Tehnologija u najsirem smislu rijeci definise se kao naucna, tehnicka disciplina koja

izucava medjusobni odnos sredstava i nacina ( postupaka) proizvodnje u svim

sferama ljudske djelatnosti.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

KINEMATIKA REZANJA I GEOMETRIJA ALATA

Za ostvarivanje procesa rezanja neophodno je relativno kretanje alata u odnosu na obradak.

Za najveci broj postupaka obrade rezanjem ovo relativno kretanje je slozeno kretanje i
ostvaruje se kombinacijom glavnog kretanja i posmicnog kretanja. Kinematika rezanja
izucava kinematsko-gometrijske parametre alata i obratka. Kinematika rezanja se moze
opisati sa tri osnovne kinematske seme i to :

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

a) jedno prvolinijsko kretanje, b) dva pravolinijska kretanja i c) jdno pravolinijsko i jedno
rotaciono kretanje.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

U alate za obradu rezanjem spadaju strugarski noz i zavojna burgija. Drska alata je
dio alata koji sluzi za postavljanje i stezanje alata na alatnoj masini. Osa alata je
zamisljena prava koja je referentna pri njegovoj izradi, ostrenju ili radu tkom obrade.
Rezni dio alata prdstavlja prostorni polozaj radnih povrsina alata koje su sastavljenje
najmanje od grudne i ledjne povrsine. Grudna i ledjna povrsina tvore rezni klin alata,
a presjek grudne i ledjne povrsine predstavlja reznu ivicu ili sjecivo. Grudna i ledjna
povrsina se zovu radne povrsine alata jer one neposredno ucestvuju u procesu
obrade; grudna je u kontaktu sa strugotinom, a ledjna sa obradjenom povrsinom
obratka.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem
 Modeli nastajanja strugotine (u jednoj ravni smicanja)

Prema ovom modelu cjelokupna deformacija odvija se u jednoj jedinstvenoj ravni smicanja AB.
Ova ravan je nagnuta prema pravcu brzine rezanja pod uglom Ø koji se naziva ugao nagiba
ravni smicanja. Materijal obratka ispod ravni smicanja je potpuno nedeformisan, a materijal
iznad ravni smicanja je potpuno deformisan. Pretpostavka je da se cjelokupni inače vrlo složeni
proces plastičnog deformisanja u zoni rezanja predstavi jednostavnim procesom deformisanja
samo u jednoj ravni smicanja AB, nagnutom pod uglom Ø.
Uprkos značajnom pojednostavljenju procesa plastičnog deformisanja prema ovom modelu
mogu se objasniti mnogi fenomeni procesa nastajanja strugotine. S druge strane, centralni
pokazatelj ovog modela je ugao nagiba ravni smicanja Ø koji ima izuzetno veliki značaj u obradi
rezanjem. Ugao nagiba ravni smicanja Ø potpuno definiše pravac plastičnih deformacija u ravni
smicanja i koristi se kao kriterij za ocjenu obradljivosti. Prema matematičkoj analizi na osnovu
ugla nagiba ravni smicanja mogu se odrediti sile rezanja korištenjem principa minimuma
energije potrebne za rezanje. Osim toga na osnovu ugla mogu se odrediti ostali pokazatelji

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

procesa rezanja: faktor sabijanja strugotine, naponi u ravni smicanja, brzina smicanja i brzina
strugotine.

Model nastajanja strugotine u jednoj ravni smicanja

Mehanika rezanja ( analiza sila pri rezanju )

Pri stvaranju strugotine u zoni smicanja i njenoj neposrednoj blizini javljaju se veoma velika
tangencijalna i normalna naprezanja. Ova naprezanja se proizvode velikim silama a zahvaljujući
djelovanju reznog klina alata na materijal obratka. Ako se posmatra dio strugotine između zone
smicanja i kontaktne zone strugotina, tada se opterećenje u zoni smicanja može zamijeniti
koncentrisanom silom FR čije je hvatište na sredini zone smicanja, a opterećenje na kontaktu
strugotina – grudna površina alata, također silom FR čije je hvatište na sredini tog kontakta. Ako
se koristi statički pristup i ako se strugotina smatra čvrstim tijelom, onda su ove dvije sile u
ravnoteži. Sila FR koja djeluje na ravan smicanja može se razložiti na dvije komponente FS i Fn.
Prva djeluje uzduž ravni smicanja i zove se sila smicanja, a druga, normalno na ravan smicanja.

Za ove sile vrijedi:

FS = tgpS · Fn = µS · Fn

gdje je: pS - ugao unutrašnjeg trenja u zoni smicanja

μS – koeficijent unutrašnjeg trenja.

Koeficijent unutrašnjeg trenja predstavlja odnos tangencijalne i normalne sile, što predstavlja
odnos tangencijalnih i normalnih naprezanja.

µS = ƮS / σnS

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

 Sile pri ortogonalnom rezanju

Sila FR koja djeluje na kontaktu strugotina – grudna površina alata može se razložiti na dvije
komponente T i N. Prva djeluje uzduž zone kontakta strugotina – grudna površina i ima
karakter sile trenja, a druga, normalno na površinu kontakta.

Za ove sile vrijedi:

T = tgp · N = µ · N

gdje je: p - ugao trenja na kontaktu strugotina – grudna površina alata

µ - koeficijent trenja klizanja na kontaktu strugotina – grudna površina

Ova jednačina predstavlja osnovnu jednačinu vanjskog trenja klizanja po kojoj se koeficijent
trenja klizanja definiše kao odnos sile trenja T i sile N normalne na kontaktnu kliznu površinu.
Rezultanta sila FR može se razložiti i na koordinatne komponente F1 i F2 te se u tom slučaju sila
FR naziva ukupnom silom rezanja. Ako se sile prenesu u vrh alata dobije se tzv. Merchant-ov
krug sila prikazan na slici iz koga slijede jednakosti:

F1 = FR cos (p - )

F2 = FR sin (p - )

Od svih navedenih sila u zoni rezanja, moguće je, s odgovarajućom mjernom opremom, mjeriti
samo glavnu silu rezanja F1 i silu prodiranja F2
Eksperimentalno mjereći sile F1 i F2 mogu se odrediti sve sile u zoni rezanja. Sve navedene sile u
zoni rezanja nastaju usljed otpora materijala obratka.
Kod nekih postupaka obrade, kao što su bušenje, razvrtanje, glodanje, tj. kod postupaka kod
kojih alat vrši glavno obrtno kretanje, kao karakteristika otpora materijala rezanju se koristi
obrtni moment:

𝐷
M = F1 · D – promjer burgije
2

Snaga koja je potrebna za rezanje predstavlja umnožak glavne sile rezanja i brzine rezanja:

P = F1 · v
Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem
Ako se ova snaga podijeli sa zapreminom skinutog materijala u jedinicu vremena, dobit će se
snaga potrebna za skidanje jedinične zapremine materijala u jedinici vremena:

F1 · V F1
Pspec = =
d·s·V d·s
gdje je: d - dubina rezanja
s - posmak
v - brzina rezanja

Ova vrijednost se u literaturi i praksi naziva specifična sila rezanja ili specifični pritisak rezanja,
mada u fizičkom smislu to nije pritisak, niti sila, nego ima značenje potrebne snage za skidanje
jedinične zapremine materijala.
Međutim u praksi se ustalio termin specifična sila i označava se sa kS:

F1
kS = Pspec =
d·s

NALJEPAK NA REZNOM KLINU ALATA

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

nu,a dijelovi koji dolaze sa obradjenom povrsinom abrazivno trose ledjnu povrsinu alata.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

OBLICI STRUGOTINE

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

TERMODINAMIKA PROCESA REZANJA

u toplotu Qpd. Q=Qd+Qtg+Qti+Qpd.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem
TEMPERATURE PRI REZANJU
S aspekta mjesta mjerenja postoje temperatura strugotine, temp. alata, temp. u ravni smicanja
i srednja i maksimalna temperatura rezanja.
Srednja temp rezanja predstavlja prosjecnu vrijednost izmedju temp na kontaktnim povrsinama
alata, strugotine i obratka.
Maksimalna tep predstavlja temperaturu najcesce na sredini kontakta grudne povrsinee alata i
strugotine. Sa povecanjme brzine rezanja raste i temperatura sve do neke kriticne brzine, nakon
cega se temperatura pocinje smanjivati bez obzira i na dalje povecanje brzine rezanja.
Za odredjivanje temp rezanja postoje 3 glavne grupe metoda:
1. Analiticke metode,
2. Numericke metode i
3. Eksperimentalne metode.

HLADJENJE I PODMAZIVANJE PRI REZANJU

Dva osnovna zahtjeva koja treba da zadovolji sredstvo za hladjenje i podmazivanje su:
hladjenje zone rezanja podmazivanje triboloskih kontakata u zoni rezanja.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Tribologija procesa rezanja

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Abrazivno tosenje – predstavlja proces zadiranja i mikrorezanja mikrokomponenti vece
tvrdoce u materijal manje tvrdoce.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Adhezivno trosenje – Adhezivna veza nastaje usljed ogranicenog kontakta najvisih
vrhova neravnina strugotine i grudne povrsine.

Difuziono trosenje

OBLICI TROSENJA REZNOG KLINA ALATA

4 VRSTE PARAMETRA TROSENJA:

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

 Postojanost alata

Postojanost alata predstavlja vrijeme rezanja u toku koga alat vrši rezanje do svog zatupljenja,
odnosno, do takvog stepena istrošenosti zbog kojeg bi dalja upotreba alata bila praktično
nemoguća. Postojanost alata se najčešće izražava u vremenskim jedinicama, mada jedinice
postojanosti mogu biti i sljedeći pokazatelji: put rezanja (pređeni put alata pri rezanju), broj
obrađenih komada, zapremina skinute strugotine i tako dalje. Kod alata koji se preoštravaju,
nakon dostizanja vremena koje odgovara postojanosti, potrebno je alat naoštriti, a kod alata
koji se ne preoštravaju (okretne rezne pločice sa više reznih ivica), potrebno je reznu pločicu ili
zakrenuti i u radni položaj dovesti neupotrebljavanu reznu ivicu, ili potpuno zamijeniti novom.
Trenutak kojim se karakteriše zastupljenost alata određen je kriterijem zastupljenja. Prilikom
definisanja kriterija zastupljenja treba voditi računa o nekoliko zahtijeva i ograničenja:

 Ne smije se dozvoliti da se prekomjernim trošenjem ugrozi tačnost dimenzija obratka i

hrapavost obrađene površine,
 Ne smije se dozvoliti prekomjerno trošenje jer se u tom slučaju nenadano i često, veoma
brzo, dešava lom alata,
 Kriterij zatupljenja se treba odabrati tako da se postigne maksimalna ekonomičnost
dotične proizvodne operacije,

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

 Zbog prekomjernog trošenja alata u obliku rezne pločice koji imaju veću krtost (radi
velike tvrdoće, na primjer, keramika), lom rezne pločice može biti tako katastrofalan da
se unište i preostale, još neupotrebljavane rezne ivice i
 Kod alata koji se preoštravaju treba voditi računa o debljini sloja materijala koji se treba
izbrusiti prilikom preoštravanja, a s tim u vezi i o ukupnom broju oštrenja

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Režimi rezanja
Režimi rezanja čine skup osnovnih elemenata rezanja koji potpuno definišu relativno
kretanje između alata i obratka i njihov međusobni položaj u bilo kom trenutku odvijanja
procesa rezanja. Elementi režima rezanja su dubina rezanja d, posmak s i brzina v. Brzina
rezanja se često indirektno izražava, za postupke obrade sa glavnim obrtnim kretanjem
preko broja obrtaja obratka ili alata, i za postupke obrade sa glavnim pravolinijskim
kretanjem preko broja duplih hodova obratka ili alata. Režimi rezanja određuju se za svaki
zahvat obrade, dakle ne postoji univerzalna kombinacija navedenih elemenata režima
rezanja. U toku jednog zahvata, rezanje se može odvijati sa dvije ili više različitih
kombinacija režima rezanja. Čitav niz faktora utiče na izbor i određivanje režima rezanja.
Ovi faktori se mogu grupisati u tri glavne grupe: tehnološki faktori, tehnički faktori i
ekonomski faktori.

Faktor koji utiču na režime rezanja

Dubina rezanja
Sa stanovišta iskorištenja snage mašine, potrebno je birati najveću moguću dubinu
rezanja. Povećanje dubine rezanja je moguće samo u okviru dodatka za obradu. Dodatak
za obradu je predviđeni sloj materijala pripremka koji se treba odstraniti u toku procesa
rezanja. Prema tome, ako nema drugih ograničenja, treba težiti da se ukupan dodatak za
obradu odstrani u jednom prolazu tj. da dubina rezanja bude jednaka dodatku za obradu..
Nekada to nije moguće, pa se u tom slučaju obrada vrši u dva ili više prolaza, znači,
dodatak za obradu se dijeli na dvije ili više pojedinačnih dubina rezanja. U slučajevima
kada je potrebno ostvariti zahtjevani kvalitet obrađene površine tada se dodatkom za
obradu predviđa dodatak za grubu i dodatak za finu obradu. Ekonomski je najisplativije
kod takvih slučajeva grubu obradu izvršiti sa što većim dubinama rezanja, a finu obradu sa
mnogo manjom dubinom. Izbor maksimalno moguće dubine rezanja može se obrazložiti i
pravdati sljedećim činjenicama:

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

  Sa većim dubinama rezanja veći dio rezne ivice je u kontaktu sa obratkom pa je na
taj način veće iskorištenje reznog dijela alata
 Sa povećanjem dubine rezanja se ukupan dodatak za obradu odstranjuje sa manjim
brojem prolaza sto direktno utiče na smanjenje tehnološkog vremena proizvodnje

Preveliko povećanje dubine rezanja proizvodi i negativne efekte na proces rezanja. To su

povećanje sila rezanja, pogoršanje kvaliteta obrade, pojava vibracije itd. Uzimajući u obzir
sve prednosti i nedostatke, obradu je najbolje izvršiti u dva prolaza: prolaz grube obrade i
prolaz fine, završne obrade.

Posmak
Za grubu obradu, nakon odabiranja maksimalno moguće dubine rezanja, potrebno je s
obzirom na zakonitost o konstantnoj postojanosti alata, odabrati maksimalno mogući
posmak. Ovo iz razloga što na intenzitet trošenja alata posmak utiče nešto malo jače nego
dubina rezanja, ali istovremeno mnogo manje nego što utiče brzina rezanja.
Sa povećanjem posmaka povećava se značajno i proizvodnost za istu brzinu rezanja, a pri
tome se još uvijek ne ugrožava u takvoj mjeri postojanost alata. Postoji nekoliko
tehnoloških ograničenja kod izbora posmaka a to su: sile rezanja, sila na vučnom elementu
mehanizma za posmično kretanje, opterećenje nosećeg dijela alata, krutost sistema
mašina – obradak – alat – pribor, pojava vibracija i gubitak tačnosti.

Brzina rezanja
Brzina rezanja se bira na kraju, dakle, nakon određivanja dubine rezanja i posmaka. Dva
su osnovna kriterija za izbor brzine rezanja: maksimalno iskorištenje postojanosti alata i
maksimalno iskorištenje snage mašine. Za određivanje brzine rezanja s obzirom na
navedena dva kriterija neophodno je imati podatke o obradljivosti konkretnog materijala
obratka.

Prvi kriterij se definiše izrazom:

Drugi kriterij se definiše izrazom:

Za određivanje vrijednosti brzine rezanja uvijek se koriste oba navedena kriterija a uz

korištenje i izraza za obodnu brzinu:

Dalji postupak se sastoji u određivanju mjerodavnog broja obrtaja odnosno mjerodavne

brzine rezanja.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Postupci obrade otvora
Postupci obrade otvora predstavljaju grupu postupaka kojima se izrađuju prolazni i
neprolazni otvori različite tačnosti i kvaliteta obrađene površine. U principu, to su postupci
obrade višesječnim alatima pri čemu svaka rezna ivica alata reže istu strugotinu. Iznimno
neki specijalni alati za obradu otvora su jednorezni. Postoje tri glavne grupe postupaka:

 Bušenje
 Upuštanje i proširivanje
 Razvrtanje

Bušenje
Bušenje je postupak kojim se u punom komadu, korištenjem odgovarajućeg alata–burgije,
izrađuju prolazni i neprolazni otvori. Glavno i pomoćno kretanje pri tome vrši alat-burgija.
Glavno kretanje predstavlja obrtno kretanje alata, a pomoćno kretanje-pravolinijsko
kretanje alata. Postupak bušenja zavojnom burgijom naziva se obično ili klasično bušenje.
Zavojne burgije su cilindrično-rotacioni alati koji imaju dvije rezne ivice simetrične u
odnosu na osu burgije. Karakteristika bušenja je da se u toku obrade poprečni presjek
strugotine ne mijenja. Samo promjenom posmaka prije početka obrade moguće je
mijenjati presjek strugotine. Bušenje dubokih otvora – duboko bušenje je postupak izrade
otvora sa upotrebom posebnih alata.

Osnovne vrste bušenja: a) bušenje prolaznog otvora zavojnom burgijom, b) bušenje

neprolaznog otvora zavojnom burgijom, c) bušenje dubokih otvora-duboko bušenje u
puno i d) bušenje sa jezgrom

Upuštanje i proširivanje
Upuštanje i proširivanje predstavlja postupak obrade već izbušenih otvora ili otvora
formiranih livenjem ili kovanjem. Glavno kretanje predstavlja obrtno kretanje alata, a
pomoćno, aksijalno pomijeranje također alata. Proširivanje predstavlja operaciju širenja
već izbušenog otvora i ako se kao alat koristi zavojna burgija tada se radi o tzv. grubom
proširivanju. Cilj ove operacije nije dakle poboljšanje kvaliteta obrađene površine otvora
nego samo povećanje promjera. Proširivanje je neophodno kada je promjer otvora toliko
velik da se klasičnim bušenjem u puno ne može ostvariti jednim prolazom. Princip koji se u
praksi koristi je bušenje u puno, poslje čega slijedi jedno ili više proširivanja sa
povećanjem promjera za oko 60% od prethodno izbušenog. Fino proširivanje je takva
operacija gdje se posebnim alatom prethodno izbušen otvor proširuje s ciljem dobijanja
kvalitetnije površine i tačnosti otvora.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

 Osnovne operacije upuštanja i proširivanja

Razvrtanje
Razvrtanje predstavlja postupak najfinijeg širenja otvora koji su prethodno fino
obrađeni upotrebom proširivača. Razvrtanjem se
poboljšava tačnost mjera otvora a istovremeno se
smanjuje hrapavost obrađene površine. Obično se
postupak razvrtanja sastoji od prethodnog i završnog a
dobiveni kvalitet obrađene površine dostiže klasu N5
do N6. Pri razvrtanju se skida veoma tanki sloj
materijala na račun čega se postiže najbolji kvalitet
obrade. S obzirom na zahtjev određene tačnosti
otvora, još jednom se napominje, da pri obradi otvora
sa najstrožije propisanim zahtjevima u pogledu tačnosti
i kvaliteta obrađene površine, prethodno bušeni otvori,
moraju se prvo grubo, a zatim fino proširiti i na kraju,
prethodno i završno razvrtati.

Struganje
Struganje je postupak obrade koji se najviše koristi od svih konvencionalnih
postupaka obrade. Struganjem se obrađuju cilindrični proizvodi pri čemu je moguće
obrađivati kako cilindrične tako i čeone površine tih proizvoda. Procjenjuje se da oko
40% ukupne obrade rezanjem otpada upravo na struganje. Glavno kretanje
predstavlja rotaciono kretanje obratka, a pomoćno kretanje alata. Pravac i karakter
posmičnog kretanja se definiše prema osi obratka i može biti različito, što daje
različite mogućnosti struganja.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

 Operacije struganja: a) uzdužno vanjsko struganje, b) uzdužno unutrašnje,
c) poprečno vanjsko, d) poprečno unutrašnje, e) konusno vanjsko, f) konusno
unutrašnje, g) kopirno, h) profilno ili fazonsko, i) neokruglo, j) leđno struganje,
k) struganje navoja, l) struganje sferne površine, m) usijecanje i odsijecanje
Glodanje
Glodanje je postupak obrade gdje alat – glodalo vrši glavno obrtno kretanje a
posmično kretanje može biti različito. Pravolinijsko posmično kretanje u pravcu sve tri
koordinatne ose, pojedinačno ili istovremeno, vrši obradak. Osim toga, posmično
kretanje može biti i kombinovano sa rotacionim koje također, najčešće vrši obradak.
Glodanjem se obrađuju dijelovi sa ravnim površinama, dijelovi sa složenim
prostornim konfiguracijama, razni utori i žljrbovi, zupčanici zavojne površine različitih
oblika, spoljni i unutrašnji navoji, pa čak i dijelovi osnosimetričnog oblika. Dakle,
glodanje je univerzalan i veoma produktivan postupak tako da se u proizvodnoj
praksi, poslije struganja, najviše koristi. U segmentu obrade ravnih površina glodanje
je u najvećoj mjeri potisnulo rendisanje i blanjanje.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

 Osnovne operacije glodanja

Brušenje
Postupci obrade alatima nedefinisane rezne geometrije predstavljaju postupke fine
završne obrade površina različitog oblika, obrađenih nekim od postupaka sa alatima
definisane rezne geometrije. To su nezaobilazni postupci u slučajevima kada se
zahtijeva visok kvalitet obrade. Ovim postupkom se ostvaruje najniža hrapavost
obrađene površine. Postupci obrade brušenjem predstavljaju postupke kod kojih
glavno, obrtno kretanje vrši alat, dok pomoćna kretanja vrši obradak.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

 Prikaz obrade nevezanim alatima
nedefinisane rezne geometrije

Formiranje strugotine pri obimnom brušenju

Postupci obimnog brušenja cilindričnih površina: a) vanjsko poprečno, b)unutrašnje

poprečno, c) vanjsko uzdužno, d) unutrašnje uzdužno, e) profilno vanjsko,
f) unutrašnje planetarno, uzdužno i poprečno, g) konusno vanjsko,
h) brušenje bez šiljaka uzdužno i i) brušenje bez šiljaka poprečno
Materijali reznog alata

Zahtjevi koji se postavljaju pred proizvodima uslovili su razvoj enormno velikog broja
konstrukcionih, ili šire, tehničkih materijala sa širokim dijapazonima mehaničkih, termičkih,
električnih i drugih osobina.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Složeni procesi koji vladaju pri rezanju uslovili su da materijal alata mora zadovoljiti
različite zahtjeve. Usljed sila rezanja, materijal alata mora imati odgovarajuću čvrstoću,
usljed djelovanja triboloških procesa materijal alata mora biti otporan na trošenje, usljed
toplotnih pojava materijal alata treba da ima dobre mehaničke karakteristike na povišenim
temperaturama i da dobro provodi toplotu, usljed intenziviranja hemijskih procesa pri
rezanju materijal alata treba da bude hemijski postojan na povišenim temperaturama itd.
Tri karakteristike se mogu izdvojiti kao najvažnije u pogledu reznih sposobnosti materijala
alata a to su:

 Otpornost protiv trošenja (rezna postojanost),

 Žilavost
 Otpornost na povišenim temperaturama

Otpornost protiv trošenja je direktno proporcionalna tvrdoći materijala reznog alata.

S druge strane, istovremeni zahtjevi za velikom žilavošću i tvrdoćom su proturječni. Kod
materijala koji imaju relativno veću tvrdoću, žilavost je obavezno niža, i obrnuto. Svaki
rezni materijal je kvalitetan na svoj način. U uslovima obrade kada se traži veća žilavost,
brzorezni čelik je nezamjenjiv i tada je nemoguće koristiti neki veoma tvrd materijal alata.
Otpornost na povišenim temperaturama je karakteristika koja se kod materijala reznih
alata ogleda u održavanju tvrdoće na povišenim temperaturama. U tom slučaju materijal
alata na ovakvim temperaturama zadržava rezne sposobnosti.

Prosječne vrijednosti tvrdoće i žilavosti osnovnih alatnih materijala

Alatni čelici
Alatni čelici predstavljaju prvi rezni materijal i vezani su za prve početke industrijske
proizvodnje. Od svih reznih materijala imaju najmanju temperaturnu postojanost, jer već
na temperaturama od oko 350°C, tvrdoća im, sa 55 do 60 HRC, opada na 35 HRC, a na
temperaturama od oko 400°C i ispod 20 HRC. U današnjim uslovima proizvodnje
nezamisliva je tako mala brzina rezanja pri kojoj je inače moguća upotreba alatnog čelika
kao reznog materijala. Alatnih čelika ima dvije glavne grupe: ugljenični i legirani.
Legirani čelici su poznati kao alatni čelici za rad na hladno. U obradi metala rezanjem se
više ne koriste, a zadržali su se samo u obradi drveta, papirnoj industriji i tako dalje.
Brzorezni čelici
Brzorezni čelici su visokolegirani čelici, legirani hromom, molibdenom, volframom,
vanadijem a ponekad i kobaltom. Procenat ugljika i legirajućih elemenata se u sastavu
kombinuje te na taj način dobije legirani čelik koji sa pravilnom termičkom obradom ima
veoma dobru žilavost, veliku otpornost na trošenje i solidnu temperaturnu postojanost.
Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem
Brzorezni čelici se označavaju po sistemu procenta legirajućih elemenata sa slovom S
ispred. Prednost brzoreznih čelika u odnosu na ostale materijale za alate je velika žilavost.
U mehko žarenom stanju brzorezni čelik se lahko obrađuje, te je u tom smislu nezamjenjiv
kod izrade alata sa složenim geometrijskim oblikom.

Steliti
Stelit je komercijalni naziv za posebnu vrstu reznog materijala koji predstavlja liv tvrdih
legura. To su legure bez željeza sa približno 55%Co, 15 do 20% volframovih karbida i 25
do 30%Cr. Termička obrada svih legura je nepotrebna. Ovaj rezni materijal je nešto
kvalitetniji od brzoreznog čelika i najvise se primjenjuje u SAD-u. Može se koristiti kako za
grubu tako i za finu obradu.

Tvrdi metal
Tvrdi metal predstavlja rezni materijal koji se danas najviše koristi u metaloprerađivačkoj
industriji. Tvrdi metal je proizvod praškaste metalurgije, sinterovani materijal sastvaljen od
karbida volframa, titana, niobija, molibdena i vezive metalne osnove, najčešće kobalt.
Struktura tvrdog metala može se uporediti sa strukturom građevinskog betona. Tvrdi
metal spada u grupu veoma tvrdih materijala, otpornih na trošenje. Otpornost na trošenje
i postojanost na visokim temperaturama obezbjeđuju karbidi navedenih metala. Razne
karakteristike tvrdog metala zavise od njegovog sastava.

Cermeti
Cermet predstavlja mješavinu metala i legure sa najmanje jednom keramičkom fazom.
Pod keramičkom fazom u cermetu se podrazumijeva svaka anorganska nemetalna
kristalna veza. Ove veze su najčešće oksidi, karbidi, nitridi i njihove međusobne
kombinacije. Cermet je materijal dobiven praškastom metalurgijom. Cermet nije klasični
tvrdi metal, ali nije ni klasična keramika. Cermet je rezni materijal na bazi titan karbida i
titan karbonitrida u metalnoj vezivnoj osnovi nikla i molibdena. Rezne karakteristike
cermeta su:

 Velika otpornost trošenja, kakol na leđnoj površini, tako i u obliku kratera na

grudnoj površini
 Velika hemijska stabilnost i tvrdoća na povišenim temperaturama
 Niska tendencija stvaranja naljepka
 Relativna otpornost protiv oksidacionog trošenja

Rezna keramika
Rezna keramika predstavlja noviji rezni materijal, koji se u odnosu na druge grane
industrije, nešto kasnije počeo koristiti i kao rezni materijal za alate sa definisanom
reznom geometrijom. Keramike su anorganski, nemetalni materijali dobiveni postupkom
sinterovanja, dakle, keramika je proizvod praškaste metalurgije. Proizvodnja keramike se
sastoji u očvršćavanju pripremljenog praha i sinterovanju sa ili bez djelovanja pritiska.
S obzirom na sastav postoje dvije potpuno različite vrste rezne keramike:oksidna keramika
i neoksidna keramika
Oksidna keramika se dijeli u tri grupe: čista oksidna keramika, miješana oksidna keramika,
ojačana oksidna keramika. Neoksidna keramika je potpuno različit rezni materijal u odnosu
na oksidnu keramiku. Rezne pločice od ove vrste keramike su karakteristične sive boje pa
se s toga u praksi koristi naziv – siva keramika.

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Supertvrdi rezni materijal

OBRADLJIVOST KONSRUKCIONIH MATERIJALA

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem

Nejla Čahtarević Skripta- Obrada rezanjem