VISOKA TEHNOLOŠKA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA

ARANĐELOVAC

Predmet: Sociologija

SEMINARSKI RAD

Tema:
Pojam i elementi države

Student Mentor
Saša Radivojević
 1. UVOD

Država je organizacija koja raspolaže monopolom fizičke sile koja služi za održavanje
onog načina proizvodnje koji je u interesu određene društvene zajednice. Moderna država je
zajednica slobodnih ljudi. Državne odluke i pravna pravila moramo poštovati kad se venčavamo,
kad uzdržavamo i odgajamo decu, kad radimo, gradimo kuću i dr. Premda nisu sva ljudska
ponašanja određena državom i pravom, ipak je čovek u gotovo svakom trenutku obuhvaćen ili
prinuđen ili zaštićen nekim državnim odlukama ili pravnim normama.
Kad u svakodnevnom kontaktiranju čuju za državu i pravo, i osobe koje su bez pravnog
obrazovanja shvataju da je reč o određenoj organizaciji ili skupu pravila ponašanja. Ali takvo
znanje je tek početak razumevanja države i prava.

Država je vlast koja putem pravnih normi naređuje ljudima kako se valja ponašati u
određenim okolnostima a to znači da mnoge prisiljava da se ponašaju onako kako se oni inače ne
bi ponašali.

Naime država uređuje odnose među ljudima i tako pravi red i pravdu u društvenoj
zajednici, a sve to pomoću legitimne državne prisile.
Iz samog uvodnog izlaganja dohvatili smo otprilike pojam države i iz istog zaključili da su
osnovni elementi države stanovništvo, teritorija i državna vlast.

Slika 1. Države

2
 2. POJAM DRŽAVE

Ime neke stvari najčešće ili barem delimično, govori o njenoj prirodi, suštini i odlikama.
U tom smislu neophodno je da ispitamo termin - država - odnosno njegovo poreklo i značenje da
bismo na taj način, pokušali iz samog termina da izvučemo neko predhodno znanje ili steknemo
dublji pojam o tome šta je država.

Moderna država nastaje u XVI veku kod romanskih i germanskih naroda Evrope .

Krajem XV i u XVI veku dolazi do zamene staleške monarhije apsolutnom monarhijom.

Ova promena u karakteru, prirodi i organizaciji države našla je svoj odjek i u uvođenju jednog
novog termina koji je trebao novim imenom označiti novu stvarnost. Makijaveli je reč stato
(država) prvi uveo u modernu političku znanost označavajući njome svaki oblik države, svaku
vladavinu, bez obzira je li ona republika ili kneževina (monarhija). Reč stato dolazi od latinske
reči status koja znači stanje ili uređenje jedne države. U početku je ova reč označavala stanje ili
uređenje jedne države, ono što se danas naziva ustavom. Kasnije ona poprima značenje
društvene klase, odnosno grupe ljudi koja upravlja državom, dakle njene vlade.

Suština ovog termina je u tome da se njime želi reći, da je država nešto uređeno, stabilno
i trajno. Određenje preciznog značenja termina država, a time i određenje pojma države, njeno
definisanje, znatno je otežano različitošću predmeta koji se označavaju ovim terminom. Neki
pisci upotrebljavaju ovu reč u veoma širokom smislu, podrazumevajući pod državom politički
organizovano društvo ili društvo organizovano putem aparata vlasti i pravnog poredka. Drugi,
pod terminom država podrazumevaju samo aparat vlasti koji vrši funkciju političkog
organizovanja društva. Treći podrazumevaju samo političko vođstvo, odnosno vladu kao glavni
deo aparata vlasti. Termin država koristi se relativno retko u ovom trećem, najužem smislu reči u
kome označava samo vladu, odnosno vladajuće grupe. Termin,, država "takođe se upotrebljava
da označi i ukupnost građana, odnosno,, naciju" ili teritoriju koju oni naseljavaju. U ovim
značenjima očito je da se terminom,, država "označavaju samo pojedini njeni elementi. Neki
pisci, kao na primer Kelzen, državu izjednačavaju s pravnim poretkom.

3
 Po Kelzenovom mišljenju država se svodi na njen pravni poredak. Pravni poredak je
suština države. U tom smislu on kaže:”Država nije postupak ili zbir postupaka, isto onako kao
što ona nije ni ljudsko biće niti skup ljudskih bića. Država je onaj poredak ljudskog ponašanja
koji mi nazivamo pravnim poretkom, poredak prema kojem se orjentišu izvesni ljudski postupci,
ideja kojoj pojedinci prilagođavaju svoje ponašanje i države.” Među različitim značenjima reči
,, država "ističu se još dva značenja koja osvetljavaju državu s dva različita aspekta. Reč je o
organizacionom i funkcionalnom značenju. U prvom značenju, pod državom se podrazumeva
jedna organizacija, ukupnost organizacionih, institucionalnih elemenata koji ulaze u njen stav. U
drugom značenju, reč“država "se upotrebljava da označi ukupnost delatnosti i funkcija koje vrši
država kao organizacija.

U organizacijskim definicijama država se obično određuje kao organizacija vlasti s

određenim spoljnim obeležjima pri čemu se redovno stiče postojanje monopola fizičke sile.
Obično se kaže da organizacijske definicije ističu statički element države, određujući je kao
subjekt (društveni i pravni), dok funkcionalne definicije naglašavaju dinamičke elemente države,
državu kao društveni proces, funkciju i delatnost .U organizacijskim definicijama države ističe se
pre svega da je država organizacija vlasti, organizacija političke vlasti koja poseduje aparat vlasti
i monopol fizičke sile.

Međutim, sa stanovišta funkcionalnih definicija država se pojavljuje kao politička i

ekonomska organizacija. S obzirom da je funkcija države regulisanje i osiguranje političkog i
ekonomskog poretka, država u funkcionalnom smislu definiše se kao ekonomska i politička
organizacija.

Organizacijske definicije objašnjavaju državu, pre svega kao organizaciju ljudi koji
poseduju političku vlast, aparat vlasti i silu. Međutim, država postoji samo ako ljudi koji
poseduju vlast vrše funkciju vlasti, ako rade, ako deluju. Elementi države su ljudi i njihove
određene delatnosti te organizacija tih ljudi u vršenju delatnosti, tj. vlasti. Nema države bez ljudi
njihove organizacije i delatnosti.

4
 2.1. Razna shvatanja termina (pojma) država

Na pitanje,, šta je država ", do danas je dato mnogo i vrlo različitih odgovora. Najčešće,
oni se temelje na određenoj filozofskoj koncepciji ili političkoj doktrini; ili državu smatraju kao ”
isključivo "političku ili pravnu, ili ekonomsku, ili ideološku ili etničku instituciju. Za jedne je
država totalna ili univerzalna pojava, a za druge ona je mit, verbalna slika i apstrakcija.Iz
činjenice što sila ima ulogu u istoriji i obrazovanju određene države, pojedini istoričari, pravnici i
politolozi izjednačavaju državu sa” državnim aparatom "ili,, organizacijskim nasiljem" ili sa,,
monopolom fizičkog nasilja ".

Ovo realističko gledište zastupaju pisci i najrazličitijih teorijskih pravaca . Država se

često izjednačava sa nacijom; ona je njen” politički “ili,” pravni” izraz i oblik. Neki filozofi
istorije mešaju odnosno izjednačavaju i društvo sa državom. Tako konzervativni zapadni filozof
Špengler tvrdi: ”Država je istorija posmatrana u njenom stanju ". Sociolozi obično shvataju
državu kao odnos među društvenim grupama, kao zajednicu vladajućih i podčinjenih.
Ekonomisti je smatraju kao nadgradnju ili političku funkciju ekonomske strukture, a pravnici
kao”suverenu pravnu osobnost “ili kao organizaciju koja ima tri osnovna svojstva: stanovništvo,
teritoriju, vlast ili suverenitet.

Slika 2. Teritorija, veličina i granice Srbije

5
 2.2. Nastanak države

Država je organizacija s monopolom fizičke prisile. U prvobitnoj zajednici, koja prethodi

državi, ima organizacije, ali ta organizacija nije državna, jer nema aparat za primenu fizičke
prisile. Prvobitna zajednica je krvnosrodnička zajednica; nju čine članovi koji vode poreklo od
istog, stvarnog ili izmišljenog, pretka.U prvobitnim zajednicama dolazi do promena u svojinskim
i porodičnim odnosima,društvenoj organizaciji i pravilima ponašanja,jednom rečju,gomilaju se
uslovi za stvaranje države.U trenutku kada klansko-plemensko društvo nije moglo regulisati
novonastale odnose,učinjen je prvi korak ka stvaranju države. O nastanku kao i o suštini države
postoje različite teorije. Prema marksističkoj teoriji, država je nastala tada i tamo gde se društvo
pocepalo na dve nepomirljive klase koje se nalaze u stalnoj i otvorenoj borbi.

Država koja nastaje zbog borbe suprotnih klasnih interesa ima dvostruku funkciju u
društvu: ona je stvarno oruđe vladajuće klase za ostvarenje njenih klasnih interesa i prividno
opšti reprezentant, predstavnik čitavog društva. U svakom klasnom društvu postoji država. Njen
nastanak je u mnogome specifičan kod različitih etničkih zajednica. Država ne postoji od
vajkada.Ona je naprotiv,proizvod društva na određenom stepenu razvoja,ona je priznanje da se to
društvo zaplelo u nerazrešivu protivrečnost sa samim sobom,da se pocepalo na nepomirljive
suprotnosti koje je nemoćno da savlada.

3. ELEMENTI DRŽAVE

3.1. Teritorija

“Država se ne može zamisliti bez svoje oblasti.Čovek postoji nezavisno od svojih

stvari;on može izgubiti svo svoje imanje i opet postati čovek.Država prestaje biti država ,kad
oblast izgubi; njena je oblast od nje nerazdvojna,kao od čoveka njegovo telo”. U pojmu teritorija
kao elementu države obuhvaćena su ona područja na kojima se prostire vlast državnih organa.Pri
tome moramo imati na umu da pojam teritorija nije samo površinski određen ,već seže i pod
zemljinu površinu i u vazdušni stub koji se uzdiže nad područjem koje je oivičeno državnim
granicama.S toga je državna teritorija trodimenzionalna.

6
 -U pojam državne teritorije pripada kopneno geografsko područje koje je obuhvaćeno
državnim granicama tj.onim zamišljenim crtama koje pokazuju dokle seže državna vlast. Granice
se određuju ugovorima koje sklapaju susedne države.Na temelju tih ugovora komisije
,sastavljene od predstavnika tih država ,označavaju se crte do koje se prostire vlast jedne
države.Teritorija neke države ne mora biti povezana.Kao npr.Zapadni Pakistan nije povezan sa
Istočnim,jer se između njih nalazi veliki deo teritorije države Indije.

U glavnim gradovima pojedinih država nalaze se ambasade.Zemljišna površina,na kojoj

se nalazi diplomatsko predstavništvo druge države,ne pada pod vlast na čijem se geografskom
području nalazi.

-Sastavni deo državne teritorije predstavlja teritorijalno more .To je morski pojas neke
države,koji je podvrgnut njenoj vlasti.Izvan tog pojasa nalazi se otvoreno more na kojem je
slobodna plovidba i iskorišćavanje njegovih prirodnih bogatstava.

-jezera i reke čine satavni deo državne teritorije.Ako se nalaze na državnim

granicama,onda su jezera podeljena ravnim crtama koje preko njihove površine spajaju kopnene
granice tih država.

-Pojam državne teritorije obuhvata takođe i brodove.Dok se brodovi nalaze na otvorenom

moru oni čine deo teritorije one države čiju zastavu nose,a kada su na teritorijalnom moru druge
države,onda su podvgnuti njenoj vlasti.

-Nešto je zamršeniji položaj aviona.Ako civilni avion leti preko teritorije neke druge
države,a da se na njoj ne zaustavlja,onda se smatra kao da se uopšte ne nalazi na njoj.Sve što se
dešava u tom avionu primenjuju se pravni propisi države kojoj pripada.

Praktično državna vlast se prostire do onih granica,do kojih mogu dosegnuti sredstva što
joj stoje na raspolaganju.(u vazdušnom prostoru:dokle mogu dosegnuti avionic ,rakete,a u
podzemnom:dokle dopiru njeni rudnici).

Kada se govori o teritoriji kao o jednom od elemenata države ,treba imati na umu da su
privremeno postojale države bez teritorije.Takvo je stanje privremeno te je moguće samo za
vreme ratova kada ratne operacije mogu dovesti do okupacije teritorije čitavih država.

7
 3.2. Stanovništvo

U pojmu stanovništva države obuhvaćeni su ljudi koji stanuju i borave na teritoriji države
i koji su zbog te činjenice podvrgnuti njenoj vlasti.Prema tome pojam stanovništva možemo
podeliti u tri kategorije i to: državljane te države,strane državljane i ljude bez
državljanstva(apolite ili apatride).

Državljanin neke države je svaki onaj koji je po njenim zakonima stekao državljanstvo,a
da ga nije kasnije izgubio.Opšta načela za sticanje državljanstva u većoj ili manjoj meri važe u
svim pravnim sistemima.Državljanin je onaj ko se rodio od roditelja koji su državljani te
države.Dakle ,merodavna je činjenica da su roditelji državljani neke države,samim tim i njihova
deca stiču državljanstvo te države bez obzira da li su se rodila na njenoj teritoriji ili na teritoriji
druge države.Ovo je tzv.pravo krvi ili krvna veza.

Zatim državljanstvo se stiče naturalizacijom.To je postupak kojim neki strani državljanin

istupa iz državljanstva svoje države i stiče državljanstvo one države,na čijoj teritoriji boravi dugo
vremena, po pravilu,zbog toga što onde ima neko stalno zanimanje.

Drugi deo stanovništva neke države sastavljen je od stranih državljana koji trajno ili
prolazno borave na njenoj teritoriji.Svi oni su podvrgnuti vlasti države na čijoj teritoriji
borave,bez obzira da li se na njoj zadržavaju duže ili kraće vremena,i bez obzira na razlog
njihovog boravka.Ovaj boravak može biti trajan ili prolazan.Trajan ako se bavi nekim stalnim
poslom,a prolazan ako je npr.došao kao turist.Po pravilu strani državljani imaju ista prava kao i
njeni državljani –jednakost pred zakonom,nepovredivost ličnosti,pravo na zaštitu od državnih
organa,itd.Ali nemaju politička pravatj,nemaju aktivnog i pasivnog izbora prava,Isto tako strani
državljani ne služe vojsku u tuđoj državi niti mogu biti njeni državni organi.

Treća kategorija stanovništva satavljena je od apolita ili apatrida,tj.to su oni ljudi koji
nemaju državljanstvo.Za njih uglavnom važe isti propisi kao i za strane državljane. Iz navedenih
podela proizilazi osobina stanovništva države,koja se naziva teritorijalna pripadnost.tj.da
pripadaju istoj državnoj teritoriji i da se nalaze pod vlašću organa te države.U pravnom pojmu
stanovništva neke države obuhvaćeni su svi oni koji stanuju i borave na njenoj teritoriji,bez
obzira na svoju klasnu pripadnost.

8
 3.3. Vlast

Vlast je treći element države i kao takva predstavlja svojstvo države odnosno njenih
organa da izdaju obavezna pravila ponašanja kojima su dužni da se pokoravaju oni na koje se ta
pravila odnose.Vlast je sposobnost nametanja volje jednog subjekta drugom.

U svakom društvu postoje subjekti koji imaju vlast u sociološkom smislu reči ali država
je ta koja ima legitimnu na normama priznatu moć da prisiljava ljude na određeno ponašanje.
Pojam vlasti je apstrakcija koja je izvedena iz stvarne činjenice,da su razne društvene grupe u
kojima ljudi vrše svoju aktivnost organizovane tj.da u njima postoji podela rada,kojom rukovode
i koju usklađuju članovi te grupe.Ta konkretna osobina rukovođenja i usklađivanja,koja se vrši
pomoću propisa,naređenja,uputa i saveta i koja ovlašćuje da se pozivaju na odgovornost oni koji
svojom neposlušnošću remete i koče aktivnosti te grupe,izražena je u pojmu vlasti.Dakle država
je najviša vrhovna vlast kojoj su svi pojedinci i grupe podređeni. Nadmoć države nad ostalim
vlastima je njena osobina „vlast nad vlasti“ iskazuje se i na način što je ona jedan od činilaca
koja normativno priznaje i druge vlasti.Državna vlast je karakteristična po tome što je u
granicama svoje oblasti vrhovna,nezavisna i neograničena.Ta njena svojstva nazivamo
suverenost. O suverenosti neke vlasti možemo govoriti samo imajući na umu njen odnos s
drugim vlastima,bilo u istoj ili drugim državama.Da li je neka država suverena ili ne,ne zavisi od
izjave njenih organa ,već od njenih odnosa sa drugim državama.Ako u nekoj državi stalno borave
vojne formacije i neki drugi organi strane države,vršeći vlast,jasno je da takva država nije
suverena.Dok suverena država ne dozvoljava mešanje drugih država u njene unutrašnje poslove i
odbija posezanje za njenom teritorijom.Spoljni suverenitet označava da je država nezavisna i
ravnopravna sa ostalim zemljama. To znači da ne postoji viša vlast izvan granica
države.Unutrašnji suverenitet označava da je državna vlast vrhovna (najviša), neograničena i
nedeljiva. Suverenu vlast u državi vrše državni organi.S obzirom na odnos državnih organa
prema suverenoj vlasti,među njima treba razlikovati dve kategorije.Jedni su organi nosioci
suverene vlasti,jer svoju vlast ne dobijaju ni od kog drugog organa koji bi zauzimao viši položaj
od njih.Njihova je vlast izvorna,zato što je ne izvode iz neke druge vlasti.Drugi su organi u
državama koji izvode svoja ovlašćenja od nosioca suverene vlasti,tj.vlast tih organa je
izvedena(zborovima birača pripada pravo da biraju i opozivaju svoje predstavnike).

9
 4. ZAKLJUČAK

Država je organ vladajuće klase za ostvarenje njenih klasnih interesa. U XVI veku termin
je prvi put upotrebio Makijaveli.Država nastaje kao istorijska kategorija na određenom stepenu
društvenog razvitka.Sa državom se u svakodnevnom životu susrećemo.Ona se pojavljuje kao
vlast na određenoj teritoriji.Država je pravna i politička organizacija koja raspolaže monopolom
fizičke sile,koja štiti određene interese u društvu.

U svakoj državi moraju biti tri elementa:teritorija,stanovništvo i vlast.Minimum svakog

od ova tri elementa ne može se precizirati jer ne zna se koliko najmanje stanovnika jedna država
treba da ima i koliko kilometara njeno zemljište treba najmanje da iznosi.Što se tiče vlasti za nju
možemo reći da mora biti dovoljno jaka da u većini slučajeva iznudi pokornost.Njena jačina se
ne određuje unapred nego nakadno prema postignutim rezultatima.

Država vrši vlast slobodno,nezavisno u donošenju svojih odluka,bez ikakvog ograničenja

tj.bez slušanja strane vlasti koja se nalazi izvan njene teritorije.Suverenitet države se ogleda u
tome da je država najjača,najviša na svojoj teritoriji. Da li je neka država suverena ili ne,ne
zavisi od izjave njenih organa ,već od njenih odnosa sa drugim državama.Ako u nekoj državi
stalno borave vojne formacije i neki drugi organi strane države,vršeći vlast,jasno je da takva
država nije suverena.Dok suverena država ne dozvoljava mešanje drugih država u njene
unutrašnje poslove i odbija posezanje za njenom teritorijom.Spoljni suverenitet označava da je
država nezavisna i ravnopravna sa ostalim zemljama. To znači da ne postoji viša vlast izvan
granica države.Unutrašnji suverenitet označava da je državna vlast vrhovna (najviša),
neograničena i nedeljiva.

10
 5. LITERATURA

[1] Đorđević Srđan, Jerotijević Zoran ”Uvod u pravo”, Beograd 2010.godine

[2] Festić Raifa ”Opća historija države i prava”, Sarajevo 1998.godine

[3] Kasagić Rajko ”Osnovi prava i poslovno pravo”, BanjaLuka 2003.godine

[4] Mandić Oleg ”Država i pravo”, Zagreb 1962.godine

[5] https://sr.wikipedia.org/sr-ec/Држава

[6] http://www.znanje.org/i/i21/01iv07/01iv0733/drzava.htm

6. SADRŽAJ

1. Uvod.............................................................................................................................................2
2. Pojam države .......................................................................................................................................... 3
2.1. Razna shvatanja termina (pojma) država ................................................................................ 5
2.2. Nastanak države .................................................................................................................6
3. Elementi države ...................................................................................................................................... 6
3.1. Teritorija ...................................................................................................................................... 6
3.2. Stanovništvo......................................................................................................................8

3.3. Vlast..................................................................................................................................9

4. Zaključak....................................................................................................................................10

5. Literatura....................................................................................................................................11

6. Sadržaj........................................................................................................................................11

11