Ang Bigat ng

Lamigas at Bigas
ni Genevieve L. Asenjo
Ang, J., Ang, Z., Reyes, A.
 Introduksyon

2
 Mga Layunin ng Pananaliksik
● Pagbibigay ng kahulugan at pagsasalaysay sa
kultural na aspekto ng salita
● Malaman ang pagkakatulad at pagkaugnay-ugnay
sa iba pang malalapit na wika sa Visayas, partikular
ang Hiligaynon at Sebwano
● Papel ay nagsisilbing panimulang paghahanda
sa paggawa ng Diksyunaryong Kultural sa
Agrikultura sa Kinaray-a

3
 Mga Espesipikong Tanong
● Ano ang kaugnayan ng pagkawala ng wika at
kulturang pang-agrikultura sa pagtaas ng presyo ng
bilihin?
● Ano ang kaugnayan, kahulugan, kabuluhan ng
pag-aaral ng wika at kulturang pang-agrikultura sa
pagtatanong tungkol sa gahum?

4
 Saklaw at Limitasyon
● Nakapokus lamang sa 20 salitang
pang-agrikultura na nakatuon sa lupa at
pagsasaka galing sa wikang Kinaray-a

5
 Ang May-akda
● Mga salita ay galing sa barangay na kinalakihan ng
may-akda
● Barasanan, sa bayan ng Dao, na tinatawag ngayon
na Tobias Fornier
● Ikaapat na uri ng munisipalidad (mahirap, mababa
ang income)

6
 Pagsusuri ng Kaugnay
na Literatura

7
 ● Alex De Los Santos
○ Mga panuytoy sa pagsulat kang Kinaray-a
○ Naitala ang apat na banyagang isokolar na
nag-aral ng Kinaray-a
● Julia Bernd
○ Kinaray-a Pronouns at Resumptive pronouns and
topicality in Kinaray-a

8
 ● Ishiyama Nobuo ng University of Tokyo
○ Nakapagsulat ng balangkas ng gramatika sa
Kinaray-a
○ Nakabatay sa kuwento ng Amo kag Bao (Ang
Matsing at Pawikan)
● Amy Leuctman-Sexton at Xiuhong Zhang
○ Nakapagbigay ng kolukyom(colloquium)
○ Negation in Kinaray-a -Amy
○ The Causitive in Kinaray-a-Zhang

9
 ● Jason Lebel
○ Nakipag-ugnay kasama ni De Los Santos
tungkol sa pag-aaral sa mga wika sa Gitnang
Visayas
○ Naniniwala si Lebel na magkapamilya ang mga
wikang Kinaray-a, Hiligaynon, Sebwano,
Rombloanon, Masbateño, at Waray-Waray

10
 ● Mariane Medina Umali
○ Pinag-aralan kung paano ang internet at iba pang
kaugnay na midya sa kultural na produksiyon ng mga
rehiyonal na grupo
○ Isinama ang Kinaray-a
■ Nakalagay sa listahan ng National Commision for
Culture and the Arts (NCCA) at Philippine
Statistics Authority (PSA) bilang isang pangkat
etnolingguwistiko

11
 Kasaysayan ng Kinaray-a
● Kinaray-a
○ Pantukoy sa wika ng probinsya ng Antique at sa
maraming probinsya sa Iloilo
○ Kilala rin bilang Karay-a
■ Pantukoy sa tao o tagapagsalita
○ Tinawag na “Hiniraya” din
■ Mula sa salitang “iraya”
○ Inang wika ng Hiligaynon, ang lingua franca ng
Panay at Negros Occidental

12
 Kasaysayan ng Kinaray-a
● Kinaray-a
○ Malapit ang tunog at mga salita sa wika ng
mga Ati o Ita ng Panay
○ Matandang wika dahil ang mga Ati ay
itinuturing na mga katutubo

13
 Kasaysayan ng Kinaray-a
● Salik sa kahirapan ng Antique, ang lokasyon at
posisyon nito sa heograpiya
● Mahihirap ang mga Karay-a kaya
nakipagsapalaran sa Mindanao
○ Ang pangyayaring ito ang nagdulot ng
pagkakalapit ng Kinaray-a, Hiligaynon, at
Sebwano

14
 Paraan ng Pagsasalita ng Kinaray-a

● Mabilis ang pagsasalita sa Kinaray-a

● Sagana ang mga /r/, na nagiging /l/ sa
Hiligaynon
● Hal.: wara nagiging wala

15
 Pamamaraan at Paraan

16
 Pinagkunan ng Datos

1. Naglista ang mananaliksik ng mga salita at

konseptong pang-agrikultura. Pinaboran niya ang
maraming salitang katutubo at wala pa sa
diksiyonaryo.

Tumulong din ang kanyang pamilya via email

17
 Pamamaraan

2. Kumonsulta ang mananliksik sa anim na diksiyonaryo:

a. UP Diksiyonaryong Filipino
b. Dictionary of Visayan Arts
c. A Five-Language Dictionary
d. Hiligaynon-English / English-Hiligaynon
e. A Dictionary of Cebuano-Visayan
f. Hiligaynon Dictionary

3. Ikinumpara niya ang mga kahulugan ng mga salitang

Kinaray-a mula sa iba’t ibang diksiyonaryo
18
 Mga Resulta

19
 Ilan Ano ang kinakatawan ng mga Alin sa mga salitang
numero Kinaray-a

8 Mga salitang may entri kahit isa Bangag, bungkag, lamigas,

sa anim na diksiyonaryo likyad, linapwahan, panggas,
pasi, wayang

6 May entri sa UP Diksiyonaryong bangag, lamigas, likyad,

Filipino ngunit iba ang linapwahan, panggas, pasi
kahulugan

2 May malapit na kahulugan sa bangag, panggas

Sebwano

4 May katulad na kahulugan sa bangag, bungkag, panggas,

Hiligaynon wayang
20
 Wayang
png. bukas at malawak na lupain

● Pareho ito sa kahulugan na binigay ng Hiligaynon-English

na diksyunaryo: “Treeless plain open field”
● Maaaring gamitin ang salita bilang pang-uri

Napapagpalitan sa Kinaray-a at Hiligaynon na salitang…..

● Bukid
● Uma

21
 Uri ng Lupa:
● hanalon
png. napakaitim na lupa; masustansiya at mainam pagtaniman

● hamod
png. lupang mabato; hindi maninam pagtaniman

● bangag
png. tigang na lupa; lupang nagkabitak-bitak bunga ng matinding
tag-init o tagtuyot

22
 Uri ng Lupa: Bangag

● Lamentasyon ito ng magsasaka (masamang

kondisyon ng lupa)

● Dinadala nito ang usapin ng global warming,

pesticide, kakulangan ng irigasyon, kakulangan
ng kapital ng magsasaka

23
 Panudlak
png. ritwal bago ang pagbubungkal ng lupa at tanim

● Mga halimbawa:
- Sa pagsisimula ng pagtanim, humarap sila sa
Silangan
- Sa pag-aani, maglagay sa tagakan ng kaunting ani
at ilalagay ito malapit sa krus at hindi ito kinukuha
hanga’t matapos ang pag-aani

24
 Panudlak
png. ritwal bago ang pagbubungkal ng lupa at tanim

● Dahil kultural na paniniwala at gawain ito, nadala tayo

ng pandulak ng simbayotik na pakikipagrelasyon sa
kapaligiran.

25
 Tatlong handa sa lupang pagtataniman

1. Bungkag
2. Baliskad
3. Panggas

26
 Bungkag
•(png.), unang proseso sa/ng pag-aararo para mabaklas
ang tigang na lupa.

•Ginagawa ang proseso upang mapatag at malinis ang

lupa na gagamitin.
•Malapit ito sa salitang “pagbaklas”

27
 Baliskad
•(png.), pangalawang pag-aararo para mapino ang
nabungkag na tigang na lupa.

•Dito sinusuyod ng tao at kalabaw at araro ang mga ligaw

na damo.
•At “nagkakalukso-lukso” at “nagkakabali-baligtad” ang
lupa at mga laman nito: nadudurog hanggang sa lumitaw
ang pino at kinis na bahagi at anyo.

28
 Panggas
- (png.) ang pagsab-og ng binhi ng palay sa tigang na
naararong lupa o palayan

•Sa mga buto, tulad ng mais, mani at munggo paglalagaya

ito sa mga hanay na nagawa sa pag-aararo, tulong ng
panungkod at pagtatakip dito gamit ng paa.

29
 Likyad
•(png.) mababaw na pag-araro matapos makapagpanggas sa tuyong
lupa o palayan.
Mga ibang porma:
•(pnr.) nalikyad
•(pnd.) likyadun

Binati
•(png.), palayan na naararo na at napayubigan, handa na
para taniman ng palay.

30
 Tinutukoy ang palaya na tumbuo
Marinhut
•(png.), palay na tumubong maliliit, madalang ang tubo o sibol at
arikutoy o malnourhsied
Linas
•(png.), proseso ng pag-aalis, paghihiwalay ng lamigas sa uhay
nito sa pamamagitan ng pagkiskis dito ng mga paa; sayaw ng
paa sa palay upang magkahiwa-hiwalay ang mga butil nito.

31
 Uri ng Palay:
● inupong ● suka
png. komunidad ng mga png. unang ani
inaning palay

● lamigas ● limbuk
png. butil ng palay png. bigas na sinangag
pagkabayo ng bagong aning
● pinalinpin palay
png. palay na walang laman

32
 Palay: Limbuk

● Pasasalamat -> tradisyon kapag bagong ani

● Pangungumusta -> “May linimbuk kayo?”

● Pagsubok -> pagtikim sa kalidad ng bagong aning

palay

33
 Bigas:

● pasi
png. hindi nabalatang bigas sa proseso ng pagbabayo o
pagpagiling; ligaw na butil ng bigas

● pinasi
pnr. butil na hungkag o payat; mababang kalidad ng bigas

● binangto
png. sinangag na mais; “low class popcorn”

34
 Bigas: Binangto

● Kanin + Ulam (dahil kulang ang ani)

○ Ilang sako ng palay ay kailangang ibayad sa nautangan
ng kapital para sa binhi, abono at pagpapatrabaho
○ Kailangang ibenta bilang pambayad sa tuition ng anak

● Pantawid sa pagitan ng panahon sa pag-aani ng palay

at mais

35
 Linapwahan:
png. tinola mula sa iba’t ibang gulay na karaniwang nakikita sa likod
bahay o napipitas sa bukid (kamote, sayote, malunggay)

Matingka na imahen ng kahirapan

● noon: “Linapwahan lang.”
-> libre-nariyan ang gulay, madaling lutuin

● ngayon: “May linapwahan!”

-> paghigop ng lutong bahay
-> para sa mabuting kalusugan, seksi na katawan
at paghaba ng buhay
36
 Talakayan

37
 Paggamit ng Salitang Kinaray-a

● Pangngalan ang karamihan sa mga salitang

naipakilala, ngunit magagamit din itong pang-uri. Ang
pagiging pangngalan mismo nito ang naglalarawan sa
uri nito at kondisyon.

38
 Salitang Kinaray-a at ang Komunidad

● Makapagbigay ng gabay at direksiyon ang pagsinop at

paggamit sa mga salita sa mga inisyatibong alternatbo
at transisyonal sa usapin ng pagbuo ng komunidad.

● Makakatulong ito sa pagmamapa ng inter-rehiyonal na

pagkakaugnay-ugnay ng wika at pagkakatulad ng
kultura.

39
 Kabataang Kinaray-a

● Nawawala ang mga dalagang bukid dahil nagnanais

sila at marahil nag-aaral upang magiging nars.
Nagiging OFW naman ang mga binatang bukid.

40
 Lupang Agrikultural

● Nananatiling agrikultural ang malaking bahagi ng lupa sa

bansa, kahit nagsusulputan ang mga mall at housing
subdivision.

Kaalinsabay nito ang mga isyu at pagkilos tungo sa titolo

ng lupa, pondo sa agrikultura at sa komersiyalisasyon.

● Nananatili parin ang lupa, puwera lamang sa mga

bahaging nagbabagong-anyo (global na klima at
panahon).
41
 Konklusyon

42
 Konklusyon
- Inamin ng manunulat sa dulo ng isinulat na hindi niya
nasagot ang kanyang tanong sa simula ng teksto.

- Ang pagsubok ng awtor sa pagsuri ng mga napiling salita sa

pambangsang wika ang proseso sa pag-ani ng mga bagong
salita.

43