Nikola Jovanović

DRUŠTVENI MIT O VUKU KARADŽIĆU

( ILI PRIČA O KRILATOM VUKU I SEDMOGLAVIM
AŽDAJAMA )

U prvoj polovini 19. veka, paralelno sa burnim

političkim događajima, tekla je i rasprava o Srpskom
jeziku koja je ukazivala na oštre društvene podele i
nesklade. Ova polemika je, delom, proistekla iz
"opštih društvenih neuskladjenosti koje su se javile
kao posledica složenih istorijskih procesa i
mnogobrojnih,l ako uočljivih, diskontinuiteta u
istorijskom razvoju srpskog naroda".[1] Kao mogući
modeli razvoja srpskog jezika stajali su
suprodstavljeni jedan drugome NARODNJAČKI
KONCEPT SRPSKE KULTURE - oblikovan tokom
18. veka među Srbima u Turskoj u
vidu usmenog narodnog stvaralaštva i
GRAĐANSKI KULTURNI KONCEPT koji se javlja
krajem 18. veka i proizilazi iz srpskog društva u
Habzburškoj monarhiji. Savremenici su aktere ovog
sučeljavanja nazivali "starovoljama" i
[2]
"novotnicima".
 U politički kriznim vremenima 19. i 20. veka
"gunj i opanak" (odnosno civilizaciju narodnjačkog
koncepta razvoja srpske kulture koju
su simbolizovali) odgovarali su populističkoj retorici
različitih društveno političkih struja. Nasuprot tome,
građanske tradicije srpske kulture su zanemarivane i
negirane. Usled toga "predstava o srpskom seljaku (i
mitologizovana) ličnost Vuka Karadžica
predstavljaju vazne simbole kolektivnog
[3]
identiteta" .
U formiranju društvenog mita o Vuku Karadžiću
treba posmatrati tri osnovna stereotipa koja su
komplementarni delovi jedne celine.
STEREOTIP O RASPRAVI, kao "borbi, "ratu",
"revoluciji", "frontu"...;
STEROTIP O VUKU kao pozitivnoj ličnosti-
"heroju" koji je "dobio rat", narodnom geniju "koji je
izvršio kulturnu revoluciju;
STEREOTIP O PORAŽENIMA - antiherojima,
Vukovim protivnicima, oponentima u raspravi koji
su demonizovani na razne načine.
Fond znanja (ujedno i izvor stereotepa) iz koga
nastaju udžbenici, obrazovna literatura, publicistički
radovi (tekstovi u štampi, brošure, prilozi na radiju i
televiziji), umetnička dela crpi se iz naučne
literature[4], koja ce u daljem toku ovog rada biti pod
lupom razmatranja. Nastanak mita će se pratiti kroz
trostepenu gradaciju elemenata duž koje se stereotipi
formiraju:
a) pojednostavljenje-uprošćavanje složene
situacije i rasprave početkom 19. veka;
b) vrednovanje koje se nameće na bipolarnoj
opoziciji " dobro-loše", "novo-staro", "pobeda-
poraz"...;
c) identifikacija koja se ostvaruje
aktuelizovanjem događaja iz prošlosti i stavljanjem u
savremeni kontekst.

STEREOTIP O RASPRAVI

Pojednostavljenje: Iskrivljenje
(pojednostavljenje predstave o vrlo komplikovanoj
polemici nastale su upotrebom ternina "borba", "rat",
"revolucija", kojim se rasprava karakteriše.
Aleksandar Belić piše: "Bilo je to gotovo stihijska
borba"[5], dok Miodrag Popović kaze: "U kritici (sa
Vidakovićem) se vodio dvoboj dvojice književnika
(...) u stvari tukla se bitka oko toga ko će dalje voditi
srpski narod [6] (...) Vuk je
povukao granicu između dvaju knjizevnih frontova te
je tako počeo otvorenu bitku za novu srpsku
književnost". [7]
Ova svojesvrsna predstava "borbe" i "rata" je
pojačana povezivanjem sa društveno političkim
previranjima tog doba i pripisivanjem karaktera
neizbežnog i nužnog. Tako Jovan Deretić kaže da je
"Vukova revolucija produžetak društveno političke
revolucije..." [8] a Vaso Milinčević da je "Vuk bio
čedo ustanka i njegova kulturna revolucija
produžetak je i osmišljavanje društveno političke
revolucije izvršene ustancima pocetkom 19. veka"[9].
Sa publicističke strane može se navesti primer
književnika Ive Andrića koji je to video kao
"(...) pravi, dugogodišnji rat u kome je bilo kao u
svakom ratu, pobeda i poraza, junaštava i izdaja,
heroja i stradalnika, plašljivaca i prebega."[10]
Formiranjem tzv. "fronta" i svrstavanjem na
drugu stranu "granice" Vukovih oponenata,
napravljena je, može se reći, veoma redukovana (a
time i pojednostavljena) slika ondašnjih dogadjaja,
jer su zanemarene činjenice da su međusobne razlke
između Vukovih oponenata (npr. Vidakovića i
Stratimirovića nasuprot Hadžića i Sterije ) faktički
bile mnogo veće nego između Vuka i Hadžića ili
Vuka i Sterije.

Vrednovanje: Na prethodno pomenutim ostrim

kontrastima "pobeda-poraz", "novo-staro", došlo je
do uprošćavanja kao što je već rečeno, veoma
komplikovane situacije (po pitanju rasprave) prve
polovine 19. veka.
 Ljuba Stojanović (karakterišući dela i knjige
Vukovih protivnika) piše: "Ali sve su to bili poslednji
izdisaji stare generacije, koja nije imala nikakva
uspeha. Pobeda je bila izvojevana".[11] Na ovakvoj
osnovi se formiraju dalje predstave o "početku" i
prekretnici kojom počinje novo doba. Za Aleksandra
Belića nema dileme: "Vuk je kidao sa proslošću". On
je revolucionar koji stvara novu književnost sa novim
jezikom. Za tu književnost su bili potrebni novi ljudi
kao i oni iz naroda."[12] Ovim zapravo počinje
uobličavanje društvenog mita o Vuku Karadžiću i
njegovom delu.

Identifikacija predstavlja krajnji korak u

zaokruživanju stereotipa. Poistovećivanjem ON=MI
čitalac postaje sam akter "Vukove borbe", koja sada
postaje "naša" i time se postiže uverenje o
aksiomatskoj ispravnosti. Miodrag Popović daje
slikoviti primer: "Istovremeno smo trijumfovali u
prozi, lirici i drami; moglo bi se dodati u naučnoj
raspravi".[13]

MIT O VUKU

Mit o Vuku Karadžiću kao pozitivnoj ličnosti i

heroju izgrađen je sa dve činjenice koje čine
racionalnu osnovu za njegov razvoj. To su zvanično
prihvatanje Vukove reforme 1867. koja je prvobitno
bila zabranjena a drugo je neosporni značaj
njegovog rada kojim je napravljen veliki usek u
srpskoj kulturi 19. veka.

Pojednostavljenje: Prikazivanjem Vuka

(njegovih osobina i delatnosti) uvek u dobrom svetlu
stvorena je krajnje pojednostavljena predstava o
njemu kao bezgrešnom i apsolutnom dobru. Ovaj
proces je tekao u tri pravca:
- isticanje Vukove donkihotovske uloge;
- veličanje njegovih osobina;
- racionalisanjem njegovih slabosti koje se
opravdavaju krajnim ciljem.
Donkihotovski karakter njegove "borbe" nameće
se iz konstrukcije "sam protiv svih" (iako su u
njegovom radu prisutne i ideje Dositeja, Save
Mrkalja, Kopitara i dr.) Tako Ljuba Stojanović piše:
"Ustati protiv takvog shvatanja knjizevniog jezika,
objavivsi rat svima, to je mogao uraditi takav čovek
koji je bio slobodan od svojih tradicija, i koji je jasno
shvato proste istine koje je od Kopitara naučio"[14].
Na ovo se nadovezuju Vukove osobine koje se isticu
u superlativima. Po Beliću je "Vuk Karadžić
bio bolešljiv čovek. On je sačuvao patrijarhalni
način života i prema porodici i prema prijateljima i
znancima. Bio je dobar drug i vrlo nežan otac i
muž."[15]
 Epiteti političkog karaktera su zaokružili sliku
Vukove ličnosti. Mihajlo Stevanović tumači sadržaj
Vukovog pisma iz 1832 Knezu Milošu na sledeći
način: "Ovde se Vuk pokazuje kao neustrašivi borac
za narodna prava za istinsku slobodu, za pravu
demokratiju"[16] dok Miodrag Popović gotovo poetski
piše:"(...) Dalekovid, krilat revolucionar bio je Vuk
(...) Vukov lični šarm u doticaju sa ljudima,
pronicljivost, realističko procenjivanje situacije,
entuzijazam i slavoljublje, lukavost i
snalažljivost, upornost i nesalomivost, kao i
sposobnost da svuda nađe prijatelje, pokrene ljude i
organizuje smišljenu borbu za ostvarivanje oredjenog
cilja – sve su to osobine koje govore o
Vukovom državnom i političkom talentu".[17]
Jednoj ovakvoj ličnosti sve je bilo podčinjeno i
prilagođavano – od epohe pa do nacionalnih
institucija koje su tu da podrže njegov rad. Jovan
Deretić ističe :"Ustanak je uvod u najznačajnije
poglavlje srpske kulturne istorije, i poglavlje o Vuku
Karadžiću i njegovoj reformi srpskog književnog
jezika, književnosti i kulture"[18] , dok Belić
objašnjava osnivanje Društva srpske slovesnosti
1841. sledećim rečima :"Samo osnivanje tog društva
značilo je protest protiv gonjenja Vukovog rada i
njegovih dela, a to je pokazivao do izvesne mere i rad
Društva".[19]
 Ovako okarakterisanom čoveku se sve
neprimereno stavlja u funkciju konačnog cilja i
predstavlja nužnost za njegovo ostvarivanje. Miodrag
Popović ga opisuje: "(...) Vuk je po prirodi bio
odmeren, grub samo kad se brani (...), smelo je
kazivao istinu protivnicima u lice ali surovost u
obračunavanju sa protivnicima nije mnogo
odgovarala njegovom karakteru. Nju je nasledio
od Kopitara..."[20] Ovakvom glorifikacijjom Vukove
ličnosti stvorena je podloga za vrednovanje njegovog
rada.

Vrednovanje kojima su uloga i delo Karadžica

glorifikovani, izvršeno je na osnovu teza o "nužnoj
pobedi" odnosno "neminovnosti pobede". One su
dodatno potkrepljene argumentima "da je moralo
tako biti", da je Vuk bio "naročito posvećen" za
izvršenje "svetog dela" i dostizanje "svetog cilja".
Istaknut svojim osobinama Vuk je gurnut u prvi plan
kao covek koji ima "više prava" da se bavi pitanjem
jezika od drugih. Zbog toga što je bolje razumevao
stvari od svojih protivnika i za razliku od njih uvek
isticao činjenice i istinite iskaze, stvara se predstava
da su oni drugi (oponenti) koristili lažne argumente.
Ljuba Stojanović ističe: "Vuk se za svoje vreme
pojavio rano. Njega savremenici nisu mogli
razumeti" [21]. Iznošenje niza ovakvih argumenata
upravo čine osnovu za stvaranje stereotipa da je
jednostavno moralo tako biti" a o Vuku samom, na
osnovu niza pripisanih mu legendarnih i mitoloških
osobina koje poseduju junaci te vrste, kao "tvorcu" i
"začetniku". Ljuba Stojanović konstatuje: "(...) Vukov
rad je u tom pogledu besmrtan (...) Zato je i Vuk
besmrtan, i njegovi učenici nisu preterali nazvavši ga
"ocem novije srpske književnosti",[22] dok je kod
Belića Karadžić "revolucionar naročite vrste,
neobičnih sposobnosti, otac naše narodne kulture,
pokretač i materijalnog i duhovnog u našem narodu
na narodnoj osnovici." [23]
Sa polja racionalnog, Vukovi epiteti polako
prelaze granicu onog opipljivog i uplivavaju u polje
iracionalnog-mističnog, spiritualnog što dovedi do
formiranja predstave o novom mesiji. Popović kaze
da "on, neosetno, postaje centralna ličnost srpske
književnosti i kao kakvom magijom vezuje druge za
sebe",[24] a Belić se nadovezuje konstatacijom da je
"Vuk osećao da on ne radi za jedno pokolenje ili
jedan vek. On je tako bio ispunjen svojim
misionarstvom da je uvek smatrao da u svakom
pojedinačnom slučaju daje računa o onome sto
govori svim pokolenjima koja će za njim doći".[25]
Vrhunac iracionalnog, čime je dat završni potez u
glorifikaciji Vukovog lika i dela je predstava o
"svetom cilju" zbog čega se on i njegov rad ne
dovode u pitanje. Na ovaj način je vrednost
Karadžićevog dela kompletirana i ustanovljena kao
stereotip, odnosno, mitska predstava u svesti srpskog
naroda. Iz ovako argumentovane misionarske
delatnosti i uloge mesije nameću se vrednosni sudovi
da je Karadžić bio bezuslovno u pravu i da mu je
shodno karakteru njegove misije sve bilo dopušteno u
cilju donošenja konačnog rešenja.

Identifikacija, to jest, završni element u

formiranju stereotipa, predstavlja aktuelizacija
njegovog "svetog dela" čiji smo mi danas baštinici;
jer, kako kaze Belić: "Vuk Karadžić je danas naša
nacionalna kultura", dok za Andrića: "Vuk svojom
reformom predstavlja u stvari narod koji nadire iz
duboke pozadine u koju ga je potisnulo osmanlijsko
vladanje".[26]

VUKOVI PROTIVNICI

Zbog pojednostavljenja rasprave i formiranja

bipolarne opozicije MI-ONI, sve ono što stoji
nasuprot Vuku (koji je dobar čovek, genije, mesija...)
automatski ima negativnu konotaciju. Pošto je
Vukova delatnost prihvatana kao aksiom nastoji se da
se usmeri i dokaže neispravnost i neodrživost drugih
ideja. Ovim se stereotipi o "ispravnosti" i
"neminovnosti" Vukovog puta samo dodatno
nadgrađuje.
 Pojednostavljenje: Oštra polemika, kakva je bila
ovo pocetkom 19. veka izazvala je buru strasti pa su i
sami ucesnici onoj drugoj strani pripisivali
najrazlicitije epitete. Kao što je pojam "rat" izvršio
uticaj na karakter same polemike koja je vođena, tako
će ovaj rečnik postati osnova za formiranje kasnijih
stereotipa o karakteru Vukovih oponenata
(neistomišljenika).
Jernej Kopitar sve one koje ne pišu ili neće da
pišu narodnim jezikom naziva "nazovi naučnicima i
mračnjacima".[27] Ovo je samo dodatno pojačalo
predstavu "fronta" sa čije druge strane su svrstani svi
Vukovi oponenti (bez obzira na međusobne razlike).
Ta činjenica da je opet za posledicu organizovanost i
koordiniranost akcija na kojima se insistira u
literaturi. Belić piše: "... protiv Vuka je bilo celo
književno pokolenje, zbog toga što su se Vukovom
reformom krnjila njihova prava i crkvene i državne
vlasti kao čuvara tradicija (...)[28] Tako su oni stajali
prema Vuku kao jaka falanga povezani cvrstim
vezama..."[29]
Ono što je dodatno izdiglo Vukov rad i delo jeste
i nipodaštavanje ostalih učesnika u raspravi kao i
zagovaranje da je opšta situacija u to vreme bila vrlo
kritična – zagađena. Po Aleksandru Beliću "on je
morao da pobedi (...), jer može li se dopustiti da
jedan narod bude vođen od nadri književnika koji
hoće na silu da mu načine i nametnu veštacki
književni jezak..."[30], dok je za Popovića sve to bila
"novosadska popovija luda i lažljiva advokacija za
kojima su se povodili drugi slojevi..."[31]
Nisu samo protivnici demonizovani i napadani.
Da bi se potkrepila ona "činjenica" i dočarala
kritičnost situacije sa prezirom je isticana i
omalovažavana ondašnja čitalacka publika. Tako se
Stojanović pita: "Koliko je borbe i napora trebalo da
se savladaju predrasude i nastrana mišljenja celog
ondašnjeg književnog sveta pa i ogromnog broja
čitalačke publike.

Vrednovanje je izvršeno na osnovu "logičkog"

zaključivanja pošto je prethodno udarena jaka osnova
navedenim uprošćavanjem, jer šta je drugo mogla
izroditi "jaka falanga", koju su činili "nadri
književnici", "bezumnici", "popovija luda" i
"nastrane i zaostale čitalačke mase"?!
Stereotip o antiherojima zasnovan je na tezi da su
svi oponenti bili isti – problematični bez jasnog
koncepta a njihovo obrazovanje nipodaštavano i
relativizovano, što je verovatno reakcija na činjenicu
da je sa druge strane "fronta" bio čovek koji nije
imao regularno školsko obrazovanje. Tako je Vuk
imao posla "sa klevetnicima", koji su "širili laže o
Vukovoj ličnosti, kršili postojeće zakone",[32] "zbog
mržnje koja im je služila kao narkotik za psihičko
smirivanje, sujete i zavisti".[33] Iza ovog sledi
omalovažavanje ideje i koncepata. Stojanović jasno
naglašava da "oni uistinu nisu znali sta je jezik ni šta
je otografija uopšte (...),[34] dok su za Živana
Milisavca "svi oni, naravno sem Vuka, bili diletanti u
tom poslu."[35] Dakle, sve što je bilo vezano za
Vukove oponente bilo je obezvređivano, da bi se sa
druge strane istakla Vukova delatnost i to jasno
ukazuje na mitotvorstvo. "Mizernom obrazovanju
Vukovih oponenata stečenom na 'provincijskom'
Univerzitetu u Pešti suprodstavljeno je 'pravo'
obrazovanje koje je Vuk Karadžić stekao samim
boravkom u Beču i druženjem sa Kopitarem".[36]
Konačan potez u stvaranju negativne slike tj.
antiheroja predstavlja uzimanje "istorije" kao
pokazatelja valjanosti naučnog rada i ideja, pa tako
M. Popović piše: "Bilo je, najzad, i nevernih toma,
večitih sumnjala kao i ljudi bez istorijske perspektive,
bez vizije budućnosti",[37] dok Berislav Nikolić
konstatuje: "Izgubivši definitivno, ionako labavu
podršku istorije, pristalice slavenoserpskog jezika
ulazile su iz greške u grešku".[38]
 POSLEDICE, ODJECI, REAGOVANJA

Mit o "krilatom Vuku" koji je u "velikom ratu za

srpski jezik" "potpuno potukao ondašnje protivnike,
stvaran na ovaj nacin, duboko je usađen u kolektivno
pamćenje i društvenu svest srpskog naroda.
Međutim, danas se javljaju i dijametralno
suprotne teze kao reakcija na krajnosti i insistiranje
da postoji samo jedno dobro, a koje su nastale po
istom onom mehanizmu koji smo prethodno
razmotrili. Sada se ide u drugu krajnost opisujuci
Vuka kao negativnu pojavu u srpskoj kulturnoj
istoriji, kao kulturno zlo, "austrijskog špijuna" ...

"...amaterski i pretenciozni eksperiment

jednog neobrazovanog avanturiste..." Književnik
Svetislav Basara naziva Vuka "neobrazovanim
avanturistom",[39] dok je Vukovo delo za njega
"ujdurma" protiv srpskog naroda. Tako Basara za
neke od najvećih današnjih srpskih jada – poraza u
ratu, raspad nacionalnog korpusa, opadanje nataliteta,
moralnu i materijalnu bedu pripisuje zasluge upravo
Vuku Karadžiću, jer "nesporazum sa istorijom vidi u
domenu lingvistike". "Jezik je", piše on dalje, "taj
koji određuje stvarnost jednog naroda i njegove
istorijske domete"?! Dakle, po Basari, da se nije
krenulo Vukovim putem, "naša materijalna i duhovna
istorija bila bi u svakom pogledu bogatija", jer kakav
jezik takva i istorija, odnosno, po Basari, društvene
promene prate razvoj jezika a ne obrnuto!

"Posrbitelj Balkana". Da Vuk Karadžić nije

oštetio samo srpski narod smatraju i neki od nasih
suseda. Tako je na skupu o crnogorskom jeziku na
Cetinju[40] konstatovano da je "Vuk naneo
veliku nepravdu Crnoj Gori i Crnogorcima (...) a
posledice takvog podmuklog odnosa prema Crnoj
Gori i Crnogorcima traju do danas."
"Crnogorci nisu shvatili", ističe književnik Jevrem
Brković, "da ih je Vuk, zapisujući njihov jezik,
ustvari ostavio bez njega. Karadžić je uzeo
crnogorski kao obrazac za jezik koji je kasnije
uprostio i učinio jasnim i šumadijskom čobanu i
vojvođanskom seminaristi", dodaje Brković,
nazivajući Vuka "posrbiteljem Balkana".
Tako je, moglo se čuti na skupu, Vuk sa jedne
strane "osiromašio svojim propagandnim radom
preko razvijene mreže rezidenata crnogorsko
kulturno nasleđe (prisvajanjem knjiga, hrisovulja,
priča, pesama...), a sa druge strane asimilovao ga u
srpski nacionalni i duhovni korpus
"denacinalizatorski brišuci crnogorsku memoriju i
istorijske tragove".
Zbog "posrbljavanja Balkana" Vuk je i u
Hrvatskoj poneo epitet antiheroja. U svom tekstu
"Srbi svi i svuda" Vuk istice da srpsku naciju
karakteriše štokavsko narečije čime se jasno granica
"nacionlnog prostora" pomera na zapad! [41]

Svi ovi stereotipni obrasci i predstave o Vuku,

kao što je istaknuto u naučnoj literaturi, utemeljeni
su na racinalnoj osnovi koja je svakako neosporna i
koju čini Vukov rad počev od reforme čijim se
tekovinama i danas služimo, pa preko sakupljačke,
leksikografske, izdavačke i prevodilačke delatnosti.
Međutim, posledice mita, (to jest posledice
nekritičkog sagledavanja prošlosti) "su do te mere
prožele kolektivno pamćenje da je potrebno uložiti
mnogo napora i istraživanja da bi se mitološka potka
demistifikovala i stvorile racionalne predstave o
vlastitoj prošlosti".[42]

NAPOMENE

[1]
M. Jovanovic, Jezik i drustvana istorija,
Beograd 2002.
[2]
Zivota Dra Jovana Subotica. Avtobiografija.
Drugi deo. Prolece, Novi Sad 1902, s. 47.
[3]
M. Jovanovic, Jezik... s.83
 [4]
Najpoznatija i najcesce citirana naucna dela
posvecena ovoj problematici su:
Ljuba Stojanovic, Milovan Vidakovic, Beograd
1934;
Ljuba Stojanovic, Zivot i rad Vuka Stef. Kardzica,
Beograd 1924;
Aleksandar Belic, Borba oko naseg knizevnog
jezika i pravopisa, Beograd 1935;
Aleksandar Belić, Vuk i Danicic. Clanci i ogledi,
Beograd 1947;
Aleksandar Belic, Oko naseg knjizevnog jezika.
Clanci,ogledi i popularna predavanja, Beograd
1951;
Mihajlo Stevanovic, Vuk u svome i nasem
vremenu, Novi Sad 1987;
Miodrag Popovic, Vuk Stef. Karadzic 1787-1864,
Beograd 1964;
Miodrag Popovic. Istorija srpske knjizevnosti.
Romantizam 1-3, Beograd 1968-1972;
Miodrag Popovic, Jota, Trzic-Beograd 1981;
Pavle Ivic, Srpski narod i njegov jezik, Beograd
1971;
Jovan Kasic, Jezik Milovana Vidakovica, Novi
Sad 1968;
Jovan Kasic, Tragom Vukove reci. Clanci i
rasprave, Novi Sad 1987;
 Jovan Deretic, Vidakovic i rani srpski roman,
Novi Sad 1980;
Jovan Deretic, Istorija srpske knjizevnosti,
Beograd 1983;
Vaso Milincevic, Tvorci i tumaci. Iz srpskog
romantizma, Beograd 1984;
Zivan Milisavac, Matica srpska i Vukova reforma,
Novi Sad 1987.
Za ilustraciju nacina na koji se naucna znanja
prelamaju u publicistickim radovima korisceni su
prigodni spisi Ive Andrica objavljeni u periodu 1946-
64, sabrani u knjizi: Ivo Andric o Vuku Karadzicu,
Beograd 1972.
[5]
A,Belic,Borba... s.3.
[6]
Miodrag Popovic, Vuk Stefanovic Karadzic
1787-1864, Beograd 1964, s.121 (dalje: M.Popovic,
Vuk...)
[7]
M. Popovic, Vuk... , s.121.
[8]
Jovan Deretic, "Prvi ustanak i srpsak kulture",
u: Prvi srpski ustanak, 1981. , s.148,
[9]
Vaso Milincevic, iz Tvorci i tumaci srpskog
romantizma, Beograd 1984, s.35. (dalje :V.
Milincevic, Tvorci i tumaci...)
 [10]
Ivo Andric o Vuku Karadzicu, Beograd 1972,
s.14.
[11]
Lj. Stojanovic, Vuk... , s.600.
[12]
A. Belic, Borba... , s.34.
[13]
M. Popovic, Vuk... , s.387.
[14]
Lj. Stojanovic, Vuk... , s.728.
[15]
A. Belic, Vuk i Danicic... , s.38.
[16]
M. Stevanovi, Vuk i svome i nasem
vremenu... , s.11-12.
[17]
M. Popovic, Vuk... , s.141,146.
[18]
Jovan Deretic, "Prvi ustanak i srpska kultura",
u: Prvi srpski ustanak, Beograd 1981,s.161.
[19]
A. Belic, Vuk i Danicic... , s.108.
[20]
M. Popovic, Vuk... , s.120-121.
[21]
Lj. Stojanovic, Vuk... , s.171.
 [22]
Lj. Stojanovic, Vuk... , s.733.
[23]
A. Belic, Vuk i Danicic... , s.138.
[24]
M. Popovic, Vuk... , s.114.
[25]
A. Belic, Vuk i Danicic... , s.103.
[26]
Ivo Andric o Vuku Karadzicu... , s.13.
[27]
citirano prema: Lj. Stojanovic, Vuk... , s.162-
163.
[28]
A. Belic, Vuk i Danicic... , s.36.
[29]
A. Belic, Vuk i Danicic... , s.56
[30]
A. Belic, Vuk i Danicic... , s.42
[31]
M. Popovic, Vuk... , s.155.
[32]
M. Popovic, Vuk... , s.369.
[33]
M. Popovic, Jota, Trsic-Beograd 1981, s.59.
[34]
Lj. Stojanovic, Vuk... , s.478.
[35]
Z. Milisavac, Matica srpska i Vuk... , s.141.
 [36]
M. Jovanovic, Jezik... , s.162.
[37]
M. Popovic, Jota... , s.59.
[38]
B. M.Nikolic, "Vukova jezicka revolucija"... ,
s.240.
[39]
uporedi: Svetislav Basara, NIN 19.7.1996,
Beograd
[40]
"Vuk Karadzic i Crnogorci" skup o
crnogorskom jeziku na Cetinju, 6.6.2004.
[41]
U clanku "Srbi svi i svuda" Vuk Karadzic je
pisao: "Iz svega ovoga sto je ovdje kazano vidi se da
se juzni Slaveni svi osim Bugara po jeziku djele na
troje:prvi su Srbi,koji ovore sto ili sta (i po cemu se
prema Cakavcima i Kekavcima mogu nazvati
Stokavci) i na kraju slogova ne promjenjuju "i na o",
(...); Trece su Slovenci, ili kao sto ih mi zovemo
Kranjci, koji mesto sto govore kaj (po cemu ih nasi i
Kekavcim zovu) (...) medju Slovence idu i danasnji
Hrvati u Vermedji Zagrebskoj, Varazdinskoj i
Krizevackoj (...) Sto se tice broja ovijeh juznijeh
Slavena izmedju sebe, ja bih rekao da ce Stokavaca
biti najmanje tri puta onoliko koliko i Kekavaca i
Cakavaca zajedno a Kekavaca opet bice mnogo vise
od Cakavaca" (Karadzic, [1848] 1896:295).
[42]
M. Jovanovic, Jezik... , s.190.