Ερασιτεχνικώς, Ενθέως και ουχί Ιδιωτικώς

Γράφει ο Κόττης Κωνσταντίνος

konstantinosoa@yahoo.gr

Το εικονογραφημένο χειρόγραφο «Μηνολόγιον» του Βασιλείου του Β΄

Σαν σήμερα, το 1025 μ.Χ., παρέδιδε το πνεύμα του, ένας πολυσυζητημένος

βυζαντινός αυτοκράτωρ, ο Βασίλειος ο Β΄, γνωστότερος ως «Βουλγαροκτόνος».
Παρότι επανέφερε τα όρια του κράτους σε παραδουνάβιες περιοχές μετά από αιώνες,
δεν έπαψε να τον ακολουθεί το προσωνύμιο του. Αυτό, ασφαλώς, αποτελεί
κληρονομιά της διαχείρισής της νίκης του στη Μάχη του Κλειδίου, στην περιοχή του
Όρους Μπέλλες κατά την 29η Ιουλίου του 1014. Τότε αποφάσισε, ως αντίδραση για
τις μακροχρόνιες επιδρομές των Βουλγάρων, οι οποίοι λεηλατούσαν κατ΄
εξακολούθηση ελληνικές περιοχές και ειδικά του Ελλαδικού, να τυφλώσει 15.000
αιχμαλώτους, αφήνοντας, μόνο, έναν μονόφθαλμο, ανά 100 άτομα. Ίσως οι τύψεις
του γι΄αυτή του την αδιανόητη πράξη, να διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο, σε μια άλλη
του απόφαση: παρά την κατάλυση του Βουλγαρικού Κράτους, παραχώρησε με
σιγίλια του 1020, αυτοκέφαλο καθεστώς στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδος. Δια της
παραχώρησης αυτής, ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδος θα καλούνταν, πλέον, ως
«αρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας», ενώ η ποιμαντική του επικράτεια, «επισκοπή
Βουλγαρική».
Προτιμήσαμε σήμερα να μην επεκταθούμε περαιτέρω σε ιστορικά της
περιόδου, παραμερίζοντας αυτά χάριν ενός εξαίσιου έργου τέχνης: ένα
εικονογραφημένο χειρόγραφο, το λεγόμενο «Μηνολόγιον του Βασιλείου του Β΄». Το
έργο, δεδομένου ότι φέρει σκηνές με σφαγές στρατιωτών υπό Βουλγάρων, έχει,
πιθανόν, φιλοτεχνηθεί περί το 985 – 986, με ορόσημο την ήττα του Βασιλείου, στην
Μάχη των Πυλών του Τραϊανού, στις 17 Αυγούστου του 986. Φιλοτεχνήθηκε από 8
διαφορετικούς καλλιτέχνες, οι οποίοι, σπάνιο για την εποχή, άφησαν την υπογραφή
τους: Πανταλέων, Γεώργιος, Μιχαήλ Βλαχερνίτης, Μιχαήλ ο Νέος, Συμεών, Συμεών
Βλαχερνίτης, Μηνάς και Νέστωρ.
 Τιτλοφορείται «Μηνολόγιον», αφού αποτελεί ένα είδος εικονογραφημένου
συναξαριστή, με βάση τις κατά μήνα μνήμες των εορταζομένων αγίων, σημαντικών
γεγονότων και φυσικά των μεγάλων εορτών. Η σειρά ακολουθεί το τότε έτος, το
οποίο είχε ως πρώτο μήνα τον Σεπτέμβριο. Το σωζόμενο, σήμερα έργο, αποτελεί τον
ένα από τους δύο αρχικούς τόμους. Περιλαμβάνει 431 εξαιρετικής τέχνης
μικρογραφίες, οι οποίες αφορούν τους 6 πρώτους μήνες του χρόνου, δηλαδή από τον
Σεπτέμβριο έως τον Φεβρουάριο. Οι μικρογραφίες αυτές, καταλαμβάνουν το ήμισυ
της εκάστοτε σελίδας, ενώ, συνήθως, η πλαισίωση με κείμενο αφορά 16 σειρές.
Δεδομένου πως από τον 11ο αιώνα και πριν, ελάχιστα είναι τα σωζόμενα έργα
βυζαντινής τέχνης, η σημασία του για τον ιστορικό της τέχνης, πέρα από την
απίστευτη κωνσταντινουπολίτικη ποιότητα του, είναι ανυπολόγιστη. Σήμερα το
χειρόγραφο βρίσκεται στο Βατικανό, με κωδικό καταλογογράφησης Vat. gr. 1613.