorstander zijn van een cyclische mense­ Er is geen medicijn, geen chemisch middel

Shukra, zo zeggen de wijzen, is een bron van cycli, zoals die van de geboorte, groei en verval van lijke seksualiteit op basis van de ritmes van de en al helemaal geen chirurgische ingreep die ons

onverklaarbare vreugde en creativiteit, van vaar­ alle levensvormen. We hebben eerder al gezien Natuur. Dit is met name van belang omdat wij meer shukra kan geven - maar een leven volgens

digheden en artistiek talent, van goede moed en hoe Rta het intelligente ritme is dat onze levens mensen allerlei keuzes zijn gaan maken zonder de natuurlijke ritmes kan dat wel. Een te snelle
rust ten overstaan van de uitdagingen waar het bestuurt, en nu wil ik daar nog aan toevoegen dat rekening te houden met welk ritme dan ook. Wij vermindering van shukra wil zeggen dat we het

leven ons voor stelt. Wanneer onze geestesgesteld­ Rta ook onze seksualiteit reguleert. Er is een grote, geven ons over aan allerlei extremen. We hebben kostbare vermogen verliezen om ons te regene­

heid echter bijzonder negatief is, of als we ons in niet-waarneembare superklok die de talloze fysio- gemeenschap op willekeurige tijden van de dag, reren. Wanneer ons shukra afneemt, leidt dit tot

277
HOOFDSTUK 7 SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
TABEL 29 De menselijke seksualiteit en het dagritme
PITTA VATA KAPHA PITTA VATA KAPHA
Tijd 10.00 tot 14.00 tot 18.oo tot 22.00 tot 2.00 tot 6.oo tot
14.00 uur 18.oo uur 22.00 uur 2.00 uur 6.oo uur lO.oo uur
Onthouding
Seksuele Onthouding Beste tijd Onthouding Onthouding Tweede
activiteit voor seks
beste tijd
voor seks
geestelijke symptomen van een gebrek aan enthou­ Seks en het ritme van de seizoenen
siasme en creativiteit tot regelrechte depressiviteit. Voor een cyclische benadering van je seksleven
De fysieke symptomen zijn onder meer een ver­ is het belangrijk dat je de seizoenen je seksuele
minderd libido, pijn in de voortplantingsorganen gedrag laat sturen. De koele (en verkoelende)
(de penis, de balzak en de vagina) en een verlies seizoenen zijn van nature vol van kapha-energie.
aan seksuele kracht - inclusief voortijdige erec­ Dit is de tijd dat de Natuur je lichaam voorziet
tiestoornissen, impotentie en onvruchtbaarheid. van shukra.
Wat ik je nu ga vertellen kun je zien als klassieke Vanuit dezelfde logica geredeneerd is er in de
wijsh�id uit het Oosten of als een hypermodern warmere (en verwarmende) seizoenen meer vata­
inzicht. Hoe je het ook opvat, als je dit advies nodig (droge) en pitta-energie (heet), en dus is dit een
hebt hoop ik dat ik je ervan kan overtuigen dat je op tijd dat je je shukra moet beschermen door minder
een betere manier kunt gaan leven. De wijzen van vaak seks te hebben. Ook moet je in hetere en
de Ayurveda leren ons dat onze seksuele en repro­ drogere maanden meer voedsel eten dat kapha
ductieve krachten een fantastisch geschenk van ons verhoogt, omdat de Natuur je lichaam dan geen
altijd creatieve universum zijn. Shukra is overal. Het shukra geeft vanwege de afwezigheid van kapha in
is goddelijk in wat het kan teweegbrengen, goddelijk de kosmos (zie hoofdstuk 6). Door zo te eten dat je
in hoeveel het kan teweegbrengen en goddelijk in al meer kapha krijgt, help je je lichaam om zelf
zijn eigenschappen. shukra aan te maken. Over het algemeen zijn de
Het enige dat wij hoeven te doen is de bereid­ vroege en late winter volgens de Ayurveda de
heid op te brengen om onszelf en onze seksualiteit gezondste seizoenen. ln de lente en herfst voor­
te zien als onlosmakelijk verbonden met de spelt de Ayurveda dat je kracht gemiddeld is. De
Natuur. Dan zal snel genoeg ons shukra zichzelf zomer en late zomer (in India en sommige delen
gaan genereren en in ons wezen tot bloei komen. van de westerse wereld is dit het regenseizoen) zijn
de lastigste seizoenen vanwege de extreem lage
TABEL 30 Seksualiteit en het ritme van de leeftijd
KAPHA KAPHA/
PITTA
Leeftijd 0 - 18 18 - 25
Seksuele Geen seks Hoogste
activiteit frequentie
lichaamskracht en agni.ro ln tabel 28 op pagina
277 zie je een overzicht van wat de seizoenen
doen met de gezondheid en hoe je daarop kunt
inspelen door in bepaalde seizoenen vaker of juist
minder vaak seks te hebben. Te veel seks (in het
verkeerde seizoen) kan mogelijk leiden tot verlies
van vitaal weefsel (shukra) en als gevolg daarvan
tot minder energie en vitaliteit.
Je zou kunnen denken dat dit soort adviezen
nogal beperkend zijn, gezien de spontane en
gepassioneerde aard van seks, maar je kunt wat de
wijzen zeggen over cyclische seksualiteit ook zien
in het licht van de uitputting die je kunt ervaren
nadat je seks hebt gehad, of van symptomen zoals
erectiestoornissen. De aanbevelingen zijn in de
clinics van mijn school overgenomen door vele
tientallen stellen, en in alle gevallen zagen we
daarna een verbetering in gezondheid en uit­
houdingsvermogen en een heropleving van de
zin in - en vermogen tot - seks.
Seks en het dagritme
De beste tijd van de dag om seks te hebben is vanaf
twee uur na het avondeten en voordat je in slaap
valt om tien uur. Vanuit het oogpunt van de
PITTA PITTA/ VATA VATA+
VATA
25 - 40 40 - 55 55 - 70 70+
Gemiddeld Minder Laa g st e Onthouding
frequent freq u ent frequentie
dosha's is seks in de avond het best, met de vroege
ochtend als de op een na beste tijd. ln tabel 29 zie
je een overzicht van de dag en ons natuurlijke
seksuele ritme.
De menselijke seksualiteit en de cyclus van
het/even
De periode in het leven om seksueel actief te zijn
loopt volgens de Ayurveda van je achttiende tot je
zeventigste levensjaar. Boven de zeventig kun je
beter nog maar zelden - of, nog beter, helemaal
geen - seks meer hebben. Door je te houden aan
deze leeftijdsbeperking voorkom je verlies van
vitale energie die zich bevindt in de seksuele
vloeistoffen. ln tabel 30 (op pagina 279) zie je de
beste leeftijd om te beginnen met seks, de leeftijd
wanneer je langzaamaan de frequentie gaat be­
perken en ook wanneer je maar beter een bewuste
keuze kunt gaan maken om verder van seks af te
zien (bij wijze van zelfzorg). Vanzelfsprekend moet
er voor seksuele intimiteit ook sprake zijn van een
geschikte partner en de juiste sociale omstandig­
heden, maar de tabel is een geheugensteuntje dat
de frequentie van seksuele activiteit niet het hele
leven door gelijk kan en mag zijn. Je kunt maar
2 79
HOOFDSTUK 7 SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

TABEL 31 De menselijke seksualiteit en de vrouwelijke fysiologie TABEL 32 Seksualiteit en het ritme van de spijsvertering

Menstruatie Zwangerschap: Zwangerschap: Bevalling: Bevalling: Wanneer je trek Direct na de maaltijd Twee uur na

eerste twee laatste natuurlijk chirurgisch of dorst hebt de maaltijd

trimesters trimester
Seksuele activiteit Geen seks. Geen seks. Als je zin hebt in seks

Actieve Pitta en vata Eerst kapha, Vata Vata Vata Eet of drink iets. is dit de goede tijd.

dosha dan pitta

Negatieve Duizeligheid, hoofd­ 1 ndigestie, zwaarte in Geen symptomen van
Seksuele Onthouding Als de zwanger- Onthouding. Minimaal Minimaal symptomen als je pijn, opgeblazen hartstreek, pijn op de de spijsvertering.
activiteit vanaf de dag schap normaal 40 dagen, 3 maanden je hier niet aan houdt gevoel, vermoeidheid, borst, mogelijk
voor de verloopt: voorzichtig maximaal onthouding. mogelijk gevoel van kortademigheid
menstruatie doorgaan met seks. 3 maanden uitputting tijdens of tijdens of na seks.
totdat het Bij verhoogd risico onthouding. na seks.
bloeden of kans op miskraam
volledig is zo min m ogelijk of
gestopt. geen seks.

makkelijke symptomen zoals het opboeren van de eerste plaats vanwege de voortplanting, is

voedsel, kramp en uitputting. Waar het om gaat, seksuele gezondheid in de Ayurveda van het

is dat je de spijsvertering lang genoeg de tijd geeft, hoogste belang. Gelukkig zijn er voor de seksuele

beter realistisch zijn en voorzichtig omspringen vaak, en vanaf welk moment niet meer? Dit soort totdat het lichaam weer energie over heeft voor gezondheid een aantal eenvoudige regels te geven,

met de shukra in je lichaam, waar je in de jeugd en vragen worden in de Ayurvedische teksten tot in een potje seks. waarmee je je levensstijl en je eetpatroon zo kunt

vroege volwassenheid nu eenmaal meer van hebt detail besproken. ln tabel 31 vind je een overzicht inrichten dat je daarmee zorgt voor herstel van je
dan wanneer je wat ouder begint te worden. van seksuele activiteit tijdens de maancyclus en de Adviezen voor een mindful seksleven seksuele weefsels.

periode van conceptie tot en met de eerste tijd na Wat al deze tabellen duidelijk maken, is dat het De regels die ik hieronder presenteer zijn
De seksuele cyclus van de vrouw de bevalling. de Ayurveda er niet om te doen is om seksuele maar een fractie van de wijsheid over seks die in

Het wordt in de Ayurveda niet aanbevolen om seks activiteit te beperken of te verbieden, maar om dit de Ayurveda is verzameld. Waar de Ayurveda voor
te hebben tijdens een actieve menstruatieperiode, De cyclus en de spijsvertering zo veel mogelijk in harmonie met de natuurlijke waarschuwt is dat we door onwetendheid ons
aangezien dit problemen met je dosha's kan geven. De spijsvertering heeft haar eigen fysiologische cycli te brengen. Al eeuwenlang houdt de Ayurve­ shukra kunnen verkwanselen en daarmee ook
Waarom dit is, is tamelijk ingewikkeld. Laat ik er cyclus, en ook deze speelt een rol bij de seksuali­ da zich bezig met de vraag hoe we zo lang mogelijk onze van God gegeven seksualiteit. En dat terwijl

in het kort over zeggen dat de dosha vata in een
vrouwelijk lichaam geagiteerd kan raken wanneer
de vrouw regelmatig seks heeft terwijl ze men­
strueert. Dit kan leiden tot verschijnselen als lage
rugpijn, een verhoogd risico op miskramen en een
teit. Het is niet goed om seks te hebben in plaats
van te eten, en al evenmin om seks te hebben
direct na de maaltijd. Beide activiteiten vragen
een hoop energie van het lichaam. ln tabel 32 zie
je wat de beste tijden zijn om seks te hebben in
plezier kunnen hebben van seks en de menselijke
vruchtbaarheid kunnen verbeteren. De Ayurvedi­
sche wijzen hebben interessante verbanden gevon­
den tussen de seksuele gezondheid en de kracht
van het afweersysteem. Seks blijkt ook belangrijk
dit eenvoudig is te voorkomen. Misschien is
shukra wel een beloning die alleen is weggelegd
voor de wijzen, die leven in harmonie met de
materiële en spirituele wetten van de Natuur. De
eerste regel die de Ayurveda geeft is dat we alleen

lange lijst overige problemen. Een andere kwestie relatie tot het tijdstip van je maaltijden. Als je je te zijn voor het geestelijk welzijn, en een bron van seks hebben als we daar werkelijk zin in hebben -
van belang is seks tijdens de zwangerschap: hoe aan deze richtlijnen houdt, voorkom je onge- creativiteit. Om al deze redenen, en natuurlijk in in lichaam, geest en ziel. Dit is de eerste voorwaar-

280 281
HOOFDSTUK 7
de om überhaupt aan seks te kunnen beginnen.
Het is beslist niet de bedoeling om seks te hebben
alleen omdat de ander het graag wil, of om net te
doen of je zin hebt, of een ander te bevredigen als
je eigen Zelf niet bevredigd is.
Direct na de copulatie - ik zou zeggen zo'n half
uur na het orgasme - is het Ayurvedisch advies om
warme koemelk met een beetje rietsuiker te
drinken. Dit is voor shukra een soort wonder­
drank. Je zou haast geneigd zijn om dit naar het
rijk der seksuele fabelen te verwijzen, maar de
wijzen voorspelden al dat als het lichaam een
tekort aan shukra-weefsel ervaart, het onmiddel­
lijk zal proberen dit te herstellen als het de juiste
ingrediënten voorhanden heeft. Vandaar de
warme melk. Daarmee omzeil je de reguliere
kanalen van de spijsvertering en heb je binnen
enkele minuten een goede bron voor nieuwe
shukra!
Veel koppels op leeftijd die bij onze clinics
hebbeyi aangeklopt voor hulp bij uitputting na de
�
daad, zetten nu een thermosfles met warme melk
naast hun bed voordat ze aan de seks beginnen. Ze
zijn de Ayurveda eeuwig dankbaar. En omdat melk
ook een natuurlijke slaapopwekker is, vallen ze
tegen bedtijd in een heerlijk diepe slaap. De nacht­
rust helpt ze om hun tekort aan kapha verder aan
te vullen.
Als je kunt, neem dan na de seks een warme
douche of bad, trek schoon nachtgoed aan, verzorg
jezelf met verse essentiële oliën of een natuurlijk
luchtje, en maak je klaar om naar bed te gaan. Als
het warm is, laat dan een licht briesje binnenwaai­
en door het open raam. Als er geen wind staat, is
een ventilator ook prima. In de zomernacht is het
maanlicht extra goed voor je, dus slaap dan met de
gordijnen open of slaap zo dicht mogelijk bij een
onoverdekt terras of balkon. De wijzen hebben
naar mijn idee op een tamelijk poëtische manier
beschreven wat het maanlicht voor je gezondheid
kan betekenen (jyotsna). Een van hen schrijft: 'Het
geeft koelte en brengt pitta tot bedaren wanneer
de stralen van de maan het lichaam betreden door
de blote huid. Het verlost ons lichaam van seksuele
uitputting en dorst, en houdt slechte gedachten op
grote afstand.'n
Nadat je seks hebt gehad is het goed om de
eerste dagen voedsel te eten dat rijk is aan voed­
zame bestanddelen zodat je je shukra weer kunt
aanvullen. Goede keuzes zijn bijvoorbeeld: geiten­
vlees, kippensoep, vlees of vis dat je licht hebt
gebakken in wat ghee, urdboontjes (black gram,
urad dal) met rijst en ghee, gerechten met was­
pompoen, pompoen, okra, zoete aardappel,
asperges of avocado, toetjes met pure rietsuiker
of rietsuikerstroop (rijstpudding met rietsuiker,
tarwepannenkoekjes met rietsuikersiroop of
-stroop), gerechten met koemelk en room, kokos­
melk en kokosvet, ongezouten boter, gedroogd
fruit (vooral vijgen, rozijnen en dadels) en natuur­
lijk vers fruit van het seizoen, met name zoete
mango's, bananen, perziken, pruimen en peren.
Een specerij dat het urogenitale kanaal van de
man en de uterus van de vrouw helpt zuiveren is
komijn. Gebruik komijn in combinatie met
kurkuma (in kleine hoeveelheden altijd een
nuttige toevoeging!) en steenzout (een zout dat
ook alvast een kleine bijdrage levert aan het libido
voor de volgende keer).
Voedingsfactoren die shukro uitputten
De basis voor een gezond shukra is een sterk,
vitaal lichaam dat goed wordt gevoed en voldoen­
de rust krijgt. Zorg dat iedere maaltijd telt en
voldoende grondstof voor de opbouw van kap ha
levert. Er zijn echter ook een aantal eetgewoontes
die een bijzonder slechte invloed op shukra hebben.
Hier volgt een eenvoudige lijst van dingen die je
beter kunt vermijden - zowel voeding als andere
zaken - als je wilt voorkomen dat je je shukra
uitput:
• Eet niet te veel scherp, wrang, bitter, zout en
zuur voedsel.
• Eet niet te veel droog voedsel. (Voor de aanmaak
van shukra heb je oliën en vetten nodig.)
• Gezonde lichaamsbeweging is goed voor de
productie van shukra (blijf dus niet de hele dag
zitten), maar te veel activiteit vermindert je
kapha, die ook nodig is voor de aanmaak van
shukra. Pas dus op voor overdaad!
• Verwondingen, met name aan de genitaliën,
zijn niet bevorderlijk voor shukra. Sport voor­
zichtig!
• Gebruik geen lege calorieën, zoals
in light-drankjes.
• Ga niet overdreven vasten.
• Ga je niet te buiten aan alcohol (alhoewel de
juiste dosis wijn kan werken als afrodisiacum).
• Drink geen of zo min mogelijk schadelijke
dranken zoals koffie, thee en frisdrank.
• Gebruik geen tabak, marihuana of andere
genotsmiddelen. Ze zijn slecht voor je kapha en
je gezondheid en een ramp voor je shukra.
• Ga niet te vaak laat naar bed. Doe je best om
voor tienen op bed te liggen - een goede nacht­
rust is ideaal voor je shukra.
Eten voor meer shukra
Je kunt actief bijdragen aan de vorming van shukra
door voedsel te eten dat je kapha verhoogt, maar je
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE lNSPANNING
moet ook rekening houden met wat je spijsverte­
ring aankan. Een zo goed mogelijke spijsvertering
is je beste vriend, want shukra is het zevende en
laatste weefsel dat het lichaam vormt uit het
voedsel dat je eet. (Volgens de Ayurveda zijn de
andere zes weefsels plasma, bloed, spierweefsel,
vet, been en zenuwweefsel). Shukra is de glorieuze
finale van een gezonde spijsvertering.
Als je een gezonde voorraad shukra wilt
opbouwen, kijk dan eens goed naar je dagelijkse
eetpatroon of je voldoende voedsel binnen krijgt
dat je kapha stimuleert. Voor shukra heb je voedsel
nodig dat wat voedzamer, zwaarder, vochtiger,
zoeter, verkoelender en vettiger van aard is. Zie de
kadertekst (Goede voedselkeuzes voor je shukra,
pagina 285) en zorg dat die voedingsmiddelen
onderdeel van je dieet uitmaken.
Sta daarna ook eens stil bij je uitscheiding.
Het is niet alleen belangrijk dat je het juiste
voedsel voor je shukra eet en verteert, maar ook
dat je daarna de afvalstoffen op een goede manier
uitscheidt. Als dit niet gaat zoals het zou moeten
gaan, blader dan eens terug naar hoofdstuk 3, waar
je uitgebreide informatie vindt hoe je zorgt voor
een betrouwbare, regelmatige lichaamsreiniging.
En dat is het dan. Als je voedsel eet dat goed is
voor je shukra, als het goed wordt verteerd, met
een zo hoog mogelijke efficiëntie en zo min moge­
lijk giftige bijproducten, dan is de shukra die
wordt aangemaakt van hoge kwaliteit - en maak
je die aan in grote hoeveelheden. Dat merk je niet
alleen aan je libido, maar ook aan je algehele
gevoel van welzijn.
Maar als je voedsel vol gif- en vulstoffen,
chemische toevoegingen en pesticides zit, als het
voedsel in hoge mate bewerkt is, of als het genetisch
gemodificeerd is, dan is dat natuurlijk ook van

HOOFDSTUK 7
invloed op je shukra. Helaas is dit volstrekt on­
vennijdelijk. Ik denk eigenlijk zelfs dat dit soort
problemen met onze voeding van invloed zijn op
de huidige toename in seksuele aandoeningen,
ziektes van het afweersysteem en aangeboren
afwijkingen. De vervuiling van ons voedsel heeft
ons zaad aangetast. Daarom, omwille van je eigen
lichaam en omwille van je kinderen, neem alsje­
blieft alle mogelijke maatregelen - ook als je daar
best wat moeite voor moet doen - om voedsel te
kopen dat vers is, van biologische herkomst en
beslist niet genetisch gemodificeerd. Toon een
beetje eerbied voor jezelf en voor Moeder Aarde.
Waarom zoet en vet belangrijk zijn
voor shukra
Het beste wat je kunt doen om meer shukra te
krijgen is voedsel eten dat van nature zoet smaakt,
zoals melk, zoete vruchten, en zelfs rietsuiker, en
daarnaast ook vettig eten zoals ghee en geklaarde
boter. Dit gaat natuurlijk in tegen de huidige trend
om tegen elke prijs zo slank mogelijk te willen zijn.
Daarbij zijn zoet en vet tot vijand van de gezond­
heid bestempeld. Daarom wil ik hier duidelijk
uitleggen hoe de Ayurveda denkt over rietsuiker
en ghee.
Suikerriet (ikshu) en alle producten die hiervan
gemaakt worden, zijn uitvoerig bestudeerd in de
Ayurveda: vers suikerrietsap, siroop, stroop,
jaggery en rietsuiker in kristal- en poedervorm.
Ze zijn allemaal even goed voor je shukra. Het mag
duidelijk zijn dat te veel suiker niet goed is voor je
gezondheid. Maar als hele generaties van de mens­
heid geen suiker meer zouden eten, maar alleen
zoetjes en honing (anti-kapha), dan zou ons collec­
tieve seksualiteits- en vruchtbaarheidsprincipe
(shukra) ernstig worden aangetast.
Ook ghee wordt gezien als een belangrijke
bron van shukra, evenals van het natuurlijke
afweersysteem van het lichaam (oja). Ghee heeft
de potentie verkoelend te zijn en is zoet van smaak.
ln lndia zijn vele soorten ghee verkrijgbaar, in het
Westen is ghee vrijwel altijd van koemelk. Dit is de
beste soort ghee voor zowel je shukra als je oja.
De Ayurveda denkt niet zwart-wit over vet.
Het is niet per definitie goed en het is niet per
definitie slecht. Wat de Ayurveda adviseert, is om
verantwoord gebruik te maken van vet. Wees je
bewust van wat je eet en wees alert op je eigen
behoeftes ten aanzien van je dosha's en de beper­
kingen van je spijsvertering. Het is een kwestie van
gezond verstand dat zwaar en vet voedsel beter
vroeg op de dag gegeten kan worden dan in de
loop van de avond. Ook het seizoen speelt hierbij
een rol. ln de winter kun je wat meer ghee eten, in
de zomer en de herfst liever wat minder. De lente
is de tijd om zo min mogelijk (of helemaal geen)
ghee te gebruiken. Als je last hebt van de sympto­
men van indigestie of gifstoffen kun je beter even
geen ghee gebruiken, en ook geen andere vetten,
totdat je een lichamelijke ontgifting hebt onder­
gaan.
Dit alles in beschouwing nemend kunnen we
zeggen dat gezonde mensen de hoeveelheid ghee
moeten gebruiken die ze gezond houdt. Als je wat
meer shukra wilt opbouwen, en je hebt goed
ingeschat hoe het is met je spijsvertering, moet je
vooral zo veel mogelijk voedsel eten dat is bereid
met ghee. Met andere woorden: zo veel als verant­
woord is.
Behalve ghee en suiker zijn er nog een aantal
andere voedingsmiddelen die bijdragen aan je
shukra. Een overzicht vind je in de kadertekst:
Goede voedselkeuzes voor je shukra.
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
Goede voedselkeuzes voor je shukra
Ayurvedische aanbevelingen voor de aanvulling met behulp van de juiste voedings­
middelen van seksuele weefsels die zijn uitgeput door orgasmes (zowel van de man
als van de vrouw).
Zuivel: melk, yoghurt gezoet met rietsuiker, zoete room, gezoete lassi (yoghurtdrank
met rietsuiker), ghee, zoete boter, verse kazen zoals cottage cheese (paneer) en mozzarella.
Zoetstoffen: alle suikerrietproducten.
Fruit: zoete mango, perzik, pruim, peer, verse of gedroogde vijgen, rijpe banaan, jam
van Indiase kruisbes (amalaki), granaatappel, zoete en rijpe jackfruit en suikermeloen.
Groente: knoflook en uien bereid met ghee (nooit rauw), aubergine (gebakken in ghee),
bietjes, zoete aardappel, pompoen, okra, yam, slangkalebas, waspompoen, klimspinazie
ofwel Malabarspinazie, waterkastanjes, asperges, zaaddozen van de moringaboom
(sahjan). Al deze groenten dienen te worden bereid met ghee.
Kruiden en specerijen: kruidnagel, ajowan, komijnzaad (alle drie zuiveren deze de
biokanalen waardoor shukra wordt getransporteerd), kurkuma (zuivert shukra van gif­
stoffen), saffraan (een afrodisiacum).
Vlees: geit en kip in een mild gekruide curry, soep, of roergebakken met ghee, maar ook
mus, eend, patrijs, hert, konijn, varken, kwartel en graskarper. Krab is een afrodisiacum.
Eieren: van de kip, de eend, de gans, de kwartel, de kalkoen, de fazant en de struisvogel.
Noten en gedroogd fruit: amandelen, walnoten, pijnboompitten, rozijnen, dadels, vijgen,
sesamzaad en abrikozen.
Granen: rijst, tarwe.
Peulvruchten: urdboontjes (black gram, urad dal).
HOOFDSTUK 7
Gezonde inspanning
Een van de aanbevelingen van de Ayurveda betreft
het uitvoeren van zorgvuldig uitgedokterde licha­
melijke bewegingen waar je moe van wordt, maar
waar je op den duur je lichaam sterker en steviger
mee maakt. De naam die wordt gegeven aan het
systematisch uitvoeren van deze activiteit is
iyayama, ofwel 'oefeningen' doen.u De wijze
Charaka, die geldt als de vader van de interne
Ayurvedische geneeskunde (derde en tweede eeuw
voor onze jaartelling) omschrijft oefeningen als
inspannende activiteiten die je 'vrijwillig' doet om
je fysieke kracht (bala) te vergroten. Hij voegt daar
een waarschuwing aan toe: 'Oefeningen dienen
met mate te worden gedaan, waarbij rekening
moet worden gehouden met leeftijd, prestatie­
vermogen, seizoen, hongergevoel en spijsve­
rtering.'13 Het is bijvoorbeeld niet aanbevolen dat
de allerjongsten of de alleroudsten heel intensief
oefeningen doen. Naar mijn idee zijn het dit soort
ovenyegingen waarin het Ayurvedisch denken
over inspanning verschilt van veel moderne
stromingen, waarin dezelfde oefeningen worden
aanbevolen voor iedereen, ongeacht leeftijd of
tijdstip, en altijd op hetzelfde niveau van inten­
siteit.
Een gezonde inspanning zorgt voor een balans
tussen alle drie dosha's en stookt een dof, uitgeblust
agni weer op. Als je dit in acht neemt bij het doen
van je oefeningen, is dat volgens de Ayurveda de
beste manier om sterker te worden en een betere
afweer op te bouwen. r4 Door op een verantwoorde
manier je oefeningen te doen bouw je ook sattva
op, wat inhoudt dat je door middel van inspanning
melancholie of depressie tegengaat en enthousias­
me opwekt. De wijze Sushruta is zo mogelijk nog
enthousiaster over het doen van oefeningen. Hij
286
merkt op dat zelfs soorten voedsel die eigenlijk
niet goed samengaan (gekookt of rauw) worden
gemetaboliseerd of verteerd in het lichaam van
iemand die regelmatig oefeningen doet, zonder
dat het lichaam wordt gehinderd door een opeen­
stapeling van gifstoffen.15 Dit lijkt mij een duide­
lijke onderstreping van het belang van inspanning
voor agni en de dosha's. ln de Ayurvedische weten­
schap wordt het regelmatig doen van oefeningen
ook gezien als de beste manier om obesitas te
voorkomen, en als de beste bestrijder van veroude­
ringsverschijnselen, waarbij je ook nog werkt aan
stevige spieren, lichaamskracht en een jeugdig
voorkomen.16 Om al deze redenen is een afgewo­
gen programma van oefeningen een onmisbaar
onderdeel van een gezonde Ayurvedische levens­
stijl.
Een van de klassieke Ayurvedische teksten,
de Charaka Samhita, geeft een opsomming van de
karakteristieken van een verantwoord programma
van oefeningen, die overigens precies aansluiten bij
de moderne opvatting over gezonde inspanning.17
Hij noemt onder meer:
• toename in transpiratie, zweetopbouw;
• diepe en langzame ademhaling;
• gevoel van lichtheid in de verschillende
lichaamsdelen (bij bewegen);
• hogere hartslag.
ln deze tekst vind je een opsomming van de voor­
delen van dagelijkse oefeningen. Ook deze worden
bevestigd door sporters en fitnessliethebbers over
de hele wereld18:
• beter evenwicht;
• groter uithoudingsvermogen;
• verbeterde spijsvertering en metabolisme;
• betere werkprestaties (zowel geestelijk als
lichamelijk).
Naast alle lofzangen op het doen van oefeningen
stellen de wijzen echter ook die ene, uiterst belang­
rijke vraag: hoeveel is genoeg? Daarom bevat deze
tekst ook een algemene waarschuwing: wanneer je
een beklemmend gevoel gaat ervaren in de hart­
streek en de longen, alsof ze zich verzetten tegen
al die inspanning (hrudayadi uparodha), dan is het
wellicht tijd om te stoppen met je oefeningen.19
ln de Ayurvedische wetenschap is veel geschre­
ven over hoeveel oefening gezond is, net zoals dat
ook gebeurt in sommige eigentijdse onderzoeks­
rapporten. Het lijkt zo te zijn dat matige inspan­
ning goed is voor het afweersysteem, maar te veel
inspanning juist een negatief effect heeft - de
Ayurveda leert ons dat te veel inspanning ook ten
koste gaat van shukra (seksueel weefsel) en een
negatief effect heeft op libido en vruchtbaarheid.
Ook een verstoorde menstruatie kan het gevolg
zijn van het doen van oefeningen zonder dat dit
gepaard gaat met een dieet dat voldoende vet en
versterkend voedsel omvat en voldoende periodes
van rust en herstel. Fitnessfanaten met een voor­
liefde voor rauw voedsel lopen een verhoogd risico
op vermagering, uitputting, tremoren en duizelig­
heid. Door de jaren heen heb ik vaak cliënten met
dit soort verschijnselen bij mij aan tafel gehad.
Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar dit
soort overmatige inspanning, een trend die onge­
twijfeld is ingegeven door het verlangen naar een
slank lichaam.
Te veel inspanning kan leiden tot de volgende
symptomen:
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
• uitputting
• vermagering
• overmatige dorst
• neusbloedingen
• kortademigheid
• droge hoest
• koorts
Met alle extremen die we tegenwoordig zien in de
wereld van sport en fitness - van middernachtelijk
hardlopen en sportscholen die 24 uur per dag open
blijven tot triatlons en mensen die thuis complete
fitnessruimtes inrichten - lijkt het wel of een groot
aantal mensen voortdurend over hun grenzen
gaan. Een van de belangrijkste boodschappen die
de Ayurveda te bieden heeft als het gaat om
gezonde inspanning is dat we moeten leren
inschatten wanneer we genoeg hebben gedaan.
Hier komt opnieuw het principe 'gelijk ver­
sterkt gelijk' om de hoek kijken. Omdat bij ieder
soort oefeningen dat je kunt doen sprake zal zijn
van beweging, zal na een bepaalde mate van
inspanning de dosha vata boven de normale,
gezonde waarden uitkomen. Als je te veel oefenin­
gen doet, kan je last krijgen van pijnklachten die je
daarvoor niet had. Ook kan dit beslist leiden tot
problemen met de slaap. Bij te veel inspanning is
het een kwestie van tijd voordat vata zich ophoopt
in de darmen (de zetel van vata) en je daardoor last
krijgt van constipatie. Door ghee te gebruiken kun
je de dosha vata natuurlijk weer wat meer in balans
krijgen. Ook zelfmassage met olie (zie hoofdstuk 5)
draagt daaraan bij. Maar dit alles doet niets af aan
het feit dat het beter is niet te overdrijven met je
oefeningen.
ln mijn Ayurvedische praktijk heb ik te maken
gehad met hardlopers, sportschooltrainers en zelfs
HOOFDSTUK 7 SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

yogaleraren en -beoefenaars die alle mogelijke leiden - kan nooit goed voor ons zijn. Ook daar is TABEL 33 Inspanning en het ritme van de seizoenen

symptomen van een teveel aan vata vertoonden. de Ayurveda volkomen duidelijk over. Een gebrek
De boodschap die ik ze dan moet vertellen is dat aan inspanning versterkt de guna tamas in de geest Gemiddelde Verzwakte Zwakste Gemiddelde Uitstekende Goede
een teveel aan inspanning de oorzaak is van hun en de dosha kapha in het lichaam, dooft ons agni afweer afweer afweer afweer afweer afweer
problemen. Kun je je voorstellen hoe moeilijk dat en leidt tot een gebrekkige spijsvertering. Wanneer
is als zij juist zitten te stralen van tevredenheid dat de spijsvertering eenmaal is verstoord, volgt vroeg Lente Zomer Late zomer/ Herfst Vroege winter Late winter
ze hun zelfopgelegde doelen van dagelijkse inspan­ of laat ook de uitscheiding. En zoals je nog wel regenseizoen
ning hebben gehaald? 'Je zult vast wel trots op me weet, is dit een recept voor gifstoffen en ziekte.
Doe je Doe rustig Wees extra Voer de Dit is de tijd Dit is de tijd
zijn', zeggen ze voordat ze hun (overambitieuze) Je vraagt je inmiddels misschien af wat nu
oefeningen, aan, eet licht voorzichtig: i nten siteit om je stevig om je stevig
trainingsschema uiteenzetten. precies te veel en te weinig inspanning is. Hoe
maar let op verteerbaar put jezelf niet weer wat op, in te spannen. in te spannen.
Vooral yogaleraren zijn verbaasd als ik ze vraag bepaal je de Ayurvedische safe zone in je dage­
wat je eet. voedsel en uit en eet maar pas op Om de Om de
wat minder vaak en wat minder fanatiek hun lijkse oefeningen en hoe zorg je dat je binnen die
doe je oefe- licht verteer- voor over- verbruikte verbruikte
oefeningen te doen. Natuurlijk, yogaoefeningen grenzen blijft? Hieronder vat ik honderden
ningen niet in baar voedsel. verhitting. energie te energie te
zijn hartstikke goed voor het lichaam. Yoga wordt pagina's richtlijnen uit de klassieke teksten in een
de volle zon! Doe je compenseren compenseren
gezien als een zusterwetenschap van de Ayurveda, paar handige, overzichtelijke tips samen. Voor de
oefeningen eet je voedsel eet je voedsel
dus hoe kunnen yogaoefeningen een oorzaak van meeste lezers zal het maken van een paar kleine
alleen in de dat vata dat vata
onbalans zijn? Het probleem zit hem beslist niet aanpassingen binnen een paar maanden al kunnen
ochtend en kalmeert en kalmeert en
in de wetenschap achter de yogaoefeningen; leiden tot een betere balans in hun dosha's.
avond. kapha kapha
die heeft zijn waarde in de loop der eeuwen wel
Hoe zit het met eten en drinken versterkt. v ersterkt
bewezen. Het probleem zit hem in de menselijke
.

neiging om uit te gaan van iets goeds en daar geen
maat in weten te houden. Misschien was dit ook al
zo in de oude tijd, toen de kennis voor de klassieke
Ayurvedische teksten werd verzameld. Een van
de verzen in zo'n klassieke tekst, de Ashtanga
Hridayam, gaat duidelijk in op een dergelijke
'overdaad in de beoefening van yogahoudingen'.
Dit zou leiden tot vata vriddhi, ofwel agitatie van
de dosha vata.20 Dit kan iedereen overkomen die
begint met een vorm van intensieve inspanning:
de dosha vata kan geagiteerd raken. Vergeet niet
dat veel pijnklachten en zelfs artritis kan beginnen
in de sportschool! Je kunt je vata-gewrichten ook
te zwaar belasten.
Nu is dit alles natuurlijk ook geen excuus om
dan maar niet in beweging te komen. Integendeel.
Geen of te weinig inspanning - een zittend leven
in combinatie met inspanning?
Terwijl je je oefeningen doet, eet je niets. Dat ligt
nogal voor de hand, zou je zeggen, maar toch zie ik
regelmatig dat mensen tijdens yogalessen iets eten
tussen de houdingen door. Talloze mensen
snacken in de sportschool of tijdens hun training
in het park, tussen de diverse rondjes of oefenin­
gen door. Dit is niet goed. Tijdens inspannende
activiteiten is ons agni nooit optimaal. Alle bloed
en energie gaan naar de spieren, die ondersteund
moeten worden om optimaal te presteren. In alle
spieren, in onze ledematen en in onze hersenen is
de dosha vata actief. Alles wat je op zo'n moment
eet wordt omgezet in gifstoffen.
De moderne opvatting is dat uitdroging het
grote gevaar is. Je hoort vaak het advies om voort­
durend water te drinken om het vocht aan te
vullen dat je verliest door transpireren. Het Ayur­
vedisch advies is om wat minder fanatiek te
bewegen, zodat de hartslag niet omhoog gaat
(zoals dat ook wordt geadviseerd in de zuster­
wetenschap van de Ayurveda, yoga). Als je op die
manier je oefeningen doet, bestaat er geen gevaar
voor uitdroging. Vaak is het al genoeg om kleine
slokjes water te nemen om de mond en de lippen
vochtig te houden (als dat al nodig is).
lk raad je aan om je activiteiten ten minste
twee uur na het eten van een maaltijd te plannen
en om ten minste een halfuur voor aanvang een
vol glas water te drinken. Ook is het goed om een
half tot een heel uur te wachten met eten nadat je
je oefeningen hebt gedaan. Als je je dag goed
indeelt, zal dat geen probleem zijn.
De beste tijd om oefeningen te doen is meestal
voor het ontbijt of na de avondmaaltijd. Plan je
oefeningen liever niet na de lunch (of nog erger,
tijdens de lunch, omdat je werkgever toevallig zo
vriendelijk is geweest om de sportzaal direct naast
je werkplek in te richten). Oefeningen doen voor
de lunch kan wel goed zijn, zolang als je jezelf niet
oververhit. Wees niet te streng voor jezelf en neem
na afloop echt even de tijd om rustig en aandachtig
van je lunch te genieten.

288
HOOFDSTUK 7
Hoe intensief mag inspanning zijn
(per seizoen)?
Het advies van de wijze Sushruta is om bij oefe­
ningen tot de helft van je kracht te gaan en nooit
je volledige vermogen te benutten. Zo voorkom je
uitputting van je weefsels (inclusief shukra).2r Dit
zijn de signalen waarin je te grote inspanning kunt
herkennen:
• (veel) door de mond moeten ademen;
• overmatig zweten op de neus, het voorhoofd,
de handen en benen;
• overmatige droogte van de mond;
• ernstig beklemmend gevoel in de hartstreek
of longen.
• Adviezen voor de intensiteit van je oefeningen
per seizoen vind je in tabel 33 op pagina 289.
Wanneer je geen oefeningen moet doen
Er ztjn momenten en situaties waarin het beter is
om je niet lichamelijk in te spannen. Het overzicht
hieronder laat zien dat de Ayurvedische adviezen
op dit gebied voornamelijk op gezond verstand
zijn gebaseerd:
• Als je aan het praten en lachen bent met anderen
(ook aan de telefoon) versterkt dat de dosha
vata. Voor je oefeningen zijn concentratie,
kalmte en een goed humeur belangrijk.
• Als je zit te eten of net gegeten hebt, of als je
erge trek of dorst hebt, versterkt dit je agni. Als
je behoefte hebt aan eten, is dat je prioriteit.
• Doe geen oefeningen direct na de seks of
tijdens periodes van verhoogde seksuele activi­
teit (zoals tijdens de wittebroodsweken of als je
net een nieuwe seksuele relatie hebt).
• Als je sterk vermagerd bent, heb je rust nodig
om kapha op te bouwen. Beweging leidt juist
tot minder kapha en meer vata en pitta.
• Na het afleggen van grote afstanden (ook per
auto of vliegtuig, want de beweging van het
voertuig werkt ook op de dosha's in je lichaam)
heb je verhoogde dosha's vata en pitta. Als je
dan ook nog je oefeningen doet, wordt het te
veel. Het is beter om eerst de tijd te nemen
voor wat rust, een dutje of een massage.
• Als je een bloedende wond hebt, moet je eerst
het bloeden stelpen en de wond verzorgen,
want oefeningen versnellen het weefselverlies.
• Als je tot in de kleine uurtjes op bent gebleven
heb je door slaapgebrek al een geagiteerd vata
en pitta. Het is beter om een dagje over te slaan
of alleen een lichte wandeling te maken.
• Als je menstrueert zit je in een vata-pitta tijd
van de maand. Veel vrouwen houden daar
tegenwoordig geen rekening mee, bijna als een
daad van verzet. Het is echter belangrijk dat
vrouwen tijdens de maancyclus rusten en zich
innerlijk vernieuwen.
• Doe geen oefeningen als je ziek bent, bijvoor­
beeld door chronische of acute aandoeningen
van je spijsverteringsgestel, koorts, hoesten
of andere aandoeningen van de luchtwegen,
of door auto-immuunziektes.
• Als je emotioneel aangedaan bent, of boos, of
als je in de rouw bent, is het wellicht beter eerst
de tijd te nemen voor meditatie of een moment
van rustige overpeinzing. Oefeningen doen
komt daarna wel weer.
Het mag allemaal best wat minder
Als je kiest voor een Ayurvedische levensstijl wil
dat niet per se zeggen dat je geen intensieve
sporten meer kunt doen zoals gewichtheffen,
crosscountry skiën en dergelijke. Waar ik wel op
zou willen aandringen is dat je ervoor openstaat
om aan de hand van deze regels het net iets
rustiger aan te doen.
Om te beginnen zou je kunnen overwegen de
frequentie van je activiteit wat te verlagen. Als je
dagelijks naar de sportschool gaat, is om de dag
of drie keer per week misschien ook wel genoeg.
Af en toe een dagje rust is ten slotte best goed voor
je lijf. Als je door je inspanning minder goed slaapt
of als je libido lager is, is dat een teken dat het wel
wat minder kan. Voldoende rust en een gezonde
slaap zijn uiterst belangrijk. Je kunt bijvoorbeeld
dagen met intensieve inspanning afwisselen met
dagen waarop je minder intensieve anti-stress­
oefeningen doet, zoals herstellende yoga, qigong,
of gewoon een wandeling in een park of bos (geen
stopwatch mee!).
Als je geen professionele sporter bent en niet
voor een wedstrijd aan het trainen bent, dan kan
het verfrissend voor al je zintuigen zijn om wat
speelser om te gaan met je oefeningen, in plaats
van er een intensieve work-out van te maken. Als
je het wat speelser houdt, zorg je voor een balans
in prana (energie), shukra (seksueel weefsel) en
nidra (slaap). Zoals met alles in de Ayurveda zijn
ook hierbij vooral matigheid en het maken van een
verstandige afweging belangrijk. Volg niet slaafs de
suggesties van anderen op, vooral niet die van een
trainer of je medesporters - zij zijn niet degenen
die jouw lichaam en jouw gezonde grenzen het
beste kennen. Gebruik je boerenverstand en geniet
van je gezondheid.
Een soort oefeningen dat ik iedereen kan
aanbevelen is yoga.
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
Yoga
Yoga is net als de Ayurveda afkomstig uit India. De
twee zijn zusterwetenschappen. Yoga is niet alleen
een vorm van lichamelijke oefening, het is ook een
systematisch spiritueel pad, een alomvattende
zoektocht naar de hoogste bewustzijnstoestand.
Het woord yoga komt uit de oudste Vedische
tekst, de Rig-Veda. De stam van het woord is yuj.
Dit betekent 'verbinden', 'aan elkaar koppelen' of
'optuigen', waarbij het gaat om de verbondenheid
van het individuele bewustzijn met het spirituele of
universele bewustzijn, de Ultieme Werkelijkheid.
De mystieke traditie van de yoga is van invloed
geweest op alle grote religies die het Indiase sub­
continent heeft voortgebracht: Hindoeïsme,
Sikhisme, Boeddhisme en Jaïnisme. Binnen
de yoga bestaan diverse sub-paden, waaronder
de yoga van de kennis (jnana yoga), de yoga van
de devotie (bhakti of upasana yoga), de yoga van
de onzelfzuchtige dienstbaarheid (karma yoga) en
de yoga van de speciale energiegevende en bewust­
zijnsverhogende technieken zoals lichaams­
houden, zintuiglijke controle en methodes om de
geest te kalmeren (raja yoga, ook bekend als het
koninklijke pad van de yoga). De yoga die tegen­
woordig zo populair is, en waar ik het hier over wil
hebben, is raja yoga, waarbij de lichaamshoudin­
gen (asana's) zo'n grote rol spelen. lk gebruik de
term yoga als een verzamelnaam voor alle verschil-
lende lichaamshoudingen.
De voordelen van dagelijkse yogaoefeningen
De afgelopen decennia is iedereen wel vertrouwd
geraakt met het idee dat je met yoga een aantal
risicofactoren voor hart- en vaatziekten kunt
verlagen, zoals hoge bloeddruk, een hoge bloed­
suikerspiegel en atherosclerose. Dit is ook klinisch
HOOFDSTUK 7
gevalideerd. Hetzelfde geldt voor het gunstige
effect van yoga op depressies, slapeloosheid en
stemmingsstoornissen. Verder heeft het regel­
matig doen van yogaoefeningen een positief
effect op je fysieke energie, de beweeglijkheid
van je gewrichten, de stevigheid van je spieren
en je lichaamsgewicht.
De meesten van mijn studenten geef ik het
advies om dagelijks yogaoefeningen te doen bij
wijze van stressbeheersing en voor meer lenig­
heid. Het is helaas niet mogelijk om aan de hand
van een boek tot in detail te leren hoe je een per­
soonlijke yogaroutine opbouwt, maar gelukkig
is het tegenwoordig niet moeilijk om een goede
yogaleraar te vinden die je de basis kan bij­
brengen.
Pas op voor de yoga van meer, meer, meer
Waar ik hier wel nader op in wil gaan, is een zor­
gelijke trend die ik de laatste tijd steeds vaker zie,
nam,.elijk de neiging om ook yoga te intensief te
willen doen. Dat is nog vrij nieuw als het om yoga
gaat, maar ook hierbij kan inspanning te intensief
zijn. Bij dit soort yogalessen gaat het vooral om
snelheid. Er zijn zelfs yogastudio's in de Verenigde
Staten die er in een les van een uur wel zeventig
houdingen doorheen jagen. Laat het duidelijk zijn:
dit is veel te intensief.
ln zo'n les hebben de leerlingen nog maar net
de ene houding kunnen aannemen of ze worden
alweer opgejaagd naar de volgende - en de volgen­
de, en de volgende, enzovoort. Het lijkt wel of ze
een soort yogatrein moeten halen. Na zo'n les
zullen de deelnemers zich maar al te vaak volledig
uitgewrongen voelen. Maar dit is geen yoga zoals
yoga bedoeld is. Ook vanuit Ayurvedisch perspec­
tief is dit soort inspanning veel te intensief voor
het lichaam. Het leidt tot ernstige verstoringen
van de vata-balans in spieren en gewrichten.
Het mag dan lijken of alle yogaleraren en hun
leerlingen een intuïtieve connectie hebben met de
oosterse wijsheid van balans en matiging, maar ik
kan je verzekeren dat dit niet het geval is. ln onze
clinics komen we oprechte yogaliefhebbers tegen
met allerlei beschadigingen en een totaal op hol
geslagen vata - met symptomen als slapeloosheid,
erectiestoornissen en onvruchtbaarheid - als
gevolg van dit soort 'yoga van meer, meer, meer'.
Helaas wint deze trend nog steeds aan terrein in
het Westen.
Om de gewenste yogische lenigheid te bereiken
forceren veel mensen die graag yogi willen zijn
hun lichaam. Ze vergeten een fundamentele regel
uit de yogische wetenschap: nooit je lichaam
vermoeien tijdens een yogahouding. Transpiratie,
verhoogde hartslag en moeizame ademhaling
tijdens je yogaoefeningen, het zijn signalen dat je
je lichaam aan het vermoeien bent. ln feite is yoga
een vorm van lichaamsoefening waarbij het meer
gaat om de aandachtigheid waarmee je je houding
benadert dan fysieke energie die je erin steekt.
Dan is het dus nog belangrijker om je af te vragen:
hoeveel is genoeg?
Een van mijn studenten heeft in het verleden
yogalessen gevolgd bij een prestigieuze school in
San Francisco, waar ze mee moest stoppen omdat
ze er pijn in haar mg van kreeg. Ze heeft jaren bij
de orthopedist en de reumatoloog gelopen en
hoopte dat yoga haar lichaam zou herstellen. Wat
ze nooit had kunnen vermoeden was dat haar te
intensieve yogabeoefening de oorzaak was van
haar hardnekkige rugpijn. Toen ze mij om raad
vroeg, heb ik haar aanbevolen om haar lichaam te
verzorgen met olie (zie hoofdstuk 5) en te stoppen
met die hectische yogalessen van zeventig hou­
dingen in zestig minuten. Wat voor haar veel
beter zou zijn, was om een paar maanden lang,
heel rustig en langzaam, een enkele houding te
oefenen, de cobra. Dat was wel even een overgang,
van zeventig naar één! Maar zo werd wel geleide­
lijk aan haar pijn minder, totdat die helemaal
verdwenen was. Haar mgpijn was volledig
genezen. Die eenvoudige correctie was alles wat
ze nodig had gehad.
Een andere student vertelde me ooit dat hij
tijdens een yogales was gevallen, omdat hij in een
houding probeerde te komen waar hij duidelijk
nog niet klaar voor was. Hij vond zijn yogalessen
leuk, maar ook een beetje hectisch. En o ja, hij had
ook nog twee keer zijn enkel verzwikt.
Toen deze man mij vertelde hoe hij uiteindelijk
in yoga teleurgesteld was geraakt, kon ik hem
duidelijk maken dat het niet de grote yogische
wetenschap was die hem zijn verwondingen had
bezorgd, maar de manier van 'meer is beter'. lk
adviseerde hem om te stoppen met zijn asana's en
zich in plaats daarvan te richten op ademhalings­
oefeningen (pranayama), lichte wandelingen en
normale huishoudelijke taken. Als hij dat nu eens
een jaar lang ging doen... lk wist hem te overtuigen
om zijn energie te richten op het verzorgen van
zijn lichaam met olie en rust, en op het eten van
ghee en een voedzaam dieet met tarwe, urdboon­
tjes (urad dal, black gram), gekookte koemelk met
kurkuma, noten (in de winter), en gedroogde
dadels voor sterke botten en spieren. Kortom, ik
haalde hem over om te leven volgens de heilzame
principes van de Ayurveda.
Deze zelfde student geniet nu een uitstekende
gezondheid en is dol op een langzame, gespiritua­
liseerde yogabeoefening die ik hem heb geleerd,
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
een serie van vier comfortabele houdingen die
hem blij maken en die zijn lichaam vrij van pijn en
ontstekingen houden. Hij is inmiddels zelfs weer
gaan hardlopen, en zijn enkels hebben hem nog
niet een keer in de steek gelaten!
En zo zijn er vele verhalen die ik kan vertellen
over mensen die vanwege de factor 'overmaat' niet
de genezing hebben gevonden die een goede
yogabeoefening ze had kunnen brengen. Eerlijk
gezegd vraag ik me af of het wereldwijde fenomeen
met zogenaamde yogaoefeningen die naam wel
verdient. Het lijkt meer op een soort op yoga
geïnspireerde gymnastiek of acrobatiek! Als het
nu vaker ook zo genoemd zou worden, zouden de
mensen die daarin geïnteresseerd zijn weten waar
ze aan toe zijn - en anderen zouden zich niet
misleid hoeven te voelen.
Gelukkig zijn er wereldwijd ook vele wijze
yogaleraren die met mij waarschuwen tegen de
trend van meer, meer, meer. Laten we yoga
beleven zoals die bedoeld is, zonder de druk van
meer, sneller, beter. Dan zullen we er veel meer
van kunnen genieten.
Yoga voor Atmabodha - een introductie
lk vind het altijd fijn om de lessen van mijn Baba
te kunnen gebruiken om mensen weer op het pad
te zetten van yoga zoals die door de wijzen
bedoeld is. Baba leerde mij dat yoga nooit alleen
maar gericht dient te zijn op de spieren en de
ledematen, maar dat die ook je lichaam moet
vullen met verjongend prana shakti en je in
verbinding moet brengen met je hogere Zelf. Dit
Zelf is de bron van je spirituele kracht, blijvende
gezondheid en innerlijke rust.
Baba was een bekende yogi. Hij heeft jarenlang
in de Himalaya gestudeerd op het perfectioneren
293
HOOFDSTUK 7
van zijn kennis van yoga in al zijn dimensies. Hij
heeft me geleerd om yogahoudingen op een be­
dachtzame, langzame en van spiritualiteit vervulde
manier uit te voeren. Ook nu nog ben ik een groot
voorstander van langzame, spirituele yoga - het
tegenovergestelde van de cultuur van snelheid,
overdaad en lichamelijkheid die in deze huidige
tijd de yogabeleving uitholt.
Mijn studenten bij Vedika Global stellen zich
volledig open wanneer ik ze vertrouwd maak met
de langzame, gespiritualiseerde benadering die ik
heb meegekregen uit de Vedische traditie van mijn
familie. De naam die wij hieraan geven is 'yoga
voor Atmabodha'.
Zoals gezegd is yoga een spirituele filosofie die
zijn wortels heeft in de klassieke Veda's. Het woord
Atmabodha betekent 'ontwaken in de waarheid
van onze spirituele natuur'. Daarmee is yoga voor
Atmabodha dus een resolute terugkeer naar de
oeroude wortels van de yoga.
ln het begin werd de beoefening van yoga,
inclusief de lichamelijke disciplines van asana's en
pranayama, altijd onderwezen binnen de context
van een gezonde levensstijl: gebed, zonaanbidding,
meditatie, contemplatie, sattvische voeding, een
uitgebalanceerde seksualiteit en slaap. Al deze
aspecten heb ik inmiddels in dit boek behandeld.
De lessen die ik kan delen over yoga voor
Atmabodha worden het onderwerp van een
volgend boek, maar in het kader van het Ayur­
vedische stelsel van gezondheid en geneeskunde
- waar yoga voor Atmabodha duidelijk een rol in
speelt - wil ik hier nog wel ingaan op een van de
factoren die deze wijze van yogabeoefening de
ideale basis voor een spirituele onderneming
maakt: de bewuste keuze om het langzaamaan
te doen.
294
Langzaam en spiritueel
lk leer mijn studenten een vorm van langzame,
serieuze yogabeoefening waarbij ze nooit meer
dan een tot zes yogahoudingen (asana's) per uur
aannemen. Dat is inclusief vijftien minuten in de
lijkhouding (savasana, zie kadertekst) aan het eind
van iedere sessie. Verder begint en eindigt een
yogasessie meestal met een aantal transformatieve
Vedische mantra's en volgt na de yoga vaak een
Atmabodha-meditatiesessie (zie hoofdstuk 2).
Een langzame yogabeoefening is minder
belastend voor je lichaam, maar heeft des te meer
impact omdat je hiermee je geest tot rust brengt.
Door regelmatige oefening kun je je geheugen
verbeteren, evenals je geestelijke 'lenigheid' en je
slaap. Door regelmatig oefenen heb je ook allerlei
lichamelijke voordelen, zoals een sterkere afweer,
meer fysieke energie en minder last van allergieën,
pijnklachten en ontstekingen.
De voordelen van langzame, aandachtige
soorten oefeningen, zoals dit soort yoga, maar ook
tai chi en qigong worden inmiddels bevestigd door
steeds meer experts op het gebied van integratieve
geneeskunde en pijnbestrijding. ln een artikel in
de Los Angeles Times schrijft dr. Vernon Williams,
directeur van de Kerlan-Jobe Orthopaedic Clinic,
een kliniek voor sportneurologie en pijnbestrijding
in Los Angeles: 'Er zijn aanwijzingen dat het
mogelijk is door middel van een langzame adem­
haling en een daling van de hartslag het autonome
zenuwstelsel geheel of gedeeltelijk tot rust te
brengen.' ln hetzelfde artikel merkt een professor
in de psychiatrie en biologische gedragswetenschap
aan de medische faculteit van UCLA op dat lang­
zame, ritmische ademhaling en bewegingen 'de
banen beïnvloeden door het uitschakelen of
verzwakken van de ontstekingsreactie.'22
De reden dat een yogasessie dit soort effecten
kan hebben is denk ik dat we met iedere yoga­
houding meer met onszelf in contact komen. We
maken de verbinding tussen de houdingen en ons
besef van een hoger Zelf, waardoor we anders tegen
onszelf gaan aankijken. We gaan ons lichaam zien
als iets heiligs en we vinden rust in onze ware
natuur (Atmabodha).
Een cruciaal principe bij yoga voor Atmabodha
is dat het beter lukt om het geestelijk bewustzijn
te veranderen door gedurende ten minste een
aantal minuten een enkele houding vast te houden
(in combinatie met de juiste ademhaling en spiri­
tuele contemplatie en inzicht) dan door het uit­
voeren van een lange reeks complexe en lichame­
lijk belastende oefeningen. Vanuit het perspectief
van lichamelijke oefening is een enkele houding
vaak al genoeg - met name omdat yoga op een
subtiele manier prana in beweging zet. En als je dit
doet met een enkele houding bereik je dit zonder
jezelf uit te putten.
Het is al evenmin noodzakelijk om jezelf tot
het uiterste te dwingen om een houding perfect
uit te voeren. Doe gewoon je best binnen de moge­
lijkheden van het moment. lk leg mijn studenten
altijd uit dat ze zich niet te druk moeten maken of
ze hun enkel wel ver genoeg kunnen draaien of dat
ze hun spieren precies ver genoeg kunnen strekken.
Wat ik ze op het hart druk, is dat ze vasthouden
aan de gedachte dat een yogasessie een gelegen­
heid is om te leren over de prachtige kunst van
prana in het lichaam en om die energie met trots
te omarmen. lk raad ze aan om zich te richten op
de houdingen die hen aanspreken en zich af te
vragen waarom het juist deze houdingen zijn die
zo aantrekkelijk lijken. Als ze dagelijks een, twee of
drie van deze houdingen doen, in een mooi ritme,
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
dan is dat genoeg. Hoeveel houdingen je dagelijks
doet, is veel minder belangrijk dan de herhaling
van je spirituele oefening (sadhana) en de kwaliteit
van je gedachten tijdens deze oefening.
ls dat geen bevrijdend inzicht?
Yoga is in de allereerste plaats een spirituele
zoektocht. Yoga is een uitnodiging aan de zoeken­
de om het veld van de Geest te betreden - een veld
van zijn en worden, waar alles mogelijk is. Mijn
Baba zei altijd dat je na het uitvoeren van een
yogahouding bij jezelf te rade moest gaan: ben je
in contact gekomen met je hogere Zelf? Dat is de
vraag waar het om gaat. Als dit lukt, kun je het
iedere keer, zonder uitzondering, merken aan een
gevoel van een onverklaarbare vredigheid, licht­
heid, vreugde, ontspanning en energie die spon­
taan opborrelt vanuit je binnenste. Als dit niet het
geval is, doe je oefeningen dan nog langzamer.
Houd je asana nog langer aan. Gun jezelf de tijd
om volledig in je houding tot ontspanning te
komen, zonder het gevoel dat je door moet naar de
volgende houding en zonder het idee dat je - op
lichamelijk of geestelijk gebied - nog iets anders te
doen zou hebben.
Hoe dieper en langer je opgaat in een bepaalde
houding - met een natuurlijke ademhaling en een
meditatieve aandacht voor je eigen lichaam - hoe
meer je lichaam en geest zich ontspannen tot een
toestand van diepe rust. Dit is de toestand die je
zoekt in yoga voor Atmabodha, de vereniging met
je hogere Zelf. Wat hieruit volgt, is fysieke gezond­
heid en een positieve - zelfs verlichte - geest.
Dit gaat verder dan de tijdelijke tevredenheid over
een gelukte houding. Het blijft niet beperkt tot de
yogamat, maar neemt je mee naar de chitta bhumi,
het veld van bewustzijn waar de mogelijkheden
onbeperkt zijn.
2 95

HOOFDSTUK 7
Tien tips voor langzame,
gespiritualiseerde yoga
Je kunt iedere yogaoefening verrijken met de wijs­
heid van yoga voor Atmabodha door het tempo te
verlagen en de oefening meer te spiritualiseren. Als
je dit doet, zul je daar beslist de mentale, fysieke en
spirituele vruchten van plukken. Hieronder volgen
mijn suggesties voor hoe je dit kunt bereiken.
r. Plan je oefeningen op een moment dat je niet
gehaast bent. Sta vroeg genoeg op om hiermee
je dag te kunnen beginnen (de beste optie)
of maak tijd voordat je aan het diner begint.
Welke tijd je ook kiest, je moet niet met een
knorrende maag of juist een volle buik aan je
oefeningen beginnen. Trek ten minste dertig
minuten uit voor je oefeningen. Laat je niet
van je vaste planning afhouden en bewaak
zorgvuldig dit moment voor je persoonlijke
verzorging en groei.
2. Begin iedere sessie met een paar rondjes aan­
dachtige en kalmerende pranayama, zoals
brahmari pranayama, ofwel de zoemende bij
(zie hoofdstuk 2). Deze ademhalingstechniek
brengt je geest tot rust en heeft dezelfde voor­
delen als een zittende meditatie.
3. Reciteer daarna tot negen keer, maar ten
minste drie keer, OM. Laat de recitatie in
harmonie met je ademhaling komen. Als je
nog andere Vedische mantra's kent, zoals de
Gayatri-mantra (hoofdstuk 2), dan kun je deze
ook nog doen. Alle Vedische mantra's verhogen
het bewustzijn en bereiden je voor op een
gespiritualiseerde yogische ontmoeting met
je hogere Zelf.
4. Begin niet overhaast met je asana's. Neem eerst
een spirituele beslissing (sankalpa shakti).
Daarbij kun je het volgende denken: 'lk, Atman
(Geest), maak de keuze om mijn lichaam, mijn
instrument, te plooien in houding X.' Vul voor
X de houding van je keuze in en stel je voor hoe
je deze houding met gemak aanneemt.
Pas daarna ga je de oefening ook lichamelijk
uitvoeren.
5. Blijf je te allen tijde bewust van wat je doet.
Stel jezelf de volgende vragen: 'Haal ik adem?
Ben ik (de Geest) getuige van de details van
deze ervaring? Kan ik dit nog langzamer uit­
voeren? Kan het ook dieper?'
6. Als je kortademig wordt, beweeg je waarschijn­
lijk te snel. Adem langzaam en gelijkmatig.
7. Voordat je aan je yogasessie begint, is het een
goed idee om nog eens na te lezen wat de
voordelen van de verschillende asana's zijn.
Mediteer hierover en kies er niet meer dan zes.
ln het begin zijn zelfs twee of drie asana's in
een sessie genoeg. Herhaal iedere asana drie
keer per sessie. Een uitzondering is de zonne­
groet, die per cyclus uit twaalf verschillende
houdingen bestaat. Per sessie herhaal je de
cyclus meestal twee of drie keer. Waar het
vooral om gaat, is aandacht en de juiste
ademhaling - meer is niet per se beter!
8. Sluit af met een mooie lijkhouding (savasana)
om volledig tot ontspanning te komen (zie
kadertekst over de savasana op pagina 269
voor nadere instructies).
9. Na de lijkhouding ga je rechtop zitten en
breng je je handpalmen bij elkaar voor je hart
(namaste mudra). Tot besluit van je sessie
reciteer je drie tot negen keer OM. Als je een
goeroe hebt, houd je zijn beeld in gedachten.
Bedank de parampara (traditie/overerving)
die je deze kennis heeft geschonken.
ro. Blijf nog even zitten voordat je weer terug in
je gewone leven stapt. Open heel langzaam je
ogen. Glimlach om je dankbaarheid te bevesti­
gen, en laat eerst je mond zich openen in een
volledige glimlach (hasa mudra) voordat je je
ogen helemaal open hebt. Je sessie is nu
afgerond.
lk hoop dat je al een eigen yogadiscipline hebt, of
anders dat je hier spoedig mee wilt beginnen zodat
ook jij de hoogste waarheid kunt gaan ervaren.
SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING
Een lofzang op het pad van matigheid
Slaap, seks en inspanning (inclusief yoga) zijn drie
belangrijke aspecten van een gezonde levensstijl.
De Ayurveda leert ons hoe we hierin een goede
balans kunnen bewaren. Meer is niet per se beter.
De Ayurvedische wetenschap is diep geworteld in
de spiritualiteit en heeft een gedegen begrip van
het doodeenvoudige, ouderwetse begrip 'matig­
heid'. Dit is misschien geen begrip waar je overal
direct de handen voor op elkaar krijgt. Het is zeker
niet iets waarmee je een miljoenenbudget voor
onderzoek en klinische proeven bij elkaar harkt.
Er is ook niemand die hiervoor hele reeksen mooi
verpakte producten en de bijbehorende info­
mercials organiseert. Matigheid is een keuze die
ieder voor zichzelf moet maken. Als je bewust je
eerste stap zet op het pad van matigheid, zal dat je
uiteindelijk in staat stellen je eigen constitutie te
bepalen. Dat is de wetenschappelijke bijdrage die
de Ayurveda al duizenden jaren geleden aan onze
wereld heeft geleverd. Als je je leven inricht aan de
hand van het Ayurvedische stelsel van gezondheid
en geneeskunst luister je naar je innerlijke wijs­
heid. Je zoekt de balans in slaap, seks en inspan­
ning, en alle andere aspecten van je leven.
2 97
 SLOTWOORD

Geneeskrachtige gedachten voor het universum

Eén roos, in volle bloei, waar een bedwelmende geur uit opsteeg. Twee waterlelies, een gele
en een witte. Eén bescheiden afrikaantje, dat nog maar net zijn oranje blaadjes had open­
gevouwen. En ten slotte een enkele lotusbloem, felroze van kleur. Ik herinner me nog hoe ik
deze vijf bloemen in mijn mandje droeg op weg naar de rivier Sarayu, samen met mijn
goeroe Baba. Ik was inmiddels bijna 24 jaar oud. Het was de laatste herfst dat mijn leraar bij
mij was in zijn aardse lichaam.
De ochtend stond op het punt van aanbreken. De majestueuze oktoberzon zou spoedig
opkomen en zijn gouden stralen over ons uitstrooien. Eerst mediteerden we zoals altijd aan
de oever van de rivier. Daarna zaten we stil langs het water, in harmonie met de hele Natuur
en de verborgen spirituele werkelijkheid die zich in ieder van ons manifesteert. Ik legde de
bloemen een voor een in het stromende water van de rivier. Baba was stil en keek naar me
met zijn ogen vol compassie en wijsheid. Zijn lichaam was zo veel ouder nu, hij was bijna
negentig, en ik was nu de fysiek sterkere. Ik was groter en mijn benen konden de druk van
het stromende water weerstaan. En toch kende de aanwezigheid van mijn goeroe geen leeftijd.
De rivier Sarayu leek de bloemen met zijn immense golven als armen te verwelkomen alsof
hij die al verwacht had. Even plotseling verdwenen ze in de eeuwige diepte van zijn wateren.
Het was nog maar kort na het regenseizoen en de rivier leek zo groot als de machtige oceaan.
Zijn diepte was onvoorstelbaar, zijn bedoelingen onpeilbaar en zijn kracht onmeetbaar.
Nadat ik de bloemen had losgelaten in de rivier reciteerden we samen, meester en discipel,
in volledige eenstemmigheid, een oude mantra voor gezondheid en voorspoed voor alles wat
leeft. We wilden dat onze zegeningen alle wezens konden bereiken, in welke lichaamsvorm dan
ook, zichtbaar en onzichtbaar voor het menselijk oog, in alle domeinen van het bestaan.

OM sarveshaam svastir-bhavatu
Sarveshaam shaantir-bhavatu
Sarveshaam purnnam-bhavatu
Sarveshaam manggalam-bhavatu
OM shanti shanti shanti

299
SLOTWOORD
VERANTWOORDING

Moge al wat leeft gezondheid en welzijn genieten;

Moge al wat leeft vrede en rust genieten;
Moge al wat leeft vervulling en tevredenheid genieten; Verantwoording
Moge al wat leeft de goddelijke goedgunstigheid kennen;
OM vrede, vrede, vrede.

ijn oprechte waardering gaat uit naar voor Ayurveda als moderne levensstijl! Margaret
Nadat de mantra had geklonken leek hij te blijven weerklinken in de hemel, de rivier en de
opkomende zon. Mijn hart, mijn lichaam en mijn geest verwelkomden een totale stilte,
omdat ik intuïtief begreep dat mijn leraar vandaag, na vele dagen stilte, nog een van zijn
M al mijn studenten, overal ter wereld, die
hun vertrouwen hebben gesteld in mijn
onderricht in de Ayurveda en die mij zijn gevolgd
Bendet, een onafhankelijk werkende redacteur,

heeft een belangrijke bijdrage geleverd in de

parels van wijsheid zou geven, die mijn leven compleet zou veranderen. op het zo bijzondere pad van de genezing. Hun
Baba sprak met uiterst zachte stem en ik moest mijn oren spitsen om hem door het hervonden gezondheid, geluk en zeggenschap over
gebulder van de golven heen te kunnen horen. Hij zei: 'Shunya, deze bloemen zullen van nu hun eigen leven zijn de creatieve inspiratie voor dit
af altijd bij je zijn. Altijd. We openen ons hart en bieden het universum onze edelste en boek en een bron van shakti. lk wil met name graag
zuiverste intenties voor alles wat leeft, en dan krijgen deze gedachten, versterkt door de de studenten bedanken die hun verhaal van her­
kracht van het kosmisch geluid, een oneindig momentum. Ze reizen in alle richtingen in dit vonden gezondheid hebben willen delen in dit boek.
oneindig uitdijende bewuste universum, maar komen ook steeds weer terug bij jou en geven Dank aan het briljante team van Sounds True,
je steeds opnieuw hun zegeningen, tot in het oneindige.' met name uitgever Tami Simon en redacteur
Die dag bracht Baba mijn denken op een hoger niveau, waar ik toegang kreeg tot een Jennifer Brown. Jullie vertrouwen in dit boek
grandioze, in alle aspecten verbonden werkelijkheid van bestaan die ik met mijn fysieke heeft me bijgestaan vanaf de conceptie tot aan
ogen niet direct kon waarnemen, maar die ik me wel kon voorstellen onder begeleiding van de voltooiing. De inhoudelijke redactie van Gretel
mijn goeroe. Hakanson op mijn voltooide manuscript was
Dit keer sprak Baba alsof hij zich direct tot mijn ziel richtte. 'Stel je voor hoe jouw wezen meesterlijk. Met haar inzichten heeft zij een grote
tientallen jaren na nu de zegen van deze bloemen ontvangt. Ze zullen naar je terugkomen invloed gehad op de helderheid van mijn schrijf­
in de vorm van ware genade, kennis, wijsheid, een helpende hand of een vriendelijke blik in stijl, met alle egards voor de gevoeligheden van
tijden van nood en onzekerheid. Deze bloemen zullen je bevrijden van je lijden in lichaam, mijn creatieve geest. Aan het oog van redacteur
geest en ziel. Wanneer jij je zegen voor alle dingen loslaat in het universum, komen die Sarah Gorecki kan niets ontsnappen. Haar scherp­
zegeningen nog vele malen bij jou terug.' 1 zinnige suggesties hebben me versteld doen staan
van de zorg die zij besteedt aan alle boeken die zij
in handen krijgt. Petje af voor het hele team van
Misschien wil jij ook tot besluit van dit boek je Moge de wijsheid van de Ayurveda alles wat Sounds True!
intenties uitspreken. Wat je ook in beweging zet leeft zegenen met eeuwig toenemende gezond­ Mijn literair agent, Stephany Evans, directeur
in het universum, als je dit doet met compassie heid, welzijn, vrede, vervulling en vreugde. van FinePrint Literary Management, is een oprecht
in je hart zul je het in veelvoud terug ontvangen, Met oneindige liefde, ruimhartig persoon die gelooft in ons recht op
want de spirituele eenheid is de onderliggende Shunya gezondheid en spiritualiteit. Vanaf de eerste blad­
werkelijkheid van ons fysieke bestaan. zijde die zij las, heeft zij meegeleefd met dit boek
en samen zijn we ervan overtuigd dat er nog vele
zullen volgen. Stephany, dankjewel voor je inzet
vroege ontwikkeling van dit boek, toen de eerste
stukken nog tot stand kwamen in een reeks korte
uitbarstingen van creativiteit. Dankjewel voor je
altijd eerlijke commentaar! Je hebt me daar zeer
mee geholpen.
Hoog op de lijst van mensen die ik wil danken
en zegenen is mijn student Ananta Ripa Ajmera,
die nu zelf ook op mijn school werkt als een gepas­
sioneerde leraar in de geneeskrachtige levensstijl
en yoga voor Atmabodha. Vanaf het eerste begin
tot aan de laatste snik heeft zij voor me klaarg­
estaan om te helpen met research, het verzamelen
van bronnen, proeflezen, maar ook met chai
zetten en zelfs het uitlaten van mijn honden
terwijl ik zat te schrijven. En dat terwijl zij ook
haar eigen bezielde boek aan het schrijven was!
Jouw opdracht aan de boodschap van je leraar
heeft me diep ontroerd.
Niemand kan zonder die bijzondere en betrouw­
bare mensen die altijd bereid zijn hun inzichten en
ondersteuning te delen. lk ben uiterst dankbaar
voor mijn geweldige collega's van de Vedika Global
Foundation, Hema Patankar, voorzitter van de raad
van trustees, en Vaidya Abhijit )inde en Vaidya
Mahesh Sabade, faculteitsleden in de Department
of Ayurveda. Jullie suggesties heb ik zeer op prijs
gesteld. Een bijzondere vermelding verdienen
Vimala Leann Brady, directeur Charitable Clinical
Operations, Aparna Amy Lewis, decaan van het

300
301
VERANTWOORDING

Vedic Studies Program, en Alexandra Krasne voor
het meelezen met specifieke hoofdstukken in een
vroeg stadium.Zij hebben me voorzien van hun
kritische opmerkingen en suggesties.De recepten
in dit boek zijn geschreven en getest met de hulp
van faculteitsleden Teresa Pragya Steininger
(voeding) en )anya Tuere Anderson (huidverzor­
ging).Dank aan jullie beiden.De voedingsrecepten
zijn geïnspireerd op het werk van Chef Sanjai,
onze populaire docent van culinaire zaken.Mijn
gesprek dat ik heb gevoerd met mijn geliefde vader
Daya Prakash Sinha in India.Hij is mijn held.
Zijn woorden hebben me steeds opnieuw de moed BIJLAGE I
gegeven om de waarheid op te schrijven, met al
mijn kracht, dag in dag uit.Zelf is hij een veelge­
roemd toneelschrijver, dus ik denk dat ik hem ook Ayurvedische recepten
mag bedanken voor mijn creatieve genen! Ik moet
zeggen dat de fijnste schrijfdagen de dagen waren
dat mijn zoon Dhruv en neef Sharang thuis waren
wanneer ze vrij hadden van hun college.Hun Gerechten en dr nken
a Detoxrecepten

dank gaat ook uit naar lshani Lauren Naidu,
Shivani Maheswari, Tracy Cunningham, Ambika
Suzanne Saucy, Shaaranya Geetanjali Chakraborty
en Siddhi )oanne Trasky voor hun belangrijke
feedback en hulp bij allerlei zaken. lk ben veel dank
verschuldigd aan mijn lieve oudere neef Rakesh
Pradhan, die mij altijd heeft gesteund, en aan mijn
zonnige aanwezigheid en de tijd die we samen
doorbrachten met onze geliefde honden waren
een inspiratie om met nog meer vreugde door te
kunnen schrijven. En ik wil mijn echtgenoot
Sanjai bedanken, die tijdens de lange dagen van
schrijven en het halen van deadlines mijn lichaam
heeft verzorgd zoals een vader en een moeder dat
Kruidige banaan . . . 305
Kruidige vijgenpuree . . . 306
Druivenchutney ... 307
Griesmeelgerecht met citroen (upma) .. 308
Moerbeienchutney ... 309
Gebakken peer . . . 309
Detox dag r: rijstsoep . . . 365
Detox dag 2: mungsoep .. . 366
Detox dag 3: stoofschotel met rijst en
. mungboontjes ... 366
Verzorging van huid, haar en mond

dierbare vrienden Arvind Kansal en Kevin Peer en zouden doen.Wat een geluk dat ik jouw ongeloof­ Pilav met spinazie en urdboontjes ... 3ro
mijn vriendin-zusters Suhasini Janet Dobrovolny lijke steun heb gehad tijdens de hele periode dat ik Kruidige mandarijn-bananendrank ... 3n Ayurvedisch tandpoeder . . 148
.

en Yogacharya Ellen O'Brian, die altijd hebben
geloofd in mij en mijn boodschap als leraar in de
Vedische wetenschappen.Jullie steun houdt het
vuur in mij brandend!
aan dit immense boek heb zitten schrijven.Dank
je voor je oneindige geduld met mijn schrijfproces
en je allerliefste zorg voor mijn wezen.Jij bent op
zo veel manieren steeds mijn anker geweest.
Ayurvedische yoghurtsmoothie . . 316 . Vierseizoenen-ubtan voor
Ayurvedische geklopte yoghurt ... 316 de gevoelige huid ... 188
Ayurvedische rijstsoep ... 317 Lente-ubtan (vóór het douchen) ... 188
Ayurvedische tapiocasoep .. 317
. Reinigende lente-ubtan .. 189.

lk kan niet anders dan dankbaar zijn voor En ten slotte mijn goeroe, Baba Ayodhya Nath Ayurvedische kippensoep .. . 317 Saffraan-ubtan voor een stralende huid .. 189
.

het grootste licht in de Vedische wetenschap in en zijn goeroe, Paratman Sadhu Shanti Prakash, Kruidige melk . . 355
. Ayurvedische ubtan voor alle huidtypes . . 189 .

onze tijd, David Frawley (Vamadeva Shastri), en de lange lijn van onze familie tot aan de Vedi­ Hartige rijstepap met Gezichtsmasker van komkommer en aloë . 191 . .

die niet alleen het voorwoord voor dit boek heeft
willen schrijven, maar die mij en mijn werk heeft
gesteund vanaf de eerste dag dat ik voet zette
op Amerikaanse bodem.Ook wil ik mijn dank
uitspreken aan de vele mensen die hun waardering
voor dit boek hebben willen uitspreken en die
door zich te verbinden aan mijn boodschap de
tijdloze levensstijllessen van de Ayurveda hebben
willen uitdragen.Dank!
lk zou niet in woorden kunnen uitdrukken
hoezeer ik mij gesteund heb gevoeld bij ieder
sche wijzen.Mijn dankbaarheid aan hen is niet in
woorden uit te drukken. Het is uiteindelijk het
goddelijk bewustzijn van mijn spirituele meester
geweest dat mij in staat heeft gesteld dit boek te
schrijven.Zonder mijn goeroe ben ik niets en
weet ik niets.
leder van jullie is op zijn eigen bijzondere
manier in mijn leven gekomen om mij te helpen
gezondheid en bewustzijn te verspreiden,
mijn levensdoel als leraar en genezer.
Dankjewel dat jullie er zijn.
mungboontjes (khichadi) .. 356 . Gezichtsmasker van komkommer en
Ayurvedische karnemelk (takra) ... 357
Romige griesmeelpap ... 357
Roergebakken waspompoen . .. 358
Melkpudding met fleskalebas . . . 359
Pannenkoeken van mungboontjes ... 359
Ayurvedische pilavrijst ... 360
Kerriekip ... 361
Vis met masala ... 362
Maaltijdsoep met mungboontjes . . 362
Zo maak je ghee .. . 363
yoghurt ... 191
Gezichtsmasker van rozenblad 1 . . . 191
Gezichtsmasker van rozenblad 2 ... 192
Scrubmasker met rozenwater ... 192
Reinigingsvloeistof met rozenwater . .. 193
Scrubmasker met melk ... 193
Reinigingsvloeistof met melk ... 193
Gezichtsmasker met melk en saffraan . .. 194
. Gezichtsmasker met kokos en kurkuma
voor de herfst .. 194
.

302 303
BIJLAGE 1
Gezichtsmasker met kurkuma tegen
veroudering ... 194
Gezichtsmasker met kurkuma tegen
pigmentatievlekken ... 195
Gezichtsmasker met kurkuma tegen
oneffenheden ... 195
Kurkumamasker bij zwangerschaps­
striemen ... 195
Kurkumamasker voor de hielen en
ellebogen ... 196
304
Gezichtsmasker met sandelhout voor
een stralende huid ... 196
Gezichtsmasker met bloemen voor een BIJLAGE
fleurige glans ... 197
Gezichtsmasker met kikkererwten voor
de doffe huid ... 197 Gids voor gezonde uitscheiding
Gezichtsmasker voor de zomer ... 198
Zo maak je een mondspoeldrank ... 325
Hoe je met voeding constipatie
kunt voorkomen en behandelen
Grijp als je last hebt van constipatie niet meteen
naar vezels oflaxeermiddelen, maar kijk eens in
je keukenkastjes. Daar vind je waarschijnlijk een
diversiteit aan producten die helpen bij constipatie,
zonder dat je ervan afhankelijk wordt oflast krijgt
van bijwerkingen.Probeer eens de volgende ingre­
diënten uit je eigen 'keukenapotheek'.
Bananen
Bananen zijn stevig en smeuïg en hebben daardoor
een mild, natuurlijk laxerend effect.Ze zorgen in
het lichaam ook voor een zachte, smeuïg massa.
Neem na de maaltijd een rijpe, gele banaan.Snijd
deze in tweeën en strooi er komijnpoeder en
steenzout over.Combineer een banaan niet met
melk ofandere zuivel (met uitzondering van
Ayurvedische karnemelk).Omdat kinderen
bananen lekker vinden, zijn ze voor hen uitermate
geschikt.Een banaan vergroot het volume van de
ontlasting, waardoor je minder last hebt van
constipatie.
2
('J Kruidige banaan
Als je een gekruide banaan eet, is je stoelgang de
volgende dag meestal gemakkelijker, zonder dat
de ontlasting dunner wordt.
INGREDIËNTEN
1 grote banaan of 2 middelgrote rijpe bananen
l/2 theelepel* gemalen komijn
l/4 theelepel steenzout
1/2 theelepel citroensap
r theelepel gehakte koriander
BEREIDINGSWIJZE
r. Schil de banaan en snijd deze in hapklare
stukken.
2. Bestrooi de banaan met komijn, zout en
citroensap.
3. Meng het geheel goed door elkaar.
Garneer met de gehakte koriander.
'.• 1 kop (cup)= circa 240 milliliter, 1 eetlepel (table spoon)= 15 milliliter
I theelepel (tea spoon)= 5 milliliter
Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.
305
BIJLAGE 2 GlDS VOORGEZONDE UlTSCHElDING
Koemelk
Koemelk is een mild natuurlijk laxeermiddel.
Gekookte koemelk is een van de beste remedies
tegen constipatie1. Buffelmelk werkt ook prima.
Geitenmelk en schapenmelk zijn zeer voedzaam,
maar helpen niet bij constipatie. Dit geldt ook voor
soja-, amandel- en rijstmelk. Veganisten en personen
met een lactose-intolerantie hoeven geen koemelk te
drinken, maar kunnen kiezen voor andere voedings­
middelen die constipatie verlichten.
Drink kruidige melk ten minste drie uur na de
maaltijd en niet later dan een half uur voordat je
naar bed gaat.2 Het recept voor kruidige melk staat
in bijlage 4. Mijn ervaring is dat personen die
'lactose-intolerant' zijn dit recept vaak goed
verdragen, vooral als ze het geleidelijk, in kleine
hoeveelheden, in hun dagelijkse dieet intro­
duceren en het warm opdrinken (en het niet
combineren met vers of gedroogd fruit, ontbijt­
granen of andere producten).
Vijgen
Vijgen, of ze nu vers of gedroogd zijn, zijn een
uitstekend natuurlijk laxeermiddel. Wanneer ze
vers te krijgen zijn, kun je simpelweg dagelijks
twee of drie vijgen eten, bij voorkeur 's morgens
bij het ontbijt of's middags als tussendoortje. Als
je gedroogde vijgen hebt, kun je ze beter eerst een
nacht in water laten weken of ze in koemelk koken
totdat ze zacht zijn (twee vijgen in 250 ml melk).
Je kunt, als je sterke tanden hebt, ook na elke
maaltijd twee gedroogde vijgen eten.
Als je onrijpe vijgen hebt, kun je deze koken
en in een maaltijd verwerken. Hiervoor snijd je het
fruit in vieren en schraap je de zaden eruit. Kook
het vel en de vlezige binnenkant voor en verwerk
ze tot curry of puree (zie het volgende recept).
Vijgenpuree
Dit recept voor vijgenpuree bevat de juiste ingredi­
enten om het spijsverteringsvuur te ontsteken en
een goede stoelgang te bevorderen. Je hebt er geen
melk voor nodig, maar wel een beetje ghee.
INGREDIËNTEN
2 koppen rijpe zoete vijgen, bijgesneden
en fijngehakt
r eetlepel gesmolten ghee
I theelepel citroensap
1/z theelepel komijnpoeder
steenzout naar smaak
BEREIDINGSWIJZE
I. Kook de vijgen in water totdat ze zacht zijn.
Haal ze uit het water en laat ze uitlekken in
een vergiet.
2. Pureer de vijgen met de hand of in een blender
(voeg geen extra water toe). Voeg de andere
ingrediënten toe en meng alles goed door
elkaar. Je kunt de puree direct serveren.
Druiven en rozijnen
Druiven en rozijnen zijn een uitstekend natuurlijk
laxeermiddel en voor iedereen geschikt. Je kunt
om constipatie te verlichten het fruit zowel vers
als gedroogd gebruiken. Neem voordat je naar bed
gaat of een uur na iedere maaltijd een handvol
zwarte rozijnen. Een andere optie is om twaalf
biologische rozijnen 's nachts in water te laten
weken en ze direct na het opstaan op een lege
maag te eten. De rozijnen werken nog beter
tegen constipatie als je er wat steenzout over
strooit. Rozijnen zijn vooral voor jonge kinderen,
ouderen en zwangere vrouwen een goed laxeer­
middel.
Druivenchutney
Dit is een gemakkelijk recept voor chutney dat van
tevoren klaargemaakt kan worden. Het kan min­
stens een week op kamertemperatuur bewaard
worden (langer mits gekoeld).
INGREDIËNTEN
500 gram verse druiven (kleur maakt niet uit)
4 koppen water (of meer naar de gewenste
stevigheid)
r eetlepel geraspte verse gember
ro hele zwarte peperkorrels
steenzout naar smaak
2 eetlepels rietsuiker
r theelepel gemalen komijn
r theelepel gemalen venkel
BERE!DINGSWlJZE
r. Snijd de druiven in tweeën en verwijder de
zaadjes.
2. Breng het water in een brede pan met dikke
bodem aan de kook. Voeg alle ingrediënten toe
en breng het langzaam weer aan de kook. Zet
het vuur laag en laat het sudderen.
Laat het mengsel inkoken totdat de chutney de
J.
gewenste stevigheid heeft en de druiven gaar
zijn. Als het te snel gaat, kun je extra water
toevoegen. Laat het afkoelen tot kamertempe­
ratuur en gebruik het als bijgerecht.
BIJLAGE 2
Citroenen en limoenen
Citroenen en limoenen zijn een effectief middel
tegen constipatie: ze zijn krachtig en bevatten de
juiste ingrediënten om vastzittende ontlasting in
beweging te brengen, gifstoffen te verwijderen,
een beslagen tong schoon te maken en een slechte
adem weg te nemen. Gebruik ze, ongeacht of je
een citroen of limoen hebt, om gerechten te gar­
neren, pers ze uit in heet water, af lik aan een
partje als redmiddel tegen misselijkheid. Deze
prachtige, kleine citrusvruchten zijn op vele ma­
nieren nuttig voor het verteringsproces.
{.) Griesmeelgerecht met citroen
(upma)
Dit gerecht is, afhankelijk van de hoeveelheid die
je eet, geschikt als snack of als maaltijd. Tarwe is
een goede bron van zachte massa (natuurlijke
oplosbare vezels) en uitstekend geschikt om te
nuttigen wanneer je last hebt van constipatie
(in tegenstelling tot bijvoorbeeld rijst).
INGREDIËNTEN
8 theelepels ghee
8 fenegriekzaadjes
r theelepel urdboontjes
1/z theelepel mosterdzaadjes
llz theelepel komijnzaadjes
5 kerrieblaadjes (optioneel)
verse geraspte of gehakte gember, naar smaak
3 koppen water
steenzout naar smaak
2 theelepels ghee "
308
r kop fijne tarwegriesmeel, droog geroosterd
om klontjes te voorkomen
2 eetlepels citroensap
BEREIDING SW IJ ZE
1. Verhit een pan en voeg ghee toe. Voeg als
de ghee heet is de fenegriekzaadjes en de
urdboontjes toe. Bak ca. 10 seconden totdat
de zaadjes van kleur beginnen te veranderen.
2. Voeg de mosterd- en komijnzaadjes toe. Bak
ca. 10 seconden totdat de zaadjes gaan spette­
ren en knappen. Voeg de kerrieblaadjes en
gember toe. Bak nog 5 minuten.
3- Voeg water en zout toe. Roer goed door elkaar.
(Als je het zout achteraf toevoegt, smaakt het
niet hetzelfde.)
4. Verlaag het vuur zodra het water kookt tot
middelhoog en voeg de ghee toe.
5. Voeg beetje voor beetje de griesmeel toe en
roer iedere keer totdat het volledig is opgelost.
Voeg dan pas de volgende hoeveelheid toe.
6. Bedek de pan en laat het 3 minuten koken.
Verwijder hierna het deksel en roer goed door.
7. Haal de pan van het vuur en voeg het citroen­
sap toe. Roer goed door en serveer het warm.
Moerbeien
De moerbei is een geliefde fruitsoort. Hij komt
oorspronkelijk uit China en India, maar groeit nu
overal, waaronder in de Verenigde Staten. ln Ayur­
vedische teksten staat duidelijk beschreven dat het
onrijpe fruit laxerende eigenschappen heeft.
Het zoete fruit werkt alleen als je spijsverte­
ringsvuur al goed brandt. Wanneer je vertering
niet goed werkt, kan het onrijpe, zure fruit
helpen met het verlichten van je symptomen.
�) Moerbeienchutney
Van het onrijpe fruit kan naar mijn mening het
best een snel bijgerecht of een snelle dip gemaakt
worden. Je kunt echter ook halfrijp fruit nemen.
Deze chutney kan bij de normale maaltijd als
bijgerecht gebruikt worden. Het zorgt ervoor dat
vastzittende ontlasting in de darmen op gang
komt, elke keer weer.
INGREDIËNTEN
20 onrijpe moerbeien (soort maakt niet uit)
steenzout naar smaak
r stuk gember van ca. 2,5 cm, geraspt of gehakt
1/z theelepel komijnpoeder
een paar druppels citroen-, limoen­
of mandarijnensap (optioneel)
BER E I D ING SWIJZ E
I. Maal de onrijpe moerbeien in een blender
of in een vijzel fijn tot de gewenste dikte. (Je
hoeft waarschijnlijk geen water toe te voegen.)
2. Voeg zout, gember en komijn toe. Voeg voor
een extra zure smaak een paar druppels vers
citroen-, limoen- of mandarijnensap toe.
GIDS VOOR GEZONDE UITSCHEIDING
Peren
Peren brengen voor alle drie dosha's de vertering
in balans. Bovendien zijn ze makkelijk te verteren.
Een gesneden peer wordt nog sneller verteerd
wanneer er steenzout en zwarte peper aan wordt
toegevoegd. En goed nieuws voor iedereen die dol
is op vezels: de peer is van al het fruit een van de
grootste vezelbronnen. Een middelgrote peer
bevat zes gram vezels, wat overeenkomt met zo'n
24 procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveel­
heid! De schil van de peer bevat de meeste vezels.
Voor meer smaak, een beter mondgevoel en meer
voedingsstoffen moet je dus vooral ook de schil
opeten!
E') Gebakken peer
Mijn moeder maakte dit recept altijd tijdens het
perenseizoen. Dit gerecht is perfect als ontbijt of
lunch, maar niet geschikt als avondmaaltijd, vooral
niet als het na zonsondergang genuttigd wordt.
Drink bij dit gerecht geen gekoelde dranken of
zuivel; neem hiervoor in de plaats liever een glas
warm water.
MARINADE
114 theelepel gemalen kurkuma
1/16 theelepel asafoetida
1/4 theelepel gemalen komijn
lf.i theelepel steenzout
INGREDIËNTEN
2 middelgrote rijpe peren, in plakjes
r volle eetlepel ghee of geklaarde boter
1/4 theelepel komijnzaad
1/4 theelepel hele zwarte peperkorrels "
BIJLAGE 2
1/z theelepel gehakte verse knoflook
1/2 theelepel geraspte verse gember
I theelepel gemalen koriander
1/2 theelepel gemalen kurkuma
steenzout naar smaak
1/16 theelepel asafoetida
r theelepel gehakte koriander
BE REIDINGSW IJ ZE
I. Prik voordat je begint met een vork gaatjes
in de plakjes peer en meng deze met de
marinade. Laat 15 minuten marineren.
2. Verhit de ghee in een pan. Verlaag als de boter
begint te glanzen, het vuur naar middelhoog.
Voeg de komijnzaadjes en de zwarte peper­
korrels toe. Laat ze 10 tot 15 seconden
knappen.
3. Voeg de gehakte knoflook en geraspte
gember toe en bak deze 20 seconden mee.
Voeg de peren toe.
4. Verdeel de gemalen koriander en kurkuma
over de plakjes peer. Voeg het steenzout en
de asafoetida toe en roer het geheel goed door.
Verlaag het vuur en doe de deksel op de pan.
Voeg geen extra water toe; de peer kookt in
zijn eigen vocht. Laat ongeveer 15 minuten
koken.
5. Verwijder af en toe het deksel en roer voor­
zichtig om aanbakken of aanbranden te
voorkomen. Haal na 15 minuten van het vuur.
Garneer het met de gehakte koriander.
Serveer het warm. De peren kunnen
geserveerd worden met naan-, pitabrood
of quinoa.
310
Spinazie
Spinazie versterkt je vata wanneer het rauw wordt
gegeten. Wanneer spinazie in ghee wordt bereid
samen met kruiden die de vertering verbeteren,
zorgt het slijmerige en vochtige van de spinazie
ervoor dat de ontlasting effectief in beweging
komt.
{) Pilav met spinazie en urdboontjes
Dit is een van mijn favoriete gerechten uit mijn
jeugd. De zwarte urdboontjes en de spinazie
vormen samen een romige en unieke substantie.
Zowel de bonen als de spinazie hebben een laxe­
rend effect. De kruiden brengen je vata in balans
en reinigen de darm.
INGREDIËNTEN
1/2 kop gespleten urdboontjes,
r uur geweekt en goed uitgelekt
r kop water
1/2 steenzout naar smaak
r theelepel verse kurkuma
r eetlepel ghee
1/2 theelepel komijnzaad
1/2 theelepel geraspte verse gember
l/s theelepel asafoetida
1 kop verse spinazie, gewassen en fijngehakt
r eetlepel water
2 theelepels citroensap ,,.
BEREIDINGSWIJZE
I. Doe de urdboontjes met het water in een
diepe, zware pan. Voeg het zout en de
kurkuma toe. Roer goed door en kook het 10
tot 12 minuten op middelhoog vuur of totdat
het meeste water verdampt is en de bonen gaar
en zacht zijn (maar nog steeds hun vorm be­
houden). Voorkom dat de bonen stuk gaan.
Kook ze niet te gaar en roer niet te hard.
2. Verhit de ghee in een aparte braadpan. Voeg de
komijnzaadjes toe en bak deze een paar secon­
den op middelhoog vuur. Voeg de gember en
asafoetida toe en bak deze I minuut.
3. Voeg de spinazie toe. Roer goed door.
Voeg 1 eetlepel water toe en laat het 1 minuut
op middelhoog vuur koken. Roer het af en toe
door. Voeg de klaargemaakte bonen toe en roer
het geheel goed door elkaar.
4. Besprenkel het met citroensap.
Serveer het warm.
GIDS VOOR GEZONDE UITSCHEIDING
Mandarijnen
ln Ayurvedische teksten staat dat zure (dus niet
zoete) mandarijnen een natuurlijk laxeermiddel
zijn en goed kunnen helpen bij constipatie.3 Volg
de richtlijnen voor het eten van fruit en gerechten
met fruit zoals deze in bijlage 4 staan beschreven
of probeer het volgende recept.
Kruidige mandarijnen- en
bananensap
Beide vruchten zijn nuttig voor een goede uit­
scheiding. Banaan voegt volume toe aan de ont­
lasting en mandarijnensap maakt deze zachter.
De kruiden in dit gerecht zorgen voor balans in de
vertering en dat er geen gas en ongemak ontstaan
zoals dat vaak bij fruitsappen voorkomt. Dit
gerecht is zowel geneeskrachtig als verrukkelijk.
Het dient op kamertemperatuur genuttigd te
worden. Het wordt afgeraden om dit gerecht in
de lente te eten, maar het is wel geschikt voor
de andere seizoenen.
INGRED IËNTEN
1 middelgrote of drie kleine mandarijnen
r banaan
lf.i stuk gember van ca. 0,5 cm, geraspt
1/s theelepel gemalen komijn
1/s theelepel steenzout
BEREIDINGSWIJZE
I. Pel de mandarijnen en verwijder de pitjes.
2. Mix de mandarijnen, banaan, gember, komijn
en zout in de blender. Serveer direct.
3II
Bl)LAGE 2 GlDS VOOR GEZONDE UlTSCHElDlNG

TABEL 34 Voedingsrichtlijnen bij diarree

Categorie Kan altijd gebruikt worden {pathya) Dient vermeden te worden (apathya) Categorie Kan altijd gebruikt worden {pathya) Dient vermeden te worden (apathya)

Smaak Een wrange smaak werkt het beste Vermijd scherpe en bittere smaken helemaal, Zuivel Ayurvedische karnemelk is ideaal; Melk, boter, yoghurt
tegen diarree; zuur kan in kleine net als hele zoute en zure voedingsmiddelen gekookte geitenmelk
hoeveelheden gebruikt worden

Alcohol Wordt afgeraden Zure en koolzuurhoudende alcoholische

Eigen­ Licht verteerbare voedingsmiddelen Vermijd overmatig vette, koude, scherpe en
dranken worden helem�al afgeraden
schap die je warmen en kruiden hebben zware voedingsmiddelen
de voorkeur
Dranken Linzensoep, rijstwater, karnemelk, Koolzuurhoudende dranken, smoothies,

Peul­ yoghurt (vanwege spijsverterings- kokoswater

Mungboontjes, rode linzen (masoor), Vermijd urdboontjes (black gram), kikkererwten
vruchten duivenbonen (arhar), het liefst als kracht)
en bevroren erwten
soep
Kruiden Komijn, nootmuskaat, gemalen Hete en scherpe kruiden
Granen Gekookte witte rijst Gerst, maïs, couscous, quinoa, bruine rijst, gember

wilde rijst, tarwe

Water Gekookt, drink het heet (voeg om de
vertering te verbeteren kruiden zoals
komijn, gember en nootmuskaat toe)
Ghee (in kleine hoeveelheden)
Groenten Slangkalebas, waspompoen,
koriander
Knollen Knoflook en gember (alleen in kleine
hoeveelheden)
Fruit Onrijpe banaan, granaatappel
Vlees Kippen- of geitensoep in kleine
porties; gegrild vlees of lichte soep
van hert, patrijs of konijn
Koud, ijskoud en een overmaat aan water wordt
afgeraden
Kaas, gezouten boter, zure room, mayonaise,
kokos en andere vetten
Artisjok, kool, komkommer, fleskalebas
(witte kalebas), pompoen, pompoensoorten
zoals waspompoen, alle bladgroenten
Bieten, ui, zoete aardappel, aardappel, radijs,
tapioca
Appel, avocado, rijpe banaan, citrusvruchten,
mango, ananas, verse suikerriet, watermeloen
Onthoud je van varkens- en rundvlees, vis en
schaal- en schelpdieren; eet zo min mogelijk
kip en kalkoen
Overige voedingsmiddelen die constipatie
kunnen verlichten
• Gel van Aloë vera: neem 's morgens vóór het
ontbijt 1 eetlepel vers uitgeknepen gel van een
zelfgekweekte plant.
• Gare zwarte-ogenbonen: kook de bonen in
water met komijnzaadpoeder en steenzout
naar smaak of voeg gekookte bonen toe aan
een gerecht naar keuze.
• Rijpe guave: bestrooi versgesneden plakjes
met komijnpoeder.
• Zoete mango: eet deze voor zonsondergang
en bij voorkeur als maaltijd.
• Rijpe papaja: besprenkel versgesneden plakjes
met komijnpoeder
• Tarwe: eet dit ongegist in een gerecht, zoals
tarweroomsaus, tarwepasta, tarwechapati en
tarwetortilla
Opmerking: Mango (vers), vijgen (vers en
gedroogd) en rozijnen (geen druiven) zijn de enige
fruitsoorten die goed samengaan met melk en erin
gekookt kunnen worden. Alle andere fruitsoorten
kunnen niet in melk gekookt of samen met melk
gegeten worden. Eet fruit altijd voor zonsonder­
gang, het liefst als ontbijt of in de middag als snack
of als maaltijd.

312
313
Bl)LAGE 2 GlDS VOOR GEZONDE UlTSCHEIDlNG

ZITTENDE VOOROVERBUIGING

DE BOOT DE HAAS

BLIKSEM HOUDl NG

DE COBRA DE GEBROKEN KAARS DE KROKODIL

DE KROKODIL SCHOUDERSTAND (KAARS} WINDVERLICHTENDE HOUDl NG

315
BIJLAGE 2 GlDS VO OR GEZONDE UITSCHEIDING
Yogahoudingen tegen constipatie
• De boot
• De haas
• De cobra
• De gebroken kaars
• De krokodil
• Bliksemhouding
• Zittende vooroverbuiging
• Schouderstand (kaars)
• Staande vooroverbuiging
Windverlichtende houding
• 14 delen water
Ademhalingsoefeningen tegen constipatie
• Wisselende neusgatademhaling
• Blaasbalgademhaling
• Vuurademhaling
Hoe je met voeding diarree kunt
voorkomen en behandelen
Zie tab.el 34 op pagina 312 voor een toelichting
van voedingsmiddelen en dranken die bij de
behandeling van diarree gebruikt kunnen worden.
Deze lijst is niet volledig, maar geeft richtlijnen bij
het kiezen van de juiste voedingsmiddelen.
Recepten voor de behandeling van diarree
De volgende recepten zijn al eeuwenlang beproefd
in de Ayurvedische traditie. Regelmatig gebruik
van deze gerechten op een dagelijkse of wekelijkse
basis zorgt voor een verbeterde absorptie, een
stevige ontlasting en helpt dunne ontlasting voor­
komen. Tijdens een periode van diarree zorgen
deze gerechten voor het ontsteken van het zo
belangrijke spijsverteringsvuur en het herstellen
van de balans. (Zie ook de detoxrecepten in bijlage
4, met name de pap- en khichadi-recepten.)
3r6
Ayurvedische yoghurtsmoothie
Dit gerecht bindt de ontlasting en onttrekt het
vocht. Het kan dagelijks bij de maaltijd gegeten
worden en is met name nuttig als je vaak last hebt
van zachte en frequente ontlasting of zelfs van het
prikkelbaredarmsyndroom. Het kan, met uitzonde­
ring van de lente, in alle seizoenen gegeten worden.
Als je in de lente echt diarree hebt, kun je hierop
een uitzondering maken.
INGREDIËNTEN
1 deel volle yoghurt van koemelk
4 delen water
BEREIDINGSWIJZE
r. Meng de yoghurt met het water.
2. Mix 3 tot 4 minuten krachtig met de hand
of in een blender.
{� Ayurvedische geklopte yoghurt
Dit gerecht is vooral heilzaam bij diarree, om het
spijsverteringsvuur te ontsteken, de dosha vata
te verlichten, aambeien te verzachten en bij
vermoeidheid. Eet als maaltijd of als snack.
INGREDIËNTEN
r kop naturel volle yoghurt
1/s theelepel komijnpoeder
1/s theelepel asafoetida
1/s theelepel steenzout
BEREIDINGSWIJZE
L Klop de yoghurt stevig in een kom met een garde
of gebruik een blender (voeg geen water toe).
2. Voeg, als de yoghurt luchtig geklopt is, komijn,
asafoetida en steenzout toe. Meng goed.
( Ayurvedische rijstsoep
Dit gerecht herstelt de vochtbalans, wakkert het
spijsverteringsvuur aan, verlicht pijn in de onder­
buik en zuivert het spijsverteringskanaal. Eet het
warm als maaltijd. Warm de soep later niet op;
kliekjes worden afgeraden.
INGREDIËNTEN
r deel rijst
steenzout naar smaak
BEREIDINGSWIJZE
1. Kook de rijst met het water in een pan zonder
deksel op een laag vuur, totdat de rijstkorrels
gaar zijn.
2. Uiteindelijk neemt de rijst al het water op
en ontstaat er een soepachtige substantie.
Het gerecht is vrij waterig.
3. Voeg steenzout naar smaak toe.
Ayurvedische tapiocasoep
Tapioca neemt overvloedige vloeistoffen op en
kalmeert pitta. Dit gerecht versterkt het lichaam
als het door chronische of acute diarree is uitge­
put. Deze soep kan ook tijdens acute diarree
genuttigd worden.
INGREDIËNTEN
1 eetlepel tapioca
1 kop water
1 theelepel suiker �
BEREIDINGSWIJZE
r. Week de tapioca gedurende een nacht in water.
2. Breng de volgende morgen de tapioca met
1 kop water aan de kook. Voeg de suiker toe.
3. Kook het mengel tot het is ingedikt tot een
soort pap.
4. Laat de harde stukjes op de bodem liggen en
eet alleen de dikke vloeistof die bovenop drijft.
Deze is voedzaam en wordt makkelijker
opgenomen dan de tapiocaparels.
E Ayurvedische kippensoep
Eet dit gerecht alleen wanneer je je beter voelt
en de diarree is gestopt. Het herstelt de lichaams­
weefsels en brengt je weer op krachten. Eet het
warm. Je kunt het beste vooral de soep nemen en
de stukjes vlees laten staan. Verwarm het niet
opnieuw, liever niet als restje eten.
INGREDIËNTEN
lfi kop stukjes kip
4 koppen water
1/i theelepel gemalen komijn
1 theelepel gemalen koriander
steenzout naar smaak
BEREIDINGSWIJZE
r. Doe de kip en het water in een grote pan.
2. Voeg komijn, koriander en zout toe.
Kook het geheel 30 minuten op een laag vuur,
3.
totdat de kip zacht is.
4. Verwijder de kipstukjes; deze zijn moeilijk te
verteren. Drink de bouillon, deze is zeer voed­
zaam en makkelijk te verteren.
317
BIJLAGE 2
Huismiddeltjes tegen diarree
• Meng 1/z theelepel gemalen nootmuskaat
met 112 theelepel ghee en 1/z theelepel suiker.
Neem dit ten minste drie tot vier keer per
dag met wat lauwwarm water in.
• Verhit 114 theelepel gemalen gember met
1,4 theelepel anijszaad kort in een kleine
hoeveelheid ghee. Neem dit mengsel ten
minste drie keer per dag met wat lauwwarm
water in.
• Maak thee of een aftreksel van gelijke hoeveel­
heden gemalen gember en gemalen koriander.
Neem om de paar uur twee eetlepels.
DE BRUG
DE COBRA
Yogahoudingen om diarree te voorkomen
Wanneer je diarree hebt, wordt het afgeraden
oefeningen te doen. Dit geldt ook voor yoga­
houdingen. De volgende houdingen helpen je
het spijsverteringsvuur aan te wakkeren.
Probeer deze in je ochtendroutine op te nemen.
• De brug
• Het wiel
• De cobra
Geniet van een voorspoedige spijsvertering en een
grondige bio-reiniging. Elke dag, en mooi op tijd!
HET WIEL
BIJLAGE 3
Gids voor mondhygiëne
De belangrijkste plantaardige
producten en hun recepten
Plantaardig tandpoeder kan, zoals in hoofdstuk 4
beschreven staat, samen met een kauwstaafje
(plantaardig twijgje) gebruikt worden. Als je geen
kauwstaafje hebt, kun je ook een gewone nylon
tandenborstel gebruiken. ln de Ayurveda wordt
om de natuurlijke vochtigheid van de mondholte
te neutraliseren, de structuur van tandenpoets­
producten expres aan de droge kant gehouden.
Verder wordt bij mondverzorgingsproducten de
voorkeur gegeven aan bittere en scherpe smaken.
Deze werken goed tegen giftige stoffen en zijn
ontsmettend. 1
In dit hoofdstuk geef ik je een aantal een­
voudige recepten met natuurlijke ingrediënten.
Probeer de recepten die je het meest aanspreken
of waarvan je de ingrediënten makkelijk kunt
vinden in bijvoorbeeld je eigen achtertuin,
je keukenkastje of bij de lokale apotheek. De
meeste ingrediënten zijn ook online verkrijgbaar.
lk heb mijn best gedaan om ingrediënten te
kiezen die relatief eenvoudig in het Westen te
verkrijgen zijn. Bepaalde tandverzorgende planten,
zoals kurkuma en heilige basilicum, kunnen onder
de juiste omstandigheden ook thuis, in de tuin of
in een bloembak gekweekt worden.
Het geheim van
de mystieke granaatappelboom
Binnen de Ayurvedische traditie wordt voor de
gezondheid van het gebit gebruikgemaakt van
de wrange aard van de bloem, bast en schil van
de granaatappel (Punica granatum).
De laatste tijd hebben Ayurvedische onder­
zoekers diverse studies en klinische testen uitge­
voerd naar de genezende krachten van de granaat­
appel. ln een van de studies werd een
granaatappelmondspoeling vijftien dagen lang
twee keer per dag gebruikt. Dit leidde tot een
sterkere afname van tandvleesontsteking en
bloedend tandvlees dan met chloorhexidine.2
In een ander onderzoek werd een gel met extract
van de granaatappelschil aan patiënten met
candidiasis (spruw) gegeven. De gel bleek een
effectief schimmeldodend middel te zijn.3
Granaatappelschil: droog de schil door deze een
aantal dagen in indirect zonlicht te leggen. Maal
de gedroogde schil in een koffi.emaler tot deze een
korrelige structuur heeft. Het wrange poeder stopt
bloedend tandvlees en herstelt loszittend tand­
vlees.
319
BIJLAGE 3
Granaatappelbloesem: meng granaatappelbloe­
sem met gelijke hoeveelheden blaadjes van rozen
en afrikaantjes. Droog de blaadjes in de schaduw.
Maal ze tot een fijn poeder. Poetsen met dit poeder
voorkomt bloedend tandvlees en maakt een einde
aan een slechte adem.
Granaatappelblaadjes: droog een twintigtal verse
blaadjes. Maal deze tot een fijn poeder. Poets je
tanden met dit poeder, vooral als je tandvlees
geïnfecteerd of zwak is of als het niet stevig
genoeg is om je gebit te ondersteunen. Voorkomt
het verlies van tanden en kiezen.
Granaatappelcombo: meng I kop':' gedroogde
granaatappelschil met I kop neempoeder. Voeg 112
theelepel gemalen kurkuma en 112 theelepel steen­
zout toe. Poets elke morgen je tanden met deze
krachtige combinatie.
De zegeningen van kurkuma
Binnen de Ayurveda wordt het populaire kruid
kurkuma (Curcuma longa) bij tandheelkundige
toepassingen als mondspoeling en mondspoel­
drank gebruikt.4 Kurkuma is door zijn ontste­
kingsremmende eigenschappen bij uitstek ge­
schikt voor een goede mondzorg. Kurkuma wordt
al eeuwenlang in Ayurvedische medicijnen tegen
ontstekingen en pijn gebruikt, alleen, of in combi­
natie met andere stoffen.5
Mondspoeling als pijnstilling en ter voorkoming
van gaatjes in het gebit: kook 3 kleine kurkuma­
wortels of r eetlepel gemalen kurkuma, 2 kruidna­
gels (Syzygium aromaticum) en 2 gedroogde guave­
bladeren of I eetlepel gemalen guavebladeren in 2
320
koppen water. Kook in tot I kop. Zeef het mengsel.
Bescherm jezelf tegen gaatjes en mondkanker door
dagelijks of ten minste wekelijks met dit mengsel
je mond te spoelen.
Dagelijks te gebruiken mondspoeldrank tegen
ziektekiemen: doe 112 theelepel gemalen kurkuma
in r kop warm water. Spoel hiermee dagelijks na
elke maaltijd of minstens eenmaal voor het slapen
gaan.
Dagelijks te gebruiken tonicum voor het gebit:
meng gelijke hoeveelheden gemalen kurkuma met
gemalen tulsi of heilige basilicumblaadjes. Masseer
hiermee dagelijks je gebit en tandvlees.
Dagelijks te gebruiken tandpoeder: meng r deel
neem, 1 deel gemalen kurkuma en 4 delen gemalen
guaveblaadjes. Poets hiermee dagelijks je tanden.
Verlichting van kiespijn: meng gelijke hoeveelhe­
den asafoetida en gemalen kurkuma. Meng er een
paar druppels water door totdat het de dikte van
een pasta heeft. Rol deze pasta met je wijsvinger
tot een balletje en leg dit als pijnstiller op de zere
tand of kies.
Behandeling van tandvleesontsteking: meng r
theelepel gemalen kurkuma met 14 theelepel
steenzout. Voeg% tot 112 theelepel mosterdolie toe,
totdat het de dikte van een pasta heeft. Smeer deze
pasta ter behandeling van geïrriteerd, rood of
gezwollen tandvlees op je tandvlees.
,;, I kop circa 240 milliliter, r eetlepel (table spoon) 15 milliliter
(cup) = =
r theelepel (tea spoon) 5 milliliter
=
Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.
De wonderbaarlijke acaciaboom
De acacia is een stekelige boom, die overal in India
te vinden is en groeit in warme klimaten, zoals in
Hawaï, Mexico en het zuidwesten van de Verenig­
de Staten. De zaaddozen van de acacia worden,
rauw of in curry's, over de hele wereld gegeten. De
prachtige gele en witte bloesem van de acacia
wordt in parfum gebruikt en geeft smaak aan
nagerechten en likeuren.
De schors, twijgen en bladeren van de acacia
hebben volgens de Ayurveda een wrange smaak.
Dit maakt het een belangrijk kruid om de dosha's
kapha en pitta in balans te houden.6 Het werkt
goed tegen giftige stoffen, verlicht huidziekten en
wordt wijd en zijd tegen een verscheidenheid aan
aandoeningen gebruikt. Een extract (zie instruc­
ties verder in de tekst) van de acaciaschors
gemengd met steenzout kan in heel kleine hoe­
veelheden als mondspoeldrank tegen amandelont­
steking worden gebruikt. Uit recent onderzoek
blijkt dat gels en poeders van de Acacia arabica
uitstekend helpen tegen tandvleesontsteking, het
verminderen van tandplak en bij het verbeteren
van de kleur van het tandvlees.?
Een alternatief voor kauwgum: als je gewend
bent om na de maaltijd met kauwgum je mond te
verzorgen, dan wil je misschien wel een natuurlij­
ke kauwgum van de acaciaboom proberen. Het is
aangetoond dat deze kauwgum de groei van
mondbacteriën tegengaat en tandvleesontsteking
voorkomt.8
Tandpoeder bij kiespijn: maak een tandpasta­
poeder van de as van verbrande zaaddozen van
de acacia. Verbrand hiervoor verse of gedroogde
zaaddozen op een barbecue of op je gasfornuis.
GlDS VOOR MONDHYGIËN
Ze worden dan zwart en broos. Maal de verbrande
zaaddozen met een koffiemaler of vijzel en
stamper tot een fijn poeder. Deze as heeft genees­
krachtige eigenschappen, verlicht kiespijn en
verstrakt het tandvlees. Het werkt vooral goed
tegen loszittende tanden of kiezen.
Tandpoeder tegen tandplak: de as van zaaddozen
kan ook als ingrediënt voor zelfgemaakt tandpoe­
der gebruikt worden. Het werkt goed tegen giftige
stoffen en bevat wrange eigenschappen die de
vorming van tandplak voorkomen. Meng de as van
verbrande zaadpotten met de as van gebrande
amandelschalen en verpulver dit tot een fijn
poeder. Voeg 1/16 deel steenzout, 1/16 deel zwarte
sesamzaadjes en 1,4 deel gemalen guaveblaadjes
toe.
Kauwstaafjes en tandenborstels: de zachte
twijgen van de acaciaboom kunnen als kauwstaafje
gebruikt worden. Ze zijn vooral fijn als je tandvlees
makkelijk ontstoken raakt of als je zacht tandvlees
hebt dat snel bloedt. Het werkt nog beter als je
voor gebruik honing en kurkuma op het staafje
doet. Uit veel onderzoek blijkt namelijk dat
honing antibacteriële eigenschappen heeft. Verder
heeft het ontstekingsremmende eigenschappen en
versterkt het de weerstand. Honing kan ook ge­
bruikt worden bij de behandeling van diverse
soorten zweren in de mondholte.9
Mondspoeldrank tegen mondzweren: de zachte
blaadjes van de acaciaboom kunnen eenmaal
gekookt in water als mondspoeldrank gebruikt
worden. Neem ongeveer 20 blaadjes en 2 koppen
water. Breng het geheel aan de kook en laat het 5
minuten sudderen. Gebruik de mondspoeldrank
321
BIJLAGE 3
lauw of op kamertemperatuur. Het kan ook de
avond ervoor klaargemaakt worden. De mond­
spoeldrank helpt tegen mondzweren, zet het gebit
vast in het tandvlees (vermindert loszitten) en
verbetert de algemene gezondheid van de mond.
Universeel tandpoeder: verzamel gelijke hoeveel­
heden acaciaschors, -bloemen, -blaadjes en -zaad­
dozen en leg ze in de zon te drogen. Maal alles fijn
en gebruik het poeder om je tanden mee te
poetsen. Gebruik eventueel een beetje honing om
het tandvlees en het gebit mee te masseren. Dit
poeder brengt het ecosysteem in je mond in balans
en beschermt je mond tegen schadelijke micro-or­
ganismes.
Mondspoeldrank tegen een zere keel en mond­
zweren: maak een aftreksel (zie voor instructies
tekstkader 'Zo maak je een mondspoeldrank' op
pagina 325) van gedroogd schorspoeder of
stukjes schors. Spoel hiermee voor een gezonde
mondholte en ter voorkoming van keelpijn. Terug­
kerende mondslijmvliesontsteking of mondzweren
kunnen met deze mondspoeldrank bestreden
worden.
Een sterk gebit: de gomhars van de acaciaboom is
in winkels en online in de vorm van verharde,
gelige, doorzichtige kristallen gomballetjes in
verschillende maten verkrijgbaar. Je kunt de gom­
kristallen in een klein beetje ghee (genoeg om de
bodem van een pan te bedekken) opbakken. De
kristallen poffen binnen een paar seconden, net als
popcorn, en worden knapperig. Kijk uit dat je ze
niet te lang in de hete pan laat, want ze verbran­
den snel. Maak een heerlijke snack door I deel
gepofte gomkristallen met 4 delen drooggeroos-
terde tarwebloem, 1/.i deel gehakte noten, zoals
walno ten of amandelen en biologische ruwe suiker
of kandijsuiker naar smaak te mengen. Eet als je
trek hebt gewoon een paar theelepels. Dit mengsel
bevredigt niet alleen je zoetbehoefte en heeft een
lekkere nootachtige knapperigheid, maar zorgt
ook voor je botten en gebit. Dit mengsel wordt in
India om botontkalking en schade aan het tand­
been te voorkomen al eeuwen aan zwangere en
zogende vrouwen gegeven. De gom werkt als een
verzachtende pijnstiller en helpt samen met de
tarwe tegen wondjes in de mondholte.
Aften en andere wonden in de mond: breng om
bloedingen te stelpen en pijn te verminderen het
verkoelende, bloedstelpende poeder van acacia­
gomballetjes direct aan op aften of andere wonden
in de mond.
Een lofzang op heilige basilicum
De tulsiplant is een vermaard kruid dat overal in
India te vinden is. Het woord tulsi betekent 'weer­
galoos of niet te evenaren', een goede beschrijving
van de effectiviteit van dit kruid voor de gezond­
heid van de mond. Uit een drievoudig blind ge­
randomiseerd onderzoek is gebleken dat een
mondspoeling met tulsi net zo effectief is tegen
tandplak en tandvleesontsteking als chloorhexidi­
ne.ro
Maak er een gewoonte van om op drie tot vijf
verse tulsiblaadjes per dag of een of twee tulsi­
blaadjes na elke maaltijd te kauwen. Hiermee
houd je je mond (en je hele lichaam) gezond. Het
tulsisap, dat zeer krachtig is en een diepgaande
werking heeft, verwijdert effectief restjes tussen je
tanden en zorgt ervoor dat je mond (je tandvlees
en de ruimte tussen je tanden) perfect in balans is.
De blaadjes smaken niet bitter; ze zijn een beetje
scherp en smaken best lekker. In India kauwen
zelfs kinderen op tulsibladeren. Ze zijn verfrissend
voor je gehele mondholte en brengen je weer bij je
positieven als je te veel gegeten hebt.
Tandpasta: neem poeder van gedroogde tulsi­
blaadjes. Meng het met water tot een pasta en je
hebt een prima tandpasta.
Verlichting van kiespijn: meng 1/2 theelepel vers
sap van tulsibladeren met 2 fijngemalen zwarte
peperkorrels en wrijf het op je zere tand of kies.
Doe dit verschillende keren per dag om de pijn te
verlichten. Je kunt dit middel ook gebruiken om
gaatjes te voorkomen door het voor het naar bed
gaan op je tandvlees aan te brengen. De pasta kan
ook gebruikt worden om een pijnlijk gaatje mee te
vullen. Ververs de pasta in het gaatje om de paar
uur. Tulsi en zwarte peper werken niet alleen
pijnstillend, maar zijn ook een effectief antibacte­
rieel middel.
Het is heel simpel om sap uit tulsiblaadjes te
persen. Wrijf met een stamper een handvol verse
blaadjes fijn in een vijzel. Knijp de pulp samen met
je vingers en vang het sap op in een schoon kopje.
Je kunt het in een afgesloten pot in de koelkast
bewaren. Het blijft zeker een paar dagen goed. Als
je de tijd hebt, kun je beter sap uit 3 of 4 blaadjes
per keer persen. Dat werkt het beste.
Mondspoeldrank: meng voor een universele
mondspoeldrank gelijke delen vers sap van tulsi­
blaadjes met warm water. Het mengsel verwijdert
slijm in de keel, verbetert je stem en helpt gaatjes
GIDS VOOR MONDHYGIËN
te voorkomen. Masseer het op je tandvlees als je
last hebt van bloedend tandvlees (gingivitis).
Het wondeifruit ama/aki
(Phyllanthus emblica, Indiase kruisbes)
Amalaki, in het Sanskriet bekend als rasayana, is
het fruit van een (sub)tropische, middelgrote
boom die in droge gebieden groeit. Het versterkt
het hart en de hersenen en is een tonicum voor
het hele lichaam, vooral als je het langere tijd
gebruikt. Amalaki wordt binnen de Ayurveda als
het ultieme verjongingsmiddel gezien: het brengt
de drie dosha's in balans.
Binnen de mondzorg wordt amalaki vooral
gebruikt voor weefselherstel, wanneer het tand­
vlees of het gebit bijvoorbeeld ondersteund of
versterkt moet worden tegen micro-organismes.
Mondspoeldrank: voeg ook eens r theelepel
amalakipoeder toe aan een glas lauwwarm water.
Deze voedzame mondspoeldrank versterkt de
lokale weerstand, de stem en het tandvlees.
Mondspoeling tegen mondzweren: amalaki werkt
vanwege zijn verkoelende eigenschappen ook heel
goed als mondspoeling bij mondzweren. Verder
gaat het tandbederf tegen, vermindert het tand­
plak en heeft het een antibacterieel effect.
Verlichting van kiespijn: knijp het sap uit de
amalakiblaadjes en gebruik het bij kiespijn.
BIJLAGE 3 GIDS VOOR MONDHYGlËN

Kruidnagels: met liefde gevulde bloem­ Andere medicinale recepten Recept tegen bloedend tandvlees: meng gelijke Zo maak je een mondspoeldrank
knoppen Universeel antibacterieel recept: meng gelijke delen van de volgende ingrediënten: gemalen
Kruidnagels, binnen de Ayurvedische traditie hoeveelheden van de volgende drie kruiden met kruidnagel, gemalen groene kardemom, kandij­ Je kunt eenvoudig met de plantaardige producten

bekend als lavang, zijn de gedroogde bloemknop­ voldoende honing, zodat het een pasta wordt: suiker en aluinpoeder. Dit mengsel is vooral uit dit hoofdstuk een geheel natuurlijke mond­

pen van een altijd groenblijvende boom uit de neem, kurkuma en guduchi (Tinospora cordifolia). geschikt voor het verwijderen van overtollig spoeldrank maken. Ik geef je hierbij twee metho­

mirtefamilie (Syzygium aromaticum). Het hele jaar Deze pasta zit vol antibacteriële, antibiotische en tandsteen en het bestrijden van micro-orga­ des: in de week zetten (eenvoudig en snel, handig

door draagt deze boom kleine bloemknoppen en schimmelwerende eigenschappen. nismes. Het voorkomt bloedend tandvlees. als je niet veel tijd hebt) en inkoken (neemt meer

bloemen. De knoppen zijn zo mooi, dat kruid­ tijd in beslag, maar geeft een krachtiger resultaat).

nagels in het Sanskriet ook wel devakusuma Recept tegen een pijnlijk en loszittend gebit: Recept tegen verminderd tandglazuur: meng

worden genoemd, wat 'goddelijke bloemen' meng gelijke delen gemalen komijn en poeder van gelijke delen van de volgende poeders: musta In de week zetten: doe 1 deel kruiden in een bakje

betekent. Kruidnagel brengt vooral de dosha's de Indiase lange peper of pippali (Piper nigrum) met (Cyperus rotundus, ook bekend als notengras), en giet er 4 delen kokend water overheen. Doe de

kapha en pitta in balansY 1.4 deel steenzout. Gebruik dit poeder om je gebit steenzout, granaatappel, triphala en gember. deksel op het bakje en laat het geheel een nacht

Kruidnagels worden gebruikt tegen chronische schoon te maken of wrijf het op je tandvlees. Dit Poets dagelijks je tanden met dit mengsel. Al deze afkoelen en weken. Giet er de volgende ochtend

dorst, overmatig slijm in de mondholte en een recept is met name geschikt als je pijnlijk tandvlees ingrediënten zijn online of bij gespecialiseerde een beetje uit en spoel hiermee. Vergeet niet de

slechte adem. Kruidnagel is ook een bekende pijn­ of losse tanden of kiezen hebt. kruidenierswinkels en biologische winkels te drank dagelijks goed te schudden.

stiller bij gaatjes. ln elk huis zou in de eerstehulp­ verkrijgen.

doos een flesje kruidnagelolie moeten staan. Doe Recept tegen tandvleesontsteking: meng gelijke Inkoken: kook 1 deel kruiden met 8 delen water.

wat olie op een wattenstaafje en houd dit tegen de delen gemalen gember, gemalen zwarte peper en Meer huismiddeltjes tegen kiespijn Laat het koken totdat het water voor de helft is

zere tand of kies of druk er een kruidnagel tegen­ gemalen lange peper (Piper nigrum) met 1.4 deel • Bak bij kiespijn het goed verkrijgbare Indiase ingekookt. Giet het af. Koel voor gebruik af tot de

aan. Andere eigenschappen van de kruidnagel: steenzout. Poets hier, met name als je last hebt kruid asafoetida in een beetje ghee en vul gewenste temperatuur. Met inkoken krijg je een

van tandvleesontsteking, dagelijks je tanden mee. hiermee het gaatje. krachtiger mondspoeldrank dan met inweken,

• De bloemknoppen zorgen via de opiaat­ • Plaats bij een pijnlijke tand of kies een watten­ maar inweken is minder bewerkelijk.

receptoren in de mond voor aanmerkelijke Recept hij een aangetast gehit: meng triphala­ staafje met pure eetbare kamferolie op de zere

pijnverlichting.12 poeder met 1/i deel gemalen kurkuma, 1/z deel plek.
Nog een paar puntjes
• Eugenolextract van de kruidnagel wordt vaak gemalen gember en 1.4 deel steenzout. • Bak 3 kruidnagels. Wrijf de kruidnagels • Gebruik alleen vers, puur water. Maak een

gebruikt bij wortelkanaalbehandelingen, als Poets hiermee dagelijks je tanden. zachtjes met een stamper in een vijzel mondspoeldrank nooit met vruchtensap of

tijdelijke vulling en als pijnstiller bij pijnlijk (ze verkruimelen makkelijk) en meng ze melk.

tandvlees. Eugenol werkt in combinatie met Recept tegen gezwollen tandvlees: meng poeder met 1 theelepel kokosolie. Breng dit aan op • Gedroogde kruiden hebben een warmtebron

andere onderdelen van de kruidnagel mild van de Indiase meekrap of majishta (Rubia cordifolia) de zere tand of kies. nodig om hun kwaliteiten naar boven te

verdovend en antibacterieel.13 met rauwe, onbewerkte honing. Masseer dit bij • Plaats een wattenstaafje met een mengsel brengen. Gebruik dus bij gedroogde kruiden de

• Kruidnagelolie is door zijn bacteriedodende gezwollen of bloedend tandvlees op je gebit en van kruidnagel- en kaneelolie op de zere inkookmethode.

eigenschappen geschikt voor het behandelen tandvlees. tand of kies. • Niet-plantaardige producten, zoals steenzout

van kiespijn, pijnlijk tandvlees en mondzweren. • Maak een pasta van geraspte verse gember, of eetbare kamfer, hoeven niet verhit te

Gorgelen met verdunde kruidnagelolie helpt Recept tegen tandsteen en slechte adem: meng een gelijke hoeveelheid eetbaar kamferpoeder worden. Je hoeft deze voor een mondspoel­

tegen een geïrriteerde of pijnlijke keel. poeder van de zoethoutwortel (Glycyrrhiza glabra) en een klein beetje steenzout. Breng dit drank alleen maar te mengen.

De karakteristieke geur van kruidnagelolie met honing en gebruik dit om je tanden mee te mengsel aan op de zere tand of kies. • Essentiële oliën mogen niet verhit worden.

helpt ook tegen een slechte adem.14 poetsen. Dit is een effectief middel tegen tandsteen. Meng deze met water op kamertemperatuur.

325

BIJLAGE 3
• Meng pippalipoeder met honing.
Breng deze pasta aan op de zere tand of kies.
• Meng 112 kop sesamolie met 1/s kop zoethout­
poeder, 1/s kop gemalen kruidnagel en 1/z kop
honing. Spoel hiermee je mond of houd het
ten minste drie keer per dag, zo lang het aan­
genaam blijft, tegen de zere tand of kies.
Dit mengsel is zolang er geen stof of water
bijkomt een aantal dagen ongekoeld houdbaar.
Huis-, tuin- en keukeningrediënten
voor zelfgemaakte mondspoeldrank
ln de voorgaande delen heb ik een aantal plantaar­
dige producten uitvoerig behandeld. Deze kunnen
allemaal in een mondspoeldrank gebruikt worden.
Hieronder staan nog een paar plantaardige pro­
ducten die je kunt gebruiken voor het maken van
een mondspoeldrank (zie ook de instructies in het
tekstkader 'Zo maak je een mondspoeldrank').
Aloë vera : er bestaan meer dan honderd verschil­
lende soorten aloëplanten en allemaal hebben ze
antibacteriële, schimmelwerende en ontstekings­
remmende eigenschappen. ln de Ayurveda staat de
Aloë vera bekend als kumari en wordt geroemd om
zijn verkoelende, bittere, bloed- en huidreinigende
en antimicrobiële eigenschappen. Het is een
rasayana, een middel dat de weerstand verbetert.
Aloë vera wordt ook gebruikt als slijmoplossend
middel en werkt tegen gifstoffen.
Kaneel: staat ook bekend als tvak of dalchini en
komt van de gedroogde binnenste schors van de
middelgrote, altijd groenblijvende boom Cinna­
momum zeylanicum. De schors is zoet en scherp
van smaak en verwarmend bij gebruik. Het heeft
een verkoelende nawerking in de mond. Uit onder­
zoek is gebleken dat deze aromatische schors een
antioxidant is met antimicrobiële eigenschappen.
Kaneel gaat niet alleen gaatjes tegen, maar helpt
ook tegen een slechte adem.
Koriander: Corriandrum savitum is een aromatische
eenjarige plant uit de schermbloemenfamilie.
Zowel de blaadjes als de zaadjes hebben een
verkoelende werking en het kruid brengt de
drie dosha's in balans. Een mondspoeldrank van
koriander helpt goed tegen chronische en acute
stomatitis (mondzweren).
Akkermunt: dit is een speciale muntsoort
(Mentha arvensis), die anders is dan de gewone
variant uit de supermarkt. Akkermuntzaadjes zijn
online verkrijgbaar. Een mondspoeldrank van
verse blaadjes helpt goed tegen een slechte adem
en voorkomt gaatjes.
Schijnpeper: de vidanga (Embelia ribes) is een kleine,
altijd groenblijvende boom die in gematigde
streken groeit. Het wordt gebruikt bij parasitaire
infecties. Het is online verkrijgbaar als poeder of
besjes van de vidanga (de naam in het Sanskriet).
Als mondspoeldrank helpt het tegen gebits­
infecties, zwellingen en pijn.
Venkel: Foeniculum vulgare is een grijsgroen,
tweejarig of overblijvend aromatisch kruid, in het
Sanskriet bekend als shatpushpa. Het fruit wordt
als mondverfrisser gebruikt. Het heeft een zoete
smaak en een licht verwarmende werking. Een
mondspoeldrank met venkelzaadjes werkt als een
ontstekings- en krampwerend middel en helpt
met name goed tegen een zere keel en heesheid.
GIDS VOOR MONDHYGIËN
Fenegriek: Trigonella foenum-greacum (in het bij tandvleesaandoeningen. De blaadjes kunnen
ook gekauwd worden.
Sanskriet bekend als methica en in het Hindi
als methi) is een eenjarige aromatische plant die
Zoethout: Glycyrrhiza g/abra, in het Sanskriet
geroemd wordt om zijn zaadjes die zowel voor
bekend als yashtimadhu, wordt al jaren succesvol
culinaire als medicinale doeleinden gebruikt
gebruikt om de dosha's vata en pitta te verminde­
worden. De hele plant is scherp, heet en drogend.
ren. Als ingrediënt van een mondspoeling geneest
Een aantal dagen ten minste drie keer per dag
het stomatitis (mondzweren). Het helpt ook bij
spoelen met een aftreksel van de verse blaadjes
een droge mond en een vieze smaak op de tong.
helpt tegen tandvleesontsteking en stomatitis
(mondzweren).
Mango: Maal de schil van een rijpe mango (in het
Sanskriet bekend als amra) samen met verse blaad­
Groene kardemom: groene kardemom, in
jes van de mangoboom (Mangifera indica) in gelijke
het Sanskriet bekend als ela, is een aromatische
hoeveelheden tot een fijne pasta. Meng de pasta
zaaddoos van een overblijvende plant (Elettaria
met water. Spoel hiermee om je gebit en tandvlees
cardamomum). Een mondspoeldrank van groene
te versterken.
kardemom wordt meestal gebruikt om een slechte
adem bij een rottend gebit en/of tandvlees tegen
Afrikaantjes: Tagetes erecta, in het Sanskriet
te gaan. Simpelweg op een zaaddoos zuigen helpt
bekend als zendu, is een bloem die thuis goed
ook. Een mondspoeldrank werkt echter beter,
gekweekt kan worden. Afrikaantjes hebben een
want die komt ook onder het tandvlees.
verkoelende werking. Een aftreksel van de blade­
ren en bloemblaadjes (vers of gedroogd) verlicht
Hibiscus: Hibiscus rosa-sinensis, in het Sanskriet
kiespijn en helpt bij ontstekingen en stomatitis
bekend als japakusum, is een altijd groenblijvende
(mondzweren). Een pasta van de bladeren kan ook
struik met sierbloemen. Een mondspoeldrank van
direct op aangetast tandvlees aangebracht worden.
deze bloemen, blaadjes, of allebei helpt tegen
stomatitis (mondzweren) en een slechte adem.
Gemengd met kurkuma is het een effectieve
ontstekingsremmende en verzachtende mond­
spoeldrank.
Jasmijn: ]asminum grandiflorum, in het Sanskriet
bekend als sumana, is een geurige klimplant met
witte bloemen. De plant brengt de drie dosha's
in balans en is extra goed voor de dosha's pitta en
kapha. De bladolie is een natuurlijke pijnstiller.
Een aftreksel van jasmijnblaadjes (vers of
gedroogd) geneest puisten in de mond en helpt
 BIJLAGE 3
BlJLAGE 4

Zelfgemaakte mondverfrissers
Een slechte adem wordt onder andere veroorzaakt
door het eten van bepaalde voedingsmiddelen of
omdat er iets tussen de tanden zit. Volgens de
Ayurveda kan te veel van de dosha pitta in de
maag ook leiden tot een slechte adem. Het zuigen
op bepaalde kruiden of het drinken van aromati­
sche thee die pitta in balans brengt, is volgens de
Ayurveda het perfecte natuurlijke middeltje voor
een frisse adem. Hieronder staan een paar kruiden
die je kunt gebruiken:
• Neem een hele groene kardemomzaaddoos in
je mond en kauw erop. Spuug de lege zaaddoos
na een tijdje uit.
• Kauw op een hele kruidnagel; het brandt een
beetje in het begin, maar daarna wordt het
zoet. Het verkoelt het speeksel en verfrist de
gehele mondholte (en maakt deze vrij van
ziektekiemen!).
• Kauw na iedere maaltijd op 112 theelepel droog­
geroosterde venkelzaadjes. Doe ze gewoon in
je mond en kauw erop. Ze zijn zoet en zitten
barstensvol smaak. Je kunt ook op rauwe
venkelzaadjes kauwen, maar lichtgeroosterde
zaadjes zijn knapperiger.
• Rooster apart van elkaar gelijke hoeveelheden
venkelzaadjes, witte sesamzaadjes en gespleten
korianderzaadjes in een droge koekenpan.
Meng ze door elkaar en voeg naar smaak steen­
zout en kandijsuiker toe. Kauw na iedere
maaltijd op ongeveer 112 theelepel van dit
mengsel.
Drink na de maaltijd een kopje muntthee.
• Dit verschilt per seizoen en heeft een directe
Houd de thee een paar seconden in je mond
voordat je doorslikt. Munt werkt geweldig!
BIJLAGE 4
Ayurvedische voedingsadviezen
Aanbevolen voedingsmiddelen
per seizoen
De Ayurveda verdeelt het jaar in zes seizoenen
(ritu). Dosha's nemen toe in sterkte, bereiken een
piek en nemen weer af in sterkte (macrokosmos).
invloed op de dosha's in het lichaam (microkos­
mos). Het is daarom belangrijk dat de voedings­
middelen die je tot je neemt in overeenstemming
zijn met de seizoenen (zie tabel 35).
De aanbevelingen in deze gids gelden voor
het noordelijk halfrond. Pas de data aan als je
op het zuidelijk halfrond woont.
Deze aanbevelingen zijn tijdloos en tevens
universeel en komen rechtstreeks uit de klassieke
teksten. Ik heb zelf de laatste drie decennia deze
leefregels getest en gevolgd. Mijn studenten en
cliënten bevestigen het nut van de aanbevelingen
bij het succesvol voorkomen van ziektes en het
optimaliseren van gezondheid en welzijn.1

TABEL 35 Het ritme van de dosha's in de seizoenen

LATE
WINTER L
� ROEGE

ZOMER
LATE ZOMER/
REGENSEIZOEN HERFST
1
VROEGE
WINTER

15 an. ·14 maart 15 maart-14 mei 15 me1-14 Juli 15 1uli-14 sept. 15 sept. ·14 nov 15 nov.-14 Jan.

Kap ha Kapha Kapha is op Kapha

neemt toe zijn sterkst neemt af

Vata Vata Vata is op zijn sterkst Vata

neemt toe neemt af

328
329
 BIJLAGE 4
BIJLAGE 4

Het vroege en late winterseizoen

Groenten: asperges, bieten, kool, wortelen, koriander, aubergine, venkelknol (anijsplant),

15 november tot en met 14januari en 15januari tot en met 14 maart knoflook, groene bonen, groene erwten, prei, okra (alleen in de vroege winter),
uien (gekookt), pastinaak, pompoen, radijs, koolraap, spaghettipompoen, spinazie,

Natuur: in het algemeen ziet de Ayurveda de winter als het seizoen dat het meest bevorder­ zoete aardappels, rapen, waspompoen, winterpompoen.

lijk is voor de gezondheid. De natuurlijke intelligentie van het lichaam biedt het hoofd aan
externe kou door automatisch het agni in de buik te verhogen (een fysiologische reactie). Fruit: amalaki's (een voedzame fruitsoort als supplement, online verkrijgbaar), amandelen,

Dit heeft een verhoogde innerlijke warmte tot gevolg. Hierdoor krijg je tegelijkertijd meer appels, dadels, vijgen, grapefruit, guaves, citroenen, limoenen, mandarijnen, sinaasappels,

eetlust en honger. Als we in dit seizoen vasten of veel koude en lichte voedingsmiddelen peren, pruimen, granaatappels.

zoals salades eten, kan de dosha vata door de verhoogde eigenschappen lichtheid en koude
(vanuit het principe 'gelijk versterkt gelijk') stijgen. Eet dus als voorzorgsmaatregel in de Vlees: kip, hert, geit, varken, konijn, zeevruchten, kalkoen.

winter voedzame, vettige voedingsmiddelen.

Alcohol: wijn, het liefst gerijpt.

Doelstelling: maak goed gebruik van het natuurlijk verhoogde agni in de winter en zorg

dat elke maaltijd ertoe doet. Eet voedzame voedingsmiddelen (zie 'Aanbevolen voedings­ Zaden: sesam.

middelen in de winter') die proactief zorgen voor een goede gezondheid en weerstand
voor het komende jaar. Gedroogd fruit en noten: amandelen, cashewnoten, macadamianoten, pecannoten,
pistachenoten, rozijnen, walnoten.

Smaken: verhoog de inname van zoet, zuur en zout; verlaag de inname van wrang,
scherp en bitter. Zuivel: gezoete boter, Ayurvedische karnemelk (takra), gezoete room, melk (gekookt),

yoghurt (eet yoghurt nooit bevroren of met fruit, maar altijd met rauwe honing of

Eigenschappen: neem liever zware en vettige voedingsmiddelen, dan lichte en droge. geplette zwarte peper).

Bijzonderheden: stevige vlees- en groentesoepen met ghee versterken het lichaam. Water: gekookt water, afgekoeld tot een warme, drinkbare temperatuur.

Het wordt aanbevolen elke middag een glas Ayurvedische karnemelk te drinken
(zie recept op pagina 357). Eet indien mogelijk elke dag een eetlepel rauwe honing Vet: bij voorkeur ghee; alle andere natuurlijke spijsoliën zijn ook goed

(het liefst 's morgens). (behalve mosterdolie).

Aanbevolen voedingsmiddelen in de winter Overig: honing, chyawanprash (Ayurvedisch supplement), azijn met mate.

Granen: ongegiste graanproducten (zemelen, graan, chapati's, koekjes, griesmeelpap,

flensjes, dumplings, pudding, tortilla's), witte of bruine rijst, rijstepap. Met mate: quinoa,
Afgeraden in de winter

gierst, haver. • vasten en maaltijden overslaan;

• salades en rauw voedsel;
Peulvruchten: urdboontjes, zwarte bonen, kidneybonen, mungboontjes. • gekoeld voedsel zoals ijs, gekoeld water, bevroren voedsel.

331
330
 BIJLAGE 4
BIJLAGE 4

Het lenteseizoen

15 maart tot en met 14 mei

Natuur: de dosha kapha, die gedurende de winter langzaam toeneemt, is op zijn sterkst in Alcohol: onthoud je van alcohol of verdun het met water.

de lente en verzwakt het agni. Een overmaat aan kapha, veroorzaakt door de smeltkracht
van de toegenomen warmte in de lente, kan tot allergieën leiden. Zaden: niet aanbevolen.

Doelstelling: het volgen van een dieet dat kapha in balans brengt. Gedroogd fruit en noten: niet aanbevolen.

Smaken: neem bij voorkeur bittere, wrange en scherpe smaken; vermijd zoete, zure Zuivel: aangelengde en gekookte warme koemelk, geitenmelk, Ayurvedische karnemelk.

en zoute smaken.
Water: heet, gekookt water.

Eigenschappen: neem liever licht verteerbare, droge en warme voedingsmiddelen

dan zware, vettige en vloeibare voedingsmiddelen. Vet: gebruik bij de bereiding van de dagelijkse maaltijd zo min mogelijk vet, het liefst ghee.

je kunt ook olijfolie of mosterdolie gebruiken.

Bijzonderheden: eet weinig vlees of vermijd het helemaal. Gebruik extra verwarmende

kruiden en eet kleinere porties. Neem vooral mungboontjes, groene bladgroenten, honing Overig: honing, dit brengt kapha omlaag.

en heet water en doe aan lichaamsbeweging.

Afgeraden in de lente
Aanbevolen voedingsmiddelen in de lente • snacken en te veel eten;

Peulvruchten: mungboontjes zijn het best. • maaltijden laat op de avond;

• de meeste fruitsoorten, fruitsappen, smoothies, te veel water drinken;

Groenten: artisjokken, rucola, paprika, bittere bladgroenten zoals boerenkool, bittere • boter en kaas, koude melk, ijs en koude desserts, gekoeld water, yoghurt.

groenten zoals bittermeloen, broccoli, spruiten, kool, bloemkool, wortelen, selderij,

kerrieblaadjes, witte rammenas en de blaadjes daarvan, paardenbloemblaadjes (molsla),
aubergine, groene bonen, prei, neemblaadjes, rauwe uien, peterselie, pepers, raapstelen,
rapen, alle soorten kalebassen (met name puntige kalebas).

Fruit: eet zo min mogelijk of helemaal geen fruit. In de lente is er sowieso haast geen vers

gerijpt fruit te krijgen. Kersen, papaja, rabarber en pruimen mogen met mate gegeten
worden. Eet fruit alleen overdag, nooit 's avonds.

Vlees: kook, bak of gril vlees. Frituur het niet. Konijnenvlees is het beste, gevolgd door geit,

kip en kalkoen. Voeg digestieve kruiden toe en kook het goed door.

333
332
BIJLAGE 4
Vroege zomer
15 mei tot en met 14 juli
Natuur: de toenemende warmte neutraliseert de koude eigenschap van kapha uit het
vorige seizoen. Deze neemt nu ook af. De toenemende droogte (door de hitte) zorgt ervoor
dat de dosha vata toeneemt. Door de warmte begint pitta in de late zomer te accumuleren.
Deze is op zijn sterkst in de herfst. Besteed dus in de loop van de zomer aandacht aan zowel
vata als een beetje aan pitta. De intelligentie van ons lichaam zorgt ervoor dat vanwege de
hoge buitentemperatuur ons innerlijk agni automatisch minder intens wordt. Daarom is
het beter dat je nu lichtere voedingsmiddelen eet die gemakkelijk verteerd worden.
Doelstelling: het balanceren van de dosha's vata en pitta met de zoete smaak.
Deze smaak brengt beide dosha's tot rust.
Smaken: probeer bij elke maaltijd te zorgen voor een natuurlijk voorkomende zoete
smaak. Neem zo min mogelijk warme smaken (scherp, zuur, zout) en droge smaken
(wrang en bitter).
Eigenschappen: verkies vochtige boven droge voedingsmiddelen, minder vette boven
vettige, licht verteerbare boven moeilijk te verteren, verkoelende boven verwarmende
voedingsmiddelen en soepige of vloeibare voedselstructuren boven compacte en vaste.
Bijzonderheden: neem het liefst yoghurtsmoothies (lassi) met rietsuiker, versgeperste zoete
fruitsappen, limonade en kokoswater. Eet vochtige, verkoelende groenten zoals komkommer,
pompoensoorten en gekaramelliseerde uien met geroerbakte groenten en vlees.
Aanbevolen voedingsmiddelen in de vroege zomer
Granen: rijst (bij voorkeur), zoete maïs, haver, graan.
Peulvruchten: mungboontjes.
Groenten: avocado, bieten, wortelen, koriander, komkommersap en -soep, groene bonen,
okra, witte uien gekaramelliseerd in ghee, fleskalebas, alle pompoensoorten, slangkalebas,
zomerpompoen, waspompoen, yam.
334
BIJLAGE 4
Fruit: abrikozen, bramen, cactusvijgen, wratmeloenen, kokosnoten (en kokoswater),
dadels, galiameloenen, mango's, meloenen, nectarines, sinaasappels, perziken, pruimen,
granaatappels, rozijnen, frambozen. Let op: eet geen zuur of onrijp fruit.
Vlees: Schaal- en schelpdieren (bij voorkeur), kip, geit (soep of mild gekruide curry's).
Alcohol: Zo min mogelijk of verdund met water.
Zaden: zonnebloempitten.
Gedroogd fruit: rozijnen.
Zuivel: alle soorten zuivel, zoals ghee, gezoete boter, melk, yoghurt met rietsuiker
(niet 's avonds). Water dat in een aarden kruik is gekoeld.
Vet: ghee (bij voorkeur), kokosolie, zonnebloemolie.
Overig: rozenblaadjesjam (een Ayurvedisch supplement met de naam gulkand,
online verkrijgbaar), desserts gemaakt van melk en rietsuiker.
Kruiden: het liefst kardemom, koriander, komijn, venkel, steenzout, mint, kurkuma.
Bijzonderheden: laat voedingsmiddelen wat afkoelen voordat je ze eet. Gefermenteerde
en uitgelopen voedingsmiddelen verhogen de lichaamswarmte; vermijd deze. Neem zo
min mogelijk salades of voeg anders een flinke hoeveelheid ghee of olie toe.
Afgeraden in de vroege zomer
• knoflook en sterk gekruid voedsel;
• zoute chips, Indiase kruidenmix (garam masala), rauwe uien, pinda's, salsa,
sesamzaadjes, wasabi en andere scherpe, verwarmende voedingsmiddelen;
• chilipepers, aubergine, mosterdblaadjes, papaja, pepers, tafelzuur, ananas,
rode uien, tomaat;
• bij het koken: mosterdzaadolie, pindaolie en sesamolie.
335
Bl]LAGE 4
Late zomer
15juli tot en met 14 september
Natuur: de dosha vata is op zijn sterkst, pitta begint te accumuleren en het agni wordt
nog zwakker. Dit seizoen is het minst bevorderlijk voor de gezondheid. Eet heel lichte,
makkelijk te verteren voedingsmiddelen. Afhankelijk van waar je woont dien je een van
de volgende twee richtlijnen te volgen:
• ln gebieden zoals Californië, waar ik woon, en in veel andere gebieden in
de Verenigde Staten, worden de warmte en de droogte in de late zomer nog
intenser. Hiervoor gelden de eerste voedingsrichtlijnen.
• Maar in veel andere gebieden, zoals het zuidwesten van de Verenigde Staten
en het noordwesten van Mexico (en landen zoals India), is dit het regenseizoen.
Het weer is in juli en augustus veel natter, in tegenstelling tot de nogal droge
maanden mei en juni. In Noord-Amerika staat dit ook wel bekend als het regen­
seizoen van Arizona. Het regent tot bijna midden september, wanneer de herfst
begint die droger en koeler is (en aan de oostkust behoorlijk koud).2
Voedingsrichtlijnen voor een droge en warme late zomer
Ga gewoon door met de richtlijnen die eerder voor de vroege zomer zijn gegeven.
Voedingsrichtlijnen voor een natte en vochtige late zomer
Doelstelling: ga door met het eten van voedingsmiddelen die de dosha vata in balans
brengen. De regenval (regenseizoen) die na een warme zomer komt, verhoogt alle dosha's,
maar met name de dosha vata. Omdat je weerstand in dit seizoen het slechtst is en
je gezondheid in gevaar kan komen, kun je het beste afgemeten hoeveelheden eten
en de hiernavolgende voedingsrichtlijnen volgen die je agni niet aantasten.
Smaken: in tegenstelling tot in de vroege zomer, waarin je werd aangeraden zo veel moge­
lijk zoet te eten, wordt het nu tijd om de zoute en zure smaken weer terug te laten komen
(terwijl je doorgaat met de zoete smaak). De zoute en zure smaken brengen de toegenomen
dosha vata weer in balans. Vermijd verder nog steeds bittere, scherpe en wrange smaken.
Eigenschappen: in het regenseizoen kun je het beste gerechten maken die licht verteerbaar
zijn, de spijsvertering bevorderen (door kruiden te gebruiken) en de weerstand stimuleren
BIJLAGE 4
(door voldoende ghee en kurkuma te gebruiken). Gebruik bij de bereiding minder
(maar genoeg) vet. Te veel vettigheid vormt een risico.
Bijzonderheden: essentiële ingrediënten zijn een gematigde hoeveelheid ghee bij de
bereiding en kruiden zoals zwarte peper, asafoetida, koriander, komijnpoeder, gember
en kurkuma. Geniet van seizoensfruit, maar vermijd zo veel mogelijk rauwe voedings­
middelen en noten. Vermijd in de gebieden waar het in de late zomer regenseizoen is
ook bladgroenten.
Aanbevolen voedingsmiddelen in het regenseizoen
Granen: gepofte rijst, voeg aan de gekookte rijst een klein beetje gemalen gember toe om
de spijsvertering te bevorderen; eet graan alleen als het in een klein beetje vet geroosterd
is; gerst is tijdens het regenseizoen ook heel geschikt.
Peulvruchten: mungboontjes zijn het best.
Zuivel: karnemelk met gemalen gember, ghee, melk gekookt met gemalen kurkuma
en gember.
Groenten: eet vaker soep; vermijd alle rauwe groenten. Eet bij voorkeur guarbonen,
wortelen, kalebas- en pompoensoorten (zoals slangkalebas, puntige kalebas, Indiase
babypompoen en bittermeloen), yam.
Fruit: citroensap in gekookt water met steenzout en gemalen komijn helpt goed bij
de spijsvertering. Bramen, kersen, Indiase pruim (jamun), lychees, moerbeien, perziken,
pruimen, ananas.
Vlees: eet liever licht verteerbare vleessoorten zoals kip, geit, konijn en kalkoen dan
moeilijk te verteren soorten zoals rund- en varkensvlees. In plaats van bakken of braden
is het beter een lichte soep van het vlees te maken.
Alcohol: wijn is prima, bij voorkeur gerijpte wijn.
Zaden: zonnebloem.
Gedroogd fruit: vooral rozijnen.
337
 BIJLAGE 4
BIJLAGE 4

Water: gekookt; drink het lauw.

Het herfstseizoen
Vet: ghee; gebruik om de spijsvertering te optimaliseren zo min mogelijk.
15 september tot en met 14 no1.1ember

Overig: neem tijdens het regenseizoen elke morgen twee eetlepels rauwe honing op
Natuur: de dosha pitta, die tijdens de vroege en late zomer/het regenseizoen accumuleerde,
een nuchtere maag.
is in de herfst op zijn sterkst (zelfs als het weer beduidend koeler is). Pitta-kwalen, zoals

huiduitslag, koorts, diarree, acne, mondslijmvliesontsteking, blaren en hitte-uitslag, komen

Kruiden: gebruik vooral zwarte peper, koriander, komijn, gemalen gember en kurkuma.
steeds meer voor. Een dosha die in een voorafgaand seizoen toeneemt, zal in het volgende
seizoen op zijn sterkst zijn.
Afgeraden tijdens het regenseizoen
• wrange, bittere en scherpe voedingsmiddelen;
Doelstelling: de Ayurveda raadt voedingsmiddelen aan die pitta in balans brengen.
• moeilijk te verteren en gefrituurde voedingsmiddelen, room;
• koude melk, panir (Indiase kaassoort) en andere kaassoorten, yoghurt;
Smaken: eet liever zoete en enigszins bittere en wrange voedingsmiddelen dan scherpe,
• bladgroenten;
zure en zoute.
• vis en schaal- en schelpdieren.

Eigenschappen: eet liever verkoelende dan verwarmende voedingsmiddelen en liever licht

verteerbare dan moeilijk verteerbare. Eet het liefst zoete, lichte, koude en enigszins bittere
voedingsmiddelen.

Bijzonderheden: granaatappel is de vrucht van dit seizoen. Eet ze dagelijks samen met

ander zoet (niet zuur), goed gerijpt fruit.

Aanbevolen voedingsmiddelen in de herfst

Granen: gerst, rijst, graan.

Peulvruchten: mungboontjes.

Groenten: bonen, bittere bladgroenten zoals boerenkool, bittere groenten zoals bitter­

meloen, spruiten, kool, wortelen, bloemkool, paardenbloemblaadjes (molsla), koolraap,

prei, sla, okra, gekookte uien, pastinaak, aardappels, alle pompoen- en kalebassoorten,
spinazie, zoete aardappels, alle yamsoorten.

Fruit: appels, bessen, dadels, druiven, nectarines, zoete sinaasappels, perziken, peren,
kakivruchten, pruimen, granaatappels, waterkastanjes.

Vlees: konijn of hert, liever gekookt of gebraden dan gefrituurd of in olie bereid.

338
339
 BIJLAGE 4
BIJLAGE 4

Alcohol: Drink zo min mogelijk of onthoud je van alcohol of verdun het met water; alcohol
Opmerkingen bij een aantal voedingsmiddelen
wekt pitta op, dus wees voorzichtig.

Honing: neem het liefst rauwe, onbewerkte streekhoning. Honing wordt in de Ayurveda
Zaden: zonnebloempitten.
nooit verhit of gekookt of toegevoegd aan warme vloeistoffen of voedingsmiddelen. Het
kan zo gegeten worden of over levensmiddelen op kamertemperatuur, vers of gedroogd
Gedroogd fruit: rozijnen.
fruit gesprenkeld worden.

Zuivel: karnemelk met rietsuiker, gezoete boter, ghee, koemelk, geitenmelk.

Bonen en linzen: 'dal' is de traditionele benaming voor peulen, bonen, linzen en
gedroogde erwten. Het is ook de naam van een soepachtig peulvruchtengerecht.
Water: drink water dat is afgekoeld in een aarden kruik of water dat in het herfstmaanlicht
Mungboontjes (mung dal, green gram) zijn het makkelijkst te verteren en zijn geschikt
heeft gestaan. voor alle dosha's. Urdboontjes (urad dal, black gram) zijn het moeilijkst te verteren en
bevatten veel olie (en zijn dus ideaal voor de dosha vata). Je kunt dal, buiten het bereik
Vet: ghee, kokosolie of zonnebloemolie.
van direct zonlicht, wel een jaar bewaren. Dal moet altijd eerst geweekt worden.

Overig: koemelk, supplement van Indiase kruisbes (amalaki, het fruit, sap of poeder).
Kalebassoorten: ook wel pompoen genoemd. lk raad je aan om naar de lokale Aziatische
of Indiase supermarkt te gaan om daar de meer exotische kalebassoorten te ontdekken.
Afgeraden in de herfst
De naamgeving van pompoenen en kalebassoorten is soms verwarrend. Voor een beter
• gefermenteerde, kruidige en scherpe voedingsmiddelen;
onderscheid geef ik je hier een aantal Indiase namen erbij: bittermeloen of sopropo
• yoghurt is verboden;
(karela), puntige kalebas (parval), waspompoen (petha), fleskalebas (doodhi), kleine kom­
• alle vis en schaal- en schelpdieren.
kommer (kundru), slangkalebas (chichinda), sponskomkommer (tomi), en chayote (tinda).
Bereid deze groenten zoals de winterpompoen en courgette.

Voedingsadviezen om de dosha's
in balans te brengen
Zoals eerder besproken in hoofdstuk 6, wordt een
dieet om een dosha in balans te brengen slechts
een korte tijd gebruikt, tot de verschijnselen
afnemen. Beperk je daarom zo veel mogelijk tot
de voedingsmiddelen in de volgende overzichten.
Focus je op de dosha die in balans moet komen
en onthoud je zo veel mogelijk van de voedings­
middelen die niet genoemd worden. De volgende
richtlijnen zijn geschreven om een dosha via
voeding in balans te brengen. Als je bijvoorbeeld
bij jezelf de symptomen van een geagiteerde dosha
vata bemerkt (zie 'Symptomen van een geagiteerde
dosha vata' op pagina 59, volg dan een korte tijd
(een paar weken of maanden) de voedingsrichtlijnen
voor de dosha vata en merk het verschil. Het kan
voorkomen dat je de symptomen van meer dan
één geagiteerde dosha tegelijkertijd ervaart.
Breng dan eerst de dosha die het meest geagiteerd
is met je voeding tot rust.

340
341
BIJLAGE 4 BIJLAGE 4

Voor de vata-balans Voor de kapha-balans Asafoetida Koriander

Regelmaat, voorspelbaarheid en een gemakkelijke De algemene regel om kapha tot rust te brengen is Ferula foetida (L), heeng of hing (1) Coriandrum sativum (L), dhaniya (1)

vertering helpen tegen een te veel aanwezige dosha om met mate te eten en nooit 's avonds laat te eten Eigenschappen: scherp, verwarmend, pikant, Eigenschappen: bitter, wrang, verwarmend,
vata. Volg deze voedingsrichtlijnen om de dosha of na het eten nog actief te zijn. Volg deze richtlijnen: subtiel, licht, olieachtig. Kalmeert kapha en vata. olieachtig, licht, kalmeert alle dosha's, smaak­

vata weer in balans te brengen. Je hoeft je niet te ln ghee bereid goed voor pitta. Voorkomt gas­ maker, digestief, vochtafdrijvend, stopt brandend

beperken tot deze lijst (het zou wel kunnen), • Kies liever scherpe, bittere en wrange voedings­ vorming, digestief, voorkomt kolieken, middel gevoel bij urineren, helpt bij de voedselopname.

maar je kunt voedingsmiddelen van deze lijst aan middelen dan zoete, zure en zoute. tegen wormen, werkt stimulerend.
je dagelijkse eetpatroon toevoegen. Houd deze lijst • Eet liever hete voedingsmiddelen dan koude Kaneelschors
bij de hand als je boodschappen gaat doen. (zowel met betrekking tot de temperatuur als Zwarte peper Cinnamomum zeylancium (L), dalchini (1)

eigenschap). Piper nigrum (L), kali mirch (1) Eigenschappen: zoet, bitter, scherp en verwar­
• Kies liever zoete, zure en zoute dan bittere, • Voor de vertering is het beter voedings­ Eigenschappen: scherp, verwarmend, pikant, mend. Brengt vooral kapha en vata tot rust;

scherpe en wrange smaken. middelen te bereiden en niet rauw te eten. droog, licht, kalmeert kapha en vata, agiteert pitta. helpt bij de regulering van de vochthuishouding.

• Eet liever hete voedingsmiddelen dan koude • Eet liever licht verteerbare dan moeilijk Smaakmaker, digestief, werkt tegen gifstoffen,

(zowel met betrekking tot de temperatuur als verteerbare voedingsmiddelen (houd het jeuk en parasieten en is goed voor de gezondheid Kruidnagel
eigenschap). avondeten heel licht). van de luchtwegen. Caryophyllus aromaticus (L), lavang (1)

• Bereid je eten altijd met ghee of plantaardige • Eet liever minder vette dan zware, vettige, Eigenschappen: scherp en bitter, verkoelend maar
oliën. gebakken voedingsmiddelen. Zwarte kardemom pikant, licht, olieachtig; kalmeert kapha en pitta;

• Gebruik kruiden die het agni versterken. Amomum subulatum (L), badi elaichi (1) smaakmaker, digestief, werkt tegen gifstoffen en

• Eet nooit rauw voedsel (fruit uitgezonderd). Eigenschappen: scherp, verwarmend. Brengt parasieten.

• Eet op vaste tijden en eet langzaam. Zorg dat je Ayurvedische kruiden vooral vata en kapha in balans. Bij overmatig
in de keuken hebt gebruik of in de herfst kan zwarte kardemom Komijnzaad
Voor de pitta-balans Sinds mensenheugenis hebben Ayurvedische pitta agiteren. Cuminum cyminum (L), zeera (1)

Verkoelende, prettige en goed verteerbare voedings- keukenkruiden een dubbele functie. Ze beschermen Eigenschappen: scherp, verwarmend, pikant,
middelen brengen de dosha pitta weer tot rust. en optimaliseren het agni en geven tegelijkertijd Groene kardemom droog, licht; ondersteunt de vertering, kalmeert

Volg de volgende richtlijnen: een heerlijke smaak aan het eten. Ayurvedische Elettaria cardamomium (L), elaichi (1) vata en kapha, laat pitta slechts een beetje stijgen.

kruiden zijn online en in diverse gespecialiseerde Eigenschappen: scherp, maar verkoelend. Smaakmaker, werkt tegen spasmen, verlicht

• Kies liever zoete, bittere en wrange voedings­ supermarkten goed verkrijgbaar. Bewaar ze op een Brengt vata en kapha in balans. Agiteert pitta diarree.

middelen dan zure, zoute en scherpe. droge plek en uit de buurt van direct zonlicht. niet. Smaakmaker, helpt tegen misselijkheid,
• Neem liever koelere voedingsmiddelen dan Om de kracht van kruiden maximaal te benutten, winderigheid en aambeien. Venkelzaad
extreem hete (zowel met betrekking tot de kun je deze het beste binnen zes tot acht maanden Foeniculum vulgare (L), saunf (l)

temperatuur als eigenschap). na aankoop gebruiken. Zorg ervoor dat je voor Ajowan Eigenschappen: bitter, zoet, scherp,
• Kies voor matig vettige voedingsmiddelen dagelijks gebruik in ieder geval steenzout, komijn­ Carum roxburghianum (L), ajwain (1) verwarmend; licht, olieachtig, pikant; kalmeert

(niet gefrituurd); gebruik voor de bereiding zaad, gemalen kurkuma, gemalen koriander en Eigenschappen: scherp, pikant, verwarmend, licht, kapha en vata, laat pitta niet stijgen, verbetert

het liefst ghee. asafoetida (hing) in huis hebt. ln de beschrijvingen olieachtig. Brengt kapha en vata tot rust, digestief, het agni; ontstekingsremmend, vochtafdrijvend,
• Gebruik kruiden met mate. hieronder geef ik zowel de Latijnse naam (L) als middel tegen wormen, werkt tegen spasmen, werkt tegen parasieten en spasmen, stimulerend,
• Bereid altijd je voedingsmiddelen; vermijd de algemeen gebruikte Indiase naam (1). winderigheid en gifstoffen. digestief.

rauwe voedingsmiddelen.

343
BJ)LAGE 4 Bl)LAGE 4

TABEL 36 Overzicht van voedingsmiddelen die de dosha's in balans brengen

VATA PITTA KAP HA VATA PITTA KAP HA

Granen Amaranth, gekookte Gerst, boekweit, maïs, Gerst, gierst, rijst Amandelen, abrikozen, Amaiaki (! ndiase kruisbes), Bramen, bosbessen,
Fruit
havermout, rijst, tarwe, havermout, rijst, griesmeel, (vooral in de zomer of in bananen, bessen, appels, bananen, bessen, cranberries, vijgen,
maïs spelt, tapioca, tarwe bepaalde Ayurvedische kokosnoten, dadels, kokosnoten, dadels, druiven, citroenen en limoenen

recepten}. rogge vijgen, grapefruit, jackfruit, mango's (zoet, met (met mate), peren,

druiven, guaves, jackfruit, mate), meloenen, nectarines granaatappel, pruimen,

Peul­ U rdboontjes Mungboontjes (bij voorkeur}, Mungboontjes met (zoet), sinaasappels (zoet), rozijnen (met mate),
citroenen, limoenen,
vruchten (bij voorkeur}, rode linzen, pintobonen schil (bij voorkeur), mango's, nectarines, perziken (zoet), pruimen (zoet), aardbeien
mungboontjes, horse gram sinaasappels, papaja's, granaatappels, rozijnen,
rode linzen (of zwarte ogenbonen) perziken, peren, waterkastanje

Groenten Asperges, avocado,
bieten, wortelen, witte
rammenas (wortel en
blaadjes), zaaddozen
van de moringaboom
(sahjan), aubergine,
knoflook, gember,
kalebas- en pompoen­
soorten (waspompoen,
kleine komkommer,
puntige kalebas,
slangkalebas), prei,
okra, uien, pastinaak,
radijs, koolraap, zoete
aardappel, rapen, yam,
courgette
Asperges, broccoli, kool,
selderij, chayote, komkommer,
witte rammenas (wortel en
blaadjes), zaadpotten van
de moringaboom (sahjan),
kalebas- en pompoensoorten
(bittermeloen, Indiase baby­
pompoen, waspompoen,
kleine komkommer, puntige
kalebas, slangkalebas,
sponskomkommer, fleskalebas,
groene bonen, bladgroenten
(behalve het groen van de
mosterd- en fenegriekplant),
lotuswortel, uien (gekookt},
pastinaak, erwten (zoete).
aardappels (wit en rood),
wortelgroenten,
zoete aardappels, tarowortel,
waterkastanje, waterkers,
tarwegras, courgette
Asperges, paprika,
bittermeloen, broccoli,
Vlees
wortelen, selderij,
en vis
chayote, witlof, witte
rammenas (wortel en
blaadjes), zaaddozen
van de moringaboom
(sahjan). aubergine,
Kruiden
andijvie, venkel,
fenegriek, knoflook,
kalebas (puntige en
slangkalebas}, groene
bonen, bladgroenten
(inclusief mosterd en
Zuivel
spinazie), sla, uien
(rauw), radijs
kakivruchten, ananas,
pruimen, granaatappels
Rund (met mate,
gekruid), bizon, buffel,
eieren (kip en eend), vis,
schaal- en schelpdieren,
bij voorkeur geitenvlees
Alle kruiden met
uitzondering van rode
chilipoeder en -vlokken
Alle zuivelproducten
(nooit koud}
behalve kaas; yoghurt
(niet-bevroren) alleen
overdag en besprenkeld
met zwarte peper en
steenzout naar smaak,
of met honing,
of soep van groene
mungboontjes
Bij voorkeur: geit, buffel en In hele kleine
konijn. Eet ook zoetwaterkarper hoeveelheden:
of graskarper uit de zee kip, geit, konijn
(in de zomer); kip (in de winter); (gebraden,
kalkoen, eiwitten niet gefrituurd)
Gebruik alleen kardemom (groen), Alle kruiden,
koriander, komijn, kerrieblaadjes, inclusief rode
venkelzaadjes, neem (zoet), chilipoeder -vlokken
peterselie, steenzout, saffraan (met mate)
(alleen in melk gekookt), kurkuma
Alle zuivelproducten behalve Ayurved i sche
yoghurt en kaas; drink nooit karnemelk, het liefst
koude melk (verse cottage met kruiden;
cheese en mozzarella mogen gekookte kruidige
wel, mits met mate) geiten- of koemelk;
vermijd kaas en yoghurt
helemaal

344 345
 BIJLAGE 4
BIJLAGE 4

TABEL 36 Overzicht van voedingsmiddelen die de dosha's in balans brengen (vervolg} Waarom steenzout?

V ATA PITTA KAP HA De laatste tijd is steenzout, ook bekend als roze Himalayazout, in het Westen steeds
populairder geworden. Zowel in Ayurvedische teksten als in andere tradities wordt veel
Noten Alle noten en zaden Charolinoten, kokosnoten, Pomp oenp i tten, waarde gehecht aan steenzout. Het wordt aanbevolen het zout het gehele jaar, onafhanke­
en zaden pompoenpitten, zonnebloempitten lijk van de dosha's, te gebruiken.3 Wat maakt steenzout zo bijzonder?
zonnebloempitten Het verhaal van steenzout begint meer dan 200 miljoen jaar geleden, toen de Himalaya,
het hoogste (en jongste) gebergte van onze aarde, nog onder water stond. Onder water
Vetten Ghee, avocado-olie, Ghee, boter {van zoete geiten- of Ghee, olijfolie,
werden tijdens vulkanische explosies gekristalliseerde zeezoutbedden met vruchtbare lava
lijnzaadolie, kokosolie, koemelk), kokosolie, saffloerolie, mosterdolie, sesamolie
bedekt. ln de ijstijd die hierop volgde, werd het zout eeuwenlang door ijs omhuld. Tijdens
pindaolie, sesamolie, zonnebloemolie
deze periode drong de eigenschap koude diep in de zoutkristallen.
z on ne bloem olie
Het ijs beschermde het zout, verzadigd met mineralen, en sloot het in al zijn zuivere

Zoet- Alle producten op basis Het liefst op suikerriet Het liefst palmsuiker voortreffelijkheid op. Steenzout bevat 84 van de 92 sporenelementen die het lichaam

stoffen van suikerriet (ruwe gebaseerde zoetstoffen (met mate), honing is nodig heeft, waaronder calcium, ijzer, zink, kalium, magnesium en koper. Een bijkomend

suiker, kristalsuiker, (bij voorkeur kandijsuiker) prima voordeel is dat steenzout minder geraffineerd is, waardoor je per keer minder natrium

palmsuiker) en honing binnenkrijgt dan bij tafelzout of zeezout.

Momenteel wordt het beste steenzout in de vorm van halliet (kleurloze, kubische,
Dranken Zoethoutthee, Zoethoutthee, warme melk Zoethoutthee, gemineraliseerde kristallen) gewonnen uit de bergen van de Himalaya die zich uitstrekken
warme melk, met rietsuiker, water op kamer- gemberthee, tussen China, Nepal, Myanmar, Pakistan, Bhutan, Afghanistan en, natuurlijk, India. Het is
warm water, temperatuur (koud tijdens de heiligebasilicumthee, niet overdreven om te zeggen dat onder de zouten, steenzout het puurste en koelste zout
gekruide Ayurvedische zomer en herfst), Ayurvedische pepermuntthee, is van deze tijd. Daarom wordt aan steenzout, in tegenstelling tot andere en ook
karnemelk karnemelk met rietsuiker gekookte gekruide gewaardeerde zouten zoals zeezout en zwavelzout, in de Ayurvedische teksten speciale
geitenmelk, aandacht besteed.
warm/heet water, Steenzout is uniek omdat het alle drie dosha's tot rust brengt. Het is zout, heet en
gekruide Ayurvedische olieachtig en brengt perfect de dosha vata tot rust. De uitmuntende zoete en koele eigen­
karnemelk schappen (verkregen door geologische krachten) brengen de dosha pitta tot rust. De licht­

heid tegenover zwaarte en de gave het digestieve vuur op te wekken en subtiele kanalen
Alcohol Liever wijn dan sterke Verdun het met water, drink zo Drink zo min mogelijk
binnen te dringen, helpen de dosha kapha tot rust te brengen.
drank; bij voorkeur min mogelijk, of onthoud je of onthoud je volledig
Opmerking: zeezout is beter dan het meest gangbare, bewerkte tafelzout en bevat
gerijpte wijn voll edig van alcohol (totdat de van alcohol (totdat de
ook veel mineralen. Het brengt echter niet, zoals steenzout, de drie dosha's in balans
dosha weer in balans is) dosha weer in balans is)
(het verhoogt kapha en pitta in hoge mate) en is misschien ook niet zo zuiver als steenzout,

omdat onze oceanen in deze tijd helaas steeds meer vervuild raken.

347
 Bl)LAGE 4
BIJLAGE 4

Fenegriekzaadjes Nootmuskaat vata in balans (als het bereid wordt in ghee, olie nootachtige, gedroogde en gespleten erwten zijn

Trigonella foenum-graecum (L), methi (1) Myristica fragrans (L), jaiphal (1) of melk). Smaakmaker, werkt tegen gifstoffen, een geliefd dagelijks hoofdingrediënt en worden

Eigenschappen: bitter, verwarmend; laat Eigenschappen: scherp, bitter, wrang, heet, licht, kanker, parasieten, zwaarlijvigheid en acne en is overal in India tot dal (een soort soep) verwerkt.

pitta stijgen, brengt vata en kapha in balans. pikant, olieachtig. Nootmuskaat kalmeert vooral ontsmettend. Reinigt het bloed, verbetert de huid,

vata en kapha en werkt als een digestief. verwijdert puistjes en doet de huid glanzen. Culinaire soorten: heel, gespleten.
Knoflook
Allium sativum (L), lehsun (l) Steenzout (roze Hima/ayazout) Ayurvedische eigenschappen: licht, droog, verkoe­

Eigenschappen: bevat behalve zuur alle smaken; Natriumchloride (L), sendha namak (1) Aanbevolen peulvruchten lend; zoete en wrange smaak.

verwarmend, olieachtig, pikant, zwaar, slijmerig; Eigenschappen: zoetig zout (niet alleen zout), in de Ayurveda
kalmeert kapha en vata; agiteert pitta. Laxerend, pikant, slechts semi-heet, doordringend, subtiel, Sinds mensenheugenis worden in de Ayurveda bij Effect op dosha's: brengt vooral pitta en kapha tot

afrodisiacum, verjongend, werkt tegen gifstoffen, vloeibaar maar licht (niet zwaar zoals andere de bereiding van gerechten peulvruchten gebruikt. rust. Verhoogt vata aanmerkelijk. Dit kan voorko­

cholesterolverlagend, werkt tegen zwaarlijvigheid Dit is een groentesoort waaronder bonen, erwten men worden door ghee, asafoetida, komijn en zelfs
zouten). Terwijl de meeste zouten hoogstens de
en parasieten. dosha vata kalmeren, de dosha pitta laten stijgen en linzen vallen. Vanuit een hedendaags perspec­ knoflook bij de bereiding toe te voegen. De zure

en de dosha kapha doen smelten, brengt steenzout tief zijn peulvruchten voedzame bronnen van smaak van tamarindepasta (toegevoegd bij de
Gember, gedroogd alle drie dosha's tot rust. Vandaar dat de Ayurveda eiwit en vezels, vitamines en mineralen, inclusief bereiding) of citroensap (als garnering) brengt de

Zingiber officinale (L), shunthi (l) dit zout als het beste ziet. Het werkt licht laxerend folaat, magnesium, ijzer, kalium, magnesium en dosha vata ook weer in balans. Wees echter voor­

Eigenschappen: licht maar olieachtig, brengt en kalmerend. Het is een smaakmaker, heilzaam koper. Ze zijn ook goedkoop, gemakkelijk voor zichtig met het eten van deze linzen, vooral als

de drie dosha's in balans, smaakmaker, voorkomt voor de ogen (terwijl de meeste zouten juist langere tijd op te slaan en kunnen in veel gerech­ vata al geagiteerd is en tijdens de zomer wanneer

gasvorming, verlicht constipatie, afrodisiacum, schadelijk zijn) en geeft als het overmatig gegeten ten gebruikt worden. ln de Ayurvedische teksten de dosha vata in de macrokosmos op zijn sterkst is.

helpt bij herstel na verkoudheden, werkt tegen wordt geen brandend gevoel in het spijsverterings­ worden de verschillende peulvruchten uitgebreid
gifstoffen. kanaal (terwijl alle andere zouten dat wel doen). onder de loep genomen en worden er suggesties Verteerbaarheid: onder de linzen wordt de dui­

Het is een afrodisiacum, terwijl andere zouten dat gedaan hoe ze het beste vanuit de Ayurvedische venerwt gemiddeld verteerd (minder dan mung­
Gember, vers niet zijn. Zie voor meer informatie het tekstkader principes gebruikt kunnen worden. boontjes en rode linzen).

Zingiber officinale (L), adrak (1) 'Waarom steenzout? op pagina 347'.

Eigenschappen: pikant, zwaar en heet; Duivenerwten Geneeskrachtige eigenschappen: geneeskrachtig bij

kalmeert de drie dosha's; smaakmaker; Saffraan De duivenerwt (Ayurvedische namen: toor, tuver) is huiduitslag, heeft een drogende invloed op ontlasting

voorkomt gasvorming; kan pitta overmatig Crocus sativus (L), kesar (1) een beige linze met een gele binnenkant. De (kan constipatie veroorzaken), verbetert de huid.

doen toenemen Eigenschappen: scherp, bitter, verwarmend.

Het brengt met name vata en kapha tot rust.

Mosterdzaad Gekookt in ghee of melk brengt het ook pitta TABEL 37 Zo bereid je duivenerwten
Brassica campestris (L), sarson (1) tot rust. Het is bijzonder heilzaam voor de huid.
Eigenschappen: scherp, bitter, verwarmend, Soort lnweektijd Gewone pan Snelkookpan Slowcooker
pikant, zwaar, olieachtig; vermindert vata en Kurkuma
Heel Ten minste l uur 30 - 40 minuten 6 - 8 minuten Lage stand, 5 - 6 uur
kapha; laat pitta en agni toenemen. Werkt tegen Curcuma longa (L), haldi (l)
parasieten, gifstoffen en jeuk. Men zegt dat de Eigenschappen: bitter, scherp, verwarmend,
Ten minste 20 minuten 3 - 4 minuten Lage stand, 2 - 3 uur
witte variant beter werkt dan de rode (of bruine) helpt bij diabetes en bij de vorming van rode Gespleten

variant. bloedcellen, verlaagt kapha en pitta en brengt

30 minuten

349
BIJLAGE 4 BIJLAGE 4

TABEL 38 Zo bereid je zwarte ogen bonen/adukibonen TABEL 39 Zo bereid je garbanzobonen/kikkererwten

Soort lnweektijd Gewone pan Snelkookpan Slow cooker Soort lnweektijd Gewone pan Snelkookpan Slow cooker

Witte zwarte ogen Ten minste 8 uur, het 60 - 90 minuten i5 minuten 20 - 30 minuten Kikkererwten, bruin Ten minste 8 uur, 60 - 90 minuten 20 - 30 minuten Lage stand,
bonen of rode liefst de hele nacht het liefst de hele 8 - 9 uur
adukibonen nacht

Garbanzobonen, wit, Ten minste 8 uur, 60 - 90 minuten 20 - 30 minuten Lage s tand,

Zwarte ogenbonen/adukibonen Carbanzobonen/kikkererwten
gespleten het liefst de hele 8 - 9 uur
De zwarte ogenboon (Ayurvedische naam: lobia) Garbanzobonen zijn hetzelfde als kikkererwten nacht
is een kleine, gladde, witte boon met een zwart oog (Ayurvedische namen: chanak, chana, chole, desi
in het midden. De roodgekleurde boon van dezelfde chana, kabuli chana). Ze zijn in twee soorten Garbanzobonen, Ten minste 2 uur 60 - 70 minuten 15 minuten Lage stand,

familie staat bekend als de adukiboon (ook bekend verkrijgbaar, kleine bonen met een donker velletje gespleten (gele linzen 7 - 8 uur

als chori). (kikkererwten) en grote bonen met een wit velletje of chana dal)
(garbanzobonen). Kikkererwtenmeel wordt in
Culinaire soorten: heel (zwart van kleur); heel, gerechten en in lichaamsscrubs gebruikt.
gespleten, gedopt (wit van kleur); gedopt, gespleten. TABEL 40 Zo bereid je masoorlinzen

Culinaire soorten: heel, klein (zwartgekleurde

Ayurvedische eigenschappen: zoet en wrang, kikkererwten); heel, groot (witgekleurde gar­ Soort lnweektijd Gewone pan Snelkookpan Slow cooker
verkoelend, zoet na vertering en zwaar. De grootste banzobonen), klein, gedopt, gespleten met een
Heel Ten minste 2 uur 40 - 45 minuten 8 - 10 minuten Lage stand, 7 8 uur
bonen hebben de beste kwaliteit. gele binnenkant (ook bekend als gele linzen of
-

chana dal); kikkererwtenmeel (besan). Ten minste 1,5 uur 3 - 4 minuten Lage stand, 2 - 3 uur
Gedopt 20 minuten
Effect op dosha's: brengt met name pitta en kapha

in balans. Verhoogt de dosha vata. Ayurvedische eigenschappen: droog, licht,

Verteerbaarheid: door de zware eigenschappen is
de boon slecht te verteren en wordt daarom afge­
raden b ij een zwakke of variabele agni. Tenzij de
boon goed wordt gegaard met ghee en kruiden die
de spijsvertering bevorderen (komijn, asafoetida,
knoflook, gember, enz.), kan deze gasvorming
en een opgeblazen gevoel tijdens de vertering
veroorzaken.
Geneeskrachtige eigenschappen: stuwingsmiddel
(zorgt voor meer borstvoeding), verhoogt het
smaakgevoel. Hoe groter de bonen, hoe sterker het
effect.
verkoelend.
Effect op dosha's: brengt met name pitta en
kapha in balans, verhoogt de dosha vata (dit kun
je tegengaan door de erwten na het weken in
ghee te bakken).
Verteerbaarheid: gemiddeld verteerbaar.
Geneeskrachtige eigenschappen: heilzaam bij
bloedafwijkingen en koorts, kan constipatie
veroorzaken (bij vata). De soep kan helpen bij afVal­
len, maar als deze te vaak gegeten wordt, kan het
vermoeidheid veroorzaken (door agitatie van vata).
Masoor/inzen
De masoorlinze (ook: rode linze) is een linze met
een bruin velletje. Onder het velletje is de linze
helder oranje.
Culinaire soorten: heel met het vel intact (bruin­
gekleurd, verkocht als bruine linzen), heel met het
vel verwijderd (oranjegekleurd, verkocht als rode,
oranje of roze linzen).
Ayurvedische eigenschappen: zoet van smaak,
werkt na de vertering nog na, verkoelend en nogal
drogend.
Effect op dosha's: brengt met name kapha en pitta
in balans (voeg daarom tijdens de bereidi ng ghee
en komijn toe om de dosha vata te ondervangen).
Verteerbaarheid: goed verteerbaar, maar kan wat
droogte veroorzaken.
Geneeskrachtige eigenschappen: de soep (dal)
helpt tegen koorts, diarree (een licht constiperend
effect) en aandoeningen van het bloed (werkt
zuiverend).

350 351
BIJLAGE 4 BIJLAGE 4

TABEL 41 Zo bereid je mungbonen TABEL 42 Zo bereid je urdbonen

Soort lnweektijd Gewone pan Snelkookpan Slow cooker Soort lnweektijd Gewone pan Snelkookpan Slow cooker

H eel Ten minste 3 uur 60 minuten 8 - 10 minuten Lage stand, Heel Ten minste 6 uur, 60 - 90 minuten 10 - 15 minuten Lage stand,
of de hele nacht 5 - 6 uur het liefst de hele nacht 5 - 6 uur

Heel, gespleten Ten minste 2 - 3 uur 20 - 30 minuten 5- 6 minuten Lage s tand, H eel, gespl eten Ten minste 3 uur 40 - 60 minuten 8 - 10 minuten Lage stand,
3 - 4 uur 4 - 5 uur

Gedopt, gespleten Ten minste 30 minuten 20 minuten 3 - 4 minuten Lage stand, Gedopt, gespleten Ten minste 1 uur 30 - 60 minuten 4- 6 minuten Lage stand,
2 - 3 uur 3 - 4 uur

Mungbonen
Het groene mungboontje (Vigna radiata, Ayurvedi­
sche namen: moong, mung; Engels: green gram) is
een zaadsoort met een harde groene schil en een
zachte gele binnenkant.
Culinaire soorten: heel, gespleten met het vel
intact;gespleten met het vel verwijderd, gekiemd.
Ayurvedische eigenschappen: droog, verkoelend,
neemt water op, licht, zacht. Zoete en wrange
smaak, ook zoet na vertering.
Effect op dosha's: brengt met name pitta en kapha
tot rust. Verhoogt vata slechts licht (ondervang dit
door tijdens de bereiding ghee en komijn toe te
voegen).
Dit is de gezondste peulvrucht, die bij alle dosha's,
in alle seizoenen, door alle leeftijden, door zieke en
gezonde mensen gegeten kan worden. Het wordt
aanbevolen de mungboontjes dagelijks gestoomd,
gekookt, gebakken of als hartige snack te eten.
Verteerbaarheid: onder de peulvruchten het
makkelijkst te verteren, zelfs bij een chronisch
verzwakte agni.
Geneeskrachtige eigenschappen: nuttig bij het
ontgiften en afVallen, helpt tegen huidproblemen
veroorzaakt door een verstoorde zuurgraad, zoals
eczeem, brandend maagzuur, zweren, slecht zicht
en koorts.
Urdbonen
De kleine urdboon (Vigna mungo, ook bekend als
black gram en zwarte mungboon) heeft een zwarte
schil en een witte binnenkant. Hij lijkt qua vorm
en grootte op de mungboon, maar smaakt noot-
achtiger of aardachtiger en wanneer hij bereid
wordt, krijgt hij een zeer gewaardeerde romige
structuur.
Culinaire soorten: heel (zwartgekleurd); heel,
gespleten (zwart van buiten, wit van binnen),
gedopt (witgekleurd).
Ayurvedische eigenschappen: zwaar, heet, olie­
achtig, smaakmaker.
Effect op dosha's: brengt de dosha vata tot rust en
verhoogt de dosha's pitta en kapha.
Verteerbaarheid: deze boon is van de peulvruch­
ten het slechtst te verteren en mag alleen gegeten
worden door diegenen die een sterk agni hebben.
Eet de bonen bij voorkeur overdag in plaats van
's avonds en het liefst in de winter om de kracht
van het agni op een natuurlijke manier te maxima-
liseren.
Geneeskrachtige eigenschappen: het kleine
urdboontje is de meest voedzame van alle peul­
vruchten en daarom heel geschikt als je wilt aan­
komen, op krachten wilt komen, of je spieren wilt
versterken. Het is ook een stuwingsmiddel, dus
ideaal voor zogende moeders. De natuurlijk aan­
wezige olie heeft laxerende eigenschappen en
verhoogt de hoeveelheid sperma (shukra). De
urdboon wordt binnen de Ayurvedische traditie
vooral gebruikt om vata-agitatie, die aambeien,
gezichtsverlamming en andere neurologische
aandoeningen veroorzaakt, te boven te komen. ln
deze gevallen helpt de urdboon door de dosha vata
in balans te houden, de aandoening te overkomen
en het herstel te ondersteunen.

352
353
BIJLAGE 4 BIJLAGE
Zo maakje dal (soep)
Het maken van een standaard dal begint met
het weken van peulvruchten in water om de harde,
droge zaden zachter te maken. Giet het water
daarna af en kook de peulvruchten met kurkuma
en steenzout naar smaak, in twee tot drie keer
zoveel water.
Bij sommige recepten (vooral als de linze
vrij droog is) wordt bij de bereiding een beetje
tamarindepulp of schijfjes onrijpe mango toe­
gevoegd. Hierdoor krijgt het gerecht een lichte
wrange of zure smaak. Ook kunnen tijdens de
bereiding of als garnering gehakte tomaten toe­
gevoegd worden, vooral in de zomer, als ze
volop te krijgen zijn.
"
'I
354
Het is gebruikelijk om aan het einde van de
bereiding een garnering van in ghee gebakken
kruiden toe te voegen. Bak hiervoor kruiden
(meestal komijn en asafoetida) een paar seconden
op middelhoog vuur licht in een kleine hoeveel­
heid ghee.
Je kunt de garnering ook uitbreiden met
gember, knoflook en gehakte uien (en soms ook
tomaten). Bak deze 5 tot 7 minuten op middelhoog
vuur. Schenk als de uien goudbruin zijn, de garne­
ring over de bereide dalsoep.
Een voorbeeld van een recept vind je op
pagina 362, maaltijdsoep met mungboontjes, en
kijk ook eens op pagina 3ro voor een traditioneel
recept met urdboontjes, dat ik noem: pilav met
spinazie en urdboontjes.
4
Ay urvedis che recepten
van thuis en uit de gurukulam
) Kruidige melk
BEREIDINGSWIJZE
Dit gerecht kan altijd op elk moment van de dag
of voor het naar bed gaan als tussendoortje of zelfs r. Doe de melk en het water in een middelgrote
als complete maaltijd gegeten worden. De kruiden­ pan. Voeg alle kruiden toe (de suiker nog niet).
combinatie kan al naar gelang het seizoen en je 2. Verhit op een hoog vuur totdat het mengsel
gezondheidstoestand aangepast worden. Door de begint te koken. Roer af en toe.
melk met kruiden en water te koken, wordt deze 3. Verlaag het vuur snel tot middelhoog en roer
lichter te verteren, waardoor zelfs diegenen met af en toe. Zorg ervoor dat het mengsel niet
een aangetaste vertering het kunnen eten. Drink overkookt. Kook totdat het toegevoegde water
kruidige melk ten minste drie uur na de hoofd­ is verdampt (20 - 25 minuten).
maaltijd en niet later dan een half uur voordat 4. Haal de pan van het vuur zodra de vloeistof
je naar bed gaat. tot ongeveer r kop is ingekookt en zeef de
melk. Gooi de achtergebleven zaadjes en
INGREDIËNTEN kruiden weg.
1 kop'; volle melk 5. Voeg suiker naar smaak toe.
4 koppen water Drink heet of warm.
2 - 3 geplette groene kardemompitten
STEM AF OP HET SEIZOEN
2 - 6 saffraandraadjes
lf.i theelepel gemalen kurkuma • Drink deze melk in de lente niet vlak
1/.i theelepel gemalen zwarte peper voordat je naar bed gaat.
1/s theelepel kaneelpoeder • Gebruik in de zomer en herfst alleen
suiker naar smaak (I - 3 theelepels} " kardemom en kurkuma.
,� 1kop (cup)= circa 240 milliliter, 1 eeclepel (table spoon)= 15 milliliter
Jtheelepel (tea spoon)= s milliliter
Tip; gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.
355
BIJLAGE 4
E.J Rijstepap met mungboontjes (khichadi)
In de Ayurvedische traditie staat deze hartige 3. Breng het mengsel op middelhoog vuur aan
rijstepap met mungboontjes bekend als khichadi. de kook.
De pap werkt versterkend en brengt de drie 4. Laat op laag vuur sudderen met het deksel er
dosha's bij het verteren in balans. Dit gerecht is half op totdat het zacht, bijna papperig wordt
heel licht verteerbaar en ontgift het hele systeem. (20 - 25 minuten). Voeg meer water toe als al
Door dit regelmatig te eten, blijf je goed op het water al is opgenomen voordat het zacht
gewicht. Het is een sattvisch gerecht, oftewel een genoeg is.
gerecht dat de geest kalmeert en in balans brengt. 5. Zet het vuur uit en zet het even weg.
Bereid nu de garnering.
INGREDIËNTEN VOOR DE HARTIGE PAP
112 kop basmatirijst BERElDINGSWI)ZE GARNERING
r kop gele mungboontjes of gespleten groene r. Verhit de ghee in een kleine braadpan. Voeg
mungboontjes zodra de ghee heet is (als het begint te glanzen,
3 koppen water wat al heel snel gebeurt) komijnzaad en de
1/s theelepel asafoetidapoeder asafoetida toe.
r stukje gember van ruim 1 cm, geraspt of gehakt 2. Verhit ca. 10 - 15 seconden totdat de komijn
steenzout naar smaak (112 - r theelepel) licht begint te knappen (niet langer, anders
verbrandt de komijn en wordt deze zwart).
INGREDIËNTEN VOOR DE GARNERING
3. Giet het gheemengsel bovenop de pap. Het zal
2 theelepels ghee een sissend geluid maken.
1/.i theelepel komijnzaadjes 4. Roer de pap en garneer deze met koriander.
1/s theelepel asafoetida Eet en geniet.
r eetlepel gehakte koriander
STEM AF OP HET SEIZOEN
BEREIDINGSWIJZE PAP
• Je kunt eventueel elke combinatie van
L Was de rijst en mungboontjes en laat deze seizoensgroenten toevoegen.
samen in een schaal met water een nacht lang • l n de winter kun je half om half zwarte
(of ten minste 3 uur voor de bereiding) weken. urdboontjes en groene mungboontjes
2. Laat de rijst en mungboontjes uitlekken en gebruiken.
doe ze in een middelgrote pan. Voeg 3 koppen • Gebruik in de winter een ruime hoeveelheid
water, asafoetida, gember en steenzout toe. ghee wanneer je het nodig hebt en als je het
Het water moet ongeveer een centimeter kunt verteren.
boven het rijstbonenmengsel staan. • Laat in de zomer en herfst de gember weg.
Voeg zo nodig meer water toe.
�� Ayurvedische karnemelk (takra)
Ayurvedische karnemelk staat bekend als takra.
Het heeft een verwarmende kracht en is zuur van
smaak, die na de vertering zoet wordt. Het is ook
licht en drogend. Het werkt heel goed om vata en
kapha tot rust te brengen en om een zwakke agni
te versterken. Het herstelt de darm bij symptomen
van prikkelbaredarmsyndroom en winderigheid en
ontgift de darm. Drink het bij het ontbijt of de
lunch, maar nooit na zonsondergang.
INGREDIËNTEN
1,1.i kop volle yoghurt, het liefst op kamertemperatuur
1 kop zuiver water op kamertemperatuur (gebruik
het liefst gekookt water dat tot kamertempera­
tuur is afgekoeld)
1,1.i theelepel gemalen komijn 1/s theelepel asafoetida
1/s theelepel gemalen gember
1/s steenzout naar smaak (ongeveer 1/.i theelepel)
r theelepel gehakte koriander
BEREIDINGSWIJZE
1. Klop de yoghurt ca. 4 - s minuten met het
water totdat het schuimig is. Hoe langer je
klopt, hoe lichter en beter verteerbaar het
wordt.
2. Doe de kruiden samen met de koriander als
garnering bovenop de schuimige vloeistof.
Je kunt het nu opdrinken. (Je kunt in plaats
van te kloppen ook een blender gebruiken.)
STEM AF OP HET SEIZOEN
• Drink in de winter takra dagelijks bij de lunch.
• ln de lente is het drinken van takra verboden
(net als alle andere gerechten met yoghurt). 1>
BIJLAGE 4
• Gebruik in de vroege en late zomer suiker
(naar smaak) in plaats van kruiden. Je kunt
ook vijf vers geplukte rozenblaadjes (zonder
bestrijdingsmiddel) meemixen.
• Voeg in de herfst geen kruiden toe, maar
gebruik rietsuiker (naar smaak).
� Romige griesmeelpap
ln Ayurvedische teksten staat dat, afhankelijk van
hoe graan bereid is, het gebruikt kan worden om
aan te komen, om af te vallen en om het gewicht
onder controle te houden. ln dit gerecht wordt
de griesmeel eerst in een droge koekenpan
geroosterd, waardoor het graan droge, hete
eigenschappen krijgt en het makkelijker te
verteren wordt. Dit is een geweldig ontbijtgerecht,
zeker in de winter. Als je een krachtige agni hebt,
kun je dit het hele jaar door eten. Het is vullend en
bevredigend. Het heeft ook sattvische eigenschap­
pen (kalmeert de geest).
INGREDIËNTEN
l/• kop tarwegries
kop volle melk
r
eetlepel ghee (geklaarde boter)
1
r theelepel gemalen kardemom
2 - 3 saffraandraadjes (optioneel)
r eetlepel geschaafde amandelen (optioneel)
r eetlepel rozijnen (optioneel)
rietsuiker naar smaak (r - 2 theelepels) 1>
BEREIDINGSWIJZE
r. Rooster de tarwegries licht in een droge
koekenpan. ._
357
BIJLAGE 4
2. Voeg langzaam melk toe. Roer voortdurend
om klontjes te voorkomen.
3. Voeg kardemom en saffraan aan het mengsel
toe. Breng aan de kook.
4. Verlaag het vuur en laat 8 - ra minuten
sudderen totdat het een dunne pap is.
Voeg als het te dik wordt meer water toe.
5. Voeg amandelen en rozijnen toe.
6. Serveer direct. Laat de pap niet koud worden!
STEM AF OP HET SEIZOEN
• Garneer het in de winter met gehakte walnoten
en amandelen. Je kunt ook een theelepel ghee
bovenop lepelen.
• Voeg in de lente 1.4 theelepel gemalen kurkuma
en 14 theelepel gemalen gember toe.
Gebruik zo min mogelijk of helemaal geen
suiker. Voeg geen noten of rozijnen toe.
Je kunt eventueel de koemelk door geitenmelk
vervangen.
• Gebruik in de zomer en herfst geen noten,
maar voeg extra suiker en een heleboel
rozijnen toe.
�) Roergebakken waspompoen
Waspompoen, in de Ayurvedische traditie bekend
als kushmanda of petha, is een pompoenachtige
groente die pitta en vata tot rust brengt en dankzij
zijn verkoelende kracht ook het bloed zuivert.
Het is zeer voedzaam en het verhoogt de vrucht­
baarheid en het libido (kinderen kunnen het ook
veilig eten). De oude Ayurvedische wijzen prijzen
het ook als een geweldig voedingsmiddel voor
de algemene geestelijke gezondheid.4 Zet het
wekelijks op het menu. Voeg het toe aan soepen
en pasta's, of bak of gril het. Zorg ervoor dat je een
rijpe pompoen gebruikt. Je kunt de waspompoen
ook door een flespompoen vervangen. Deze heeft
ongeveer dezelfde eigenschappen.
INGREDIËNTEN
r pond waspompoen of flespompoen
r eetlepel ghee
V4 theelepel venkelzaadjes
114 theelepel gemalen kurkuma
1/4 theelepel komijnzaad
steenzout naar smaak (V2 - I theelepel)
gehakte koriander voor de garnering
BEREIDINGSWIJZE
1. Schil de pompoen en snijd deze in stukjes.
2. Verhit de ghee in een braadpan en voeg venkel,
kurkuma en komijn toe. Roer totdat het mengsel
geur afgeeft en de zaadjes beginnen te poffen.
3. Voeg de stukjes pompoen en het zout toe.
Roer goed. Bedek de pan en laat op middelhoog
vuur 15 - 20 minuten koken. Roer elke 3 - 4
minuten om aanbranden en vastzittende stukjes
aan de bodem van de pan te voorkomen.
4. Garneer met de koriander.
STEM AF OP HET SElZOEN
• Voeg eventueel in de winter tijdens het roer­
bakken I eetlepel cashewnoten toe.
• Voeg in de lente tijdens het roerbakken 1/s thee­
lepel fenegriekzaadjes en 112 theelepel geraspte
verse gember toe.
• Waspompoen is een ideale groente voor de
zomer en de herfst. Je kunt het dan, in elke
bereidingsvorm, elke dag eten.
� Melkpudding met fleskalebas
Dit heerlijk aromatische gerecht staat in de oude
Ayurvedische teksten beschreven. De zoete en
koude eigenschappen van melk en fleskalebas
zorgen voor een goede sattvische combinatie,
die uitstekend geschikt is voor de zomer en de
herfst. Het gerecht brengt pitta en vata in balans
en zorgt voor een gezonde kapha. Kinderen zijn
er dol op. De pudding is uitstekend geschikt als
ontbijt en is een maaltijd op zich. Fleskalebas is
goed verkrijgbaar in de Aziatische supermarkt. Je
kunt hem herkennen aan zijn lange vorm die op
een fles lijkt en zijn lichtgroene kleur. In Indiase
supermarktenwinkels staat het ook bekend als
doodhi of lauki. Je kunt in dit recept fleskalebas
vervangen door courgette. De pudding dient
altijd aangenaam warm gegeten te worden,
nooit gekoeld.
INGREDIËNTEN
2 eetlepels ghee
8 - 10 draadjes saffraan
:z. koppen geraspte fleskalebas
(ca. r middelgrote kalebas)
4 koppen volle melk
112 kop rietsuiker
11i theelepel gemalen kardemom
BEREIDlNGSWlJZE
r. Verhit de ghee op middelhoog vuur in een pan.
Voeg als de ghee heet, is de saffraan en de
geraspte fleskalebas toe. Bak dit 2 - 3 minuten,
totdat de fleskalebas doorzichtig wordt.
2. Voeg melk en suiker toe en breng aan de kook.
Voeg kardemom toe en verlaag het vuur naar
middelhoog. Laat sudderen totdat de fles-
BIJLAGE 4
kalebas in de melk uiteenvalt (ca. 30 minuten).
Roer regelmatig om aanbranden te voorkomen.
3. Serveer warm.
STEM AF OP HET SEIZOEN
• Het gerecht is uitstekend voor de winter,
zomer en herfst, maar wordt afgeraden in
de lente.
• Garneer het in de winter met geschaafde
noten, met name amandelen en pistachenoten.
• Garneer het in de herfst en zomer met verse
blaadjes van rozen of afrikaantjes.
® Pannenkoeken van mungboontjes
Mungboontjes worden in Ayurvedische teksten
gezien als de beste bonen. Dit is mijn dagelijks
ontbijt. Ik maak het beslag van tevoren en maak
dan verse pannenkoeken voor het hele gezin.
Dit gerecht verzadigt snel, maar is erg licht en
goed voor iedereen. Mungboontjes ondersteunen
een gezond metabolisme, of je nu gewicht wilt
verliezen of wilt aankomen.
INGREDIËNTEN
r kop gele mungboontjes (3 uur of een hele
nacht geweekt)
112 theelepel gemalen geroosterde komijn
112 theelepel steenzout
1� theelepel gemalen kurkuma
� theelepel geraspte verse gember
1/s theelepel asafoetida
I eetlepel ghee Il-
359

BIJLAGE 4
BERElDINGSWl)ZE
r. Laat de mungboontjes uitlekken en doe ze in
een blender. Pureer ca. 1 minuut met een klein
beetje water (ca. 2 eetlepels) op hoge snelheid,
totdat het een glad mengsel is.
2. Voeg komijn, zout, kurkuma, gember en
asafoetida toe en mix kort. Verdun het mengsel
met genoeg water totdat het beslag lobbig is,
te vergelijken met het beslag van pannen­
koeken van tarwebloem.
3. Verhit op middelhoog vuur een kleine hoeveel­
heid ghee (1/2 - I theelepel) in een koekenpan.
4. Giet een kleine soeplepel beslag (1.4 kop) in de
koekenpan en spreid het uit tot een cirkel.
Bak de ene kant ca. 5 minuten totdat de randen
bruin worden en omhoog gaan krullen.
5. Draai de pannenkoek met een spatel om en
bak de andere kant ca. 3 - 5 minuten, totdat
deze goudbruin is.
6. Herhaal stap 3 t/m 5 met de rest van het beslag
en de ghee.
STEM AF OP HET SEIZOEN
• In de winter kun je half om half urdboontjes
en groene mungboontjes nemen in plaats van
alleen mungboontjes.
• Je kunt in de lente fijngehakte groene groenten
zoals spinazie, fenegriek of boerenkool aan het
beslag toevoegen.
• Laat in de zomer de gember weg.
Laat in de herfst de gember en
• -
de asafoetida weg.
BIJLAGE 4
�� Ayurvedische pilavrijst 4. Voeg de rijst toe, roer goed door en voeg
r.
BEREIDINGSWl)ZE
Verhit de ghee in een pan op middelhoog
r kop water toe. Bedek de pan en laat nog
15 20 minuten koken, totdat de rijst gaar vuur, voeg komijn en venkel toe en bak
Als je een keer wat gekookte rijst over hebt, kun -
is. Roer door. 5 10 seconden totdat het gaat geuren.
je dit in plaats van de kop rauwe rijst in stap 4
-
Garneer met koriander. 2. Voeg de ui, kurkuma, koriander en het zout
gebruiken. Je hebt dan ongeveer 2 koppen nodig. 5.
toe. Roer goed door, bedek de pan en laat ca.
Laat het water weg en kook het 3 - 5 minuten,
STEM AF OP HET SEIZOEN 5 minuten op middelhoog vuur koken of totdat
totdat de rijst goed warm is en ga dan verder
Dit gerecht is heerlijk in de winter en lente. de uien licht doorschijnend zijn.
met stap 5. •
Vervang in de zomer de boerenkool door 3. Voeg de kip toe en roer goed door. Bedek de
•
INGREDIËNTEN spinazie en de erwten door gehakte pompoen pan en laat nog ro 12 minuten koken totdat
-
(maakt niet uit welke soort). de kip gaar is.
2 theelepels ghee
Voeg geen zwarte peper toe. 4. Voeg de kokosmelk toe. Breng aan de kook,
1/s theelepel asafoetida
Dit gerecht wordt in de herfst afgeraden. bedek de pan en laat nog 2 minuten op laag
� theelepel gemalen zwarte peper •
vuur sudderen.
1/a theelepel fenegriekzaadjes
5. Garneer met koriander.
l!z theelepel komijnzaad
1A theelepel gemalen kurkuma
Je kunt ook droge of roerbakkip maken. Laat dan
r theelepel gehakte verse gember
de kokosmelk weg. Maal de komijn- en venkel­
I kop gehakte boerenkool
zaadjes tot een poeder en meng dit met de
1/z kop gehakte wortelen
gemalen kurkuma en koriander. Verhit de ghee,
1/z kop groene erwten steenzout naar smaak
bak de uien met zout en voeg dan de kip en de
r kop rijst 30 minuten in water geweekt
,
kruidenmix toe. Roer goed door en bak totdat de
I kop water
r eetlepel fijngehakte koriander �) Kerriekip kip gaar is. Garneer met koriander.
STEM AF OP HET SEIZOEN
BERElDlNGSWI)ZE
INGREDIËNTEN • Gebruik in de lente het liefst het roerbakre­
I. Verhit de ghee in een grote pan op middelhoog
4 theelepels ghee
cept. Maal dan ook 1.4 theelepel zwarte peper­
vuur. Voeg asafoetida, zwarte peper, fenegriek
llz theelepel komijnzaadjes 1.4 theelepel korrels en 1,4 theelepel kruidnagel tot een
en komijn toe. Bak al roerend 15 - 30 seconden
venkelzaadjes poeder. Bestrooi hiermee de gare kip.
totdat het begint te geuren.
1.4 middelgrote ui, gehakt 1.4 theelepel • Kip is ideaal voor de koelere maanden van het
2. Voeg kurkuma en gember toe en bak nog
gemalen kurkuma jaar. Je kunt eventueel 6 8 hele cashewnoten
ro 15 seconden.
-
r theelepel steenzout apart roerbakken en deze als garnering aan de
3. Voeg de boerenkool, wortelen, erwten en het
r pond kipfilet, in blokjes van ca. 1/z cm kip toevoegen.
zout toe. Roer goed door. Bedek de pan en
l!z theelepel gemalen koriander
• Dit gerecht is heerlijk in de zomer.
verlaag het vuur naar middelhoog.
11z kop kokosmelk (optioneel) • Je kunt in de herfst het roerbakrecept garneren
Laat ongeveer 3 - 4 minuten koken. �
gehakte koriander voor de garnering met verse granaatappelpitjes.
BIJLAGE 4 BIJLAGE 4

STEM AF OP HET SEIZOEN

Vis met masala Het water wordt opgenomen en je houdt onge­
veer 2 koppen geweekte mungboontjes over. • Dit gerecht is heerlijk in de winter en zomer.
INGREDIËNTEN Verwijder in de lente de ui en vervang de
2. Verhit ghee in een grote pan op middelhoog •

2 middelgrote visfilets hogende eigenschappen. Dit gerecht is daarom vuur. Voeg komijn en kurkuma toe. � pompoen door blokjes aubergine, groene

1/4 theelepel fenegriekzaad perfect voor de zomer. erwten of beide.

l!z theelepel venkelzaad • Eet in de lente geen vis. Als je het toch doet,
114 theelepel gemalen kurkuma doe het dan af en toe en alleen overdag.
steenzout naar smaak Kies dan voor het ovengerecht in plaats van
2 theelepels ghee de versie uit de pan.
gehakte koriander voor de garnering • ln de winter kan wel vis gegeten worden, maar © Zo maak je ghee
het is beter vlees te eten van dieren die op het
BEREIDINGSWIJZE
land leven (zoals kip en kalkoen), dan van
1. Snijd voor 4 stukken de visfilets doormidden. dieren uit het water. 4. Test de ghee op afwezigheid van water door

2. Doe de fenegriek- en venkelzaadjes in een • In de herfst worden visgerechten vanwege de INGREDIËNTEN een stukje papier in de ghee te dopen en dit in

vijzel en maal ze met de stamper tot een pitta-verstorende eigenschappen afgeraden. 1 kilo ongezouten biologische boter brand te steken. Goed klaargemaakte ghee

poeder. Voeg kurkuma en zout aan dit brandt schoon, zonder te spetteren.

poeder toe. BEREIDINGSWIJZE

5. Laat 3 - s minuten afkoelen. Giet de boter door

3. Wrijf de kruidenmix in de vis en laat deze I. Doe de boter in een middelgrote pan een zeef bedekt met kaasdoek in een hitte­

in een kom 15 - 20 minuten marineren. E} Maaltijdsoep met mungboontjes (capaciteit ca. 2,5 -
3 liter) en verhit deze op
bestendig bakje (je kunt het beste een glazen

4. Verhit een platte pan en voeg ghee toe. een hoog vuur. Roer regelmatig totdat de boter maatbeker van 1 liter gebruiken). Giet de boter

Schroei op middelhoog vuur de vis dicht, gesmolten is en begint te koken. Er vormt zich daarna in schone glazen potjes (van 1/4 liter of

ca. 2 -
3 minuten voor elke kant, totdat
INGREDIËNTEN
een dikke laag schuim op het oppervlak. 112 liter). Draai het deksel er losjes op en laat

deze goudbruin is. r kop groene mungboontjes (gespleten) 2. Verlaag het vuur naar middelhoog en laat het op kamertemperatuur afkoelen en stollen.

5. Garneer met koriander. 3 - 4 theelepels ghee verder koken. De boter borrelt en kookt terwijl Gooi de achtergebleven vaste melkdeeltjes op

11z theelepel komijnzaad het water verdampt. Na circa 20 minuten trekt de bodem van de pan weg.

De vis kan, nadat deze gemarineerd is, ook in de 14 theelepel gemalen kurkuma het schuim weg en wordt de boter helder. 6. De geklaarde vloeistof, ghee, is lang houdbaar

oven gebakken worden. Verwarm de oven voor op r kleine ui, gehakt Op de bodem van de pan vormen zich vaste en hoeft niet gekoeld bewaard te worden. De

190 graden Celsius en leg de vis in een ovenschaal. 2 teentjes knoflook, gehakt steenzout naar smaak deeltjes. Roer af en toe en schraap over de vastheid van de ghee kan, afhankelijk van de

Smelt de ghee, giet deze over de vis en bak deze 1/z kop fijngeraspte wortel bodem van de pan om het verbranden van gebruikte boter en het klimaat, variëren van

zonder deksel 15 - 20 minuten in de oven of totdat r kop gehakte spinazie de vaste deeltjes te voorkomen. vast tot een meer vloeibare, olieachtige consis­

de vis met een vork makkelijk uiteenvalt. 1/z kop waspompoen of flespompoen in dobbel­ 3. Laat nog 15 - 20 minuten koken, terwijl je het tentie.

steentjes scherp in de gaten houdt. Als de ghee klaar is,

STEM AF OP HET SEIZOEN Opmerking: ghee kan in kleine of grote hoeveel­
gehakte koriander voor de garnering heeft deze een gouden kleur met lichtbruine
• Je kunt het beste zoetwatervis gebruiken en vaste deeltjes op de bodem van de pan. heden gemaakt worden. Let wel op: een kleine

het liefst graskarper. B EREIDINGSWIJZE

Bovenop kunnen zich wat licht knapperige hoeveelheid wordt snel te gaar en kan tijdens de
• ln de Ayurveda wordt aangeraden vis vooral l. Was I kop groene mungboontjes (gespleten) belletjes vormen. laatste fase beter op laag vuur bereid worden.

in de zomer te eten, vanwege zijn vochtver- en week deze 3 - 4 uur of een hele nacht. �
BIJLAGE 4 BIJLAGE 4

STEM AF OP HET SEIZOEN

Vis met masala Het water wordt opgenomen en je houdt onge­
veer 2 koppen geweekte mungboontjes over. • Dit gerecht is heerlijk in de winter en zomer.
INGREDIËNTEN Verwijder in de lente de ui en vervang de
2. Verhit ghee in een grote pan op middelhoog •

2 middelgrote visfilets hogende eigenschappen. Dit gerecht is daarom vuur. Voeg komijn en kurkuma toe. � pompoen door blokjes aubergine, groene

1/4 theelepel fenegriekzaad perfect voor de zomer. erwten of beide.

l!z theelepel venkelzaad • Eet in de lente geen vis. Als je het toch doet,
114 theelepel gemalen kurkuma doe het dan af en toe en alleen overdag.
steenzout naar smaak Kies dan voor het ovengerecht in plaats van
2 theelepels ghee de versie uit de pan.
gehakte koriander voor de garnering • ln de winter kan wel vis gegeten worden, maar © Zo maak je ghee
het is beter vlees te eten van dieren die op het
BEREIDINGSWIJZE
land leven (zoals kip en kalkoen), dan van
1. Snijd voor 4 stukken de visfilets doormidden. dieren uit het water. 4. Test de ghee op afwezigheid van water door

2. Doe de fenegriek- en venkelzaadjes in een • In de herfst worden visgerechten vanwege de INGREDIËNTEN een stukje papier in de ghee te dopen en dit in

vijzel en maal ze met de stamper tot een pitta-verstorende eigenschappen afgeraden. 1 kilo ongezouten biologische boter brand te steken. Goed klaargemaakte ghee

poeder. Voeg kurkuma en zout aan dit brandt schoon, zonder te spetteren.

poeder toe. BEREIDINGSWIJZE

5. Laat 3 - s minuten afkoelen. Giet de boter door

3. Wrijf de kruidenmix in de vis en laat deze I. Doe de boter in een middelgrote pan een zeef bedekt met kaasdoek in een hitte­

in een kom 15 - 20 minuten marineren. E} Maaltijdsoep met mungboontjes (capaciteit ca. 2,5 -
3 liter) en verhit deze op
bestendig bakje (je kunt het beste een glazen

4. Verhit een platte pan en voeg ghee toe. een hoog vuur. Roer regelmatig totdat de boter maatbeker van 1 liter gebruiken). Giet de boter

Schroei op middelhoog vuur de vis dicht, gesmolten is en begint te koken. Er vormt zich daarna in schone glazen potjes (van 1/4 liter of

ca. 2 -
3 minuten voor elke kant, totdat
INGREDIËNTEN
een dikke laag schuim op het oppervlak. 112 liter). Draai het deksel er losjes op en laat

deze goudbruin is. r kop groene mungboontjes (gespleten) 2. Verlaag het vuur naar middelhoog en laat het op kamertemperatuur afkoelen en stollen.

5. Garneer met koriander. 3 - 4 theelepels ghee verder koken. De boter borrelt en kookt terwijl Gooi de achtergebleven vaste melkdeeltjes op

11z theelepel komijnzaad het water verdampt. Na circa 20 minuten trekt de bodem van de pan weg.

De vis kan, nadat deze gemarineerd is, ook in de 14 theelepel gemalen kurkuma het schuim weg en wordt de boter helder. 6. De geklaarde vloeistof, ghee, is lang houdbaar

oven gebakken worden. Verwarm de oven voor op r kleine ui, gehakt Op de bodem van de pan vormen zich vaste en hoeft niet gekoeld bewaard te worden. De

190 graden Celsius en leg de vis in een ovenschaal. 2 teentjes knoflook, gehakt steenzout naar smaak deeltjes. Roer af en toe en schraap over de vastheid van de ghee kan, afhankelijk van de

Smelt de ghee, giet deze over de vis en bak deze 1/z kop fijngeraspte wortel bodem van de pan om het verbranden van gebruikte boter en het klimaat, variëren van

zonder deksel 15 - 20 minuten in de oven of totdat r kop gehakte spinazie de vaste deeltjes te voorkomen. vast tot een meer vloeibare, olieachtige consis­

de vis met een vork makkelijk uiteenvalt. 1/z kop waspompoen of flespompoen in dobbel­ 3. Laat nog 15 - 20 minuten koken, terwijl je het tentie.

steentjes scherp in de gaten houdt. Als de ghee klaar is,

STEM AF OP HET SEIZOEN Opmerking: ghee kan in kleine of grote hoeveel­
gehakte koriander voor de garnering heeft deze een gouden kleur met lichtbruine
• Je kunt het beste zoetwatervis gebruiken en vaste deeltjes op de bodem van de pan. heden gemaakt worden. Let wel op: een kleine

het liefst graskarper. B EREIDINGSWIJZE

Bovenop kunnen zich wat licht knapperige hoeveelheid wordt snel te gaar en kan tijdens de
• ln de Ayurveda wordt aangeraden vis vooral l. Was I kop groene mungboontjes (gespleten) belletjes vormen. laatste fase beter op laag vuur bereid worden.

in de zomer te eten, vanwege zijn vochtver- en week deze 3 - 4 uur of een hele nacht. �
 BIJLAGE 4
BIJLAGE 4

Detoxen met Shunya • Laat je tijdens het ontgiften niet met olie Detox dag r:

masseren; een massage met droog poeder rijstsoep

is beter. (Zie hoofdstuk 5.)
• Kruidenrecept: meng gelijke hoeveelheden Op de eerste dag kun je het beste rijstsoep eten.

Je kunt op allerlei manieren gifstoffen in je lichaam
krijgen, al is het maar door emotionele schomme­
lingen en de verschillende seizoenen. Ik raad dan
ook aan om ten minste een keer per jaar een ont­
giftingsdieet te volgen. Hieronder geef ik je mijn
dienen licht verteerbaar te zijn, zodat ze geen
indigestie of gewichtstoename veroorzaken.
De eigenschappen die we zoeken bij voedings­
middelen voor een detox zijn dus licht, heet,
droog, gekookt, vers, natuurlijk en in afgemeten
gemalen kurkuma, gemalen gember en
gemalen komijn met 114 theelepel water en
neem dit tijdens de ontgiftingsperiode na
elke maaltijd in.
• Blijf wel doorgaan met het innemen van je
Je eet dit elke maaltijd, dus maak 's morgens vroeg
genoeg klaar voor de hele dag. Je kunt het beste de
rijst de nacht ervoor in de week zetten.
INGREDIËNTEN

eigen detoxprotocol dat ik al jaren succesvol gebruik Ayurvedische kruiden (indien aanbevolen 2 koppen':' rijst
hoeveelheden. De mate van vettigheid moet onder
door een gekwalificeerd practitioner) en r theelepel ghee
controle blijven.
Symptomen van vergiftiging Je kunt het beste ontgiften als je thuis bent en voorgeschreven medicijnen. 12 koppen water

1 theelepel gemalen zwarte peper

• gevoel van zwaarte, stijfheid, uitputting; zonder haast of stress een bepaalde routine kunt
• acute of chronische indigestie; volgen. Trek hiervoor ten minste drie dagen uit.
Wat eet je wel en wat eetje niet? r theelepel gemalen komijn

Indien mogelijk stop je met het eten en drinken 11z theelepel gemalen gember
• opgeven van slijm; Je kunt dit het beste in de eerste twee weken van
van de dingen die je gewend bent, inclusief koffie r theelepel steenzout (of meer naar smaak)
• beslagen tong en verlies van smaak; de lente doen, dus plan het van tevoren. Als bij jou
en thee. Eet alleen de hier vermelde gerechten. r theelepel gehakte koriander
• opgeblazen gevoel; meer dan een paar symptomen van vergiftiging
• misselijkheid met toenemend ongemakkelijk aanwezig zijn, kun je ook in een andere periode Kauw langzaam en eet aandachtig. Drink tijdens
BEREIDINGSWIJZE
gevoel in de maag; met ontgiften beginnen. Houd er wel rekening de ontgiftingsperiode alleen heet water. Drink het

vage hoofdpijn en pijnlijk lichaam; puur of voeg een snufje ajowan toe. Drink alleen I. Was de rijst en week deze ten minste 3 uur
• mee dat ontgiften in de vroege en late winter
constipatie of diarree; als je dorst hebt. De volgende recepten zijn genoeg of een hele nacht in 4 koppen water.
• verboden is. Het is ook verboden tijdens zwanger­
ontlasting die meer ruikt dan normaal; voor drie maaltijden van een volwassene (met een 2. Verhit een grote bouillonketel op laag tot
• schap, menstruatie en als je borstvoeding geeft.
• urine en menstrueel bloed die meer ruiken gemiddelde eetlust). Je kunt een tweede hoeveel­ middelhoog vuur en voeg ghee toe. Laat de

dan normaal; heid bereiden als je niet genoeg overhoudt voor geweekte rijst uitlekken en bak deze in de ghee
Hieronder volgen een paar algemene
overmatig gapen, toenemende slaperigheid het diner. totdat het een licht gouden kleur krijgt en
• aanbevelingen:
of uitputting; begint te geuren (2 - 3 minuten).

overmatige dorst; 3. Voeg 12 koppen water toe en breng op hoog

• • Kook elke maaltijd vers.
lichte koorts; vuur aan de kook. Verlaag het vuur als het
• Eet de detox-maaltijden altijd warm.
verlies van energie en lichamelijke kracht. water begint te koken tot laag en laat zonder
• • Eet je ontbijt om 8.oo uur, lunch om 12.00 uur
deksel nog 15 20 minuten sudderen.
en diner om 17.00 uur of op zijn laatst om
-

Het basisprincipe 19.00 uur.

4. Het gerecht is klaar als de rijst helemaal is

Het Ayurvedische woord voor detox is langhanam, stukgekookt en het mengsel een papachtige
• Ga om 22.00 uur naar bed en probeer voor
wat letterlijk 'met aandacht licht worden' betekent. consistentie heeft gekregen.
6.oo uur op te staan. Doe overdag geen dutje.
Dit doe je door de hoeveelheid voedingsmiddelen 5. Voeg zwarte peper, komijn, gember en zout toe.
• Loop na elke maaltijd rno stappen.
te verminderen of de kwaliteit van de voedings­ 6. Garneer met koriander. Eet de rijstsoep
• Loop niet te snel en maak je niet te moe,
middelen aan te passen. Het betekent in ieder •:• 1 kop (cup)= circa 240 milliliter, 1 eetlepel (table spoon)= 15 milliliter warm op.
anders krijg je trek in machtige voedings­
1 theelepel (tea spoon)= 5 milliliter
geval geen geheelonthouding. Voedingsmiddelen middelen. Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.

BlJLAGE 4
� Detox dag 2:
mungsoep
Eet op de tweede dag van de detox bij elke maaltijd
alleen dit gerecht. Je kunt de mungboontjes het
beste de nacht ervoor in de week zetten.
lNGREDIËNTEN
r eetlepel ghee
2 koppen hele mungboontjes, ten minste 3 uur
of een nacht in 4 koppen water geweekt
12 koppen water
1/i theelepel gemalen zwarte peper
1/i theelepel gemalen gember
1/i theelepel gemalen komijn
V.. theelepel steenzout (meer, naar smaak)
I theelepel limoensap (optioneel)
2 theelepels fijngehakte koriander
BEREIDINGSWIJZE
r. Verhit een grote bouillonketel op middelhoog
tot hoog vuur, voeg ghee toe en voeg dan de
geweekte en uitgelekte mungboontjes toe.
Bak totdat de boontjes lichtbruin zijn en licht
geuren.
2. Voeg 12 koppen water toe en kook het geheel
totdat de boontjes helemaal gaar zijn en deze
uit elkaar beginnen te vallen, 30 - 40 minuten
oflanger indien nodig.
3. Voeg zwarte peper, gember, komijn en zout
toe. Druk met een soeplepel de boontjes kapot
zodat het geheel een papachtige consistentie
krijgt.
4. Voeg limoensap toe en garneer met koriander.
Eet het warm.
BIJLAGE 4
) Detox dag 3: stoofschotel Opmerking: Dit gerecht is in de reeks detox­ Detox dag 4 en daarna:
khichadi
met rijst en mungboontjes gerechten het zwaarst te verteren, maar alleen
in vergelijking met de gerechten die eraan voor­
afgaan. Op zichzelf is het nog steeds heel licht Je kunt nu bij elke maaltijd khichadi eten (zie het
Eet op de derde dag van de detox bij elke maaltijd
verteerbaar en lichter dan gerechten met recept voor rijstepap met mungboontjes (khichadi)
alleen dit gerecht. Je kunt de rijst en de boontjes
ingrediënten zoals graan, groenten, vlees, op pagina 356). Je kunt ook maaltijdsoep met
het beste de nacht ervoor in de week zetten.
oliën, kaas, fruit en noten. mungboontjes en pannenkoeken van mung­
INGREDIËNTEN boontjes eten (zie de recepten op pagina's 362
en 359). Je kunt bij ontbijt en lunch Ayurvedische
I eetlepel ghee
karnemelk drinken (zie het recept voor Ayur­
1/z theelepel komijnzaadjes
vedische karnemelk (takra) op pagina 357).
l/g theelepel asafoetida
Ga ten minste drie dagen (voor een detoxperiode
1/2 theelepel gemalen kurkuma
van zes dagen) tot een maximum van zeven dagen
1 kop hele mungboontjes, ten minste 3 uur
(voor een detoxperiode van tien dagen) met dit
of een nacht in 2. koppen water geweekt
minder strenge detoxprotocol door. Hierna kun je
r kop rijst, ten minste 3 uur of een hele nacht
weer teruggaan naar je normale eetpatroon.
in 2 koppen water geweekt
Let wel op dat als je weer normaal gaat eten, je
6 koppen water
de gewone voedingsmiddelen langzaam opbouwt
1/i theelepel steenzout (meer, naar smaak)
en je systeem geen schok geeft. Kies verstandig.
BEREIDINGSWIJZE
Help jezelf met een beetje honing
r. Verhit een grote bouillonketel op middelhoog
Als je tijdens het detoxprotocol trek krijgt, probeer
vuur en voeg ghee toe. Voeg als de ghee begint
dan in plaats van een snack, 1 eetlepel ruwe, onge­
te glanzen komijn, asafoetida en kurkuma toe
kookte, onbewerkte, pure honing. Meng het niet
(zet als je de kruiden toevoegt het vuur laag
met heet water of thee. Leg de honing gewoon
zodat ze lichtbruin worden en niet verbranden).
direct op je tong. ln het begin mag je meer dan 1
2. Laat de boontjes en rijst uitlekken en voeg ze
eetlepel, maar nooit meer dan 6 eetlepels per dag.
toe aan de pan. Bak 5 minuten op middelhoog
vuur totdat het mengsel goudkleurig en
aromatisch wordt.
Ondersteuning bij slaap en honger
3. Voeg 6 koppen water en zout toe. Bedek de pan
Als honing niet genoeg is, kun je tussen de gewone
en laat 25 - 30 minuten op laag vuur koken.
maaltijden door, meer van het detoxrecept van die
De stoofschotel is klaar als de rijst en boontjes
dag eten (tot zes kleine maaltijden per dag), zelfs
zacht en papperig zijn.
tot een uur voordat je gaat slapen. ln het geval dat
4. Eet het warm. Eet dit gerecht twee of drie keer
je tijdens de detox niet kunt slapen, kun je voor
per dag, alleen als je echt trek hebt.
het slapengaan kruidige melk drinken (zie het
recept voor kruidige melk op pagina 355).
BIJLAGE 4
Kruidenthee
Kook 2 kardemompeulen met 1/4 theelepel
korianderzaadjes en % theelepel venkelzaadjes
in 2 koppen water. Kook het in tot 1 kop, haal het
van het vuur en drink het in kleine slokjes warm
op. Je kunt deze thee zowel bij de maaltijden als
tussendoor drinken. Deze thee ondersteunt
tijdens de detoxperiode je vertering en houdt
ook de dosha vata onder controle.
Je normale eetpatroon hervatten
Nadat je een basisprotocol van drie tot zeven
dagen hebt gevolgd, is het tijd om je normale
eetpatroon te hervatten. Introduceer geleidelijk
de normale voedingsmiddelen. Geef je systeem
geen schok door het plotseling vol te stoppen
met gekoeld water of bevroren en bewerkte
voedingsmiddelen. Wat je kunt verwachten
na een detoxperiode:
• meer (normale} eetlust;
• meer fysieke energie;
• grotere geestelijke helderheid;
• een licht gevoel;
• beter gevormde ontlasting;
• minder gas en opgeblazen gevoel.
368
Als je na het ontgiften je gifstoffen de baas wilt
blijven, kun je het volgende doen:
• Drink voornamelijk gekookt water.
• Gebruik regelmatig thee bij je maaltijden
(maar altijd met mate}.
• Neem Ayurvedische karnemelk op in je dage­
lijks voedingspatroon.
• Gebruik dagelijks scherpe en bittere kruiden,
vooral kurkuma, koriander en komijn.
• Gebruik alleen nog steenzout en geen andere
zouten meer.
• Probeer ten minste een paar keer per maand
een van de detoxrecepten te eten.
• Volg de voedingsrichtlijnen uit hoofdstuk 6.
• Vermijd combinaties van voedingsmiddelen die
niet samengaan.
BIJLAGE 5
Verklarende woordenlijst Sanskriet
Aama gifstof
Abhayanga oliemassage
Agni spijsverteringsvuur
Amalaki (of: amla) Indiase kruisbes
Asana yogahouding
Atmabodha ontwaken in de waarheid van je
spirituele natuur
Atman het eeuwige Zelf, dat geboorte en dood
overstijgt
Ayodhya oude stad, een van de zeven heilige
steden in het Hindoeïsme. De stad ligt aan
de oever van de rivier de Sarayu, ongeveer
130 kilometer ten oosten van Lucknow,
de hoofdstad van de Noord-Indiase deelstaat
Uttar Pradesh
Ayurveda oude Indiase wetenschap van gezond­
heid en geneeskunst, ook wel genoemd: de
wetenschap van het leven
Baba oudere of heilige persoon, in dit boek ook
wel specifiek verwijzend naar de grootvader
van de auteur (Ayodhya Nath}, die tevens
haar ayurveda-goeroe was
Balaf ysieke kracht
Balya kracht gevend
Brahma muhurta de periode (anderhalf uur)
voor zonsopkomst
Brahmacharya de zoektocht naar de Ultieme
Werkelijkheid; seksuele trouw in een serieuze
relatie
Brahman universele waarheid; verwijst naar het
Vedische concept van een vormloze Ultieme
Werkelijkheid
Chakra wervelingen of wielen van onzichtbare
spirituele energie in het energielichaam dat
zich binnenin het fysieke lichaam bevindt
Deva's goden
Devata god
Devi godin
Dhaîryam mentale kracht
Dharma spirituele verantwoordelijkheid
Dhatu lichaamsweefsel
Dinacharya levensstijloefeningen zoals voor­
geschreven in de Ayurveda
Dosha's drie energieën (vata, pitta en kapha) die
circuleren in het lichaam en de fysiologische
en psychologische activiteit regelen; de
verschillende eigenschappen hiervan bepalen
individuele temperamenten en fysieke gesteld­
heden en veroorzaken (wanneer ze uit balans
zijn} een gevoeligheid voor specifieke fysieke
en geestelijke aandoeningen.
Gayatri-mantra een recitatie uit de Rig-Veda
BIJLAGE 5
Ghee geklaarde boter
Guna eigenschap
Goeroe spirituele leraar (guru als bijvoeglijk
naamwoord betekent 'zwaar')
Gurukulam traditionele Vedische school
Kapha een van de drie dosha's, gecondenseerd
uit de elementen water en aarde, het principe
van stabiliserende energie; regelt de groei van
lichaam en geest en is van betrekking op
structuur, stabiliteit, lubricatie en vochtbalans.
Khichadi gerecht van gekookte rijst en peul­
vruchten met veelgebruikte Ayurvedische
specerijen. Alternatieve spellingen zijn
onder vele andere: khichdi, khichri, khichdee,
khichuri, khichari, kitcheree, kitchree.
Krimi micro-organismes
Krumi parasieten
Loka het universum
Manas geest
• Surya namaskar de zonnegroet, een serie van
Manasika mentaal
Mantra spirituele recitatie in het Sanskriet
Moksha spirituele vrijheid
Mudra yogisch handgebaar
Nadi subtiel en onzichtbaar kanaal waardoor
volgens de Ayurveda en de spirituele yoga­
wetenschap de energieën van het subtiele
lichaam stromen. Nadi's zijn verbonden door
speciale punten van hoge intensiteit die men
chakra's noemt.
Nidra slaap
Oja afweer tegen ziekte
Om hoogste en heiligste lettergreep in het
Hindoeïsme en Boeddhisme, die in het
370
Sanskriet bestaat uit de drie klanken lal, lul
en lml ; staat voor verschillende fundamentele
triades en wordt beschouwd als de gesproken
Sattva mentale eigenschap van evenwichtige
essentie van het universum. Om wordt uit­
gesproken als mantra en in bevestigingen en
Savasana onderdeel van de yogabeoefening (ook
zegeningen.
Parampara traditie, herkomst
Pitta een van de drie dosha's; resulteert uit de
combinatie van de elementen vuur en water.
Pitta dosha reguleert het metabolisme, warmte
en lichaamstemperatuur.
Shakti spirituele kracht
Prakriti constitutie, natuurlijke staat (ook wel:
Shukra seksueel weefsel
Moeder Natuur)
Srota transportkanaal in het lichaam. Door de
Prana energie, tevens synomiem aan
de dosha vata
Pranayama yogische ademhalingsoefeningen
Purusha het individu, de ziel
Rajas dynamische of veranderlijke eigenschap
van de geest
Rig-Veda heiligste geschrift in het Hindoeïsme,
de bron van de Ayurvedische tradtie
Rishi wijze man
Ritucharya seizoensgebonden programma
Rta ritme
Sadhana gedisciplineerde spirituele oefening
Sanskriet oude Indiase taal waarin de Vedi­
Sushruta Indiase arts die leefde in de eerste en
sche geschriften zijn opgesteld, inclusief
de Ayurvedische teksten
Sarayu (ook wel: Sarju) rivier die stroomt door
de Indiase deelstaten Uttarakhand en Uttar
Pradesh. De rivier is van grote historische
betekenis en wordt genoemd in de Veda's en
de Ramayana. De geboortestad van de auteur
van dit boek, Ayodhya, ligt aan de oever van
de rivier Sarayu.
intelligentie
wel bekend als 'doodhouding') dat een toestand
van homeostase bevordert en zo de beoefenaar
in staat stelt zich emotioneel en fysiek te
ontspannen; deze houding vormt de afsluiting
van een volledige asana-reeks.
srota's stromen dosha's, voedingsstoffen en
afvalstoffen ten behoeve van lichaamsfuncties
op uiteenlopende niveaus, van het meest grove
tot het niet waarneembare. Srota's worden
ingedeeld naar hun oorsprong en de
substanties die door hen heen stromen.
twaalf yogahoudingen {asana's). De oorsprong
hiervan ligt in India, waar een grote Hindoe­
populatie dagelijks de zonnegod Surya aanbidt.
Heden ten dage wordt de zonnegroet echter
ook door niet-Hindoe's beoefend, niet om de
religieuze betekenis maar vanwege de bewezen
gunstige invloed op de gezondheid.
tweede eeuw van onze jaartelling. Hij is de
auteur van Sushruta Samhita (in het Engels
vertaald als The Compendium of Sushruta), een
van de belangrijkste nog bestaande klassieke
geschriften over de geneeskunst. Hierin
worden alle aspecten van de algemene genees­
kunst behandeld, maar de vertaler van zijn
werk, G.D. Singhal, noemt Sushruta 'de vader
VERKLARENDE WOORDENLIJST SANSKRlET
van de chirurgie' vanwege de uitzonderlijk
precieze en gedetailleerde beschrijvingen
van chirurgische ingrepen in het geschrift.
Hij wordt ook wel 'de eerste plastisch chirurg'
genoemd.
Swastha gezondheid
Swasthavritta de gezondheidsleer van de Ayur­
veda, gericht op het verkrijgen en behouden
van een goede gezondheid
Swasthya gezond
Tamas mentale toestand van dofheid, onwetend­
heid of onbegrip
Tila sesam
Tri-dosha, tri-doshisch betrekking hebbende op
de drie dosha's
Ubtan scrub voor in bad
Upanishad laatste deel van de Veda's, ook bekend
als de Vedanta; hierin staat het hoogste onder­
richt over de Ultieme Werkelijkheid Brahman
die tijd, ruimte en verandering overstijgt.
Vaidya geneeskundige; in India wordt de term
doorgaans gebruikt om een persoon aan te
duiden die de geneeskunst benadert vanuit
het Ayurvedische stelsel van gezondheid en
geneeskunst.
Vata een van de drie dosha's, gevormd uit de
elementen lucht en ruimte. Dit is het principe
van kinetische energie in het lichaam en heeft
betrekking op het zenuwstelsel en de circulatie,
beweging en pathologie. Wordt uitgescheiden
uit het lichaam via de ontlasting.
Vedas de oudste Hindoegeschriften en de filoso­
fische basis voor verschillende Indiase religies
en de wetenschappen van de Ayurveda, yoga
en Vedanta.
371
BIJLAGE 5
Vedisch verwijst naar een periode in de Indiase
oudheid waarin de Veda's werden opgesteld
Virya moed
Yoga afgeleid van het Sanskritische woord yuj dat
'juk' of 'eenheid' betekent. Traditioneel is yoga
een methode die is gericht op het verbinden
van het individueel bewustzijn met de Ultieme
Werkelijkheid (universeel bewustzijn). Om
deze reden hebben alle yogische fysieke en
mentale oefeningen als hun uiteindelijke doel
372
het bevorderen van zelftranscendentie. Op het
niveau van het lichamelijke zijn yogahoudingen
ofwel asana's gericht op het versterken en in
balans brengen van het lichaam. Op mentaal
niveau wordt in de yoga gebruikgemaakt van
ademhalingstechnieken (pranayama) en medi­
tatie (dhyanam) om de geest tot rust te Noten
brengen, te verhelderen en te disciplineren.
Yoga is geen religie, maar een levenshouding
die is gericht op gezondheid en geestelijke rust.
1 N LEI Dl NG
r. John Platt, A
' yurveda Out ofBalance: 93 Percent
of Medicinal Plants Threatened with Extinction',
Scientific American, 5 april 2010, blogs.scientific­
american.com/extinction-countdown/ayurveda­
out-of-balance- 93-percent-of-medicinal-plants­
threatened -with-extinction.
2. Dean Ornish, et al., 'Changes in Prostate Gene
Expression in Men Undergoing an Intensive
Nutrition and Lifestyle lntervention',
Proceedings of the National Academy ofSciences
105 no. 4 (juni 2008): 8369-74, doi: 10.1073/
pnas.0803080105.
3. Reuters, 'Healthy Lifestyle Triggers Genetic
Changes: Study', r8 juni 2008, reuters.com/
article/us-genes-lifestyle-idUSN16288979200806r8.
1 NTRODUCTI E
1. Rig-Veda, boek l, hymne 164, vers 46.
2. Sushruta: Sushruta Samhita, Sutrasthanam-r5, 41.
3. 'wHo Definition of Health', Wereldgezond­
heidsorganisatie, geraadpleegd 11 juli 2016,
who.int/about/definition/en/print.htmL
HOOFDSTUK l
1. Charaka Samhita, Sutrasthanam-1, 44.
2. Sushruta Samhita, Sutrasthanam-15, 4.
3. Rishi Sushruta, Sushruta Samhita,
Sutrasthanam-15, 4r.
4. Charaka Samhita, Sutrasthanam-r6, 27.
Dit concept, swabhavo-paramvaad, werd
geïntroduceerd door de wijzeCharaka in de
periode van de derde tot tweede eeuw voor
onze jaartelling.
HOOFDSTUK 2
r. Ashtanga Hridayam, DinacharyaAdhyaya-2, rA.
2. Charaka Samhita, Sharirasthanam-5, 4.
3. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 4-6.
4. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 303-4.
5. De oorsprong van deze mantra is niet bekend.
Hij maakt al duizenden jaren deel uit van de
orale traditie. Er zijn vele variaties bekend,
soms niet met de naam 'Gouri', maar Durga,
Govinda, Govindam, of Brahma.
6. De Savitri Gayatri-mantra, Rig-Veda, boek 3,
hymne 62, vers 10.
373
 NOTEN
HOOFDSTUK 3 HOOFDSTUK
1. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Dinacharyadi
Prakarana-5, 17.
2. Volgens de wetenschap van de Ayurvedische
farmacologie hebben alleen urdbonen (urad dal,
ofwel black gram) de eigenschap guru, 'zwaarte'
(wat wil zeggen dat iets moeilijker te verteren is
of dat het verteren langer duurt), terwijl andere
bonen en linzen als laghu ofwel licht verteer­
baar worden gezien.
3. Charaka Samhita, Vimanasthanam-1, 24.
4. W.M. Sun, L.A. Houghton, N.W. Read,
D.G Grundy en A.G. Johnson, 'Effect of Mea!
Temperature on Gastric Emptying of Liquids in
Man', Gut 29: no. 3 (1988): 302-5, ncbi.nlm.nih.
gov/pmc/articles/PMC1433604/.
5. Ibid" 329-34.
6. Heinz Valtin, '"Drink at Least Eight Glasses of
Water a Day." Really? ls There Scientific
Evidence for "8 x 8"?' American joumal of
Physiology: Regulatory, lntegrative and Com­
parative Physiology 283 (november 2002):
R993-R1004, doi: 10.n52/ajpregu.00365.2002.
7. Steenzout, ook bekend als roze Himalayazout,
is online verkrijgbaar en in sommige gespecia­
liseerde winkels. Niet te verwarren met het
soort zwartachtige/donkerroze zwavelzout dat
in sommige Indiase winkels wordt verkocht als
zwart zout of kala namak. Steenzout is eerder
wit dan roze, en nooit zwart of paarsig. Ook
heeft steenzout niet die typisch zwavelachtige
geur.
8. Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-5, 13-18.
9. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Varivarga, 79-8r.
374
4
r. National Research Council, 'Neem: A Tree for
Solving Global Problems', rapport van een
ad-hocpanel van de Board on Science and
Technology for International Development
(Washington, DC: National Academy Press,
1992), pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNABN264.pdf.
2. D.P. Agrawal, 'Medicinal Properties of Neem:
New Findings', geraadpleegd 10 november
2014, infinityfoundation.com/mandala/t_es/
t_es_agraw_neem.htm.
3. HarvardT.H. Chan School of Public Health,
'Impact of Fluoride on Neurological Develop­
ment in Children', geraadpleegd 10 november
2014, hsph.harvard.edujnews/features/fluoride­
childrens-health-grandjean-choi/.
4. Deirdre Imus, 'EPA Reverses ltself on Fluoride',
Fox News Health, 22 februari 2on, foxnews.
com/heal th/20 n/o2/22/epa-reverses-fluoride/.
5. Waar de wijze Sushruta in zijn klassieke ver­
handeling de diagnostiek behandelt, geeft hij
ook al een beschrijving van de symptomen van
tandgaatjes als gevolg van micro-organismes,
waaronder doffe en ernstige tandpijn (vedana),
gevoeligheid voor warm en koud (dantaharsha),
verkleuring van aangetaste tanddelen (koth),
breuken in het tandglazuur (kapalika), losraken
en beweeglijkheid van tanden (chaladanta),
pusvorming (sravi), en ten slotte ontstekingen
met daaraan gepaard gaande vieze geur (dur­
gandha). Bovendien lijkt Sushruta hier voort te
bouwen op vroege concepten ten aanzien van
pathogenen zoals die reeds zijn verwoord in de
Vedas, waar de term krimi in bredere zin wordt
gebruikt - dat wil zeggen, de term omvat hier
alle pathogene en niet-pathogene organismes
die zijn gerelateerd aan een breed scala aan
ontstekingen en besmettingen. Deze ont­
stekingsziektes worden behandeld onder de
noemer 'overdraagbare ziektes' (oupasaigika
rogas), die zich verspreiden door direct contact
met patiënten en via andere wegen zoals water,
lucht, voedsel, enzovoort.
6. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 4;
Charaka Samhita, Sutrasthana-5, 72-74; Bhava
Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 14-29.
7. A. Hooda, M. Rathee en J. Singh, 'Chewing
Sticks in the Era ofToothbrush: A Review',
The Internet joumal ofFamily Practice 9, no. 2
(2009): ispub.com/IJFP/9/2/4968.
8. A.S. Malik, M.S. Shaukat, AA. Qureshi en
R. Abdur, 'Comparative Effectiveness of Chewing
Stick and Toothbrush: A Randomized Clinical
Trial', North American ]oumal ofMedica/
Sciences 6, no. 7 (2014): 333-37, doi:l0-4103/1947
-2714.136916.
g. Ibid.
ro. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,
27-28.
rr. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 29.
12. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 8.
13. De kiespijnboom, in de Ayurveda bekend onder
de naam tejovat en veelgeprezen om zijn heil­
zame eigenschappen bij diverse aandoeningen
in het orale gebied (mukharoga), was ook
bekend aan diverse stammen van de oorspron­
kelijke bevolking van Noord-Amerika. Ook zij
gebruikten delen van de boom bij de bestrijding
van kiespijn; het is bekend dat zij kauwden op
de schors, of een pasta op basis van de schors
gebruikten op pijnlijk tandvlees om daarmee
pijn en zwellingen tegen te gaan.
NOTEN
14. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,
30-33; Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 75.
15. M.l. Van der Sleen, D.E. Slot, E. Van Trijffel,
E.G. Winkel en G.A. Van der Weijden, 'Effective­
ness of Mechanica! Tongue Cleaning on Breath
Odour and Tongue Coating: A Systematic
Review', International ]oumal ofDental Hygiene
8, no. 4 (2010): 258-68, http://ebd.ada.org/en/
evidence/evidence-by-topic/6585/effectiveness­
of-mechanical-tongue-cleaning-on-breath­
odour-and-tongue-coating-a -systematic­
review.
16. Gordon Christensen, 'Special Oral Hygiene and
Preventive Care for Special Needs', }ournal of
the American Dental Association 136, (augustus
2005): n41-43, doi: dx.doi.org/10.14219/jada.
archive.2005.0319.
17. Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 74.
18. Het toevoegen van nano-doses gezuiverde
metalen aan kruidenmedicatie, zoals aanbevo­
len in de klassieke Ayurvedische geneeskunde,
komt alleen voor in India en andere landen in
Zuidoost-Azië, zoals Sri Lanka en Bangladesh.
In de Verenigde Staten en de meeste Europese
landen geldt een verbod op het gebruik van
metalen als actief ingrediënt in medicijnen.
Zowel studenten als beoefenaars van de Ayur­
vedische geneeskunde dienen zich te allen tijde
te conformeren aan deze wetgeving.
19. C. Norman Shealy, 'Antiseptic Mouthwash Can
Kill You', Shealy Wellness (blog), 6 september
2013, normshealy.com/antiseptic-mouthwash­
can-kill-you/.
20. Ibid.
2r. Pat Thomas, 'Behind the Label: ListerineTeeth
and Gum Defence', Ecologist, 13 januari 2009,
theecologist.org/green_green_livin g/behind_
375
NOTEN
the_label/269558/behind_the_label_listerine_
teeth_and_gum_defence.html.
22. Vikas Kapil, Syed M.A. Haydar, Vanessa Pearl,
Jon 0. Lundbergb, Eddie Weitzberg, en Amrita
Ahluwalia, 'PhysiologicalRole for Nitrate­
Reducing Oral Bacteria in Blood Pressure
Control', Free Radical Biology and Medicine 55
(februari 2013): 93-roo, doi:ro.ror6/j.free­
radbiomed.2012.11.or3.
23. Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 78-80.
24. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Taila Varga 1-23;
Charaka Samhita, Sutrasthana-27, 286-88.
25. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 34.
26. S. Asokan, P. Emmadi enR. Chamundeswari,
'Effect of Oil Pulling on Plaque Induced Gingi­
vitis: ARandomized, Controlled, Triple-Blind
Study', Indian ]ournal of Dental Research 20,
no. r (januari-maart 2009): 47-51, ncbi.nlm.
nih.gov/pubmed/19336860.
27. Sharath Asokan, T.K.Rathinasamy, N. lnbamani,
Thangam Menon, S. Senthil Kumar, Pamela
E J°madi enR.Raghuraman, 'Mechanism of
Oil-Pulling Therapy-ln Vitro Study', Indian
]oumal of Dental Research 22, no. 1 (2on): 34-37,
ijdr.in/text. asp?2 on/22/1/34/79971.
28. J.S. Tripathi enR.H. Singh, 'The Concept and
Practice of lmmunomodulation in Ayurveda
and theRole ofRasayanas as Immunomodu­
lators', Ancient Science of Life 19, nos. 1-2 (1999):
59-63, ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/
PMC3336465j.
29. Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 78-80;
Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 14;
Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,
32-36.
30. BhaishajyaRatnavali-61, 20.
HOOFDSTUK 5 of Governmental Industrial Hygienists, het
1. Ram enRama zijn twee namen voor dezelfde
god in het Hindoeïsme. Hij wordt beschouwd
als avatar van Heer Vishnu, de voornaamste
protagonist in het Hindoe-epos Ramayana.
2. ln het Awadhi, het Hindi-dialect van de ge­
boortestad van de auteur, klinkt het vers als
volgt: Avadh Puri Mum Puri Suhavani, Uttar Disi
bahi Saryu Pavani ja majjan te binuhi prayasa,
Mam sameep nar pavahi vasaa. (Shri Ram Charit
Maanas.) Dit vers is afkomstig uit de Ramcha­
ritmanas, een episch gedicht geschreven in het
Awadhi-dialect door de zestiende-eeuwse
dichter Goswami Tulsidas.
3. De tekst van dit gebed in het Sanskriet:
Gange cha Yamune chaiva Godavari Saraswati 1
Narmade Sindhu Kaveri jalesmin sannidhim
kuru.
4. Annetrin Jytte Basler, 'Pilot Study lnvestigating
the Effects of Ayurvedic Abhyanga Massage on
Subjective Stress Experience', The ]ournal of
Alternative and Complementary Medicine 17,
no. 5 (mei 2on): 435-440. doi:ro.1089/
acm.2010.0281.
5. Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 81-92;
Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,
56-60; Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-2,
8-9; Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24,
25-26, 30-32.
6. Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-2, 9.
7. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 25-26;
Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana 60;
Charaka Samhita, Sutrastahanam-5, 81-83.
8. Charaka Samhita, Sutrastahanam-5, 90-92;
Bhava Praksha, Dinacharyadi Prakarana 61-62.
9. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana 63-64;
Charaka Sarnhita, Sutrastahanam-5, 84.
ro. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 35-37.
11. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 42-43,
47-48.
12. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 83;
Dalhana's commentary on verse 83.
13. Ibid.
14. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,
71-78.
15. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,
65-66.
16. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 76.
17. H.S. Datta, S.K. Mitra en B. Patwardhan,
'Wound Healing Activity of Topical Application
Forms Based on Ayurveda', Evidence-Based
Complementary and Altemative Medicine 20n
(2011): 134378. doi:ro.1093/ecam/nepo15.
18. 'Sodium Lauryl Sulfate: The Facts', SLS Free,
geraadpleegd ro januari 2015, slsfree.net/.
19. Op de officiële website van het International
Agency forResearch on Cancer van de Wereld­
gezondheidsorganisatie (iarc.fr/) zijn verschil­
lende monografieën gepubliceerd over de
mogelijke milieueffecten en kankerverwekken­
de eigenschappen van koolteer en pek. Zie met
name de monografie 'Coal-Tar Pitch', geraad­
pleegd 13 juli 2016, monographs.iarc.fr/ENG/
Monographs/vohooF/monorooF-17.pdf.
Verder geeft TOXNET, het National lnstitutes
of Health's Toxicology Data Network (toxnet.
nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/search/a?dbs+hsdb:@l
term+@lDOCN0+5050), een aantal links naar
onderzoeken van de Wereldgezondheidsorga­
nisatie, het International Agency forResearch
on Cancer, het IntegratedRisk Information
System van het EPA, de American Conference
NOTEN
National Toxicology Program en vele andere
internationale organisaties.
Zie ook B.J. Mahler en P.C. Van Metre,
'Coal-Tar-Based Pavement Sealcoat, Polycyclic
Aromatic Hydrocarbons (PAHs), and Environ­
mental Health: U.S. Geological Survey Fact
Sheet 2011-3010', geraadpleegd ro januari 2015,
pubs.usgs.gov/fs/20n/30rn.
20. National Cancer lnstitute, 'Formaldehyde and
CancerRisk', geraadpleegd 10 januari 2015,
cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/
risk/substances/coal-tar.
21. Madanphala Nighantu, Vatadivarga 80�81;
Bhava Prakasha, Vatadivarga 39-40.
22. Indira P. Sarethyi, Niyanta Bhatia en Nidhi
Maheshwari, 'Antibacterial Activity of Plant
Biosurfatant Extract from Sapindus mukorossi
and ln Silico Evaluation of lts Bioactivity',
lntematîonal joumal of Pharmacy and Pharma­
ceutical Sciences 7, no. 10 (2015): innovareacade­
mics.in/journals/index.php/ijpps/article/
view/7263.
23. B. Seetha Lakshmi, 'Bio Control of Phyto­
pathogens by Soap Nuts Sapindus emarginatus
L. Fruit Pulp', speciale uitgave, Indian ]oumal
of Research in Pharmacy and Biotechnology 1
(december 2014): rn9, ijrpb.com/special­
issues/1/ijrpb%2022%2ob%2 oseetha%20
lakshmi%20109-m.pdf.
377
 NOTEN
NOTEN

HOOFDSTUK 6 betrekking tot urine, feces, semen, flatus, 18. lbid; Sushruta Samhita, Chiktsasthanam-24, ]ournal of Natural Science, Biology and Medicine

overgeven, niezen, boeren, gapen, trek, dorst, 39-42. 4, no. I (2013): 3-7, ncbi.nlm.nih.gov/

1. Bhagavad Gita-17, 6-10. tranen en diep ademhalen na inspanning. Een 19. Charaka Samhita, Sutrasthanam-7, 34. pubmed/23633828.

2. De discussie waarvan sprake is in deze alinea's soortgelijke aanbeveling vinden we in Sushruta 20. Ashtanga Hridayarn, Nidanstthanarn-1, 15. 5. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Haritakyadivarga,

is gerelateerd aan de populariteit van verschil­ Samhita (Uttar Tantra-55, 4). Met betrekking 2r. Sushruta Samhita, Chiktsasthanarn-24, 46. 196-97.

lende spirituele paden (religies) die een vlees­ tot de slaap gaat deze regel echter op voor de 22. Jeannine Stein, 'Movernent Therapies May 6. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Vatadivarga,

loos dieet adviseren. in de Ayurvedische weten­ normale, nachtelijke slaapcyclus, niet om Reduce Chronic Pain', Los Angeles Times, 5 juli 36-37.

schap geldt daarentegen een pragmatische slapen overdag. Als we vanwege overwerk, of 2010, articles.latimes.com/2010/jul/05/health/ 7. A.R. Pradeep, E. Agarwal, P. Bajaj, S.B. Naik,

benadering die uitgaat van een licht en een­ door individuele gewoontes of sociale activi­ la-he-pain-exercise-20100705. N. Shanbhag, en S.R. Urna, 'Clinical and Micro­

voudig te verteren dieet dat voornamelijk teiten geen gehoor geven aan de noodzaak tot biologie Effects of Comrnercially Available Gel

lactovegetarisch is, maar het eten van slaap in de nacht, kan dit leiden tot problemen and Powder Containing Acacia arabica on

bescheiden hoeveelheden dierlijk vlees niet zoals een gevoel van zwaarte en pijn in de ogen BIJLAGE 2 Gingivitis', Australian Dental ]ournal 57, no. 3

uitsluit, mits dit wordt bereid en gegeten en het hoofd, gebrek aan enthousiasme, regel­ (2012): 312-18, onlinelibrary.wiley.com/doij

vanuit een sattvische houding. matig voorkomende slapeloosheid en ver­ r. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Dugdhavarga, 10.nu/j.1834-7819.2012.01714.x/abstract.

3. Charaka Samhita, Sutrasthanam-27, 342. storingen van het agni. Het principe dat we 1-2. 8. D.T. Clark, M.l. Gazi, S.W. Cox, B.M. Eley en

4. Charaka Samhita, Sutrasthanam-I, 64-66. gehoor moeten geven aan allerlei vormen van 2. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Dugdhavarga, G.F. Tinsley, 'The Effects of Acacia arabica Gum

5. Charaka Samhita, Chikitsasthanam-11 4. natuurlijke aandrang wil niet zeggen dat we 24-28. on the ln Vitro Growth and Protease Activities

6. Charaka Samhita, Sutrasthanam-8, 20. maar in slaap moeten vallen waar en wanneer 3. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Phalavarga, of Periodontopathic Bacteria', ]ournal of Clini­

7. Charaka Samhita, Sutrasthanam-251 40. het ons uitkomt, puur omdat de 'noodzaak' tot 63-64. cal Periodontology 20 (1993): 238-243, http://

8. Dane A. Roubos, 'The Great Margarine Hoax: een dutje ons overvalt. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8473532.

The Deadly Truth about Dietary Oils', geraad­ 6. Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-7, 75. 9. ). Ahrned, N. Shenoy, A. Binnal, L.P. Mallya en

pleegd 13 juli 2016, rense.com/health/marg.htm. 7. De verzamelterm in het Sanskriet voor deze BIJ LAGE 3 A. Shenoy, 'Herbal Oral Care: An Old Concept

9. Dane A. Roubos, 'Margarine, Patty Acids, and genoegens is kama purushartha. or a New Model?' International ]ournal of

Your Health', NEXUS Magazine 4, no. 2 (1997). 8. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 274. r. Zie pagina 221 voor een overzicht van de zes Research in Medica[ Sciences 2, no. 3 (2014):

10. Bhagavad Gita-4, 24. 9. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 297. smaken en hun effect op het lichaam. 818-21, imsear.li.mahidol.ac.th/

10. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 2. D. Prasad en R. Kunnaiah, 'Punica granatum: bitstream/123456789/165296/1/ij­

316-19. A Review on lts Potential Role in Treating rms2014v2n3P818.pdf.

HOOFDSTUK 7 11. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 263. Periodontal Disease', ]ournal of Indian Society 10. Devanand Gupta, Dara John Bhaskar, Rajendra

12. Charaka Samhita, Sutrasthanam-7, 31. of Periodontology 18, no. 4 (2014): 428-32, Kurnar Gupta, Bushra Karim, Ankita )ain,

1. Charaka Samhita, Sutrasthanam-21, 36. 13. Charaka Samhita, Sutrasthanam-7, 31-33. doi:I0-4I03/o972-124X.138678. Rajeshwar Singh en Wahaja Karim, 'A Ran­

2. Sushruta Samhita, Sharirasthanam-4, 34, 35. 14. De relatie tussen inspanning en een verhoogde 3. S. Rajan, ). Ravi, A. Suresh en S. Guru, 'Hidden domized Controlled Clinical Trial of Ocimum

3. Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-7, 66-68. afweer wordt vyayamaha sthairyakaaranam Secrets of Punica granatum Use and lts Effects sanctum and Chlorhexidine Mouthwash on

4. Sushruta Samhita, Sharirasthanam-4, 45. genoemd. on Oral Health: A Short Review', ]ournal of Dental Plaque and Gingival lnflamrnation',

5. ln Charaka Samhita, Sutrasthanam-8, 3-4, stelt 15. Sushruta Samhita, Chiktsasthanam-24, 44. Orofacial Research 3, no. r (2013): 38-41, doi: ]ournal of Ayurveda and Integrative Medicine 5,

Charaka Samhita dat men de dertien vormen 16. Sushruta Sarnhita, Chiktsasthanam-24, 38-50. 10.5005/jp-journals-10026-106r. no. 2 (april - juni 2014): 106-119, ncbi.nlm.nih.

van natuurlijke aandrang niet moet onder­ 17. Charaka Samhita, Sutrasthanam-7, 31-32. 4. M. Nagpal en S. Sood, 'Role of Curcurnin in gov/pmc/articles/PMC4061585/.

drukken. Daarbij gaat het om de aandrang met Systernic and Oral Health: An Overview',

379
NOTEN

IL Bhava Prakasha,Purvakhanda,Karpuradivarga, BIJLAGE 4

58-59.
I2. S. Sateesh,S. Mathiazhagan,S. Anand, r. In andere boeken over Ayurveda vind je moge­
R. Parthiban,S. Suresh,B. Sankaranarayanan, lijk andere voedingsadviezen in relatie tot de
R. Sandiya en A. Kumar,'A Study on Analgesie seizoenen. Daarbij spelen subjectieve over­
Effect of Caryophyllus aromaticus by Formalin wegingen van de betreffende auteurs een rol. Index
Test in Albino Rats',International fournal of De adviezen in dit boek zijn direct en uitslui­
Pharmaceutical Science Invention 2,no. I tend gebaseerd op de klassieke teksten.
0anuari 2013): 28-35,ijpsi.org/VOl(2)1/ 2. 'Monsoon',Engelstalige Wikipedia, geraad­ aama,122,159 eten voor je agni,235
Version_3/Fo2r2835.pdf. pleegd IO september 20IS,en.wikipedia.org/ kauwstaafjes,145 ghee,252
13. S. Amruthesh,'Dentistry and Ayurveda V: An wiki/Monsoon. mondverzorging,I59 normale variaties,218
Evidence Based Approach',International ]ournal 3. Bhava Prakasha,Dinacharyadi Prakarana, spijsvertering,IS8 pathologische onbalans, 218-221
ofClinical Dental Science r9(I) (2008,januari - Haritakyadivarga,24r. tong schrapen,I49,158 smaken,22I-230
maart); 52-6I,http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ 4. Bhava Prakasha,Shakavarga, 53-55. aambeien,ns, n6 stimuleren met warme drank,246
pubmed/18245925.
aarde,als element,54 variaties naar biologische leeftijd,218,220
14. Ibid.
acacia,32I variaties per seizoen,217,218
acharya,definitie,IS variaties naar tijd van de dag,218,2I9

acne,51 vier toestanden, 218

ademhalingsoefeningen (pranayama), Ajmera,Ananta Ripa,49-53
I02-I04, 370 ajna chakra,rn3

tijd van de dag, 35,rn2 ajowan,343

zoemende bij,rn3-rn4 amandelolie,I74
adukibonen,350 akkermunt,326
afrikaantjes (Tagetes), 327 Aloë vera, 326
bad,I85 altaar, 35
gezichtsmasker,197 amalaki,323
afweersysteem baden, 186
aangeboren,31 haarverzorging,201
Ayurvedische mondspoeling,157 antibacteriële reinigingsmiddelen
dikke darm,121 Ayurvedisch tandpoeder,148
ghee, 252-255 neem kauwstaafjes, n4
oja,182,216,370 shampoo,201
opbouw,134 antibiotica,134,209
voeding,216 antidepressivum (zonlicht),87
agni (spijsverteringsvuur),78,125,2I6-221 antimicrobieel (neemolie),I40
dosha's, 218-221 antiseptische mondspoelmiddelen,I51-155
eigenschappen,218 arhar (duivenerwten),349
INDEX INDEX

asafoetida, 343 Baba (Ayodhya Nath}, 22, m, 213 na masseren, 177 brahma muhurta, 73-74, 77-78
asana's, 5r, ro2, 291, 294, 369 over ademhalingsoefeningen, ro2 scrubs, 187-190 ademhalingsoefeningen, 102-105
Ashtanga Hridayam, 77, 267, 273 over authentiek leven, r64 na seksuele activiteit, 282 belang, 77
atiguru (te zwaar voedsel), 135 over baden, r8o tijd van de dag, 102, 181 intentie om op te staan, 89
atiruksha (te droog voedsel), r35 over gezondheid (swastha}, 9, 71-73 verschillende vormen, 181 mantra's, 94-102
atisnigda {te olieachtig voedsel), 135 geschiedenis/biografie van, 22, 213 voordelen, r82 overige mindfulnessoefeningen, ro2-107
atiushna {te heet voedsel}, 136 geneeskrachtige gedachten voor het wanneer niet baden, 182 moderne wetenschap, 87
atmabodha universum, 299-300 watertemperatuur, 181 water drinken, 91
meditatie (dhyanam), ros-no over hoop, 22 baden met plantaardige producten, 183-186 brahmacharya (celibaat), 273, 369
yoga voor Atmabodha, 293-297 keuken/voedsel van, 213-214 afrikaantjes {Tagetes), 185 Brahma n 24, 76, 369
,

Atman, 27, 66, 369 over licht en donker, 258 amalaki, 186 Brahmanda, 31
atisheeta {te koud voedsel), 135 over meditatie, ro6 jasmijn, r84
Ayurveda over natuurwetten en ritme (Rta}, 41-42, 44 kurkuma, 185 castorolie, 174
belofte, 9, 26, 30, 256 over de Natuur als leraar, 19, 24 lotus, 183 effect op dosha's, 174
bewust leven, 20 over de neemboom, 139-140 muskusroos, 185 massage, 168
definitie, 26, 369 opdracht aan, 4 rozen, 184 celibaat (brahmacharya) 273
eigenschappen, 236, 238 over ontwaken voor de dageraad, 76-77 banyanboom, 24 chakra's, 175, 369
fundamentele krachten in het universum, 32-34 over ochtendrituelen en mantra's, 93 bedtijd, 37 ajna chakra, 103
fundamentele principes, 21-26 over de opkomende zon, 76-77 bevalling, massage na, 178 Charaka, de wijze, 286
gezondheid, 40-73 recept voor een gestreste man, n4-n6 bevestiging, 93-94 Charaka Samhita, 43, 260, 286
als groene geneeskunde, 29 recitatie van de Gayatri-mantra, 79, 259 mantra, 94 chloorhexidine, 154, 156
heilzame wijsheid, 19, 29, 47-49 over regenereren/verjongen, 23-26 bewerkt voedsel, vermijden, 248 chronobiologische ritmes, 31
klassieke teksten, r o, 16, 20, 22, 38, 43, 77, 92, over de rivier Sarayu, 164, 299 bewust leven, 20, 49-53 compassie, 86
148, 286 over Sakshi Chaitanyam, 107 bewustzijn, 66, 83 constipatie, u8-120. Zie ook uitscheiding
als kunstvorm, 39 over spreken met Moeder Aarde, 96 als toeschouwer, ro7-rn8 ademhalingsoefeningen, 316
positieve verandering, 20 over vergeten en onthouden, 141 verschuiving, 26 symptomen, 124
verscheidenheid aan welzijnsstrategieën, 21 balans, 19, 70, 297 zuiver, 67 voedingsvezels als oorzaak, I27
wetenschap en spiritualiteit, 43-73 van de dosha's, 27, 54, 60, 70, 91 Bhagavad Gita, 22 voorkomen, 124-132, 305-313
vs. westerse geneeskunde, 26, 27, 71, 122, 123, gezondheid, 70, 72-73 bittere smaak {tikta rasa), 222, 227, 319 yogahoudingen, 314-316
134, 157, 262 matigheid, 297 black gram. Zie urdbonen Cunningham, Tracy, 232-234
zelfvervulling, 19 Barrett, Brittany, 16-19 bliksem, 23, 25
Ayurvedische levensstijl, 16-40, 66-68, 71 baden, 180-186 bliksemhouding (vajrasana), 36 dag, goed geleefd, 39
gezondheid, 70-73 Ayurvedisch badritueel (snanam), 180-186 Boeddha, 24 dagelijkse routine, 34-38, 47
inrichten van je leven, 71 Ayurvedische zeep, 183 bodhiboom, 24 bedtijd, 37
levensstijlwijsheid, 31, 66-68 Ayurvedisch baden (avagaaha}, 182 bonen en linzen, 341, 349-354 diner, 37
Ayurvedische medicinale planten, bedreigd, n, 13 gebeden en mantra's, 165 bos, mystiek, 39 van diner tot slapen gaan, 37
Ayurvedisch koken, 28, 355-363 gewijd water, r65 boter, 174, 179 dosha's, 34-38
kruiden zelf kweken, 180 Brady, Leeann, 169-171 douche/bad, 35, 181
INDEX INDEX

honderd stappen,35 dieet met veel vlees, 234 tong schrapen, effect,149 actieve natuur, 32,35,77
inspanning,35,37 diëten, niet overdrijven, 125 voeding volgens het seizoen {of niet), 127, agitatie, 59, 60
korte pauze,37 diepvriesvoedsel, 233, 249-250 329-342,344-346 agitatie,factoren,62, 64
lunch, 36 dikke darm,n5, 121-123 water: gekoeld water drinken,130,131 agitatie, symptomen, 59
meditatie/gebed, 35 dinacharya,47,369 water: te veel, effect van, 131,136 balans met dieet/voeding,341-342, 344-346
mondhygiëne,34 dood,26 ziekte en gezondheid,54, 122 balans met essentiële oliën,175
nacht, 47-48 dosha's,32-34, 54-66 dosha's: dosha kapha balans, keuzes,66
ontbijt,36 agitatiefase, 56,60-61 accumulatie,6I balans met mondspoeling, 154
van ontbijt tot lunch,36 agitatiefase, levensstijlfactoren, 63-65 agitatie,59,6I cyclus, 60
opstaan,34,75-n2 agitatiefase,natuurlijke factoren, 62 agitatie,factoren,62,65 dagelijkse cyclus, 35,77
ochtendreiniging/spirituele oefening, 34 agni,218-221 agitatie,symptomen,59 definitie, 370
persoonlijke verhalen, 17-18 balans,27, 54, 70,91 balans met dieet/voeding,341-342, 344-346 elementen {vuur en water),54
ritmes, 31 balans met dieet, 236, 329-342,344-346 balans met essentiële oliën,175 functies,55-56
voor het slapen gaan, 37 balans herstellen,57-58,66 balans,keuzes,66 fysieke eigenschappen,55,131
uitscheiding, 34 balans met mondspoeling, 152-154 balans met mondspoeling, 154 groei,33
zelfmassage,35,48 balans met reethapoeder,200 bedtijd,37 guna sattva, 83, 261
zelfzorg voor de vijf zintuigen,35 dagelijkse cyclus, 35 cyclus,61 kalmering, 60
dagelijkse seksuele cyclus, 277,279 dagelijkse routine,34-38,77 dagelijkse cyclus, 35,77 kauwstaafjes,144
dageraad, 76 definitie, 369 definitie,370 ontlasting,eigenschappen,123
dagritme, 31, 47 evenwicht, 70 elementen (water en aarde),54 toename, 59
dakshina, n5 fase van verspreiding of verplaatsing, 57 functies,55-56 transformatie, 55
dal {soep),341, 354 fysieke eigenschappen, 55 fysieke eigenschappen,55,131 water drinken,effect,130,131
dankbaarheid gelijk/ongelijk,principe van,58 guna tamas,82, 261 zetel,122
mantra voor Moeder Aarde,94, 95 gelijk versterkt gelijk, 58, 81, 131 kalmering,61 zon, 53
zelfbevestiging,94 guna's,82,261 kauwstaafjes,144 dosha's: dosha vata
depressie,zonlicht,87 innerlijke klok, 31 maan,53 accumulatie,60
desha,88 kalmerings- of verlichtingsfase,56,60-61,66 ontlasting,eigenschappen,122 agitatie,59,60
detoxprotocol, 364-368 kauwstaafjes, effect, 144 slaap, 261,264 agitatie,factoren,62,63
recepten, 303,365-368 olie, 174,175 statische natuur,33,35 agitatie, symptomen,62
deva's/devata, 24,369 onbalans, corrigeren, 57-58 stilstand, 55 balans met dieet/voeding,341-342, 344-346
dharma,22,69,369 onbalans, symptomen van,57-59 toename van,58, 65 balans met essentiële oliën,175
dialoog tussen leraar en student (satsangha),72 seizoensritme,62,329 traagheid,77,81 balans,keuzes, 66
diarree seksuele activiteit, 278-280 voeding,33 balans met mondspoeling, 154
levensstijlcorrecties,182 smaken,223-230 wakker worden,66, 80 cyclus, 60
preventie en herstel, 132-137 stabilisatie,56 water drinken,effect, 130, 131 dagelijkse cyclus, 35, 77
preventie, voedingskeuzes en recepten, 135, stadia van onbalans,57-58,60-61 zetel,122 definitie, 371
316-318, 312 toename- of accumulatiefase,57-59 dosha's: dosha pitta elementen (lucht en ruimte),54
preventie,yogahoudingen,318 tegengestelden,voor balans,58,81 accumulatie,60 functies,55
lNDEX
lNDEX

fysieke eigenschappen,55-56,131 gedachten sandelhout,196 glimlach. Zie mondverzorging

guna rajas,82,261 tijdens meditatie,105,107 godsbewustzijn (moksha), 22
zomer,198
kalmering,60 werkelijkheidsvorming, 67 gezonde levensstijl, 9-10, 16-40, 66-68,71 goeroe, 4, 16,370
kauwstaafjes,144 geduld, 38 gezondheid, 9,27, 70-73 granaatappel, 319
ontbinding, 34 geest aspecten, 27 green gram (meel van),183,187
ontlasting, eigenschappen, 123 gezond/balans,70 balans, toestand van, 70,72 groene geneeskunde, 29
opstaan in vata-tijd, 77 guna's,82 definities,27,70-71,371 grootvader van de auteur. Zie Baba
prana,168 kalmte/vrede, 30 dosha's, 55 grote elementen, vijf, 54
toename, 60 mantra's, 92 geografische locatie, 89 guave, 129
variabele natuur, 33, 35 geleefde kennis, 10 handhaven 70-71 kauwstaafjes,141,144
warm water met slokjes, 36 gelijk versterkt gelijk,58,81, 131,287 holistische visie,27,71,135 guna's, 82
water drinken,effect, 130,131 geluk,70,72 innerlijke bron, 67 dagelijkse cyclus/ritmes,84
wind, 53 gember, n9,129,348 methodologie, 9 definitie, 370
zetel, 122 geneeskrachtige gedachten, 299-300 dosha's,82, 261
pijlers,32
duivenerwten (arhar),349 genetische effecten (van gezonde levensstijl), 14-15 eigenschappen, 82,2n, 261
swastha, 27,70, 71-73, 190-198
Durga, 90, 94 genezen, 20,301 47-49,66-68 slaap, 26r
swasthavritta,31,371
dutten overdag,271-272 tijd en,47 tijd, 82
ware natuur,68
zelfgenezing, 18,26,39 welzijn,27 guna rajas,83,370
eenheid genezende intenties,299-300 dagelijkse cyclus,84
wijsheid (swasthya-raksha), 9
individu en universum,81 geografische locatie,88 van de ziel (prasanna),70 dosha vata,261
macro- en microkosmos, 31,46,53, 70 getuige-zijn (bewustzijn), ro8 gezondheidsbewustzijn,27 eigenschappen,82,2n,261
eigenschappen, 236-237, 2.38-240 gewichtstoename,127,131 serotonine,87
gezondheidsrespons,n-14
dosha's, 55,131 gewijd voedsel,210-213 te veel,89
ghee, 252,371
guna's, 82, 210, 261 gewijd water, 165 guna sattva, 83, 261,371
effect op dosha's,174, 252
voedsel,231,236-237,238-240 gewoontes,39 koken met, 252 dagelijkse cyclus,84
elementen, 54 gezichtsmaskers (anulepana),190-198 dosha pitta, 261
massage met,179
essentiële oliën. Zie olie voor massage afrikaantjes (Tagetes), 197 recept,363 eigenschappen, 821 2n
evenwicht,70 kikkererwtenmeel,197 guna tamas,82, 261,371
seksueel weefsel (shukra), 284
kokos,194,198 voordelen, 252-254 dagelijkse cyclus,84
familietraditie, 15, 294, 400 komkommer, 191 dosha kapha, 261
gidsen
fenegriek, 32 7,348 kurkuma,194,195 eigenschappen,82,2n
mondverzorging,319-328
fluoride, 143 melk, 194, te veel,89
recepten, 303, 354-363
fundamentele krachten in het universum,56 melk,reinigingsvloeistof,193 gurukulam,15, 19,23, 52,86,370
uitscheiding,305-318
melk, scrubmasker, 193 voedingsadviezen, 329-368 recepten uit, 355-363
Ganges (rivier),761 101 recepten, lijst,304 gifstoffen
garbanzobonen,350 rozen,191,192,197 haarverzorging,198-202
dikke darm,122
Gayatri-mantra, 96,97,259 rozen, reinigingsvloeistof,193 amalaki,201
detox protocol,364-368
gebed, tijd van de dag,35 rozen, scrubmasker, 192 antibacterieel en antiparasitair,201
detox recepten, 303, 365-368
 INDEX
lNDEX

anti-jeuk, 200 tijd van de dag,35,37 macrokosmos en microkosmos,31,46, 53,70 lichaam,

anti-roos, 200 voordelen, 286 koudwaterbad, eenheid met universum,31,46, 54

Ayurvedische conditioner,202 vyayama,286 koud water of voedsel, 91, 126, 130, 130, 246 fysiek, 26, 30, u2

geen commerciële shampoo gebruiken, r99 wanneer niet,290 krachten in het universum, 32-34. Zie ook dosha's wijsheid, 9, 18

haarwortels voeden, 200 yoga en yogahoudingen, 243, 291-297 en guna's licht

hibiscus,202 krimi (ziektekiemen,pathogenen), 144 elektrisch,82

shikakai,r99 jaartje vrijaf, voorschrift bij stress,114-u6 kruiden en specerijen,130, 343-349 zonlicht, 82,87

wassen met plantaardige producten,198-202 jasmijn, 184,327 kruiden lief zijn voor jezelf, 49

zeepnoot,200 jnana mudra, 103, 104 baden,i82 lijden,spiritueel, 68

heet eten,136 haarverzorging, 198-202 lijkhouding (savasana),267, 269-270, 371

heetwaterbad, kalebassen/pompoenen, 341 houdbaarheid, 198 linzen,341, 349-354

heilige basilicum (tulsi),322 kalmte door maanlicht, 47-48 Nardostachys jatamansi, II dal (soep),354

Herrera, Beverly, 209-210 Kamasutra, 273 kruidenwater, 251 masoorlinzen, 351

herstelmethodes, 9,132-136, 287,323 kaneel, 326,343 kruidnagel, 324,343 loka, definitie,370

dosha-balans, 66 kapha. Zie dosha kapha kurkuma, 320, 348 lotusbad, r83

uitscheiding, 132-136 kardemom,343 gezichtsmaskers,194,195 lucht,als element, 54

yoga,132,291 karma,15,u7 kurkumabad, 185 lunch, tijdstip, 36
hibiscus, 327 karma yoga, 117 masker voor hielen en ellebogen, 196
haarverzorging, 202 karmische waarde,u7 maagzuurremmers, 132

honderd stappen, 36 karmaja (aandoeningen als gevolg van karma),n8 Lakshmi, 95 maaltijden, 209-215. Zie ook voeding en voedings­

honing, 341, 367 kauwstaafjes,139,144-148, 321 Lao Zi,38 regels en voedsel (smaken)

hoofdhuid, oliën, 176 bestellen, 146 laxeermiddelen, n9 agni,218-221

d
hoof massage,176 bewaren voor gebruik, 147 leeftijd Ayurvedisch eten, benadering, 218

hoop,22 gebruik,147 agni,218,220 Ayurvedisch koken en recepten, 28, 355-363

huidverzorging, 166-177 vs. nylon tandenborstel, 146 dosha-agitatie, 59 Ayurvedische voedingsadviezen, 329-368

gezichtsmaskers,190-198 selecteren,145 massage,172 Ayrvedische voedingsregels,237-255

massage,166,173 wanneer wel en wanneer niet,146 seksualiteit,279 Ayurvedische kruiden,343-349

recepten,303 werking, 144 leegte (shunya), 67 Baba's geneeskrachtige keuken,213-214

hyponatriëmie,r31 keuzes maken,136 legen van de maag,127 eten naar het seizoen,235,329-368

khichadi, 28,u9, 370 lekkendedarmsyndroom, 121 eten voor je agni,235

inspanning, 286-297 kikkererwtenmeel (besan), 187,197 levensstijl, aanpassingen, 73 eten voor dosha-balans, 218
adviezen per seizoen, 289 kindertijd, massage,178 levensstijl,factoren bij dosha-agitatie,63-64, 66 eten,de geest en het spirituele leven,210-213

dosha-balans,286 klok,levensstijl,32 levensstijl,klok,32 filosofie van de heilige maaltijd,210-213,255-256

eigenschappen, 286 kokosolie,174 levensstijl,lessen, 21-26 gids, 329-368

eten,drinken, 244 komijn, 343 levensstijl, wijsheid, 31, 66-68 herstel (persoonlijk verhaal),232-234

hoeveelheid, 287-290 koriander,343 levensstijlen, 16-40 mantra's, 255-256

hydrateren tijdens, 131 kosmos, 31 Ayurvedisch, 16-40,66-68, 71 persoonlijk verhaal, 209-210

te veel, 287 eenheid,31, 46, 53,70 gezond,9-10, 16-40, 66-68, 71 rajasisch voedsel, 212
INDEX INDEX

sattvisch voedsel, 2n prana's,168 lauwwarm water, 154 polijstmiddelen, 141

seizoenen, aanbevelingen, 49, 235, 329-368 tijd om te ontvangen, 178 mondspoeldrank maken, 325 tandpoeder, recept, 148
smaken, 221- 230 tijdstip,173 oil pooling (gandusha), 155 tandenpoetsen, 144-149, 158
tamasisch voedsel, 212 voordelen,168, 171 oil pulling (kavala dhaama), 155 vijf stappen,158
tijd van de dag,36-37, 125,242 wanneer niet, 177 onderzoek naar oil pulling,156-157 voedingskeuzes, 159
vegetarisch voedsel,212 wrijven: olie aanbrengen,175 recepten en adviezen, 319-328 mosterdolie,
maan zelfmassage (abhayanga),166 sesamolie, 154 dosha's, effect, 174
dosha kapha, 53 zelfmassage,hoe,173-177 technieken,155 massage, 166, 174
maanritme, 48 matigheid,297 vloeistof niet doorslikken,156 mosterdzaad, 348
maanlicht, 49 Matthiesen, Nicole,262-263 voordelen van dagelijks, 158 mungbonen, 352
maanlicht,heilzaam effect {jyotsna),282 Mattias,Kristin,69 werkzaamheid, 157 munt, 326, 328
macrokosmos 31, 46,53,70 meditatie werkzaamheid van sesamolie,154 mudra, 104, 370
magnetronmaaltijden,233 atmabodha, 105-uo mondspoeldranken,151-158 jnana mudra, 104
manas, 370 getuige, 108 mondverfrissers, 328 mukti {zelfverwezenlijking), 22
mango,327 gedachten om mee te beginnen, 107-108 mondverzorging en -hygiëne, 139-161. Zie ook muskusrozenbad, 185
mantra's, 92-102 gewoonte maken en volhouden, ro6-no kauwstaafjes en mondspoelen
bescherming, 92 surya dhyanam {zonmeditatie), 104 aama, 159 nacht,37,47,84,257-256
dagelijkse zelfbevestiging,93 tijd van de dag, 35,85 bittere en scherpe smaak, 319 dosha-cyclus, 35
dankbaarheid aan Moeder Aarde,94 uitspraken, 107 commerciële mondspoelwaters, 152 guna tamas, 83, 261
definitie,92, 370 voordelen, 109 drie stappen, 143-58 water drinken, 252
Gayatri-mantra (zon), 96 melatonine,86 fluoride,143 nachtdienst, 87
mantra-vibraties, effect, 92 melk,25 huismiddeltjes,141 nadi's, 102, 370
maaltijd,255 melk,194, gids, 319-328 namen, nieuwe, 51
tijdstip van de dag, 35,37 reinigingsvloeistof,193 tandvleesontsteking,behandeling, 320, 323 Nardostachys jatamansi, ro
margarine, 254 scrubmasker,193 kauwstaafjes,139,144-148,321 Nath, Baba Ayodhya. Zie Baba
Maruts, 24 gezichtsmasker, 194 mondspoelen, 144, 151-158 natuurlijke levensstijl,n5
masoorlinzen, 351 microkosmos, 31, 46, 53, 70 mondverfrissers, 328 Natuur
massage,166-168 mindfulness neemboom,eigenschappen en deva's,24
aandachtsgebieden,176 opstaan,91 -105 toepassingen, 140 eerbied, 140
Ayurvedisch, dagelijks,167, 169-171 eten, 210 plantaardige producten, 319-324 fenomenen en verschijningsvormen, 23-26
baden na massage, 177 seks,281 recepten en adviezen, 319-328 genezing,26, 39,46
droog poeder,178 moed (virya), 12, 76, 84, 182,372 spijsvertering, 159 gulheid, 141
extra zacht,179 Moeder Aarde, dankbaarheid,94-95 strategisch eten, 159 guna's,84
olie, 168 Moeder Natuur (Prakriti}, 46 synthetische versus natuurlijke producten, 143 harmonie,46, 84
olie, aanbrengen,175 moksha,22, 69, 370 stappen, volgorde,156 klok, 32
olie, kiezen en voorbereiden,173 mondspoelen,144,151-158 tandarts,143 leraar, 19
olie versus druk,168 afweer,157 tandplak, 159 Moeder Natuur (Prakriti), 46
persoonlijk verhaal, 169-171 koel water,154 tong schrapen, 144, 149, 158 overeenstemming, 29

390 391
lNDEX INDEX

ontwaken,80 activiteiten voor de vroege ochtend, 85,91-93 kunst van de Ayurvedische levensstijl, 16-19 Rig-Veda, 16, 20,75, 96, n1, 163, 370

ritmes,20, 45-49, 84 brahma muhurta,75,77,79, 89 machteloosheid, 49-53 rishis's, r9,370

wijsheid,19-20, 38 dageraad, magie van de, 76 Matthiesen, Nicole, 262-263 RishiSushruta,27

neem kauwstaafjes, 139,144,146 intentie,89 Mattias, Kristin, 69 Rishi Vashishtha, 25

neemolie, 140 mantra's reciteren,82-101 slapeloosheid, 262-263 ritmes. Zie ook dosha's en Rta en seizoenen

neti-reiniging, 206 mindfulnessoefeningen,102-no svadharma, 69 chronobiologisch, 31

neus,206 Natuur,80 perspectief (omslag),68 dagritme,32, 47

neti-reiniging,206 ochtendrituelen,91-93 peulvruchten, 349-354 dosha's, 56

oliereiniging, 206 positieve indrukken, 90 pijlers onder onze gezondheid, 32 maanritme, 47

nootmuskaat,348 reiniging,91 pindanda,31 Natuur, 20, 45-49, 84

tienerrebellie van de auteur,no pitta. Zie dosha pitta overeenstemming, 46

ogen, 203 uitscheiding, 78,91 plantaardige producten, respecteren,45-49

massage,172 zegening van jezelf 91-93 baden, 183-186 Rta,43-47

oogdruppels (netra tarpanam),205 zegeningen van de zon, n2 haarverzorging, 198-202 seizoensritme,32, 48-49

oogspoeling (netra prakshalan),204 zelfbevestiging, 91-93,94 houdbaarheid, 198 zonneritme,48

oogzalf (anjana),204 zonlicht,87-88 mondhygiëne,319-328 rode linzen (meel),187

oil pooling (gandusha), 155 opstaan, 34,75-n2. Zie ook ontwaken pompoenen/kalebassen, 341 rozen
oil pulling (kavala dhaarna), 155 beste tijd,75-78 prakriti (dosha-constitutie), 231 bad,184

olie tijdens brahma muhurta,75-78,86 Prakriti (Moeder Natuur),46, 231, 370 gezichtsmasker, 191,192, 197

medicinale olie voor het oor, 203 uitzondering na laat opblijven,79 prana, 1021 216, 370 reinigingsvloeistof, 193

slaap,264 oren vijf prana's,168 scrubmasker, 192

zelfmassage,35, 48,173-177 massage,176 prana shakti, 275, 293 Roubos, Dane, 253
olie voor massage medicinale warme olie,203 pranayama, 102, 370 Rta, 43-45
aanbrengen, 176 verzorging van, 203 tijd van de dag, 35, 102 concept,43-45

castorolie (ricinusolie),168 Ornish,Dean,14 prasanna,70-71 definitie, 370

essentiële oliën, 175 purusha, 81,370 eenheid van macro- en microkosmos, 31, 46, 53

kiezen en voorbereiden, 174,175 peper,343 gesprekken met Baba, 41, 44

mosterdolie, 168 persoonlijke verhalen raja yoga, 291 respecteren, 45-49

prana's,168 Ajmera, Ananta Ripa, 49-53 rajas. Zie guna rajas seksualiteit, 276
seizoenen, 175 Barrett, Brittany, 16-19 r ajasisch voedsel, 212 ruimte, als element, 54
sesamolie,168, 172 bewust leven, 49-53 Ramayana, 22
verwarmen,175 Brady, Leeann,169-171 recepten,303, 354,355-363 sadhana, 237, 370
olieachtig voedsel, 135,264 Cunningham, Tracy, 232-234 reethapoeder (zeepnoot), 200 saffraan,348
oja, 182, 216,370 dagelijkse abayanga (massage),169-171 reiniging, 165 Sakshi Chaitanyam, 107
Om,370 Herrera, Beverly,209-210 begin van de dag,91 sandelhout, gezichtsmasker, 196
ontbijt,36 herstel door voeding, 232-234 uitscheiding, n3 sankalpa, 89

ontwaken, Zie ook wakker worden innerlijke rust, 262-263 relatie tussen leraar en student, 22 Saraswati, 94
activiteiten na het ontwaken, 89-90,91-93 de keizer te rijk met Ayurveda, 28 ricinusolie. Zie castorolie Sarayu (rivier), 24, 75-76,97, 101, 105,163, 299

392 393
INDEX INDEX

Ayodhya,369 geslachtsgemeenschap (sambhoga),272 beste tijd om te gaan slapen,78, 264 steenzout,347,348

definitie,370 Kamasutra, 273 dosha's, 261 stoelgang. Zie uitscheiding

satsangha (dialoog tussen leraar en leerling), 72 leeftijdscyclus, 279 dutjes overdag, 271-272 stress

sattva. Zie guna sattva massage, 179 factoren voor beter slapen, 263-271 jaar vrijaf voorgeschreven aan

sattvisch voedsel,2n mindfulness, 281 geestelijke voorbereiding, 267 gestreste man, n4-u6

savasana (lijkhouding),267,269-270,371 opvoeding,273 Gayatri-mantra, 259 suiker, vermijden of met mate, n5, 160, 233, 284

Savitri-mantra, 96 partnerkeuze, 274 surya dhyanam (zonmeditatie), 104

godin van de slaap (Bhutadhatri), 48, 259
scrubs voor in bad (udvartana/ubtan), 187-189 seizoenscyclus,277,278 goede gewoontes, 38, 48 surya namaskar (zonnegroet), 98-100, 102, 371

alle huidtypes,189 seksualiteit (kama), 273 Sushruta, Rishi (wijze), 27,70, 179, 286, 371
guna's, 261
gevoelige huid,alle seizoenen,188 shukra,275 Sushruta Samhita,148
inspanning, 260
kikkererwtenmeel, 187 spijsverteringscyclus, 280,281 massage,172,179 svadharma,69
lentescrub, vóór het douchen, 188 tijd van de dag, 37 mediteren in bed, 267 swastha,27,70,371
meel van green gram, 187 uitgesteld plezier, 274 gesprek met Baba,71-73
niet te veel, 267
meel van rode linzen, 187 verlangen, 274 swasthavritta, 31,371
olie, 264
reinigingsvloeistof voor de lente, 189 vrouwelijke cyclus, 280, 281 persoonlijk verhaal, 262-263 swasthya-raksha, 9

recepten,lijst,303 seksueel weefsel (shukra), 275 savasana (lijkhouding), 267, 269-270

saffraan voor stralende huid, 189 belang van zoet en vet, 284 slaapkamer, 266 tamas. Zie guna tamas
schaamte, 68 ghee, 253, 284 slaapopwekkend voedsel,264-266 tamasisch voedsel, 212
scherpe smaak (katu rasa), 2221 225-226, 319 voedsel dat shukra aanvult, 283 slapeloosheid, 262-263 takra, n9

schijnpeper, 326 voedsel dat shukra uitput,282 tandzorg en hygiëne. Zie mondverzorging en
vaste tijd, 264
school,traditioneel. Zie gurukulam serotonine,86 yogahoudingen, 267, 269-270 hygiëne
seizoenen,201 48 sesamolie,174 zonlicht in de vroege ochtend, 88 tegengestelden
dosba-balans door voeding, 236,329-342, Ayurvedisch tandpoeder, 148 zuivel, 265 dosha-balans, 58, 81
344-346 dosha's, 174 smaakzintuig, 222,236-237. Zie ook voedsel tegengestelden verzwakken elkaar,58,81

dosha-ritmes,62,329 massage, 168,172 (smaken) teksten, Indiase, ro, 16, 22, 24,38, 43, 77, 92,

inspanning,289 mondspoelen, 154 148,286

werken met smaken, 230
massageolie, 175 shampoo. Zie haarverzorging snacks,37, 246 temperatuur
seizoensritme,32,48 shakti, 17,89, 301,371 koud eten en drinken vermijden,91, 126, 130
spijsvertering
seksualiteit,276,277 prana shakti,2751 293 agni {spijsverteringsvuur),78, 125, 216-221 voedsel en dranken, 126

variaties in agni,217,218 Shealy, C. Norman, 152 corrigeren, 158 badwater,

voeding/maaltijden,48, 236, 329-40 shikakai, 199 dosha-agitatie, 62 thee,328,368
seks, 32,272-285 shukra. Zie seksueel weefsel (shukra) je bent wat je kunt verteren, 159 tila-olie. Zie sesamolie
activiteiten na de seks,282 shunya (leegte),66 onverteerd voedsel, 159 tijd, 47
celibaat (brahmacharya), 273,369 Singh, R.H., 157 seksualiteit, 280-282 dosha-agitatie, 62
cyclisch concept,276 slaap, 15, 217-30. Zie ook ontwaken uitscheiding, 78, 120, 123 drie guna's,82
dagelijkse cyclus, 278,279 Baba over licht en donker,259 verteerbaar eten, 120, 123, 132 tijd van de dag,47
dosha's,276-278 belang van slapen, 260-261 spiritualiteit,15, 41-n 66-68 agni,218,219
eten na seks, 282-285 beste tijd om op te staan, 75-79 srota's, 126, 159,371 dagelijkse sekscyclus,278,279

394 395
INDEX INDEX

maaltijden,242 vezels in voeding, 127-130 voeding. Zie ook voedingsregels en voedsel (smaken) te heet, 136
tong,patronen analyseren,150 water (wanneer,hoe veel en hoe warm), 91, en maaltijden te koud, 136
tong schrapen,144,149,158. Zie ook mond­ 126-127, 129,130-132 aanbieden aan God, 255-256 temperatuur, 126
verzorging Ultieme Werkelijkheid (Brahman),24,66 Ayurvedisch koken,28, 355-363 te olieachtig,135
tandenpoetsen,144-149,158. Zie ook mond­ universum Ayurvedische voedingsadviezen, 329-368 te zwaar,135
verzorging eenheid met fysiek lichaam,33,46 Ayurvedische kruiden, 343, 348 vegetarisch, 212
Ayurvedisch tandpoeder,recepten,148,321, 322 fundamentele krachten,56 bewerkt, vermijden, 248 verteerbaar voedsel,120, 123,132

kauwstaafjes,139,144-148 intelligentie,46 bonen en linzen, 349-354 vis, schaal- en schelpdieren,233

tastzintuig,166 Upanishads,22,213, 371 dieet met veel vlees, 234 voedingsvezels, 127
traagheid urdbonen, 353 diepvries, magnetron, 233,249 voedingsregels, 237-255
dosha kapha,77,81 usha-paana,91 eigenschappen,231, 236-237,238-240 alleen eten als je trek hebt, 246
guna tamas,83 heilig,gewijd,210-213,255-256 alleen of in gezelschap, 243
Tripathi,J.S.,157 vaidya,372 herstel dankzij Ayurvedische voeding (persoon­ alleen water drinken als je dorst hebt, 130, 246
tulsi (heilige basilicum),322 Valtin,Heinz,129 lijk verhaal),232-234 bewust drinken, 251

vasten,125,150 keuzes voor gezond gebit en tandvlees, 160 eigen verantwoordelijkheid,247

ubtan, 187-199,303,371. Zie ook scrubs voor in bad vata. Zie dosha vata keuzes tegen diarree,135 emoties tijdens het eten,243

uitscheiding, 34,n3-137 Veda's,10,16,22,24,52, 77,371 mantra's, 255-256 geen maaltijden overslaan, 245
aama,122 waarheid,66 maaltijden, regelmaat, 125,242 hoeveelheden,244

aandrang,niet uitstellen,91,113, 120 Vedanta, 107 maaltijden, tijdstip van de dag, 36, 37 het juiste tempo, 243
belang van,114 Vedisch,definitie,372 mindfulness tijdens het eten, 210 kleding bij en aankleding van de maaltijd,241

constipatie: aandacht,niet negeren,120 Vedika Global,n, 18,28,86 misvattingen, 17 koken met ghee,252-255

constipatie: yogahoudingen bij, 316 ChefSanjai,215 persoonlijke verhalen, 209-210, 232-234 lekker is ook belangrijk, 248

constipatie,voorkomen,124-132,305-313 keuken en maaltijdbereiding,215 pijler van gezondheid, 32 maaltijden, regelmaat, 242

constipatie,symptomen,124 yoga voor Atmabodha,294 peulvruchten, 349-354 niet bevroren,249

dagelijkse stappen,119 zelfbevestigingsritueel,93 rajasisch, 212 niet bewerkt, 248
dikke darm en afweer,121 vegetarisch voedsel,212 rauw,250 niet te veel rauw,250
dikke darm en verwijderen gifstoffen,122 vegetariërs,hart- en vaatziekte,253 recepten, 303,355-363 niet wanneer voedsel niet samengaat, 136, 248

diarree voorkomen en herstelprotocol,132-136 venkel, 326,328,343 voedingsadviezen, 329-368 snacken alleen wanneer agni het toelaat, 246

dosha's, 122 verandering,20,45 sattvisch, 2u tijd nemen voor koken, 241

fysieke reiniging,113 verantwoording,301 seizoenen,48-49,235,329-342 vers voedsel,240
gezonde, 123 verjongen, 26 seks, voor of na,282 warm beter dan koud, 246
gids, 30s-J18 vertrouwen,ro shukra, uitputtend, 282 warme dranken voor het agni, 246
laxeermiddelen, n9,124 vezels in dieet,127 shukra,bevorderend,283 voedsel (smaken)
ochtend,78,91,120 vijf grote elementen,53 slaapopwekkend,264-66 bitter, 222, 227
oefeningen,114 vikara prashamana (benadering gezondheid),9 snacken, onregelmatig, 125 dosha's en smaakpotentie, 230
spijsverteringsvuur,78, 125 virya (moed),182, 372 strategisch eten,159 eigenschappen en smaakselectie, 231

tijdstip en regelmaat,120 vis,schaal- en schelpdieren,233 suiker,vermijden,159-106 scherp,222,225

verteerbaar voedsel,120,123, 132 vitaliteit (tejas),216 tamasisch,212 slaap en smaak, 264

397
 INDEX
INDEX

zelfgenezing, r8, 26, 39 verjonging, 166

werken met, 230 wetenschap van de Ayurveda,41-73
zelfmassage, 35, 47, 166. Zie ook massage zintuiglijke organen, 166
wrang, 222,228 wijsheid
zout (steenzout), 348, 349
zoet,222,264 Ayurvedische geneeskundige wijsheid, 19-21, hoe, 173
zoute smaak (lavan rasa),222,225
zout,222,225 29-31, 47-49,66-68 zelfvervulling, 19
zelfverwezenlijking (mukti),22, 105, 109 zuiverheid, 113
zuur,222,223 innerlijke gezondheid (swasthya-raksha),9
ziel,gezondheid (prasanna), 70 zure smaak (amla rasa),222, 223
voetmassage, 176 levensstijlwijsheid,19-21,66-68
zintuiglijke organen,166 zwaar eten, 135
vrede, 29 Natuur,21-26,38
zoemende bij, ademhaling, 103 zwarte ogenboon, 350
vrouwelijke seksualiteitscyclus, 280 Williams,Vernon,294
zoete smaak (madhur rasa),222, 264 zwarte peper,343
vuur wind en dosha vata,53
agni (spijsverteringsvuur), 78, 125 winterdepressie,87 shukra, 284

als element,54 wonderen, 9, 22 zoethout, 327

wrange smaak (kashaya rasa), 222, 228 kauwstaaf, 144, 146

waarheid, 21,29, 66 zon

ultieme (antaryami) 92 yoga, 291 dosha pitta,53

ware natuur,68 definitie, 291, 372 Gayatri-mantra,97

water houdingen ter voorkoming constipatie,314-316 gebedsritueel, rn1

aanbevolen dagelijkse hoeveelheid,129, 130 houdingen ter voorkoming diarree,318 surya dhyanam (zonmeditatie), 104

acht handjes vol drinken,91 houdingen voor slaap, 267,269-270 surya namaskar (zonnegroet), 98-rno,rn2

baden in gewijd water, 165 inspanning, 288,291-297 zegeningen, n2

bewust drinken, 251 karma yoga,n7,n9,291 zonaanbidding,96

alleen drinken als je dorst hebt, 130,246 langzaam als spirituele oefening, 294 zonneritme,48-49

als element, 54 savasana (lijkhouding),267,269-270, 371 zonlicht, 82

gekookt, 252 sub-paden,291 zonlicht

genaturaliseerd,252 surya namaskar (zonnegroet), 98-rno, 102, 371 beste antidepressivum,87

gewijd, 165 tijd van de dag,35,85 geografische locatie, 88

hoeveelheid, temperatuur en tijdstip, 126-127 voordelen van dagelijkse yoga, 291 slaap,87

koud of gekoeld, 126-127, 130 'yoga van meer, meer, meer',292 zorg voor de zintuigen, 163-207. Zie ook baden en

kruidenwater,251 yoga voor Atmabodha, 293 massage

nachtwater,252 yoghurt, z34 basis, 166, 207

temperatuur drinkwater,91 badscrubs, 187-199

te veel,131,133,136 zeepnootpoeder (reetha), 200 baden,165, 180-186

versheid, 252 zegening voor jezelf,91-93 gezichtsmaskers, 190-198

watervergiftiging,129, 131 Zelf,66 haar,198-202

welzijn,26,27, 142 bewustzijn van het Zelf,rn9 massage, 166-180

Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), gezondheid,72 neus, 206

definitie van gezondheid,27 herinneren,69 ogen,203

westerse geneeskunde, 26, 27, 71,122, 123, 134, meditatie,106,rn9 olie, zelfmassage, 35, 48, 166-168

157,262 zelfbevestiging,91-93 oren,203

399
 Over de auteur
harya Shunya is iemand die haar kennis
A van de waarheid deelt. Zij verspreidt
piritueel bewustzijn en gezondheid.
Shunya geniet internationale bekendheid als
spiritueel leraar en autoriteit op het gebied van
de Vedische wetenschappen: de Ayurveda, yoga
en de Vedanta. Zij is afkomstig uit een familie met
een lange traditie in die Vedische wetenschappen.
Haar eigen leven staat al 35 jaar in het teken van
studie en onderricht. Sinds enkele jaren verspreidt
zij haar kennis via Vedika Global, haar spirituele
gemeenschap en wijsheidsinstituut in Californië.
Ook buiten Californië bereikt zij haar gehoor
via online cursussen zowel als retreats en inter­
nationale workshops.
Shunya werd geboren in de heilige stad
Ayodhya in noordelijk India, waar haar Vedische
familie al sinds mensenheugenis gevestigd is.
Gedurende veertien jaar studeerde zij bij haar
goeroe Baba Ayodhya Nath, onder wiens leiding zij
de klassieke teksten bestudeerde en de spirituele
disciplines in de praktijk bracht.
ln zowel India als de Verenigde Staten ontving
Shunya prestigieuze onderscheidingen, waaronder
de onderscheiding voor uitzonderlijke diensten
400
van het California lnstitute of lntegral Studies en
een onderscheiding voor uitzonderlijk onderricht
van de Association of Ayurvedic Professionals of
North America. Zij is voorzitter van de California
Association of Ayurvedic Medicine (CAAM) en
voorzitter of adviseur van verschillende Ameri­
kaanse en internationale organisaties, waaronder
een Ayurvedisch consortium bestaande uit organi­
saties uit zestig verschillende landen. ln 2015
presenteerde het tijdschrift Spirituality & Health
haar als een van de 'Top roo Trailblazers in Yoga
and Ayurveda'. Zij is een veelgevraagd spreker;
zij was onder meer keynote-spreker op bijeen­
komsten van het World Ayurveda Congress,
de National Ayurveda Medical Association,
de University of California (Berkeley) en Stanford
University.
Shunya woont en leeft in Noord-Californië,
samen met haar man en zoon, hun geliefde huis­
dieren en planten en een nog altijd groeiende
gemeenschap van studenten van over de hele
wereld.
Voor meer informatie, zie acharyashunya.com
en vedikaglobal.org.
Acharya Shunya
Ayurveda, als moderne levensstijl
Een complete gids voor meer gezondheid en vîtal1te1t met veel
respect voor de natuur

Ayurveda, als moderne levensstijl is een praktische gids voor

eenieder die op zoek is naar een compleet overzicht van deze
eeuwenoude levenskunst en wetenschap.
Het boek sluit aan bij aandacht voor natuurlijke gezondheid en
voeding. staat vol met praktische tips over verzorging, '7oedJng,
stilte en meditatie en vertaald een ti jdloze traditie naar een
moderne levensstijl.

Acharya Shunya heeft het vermogen de Ayurveda toeganke

te maken voor een westers publiek. In dit boek beschr
de Ayurveda aan de hand van haar eigen persoonli
met vele tips voor de dagelijkse verzorging. dagel
zelfmassage, het bereiden van maaltijden (inclus
schoonheidsrituelen en aanwijzingen om de ge
vergroten.

Met Ayurveda, als moderne levensstijl. laat z

deze eeuwenoude kennis is, maar juist ook hoe
is op de vele aspecten van ons leven nu.

'Positieve kennis van het leven en harmonie met de natuur, dat

is wat we nodig hebben om onszelf te bevrijden van het lijden
van ons lichaam. onze geest en onze ziel', Acharya Shunya.

www samsarabooks.com

samsara . l.Lt.78