ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ

ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΤΕΥΧΩΝ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ENDNOTES

«Καλησπέρα,

«Αναγκαστικά θα προβώ σε μια σειρά από αναχρονισμούς και ομογενοποιήσεις εννοιών για την
οικονομία του χρόνου:
- Ονομάζω το κομμουνιστικό κόμμα (ως ραχοκοκαλιά του κομμουνιστικού κινήματος) και την
σημερινή αριστερά (χωρίς διαφοροποιήσεις) με την γενική ταμπέλα «Αριστερά»
- Παρουσιάζω ως μέρη μιας ενιαίας διαδικασίας την αραβική άνοιξη, τις πλατείες και τα occupy,
αδιαφοροποίητα (αν κι έχουν τεράστιες εξωτερικές και εσωτερικές διαφορές)

1) Η άνοδος στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ (ως ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) είναι ένα σύμπτωμα (και μάλιστα
όχι μοναδικό) ανάμεσα σε άλλα συμπτώματα μιας ιστορικής κίνησης.
Κωδικά, θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «από τον Λένιν στον Λακλάου». Αλλιώς είναι η
διαφορά ανάμεσα (α) στην ιστορική διαδικασία του '17 (η «αριστερά» προς το κράτος 
κατάληψή του  απόπειρα απονέκρωσής του) και (β) τη σημερινή (το κράτος προς την
«αριστερά»  οριστική κρατικοποίηση της  εξτρεμισμός του κέντρου ως υπεράσπιση της
αιώνιας κρατικής αλήθειας). Αν η ήττα της πρώτης ήταν ήττα μιας γνήσιας επαναστατικής
απόπειρας, από τη σκοπιά της κομμμουνιστικής μετάβασης σε σχέση με το κράτος, τότε πρέπει να
αναρωτηθούμε τι σημαίνει η «νίκη» (και το βάζω σε εισαγωγικά μετά από πολλή σκέψη πάνω στις
αντιφάσεις της έννοιας) της δεύτερης.

2) Αν πάρουμε ως δεδομένη τη συζήτηση για την κατάρρευση της εργατικής ταυτότητας (άρα και
του «παλιού» προλεταριακού υποκειμένου του 20ου αιώνα), ως δεδομένη -ασχέτως του πώς την
κατανοούμε- τότε μπορούμε να συνάγουμε ότι η επανάληψη της ήττας των επαναστατικών
αποπειρών του 20ου αιώνα εμφανίζεται ως διαφορά (και μάλιστα ως φάρσα): η ρωμαλέα ταξική
σύνθεση των αρχών του 20ου, με την εργατοαγροτική συμμαχία, την ανάδυση της κυριαρχίας του
βιομηχανικού προλεταριάτου και την άνοδο των φοιτητικών στρωμάτων (που δεν κατάφερε να
εκτελέσει το προλεταριακό σχέδιο του Λένιν σε μια σειρά παραλλαγών και αρνήσεων), δίνει τη
θέση της σε μια καταρρέουσα ταξική σύνθεση των αρχών του 21ου αιώνα, με την κατάρρευση της
εθνικής εργατικής ταυτότητας, την τριτογενοποίηση της οικονομίας, την εξαφάνιση της νέας
εργατικής βάρδιας στον Λόγο του Πανεπιστημίου-ως Λόγο του Καπιταλιστή-ως λόγο του Κυρίου.
Έτσι, η ήδη εξαντλημένη δυναμική της παλιάς εργατικής σύνθεσης αναγνωρίζοντας την αδυναμία
της στα σύγχρονα χαρακτηριστικά της ταξική πάλης, μετατρέπεται σε μια απόπειρα επιβολής μιας
(ή πολλών) διοικητικής πράξης (ή πράξεων) ή ανάγεται -μειώνεται- σε ένα ρηχό πολιτειακό
διακύβευμα.

3) Αυτή η περιγραφή είναι αυστηρά χαρακτηριστική της «ευρωπαϊκής κατάστασης» και γενικά
τυπική της «δυτικής» [Η κατάρρευση των κυβερνητικών μοντέλων (είτε με δικτατορίες, είτε με
πραξικοπήματα, είτε με κατοχή στα πλαίσια «του αντιτρομοκρατικού πολέμου», είτε με αδύναμες
δημοκρατικές δομές), στην ανατολή είχε πολύ διαφορετικά αποτελέσματα. Ξεφεύγουν, όμως, από
το πλαίσιο της τοποθέτησης].

4) Η γενική διαδικασία που σάρωσε συνολικά τον πλανήτη και πήρε πολλά και -πολύ- διαφορετικά
χαρακτηριστικά, θα μπορούσε να κωδικοποιηθεί στην ονομασία «πλατείες» [με την έννοια του
(1β)]: συγκρότηση ενός «δημοκρατικού υποκειμένου» για να υποκαταστήσει το εργατικό, ώστε να
μπλοκαριστούν οι αναδιαρθρώσεις του κεφαλαίου, νοούμενες ως «κατάσταση έκτακτης ανάγκης»
ή/και «νεοφιλελευθερισμός». Αν η γενική όψη της ήττας αυτού του μοντέλου εμφανίστηκε με τη
μορφή που περιέγραψα προηγουμένως, για μια σειρά από λόγους (βαθύτερες εθνικές/εθνοτικές ή
θρησκευτικές/πολιτισμικές διαφορές που προσδένονταν και σε διαφορετικές περιφέρειες
συσσώρευσης κεφαλαίων), των οποίων η ανάλυση επίσης ξεφεύγει από αυτή την τοποθέτηση, στη
Λιβύη-την Ουκρανία-και-τη Συρία οδήγησε σε άγριους εμφυλίους πολέμους που έχουν όλα τα
γενικά χαρακτηριστικά τη σύγχρονης μορφής του πολέμου: αντιτρομοκρατικά δόγματα, πόλεμοι
«δι' αντιπροσώπων» κλπ.

5) Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι ηττήθηκε η «δημοκρατική διαδικασία» παραγωγής

ενός κόσμου «που θα χωράει πολλούς κόσμους». Στον κόσμο του κεφαλαίου μπορεί να υπάρχει
μόνο ένας κόσμος: αυτός της γενικής (ανα)παραγωγής του κεφαλαίου - ως σχέση και ως υλική
δύναμη....

Αυτό που δεν αναγνώρισε η πολλαπλότητα του κινήματος σήμερα είναι οι συνέπειες της
παραπάνω διατύπωσης (αν αυτή είναι αληθής):
α) Αυτό που χαρακτηρίζει σήμερα το σύνολο του πλανήτη (νοούμενου σαν ενιαίο επιχειρησιακό
πεδίο θερμών-και-ψυχρών πολεμικών επεισοδίων μεταξύ κρατικών-και-μη-κρατικών-δρώντων)
είναι μια διαλεκτική εχθροπραξιών-επεισοδίων ενός γενικευμένου εμφυλίου του κεφαλαίου
ενάντια στο προλεταριάτο (που δεν μπορεί να νοηθεί στην προηγούμενη μορφή του και γι’ αυτό ο
πόλεμος εναντίον του δεν μπορεί παρά να είναι προληπτικός). Εδώ, δεν θα πρέπει να επιμένουμε
τόσο στις μορφές με τις οποίες εμφανίζονται οι συρράξεις (εθνικές ή εθνοτικές διαμάχες,
συγκρούσεις μεταξύ πολιτισμών, βίαιες επεμβάσεις στο δημοκρατικό προτσές, θερμά επεισόδια σε
διαφιλονικούμενες ζώνες ή κατοχικές μορφές ειρηνευτικών αποστολών). Θα πρέπει να επιμείνουμε
περισσότερο στη σύνδεση οικονομίας / γεωπολιτικής, πολιτικού συστήματος /
στρατιωκοβιομηχανικού συμπλέγματος άμυνας-ασφάλειας, παραγωγικής ανασυγκρότησης /
καταστολής-ενάντια σε μη ελεγχόμενα επεισόδια της ταξικής πάλης.
β) Ο βαθύτερος χαρακτήρας αυτής της ιστορικής στιγμής παρουσιάζεται με τη μορφή δυο μεγάλων
συγχωνεύσεων:
-τη συγχώνευση της δημοκρατίας με την κατάσταση εξαίρεσης
-τη συγχώνευση των θεολογικών μοντέλων της κυριαρχίας με τις κατακερματισμένες πολιτισμικές
παραδόσεις (ανασυγκροτημένες σε φολκλορικά ερείπια και εμπορευματοποιημένες ή θεαματικές
καρικατούρες).

Τελικά, το μόνο που επεκτείνεται σε όλο τον κόσμο είναι το κεφάλαιο (και μάλιστα με διαδοχικές
μεταλλάξεις σε μορφές και περιεχόμενα) και η μόνη απόλυτα παγκόσμια καθολικότητα είναι η
αγορά. Η σχιζοφρενοποίηση που παράγει η αγορά, με μια σαρωτική δύναμη απεδαφικοποίησης και
κατακερματισμού, βρίσκει αντίσταση σήμερα μόνο από δύο τύπους παρανοϊκών αντιδράσεων:
- από τη μια είναι ο εθνικισμός ως κυρίαρχη μορφή στον δυτικό κόσμο, συμπληρούμενος από τον
«θρησκευτικό ταλιμπανισμό» του χριστιανικού κοσμοειδώλου και τη ρατσιστική παράδοση του
«φορτίου του λευκού ανθρώπου»
- από την άλλη είναι ο φονταμενταλισμός του «ριζοσπαστικού ισλάμ» και μιας συγκεκριμένης
βάρβαρης (και κρατικοποιημένης) εκδοχής της «τζιχάντ», συμπληρούμενος από ολοκληρωτικές
εκδοχές ενός «ασιατικού εθνικισμού» (παναραβικού ή [ακόμα πιο πολύ] ανατολικού).
Οι αντιστάσεις αυτές έχουν όριό τους μια νέα εδαφικοποίηση, η επιστροφή σε πολιτισμικές
παραδόσεις που δεν είναι πια εκεί: έχουν υποκατασταθεί (σε έναν διαρκή μετασχηματισμό) από
θεολογικά μοντέλα κυριαρχίας. Με αυτή την έννοια, η «καταστροφή της δύσης» που υπόσχεται το
ISIS -πχ- δεν συντελεί παρά μόνο στην δυνατότητα της γενίκευσης της σχέσης-κεφάλαιο (ως
«εκδυτικισμού») σε μια πραγματικά παγκόσμια και αιώνια αλήθεια.

6) Ίσως εδώ πρέπει να θυμηθούμε λίγο τον Μπένγιαμιν όταν έγραφε (το 1939): «Ανασύνθεση του
παρελθόντος δεν σημαίνει αναγνώρισή του «με τον τρόπο που υπήρξε πραγματικά». Σημαίνει το
άρπαγμα μιας μνήμης καθώς αστράφτει σε μια στιγμή κινδύνου». Αν κομμάτια της σημερινής
αριστεράς θέλουν να διαφοροποιηθούν από τη γενικευμένη κατάσταση που περιέγραψα στην αρχή,
θα πρέπει -σε αντίθεση με αυτό που προτείνει ο Ζίζεκ ήδη στον τίτλο πρόσφατου άρθρου του- να
ανασκευάσουμε την κριτική στο παρελθόν μας με όρους οικουμενικότητας (και όχι την άμεση
υπαγωγή στο παρελθόν μας με όρους οικουμενικότητας). Ένα καλό παράδειγμα για τους
«Έλληνες» είναι η αναβίωση της συζήτησης για το ΕΑΜ και το πώς θα έπρεπε να σκεφτούμε πάνω
στην ήττα του (ή μήπως κέρδισε;). Τι εννοούν όλοι αυτοί/ές που μας καλούν να συγκροτήσουμε
μια νέα εκδοχή του και τι θα σήμαινε να συγκροτήσουμε υποκείμενα που το υπερβαίνουν κριτικά;
7) Για να κλείσω, θα προτείνω, ως αυστηρή πολιτική συνέπεια των παραπάνω, τρεις θεμελιώδεις
προβληματισμούς για τη βάση μιας επαναστατικής αναζήτησης/πολιτικής σήμερα:

α) Νομίζω πρέπει να περιγράψουμε αναλυτικά την τριάδα: Κράτος-Κυβέρνηση-Νόμος. Εδώ, το

τρίτο στοιχείο, ο νόμος, αφορά τον ειδικό νομικό δεσμό που παράγει τη μορφή των κοινωνικών
σχέσεων τόσο στο μητροπολιτικό κέντρο όσο και στην περιφέρεια ως στρατιωτικοποίηση: ο
ειδικός τρόπος με τον οποίο καθολικοποιείται ως κυρίαρχη πολιτική έννοια η έννοια της
ασφάλειας. Τα δόγματα άμυνας-ασφάλειας και η ενοποίηση στρατού-αστυνομίας χαρακτηρίζουν
την κεντρική πολιτική ατζέντα, γύρω από την οποία συγκροτείται η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων-
κρατικών δομών και γενικεύεται η επιχειρηματικοποίηση όλων των πλευρών της δημόσιας και
ιδιωτικής σφαίρας κλπ. Δε θα προχωρήσω. Μια γενική και συμπυκνωμένη περιγραφή είναι το
Επιχειρηματικό Κράτος Άμυνας/Ασφάλειας, χωράει όμως πολύ κουβέντα που είναι κατανοητό ότι
δεν μπορεί να γίνει εδώ ή τώρα.
Σε αυτό το σημείο θα κάνω μια μικρή παράκαμψη: τέθηκε εξαντλητικά και με αρκετή αγωνία (και
δικαίως) το ζήτημα των αποκλεισμένων και η παραγωγή πλεονάζοντος πληθυσμού, όχι ως
παραγωγή ενός νέου ενιαίου επαναστατικού υποκειμένου, αλλά ως μια αρνητική έκφραση της
δυνατότητας ύπαρξης ενός νέου επαναστατικού υποκειμένου με ριζικά διαφορετικούς όρους από
την κλασσική «εργατι(στι)κή ανάγνωση» του προλεταριάτου. Έχει αξία να δούμε ότι η διαδικασία
συγκρότησης του δημοκρατικού υποκειμένου στην Ελλάδα στη θέση του παλιού εργατικού
κινήματος, από το 2008 έως το 2012, στις μεγάλες μάχες του κύριου όγκου των αναδιαρθρώσεων
(κωδικοποιημένων ως μνημόνια) και ύστερα, χαρακτηρίστηκε από στιγμές ρήξης με την εμφάνιση
μιας νέας ταξικής σύνθεσης υπό τη μορφή νομαδικών μηχανών πολέμου. Μηχανές που
εμφανίζονταν σε κρίσιμες καμπές των ταξικών συγκρούσεων, τα «έκαναν λαμπόγυαλο» και
ύστερα εξαφανίζονταν πάλι. Φυσικά και είναι πλευρά της ίδιας αδυναμίας. Νομίζω, όμως, ότι
αυτός ο τύπος του «διπολισμού» πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά. Το Λονδίνο το 2011, με τη
χωροχρονική απόσταση των «ταραχών» από το δυναμικό φοιτητικό κίνημα ενάντια στην
(παραπέρα) «επιχειρηματικοποίηση της εκπαίδευσης» είναι μια άλλη μορφή της.

β) Σχετικό με το (α): Άμεση συνέπεια των παραπάνω, είναι ότι ο παλιός εργατισμός ή ο νέος
«ευρωκομμουνισμός» (ως κομμουνισμός της παλινδρόμησης ανάμεσα στο ευρώ και το εθνικό
νόμισμα, αντανάκλαση της παλινδρόμησης ανάμεσα στην οικουμενικότητα της παγκοσμιοποίησης
και τον εθνολαϊκισμό ως οικουμενικότητα του κράτους) πρέπει να αντικατασταθούν όχι από ένα
«νέο εργατισμό» ή έναν «ορθό διεθνισμό» αλλά από μια πολιτική εκπροσώπησης αυτών που δεν
έχουν εκπροσώπηση. Η παλιά εργατική «βαρυτική δύναμη» γύρω από την οποία στροβιλίζονταν
τα αγροτικά, φοιτητικά, λούμπεν, αποκλεισμένα στρώματα, οφείλει να δώσει τη θέση της στην
κεντρικότητα της προσωρινότητας, της νομαδικότητας και της ελαστασφάλειας των νέων
αποκλεισμένων. Αυτό, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι είναι τόσο αβέβαιο και δύσκολο εγχείρημα
όσο και η απόσταση που χωρίζει τη λογική του από την εκατόχρονη παράδοση της «αριστεράς» σε
όλες τις παραλλαγές της.

γ) Τέλος, αναδεικνύεται το ζήτημα της υπέρβασης του προγραμματισμού, με την έννοια της ρήξης
με το «πρόγραμμα» των «κομμουνιστικών» και «αριστερών» δυνάμεων για την ομαλή (σχετικά)
μετάβαση από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό. Είναι και αυτή πολύ μεγάλη κουβέντα. Αν, όμως,
η ασφάλεια είναι η κυρίαρχη πολιτική έννοια σήμερα σε ανατολή και δύση και η «πρώτη
προϋπόθεση για την ανάπτυξη» (ιδρυτικό κείμενο της «Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας»
της ΕΕ το 2003), αν οι καταστροφές είναι ένα διαχειρίσιμο-μετρήσιμο οικονομικό και κοινωνικό
μέγεθος, ενταγμένο στους υπολογισμούς τόσο της βιοπολιτικής όσο και της γεωπολιτικής του
κεφαλαίου, τότε η έννοια του προγραμματισμού έχει να κάνει κυρίως με την απελευθέρωση των
νομαδικών δυνατοτήτων αυτού του νέου πολλαπλού υποκειμένου. Προγραμματισμός μπορεί να
είναι κυρίως η καταστροφή της σημερινής παραγωγής, στη βάση της υπαγωγής των επιθυμιών σε
ανάγκες (και άρα διεύρυνση της επέκτασης του κεφαλαίου), ώστε να ανοίξει ο δρόμος για αυτό
που θα μπορούσαμε να αποκαλούμε «κομμουνιστικοποίηση»: εγώ το αποκαλώ ορθολογική
οργάνωση της επιθυμίας ως χειραφετητικής παραγωγής του κόσμου. Εδώ ανοίγει και μια μεγάλη
συζήτηση για ένα νέο τύπο ασκητισμού ως ανθρωπολογική απάντηση ανάμεσα στο δίπολο
του κυνικού ανθρώπου και του homo sacer.

Ευχαριστώ για το χρόνο σας και ζητώ συγγνώμη αν σας κούρασα»