2

EDUKASYON SA
PAGPAPAKATAO
Kagamitan ng Mag-aaral

Sinugbuanong Binisaya

Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na

inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at
pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat
namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na
mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng
Edukasyon sa action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas

i
Edukasyon sa Pagpapakatao – Grade 2
Kagamitan ng Mag-aaral sa Sinugbuanong Binisaya
First Edition, 2012
ISBN: 978-971-9990-93-2

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng

Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi
sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan
muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang
isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang
sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan
ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit,

larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon.
Pinagsikapang mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-
ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng
mga tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Yolanda S. Quijano, Ph.D.
Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral
Consultant: Reynaldo Cuizon, Ed.D.
Team Leaders: Gloria D. Benigno, Ed.D.
Minerva T. Fabros, Ed.D.
Authors: Eric C. Yangyang - 1ST Quarter
Ritchel Ann Fuentes - 2nd Quarter
Remedios Andot - 3rd Quarter
Anna Marie Quebuen - 4th Quarter
Editor: Cristy S. Agudera
Illustrator: Isagani Cagaanan
Layout Artists: Nathaniel M. Padua, Alberto M. Adlawan,
Sheila Marie Laurel
Member: Danilo M. Canda, Ed.D.
Inilimbag sa Pilipinas ng ____________
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-
IMCS)
Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com

ii
Dakong lakang sa Department of Education ang
pagpatuman sa programa nga Mother Tongue Based- Multi-
Lingual Education (MTB-MLE) aron mas mapalambo ang
pagsabot ug kahibalo sa mgae studyante sa mga pagtulon-
an gamit ang hinimong Learning Module (LM) sa matag
rehiyon.
Natahasan ang DepEd Region XI sa paghimo ug module sa
Edukasyon sa Pagpapakatawo (ESP) gamit ang
dayalektong Binisaya.
Namugna ang usa ka komprehensibong module pinaagisa
pagkugi, kahibalo ug pagtinab ang aysa mga piniling
magtutudlong agilang kuban sa mga manunulat: Ritchel
Ann N. Fuentes, Eric C. Yangyang, Remedios C. Andot ug
Anna Marie L. Quebuen inubanan nila Cristy S. Agudera,
editor; Isagani M. Cagaanan, taga dibuho ug Nathaniel
Padua, lay-out artist.
Nagmalampuso nang Region XI Resource Learning Writing
Team (RLWT) sa paghimo ug module tungod sa pagtabang,
paggiyaug pagmatuto sa mga tinahud na mga opisyales sa
DepEd Region XI na sila Director Gloria D. Benigno, CESO IV;
Minerva T. Fabros, Ed.D. ug Danilo M. Canda, Ed.D inubanan
ni Reynaldo Cuizon, Ed.D., Konsultant gikan sa University of
Mindanao.
Mapasamatonusabang Region XI LRWT sa Department of
Education Bureau of Elementary Education ug Instructional
Materials Council Staff sa ilang paggiya, pagsusi ug
paghatag og rekomendasyon aron mas mapalambo ang
ESP module.

iii
Mahal Namong Estudyante

NasaI kaduhang Ang-Ang na kamo karon.

Madugangan na usa bang inyong kahanasug
kahibalo. Ipadayon ninyo ang pagpalambo sa
inyong kaugalingon inubanan sama ayong
pamatasan.

Aron makab-otang maong tumong, kami naghimo

niining module sa Edukasyon sa Pagpapakatawo
alangkaninyo. Masinati ninyo ang lain-laing
buluhaton namo sukod sainyong abilidad isipusa ka
indibiduwal, o inubanan sa kapartner o inyong
pundok aron hulmahon ang inyong maayong
kinaiya.

Bansayon niining module ang mga pagtulon-an nga

makatabang kanimo aron mamahimok ang batang
Pilipino nga :

♥ Adunaylig-on nga pagtoo sa Ginoo

♥ Adunay maayong pamatasanugnindot nga

panlantaw sakina buhi

♥ Adunay tinguhanga mapalambo ang

iv
 kaugalingon aron mahimong mapuslanon sa
katilingban
♥ Adunay abilidad nga makahimosa lain-laing
buluhaton

♥ Adunay kahibalo sa panghitabo sa palibot ug

mo hata’g bili sa kinaiyahan

♥ Adunay paghigugma ug pag malasakit sa

nasod ug sa isig katawo
♥ Adunay pagpakabana sa kalinaw

Makita ninyo sulod sa module ang lain-laing

simbolo sa aktibidad nga gilangguban samosunod
napagbansay:

Hibaw-on Ta

♥ Pagsusi sa inyong nahaunang kahibalo bahin sa

leksiyon
♥ Paghatag ideya kon unsa ang inyong angayang
mahibaloan sa aktibidad o pagbansay

Susihon Ta

♥ Paghatag kaninyo og direksiyon sa buhatong

aktibidad

v
♥ Paghatag kaninyo og giya sa mga buluhatong
aktibidad
♥ Pagtapik sa inyong interes

Buhaton Ta

♥ Pagbuhat sa mga aktibidad na mopukaw sa

inyong interes
♥ Pagpalambo sa pagtulon-an
♥ Pagbuhat sa tinag-isa, tinagduha o pundok na
buluhaton

Hatagi og Bili

♥ Paghatag og bili sa pagtulon-an pinaagisa

pagtubag sa tseklis o sitwasyon
♥ Pagpahayag sa ideya o opinyon
♥ Pag-ilaug pagpaambit sa mahinung danong
pagtulon-an

Sulayi Kini

♥ Paggamit sa imong mga natun-an sa kinabuhi

pinaagi sa mga aktibidad na tubagon o buhaton

vi
 Paghanas

♥Paghatag nimog bili sa imong natun-an

♥Pagsukod sa imong kahibalo o nakat-unan

Daghan kamog makat-unan sa unod niining

module sa pag-alalay sa inyong mga magtutudlo.

Gamita ug amping ikining module

samasainyong paghatagog bili sa suod nahigala.

Mga Manunulat sa ESP

vii
 Unang Yugto- Kaugalingon Palambuon;
Responsibilidad Sa Panimalay Akong Buhaton

Yunit I - Tulubagon sa Kaugalingon ug

Responsibilidad Isip Sakop sa Panimalay……… 1

Unang Pagtulon-an: Panaghiusa sa Pamilya……………. 2

1.1 Pagsuta sa Kaugalingong Abilidad ug

Interes………………………………………………… 13

1.2. Pagpakita sa NaangkongTalento ug Katakos

Sa Komunikasyon…………………………………

1.3. Pagbaton og Pagsalig sa Kaugalingon Taliwala

Sa Kakulangon …………………………………… 32

Ikaduhang Pagtulon-an: Panaghiusa sa

Pamilya………………………………………………………… 40

2.1: Pagsunod sa Tulumanon nga Gitakda sa

Panimalay…………………………………………… 40

2.1.1. Mga Pamaagi sa Paghipos sa mga Gamit sa

Panimalay………………………………………… 40

2.1.2. Makanunayong Pagtabang para sa Kalimpyo ug

Kahapsay sa Panimalay………………………… 50

2.1.3. Mga Hustong Pamaagi Una ug Pagkahuma

mo kaon………………………………………….. 58

viii
 2.1.4. Mga Pamaagi sa Paggamit sa Kasilyas ………… 63
2.1.5. Pagbuhat sa mga Tahas nga Makahatag
og kalipay sa Pamilya……………………………… 71

Ikaduhang Yugto - Isigkatawo Ko, Gihigugma

Ko!

Yunit II - Pakiglambigit sa Isig katawo …………… 89

Unang Pagtulon-an: Pagsabot ug Pagbati sa Emosyon
sa Isigkatawo…………………………………………... 90

Ikaduhang Pagtulon-an: Pagkamatinahuron……….. 111

Ikatulong Pagtulon-an: Pagpakitaog Kaayo sa

Isigkatawo………………………………………………… 136

Ikaupat nga pagtulon-an: Pagkamatinud-anon……… 150

Ikalimang Pagtulon-an: Pagmalasakit

sa Isigkatawo…………………………………………….. 168

Ikatulong Yugto- Gugma sa Nasod; Kahiusahan

Sa Tibuok Kalibutan

Yunit III - Paghigugma sa Nasod ug Pagpakabana

sa Kalibutanong Kahiusahan……………………… 190

Unang Pagtulon-an: Pagkamasinugtanon…………… 191

Ikaduhang Pagtulon-an: Pagkahapsay Alang

ix
 sa Kaayohan sa Tanan………………………………… 215

Ikatulong Pagtulon-an: Pagtahod sa

Tawhanong Katungod………………………………….. 221

Ikatulong Pagtulon-an: Pag-amping sa Kalikupan o

Palibot…………………………………………………….. 230

Ikaupat na Pagtulon-an: Kinatibuk-ang pag

sinabtanay………………………………………………. 240

Ikaapat na Yugto- Mahal Nako ang Diyos ug ang

Akong Isigkatawo

Yunit IV –Pagsalig sa Ginoo ug Pagbuhatog

Maayo…………………………………………………
Unang Pagtulon-an: Pagpasalamat sa
Panginoon……………………………………………… 256

Ikaduhang Pagtulon-an: Paghatag og Paglaom

sa mga Tawong Nakasinati Og Pagsulay sa Ilang
Kinabuhi………………………………………………….

Ikatulong Pagtulon-an: Pagtabang sag mga Tawong

Biktima sa Kalamaidad……………………………….. 299

Ikaupat na Pagtulon-an:Pagaspeto sa Tinuohan sa

Uban ug pagbuhat og Maayo……………………….. 309

Glosaryo…………………………………… 324

x
“Kaugalingon, Palambuon; Responsibidad sa
Panimalay Akong Buhaton”

1
UNANG PAGTULON-AN : Panaghiusa sa Pamilya

1.1: Pagsuta sa Kaugalingong Abilidad o Interes

Hibaw-on Ta

Awiton sa tibuok klase

Talento, Ipakita Mo!
I. (Tono: “Kung Ikaw ay Masaya”)
Kung ikaw may talento ipakita mo
Ang talentong naangkon, ipasigarbo mo
Kon ikaw malipayon, talento ipadayon
Ang talento mo gasa sa Ginoo.

II. (Tono: “Dinhi Malipayon”)

Dinhi malipayon, didto malipayon
Mokanta’g magtula kita karon
Dinhi malipayon didto malipayon
Mosayaw ug mo-rap kita karon.

Sayaw sayaw diyutay

Kamot ikaway-kaway
Hawak ikiay-kiay
Tuyok gamay.
(Kantahon sa 2 ka beses)

2
I. Unang Pundok: Kantahon sa tono nga “Kung
Ikaw ay Masaya” ug butangan og aksyon.

Kon ikaw may talento, ipakita mo

Ang talentong naangkon, ipasigarbo mo
Kon ikaw malipayon, talento palambuon
Ang talento mo gasa sa Ginoo.

II. Ikaduhang Pundok: Kantahon og sayawon

Dinhi malipayon, didto malipayon

Mokanta’g magtula kita karon
Dinhi malipayon didto malipayon
Mosayaw ug mo-rap kita karon.

Sayaw sayaw dyutay

Kamot ikaway- kaway
Hawak ikiay-kiay,
Tuyok gamay.

III. Ikatulong Pundok: (Tulaon)

Kon ikaw may talento, ipakita mo

Ang talentong naangkon, ipasigarbo mo
Kon ikaw malipayon, talento palambuon
Ang talento mo gasa sa Ginoo.
Dinhi malipayon, didto malipayon
Mokantag motula kita karon

3
 Dinhi malipayon didto malipayon
Mosayaw ug mo-rap kita karon.

IV. Ikaupat na Pundok: (Ipa-rap)

Dinhi malipayon
Didto malipayon
Mokanta ug motula kita karon
Dinhi malipayon, didto malipayon
Mosayaw ug mo-rap kita karon.

Sayaw sayaw diyutay

Kamot ikaway-kaway
Hawak ikiay-kiay
Tuyok gamay.

Talento , Ipakita Mo!

Magpuli-puli ang matag pundok sa pagpalabas

sa ilang tahas. Ang pinakanindot na palabas mao
ang mananaug.

Tubagon Ta!

1. Nabuhat ba ninyo ang tahas sa inyong grupo?

2. Nalipay ba ka kamo sa resulta sa inyong
palabas? Ngano Man?

4
Hisgutan Ta!

1. Unsa ang inyong gibuhat karon?

2. Unsa ang inyong ikasulti sa palabas sa

matag pundok?
-Unang pundok tubagon sa ikaduhang
grupo
-Ikaduhang pundok tubagon sa ikatulong
grupo
-Ikatulong pundok tubagon sa ikaupat na
grupo
-Ikaupat na pundok tubagon sa unang
grupo.

3. Unsa ang angay nga buhaton sa inyong

hilig o abilidad?
Susihon Ta

Kompletuha ang puzzle.

Unsang tawag sa abilidad sa pag-awit, pagsayaw,

pagtula ug pag-rap.

T
5
 Ang matag-usa kanato, adunay nagkadaiyang
abilidad o talento. Ang uban kanato malipayon sa
pagdibuho, pagsayaw, pagkanta, pakig-istorya ug
daghan pa.

Tubaga ang mga pangutana

-Asa man ang imong hilig niining mga

hulagway?

-Anaa ba diri?

-Kon wala diri, unsa man kini?

-Malipayon ba ka nga ginabuhat nimo

imong hilig/ abilidad sama sa gipakita sa
mga hulagway? Ngano?

6
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Butangi og ang hulagway nga

imong hilig o abilidad, sa dili nimo hilig.

7
8
 Ikaduhang Buluhaton

Istudyuhi ang mga hulagway. Asa kaha diri

ang buot nimong buhaton?

9
Sutaon Ta!

1. Unsa ang imong pinakagustong abilidad o

talento sa mga hulagway? Butangi og numero
uno (1) ang pinakagusto, numero tres (3) ang
pinakaulahi.
2. Unsa pud ang imong katapusang gipili?
3. Malipayon baka sa imong naangkong talento,
hilig o interes? Ngano kaha?
4. Pareho ba kamong tanan og pinakagustong
hilig? Ngano man?

Hatagi og Bili

Nagapasalamat ba ka sa imong naangkon nga

talento? Unsaon nimo pagpalamboniini? Magdibuho
ka og porma nga kasingkasing sa imong papel ug
isulat ang imong tubag.

10
 Sulayan Ta

Basaha ang pahayag sa ubos ug butangi og (/)

tsek ang hanay sa tubag.

Pahayag Tama Mali

1. Ipakita nako ang akong

abilidad konadunay
bayad.

2. Mapalambo ang talento

kon moapil sa programa
sa tulunghaan.

3. Motabang ko pag-agni
sa akong higalang
maulawon nga moapil
sa palabas sa among
programa sa classroom.

4. Ipasigarbo nako ang

akong talento.

11
 Paghanas

A. Ipasunod ang mga hulagway pinaagi sa

pagbutang og numero gikan sa 1(una) hangtud
sa 6 (ikaunom) subay sa imong hilig o buot
maangkon nga talento.

12
 B. Maglista sa imong papel og napulo (10) sa
imonghilig o talento. Ipasunod kini subay sa
imong pinakagusto.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

1.2 : Pagpakita sa Talento o Abilidad sa Pakig-

istorya,Pagkanta, Pagsayaw ug Pagdibuho

Hibaw-on Ta

Unsa ang mga abilidad nga gipakita sa miagi

nga leksyon?

13
 Buot ba nimong molambo ang abilidad nga
imong naangkon karon?
Ipakita ang abilidad sa pagkanta nga adunay
aksyon.
”Ako si Takuri”

Ako si Takuri, gamay ug dako

Kini ang gunitan ug kini ang ipisan
Kung mobula, mokulo kulo
Ihaon mo ako ug ibubo.

Tubaga ang mga pangutana

1. Unsa ang imong gibati human ta manganta?
Idibuho sa imong papel ang ekspresyon sa
imong nawong sumala sa imong gibati, kon
malipayon o masulub-on.

2. Nabuhat ba nimo ang aksyon sa awit?

Oo Wala

3. Angayan banga ikaulaw ang pagkanta?

Oo Dili
14

4. Unsa man ang imong nakat-unan sa gibuhat

 Susihon Ta

A. Unsa ang masulti ninyo sa hulagway?

MAGDULA TA!

Tag-ana unsay sulod sa “Magic Box”.

15
Tan-awa ang sulod sa “Magic Box” ug pilia ang
butang nga imong nagustohan.

Nganong kana man ang imong gipili? Magsulti

og pahayag bahin sa imong napili?

16
 B. Magsulat og hugpulong/pahayag bahin sa
mga hulagway.
1.

_______________________________________________

2.

___________________________________________________

17
 C. Basaha ang Istorya.

Ang Maghigala nga si Paulo ug Eric

Kini si Paulo ug si Eric, duha ka suod nga

maghigala. Malipayong nanawag si Paulo kang Eric
tungod buot niya kining imbitahan sa selebrasyon sa
iyang adlaw nga natawhan.

Magpulihanay sa pagbasa

Eric :Hello! Maayong adlaw kanimo!

Paul :Komusta?
Eric :Okey kaayo, salamat sa Ginoo. Ikaw?

18
Paulo :Maayo kaayo ang Ginoo. Eric, imbitahon
taka sa selebrasyon sa akong adlaw nga
natawhan.
Eric :Wow! Pagkanindot niana. Sige, moadto ko
ana. Kanus-a gani na mahitabo?
Paulo :Karong Sabado na kana sa gabii. Adto ha,
magpaabot ko nimo.
Eric :Oo, naa ko anang adlawa. Happy
Birthday!
Paulo :Salamat.

Tubaga ang mga Pangutana

1. Maayo kaha ang gibuhat sa nag-birthday?

Ngano?
2. Malipayon ba kaha ang duha ka batan-on sa
ilahang panag-istorya?
3. Kon dili moadto ang batang giimbitar, unsa
kaha ang bation sa nag-birthday?

19
D. Basaha ang Istorya

“Ang Hilig ni Kimberly”

Kini si Kimberly usa ka batang buotan

Sa una palang nga ang-ang
Nagpakita na siya sa iyang hilig
Sais anyos nagsugod
na siya sa pagkanta.

Kon naay mga

programa sa
eskwelahan
Dili gayod siya
Mahikalimtan
Tungod sa iyang hilig
sa pagkanta
Malipayon kaayo
ang iyang ginikanan.

20
 A. Hisgutan Ta

_____1. Unsay hilig ni Kimberly?

____2. Kanus-a siya nagsugod sa pagkanta?

____3. Sa unsang paagi gilipay niya iyahang

ginikanan?

____4.Buot ba nimong makaangkon og talento

sama kang Kimberly? Ngano man?

B. Isulat sa imong papel kon Uyon o Dili Uyon

____1. Para sa mga dagko o edaran lang ang

pagkanta.
____2. Bisan bata pa kita, mamahimo na nato ang
magkanta.
____3. Gikinihanglan nga magsige ogkanta para
mapalambo ang abilidad.
____4. Paminawon ang tambag sa ginikanan.

Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Magpili og hulagway sa ubos nga himuan og

dayalogo. Ipalabas sa atubangan sa klase ang
napiling hulagway.

21
_________________________________________ ______

22
 Ikaduhang Buluhaton

Mangita og kapares sa klase para niining

buluhaton. Magbunot og sitwasyon nga
nakalista sa kahon.

Sitwasyon #1
Nanawag sa maestro sa cellphone kay
mananghid mo-absent.

Sitwasyon #2
Nakig-istorya sa classmate mahitungod sa
proyekto sa Math.

Sitwasyon #3
Nanawag sa Mama kay nay meeting sa
classroom.

Sitwasyon #4
Nanawag sa telepono sa opisina sa Papa
tungod magpasundo sa eskwelahan.

23
 Ikatulong Buluhaton

Isulat kon Tama o Mali ang mosunod nga

sitwasyon.

_____1. Kataw-an ang classmate nga dili pa hanas

sa pagsayaw.
_____2. Maminaw sa tambag sa ginikanan o sa
magtutudlo mahitungod sa pagsayaw.
_____3. Mag-apil sa praktis para mas mahanas pa
ang abilidad hilabina kon muapil sa contest.
_____4. Magsayaw ka taliwala sa kalsada.
_____5. Magtan-aw og mga salida sa telebisyon
mahitungod sa pagsayaw.

Ikaupat nga Buluhaton

Idibuho ang kon imoha kining gibuhat,

og kon wala.

1. Magsayaw sa hustong lugar.

2. Mosinggit ug mosayaw sulod sa

simbahan.
3. Ipanghambog nga ikaw hawod
mosayaw.
4. Magpatabang sa mas hanas mo
sayaw.

24
 5. Magsige og bansay para mahanas sa
pagsayaw.

Ikalimang Buluhaton

Istudyuhi ang hulagway kon haom ba ang

pagkadibuho niini.

25
 Unsa ang inyong na-obserbahan sa
hulagway? Isulti ang mga hulagway na
sukwahi sa tinuod nga panghitabo.

Hatagi og Bili

Palambuon ang talento o abilidad nga

naangkon. Dili angay maulaw o itago ang
talento. Bansayon ang kaugalingon sa
pagkanta, pagsayaw, pagdibuho o sa pakig-
istorya atubangan sa mga tawo. Bantayan ang
mga pamulong aron dili makapasakit sa
pagbati sa isigkatawo.

Sulayan Ta

A. Tan-awa ang hulagway ug isulat ang hustong

tubag sa mga pangutana.

26
 1. Unsa ang gipakita sa hulagway?
2. Unsang mga karakter ang makit-an niini?
3. Mahimo banga magmalampuson ang
ilahang gibuhat kon walay panag-istoryahay?
4. Sa inyong pundok, maghimo og dayalogo sa
duha ka lalaki ug duha ka babaye nga
nagpakita og maayong pamatasan sa
pakighinabi aron magmalampuson ang ilang
aktibidad.

B. I-tsek ang kahon kon kanus-a ginabuhat ang

mga sitwasyon.

Mga Sitwasyon Kanunay Usahay Dili

1. Matinahuron ko sa
pakig-istorya sa
telepono/cellphone
bisan kinsa ang
akong kahinabi.

2. Maulaw ko makig-
istorya sa
magtutudlo sa
telepono.

27
 3. Gamiton ang
natun-an nga
maayong
pamatasan sa
pakig-istorya sa
telepono.
4. Ginapalong nako
ang akong
cellphone sa sulod
sa classroom.
5. Magpasalamat sa
kaistorya inig
human og tawag.

C. Basaha ang mosunod nga sitwasyon. Isulat ang

angayan nga buhaton mahitungod niini.

1. Adunay bata nga nagsayaw sa sulod sa

klase, nasayod ka nga nakadisturbo siya
sa ubang classmate.
________________________________________
2. Gikataw-an sa imong kauban sa sayaw
ang classmate nimong dili pa kabalo.
________________________________________

3. Nakita nimo nga wala moapil sa praktis

ang imong kauban sa sayaw, nagdula
lang kini sa likod sa eskwelahan.
________________________________________

28
 D. Magdibuho sa imong papel og usa ka balay
nga nahimutang sa tunga, duha ka kahoy sa
isig ka daplin ug tulo ka langgam nga
naglupad.Butangi og kolor ang gidibuho.

Paghanas

A. Pilia ang tamang dayalogo nga nagpakita og

maayong pamatasan sa pakighinabi. Butangi
og tsek and kahon.

29
 Hulagway A Hulagway B

1. Maayong buntag 1. Hoy! Hawa diha sa

Maam. tubig.
2. Maam, gukda ko. 2. Tabangay ta og
tuklod sa balsa
bay.
3.Kabaho ba 3. Pedro, palihog
ninyong bataa mo. tabang diri sa
balsa.

4.Tabangan taka og 4. Dili diay ko. Kapoy

dala sa imong ra, naligo pa ko.
gamit Maam.

B. Magdrama sa kapares (pakig-istorya sa

telepono). Mamili sa mga sitwasyon sa ubos
nga buhatan og dayalogo.

 Manawag kay dili usa mosulod sa klase kay

nagsakit.
 Manawag kay magpauban sa palengke.
 Manawag kay magkuyog padulong sa
eskwelahan.
 Manawag kay mangadto sa gawas ug
magdula sa parke.

30
C. Isulat ang Tama o Mali sa kahon.

1. Ikaulaw kay dili nindot og tingog.

2. Magsinggit kon mokanta.
3. Ipanghambog nga ikaw hawod
mokanta.
4. Magpatabang sa mas hanas
mosayaw.
5. Magsige og bansay para mahanas sa
pagdibuho.

D. Lingini ang hustong pagabuhaton sa mga

sitwasyon.

1. Unsay buhaton sa naangkon nga talento?

a. Pasagdan lamang kini.

b. Bansayon para mapanindot kini.
c. Maghilum-hilom na lang aron di
maulawan.

2. Unsaon man para mamahimong

magmalampuson sa pagdibuho?

a. Makanunayon sa pag-bansay.
b. Magpasigarbo sa naangkon nga
talento.
c. Magtigom og daghang lapis.

31
 3. Unsa ang angay buhaton sa classmate na di
kabalo mosayaw?

a. Kataw-an
b. Tabangan mag-bansay.
c. Pasagdan siyang makatuon og iya.

E. Mag-andam og presentasyon ang matag-usa.

Pinoy Got Talent ang ulohan sa buluhaton
Mamahimong grupo o indibidwal ang
pagpasundayag sa hilig, gusto o talento
atubangan sa klase.

1.3 : Pagbaton og Pagsalig sa Kaugalingon Taliwala

sa Kakulangon

Hibaw-on Ta

Istudyuhi ang hulaway sa ubos.

Matag-usa kanato managlahi ang atong

abilidad o talento
Ang uban kanato hanas sa pagkanta,
pagsayaw, pagdibuho o paggamit sa mga
instrumento sa pag-awit.
Bisan sa kahanas niini, adunay mga tawo
nga gianak nga adunay kakulangon sa
lawas.

32
 Kini si Angelle
usa ka batang buotan.
Hanas siya sa
pagkanta, pagsayaw.
Apan gianak siya nga
adunay diperensya
ang iyang mga mata.
Maglisud siya
sa pagkakita.

Kung ikaw ang anaa sa sitwasyon,

magpakita pa ba ka sa imong talento?
Dili ka ba maulaw? Ngano?

Susihon Ta

Taliwala sa Kakulangon

Naa sa ikaduhang grado ang batang hilumon nga si

Ana. Tres anyos palangnagakanta na siya. Tungod
niini, nahanas siya. Apan bisan sa kahanas niya sa
pagkanta aduna siya’y kakulangon sa panglawas.
Maglisud siya og lakaw kay pungkol ang usa niya ka
tiil, pero gibalewala niya kini. Aduna siya’ypagsalig
sa kaugalingon.

33
 Dili siya maulaw mokanta
o mosayaw sa
eskwelahan taliwala sa
mga katawhan.
Kanunay siya makadaog
sa mga pakontes.

Hisgutan Ta

1. Sa unsang pamaagi gilipay ni Ana

ang iyang ginikanan?

2. Unsa nga maayong pamatasan ang gipakita

sa bata sa pagpalambo sa iyang talento?

3. Ngano kanunay siyang makadaug sa contest?

4. Unsa ang kalahian ni Ana sa ubang mang-

aawit? Ilarawan siya.

34
 5. Makababag ba sa usa ka tawo ang
kakulangon sa panglawas nga dili
makapapakita og talento?

Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Isulat ang Tama o Mali sa mosunod nga

sitwasyon.

______1. Mag bansay-bansay sa pagkanta bisan

sa yanong pamaagi.

______2. Maulaw sa pagkanta sa atubangan sa

klase kay wala ngipon.

______3. Magkanta atubangan sa samin.

______4. Ibalewala ang mga pagsaway sa mga

classmate.

______5. Kanunay’ng magkaon og tam-is nga

pagkaon kay mao kini ang gusto.

35
 Ikaduhang Buluhaton

Pilia sa mga hulagway ang saktong pagabuhaton

para mapalambo ang talento bisan adunay
kakulangon sa kaugalinon. Butangan og tsek (/)
kon kini sakto o (X) ekis kon kini dili sakto.

1. 2.

3. 4. 5.

36
 Hatagi og Bili

Mamahimo gihapon nga mapalambo ang

talento bisan adunay kakulangon o kaluyahon
sa kaugalignon. Dili tagdon ang mga pagsaway
sa mga tawo sa palibot. Maningkamot nga
masuklan ang kaulawon sa pag-atubang sa
mga tawo. Kanunay lang magbansay niini para
mas mahanas sa talento nga angkon.

Sulayi Kini

Butangi og tsek ang mosunod nga sitwasyon.

Mga Sitwasyon Permi Usahay Dili

1. Ginahatag nako ang

tanan kutob sa makaya
kon mosayaw
2. Maulaw ko mokanta
atubangan sa
daghang tawo kay
mubo man ako

3. Magpatudlo ko sa mas
nahanas sa pagsayaw

37
4. Magabansay ko sa
pagkanta hangtud
mahanas nako ang
awit

5. Magabansay ko sa pag
dibuho bisan adunay
kakulangon para
makuha nako ang
hustong larawan

6. Magpadayon ko sa
pagbansay sa
pagkanta bisan hina
akong pandungog

7. Ganahan ko mag
paambit og
makalingaw nga istorya
sa akong mga higala

38
 Paghanas

Isulat ang Tama o Mali sa mosunod nga

mga sitwasyon.

_______1. Hilig nako ang pagkanta apan

singkaw ako, ibalewala lang nako
kini.

_______2. Maulaw ko mag-apil sa sayaw kay

sobra ko kataba.

_______3. Gitawag ko sa magtutudlo kay

paapilon sa sayaw. Dili ko
magbalibad kay sayang ang
higayon.

_______4. Dili ko ganahan moapil sa

pasundayag sa eskwelahan kay
pobre ako.

_______5. Ipasigarbo ang estudyante nga buta

nga mingkanta dugog sa iyang
gitara.

39
IKADUHANG PAGTULON-AN: Panaghiusa sa Pamilya

2.1: Pagsunod sa tulumanon nga Gitakda sa Pamilya

2.1.1 Mga Pamaagi sa Paghipos sa mga Gamit

sa Panimalay

Hibaw-on Ta

Susiha ang hulagway .

♥ Buot ba ka nga hapsay ug limpyo ang imong

kwarto o sulod sa balay?

40
♥ Ngano man?
♥ Unsa ang angayan nga buhaton para mahitabo
kini?

Susihon Ta

Unsa inyo ikasulti sa hulagway? Ngano kaha ila ning

gibuhat?

Basaha ang istorya sa managsuon.

Ang Managsuon nga Malipayon

Sa Brgy. Tamlangon, malipayong nagpuyo ang tulo

ka buotang managsuon. Bata palang sila si Carlo,

41
Paulo ug Matet, naanad na sila nga nagatuman sa
buluhaton sa balay Malipayong nagatuman sa
tahas ang tulo ka manag-igsuon sa panimalay.
Naghiusa sila pagtuman sa gitugon sa ilang
ginikanan.

Niadto dayon
si Carlo sa kusina
para magluto
og pagkaon

Giayo paghugas
ni Pauloang iyang
toothbrush

Si Matet usab
naghugas sa ilang
kinan-an nga plato
ug ginamit nga
baso.

42
Kaning tulo ka managsuon malipayong
nagabuhat sa ilang tagsa-tagsa ka tahas.

Istudyuhi ang pipila ka hulagway,

Unsa kini na mga buluhaton? Kanus-a kini

dapat himuon? Ngano man?

Gibutang ang
limpyo nga plato ug
baso sa banggera

Giplastar pagbutang
ang sapatos ug
tsinelas sa saktong
butanganan

Gitarong og tago
ang mga sinina sa
sulod sa aparador

43
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Pagdibuho og kon imong ginabuhat ang

gipakita sa hulagway, kon wala kini nabuhat sa
balay.

_________________ _________________

44
 Ikaduhang Buluhaton

Basaha ang mga sitwasyon sa ubos. Isulat kon

Oo o Dili sa bakanteng kahon.

1. Magpaabot ba ka sa sugo una

mobuhat niini?
2. Malipayon ba ka nga nagatabang
sa buluhaton sa balay?
3. Magmuro ba ka kon suguon sa
ginikanan?
4. Kinasingkasing ba ang pagtuman
nimo sa tahas nga gisugo?
5. Manghinlo ba ka gihapon bisan
wala si mama ug si papa?
6. Nagatabang ba ka sa
pagpanglipyo sa mga gamit?
7. Motabang ba ka sa imong ate sa
pagpanglimpyo?
8. Motuman ba ka sa gitugon ni mama
ug papa.

45
 Ikatulong Buluhaton

Isulat kon Tama o Mali ang mosunod nga

pahayag.

_______1. Magpaabot sa mando una

magbuhat sa gisugo.

_______2. Likayan ang pagtabang sa mga

buhatunon sa balay.

_______3. Motabang sa paghimo sa tahas bisan

wala nagtan-aw si mama.

_______4. Manglimpyo og tarong sa palibot.

_______5. Maglikay sa buluhaton nga posibleng

ipabuhat sa imoha.

_______6. Dili mangilabot sa pagpanghinlo sa

mga kalat sa balay.

_______7. Ibalik og butang sa saktong lugar ang

nagamit nga silhig.

46
 Ikaupat na Buluhaton

Isulti kon unsay angayan nga buhaton alang sa

kahapsay sa lugar.

47
 Hatagi og Bili

Kanunay nga pagtabang sa

pagpanghinlo ug pagpanghan-ay sa mga
butang o gamit sa panimalay para sa
kahapsayan sa puloy-anan.

Sulayan Ta

Kanus-a nimo ni ginabuhat?

Isulat sa papel kon Kanunay, Panagsa,

Wala ginabuhat ang gipakita sa hulagway.

48
1 2

Paghanas

Isulat kon Tamao Maliang mosunod nga

mga pahayag / sitwasyon.

1. Manghinlo lang sa balay kon adunay bisita.

2. Dili na nako iuli ang mga dulaan sa gikuhaan.

3. Motabang sa paglimpyo sa palibot bisan

wala sugua sa ginikanan.
4. Dapat kanunay nga hapsay ang gamit.

49
5. Piluon dayon ang ginamit nga habol ug
banig sa pagmata sa buntag,
6. Ibutang ang sapatos sa butanganan bisan
hugaw pa kaayo kini.
7. Ang magulang lang maglimpyo sa balay.
8. Panagsa lang hipuson ang gihigdaang gamit.
9. Gamiton usab ang toothbrush sa imong
igsoon kay nawala ang imoha.
10. Ang pagpanglimpyo ug pagpanghipos sa
mga gamit usa ka pagpakita og maayong
binuhatan.

2.1.2: Makanunayong Pagtabang para sa

Kalimpyo ug Kahapsay sa Panimalay

Hibaw-on Ta

Istudyuhi ang hulagway.

Nagabuhat ba usab kamo niini sa inyong

panimalay?

Unsa ang gibuhat sa mga tawo sa hulagway?

50
Ngano man kaha managlahi ang gibuhat sa matag-
usa ka miyembro sa pamilya?

Malipayon kaha sila nga nagabuhat niini?

51
 Susihon Ta

Yehey! Sabado na!

Sabado na sa buntag, salamat sa Ginoo.

Nakamata og sayo si Roselyn ug mingsunod ang
manghod niya nga si Kevin. Malipayon ang duha ka
manag-igsoon.

Nibisita ang ilang mga higala sayo sa buntag.

Nangagda nga magdula kay walay klase. Apan
nibalibad ang duha ka bata. Unahon usa nila ang
ilang buluhaton una magdula. Nagkuha dayon og
lampaso ug silhig si Kevin. Si Roselyn mitabang sa
iyang mama sa kusina. Samtang bisi usab iyang
papa sa paglimpyo sa motor.

52
 Ang matag-usa malipayong nagabuhat sa ilang
tagsa-tagsa ka tahas. Bisan walay klase, apan
daghan og nakat-unan ang duha ka bata pinaagi
sa pagtabang sa buluhaton sa panimalay.

Tubaga ang mga Pangutana

1. Nganong unahon nila ang tahas sa

panimalay una magdula?
2. Nganong malipayon ang duha ka bata nga
nagabuhat sa ilang tahas?
3. Unsa kaha ang gibati sa ginikanan sa duha ka
bata?
4. Unsa kaha ang epekto kon dili
magtinabangay ang tanan sa buluhaton sa
panimalay?

Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Pilia ang hulagway nga nagapakita og

maayong pamatasan sa panimalay.

53
1. 2.

3. 4.

5. 6.

54
 Ikaduhang Buluhaton

Unsa ang husto buhaton sa gihatag nga

sitwasyon. Isulti lang ang tubag.

1. Daghang giluto imong papa, anaa pay mga

gulay nga wala mapanitan.
2. Nihilak ang kinamanghuran nimong igsoon,
nanglaba pa imong mama sa likod.
3. Nagkatag ang gidulaan sa imong manghod,
ikaw lang usa ang nahibilin sa balay.
4. Wala mahuman og hugas ang mga plato kay
niaabot ang bisita sa imong mama.

Hatagi og Bili

Makatabang ko sa akong ginikanan

pinaagi sa pagbuhat ug pagtuman sa tahas
sa panimalay. Bisan bata pa ko, makahimo
ako sa pagmintinar sa kalimpyo ug kahapsay
sa panimalay.

55
 Sulayan Ta

Basaha ang mga pahayag. Butangi lang og

tsek ang bakanteng kahon. Isulat kon Oo o Dili.

Mga Pahayag / Sitwasyon Oo Dili

1. Ginalimpyuhan ba nimo ang imong
sapatos una ibutang sa saktong
butanganan?
2. Nagatabang ba ka sa trabahuon
bisan wala sugua?
3. Ginahipos ba nimo ang mga kinan-
an human kini gamita?
4. Ginauna ba nimo og buhat ang
mga tahas una magdula?
5. Ginatuman ba nimo ang sugo sa
imong ginikanan?
6. Ginaatiman ba nimo ang imong
igsoon kon wala imong ginikan.an
7. Unahon ba nimo og himo ang
imong assignment usa mag tan-aw
og t.v.?

56
 Paghanas

Isulat ang Tama o Mali sa mosunod nga

sitwasyon.

_______1. Bisan wala si Papa, bobuan nako ang mga

tanom sa gulayan.

_______2. Tabangan nako si mama ug papa sa

buluhaton sa balay kon tagaan ko nila og
kwarta.

_______3. Tagaan nako og pagkaon ang naghilak

nakong manghod bisan wala pa si mama.

_______4. Momata ko og sayo kay tiwason nako ang

wala mahuman og laba nga sapatos.

_______5. Manghugas ko og plato bisan wala sugua.

57
2.1.3 Mga Hustong Pamaagi Una ug Pagkahuman
Mokaon

Hibaw-on Ta

Unsa ang inyong nakita sa hulagway?

Managsama ba usab ang imong

nasinatian sa balay?

Kabalo ba mo unsa ang hustong buhaton kon

kamo anaa sa atubangan sa kan-anan?

58
 Susihon Ta

Tan-awa ang mga hulagway.

Hain niini ang angay nga buhaton kon ikaw anaa sa

atubangan sa kan-anan? Markahi og tsek (/) ang
hulagway.

59
 Buhaton Ta

(Role Playing)

Magbuhat og upat ka grupo.

Buhaton ang buluhaton nga itakda sa isig ka

grupo. Pagkahuman ipadayag sa klase ang inyong
gibuhat.

Unang grupo:

Ang nanay nagsulti sa iyang mga anak sa

angay nga buhaton kon anaa sa atubangan sa kan-
anan.

Ikaduhang grupo:

Pamilya nga nagtinabangay sa pag-andam sa

lamisa ug paghipos sa gikan-an .

Ikatulong grupo:

Pamilya nga nagkaon og gipakita ang

maayong buhaton sa atubangan sa kan-anan.

Ikaupat nga grupo:

Pamilya nga nag-ampo bag-o mokaon.

Pagbuhat og sariling pag-ampo ug ipaambit sa
klase.

60
 Hatagi og Bili

Atong hinumdoman nga ang disiplina sa

kaugalingon nagsugod sa atong pamilya. Ang
pagtuman sa mga balaod labi na sa atong balay,
usa ka pagpakita og maayong pamatasan.

Sulayan Ta

Direksiyon: Markahiang kahon og (/) kon

kanunay ginahimo, (O) kon panagsa, (X) kon wala
ginahimo . Mao kini ang batasan nga ipakita
panahon sa pagpangaon.

/ KANUNAY

O PANAGSA

X WALA

Buluhaton Kanunay Panagsa Wala

1. Molingkod og
tarong konanaa
sa atubangan
sa kan-anan.

61
 2. Maghugas og
kamot una
mokaon.
3. Mag-istorya
bisan puno ang
baba.
4. Mokaon dayon
pag-abot sa
kan-anan.
5. Mohawa dayon
sa kan-anan
bisag naa pa
sulod ang baba.

Paghanas

Isulat kon Tama o Mali sa mosunod nga

pahayag. Mga pamatasan atubangan sa
lamisa o panahon sa pagpangaon.

_______1. Magbanha atubangan sa kan-anan.

_______2. Magpasalamat usa una kini kaunon.

_______3. Mag-usik-usik sa pagkaon.

_______4. Maghinay sa paghukad sa kan-on.

_______5. Mamili og sud-an nga kaunon.

62
2.1.4: Mga Pamaagi sa Paggamit sa Kasilyas

Hibaw-on Ta

Susiha ang hulagway. Unsa kaha ang

matabang niini sa atoa?

Unsa kaha ang angay buhaton human

og gamit niining lugara?

63
 Susihon Ta

ADLAW NGA DOMINGGO

Sayo nagmata ang pamilya ni Eddie og Malou.

Namahaw ug pagkahuman nanimba. Human og
simba gisuroy nila ang ilang mga anak sa parke. Sila
Ciara ug Jed nagpadaus-os sa “slide” unya sila Julia
ug Chedie nagpatuya-tuya sa “see saw”. Hangtud
nga nibati og kaihion sila Julia og Chedie.Nangita
sila og kasilyas (C.R.), nakita nila ang karatulang “Diri
Padulong ang C.R.” Ablihan na unta ni Ched apan
adunay nakasulat nga “Pagtuktok samakatulo usa
ablihan”.

Paghangad adunay nakapilit sa taas sa

pultahan nga “Panlalaki” busa nagbalhin siya sa
pikas pultahan. Sa sulod adunay nakapaskil nga “
Bobui human og gamit.”, ” Ayaw usiki ang tubig.”,”
Dili mangihi sa salog.” gituman pag-ayo ni Chedie
ang tanan.

64
Hisgutan Ta!

1. Unsa ang mga pahimangno nga

nakapaskil?
2. Kon ikaw si Chedie, sundon ba usab nimo
ang mga pahimangno? Ngano man?

Mga Pipila ka Pamaagi

sa Paggamit sa Kasilyas

Magsuot og tsenilas
Kon mosulod sa kasilyas

Molingkod og tarong
sa inidoro

65
 Bobuan human og gamit.

Buhaton Ta

Basaha ang sitwasyon. Lingini ang letra

nga nagapakita sa insaktong paggamit sa
kasilyas.

1. Naa ka sa terminal. Buot ka mogamit sa

pampubliko nga kasilyas. Unsa ang imong
buhaton?

a. Maglinya ug mohulat kon asa ang

bakante.
b. Mosulod ug mangihi sa salog.
c. Mangihi sa likod sa kasilyas.

66
2. Daghan og “tissue paper” sa kasilyas, buot
ba ka nga mogamit og kasilyas.Unsa imong
buhaton?
a. Mokuha og igo ra gamiton.
b. Hutdon og gamit
c. Dili lang ko mogamit kay basi og
mahurot.
3. Naa ka sulod sa inyong classroom. Gusto ka
nga mogamit sa kasilyas apan hugaw kini.
Unsa ang imong buhaton?
a.Tawagon ang magtutudlo ug isumbong
nga hugaw kini.
b. Mokuha og tubig ug bobuan kini.
c.Ako na lang agwantahon ang akong
gibati.

67
 Hatagi og Bili

Isip usa ka responsableng estudyante, unsa

imong angay nga buhaton sa paggamit og kasilyas?
Magdibuho og pormang kasingkasing sa imong
papel ug isulat ang imong tubag.

68
 Sulayan Ta

Ginabuhat ba nimo ang mosunod nga sitwasyon?

Butangi og (/) ang kahon sa kada numero.

Mga Maayong Oo Dili Wala

Pamantasan sa ko
Paggamit og Kasilyas kabalo

1. Dili ko mosulod sa
kasilyas kon naa pay
naggamit.

2. Molingkod ko sa
inidoro sa saktong
pamaagi.

3. Isara nako ang

pultahan.

4. Manghinlo og maayo
sa kamot

5. Bobuan ang inidoro.

69
6. Akong siguraduhon
nga adunay tubig sa
sulod sa kasilyas.

Paghanas

Isulat kon Tama o Mali ang mosunod nga

pahayag o sitwasyon.

_______1. Manuktok sa pultahan usa mosulod sa

kasilyas.

_______2. Pasagdaan ang sunod nga mogamit

sa kasilyas.

_______3. Limpyuhan kanunay ang sulod ug

gawas sa kasilyas.

_______4. Magpaabot sa gawas sa pultahaon

kon aduna pay naggamit niini.

_______5. Magtarong og lingkod sa inidoro.

70
 _______6. Magsuot og tsinelas sa sulod sa
kasilyas.

_______7. Bobuan ang inidoro pagkahuman og

gamit.

_______8. Magsulat o magdibuho ko sa

bungbong sa sulod sa kasilyas.

2.1.5: Pagbuhat sa mga Tahas nga Makahatag og

Kalipay sa Pamilya

Hibaw-on Ta

Unsa ang napansin nimo sa gipakita sa

mga hulagway?
Unsa kaha ang gibati sa usag-usa samtang
giusahan o nag-uban ang pamilya?
Maayo ba kining sundon?

71
Susihon Ta

Salamat sa akong Mama ug Papa

72
 Salamat Ginoo sa Imong kayo.
Salamat kang mama ug papa
nga sa kanunay nagmatuto kanako,
Salamat sa akong igsoon nga akong kadula.

Tabangi ko sa pagtuman ug paghinumdom

sa ilang pahimangno ug sugo kanako,
Tabangi ko nga mapalipay nako
ang akong ginikanan,
Sa ilang tahas nga gihatag dili mahikalimtan.

Malipayon ako sa akong nasinatian.

Mga masinabtanon ug buotan nga ginikanan
kanunay kaming mag-uban,
Sa suroy, sa pagmanga-on ug sa pag-ampo
Salamat sa tanan Ginoo sa Imong pagkamaayo.

73
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Basahon kini sa magtutudlo. Paminawa ug

isulat ang tubag. Butangi og ang pulong o
pahayag nga husto nimong buhaton sa imong
pamilya.

Dungan kita Pahawa diha!

sa pag-ampo
Layas diri! Maayong Buntag!

Pasyensya na Wow!
kaayo Kalami ani ma!
Okey lang ba? Pag-ayo-ayo
sa byahe
Salamat pa! Sipaon tika karon
Paghilum diha! Di na mausab,
Sige lang ka og pasyensya kaayo
hilak
Maayong Buntag Paghinay sa
Kanimo! paglakaw ma
Palihog ko God Bless!

74
 Ikaduhang Buluhaton

Magsulat og mga pulong mahitungod sa akong

mama ug papa. Isulat sa imong papel kon unsay
maayong butang nga gihatag nila sa imoha.

Papa Mama

75
 Ikatulong Buluhaton

Unsaon nako nga magmalipayon ang

akong pamilya? Pilia ang pahayag nga
nagpakita og maayong binuhatan. Butangi og
tsek ang bakanteng kahon.

1. Pagpa-ambit og mga istorya o sugilanon

sa ginikanan ug sa mga igsoon
2. Pagkanta kauban ang mga igsoon o
minahal sa kinabuhi
3. Pag-ampo kauban sa pamilya
4. Pasagdaan ang mga gamit bisan asa
5. Mokuyog sa pagsuroy-suroy kauban ang
pamilya
6. Mag-uban og kaon sa gawas o sa sulod sa
panimalay
7. Magpakahilom sa nasinatian sa
eskwelahan
8. Dili tagdon ang mama ug papa kon mag-
uban sa pagpanuroy
9. Kapuyan mag-apil sa Bible Study

76
 Ikaupat nga Buluhaton

Isaysay ang kalahian sa gipakita sa mga

hulagway.

77
 Ikalimang Buluhaton
Malipayon ang pamilyang nag-uban sa
pag-ampo. Butangi og tsek ang hulagway sa
pamilya nga malipayong nagbuhat niini.

78
 Ikaunom Buluhaton

Tan-awa ang mga hulagway nga

nagpakita og maayong relasyon sa pamilya.
Butangi og tsek sa ubos niini.

79
 Ikapitong Buluhaton

Malipayon usab ang pamilya nga nag-uban sa

mga selebrasyon sa panimalay. Pilia ang hulagway
nga hustong pagasundon. Isaysay ang imong
napilian.

1.

2.

80
3.

4.

81
 Hatagi og Bili

Malipayon ang pamilya nga manag-

uban sa pagbuhat sa buluhaton sa
panimalay. Malipayon ang matag
miyembro sa pamilya kon dungan ang
tanan sa pagpangaon, pag-ampo,
pagpanuroy sa kalingawan o selebrasyon.

Sulayan Ta

Tubaga ang mga Pangutana

1. Unsa ang mga buluhaton nga kamong

tanan nagmalipayon?
2. Unsa ang epekto kon mag-inusara ka
sa mga buluhaton?
3. Maayo ba nga mag-uban ang
pamilya sa mga buluhaton? Ngano?
4. Sa sitwasyon nga wala diha imong
pamilya, unsa ang imong buhaton?

82
 Paghanas

Idibuho sa imong papel ang malipayong

dagway kon Oo, masolub-on nga dagway
kon Dili.

1. Malipayon ba ka nga mag-inusara nga

magkaon?
2. Malipayon ba ka nga magtan-aw sa
mga bata nga naghilak kay wala
makauban sa kalingawan?
3. Malipayon ba ka nga imong papa ug
mama lang ang mosimba samtang
ikaw nagtan-aw og T.V.?
4. Ganahan ba ka nga mag-inusara sa
pagsuroy-suroy sa mga park?
5. Malipayon ba ka kon kauban nimo
imong papa o mama sa pagpanga-
on?

83
 6. Malipayon ba ka nga magsaulog sa
adlaw’ng natawhan nga wala imong
papa ug mama?
7. Malipayon ba ka nga mag-inusara nga
magsaulog sa Pasko o Panahon sa
Ramadan?
8. Ganahan ba ka nga pasagdan imong
manghod nga magdula samtang
kamo nani-udto?
9. Malipayon ba ka nga magdula
samtang nag-ampo imong mga igsoon
sa kiliran?
10. Malipayon ba ka nga magsuroy-suroy
sa Shopping Mall samtang naghilak
imong manghod kay gusto mokuyog?

84
 PAGSULAY SA KINATIBUK-ANG YUNIT

A. Direksyon: Basaha ug isulat kon TAMA o MALI

ang mosunod nga mga pahayag.

_______1. Matawag ba nato og talento ang

pagkahanas sa pagsayaw, pagkanta ug
pagdibuho?

_______2. Managlahi ang atong abilidad o talento.

_______3. Para sa mga babae lang ang talento sa

pagsayaw.

_______4. Dili ko maulaw nga mag-apil sa sayaw sa

eskwelahan.

_______5. Kon dili ko magbansay sa pagkanta, dili

usab molambo ang akong tingog.

_______6. Magpakita lang ko sa akong abilidad kon

adunay bayad.

_______7. Ipanghambog nako ang akong talento ug

kataw-an ang dili kayo hanas.

_______8. Bantayan ang kada pulong nga masulti

para dili makasakit sa pagbati sa
isigkatawo.

_______9. Mosayaw lang ka sa hustong dapit nga

walay makadisturbo.

85
_______10. Kon aduna kay pisikal na kakulangon,
mas maayo na magpakahilom ka
nalang.

_______11. Bisan aduna kitay pisikal nga kakulangon,

dapat gihapon palambuon ang talento.

_______12. Magsubo ka kon adunay gisugo si mama

nimo.

_______13. Pasagdan lang ang manghod sa

paghipos sa iyang dulaan kay siya man
ang nagdula.

_______14. Kanunay nga hapsay ug limpyo ang

palibot sa panimalay.

_______15. Ang pagpanghinlo kay trabaho na sa

ginikanan.

B. Isulat ang angayang buhaton sa mga sitwasyon

sa ubos.
1. Walay klase kay Sabado, nakita nimo nga
daghang labhunon ang imong mama.

________________________________________

________________________________________

2. Ikaw lang ang nahibilin sa balay kay

namalengke ang imong mama, wala usab

86
 ang imong papa kay anaa sa trabaho.
Nakita nimo nga hugaw ang sala.

_________________________________________

_________________________________________

3. Bag-o ka nga abot sa inyong balay, gi-

imbitar ka sa imong higala nga magdula
apan adunay gitugon ang papa nimo.

________________________________________

________________________________________

4. Buot kang mogamit sa kasilyas, apan aduna

pay naggamit sa sulod.

__________________________________________

5. Gigutom na kaayo ka, buot na ka mokaon

apan gikan ka nagdula.

________________________________________

________________________________________

87
C. Magsulat og pahayag sa mga hulagway subay
sa imong naobserbahan.

1.

________________________________

________________________________

2.

________________________________

________________________________

88
“

89
 Pagtulon-an 1: Pagsabot ug Pagbati sa
Emosyon sa Isigkatawo

Hibaw-on Ta

Unang Buluhaton

Pagpakita og Pagbati sa Pamilya

Susiha ang hulagway.

Hisgutan Ta

1. Ngano mahinungdanon ang pagtinabangay

sa buluhaton sa panimalay?
2. Isip usa ka miyembro sa pamilya, unsa nga
mga buluhaton sa panimalay ang imong
ginabuhat? Nganong imo kining kinabuhat?

90
 3. Unsa ang imong gibati nga makatabang sa
mga buluhaton sa pamilya? Ngano man?

Ikaduhang Buluhaton

A. Unsa pa nga mga buluhaton sa balay ang

kaya nimo nga buhaton? Idibuho ang imong
tubag.

91
B. Paghimo og hugpulong bahin sa imong gidibuho
kung nganong kini imo gibuhat.

Ikatulong Buluhaton

Pagpadayag sa Pagbati sa Isigkatawo

Unsaon nimo pagpadayag ang imong pagbati

sa imong isigkatawo? Susiha ang hulagway. Unsa
nga buluhaton ang kaya nimong buhaton alang
kanila ug ngano imo kining buhaton? Hisgutan ang
inyong tubag sa grupo ug ipadayag ang inyong
tubag sa klase.

Pamilya Katigulangan

92
 Higala Magtutudlo

Susihon Ta

Pagpadayag sa Pagbati sa mga Katigulangan

Unsa ang kalahian nga gipakita sa duha ka

hulagway. Kon ikaw ang bata nga naa sa
hulagway, asa sa duha ang imong buhaton?
Ngano?

93
94
 Ikaduhang Buluhaton

Hain sa mga hulagway ang nagpakita og

maayo isip pagpadayag sa pagbati sa mga
katigulangan. Butangi og malipayong nawong
nasubong nawong kon dili maayo. Ipadayag
sa klase ang inyong tubag.

95
 Ikatulong Buluhaton

Direksiyon: Lingini ang letra sa hustong tubag.

1. Usa ka tigulang na babae ang nagtindog sa

bus. Unsa ang imong buhaton?
a. tan-awon lang
b. mutindog og ihatag sa tigulang ang imong
bangko
c. pahunungon ang bus

2. Nanan-aw mo og programa sa eskwelahan,

nakit-an nimo nga naglisud sa pagtindog sa
iyang bangko ang tigulang. Unsa ang imong
buhaton?

a. tabangan siya sa pagpatindog

b. paulion ang tigulang
c. pasagdan og imo lang tan-awon ang
tigulang.
3. Nisulod ang inyong prinsipal sa inyong lawak.
Daghan sila og istoryahan sa inyong
magtutudlo. Unsa ang imong buhaton?
a. mogawas sa classroom.
b. tagaan og bangko ang inyong prinsipal.
c. magsaba sa sulod sa classroom.

96
4. Niaabot ang imong lolo og lola nga gikan sa
probinsiya . Gikapoy silaug giuhaw. Unsa ang
imong buhaton?
a. motago sa kwarto
b. molakaw sa balay ug magdula
c. palingkuron ang lolo ug lola og tagaan og
mainom

5. Naay usa ka tigulang nga naglisod sa pagtabok

sa dalan. Unsa ang imong buhaton?
a. tabangan ang tigulang sa pagtabok sa dalan
b. kataw-an ang tigulang nga nitabok sa dalan
c. dasmagan ang tigulang

97
 Ikaupat nga Buluhaton

Isulat sa papel ang imong maayong nahimo sa

isigkatawo ug ang imong gibati sa pagtabang
kanila?

98
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Ang Bag-o Nga Kadula

Usa ka hapon sa adlaw nga Sabado,

namatikdan ni Ben nga adunay batang lalaki nga
nagmasulub-on bisan sa kadaghan sa iyang dulaan.

Ben :Maayong hapon! Ako diay si Ben.

Kaloy :Maayong hapon usab, Ben. Ako si Kaloy,

bag-o lang mi namalhin diri.

99
Ben :Namatikdan nako nga dili ka malipayon
bisan daghan ka og dulaan.

Kaloy :Oo, Ben. Tama ka.

Ben :Nabag-uhan ka siguro sa palibot, Kaloy.

Kaloy :Oo, Ben. Wala pa ko’y amigo dinhi. Dili

sama sa among gipuy-an kaniadto nga
daghan ko og kadula.

Ben :Ayaw kabalaka ug kaguol. Sukad karon,

ako na ang imong bag-ong kadula. Dili ka
na mingawan ug laayon.

Kaloy ug Ben :Yeheyyyy..! Salamat sa Ginoo.

Kaloy :Natubag na ang akong gihandom.

Ben : Nakakaplag ako og bag-ong amigo.

Hisgutan Ta

♥ Ngano man nga masulub-on ang usa ka bata?

♥ Unsa ang gibati sa duha ka bata sa dihang nagka

amiguhay na sila?
♥ Kon ikaw makakaplag og bag-ong higala, unsa
ang imong bation? Ngano?

100
 Ikaduhang Buluhaton

Susiha ang hulagway. Asa sa mga hulagway

ang nagpakita og maayong pagbati sa bag-ong
nakaila o higala. Butangi og tsek (/), ekis (x) kon dili.

101
Unsa ang mga dili maayong binuhatan sa
hulagway?

Ikatulong Buluhaton

Butangi og tsek (/) kon malipay ka sa mga

mosunod nga hugpulong , ekis (X) kon dili.

1. Makigdula sa silingan nga bata

2. Bun-on og bato ang silingan nga bata.

3. Maghatag og pagkaon sa gigutom nga

bata.

4. Awayon ang bata nga walay dulaan.

5. Tabangan ang bata nga nahulog sa

punuan sa kahoy.

102
 Hatagi og Bili

Pagpakita og Pagbati sa mga Miyembro sa

Eswelahan

Unang Buluhaton

Dinhi sa library, unsa ang gibuhat sa mga bata

sa hulagway?

Kon ikaw anaa dinhing lugara, unsa ang angayan

nimong buhaton? Ngano?

103
 Ikaduhang Buluhaton

Kon ikaw ang nasa hulagway, unsa ang imong

buhaton aron malipay ang imong magtutudlo?
Isunod-sunod ang mga panghitabo.Markahi og
1-4.

104
 Hisgutan ta

1. Buhaton ba usab nimo ang sama sa ilang

gibuhat ?Ngano?
2. Unsa ang mahitabo kung sa pag-abot sa
imong magtutudlo limpyo na ang inyong
classroom?
3. Unsa ang posibleng mahitabo sa imohang
maayong binuhatan sa uban.

Ikatulong Buluhaton

Direksiyon: Magbuhat og poster nga nagpakita og

pagpadayag sa maayong binuhatan sa isigkatawo.
Ipasabot sa klase ang gidibuho.

Sa Higala Sa mga
classmate

Sa Silingan Uban Miyembro

sa komunidad

105
 Sulayi Kini

Unang Buluhaton

(Role Playing)

Unang grupo :

Moadto ang imong nanay sa palengke. Gusto

nimo nga magdula kauban ang imong mga
higala pero walay mabilin sa inyong balay. Unsa
ang imong buhaton?

Ikaduhang grupo:

Naay niabot nga bisita sa inyong panimalay.

Naay sakit ang imong nanay. Kinahanglan niya
iandam ang lamisa aron mangaon. Unsa ang
imong buhaton?

Ikatulong grupo

Ipakita ang pakighigala sa mga bag-o nga

nakailang higala nga tagalain nga lugar o
eskwelahan. Unsa ang imong buhaton?

106
Pananglitan: Mga nidayo sa inyong eskwelahan kay
muapil og contest.

Ikaupat nga grupo

Padulong ka sa imong classroom. Imong
nasugatan ang imong magtutudlo nga
nagkalisod sa pagbitbit sa iyang mga butang.
Unsa ang imong buhaton?

Ikaduhang Buluhaton

Pun-i og hustong pulong ang matag linya. Pilia ang

tubag sulod sa kahon.

pagsabot mahinungdanon

palambuon katigulangan

kaugalingon

Ang pagsabot sa pagbati sa isigkatawo usa ka

buluhaton nga dapat nato nga _______________. Kini
magsugod sa atong ___________ paingon sa
pamilya ug isigkatawo. Ang pagtabang sa mga
buluhaton sa panimalay usa ka pagpakita sa
pagsabot ug pagbati sa mga miyembro sa atong
pamilya.

107
 Ang pagtabang sa _____________ sama sa lolo
ug lola usa ka buluhaton nga ikalipay nila ug usa ka
pagpadayag sa atong ___________ kanila.

Isip usa ka bata, daghan kaayo ako og

mabuhat sa atong komunidad. Ang _________ sa
akong pamilya, silingan, higala og mga kaubanan
sa komunidad usa ka timaan sa atong pagbati sa
atong isigkatawo.

Hinumdomi

Kanunay ipakita ang pagsabot sa pagbati sa

pamilya, higala ug isigkatawo pinaagi sa
pagpakita og maayong buluhaton kanila.

Paghanas

A. Direksiyon: Kolori ang malipayong nawong

kon ang sitwasyon nagpakita og maayong
pakiglambigit sa pamilya, nasubong nawong
kon dili.

1. Tabangan ang igsoon sa paglimpyo sa

balay.

2. Makig-away sa igsoon.

108
 3. Bantayan ang igsoon kung naay gibuhat
ang nanay.

4. Magtan-aw og TV tibuok adlaw.

5. Ilugan og dulaan ang igsoon.

6. Tabangan si tatay sa pagrepair sa

nagubang koral sa balay.

7. Ayuson ang mga butang sa kwarto.

8. Maminaw sa sugo ni nanay.

9. Tabangan si nanay sa pagbitbit sa

pinalengke.

10.Pasagdan ang manghod nga maghilak.

B. Direksiyon: Kolori ang malipayong nawong

kon ang sitwasyon nagpakita og maayong
binuhatan ug nasubong nawong kon dili.

1. Gihatagan ni Lito sa iyang pagkaon ang iyang

classmate nga walay baon.

2. Gisakitan og tiyan si Dina, gidala siya ni Berto sa

klinika.

109
3. Gitulak ni Tonyo ang bag-o nila nga classmate
na si Berto.

4. Gisuroy ni Jasmin ang bag-o nila nga classmate

na si James sa lain-lain dapit sa eskwelahan
aron makatultol kini kon asa dapit.

5. Giubanan ni Malou si Riza sa kantina kay wala

kini katuod.

C.Direksiyon: Isulat sa ubos ang mga ngalan sa

tawong natabangan. Idibuho sa lingin kung
unsa ang imong gibati sa pagtabang kanila.
Mao kini sila ang akong mga natabangan:

1.

2.

3.

110
 Sa akong pagtabang sa ila mao kini ang akong
gibati.

Pagtulon-an 2: Pagkamatinahuron

Hibaw-on Ta

Mga Matinahurong Pulong

Unang Buluhaton

Giunsa ninyo ganiha pagpananghid sa inyong

papa ug mama paggikan sa balay?

Unsa ang inyong gisulti sa ako ganiha sa

pagsulod sa klase?

Manganta Kita!

111
 Maayong Buntag / Hapon

( Tono: Happy Birthday to You)

Maayong Buntag /Hapon kanimo Ma’am / Sir

(2x)

Maayong Buntag/ Hapon ( 2x)

Maayong Buntag kanimo Ma’am / Sir

Ikaduhang Buluhaton

Basahon nato ang komiks strip.

Ang mga anak nila Boboy ug Cuni nagdula sa sala.

Sa kalit lang ang ilang kamanghuran naghilak ug
nagsumbong.

112
113
114
115
Hisgutan Ta:

1. Ngano naghilak man si Kle?

2. Unsa ang hinungdan sa dili pagpahulam ni

Jiko sa iyang mga dulaan kay Kle? Tama ba
ang gihimo ni Jiko? Ngano man?

3. Unsa nga mga pulong sa inyong gibasa

ang nagpakita og pagtahod? Kanus-a
nato kini angayan nga gamiton?

4. Sa inyong panimalay , unsa pa nga mga

pulong nga nagapakita og pagtahod ang
kanunay ninyong ginagamit sa mga
magulang nga lalaki o babaye?

5. Tama ba nga kanunay nato gamiton ang

mga matinahurong pulong sa pakig-
istorya? Ngano man?

116
 Hinumdomi

Ang batang matinahuron garbo sa

ginikanan.

1. Ang mga pulong sa pakig-estorya

Pasayloa ko Daghang Salamat

Walay Sapayan “ Excuse me”

Babay

2. Sa pagtimbaya

Maayong buntag Maayong udto

Maayong hapon Maayong gabii

Paamina ko _____

3. Sa pagpangayo ug pagtugot

Palihog ko og ______
Pwede ba kong _____

117
 Susihon Ta

Ang Paggamit sa Matinahurong Pulong

Unang Buluhaton

Usa ka buntag, niduaw ang prinsipal na si

Ginoong Gani kauban ang mga bisita sa matag-usa
ka lawak sa ikaduhang Ang-ang. Susihon nato ang
ilang gibuhat.

“Mga bata, karon aduna kitay mga bisita

kauban si Principal Gani, “pahibalo sa magtutudlo.

“Maayong buntag kaninyo Sir, malipayong

pagduaw kanamo. Mabuhay!” pagtahod sa mga
estuyante.

118
 Nalipay kaayo ang mga bisita sa gipakita nga
pagtahud sa mga magtulungha.

Ikaduhang Buluhaton

Pagbuhat ug istorya kabahin sa sitwasyon. Isulat

sa speech balloon ang mga pulong.

A. Sayo sa buntag, mosulod ka sa classroom

ang imong magtutudlo nagalingkod sa
iyang lingkuranan. Unsa ang imong isulti?

Ikaw Magtutudlo

B. Gikan ka sa eskwelahan. Sila Papa ug

Mama naa sa sala nag-istoryahanay. Unsa
ang imong isulti?

119
 Ikaw Papa ug Mama

Ikaduhang Buluhaton

Karon nahibaloan na nimo ang lain-lain nga

matinahurong pulong. Pangita og pares magbuhat
og istorya gamit ang mga matinahurong pulong.
Ipadayag ang inyong gibuhat sa klase.

120
Hinumdomi

Kanunay gamiton ang matinahurong

pulong sa pakig-istorya sa isigkatawo ilabi na
sa mga masedaran kanato.

121
 Buhaton Ta

Pagpakita og Pagtahod sa Isigkatawo sa

Nagkadaiyang Pamaagi

Unang Buluhaton

Susiha ang hulagway

♥ Unsa ang imong ikasulti sa duha ka bata?

♥ Ngano kaha ila kanang gibuhat?

122
 ♥ Kon ikaw ang bata sa hulagway, unsa pod
ang imong buhaton ug ngano?

Ikaduhang Buluhaton

Adunay bag-o nga magtutudlo sa Dagohoy

Elementary School. Lipay kaayo ang mga bata sa
Ikaduhang Ang-ang ug ilang ginahandom nga
daghan sila og makat-unan niini.

123
Mga Bata: Maayong buntag ,Ma’am.

Miss Consencino: Maayong buntag sab. Kumosta

man mo?

Mga Bata: Maayo man Ma’am.

Miss Consencino: Ako si Bb. Helen Consencino. Bag-

o ninyong magtutudlo, usa ako ka
Cebuana. Usa ta magpadayon,
mag-ila-ila usa ta.
(Nagpaila-ila ang kada usa ug nasayran ni Bb.
Consencino nga lahi-lahing tribu ang gigikanan sa
matag-usa. Naay Ilonggo, Ilokano, Boholano,
Leyteno ug Lumad.)

Miss Consencino: Nalipay kaayo ko nga

nagkailhanay na ta. Hinaut unta
nga magrespetuay tadinhi.
Unsaon nato pagpakita og
pagtahod sa usag-usa?

Kenjie: Maminaw ko sa imo Ma’am samtang

nagaleksyon ka.

Clawie : Maminaw ko sa akong classmate samtang

nagatubag sa pangutana sa among
magtutudlo.

124
James: Dili nako kataw-an ang among classmate
kon sayop ang iyang tubag .

Juliana: Mananghid ko kon mohulam og gamit sa

akong classmate.

Miss Consencino: Pagkaanindot sa inyong

gipanghatag nga mga pamaagi
nga nagapakita ug pagtahod sa
isigkatawo. Matuman ba ninyo
kini?

Mga Bata: Yes Ma’am! Amo gayud ng tumanon.

Miss Consencino: Salamat kaayo ug manghinaut ko

nga matuman ninyo kini.

Hisgutan Ta!

1. Kinsa ang bag-o nga magtutudlo?

2. Unsa nga mga pamaagi sa pagrespetuay ang

gisulti sa mga estudyante?

3. Kon dili mo respeto ang mga estudyante sa

magtutudlo, unsa ang mahitabo sa klase?

4. Makamao ba ka motahod sa imong isigkatawo?

Sa unsa pa nga pamaagi nimo kini maipakita?

125
 Hinumdomi

Daghang pamaagi sa pagpakita og maayong

binuhatan sa atong isigkatawo. Usa niini ang
pagpakita o pagpadayag og pagrespeto

1. Maminaw kung naay nagasulti, dilimosapaw.

2. Likayi ang pagkatawakung naay nasayop.

3. Gamiton ang pulong sa pagtahod sama sa:

ma’am, sir, ate, manang, kuya, manong, tiya
ug tiyo ug uban pa.

4. Tahuron ang panghunahuna sa uban.

126
 Hatagi og Bili

Pagtahod sa Katungod sa Isigkatawo

Unang Buluhaton

Nagtuon si Ana sa sala sa ilang panimalay kay

mag-eksam sila ugma.

Niabot ang iyang Kuya Alberto og kusog kayo

nga nagpatugtug sa radyo.

Maayo ba ang gibuhat ni Alberto? Unsa ang

epekto sa iyang gibuhat?

127
 Ikaduhang Buluhaton

Ang Punoan sa Mangga

Pauli na gikan sa pagdula si Berting. Nakita niya

nga daghan og bunga ang punoan sa mangga nila
Nanay Tasya. Gusto niya nga mukaon sa maong
mangga. Unsa ang angayan buhaton ni Berting.

128
Hisgutan Ta

Unsa kaha ang angayan nga buhaton ni Berting

aron makakaon og mangga ni Nanay Tasya?
Pagpili og hulagway sa ubos nga angayan niyang
buhaton. Ipadayag ang imong tubag kon ngano
kini ang imong napili.

A B.

___________________________________________________
___________________________________________________

129
 Ikatulong Buluhaton

A. Basaha ug butangi og tsek ( ∕) ang kahon

na haom sa imong ginabuhat.

Ako ba ning Kanunay Usahay Wala

ginabuhat?

Maminaw ako kon

naay mag-istorya sa
ako.

Mananghid kon
mukoha og butang
nga dili akoa.

Magsulti sa
kamatuoran kon naa
angayan nga isulti.

Irespeto ang katungod

sa isigkatawo

Tahuron ang desisyon

sa kauban

130
 Sulayan Ta

Unang Buluhaton

Role Playing

Magbuhat og upat ka grupo. Ipadula ang sitwasyon

nga magpakita og pagrespeto sa isigkatawo.

Unang grupo:

Nakatakda nga mag-report ang imong clasmate sa

inyong klase. Unsa ang imong angay nga buhaton?

Ikaduhang grupo:

Nagtan-aw og tv ang imong nanay sa sala. Gusto

nimo magpraktis og sayaw aron sa pagahimuon nga
programa sa inyong tulunghaan. Unsa ang imong
angay buhaton?

131
Ikatulong buluhaton:

Napili nga lider sa inyong grupo ang imong higala.

Gusto usab nimo nga mamahimo nga lider. Unsa
ang imong buhaton.

Ikaupat nga grupo:

Nagkuyog mo sa imong igsoon sa pagpalit og gamit

sa eskwelahan. Naa siyay nagustuhan nga bag
apan dili nimo kini gusto. Unsa ang imong buhaton?

Paghanas

A. Direksyon: Basaha ang sitwasyon. Isulat ang

matinahurong pulong nga haom sa
sitwasyon.

1. Gitagaan ka ug balon nga kwarta sa imong

papa ug mama. Unsa ang imong isulti?
_____________________________________________
2. Giuli nimo ang imong nahulaman nga libro sa
imong classmate. Unsa ang imong isulti?
_____________________________________________

132
3.Gusto ka moag. Unsa imong isulti sa imong
mama ug ninang nga gaistoryahanay sa
______________________________________________

4. Nabanggaan nimo ang imong higala samtang

nagadula kamo og taguanay. Unsa ang imong
isulti?
_______________________________________________
5. Nasugatan nimo ang imong magtutudlo sa
buntag pagpadulong nimo sa inyong
classroom. Unsa ang imong isulti?
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________

133
Idibuho sulod sa lingin ang malipayon nga nawong
kung ang batasan angayan sundon o nasubong
nawong sa batasan nga dili maayo.

1. Naay bisita ang imong papa ug mama.

Samtang gaistoryahanay sila, naa kay
nahibaloan mahitungod sa ilang
giistoryahan, sa kalit lang ninggawas ka sa
imong kwarto ug ningsagbat.

2. Ang akong classmate nagadula og lastiko

samtang nagaleksyon si Ma’am. Ako
siyang gisultian nga unya na siya magdula
human sa klase.

3. Nanimba kamo sa imong pamilya. Imong

gibadlong ang imong manghud nga
nagsaba.

4. Mangayo og katahuran sa inyong

magtutudlo kon maulahi sa klase una
musulod .

5. Mananghid sa tag-iya kon gusto nimo

mohulam og gamit.

134
C. Basaha ug butangi og tsek ( ∕ )ang kahon na
haom sa imong ginabuhat.

Ako ba ning Kanunay Usahay Wala

ginabuhat?

Nagapaminaw ako
kon naga-report sa
atubangan ang akong
classmate.

Nagabantay ako sa
akong paglihok aron
dili makadisturbo sa
uban

Nagasabat ako
kongaistoryahanay si
papa ug iyang
kumpare.

Naga amin sa mga

katigulangan isip
pagpakita og respeto

Nagapangayo og
katahuran

135
Pagtulon-an 3: Ang Pagpakita og Kaayo sa
Isigkatawo

Hibaw-on Ta

Pagpakita og Maayong Binuhatan sa Isigkatawo

Unang Buluhaton

Unsa ang gibuhat sa mga bata? Ngano

kahang ginuhat ni nila? Unsa nga maayong
buluhaton ang nabuhat na nimo sa imong
isigkatawo?

136
 Ikaduhang Buluhaton

A. Susiha ang mga hulagway. Nagpakita ba kini

og mayo nga binuhatan sa isigkatawo? Ngano?

A B

C D

137
 ♥Asa man diri ang nabuhat na nimo?
♥Kaya ba nimo kining buhaton sa uban?

Buhaton Ta

Pagtabang sa Kauban nga Estudyante sa

Eskwelahan

Unang Buluhaton

Susiha ang mga hulagway.

Isunod-sunod ang mga panghitabo sa

hulagway. Markahi kini og 1-4. Unsa ang imong
bation kon makatabang sa imong isigkatawo?
Ngano gibuhat man ni nimo?

138
Ikaduhang Buluhaton

139
 Ang Bag-o nga Classmate ni Rosa

Padulong si Rosa sa ilang classroom ug iyang

nasundan ang usa ka bata nga nagsige og lingi nga
murag naay gipangita. Iya kining giduol .

Rosa : Ako diay si Rosa. Bag-o lang ka dinhi?

Elena: O, bag-o lng ko nga estudyante dinhi. Ako

diay si Elena. Nangita ko sa akong classroom.
Rosa: Unsa man ka nga grado?

Elena: Naa ko sa ikaduhang ang-ang sa unang

klase.

Rosa: Classmate diay ta. Tara, mangadto nata sa

atong classroom.

Elena: Daghan Salamat.

Rosa : Wala’y sapayan.

Hisgutan Ta

♥ Kinsa ang duha ka bata sa dayalogo?

♥ Unsa ang problema ni Elena?

♥ Kinsa ang nitabang kaniya?

♥ Kon ikaw si Rosa, buhaton ba nimo ang iyang

gibuhat? Ngano man?

140
 Ikatulong Buluhaton

Isulat kon Tama o Mali ang mo sunod nga sitwasyon.

_______1. Nagkatag ang gamit sa bata kay tungod

na dagma siya. Tabangan nako siya
dayon.

_______2. Samtang kami naglakaw, gigukod kami og

iro. Nagkatawa mi sa naulahi kay hinay
modagan.

_______3. Gilimpiyuhan nako ang blackboard kay

daghan pa man gibuhat ang magtutudlo.

_______4. Gitarong paglimpyo ang kasilyas kay

adunay mosunod nga mogamit.

_______5. Nawala ang lapis sa imong classmate, dili

nimo siya pahulamon kay dili siya datu.

141
 Hatagi og Bili

Ang Pagtabang sa Higala

Unang Buluhaton

Aduna ka bay amigo o higala sama sa

gipakita sa hulagway? Malipayon ba ka nga
may amigo nga makauban? Ngano man?

Hisgutan Ta

♥ Unsay bati-on ug buhaton nimo kon may

problema o masakitan ang imuhang
amigo?

♥ Unsa may imong buhaton para

matabangan nimo siya?

142
 Ikaduhang Buluhaton

Si Jay-ar nga Matinabangon”

Sinulat ni: Eric C. Yangyang

Usa ka adlaw, nagdula

ang mga bata sa Bgry.
Tamlangon gym. Sa
kabibo ug ka- sadya
nila, adunay usa ka
payat nga batang
gihinganlan og Ruben
nga nag tan-aw
Samtang nagdinakpanay lamang sa daplin.
ang mga bata, natuklod
si Ruben usa sa mga
nagdula. Natumba siya
ug napangos ang tuhod.
Nanagan ang mga bata
palayo kaniya. Gibiyaan
siya nga naghilak ug
nagkadugo.

143
 Wala madugay, niabot
ang amigo ni Ruben
nga si Jay-ar,
mingdagan siya kaniya.
Naluoy pag maayo si
Jay-ar sa nahitabo sa
iyahang amigo. “Ayaw
kabalaka, Ruben,
kuyogan taka nga
magpatambal sa imong
samad,” sulti ni Jay-ar.

144
 “Daghan kaayong
salamat sa pag-unong ug
pagtabang kanako, Jay-
ar.” Dili gayod nako ni
makalimtam,” pasalamat
ni Ruben. “Kinsa pa man
diay ang magtinabangay,
kundi kitang mag amigo
ra,” tubag ni Jay-ar.

Mas nilig-on pa ang panaghigalahay ni Ruben

ug Jay-ar tungod atong panghitabo.

Hisgutan Ta

1. Ngano wala ming-apil sa dula si Ruben?

2. Kon ikaw si Ruben, unsa usab ang bation

nimo nga biyaan ka taliwala sa
panghitabo?

3. Kung masakitan usab ang imohang

amigo, buhaton ba nimo ang gipakita
ni Jay-ar? Ngano?

145
 Hinumdomi

Ang pagtabang sa isigkatawo usa ka

kinaiya nga dapat palambuon kay kini
magpalig-on sa imong pagkatawo ug
makahatag og kalipay sa gitabangan ug
ikaw nga nagtabang.

Ikatulong Buluhaton

A. Isulat ang unsay angayang buhataon sa mga

sitwasyon.

1. Nasayod ka nga gitagu-an sa imong classmate

ang bag sa imong amigo.

2. Nawala ang kwarta sa imong classmate nga

ipalit unta og pagkaon sa recess.

146
B. Lingini ang letra sa hustong pagabuhaton sa
mosunod nga sitwasyon.

1. Manguli na kamo gikan sa eskwelahan,

daghang gidala ang imong classmate.

a. Dili manumbaling sa nakita.

b. Pasagdan kay siya ang gisugo sa
magtutudlo.
c. Tabangan og aswat o arsa sa gidala.

2. Mikalit og bundak ang ulan samtang

nagbaklay ka. Maayo na lang naa kay
dalang payong ug nakita nimo imong
classmate nga walay payong.

a. Malipay ka kay siya mabasa.

b. Agdon nako siya nga mopasilong sa
akong payong.
c. Gaba niya kay wala siya mangandam.

147
 SulayiKini

Role Playing

Unang Grupo

Una mong niabot sa inyong eskwelahan, nakit-an

nimo nga hugaw ang inyong lawak. Unsa ang
inyong buhaton?

Ikaduhang grupo

Naghilak ang anak sa inyong silingan kay gigutom.

Naa moy pagkaon nga gigunitan. Unsa ang inyong
buhaton?

Ikatulong grupo

Naay gipatigayon nga asembleya sa inyong

tulunghaan. Nakit-an ninyo ang usa ka tigulang nga
nagtindog sa kilid tungod wala nay malingkuran.
Unsa ang inyong buhaton?

Ikaupat nga grupo

Padulong kamo mouli, nakit-an ninyo sa dalanang

nahulog ang pitaka sa babaye nga inyong
nasundan. Unsa ang inyong buhaton?

148
 Paghanas

Pagkuha og papel. Tubaga ang

pangutana sa Tama o Mali.

_______1. Itago ang sobra nga sukli nga

nahatag sa tindera.

_______2. Mangangkon og gamit nga dili imo

basta imong magustohan.

_______3. Ipalit og pagkaon ang sobra nga sukli.

_______4. Kanunay mananghid sa ginikanan kon

asa moadto.

_______5. Iuli sa tag-iya ang gamit na makit-an.

_______6. Motabang aron tabangan sab.

_______7. Dili pansinon ang bata nga pobre.

_______8. Mamili og kadula nga maayo og

kahimtang sa kinabuhi.

_______9. Dili motabang kon walay ibalos.

_______10. Malipay nga makabuhat og mayo

sa uban.

149
 Pagtulon-an 4: Pagkamatinud-anon

Hibaw-on Ta

Ang Pagsulti sa Kamatuoran sa Isigkatawo

Unang Buluhaton

♥ Nakasulay na ba mo og palit sa tindahan?

♥ Kinsa sa inyo ang nakadawat og sobra ng sukli?

♥ Unsa ang inyong gibuhat sa sobra ngasukli?

♥ Ngano?

150
 Ikaduhang Buluhaton

Basahon nato ang tula.

Pagkamatinud-anon

Ang batang matinud-anon kanunay nga

masaligan,
Sa iyang buluhaton dili na kinahanglan
bantayan;
Ang mga ginasulti puro kamatuoran,
Maonga pinangga sa iyang ginikanan;
Kon molakaw kanunay nga mananghid,
Lugar na adtuan ginikanan pananghiran.

Hisgutan Ta

1. Unsa ang mensahe nga gustong ipadayag sa

tula?
2. Ngano kinahanglan ang pagsulti sa
kamatuoran?

151
3. Isip usa ka bata, imo pod ba kining
ginabuhat? Ngano?

Ikatulong Buluhaton

Pagkuha og papel. Tubaga ang pangutana sa

Tama o Mali ug hatagi og rason.

_______1. Itago ang sobra nga sukli nga

nahatag sa tindera.

_______2. Mangangkon og gamit nga dili imo

basta imong magustuhan.

_______3. Ipalit og pagkaon ang subra nga sukli.

_______4. Kanunay mananghid sa ginikanan kon

asa muadto.

_______5. Isauli sa tag-iya ang gamit na makit-

an.

Hinumdomi

1. Kanunay magsulti sa kamatuoran.

2. Dili angkunon ang butang nga dili nimo
panag-iya.
3. Isauli ang butang nga imong makit-an.

152
 Susihon Ta

Pag-uli sa Napunitan nga Kwarta o Unsang Butang

nga Dili Imo

Unang Buluhaton

Susiha ang hulagway.

Kinsa sa inyo ang nakasulay na nga nakakita og

kwarta o gamit nga panag-iya sa uban?Unsa ang
inyong gibuhat? Ngano?

153
Basahon nato ang istorya.

Ang Nawala nga Pitaka

Mga karakter:

- Novie - Mrs. Lugatiman

- Jay - Miss Malinao

- Tigsaysay

Tigsaysay:

Panahon sa rises. Nangadto sa kantina sila

Novie ug Jay. Malipayon silang duha nga nag-
istoryahanay . Sa pagduko ni Novie nakakita
siya og pitaka. Iya kining gipunit.

Novie: Hala! Pitaka! Kinsa kaha ang tag-iya ani no?

Jay: Tan-awa daw ? Naay sulod?

Novie: Hala ! Kadako sa sulod, tulo ka libo!

Jay: Naay i.d.?Basaha daw.

Novie: Ay! Kay Mr. Malinao. Nasulat pod iyang

adres. Ako ning iuli kay MissLugatiman, iya
man ning kaila.

154
Jay: Mapasigarbohon gayod ko nimo, Novie.
Buotan kaayo ka.

Tigsaysay: Pagkaugma, ming-adto si Mr. Malinao sa

klase ni Miss Lugatiman . Minghatag ug
katahuran ang mga bata kaniya.

Mr. Malinao : Maayong buntag sad mga bata. Naa

ba si Novie?

Miss Lugatiman: Maayong buntag Mr. Malinao. Mao

ni si Novie, ang bata nga akong
giingon gabii sa imo nga maoy
nakakita sa imong pitaka.

Novie: Maayong buntag Mr. Malinao.Nalipay

kaayo ko nga nabalik sa imo ang imong
pitaka.

Mr. Malinao: Salamat kayo, Novie.Garbo kaayo ka

sa imong ginikanan ug sa imong
magtutudlo.

Tigsaysay: Gidayeg sila Novie ug Jay sa ilang

magtutudloug mga classmate sa ilang
gipakita nga kamatinud-anon.

155
Hisgutan Ta

1. Kinsa ang nakapunit og pitaka? Unsa ang

iyang gibuhat sa iyang nakit-an?

2. Tama ba ang gibuhat ni Novie?Ngano man?

3. Kon ikaw si Novie , imo bang buhaton ang

iyang gibuhat? Ngano?

Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Direksiyon : Basaha ang sitwasyon. Kolori ang

hulagway kon asa ang dapat buhaton ug
badlisi ang rason sa napili nimong hulagway.

1. Gihatagan ka og kwarta para ipalit ug

notebook. Naa kiniy sobra.

156
 Ma, niara ang Ako na lang ning
kambyo. kambyo oy.

atang

Ngano?

a. Ang batang matinud-anon mosulti sa

eksaktong kambyo.

b. Si mama wala man nagkinahanglan ug

kwarta.

2. Ang imong classmate nakakita ug lapis og

nagapangita kon kinsa ang tag-iya niini.
Apan nasayod ka nga dili kini imo.

157
 Salamat kaayo, apan
Hala akoana!
dili man na akoa.

Ngano?

a. Ang matinud-anon ug naay respeto nga

bata dili moangkon sa dili iyahang butang.

b. Ang kunon kay wala may tag-iya.

c. Way pakialam sa butang, pasagdan lang.

158
 Ikaduhang Buluhaton

Basaha ug butangi og tsek ( ∕ )ang kahon na

haom sa imong ginabuhat.

Ako ba ning ginabuhat? Oo Dili

Angkunon ang dulaan sa uban.

Iuli ang gamit nga gihulam

paghuman og gamit.

Kuhaon ang nagustuhan nga gamit

nga walay pananghid.

Iuli ang butang nga makit-an.

Mokuha og kwarta sa ginikanan

nga walay pananghid.

159
 Ikatulong Buluhaton

Nakasulay ka na ba nga makakita og gamit

nga dili nimo panag-iya? Unsa kining butanga?
Idibuho kini sa kahon sa ubos. Pagbuhat og
hugpulong mahitugud niiini.

___________________________________________________
___________________________________________________

160
 Hatagi og Bili

Unang Buluhaton

Nangopya si Bitoy

Si Tonyo ug Bitoy mag-classmate. Suod silang

higala, Kanunay silang magtinabangay sa mga
buluhaton sa ilang eskwelahan.

Usa ka adlaw, gihagad ni Tonyo nga magtuon

na sila sa ilang leksiyon aron sa umaabot nga eksam.
Nalingaw si Bitoy sa pagdula mao iya kining giingnan
nga mosunod lang siya. Nahuman nalang ang
tibuok adlaw nga wala nakatuon si Bitoy.

161
 Adlaw sa eksam, naglisod si Bitoy sa pagtubag
sa ilang eksam, nihangyo si Bitoy kay Tonyo nga
pakopyahon sa iyang tubag apan nibalibad kini kay
dili siya gusto nga makasab-an sa iyang magtutudlo.

Nahinumdoman ni Bitoy nga mao kadto ang

ilang gi-review sa klase. Iyang gikuha ang iyang
notebook ug pasekreto nga gikopya ang tubag.
Nakit-an kini sa iyang magtututodlo ug gikasab-an.
Naulaw si Bitoy sa panghitabo ug nangayo og
pasaylo.

Hisgutan Ta

1. Sakto ba ang gibuhat ni Bitoy nga

pagpangoya og tubag sa ilang eksam?
Ngano man?
2. Nabuhat ba nimo ang sama nga panghitabo
sa panahon sa inyong eksam?
3. Angayan ba nimo siya nga sundugon?
Ngano?
4. Unsa ang imong buhaton aron malikayan ang
pagpangopya ?

162
 Ikaduhang Buluhaton

Basaha ug butangi og tsek ( ∕ )ang kahon na

haom sa imong ginabuhat.

Ako ba ning ginabuhat? Kanunay Usahay Wala

Magtuon aron makatubag

sa eksam

Mangopya sa classmate
kon dili kabalo kon unsa
ang tubag sa exam.

Ipabuhat sa kuya ang

assignment nga gihatag sa
magtutudlo

Angkunon ang binuhat sa

uban

Hatagan og tubag ang

classmate kon dili kabalo
sa tubag sa eksam.

163
 SulayiKini

Role Playing

Unang Grupo

Gusto nimo nga magdula kauban ang imong mga

higala pero walay mabilin sa inyong balay. Unsa ang
imong buhaton?

Ikaduhang grupo

Naa moy proyekto sa Edukasyon sa Pagpapakatao

kinahanglan nimo mopalit og gamit para sa
pagbuhat niini. Nawala ang kwarta nga gihatag sa
imong tatay nga ipalit og gamit. Unsa ang imong
buhaton?

Ikatulong grupo

Gipatan-aw mo sa gipatigayon nga Exhibit sa lain-

laing produkto nga gama sa inyong lugar. Naguba
nimo ang isa ka produkto nga pitaka apan walay
nakakita. Unsa ang imong angay nga buhaton?

164
Ikaupat nga grupo

Nakit-an nimo ang imong classmate nga nanguha

og butang nga dili iya. Unsa ang imong angay nga
buhaton?

Paghanas

A. Direksiyon: Lingini ang letra sa hustong tubag.

1. Nipalit ka sa tindahan, sobra ang gihatag nga

sukli sa tindera. Unsa ang imong buhaton?

a. iuli b. itago c. ipalit og kendi

2. Nanghiram ka og libro sa imong classmate pero

nawala nimo kini? Unsa ang angay nimong
buhaton?

a. Mosulti sa tinuod og ilisan ang nawala nga

libro.
b. Pasagdan lang, inig mangita ang imong
classmate imo lang sultian nga nahibilin sa
balay.
c. Wala kay buhaton.

165
3. Nangayo si Berto sa iyang nanay og duka ka
piso aron ipalit og papel.Unsa ang iyang dapat
buhaton?

a. Ipalit og papel ang iyang gipangayo nga

kwarta.
b. Ipalit og kendi og mangayo pag-usab.
c. Ibutang sa alkansiya.

4. Nananghid si Alma sa iyang tatay nga moadto

siya sa iyang ig-agaw. Unsa iyang dapat
buhaton?
a. moadto sa kompyuteran
b. moadto sa iyang ig-agaw
c. magdula sa plasa

5. Gitagaan mo og eksam sa imong magtutudlo,

wala ka nakapangandam. Unsa ang dapat
nimong buhaton?
a. mangopya sa classmate
b. dili lang tubagon ang eksam
c. maningkamot aron matubag ang
pangutana

166
 B. Huna-hunaa og pag-ayo ang gipaabot ning
mga sitwasyon. Hain niini ang tamanga
buluhaton. Isulat ang Oo o Dili sa linya.

_________1. Iuli ang sobrang kambyo sa nagsugo.

_________2. Isulod sa bag ang papel sa katapad.

_________3. Iuli sa tag-iya ang nakit-an nga kwarta.

_________4. Itug-an sa magtutudlo nga naa kay

nakit-an nga krayola.

_________5. Ibutang sa kahon sa lost and found ang

butang nga nakitan-an kon dili
masayran ang ngalan sa tag-iya.

_________6. Mosulti sa ginikanan kon asa mo adto.

_________7. Managhid sa tag-iya sa butang nga dili

imo kon gamiton.

_________8. Ipatago sa higala ang gamit nga dili

imo.

_________9. Magsulti sa tag-iya kon makadaut og

butang sa uban ug bayaran kon
kinahanglan.

167
Pagtulon-an 5: Pagmamalasakit sa Isigkatawo

Hibaw-on Ta

Pagpakita og Malasakit sa Apuhan

Unang Buluhaton

168
 Ang Mahal Kong Lolo

Fe : Maayong buntag kanimo lolo Harry.

Komusta ka naman lo?

Lolo :Uy! Ikaw man diay na apo ko. Maayo

kaayo, salamat sa Dios, himsog gihapon ug
malipayon. Nag bisita man lagi ka karon?

Fe :Alangan. Ikaw pa, malimtan ka ha tika og

bisita? Gidal-an gud tika og pagka-on lo.
Manga-on sa ta lolo.

Lolo :Salamat kaayo apo. Panalanginan ka sa

Ginoo.

s
Hisgutan Ta

1. Unsa kaha ang gibati ni Fe pagbisita niya

sa iyahang lolo? Ngano man?

2. Nganong giatiman ni Fe ang iyahang

lolo?

3. Sa gipakita ni Fe nga pamatasan, unsa

kaya ang gibati sa iyahang lolo?

4. Maayo bang sundugon ang gibuhat ni

Fe sa iyahang lolo? Ngano?

169
 Ikaduhang Buluhaton

Tubaga ang mosunod. Lingini ang pulong nga

Oo kung nagpakita og pagmalasakit, Dili kon kini
wala nagpakita.

1. Gihatod ang tigulang nga babae Oo Dili

sa pikas kalsada para makasakay.

2. Gitagaan og tubig ang giuhaw

nga lolo. Oo Dili

3. Maglinya jud kon maulahi

pag- abot ang edaran o tigulang . Oo Dili

4. Paunahon og sakay sa sakyanan ang

mga edaran o tigulang. Oo Dili

5. Pasagdan lang ng mga edaran o

tigulang nga magdala sa ilahang Oo Dili
gamit.

170
 Susihon Ta

Pagmamalasakit sa Isigkatawo
nga Adunay Pisikal nga Kakulangon

Unang Buluhaton

♥ Unsay napansin nimo sa duha ka hulagway?

♥ Unsay imong gibati ug masulti mahitungod

niini?

♥ Unsay angayan nato nga buhaton sa mga

tawo nga may kakulangon sama sa

hulagway?

♥ Ngano?

171
 Ikaduhang Buluhaton

“Mapasalamaton Kita!”
Ni: Eric C. Yangyang

Kitang tanan espesyal nga binuhat sa Diyos

Gibuhat kita nga adunay talagsa-on nga abilidad
Ug magpuyo nga malipayon sa komunidad
Managlahi ang naangkon nato
Mapasalamaton kita sa nagbuhat kanako
Kay gitagaan kita og kahigayunan
Nga masinati ang kaanindot
mabuhi niining kalibutan.

Dili malilong nga aduna kitay mga isigkatawo

Nga espesyal sa ilahang kaugalingon
Aduna usab mga tao nga may kakulangon
na parte sa lawas
Ang uban niini pungkol ug bakul
Dili ka kita, Dili ka istorya ug uban pa
Bisan pa sa mga apan sa lawas,
Sila gihapon malipayon sa kinabuhi.

Aduna usab mga tao nga kumpleto

Og parte sa lawas apan dili malipayon
Managlahi ang naangkon sa kinabuhi
Apan susama kita nga gimahal
Sa nagbuhat kanato.

172
Hisgutan Ta

1. Angayan bang maglipay bisan may

kakulangon sa parte sa lawas?

2. Kon ikaw adunay kakulangon,

magpasalamat ba ka gihapon? Ngano?

3. Ngano man nga manag sama kitang

gimahal sa Dios bisan sa atong
kakulangon?

4. Unsa may anaa kanimo nga angayang

palambuon? Ngano?

Hinumdomi

Mapakita nato ang malasakit sa

isigkatawo pinaagi sa pagtabang ug dili
kataw-an ang naay apan o kakulangon
sa lawas. Ibutang sa huna-huna ang
mga tawo nga naay kakulangon sama
ra usab kanato nga naay mabuhat sa
komunidad.

173
 Ikatulong Buluhaton

Butangi og tsek (/) ang imohang buhaton sa

mosunod nga sitwasyon

Mga Sitwasyon Kanunay Usahay Dili

1. Kataw-an ang
batang Mongoloid

2. Sawayon ang
nagsayaw-sayaw
nga amang

3. Dili apilon sa grupo

ang pungkol

4. Pasagdan
magtabok ang
batang nagtakiang

5. Biyaan ang
nagsungkod

174
Pagmalasakit sa Isigkatawo nga Nabahaan

Unang Buluhaton

Baha Sa Sapa

Sayo palang sa buntag, adlaw nga Martes,

nakita na ni Naso ang mangitngit nga kalangitan.
Nasayod na siya nga kusog kaayo ang ulan nga

175
masinati apan wala nanumbaling. Sa di pa dugay,
mingbundak ang makusog nga ulan.

Paglabay sa pipila ka oras, niawas ang sapa sa

unahan. Tungod sa ubos nga dapit nahimutang ang
ilahang puloy-an, dali kaayong mitaas ang tubig sa
ilang tugkaran.

Misinggit nga nangayo og tabang sa silingan.

Apan ulahi na ang tanan, gibanlas ug giguba ang
ilang panimalay sa usa ka naghaguros na tubig sa
sapa. Panimalay nga sa dugay nga kapanahonan,
minghatag og maayong kapasilungan.

Mga sinina ug pipila ka gamit lang ang nasalbar

ni Naso. Bisan sa nasinatian, nagpasalamat lang
gihapon sa Diyos kay nakalingkawas siya sa
trahedya ug anaa siya sa maayong panglawas.

Tungod sa panghitabo, mingdagsa ang mga

hinabang para sa mga nabahaan. Mas nilig-on ang
panaghigalaay sa tanan. Iyang natun-an nga
kinahanglan kanunay andam sa moabot nga
kalamidad.

176
Hisgutan Ta

1. Kinsa ang bata nga gihisgutan sa istorya?

2. Sa pagkamatikod niya sa palibot, nga naay

mobundakay nga kusog ulan, unsa ang
angayan niyang buhaton?

3. Unsa kaha ang posibleng hinungdan

nganong nagbaha sa ilahang dapit?

4. Importante ba ang pagpangandam kon

naay umaabot na kalamidad? Ngano?

5. Sa sayon nga pamaagi, unsay mabuhat

nimo sa mga tawo nga nabahaan o
nabiktima sa mga kalamidad?

6. Ngano angayan nato silang tabangan?

177
 Ikaduhang Buluhaton

Sa unsang paagi ka makapakita sa imong

malasakit sa biktima og baha o kalamidad?Idibuho
ang imong tubag. Pagbuhat og hugpulong kabahin
niini.

___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
_________________________________________________

178
 Ikatulong Buluhaton

Basaha ang mga sitwasyon ug butangi og tsek (/)

kung Kanunay, Panagsa o Dili nimo kini ginabuhat.

Buhaton/ Kanunay Panagsa Dili

Sitwasyon

Manghatag og
mga gamit sa
nabahaan.

Tabangan ang
nangayo og
hinabang.

Motabang og
balot/putos sa
mga donasyon.

Ipanghatag ang
sobra nga
pagkaon sa
nanginahanglan.

Motabang og ayo
sa nagubang
balay.

179
 Hatagi og Bili

Unang Buluhaton

Tagai Ako!

Kada Domingo, adlaw sa pagsimba, kanunanga

naga lingkod duol sa pultahan ang masakiton nga
makililimos. Naluoy ang bata sa kahimtang sa
makililimos, maong ningdagan siya sa iyang
ginikanan. Gitagaan og pagkaon ang nagluya ug
masakiton nga tigulang.

180
 Ikatulong Buluhaton

Star ba ka? Butangi og ( ) kon nabuhat

nimo ang gisulti, lingin ( ) kon wala.

1. Maghatag og pagkaon sa mga

makililimos.

2. Maghatag ako og limos.

3. Mobisita sa pamilyang nabiktima

sa kalamidad.

4. Tagaan nako og sanina para ilang

magamit
5. Kon aduna akoy mga sobrang
gamit, ihatag nako.

181
 SulayiKini

Unang Buluhaton

Pagdamay

Samtang nagdula si Jose ug ang iyang mga

classmate sa eskwelahan, nakita niya si Gina nga
naghilak sa daplin. Giduol siya ni Jose ug
gipangutana niya unsay hinungdan. Mao diay nga
nagmasulob-on si Gina kay mingpanaw diay iyang
pinalanggang lolo. Nagsubo usab si Jose sa

182
nahitabo sa lolo ni Gina. Gialam-alaman ni Jose si
Gina sa iyang nasinatian kay nasayod si Jose kung
unsay bation usab sa namatayan, kay mingpanaw
usab iyang lolo niadtong ming-aging
tuig.Nagpasalamat si Gina kang Jose kay nahupay
ang iyang kamingaw.

Hisgutan Ta

1. Kinsa ang nagmasulub-on sa istorya?

2. Unsa ang kasamtangang gibati niya?

3. Nakatabang ba ang pag alam-alam ni Jose?

Ngano?

4. Kon ikaw si Jose, unsaon nimo pagtabang si

Gina sa iyang gibati?

183
 Ikaduhang Buluhaton

Basaha ang mga sitwasyon ug butangi og tsek

(/) kon Kanunay, Panagsa o Dili nimo kini ginabuhat.

Buhaton/ Sitwasyon Kanunay Panagsa Dili

1. Dili kataw-an ang

namatayan

2. Badlungo ang mga

batang nagbanha

3. Maghatag og abuloy
sa pamilya

4. Magbisita sa haya o
lamay

5. Maghilum kung
adunay serbisyo o
pag-ampo

184
 Hinumdomi

Unsa ang angayan natong buhaton sa

isigkatawo nga namatayan? Basahon ta ang
pagtulon-an.

Ipakita nato ang paghigugma sa isigkatawo

pinaagi sa pagduyog ug pag-unong sa mga
namatayan o nahingtundan. Dili tiaw ang bation
kon anaa ka sa sitwasyon.

Ikaw, sa unsang paagi ka makatabang sa imong

isigkatawo nga namatayan? Isulti sa klase ang
imong tubag.

185
 Paghanas

A. Isulat kon Tama o Mali ang mga mosunod nga

gibuhat sa mga bata sa sitwasyon.

_______ 1. Nagsakit ang ngipon ni Anare,

gitagaan siya og tambal sa iyang
classmate nga si Brenda.

_______ 2. Nagdula sila si Jocel, Leah ug Lilis ug

napandol si Lilis. Gidapatan dayon kini
og first aid para moundang ang
pagdugo.

_______ 3. Samtang nagbaklay sila Roger ug

Randy padulong sa eskwelahan,
nakita nila nga adunay gigukod og
iro. Nangatawa sila kay nalingaw sila
og nagtan-aw.

_______ 4. Naluoy si Susan sa bata nga kaniya

nga nagkaon og pan busa iyaha
kining gitagaan og pagkaon.

186
 _______ 5. Naglisod og dala ang classmate
nimo, wala ka nitabang kay tingalig
makabuak ka sa mga gamit.

B. Isulat ang TAMA o MALI sa mosunod nga

sitwasyon.

_______1. Tabangan nako ang babaeng pungkol

nga mutabok sa kalsada.

_______2. Dili nalang paapilon sa dula ang

nagtakiang nga bata.

_______3. Paunahon og sakay sa jeep ang buta.

_______4. Palitan og pagkaon ang bakul kay di man

kalakaw.

_______5. Dili tabangan ang adunahan nga amang.

187
 C. Lingini ang pulong ( TAMA o MALI )

TAMA MALI 1. Singgitan ang mga makililimos.

TAMA MALI 2. Hatagan nako og pagkaon kung

wala sila’y makaon.

TAMA MALI 3. Pahawa-on ang mga makililimos

sa simbahan.

TAMA MALI 4. Tagaan nako og dulaan ang

batangnanglimos.

TAMA MALI 5. Hatagan og mga sanina ang

nanglimos.

188
D. Idibuho sa kahon ang malipayong nawong

kon tama ang gipakita, nasubong

nawong kon mali.

1. Maghatag og abuloy o hinabang sa

nahingtundan.

2. Magbisita sa haya o lamay kay

adunay daghang pagkaon.

3. Kon adunay mga bata nga nagsaba,

angayan nga badlungon ko sila.

4. Mokatawa og kusog sa lamay o haya.

5. Magpatugtog og kusog aron malipay

ang minatay ug ang mga minglamay.

189
190
 Pagtulon-an 1: Pagkamasinugtanon

Hibaw-on Ta

Anak, maayo kay

nagtuon ka.Pagkahuman
nimo ana, pahulay na ha.

Oo, Ma. Tiwason

lang nako ang
akong assignment.

Hisgutan Ta

♥ Maayo ba kaha ang gipakita sa bata?

♥ Unsa kaha ang gibati sa iyang mama niini?

191
 Susihon Ta

Si Piso nga Gahig Ulo

Usa ka adlaw, mihangyo si Piso nga mokuyog

sa iyang inahan kay wala pa siya nakakita sa palibot
sa lasang. Samtang namaklay sila, nagpahimangno
ang iyang mama nga dili magpalayo sa palibot kay
dili pa niya sinati ang maong lugar, ug posibleng
mawala taliwala sa lasang.

192
 “Wow! Kanindot sa palibot. Kadali lang Ma,
moadto sa ko sa unahan,” sulti ni Piso sa iyahang
inahan. “Dali na diri kay mahapnan na ta sa dalan.
Ayaw na paglakaw . “Ayaw lang kabalaka diha Ma,
ako pa! Dali ra na timan-an ang lugar”, ang tubag ni
Piso.

Nalingaw si Piso sa katahum sa lugar. Wala niya

namatikdan nga halayo na kaayo siya ug wala na
siya makatuod sa dalan pabalik sa iyang mama.
Mingitngit na ang palibot, nahadlok na siya kay wala
naman niya natultulan ang dalan nga pabalik ug
perti na niyang hilak.

“Klak klak klak…, anak…” Hilabihan ang iyang

kalipay sa dihang nadungog niya ang tingog sa
iyang mama.

“Pasayloa ko Ma kay wa ko naminaw sa imong

pahimangno,” ang gahilak nga sulti ni Piso.

193
Tubaga ang mga Pangutana:

1. Base sa reaksiyon ni Piso sa palibot, unsa kaha

ang makit-an didto.Ihulagway ang maong
lugar.

2. Nganong gipahimangnuan man si Pisu sa iyang

mama?

3. Unsay nahitabo kang Pisu pagkakita niya sa

iyang palibot?

4. Nganong mihilak man si Pisu sa dihang atua na

siya sa lasang?

5. Sa imong huna huna, nagmahay ka ha siya sa

nahitabo?

6. Kon ikaw ang naa sa sitwasyon ni Piso, buhaton

ba nimo iyahang gihimo?? Ngano man?

7. Unsay maayong pagtulun-an ang atong

makutlo sa maong istorya?

194
 Unang Buluhaton

Tan-awa ang mga hulagway sa ubos kon unsay

gipakita nila nga batasan sa ilang ginikanan.

A.

Mama oi! Samok

kaayo ka ba.
Anak, mata na kay
Unya na ko
hayag na kayo..
mobangon inig
mal-ate na ka .
alas- 7.

195
B.
Sige man ka og Anak, pagdali og kaon
balik-balik sermon kay ma-late ka sa klase.
Ma, oi! Matuk-an
ko.

196
C.

Salamat Mama. Motan- Anak, pagbantay

aw ko sa tuo ug wala sa pagtabok inig
nga bahin sa dalan. uli nimo unya ha.

197
D.
Anak, mag-ilis
dayon og
sinina kon
panington.

Oo,
Mama.

Unsa ang gipakita nga batasan sa mga bata?

Wala kaba mapul-i sigeng paminaw sa imong

ginikanan? Ngano man?

Kining tanan, mga pahimangno nga magbunga

og kaayuhan sa imong kaugalingon.

198
 Anak, maayo nga maligo ka Oo, pa.mao
kada adlaw para limpyo ang man na ang
lawas ug halayo sa sakit. husto. Para
dili igang ug
perming
presko.

___________________________________________________

Anak, gabii na kaayo,

tama na kanang Oo,pa..
pagtan-aw nimo og tv.

199
 Gilutuan taka og
utan, kay
makahatag na og
bitamina sa imong
Oo Ma. Kaunon
lawas, para malayo
gyod ni nako,
sa sakit.
para mobaskog
akong lawas.

200
Hisgutan Ta

♥ Ang ginikanan, nagahuna-huna sa imong

kaayuhan, angayan nga imong tumanon sila kay
mas nakabalo sila kaysa sa imoha. Tama ba o
mali?

♥ Unsa kaha ang mahitabo kon dili ka maminaw sa

sugo sa imohang ginikanan?

♥ Angayan bang magbagulbol ka sa ilahang mga

sugo?

♥ Unsa imohang buhaton on adunay ipamalihog o

isugo ang mas taas og edad sa imoha? Ngano
man?

201
 Ikaduhang Buluhaton

Unsa kaha ang bation sa imong ginikanan kon

motuman ka sa ilang sugo? Magdibuho ka ug usa ka
kasingkasing diha sa imong papel .Isulat ang imong
tubag diha sa sulod niini.

202
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Pangita og kapares nimo. Mahibaluan nimo kon

kanunay ba niyang gipakita ang
pagkamasinugtanon. Butangan lang og tsek (/)
ang lumbay sa iyang tubag.

(Ngalan sa Classmate) ________________________

Gibuhat ni:____________________________________

(Imong Ngalan)

Mga Sitwasyon Kanunay Usahay Dili

 Motuman dayon kon

suguon ni mama.

 Moduol pagdali kon

tawagon ni papa.

 Buhaton dayon ang

gisugo ni papa.

 Mopauli dayon kon

tawagon ni mama

 Mokaon sa hustong
oras.

203
 Maminaw sa mga
pahimangno sa
ginikanan.

 Mananghid kon adunay

lakwon.

 Matulog sa saktong oras

 Magtuon sa leksyon
bisag dili na
pahinumduman.

 Dili magpasulod sa
balay kon dili nimo kaila.

204
 Ikaduhang Buluhaton

Isulat sa notebook ang angayang buhaton sa

mga sitwasyon sa ubos.

1. Hapit na mobundak ang ulan, aduna pay

hinayhay na wala pa mahipos.
___________________________________________

2. Hapon na kaayo,pero padayon gihapon ka

sa pagdula, nasayod ka nga magluto ka pa
para panihapon.

______________________________________________

3. Gitawag ka sa imong classmate kay

magdula mo, pero wala pa nimo mahuman
ang sugo sa imong mama.

______________________________________________

4. Nagbaklay ka pauli gikan sa eskwelahan,

gitagaan ka og pagkaon sa tawo nga dili
nimo kaila.
______________________________________________

5. Nakita nimo ang mga dulaan sa inyong

kinamanghuran nga nagkatag sa sala, wala
si mama o si papa sa duol.

______________________________________________

205
 Ikatulong Buluhaton

Adunay mga hulagway sa ubos, tan-awa ug

basaha ang ilang dayalogo. Butangi og tsek sa sulod
sa kahon ang tubag nga nagpakita sa
pagkamasinugtanon.

Anak, katulog na kay

gabii na kayo.
Oo, tay, karon
dayon, matulog
nako.

206
 Unya na taud -
taud pa, magdula
__________________
pako.
Ben, uli na kay
manihapon
nata.

Raffy, kaligo na
Kay ikaw may
kay ako dayon
gusto maligo,
ang mosunod.
ikaw lang una
‘te.

207
 Apo, gikuha na
Oo ‘lo naa na
diri sa akoa. nimo ang akong
gisugo nga
tambal?

208
 Hatagi og Bili

I-grupo ang klase sa lima. Ipabasa ang mga

sitwasyon sa ubos. Pagahisgutan sa grupo ang
ilahang tagsa-tagsa ka mga tubag.

Unsa kaha ang posibleng mahitabo kon:

 Wala nimo mabuhat ang gisugo sa imong

mama nga pagpanghinlo sa palibot.
 Wala nimo mabuhat ang assignment sa
balay kay giuna nimo ang pag tan-aw og
salida.
 Sayo ka natulog kay mao man ang gisulti sa
imong ginikanan.
 Gabii na, wala ka pa kauli sa inyong
panimalay, sige na og pangita imong
ginikanan.
 Nahuman nimo og buhat ang gisugo sa
imong papa.
 Pipila na ka beses nga gitawag ka sa imong
ate ug kuya kay mangaon na.
 Gihurot og kaon ang utan nga giandam sa
imong mama para nimo.
 Naligo ug nag-ilis kana bisan wala na sugua.

209
 Sulayi Kini

Unang Buluhaton

Lingini (O) ang malipayong nawong kon mayo ang

buluhaton ug eksan (x) ang subong nawong kon dili
maayo.

1.Gitawag ko sa akoang mama,

nagpabungol-bungol ko aron dili ko
masuguan.

2. Dili nako buhaton ang ginadili ni

papa ug mama sa akoa.

3. Maminaw gyod ko sa gustong

ipabuhat sa akong ginikanan.

4. Moduol dayon ko kon tawagon ni

mama o ni papa.

5. Mouli ko sa balay sa tukmang oras

nga gitugot ni papa.

210
 Ikaduhang Buluhaton

Butangan og kolor ang mosunod nga hulagway o

sitwasyon nga nagpakita og pagkamasinugtanon

Pakikuha sa tambal,
apo.
Oo, lolo karon
dayon.

A.

211
B. Jaypee, uban ka
Wow! Kanindot unta
namo? Manuroy
pero dili lang usa kay
mi sa park
wala ko ka
pagkahuman sa
pananghid.
klase.

C.
Salamat apo , kay
nahinumduman diay nimo
ang gisulti sa imong mama Mao gyod
. ‘la.

212
D.
Unya na lang
kuya , kay
Jose dali na kay
magdula usa
mangaon na ta.
ko.

213
 Paghanas

Isulat ang tubag diha sa imong papel:

1. Kon gibuhat nimo ang mga sugo, unsa kaha

ang bation sa imong ginikanan?

2. Importante ba ang pagsunod sa mga

pahimangno nila?Ngano man?

3. Sa imong hunahuna, kon ang tanan

nagabuhat sa hustong pamaagi sa

pagkamasinugtanon unsa kaha ang

mamahimong resulta niini?

214
Pagtulun-an 2 : Pagkahapsay Alang sa Kaayohan
sa Tanan

Hibaw-on Ta

Unang Buluhaton

1.Mangita og kapareha ug maggunitay sa kamot.

Manganta kita: (Leron-Leron Sinta)

Kumosta higala

Kumosta
kanimoMagsayaw,
magkanta
Malipayon kita.

Dili ta mag-away

Kay amigo kita

Sanglit lig-unon ta

Atong panaghigala.

215
2. Unsa ang mensahe sa kanta?Nganong hatagan
man nato og bili ang usa ka higala?

Susihon Ta

Basaha ang istorya sa duha ka managhigala.

Sila Ding ug Dong

Adunay duha ka managhigala nga sila Ding ug

Dong. Sa bangko nga taas, naglingkod sila sa isig ka
tumoy. Ang mga nawong puro gamugtok.

Unsa kaha ang nahitabo sa managhigala?

Si Ding padayon sa pagmug-ot apan si Dong

nagsugod na og pahiyum sa iyang higalang si Ding.
Apan wala siya panumbalinga niini.

216
Taod-taod , naghuna-huna si Ding nga makig-
amigo na siya kay Dong apan wala na hinuon siya
gitagad.

Magkaamiguhay pa kaha sila?

Ming- abot ang usa nila ka higala nga si Dara og

nagdalag pagkaon. Iyang giagda ang duha ug
nangaon sila. Unsa ang posibleng mahitabo nila?

Hisgutan Ta

1. Unsa kaha ang nahitabo sa duha ka

managhigala?

2. Nganong nagkaaway man kaha sila?

3. Kon ikaw ang higala ni Ding ug Dong unsa man

ang imong buhaton aron magkauli sila?

217
 Buhaton Ta

Butangan og ang linya sa angayang buhaton o

imong gibati.

1. Kon nag-away mi sa akong higala.Gibati

nako ang

_______ kalipay

_______ kalagot

_______ kaguol

2. Kon mamatikdan nako nga awayon ko sa

akong higala.

______ Modagan ko

______ Pangutan-on nako nganong nasuko

siya sa akoa

______ Masuko pod ko sa iyaha.

3. Kon naay nasuko sa akoa,

______ Hagiton nako og away

______ Pasagdan lang siya

______ Makig-istorya ko sa iyaha

218
 4. Kon amigo na mi og balik sa akong higala

______ malagot

______ malipay

______maguol

‘ Hatagi’g Bili

HINUMDOMI KINI:

Ang matag-usa malipayon kon ang

panaghigalaayatimanon.

Kinahanglan magsinabtanay para sa

kaayuhan sa tanan.

219
 Sulayi Kini

Butangan og ( ∕ ) ang angayan buhaton ug (× )

ang dili angayan.

_______ Kinahanglan nako ang higala kon

kinahanglan pod ko niya.

_______ Kon nagkasinabtanay mi sa akong higala

kanunay mi malipayon.

_______ Maningkamot ko nga dili mi mag-away sa

akong higala.

Paghanas

Igrupo ang klase og lima . Ipadula ang usa ka

istorya bahin ila Ding ug Dong ug hatagan og
katapusan sa inyong gusto mahitabo.

220
Pagtulun-an 3: Pagtahod sa Tawhanong Katungod

Hibaw-on Ta

Ipangutana sa mga bata:

♥ Kinsa ang nanghulam og silhig nato

ganina?

♥ Giuli ba kini nila?

♥ Nganong pangitaon man nato ang

atong kaugalingong gamit?

♥ Aduna ba kitay katungod sa atong

mga kaugalingong gamit? Ngano man?

221
 Susihon Ta

Basaha ug tarong ang maong istorya aron

masabtan ug matubag ang mga pangutana

“PAHULAMA KO”

Diha sa sulod sa classroom, si Alfredo wala

mahimutang nga murag adunay ginapangita.
Nakamatikod ang iyang magtutudlo. Giduol ug
gipangutana siya. “Unsa diay imong ginapangita
Alfredo?”

Mitubag si Alfredo. “Wala Maam,pero naghulat lang

ko nga mahuman og gamit ni Amy ang imong
gunting kay manghulam unta ko.”

Si Lito nakadungog niini. Siya nisulti kang Alfredo.

”Naay gunting si Dona nga wala gigamit kay
ninggawas pa siya“ Pwede kaha nakong gamiton,
bisag dili ko mananghid?” nangutana si Alfredo.

Tubaga ang mga pangutana:

♥ Kung ikaw si Dona masuko ba ka sa gibuhat ni

Lito?

♥ Unsang klaseng estudyante si Lito? Si Dona?

♥ Nganong wala man gikuha diretso ni Alfredo ang

gunting ni Dona?

222
 Buhaton Ta

Grupong Buluhaton:

Ang kada grupo mamili og usa ka “activity card.”

Ipasunod ang mga direksiyon nga nakasulat.

Direksiyon:

Idrama ang imong gibati o ang imong buhaton

kung:

♥ naay nanghilabot sa imong gamit nga wala

nananghid
♥ gipahulam ka sa gamit sa imong katapad
♥ nanghatag ka og mga kagamitan sa mga
biktima sa bagyo

223
 Hatagi og Bili

Tubagon Ta

♥ Nganong kinahanglan man nga mangayo og

pagtugot kon mogamit ta sa dili nato butang?
Ngano man?

♥ Ang pagtahod sa katungod sa isigkatawo

makahatag og kalipay sa uban.

Sulayi Kini

Pabalikan og hinumdum ang istoryang bag-o lang

nabasa, aron makahatag og kaugalingong
desisyon. Isulat sa papel ang imong tubag.

1. Kung ikaw pahatagon og tambag kang

Alfredo, unsa ang imong ihatag nga tambag?

a. ipakawat nako kang Alfredo ang gunting

b. mama lihog ko sa magtutudlo nga siya ang
mo kuha
c. pataguan nako kang Alfredo ang gunting
ni Dona

224
 d. hulaton nako ang pagbalik ni Dona para
makahulam ko.
e. kuhaon og dalion lang nako paggamit

2. Nganong unahon man pagpananghid para

makagamit ta sa butang sa uban?

a.kay ganahan man ko

b.pagrespeto sa iyang katungod
c.walay magbuot
d.aron maglagot ang tag-iya

Paghanas

Ang matag bata mobunot ug mopasundayag sa

ilang mga reaksiyon sa ilang mabunutang sitwasyon.

1. Kon gitaguan ang imong tsinelas.

2. Gikuha ang imong lapis diha sa bag.
3. Nakapahulam ka og krayola sa imong katapad.
4. Gikurisan ang imong sinina.
5. Nakapanghatag ka og mga sinina nga ngadto
sa mga nabahaan.

225
 KINATIBUK-ANG PAGSULAY

A. Basaha ang matag hugpulong.Isulat sa imong

papel ang TAMA kon husto ang iyahang buot
ipasabot . Kon dili kini husto, isulat ang MALI.

1. Maminaw gayod ko sa sugo sa akong ginikanan.

2. Magpabungol-bungol kon tawagon ni manoy.

3. Tumanon ang sugo pero magmug-ot.

4. Mahinungdanon ang pagsunod sa mga

pahimangno.
5. Buotan ang batang masinugtanon.

6. Makig-away sa mga higala.

7. Dugay mouli sa balay bisan nahuman na ang

klase.

8. Tahuron ang katungod sa uban.

9. Himuon dayon ang “assignment” human og

panihapon.

10. Angkunon ang dili nimo kagamitan

B. Basaha ang matag sitwasyon.Pilia ang letra sa

hustong tubag og isulat diha sa inyong papel.

11. Unsa ang imong buhaton kon nayabo ang

inyong basurahan?

226
 a. tan-awon lang
b. patiran og samot
c. hipuson aron dili makatag

12. Kon nag-away mi sa akong higala. Gibati nako

ang ____.
a. kalipay
b. kalagot
c. kaguol

13 . Kon mamatikdan nako nga nag-away akong

duha ka mga higala.
a. Modagan ko
b. Pangutan-on nako nganong nag-away sila
c. Masuko pod ko sa iyaha.

14. Hain sa mga mosunod ang imong pagabuhaton

kon naay gisugo ang imong mama?
a. Motago ko
b. Mopadayon ko sa pagdula
c.Paminawon ug tumanon ang iyang sugo

15. Nganong kinahanglan man nga tahuron ang

katungod sa uban?

a. Aron magkagubot
b. Aron makatulog
c. Aron magkasinabot ug dili magkagubot

227
“Kinaiyahan Luwasaon, Limpyo nga Palibot
Suportahan Ko!”

228
Pagtulon-an 1:Pag-amping sa Kalikupan o Palibot

Hibaw-on Ta

Unang Buluhaton
\

Patan-awon ang mga bata sa gawas og

ipabati ang ilang namatikdan sa palibot.
Paminawa ang tubag sa matag isa.

Ikaduhang Buluhaton

Susiha ang hulagway

229
Hisgutan Ta

♥ Unsa ang inyong nakita sa hulagway?

♥ Anindot ba ang palibot nga inyong nakita?

Ngano man?

♥ Unsa man ang angayan ninyong buhaton aron

magpabilin kining nindot ug limpyo?

Susihon Ta

Basahon nato ang istorya

230
 Sabado sa buntag, nagtinabangay ang usa ka
pamilya sa pagpanglimpyo sa ilang nataran. Si Tatay
Lino nagkalot og bangag aron himuon og “compost
pit” aron diri ilabay ang basura nga malata.

Si Nanay Tasya ang nanilhig. Si Roy

nagtanom og gulay. Si Sara ang nagbahin sa
mga basura nga malata ug dili malata. Si Abe
ang namubo sa ilang tanom nga mga bulak.
Silang tanan nga miyembro sa pamilya
nagtinabangay aron mapanindot ang ilang
nataran.

1. Unsa ang gibuhat sa matag miyembro sa

pamilya?

2. Nagtinabangay ba ang matag-usa kanila?

Ngano man?

3. Nganong ila man kaha kining gibuhat?

4. Unsaon sa matag-usa ang pagpabilin nga

hinlo ang palibot?

231
 Buhaton Ta

Hain sa mga hulagway nga gipakita sa ubos

ang nagpakita og mga pamaagi aron magpabilin
ang kalimpyo sa atong palibot? Butangi og tsek (/),
ekis (X) kon dili.

232
 Hatagi og Bili

Susiha ang hulagway sa ubos.

Kon kamo manuroy kauban ang inyong
pamilya, asa sa duha ka hulagway ang gusto
ninyong adtuan? Ngano man?

A.

233
B.

234
 Sulayi Kini

Basaha ang maong istorya.

Adlaw nga sabado, adlaw’ng natawhan ni

Nanay Iska, nasabutan nila nga mangaligo og
dagat aron didto isaulog ang maong okasyon.

235
Malipayon silang nangaligo ug nangaon .
Pagkahuman og pangaon nanghipos si Nanay Iska .
Daghang basura nga angayan ilabay.

Human nangaon ang pamilya ni Nanay Iska sa

daplin sa dagat, Unsa ang ilang angay‘ng buhaton
sa ilang basura? Idibuho diha sa inyong notbuk ang
napiliang hulagway sa angay nga pagabuhaton.

236
 Paghanas

A. Susiha ang hulagway?

Sa imohang simple nga pamaagi, unsaon nimo

pagtabang nga malikayan kining mgabutanga?
Ngano man?Isulat ang imong mga tubag diha sa
papel.

_____________________________________________

237
B. Basaha ug isulat ang letra sa insaktong tubag
diha sa imong papel.

1. Unsa ang imong buhaton kon nayabo ang inyong

basurahan?

a. tan-awon lang

b. patiran og samot

c. hipuson aron dili makatag

d. suguon ang kauban

2. Nakita nimo ang imong manghod nga naglabay

og panit sa kendi diha sa salog.Unsa man ang
imong buhaton?

a.kataw-an lang siya

b. badlungon siya

c. tan-awon lang

d. tudluon lang siya

238
Pagtulon-an 2: Kinatibuk-ang Pagsinabtanay

Hibaw-on Ta

Unang Buluhaton

Tan-awa ug igrupo ang mga basura sa kahon

nga malata ug dili-malata, idibuho kini sa kahon
ngaMalata o Dili Malata.

239
 MALATA DILI MALATA

Ikaduhang Buluhaton

Susihon Ta

Susiha ang hulagway.Tan-awa ang mga hulagway

sa ubos. Unsa ang mga basura nga angayan
ibutang sa “ compost pit”?

Butangi kini og linya padulong didto.

240
compost pit

241
 Ikatulong Buluhaton

Role Playing

Magbuhat og upat ka grupo.

Buhataang buluhaton nga itakda sa inyong grupo.
Pagkahuman ipadayag sa klase ang inyong
gibuhat.

Unang Grupo

Nagsaulog ang inyong tatay sa iyang adlaw nga

natawhan og nakatigom mo og daghang basura
nga malata. Wala milabay ang trak sa basura. Unsa
ang inyong buhaton?

Ikaduhang Grupo

Adunay “Field Trip” ang inyong klase sa daplin sa

dagat. Nakit-an nimo ang imong classmate nga
naglabay sa dagat og basiyo sa tubig nga plastik .
Unsa ang imong buhaton?

Ikatulong Grupo

Niulan og kusog. Namatikdan nimo nga nitaas ang

tubig sa atubangan sa inyong balay. Nakit-an nimo
nga naay plastic nga bag nga nakasampong sa
agianan sa tubig. Unsa ang imong buhaton?

242
Ikaupat nga Grupo

Nanuroy mo kauban sa imong pamilya sa lugar

suruyanan. Gusto nimong ilabay ang panit sa kendi.
Unsa man ang imong buhaton?

Susihon Ta

243
Unsa kaha ang hinungdan nga nahitabo man kini?
Unsa ang atong angay’ng buhaton aron malikayan
ang sama niini nga panghitabo?

Ikaduhang Buluhaton

Basaha ang sitwasyon og paminaw sa magtutudlo

kay iyaha kining ipasabot.

Usa sa pagtabang sa atong kinaiyahan ang

insaktong paglabay sa atong mga basura. Ang dili
maayong paglabay sa basura magmugna dili lang
pagkadaot sa kinaiyahan, kundi kadaot usab sa
atong panglawas. Ang kawalay disiplina sa tawo sa
paglabay sa basura dako og epekto nga mamugna
sa atong palibot. Aron malikayan ang kadaot, atong
hinumdoman nga kanunay ilabay sa insaktong
labayanan ang basura ug kanunay atimanon ang
kalimpyo sa palibot aron malikay kita sa sakit. Ang
paggamit sa mga pamaagi sa pagpakunhod o
pagpaminos sa gidaghanon sa basura dako og
ikatabang kanato ug sa atong kinaiyahan.

244
 Ikatulong Buluhaton

Tan-awa ang maong hulagway sa ubos kon asa diri

ang nakadaot sa atong ozone layer. Butangi og
markang

245
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Magbuhat og slogan mahitungod sa insaktong

paglabay og basura.

246
 Ikaduhang Buluhaton

Direksyon: Tan-awa ang mga mamahimong

basura nga naa sa ubos. Butangi og tsek (/)ang
lumbay kon asa nga basurahan nimo kini angay
nga ibutang.

Mga mamahimong Malata Di-Malata

Basura
1. panit sa saging

2. panit sa kendi

3. botilya nga plastik

4. diyaryo ug uban
pang nga papel
5. lata

6. sobra nga
pagkaon
7. lansang ug
alambre
8. styrofor

9. mga buak nga

baso ug plato
10 . tinai sa isda ug
uban pa

247
 Hatagi og Bili

Ang pag-atiman sa kinaiyahan angayan

nga ipadayon sama sa pagpili sa
insaktong labayanan sa atong mga basura.

Ang limpyo nga palibot maoy usa sa

pagpakita sa pag-atiman sa kinaiyahan.

Sulayi Kini

Unang Buluhaton

Direksyon: Isulat ang imohang reaksyon sa mosunod

nga sitwasyon diha sa imong papel.

1. Nakita nimo ang imong classmate nga

naglabay og basura sa bintana sa inyong
classroom. Unsa ang imong buhaton?

___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________

248
2. Adunay buak nga mga bildo sa salog. Unsa
imong buhaton?
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________

3. Adunay dakong rally sa inyong lugar nanghatag

sila og spaghetti nga gisulod sa styro. Unsa man
ang imong buhaton?
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________

4. Unsa-on man nimo ang basura nga malata ug dili

malata?

5. Gisugo ka sa imong mama nga sunugon ang mga

silopin sa inyong tindahan.Unsa man ang imong
buhaton?

___________________________________________________
___________________________________________________

249
 Ikaduhang Buluhaton

Magbuhat og usa ka slogan nga nagpakita og

pamaagi kon unsaon nimo pagtabang sa pag-
amping sa kinaiyahan. Isulat ang imong tubag sa
kahon nga naa sa ubos.

Isip usa ka bata sa ikaduhang ang-ang, akong

isaad nga motabang sa pag-amping ug pag-atiman
sa atong kinaiyahan sa pamaagi nga kaya nako,
sama niini.

250
 Paghanas

Direksiyon: Isulat sa imong papel ang Tama kon ang

sitwasyon insakto ug Mali kon dili mao.

_____1. Magtanom og mga kahoy ug bulak sa atong

nataran.

_____2. Maglabay og basura sa mga sapa o dagat.

_____3. Putlon ang mga tanom nga kahoy sa lasang.

_____4. Dakpon ang mga langgam ug ikulong.

_____5. Bubuan ug atimanon ang mga tanom

sa tanaman.

_____6. Pasagdan ang palibot nga dili mahinluan.

_____7. Atimanon permanente ang kinaiyahan.

_____8. Ilabay ang panit sa saging sa dalan.

_____9. Motabang sa ipahigayon nga tree planting

sa atong barangay.

_____10. Undangan ang pagsunog og mga plastic

aron maampingan ang kinaiyahan.

251
KINATIBUK-ANG PAGSULAY

A. Direksiyon: Basaha ang sitwasyon . Pilia ang letra

sa insaktong tubag ug iIsulat diha sa imong
papel.

1. Bag-o lang nahuman ang flag ceremony nakita

nimo sa inyong palibot nga daghan napud kaayo
og nagkatag nga selopin.Unsa man ang imong
buhaton?

a.pamuniton
b.patiran
c.tan-awon lang

2. Nakita nimo nga nangalaya na ang inyong mga

bulak.Unsa man ang imong buhaton?

a.bubuan
b.magsugo og lain
c.pasagdan lang

3. Unsa ang imong buhaton aron magpabilin nga

nindot ug hinlo ang inyong panimalay?

a.maglapuk-lapok sa sulod
b.manilhig
c.magsige og tan-aw og tv

252
4. Gipangita ka sa imong mama kay pasilhigon ka sa
inyong nataran. Unsa man ang imong buhaton?

a.motago
b.mangasaba
c. mouli aron manilhig

5. Adunay basura nga nagkatag diha sa gawas sa

inyong balay,nakabalo ka nga dili gayod kadto
inyoha, unsa man ang imong buhaton?

a. kuhaon ug i-itsa sa inyong silingan

b. hipuson ug ilabay sa basurahan
c. paabuton si ate nga maoy mohipos

B. Ihan-ay ang mga basura kon asa nga

basurahan nimo kini angay nga ibutang.

buak nga baso basyo sa mineral water

panit sa kalabasa lansang
selopin ice candy wrapper
tinai sa isda bahaw nga kan-on
putos sa kendi lata sa tinapa

MALATA DILI MALATA

____________ ________________
____________ ________________
____________ ________________
____________ ________________
____________ ________________

253
“Mahal Nako ang Ginoo ug Akong Isigkatawo”

254
 Pagtulon-an 1: Pagpasalamat sa Panginoon

Hibaw-on Ta

Susiha ang hulagway. Unsa ang inyong nakita sa

hulagway?

255
 Susihon Ta

Basahon nato ang tula.

Mahal nga Diyos, daghan salamat!

Sa tanan nga mga butang
nga imong binuhat
Sa tubig, hangin, langit ug yuta;
Sa mga tanom ug mga mananap.

Hilabi na gyud kanamo, nga imong

gi-angkon nga mga anak,
Tungod niini kami nagasaad
Ampingan ang butang nga imong binuhat,
Kini isip pagpadayag, sa among
paghigugma Kanimo ug pagpasalamat.

Tubaga ang mga pangutana.

1. Unsa nga butang ang atong pasalamatan?

2. Nganong angayan nato kining pasalamatan?
3. Sa unsang paagi mapakita nato ang atong
pagpasalamat Kaniya?
4. Isip usa ka bata, unsa ang imong mabuhat aron
mapakita Kaniya ang imong pagpasalamat?

256
 Unang Buluhaton

Tun-i ang hulagway sa ubos. Kolori ang mga

hulagway nga binuhat sa Diyos. Unsa kining mga
butanga? Nganli ang uban pang binuhat sa Diyos
nga imong makita sa imong palibot. Isulat ang
imong tubag sa ubos.

257
 Ikaduhang Buluhaton
IKADUHANG
BULUHATON
Susiha ang hulagway.

Ang paglimpyo sa palibot aron makabaton kita

og maayong panglawas, ang pag-atiman sa mga
tanom ug mga mananap nga Iyang binuhat, mga
pagpakita og pasalamat sa grasya sa kinaiyahan
nga gihatag sa Diyos.

Ang pagpakita sa pagtabang aron malikayan

ang pagkadaot sa atong kinaiyahan. Ang pag-
atiman sa kinaiyahan maglikay kanato sa mga
katalagman sama sa lunop, pagdaos-os sa yuta ug
polusyon.

258
 Ikatulong Buluhaton

Pilia sa mga hulagway sa ubos nga nagapakita

sa atong pagpasalamat sa nga binuhat nga
gihatag sa Diyos. Butangan og tsek (/) ang imong
napili, ekis (x) kon dili.

259
 Ikaupat Nga Buluhaton

Ang pag-ampo usa ka pagpakita nga kita nitoo

nga naay Diyos. Mao kini atong paagi sa pakig-
estorya Kaniya. Dinhi nato mapadayag ang atong
pasalamat ug pagpangayo og tabang sa tanan
natong mga buluhaton. Sa pag-ampo, kita nagatoo
nga Iyang ihatag kanato ang atong gipangayo.
Basahon nato ang istorya.

260
 Ang Gipangayo ni Nene

Si Nene magsaulog sa iyang adlaw’ng

natawhan sa sunod semana. Nangandoy siya
nga aduna unta siyay bag-o nga sinina, upan
kahibalo siya nga walay kwarta ang iyang
ginikanan nga ipalit kay igo ra sa pang adlaw-
adlaw nga panginahanglan. Ang iyang
ginabuhat adlaw-adlaw ,siya naga-ampo nga
unta makakita ug dugang kwarta ang iyang
ginikanan aron mapalitan siya. Pag-abot sa
iyang birthday naay gitunol ang iyang papa ug
mama . Gibalot kini sa nindot nga putos. Sa
dihang iyang giablihan nakasinggit siya sa
kalipay ug nakaingon “Daghan kaayo nga
salamat pa ug ma !”, ug nagtan-aw sa langit ,
“Salamat kaayo Diyos ko sa pagtubag sa akong
pag-ampo.”

261
 1. Unsa ang giampo ni Nene?

2. Natuman ba ang iyang giampo? Ngano

man?

3. Nganong kinahanglan man tang

magpasalamat Kaniya human nato
nadawat ang atong gipangayo?

4. Kon ikaw si Nene, unsa usab ang imong

buhaton aron ang imong ginapangayo
ihatag sa Diyos?

Ikalimang Buluhaton

Naga-ampo ka ba sa Diyos? Unsa ang imong

ginaampo? Magbuhat og hugpulong kabahin niini.

262
263
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Magbuhat og upat ka grupo.

Tun-i ang mga hulagway nga naa sa ubos.
Asa ang imong pillion? Ngano man?
Ilaraw ang imong tubag ug ipadayag sa klase.

1 2

264
3 4

Ikaduhang Buluhaton

Magpasalamat kita sa Diyos kay daghan kita og

grasya nga nadawat gikan Kaniya. Ang kinaiyahan
sama sa hangit, tubig, tanom, mga mananap ug
uban pa, gikan kini Kaniya.

Ang pag-atiman, pagtabang ug pagpalambo

sa atong kinaiyahan pipila lang sa mga buluhaton
nga pagpakita sa pagpasalamat Kanya.

Pagbuhat og sulat. Sa imong sulat ipadayag

ang imong gusto nga isulti sa Diyos isip
pagpasalamat sa mga butang nga imong nadawat.

265
 ______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
_________________________________________________________

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Hatagi og Bili
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

Hinumdomi:

Pasalamatan kanunay ang mga butang nga

gihatag sa Diyos kanato. Ang pagpaambit sa uban
ug pagtabang sa nanginahanglan, mga buluhaton
nga nagapakita og pagpasalamat Kaniya.

Nganong angay nga magpasalamat kita sa Diyos?

266
 Sulayi Kini

Unang Buluhaton

Direksiyon: Tubaga og Oo o Dili.

Butangi og tsek (/) ang imong tubag .
Oo Dili
1. Mutuo ka ba nga naay Diyos?
2. Naga - ampo ka ba?
3. Ang pag-ampo ba usa ka pamaagi
sa pakig-istorya sa Diyos?
4. Bililhon ba kanimo ang mga butang
nga binuhat sa Diyos?
5. Giampingan ba nimo ang mga
butang nga binuhat sa Diyos?
6. Mutuo ka ba nga ihatag sa Diyos
ang imong gipangayo?
7. Masuko ka ba sa Diyos kon dili niya
ihatag kanimo ang imong
gipangayo?
8. Dauton ba nimo ang mga butang
nga binuhat sa Diyos sama sa mga
tanom?
9. Motabang ka ba sa pag-amping sa
kinaiyahan?
10. Dagmalan ba nimo ang mga
mananap sa palibot?

267
 Ikaduhang Buluhaton

Kita binuhat sa Diyos, kay kita gihigugma man sa

Diyos.Ikaw ug ako, binuhat sa Diyos.
Gitagaan kita og kinabuhi ug gibuhat nga
talagsaon.

268
Gitagaan kita’g , , aron sa paghigugma.

Gihatag niya ang atong , , ,

ilabina gayod ang ug ,

aron sa pagbuhat sa butang nga angay buhaton.

269
 Ikatulong Buluhaton

Mao kini ang gihatag sa Diyos kanato nga

angay natong pasalamatan. Asa kini gamiton?

Mga bahin sa atong Asa nimo kini gamiton?

lawas
kasingkasing

mata

dalunggan

ilong

baba

Kamot

Tiil

270
 Ikaupat Nga Buluhaton

Susiha ang mga hulagway sa ubos. Pangutan-a ang

imong kaugalingon. Unsa ang imong angay buhaton
aron mapadayag ang imong pagpasalamat sa
binuhat sa Diyos? Butangi tsek (/) kon angay, ekis(X)
kon dili.

Mag-exercise Dili atimanon Mukaon og

matag-adlaw ang masustansiyang
kaugalingon pagkaon.

Dili magtarong Matulog sa Gamiton ang

og eskwela saktong oras. talento aron
makatabang sa
uban

271
 Ikalimang Buluhaton

Daghan kita og grasya nga nadawat gikan sa

Diyos.Ang atong maayong panglawas, ang
pagkaon nga atong gikaon ug mga butang nga
atong makuha sa matag-adlaw mga grasya nga
gikan sa Diyos.

272
 Ang pagtabang sa uban ilabi na sa mga
nanginahanglan, ang pagpaambit sa uban sa
grasya nga atong nadawat , usa ka pagpakita sa
pagpasalamat sa grasya nga gihatag sa Diyos.

Susiha ang hulagway. Butangi og tsek (/) ang mga

hulagway nga nagpakita sa pagtabang sa uban isip
pagpasalamat.

273
Gihigugma ba nimo ang Diyos?
Unsaon nimo pagpadayag ang imong
paghigugma sa Diyos?

Ang Diyos ang nagbuhat kanato. Siya ang

nagmugna sa kalibutan. Siya ang naghatag og
grasya nga gikan sa kinaiyahan.

Isip ganti, gusto sa Diyos nga kita magmatinud-

anon Kaniya.

Sa unsa nga paagi nato kini mapakita? Susiha

ang hulagway sa ubos, kini pipila lamang sa
mga pamaagi sa atong pagpadayag sa
paghiguma Kaniya.

1. Mag-ampoug sundon ang mga pulong sa

Diyos

Kanunay nga pasalamatan ang Diyos sa mga

grasya nga madawat sa matag-adlaw.
Mangayo og pasaylo sa kanunay ug
motuman sa mga balaod sa simbahan.

274
2. Magbuhat og maayo sa isigkatawo ug
tabangan ang mga nanginahanglan.

275
Respetohon ang ginikanan, mga edaran ug mga
katigulangan. Ipaambit ang grasya sa uban nga
nanginahanglan.

276
 3. Atimanon ug ampingan ang kinaiyahan.

Ikaunom nga Buluhaton

Idibuho sa kahon sa ubos kon unsaon nimo

pagpakita og paghigugma sa Diyos. Magbuhat og
hugpulong kabahin niini.

___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________

277
 Ikapitong Buluhaton

Susiha ang mga hulagway .

Unsa ang mga grasya nga gihatag sa Diyos

gikan niini?Unsa ang imong angay nga buhaton
aron ipakita ang imong pagpasalamat Kaniya?
Ipadayag ang imong tubag sa klase.

Kinaiyahan

Pamilya

278
Higala

Isigkatawo

279
Magpasalamat kita sa Diyos kay daghan kita
og grasya nga nadawat gikan Kaniya. Ang
kinaiyahan, ang mga tawo (ikaw,ako,atong
pamilya,higala ug isigkatawo), mananap,
tanom ug uban pa Niyang binuhat, grasya
kana nga gikan Kaniya.

Ang pag-atiman ug pagtabang sa uban ,

pipila lang sa mga buluhaton nga nagapakita
sa pagpasalamat Kaniya. Ang pagpaambit
sa uban sa mga grasya nga atong nadawat
sa matag-adlaw ug uban pa nga maayong
buhat.

280
 Ikawalong Buluhaton

Karon, nahibalo ka na sa mga grasya nga gihatag

sa Diyos kanimo. Nalipay ka ba sa imong nadawat?
Makasaad ka ba nga imo kining ampingan ug
ipaambit sa uban? Pagbuhat og sulat sa
pagpanaad isip tubag.

Sulat sa Pagsaad

Ako si _________________________,
nagasaad nga ampingan ug
palambuon ang mga butang nga
binuhat sa Diyos. Ipakita ko ang pag-
amping niini pinaagi sa:
1.___________________________________
2.___________________________________
3.___________________________________
Akong likayan ang paghimo og
mga butang nga ikadaot niini sama sa:
1.____________________________________
2.____________________________________
3____________________________________
__________________
281
Lagda o Pirma
 Paghanas

A.Direksiyon: Susiha ang mga hulagway sa

ubos.
Unsang hulagway ang binuhat sa Diyos?
Kolori kini ug butangi og ekis(X) ang dili binuhat
sa Diyos.

282
A. Direksiyon: Tama o Mali

Unsaon nato pagpapadayag ang

pagpasalamat sa Iyang mga binuhat?
Tun-i ang mga sitwasyon. Butangi og
malipayong nawong kung ang
sitwasyon nagpadayag sa pagpasalamat sa
Diyos, nasubong nawong kon dili.

1. Oras sa ilang recess, nakita ni Rosa ang iyang

classmate nga walay gikaon. Daghan siya og
pagkaon ug iya kini gidalit kay Rosa.

2. Gihatag ni Robin ang iyang mga sanina nga

dili na masigo sa mga tawo nga nabiktima sa
kalamidad.

3. Kulot ang buhok ni Wilma. Gikataw-an siya

niJose sa atubangan sa daghang tawo.

4. Nanakop og langgam si Ben ug iya kining

gibutang sa kulungan.

5. Nagpatigayon og pagpanglimpyo ang

komunidad. Nagsulti ang namuno sa
barangay nga ilabay ang mga basura sa
saktong labayanan. Daghan nga napundo
nga basura sila Tonyo. Iya kining gilabay sa
suba.

283
6. Nakita ni Berto ang tigulang nga naka-“wheel
chair” nga gusto motabok sa dalan. Giduol
kini niya ug gitabangan.

7. Gipangputol sa mga tawo ang mga gagmay

nga punuan sa kahoy aron ibaligya.

8. Nanan-aw og balita sa tv ang namalit sa

tindahan ni Nanay Tasya. Gikataw-an ni
Nonoy ang mga tawo nga nabiktima sa
lunop.

9. Nagpatigayon og tree planting ang mga

magtutungha sa kolehiyo.

10. Gidagmalan ni Mang Juan ang iyang

binuhing mananap.

284
B. Direksyon: Magdibuho og hulagway sa ubos.

Unsa nga grasya ang imong nadawat gikan sa

Diyos nga angayan nimo ipasalamat Kaniya?
Idibuho ang imong tubag sa kahon. Pagbuhat og
hugpulong kabahin niini.

_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________

285
Pagtulun-an 2: Paghatag og Paglaom sa mga
Tawong Nakasinati og Pagsulay sa Ilang
Kinabuhi

Hibaw-on Ta

Mga lain-laing trahedya.

286
Unsay imong nakita sa hulagway? Asa diri ang
imong nasinati? Unsay imong bation kon ikaw
nakasinati og pagsuway sa kinabuhi?

Sa atong leksyon, importante nga makahibalo kitang

mohupay sa gibati sa ubang tawo sa panahon nga
sila naa sa kalisdanan , kasub-anan ug uban pang
matang sa pagsulay sa ilang kinabuhi.

Susihon Ta

Bagyong Pablo

Disyembre 04, 2012, nakasinati og tumang kalisang

ang mga tao sa Compostela Valley Province tungod
sa paghapak sa Bagyong Pablo.

Naigo ang baryo nga Andap . Halos tanang tao

nahurot og kaanod tungod sa flash flood . Naapil og
kaanod ang mga balay, eskwelahan, simbahan ug
uban pang dakbalay.

287
Masuwerteng naluwas si Elmer apan masulob-on
kaayo siya tungod kay iyang papa, mama ug mga
igsoon naapil og kaanod sa baha. Wala na siyay
kadangpan ug kapuy-an. Maayo gani kay nagbisita
ang iyang iyaan ug gisagop si Elmer.

Tubaga ang mga pangutana?

1. Sa nasinati ni Elmer, unsa ang imong buhaton

kon makita nimo siya?

2. Ngano nga kinahanglan natong pagahupayon

ug tagaan og paglaom ang tawo nga naa
sa kagul-anan?

3. Kon ikaw ang iyaan ni Elmer, buhaton ba nimo

ang iyang gibuhat? Ngano man?

4. Unsa kaha ang mahitabo kung wala gikuha si

Elmer sa iyang iyaan?

288
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Basaha kini:

Miyerkules sa alas 12:30 sa tungang gabii.

Hinanok ang tanang tao sa Sto. Nino, sa kalit lang
nagbaha ug nalunopan ang balay ni Rica. Ang
iyang sinina ug gamit sa pag-eskwela nahurot og
kaanod. Naguol kaayo si Rica sa panghitabo ug
nagplanong moundang na siya sa iyang pag-
eskwela.

Isip imo siyang classmate, unsa imong

ikatabangaronmahupay siya sa iyang gibati?

Kolori ang mga hulagway nga makahatag

og paglaum kay Rica.

289
290
 Ikaduhang Buluhaton

Kasubo palandungon kon ikaw nag-inusara sa

kaguol ug nakasinati og balatian.

291
Unsa ang angayan nakong buhaton aron madasig
sila?

Butangan og ( ) ang angay nimong buhaton sa

mga tawo nga anaa ining mga kasinatian ug ( X )
kon dili dapat.

_______ Tagaan og panahon sa pagbisita ug pakig-

istorya.

_______ Paghatag og mga basahon nga

makahatag og pagtulon-an ug paglingaw.
_______ Tan-awon ug labay-labayan lang.

_______ Pagsulat og mga mensahe nga

makapadasig sa ilang pag-ayo.
_______ Paghatag og mga bulak ug mga pagkaon.

292
 Ikatulong Buluhaton

Ang pag-ampo gamhanan. Mahimo kini sa grupo o

mag-inusara. Ang pag-ampo ngadto sa uban
nagapakita nga kita nagpakabana sa atong
isikatawo.

Bahinon ang klase sa upat ka grupo.

Magbuhat og pag-ampo alang sa nabiktima sa

bagyo ug baha ,nasunogan, namatayan ug
masakiton . Pagsulat og tulo ka hugpulong kabahin
niini.
___________________________________________________
___________________________________________________
__________________________________________________

293
 Hatagi og Bili

Ang paghatag og kahupay ug kadasig sa

nakasinati og kalisod,mga masakiton,mga biktima sa
nagkadaiyang kalamidad makahatag og paglaum
sa tawo aron makapadayon sa pagkinabuhi dinhi
sa kalibutan.

Hinumdomi Kini

“ Samtang May Kinabuhi; May Paglaom “

294
 Sulayi Kini

Lingini ang letra sa angayang buhaton sa mga

sitwasyon.

1. Nasunog ang balay sa imong amiga.

Pagkabuntag nahibaloan nimo ang nahitabo.
Unsa ang imong buhaton?

a. Bisitahan ug magdala og pagkaon, mga

sinina ug uban pa.

b. Ibaliwala ang nahitabo

c. Moadto ug motan-aw.

2. Gikan sa sementeryo si Lito nga nagmasulob-on

iyang nawong kay nagbisita sa lubong sa iyang
ginikanan. Natagbuan siya sa iyang mga
barkada.

Unsa ang angayan nilang buhaton?

a. Duolon kay sungogon.

b. Duolon ug hupayon.

c. Duolon ug kataw-an.

295
3. Tulo na ka adlaw nga wala nakaeskwela si Ben
kay naay sakit ang iyang mama. Unsa imong
buhaton?

a. Adtoon siya sa ilang balay ug hadlokon

nganong absent siya.
b. Adtoon ug dal-on ang imong notebook aron
pakopyaon ug ingnon nga iapil nimo og
ampo ang kaayohan sa sakit sa iyang
mama.
c. Adtoon ug ingnon nga nagtest mo.

296
 Paghanas

Daghan ka bang nakat-onan sa atong pagtulon-an

tungod sa pagpakita og paglaom sa mga tawong
nakasinati og mga pagsulay sa ilang kinabuhi?

Paghimo og listahan sa mga tawong nakasinati og

pagsulay nga imong napakitaan og kadasig o
paglaom ug unsa ang imong nabuhat nga
nakahatag kaniya og kadasig o paglaom.

Ngalan sa tawo Unsa ang akong napakita

nga pagdasig o
paglaom?

297
 Pagtulon-an 3: Pagtabang sa mga Tawong
Biktima sa Kalamidad

Hibaw-on Ta

Nakatabang ka ba sa nanginahanglan?

Sa unsang paagi ka nakatabang sa mga

nanginahanglan?

Nganong motabang man ta?

298
 Susihon Ta

Basaha kini:

Si Oto

Si Oto usa ka bata nga Ata- Manobo. Gihigugma

niya ang iyang katribo. Ang ilang sitio naigo sa
bagyo. Nawad-an og pinuy-anan ang iyang mga
silingan. Daghan nagkasakit ug gigutom. Ang
bugtong niyang mahimo mao ang pagpamahin sa
ilang pagkaon. Iyang gibahinan ang ilang silingan.
Ang iyang mama nagkuha ug lagutmon ug mga
utanon sa ilang uma. Giluto kini ug gipakaon sa ilang
mga silingan ilabi na sa mga bata. Nitabang si Oto
sa pag-andam niini.

299
Tubaga ang mga pangutana

1. Unsa ang kinaiya nga ang gipakita ni Oto?

2. Kon ikaw si Oto , unsaon nimo pagtabang

sa mga batang nabiktima sa bagyo?

3. Aduna ka bay kasinatian sama kay Oto?

Mahimo ba nimong isaysay?

4. Gusto ba nimong sundon si Oto? Ngano

man?

300
 Buhaton Ta

Unang Buluhaton

Ang pagtabang sa atong isigkatawo nagapakita

og paghigugma ug pagpakabana.

Unsa ang imong natabang kanila?

Butangi og kon nabuhat nimo kini.

1. Akong gihatag ang akong tinuboan nga

mga sinina sa nabiktima sa bagyo.

2. Naggahin ako og kwarta gikan sa akong

baon ug gipalit nako og papel ug lapis
para ihatag sa mga nasunogan.

3. Nagbisita ako sa akong mga paryente

nga adunay sakit ug gidal-an nako sila
og mga pagkaon.

4. Nanghatag ako og mga gamit sa

nabiktima sa baha.

5. Nagtabang ako og panglimpyo sa

balay sa akong mga paryente nga
nalunopan.

301
 Ikaduhang Buluhaton

Ang Cagayan de Oro naigo sa Bagyong

Sendong. Si Nene gusto motabang sa mga tawo
nga naapektuhan aning kalamidad. Kolori ang
kasingkasing nga dapat ihatag ni Nene sa mga tao
ining lugara.

Mohatag og mga Mohatag

De lata og mainom

nga

tubig

Mohatag og pan-os Mohatag og

nga mga pagka-on. bugas.

302
 Ikatulong Buluhaton

Direksyon : Idrowing o ilaraw ang buhaton mong

pagtabang sa nabiktima sa bisan unsang
matang nga kalamidad. Sulati og
sugilanon sa ubos sa kahon.

___________________________________________________

___________________________________________________
___________________________________________________

303
 Hatagi og Bili

“ Isigkatawo Ko, Tulubagon Ko “ mao kini ang

slogan sa bata nga adunay paghigugma sa
isigkaingon. Gihigugma niya ang iyang isigkatawo
ilabi na sa mga nanginahanglan.
Mahimo nga motabang siya sa paagi nga
mohatag siya og mga pagkaon, sinina ug mga
gamit.Mahimo usab nga motabang siya sa paagi sa
pag-ampo.Ginapanalanginan sa Ginoo ang batang
buotan.
Ang pagtabang o paghatag sa isigkatawo
kinahanglan nga ikasingkasing .Buhaton kini sa lain-
laing paagi.
Unsa ang imong gibati kon nakatabang ka sa
imong isigkatawo?
Isulat sa sulod sa kasingkasing ang imong tubag.

304
 Sulayi Kini

Isip usa ka Grade II nga bata, unsa ang imong

angayang buhaton sa mosunod nga sitwasyon?

Kolori ang tubag sa hustong buhaton.

1. Ang inyong eskwelahan nag-ingon sa mga

estudyante nga boluntaryong magdala og
hinabang sa nabiktima sa linog sa kauluhan.
Naghatag ka og bugas ug de lata. Pagkasunod
semana, nangayo na sad og hinabang para sa
nahabiling pamilya nga nabiktima sa landslide
sa Mt. Diwalwal.

Unsa ang imong buhaton?

Ay wala nakoy Ma, tabangan

ihatag oy ! nato usab ang
mga nabiktima.

305
 2. Mosaulog ka sa imong adlaw nga natawhan
sunod semana. Nagplano imong papa ug
mama nga handaan ka nila . Dapiton nila ang
mga iladong tao sa inyong komunidad.
Pagkagabii , nasunog ang mga kabalayan sa
sunod ninyong barangay.

Unsa ang angayan nimong buhaton?

Ma, dili na lang ko Bahala na sila

mag-party. Ako na wala koy labot
lang itabang ang kon naunsa na
kwarta sa sila.
nasunogan.

306
 Paghanas

Isulat ang Tama o Mali diha sa badlis.

_______1. Manghatag ko og dulaan ug pagkaon sa

akong mga classmate nga nabiktima sa
baha.

_______2. Manghatag ko og sapatos,bag,kagamitan

ug uban pa sa akong mga ig-agaw nga
nabiktima sa bagyo.

_______3. Manghatag ko og daan na kaayo ug gisi

nga sinina sa akong mga silingan nga
nabiktima sa sunog.

_______4. Manghatag ko og mga pan-os nga

pagkaon sa akong mga higala nga
nabiktima sa kalamidad.

_______5. Manghatag ko og mga buslot nga sapatos

sa mga bata nga nabiktima sa sunog.

307
Pagtulon-an 4: Pagrespeto sa Tinuohan sa Uban ug
Pagbuhat og Maayo

Hibaw-on Ta

Susiha ang mga hulagway .

Unsa ang tinuohan nila?

Naa kitay nagkadaiyang relihiyon.

Mao na nga lahi-lahi kita og pamaagi sa pagdayeg

sa Ginoo.

308
 Susihon Ta

Basaha kini:

Kasumaran sa Barangay San Miguel

Ang Barangay San Miguel mosaulog sa ilang ika- 15

ka tuig nga kasumaran sa pagkabarangay.

Gidapit ang eskwelahan sa pag-apil og parada.

Pahitaboon sa Adlaw’ng Sabado.
Ikaw, asa ka kini
Gipahibalo dapitsa nasakop ngaMaria
klase ni Mrs. relihiyon?
Paran nga ang
mga bata moapil sa parada.Nagduol si Amy sa iya
ug nananghid nga dili siya makatambong tungod
Ikaduhang Adlaw
kay adlaw kini sa ilang pagsimba. Siya usa ka
Seventh Day Adventist. Nananghid pod si Mario nga
dili pod siya kaapil kay ginadili sa ilang relihiyon. Siya
Susiha
usa ka Saksi Kini Gitugotan sila ni Mrs. Maria
ni Jehovah.
Paran.

Sadya ang mga bata nga nangapil sa parada ,

aduna siya’y mga bata nga mga Katoliko,
Protestante, Iglesia ni Kristo, Islam ug uban pa .

309
Tubaga ang mga pangutana.

1. Kinsa ang dili makatambong sa parada?

2. Ngano dili man sila makatambong?

3. Kinahanglan ba aduna kita’y pagrespeto sa

relihiyon sa uban?

4. Ngano ginahanglan man kini ?

5. Kon ang imong relihiyon dili respetoan sa uban

unsa imong bation? Ngano man?

Buhata Kini

Unang Buluhaton

Asa ka nasakop nga relihiyon?

Pangutan-a ang imong mga classmates kon asa

sila nga relihiyon nasakop. Isulat kini sa lignin.

310
 Mga
relihiyonsa
inyong
komunidad

311
 Ikaduhang Buluhaton

Aduna kitay adlaw sa pagdayeg sa Diyos. Ato kining

katung danan isip nagatoo Kaniya. Unsa nga
dalawa ang inyong tingsimba?

Gamita ang nalista nimong relihiyon sa Unang

Buluhaton. Pangutan-a ang imong classmate ug
ilista ang adlaw sa pagsimba sa ilang relihiyon.
Isulat sa kahon ang ilang tubag.

Ngalan sa Relihiyon Adlaw sa pagsimba

312
 Ikatulong Buluhaton

Ikatulong Buluhaton
Tan-awa ang mga hulagway. Asa sa hulagway ang
angayan nimong buhaton isip nagapakita og
pagtahod sa rehiyon sa uban. Lingini ang letra sa
angayan nga buhaton.

1. Hulagway sa pagsimba sa mga Katoliko

A B

313
2. Hulagway sa pagsimba sa mga Muslim

314
 Hatagi og Bili

Ayaw pag-istoryahanay sa sulod sa simbahan o

balay- alampoanan.

Magbaton og respeto sa balay - alampoanan sa

ubang relihiyon.

Unsa ang imong bation?

Ang imong higala ug mga tao sa palibot

nagrespeto sa imong tinuohan o relihiyon.

Isulat ang imong tubag sa sulod sa kahon.

315
 Sulayi Kini

Basaha ang sitwasyon ug idibuho ang ( ) sa

badlis para sa insaktong tubag.

1. Usa ikaw ka katoliko, nakita nimo ang ubang bata

nga gikuris-korisan ang larawan sa usa ka santos.
Unsa imong buhaton?

________ Moapil sa ilang grupo.

________ Likayan sila.

________ Sultian sila nga ilang ginabuhat dili maayo.

2. Usa ka Moslem si Abdul. Nagkuyog ka niya sa

ilang Simbahan ug lahi ang imong tinuohan kaysa
iyaha.
Sa ilang pag-ampo nakita nimo nga naay
kalainan sa pamaagi sa inyong relihiyon. Unsa
ang imong buhaton?

_____Mangyam-i.d. ka

_____Magkatawa ka sa ilang pamaagi sa pag

ampo.
_____Maghilom ug magpakita og respeto.

316
3. Giimbitar ka sa imong silingan nga usa ka Iglesia ni
Kristo sa pag-apil sa ilang serbisyo sa simbahan.
Lahi man ang imong relihiyon. Unsa ang
imongbuhaton?

________ Tarungon nako siya sa pagbalibad.

________ Singgitan siya.

________ Ingnon nako siya nga mahawa sa akong

atubangan.

Paghanas

Butangi og tsek ( / ) sa badlis kon kini nagapakita

og respeto sa ubang relihiyon.

_______1. Pagpakita og respeto sa ubang relihiyon.

_______2. Lalison ang ilang tinuohan.

_______3. Pagpakita og maayong pagtagad bisan

unsa ang iyang relihiyon sa panahon sa
kalamidad.
_______4. Parehas ang pagtagad sa matag-usa.

_______5. Pagtamay sa tinuohan sa ubang

relihiyon.

317
 PAGSULAY SA KINATIBUK-ANG YUNIT

I- Butangi og malipayong nawong ( ) kon ang

sitwasyon nagpadayag sa pagpasalamat sa Diyos,
masulob-ong nawong ( ) kon dili . Isulat sa badlis.

_________1. Nagpasalamat sa Diyos si Palang kay

gihatagan siya’g buotan nga mga
ginikanan.

_________2. Gipamutol sa papa ni Poloy ang mga

kahoy aron bughaon ug isugnod.

_________3. Gihatagan ni Loring ug tinubuan nga

sinina ang nabiktima sa linog ug baha.

_________4. Naga-ampo si Loloy usa matulog kada

gabii.

_________5. Nagtan-aw og telebisyon si Bebing ug

gikataw- an niya angnabiktima sa
natabunan og lupa.

318
II. Basaha ang sitwasyon. Lingini ang letra sa
angayan nga buhaton.

6. Hanas ka nga mobasa. Ang imong katapad

hinay kaayo nga mobasa. Unsa ang imong
buhaton?

a. Tudloan kada adunay bakanteng oras ug

ingnona kanunay nga magbansay
hangtod nga mahanas
b. Mobalhin ko kay basig matakdan ko.
c. Kataw-an kon mobasa siya.

7. Nasunog ang balay sa imong amiga.

Unsa ang imong buhaton?
a. Bisitahan ug magdala og pagkaon, mga
sinina ug uban pa.
b. Ibalewala ang nahitabo
c. Moadto ug motan-aw.

8. Gikan sa sementeryo si Lito nga nagmasulob-on

iyang nawong kay nagbisita sa lubong sa
iyang ginikanan. Natagbuan siya sa iyang mga
barkada. Unsa ang angayan nilang buhaton?

a. Duolon kay sungogon.

b. Duolon ug hupayon.
c. Duolon ug kataw-an.

319
 9. Tulo na ka adlaw nga wala nakaeskwela si Ben
kay naay sakit ang iyang mama. Unsa imong
buhaton?

a. Adtuon siya sa ilang balay ug hadlokon

nganong absent siya.
b. Adtoon ug dal-on ang imong notebook aron
pakopyaon ug ingnon nga iapil nimo og
ampo ang kaayohan sa sakit sa iyang
mama.
c. Adtoon ug ingnon nga nag-test mo

10. Ang inyong purok lider naghangyo og

boluntaryong hinabang para itabang sa
nasunogan.Unsa ang imong buhaton?

a. Akong kuhaon ang akong tinubuan nga sinina

nga magamit pa ug ihatag kini.
b. Dili panumbalingon ang gihangyo sa purok
lider.
c. Tagaan og bugas nga magbagotbot.

11. Bag-ong balhin si Dodoy sa inyong klase.

Nabalhin siya kay gisagop siya sa iyang maninay
kay nawad-an siya og pamilya. Sa oras sa
recess nakita nimo nga wala siya’ygikaon.Unsa
ang imong buhaton?

320
 a. Dili nako siya tagdon kay bag-o lang siya.
b. Tungaon nako akong pan ug ihatag sa iya.
c. Tan-awon siya.

12. Sa simbahan nakita nimo imong barkada nga

naa sa unahan nagalingkod. Unsa imong
buhaton?

a. Mananghid kay mama nga magtabi mo.

b. Hulaton nga mahuman ang misa ug makigkita
sa iya.
c. Singgitan siya kay magkit mo inig human sa
misa.

13. Mosimba ka. Giingnan ka sa imong mama nga

dili mosimba nganaka-backlessog sinina kini.
Unsa ang imong buhaton?

a. Ingnon nako nga uso man ni.

b. Mag-ilis og sinina nga haom pangsimba.
c. Magpabungolbungol nga moadto sa
simbahan.

14. Usa ka Moslem si Abdul. Nagkuyog ka niya sa

ilang simbahan ug lahi ang imong tinuohan. Sa
ilang pag-ampo nakita nimo nga naay
kalainan sa pamaagi sa inyong relihiyon. Unsa
ang imong buhaton?

321
 a. Mangyam-id k
b. Magkatawa ka sa ilang pamaagi sa pag-
ampo.
c. Maghilom ug magpakita og respeto.

15. Giimbitar ka sa imong silingan nga usa ka Iglesia

Ni Kristo sa pag-apil sa ilang serbisyo sa
simbahan, unya lahi ang imong relihiyon. Unsa
ang imong buhaton?

a. Tarungon nako siya sa pagbalibad.

b. Singgitan siya.
c. Ingnon nako siya nga pahawa sa akong
atubangan.

322
 GLOSARYO

SALITA KAHULUGAN/KASINGKAHULUGAN SALIN NA

SALITA
A
adlaw’ng kaadlawan; kumpleanyo kaarawan
natawhan
ampingan ; tipigan alaga,
Amoma yamanin
B

balaod patakaran ;giya ; sumbanan batas ;

tuntunin

balay- simbahan simbahan

alampoana
n
Binuhat ginama ; linalang nilalang
C

“collage” moog
D
Dibuho idrowing Guhit
E
Edaran hamtong
F
“ field trip lakbay-aral
H
Hasol istorbo Istorbo
Hulagway larawan Larawan
K
Katalagman mga dautang panghitabo kalamidad

Kinaiyahan butang gama sa Diyos kalikasan

Komunidad dakbalangay komunidad
galamiton para pangkaon sama sa kasangkapa
Kubyertos pinggan,kutsara ug uban pa. ng

323
 pangkain
L
Langkob sakop ; apil kasali
Lasang kakayohan Gubat
M
Mananap Hayop; sapat hayop
Magazine
magasin ; balasahon magasin
P
Parke lugar suruyanan parke
Poster paskin poster
S
Suruyanan lugar- dulaanan ; parke lugar -
pasyalan
T
Tunghaan eskwelahan paaralan

324